Rechar Jmara 8

‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬دەشنێ نەریمان‬ ‫ســـەرنـــووســـەر‪ :‬ســــادق عــەزیــز‬ ‫نرخ‪٠( :‬‬ ‫‪ )٥٠‬دینار ‪ -‬نرخی هاوپشتی‪ )٢٠٠٠( :‬دینار‬

‫ژمارە‪)٨( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٨/١٥( -‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫(هەموو ناوەڕاستی مانگێک دەردەچێت)‬

‫ئەمساڵ سەرمایەداری بە تەقینەوە ئەتۆمیئاساكەی‬ ‫بەیروت‪ ،‬ساڵیادی هێرۆشیما و ناگازاكی كردەوە!‬ ‫الپەڕە ‪٢‬‬

‫تا کەی کۆمەڵگە‬ ‫پەلکێشی مەرگ و‬ ‫توندوتیژی بکرێت؟‬ ‫الپەڕە ‪٣‬‬

‫لە یادی ‪ ٧٥‬ساڵەی‬ ‫ھێرۆشیما و ناگازاکیدا‬

‫سەروتار‬

‫بەیروت لە دووڕیاندا‬

‫دوابــەدوای ئــەوەی ژمارەیــەك ئەنــدام پەرلەمــان‬ ‫و وەزیــری حکومەتــی ئێســتای لوبنــان دەســتیان‬ ‫لــەكار كێشــایەوە‪ ،‬یەكســەر دەستلەكاركێشــانەوەی‬ ‫تــەواوی حكومەتیــش لەالیــەن حســان دیابــی‬ ‫ســەرۆك وەزیرانــی لوبنانــەوە ڕاگەیەنــرا کــە لــە‬ ‫بیســت وەزیــر و گروپێــک لــە «کادری تەکنۆکــرات‬ ‫و خــاوەن شــارەزایەتی جیــاواز» پێكهاتبــوون‪ .‬ئــەم‬ ‫دەستلەكاركێشــانەوە یــەك لــە دوای یەكــە لەژێــر‬ ‫فشــاری ئــەو جواڵنــەوە جەماوەرییــەدا بــوو کــە لــە‬ ‫ئۆکتۆبــەری ‪ ٢٠١٩‬هەڵگیرســا بــۆ بەگژداچوونــەوەی‬ ‫سیاســەتی پشکپشــکێنە و دابەشــکردنی دەســەاڵت‬ ‫لەنێــوان کوتلــە سیاســییەکان و پارتەکانــدا و تاكــو‬ ‫ئەمــڕۆش بەردەوامــە‪ .‬دیــاب لــە گوتــاری ڕاگەیاندنــی‬ ‫دەستلەکارکێشــانەوەکەدا گوتــی «سیســتمی گەنــدەڵ‬ ‫گەورەتــرە لــە دەوڵــەت»‪.‬‬ ‫قەیرانــی حکومــەت و ڕژێمــی دەســەاڵتداری ئێســتای‬ ‫لوبنــان بووبــە هــۆی ســەرهەڵدانی شــەپۆلێکی‬ ‫نــوێ لــە ناڕەزایەتــی و توڕەبوونــی جەماوەریــی‬ ‫تونــد دژ بــە ئەوانــەی کــە بــە تاغییــە سیاســییەکان‬ ‫ناســراون و بەرجەســتەکەری دەســەاڵتدارێتیی‬ ‫گەندەڵــی حوکمــڕان و ئــەو پارتــە سیاســییانە بــوو‬ ‫كــە لــە گۆڕەپانــی سیاســی لوبنانــدا بوونیــان هەبــوو‪.‬‬ ‫بــە كورتــی‪ ،‬ئــەم ناڕەزایەتییــە جەماوەررییانــە كــە‬ ‫لــە مانگــی ئۆکتۆبــەری پــار ســاڵەوە دەركەوتــن‪ ،‬بــە‬ ‫ڕوونــی هــۆکاری گەندەڵیــی سیاســی و ئــەو قەیرانــە‬ ‫ئابورییــە خنکێنــەرە بــوو کــە ســااڵنێکە ئــەم واڵتــە‬

‫بەدەســتییەوە دەناڵێنێــت‪.‬‬ ‫هاڕەكردنــی بەهــای دراوی لوبنانــی و تێشــكانی‬ ‫سیســتمی بانکــی و زیادەڕۆییەکــی کــەم وێنــەی‬ ‫قــەرزەکان تاڕادەیــەک کــە گەشــتووەتە زیاتــر‬ ‫لــە ‪%١٧٠‬ی هەمــوو بەرهەمهێنانــی ناوخۆیــی‪ ،‬و‬ ‫باڵوبوونــەوەی بێکاریــی و نەبوونــی خزمەتگوزارییە‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکانی وەک کارەبا و تەندروستی و زۆر‬ ‫خزمەتگــوزاری دیكــە‪ ،‬و لــە ســەرو هەمووشــیانەوە‬ ‫گەشــتن بــە بنبەســت لەگــەڵ ســندوقی نەختێنــەی‬ ‫نێودەوڵەتــی لــە گفتوگۆکانیانــدا‪ ،‬كــە بــە جۆرێکــی‬ ‫هێنــدە ترســناک و نائومێدكــەرە هیــچ هیوایەكــی‬ ‫دەربازبوونــی لــە برســییەتی و هــەژاری ئــەو واڵتــەدا‬ ‫نەهێشــتووەتەوە‪ .‬ســەرەڕای ئــەم هەلومەرجــە‬ ‫دژوارەش‪ ،‬بــوون و هەژموونــی پارتــە سیاســییە‬ ‫گەندەڵــەکان‪ ،‬پێكــڕا بوونەتــە بەشــێک لــە دیمەنــی‬ ‫سیاســیی ئــەم چەنــد ســاڵەی كۆتایــی لــە لوبنانــدا‪.‬‬ ‫کارەســاتی بەنــدەری بەیــرووت کــە بووە هۆی گیان‬ ‫لەدەســتدانی زیاتــر لــە ‪ ٢٠٠‬کــەس و برینداربوونــی‬ ‫زیاتــر لــە ‪ ٦٠٠٠‬مــرۆڤ و دەربەدەربــوون و‬ ‫بێالنەبوونــی ســەدان هەزارکــەس‪ ،‬و هەروەهــا‬ ‫کەوتنــە ژێــر بــاری زیانێكــی مادیــی زۆر گــەورە کــە‬ ‫بــە نزیکــەی ‪ ١٥‬ملیــار دۆالر دەخەمڵێنرێــت‪ ،‬ئاســتی‬ ‫قەیرانەکــەی قوڵتــر و توندتــر کردۆتــەوە لەســەر‬ ‫دانیشــتووانی لوبنــان‪.‬‬ ‫ئــەو هۆکارانــەی کــە لــە پشــتی تەقینــەوە پــڕ‬ ‫تراژیدییەكــەی بەنــدەری بەیرووتــەوە بــوون‬ ‫هەرچییــەک بــن‪ ،‬بــەاڵم بــە گشــتی و بــە ســادەیی‬ ‫خــودی ڕووداوەكــە وێنــای داڕزیــن و گەندەڵــی‬ ‫ئــەو ڕژێمــە کۆمەاڵیەتی‪-‬سیاســییە بۆرژوزییــە‬

‫بااڵدەســتانەی لوبنــان و دەســەاڵتدارێتیی پارتــە‬ ‫چەکــدار و میلیشــیاییەکان دەكات‪ .‬ئەمــەش‬ ‫وایکــرد بەیــروت و بەندەرەکــەی ببێتــە گەنجینــەی‬ ‫كەرەســتەی تەقینەوەیەكــی تۆقێنــەر كــە پێكهاتبــوو‬ ‫لــە کەشــتی و هەڵگرتنــی چــەک و شــتومەکگەلێك‬ ‫کــە لــە دروســتکردنی تەقەمەنــی قاچاخــدا بــەکار‬ ‫دەهێنرێــت‪ .‬گەنجینەکردنــی نزیکــەی‪ ٢٧٥٠‬تــەن لــە‬ ‫مــادەی نیتراتــی ئەمۆنیــۆم بــۆ زیاتــر لــە شــەش‬ ‫ســاڵ بەبــێ هیــچ چاودێــری و پارێزگاریکردنێــك‪،‬‬ ‫شــتێكی بــە هەمــوو شــێوەیەك ناعەقاڵنییــە‪.‬‬ ‫ســەرۆک وەزیرانــی دەســت لەکارکێشــاوەی‬ ‫لوبنــان هەوڵیــدا بــۆ بەتاڵکردنــەوەی توڕەبــوون و‬ ‫نەفرەتــی جەمــاوەر بــە «بەڵێنــی دڵنیاکــەرەوە»‬ ‫بــۆ هەڵبژاردنــی پێشــوەختە (هــەروەک ئــەوەی لــە‬ ‫عێراقــدا دەگوزەرێــت) بــدات‪ ،‬ئەویــش دوای ئــەوەی‬ ‫ناڕەزایەتــی و توڕەبوونــی جەماوەریــی پێینایــە‬ ‫قۆناغێکــی تــازەوە کــە هەمــوو هێمــا و نیشــانەكانی‪،‬‬ ‫هێــز و حزبەكانــی گۆڕەپانــی سیاســیی لوبنــان بــەر‬ ‫نەفرەتــی جەمــاوەر دەخــات‪ .‬خۆشــبەختانە هــەر زوو‬ ‫ســیناریۆی هەڵبژاردنــی پێشــوەختە وەک ئامرازێــک‬ ‫بــۆ بەتاڵکردنــەوە و هەڵمژینــی گیانــی گۆڕانــکاری و‬ ‫شــۆڕش لــەالی جەمــاوەر بــە ڕوونــی دەرکــەوت‪.‬‬ ‫ماکرۆن و دواکەوتنی لە هەوڵی ڕزگارکردن!‬ ‫پــاش دوو ڕۆژ لــە کارەســاتەکەی بەنــدەری‬ ‫بەیــروت‪ ،‬فڕۆکەكــەی ســەرۆکی فەڕەنســا ئیمانویــل‬ ‫ماکــرۆن لــە فڕۆکەخانــەی بەیــروت نیشــتەوە‪ ،‬ئــەم‬ ‫ســەردانەش لــە گۆشــەنیگای هاوخەمییــەوە بــۆ‬ ‫حکومەتــی لوبنــان و دەربڕینــی «پاڵپشــتیکردنی‬ ‫خەڵکــی لوبنــان» لەالیــەن ســەرۆکی فەڕەنســاوە‪،‬‬

‫الپەڕە ‪٤‬‬ ‫هەڵبژاردنی پێشوەختە‬ ‫لە سایەی سەرمایەداریدا‬ ‫درۆی لێئەچۆڕێت!‬ ‫الپەڕە ‪٥‬‬ ‫بۆچی ئێستا بە قه‌یرانی‬ ‫ئابوری دەگوترێت‬ ‫قه‌یرانێكی ژنانه‌؟‬ ‫الپەڕە ‪٦‬‬

‫دەربارەی كردنەوەی‬ ‫ناوەندەكانی خوێندن‬ ‫الپەڕە ‪٩‬‬

‫سینەمای سۆڤیەتی‬ ‫یان ئەمریکی‪ ،‬کامیان؟‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪2‬‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫ژمارە‪)٨( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٨/١٥( -‬‬

‫تا کەی کۆمەڵگە پەلکێشی مەرگ و توندوتیژی بکرێت؟‬ ‫ئامادەكردن‪ :‬عمر چاوشین‬ ‫بەداخــەوە كۆمەڵــگای كــوردی و عێراقــی تەنــراون بــەو ڕووداوانــەی‬ ‫كــە كوشــتن و خۆكــوژی و توندوتیژیــن‪ .‬هۆكارەكانــی پشــتی ئــەم‬ ‫ڕووداوانــە وەك ئــەوەی كــە دەردەكــەون و ئاشــكرا دەكرێــن‪،‬‬ ‫ئەوانــەن كــە بــە شــێوەیەكی زۆر ڕووكەشــیانە دەخرێنــەڕوو‪.‬‬ ‫دەســەاڵتی گەنــدەڵ و توندوتیــژی بۆرژوازیــی كــوردی و عێراقــی‬ ‫پێــش هــەر الیەنێــك زۆر بــەوە دڵخۆشــە ئــەم ڕووداوی كوشــتنانە‬ ‫تەنیــا وەكــو زانیــاری ڕۆژنامەوانیــی باڵوبكرێنــەوە و هیچ توێژینەوە‬ ‫و لێكدانەوەیەكــی وردی زانســتییانەیان بــۆ نەكرێــت چونكــە كاتێــك‬ ‫دەســت بــۆ توێژینــەوە لــەم كلتــورە پــڕ لــە توندوتیژییــە دەبرێت‪ ،‬ئەوا‬ ‫دەگەیــن بــەو ڕاســتییەی كــە خــودی دەســەاڵت خــۆی لــە هەمــوو‬ ‫شــتێك توندوتیژتــر‪ .‬بۆیــە هەمیشــە لــە میدیاكانــی بۆرژوازیــدا‬ ‫ئــەم ڕووداوانــە بەشــێوەیەك لێكدەدرێنــەوە كــە لــە پشــتی ئــەم‬ ‫توندوتیژییانەوە‬ ‫تاكەتاكــەی خەڵــك‬ ‫خەولە‬ ‫وەك‬ ‫وەســتاوە‬ ‫بــاوك‪ ،‬بــرا‪ ،‬مــام‪،‬‬ ‫و بــە گشــتی‬ ‫ئەویترێــك كــە پێــش‬ ‫ئــەوەی كەســێك‬ ‫پێگەیەكــی‬ ‫بێــت‬ ‫كۆمەاڵیەتی‬ ‫هەیــە‪ .‬بــۆ نموونــە‪،‬‬ ‫بــاوك لــە پێگــە‬ ‫كۆمەاڵیەتییــە پیاوســاالرییە دەســەاڵتخوازانەكەیەوە كچەكــەی‬ ‫خــۆی دەكوژێــت‪ .‬ســەرباری ئــەوەی كــە بەشــێك لــە هــۆكارەكان‬ ‫و تاوانبارانــی پشــت كوشــتن و توندوتیژییــەكان نادۆزرێنــەوە‪،‬‬ ‫كەیســەكان دادەخرێــن‪ ،‬بــە شــێوەیەكی عەشــایەری چارەســەرێكی‬ ‫كاتــی دەكرێــن‪ .‬لەگــەڵ ئەوەشــدا‪ ،‬هەمــوان ئاگاداریــن لــە بەشــێك‬ ‫لــە میدیاكانــەوە تــا ئێســتا ئــەو جۆرانــە لــە عەقڵییــەت و داب و‬

‫نەریــت باڵودەكرێنــەوە كــە گەشــە بــە توندوتیــژی دەدەن بەتایبــەت‬ ‫لەبەرامبــەر ژنــان و كچانــدا‪ ،‬شــەرەفی خــاك و زەوی و گرنگیــی‬ ‫پــارە و زۆر شــتی دیكــە بــە گوێــی خەڵكــدا دەدرێــن‪ .‬لــەوەش دڵنیایــن‬ ‫كــە لەشــتی ئــەم هۆكارانــەوە بونیــادە بااڵدەســتە ئابوری‪-‬سیاســی‪-‬‬ ‫كۆمەاڵیەتی‪-‬كلتورییــەكان وەســتاون و هــەر ڕێچارێكــی ڕیشــەیی‬ ‫لــە گۆڕینــی ئــەو ڕیشــە و بونیادانــەوە دروســت دەبێــت‪ .‬دەســەاڵت‬ ‫خــۆی بەشــێكە لــە پاراســتنی ئەو هەیمەنــە كلتورییــە كۆمەاڵیەتییەوە‬ ‫كــە كــە پــەرە بــە كوشــتن و توندوتیژیــی دەدات‪ .‬بــۆ نموونــە‪،‬‬ ‫پەالماردانــی خەڵــك لەنــاو خۆپیشــاندان و ناڕەزایەتییەكاندا هەمیشــە‬ ‫یەكێــك بــووە لــە میكانیزمەكانــی دەســەاڵت بــۆ ســەركوتكردنی‬ ‫دەنگــی ناڕەزایەتیــی خەڵــك‪ .‬هەرچەنــدە پێویســتە ئــەو بزووتنــەوە‬ ‫كۆمەاڵیەتییانــەش لەنــاو كۆمەڵــگادا لەنــاو خــودی خەڵــك خۆیــەوە‬ ‫بێنــەدەرەوە هــەم بــۆ بەگژداچوونــەوەی توندوتیــژی لەنــاو خەڵــك‬ ‫و هەمیــش لەالیــەن دەســەاڵتەوە‪ .‬بۆیــە بــە گرنگــی دەزانیــن لەبــەر‬ ‫ڕۆشــنایی ئــەو دەروازەیــەی ســەرەوەدا بەشــێك لــەو نموونــەی‬ ‫كوشــتن و توندوتیژیانــەی لــەم مانگــەدا ڕوویانــداوە لــە خــوارەوە‬ ‫بەردەســت بخەیــن‪.‬‬ ‫هەروەهــا ڕزگار ئەحمــەد ڕێنماییــکاری دەرونــی پێیوایــە خۆکوشــتن‬ ‫دەرئەنجامــی داخرانــی دەرگاکانــە بــەڕوی مرۆڤەکانــدا‪ ،‬دوا بڕیــاڕی‬ ‫خۆیەکالیکردنــەوەی مرۆڤەکانــە کاتێــک هەســت بــە لەدەســتدانی‬ ‫ژیان و بەهاکان دەکەن‪ .‬یان ئەوپەڕی بێزاربوونە لەخود و الوازی‬ ‫و نەبوونــی گەشــبینییەك لــە ئاســت پێشــهاتەکانی ژیانــدا‪ .‬یەکێــک لــە‬ ‫جەوهەریتریــن و ســەرەکیترین ڕێگاکانــی خۆدەربازکردنــی مــرۆڤ‬ ‫لــەو پێشــهاتە ئاڵۆزانــەی ڕۆژانــە ڕووبــەڕوی دەبێتــەوە هەڵبژاردنــی‬ ‫مەرگــە‪ ،‬یــان ئەنجامدانــی تاوانــە‪ ،‬هەروەهــا بەرزبونــەوەی ئــەم‬ ‫ڕێژەیــەش بــەردەوام کاریگەرییەکانــی ترســناکتر و نێگەتیڤتــرن‬ ‫لەســەر کومەڵگــەی مرۆیــی‪ .‬بێگومــان هەڵبژاردنــی مــەرگ لەالیــەن‬ ‫مرۆڤــەوە یــان ئەنجامدانــی تــاوان هــەروا بڕیارێکــی ئاســان و ســانا‬ ‫نییــە‪ ،‬وە کۆمەڵێــک هــۆکار و پاڵنــەری لەپشــتەوەیە‪ .‬ئەگەرچــی‬ ‫خۆکوشــتن یــان کوشــتنی کەســێک چەندیــن هــۆکاری هەیــە‪ .‬ئــەو‬

‫ڕێنماییــکارە دەڵێــت‪ ،‬بــەاڵم دەتوانیــن بڵێیــن گرنگتریــن هــۆکارەکان‬ ‫لــەم چەنــد خااڵنــەی خــوارەوەدا چڕبوونەتــەوە‪:‬‬ ‫‪ .1‬الوازیی الیەنی ئابوری (هەژاری و کەمدەرامەتی)‪.2 .‬ناجێگیریی‬ ‫بــاری دەروونــی‪ .3 .‬نەگەیشــتن بەخــەون و خولیــا‪ .4 .‬نەویســتنی‬ ‫داهاتــوو ‪ .5‬بوونــی کێشــەی خێزانــی و کۆمەاڵیەتــی‪ .6 .‬هەبوون یان‬ ‫زۆربونــی چــەک لەنــاو کۆمەڵــگادا‪ .7 .‬فشــار خستنەســەر لەالیــەن‬ ‫کەســانی دەوروبــەر و خێزانــەوە‪ .8 .‬ئەنجامدانــی هەڵــە و نەبونــی‬ ‫ڕۆحی لێبوردەیی‪ .9 .‬هەڵەشەیی و زوو بڕیاردان‪ .10 .‬لەدەستدانی‬ ‫کەســانی نزیــک‪ .11 .‬ڕاگەیانــدن‪ .12 .‬دینــەکان لەبەرامبــەر بــە‬ ‫هەوادارانــی یەکتــری‪ .14 .‬نەتــەوەکان لەبەرامبــەر بەیەکتــری‪.‬‬ ‫‪ .16‬بەهــۆی کەڵەکەکردنــی ســەرمایە لەالیــەن چینــی ســەروو‬ ‫ئینســانگەلێک دەچەنوســێندرێنەوە‪ ،‬لەپێنــاو ســاغکردنەوەی کااڵکان‬ ‫بەشــێوەی نایاســایی‪ ،‬کــە زەرەرمەنــدی یەکــەم چینــی خوارەوەیــە‪.‬‬ ‫چارەسەرەكان‪:‬‬ ‫دابینکردنــی‬ ‫‪.١‬‬ ‫کاوە‬ ‫هەلــی کار ‪.٢‬‬ ‫باشترکردنی‬ ‫ژیــان و گوزەرانــی‬ ‫‪.٣‬‬ ‫خەڵــک‬ ‫بونــی هاوڕێــی‬ ‫دڵســۆزو بــاش ‪.٤‬‬ ‫کۆنتڕۆڵکردنی‬ ‫و‬ ‫خــود‬ ‫هەڵنەچوون‬ ‫‪ .٥‬باڵوکردنــەوەی هۆشــیاریی کۆمەاڵیەتــی ‪ .٦‬دانانــی فلتــەر بــۆ‬ ‫کەناڵەکانــی ڕاگەیانــدن ســەبارەت بــە باڵوکردنــەوەی ڕووداوەکانــی‬ ‫کوشــتن و خۆکوشــتن‪ .7 .‬بوونــی ئــازادی ‪ .8‬نەهێشــتنی چینایەتــی‬ ‫‪ .9‬ســەروەری یاســایەكی ئینســانی‪.‬‬ ‫‪ :1‬ئێــوارەی ‪ 2020-7-17‬هاواڵتــی (نــەوزاد ســابیر جاف) خاوەنی‬ ‫بــۆ ل ‪١١‬‬ ‫نەمامگــەی چراخــان لــە شــاری کەرکــوک‬

‫پیاوێک ‪ 3‬ژن و ‪ 9‬منداڵ سەرگەردان دەکات!‬ ‫عمر چاوشین ڕانیە ــ ڕێچار‬ ‫پلەکانــی گەرمــا لــەڕادەی بەرزیدابــوون‪ ،‬کــەس توانــای مانــەوەی‬ ‫نەبــوو لــە دەرەوە‪ ،‬هاواڵتیــان لەبــەر فێنــک کەرەوەکانیــان‬ ‫لەماڵەکانیانــدا مابوونــەوە‪ .‬لەژێــر ســێبەری دارێــک‪ ،‬لەنــاو یەکێــک‬ ‫لــە پارکەکانــی نــاو قــەزای ڕانیــەدا ســێ ژن کــە نــۆ منداڵیــان لــەدەور‬ ‫بــوون‪ ،‬ئــەوان پێنــج کــچ و چــوار کــوڕ بــوون‪ .‬هەریەکــە و ســوچێکی‬ ‫ســێبەرەکەی گرتبــوو‪ ،‬دایکەکانیــش لــە ناوەڕاســتی ســێبەری‬ ‫دارەکــەدا بــە چــاوی پــڕ لــە گریانــەوە گلەییــان لــەو ژیانەبــوو کــە‬ ‫تێــی کەوتبــوون‪ .‬منداڵــەکان لــە یــەک پیاوبــوون‪ ،‬هەرســێ ژنــەکان‬ ‫هاوســەری یــەک کــەس بــوون‪ ،‬و تەمەنیــان نەدەگەیشــتە ‪40‬‬ ‫ســاڵ‪ .‬یەکێــک لــە ژنــەکان بەنــاوی (أ‪.‬ح) پەنجــەی بــۆ ژنەکانــی‬ ‫تــر ڕاکێشــا و گوتــی‪ ،‬لەگــەڵ ئــەو دووژنــە هەموومــان هەوێــی‬ ‫یەکتریــن و کاتــی خــۆی بەبــێ ڕەزامەنــدی کــەس و کارمــان لەگــەڵ‬ ‫هاوســەرەکەمان لەکاتــی جیاجیــادا ڕۆیشــتوین و تائێســتا لەگــەڵ‬ ‫بنەماڵەکانمــان ئاشــتەوایمان نەکــردوە و هەموومــان لەژێر هەڕەشــە‬ ‫و مەترســیداین بەمنداڵەکانیشــمانەوە‪ .‬ئــەو ژنــە گوتویشــی (أ‪.‬ح) و‬ ‫(ز‪ ).‬بــە هەردوکیــان چــوار منداڵیــان هەیــە و منیــش پێنــج منداڵــم‬ ‫هەیــە‪ ،‬منداڵــە بچوکەکەمــان تەمەنــی دوو ســاڵە و گەورەکەیــان‬ ‫‪11‬ســاڵە (ز‪ .).‬یەکێــک لــە ژنەکانــی تــر چیرۆکــی ژیانیــان‬ ‫دەگێڕێتــەوە و باســی ســەرگەردانی ئــەو خێزانــە‬ ‫گــەورە دەکات و دەڵێــت هاوســەرەکەمان لــە وەرزی‬ ‫بەهــاردا بەتۆمەتــی مــوادی هۆشــبەر لەالیــەن ئاسایشــی‬ ‫ڕاپەڕینــەوە دەســتگیرکراوە و لــەدوای دەســتگیرکردنی‬ ‫ویســتی ڕابــکات تەقــەی لــە هێزەئەمنیــەکان کــرد‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫دەســتگیرکرایەوە‪ .‬دوای ئــەوە ئێمــەش نزیــک بــە مانگێــک‬ ‫بــوو دەســتگیرکرابووین بــەاڵم ئازادکرایــن‪ ،‬لەبەرئــەوەی‬ ‫بــاری دارایــی و گوزەرانمــان لەخــوار هێڵــی هــەژاری‬ ‫دابــوو نەمانتوانــی کرێــی خانــو بدەیــن و پــارەی ئــاو و‬ ‫کارەبــا و خەرجــی منداڵەکانمــان بکەیــن‪ ،‬بۆیــە ماڵمــان‬ ‫بەجێهێشــت و کەوتینــە ســەر شــەقام و ناوپارکــەکان‪ .‬ئــەو‬ ‫ژنــە ستایشــی خەڵکــی دەســت ڕۆیشــتوو دەکات و دەڵێــت‬ ‫خەڵــک زۆر هاوکارمانــن و لەگشــت ژەمەکانــدا خواردنمــان‬ ‫بۆدێنــن و هەســت و ســۆزیان لەبەرامبــەر بەمنداڵــە‬ ‫بچوکەکانــدا هەیــە‪ .‬لەئێســتادا باســدەکرێت کــە هاوســەرە‬ ‫بەندکراوەکەمــان تۆمەتەکانــی مــوادی هۆشــبەری لەســەر‬ ‫الچــووە و چاوەڕێیــن بێتــەدەرەوە‪ .‬تاكــو ئــازاد نەکرێــت‬

‫ناگەڕێینــەوە ماڵەکەمــان چونکــە ترســان لــە کەســوکارمان هەیــە و‬ ‫توانــای خەرجیشــمان نیــە‪ .‬لــەو شــوێنەی لێــی ماوینەتــەوە کامێــرای‬ ‫ئاسایشــمان لەســەرە و لەژێــر چاودێــری هێزەئــە منییەکاندایــن و‬ ‫پارێزراویــن‪ .‬ئێمــە داوای موچــە و خانــو و دامەزرانــدن ناکەیــن‬ ‫تەنهــا داواکاریــن لــە حکومــەت زوو هاوســەرەکەمان ئــازاد بــکات‬ ‫بــۆ ئــەوەی بێتــەوە ناومــان و بەیەکــەوە بژیــن‪ .‬ڕاســتە ئــەو هەڵــەی‬ ‫کــردووە بــەاڵم داواکاریــن بێتــەوە ناومــان و داوا لەحکومــەت‬ ‫دەکەیــن بــە ئێمــە و بــە منداڵەکانمانــی ببەخشــێتەوە چونکــە لــە‬ ‫ســەر شــەقامەکان ژیانمــان زۆرخراپــە‪ .‬ئەگــەر ئازادیشــی نــاکات‬ ‫دەبێــت ئێمــە پارێــزراو بیــن لــە شــوێنێک و ژیانێکــی ســەالمەت‬ ‫ببەینەســەر و منداڵەکانمــان بــێ تاوانــن‪ .‬خدروســو پیاوێکــی ڕیــش‬ ‫ســپی بەســااڵچووە و بــە گوتــەی خــۆی لەســەر ژیانــی ئــەو خێزانــە‬ ‫ســەرگەردانە بەدواداچونــی کــردوە و بــۆ ڕێچــار گوتــی‪ ،‬ڕاســتە‬ ‫ئــەو ژنانــە هاوســەری یــەک پیــاون و منداڵەکانیــش هەموویــان‬ ‫هــی خۆیانــن و چاوەڕێــی ئازادکردنــی هاوســەرەکەیانن بــەاڵم نــاو‬ ‫و ناونیشــانیان گوماناوییــە و پێدەچێــت ســیناریۆ لــە گێڕانــەوەی‬ ‫ژیانیانــدا هەبێــت بۆئــەوەی پارێزراوبــن لەکەســوکاریان‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫دیــار نییــە هاوســەرەکەیان کــەی ئــازاد دەکرێــت چونکــە مــاددەی‬

‫دەســتگیرکردنەکەی بەهێــزە‪ .‬ئــەو پیــاوە بەســااڵچووە ژنــەکان بــە‬ ‫تۆمەتبــار دەزانێــت لــە ئاســتی یاســا و دەڵێت کاتێک هاوســەرەکەیان‬ ‫دەســتگیرکرابوو دوو لە هاوســەرەکانی ماتۆرســکیلێک و چەکێکیان‬ ‫بــۆ بــرد لەســجن ڕایکــرد و تەقــەی لــە هێــزە ئەمنییــەکان کــرد و‬ ‫دواتــر هەمویــان دەســتگیرکرانەوە‪ ،‬دوای ئــەوە ژنــەکان ئــازاد‬ ‫کــراون و هاوســەرەکەیان لــە زینــدان ماوەتــەوە‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەی‬ ‫جێــی نیگەرانییــە نــۆ منداڵــە بچوکەکانــن كــە لەبــەر گەرمــا و لەنــاو‬ ‫پارکەکانــدا ژیــان بەســەردەبەن لــەو گەرمــای هاوینــەدا‪ ،‬هــۆکاری‬ ‫ئــەو ژیانــە ناخۆشــە ژنــەکان و هاوســەرەکەیانە لێــی بەرپرســن‪.‬‬ ‫بەڕاســتی چــاوەڕێ دەکرێــت خۆیــان و منداڵــەکان توشــی کارەســات‬ ‫ببــن لەســەر شــەقامەکان‪ ،‬هەروەهــا منداڵــەکان بچوکــن و لەوانەیــە‬ ‫کــرداری نەشــیاوی گــەورەکان لەســەر شــەقامەکان ڕەچــاو بکــەن‬ ‫و دواتــر ڕەنگدانــەوەی مەترســیدار لــەدوا ڕۆژدا چاوەڕێیــان‬ ‫دەکات‪ .‬عەبــدواڵ بابــا ڕەســوڵ بەڕێوەبــەری بەڕێوەبەرایەتــی‬ ‫بەرەنگاربوونــەوەی توندوتێژیــی دژی ژنــان لــە ڕاپەڕیــن گوتــی‪،‬‬ ‫ئــەو ژنانــە هەوێــی یەکتریــن و هاوســەرەکەیان دیــار نیــە کــەی ئــازاد‬ ‫دەکرێــت‪ ،‬بــەاڵم خۆیــان دەڵێــن هەڕەشــەمان لەســەرە و داوایــان‬ ‫لــە دژی کەســیش نیــە‪ ،‬بابــا ڕەســوڵ پشتڕاســتی کــردەوە کــە‬ ‫بەهــۆی هاوســەرەکەیان کــە لــە زیندانــە کەوتوونەتــە ســەر‬ ‫شــەقامەکان و منداڵــەکان شــایانی محکــوم بــەو ژیانــە نیــن‬ ‫لەســایەی دایــک و باوکیانــەوە‪ .‬لەگــەڵ ئەوەشــدا ناتوانیــن‬ ‫داڵدەیــان بدەیــن و بەپێــی یاســا بــۆ شــوێنێکی تایبەتیــان‬ ‫بگوازینــەوە‪ ،‬چونکــە داوا لــە دژی کــەس تۆمارناکــەن و‬ ‫بەهەمــو شــوێنێک ڕازی نیــن‪ .‬کاســترۆ معــروف ئەندامــی‬ ‫ئەنجومەنــی پارێــزگای ســلێمانی بــۆ ڕێچــار ڕایگەیانــد‪،‬‬ ‫لەگــەڵ ئــەوەی هەواڵیــان پێــدام کــە ســێ ژن و نۆمنــداڵ‬ ‫لەنــاو پارکێکــی نــاو ڕانیــەدا لەبــەر گەرمــای هاویــن ژیانێکــی‬ ‫مەمرەومــەژی بەســەردەبەن دەســتبەجێ ســەردانمانکردن‬ ‫و دەســتمان کــرد بــە بەدواداچــون لەســەر ژیــان و‬ ‫چارەســەرکردنی کێشــەی پاراســتن وژیانیان‪ ،‬بەسوپاســەوە‬ ‫بەهــاوکاری ئیــدارەی ڕاپەڕیــن وپ ۆلیســی ڕاپەڕیــن هــەر‬ ‫ئــەو شــەوە شــوێن و پێداویســتی مانەوەیــان بۆدابینکــرا‪.‬‬ ‫لەئێســتادا لــە شــوێنێکی پارێــزراو و شایســتەدا دەژیــن‬ ‫لەسەرخواســتی خۆیــان تــا ئــەو کاتــەی هاوســەرەکەیان‬ ‫کێشــەی یاســاییەکەی بەالیەکــدا دەکەوێــت‪.‬‬

