Rechar Jmara 9

‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬دەشنێ نەریمان‬ ‫ســـەرنـــووســـەر‪ :‬ســــادق عــەزیــز‬ ‫نرخ‪٠( :‬‬ ‫‪ )٥٠‬دینار ‪ -‬نرخی هاوپشتی‪ )٢٠٠٠( :‬دینار‬

‫ژمارە‪)٩( :‬‬

‫سێ شەممە ‪)٢٠٢٠/٩/١٥( -‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫(هەموو ناوەڕاستی مانگێک دەردەچێت)‬

‫جواڵنەوەی جەماوەریی و ڕوبەڕوبوونەوە نوێکان‬ ‫«تۆڕی پاراستنی ته‌ندروستیی گشتی» لە كوردستان دامەزرا‬ ‫یەكێــك لــە ئەندامانــی ئــەو تــۆڕە بــۆ «ڕێچــار»‬ ‫ڕایگەیانــد كــە ئامانجیــان لــە دامەزراندنــی تۆڕەكــە‬ ‫ڕێگریکردنــە لەداخســتن و تااڵنکردنــی کەرتــی‬ ‫گشــتیی تەندروســتی و پاراســتن و فەراهەمکردنــی‬ ‫خزمەتگوزاریــی تەندروســتی شــیاو بەپێــی چڕیــی‬ ‫دانیشــتوان و هەلومەرجــە تایبەتــەکان و خەڵــک‪.‬‬ ‫چینی ناوەڕاستی كۆمەڵگای عێراقی و كوردی‬ ‫ئایــا چــۆن چینــی ناوەڕاســتی كۆمەڵــگای عێراقــی و‬ ‫كــوردی دەتوانێــت لــە ســەردەمی نیولیبرالیزمــدا ببێت‬ ‫بــە چینێكــی شۆڕشــگێڕ؟ كاڕڵ ماركــس و ئــاالن بادیــۆ‬ ‫لــەوەدا كۆكــن كــە دەبێــت ئــەم چینــە خــۆی بــە چینــی‬ ‫خــوارەوەی كۆمەڵــگاوە گرێبــدات و دەســتبەرداری پێگە‬ ‫كۆنزێرڤاتیڤەكــەی خــۆی بێــت‪.‬‬ ‫دكتۆرە هێڤین كەمال دەڵێت‪:‬‬

‫سەروتار‬

‫سادق عەزیز‬

‫دەسەاڵتدارانی فەرمانڕەوا لە بەغداد و هەرێم هیوایەکی زۆریان‬ ‫بــەوە هەڵچنیبــوو كــە ڕێنماییە خۆپارێزییــەکان و دورکەوتنەوەی‬ ‫کۆمەاڵیەتــی لــە ڕوبەڕوبونــەوەی کۆرۆنــا (کۆڤیــد‪)١٩-‬دا بتوانێت‬ ‫جواڵنــەوە جەماوەرییــەکان و ڕاپەڕینــی ئۆکتۆبــەری عێــراق‬ ‫الواز بــكات‪ .‬ئــەوان پێیانوابــوو کــە دوورکەوتنــەوەی کۆمەاڵیەتــی‬ ‫وەک پاســاوێکی سیاسیی‪-‬تەندروســتی بتوانێــت ڕۆڵــی هەبێــت‬ ‫لــە هەڵمژینــی ناڕەزایەتییەكانــی خەڵکــدا بــۆ ئــەوەی خۆیــان لــە‬ ‫نەفــرەت و تووڕەیــی جەماوەریــی و کڵپەســەندنی جواڵنەوەیەکــی‬ ‫شۆڕشــگێڕانە بپارێــزن و دەرفەتــی ئەوەیــان پێبەخشــرێت تــا‬ ‫لــەو ڕێگایــەوە دەنگــی شۆڕشــگێڕانەی خەڵــک كــپ و ســەرکوت‬ ‫بكــەن!‬ ‫شکســتی هــەردوو دەســەاڵتدارانی ناوەنــد و هەرێــم لــە‬ ‫پەیڕەویكــردن لــە سیاســەتێکی تەندروســتیی و خزمەتگوزاریــی‬ ‫ڕاســت و دروســت بــۆ ڕوبەڕوبوونــەوەی کۆرۆنــا و دابینکردنــی‬ ‫خزمەتگوزارییــە تەندروســتیی و خۆپارێزییــەکان‪ ،‬پێكــڕا بــە‬ ‫شــێوەیەکی فراوانتــر و توندتــر کاریکــردە ســەر توڕەبــوون و‬ ‫هەڵچوونــی زیاتــری جەمــاوەر؛ ئەمــەش لــە كاتێكــدا كــە ســەدان‬ ‫هــەزار کــەس گرفتــاری پەتاکــە بــوون و کەوتنــە بــەر مەترســیی‬ ‫مــردن‪ .‬دەرئەنجامەکانــی پیادەکردنــی سیاســەتی کەرەنتینەکــردن‬ ‫و بەجێهێشــتنی هاواڵتییانــی عێــراق لــە ڕوبەڕوبوونــەوەی‬ ‫پەتاکــەدا بەبــێ ئــەوەی هیــچ پێداویســتییەکی خزمەتگوزاریــی‬ ‫و خۆپارێزییــان بــۆ دابیــن بکــەن‪ ،‬بەتەنیشــتی داخســتنی بــازاڕ‬ ‫و مۆڵــەکان و کارگــە و بەرهەمهێنانیشــەوە‪ ،‬ســەرجەم بوونــە‬ ‫هــۆی لەدەســتدانی ملیۆنــان هەلــی کار و ســەرچاوەکانی ژیــان‪،‬‬ ‫و هەمــوو ئەمانــەش ئەوەیــان بــە ڕوونــی پیشــاندا كــە دەســەاڵت‬ ‫شكســتی هێنــاوە لــە دابینکردنــی نــان و پێداویســتییەکانی ژیانــی‬ ‫خەڵكــدا‪ ،‬بۆیــە ناچاربــوون لــە ترســی ســەرهەڵدانی شــەپۆلێکی‬ ‫توندتــر و فراوانتــری ناڕەزایەتیــی جەمــاوەری خەڵکــی بێبەشــدا‪،‬‬

‫ڕێنمایییــە خۆپارێزییــەکان‪ ،‬شــل و بێســەروبەر بكــەن كــە ئەمەش‬ ‫دژ بــە خەڵكــی ناڕازیــی شــكایەوە‪.‬‬ ‫لەگــەڵ دەســتکردن بــە خاوکردنــەوەی ڕێكارەكانــدا‪،‬‬ ‫خۆپیشــاندەران ســەرلەنوێ گەڕانــەوە ســەر شــەقام و‬ ‫گۆڕەپانــەکان و خۆپیشــاندان و ناڕەزایەتییەکــی فراوانتریــان‬ ‫بــە تایبەتــی لــە شــاری بەغــداد و شــارەکانی ناوەڕاســت و‬ ‫خــوارووی عێــراق و چەنــد شــار و شــارۆچکەیەکی هەرێمــدا‬ ‫دەســتپێکردەوە‪ .‬ســەرەڕای ئەوەشــی كــە دەیــان هەڵســوڕاو و‬ ‫چاالکوانــی ئــەم ناڕەزایەتییانــە ڕوبــەڕووی تیــرۆری ڕێکخــراوی‬ ‫تــۆڕە تیرۆریســتییە چەکدارەکانــی میلیشــیا چەکــدارەکان‬ ‫بوونــەوە‪ ،‬كەچــی ناڕەزایەتییــەكان گەورەتــر بــوون و كڵپەیەكــی‬ ‫توندتریــان لــە سەرانســەری عێراقــدا‪ ،‬ســەند‪.‬‬