‫ژمارە‪)٨( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٨/١٥( -‬‬

‫بەیروت‪ -‬هێرۆشیما‪ -‬ناگازاكی‬

‫‪3‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫لە یادی ‪ ٧٥‬ساڵەی ھێرۆشیما و ناگازاکیدا‬

‫ئایا تەمی قارچکە سپییەکان دەستکردی سروشت یان‬ ‫سیستمی چینایەتیی سەرمایەدارانی خوێنمژ بوون؟‬

‫ڕاگەیەندراوێك دەربارەی تەقینەوەكەی لوبنان‪:‬‬

‫لوبنان ئەمڕۆ لە‬ ‫كارەساتێكی ڕاستەقینەدایە‬

‫فیدراسیۆنی نەتەوەیی ناوەندە كرێكاری و فەرمانبەرییەكانی لوبنان‬

‫مێــژووی سیســتمی چینایەتــی پڕیەتــی لــە جەنــگ و ماڵوێرانــی‬ ‫و خوێنڕشــتن‪ ،‬بــەاڵم شانبەشــانی گەشــەکردنی ئامڕازەكانــی‬ ‫بەرھەمھێنــان و ملمالنــێ چینایەتییەکانــدا‪ ،‬ھەمیشــە داھێنانەکانیــش‬ ‫نەوەســتاون‪ ،‬جــا ئــەو داھێنانانــە لەپێنــاو ھەر بوارێکــدا بوبێتــن‪،‬‬ ‫ھەمیشــە سیســتمی چینایەتــی پێــش ھەر شــتێک بیــر لــە بەکارھێنانــی‬ ‫دەکاتــەوە بــۆ بەھێزکردنــی شــورای جەنگەڵســتانەکەیان و‬ ‫بەھێزکردنــی ھەژمونــی تۆقانــدن و دەســەاڵت و پایەکانــی ســەپاندنی‬ ‫بنەمــا ئابورییەکانــی سیســتمەکەیان‪ .‬لەگەڵ گەشــەکردنی تەکنەلۆژیادا‬ ‫لــە ســایەی سیســتمی چینایەتیــی ســەرمایەداریدا ئــەم مەترســییە‬ ‫ترســناکتر و تۆقێنەرتــر دەبێتــەوە نــەک ھەر بۆســەر ناوچەیەکــی‬ ‫ملمالنێیــی جەنــگ‪ ،‬بەڵکــو بــۆ ســەرجەم مرۆڤایەتــی و ژیــان لەســەر‬ ‫گــۆی زەوی‪.‬‬ ‫خــودی ڕاپۆرتەکانــی دەزگای بەنــاو «ئاشــتیی جیھانــی» ســەربە‬ ‫نەتــەوە یەکگرتــووەکان ئــەو ئامارانەمــان نیشــاندەدەن کــە جڵەوگیــری‬ ‫ھەوڵــی بەدەســتھێنانی بۆمبــی ئەتۆمــی لەدەســتدەرچووە‪ ،‬و ئەگــەر‬ ‫بۆمبــی ئەتۆمــی ھێرۆشــیما و ناگازاکــی لــە کۆتایــی دەیەکانــی‬ ‫ناوەڕاســتی ســەدەی بیســتدا لــە جەنگــی جیھانــی دووھەمــدا بووبــە‬ ‫هــۆی کوشــتارگای کوشــتنی ‪ ١٢٠‬ھەزار مــرۆڤ (كــە ژمارەكــە‬ ‫زۆر لــەوە زیاتــرە) لــەو ســاتەوەختەدا و درێــژەی کارەســاتەکانی‬ ‫پاشــماوەی ئــەو دوو بۆمبــە کــە لــە ئێســتادا بــە نزیــک لــە ‪٢٥٠‬‬ ‫ھەزار قوربانــی و مــردووی لێکەوتووتــەوە و ژمــارەی توشــبووانی‬ ‫شــێرپەنجەی خوێــن و جۆرەکانــی تــری شــێرپەنجە ھەتــا ئێســتا ھەر‬ ‫درێــژەی ھەیــە‪ .‬ئــەم کارەســاتە ئەوەمــان پیشــاندەدات کــە ئەزموونــی‬ ‫مرۆڤایەتــی لەگــەڵ سیســتمی ســەرمایەداری خوێمــژدا بــە جۆرێکــە‬ ‫كــە تراژیدیاکانــی شــایەنی گێڕانــەوەش نیــن‪ .‬ھەر بەپێــی ئامارەکانــی‬ ‫ڕێکخــراوی ئاشــتی جیھانــی و ڕاپۆرتــی ئایزۆمــی ناکامیتســو‬ ‫نوێنــەری نەتەوەیەکگرتــووەکان بــۆ پرســی داماڵینــی جــیھان لــە‬ ‫چەکــی ئەتۆمــی لــەم یادانــەدا دەڵێــت ھەر ئێســتا لەســەر ئاســتی‬ ‫جیاھانــدا زیاتــر لــە چــواردە ھەزار کاڵوی ئەتۆمــی کــە زۆر بەھێزتــرن‬ ‫لــەو دووانــەی لەســاڵەکانی ‪ ١٩٤٥‬لــە جەنگــی نێــوان ئەمریــکا و یابانــدا‬ ‫بەکارھێنــراون‪ ،‬لــەوەش کارەســاتبارتر و زیانبەخشــتر ژمــارەی‬ ‫زۆری ئــەو تاقیکردنەوەنەیــە کــە واڵتانــی ئەمریــکا و فەڕەنســا‬

‫سیاســییەکاندا بخشــێنینەوە‪ ،‬ئــەوا دەبینیــن ھیــچ ھەڵوێســتێکی‬ ‫شۆڕشــگێڕانەی کۆمەاڵیەتــی بەرچــاو لــەم پێنــاوەدا نەنــراوە هێنــدە‬ ‫نەبێــت کــە تــەنھا ھەڵوێســتی پاسیڤســتانەی دژە جەنــگ لێرەولــەوێ‬ ‫لەالیــەن گروپــە لۆکاڵــی و جیھانییــەکان و ســاڵیادی کارەســاتە‬ ‫خوێناوییەکانــی ئــەم تاوانــە گەورانــەدا دێــن‪ .‬ئامــارەکان زیاتــر و‬ ‫گەورەتــر نیشــاماندەدەن کــە دەستەوســتان و نائومێــدی زیاتــر‬ ‫ھیچــی دیكــەی لــێ ســەوز نابێــت‪ .‬ئەمســاڵ کــە یــادی ‪ ٧٥‬ســاڵەی‬ ‫ئــەم كارەســاتەیە‪ ،‬تێیــدا گەورەتریــن ڕێکخــراوی کرێکاریــی جیھانــی‬ ‫‪ ITUC‬کــە ژمــارەی ئەندامانــی لەســەرو ‪ ١٨٠‬ملیۆنەوەیــە لــە ئاســتی‬ ‫جیھانــدا لــە بەیاننامەکەیــدا جورئەتــی ناوھێنانــی دەوڵەتــی ئەمریــکا‬ ‫وەک دەوڵەتێکــی ئیمپریالیســتی بکــەری ئــەم تاوانــە نەھاتــووە و‬ ‫نــاكات و تــەنھا بــاس لــە کارەســاتەکەمان بــۆ دەکات وەک ئــەوەی‬ ‫پێمــان بڵێــن ھیــچ ناکرێــت و تەســلیم بــەم چارەنوســە بــن و سیســتمی‬ ‫چینایەتیــی ســەرمایەداری ئەزەلییــە‪ .‬ئەمانــە تــازە بوونەتــە دەزگا و‬ ‫بەڕێوەبــەری سیســتمی چینایەتیــی مشــەخۆرانی ســەرمایەداری و‬ ‫ئەگــەر ئێمــەی کرێــکاران خەباتــی خۆمــان‪ ،‬لــە دەرەوەی چواچێــوەی‬ ‫ئــەم دەســەاڵت و سیاســەت و ڕێکخــراوە جیھانییــە چەواشــەکارانەی‬ ‫ئەوانــدا‪ ،‬بــە شــێوەیەكی شۆڕشــگێڕانە ڕێکخــراو و تۆکمــە نەكەیــن و‬ ‫داڕشــتنی ســتراتیژی ڕزگاریــی ئەنتەرناسیۆنالیســتی ســاز و ئامــادە‬ ‫نەکەیــن‪ ،‬ئــەوا ئــەم کارەســاتانە زۆر لەئێســتا بــۆ لــە ناوچوونــی ژینگــە‬ ‫و ژیــان و ڕەگــەزی مرۆیــی ترســناکتر دەبــن‪ .‬لــەم یــادەدا تــەنھا‬ ‫وەفــاداری بــۆ قوربانییانــە كــە دەبێتــە توندکردنــەوەی پشــتوێنی‬ ‫خەباتــی دوژمنایەتــی دژ بــە سیســتمی ســەرمایەداری‪...‬‬ ‫ئەمساڵ سەرمایەداری بە تەقینەوە ئەتۆمیئاساكەی بەیروت‪،‬‬ ‫ساڵیادی هێرۆشیما و ناگازاكی كردەوە!‬ ‫هــاوكات لــە بــەرواری ‪ 6‬و ‪ 9‬مانگــی تەمــوزی ســاڵی ‪1945‬دا و‬ ‫ڕێــك ‪ 75‬ســاڵ بــەر لــە ئێســتا و لــە مانگێكــی وەك ئەمــەی ئێســتاماندا‬ ‫ئەمریــكا لــەدوای ڕێككەوتننامــەی كویبیــك لەگــەڵ بەڕیتانیــادا لــە‬ ‫ڕێگــەی دوو بۆمبــی ئەتۆمییــەوە هێرشــێكی نامرۆڤانــەی كــردە ســەر‬ ‫هــەردوو شــاری هێرۆشــیما و ناگازاكــی واڵتــی یابــان و دەرئەنجــام‬ ‫بووبــە هــۆی كوشــتنی دوو ســەد هــەزار هاواڵتــی كــە زۆرینــەی‬ ‫زۆری قوربانییــان هاواڵتییانــی مەدەنــی بــوون‪.‬‬ ‫ســاڵی ‪ 1945‬ئــەو ســاڵە بــوو كــە دوای دەیــان ســاڵ لــە جەنگــە‬ ‫ئیمپریالییــە نامرۆڤانــە و قاتوقڕكــەرەكان هــات بەتایبــەت جەنگــی‬

‫ئەنجامیانــداون‪ .‬لــە ئامارەكانــی ڕێکخــراوی ئاشــتی جیھانــی و نەتەوە‬ ‫یەکگرتووەکانــدا ھاتــووە کــە خــودی ئەمریــکا لــە نێــوان ســاڵەكانی‬ ‫‪ ١٩٤٠‬بــۆ ‪ ٢٠٠٥‬زیاتــر لــە ‪ ٧.٥‬تریلیــۆن دۆالریــان خەرجکــردووە‬ ‫لەپێنــاو ئــەم تاقیکردنەوانــەدا کــە لەنێــوان ســاڵەکانی ‪ ١٩٥٨-١٩٤٦‬کــە‬ ‫‪ ٦٧‬بۆمبــی ئەتۆمییــان لــە جوانتریــن دوورگەکانــی ئەمریــکادا بەنــاوی‬ ‫مارشــاڵ تاقیکردووەتــەوە‪ .‬ھەروەھا بەڕێــژەی یەکجــار و نیو بەھێزتر‬ ‫لــەوەی ھێرۆشــیما و ناگازاکــی بــۆ مــاوەی دوانــزە ســاڵ ھەمــوو‬ ‫ڕۆژێــک ئــەم تاقیکردنەوانەیــان ئەمجامــداوە‪ ،‬ھەروەھا لــە ناوچــەی‬ ‫بۆلینزیــای فەڕەنســیدا بــۆ مــاوەی ســی ســاڵ لــە نێــوان ســاڵەکانی‬ ‫‪ ١٩٩٦-١٩٦٦‬دوو ســەد تاقیکردنــەوەی ئەتۆمــی ئەنجــام دراوون‪ ،‬کــە‬ ‫ئەمانــە ھێنــدەی تــر کارەســاتبارتر زیانیــان لــە وێرانبوونــی ژینگــە و‬ ‫تیشــکە زیانبەخشــەکانی ئــەم چەکــە بۆســەر بەســەر مرۆڤایەتــی و‬ ‫گیانــداران زیاتــر و خراپتــر بــووە‪...‬‬ ‫ئەگــەر نەختێــک لــەم ئامارانــە دورکەوینــەوە و چاوێــک بــە ھەڵوێســتە‬

‫جیهانیــی یەكــەم و دووهــەم‪ .‬ئــەم هێرشــە ئەتۆمییــە بــۆ ســەر یابــان‬ ‫دوای شــەش ســاڵ لــە جەنگــی دووهەمــی جیهانــی هــات لــە ســاڵی‬ ‫‪ .1945-1939‬ســادەترین دەرئەنجامــی ئــەم جەنگــە و جەنگەكانــی‬ ‫دیكــەی ســەرمایەداری ئەوەبــووە كــە دەیــان ملیۆنــی بــە قوربانــی‬ ‫كــرد‪ ،‬دەیــان ملیۆنــی دیكــەی بێــكار كــرد‪ ،‬دەیــان هــەزار كارگــە و‬ ‫گونــد و شــاری وێرانكــرد‪ ،‬ســەدان ملیۆنــی برســی و ئــاوارە و هــەژار‬ ‫كــرد‪ .‬ئــەو ژمــارە بــێ شــومارەی ســەربازانیش كــە نەمــردن و لــە‬ ‫مەیدانەكانــی جەنــگ گەڕانــەوە‪ ،‬تاكــو مــردن لەگــەڵ كێشــە دەرونــی و‬ ‫تراوماییەكانیانــدا ژیــان‪.‬‬ ‫ئــەوەش جێــگای سەرســوڕمان نەبــوو كــە زۆرێــك لــە بیریــاران و‬ ‫ڕۆشــنبیرانی بــۆرژوای لــە پشــتی پڕۆپاگەنــدە بۆگەنەكانــی جەنگــە‬ ‫ئیمپریالییەكانــەوە وەســتابوون‪ ،‬زۆرێــك لــە كەنیســەكان و پیاوانــی بەروار ‪4.8.2020‬‬ ‫ئاینــی پاڵپشــتییان لــە ناوەڕۆكــی جەنگەكــە كــرد‪ ،‬تەنانــەت بەشــێك‬ ‫بــۆ ل ‪١١‬‬ ‫لــەو ناوەنــدە كرێــكاری و ڕابەرانــەی‬

‫ئەکرەم نادر‬

‫هــەزاران برینــدار‪ ،‬ســەدان كــوژراو و ونبــوو‪ ،‬وێرانبوونــی بــە‬ ‫كۆمەڵــی بینــاكان‪ ،‬دوكانــەكان‪ ،‬تێكچوونــی شــەقامەكان‪ ،‬هەمــوو‬ ‫دەرئەنجامــی تەقینــەوەی چەندیــن تــەن لــە نیتراتــی ئەمۆنیۆمــە لــە‬ ‫بەنــدەری ئاویــی بەیــروت‪ .‬لەوێــدا چیتــر هیچ مۆنۆمێنتێك‪ ،‬شــوێنێكی‬ ‫دیــار‪ ،‬كەرەســتە و كۆگایــەك بوونــی نەمــاوە‪ .‬هــەزاران ئۆتۆمبێلــی‬ ‫گــەورە و هەزارانــی دیكــەی بچــووك‪ ،‬هــەزاران كۆنتەینــەر پێكــڕا‬ ‫وێرانبــوون‪ .‬تەنانــەت چــوار لــە نەخۆشــخانەكانی بەیــروت پەكیــان‬ ‫كەوتــووە و هەمــوو كارێكــی تێــدا ڕاگیــراوە‪ .‬بــە داخــەوە‪ ،‬ئەمــڕۆ‬ ‫لوبنــان بــە دەســتی كارەســاتێكەوە دەناڵێنێــت كــە كاریگەرییەكانــی‬ ‫بــە هەمــوو مانایــەك كەمتــر نییــە لــە كاریگەرییەكانــی چەكــی ئەتــۆم‪.‬‬ ‫هێــزی تەقینەوەكــە بــە تیــرەی ‪ 15‬كیلۆمەتــر وێرانكاریــی بــە هەمــوو‬ ‫ئاڕاســتەكاندا بــەدوای خۆیــدا هێنــاوە‪ .‬ئەمــە بــووە هــۆی داڕوخانــی‬ ‫ژێرخــان و ئــەو شــوێنكارانەی كــە هــەزاران كرێــكار لــەو بەنــدەرەدا‬ ‫كاریــان دەكــرد و هەروەهــا چەندیــن دەزگاش كــە ئێســتا هەموویــان‬ ‫بێــكار بــوون‪ .‬بــە داخــەوە‪ ،‬هەمــوو ئەمــە بەهــۆی كەمتەرخەمیــی‬ ‫دەســەاڵتەوە ڕوویــدا كــە لــە ســاڵی ‪2014‬ەوە ئــەو مادانــەی‬ ‫لــەو بەنــدەرەدا هێشــتبووەوە‪ .‬هەرچەنــدە ئەمــە بــەدەر نییــە لــەو‬ ‫ســیناریۆیەی كــە دەكرێــت كردەیەكــی تاوانكارانــە بووبێتــە هــۆی‬ ‫ئــەم ڕووداوە‪.‬‬ ‫فیدراســیۆنی نەتەوەیــی ناوەنــدە كرێــكاری و فەرمانبەرییەكانــی‬ ‫لوبنــان (‪ )FENASOL‬بــە تــەواوی‪ ،‬دەســەاڵت بــە بەرپــرس‬ ‫دەزانێــت لەبەرمبــەر ئــەم كەمتەرخەمییــەدا كــە كارەســاتێكی بەدوای‬ ‫خۆیــدا هێنــا‪ .‬ئەندامانــی ناوەندەكــە و ســەندیكاكانی لــە كەرتەكانــی‬ ‫تەندروســتی و شــارەوانیدا بەشــداربوون لــە هاوكاریكردنــی‬ ‫ئەوانــەی كــە زیانیــان لێكەوتــووە‪ .‬ئێمــە هێشــتا لــە ســەرەتای‬ ‫كارەســاتەكەداین‪ ،‬هەروەهــا زەحمەتــە بتوانیــن دەستنیشــانی زیانــە‬ ‫مرۆیــی و مادییەكانــی بكەیــن‪ .‬لقــە ســەرەكییەكانی فیدراســیۆنەكە‬ ‫لــە بەیــروت زیانــی زۆریــان پێگەشــتووە‪ ،‬هەروەهــا لقەكانــی‬ ‫فیدراســیۆنەكە و ئەنجومەنــی یەكێتییــە شــۆفێرییەكان وێــران بــووە‪.‬‬ ‫ناوەنــدە نەتەوەییەكــە داوای هاوكاریــی هاوڕێیانــەی ناوەنــدە‬ ‫كرێكارییەكانــی دیكــەی جیهــان دەكات بــۆ ئــەوەی دەســتی‬ ‫هاوكاریكردنیــان درێــژ بكــەن لــە هێنانــە دەرەوەمــان لــەم كارەســاتە‪،‬‬ ‫هەروەهــا داواتــان لێدەكەیــن كار لەگــەڵ هەمــوو دەزگا حكومییەكان‪،‬‬ ‫شــارەوانییەكان‪ ،‬ڕێكخراوەكانــی واڵتەكانتانــدا بكــەن تاكــو بتوانــن‬ ‫كۆمەكــی لوبنــان و خەڵكــە گیرۆدەكــەی بكــەن‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪4‬‬

‫دەبێت چی بكەین؟‬

‫ژمارە‪)٨( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٨/١٥( -‬‬

‫هەڵبژاردن و هەڵبژاردنی پێشوەختە لە سایەی سەرمایەداریدا درۆی لێئەچۆڕێت!‬ ‫کامەران ئەحمەد‬ ‫لەگــەڵ توندبوونــەوەی بێــزاری و ناڕەزایەتــی و خرۆشــانی‬ ‫بەلێشــاوی خەڵــک دژ بــە دەســەاڵتی گەنــدەڵ و چەوســێنەرانەی‬ ‫بــۆرژوای لــە عێــراق و لوبنــان‪ ،‬و تــرس لــە ئاینــدەی دەســەاڵتی‬ ‫سیاســی و دەســتكۆتاكردنیانە بــۆ هەتــا هەتایــە‪ ،‬دەســەاڵتداران و‬ ‫نوێنەرانــی بــۆرژوازی بــە پەلەپــروزێ ڕێچــار و چارەســەر و بەڵێنــی‬ ‫هەڵبژاردنــی پێشــوەخت بــە گوێــی خەڵکــدا دەدەن‪.‬‬ ‫ئەمــە یەکەمجــار نییــە کــە بــۆرژوازی لــە بەرامبــەر هاتنــە مەیــدان و‬ ‫توڕەیــی و ئاپــۆرەی خەڵکــدا بــاس و خواســی هەڵبژاردنــی پێشــوەخت‬ ‫وەک ڕێــگای دەربازبــوون و چارەســەر بخاتــەڕوو و هەنــگاوی بــۆ‬ ‫بنێــن‪ .‬ئــەم ڤاکســینەی چینــی دەســەاڵتدار لــە ڕابردووشــدا لــە زۆرێــک‬ ‫لــە واڵتانــی جیهانــدا لەوپــەڕی عەســکەرتاریی و دیکتاتۆرییــەوە تــا‬ ‫ئەوپــەڕی دیموکراســیی ڕۆژئاوایــی تاقیکراوەتــەوە و بــێ هیــچ ئــاکام‬ ‫و دەرئەنجامێــک لەپێنــاو باشــکردنی ژیــان و گوزەرانــی خەڵکــدا‬ ‫كۆتاییهاتــووە و تەنیــا توانیویەتــی كەمێــك تیمــاری ناکۆکــی و برینــی‬ ‫نێــو باڵــە جیاوازەکانــی نێــو خێزانــی بــۆرژوازی بــكات‪.‬‬ ‫هــەرکات فشــاری ناڕەزایەتــی و الفــاوی توڕەیــی خەڵــک جێــو ڕێــی‬ ‫دەســەاڵتدارانیان لــە مەنگەنــە دابێــت‪ ،‬بــە فروتوفێــڵ و بەڵێنــدان‬ ‫بــە هەڵبژاردنــی پاکــو بێگــەرد‪ ،‬خێــراو پێشــوەخت ویســتوویانە‬ ‫ناڕەزایەتییەکانــی خەڵــک لــە ڕەوتــی ئاســایی خــۆی بچەرخێنــن و‬ ‫بــە ئاڕاســتەیەکی تــردا بیبــەن کــە هیــچ پەیوەندییــان بــە باشــترکردنی‬ ‫ژیانــی خەڵکــەوە نەبــووە و نییــە‪ .‬لــە کاتێکــدا کــە خواســتەکانی‬ ‫خەڵــک نــەک هــەر هەڵبــژاردن نەبــووە و نییــە بەڵکــو زۆر ڕوون‬ ‫و ئاشــکرا کۆتاییهاتــن بــە دەســەاڵتی سیاســی و دەســتکۆتاکردن و‬ ‫دوورخســتنەوەی دەســەاڵتدارانی ئێســتای بــۆرژوازی بــووە بــە بــاڵ‬ ‫و ڕەنگــە جیاوازەکانــەوە لــە ژیانــی سیاســی و ئابــوری کۆمەڵــگا‪.‬‬ ‫لــە ڕاســتیدا پێشــنیازکردن و بەڵێنــدان بــە ســازدانی هەڵبژاردنــی‬ ‫پێشــوەخت بــە دیوێکــدا دەرخــەری قەیرانــی قــوڵ و خنکێنــەر و‬ ‫بێچارەســەری باڵــە جیاوازەکانــی بۆرژواییــە لــە بارودۆخــی ئێســتا و‬ ‫لــە کــرۆک و ماهیەتــی خۆشــیدا ڕێگایەکــی فریودەرانــەی بۆرژوازییــە‬ ‫بــۆ تێپەڕاندنــی قەیرانــی خنکێنــەری ئێســتا و بەســتنەوەی درۆزنانــەی‬ ‫هیــوا و ئاواتــی خەڵکــە بــە گۆڕانــکاری و باشــبوونی بارودۆخــی ژیــان‬

‫لــە داهاتــوو‪ ،‬لــە کۆتاییشــدا جگــە لــە شــەرعیەتدانەوە بــە دەســەاڵتی‬ ‫گەنــدەڵ و چەوســێنەرانەی چەنــد باڵێکــی تــری بــۆرژوازی هیچــی‬ ‫تــر نەبــووە‪.‬‬ ‫هەڵبــژاردن چ لــە کاتــی خۆیــدا بکرێــت یــان پێشــوەخت هیچــکات‬ ‫خواســتی خەڵــک نەبــووە و نییــە‪ ،‬و کرێــکاران و خەڵکــی بەشــمەینەت‬ ‫بــۆ ئــەوە نەڕژاونەتــەوە ســەر شــەقامەکان و ئــەو هەمــوو قوربانییــە‬ ‫نــادەن‪ .‬داخوازییەکانــی خەڵــک لــە عێــراق و لوبنــان زۆر بــە ڕوونــی‬ ‫کۆتاییهێنانــە بــە دەســەاڵتی چەوســێنەرانە و گەندەڵــی بــۆرژوازی کــە‬ ‫تــا ئەمــڕۆ کۆمەڵــگای تــا ســەر ئێســقان نوقمــی قەیرانــی یــەک لــە دوای‬ ‫یــەک‪ ،‬خوێنــاوی شــەڕی کۆتانەهاتــووی باڵــەکان‪ ،‬برســیەتی‪ ،‬بێــکاری‪،‬‬ ‫هــەژاری و ئاوارەیــی‪ ..،‬کردووەتــەوە‪.‬‬ ‫هەڵبــژاردن لــە ســایەی سسیســتمی ســەرمایەداری هــەر لــە‬ ‫بنەڕەتــەوە لــە دەرفــەت و کەشــوهەوای نایەکســانیدا بەڕێــوە دەچێــت‬ ‫و درۆی لێدەچۆڕێــت‪ .‬ســااڵنێکە کرێــکاران و خەڵکــی بەشــمەینەت‬ ‫لەگــەڵ هەڵبــژاردن و بەڵیندانــە کۆتایــی نەهاتووەکانــی دەســەاڵتدارانی‬ ‫بــۆرژوازی دەســتوپەنجەیان نەرمکــردووە و بــە ئاکامێــک لــە‬ ‫باشــتربوونی ژیــان نەگەیشــتوون‪ .‬بگــرە هــەر مــاوە جارێــک بــاڵ‬ ‫و ڕەوتێکــی مشــەخۆری بۆرژوازیــی لەژێــر نــاوی گۆڕانــکاری‪،‬‬ ‫چاکســازیی‪ ،‬دەوڵــەت و یاســا و دواجاریــش لــە ژێــر شــەرعییەتی‬ ‫هەڵبــژاردن چڕنوکــی خــۆی بــە بیانــووی بارودۆخــی ناســک و‬ ‫پێداویســتی واڵت لــە ژیانــی ملیۆنەهــا خەڵــک گیرکــردووە‪ .‬هــەر‬ ‫مــاوە جارێــک باڵێکیــان بــە نــاوی پارێزگاریکــردن لــە بەرژەوەنــدی‬ ‫و دەســتکەوتەکان پەالمــاری مــاف و ئازادییەکانــی خەڵکیــان داوە و‬ ‫دواتــر بەربوونەتــە گیانــی یــەک و ژینگــە و کۆمەڵگاشــیان خســتووەتە‬ ‫بــەردەم هەڕەشــەی لەناوچــوون‪.‬‬ ‫بــۆرژوازی و دەســەاڵتەکەیان هەرئێســتا نوقمــی قەیرانێکــی ســەراپا‬ ‫خنکێنــەرن‪ .‬کرێــکاران و خەڵکــی بەشــمەینەت کــە ســاڵەهایە لەژێــر‬ ‫حوکمــی ئــەم دەســەاڵتەدا لەوپــەڕی بارودۆخــی نەبوونــی‪ ،‬هــەژاری‬ ‫و برســێتیدا ژیــان ئەکــەن نابێــت هیــوای خۆیــان بــە هەڵبژاردنــی‬ ‫دۆزنانــەوە ببەســتنەوە‪ ،‬و نابێــت ئومێــدی خۆیــان لەســەر بەڵێنــی‬ ‫پێشــوەخت و درۆی هەڵبژاردنــی پاکــو بێگــەرد هەڵچنــن‪ .‬دەبێــت‬ ‫ئــەم بارودۆخــە وەک دەرفەتێکــی گونجــاو بــۆ هاتنەمەیــدان و‬ ‫ڕێکخراوبــوون و پتەوکردنــی ڕیزەکانیــان و یەکگرتــووی خۆیــان‬

‫بــە ئاقــاری ئاڵوگــۆڕی شۆڕشــگێڕانەدا بقۆزنــەوە‪ .‬تەنهــا ڕێــگا‬ ‫دەســتکۆتاکردنی ڕەهایانــەی ســەرمایەداران و کۆمپانیاکانیانــە لــە‬ ‫ژیانــی ئابــوری و سیاســی کۆمەڵــگا‪ .‬ئــەوەی ژیاندەکاتــەوە بــە بــەری‬ ‫مرۆڤــەکان و کۆمەڵــگا و ژینگــە‪ ،‬تەنیــا ڕزگاربوونــە لــە کۆتوبەنــدی‬ ‫ســەرمایە و هەڵوەشــاندنەوەی بێقەیــد و شــەرتی سیســتمی کاری‬ ‫بــە کــرێ‪.‬‬ ‫كۆتا نموونەی هەڵبژاردنی پێشوەختە‪:‬‬ ‫پــاش تەقینەوەكــەی بەیروتــی پایتەختــی لوبنــان و ڕاپەڕینــی‬ ‫لوبنانییــەكان دژ بــە دەســەاڵتی گەندەڵــی لوبنــان و حــزب اللــە‪،‬‬ ‫دەســتبەجێ ســەرۆک وەزیرانــی لوبنــان (حەســەن دیــاب) پێشــنیاری‬ ‫هەڵبژاردنــی پێشــوەختەی بــە پەلــە کــرد‪ ،‬كــە ئەمــە كتوپــڕ ئێــوارەی‬ ‫یەكەمــی دوای شــەپۆلە بەهێــز و ڕادیکاڵــە ناڕەزاییەکانــی خەڵکــی‬ ‫بەیــروت‪ ،‬هــات‪ ،‬كــە ترســێكی گەروەیــان لــە دڵــی دەوڵــەت و ســەرجەم‬ ‫هێزەكانــدا دروســتكرد‪.‬‬ ‫وەک ســەرۆك وەزیــران خــۆی دەڵێــت‪« :‬دۆخەکــە پێویســتی‬ ‫بــە بڕیــاری نائاســایی و کتوپــڕ هەیــە‪ ،‬هەروەهــا تەنیــا ڕێــگا بــۆ‬ ‫ڕزگاربــوون بریتییــە لــە هەڵبژاردنــی پێشــوەختە‪ ».‬لەگــەڵ ئــەوەدا‬ ‫پەیمانیــدا کــە حکومــەت دوو مانــگ لــە دەســەاڵتدا بمێنێتــەوە تــا ئــەو‬ ‫کاتــەی دەگــەن بــە بڕیارێکــی نیشــتیمانی‪.‬‬ ‫وەک هەمــووان ئــاگادارن هەرگیــز لــە مێــژوودا هێنــدەی ئــەم دەیــە‬ ‫پێشــنیاری هەڵبژاردنــی بــە پەلــە و پێشــوەختە لەالیــەن دەســەاڵتەکان‬ ‫و حکومەتەکانــەوە نەکــراوە‪ .‬ئەمــە ئاماژەیەکــی گەورەیــە بــە بنبەســت‬ ‫و شکســتە گەورەکانــی ســەرجەم حکومــەت و دەســەاڵتەکانی جیهــان‬ ‫و نیولیبرالیــزم و ســەرمایەداری لــە دابیننەکردنــی پێداویســتییەکانی‬ ‫خەڵــک و هەروەهــا ئــەو هەمــوو سیاســەتە نامرۆڤانەیــەی کــە‬ ‫مرۆڤایەتــی دووچــاری چەندیــن کارەســات و جەنــگ و قەیرانــی‬ ‫گــەورە کردووەتــەوە‪.‬‬ ‫کاتێکیــش خەڵــک ڕادەپەڕێــت و خەریکــە دەســەاڵت دەخــەن‪ ،‬لەپێنــاو‬ ‫پاراســتنی دۆخــی بااڵدەســت و بەرژەوەندییــە تایبەتییەکانــدا‪،‬‬ ‫دەســەاڵت یەکســەر هەڵبژاردنــی پێشــوەختە ســاز یــان پێشــنیار‬ ‫دەکات بــۆ ئــەوەی ڕێگــری بکــەن لــە هێــزی شۆڕشــگێڕانەی خەڵــک و‬ ‫دامركاندنــەوەی ناڕەزایەتییــەكان‪.‬‬