‫لە دژە‪-‬شۆڕشەوە بۆ تیرۆری ڕێکخراو!‬

‫لە کاتی قەیرانی ئابوریی ســاڵی ‪٢٠٠٨‬ەوە‪ ،‬هێزە بۆرژوازییەکان‬ ‫هــەر لــە باڵوکردنــەوەی درۆ و دەلەســەی فریودەرانــە‪ ،‬و‬ ‫وەهمــی تێپەڕاندنــی قەیــران و داڕمانــە ئابورییەكــە و پاشــانیش‬ ‫تۆمەتبارکردنــی خۆپیشــاندەران بــە الیەنگریــی بــۆ دەوڵەتانــی‬ ‫بێگانــە و دراوســێ و وەرگرتنــی یارمەتیــی دەرەکــی‪ ،‬هەوڵیانداوە‬ ‫ناڕەزایەتیــی جەمــاوەری بێچــارە و بێبەشــان كــە لــە پێنــاو‬ ‫بەدەســتهێنانی ســەرەتاییترین خزمەتگوزارییــە کۆمەاڵیەتــی‬ ‫و تەندروســتی و پەروەردەییەكانــدا هاتوونەتــە دەنــگ‪ ،‬كــپ و‬ ‫ســەركوت بكــەن‪.‬‬ ‫دوای شکســتهێنانی ئــەم هەواڵنــە بــۆ هەڵمژیــن و دەســتەمۆکردنی‬ ‫توڕەبوونــی خەڵــک و بێزاریــی جەماوەریــی‪ ،‬هەنــدێ لــە هێــز‬ ‫و پارتــە بۆرژوازییــەکان دەســتیانکرد بــە دەربڕینــی ســۆزی‬ ‫درۆزنانــە لەگــەڵ جەمــاوەری ناڕازیــدا بــۆ ئــەوەی بتوانــن ســواری‬ ‫شــەپۆلەکە ببــن (بــە دیاریکراویــش ڕەوتــی ســەدر) ‪ .‬شانبەشــانی‬ ‫گەشەســەندنی بەردەوامــی ناڕەزایەتییــە جەماوەرییــەکان و‬ ‫ڕزگاربوونــی هەرچــی زیاتریــان لــە وەهــم و هەژموونــی بــۆ ل ‪١٠‬‬

‫کۆمەڵێــک ئامــار و داتــای ترســناک کــە ڕێکخــراوی‬ ‫تەندروســتیی جیھانــی (‪ )WHO‬لەئەنجامــی توێژینەوە‬ ‫و لێکۆڵینەوەکانیــدا پێماندەڵێــن؛ ئــەو نەخۆشــییەی‬ ‫تەشــەنەدەکات و مەترســیدارە بــۆ مرۆڤەکانــی ئــەم‬ ‫ســەردەمە شــێرپەنجە نیــە‪ ،‬و بەھەمــان شــێوەش‬ ‫نەخۆشــی ئایــدز نیــە‪ ،‬بەڵکــو خەمۆکییــە‪.‬‬ ‫كاریگه‌ریی ‌ه ده‌رونییه‌كانی ڤایرۆسی كۆرۆنا‬ ‫ئــەم کاریگەرییانــە له‌سـه‌ر ژنان و منــدااڵن كامانەن؟ ل ‌ه‬ ‫لێكۆلینه‌وه‌یه‌كــدا كــه‌ لــه‌ واڵتــی چینــدا ئه‌نجامــدراوه‌‬ ‫لـه‌ مــاوه‌ی یـه‌ك مانگــی كه‌ره‌نتینـه‌دا ‪ %22.6‬منــدااڵن‬ ‫نیشــانه‌ی خه‌مۆكییــان تێــدا ده‌ركه‌وتــووه‌ و ‪%18.9‬‬ ‫توشــی شــڵه‌ژانی ده‌روونــی بــوون ك ـه‌ بێگومــان ئ ـه‌م‬ ‫ڕێژه‌ی ـه‌ لــە ئێســتادا زۆر زیاتــره‌‬ ‫خوێندكارێكی زانكۆ دەڵێت‪:‬‬ ‫نابینــە قوربانــی پێشــنیاز و بڕیارێکــی شکســت‬ ‫خــواردووی وەزارەتــی پــەروەردە و خوێندنــی بــااڵ‪.‬‬ ‫خوێندكارێكــی دیكــەی پەیمانــگاش بــە ڕێچــاری‬ ‫ڕاگەیانــد كــە ئەگــەر وەزارەتــی خوێندنــی بــااڵ‬ ‫وەاڵمــی داخوازییەكانیــان نەداتــەوە‪ ،‬ئــەوا بایکۆتــی‬ ‫سەرتاســەریی ڕادەگەیەنیــن‬ ‫ڕۆبۆتێك وتاری خۆی لە گاردیان باڵو دەكاتەوە‬ ‫بــۆ یەكەمجــار ڕۆبۆتێــك وتــاری خــۆی لــە گاردیــان‬ ‫بــاو دەكاتــەوە‪ .‬ئایــا دەزانیــت ناوەڕۆكــی وتارەكــەی‬ ‫ئــەم ڕۆبۆتــەی گاردیــان چیمــان پێدەڵێــت؟ قۆناغێكــی‬ ‫دیكــەی پــڕ لــە بڕوادارێتیــی نائیمانیــی دیكــەی‬ ‫بێڕەحــم و بێهەســت بەڕێوەیــە‬

‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪12‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪2‬‬

‫کۆمەاڵیەتی‬

‫ژمارە‪ )٩( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢٠/٩/١٥( -‬‬

‫یازدە ڕۆژ لە ناڕەزایەتیی بەردەوامی خەڵک لە ڕانیە و قەاڵدزێ‬ ‫چەندان بریندار و دەستگیرکراوی لێکەوتەوە!‬

‫ڕێچارـ ڕاپەڕین‬ ‫ئامادەكردن‪ :‬عمر چاوشین‬ ‫مێــژووی ناڕەزایەتیــی خەڵکــی کوردســتان لــە بەرامبــەر بە دەســەاڵتی‬ ‫خۆماڵیــی کوردیــدا دێرینــە‪ ،‬هەروەهــا داواكانــی خەڵــک بــۆ مافــە‬ ‫ســەڕەتاییەکانی خۆیــان بــووە‪ .‬بــەاڵم ئــەوەی خــۆی بێئــاگا کــردوە‬ ‫لــە وەاڵم بــۆ داخوازییەکانــی خەڵکــی نــاڕازی ســەر شــەقامەکان ئــەو‬ ‫دەســەاڵتەیە کــە بــە هــۆی زەبروزەنگــەوە درێــژەی بــە مانــەوەی‬ ‫دەســەاڵتەکەی داوە و باكــی بــە ژیانــی خەڵــك نەبــووە و نییــە‪ ،‬جگــە‬ ‫لــە قازانــج و كەڵەكــەی ســەرمایە و مانەوەیــان لــە ترۆپكی دەســەاڵتدا‪.‬‬ ‫لــە ســاڵی ‪1991‬دا تــا ســەرەتای مانگــی ئابــی ‪ 2020‬داخوازییەکانــی‬ ‫خەڵــک لــە ئــاو‪ ،‬کارەبــا‪ ،‬ســوتەمەنی‪ ،‬مافــی نیشــتەجێبوون‪ ،‬نــان‪.‬‬ ‫کار‪ ،‬ئــارادی و چەنــدان مافــی تــر بــووە و هیــچ داخوازییــەک وەاڵم‬ ‫نەدراونەتــەوە‪ .‬ئەگــەر دەســەاڵت بــە نــاوی دەوڵەتدارییــەوە خــۆی‬ ‫پرســێکی مەبەســتداری نەبوبێــت هەرگیــز کارێــک نەکــراوە بــۆ‬ ‫بەرژەوەندیــی خەڵــک‪.‬‬ ‫بــۆ داواکردنــی مافــی ژیــان لــە ‪10‬ی ئابــی ‪ 2020‬دانیشــتوانی‬ ‫ڕانیــە و قــەاڵدزێ و ناحیەکانیــان ڕژانــە ســەر شــەقامەکان‪،‬لە‬ ‫ئەنجامــدا لەگــەڵ هێزەکانــی ناوخــۆ و پێشــمەرگە و ئاســایش‬ ‫ڕوبەڕوبوونــەوە و گــرژی لێکەوتــەوە‪ ،‬ئاســۆ کۆســاری مامۆســتا‬ ‫و چاالکوانــی مەدەنــی لەســەر ناڕەزایەتییەکانــی خەڵکــی کوردســتان‬ ‫دەڵێــت‪« ،‬بەهــۆی خراپیــی بەڕێوەبردنــی واڵت‪ ،‬خەڵــک ناڕەزایەتــی‬ ‫هەیــە‪ ،‬بــەاڵم دەســەاڵت وەاڵم بــە داخوازییەکانــی خەڵــک ناداتــەوە‪،‬‬ ‫لەبەرئــەوە دەبێــت خەڵــک مــاف بســتێنێت چونکــە زۆر داوا کــراوە و‬ ‫هیــچ وەاڵمێکیــان پــێ نەدراوەتــەوە»‪.‬‬ ‫کۆســاری لەســەر دروســتبونی گرژیــی لەنێــوان خەڵــک و هێزەکانــی‬ ‫پۆلیــس و پێشــمەرگەدا دەڵێــت‪« ،‬لــە ناڕەزایەتییەکانــدا گــرژی‬ ‫دروســتبوو‪ ،‬بــەاڵم دەســەاڵت‪ ،‬بەتایبــەت هێــزی ئاســایش و پۆلیــس‬ ‫زیاتــر هــۆکاری گرژییــەکان بــوون ‪.‬‬ ‫مامۆســتا ئاســۆ دەڵێت‪،‬خەڵکێكــی زۆر دەســتگیرکراون‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ئامــارەکان ڕوون نیــن چونکــە پۆلیــس هیــچ لەســەر برینــدار و‬ ‫دەســتگیرکراوەکان ناڵێــت‪ ،‬بــەاڵم وەک خەڵــک باســدەکەن لە ســنوری‬