‫توانــای داراییــت دەتوانیــت درێــژە بــە‬ ‫ژیانــی بــدات‪ ،‬تەنانــەت گەیشــت بــەو‬ ‫ئاســتەی ئۆکسجینیشــمان لێــزەوت‬ ‫بکــەن‪ .‬کەواتــە نیولیبراڵیــزم وەک دواییــن فۆرمــی ســەرمایەداری کــە‬ ‫هەمــوو بەهاکانــی گۆڕیوەتــەوە بــە پــارە‪ ،‬هێنــدەی پــەرە بــە پرۆســەی‬ ‫بەهەژارخســتن دەدات هێنــدە نایەوێــت ئیســاحی سیســتەمەکە بــکات‪،‬‬ ‫بۆیــە زیانــە مرۆییــەکان تــا دێــت بەرزتــر دەبنــەوە‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬لــە جیهــان و ناوچەكــە و عێــراق و كوردســتاندا تادێــت‬ ‫ناڕەزایەتییــەكان لــە فراوانبوونــدان بەهــۆی گەورەتربــوون و‬ ‫قوڵبوونــەوەی زیاتــری قەیرانەكــەوە‪ ،‬ئایــا ئێــوە چــی دەرفــەت و‬ ‫ئاســتەنگێك دەبینــن لەبــەردەم بزووتنەوەكانــدا؟‬ ‫ناجــی ئەفراســیاو‪ :‬لەڕاســتیدا نــە حکومەتــی عێــراق و نــە حکومەتــی‬ ‫هەرێمــی کوردســتان‪-‬عێراق‪ ،‬هیچیــان نوێنەرایەتیــی گەالنــی عێــراق‬ ‫ناکــەن‪ .‬ئــەوەی هەیــە کۆمەڵێــک بنەماڵــە و تایەفــە دەســتیان بەســەر‬ ‫ســامانی سرووشــتیی ئــەم واڵتــەدا گرتــووە‪ .‬ئەمــەش لەڕێگــەی ئــەو‬ ‫هاوکێشــەوە کاردەکات کــە پێشــر لــە چەنــد نووســینێکدا تەوزیفــم‬ ‫کــردووە؛ [پاره‌‪-‬هێز‪-‬ميديــا] هــەر لەڕێگــەی ئــەم هاوکێشــەوە خەڵــک‬ ‫و جەماوەریــش ئاراســتە دەکــەن‪ ،‬دیــارە هێشــتا زلهێــزەکان و‬ ‫هێزەئیقلیمییــەکان وەک موســتەعمیرەیەک مامەڵــە لەگــەڵ عێــراق و‬ ‫کوردســتان دەکــەن‪ ،‬بۆیــە ئــەو سيســته‌مە سياســى و حوكمڕانيــەى‬ ‫لێــرە کاردەکات زیاتــر پێناســەی حوکمــی ئۆليگارشــى وەردەگرێــت‪.‬‬

‫ئــەم فرەچەشــنییەش لــە فۆرمەکانــی حوکمڕانــی (ناســیۆنالیزم‪،‬‬ ‫فەندەمێنتاڵیزمــی ئیســامی‪ ،‬ئۆلیگارشــی و شانشــینی و هتــد)‬ ‫لەنێــو ئــەم سیســتەمە پەککەوتــەدا‪ ،‬ئەوەمــان پێدەڵێــت کــە دەشــێت‬ ‫فۆرمەکانــی خەبــات و بەرەنــگاری لەالیــەن گەالنــی عێــراق و‬ ‫ســەرتاپای جیهانیشــەوە بەپێــی تایبەتمەندێتیــی جوگرافــی و مێژوویی‬ ‫ئــەو گەالنــەوە دەستنیشــان بکرێــت بەجێگیربوونــی ئایدیایەکــی‬ ‫گەردوونــی و هاوپشــتیی سۆسیالســیتی لــە ســەرتاپای هەســارەکەدا‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬گــەر پێشــتر هــەر جــارە و گــروپ و تویژێــك لەنــاو‬ ‫چینەكانــی خــوارەوەدا داخوازییــان هەبوبێــت وەك مامۆســتایان‬ ‫و پەرســتاران و دانەمــەزراوان‪ ،‬ئێســتا هەمــوو ئــەو گــروپ و‬ ‫توێــژە جیاوازانــەی نــاو چینــە مافخــوراوەكان‪ ،‬ناڕازیــن‪ .‬ئایــا‬ ‫ئــەم ناڕەزایەتــی و داخوازییــە فــراوان و گشــتییانە یەكگرتــووی‬ ‫و هەماهەنگیمــان لێدەخــوازن؟ لەبەرامبــەر هێرشــە دڕندانــە‬ ‫و توندەكانــی كەرتــی تایبەتــدا بــۆ ســەر ژیانــی خەڵــك‪ ،‬ئایــا‬ ‫خەڵــك بــە پــڕۆژەی خــۆی بزانێــت لەبەرامبــەر نیولیبرالیزمــدا و‬ ‫بەتایبەتیــش بەتایبەتیكردنــی كەرتــەكان؟‬ ‫ناجــی ئەفراســیاو‪ :‬ئــەوە خەمــی هاوبەشــە کــە هەمیشــە توێــژە‬ ‫ناڕازییەکانی کۆمەڵگا لەســەر شــەقامەکان بەیەکتر دەگەیەنێت‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئــەوەی کــە تاکــو ئێســتا خەڵــک نەیتوانیــوە هێــز و وزەکانــی یەکبخــات‬ ‫و ســەرکەوتنی یەکجارەکی بەدەســتبهێنێت‪ ،‬هۆکارەکەی دەگەڕێتەوە‬ ‫بــۆ غیابــی ئایدیــا لەنێــو جەمــاوەری چەوســاوەدا‪ .‬بۆئــەوەی کرێــکار‬ ‫و بێــکار‪ ،‬مامۆســتا و فەرمانبــەر‪ ،‬پزیشــک و پارێــزەر‪ ،‬ئامانجەکانیــان‬ ‫بەدەســتبهێنن پێویســتە هەمــووان لــە دەوری ئایدیایــەک کۆببنــەوە‪.‬‬ ‫بەسیاســیکردنی کــۆی پرۆســەی ژیــان و خەباتکــردن بــۆ ژیانێکــی‬ ‫عادیالنــە پێویســتی بــە هۆشــیارییەکی سۆسیالیســتییە‪ ،‬ئێمــە دەزانیــن‬ ‫دزی و گەندەڵــی هەیــە‪ ،‬دەزانیــن چینایەتــی و ڕەگەزپەرســتی‬ ‫هەیــە‪ ،‬هــەروەک دەزانیــن دیــن و نەتــەوە بوونەتــە دوو فاکتــەری‬ ‫بەهێــز بــۆ جۆشــدانی ئاگــری تایەفــی و ناسیۆنالیســتی‪ ،‬بــەاڵم الی‬ ‫زۆرینــە هێشــتا ئــەوە ڕوون نییــە کــە تەنیــا بــە تەبەنیکردنــی ئایدیــای‬ ‫سۆســیالیزم و پراکتیکــی شۆڕشــگێڕانەی سۆسیالیســتی‪ ،‬دەتوانیــن‬ ‫کۆتایــی بــەم جــەور و ســتەم و گاڵتەجاڕییــەی دەســەاڵت بهێنیــن‪.‬‬ ‫ئەرکــی ســەرەکی و دەســتبەجێی سۆسیالیســتەکان لــەم قۆناغــەدا‬ ‫بریتییــە لــە دروســتکردنی کەنــاڵ لەنێــو توێــژە ناڕازییەکانــدا و‬ ‫ڕێکخســتنی جەمــاوەر و چینــی خــوارەوەی کۆمەڵــگا بــە ئاراســتەی‬ ‫ڕادیکاڵیزمــی شۆڕشــگێڕانە و دروســتکردنی بەدیــل بــۆ ئــەم سیســتەم‬ ‫و دەســەاڵتە داڕزیــوە‪ ،‬کــە چیتــر ناتوانێــت وەاڵم بــە داخوازییەکانــی‬ ‫خەڵــک بداتــەوە‪.‬‬

‫جیهان لە ئاڵوگۆڕێكی گەورەدایە‬ ‫«ڕۆژنامــەی ڕێچــار» لــەم ســاتەدا كــە جیهــان لــە ئاڵوگۆڕێكــی‬ ‫گەورەدایــە‪ ،‬بــە پێویســتی زانــی لــە رێگــەی چەنــد پرســیارێكەوە‪،‬‬ ‫دیدارێك لەگەڵ (ناجی ئەفراســیاو) نوســەر و وەرگێڕی ماركسیســتدا‬ ‫ســاز بــكات‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬بــە ڕای تــۆ‪ ،‬ئایــا دۆخــی جیهــان و عێــراق لــە پێــش و‬ ‫پــاش كۆرۆنــا ڤایــرۆس چیمــان پێدەڵێــت؟ ئایــا ئــەم قەیرانــەی‬ ‫ئێســتا قەیرانــی كۆرۆنــا ڤایرۆســە یــان قەیرانــی سیســتەم؟‬ ‫ناجــی ئەفراســیاو‪ :‬بــەڕای مــن ئایدۆلۆژیــای بااڵدەســت خــۆی‬ ‫ڤایرۆســێکی هەمیشــەییە و بەرۆکــی مرۆڤایەتــی گرتــووە‪،‬‬ ‫ڤایرۆســێکی مشــەخۆر و کوشــندە‪ ،‬کاریگەرییەکانــی ئــەم ڤایرۆســە‬ ‫لەســەر جەســتەی مرۆییمــان هەرجــارەو بــە فۆرمێــک دەردەکەوێــت‪.‬‬ ‫دەبینیــن لــە ســەرەتای ســەدەی بیســتەوە تاکــو ئەمــڕۆ دەرگیــری‬ ‫چەندیــن جەنگــی جیهانــی و قەیرانــی ئابــووری و نەخۆشــیی کوشــندە‬ ‫بووینەتــەوە‪ ،‬بــەاڵم هەمــوو ئامــاژەکان دەاللــەت لــە بوونــی یــەک‬ ‫نەخۆشــیی درێژخایــەن دەکــەن ئەویــش ســەرمایەداریی چاوچنۆکــە‪.‬‬ ‫ئــەوەی ســەمیر ئەمیــن ناوینــا ڤایرۆســی لیبــراڵ‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ئایــا ئــەم قەیرانــە ئابورییــەی ئێســتا مەترســییەكانی‬ ‫چیــن لەســەر خەڵــك و چینەكانــی خــوارەوە بــە گشــتی؟‬ ‫ناجــی ئەفراســیاو‪ :‬پێشــتر لینیــن وتــی جەنگــەکان بــۆ دابەشــکردنی‬ ‫غەنیمە یان دەسكەوتەكانی شەڕ و جەنگە بەسەر سەرمایەدارەکاندا‪،‬‬ ‫هەروەهــا ئامانجەکــە دووبــارە دابەشــکردنەوەی موســتەعمیرە و‬ ‫خاکــی واڵتانــە بەســەر زلهێزەکانــدا (پێشــتر لــە چاخــی کۆڵۆنیاڵیزمــدا‬ ‫خاکــەکان دابەشــکرابوون‪ ،‬بۆیــە لینیــن پێیوایــە ئیمریالیــزم وەک دوا‬ ‫قۆناغــی ســەرمایەداری دووبــارە ئــەم خاکانــە دابەشــدەکاتەوە)‪.‬‬ ‫هــەر قەیرانێــک بگریــن قوربانییەکانــی چینــی خــوارەوە و زیانــی‬ ‫بــۆ ســەر ســتانداردی ژیانــی ئــەو چیــن و توێژانەیــە کــە لەســەر‬ ‫کرێــی ڕۆژانەیــان دەژیــن‪ .‬بــە هاوکێشــەکەی مارکســیش هەتــا ئــەم‬ ‫جەمســەرەش هەژارتــر بکــەون جەمســەرەکەی تــر کــە کەمینــەی‬ ‫ســەرمایەدارە دەوڵەمەندتــر و حەســاوەتر دەبــن‪ .‬قەیرانــی کۆرۆنــا‬ ‫ڤایــرۆس دەریخســت کــە چیتــر ســەرمایەداری بــە یەکجــاری‬ ‫دەســتبەرداری هەمــوو ئــەو بەهایانــەش بــوون کە چاخی ڕۆشــنگەری‬ ‫و مۆدێرنــە بــە مرۆڤایەتــی بەخشــیبوون‪ ،‬بێباکییەکــی تــەواو‬ ‫بەرەمبــەر بــوون و کەرامەتــی مرۆیــی گەیشــتۆتە ترۆپــک‪ .‬تــۆ بەپێــی‬

‫ژمارە‪)٨( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٨/١٥( -‬‬

‫ژنان‬

‫‪5‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫بۆچی بەم قه‌یرانەی ئێستا دەگوترێت قه‌یرانێكی ژنانه‌؟‬ ‫دەشنێ نەریمان‬ ‫زیادبوونــی هێــزی كاری ژنــان و به‌شــداری ژنــان لــه‌ كاردا یه‌كێــك‬ ‫بــوو لــه‌ شــانازییه‌كانی ســه‌ده‌ی ڕابــردوو‪ ،‬بــه‌اڵم ئــه‌م شــانازییه‌‬ ‫زۆری نه‌خایانــد و ئـه‌و قه‌یرانـه‌ ئابوورییـه‌ی بـه‌دوای باڵوبوونـه‌وه‌ی‬ ‫ڤایرۆســی كۆرۆنــادا هــات هه‌مــوو ڕیســییه‌كه‌ی كــرده‌وه‌ ب ـه‌ خــوری‪.‬‬ ‫به‌پێــی ڕاپۆرتێكــی ڕۆژنامــه‌ی گاردیــان بــه‌ ته‌نهــا لــه‌ مانگــی دووی‬ ‫ســاڵی ‪ 2020‬ه‌وه‌ تــا مانگــی پێنــج ‪ 11،5‬ملیــۆن ژن كاره‌كانیــان‬ ‫له‌ده‌ســتداوه‌ ل ـه‌ به‌رامبه‌ریشــدا ‪ 9‬ملیــۆن پیــاو كار‌یــان له‌ده‌ســتداوه‌‪،‬‬ ‫ئ ـه‌م داتای ـه‌ ب ـه‌ ســاده‌یی پێمانده‌ڵێــت ژنــان ل ـه‌ به‌رئه‌نجامــی قه‌یران ـه‌‬ ‫داراییه‌كانــدا ئه‌گ ـه‌ری له‌ده‌ســتدانی داهــات و كاریــان زیاتــره‌ ل ـه‌ نــاو‬ ‫ژنانیشــدا ژنانــی ڕه‌نگــدار و كۆچب ـه‌ر زۆرتــر قابیلیه‌تــی له‌ده‌ســتدانی‬ ‫كاره‌كانیــان هه‌یــه‌‪.‬‬ ‫ڕێــژه‌ی كاركردنــی ژنــان لــه‌ زۆرینــه‌ی واڵتــه‌ پێشــكه‌وتوه‌كاندا‬ ‫یه‌كێكــه‌ لــ ‌ه پێــوه‌ره‌ گرنگــه‌كان بــۆ ئاســتی پێشــكه‌وتن‪ ،‬هه‌رچه‌نــده‌‬ ‫به‌ده‌ســتهێنانی هه‌لــی یه‌كســانی كاركــردن تــا ئێســتا ه ـه‌ر خه‌ونێكــی‬ ‫ده‌ستپێڕانه‌گه‌شــتراوه‌ بــۆ ژنــان‪ ،‬بــه‌اڵم قه‌یرانــی ئابــووری دوای‬ ‫كۆرۆنــا ڤایــرۆس نیشــانه‌یه‌كی پرســیاری گــه‌وره‌ی له‌ســه‌ر‬ ‫هه‌مــوو ده‌ســتكه‌وته‌كانی ڕابــردووی ژنانیــش دانــاوه‌‪ ،‬به‌ڕاده‌یــه‌ك‬ ‫ئێســتا هه‌مــوو ده‌ســتكه‌وته‌كان ئه‌وه‌نــده‌ لــه‌ مه‌ترســیدان‬ ‫ده‌ستپێوه‌گرتنیشــیان مه‌حاڵبــووه‌‪ .‬بـه‌اڵم جێــی خۆیه‌تــی بپرســین ئـه‌م‬ ‫ده‌ســتكه‌وتانه‌ بــۆ بناغه‌یه‌كــی ئه‌وه‌نــده‌ الوازیــان هه‌بــوو كــه‌ چه‌نــد‬ ‫مانگێكــی قه‌یــران خه‌باتــی چه‌ندیــن ســاڵه‌ی بــۆ به‌ده‌ســتهێنانیان‬ ‫ســڕییه‌وه‌ و به‌هه‌وادابــرد؟‬ ‫ده‌ستكه‌وته‌ ئابوورییه‌كانی ژنان بۆ له‌ژێر مه‌ترسیدان؟‬ ‫له‌نــاو سیســته‌می ئابــووری جیهانیــدا تــا ئێســتا ژنــان له‌پــاڵ‬ ‫كرێكارانــی كۆچب ـه‌ر و كرێكارانــی ڕه‌نگــداردا هێــزی كاری هه‌رزانــن‬ ‫هـه‌ر ئه‌مـه‌ش هــۆكاری ئـه‌و جیاوازییه‌یـه‌ كـه‌ له‌نێــوان موچـه‌ی ژنــان‬ ‫و پیاوانــدا هه‌یــه‌ و له‌گــه‌ڵ جــۆری كاری ژنــان( زۆرینــه‌ی ژنــان تــا‬ ‫ئێســتا لـه‌و شــوێنی كارانـه‌دا كارده‌كـه‌ن كـه‌ پێیانده‌وترێــت كاری نــا‪-‬‬ ‫جێگیر)‪.‬‬ ‫هێزی كاری هه‌رزان‪:‬‬ ‫هێــزی كاری ه ـه‌رزان ب ـه‌ الوازتریــن هێــزی بــازاڕی كار داده‌نرێــت‬ ‫ئه‌مــه‌ش دابــه‌ش ده‌بێتــه‌ ســه‌ر دوو جــۆر یه‌كــه‌م‪ :‬هێــزی كاری‬ ‫هه‌رزانــی ســتاندارد كـه‌ ئـه‌و كرێكارانـه‌ ده‌گرێتـه‌و ‌ه كـه‌ كاری ئاســایی‬ ‫ده‌كــه‌ن بــێ گرێبه‌ســتی كاری كاتــی و كاری به‌شــه‌كی(پارت تایــم‬ ‫یــان كاری یــه‌ك شــفتی) كارده‌كــه‌ن‪ .‬دووه‌م‪ :‬هێــزی كاری هه‌رزانــی‬ ‫نــا ســتاندارد‪ ،‬كــه‌ ئــه‌و كرێكارانــه‌ ده‌گرێتــه‌وه‌ كــه‌ گرێبه‌ســتی كاری‬ ‫كاتــی و پــارت تایــم یــان ی ـه‌ك شــفتییان هه‌ی ـه‌‪ .‬و له‌ب ـه‌ر ئ ـه‌وه‌ی‌ لــه‬ ‫زۆرین ـه‌ی كرێكارانــی كۆچب ـه‌ر كارێــك ده‌ك ـه‌ن ك ـه‌ یــان ناقانوونیی ـه‌‬ ‫یانیــش به‌تـه‌واوی پارێــزراو نیـه‌‪ ،‬بۆیـه‌ ئه‌وانیــش ده‌چنـه‌ ڕیــزی كاری‬ ‫هه‌رزانــی نا‪-‬ســتاندارده‌وه‌‪.‬‬ ‫خاســییه‌تی هاوبه‌شــی نێــوان هــه‌ردوو جۆره‌كــه‌ی كاری هــه‌رزان‬ ‫بریتییــه‪ 1- :‬كه‌مــی كــرێ ‪ 2-‬ئاســتێكی نزمــی پارێــزگاری و‬ ‫ســه‌المه‌تی كار(ئه‌گــه‌ر هــه‌ر هه‌یانبێــت) ‪ 3-‬ئاســتێكی نزمــی بیمــه‌‬ ‫یــان ده‌ســته‌به‌ر(ئه‌گه‌ر هــه‌ر هه‌یانبێــت)‪.‬‬ ‫ئـه‌م خاســیه‌تانه‌ ئه‌كرێــت لـه‌ هـه‌ر كارێكــی ســتانداد و ڕه‌ســمیدا هه‌بــن‬ ‫و بـه‌ دڵنیاییشـه‌وه‌ لـه‌ كاره‌ نــا ڕه‌ســمی و نــا ســتاندارده‌كاندا هـه‌ن‪.‬‬ ‫له‌مــه‌وه‌ بۆمــان ده‌رده‌كه‌وێــت ژنــان ئه‌گــه‌ر كاری ڕه‌سمیشــیان‬ ‫هه‌بێــت و بــێ قه‌یرانیــش ئــه‌وه‌ هه‌میشــه‌ له‌ژێــر ئــه‌م هه‌ڕه‌شــانه‌دان‬ ‫و خــۆ ئه‌گــه‌ر كاری ڕه‌ســمیان نه‌بێــت و كرێــكاری كۆچبــه‌ر یــان‬ ‫ڕه‌نگداربــن‪ ،‬ئــه‌وه‌ ســه‌ره‌ڕای ئــه‌م هه‌ڕه‌شــانه‌ له‌ســه‌ر هه‌لومه‌رجــی‬ ‫ئابوورییــان‪ ،‬ڕووبــه‌ڕووی زۆر مه‌ترســیی دیكه‌شــن وه‌ك مه‌ترســی‬ ‫بۆسـه‌ر ژیانیــان‪ ،‬ســوكایه‌تی پێكردنیــان‪ ،‬هه‌راســانكردنی سێكســیی و‬ ‫چه‌نده‌هــا مه‌ترســی دیك ـه‌ ك ـه‌ ڕاســته‌وخۆ یــان ناڕاســته‌وخۆ پێگ ـه‌ی‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییــان هێنــده‌ی دیك ـه‌ الوازده‌كات و ئه‌م ـه‌ش لێكه‌وت ـه‌ی ئ ـه‌و‬ ‫پێگــه‌ الوازه‌ ئابوورییه‌یــه‌ كــه‌ لــه‌ به‌رهه‌مهێنانــدا هه‌یانــه‌‪.‬‬ ‫لێــره‌وه‌ بــه‌و ڕاســتییه‌ ده‌گه‌یــن كــه‌ به‌شــداری ژنــان لــه‌ كاردا لــه‌‬ ‫نــاو سیســته‌می ســه‌رمایه‌دارییدا‪ ،‬لــه‌ پێــش ڤایرۆســی كۆرۆناشــه‌وه‌‬ ‫به‌شــدارییكه‌ی الواز بــووه‌ و هه‌میش ـه‌ش به‌هــۆی ئ ـه‌م الوازییه‌ی ـه‌وه‌‬ ‫له‌ژێــر مه‌ترســیدا بــووه‌‪ ،‬ئــه‌و قه‌یرانه‌شــی كــه‌ لــه‌ دوای ڤایرۆســی‬ ‫كۆرۆنــاوه‌ ده‌ركــه‌وت ئــه‌م دۆخــه‌ی زیاتــر پشتڕاســتكرده‌وه‌ و‬ ‫خراپتریشــیكرد‪ ،‬ئه‌م ـه‌ش ده‌رخ ـه‌ری ئه‌وه‌ی ـه‌ ك ـه‌ یه‌كســانی ل ـه‌ كاردا‬ ‫له‌نــاو مۆدێڵــی به‌رهه‌مهێنانــی ســه‌رمایه‌داریدا بــۆ ژنــان وجــودی‬ ‫نی ـه‌ و ئیمكانــی تێــدا نی ـه‌ له‌نــاو ئ ـه‌م سیســته‌مه‌دا هیــوا بــۆ یه‌كســانیی‬ ‫ڕه‌گــه‌زی بخوازیــن‪.‬‬ ‫ئ ـه‌وه‌ ته‌نهــا ژنانیــش نیــن ك ـه‌ ل ـه‌ ژێــر ئ ـه‌م مۆدێلــی به‌رهه‌مهێنان ـه‌دا‬ ‫لــه‌ مه‌ترســیدان‪ ،‬چه‌وســاندنه‌وه‌ی ڕاسیســتیانه‌ یه‌كێكــی تــره‌‬ ‫لــه‌ خاســییه‌ته‌كانی ئــه‌م مۆدێلــی به‌رهه‌مهێنانــه‌ و مێژوویه‌كــی‬

‫دوورودرێژیشــی له‌گــه‌ڵ هێــزی‬ ‫كاری هه‌رزانــدا هه‌یـه‌‪ ،‬جیــاكاری‬ ‫ڕاسیســتی لــه‌ نــاو مۆدێلــی‬ ‫به‌رهه‌مهێنانــی ســه‌رمایه‌داریدا‬ ‫كرێكارانــی ڕه‌نگداریــی ناچــار‬ ‫كــردووه‌ كــه‌ لــه‌ واڵتانــی‬ ‫خۆشــیان و لــه‌ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫واڵتــی خۆشــیان هێزێكــی كاری‬ ‫هه‌رزانــی ئاماده‌بــن‪ ،‬كــه‌ وه‌ك‬ ‫ل ـه‌ پێشــتردا ب ـه‌ وردی چوینه‌ت ـه‌‬ ‫ســه‌ری كــه‌ ئــه‌م پێگــه‌ الوازه‌‬ ‫ئابوورییــه‌ چــۆن بــۆ ژنــان‬ ‫پێگه‌یه‌كــی‬ ‫به‌رهه‌مهێنــه‌ری‬ ‫الوازی كۆمه‌اڵیه‌تیــش بــووه‌‬ ‫بــۆ كرێكارانــی ڕه‌نگداریــش‬ ‫بــه‌ هه‌مــان شــێوه‌‪ .‬بێگومــان‬ ‫كۆچبه‌ریــش‬ ‫كرێكارانــی‬ ‫هــه‌ر له‌نێــو ئــه‌م هاوكێشــه‌یه‌دان و به‌ده‌ســت هه‌مــان جــۆری‬ ‫چه‌وســاندنه‌وه‌وه‌ ده‌ناڵێنــن‪.‬‬ ‫ئابــووری ســه‌رمایه‌داری له‌ســه‌ر بنه‌مــای قازانــج كارده‌كات و‬ ‫هه‌میشــه‌ بــۆ به‌رده‌وامیــی بــه‌دوای قازانجــی زیاتــر و زیاتــردا‬ ‫ده‌گه‌ڕێــت‪ ،‬بــۆ ئه‌مــه‌ش بــه‌ به‌رده‌وامــی كرێــكاران ناچــار بــه‌‬ ‫كه‌متریــن كــرێ و زۆرتریــن به‌رهــه‌م ده‌كــه‌ن‪ ،‬په‌نابــردن بــۆ هێــزی‬ ‫كاری هه‌رزانیــش گه‌ره‌نتــی قازانجــی زیاتــر و كرێــی كه‌متــر بــۆ‬ ‫ســه‌رمایه‌داران ده‌كات‪ .‬هه‌ربۆیــه‌ تــا ئــه‌م مۆدێلــی به‌رهه‌مهێنانــه‌‬ ‫به‌رده‌وامبێــت ئـه‌م جیاكارییانـه‌ بـه‌رده‌وام ده‌بێــت‪ ،‬و ڕه‌نگـه‌ زه‌قیــی و‬ ‫به‌رچاوییه‌ك ـه‌ی ل ـه‌ شــوێنێكه‌وه‌ بــۆ شــوێنێكی دیك ـه‌ بگۆڕێــت‪ ،‬ب ـه‌اڵم‬ ‫هه‌میش ـه‌ وه‌ك خاســییه‌تێكی ئ ـه‌م سیســته‌مه‌ ده‌مێنێت ـه‌وه‌ و درێــژه‌ی‬ ‫ده‌بێــت‪ ،‬چونكــه‌ گه‌ره‌نتــی به‌رده‌وامــی ئابوورییه‌كــه‌ی ده‌كات‪.‬‬ ‫كاری ناجێگیر‪:‬‬ ‫بێگومــان ناجێگیــری كار یه‌كێكــه‌ لــه‌ خاســییه‌ته‌كانی هێــزی كاری‬ ‫هــه‌رزان بــه‌اڵم به‌هــۆی گرنگــی بابه‌ته‌كــه‌وه‌ به‌جیــا هه‌وڵده‌ده‌یــن‬ ‫تیشــكێكی زیاتــر بخه‌ین ـه‌ س ـه‌ر نــا جێگیــری ئ ـه‌و كاران ـه‌ی ك ـه‌ ژنــان‬ ‫زۆرینــه‌ی پێكده‌هێنــن‪.‬‬ ‫وه‌ك لــه‌ پێشــتردا ئاماژه‌مــان پێــدا هێــزی كاری هــه‌رزان ده‌كرێــت‬ ‫لــه‌ كاره‌ بــه‌رده‌وام و ڕه‌سمییه‌كانیشــدا هه‌بێــت‪ ،‬پێگــه‌ی ژنــان لــه‌م‬ ‫كاره‌ به‌رده‌وامانه‌شــدا هێشــتان ل ـه‌ مه‌ترســیدایه‌ چونك ـه‌ ئ ـه‌و جــۆری‬ ‫كاره‌ی ك ـه‌ ده‌رفه‌تــی بــۆ ژنــان تێــدا ڕه‌خســێنراوه‌ ل ـه‌و كاران ـه‌ن ك ـه‌‬ ‫جێگیــری و ســه‌المه‌تی كاریــان الوازه‌‪ ،‬وه‌ك كاری ماركێتینــگ( بــه‌‬ ‫بازاڕكــردن و ) و فرۆشــتن و گه‌شــتوگوزار و پیشـه‌ی چاودێــری‪ ،‬كـه‌‬ ‫لــه‌ هه‌مــان كاتــدا داهاتێكــی كه‌میشــیان هه‌یــه‌‪.‬‬ ‫هه‌مــوو داتاكانیــش ســه‌لمێنه‌ری ئــه‌وه‌ن كــه‌ ســه‌ره‌ڕای زیادبوونــی‬ ‫ژمــاره‌ی هێــزی كاری ژنــان‪ ،‬بــه‌ به‌رده‌وامــی ئــه‌و جــۆره‌ كارانــه‌ی‬ ‫كــه‌ بــۆ ژنــان به‌رده‌ســتن ئــه‌و كارانــه‌ن كــه‌ موچه‌یــان كه‌متــره‌ و‬ ‫س ـه‌المه‌تی كاریــان الوازه‌ و بــه زۆریــش كاری ی ـه‌ك شــفتی و كاتــی‬ ‫و بــێ گرێبه‌ســتن‪..‬‬ ‫كه‌وات ـه‌ دۆخــی ژنانــی كرێــكار ل ـه‌ پێــش هاتنــی كۆرۆنــا ڤایرۆســیش‬ ‫هــه‌ر خــۆی له‌ژێــر مه‌ترســیدا بــووه‌ و هه‌لومه‌رجــی كاری ژنــان‬ ‫لــه‌ ســایه‌ی ئابــووری ســه‌رمایه‌داریدا هه‌لومه‌رجێكــی ســه‌خت و‬ ‫ناله‌بــاره‌ و زیادبوونــی ژمــاره‌ی هێــزی كاری ژنــان نــه‌ك نیشــانه‌ی‬ ‫باشــتربوونی كواڵیتــی و چۆنایه‌تــی ئـه‌م ئیشــانه‌ نه‌بــووه‌ به‌ڵكــو ئـه‌وه‌‬ ‫نه‌هامه‌تیی ـه‌كان و چه‌وســاندنه‌وه‌ به‌رده‌وامه‌كانبــوون ژنانیــان ناچــار‬ ‫بــه‌ قبوڵكردنــی ئــه‌م كارانــه‌ كــردووه‌ بۆیــه‌ ئــه‌م قه‌یرانــه‌ كــه‌ نــاوی‬ ‫لێنــراوه‌ قه‌یرانــی ژنان ـه‌‪ ،‬درێژبوون ـه‌وه‌ی قه‌یرانه‌كانــی پێــش كۆرۆنــا‬ ‫ڤایره‌كــه‌ كــه‌ كۆرۆنــا ڤایــره‌س وایكــرد قواڵییه‌كانــی ببینیــن‪.‬‬ ‫لێكه‌وته‌كانی تر‪:‬‬ ‫ ســه‌رباری زیادبوونــی مه‌ترســیداری ئاماره‌كانــی بێــكاری و لــه‌‬‫ده‌ســتانی كار به‌هــۆی ڤایرۆســه‌كه‌وه‌ كــه‌ زۆرینــه‌ی قوربانیه‌كانــی‬ ‫كرێكارانــی ژن بــوون‪ ،‬كه‌رتــی چاودێــری ته‌ندروســتی و زۆرینــه‌ی‬ ‫په‌ره‌ســتارانی نه‌خۆشــخانه‌كان و فرۆشــیاری ماركێتــه‌كان كــه‌ لــه‌‬ ‫هێڵــی پێشــه‌وه‌ی ڕووبه‌ڕووبوونــه‌وه‌ی ڤایرۆسه‌كه‌شــدا بــوون‬ ‫زۆرینه‌یــان كرێكارانــی ژنبــوون (بــه‌ پێــی ئامــاره‌كان ‪76%‬ی‬ ‫كرێكارانــی چاودێــری ته‌ندروســتی و ‪82%‬ی كاشــێره‌كان لــه‌‬ ‫ســۆپه‌رماركێته‌كانی هه‌مــوو ئه‌وروپــادا ژنانــن)‪ .‬هه‌ربۆیــه‌ بــه‌‬ ‫قه‌یرانــی ئابــووری كۆرۆنــا ڤایــره‌س ده‌ڵێــن قه‌یرانێكــی ژنانـه‌‪ ،‬چونكـه‌‬ ‫زۆرینــه‌ی ژنــان یــان كاره‌كانیــان له‌ده‌ســتدا به‌هۆیــه‌وه‌ یاخــود بــه‌‬ ‫ناچــاری لــه‌ ڕیــزی پێشــه‌وه‌ی ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌دابــوون‪ ،‬وه‌‬ ‫یــان به‌هــۆی لێكه‌وتــه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانــی قه‌یرانه‌كــه‌وه‌ توشــی‬ ‫توندووتیــژی خێزانــی و ئــازاردان بوونه‌تــه‌وه‌‪.‬‬ ‫‪ -‬كاتێــك خه‌ڵــك ناچــار بــ ‌ه مانــه‌وه‌ كــران لــه‌ ماڵه‌كانیانــدا‪ ،‬كاری‬