‫ڕاپەڕینــدا نزیــک بــە ‪ 100‬کــەس دەســتگیرکراون‪.‬‬ ‫لــە ســەرەتای ناڕەزایەتییەکانــدا کــە بــە چەنــد جارێــک و لەچەنــد‬ ‫ڕۆژێکــدا دەســتگیرکران دواتــر بــە کەفالەتــی یــەک ملیــۆن دینــار‬ ‫ئازادکــران تــا ڕۆژی دادگایــی کردنەکەیــان‪ ،‬هەروەهــا هەندێکــی تــر‬ ‫کەڕێژەیــان نەزانــدراوە و بەمــاددەی جۆراوجــۆر دەســتگیرکراون‪،‬‬ ‫تائێســتاش ئازادنەکــراون و زۆربەیــان مێردمنداڵــن وتەمەنیــان‬ ‫لەخــوار ‪15‬ســاڵەوەیە‪.‬‬ ‫ئــەو چاالکوانــە زیاتــر لەســەر ناڕەزایەتییەکانــی خەڵــک دوا و‬ ‫گوتی‪،‬ناڕەزایەتییــەکان لەپێــش وادەی دەســتپێکردنی بانگــەوازی‬ ‫نــەوەی نــوێ هاتنەدەنــگ و لەبیانــوو دەگــەڕان بــۆ بەرزکردنــەوەی‬ ‫دەنگــی نــاڕازی بــوون لەبەرامبــەر بــە دەســەاڵت‪ ،‬چەنــد خولەکێــک‬ ‫نــەوەی نــوێ نەیتوانــی خاوەندارێتــی ناڕەزایەتییــەکان بــکات و‬ ‫دوای ماوەیەکــی کــورت لــە خەڵــک و هەڵوێســتەکانی خەڵــک‬

‫پاشەکشــەیانکرد‪ .‬دواتــر بەبــێ خواســتی هیــچ الیەنێکــی سیاســی و‬ ‫بــە شــێوەی خۆڕســکانە ناڕەزایەتییــەکان درێژەیــان کێشــا‪.‬‬ ‫ئاســۆ کۆســاری پێیوایــە تاکــە چــەک بەدەســت خەڵکــەوە لــە‬ ‫هەڵبژاردنــی داهاتــوودا ئەوەیــە كــە دەبێــت خەڵکــی کوردســتان‬ ‫هەڵوێســت لەبەرامبــەر بــەو دەســەاڵتەدا وەربگــرن و بەشــداری لــە‬ ‫هەڵبژاردنــەکان نەکــەن‪.‬‬ ‫بەداخــەوە نزیــک بــە ‪ 30‬ســاڵ دامەزراوەیــەک نیــە بەکــردار نــاوی‬ ‫حکومــەت بێــت تەنهــا بەنــاو هەیــە و لەکــرداردا نیــە و هەموویــان‬ ‫لەژێــر کۆنتڕۆڵــی ڕاســتەوخۆی حزبــی حوکمڕانــدان و هیــچ‬ ‫گرنگییەکیــان نیــە بــۆ ژیــان و ژیــاری خەڵــک‪.‬‬ ‫یاســین عەبــدواڵ یەکێــک لــە ڕێکخەرانــی ناڕەزایەتییەکانــی‬ ‫مامۆســتایان و فەرمانبــەران لــە ســنوری ڕاپەڕینــدا بــۆ ل ‪١٠‬‬

‫بەشێك لە ئاماری ڕووداوە كۆمەاڵیەتییەكانی كوشتن و خۆكوژی لە كوردستان‬

‫ئامادەکردنی‪ :‬عمر چاوشین‬ ‫لــە ڕۆژی ‪( 2020/8/13‬ڕەوەز حاجــی علــی) پیشــەی شــۆفێر‬ ‫تاکســی و دانیشــتوی گونــدی بامورتکانــی ســەربە قــەزای کۆیــە‪ ،‬بــە‬ ‫هۆکارێکــی نادیارلــە هەولێــر کــوژرا‪.‬‬ ‫لــە ‪13‬ی ئابــی ‪ 2020‬کــوڕە گەنجێــک بــە نــاوی (ســەنگەر گــۆران‬ ‫شــکور) لــە گەڕەکــی کۆمــاری قــەزای خورماتــوو بــە هــۆی‬ ‫دروســتبوونی کێشــەیەکی کۆمەاڵیەتــی لەنــاو خێزانەکەیــدا دواتــر‬ ‫لەالیــەن باوکییــەوە بــە دەســتڕێژی گوللــە کــوژرا ‪.‬‬ ‫لــە بەرەبەیانــی ‪17‬ی ئابــی ‪ 2020‬کوڕێکــی لەدایکبــووی ســاڵی‬ ‫‪ 2002‬بەنــاوی (ب‪،‬ن‪،‬ح) دانیشــتوی قــەزای ڕانیــە گەڕەکــی ڕاپەڕیــن‪،‬‬ ‫لەنــاو پارکــی دەروازە تەرمەکــەی بــە یەکێــک لــە ییاریەکانــی مندااڵنــدا‬ ‫بــە هەڵواســراوی دۆزرایەوە‪،‬بــەاڵم هــۆکار و جــۆری ڕوداوەکــە تاكــو‬ ‫ئێســتا نادیــارە‪.‬‬ ‫کاتژمێر ‪ 3:15‬خولەکی دوانیوەڕۆی ڕۆژی ‪ 4‬شەممە ‪2020/8/19‬‬ ‫هاواڵتییــەک بــە نــاوی (م ‪ .‬ع ‪ .‬ئـــ) لەدایکبــووی ســاڵی ‪ 1996‬پیشــەی‬ ‫کرێــکاری بیناســازی‪ ،‬دانیشــتووی قــەاڵدزێ گەڕەکــی ڕاپەڕیــن‬ ‫گەیەندرایــه نەخۆشــخانەی گشــتیی قــەاڵدزێ کــە لــە کاتــی کارکــردن‬ ‫لــە ماڵێکــدا بــە ئاگــر ســوتاوە‪ .‬لــەو کاتــەدا تانکــی نــەوت تەقیــوە و‬ ‫ناوبــراو لــە کاتــی کارکردنــی ئیــزۆگام بۆماڵێکــدا ســوتاوە و بــە‬ ‫مەبەســتی چارەســەرکردن بــۆ ســلێمانی بەڕێکــراوە‪.‬‬ ‫لــە ناوەڕاســتی مانگــی ‪ 2020/8‬ژنێکــی تەمــەن ‪18‬ســاڵ بــە نــاوی‬ ‫(ســەراب محەمــەد) دانیشــتوی شــاری کەرکــوک‪ ،‬دوای ‪ 9‬مانــگ‬ ‫لــە هاوســەرگیری بــە هۆکارێکــی خێزانــی کێشــە دەکەوێتــە نێــو‬ ‫خێزانەکــەی‪،‬وەک باســدەکرێت له‌ژێــر فشــاری هاوژینەکــەی و ماڵــی‬ ‫خەزوریــدا ناچــار بــە خــۆ ســووتاندن دەکرێــت! لەبــەر ســەختیی‬ ‫برینەکــەی هــەر ئــەو ڕۆژە لــە نەخۆشــخانە گیانــی لەدەســتدا‪.‬‬ ‫لــە بــەرواری ‪ 2020/8/21‬گەشــتیارێک بەنــاوی (ئیبراهیــم زوبێــر‬ ‫مەحمــود) دانیشــتوی شــاری کەرکــوک گەڕەکــی فەیلەق‪،‬تەمــەن ‪17‬‬ ‫ســاڵ لــە پارکــی گەشــتیاری بۆگــد ســەر بەقــەزای کۆیــە لــە کاتــی‬ ‫مەلەکردنــدا خنــکا‪.‬‬ ‫لــە بــەرواری ‪ 2020/8/21‬لــە شــاری کەرکــوک لــە گەرەکــی واســت‬ ‫ژنێکــی تەمــەن ‪ 43‬ســاڵ بــە نــاوی (ئ‪.‬ع‪.‬ع) لەالیــەن برایەکــی تەمــەن‬ ‫‪ 41‬ســاڵ بــە هۆکارێکــی نادیــار دەکوژرێــت کەپیشــەی براکــەی‬ ‫پۆلیســە‪،‬لەدوای ڕوداوەکــە دەســتگیرکراوە‪.‬‬