‫بێبه‌رامبــه‌ری ماڵــه‌وه‌ی ژنــان زۆر زیاتربــوو‪ ،‬لــه‌ كاتێكــدا لــ ‌ه‬ ‫پێشتریشــدا ژنــان ‪ 13‬ســه‌عات زیاتــر كاری بێبه‌رامبــه‌ری ماڵــه‌وه‌‬ ‫و چاودێریكردنــی مندااڵنیــان ده‌كــرد‪ ،‬س ـه‌رباری كاركردنــی خۆیــان‪.‬‬ ‫ فشــاری ســه‌ر دایكانــی ته‌نهــا كــه‌ ‪ 85%‬ی ژنــان لــه‌ دوای‬‫جیابوونــه‌وه‌ ئه‌ركــی به‌خێوكردنــی منداڵه‌كانیــان ده‌گرنــه‌ ئه‌ســتۆی‬ ‫خۆیــان زۆر زیاتــره‌ به‌هــۆی ئــه‌و هه‌مــوو قه‌یرانانــه‌ی له‌پێشــتردا‬ ‫باســمانكرد به‌ڕاده‌یــه‌ك به‌شــێكی زۆریــان له‌ژێــر هه‌ڕه‌شــه‌ی‬ ‫هــه‌ژاری و برســییه‌تیدان‪.‬‬ ‫لێكه‌وتــه‌ كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانــی ئــه‌م دۆخــه‌ ئابوورییــه‌ ئابوورییــه‌ و‬ ‫الوازبوونــی زیاتــری پێگــه‌ی ئابــووری ژنــان هــۆكاری بنه‌ڕه‌تــی‬ ‫زیادبوونــی توندووتیــژی و نایه‌كســانی و نادادپه‌رووه‌رییه‌كــی‬ ‫زۆریشـه‌ كـه‌ كارییگه‌رییه‌كــی درێژمــاوه‌ له‌سـه‌ر خه‌باتــی درێــژ و پــر‬ ‫قوربانــی ژنــان داده‌نێــت ل ـه‌ پێنــاو یه‌كســانیدا‪ ،‬ب ـه‌اڵم وانه‌یه‌كیشــمان‬ ‫ده‌داتــێ ك ـه‌ گرنگیه‌كــی مێــژووی هه‌ی ـه‌‪ ،‬ژنــان له‌ســایه‌ی كاپیتاڵیزمــدا‬ ‫ناتوانــن ب ـه‌ یه‌كســانی و ژیانێكــی شایســته‌ بگ ـه‌ن‪ ،‬بۆی ـه‌ له‌مه‌وب ـه‌دوا‬ ‫نابــێ قه‌یرانــه‌كان ژنانه‌بێــت به‌ڵكــو شۆرشــه‌كان بــۆ كۆتایهێنــان بــۆ‬ ‫قه‌یــران و نه‌هامه‌تییه‌كانــی ســه‌ر ژنــان ده‌بێــت ژنانه‌بێــت‪.‬‬ ‫هــەزاران ژن لــە توركیــا بــۆ بەگژداچوونــەوەی توندوتیــژی بەرامبــەر‬ ‫ژنــان ڕژانــە ســەر شــەقامەكان‬ ‫تەنیــا لــە مــاوەی ‪ 20‬مانگــی ڕابــردوودا زیــاد لــە ‪ 600‬ژن لــە توركیــا‬ ‫كوژراون‬ ‫لــە ‪5‬ی ئــەم مانگــەدا لــە زۆرێــك لــە شــارەكانی توركیــادا هــەزاران‬ ‫ژن بــۆ پاڵپشــتی لــە ڕێككەوتننامــەی ئەســتەمبولی ســاڵی ‪ 2011‬كــە‬ ‫لەپێنــاو پاراســتنی ژناندایــە لــە كوشــتن و توندوتیــژی و هەروەهــا‬ ‫مافــی هەمواركردنــی یاســای پاراســتنی ژنــان هەیــە لــە توندوتیــژی‪.‬‬ ‫ئەمــەش لــە بەرامبــەر ئــەوەدا هــات كــە توندوتیژییــەكان لەبەرامبــەر‬ ‫ژنانــدا لــە هەڵكشــاندایە و حكومەتیــش لــەو بــوارەدا زۆر بێباكانــە‬ ‫مامەڵــەی كــردووە و پالنــی كشــانەوەی هەبــوو لــە ڕێككەوتننامــەی‬ ‫ئەســتەمبول‪ .‬یەكێــك لــە پاڵنەرەكانــی دیكــەی ئــەم ناڕەزایەتییانــە لــە‬ ‫كوشــتنە دڕندانەكــەی ژنــە ‪ 27‬ســاڵەكەی مانگــی ڕابــردووەوە دێــت‬ ‫بەنــاوی پنــار گیولتەكیــن‪ .‬خۆپیشــاندانەكان شــارەكانی ئەســتەمبول‪،‬‬ ‫ئیزمیــر‪ ،‬ئەنقــەرە‪ ،‬ئەدەنــە و ئەنتالیــای گرتــەوە‪ .‬دوای ئــەوەی پۆلیــس‬ ‫لــە ئیزمیــر هێــز و توندوتیــژی بەرامبــەر بــە خۆپیشــاندەران بەكارهێنا‪،‬‬ ‫یەكســەر خۆپیشــاندەران خۆپیشــاندانەكەیان گــۆڕی بــۆ مانگرتــن‪.‬‬ ‫تەنیــا لــە مــاوەی هەشــت مانگــی ئــەم ســاڵدا ‪ 135‬ژن كــوژراون‬ ‫و پــار ســاڵیش ‪ 474‬ژن كــوژراون لــە توركیــادا و ئەمــە بووەتــە‬ ‫دیــاردەی ژنكــوژی‪ .‬خۆپیشــاندەران بــۆ ئــەو ژمــارە زۆرەی ژنكــوژی‬ ‫و بێكایــی دەســەاڵت‪ ،‬حكومەتەكــەی ئەردۆگانیــان بــەوە تۆمەتبــار‬ ‫كــرد كــە نابەرپرســیارە لەبەرامبــەر جێبەجێكردنــی رێككەوتننامــەی‬ ‫ئەســتەمبولدا كــە لــە ســاڵی ‪2011‬دا واژۆی لەســەركراوە و ئامانــج‬ ‫لێــی ڕێگریكردنــە لــە توندوتیــژی دژ بــە ژنــان‪.‬‬ ‫میدیــا كۆنەپارێــز و چەواشــەكارەكان و حكومەتــی توركــی مــاوەی‬ ‫چەنــد ســاڵێكە كار لەســەر ئــەوە دەكــەن كــە حكومــەت پاشەكشــە‬ ‫لــەو ڕێككەوتننامەیــە بــكات لەبەرئــەوەی كــە حزبــی ئەكەپــە پێوایــە‬ ‫ئــەم ڕێككەوتننامەیــە كاریگەریــی نێگەتیڤــی لەســەر بەهاكانــی خێــزان‬ ‫دانــاوە كــە هەمــووان ئــاگادارن ئەمــە ڕاســتەوخۆ ڕەوایەتیدانــە بــە‬ ‫كوشــتن و توندوتیــژی بەرامبــەر بــە ژنــان بــە نــاوی بەهــای خێزانــی‬ ‫و كلتــوری و ئاینییــەوە وەك ئــەوەی كــە زیــاد لــە ‪ 600‬ژن تەنیــا‬ ‫لــە مــاوەی ‪ 20‬مانگــی ڕابــردوودا كــوژراون‪ .‬تەنانــەت «دەزگای‬ ‫گەنجانــی توركــی» كــە كوڕەكــەی ئــەردۆگان خــۆی تێیــدا ئەندامــە‪،‬‬ ‫داوای لــە حكومــەت كــرد پاشەكشــە لــەو ڕێككەوتننامــە بــكات‪.‬‬ ‫خۆپیشــاندەران حكومەتیــان ئاگاداركردووەتــەوە لــەوەی كــە پابەنــدی‬ ‫ڕێككەوتنامەكــە بێــت و هــەر هەوڵێــك بــۆ پاشەكشــە لێــی دەبێتــە هــۆی‬ ‫ناڕەزایەتــی گەورەتــر لــە ئاســتێكی فراوانتــردا‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪6‬‬

‫گەنجان و الوان‬

‫ژمارە‪)٨( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٨/١٥( -‬‬

‫دەربارەی كردنەوەی ناوەندەكانی خوێندن‬

‫لــەم دۆخــە قەیرانــاوی و بنبەســتووەدا‪ ،‬پرســێكی گرنگــی وەك‬ ‫كردنــەوەی ناوەندەكانــی خوێنــدن بــۆ ســاڵی ‪2021-2020‬‬ ‫مشــتومڕێكی زۆری بــەدوای خۆیــدا هێنــاوە و بووەتــە نیگەرانییەكــی‬ ‫گەورەیــە بــۆ مامۆســتایان‪ ،‬خوێنــدكاران و كەســوكاری خوێنــدكاران‪.‬‬ ‫ناوەندەكانــی خوێنــدن لەبــەردەم ئــەو مەترســییەدان كــە كوالیتــی و‬ ‫ئاســتی پەروەردەیی لە ئەم ســاڵی خوێندندا لە ئاســتێكی زۆر خراپدا‬ ‫بــن؛ ئەمــە ســەرباری ئــەوەی كــە زیــاد لــە ســێ ســاڵە ئاســتی خوێنــدن‬ ‫بەهــۆی كێشــە و قەیرانــە جۆربەجۆرەكانــەوە زۆر دابەزیــوە‪ .‬لەبــەر‬ ‫گرنگــی و هەنوكەییبوونــی ئــەم پرســە‪ ،‬ڕێچــار بــە گرنگیزانــی لــە‬ ‫ڕێگــەی لێدوانــی دایــكان و بــاوكان و مامۆســتایانەوە بەدواداچــوون‬ ‫بــۆ ئــەم باســە بــكات و هەڵســەنگاندن بــۆ كردنــەوەی دەرگاكانــی‬ ‫خوێندنــی ئەمســاڵ بــكات‪ .‬دیــداری یەكــەم لەگــەڵ مامۆســتا هــەژار‬ ‫ئەحمەددایــە و دیــداری دووهــەم لەگــەڵ باوكێكدایــە كــە پێشــمەرگەیە‬ ‫و لەبــەر ترســی بڕینــی موچــە و ســزادانی‪ ،‬نەیوســت «ڕێچــار» نــاوی‬ ‫باڵوبكاتــەوە‪ .‬ئــەم پێشــمەرگەیە خاوەنــی چــوار منداڵــە كــە ســیان‬ ‫لــە منداڵەكانــی خوێنــكارن و بــەو شــێوەیە وەاڵمــی پرســیارەكانی‬ ‫ڕێچاریــان دایــەوە دەربــارەی كردنــەوەی ناوەندەكانــی خوێندنــی‬ ‫ئەمســاڵ‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ئایــا ئەگــەر موچــە نەبێــت دایــكان و بــاوكان چــۆن دەتوانــن‬ ‫لــە كردنــەوەی ناوەندەكانــی خوێندنــدا پێداویســتییەكانی منداڵەكانیــان‬ ‫هــەر لــە كرێــی هاتوچــۆ‪ ،‬پــارەی خــواردن‪ ،‬جلوبــەرگ‪ ،‬كتێــب و‬ ‫دەفتــەر و قەڵــەم و زۆر پێداویســتی دیكــە بــۆ منداڵەکانیــان دابیــن‬ ‫بکــەن؟ پاشــان‪ ،‬چــۆن دەتوانــن ئینتەرنێــت بــۆ منداڵەکانیــان دابیــن‬ ‫بکــەن چونکــە دەنگــۆی ئــەوە هەیــە کــە پڕۆســەی خوێندنــی ئەمســاڵ‬ ‫بەشــێوازی ئۆناڵیــن یاخــود نیمچــە ئۆنالیــن دەبێــت‪ ،‬لەکاتێکــدا موچــە‬ ‫خــۆران و کاســبکاران لــەڕووی داراییــەوە بــە دۆخێکــی خراپــی‬ ‫داراییــدا دەژیــن؟‬ ‫مامۆســتایەك‪ :‬لــە ڕاســتیدا قەیرانــی کۆرۆنــا و پێشــتریش قەیرانــە‬ ‫یــەک لەدوایــی یەکــەکان هەمــوو کات وەکــو بۆمبێکــی چاوەڕوانکــراو‬ ‫وابــوون بــۆ تەقینــەوە و تێکدانــی باروگوزەرانــی توێــژی مامۆســتایان‬

‫و فەرمانبــەران ‪ ،‬مەبەســتمە بڵێــم ئێمــەی چینــی مامۆســتایان‬ ‫هەمــوو کاتێــک قوربانــی بوویــن لــە پێشــی پێشــەوەی هەمــوو‬ ‫ئەقوربانییەکانــی ترەوەبوویــن ‪ ،‬ئەمــە بێجگــە لــەو بــارە ناخۆشــە‬ ‫دەروونییــەی ڕووبەڕوومــان ئەبێتــەوە لــە کاتــی قەیرانەکانــدا ‪،‬‬ ‫بەکورتــی و بــۆ وەاڵمــی پرسیارەکەشــتان باروگوزەرانمــان پێنــەو‬ ‫پەڕۆکردنــە واتــا ئــەو نیومووچەیــەی کــە بــە چــەن مانگێــک جــارێ‬ ‫ئــەدرێ بەراســتی نازانییــن چ برینێکــی دەروونــی و جەســتەییمانی پــێ‬ ‫تیمــار بکەیــن خۆتــان دەزانــن زۆرینــەی کەرتــە خزمەتگوزارییــەکان‬ ‫کــراون بــە پــارە و ئیتــر بڕێکــی مووچەکەمــان بــەوەدا دەڕوا و پاشــان‬ ‫خەرجــی منــاڵ و مــاڵ و خواردنــی ڕۆژانــە ئەمیــش بەشــێکی زۆری‬ ‫یــان تەنانــەت بەشــیش نــاکات ‪ ،‬پاشــان وەکــو خــۆم کــە مامۆســتام‬ ‫هەنــدێ جــار پێویســتیم بــەوە هەیــە کــە ســەردانی پزیشــک بکــەم بــۆ‬ ‫تەندروســتی خــۆم و زانینــی ئازارەکــەم بــەاڵم لــە پێنــاوی مانــەوەی‬ ‫خەرجــی بــۆ مــاڵ و منــاڵ ناڕۆمــە الی پزیشــک و بــەو دەردەوە‬ ‫ئەمێنمــەوە جــا وەرە ئێســتا کڕێــی ئۆنالینیشــی بێتــە ســەروو بــەو‬ ‫حاڵــەی کــە مووچەکەمــان هەیەتــی ‪ ،‬زۆر ســەختە باروگوزەرانــی‬ ‫ئێمــەی مامۆســتایان نازانییــن خــەم لــە چــی نەخۆیــن‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ئایــا تــۆ پێتوایــە كێشــەكانی كەرتــی پــەروەردە هــەر لــە‬ ‫ئۆنالینــەوە بــۆ كێشــەكانی دیكــە كامانــەن؟‬ ‫بەڵــێ هەموومــان بــاش دەزانیــن کــە کەرتــی پــەروەردە گرنگییەکــی‬ ‫زۆری هەیــە بــۆ هەمــوو واڵتــان و کۆمەڵگاکان و پێگەیاندنی نەوەکان‬ ‫یــەک لــەدوای یــەک بــۆ ڕیکخســتن و خزمەتکــردن و پێشخســتنی‬ ‫واڵت‪ ،‬بــەاڵم ئــەوەی الی ئێمــە و مــن وەکــو مامۆســتایەک ناڕوونــە‬ ‫ڕێنمایــی و بڕیــارە لــە ناکاوەکانــی وەزارەتــی پــەروەردەی حکومەتــی‬ ‫هەرێمــی کوردســتانە کــە پێموایــە فەرمانبەرانــی ناوخــۆی خــودی‬ ‫وەزارەتەکــەش تووشــی سەرســۆڕمان بــوون کــە ئــەم بڕیارانــە‬ ‫بــۆ و چــۆن و کــێ لــە پشــتیوەیەتی كــە بــە ڕاســتی جۆریکــە لــە‬ ‫نادروســتی و ناڕێکــی و نەگونجــان لەگــەڵ بــارودۆخ و گوزەرانــی‬ ‫خەڵــک و قوتابیــان‪ ،‬هــەر بــۆ نموونــە ڕێژەیەکــی زۆر قوتابیمــان‬ ‫لــە گونــدەکان هەیــە ئەگــەر خوێنــدن بکرێــت بــە ئۆنالیــن ئــەوە‬

‫ڕێژەیەکــی زۆر لــە قوتابــی بێبــەش دەبــن لــە خۆێنــدن‪ .‬لــە ڕاســتیدا‬ ‫مــن وەکــو مامۆســتایەک هێنــدە خەمــی پەروەردەکردنــی ڕۆڵەکانــی‬ ‫ئــەم نیشــتیمانەمە هێنــدە خەمــی فێرکردنیانــم نییــە چونکــە گرفتێکــی‬ ‫زۆر گەورەمــان نەبــوون یــان کەمــی یــان پشتگوێخســتنی بابەتــە‬ ‫پەروەردەییەکانــە لــە ناوەندەکانــی خوێندنــدا‪ .‬ئێمــەی کۆمەڵــگا چ‬ ‫ســوودێک لــە نەوەیەکــی شــارەزا و لێــزان لــە بابەتــە زانســتییەکان‬ ‫ئەبینییــن لەکاتێکــدا خاڵــی بــێ لــە ئــەدەب و مرۆڤدۆســتی و ڕێــز‬ ‫و ژینگەپارێــزی كــە ئەمــە گرفتێکــی گەورەیــە‪ .‬ئۆنالینیــش گرفتەکــە‬ ‫گەورەتــر دەکات‪ .‬یەکێکــی تــر لــە گرفتــە گەورەکانــی کەرتــی‬ ‫پــەروەردە کــە حکومەتــی هەرێــم خــۆی دروســتکەرێتی ئەویــش‬ ‫نەبوونــی موچــەی مامۆســتایانە و وای کــردووە مامۆســتا نەتوانێــت‬ ‫بــە دروســتی بیــری الی پــەروەردە و پێگەیانــدن و پابەندبــوون بێــت‬ ‫بــە دەوامــەوە‪ .‬گــەر گیرفــان بەتــاڵ بێــت‪ ،‬ئــەوا زانســت زەرەرمەنــدی‬ ‫یەکــەم ئەبێــت لەبەرئــەوەی عەقــڵ وەکــو هاوســۆزییەک بــۆ گــەدە‬ ‫هەمــوو چاالکییەکانــی ڕادەگرێــت‪ ،‬واتــا مامۆســتایان ناچــارن بــەدوای‬ ‫کاری دووهەمــەوە بــن‪ .‬گرفتێکــی تــر کــە ســاڵ بەســاڵ گەورەتــر‬ ‫ئەبێــت کەمــی بینــای قوتابخانەکانــە هەروەهــا نۆژەننەکردنــەوەی‬ ‫قوتابخانــەکان و کەرەســتەکانی قوتابخانــە‪ .‬گرفتــەکان زۆر زۆرن و‬ ‫حکومەتیــش زۆر بــاش ئــاگادارە لــە کەرتــی پــەروەردە و گرفتەکانــی‬ ‫بۆیــە ئــەوەی ڕوونــە المــان ئەوەیــە حکومەت نایەوێت پــارە لە کەرتی‬ ‫پــەروەردەی گشــتیدا خــەرج بــکات و بگــرە چــاوی لــە قازانجیشــە وە‬ ‫خەمــی پــەروەردەی نــەوەكان نییــە‪ ،‬ئەمــەش لــە واڵتێکــدا كــە پــڕە‬ ‫لــە داهــات و ســامانی سروشــتی‪ .‬بــۆ نموونــە‪ ،‬قوتابخانەکــەی ئێمــە‬ ‫خێرخوازێــک ئــاوی بــۆ دابینکــردووە کەواتــا ئیتــر ئەمــە ئەوپــەڕی‬ ‫نابەرپرســیارێتی و کارەســاتی نادادپەروەرییــە‪ .‬ئــەو هەمــوو داهاتــەی‬ ‫واڵتمــان هەیــە و کەچــی ئــەوە کەرتــی پەروەردەکــەی بێــت! زۆر‬ ‫بەداخــەوە و باشــە کــێ بەرپرســیارە لــەو هەمــوو خــەم و خەفەتــەی‬ ‫حکومــەت خســتویەتێ دڵــی هاواڵتیانــەوە بەســەرجەم چینەکانــەوە‪،‬‬ ‫ئێمــەش وەکــو مامۆســتایان پشــکی شــێرمان بەرکەوتــووە لــە هەمــوو‬ ‫خەمــوو ئازارەکانــی ئــەم نیشــتیمانە و دەســەاڵتیش بــۆ ل ‪١٠‬‬

‫دۆخی گەنجان لە كوردستاندا‬ ‫ڕێگریێکــی زۆری لێدەکرێــت و ناچارده‌كرێــت دەســتبەرداری خــەون‬ ‫و مــاف و داهێنانەکانیبێــت لــە هەمــوو ڕویه‌کــەوە‪ ،‬کاریگەریێکــی‬ ‫نەرێنــی خراپــی دروســت کــردوە و حکومــەت بــەرەو هەڵدێــر و‬ ‫گەندەڵــی و نایەکســانی و دواکەوتویــی بــردووه‌‪.‬‬

‫ئا‪ :‬دلۆڤان جوتیار‬ ‫وەك هەمــوان ئــاگادارن كاراتریــن و پــڕ وزەتریــن تەمــەن و توێــژی‬ ‫هــەر كۆمەڵگایــەك بریتییــە لــە گەنجــان‪ .‬گەنجــان بــە تەنیــا بــە دوای‬ ‫خەونــی داهێنەرانــەی تایبەتیــی خۆیانــەوە نیــن‪ ،‬بەڵكــو مێــژووی‬ ‫دوور و نزیــك ئەوەمــان بــۆ پشتڕاســت دەكاتــەوە كــە هەمیشــە‬ ‫وەك وزەیەكــی شۆڕشــگێڕانە لــە بزووتنــەوە ناڕەزایەتییەكانــی‬ ‫نــاو مێــژوودا جواڵونەتــەوە و خەونێكــی كۆمەاڵیەتییــان هەبــووە‬ ‫بــۆ جیهانێكــی نــوێ و ئــازادی و دادپــەروەری‪ .‬بۆیــە «ڕێچــار» بــە‬ ‫گرنگــی زانــی لــەم ژمارەیــەدا و لــەم دۆخــە خەون‪-‬كــوژەی گەنجانــدا‪،‬‬ ‫كۆمەڵێــك گەنــج بدوێنێــت لەبــارەی ژیــان و هەلومەرجــی كار و‬ ‫داخوازییەكانیانــەوە‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ئایــا تەمــەن و پلــەی خوێندنتــان چەنــدە و دانیشــتووی‬ ‫كوێــن؟‬ ‫گه‌نجێــك‪ :‬نــاوم شــاخەوان ئەحمــەدە‪ 27 ،‬ســاڵم و بەکالۆریۆســم لــە‬ ‫زمــان و ئەدەبــی کــوردی هەیــە‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ئایــا كارتــان هەیــە؟ ئەگــەر كارتــان هەیــە‪ ،‬دۆخ و كــرێ و‬ ‫موچــەی خۆتــان و گەنجــان بــە گشــتی چــۆن دەبینــن؟ ئەگەریــش‬ ‫بــێ كارن‪ ،‬ئایــا هەســتەكەیت كێشــەكانی بــێ كاری چییــە كــە‬ ‫ئێــوە و گەنجــان بــە گشــتی ڕوبــەڕووی دەبنــەوە؟‬ ‫شــاخه‌وان‪ :‬بــێ کاری یەکێکــە لــە کێشــە ســەرەکیەکانی زۆربــەی‬ ‫واڵتانــی جیهــان‪ ،‬هەرێمــی کوردســتانیش بــەدەر نییــە لــەم کێشــە‬ ‫گەورەیــە‪ ،‬هــاوکات هــۆکاری ســەرەکی بــێ کاری دەگەڕێتــەوە بــۆ‬ ‫حکومــەت و نەڕەخســاندنی هەلــی کار لەالیــەن حکومــەت‪ ،‬بــێ پالنــی‬ ‫حکومــەت و نەبوونــی کەرتــی تایبــەت بەشــێوەیەکی ڕێخــراو و‬ ‫بەدیســپلین‪ ،‬کــە مافــی کرێــکار تێیــدا پارێــزراو بێــت‪.‬‬ ‫هەســتێکی ناخۆشــە کە بێ کاربیت و بشــزانی دەوڵەت ســەرمایه‌یه‌کی‬ ‫زۆری هەیــە و کۆمەڵــە کەســێک دەســتی بەســەرداگرتبێ‪ .‬ئــەم‬ ‫هەســتەی نەبوونــی بێــکاری ڕاتدەکێشــێت بــۆ توشــبوون بــە‬ ‫خەمۆکــی و گۆشــەگیری‪ .‬زۆرجــار دەبێتــە هــۆکاری ئاڵودەبــوون بــە‬ ‫مــادەی هۆشــبەر‪ ،‬بــێ کاری پاڵنــەر دەبێــت بــۆ خۆکوشــتن‪ ،‬کــە ئــەم‬ ‫کەڵەکەبوونــی بێکاریــە و بەرزبوونــەوەی ڕێــژەی بێــکاری زۆربــەی‬ ‫جــار دەبێتــە هــۆی داڕووخانــی کۆمەڵــگا‪ ،‬زۆرجاریــش شۆڕشــی‬ ‫بــەدوادا دێــت‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬عێــراق بەپێــی ئامــارە جیهانییــەكان بــە یەكێــك لــە‬ ‫گەنجتریــن واڵتــان دادەنرێــت چونكــە ڕێژەیەكــی زۆری لــە‬ ‫گەنجــان هەیــە كــە ئەمــە خاڵێكــی زۆر بەهێــزی هــەر واڵتێكــە لــە‬ ‫ڕووی ســەرچاوەی مرۆییــەوە‪ ،‬بــەاڵم لــە هەمــان كاتــدا ڕێژەیەكــی‬

‫زۆر بــەرزی مەترســیداری بــێ كاری لەنــاو گەنجانــدا هەیــە‪ .‬ئەمــە‬ ‫چــۆن چــۆن دەبینیــت؟‬ ‫شــاخه‌وان‪ :‬گەنــج‪ ،‬گەنجینــەی مرۆڤایەتییــە و گەنجینــەی حکومەتــە‪،‬‬ ‫بــەاڵم عێــراق بەهــۆکاری کۆڵۆنیالــی و نەبوونــی پالنــی درێژخای ـه‌ن‬ ‫بــۆ گەنجــان وایکــردوه‌ ڕێــژەی بێــکاری زۆربێــت‪،‬‬ ‫ئەگــەر بێتــوو گەنــج خــاوەن مافبــوو و ڕێــز لــە بووچونەکانــی گیــرا‬ ‫و پشــتگیری مــاددی و مەعنــەوی هەبــوو ئــەوا دەتوانێــت حکومــەت‬ ‫و کۆمەڵگاکــەی بــەرەو پێشــببات‪ .‬مەبەســتی ســەرەکیم لــە گەنجــی‬ ‫عێراقییــە کــە تائێســتا دەســەاڵت نەیهێشــتووە لەهەمــوو کەرتــەکان‬ ‫و پێگەکانــی عێــراق ڕۆڵــی ڕاســتەقینەی خــۆی بگێڕێــت‪ ،‬ئەمــەش‬ ‫وایکــردووە ئــەم واڵتــه‌ وەپاشــبخرێت و دوابکەوێــت لــە هەمــوو‬ ‫ڕووێکــەوە بــە گشــتی‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬پێشــتر گەنجــان داوای هەلــی كار و موچــە و زۆر داواكاری‬ ‫دیكــەی سیاسیشــیان هەبــوو‪ ،‬بــەاڵم ئێســتا دەســەاڵت وایكــردووە‬ ‫لــە گەنجــان بــە كارێكــی پشــت شــكێنی ‪ 8‬كاتژمێــرە ڕازی بــن بــە‬ ‫تەنیــا ‪ 200‬هــەزار دینــاری عێراقــی و تەنانــەت زۆرینــەی گەنجــان‬ ‫ئەمەشــیان دەســتناكەوێت‪ .‬ئایــا ئەمــە چــۆن دەبینیــت؟‬ ‫شــاخه‌وان‪ :‬هــۆکاری کەمــی کرێــی کارکــردن‪ ،‬هــەر دەســەاڵت لێــی‬ ‫بەرپرســە‪ ،‬چونکــە بــۆ دابینکردنــی بژێــوی گەنــج ناچــار دەکات بــە‬ ‫پارەیێکــی کــەم کاربــکات‪ ،‬کــە ئەمــەش پێچەوانــەی هەمــوو بیــر و‬ ‫فکرەیه‌کــی مرۆییــە‪ .‬لــەدوای دەســت بەســەرداگرتنی حکومــەت‬ ‫لەالیــەن خێــڵ و عەشــیرەت و مەزهــەب‪ ،‬گەنــج ڕۆڵــی نەمــاوە لــە‬ ‫عێــڕاق و ناتوانێــت داوای مــاف و دامەزرانــدن و کاربــکات‪ ،‬چونکــە‬

‫ڕێچــار‪ :‬ژمــارەی خۆكــۆژی و ئاســتی ڕەشــبینی لەنــاو گەنجانــدا لــە‬ ‫بەرزبوونەوەدایــە و زۆرینــەی ئەوانــەی لــەم ماوەیــەدا پەنایــان‬ ‫بردووتــەوە بــەر خۆكــوژی ئاماژەیــان بەبــێ كاری و هــەژاری‬ ‫كــردووە‪ .‬ئایــا هەســتەكەیت ئەمــە چارەســەرە؟‬ ‫شــاخه‌وان‪ :‬خۆکوشــتن چارەســەری هیــچ کێشــەیێک نییــە‪ ،‬بەڵکــو‬ ‫ڕاکردنــە لــە بەرپرســیارێتی و دەســتبەردانە لــە مــاف و بــێ هێــزی‬ ‫گەنــج پیشــان دەدات‪ ،‬دەبێــت گەنــج تێبکۆشــێت بــۆ مافەکانــی و‬ ‫دۆزینــەوەی کار و بەدیهێنانــی خەونەکانــی نــەک پەنــا بــۆ خۆکوشــتن‬ ‫ببــات‪ ،‬دەبێــت دژی ئــەو دەســەاڵتە تێبکۆشــێت کــە دەیەوێــت ژیــان و‬ ‫ئــازادی لــێ زەوت بــکات‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬گەنجــان زۆر كات ڕۆڵێكی گرنگیان لە مێژووی شۆڕشــەكان‬ ‫و ئاڵوگــۆڕە مەزنەكانــدا گۆڕیــوە‪ .‬ئایــا تــۆ وەكــو گەنجێــك و‬ ‫لەگــەڵ هــاوڕێ و نزیكەكانتــدا بیرتــان لــەوە كردووتــەوە ببنــە‬ ‫هێزێكــی كاریگــەری نــاو كۆمەڵــگا بــۆ ئاڵوگــۆڕ و ڕاپەڕینێــك كــە‬ ‫لەبەرژەوەندیــی گشــتیدا بێــت چونكــە هەموومــان ئــەوە دەزانیــن‬ ‫دەســەاڵتی گەنــدەڵ و دیكتاتــۆر هەرگیــز خــۆی نــاڕوات؟‬ ‫شــاخه‌وان‪ :‬لــە هــەر شــوێنێک هەرکاتێــک نــان و ئــازادی نەبــوو گەنــج‬ ‫بیــر لــە گۆڕینــی ژیــان دەکاتــەوە بیــر لــە مانــەوە لــە ژیــان دەکاتــەوە‬ ‫بــەوەی کــە دەیەوێــت‪ ،‬هــاوکات گەنــج بــۆ دروســتکردنی ژیانــی‬ ‫ئازادانــە و ســەربەرزانە بیــر لــە ڕاپەڕیــن و البردنــی دەســەاڵتێکی‬ ‫نایەکســان دەکاتـه‌وه‌‪ .‬بــەاڵم پێویســتی بــە بنه‌مــاو پــان و ڕێبــاز هەیــە‪،‬‬ ‫پێویســتی بــە کۆمەڵێــک کەرەســتە هەیــە‪ ،‬پێموایــە فکــر گرنگتریــن‬ ‫کەرەســتەیە بــۆ گۆڕانــکاری‪ ،‬بۆیــە وشــیارکردنەوەی گەنجــان بــە‬ ‫فکــرە و ڕێبازێکــی یەکســان کــە هەمــوو کەســێک لــە ســایەیدا هەســت‬ ‫بــە ئــازادی و یەکســانی بــکات‪ ،‬ئەمــە هانــی دەدات کــە بتوانێــت داوای‬ ‫مافــی خــۆی یاخــود شۆڕشــێکی فکــری و دەســتەجەمعی بــکات‬ ‫لــە هــەر کۆمەڵگایه‌کدابێــت‪ ،‬بــەاڵم هەریــه‌ک لــەم فکرانــە نەبــوو و‬ ‫گەنــج پشــتگیری شۆڕشــی نەکــرد ئــەوا دەســەاڵتێکیش لەنــاو بچێــت‬ ‫دەســەاڵتێکی خراپتــر شــوێنگرەوەی دەبێــت‪ ،‬نموونەمــان زۆرە‬ ‫لەزۆربــەی شۆڕشــەکان چینــی کرێــکاران و خــوارەوە قوربانــی‬ ‫بوونــە و کۆمەڵێــک کەســی دەوڵەمەنــد و بــێ فکــرە دەســەاڵتەکەیان‬ ‫وەرگرتــوەو دەســتکەوتی شۆڕشــیان بــۆ خۆیــان بــردووە‪.‬‬

‫ژمارە‪)٨( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٨/١٥( -‬‬

‫هەمەڕەنگ‬

‫‪7‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫دۆخی نالەباری جوتیارانی هەرێم و چارەنوسی بەرهەمەكانیان!‬ ‫دۆخــی ئێســتای جوتیــاران زۆر خراپــە لــە هەرێمــی کوردســتاندا‬ ‫چونکــە حکومەتــی هەرێمــی کوردســتان نــەك بەرنامەڕێــژی بــۆ‬ ‫هیــچ شــتێکی ئــەم هەرێمــە نەکــردووە‪ ،‬بەڵكــو لــەم هەرێمــەدا و‬ ‫لەژێــر ســایەی ئــەم دەســەاڵت‬ ‫و حکومەتــە مافیائاســایەدا‬ ‫كۆمەڵێــك حــزب دەســتیان‬ ‫هەمــوو‬ ‫بەســەر‬ ‫گرتــووە‬ ‫ســەروەت و سامان و دەزگاكانی‬ ‫ئــەم واڵتــەدا و هەمووشــتێکی‬ ‫ئــەم هەرێمــە بــە ئــارزووی‬ ‫خۆیــان بەکاردێنــن‪ ،‬دەســتکاری‬ ‫دەکــەن و بــە جۆرێــك پالنڕێــژی‬ ‫بــۆ هەمــوو شــتێك دەكــەن كــە‬ ‫بەرژەوەنــدی و ســەروەت و‬ ‫ســامانە تایبەتەكانــی خۆیــان‬ ‫موشەكئاســا بــە خێرایــی بــەرز‬ ‫دەبێتــەوە و بژێــوی و ژیانــی‬ ‫خەڵكیــش بەتایبــەت جوتیــاران‬ ‫ڕۆژانــە زیاتــر دادەتەپێــت‪ .‬هــەر‬ ‫وەکــو دەزانیــن خاکــی هەرێمــی‬ ‫کوردســتان خاکێکــی زۆر بەپیتــی‬ ‫کشــتوکاڵییە‪ ،‬هەربۆیــە جوتیارێکــی زۆر خەریکــی کشــتووکاڵن‬ ‫و هەوڵــدەدەن بەرهەمــی خۆماڵــی یــان ناخــۆ بخەنــە بــازاڕەوە‬ ‫تاكــو دانشــتوانی ناوخــۆی هەرێــم ســود و كەڵــك لــەم بەرهەمانــە‬ ‫وەربگــرن‪.‬‬ ‫بــەاڵم بەداخــەوە لــە کاتــی پێگەیشــتنی بەرهەمەکانیانــدا نــەک هــەر‬ ‫حكومــەت یارمەتیــان نــادات‪ ،‬بەڵکــو هەمــوو ڕێــگا ســنورییەکان‬

‫لە چاڤیالندەوە بۆ خۆپیشاندانی ناو پارك و باخچەكان‬ ‫خەڵکی کوردســتان لە مەترســیترین هەلومەرجی ئابوری و سیاســی‬ ‫و کۆمەاڵیەتیــدا ژیــان بەســەر ئەبــات و بــێ مووچــەی و بێــکاری و‬ ‫نەبوونیــی تەنگــی پێهەڵچنیــووە و لــە هەشــت ســاڵی ڕابــردووەوە‬ ‫زۆرێــک لــە ناڕەزایەتــی و خۆنیشــاندانی کــردووە و هاتووەتــە ســەر‬ ‫شــەقام بــۆ گۆڕینــی‪ ،‬یــا باشــترکردنی ئــەو ژیانــە نالەبــارە پــڕ لــە‬ ‫برســییەتی و بێکارییــەی تیایەتــی‪ ،‬و دەســەاڵتداران و پارتەکانیشــی‬ ‫جگــە لــە ڕوبەڕوبوونــەوەی ئــەو ناڕەزایەتییــە جەماوەرییانــە کــە‬

‫کۆمەڵگــە بــۆ بەهێزکردنــی پایــەی سیاســی خۆیــان‪.‬‬ ‫ئێســتاش کــە خەڵکــی بەشــمەینەتی کوردســتان ناڕەزایەتــی و‬ ‫توڕەییەکانــی گەشــتووەتە ئاســتێک کــە لــە میدیــا و سۆســیال‬ ‫میدیاکانــەوە بــە جۆرێــک ئەیدرکێنــن کــە ئیتــر ناتوانیــن بــە‬ ‫بەڵێــن و درۆکانتــان بــۆ باشــکردنی ژیانمــان باوەڕبێنیــن‪ ،‬باڵێکــی‬ ‫لیبرالــی هەمــان خانــەوادەی بــۆرژوازی ئەیەوێــت بــە میدیاکــەی‬ ‫و بانگەوازەکــەی ببێتــە جەمســەری ئــەو ســواری شــەپۆلی‬ ‫ناڕەزایەتیانــە و بانگــەوازی خەڵکــی ئــەکات کــە بچنــە پارکــەکان‬ ‫بــۆ ناڕەزایەتــی دەربڕیــن‪ ،‬و پارکــەکان بکەنــە شــوێنی ئاڵوگــۆڕ‬

‫هەنــدێ کات فــراوان و بــەر باڵویــش بــووە‪ ،‬بــەاڵم پچــڕ پچــڕ‪ ،‬نــەک‬ ‫هــەر کەمتەرخەمییــان نەکــردووە لــە ڕوبەڕوبوونــەوەی جەمــاوەرە‬ ‫ناڕازییەکــە‪ ،‬بەڵکــو شــەاڵڵی خوێنیــش کــراوە و بــە فێــڵ و ڕیــاکاری‬ ‫بەڵێنــی درۆینــەی پێــدراوە‪.‬‬ ‫جگــە لــە هەمــوو ئەمانــە پــارت و ڕێکخــراوە بۆرژوازییەکانــی تــر‬ ‫کــە گوایــە ئۆپۆزیســیۆنن هەمیشــە لــە هەوڵدابــوون کــە ســواری‬ ‫شــەپۆلەی ناڕەزایەتییــەکان بێــت و بیکاتــە قادرمەیــەک بــۆ دەســەاڵت‬ ‫و قەڵەمــڕەوی سیاســی خــۆی و ئــەوەی بــە تایبەتــی لــە ‪١٧‬ی‬ ‫شــوبات و تائێســتاش ئەگوزەرێــت بەشــێک بــووە لــە و سیاســەتانەی‬ ‫کوتلــە و پــارت و ڕێکخراوەکانــی بۆرژوازیــی کــورد و ناکۆکییــە‬ ‫خێزانییەکانــی نــاو ئــەو چینــە و بەکارهێنانــی چینــی خــوارەوەی‬

‫و ئەویــش ئاڵوگۆڕێکــی هەڵخەڵەتێنەرانــە بــۆ ســواربونی ئــەو‬ ‫شــەپۆلی ناڕەزایەتییانــە و بەتاڵکردنــەوەی لــە هەمــوو ناوەڕۆکێکــی‬ ‫شۆڕشــگێڕانە و ڕیشــەیی مــن بۆخــۆم پێــم وایــە ئەزموونــی ئــەم‬ ‫چەنــد ســاڵەی ڕابــردوی خەڵکــی کوردســتان و ئەزموونەکانــی‬ ‫گۆڕەپانــی تەحریــری شــارەکانی ناووەنــد و خــواروی عێــراق و‬ ‫ئەزموونــی ناڕەزایەتــی و گڕگرتنــی ناڕەزایەتــی هاوچینەکانمــان‬ ‫لــە لوبنــان کــە هــەر ئێســتا لــە هەوڵــی گۆڕانــکاری گــەورەدان لــە‬ ‫گۆڕەپانەکانــی پایتەختــی ئــەو واڵتــە ئەوەندەیــان ئێمــەش فێــری وانــە‬ ‫کــردووە کــە چیتــر ئێمــە نەچینــە ژێــر ســایەی هیــچ باڵێکــی ئــەم پارتــە‬ ‫بۆرژوازییانــە و خۆمــان بــۆ گۆڕانــی ڕیشــەیی و ڕیشەکێشــکردنی‬ ‫چەوســانەوە بــە یەکجــاری‪.‬‬

‫ئیبراهیم عمر‬

‫کلینیکی ڕێچار‬

‫هەردی سەباح‬

‫دەکاتــەوە و بەرهەمێکــی زۆری واڵتانــی دیكــە بەتایبەتــی بەرهەمــی‬ ‫هــەردوو واڵتــی ئێــران و تورکیــا دێنــە نــاو هەرێمــی کوردســتانەوە‬ ‫و كــە بەوهۆیەوەیــە حزبــە فەرمانــڕەواكان و ســەرمایەدارانی‬ ‫کوردســتان دەتوانــن لــەو ڕێگەیــەوە قازانجێكــی زۆر بكــەن و زۆر‬ ‫بــێ باکیشــن جوتیــاران یــان بەرهەمــی ناخــۆ چــی بەســەر دێــت‪ ،‬بــۆ‬ ‫نموونــە‪ ،‬زۆر ڤیدیــۆ و وێنەمــان لــەم دوو مانگــەدا بینــی كــە تێیــدا‬ ‫جوتیــاران بەرهەمەكانــی خۆیــان‬ ‫فــڕێ دەدەن چونكــە تەنانــەت‬ ‫تێچوونــی گواســتنەوەكەیان بــۆ‬ ‫ناگێڕێتــەوە‪ .‬چەندیــن جوتیــار‬ ‫کــە ســااڵنە بەرهەمــی زۆریــان‬ ‫هەبــوو ئێســتا وازیــان هێنــاوە لــەو‬ ‫پیشــەیە چونکــە هیــچ ســودێکیان‬ ‫بتواننــن‬ ‫کــە‬ ‫بۆنامێنێتــەوە‬ ‫بەردەوامــی بــە کارەکەیــان بــدەن‪.‬‬ ‫ئەمــەش لەبەرئــەوە نییــە کــە‬ ‫بەرهەمەکانیــان خراپــە بەڵکــو‬ ‫لەبەرئەوەیــە بەرهەمێکــی زۆر‬ ‫دێنــە نــاو هەرێمــەوە لــە ڕێــگا‬ ‫ســنورییەكانەوە و جوتیــارە‬ ‫ناوخۆییەكانیــش نــەک هیــچ‬ ‫قازانجێــک ناکــەن بەڵکــو زیانمەنــد‬ ‫دەبــن ســەرەڕایی ئــەوەی کــە‬ ‫خاکێکــی زۆر بەپیتیــان هەیــە‪ .‬وەك زۆرێــك لــە شــارەزایانی ئــەو‬ ‫بــوارە لــە توێژینەوەكانیانــدا جەختیــان لێكردووەتــەوە‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫بایــەخ بــە بەرهەمــی كشــتوكاڵی بدرێــت لــە كوردســتاندا‪ ،‬ئــەوا لــە‬ ‫داهاتــوودا كورســتان نــەك هــەر دەتوانێــت پێویســتی ناوخۆیــی پــڕ‬ ‫بكاتــەوە‪ ،‬بەڵكــو دەتوانێــت ببێتــە ســەرچاوەیەكی گــەورەی بەرهەمــی‬ ‫كشــتوكاڵی بــۆ واڵتانــی دەوروبەریــش‪.‬‬

‫گۆشەیەکی تەندروستیی تایبەتە‪( ،‬د‪.‬ھەڤین کمال شاهـ محمد)‪،‬‬ ‫پسپۆڕی بێھۆشکاری و ئازارشکاندن‪ ،‬دەینووسێت‬

‫پەتایەکی تازەی تەندروستی‪،‬‬ ‫«نەخۆشیی دانیشتن»‬ ‫سیســتمی ســەرمایەداری و ئــەو شۆڕشــی تەکنەلۆژیــا و دیجیتاڵییــەی‬ ‫لــە ســەدەکانی كۆتاییــدا ڕوویــداوە‪ ،‬وای لــە مرۆڤــی ئــەم ســەدەیە‬ ‫کــردووە کــە زۆربــەی کارەکانــی بــە دانیشــتنەوە ڕاپەڕێنێــت و‬ ‫زۆربــەی کاتەکانــی بــە دانیشــتنەوە بەســەر بەرێــت‪ .‬لەبەرئــەوەی‬ ‫دانیشــتن کاریگەرییەکــی زۆر خراپــی ھەیــە لەســەر دروســتبوونی‬ ‫ئــازار‪ ،‬بەتایبەتــی ئــازاری بەشــی خــوارەوەی پشــت ‪.‬لێــرەدا بــاس لــە ‪٤‬‬ ‫ڕێــگا دەکەیــن بــۆ کــەم کردنــەوەی کاریگــەری ئــەم پەتــا ســەردەمیەی‬ ‫ناســراوە بــە نەخۆشــیەکانی دانیشــتن كــه‌ بــە ئینگلیــزی پێدەوترێــت‬ ‫(‪: ) sitting disease‬‬ ‫‪ .1‬ھەڵسەرە سەرپێ ھەموو ‪ ٣٠-٢٠‬خولەک جارێک ‪:‬‬ ‫ھەڵســانە ســەرپێ یارمەتــی جوڵــەی ماســولکەکانی بەشــی خــوارەوەی‬ ‫پشــت و ڕان و قــاچ دەدات‪ ،‬ھەمــوو جواڵندنێکیــان دەبێتــە زیاتــر‬ ‫ھاتوچۆکردنــی خوێــن لەھەمــوو لەشــدا ‪ ،‬کــە ئەمــە دەبێتــە ھۆی‬ ‫زیادکردنــی ووزە لــە لەشــدا ‪.‬‬ ‫ھەنــدێ ڕێــگا ھەیــە بــۆ وشــیارکردنەوەی خــۆت بــۆ نموونــە دانانــی‬ ‫ئــەالرم لەســەر مۆبایلەکــەت یاخــود کۆمپیوتەرەکــەت ھەمــوو ‪٢٠‬‬ ‫خولــەک جارێــک و دەســت کــردن بەجووڵــە ھەر کاتێــک ئەالرمەکــە‬ ‫لێیــدا ‪.‬‬ ‫‪ .2‬زیادکردنــی وەرزش و ڕاکێشــان و ســترێچکردنی ماســوولکە بــۆ‬ ‫ژیانــی ڕۆژانــەت‪:‬‬ ‫دانیشــتن بــۆ ماوەیەکــی زۆر دەبێتــە ھۆی کــورت بوونــەوەی‬ ‫ماســولکەکانی ڕان و ماســولکەکانی دەوری حــەوز‪ ،‬بەکارھێنانــی‬ ‫بەردەوامــی ماوســی کۆمپیوتــەر و کیبۆردەکەشــی دەبێتــە ھۆی ڕەق‬ ‫بوونــی ماســولکە و جومگــەی شــان و مــل‪ .‬لەبەرئــەوە ئەنجامدانــی‬ ‫ھەنــدێ وەرزش بــۆ کشــانی ماســولکەکان و جووڵەیــان دەبێتــە ھۆی‬ ‫خاوکردنــەوەی ماســولکەکان ‪.‬‬ ‫‪ .3‬دوورکــەوەرەوە لــە بەکارھێنانــی ئامێــرە ئەلەکترۆنییــەکان زیــاد لــە‬ ‫کاتــی پێویســت‪:‬‬ ‫وەکــو ھەمــوو کەســێکی ئــەم ســەردەمە لەوانەیــە لــە ئیشــی ڕۆژانەتــدا‬ ‫زیاتــر لــە( ‪) ٨‬کاتژمێــر کۆمپیوتــەر یــان ئامێــری ئەلەکترۆنــی‬ ‫بــەکار بھێنیــت لــە ڕۆژەکــەدا‪ ،‬بۆیــە ھەر کاتێــک گەشــتیتەوە ماڵــێ‬ ‫دوورکــەوەرەوە لــە تەلەفزێــۆن و الپتۆپەکــەت‪ .‬لەبەرئەوەی ئەم خووە‬ ‫ناتەندروســتانە دەبێتــە ھۆی دانیشــتنی زیاتــر کــە دواترین و خراپترین‬ ‫خــوون کــە ئەنجامــی بدەیــت لــەدوای ڕۆژێکــی هیالکــی‪ ،‬هــەر بۆیــە‬ ‫باشــترە پــان دابنێــت بــۆ وەرزش کــردن یاخــود ئەکتڤیتــی چاالکانــە‬ ‫وەکــو ڕۆشــتن بــە پــێ یاخــود پاسکیلســواری کــە کاریگەریەکــی باشــی‬ ‫ھەیــە بــۆ ماســولکەو جومگەکانــت ‪.‬‬ ‫‪ .4‬دەست بکە بە ڕۆشتن و پیادەڕۆی بەهێواشی‪:‬‬ ‫مــەرج نیــە وەرزش کــردن تەنیــا لــە جیــم (هۆڵه‌كانــی وه‌رزش) بێــت‪،‬‬ ‫بــە پێچەوانــەوە ھەوڵ بــدە پیادەڕۆیــی بکەیــت چەنــد دەتوانیــت لــە‬ ‫ڕۆژەکــەدا‪ ،‬ڕۆشــتن بــە پــێ گەلێــک ســوودی سروشــتی ھەیــە بــۆ‬ ‫لەشــی مــرۆڤ‪ ،‬وەکــو ڕژاندنــی ئــازار شــکێنە سروشــتییەکان وەکــو‬ ‫ئیندۆرفیــن‪ ،‬بــۆ ئــەوەی بەشــێوەیەکی ڕۆژانــە بتوانیــت بەپــێ بڕۆیــت‬ ‫ئەتوانیــت ئــەم دوو ڕێگایــە به‌كاربهێنیــت‪:‬‬ ‫‪ .1‬هەمــوو ڕۆژێــک وا پــان دابنــێ کــە بــۆ ڕۆشــتن بــۆ کارەکــەت‬ ‫یــان ھەر ئیشــێکی تــرت لــەدەرەوەی مــاڵ‪ ،‬ماوەیەکــی ڕۆشــتنی تــێ‬ ‫بکەوێــت‪ .‬بــۆ نموونــە ئەتوانیــت ئۆتۆمبێلەکــەت لــە شــوێنێکی تۆزیــک‬ ‫دوورتــر لەشــوێنی کارەکــەت ڕاگریــت بــۆ ئــەوەی بیکەیــت بــە‬ ‫ڕۆتینێکــی ڕۆژانــە بەپــێ ڕۆشــتن ‪.‬‬ ‫‪ .2‬دانانــی بەرنامــەی ھەنــگاو پێــوان (‪)step‬لەنــاو مۆبایلەکانمانــدا‪،‬‬ ‫یاخــود بەشــێوەی ئامیرێکــی بچــووک ئەبەســترێت لــە جلەکانمــان‬ ‫یاخــود بەشــێوەی ســەعات ھەیــە‪ ،‬قازانجــی ئــەم بەرنامەیــە ئەوەیــە کــە‬ ‫ھەنگاوەکانمــان ئەپێوێــت و پێمــان دەڵێــت چەنــد بەپــێ ڕۆشــتووین و‬ ‫چانــد کالوریمــان ســوتاندووه‌‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪8‬‬

‫ژمارە‪)٨( :‬‬

‫ئەدەب و هونەر‬

‫لەکوێوە سپۆنسەر دەکرێن و كام هونەریان بەرهەمھێناوە؟‬

‫زانا ئەحمەد‬ ‫لەوانەیــە زۆر ســادە بێــت کــە لــەو پرســیارەوە دەســت پێبکەیــن‬ ‫و وەاڵمەکــەش زۆر ئاســان و ڕوون بێــت بــۆ ھەمــووان کــە‬ ‫سپۆنســەر لــە کوێــوە دەھێنــن و چــۆن کار دەکــەن لەبــواری‬ ‫ھونــەردا‪ .‬جێبەجێکردنــی ھەر پڕۆژەیەکــی ھونــەری پێویســتی بــە‬ ‫برێــک لــە پارەیــە و ھونەرمەندیــش مافــی خۆیەتــی لەبەرامبــەر کار‬ ‫و ماندووبــوون و ژیانــی خۆیــدا ئــەو پارەیــە وەربگرێــت یاخــود‬ ‫كۆمــەك بكرێــت‪ .‬قســەکەی ئێمــە لەســەر ئــەو خاڵــە نییــە‪ ،‬ئــەوەی‬ ‫شــایەنی ڕەخنــە و ڕەتکردنەوەیــە بــۆ ئێمــە بریتیــە لــە کلتــوری‬ ‫دەســپانکردنەوە و ســواڵ و ســەدەقە‪ ،‬کلتــووری بەرتیلــدان بــۆ‬ ‫وەرگرتنــی پــرۆژەی ھونــەری لەالیــەن ھونەرمەندانــەوە‪ .‬ســەرجەم‬ ‫بــوارە جۆربەجــۆرەکان لــە ســایەی سیســتەمی حکومڕانیــی کوردیــدا‬ ‫کــە درێژکــراوەی سیســتەمیکی بااڵتــری داڕزاو و شكســتخواردوو‬ ‫و گەندەڵــە‪ .‬بــواری ھونەریــش وەکــو یەکێــک لــە ھەر یەكێــك لــە‬ ‫بوارەکانــی دیكــە توشــی ئــەم پەتــا و درمــە پۆخڵــەی سیســتەمی‬ ‫خێاڵیەتــی و چینایەتــی و ئــەم جــۆرە لــە مۆدێلــی حزبــی کۆنەپارێــز‬ ‫و دواکەوتــوو بــووە و دەســتی بەســەرداگیراوە‪ .‬دامــەزراراوە‬ ‫ھونەریەکانیــان قۆرخکــردووە و لەشــکرێک لــە ھونەرمەنــد «کادری‬ ‫حزبی» لەو جێگایانە دانراون و ڕەوشــی ھونەریان لە کوردســتاندا‬ ‫بەشــێوەیەک داڕزانــدووە کــە جێــگای شــەرم و تەریقبوونەوەیــە‪.‬‬ ‫ھونەرمەندانــی حــزب لــە ڕێگــەی دەســت پانکردنــەوە و ســواڵ‬ ‫و ســەدەقەی ئاغاکانیانــەوە بــەردەوام خەریکــی پیســخۆری و‬ ‫گەندەڵخــۆری و کاسەلێســین کــە بوونــە ئەڵقــە لەگوێیــی ئــەوان و‬ ‫لــەو ڕێگایــەوە کارەکانیــان جێبەجــێ دەکــەن‪ .‬لــە پانتایــی ھونــەری‬ ‫پەیکەرســازیدا لــەم جــۆرە ھونەرمەندانــە زۆرە و ســوپایەك لــەم‬ ‫پەیکــەرە ئاســت نــزم و کوالێتــی خراپانــە لــە شــارە جۆراوجۆرەکانــی‬ ‫کوردســتاندا قوتكراونەتــەوە بــێ ئــەوەی ڕەچــاوی شــوێنی دانــان‬ ‫و گونجانــدن و کوالێتــی پەیکــەرەکان بکرێــت‪ .‬ســەرباری ئــەوەی‬ ‫كــە هێنــد ناهونەریــن كــە ناتوانــن نــەك ســەرنجی هونەرمەنــدان‬ ‫ڕبكێشــن‪ ،‬بەڵكــو ســەرنجی چــاوی ئاســایی خەڵكیــش ڕاناكێشــن‬ ‫و تەنانــەت توانــای ئەوەیــان نییــە بتوانــن جۆرێــك لــە بەرەنگاریــی‬ ‫هونەریــی لەنــاو شــارەكاندا دروســت بكــەن بەرامبــەر بــە هەمــوو‬ ‫ئــەو وێنــە ناشــرینانەی حــزب و ســەرۆك حزبــەكان و ڕیكالمــە‬ ‫بازرگانییــەكان‪ .‬کــە ئەمــە بەشــێکە لــە تێکــدان و شــێواندنی زەوق‬ ‫و چێــژی ئێســتاتیکی خەڵکــی و دەســتدرێژیە بــۆ ســەر چــاو و‬ ‫بێڕێزیکردنــە بــە بــەھا و جوانییەکانــی ژینگــە و مرۆڤــی ئــە واڵتــە‪.‬‬ ‫یەکێکــی تــر لــەو دامەزراوانــە کــە داڕمــاون و بێبــەھا کــراون‬ ‫(ســەندیکای ھونەرمەندانــە) کــە بەئاشــکرا بــووە بــە بەشــێک لــە‬ ‫دەســەاڵت و بــووە بــە ھۆکارێکــی گــەورەی ئــەم پاشــاگەردانییە و‬ ‫ئــەم قەیــران و کێشــانەی کــە ئێمــە پێیــەوە دەناڵێنیــن‪ .‬ئەم ســەندیکایە‬ ‫لــەدوای ڕاپەڕینــەوە خراپتریــن ڕۆل و دەوری بینیــوە‪ .‬نەیتوانیــوە‬ ‫ببێتــە ڕێکخراوێکــی ســەربەخۆی ڕادیــکال و ســەبارەت بــەو‬

‫کێشــانەی گۆمەڵــگا و هونەرمەنــدان توشــی دەبنــەوە هەڵوێســتیان‬ ‫هەبێــت‪ .‬ســەندیکایەكە ســەندیکای جــووت حیزبــی دەســەاڵتە و‬ ‫ئــەو کەســانەی لــەوێ دانــراون بەرهەمــی پشكپشــكێنەی دەســەاڵتە‬ ‫گەنــدەڵ و ســتەمكارەكەی حوكمڕانیــی كوردییــە لــە نێوان الیەنگرانی‬ ‫خۆیانــدا‪ .‬بۆیــە قــەت توانــای کــردەی رادیــکاڵ و جیدییــان نییــە و‬ ‫ناتوانــن لەپــاڵ داخوازییەکانــی خەڵــک و هونەرمەندانــدا ھاودەنــگ‬ ‫بــن و داکۆکــی لــە مــاف و ئــازادی خەڵــک بکــەن‪ .‬دامــودەزگا‬ ‫ھونەرییەکانــی دیكــەی وەکــو «پەیمانــگای ھونەرەجوانــەکان و‬ ‫کۆلێــژی ھونەرەجوانــەکان» لــە ھەمــوو شــار و شــارۆچکەکاندا بــە‬ ‫ھەمــان شــێوە لەنــاو فەشــەل و متبــوون و ســڕبووندان‪ .‬ڕەخنــەی‬ ‫ســەرەکی ئێمــە لــەم بەنــاو ھونەرمەندانــە و ئــەو جــۆرە کارکردنەیــە‬ ‫کــە ھەرگیــز ناتوانێــت کارێکــی ھونــەری داھێنەرانــە پێشــکەش بــکات‪،‬‬ ‫ھەرچەنــدە سپۆنســەر بکریــن و پــارە و پۆســت و دامەزراوەشــیان‬ ‫بەدەســت بێــت‪ .‬ھونــەری ڕاســتەقینە ھونــەری ئینســانی ڕزگاریخــواز‬ ‫و خــاوەن ھەســت و ئیحساســی مرۆییــە و ئەخالقیــات و ڕەوشــتی‬ ‫ئینســانی ڕێگــە بــەوە نــادات ببێــت بــە بەشــیک لــەم ناشــرینییە‪.‬‬ ‫ھونەرمەندانــی دەســەاڵت ڕۆحــە ژەھراویبووەکانــی نــاو سیســتەمی‬ ‫ســەرمایە و کۆیالیەتیــن‪ .‬ئــەوەی گرنگــە بکرێــت و دەســتی بــۆ‬ ‫ببرێــت لــە الیــەن ھونەرماندانــی ڕزگاریخــواز و ئــازادەوە پێکھێنانی‬ ‫گروپــی ھونەریــی ڕادیــکاڵ و جدییــە لــە دەرەوەی بازنەی دەســەاڵت‬ ‫و لــە چوارچێــوەی بەرژەوەندییەکانــی خەڵــک و بەرژەوەندییــە‬ ‫گشــتییەكاندا کاری ھونــەری و پیشــانگای ســەبەخۆ و ڕێکخســتنی‬ ‫نمایشــی ھونــەری کــە وەاڵم بــە دۆخــی ئێســتا و جیھانــی بداتــەوە و‬ ‫دانەبــڕاو بێــت لــە ڕووداو و گۆڕانکارییــە گــەورەکان کــە ڕوودەدەن‪.‬‬ ‫ئــەو جــۆرە هونــەرەی ئــەم فۆرمــە لــە سیاســەت پــەرەی پێــداوە و‬ ‫خزمەتــی كــردووە و سپۆنســەری كــردووە جۆرێكــە لــە هونــەر كــە‬ ‫پتــر خزمەتــی داماڵینــی مرۆڤیكــردووە لــە سیاســیەت و ڕزگاریــی‬ ‫مرۆیــی لــە چەوســاندنەوە و نادادپــەروەری و نەبوونــی ئــازادی‪.‬‬ ‫ســەرباری ئــەو جۆرانــەی هونــەر و هونەرمەنــدان كــە تەســلیمی ئــەم‬ ‫مەرجانــە دەبــن‪ ،‬یەكســەر پێیــان دەخزێتــە نێــو هونــەری بــازاڕی و‬ ‫بازرگانــی و ڕیكالمییــەوە و چیتــر ناتوانــن وەك هونــەری ڕادیــكاڵ‬ ‫و بەرەنــگار كار بكــەن‪ .‬كاتــی هێربــەرت ماركــۆزە لــەو بارەیــەوە‬ ‫و لەبــارەی ئــەم تەســلیمبوونی هونــەرەوە بــە دۆخــی بااڵدەســتی‬ ‫كۆمەڵــگای نــوێ دەڵێــت‪ « :‬هەندێــك جــار بەبــێ تێبینیكــردن‪ ،‬هونــەر‪،‬‬ ‫سیاســەت‪ ،‬ئاییــن و فەلســەفە لەگــەڵ بازرگانییەكانــدا‪ ،‬ئــەوان ئــەم‬ ‫كایانــەى كلتــور دەهێننــە نێــو ناودانــە پــاڵ و ئامــاژە بــۆ كردنــە‬ ‫هاوبەشــەكەیانەوە – كــە بریتییــە لــە فۆرمــی كااڵیــی‪ .‬مۆســیقاى‬ ‫ڕۆح هەروەهــا مۆســیقاى فرۆشیارێتیشــە یاخــود ئــەو مۆســیقایەی‬ ‫تەنانــەت ڕۆحیشــە‪ ،‬دەفرۆشــرێت‪ .‬بەهــاى حەقیقــەت ڕۆڵێكــى نییــە‪،‬‬ ‫ئــەوەى هەیــە‪ ،‬بەهــاى ئاڵوگــۆڕە‪ .‬لەســەر ئەمەیــە كــە عەقڵییەتــى‬ ‫دۆخی بااڵدەســتى لەســەر دەوەســتێت‪ ،‬وە هەموو عەقڵییەتى نامۆ و‬ ‫غەریــب بــۆى نووشــتاوەتەوە‪ .‬وەكئــەوەى وشــە مەزنەكانــى ئــازادی‬ ‫و بەدیهێنــان و پڕكردنــەوەى پێداویســتییەكان لەالیــەن ســەركردە‬ ‫و سایســییە ڕكابەرەكانــەوە لــە هەڵمەتــى هەڵبژاردنەكانیانــدا‬ ‫بەرزدەكرێنــەوە و دەوترێنــەوە‪ ،‬ئــەم وشــە مەزنانــە لەســەر شاشــە‬ ‫و ڕادیــۆ و ســەحنەكاندا دەبــن بــە دەنگــى بــێ مانــا و ژاوەژاو كــە‬ ‫تەنهــا لــە ســیاقى پڕوپاگەنــدە‪ ،‬بازرگانــی‪ ،‬دیســپلین و پشــوداندا‬ ‫دەتوانــن واتــاى خۆیــان وەرگــرن‪ .‬ئــەم پێكهاتــن و یەكگرتنــەی‬ ‫ئایدیــاڵ و واقیــع ســەلمێنەری ئــەو ئاســتەى واقیعــە كــە ئایدیاڵەكــەی‬ ‫تێپەڕانــدووە‪ .‬ئــەم ئایدیاڵــە لــە كایــە و فەزاى بااڵبووى ڕۆح و كرۆك‬ ‫و جەوهــەرى مــرۆڤ هێنراوەتــە‬ ‫خوارەوە و گۆڕدراوەتە ســەر زمان‬ ‫و زاراوە و كێشــەى كردەیى‪ .‬ئەمانە‬ ‫ڕەگــەزە پێشــكەوتووخوازەكانى‬ ‫كلتــورى جەماوەرییــن‪ .‬خێچبــوون‬ ‫و بەدرۆخســتنەوەكە ئاماژەكــه‌ر ‌ه‬ ‫بــۆ ئــەو ڕاســتییەى كــە كۆمەڵــگاى‬ ‫پیشەســازیى‬ ‫پێشــكەوتووى‬ ‫ڕووبــەڕووى ئەگــەر و گریمانــەى‬ ‫بــە ماتریالیزەبوونــى ئایدیاڵــەكان‬ ‫ئــەم‬ ‫تواناكانــى‬ ‫بووەتــەوە‪.‬‬ ‫كۆمەڵگایــە بــە شــێوەیەكى ڕوو لــە‬ ‫زیــاد ئــەو كایــە بااڵنشــینبووە كــورت‬ ‫دەكاتــەوە كــە بارودۆخــى مرۆڤــى‬ ‫تێــدا نوێنراوەتــەوە‪ ،‬بــە ئایدیاڵكــراوە‬ ‫و ئامــاژەى بــۆ كــراوە‪ .‬لێــرەوە‬ ‫كلتــورى بــااڵ دەبێــت بــە بەشــێك لــە‬ ‫كلتــورى ماتریالیــى‪ .‬لــەم گۆڕانەشــدا‪،‬‬ ‫بەشــێكى گەورەتــرى حەقیقەتەكــەى‬ ‫لەده‌ســت دەدات‪».‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٨/١٥( -‬‬

‫دوو شیعری‪:‬‬ ‫عەبدواڵ سڵێمان(مەشخەڵ)‬

‫چاودێری‬

‫ئەمــڕۆش دیســان لــە ســاحەی پــاس چاوەڕوانــی نەفــەرات‬ ‫بــووم وەختــێ دەرکــەوت‬ ‫وەکو جاران شل و مل و‬ ‫وەکو ڕۆژان خان و مان بوو هات و سەرکەوت‬ ‫زووش زووش سەیری مۆبایلەکەی دەستی ئەکرد‬ ‫هێنــد خەماڵبوو‪..‬لــە ژنێکــی ڕۆمانســییانەی خەیاڵــی‬ ‫هەڵبەســتی ئەکــرد‬ ‫من پێمخۆش بوو تا ئێوارە لەناو پاس بێ و دانەبەزێ‬ ‫دڵی سپی و بێگەردی خۆمی بدەمێ وەک کاغەزێ‬ ‫پرسی‪ :‬بەچەند خوولەکی تر دەگەینە الی مەحافەزە‬ ‫تازە کارم پەیدا کردووە لەژێر چاودێری مودیرم‬ ‫من نامەوێ دووابکەوم‪ ،‬نەک کارەکەم لەدەست بدەم‬ ‫چونکــە ســەرچاوەی بژێــوی دوو منــداڵ و دایــک و باوکێکــی‬ ‫زۆر پیــرم‪.‬‬ ‫ئەیلوولی ‪٢٠١٩‬‬

‫لەنێو قاوەخانەیەکدا‬

‫لــە ســووچێکی قاوەخانــە بێنازەکــە لەگــەڵ خەیــاڵ و‬ ‫قــاوەی تــاڵ دانیشــتبووم‬ ‫ئەویش هاتە سەرمێزەکە و دیم ڕێک لە بەرامبەرمایە‬ ‫بــە کتێبەکــەی دەســتم ڕا زانــی چــۆن بیــر دەکەمــەوە و چ‬ ‫بڕوایــەک لــە ســەرمایە‬ ‫باسی شۆڕش و ژیان و کۆمەڵگەی کرد‬ ‫وەڕسبوونمی هەتا ئاستێکی بەرز برد‬ ‫سووکایەتی کرد بە ژیان‬ ‫بێڕێزی کرد بە خەبات و مێژووی ئینسان‬ ‫ئەیــوت جیــاوازی لەنێــوان سۆشــیالیزم و ئــەم ژیانــە بوونــی‬ ‫نییە‬ ‫کە من هەموو شتێکم بۆ فەراهەم بێ‬ ‫ئیتر شۆڕش مانای چییە؟‬ ‫منیش دوا فڕم لە قاوە تاڵەکەمدا و هەستامە پێ‬ ‫لەم واڵتە ناسراوەی بە سەرما و بەفر و کڕێوە و تۆف‬ ‫پەنجەی ناوەڕاستی دەستم پێ نیشاندا و‬ ‫پێم وت فەک ئۆف‬ ‫تشرینی یەکەمی ‪٢٠١٩‬‬

‫ژمارە‪)٨( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٨/١٥( -‬‬

‫ئەدەب و هونەر‬

‫‪9‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫سینەمای سۆڤیەتی یان ئەمریکی‪ ،‬کامیان؟‬ ‫میرزا عەلی‬ ‫دیزاینەر و ئەدمینی سایتی ڕێچار‬ ‫جیاوازیــی چییــە لەنێــوان لینیــن و خامەنەیــی لــە بــارەی‬ ‫هونــەرەوە؟ کاتێــک خامەنەیــی خەریــک بــوو بێتــە‬ ‫ســەرتەخت‪ ،‬بــە بۆینباخــەوە بــوو‪ .‬هونەرمەنــدان چــون بــۆ‬ ‫الی کــە گەرەنتــی وەرگــرن لە خامەنەیییەوە بۆ پەرەپێدانی‬ ‫هونــەر لــە ئیرانــدا‪ ،‬خامەنەیــی وتــی گیروگرفتمــان نییــە‬ ‫لەگــەڵ هونــەردا و پەیمانــی دابــوو پێیــان کــە بودجەیــەک‬ ‫تەرخــان بــکات بــۆ هونەرمەنــدان‪ .‬بــەاڵم هــەر هاتــە‬ ‫ســەرتەخت جــارێ یەکــەم بۆیانباخــی کــردە عەمامــە و‬ ‫دووهــەم ده‌ســتیكرد بـ ‌ه ڕاوەدوونانــی هونەرمەنــدان‪ .‬بەاڵم‬ ‫لینیــن لــە چاوپێەکەوتنێکــدا لەگــەڵ ســەربازێکی ڕۆشــنبیر‬ ‫و ئازادیخوازێکی بەلشــەفی ئەناتۆنی لوناکارســکی (‪١٨٧٥‬‬ ‫ئۆکرانیــا – ‪ ١٩٣٣‬فەرەنســا) وتــی‪ :‬هونــەرەکان بــۆ ئێمــە‬ ‫جێــی بایەخدانــە‪ .‬هــەر بەڕاســتی هونــەر بایەخــی پێدرابــوو‬ ‫بــەاڵم چــۆن؟‬ ‫بیروبــاوەڕی بەلشــەفییەکان یــان ئایدۆلۆجیاكه‌یــان زۆر‬ ‫پێشــکەوتوو بــوو یــان پێشــکەوتووترین سیســتەمی‬ ‫سیاســی ئــەو چەرخــە بــوو‪ ،‬هــەر پێــش ئــەوەی دەســەاڵت‬ ‫بگرنــە دەســت پەیمانیــان دابــوو تەکنۆلۆژیــا لــەو واڵتــەدا‬ ‫پێــش بکەوێــت‪ ،‬ئــەو کاتــەش مەبەســتیان لــە تەکنۆلۆژیــا‬ ‫لــە ڕادیــۆ و ماشــین و فڕۆکــە تەنانــەت بیریــان لــەوە‬ ‫دەکردەوە کەشــتی دەریایی دروســت بکەن و بارهەڵگری‬ ‫ڕۆكێتــش بێــت‪ .‬بــەاڵم بــە چرپــە باســی فیلمــی جــواڵوە‬ ‫و ســینەما دەکــرا و بایەخــی زۆر کەمــی پێــده‌درا هــەر‬ ‫لــەدوای چاوپێکەوتنەکــەی لینیــن خەڵــك بــە ڕادەیەكــی‬ ‫باشــتر بــە ئــاگا هاتنــەوە و چاویــان کرایــەوە وەک ئــەوەی‬ ‫بــە خواردنــەوەی كوپــە چایــەك تۆزێــك وزەیــان تێهاتبێــت‪.‬‬ ‫کاتێــک ئەناتۆنــی لوناکارســکی قوتابخانەیەکــی ســینمایی‬ ‫دامەزرانــد‪ ،‬هیچــی نەبــوو‪ .‬نــە بودجــە‪ ،‬نــە ئەرشــیفی‬ ‫فیلمــەکان تەنانــەت کامێراشــی نەبــوو‪ ،‬بــەاڵم دەرســەکانی‬ ‫ســینمای هەبــوو‪ .‬ئــەو زەمانــە ســۆڤیەت فلیمــی دەرئەکــرد‪،‬‬ ‫فیلمــی نامــۆ بــوون بــۆ نموونــە هەواڵــەکان‪ ،‬فیلمێــک‬ ‫چــۆن چارەســەری ئەســپێك دەکەیــت یــان هانــی خەڵکــی‬ ‫دەدات کــە تەوالێــت بەکاربهێنــن‪ ،‬ئەمانــە ڕکابــەری فلیمــە‬ ‫ئەمریکاییــەکان نەبــوون بەتایبــەت لــە کاتــی شــەری‬ ‫ناوخــۆ لــە ســۆڤیەت (‪ )١٩٢٣-١٩١٧‬هەروەهــا ئەکتــەرەکان لــە فلیمــە‬ ‫ڕۆژئاوایــەکان نــەرم و نیــان و قــۆز بــوون بــۆ نموونــە فیلمەکانــی‬ ‫چارلــی چاپلــن بەڕاســتی خۆشەویســت بــوو الی چەپــەکان(‬ ‫هەرچەنــدە تاوانباریــان کــرد کــە کۆمۆنیســتە لــە وەاڵمــدا ووتــی مــن‬ ‫کۆمۆنیســت نیــم بەڵکــوو داوای ئــازادی بــۆ جیهــان دەکــەم) ئەمــەش‬ ‫لینکــی ئــەو پارچــە فلیمەیــە کــە تــۆش پێــی دەڵێــی ئازادیخــواز‪:‬‬ ‫‪https://www.youtube.com/watch?v=iucB3X-P2C8‬‬ ‫ئەمە بۆخۆی سەرەتایەک بوو بۆ دروستکردنی گفتوگۆیەکی چڕ‬ ‫لــە پێنــاوی گەشەســەندنی ســینمای پرۆلیتــاری یــان سۆشیالســتی‪.‬‬ ‫ئــەم ڕوداوانــە لەســەرەتای چەرخــی بیســتەم بــوو‪ ،‬ســینه‌مایان‬ ‫گەشــەی کــرد تــا توانیــان فلیمــی جــوالوەی دزێــک لــە بەغــدا (‪)١٩٢٤‬‬ ‫به‌رهه‌مبهێنــن‪ ،‬كــ ‌ه پڕبایەختریــن فلیمــی ئــەو ســەردەمە بــوو‪،‬‬ ‫قازانجێکــی زۆریشــی کــرد‪ .‬پاشــان مانگرتــن ‪ ، ١٩٢٤‬ئینجــا فلیمــی‬ ‫دایــک (مەکســیم گۆرگــی) ‪ ١٩٢٦‬بەرهەمهــات‪ .‬ئەمــەش لینکەکەیەتــی‪:‬‬ ‫‪https://www.youtube.com/watch?v=VEkgYsn3aQM‬‬ ‫بــە شــێوەیەکی گشــتی ســیگمۆند فرۆیــدی دکتــۆری ســایکۆلۆجی‬ ‫نەمســاوی دەڵێــت هەمــوو شــتێک پەیوەنــدی بــە سیکســەوە هەیــە‪،‬‬ ‫تەنهــا ئێمــە نەبێــت کــە دەڵێیــن‬ ‫هەمــوو شــتێک پەیوەنــدی بــە‬ ‫سیاســەتەوە هەیــە‪ ،‬بــۆ نموونــە‬ ‫(ئێســتا دەگەڕێمــەوە ســەر‬ ‫باســەکەی خــۆم)‪ ،‬فتوحاتــی‬ ‫ئیســامی لەبــەر ســێکس و تــااڵن‬ ‫بــوو‪ ،‬هاتنــی داعــش لەبــەر ســێکس‬ ‫بوو ‪ ،‬بۆ فرۆشتنی زیاتری ماشێن‬ ‫کچێکــی نیمچــە ڕووتــی سێکســی‬ ‫لەگــەڵ دادەنێــن ‪ ،‬بــۆ فرۆشــتنی‬ ‫زیاتــر ئایــس کریــم دەمــی کچێکــی‬ ‫نزیــک دەکەنــەوە ‪ ،‬هەروەهــا لــە‬ ‫هەمــوو فلیمــە ئەمریکیەکانــدا‬ ‫ئەکتــەرە ســەرەکییەکە تەمەنــی ‪٦٠‬‬ ‫ســاڵە بــەاڵم لەگــەڵ کچێــک دەبێــت‬ ‫کــە حــەزی لــێ دەکات تەمەنــی لــە‬

‫نێــوان ‪ ٢٠-١٧‬ســااڵنە و سێکسیشــی لەگــەڵ دەکات‪ ،‬زۆربــەی ئــەو‬ ‫کچانــەش پەناهەندەکانــی ئەمریــکای خــواروون ( مەزنــدە دەکرێــت‬ ‫ئەمریــکا ‪ ١١‬ملیــۆن پەناهەنــدەی تیایــە بــە بــێ وەاڵمــن) یــان لــە‬ ‫فلیمــە هندییــەکان کامێــرا زۆر دەڕوانێتــە چــاوە جوانــەکان بڕوانــە‬ ‫بــۆ ئــەو لینکــە ئــەو چــاوە جوانانــەی ‪https://www.youtube.‬‬

‫‪ com/watch?v=9m1GiPkA_Eg‬لــە فلیمــی هیندیــدا و ئەگــەر‬ ‫گۆرانیشــی تیــا نەبێــت ئــەوە ئــەو فیلمــە کــەم بایەخــە و قازانجــی‬ ‫کەمــە چونکــە گۆرانــی بەشــێکە لــە ئاینەکەیــان‪.‬‬ ‫ئــەم جــۆرە فیلمانــە لــە پۆلــی یەکــەم بەمانــای ئــەم پۆلــە فیلمانــە‬ ‫دوورن لــە ڕاســتی‪ ،‬واتــە خەیاڵیــن ‪ ،‬تجاریــن و قازانجێکــی خەیاڵــی‬ ‫پەیــدا دەکات ‪‌،‬هێزێکــی لەڕاده‌بــەدەر دەدرێتــە ئەکتەر ‌ه ســەرەکیەکە‪،‬‬ ‫کچێکــی سێکســی حــەزی لێــدەکات‪ ،‬گرفتــەکان بــە تەقــە و شــەڕ و‬ ‫کوشــتن و خوێــن ڕشــتن چارەســەر دەکات‪ ،‬دەبێــت لــە کۆتاییــدا‬ ‫ئەکتــەرە ســەرەکیەکە ببێتــە بــۆرژوا ئیتــر بــە هــەر ڕێگایــەک بێــت‬ ‫بــۆ نموونــە خەاڵتێکــی گرانبەهــای پێشــکەش دەکرێــت و ڕێــزی لــێ‬ ‫دەگیرێــت لەالیــەن بااڵدەســتەکانی ئەمریــکاوە‪ ،‬یــان ‪ ٤٠‬ملیــۆن دۆالر‬ ‫دەدزێــت ‪ ٣٥‬ملیــۆن دەگەڕینێتــەوە بــەاڵم بــە ‪ ٥‬ملیــۆن دۆالرەوە لــە‬ ‫مەنفــا دەژی‪ .‬لــە کۆتاییــدا وا لــە بینــەر دەکات کــە هــەوڵ بــدات بــۆ‬ ‫پلــە و پایــە و پــارە وپــول‪ ،‬ئینســانیەتت لــە پێــش چــاوی دەخــات‪.‬‬ ‫بەتایبەتــی ئــەم خاڵــە لــە فیلمــی کاوبۆیــەکان بــەدی دەکەیــت‪( .‬لــە‬ ‫هەمــان کاتــدا فیلمــی مرۆڤدۆستیشــیان هەیــە )ئامانجــی فیلمەکــە‬ ‫ئەوەیــە کــە تــۆ دەبێــت بببیــت بــە بــۆرژوازی‪ .‬هــەر بــۆ زانیــن لــە هەر‬

‫فیلمێــک یــان درامایــەک ئەگــەر ژن تێیــدا بەهەمــوو مانایــەک ئــازاد‬ ‫نەبێــت یــان بــە زەقــی ئەگــەر خــۆی تەســلیم نــەکات کــە ڕۆلەکــەی‬ ‫وا داوابــکات (بۆنموونــە دەبێــت لــە فیلمەکــە ئیغتیصــاب بکرێــت‪،‬‬ ‫ســیناریۆکە وایــە) ئــەو فیلمــە ســەرکەتوو نابێــت هــەر بۆیــە هونــەری‬ ‫کــوردی ئــەم خەســڵەتەی تیــا نیــە بۆیــە لــە دوواوەیــە‪ .‬بۆیــە ناتوانــن‬ ‫فیلمــی ئەنفــال دەربکــەن چونکــە ژنــەکان ڕوتکراونەتــەوە‪.‬‬ ‫لەالیەکــی تــرەوە لــە ســینه‌مای هۆلیــودی ئەمریکــی‬ ‫لیســتێکیان هەیــە ئــەوە لیســتی ڕەشــە(‪ ١٩٤٦‬دامــەزرا)‪،‬‬ ‫نــاوی ئــەو ئەکتــەر و دەرهێنــەر ومۆســیقاژەن و‬ ‫کۆنترۆڵەر‪...‬هتــد تێدایــە کــە کۆمۆنیســتن وەکــو فرانکــۆ‬ ‫نیــرۆ لــە فیلمی(کیومــا و ئــەو ‪ ١٠‬ڕۆژەی دنیــای هەژانــد–‬ ‫ئــەم فیلمــە بــاس ل ـ ‌ه شۆرشــی بەلشــەفی دەکات و ڕۆڵــی‬ ‫فرانکــۆ وەک ڕۆژنامەنوســێک‪ ،‬كــ ‌ه ئەمریکیــە لەنــاو‬ ‫شۆرشــەکەدا ڕووداوەکان دەنوســێتەوە)‪ ،‬هەروەهــا ئــەو‬ ‫‪ ١٠‬ئەکتــەرە نــاودار ‌ه ئەمانــەن کــە ڕەفزیــان کــردەوە‬ ‫لــە وەاڵمــی ئــەو پرســیارەی کــە لێیــان کرابــوو ئەویــش‪:‬‬ ‫ئێــوە هیــچ پەیوەندیتــان بــە حزبــی کۆمۆنیســتەوە هەیــە؟‬ ‫هەموویــان وەاڵمــی ئــەم پرســیارەیان نەدایــەوە‪.‬‬ ‫نموونه‌یه‌كــی تــر میــل گیبســۆن ‌ه لــە فیلمــی دڵــە ئازاکــە‬ ‫ئەویــش نــاوی لــەو لیســتە دایــه‌‪ ،‬بــە بۆنــەی ئــەوەی کــە‬ ‫فیلمــی مەســیحی دەرکــرد یەهــودی تاوانبــار کــرد بــە‬ ‫کوشــتنی مەســیح(ئه‌مه‌ش ڕاســتی زۆر تێدایــ ‌ه چونكــ ‌ه‬ ‫پێــش مەســیحیەت یەهــود لەســەر حکــوم بــوو‪ .‬بــەاڵم‬ ‫ئــەم فیلمــە دڵــی ئیســرائیلی شــکاند)‪ ،‬لەالیەکــی تــر دەڵێــن‬ ‫ئالوده‌بووبــوو بــە مــادە هۆشــبەرەکانەوە‪ ،‬تــا گەیشــتە‬ ‫ئــەوەی ژنەکــەی داوای تەاڵقــی لێکــرد‪ ٤٠٠ .‬ملیۆن دۆالری‬ ‫وەرگــرت‪ .‬هەندێکیــش دەڵێــن لەبــەر سیاســەت بــوو‪ .‬بۆیــە‬ ‫نــاوی خرایــ ‌ه لیســتی ڕەشــەوە‪.‬‬ ‫بــا بچین ـه‌و ‌ه س ـه‌ر باس ـه‌كه‌ی خۆمــان‪ ،‬فیلمــی پرۆلیتــاری‬ ‫زیاتــر دەڕوانێتــە ســەر کێشــەکانی کۆمەڵــگا‪ .‬دەبیــت‬ ‫چارەســەری ئاشــتیانەی بــۆ بدۆزرێتــەوە‪ ،‬بــێ تەقە و شــەڕ‬ ‫و خوێــن ڕشــتن‪ .‬لەڕاســتیدا کێشەکەشــت بــۆ چارەســەر‬ ‫دەکات‪ ،‬ئــەم جــۆرە فیلمانــە پارچــە فیلمــە سیکســیكانی‪،‬‬ ‫ك ـ ‌ه پێشــتر باســمانكرد‪ ،‬تێــدا نابینرێــت‪ ،‬بــەاڵم ژن ئــازادە‬ ‫تێیــدا‪ .‬بــۆ نموونــە فیلمــی زەمبیلــی بــازار(کارت) ك ـ ‌ه ئەمــە‬ ‫لینکەکەیەتــی‪:‬‬ ‫‪https://kfilmone.com/view/‬‬ ‫‪movies?id=2146581581‬‬ ‫لــە بەرهەمەکانــی (‪)٢٠١٤‬ەیــە ژاپۆنییــە و باســی مانگرتنــی کرێکاری‬ ‫دەکات‪ .‬بەکورتــی لــە کۆتایــی فیلمەکانــدا‪ ،‬بینــەر تێــدەگات کــە ئەکتــەر‬ ‫و وێنەگــر و دەرهێنــەر‪ ..‬هتــد زۆر ڕۆشــنبیرن و ئەمــە بۆچوونــە‪.‬‬ ‫بــەاڵم چــی لــەدوای خــۆی بەجــێ دەهێڵێــت؟ بینــەر بەراســتی لــەو‬ ‫فیلمانــە ڕۆشــنبیر دەبێــت و فێــری دەکات هەمــوو کێشــەیەک بــە‬ ‫ئاشــتیانە چارەســەری هەیــە و فێــری ڕێگاچــارەت دەکات لــە هەمــان‬ ‫کاتــدا قازانجێکــی زۆریشــی کــردووە‪ .‬بــە پێجەوانــەی فیلمەکانــی‬ ‫پۆلــی یەکــەم کــە لــە دوای خــۆی مــرۆڤ فێــری چۆنیەتــی کوشــتن‬ ‫دەکات و نرخــی مرۆڤــی ال کــەم ده‌كاتـه‌وه‌‪ .‬ئەمەش قازانجکی زۆری‬ ‫کــردووە هەمــوو فیلمســازان دەزانــن کــە فیلمێــک قازانــج نــەکات‪،‬‬ ‫ئــەوە ئــەو فیلمــە ســەرکەتوو نیــە‪.‬‬ ‫یــان لــە تەلەفزیۆنــی کەرکــوک فیلمێــک نمایــش کــرا بــە نــاوی (رفيقــة‬ ‫ف) کــە ژنێکــە بەتەنهــا بەره‌نــگاری ســوپای نــازی بــوەوە‪ ،‬کــە‬ ‫هێرشــیان کــردە ســەر گوندەکەیــان و هەمــوو پیــاوەکان ڕایانکــرد‬ ‫تەنهــا ئــەو گەرایــەوە پاشــان پیــاوەکان پەشــیمان بوونــەوە‪ .‬کەواتــە‬ ‫ئــەو جــۆرە فیلمانــە لــە پۆلــی دووەمــە کــە ســیناریۆکەی واقعیــە و‬ ‫ڕاســتیە و ڕوودەدات و چەنــد بــارەش دەبێتــەوە لــە نــاو کۆمەڵــگادا‬ ‫و چارەسەریشــی هەیــە‪ .‬بــەاڵم‬ ‫هاواڵتیانــی شــەرقی فیلمی ســۆڤیەتی‬ ‫بەالیانــەوە خــۆش نەبــوو چونکــە‬ ‫تەقــە و کوشــتن و خوێــن ڕشــتنی‬ ‫تێدانەبــوو‪ ،‬ئافرەتــی بــە ڕووتــی‬ ‫تێدانەبــوو‪ .‬تەنانــەت هەواڵەکانــی‬ ‫ڕادیــۆی ســۆڤیەت زۆر گــەرم‬ ‫نەبــوون‪ ،‬چونكــ ‌ه باســی کوشــتن‬ ‫و بڕینــی نەدەکــرد‪ .‬بۆیــە کــەس‬ ‫گوێــی لــە ڕادیــۆی ڕووســی ئــەو‬ ‫زەمانــە نەدەگــرت‪ .‬ژێرنووســەکانی‬ ‫هەمــوو فیلمــی ســۆڤیەتی خۆیــان‬ ‫دەیانکــرد چونکــە دەترســان بــە‬ ‫هەڵــە وەریگێــڕن لــە بەرژه‌وەنــدی‬ ‫بۆرژوازیــه‌ت بێــت‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬ ‫تەواوکەری بابەتی (خۆشەویستی لەبەردەم مەترسیدا)‬

‫یەكێــك لــە چیرۆكــە بەناوبانگەكانــی خۆشەویســتییەكی نــاكام لەنێــو‬ ‫هەمــوو چیرۆكەكانــی دیكــەدا نێــو جیهانــی عەرەبیــدا‪ ،‬بەشــداریی ســێ‬ ‫كەســایەتی مــەزن و دیــاری جیهانــی عەرەبییــە كــە نــزار و حلیــم و‬ ‫ســعادن‪ .‬بەبــێ ئــەم ســێ كەســایەتییە‪ ،‬چیرۆكــی خۆشەویســتی نــاكام‬ ‫دەبێتــە یەكێــك لــەو چیرۆكــە ئاســاییانەی كــە ڕۆژانــە ژمارەیەكــی‬ ‫زۆر لــە گەنجانــی ئــەم ناوچەیــە بەدەســتییەوە دەناڵێنــن‪ .‬لــە ســااڵنێكدا‬ ‫كــە تــرس و دڵەڕاوكێــی دەســەاڵت و ســیخوڕەكانیان بۆســەر‬ ‫ئازادیخــوازان و خەڵكــی مافخــوراو و بێدەســەاڵت هەمــوو شــوێنێكی‬ ‫تەنیبــوو‪ ،‬هــەزاران ئەزموونــی خۆشەویســتی لــەم شــێوەیە و گەورەتر‬ ‫بەهــۆی نــەداری و نەبوونــی ئــازادی و قەیرانــی سیاســی و ئابورییەوە‬ ‫بــوون بــە بەشــێك لــە سەرگوزشــتە و یادەوەرییەكانــی شكســتی‬ ‫ژیانــی گەنجــان‪ .‬لەالكەیتریشــەوە‪ ،‬ئــەوە بەرجەســتەبوونی هــەزاران‬ ‫ئەزموونــی كۆتاییپێهێنــراوی خۆشەویســتییە لەالیــەن دەســەاڵت‪،‬‬ ‫قەیرانــەكان‪ ،‬هــەژاری و نادادپەروەرییــەوە كــە وا دەكات ئــەم چیرۆكــە‬ ‫وەك گوزارشــت لــە زۆرینــەی چیرۆكەكانــی دیكــە‪ ،‬بــەو شــێوەیە ببێتــە‬ ‫جێــگای بــاس و مشــتومڕی بەشــێكی گــەورەی كۆمەڵــگا‪ .‬ئــەم كوشــتن‬ ‫و لەناوبردنــەی ئەزموونــی خۆشەویســتی و بەهــای خۆشەویســتی‬ ‫كــە پایەیەكــی گرنگــی ژیانــە بەتایبــەت لــە ژیانــی گەنجانــدا‪ ،‬لــە‬ ‫ســەردەمی ئێســتادا گــەر گەورەتــر نەبوبێــت كەمتــر نەبووەتــەوە‪ .‬هــەر‬ ‫ئاوڕدانەوەیــەك لــە ژیانــی ئێســتای خەڵكــی میســڕ‪ ،‬لیبیــا‪ ،‬ســوریا‪،‬‬ ‫لوبنــان‪ ،‬ئێــران‪ ،‬ســعودیە‪ ،‬عێــراق و كوردســتان و زۆر واڵتــی دیكــە لــە‬ ‫ناوچەكــەدا بەهــۆی ئــەو هەمــوو قەیرانــە ئابوری‪-‬سیاســییە‪ ،‬هــەژاری‪،‬‬ ‫نادادپــەروەری‪ ،‬ئاینــی و دواكەوتوێتییــە كلتورییــەوە كــە لەناوچەكــەدا‬ ‫بوونــی هەبــووە و دەســەاڵتە ڕۆژئاواییەكانیــش زۆركات پاڵپشــتییان‬ ‫لێكــردووە‪ ،‬وایكــردووە گەنجانێكــی زۆر ببــن بــە قوربانــی بەتایبــەت‬ ‫كچــان‪ .‬چارەســەری ئــەم پرســە پێــش ئــەوەی وەك دیاردەیەكــی‬ ‫كلتــوری لێیبڕوانرێــت‪ ،‬گرنگــە وەك دیاردەیكــی ئابوری‪-‬سیاســی‬ ‫لێیبڕوانرێــت‪ .‬بــۆ نموونــە‪ ،‬دەیــان ســاڵە لــە ناوچوكــە و عێــراق و‬ ‫كوردســتاندا ڕێكخــراو و گروپاتــی كامپیــن و داكۆكــی بــۆ ئــەم جــۆرە‬ ‫ســەركوتەی خۆشەویســتی دەكرێــت و دەیــان ســەدان چیــرۆك و‬ ‫ڕۆمــان و بەرنامــەی بــەدوادا هاتــوون‪ ،‬بــەاڵم كاریگەرییەكانــی هەمــوو‬ ‫ئەمانــە لەنــاو بونیــادە بەهێزترەكانــی كۆمەڵــگادا هەڵدەســەنگێنرێن‪.‬‬ ‫بەشــێك لــەوەی ئێســتاش ئــەم هۆنــراوە و چیرۆكەكــەی بــە زیندوویــی‬ ‫لــە كۆمەڵگاكانــی ناوچەكــەدا هێشــتووەتەوە پەیوەســتە بــەو دۆخــە‬ ‫خراپــەی ئێســتاوە كــە كچــان و كــوڕان بــە گشــتی لــە ئەزموونــی‬

‫تەواوکەری (سەروتار)‬

‫ســەرکەوتنی بەدەســتهێنا لــە کۆکردنــەوەی هاوکاریــی نێودەوڵەتی و‬ ‫ناوچەیــی بــۆ لێقەوماوانــی تەقینەوەکــە بــە کۆکردنــەوەی بــڕی ‪٢٥٣‬‬ ‫ملیــۆن یــۆرۆ لــە ڕێگــەی بەســتنی کۆنگــرەی دەوڵەتانــی بەخشــەر بــۆ‬ ‫یارمەتیدانــی لوبنان‪.‬‬ ‫ســەرەڕای مێــژووی ئــەو پەیوەندییــە دیبلۆماســی و سیاســییانەی کە‬ ‫دەیــان ســاڵە بەیــروت و پاریســی پێکــەوە بەســتووەتەوە‪ ،‬هەوڵەکانــی‬ ‫ماکــرۆن لــە ڕیشــەوە ئامانجدارانــە بــوو چونكــە ویســتی لــە ڕێگــەی‬ ‫کۆکردنــەوەی قەرەباڵەغییەکــی نێودەوڵەتــی و ناوچەییــەوە لەژێــر‬ ‫پاســاوی پاڵپشــتی و هاوکاریــی لوبنــان پێگەیەکــی سیاســیی‬ ‫ســتراتیجی باشــتر لەبەرامبــەر دەوڵەتــە ناوچەییــەکان و بەتایبەتیــش‬ ‫تورکیــا و ئێــران و ئیســرائیل و دەوڵەتانــی کەنــداوی عەرەبیــدا بــۆ‬ ‫خــۆی بەدەســتبهێنێت‪ ،‬و هەروەهــا لەژێــر سەرپەرشــتی خۆیــدا‬ ‫هاوپەیمانێتییەکــی نێودەوڵەتــی و هەرێمایەتیــی نــوێ بەدەســتبهێنێت‪.‬‬ ‫بــەاڵم بــە تەنیشــتی هەمــوو ئەمانــەوە پێویســتە پاشەکشــەی‬ ‫ناوچەیــی فەڕەنســا بــە هەنــد وەربگیرێــت لــەم هەلومەرجــە نوێیــەدا‪.‬‬ ‫بــۆ نموونــە‪ ،‬فەڕەنســا بــە شــێوەیەکی تایبــەت لــە باکــوری ئەفریقــادا‬ ‫پاشەكشــەی كــردووە‪ ،‬هەروەهــا وەك كوتلەیەكــی ئابوری‪-‬سیاســی‬ ‫لەنــاو یەكێتــی ئەوروپــادا بەهــۆی كۆرۆنــا ڤایرۆســەوە چاالكییەكانــی‬ ‫خاوبوونــەوەی زۆری بەخــۆوە بینیــوە‪ .‬ســەرباری ئــەوەی كــە‬ ‫دیــاردەی دابەشــبوونی یەكێتیــی ئەوروپــا بەتایبــەت لــەدوای‬ ‫برێكزتــەوە (جیابوونــەوەی بەریتانیــا) وایكــردووە یەكێتیــی ئەوروپــا‬ ‫بــە گشــتی چارەنوســێكی نادیــاری هەبێــت‪.‬‬

‫تەواوکەری بابەتی (دەربارەی كردنەوەی ناوەندەكانی خوێندن)‬

‫بــە تــەواوی ناپەرپرســە و ســودی زۆری لــەو نابەرپرســیارێتییە‬ ‫وەرگرتــووە؟ وەاڵمەکەشــی وەکــو مانگــی چــواردە ڕوونــە‪ ،‬ئــەی‬ ‫كەوتــە کــوا مافەكانمــان؟ بۆیــە پــەروەردە بــەم شــێوازی ئیدارەدانــە‬ ‫لــە لێــواری داڕووخانــی تەواوەتیدایــە‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ئایــا تــۆ وەك باوكێــك كــە پیشــەكەت پێشــمەرگایەتییە‪ ،‬تــا‬ ‫چەنــد دەتوانیــت لــە كردنــەوەی دەرگای خوێندنــی ئەمســاڵدا خەرجــی‬ ‫و پێداویســتییەكان منداڵەكانــت لــەم بــێ موچەییــەدا پــڕ بكەیتــەوە؟‬ ‫پێشــمەرگەكە‪ :‬مــن وەک باوکێــک کــە پیشــەکەم پێشــمەرگایەتییە‬ ‫چەندیــن ســاڵە گیانــی خۆمــم خســتۆتە ژێــر مەترســییەوە بــۆ‬

‫‪10‬‬

‫تەواوکەری الپەڕەکانی تر‬

‫خۆشەویســتیدا لەژێــر كاریگەرییــە ئابوری‪-‬سیاســی‪-‬ئاینی‪-‬‬ ‫كلتورییەكانــدا بەدەســتییەوە دەناڵێنــن‪ .‬بۆیــە هیــچ ڕێچارێــك نییــە بــۆ‬ ‫هاتنــەدەرەوە لــەم هەمــوو ئەزموونــە كۆتاییپێهێنــراوەی خۆشەویســتی‬ ‫ئەگــەر ئاڵوگۆڕێكــی گــەورەی بونیــادی لــە كۆمەڵگاكانــی ناوچەكــەدا‬ ‫بــەدی نەیــەت‪ .‬هەرچەنــدە ئەمــە هەرگیــز بــەو مانایــە نایــەت كــە‬ ‫فۆڕمــی خۆشەویســتی وەك ئــەوەی بۆرژوازیــی بــە كااڵیكــردووە‬ ‫و خســتوویەتیە نــاو پەیوەندییەكانــی ئاڵوگــۆڕەوە‪ ،‬ببێــت بــە مۆدێلــی‬ ‫خۆشەویســتی چونكــە ئەمــە فۆڕمێكــی بەرتــر نییــە لــەوەی كــە ئێســتا‬ ‫هەیــە‪ .‬دەرئەنجــام‪ ،‬یەكێــك لــەو دەســكەوتە گرنگانــەی كــە گەنجــان‬ ‫لــە شــۆڕش و ڕاپەڕینــی ڕادیكاڵــی داهاتــوودا پێویســتە خەباتــی بــۆ‬ ‫بكــەن و بەدەســتی بهێنــن لــە عێــراق و كوردســتاندا‪ ،‬دروســتكردن‬ ‫و ڕەخســاندنی پانتاییەكــە بــۆ خۆشەویســتی كــە كچــان و كــوڕان‬ ‫بتوانــن تێیــدا ئازادانــە و بەبــێ تــرس لــە دەســەاڵت و قەیرانــەكان‬ ‫بژیــن‪ .‬لــەم ڕێگایــەوە خۆشەویســتی دەتوانێــت ڕۆڵێكــی بــاش بگێڕێــت‬ ‫لــە كرانــەوە و تەقینــەوەی بەشــێك لــە وزە و تواناكانــی گەنجانــدا‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئەوەشــی كــە لــە ئێســتادا پێویســتە دەســتی پێوەبگیرێــت‬ ‫لەنێــوان گەنجانــدا خۆشەویســتییە وەكــو یەكێــك لــە پایــە بەهێزەكانــی‬ ‫ئــەم خەباتــە ڕادیكاڵــەی ئێســتا بــۆ بونیاتنانــی كۆمەڵــگای داهاتــوو‪.‬‬ ‫كەواتــە‪ ،‬خۆشەویســتی هــەر لــە ئێســتادا دەبێــت بەشــێك بێــت لــە‬ ‫هێــزی بەرەنگاربوونــەوە و بەگژداچوونــەوەی گەنجــان بەرامبــەر بــە‬ ‫ئــەو دەســەاڵت و هێزانــەی كــە ئــازادی و خۆشەویســتی دەكــوژن‪.‬‬ ‫نزار قبانی‬ ‫و‪ :‬كارزان عزیز‬

‫قاوەگرەوەكە‬

‫دانیشت و ترس لە چاویدا بوو‬ ‫لە كوپە هەڵگەڕاوەكەم ڕاما‬ ‫گوتی‪:‬‬ ‫ئەی کوڕم‪ ..‬خەمبار مەبە‬ ‫«خۆشەویستی لە چارەت نوسراوە»‬ ‫كوڕەكەم‪،‬‬ ‫بە شەهیدی مرد‬ ‫ئەوەی لەسەر دینی خۆشەویستەكەی مرد‬ ‫فنجانەكەت جیهانێكی ترسناكە‬ ‫ژیانیشت پڕ گەشت و جەنگە‪..‬‬

‫ژمارە‪)٨( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٨/١٥( -‬‬

‫زۆر زۆرت خۆشدەوێت‪..‬‬ ‫زۆر زۆریش دەمریت‬ ‫هەموو ژنانی دونیات خۆشدەوێت‪..‬‬ ‫بەاڵم وەك پاشایەكی بەزێنراو دەگەڕێیتەوە‬ ‫ژنێك لە ژیانتدایە كوڕەكەم‬ ‫چاوانی‪ ،‬شكۆی پەرستراون‬ ‫دەمی وەك هێشووە ترێ نەخشێنراوە‬ ‫پێكەنینی مۆسیقا و گوڵەباخە‬ ‫بەاڵم ئاسمانت باراناوییە‬ ‫وە ڕێگاشت داخراوە‪ ..‬داخراو‬ ‫وە خۆشەویستی دڵت‪..‬ئەی كوڕەكەم‬ ‫لە كۆشكێكی چاودێریكراودا نوستووە‬ ‫كۆشكێکی گەورەیە ئەی كوڕەكەم‬ ‫سەگ و سەرباز دەیپارێزێت‪..‬‬ ‫شازادەی دڵت نوستووە‪..‬‬ ‫ئەوەی دەچێتە ژوورەكەی ون بووە‪..‬‬ ‫ئەوەی داخوازیی دەكات‬ ‫ئەوەی توخنی دیواری باخچەكەی دەكەوێت‪ ..‬ون بووە‬ ‫ئەوەی پەلكەكانی دەكاتەوە‪..‬‬ ‫ئەی كوڕەكەم‪..‬‬ ‫ون بووە‪ ...‬ون بوو‬ ‫ڕوانیم ‪ ..‬و زۆرم خوێندنەوە‬ ‫بەاڵم ‪ ..‬هەرگیز نەمخوێندەوە‬ ‫فنجانێك لە فنجانەكەی تۆ بچێت‬ ‫هەرگیز نەمزانیوە ئەی كوڕەكەم‬ ‫خەمێك هەیە لە خەمی تۆ بچێت‬ ‫چارەنووست ‪ ..‬هەردەم پیاسە کردنە‬ ‫لە خۆشەویستیدا ‪ ..‬لەسەر لێواری شمشێر‬ ‫بە تەنهایی وەك گوێچكەماسییەكان دەمێنیتەوە‬ ‫بە خەمباریی وەك دار بییەكان دەمێنیتەوە‬ ‫چارەنوست هەردەم پیاسە کردنە‬ ‫لە دەریای خۆشەویستیدا‪ ،‬بەبێ گەشت‬ ‫ملیۆنان جار دەكەوێتە خۆشەویستییەوە‪...‬‬ ‫بەاڵم وەك پاشایەكی بەزێنراو دەگەڕێیتەوە‪..‬‬

‫ڕوونە ئەم ســتراتیژ و ئامانجە بەبێ ڕوبەڕوبوونەوەی ناڕەزایەتییە‬ ‫جەماوەری و شۆڕشــگێڕانەکان لە الیەکەوە‪ ،‬و لە الیەکی تریشــەوە‬ ‫چاکســازی و پینەوپەڕۆکردنــی ڕژێمــی سیاســیی ئێســتا بەدەســت‬ ‫نایــەت‪ .‬ماکــرۆن هــەر زوو نیگەرانییەکانــی خــۆی لەبــارەی ترســی‬ ‫لــە توڕەیــی جەمــاوەر و هەلومەرجەکــە ئاشــكرا كــرد بەتایبــەت لــە‬ ‫دورکەوتنــەوە لــە توندوتیــژی و ئــاژاوە‪ .‬گوزارشــتەكەی خــودی‬ ‫ســەرۆکی فەرەنســا خــۆی بریتــی بــوو لــە «پێویســتە زوو بجوڵێین و‬ ‫کارابیــن لــە هاوکاریــی لوبنــان و ئــاگاداری تونــد و تیژییــەكان بیــن»‬ ‫و ماکــرۆن هەوڵیــدا لــە ڕێگــەی ڕاگەیاندنــی گەیشــتنی یارمەتییــەکان‬ ‫ڕاســتەوخۆ بــە خەڵکــی لوبنــان‪ ،‬دانبنــێ بــە بێتوانایــی ئــەم ڕژێمــە لــە‬ ‫الیــەک و ڕازیبــوون لەبــەردەم تووڕەبوونــی جەمــاوەردا لــەم ڕژێمــە‪.‬‬ ‫ڕێــگای گەیاندنــی یارمەتییــەکان بــە جەمــاوەر لــە الیــەن ماکرۆنــەوە‬ ‫بــە زەرورەت پێویســتی بــە تاقمێکــی سیاســی گەندەڵــی دیكەیــە کــە‬ ‫هیچــی کەمتــر نەبــێ لــە گەندەڵکارانــی وەک حەســەن نەســرواللە و‬ ‫میشــیل عــەون تاكــو دەســتنەبرێت بــۆ گۆڕینــی ڕژێمــە سیاســییە‪-‬‬ ‫کۆمەاڵیەتییەکــەی ئێســتا‪.‬‬ ‫ڕوخساری ئەو گۆڕانکارییەی كە بەڕێوەیە‬ ‫جواڵنــەوە جەماوەرییەکــەی لوبنــان دوای ڕووداوی تەقینەوەکانــی‬ ‫بەنــدەری بەیــروت و گەنجینــەی ژمــارە (‪)١٢‬ی نیتراتــی ئەمۆنیــۆم‬ ‫پێــی ناوەتــە قۆناغێکــی خەباتکارانــەی نوێــوە‪ .‬توڕەبــوون‬ ‫و ناڕازیبــوون و ڕوبەڕوبوونــەوەکان تەنیــا تایبەتمەندێتــی‬ ‫جواڵنەوەکــە نییــە‪ ،‬بەڵکــو فراوانبووەتــەوە بــۆ هێــرش و توڕەبــوون‬ ‫لــە گشــت ڕەمزەکانــی ڕژێــم و «چینــە سیاســییەكان» بــێ جیاوازیــی‬

‫و بگــرە زیاتــر لەمــەش ڕۆشــتووە كــە خەڵــك ڕازی نەبــوون بــە‬ ‫هەنــدی ڕیفۆرمــی ئابــوری و کۆمەاڵیەتــی و سیاســی و هەروەهــا‬ ‫بــە هەڵبژاردنــی «پێشــوەختە و ڕازیکــەر»‪ .‬ئــەوە بــوو لــە دووهــەم‬ ‫ڕۆژی ئــەم شــەپۆلە ناڕەزایەتییانــەدا هەســتان بــە دروســتکردن‬ ‫و دامەزرانــی لەســێدارەدانی ڕەمزییانــە بــۆ ســەرکردەکانی ڕژێــم‬ ‫و حــزب اللــەی کۆنەپەرســت و حســن نەســرواللە‪ .‬جەمــاوەری‬ ‫خەڵــک هــاواری ســزادان و دادگایکردنــی ڕەمزییانــەی حزبــەکان‬ ‫و ســەرکردەکانیان ئەکــرد‪ .‬یەکێــک لــە خۆپیشــاندەران بــە جۆرێــک‬ ‫وەســفی ئــەم كردەیــەی كــرد کــە چیتــر بەربەســتەکانی تــرس‬ ‫تێکشــکاون‪ ،‬و یەکێکــی دیكــە دەیگــوت «گــەل بێهیــوا نییــە»‪« ،‬بــۆ‬ ‫ئــەوەش ڕژاونەتــە نــاو گۆڕەپانــەکان تــا لێپێچینــەوەی ڕەمــز و‬ ‫مرۆكەكانــی دامــەزراوە حزبــی و حکومییــەکان بکــەن»‪ ،‬كــە ئەمــە‬ ‫لــە هەمانكاتیشــدا ئامــاژە بــوو بــۆ ڕۆحیەتــی شۆڕشــگێڕانەی‬ ‫جەمــاوەری ڕاپەڕیــو‪ .‬جەمــاوەری ڕاپەڕیــو هێرشــیان کــردە ســەر‬ ‫دامــەزراوە و ناوەنــدە حکومییــەکان و بینــای پەرلەمــان و توانییــان‬ ‫دەســتبگرن بەســەر هەنــدێ لــە بــارەگای وەزارەتــەکان و هەرچەنــدە‬ ‫ئەمــە بــۆ ماوەیەکــی کەمیــش بوبێــت‪ ،‬بــەاڵم توانــی وێنایەكــی‬ ‫شۆڕشــگێڕانەی سەرســامکەر بنوێنێــت لــە توانــا و بــڕوای جەمــاوەر‬ ‫بــۆ گــۆڕان و شــۆڕش‪ .‬لەگــەڵ شــکاندنی دیــواری تــرس و بێهیوایــی‬ ‫و ڕزگاربــوون لــە وەهمــی هێــزە بۆرژوازییــە هەژمونکــەرەکان‪،‬‬ ‫جواڵنــەوە شۆڕشــگێڕانەکە و ڕاپەڕینــی ئۆكتۆبــەر توانــی پــێ بنێتــە‬ ‫قۆناغێکــی نوێــوە بــەو مانایــەی کــە هەڵبژاردنــی ڕێگایەکــی دروســت‬ ‫بــۆ خەڵكــی ڕاپەڕیــوی لوبنــان هیــچ مســتەحیل نییــە لــەم دووڕیانــەدا‪.‬‬

‫نشــتیمان و بەرگریکــردن لــەم خاکــە‪ ،‬بــەاڵم ســەرەڕای خزمەتــی‬ ‫چەندیــن ســاڵەم لــە ســایەی ئــەم حکومەتــەدا ئێســتا لــە بارودۆخێکــی‬ ‫زۆر ناھەمــواردا دەژیــم لــە ڕووی داراییــەوە‪ ،‬هەروەهــا لــەم کاتــەدا‬ ‫کــە نزیــک بووەتــەوە لــە کردنــەوەی خوێندنگەکانــدا زۆر بــە زحمــەت‬ ‫دەتوانــم پێداویســتی خوێندنــی منداڵەکانــم ئامــادە بکــەم و کرێــی‬ ‫ڕۆژانــە و ھاتوچۆیــان پێبــدەم کــە خاوەنــی چــوار منداڵــم و ســێ‬ ‫منداڵــم دەخوێنــن‪.‬‬ ‫رێچــار‪ :‬پالنێــك هەیــە كــە خوێندنــی ئەمســاڵ بكرێــت بــە ئۆنالیــن‪،‬‬ ‫ئــەی ئایــا دەتوانیــت بــە ئەركــی دەســتەبەركردنی ئینتەرنێــت و‬ ‫پێداویســتییەكانی دیكــە هەســتیت بــۆ منداڵەكانــت؟‬

‫پێشــمەرگەكە‪ :‬ھەروەک ئامــاژەم پێــدا بــەھۆی کەمتەرخەمیــی‬ ‫حکومەتــی ھەرێمــەوە لــە پێنەدانــی موچــە زۆر بــە زەحمــەت دەتوانــم‬ ‫و ڕەنگــە نەتوانــم پێداویســتییەکانی خوێنــدن بــۆ منداڵەکانــم ئامــادە‬ ‫بکــەم‪ .‬هەروەهــا ئــاگادارم لــەوەی کــە پــان هەیــە خوێنــدن بکرێــت بــە‬ ‫شــێوەی ئۆناڵیــن‪ ،‬بــەاڵم مــن تائێســتا منداڵەکانــم بێبەشــن لــە بوونــی‬ ‫تــەنھا مۆبایلێکیــش چونکــە ئــەوەی بۆمــان دەمێنێتــەوە ھەر بــۆ‬ ‫بەڕێکردنــی ژیانمانــە و لــەو توانایــەدا نیــم بــۆ ھەریەکێکیــان مۆبایلێــک‬ ‫بکــڕم لــەم بارودۆخــەدا ســەرەڕای کەمــی بەکارھێنانــی ئینتەرنێتیــش‪.‬‬ ‫بۆیــە ئەگــەر بــەو شــێوازە خوێنــدن بکرێــت ڕەنگــە منداڵەکانــم بێبــەش‬ ‫بــن لــە خوێنــدن‪.‬‬

‫ژمارە‪)٨( :‬‬

‫شەمە ‪)٢٠٢٠/٨/١٥( -‬‬

‫تەواوکەری بابەتی (لە یادی ‪ ٧٥‬ساڵەی ھێرۆشیما و ناگازاکیدا)‬

‫كــە نوێنەرایەتــی چینــە چەوســاوە و كرێكارییــەكان نەدەكــرد و‬ ‫بەشــێك بــوون لــە ئەجێنداكانــی بۆرژوازی و هێــزە ئیمپریالییەكان‬ ‫چوونــە پشــتی جەنگەكانــەوە‪ .‬هیــچ شــتێكیش هێنــدەی ئــەوە ڕوون‬ ‫نییــە كــە ئێســتا دەیــان و ســەدان لــە كارەســات و مەرگەســاتەكانی‬ ‫ئــەو جەنگــە و جەنگــە ئیمپریالییەكانــی پێشــتر ئەژمــار بكەیــن‪.‬‬ ‫ئــەو دەیــان ســاڵەی جەنگــەكان بــوو كــە تێیــدا ســەدان ملیــۆن‬ ‫مــرۆڤ لــە برســێتی و هەژارییەكــی گــەورەدا دەژیــان و دەمــردن‬ ‫و كارگەكانــی ســەرمایەداری خرابوونــە خزمەتــی دروســتكردنی‬ ‫چەك و كەرەستە جەنگییەكان و بودجەی زەبەالح تەرخانكرابوو‬ ‫بــۆ تێچــووی جەنگــەكان‪ ،‬لــە كاتێكــدا ئــەو كارگانــەی كە پێویســتییە‬ ‫ڕۆژانەییــە زەرورییەكانــی مرۆڤیــان بەرهەمدەهێنادادەخــران و‬ ‫وێراندەكــران‪.‬‬ ‫لــە ڕاپۆرتەكانــی دوای ســاتی هێرشــە ئەتۆمییەكــەدا ئــەم ڕســتانە‬ ‫هاتــوون و تــا ئێســتا ماونەتــەوە‪«( :‬شــارێكی پــڕ لــە ژیــان گــۆڕاوە‬ ‫بــۆ وێرانەیــەك لــە پاشــماوەی هێرشــی ئەتۆمــی»‪« ،‬یەكێــك لــە‬ ‫وێنــەكان پیشــانماندەدات كــە دەیــان هــەزار مەتــر لــە ناوەنــدی‬ ‫تەقینــەوەی بۆمبەكــەوە‪ ،‬بــووە بــە یــەك دیمــەن لــە تراژیدیــا»‪،‬‬ ‫«ئێســتا ناگازاكــی بــووە بــە شــارێكی مــردوو‪ ،‬هەمــوو شــوێنێك‬ ‫تەختــی زەوی بــووە و تەنیــا چەنــد بینایــەك بــە ڕوونــی لەنــاو‬ ‫خۆڵەمێشــدا بــە پێــوە وەســتاون»‪« ،‬شــارەكە ژمارەیەكــی‬ ‫دانیشــتووانی گــەورەی هەبــوو‪ ،‬ئێســتا تەنیــا یــەك كەســیش‬ ‫ڕزگاری نەبــووە كــە برینێكــی هێرشــەكەی بەســەرەوە نەبێــت ‪،‬‬ ‫ئەمــە جگــە لەوانــەی كــوژراوان»)‪.‬‬ ‫جەیمــس كانــون بــەم شــێوەیە گوزارشــت لــەم ڕووداوە دەكات‪:‬‬ ‫«ئەمــە ئــەو شــێوازەیە كــە ئیمپریالیزمــی ئەمریكــی شارســتانییەت‬ ‫دەهێنێــت بــۆ ئاســیا‪ .‬ئــای چــی كارەســاتێكی گوزارشــتلێنەكراوە‬ ‫ئــەم ڕووداوە! ئەمــە چ شــەرمەزارییەك بــوو بــۆ ئەمریــكا‪ ،‬ئــەو‬ ‫ئەمریكایــەی كــە كاتــی خــۆی لــە بەنــدەری نیویۆركــدا پەیكــەری‬ ‫ئازادیــی دانــا تاكــو جیهانــی پــێ ڕوونــاك بكاتــەوە‪ .‬ئێســتا جیهــان‬ ‫لــە ترســاندا پاشەكشــە لــە نــاوی ئــەو واڵتــە دەكــەن‪ .‬تەنانــەت‬ ‫بەشــێك لــە پیاوانــی ئاینــی كــە دۆعایــان بــۆ جەنگەكــە دەكــرد‪،‬‬ ‫ئێســتا ناڕەزایەتــی لــە دژ دەردەبــڕن‪ .‬كەســێك لــە دیدارێكــی‬ ‫ڕۆژنامەوانیــدا گوتــی‪« :‬ئەمریــكا پێگــە ئەخالقییەكــەی لەدەســتدا»‪.‬‬ ‫پێگــە ئەخالقییەكــەی؟ بەڵــێ‪ .‬بــە تــەواوی لەدەســتیدا‪ .‬ئــەو وەحشــە‬ ‫ئیمپریالییانــەی كــە بۆمبەكانیــان فڕێدایــە خــوارێ‪ .‬بــەاڵم تەماشــا‬ ‫بكــە و بزانــە لــەدوای ئــەوە چییــان بەدەســتهێنا؟ دەســتیان گــرت‬ ‫بەســەر دەوڵەمەندییــە لەســنورنەهاتووەكەی ئاســیادا‪ .‬هێــزی‬ ‫چەوســاندنەوە و كۆیلەكردنــی ســەدان ملیــۆن مرۆڤــی ئاســیای‬ ‫دووریــان گرتەدەســت‪ .‬هەروەهــا ئەمــەش ڕێــك ئــەو ئامانجــە بــوو‬ ‫كــە ئــەوان جەنگەكەیــان لــە پێناویــدا هەڵگیرســاند – ئــەوان بــۆ‬ ‫بەدەســتهێنانی پێگــەی ئەخالقــی نەچــوون بــە جەنــگ‪ ،‬بەڵكــو بــۆ‬ ‫قازانــج بــوو‪.‬‬ ‫پرســیارە ســەرەكی و ســادەكەش بۆ ســاتی ئێســتا هێشــتا هەمان‬ ‫پرســیارە‪ :‬ئایــا جەنگەكانــی ســەرمایەداری لەپێنــاو چیــدان؟‬ ‫هێنانــی شارســتانیەن و پێگــەی ئەخالقــی یــان قازانــج و هەیمەنــەی‬ ‫ئابــوری و سیاســی؟ وەاڵمــە ســەرەكی و ســادەكەش هەمــان‬ ‫وەاڵمــە‪ .‬ڕوونتریــن نموونــەی جەنگەكانــی ئــەم دواییــەی ئەمریــكا‬ ‫بــۆ عێــراق و ئەفغانســاتان ئــەم ڕاســتییە باشــتر پیشــاندەدەن‬

‫تەواوکەری بابەتی (کۆتایی وەک سەرەتا)‬

‫ببــن بــە فاشیســت یاخــود شــێوە و جەوهــەری داكۆكیكارانیــش‬ ‫دەگۆرێــت بــۆ فاشیســت‪.‬‬

‫دووهــەم‪ ،‬بەبــێ ئــەوەی تیشــك بخەینــە ســەر كارەســات و‬ ‫نەهامەتییەكانــی پێشــتری سیســتمی ســەرمایەداری كــە لــە ئەژمــار‬ ‫نایــەن‪ ،‬تەنانــەت ئەگــەر بوێــری ئەوەشــمان هەبێــت چــاو لــە قەیرانــی‬ ‫ســاڵی ‪ 2008‬و لێكەوتــە ڤایرۆسییەكانیشــی بپۆشــین‪ ،‬ئــەوا تەنیــا‬ ‫یــەك شــت لــەم ســاتەدا دەتوانێــت وامــان لێبــكات ئــەم دەریایــە لــە‬ ‫مەرگەســات و جەهەنمێكــی گــەورە نــەك لــە ئاســمان بەڵكــو لەســەر‬ ‫زەویــدا نەبینیــن‪ :‬ئەویــش ئەوەیــە گــەر یەكێــك لــەم كارەســاتانەی‬ ‫ئێســتا وەكــو نەبوونــی ئۆكســجین‪ ،‬نەبوونــی نەخۆشــخانەیەك كــە‬ ‫تێیــدا بتوانیــن چارەســەر وەربگریــن‪ ،‬نەبوونــی خــۆراك و بژێــوی و‬ ‫بێكاریــی بەلێشــاو و بــێ موچەیــی‪ ،‬تەقینەوەكــەی بەیــروت‪ ،‬پۆلیســە‬ ‫فاشیســتەكانی لــە جــۆری بكــوژی جــۆرج فلۆیــد و میلیشــیاكانی‬ ‫دەســەاڵت لــە یەكێــك لــە مەیدانەكانــی ئازادیــی عێراقــدا كوشــتبێتیانین‬

‫تەواوکەری الپەڕەکانی تر‬

‫‪11‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫تەواوکەری بابەتی (تا کەی کۆمەڵگە پەلکێشی مەرگ و توندوتیژی بکرێت؟)‬ ‫لەگــەڵ دوو لــە کرێکارەکانیــدا بــە دەســتێکی نادیــار لەنــاو‬ ‫مەشــتەلەکەی خۆیدا بە دەســت بەســتراوی کوژران و تەرمەکانیان‬ ‫لەنــاو مەشــتەلەکەیدا دۆزرانــەوە‪ ،‬بــەاڵم تاكــو ئێســتا ئەنجامدەرانــی‬ ‫ئــەو تاوانــە نادیــارن‪.‬‬ ‫‪ :2‬لە ڕانیە گەنجێک بەپەت خنکا‬ ‫پۆلیســی ڕاپەڕیــن لــە بــەرواری ‪2020-7-23‬دا‪ ،‬باڵویکــردەوە‬ ‫كــە لــە کاتژمێــر‪ ٤:٣٠‬خولەکــی ئێــوارەی ئــەو ڕۆژەدا تەرمــی‬ ‫گەنجێــک بــە نــاوی (د‪،‬س‪،‬ک) لەدایکبــووی ‪ ١٩٩٤‬لــە ڕەگــەزی نێــر و‬ ‫دانیشــتوی ڕانیــە لــە گەڕەکــی قولــە گەیەندراوەتــە بەشــی پزیشــکی‬ ‫دادوەری نەخۆشــخانەی گشــتیی ڕانیــە کــە شــوێنەواری پــەت بــە‬ ‫ملیــەوە هەبــووە‪.‬‬ ‫پۆلیــس دەڵێــت‪ ،‬لــەدوای زانینــی ڕوداوەکەڕێــکاری یاســایی گیرایــە‬ ‫بــەر‪ .‬تەرمــی ناوبــراو بەڕێکــرا بــۆ پزیشــکی دادوەری ســلێمانی‬ ‫بەمەبەســتی زانینــی هــۆکاری ڕاســتەقینەی مردنەکــەی‪.‬‬ ‫‪ :3‬ڕۆژی پێنج شــەممە ‪ 2020-7-23‬بەهۆی ناســەالمەتی شــوێنی‬ ‫کارەوە کرێکارێکی بیناســازی بە ناوی (هاوکارڕەشــید) لە شــوێنی‬ ‫کارەکــەی ل ـ ‌ه شــاری هه‌ولێــر لەســەر ئەســکەلە کەوتەخــوارەوە و‬ ‫گیانــی لەدەســتدا ‪.‬‬ ‫‪ :4‬لــە بەرەبەیانــی ڕۆژی شــەممە لــە بــەرواری ‪2020-7-25‬‬ ‫تەرمــی ژنێکــی نەناســراو کــە تەمەنــی نزیــک بــە ‪ 30‬ســاڵ بــوو‬ ‫لەســەر ڕێــگای ناحیــەی شــیخ تەویلــی ســەربەقەزای دەربەندیخــان‬ ‫بــە کــووژراوی دۆزرایــەوە‪.‬‬ ‫لەگــەڵ باڵوبونــەوەی هەواڵەکــەدا لــە تۆڕەکۆمەاڵیەتییەکانــدا‬ ‫دەرکــەوت لــەدوای دۆزینــەوەی لەالیــەن بنکــەی ئاســایش و‬ ‫پۆلیســی ناحیــەی شــیخ تەویلــەوە دواتــر تەرمەکــەی گەیەندرایــە‬ ‫پزیشــکی دادوەریــی قــەزای دەربەندیخــان‪ ،‬بــەاڵم تــا ئیســتا‬ ‫نەزانــراوە ئــەو تەرمــە خەڵکــی کوێیــە و تاوانبارانیــش ئاشــکرا‬ ‫نەبــوون‪ .‬ئــەم ڕووداوە تــا ئێســتاش یەكێكــە لــەو كەیســانەی كــە‬ ‫گومانــی لەســەرە لەالیــەن خەڵكــەوە بەتایبــەت كــە هیــچ زانیارییەكــی‬ ‫لەبــارەوە ئاشــكرا نەكــرا‪.‬‬ ‫‪ :5‬هەڵەبجــە‪ ،‬کرێکارێکــی کارەبــا بەهــۆی تــەزوی کارەبــاوە گیانــی‬ ‫لەدەســتدا‬ ‫لــە ‪ 2020-7-22‬کرێکارێکــی لەدایکبــووی ســاڵی ‪ 1964‬بەنــاوی‬ ‫(عەلــی مــەال حەســەن) كــە دانیشــتوی شــاری هەڵەبجــەی تازەیــە‬ ‫بــە هــۆی بەرکەوتنــی تــەزوی کارەبــا لــە شــوێنی کارەکەیــدا گیانــی‬ ‫لەدەســتدا‪.‬‬ ‫‪ :6‬کەالر‪ ،‬کەسێک بە فیشەک کوژرا‬ ‫بەرەبەیانــی ڕۆژی شــەممەی کۆتایــی مانگــی تەمــوزی ‪ 2020‬لــە‬ ‫گونــدی ملەســورەی ســەر بــە ناحیــەی ڕزگاری ســەربە قــەزای‬ ‫کــەالر کوڕێــک بــە نــاوی (نوشــیروان جــەالل محەمــەد ) لەدایكبــووی‬ ‫ســاڵی ‪ 1985‬لەالیــەن دووکەســەوە تەقــەی لێدەکرێــت ودەکوژرێت‪.‬‬ ‫پۆلیســی ســنورەکە باڵویکــردەوە بــە وتــەی کەســوکاری لەالیــەن‬ ‫ماتۆڕســکیلێكەوە کــە دوو کەســی لەســەر بــووە تەقــەی لێکــراوە و‬ ‫کــوژراوە‪ .‬پۆلیــس زیاتــر لەســەر ڕوداوەکــە ڕوونكردنــەوە زیاتــری‬ ‫داوە و نوســیویەتی کەســوکاری قوربانییەکــە ســکااڵیان لەســەر‬ ‫‪ ٧‬کــەس تۆمارکــردووە کــە پێشــتر لەســەر زەویــوزار کێشــەیان‬ ‫لــە نێوانــدا دروســتبووە‪ ،‬دادوەریــش فەرمانــی دەســتگیرکردنی بــۆ‬ ‫دەرکــردون‪.‬‬ ‫‪ :7‬هـــــاواڵتی (کاوە حــــمەامین صالــح) كــە بەرکەوتــووی چەکــی‬ ‫کیمــــیاییە لەکیمیابارانــی هەڵەبجــەدا‪ ،‬و دانیشــتوی پارێــزگای‬ ‫هەڵەبجەیــە‪ ،‬وەک خــۆی لەنامەیەکــدا کــە لــەدوای خــۆی‬ ‫بەجێیهێشــتبوو بــە هــۆکاری بێزاریــی لــە ژیــان لەنــاو یەکێــک لــە‬ ‫پارکەکانــی ناوهەڵەبجــەدا لــە بــەرواری ‪26‬ی تەمــوزی ‪ 2020‬ملــی‬

‫خــۆی بەپەتداکــرد و خــۆی هەڵواســی تــا ژیانــی لەدەســتدا‪.‬‬ ‫‪ :8‬لە قەزای کفری دووبرا پێکەوە کوژران‬ ‫شــەوی ســێ شــەمە بــەرواری ‪ 2020/8/4‬لــە قــەزای کفــری و‬ ‫لەپێــش دەرگای ماڵــی خۆیانــدا دوو بــرا بــە ناوەکانــی (هیــوا جەمــال‬ ‫فــەرەج) لەدایکبــووی ‪ 1983‬پێشــە پێشــمەرگە و (ســامان جەمــال‬ ‫فــەرەج) پیشــە پۆلیســی فریاکەوتــن بەفیشــەک کــوژران ‪.‬‬ ‫پۆلیســی قەزاکــە باڵویکردۆتــەوە بــە وتــەی کەســوکاری یەکێــک‬ ‫لەکــوژراوەکان چەنــد ڕۆژێکــە لەگــەڵ ماڵــی خەزوریــدا کێشــەی‬ ‫هەبــووە و ئیــوارەی ئەمــڕۆ برایەکــی خێزانەکــەی هاتــووە پێــش‬ ‫دەرگای ماڵەکەیــان و بەفیشــەک هەردووکیانــی پێکــەوە کوشــتووە‪.‬‬ ‫لــەدوای ڕووداوەکــە بــە مەبەســتی توێکاریــی هــەردوو تەرمەکــە‬ ‫ڕەوانــەی بەشــی پزیشــکی دادوەریــی نەخۆشــخانەی گشــتی کــەالر‬ ‫کــران‪ ،‬تۆمەتبــاری تەقەکــەر بەبڕیــاری دادوەر بەپێــی مادەی (‪)406‬‬ ‫لــە یاســای ســزادانی عیراقیــدا‪ ،‬دەســتگیرکرا ‪.‬‬ ‫‪ :9‬لە ناحیەی ڕزگاری کەسێک بەفیشەک کوژرا‬ ‫لــە بــەرواری ‪4‬ی ئابــی ‪ 2020‬لــە ناحییــەی ڕزگاری ســەربە‬ ‫قــەزای کــەالر کەســێک بەنــاوی (هــەژار تەهــا محمــد) لەدایکبــووی‬ ‫‪ 1987‬کــوژرا‪ .‬عەلــی جەمــال قــدوری وتەبێــژی پۆلیســی گەرمیــان‬ ‫باڵویکــردەوە ناوبــراو لــە ماڵەکــەی خۆیــدا بــە چەکــی کاڵشــکۆف‬ ‫تەقــەی لێکــراوە و کــوژراوە‪ .‬عەلــی جەمــال نوسیویشــیەتی‪ ،‬وتــە‬ ‫لــە کەســوکاری وەرگیــراوە و بــە وتــەی برایەکــی ناوبــراو‪ ،‬براکــەی‬ ‫پیشــەی پێشــمەرگەیە و کێشــەی خێزانی هەبووە لەگەڵ ماڵی مامی‬ ‫و لەهەمانکاتــدا براکــەی زاوای ماڵــی مامــی بــووە‪ .‬درەنگانێکــی‬ ‫شــەوی پێشــترەوە لەالیــەن کــوڕی مامــی کــە دانیشــتووی قــەزای‬ ‫کفریــە تەقــەی لێکــراوە و لــە ئەنجامــدا گیانــی لەدەســتداوە‪ .‬لــەدوای‬ ‫ڕووداوەکــە بــە بڕیــاری دادوەر‪ ،‬بەپێــی مــادەی ‪ 406‬لــە یاســای‬ ‫ســزادانی عیراقیــدا فەرمانــی دەســتگیرکردن بــۆ تۆمەتبــاری تەقەکەر‬ ‫دەرچــووە و پۆلیــس لــە شــوێنی ڕووداوەکــە دەســتی بەلێکۆڵینــەوە‬ ‫کــردووە‪.‬‬ ‫‪ :10‬کاتژمێــر‪4‬ی بەرەبەیانــی ڕۆژی ســــێ شــەممە بــەرواری‬ ‫‪ 2020-8-4‬کوڕێــک بەنــاوی (کـــــاروان رســول اســماعیل) تەمــەن‬ ‫‪ 21‬ســاڵ دانیشــتوی قــەزای ڕانیــە‪ ،‬گەڕەکــی ڕزگاری لــە ماڵەکــەی‬ ‫خۆیانــدا تەرمەکــەی دۆزرایــەوە‪ .‬بەڕێوەبەرایەتــی پۆلیســی ڕاپەڕیــن‬ ‫باڵویکــردەوە بەپێــی لێکۆڵینــەوە ســەرەتاییەکان تەرمەکــە شــوێنی‬ ‫پــەت بــە ملیــەوە هەبــووە‪.‬‬ ‫بــەاڵم پۆلیســی ڕاپەڕیــن هیــچ زانیارییەكــی دیكــەی نــەداوە‬ ‫لەبــارەی هــۆکار و جــۆری ڕووداوەکــە و بوونــی داوای یاســایی‬ ‫وەک تۆمەتبارکــردن لەســەرهیچ کەســێک نییــە‪ ،‬تەنیــا نوســیویەتی‬ ‫لێکۆڵینــەوە لەســەر دۆســیەکە دەســتی پێکــردوە‪.‬‬ ‫‪ :11‬لــە کاتژمێــر‪5:30‬ی خولەکــی دوانیــوەڕۆی ڕۆژی چــوار شــەمە‬ ‫لەبــەرواری ‪ 2020-8-5‬کــوڕە گەنجێــک بــە نــاوی (محەمــەد‬ ‫وەھاب) دانیشــتووی گەڕەکــی مامەیــارە لــە شــاری ســلێمانی لــە‬ ‫ڕووداوێکــی خۆکوژیــدا لەبــەردەم یاریــگای بابــان کۆتایــی بــە ژیانــی‬ ‫خــۆی ھێنــا و بەپێــی زانیارییــە ســەرەتاییەکان ناوبــراو بــە چەکــی‬ ‫جــۆری دەمانچــە کۆتایــی بەژیانــی خــۆی ھێنــاوە و تائێســتا ھۆکاری‬ ‫ڕووداوەکــە نەزانــراوە‪.‬‬ ‫‪ :12‬خەولــە قــادر تەمەنــی ‪ 24‬ســاڵە و دەرچــووی بەشــی‬ ‫کتێبخانەیــە لــە پەیمانــگای تەکنیکــی هەولێــر و دانیشــتووی گوندێکــی‬ ‫ســەر بــە ناحیــەی بەحرکــە بــوو لــە ســنووری هەولێــر‪ .‬لــە ڕۆژی‬ ‫دووشــەممە بــەرواری ‪10‬ی ئابــی ‪ 2020‬کاتژمێــر‪10‬ی بەیانــی‬ ‫بەدەســتی برایەکــی کــوژرا‪ ،‬بەپێــی ڕاپۆرتێکــی ســایتی ڕوداو‬ ‫هــۆکاری تاوانەکــە لەســەر پەیوەندیــی خۆشەویســتی بــووە و‬ ‫تائێســتا بکوژەکــە دەســتگیر نەکــراوە‪.‬‬

‫و مردبیــن‪ .‬ئــەم مەرگەســات و كارەســاتە گلۆباڵــە هیچیتــر نییــە جگــە‬ ‫لــە دیــوی یەكــەم و ســەرەكی ئــەم سیســتمە كــە لــە خاڵــی پێشــتردا‬ ‫ئاماژەمــان بــۆ كــرد – الوازی و كارەســاتە جەوهەرییەكانــی نــاو‬ ‫سیســتمی ســەرمایەداری‪.‬‬

‫ڕێگــەی جوڵەكــەی خۆیــەوە بتوانێــت نەزمێكــی دیكــەی كۆمەاڵیەتــی‬ ‫بەدیبهێنێــت كــە تێیــدا كۆمەڵــگا و دانیشــتووانەكەی چیتــر چینایەتــی‪،‬‬ ‫خاوەنداریلێكــراو و بەكرێــدراو نیــن‪ .‬ئەزموونەكانــی پێشــتری خەبــات‬ ‫و بەرەنــگاری و ڕاپەڕیــن و شۆڕشــەكان نــەك نەكوژاونەتــەوە‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫لــە ئێســتادا گەشــتر و پرشــنگدارتر ئیمكانــی خــەون و جیهانبینیــی‬ ‫مرۆڤەكانــی بــۆ جیهانێــك داگیرســاندووە كــە لــەم جیهانــەی ئێســتا‬ ‫ناچێــت‪ .‬هەنوكــە لــە هەمــوو كات زیاتــر مرۆڤایەتــی ئــەوەی بــۆ‬ ‫ڕوونبووەتــەوە كــە بــە ڕاســتی زۆرینــەی زۆری كۆمەڵــگا پێویســتی‬ ‫بــە ڕزگارییەكــی جیهانییــە لــە دەســتی كەمینەیــەك و سیســتمێك كــە‬ ‫بــە تــەواوی حوكمــی جیهــان دەكات و نــەزم و هەیمەنــە تۆتالیتارەكەی‬ ‫باڵــی بەســەر هەمــوو جیهانــدا كێشــاوە‪ .‬ئــەم جیهانــە جیهانێــك نییــە كــە‬ ‫شایســتەی ئــەوە بێــت مــرۆڤ تێیــدا بــژی‪ ،‬بەڵكــو جیهانێكــە شایســتەی‬ ‫كەمینەیەكــی زۆر كەمــی مرۆڤــی چەوســێنەر و دژە‪-‬ئــازادی و دژە‪-‬‬ ‫دادپەروەریــن و دەبێــت بــڕۆن‪ ،‬ڕۆشــتنێك كــە زۆرینــەی زۆری‬ ‫كۆمەڵــگا كات و شــێوازی ڕۆشــتنەكەی دەستنیشــان دەكات‪.‬‬

‫سێهەم‪ ،‬وەك ئاماژەمان بۆ كرد‪ ،‬ساڵی ‪ 2020‬دوو دیوی دانەبڕاوی‬ ‫ئــەم سیســتمەی كــرد بــە واقیعێــك كــە زۆرینــەی واقیعە لەپێشــترەكانی‬ ‫ســڕییەوە كــە یەكەمیــان جەوهــەرە مەترســیدارەكەی ســەرمایەدارییە‬ ‫و دوهەمیــان ئــەو باجــە قورســانەیە كــە زۆرینــەی زۆری كۆمەڵــگا‬ ‫بــە دەیــان ســاڵی دیكــەش‪ ،‬پێــش ئــەوەی هێشــتا توانیبێتیــان پشــتی‬ ‫خۆیانــی لەژێــردا ڕاســت بكەنــەوە‪ ،‬دەیــان باجــی قورســتریان بەهــۆی‬ ‫بەردەوامیــی كارەســاتەكانی دیكــەی ئاینــدەی ســەرمایەدارییەوە‪،‬‬ ‫دەكەوێتــەوە سەرشــان‪ .‬ئەمــە ســایكڵ و بازنــە بەردەوامەكــەی ژیانــە‬ ‫لەنــاو سیســتمی ســەرمایەداریدا‪ .‬ئەوەشــی لــە میانــی ئــەم بەرداشــەدا‬ ‫خۆلێالنــەدەرە ڕێچارێكــی ئاگامەندانــە و پراكتیكیــی شۆڕشــگێڕییە‬ ‫كــە دەتوانێــت ســوڕ و نەزمــی ئــەم سیســتمە تێكبشــكێنێت و لــە‬

‫)‪(07731583060‬‬

‫دواالپەڕە‬

‫)‪(Facebook: Rechar Rozhnama‬‬

‫هەر بابەت و وتارێک لە چوارچێوەی سیاسەتی ڕۆژنامەکەدا بێت لە‬ ‫ڕێگەی ئەم ئیمەیڵەوە بە دەستمان دەگات بۆ باڵو کردنەوە‪:‬‬ ‫‪Rechar.paper@gmail.com‬‬

‫نرخ‪ )٥٠٠( :‬دینار نرخی هاوپشتی‪ )٢٠٠٠( :‬دینار‬

‫ژمارە‪)٨( :‬‬

‫شەمە‬ ‫(‪)٢٠٢٠/٨/١٥‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬دەشنێ نەریمان‬

‫سـەرنـــووســـەر‪ :‬سادق عەزیز‬

‫خۆشەویستی لەبەردەم مەترسیدا‬ ‫نزار قبانی – عبدالحلیم – سعاد حسنی‬

‫ئا‪ :‬گروپی نۆڤا‬

‫وەک‬

‫نــزار قەبانــی شــاعیرێكی ســوریی مەزنــە و لــە دیمەشــق لــە‬ ‫ســاڵی ‪ 1923‬لەدایــك بــوو‪ .‬ئــەم شــاعیرە زۆبــەی تەمەنــی خــۆی‬ ‫لــە دەرەوەی واڵت بەســەر دەبــات بەهــۆی نەبوونــی ئــازادی‬ ‫لــە ناوخــۆی واڵتــدا‪ .‬نــزار قەبانــی لــە تەمەنــی ‪ 15‬ســاڵیدایە‬ ‫كاتێــك یەكێــك لــە خوشــكەكانی پێــش ئــەوەی بــە زۆر بــە شــوو‬ ‫بدرێــت بــە پیاوێــك كــە خۆشــی ناوێــت‪ ،‬خــۆی‬ ‫دەكوژێــت‪ .‬ئــەم ڕووداوە كاریگەرییەكــی زۆر‬ ‫لەســەر هەمــوو تەمەنــی بەجێدەهێڵێــت‪ .‬هــەر‬ ‫لــە تەمەنــی الوێتییــەوە ڕەخنــەی سیاســی‬ ‫لــە دەســەاڵتخوازییەتی هێــزە عەرەبییەكانــی‬ ‫ناوچەكــە دەبێتــە پرســێكی واقعــی و زەروری‬ ‫بــۆی‪ ،‬بــەاڵم ترســێكی زۆری ئــەو دەسەاڵتانەشــی‬ ‫لــە دڵدایــە لــەوەی كــە بیكــوژن و تیــرۆری بكــەن‬ ‫لەبــەر ڕەخنــە سیاســییەكانی‪.‬‬ ‫یەكێــك لــە گرنگتریــن شــیعرەكانی بریتییــە لــە‬ ‫«قاوەگرەوەكــە» كــە لــە هەمانكاتــدا وەكــو‬ ‫یەكێــك لــە پایــە یەكەمینەكانــی شــیعری هاوچەرخــی عەرەبــی‬ ‫لێیدەڕوانرێــت‪ .‬ســەرباری ئــەوەی كــە دەكرێــت ئــەم شــیعرە لــە‬ ‫چەندیــن ڕووەوە توێژینــەوەی تایبەتــی تیــۆری و ئەكادیمــی‬ ‫لەســەر بكرێــت‪ ،‬بــەاڵم ئێمــە لێــرەدا تەنیــا هۆنراوەكــە پەیوەســت‬ ‫بــە پاشــخان و پەیوەندیــی ئــەو چیرۆكــە واقیعییــە لێــك دەدەینــەوە‬ ‫كــە دەیــان ســاڵە بــووە بــە شــێكی گرنگــی یادەوەریــی ناوچەكــە‬ ‫و بەتایبــەت خوێنەرانــی ئەدەبــی عەرەبــی پەیوەســت بــەو‬ ‫خۆشەویســتییانەی كــە دەســەاڵت و دۆخــی‬ ‫ئابوری‪-‬سیاســی‪-‬كلتوریی بااڵدەســت ڕاســتوخۆ‬ ‫یــان ناڕاســتەوخۆ دەیانكوژێــت‪ .‬بۆیــە‪ ،‬ئامانجــی‬ ‫ئــەم نوســینە لێكدانەوەیەكــی ئەدەبــی نییــە‬ ‫بــۆ ســتایل و زمــان و تەكنیــك و كەرەســتە‬ ‫شــیعرییەكانی دەقەكــە‪ ،‬بەڵكــو دەرخســتنی ئــەم‬ ‫هۆنراوەیــە لەســەرو‪-‬هۆنراوەبوونییەوە یاخــود‬ ‫سەرو‪-‬شــیعرییبوونییەوە كاتێــك دەبێتــە بەشــێك‬ ‫لــە بەرەنــگاری و گێڕانــەوەی ســتەمی دەســەاڵت‬ ‫لــە تێشــكاندنی یەكێــك لــە پانتاییــە گرنگــە‬ ‫تایبــەت و فەردییەكانــی مرۆڤــدا كــە عیشــق و‬ ‫خۆشەویســتییە‪ .‬هــەر لەبــەر ڕۆشــنایی ئەوەشــدا‪ ،‬پەیوەســتییەك‬ ‫لەنێــوان ئــەو هۆنراوەیــە و دۆخــی گەنجانــی عێــراق و كوردســتاندا‬ ‫دروســت دەكەیــن‪.‬‬ ‫ڕۆژێــك شــاعیری عیشــق و خۆشەویســتی‪ ،‬نــزار قبانــی‪ ،‬خــۆی‬ ‫لەبــەردەم ســعاد حســنی ئەكتــەری بەناوبانگــی ســینەمای میســڕی‬ ‫كــە ناســراوە بــە ســەندرێالی عــەرەب‪ ،‬دا دەبینێتــەوە و چیرۆكــی‬ ‫خــۆی بــۆ ســعاد حســنی دەگێڕێتــەوە كــە چــۆن هــەر لــە منداڵییــەوە‬ ‫ئــەو ئەكتــەرە بەناوبانگــە بــووە بــە جێــگای‬ ‫ســەرنجی‪ .‬نــزار قەبانــی كاتــی خــۆی نــاوی‬ ‫«خوشــكی مانــگ» لــە ســعاد حســنی دەنێــت‪،‬‬ ‫ئــەو گۆرانییــەی كــە هــەر بــە منداڵــی ســوعاد‬ ‫لــە چڕینیــدا لــە بەرنامەیەكــی ڕادیۆییــدا پێــی‬ ‫بەناوبانــگ دەبێــت‪ .‬ئــەم ناونیشــان و ناولێنانــەی‬ ‫نــزار بــە ســوعاد حســنی لــەوەوە دێــت كــە كاتــی‬ ‫خــۆی شــیعرێكی بەناوبانــگ بــە ناونیشــانی‬ ‫«نــان‪ ،‬حەشــیش و مانــگ» بــۆ ئــەو خوشــكەی‬ ‫دەنوســێت كــە لەتــاو هەڵهاتــن لــە بــەزۆر بــە‬ ‫شــودان‪ ،‬خــۆی دەكوژێــت‪.‬‬ ‫دواتــر نــزار گوێبیســتی چیرۆكــی خۆشەویســتی‬ ‫نێــوان ســعاد و عبدالحلیــم حافــزی گۆرانیبێــژی مــەزن و ناســراو‬ ‫بــە بولبولــی عــەرەب دەبێــت كــە بەهــۆی دەســتێوەردانی دەزگا‬ ‫سیخوڕییەكانی ئەو كاتی میسڕەوە دەگات بە بنبەست‪ :‬سەردەمی‬ ‫دەســەاڵتی ســادات‪ .‬دوای ئــەوەی عبدالحلیــم ســەفەر دەكات و بــۆ‬ ‫یەكەمجــار لــە لەنــدەن بــە دیــداری نــزار قبانــی شــاد دەبێــت‪ ،‬نــزار‬ ‫شــیعری «قاوەگرەوەكــە» بــۆ عبدالحلیــم دەخوێنێتــەوە‪ ،‬یەكســەر‬

‫كڵپــەی عیشــقی نــاو ســینگ و دڵــی دەیخاتــە نێو باوەشــی گریانێكی‬ ‫تونــد و بەخــوڕەوە‪ .‬دواتــر ســعاد چیرۆكــی ئەم شــیعر خوێندەوە و‬ ‫گریانــەی حلیــم لــە ســكرتێرەكەیەوە دەبیســتێت كە چــۆن عبدالحلیم‬ ‫لــە كاتــی گوێگرتنــدا‪ ،‬ســەری خســتووەتە ســەر شــانی نــزار و بــە‬ ‫تــاو و تەوســەوە لەســەر شــانی گریــاوە و بــە نــزاری گوتــووە كــە‬ ‫تاكــو ئێســتا هیــچ كەســێكی وەك ســعاد خۆشنەویســتووە‪ .‬یەكێــك‬ ‫لــەو ناڕەزایەتــی و گلەییانــەی كــە ســعاد لــە عبدالحلیمــی هەیــە‬ ‫ئەوەیــە كــە ئــەو ئامــادە نییــە ئەو خۆشەویســتییەی‬ ‫خــۆی بــە ڕاشــكاوی بــۆ ســعاد بگێڕێتــەوە و پــێ‬ ‫بڵێــت‪ ،‬هێنــدە نەبێــت كــە لــە پێــش مردنەكەیــدا لــە‬ ‫نەخۆشــخانەی «‪»Kings College Hospital‬‬ ‫بولبولــی عــەرەب لــە وەســیەتێكدا و لــە پەڕەیەكــدا‬ ‫پێــش ئــەوەی داخلــی ژووری نەشــتەرگەری‬ ‫بكرێــت‪ ،‬ئــەم خۆشەویســتییەی بــەم شــێوەیە‬ ‫دەگێڕێتــەوە «ســەرباری كەشــوهەوا بارانــاوی و‬ ‫گەردەلولئاســاكە‪ ،‬خۆشەویســتی دەمێنێتــەوە ئــەی‬ ‫كوڕەكــەم ‪ ..‬ئــەوەی كــە باشــترینی نــاو هەمــوو‬ ‫چارەنوســەكانە»‪ .‬لــە كاتێكــدا ئــەو وەســیەتە‬ ‫ئاشــكرا دەبێــت كــە بولبــول ڕۆژێــك بەســەر مردنیــدا تێپەڕیــوە‬ ‫و وەك بەشــێك لــە میراتــە بەجێماوەكانــی ئــەم نامەیــەش‬ ‫باڵودەبێتــەوە و ســعاد لێییــەوە ئــەو خۆشەویســتییە لــە خۆیــەوە‬ ‫دەبیســتێت‪.‬‬ ‫ئــەم هێرشــە بــۆ ســەر ژیانــی ســعاد و خۆشەویســتییەكەی‬ ‫نێوانیــان لەالیــەن ئەفســەرێكی میســڕییەوە بــوو كــە نوێنەرایەتــی‬ ‫دەزگای ســیخوڕی میســڕی دەكــرد بــەوەی كــە ســعاد ناچــار‬ ‫بــكات كاری ســیخوڕی بــۆ دەوڵــەت و دەســەاڵت‬ ‫بــكات‪ ،‬وە دوای ئــەوەی ســعاد ئــەوە ڕەتدەكاتــەوە‬ ‫ژیانــی دەكەوێتــە مەترســییەوە و چەندیــن تۆمــاری‬ ‫شــاراوەی ســعاد تۆمــار دەكرێــت بــۆ ئــەوەی‬ ‫بیكــەن بــە كارتــی فشــار و هەڕەشــە بــۆ ســەری‬ ‫تاكــو ڕازی ببێــت بــە ســیخوڕیكردت بــۆ دەوڵــەت‪.‬‬ ‫بۆیــە دواتــر ســعاد لــە میســڕ هەڵدێــت و كۆتایــی بە‬ ‫پەیوەندییەكــە شــاراوە و نهێنییەكەیــان دێــت‪ ،‬هــەر‬ ‫ئــەو كاتەشــی كــە نــزار لــە لەنــدەن ســعاد دەبینێــت‬ ‫و بــەم چیرۆكــە دەزانێــت‪ ،‬ئــاگاداری دەكاتــەوە كــە‬ ‫دوور بێــت لــە حلیــم بــۆ ئــەوەی ژیانــی ئەویــش‬ ‫نەكەوێتــە مەترســییەوە‪.‬‬ ‫لێرەوەیــە ئــەم هۆنراوەیــە بــە تەنیــا چەنــد دێڕێكــی شــیعرییی‬ ‫نییــە‪ ،‬بەڵكــو گوزارشــتە لــە چیرۆكێكــی كارەســاتبار‪ .‬حلیــم ئــەم‬ ‫هۆنراوەیــە لــە بەهــاری ‪1976‬دا و لــە بۆنــەی «شــم الوســیم»دا‬ ‫پێشــەكش دەكات و زۆر ســەركەوتوو دەبێــت‪ ،‬هێنــدە نەبێــت كــە‬ ‫لــە كۆتایــی گۆرانییەكــەدا ژاوەژاوێــك لەنێــو هۆڵەكــەدا دروســت‬ ‫دەبێــت كاتێــك گۆرانییەكــە دەگاتــە ســەر بەشــێك لــە دێــڕە تونــد‬ ‫و ڕەخنەئامێزەكانــی بــۆ ســەر دەســەاڵت‪ .‬حەلیــم‬ ‫داوا لــە نــزار دەكات كــە هەندێــك لــە وشــەكانی‬ ‫بگۆڕێــت بــۆ ئــەوەی ژیانــی نەخاتــە مەترســییەوە‪.‬‬ ‫بــۆ نموونــە لــەو شــوێنەدا كــە دەڵێــت ســەگ و‬ ‫پاســەوانەكان چاودێــری دەكــەن دەســڕێتەوە‪.‬‬ ‫دێــڕەكان خۆیــان بــەم شــێوەیەن‪« :‬فحبيبــة قلبــك‬ ‫يــا ولــدي‪ ،‬نائمــة فــي قصــر مرصــود‪ ،‬وكالب‬ ‫تحرســه وجنــود»‪ ،‬بــەاڵم دواتــر ڕێكدەكــەون ئــەم‬ ‫بەشــەی بســڕنەوە «وكالب تحرســه وجنــود»‪.‬‬ ‫هەروەهــا ئــەم دێــڕەش «مــن مــات علــى ديــن‬ ‫المحبــوب» دەگۆڕدرێــت بــە ئەمــە «مــن مــات‬ ‫فــداء للمحبــوب»‪ .‬گۆڕانــی یەكــەم لەســەرەوە‬ ‫پەیوەســتە بــە تــرس لــە دەســەاڵت كــە بــاس لــە كۆشــكە پــڕ ســتەم‬ ‫و چەوســاندنەوە و نادادپەروەرییەكانــی دەســەاڵت دەكات كــە‬ ‫ســەگ و ســەرباز دەیپارێــزن‪ .‬گۆڕانــی دووهەمیــش پەیوەســتە بــە‬ ‫تــرس لــە عەقڵییــەت و هەیمەنــەی ئاینــی كــە تێیــدا بــەو هۆیــەوە‬ ‫وشــەی ئایــن دەگۆڕدرێــت بــە فــداء‪.‬‬ ‫بۆ ل ‪١٠‬‬ ‫لە الیەكەوە‪ ،‬ئەوەی ئەم چیرۆكە دەكاتە‬

‫کۆتایی‬

‫سەرەتا‬ ‫کارزان عەزیز‬ ‫ســاڵی ‪ 2020‬ســێ لــە بەهێزتریــن گوتارەكانــی تــا ئاســتێكی بــەرزی‬ ‫پراكتیكــی بــە شــێوەیەكی زۆر ڕوون مانیفێســت كــرد كــە یەكەمیــان الوازیــی‬ ‫سیســتمی ســەرمایەداری و دووهــەم قورســیی بــاج و نەهامەتییەكانــی ئــەو‬ ‫سیســتمەیە لەســەر زۆرینــەی زۆری مرۆڤایەتــی و ســێهەم خۆلێالنــەدان لــە‬ ‫ڕێچــار و ئەڵتەرناتیڤێكــی ئابوری‪-‬سیاســیی كۆمەاڵیەتییــە كــە لــە ســەرو‬ ‫هەمــوو ڕێچارەكانــی پێــش ئێســتاوە بێــت و بتوانێــت جێگــەی ســەرمایەداری‬ ‫بگرێتــەوە‪.‬‬ ‫یەكــەم‪ ،‬بــە ئاوڕدانەوەیــەك لــە ڕۆژنامەكانــی پێشــتری ڕێچــار و ماڵپــەڕی‬ ‫ڕێچــار بەتایبــەت ئەوانــەی كــە لــە پــاش ســەرهەڵدانی كۆڤیــد‪19‬ەوە‬ ‫باڵوكراونەتــەوە‪ ،‬خوێنــەر دەیــان وتــار و لێكۆڵینــەوە و بابەتــی بەرچــاو‬ ‫دەكەوێــت كــە ســەدان داتــا و فاكــت و زانیاریــی مەترســیداریان‬ ‫خســتووەتەڕوو دەربــارەی ئــەم دۆخــەی كــە مرۆڤایەتــی تێكەوتــووە‪.‬‬ ‫هەمــوو ئــەو داتایانــە لەناوەڕۆكــدا بەرئەنجامــی ئــەو دەیــان كارەســاتە‬ ‫گەورەیــەی قەیرانــی سیاســی‪ ،‬ئابــوری‪ ،‬كۆمەاڵیەتییەیــە‪ ،‬كــە شكســتی كەرتــی‬ ‫تەندروســتی و بێكاربوونــی خەڵــك و بەرزبوونــەوەی ڕێــژەی توندوتیژیــی‬ ‫خێزانــی و دەوڵەتــی و موشەكئاســا هەڵكشــانی نەخۆشــییە دەرونییــەكان‬ ‫و چەنــدان كێشــەی ترمــان پیشــان دەدەن كــە جەوهــەری ســەرمایەداریی‬ ‫خۆیەتــی و لــە هــەر ماوەیــەك جارێكــدا لــە ئاســتێكی گــەورەدا دەتەقنــەوە‬ ‫و زیانەكانــی هیچــی كەمتــر نییــە لــە جەنگــە كۆمەڵكــوژ و ئەتۆمییــەكان‪.‬‬ ‫ئەمــە چیتــر تەنیــا ئامــاژە نییــە بــە الوازیــی سیســتمێك كــە نیشانەناســیانە‬ ‫بیخوێنیــەوە و لێكدانــەوەی بــۆ بكەیــن تاكــو لێیتێبگەیــن‪ ،‬بەڵكــو واقعییەتــی‬ ‫الوازییــەك بەرجەســتە دەكات كــە ئیمكانــی وێناكردنــی سەیروســەمەرەی لــە‬ ‫كارەســات لەگــەڵ خۆیــدا هەڵگرتــووە‪ .‬ئەگــەر وادابنێیــن جۆرێــك لــە ڤایــرۆس‬ ‫باڵوببوایەتــەوە كــە بەهێزتــر و كوژەرتربوایــە لــە كۆڤیــد‪ ،19‬ئــەوا دەكــرا‬ ‫ئێســتا زیاتــر لــە ئەنفلۆنــزای ئیســپانی ڕوبــەڕوی مەرگــی بكردینایەتــەوە‬ ‫كــە لــە ســەرەتای چارەكــە نیــوەی یەكەمــی ســەدەی ڕابــردوودا ‪ 50‬ملیــۆن‬ ‫مرۆڤــی كوشــت‪ .‬ئەمــەش بــەو واتایــەی كــە جیهانــی ئێســتا دەیانجــار بچوكتــر‬ ‫بووەتــەوە و پەیوەندییەكانــی مــرۆڤ ئێســتا بەهــۆی بــازاڕ و بازرگانــی‬ ‫و شــوێنكارەكانەوە نزیكتــر بووەتــەوە لەیەكتــر‪ .‬لەگــەڵ ئەوەشــدا‪ ،‬ئــەوەی‬ ‫كــە هەندێــك ئایدۆلۆژیســتی بــۆرژوازی پێیانوابــوو ناكرێــت لــە ڕێگــەی‬ ‫ڕووداوێكــی لــەم شــێوەیەوە هەڵســەنگاندن بۆ سیســتمەكە بكەیــن‪ ،‬دەرخەری‬ ‫دوو مەترســی زۆر گەورەیــە‪ .‬یــەك‪ ،‬ئــەوان ئەوەیــان لەبیركــردووە كــە‬ ‫ڤایرۆســی كۆرۆنــا هیــچ قەیرانێكــی دروســت نەكــردووە‪ ،‬بەڵكــو قووڵــی ئــەو‬ ‫مەترســی و كارەســاتانەی لــە یــەك خاڵــدا و بــە زەقتــر لــە كاتــە ئاســاییەكانی‬ ‫پێشــتر پیشــانداین كــە ئــەم سیســتمە بــە جەوهــەر و نــاوەڕۆك لــە هەنــاوی‬ ‫خۆیــدا هەڵیگرتبــوو‪ .‬دوو‪ ،‬ئەوەمــان پیشــان دەدات كــە ســەرمایەداری‬ ‫چەنــدە سیســتمێكی فاشیســتانەی بێباكــە بەرامبــەر بــە ژیانــی خەڵــك و ئــەم‬ ‫زمانحااڵنــەی بــۆرژوازی دەیەویانەوێــت پێمــان بڵێــن ئــەم هەمــوو زیانــە‬ ‫گەورەیــە هیــچ نییــە و دەبێــت هەڵســەنگاندنەكە بــۆ ئــەو كاتــە هەڵپەســێرێت‬ ‫كــە چیتــر كاتــی هیــچ هەڵســەنگاندنێك نەمابێــت‪ :‬كۆتاییــە ســەرمایەدارانەكەی‬ ‫ژیــان لەســەر گــۆی زەوی‪ .‬بــەو مانایــەی‪ ،‬گــەر قەیــران و جەنــگ و ئاوارەیــی‬ ‫و هــەژاری و نادادییەكانــی دیكــە هیچــی بــەو ئایدۆلۆژیســتانە نەوتبێــت‪ ،‬بــە‬ ‫دڵنیاییــەوە كۆڤیــد‪19‬ەش ناتوانێــت شــتێكی ئەوتۆیــان پێبڵێــت‪ .‬هەرچەنــدە‬ ‫هێشــتا گــەر دەرفەتێــك بــۆ ئــەوە هەبوبێــت كارەســاتەكانی پیشــتر بەهەنــد‬ ‫وەرنەگــرن‪ ،‬ئــەوا ئــەم چركەســاتە مێژووییــە بــووە بــە بەشــێكی هێنــد تاریــك‬ ‫لــە مێــژووی ســەرمایەداریدا‪ ،‬كــە هــەر پاڵپشــتییەك لــە ســەرمایەداری دەكات‬ ‫بــە ئاكتێكــی فاشیســتانەی بێبــاك‪ .‬ئەمــەش لەبــەر ئەوەنــا كــە پاڵپشــتیكەران‬ ‫و داكۆیــكاران فاشیســتن‪ ،‬بەڵكــو ئــەوە خــودی ئــەم ســاتە فاشیســتییە و ئــەم‬ ‫سیســتمە فاشیســتەیە كــە وادەكات داكۆكیكارانــی بــۆ ل ‪١١‬‬