‫دوا نیــوەڕۆی ڕۆژی پێنــج شــەممە ‪ 2020/8/27‬مێرمنداڵێکــی تەمەن‬ ‫‪15‬ســاڵ بــە نــاوی (ئـــ ‪ .‬ئـــ ‪ .‬خ) پیشــەی شــوان‪ ،‬دانیشــتووی قــەاڵدزێ‬ ‫گەڕەکــی ڕاپەڕیــن لــە لەوەڕگایەکــدا‪ ،‬لــە (زێــی کانیــان) لــە ســنوری‬ ‫قــەزای پشــدەر لەالیــەن دووکەســەوە بەفیشــەک دەکوژرێــت‪ ،‬دوای‬ ‫ڕوداوەکــە تەقەکــەرەکان دەســتگیر دەکرێــن و دان بەتاوانەکــەدا‬ ‫دەنێــن کــە بەهەڵــە چەکیــان بەکارهێنــاوە‪.‬‬ ‫لــە نیوەشــەوی ‪ 2020/8/28‬کوڕێکــی گەنــج کــە بەهونەرمەنــد‬ ‫ناســێندراوە‪،‬بەناوی (هــەوراز ســەمین ئەمیــن کاکەیــی) تەمــەن ‪26‬‬ ‫ســاڵ دانشــتووی قــەزای داقــوق‪ ،‬ســەربە پارێــزگای کەرکــوك‪ ،‬بــە‬ ‫هۆکارێکــی نادیــار بــە چەکــی کاڵشــینکۆف کۆتایــی بەژیانــی خــۆی‬ ‫هێنــا ‪.‬‬ ‫کاتژمێــر ‪ ٩:٣٠‬خولەکــی بەیانــی لەبــەرواری ‪28‬ی ئابــی ‪2020‬‬ ‫لــە مەیدانــی ئــاژەاڵن لــە ناحیــەی حاجیــاوای ســەربە قــەزای ڕانیــە‬ ‫پیاوێکــی لەدایکبــووی ســاڵی ‪ 1964‬بــە نــاوی (عمــر عەبــدواڵ)‬ ‫دانیشــتوی شــارۆچکەی ســەروچاوە ســەربە ناحیەی بێتواتە‪ ،‬لەالیەن‬ ‫خزمێکــی خــۆی دەدرێتەبــەر دەســتڕێژی گوللــە و دەســتبەجێ گیانــی‬ ‫لەدەســتدا‪ .‬پۆلیــس لێکۆڵینــەوەی دەســتپێکردووە‪،‬تاكو ئامادەکردنــی‬ ‫هەواڵەکــە تەقەکەرەکــە دەســتگیرنەکراوە‪ .‬هۆکارەکــەی دەگەڕێتــەوە‬ ‫بــۆ ئــەو کێشــەیەی كــە لــە كۆمەڵــگای كوردیــدا پێیدەگترێــت شــەرەف!‬ ‫لــە ئێــوارەی ڕۆژی هەینــی ‪28‬ی ئابــی ‪ 2020‬کوڕێکــی مێرمنــداڵ‬ ‫بــە نــاوی (ڕەوەنــد شــێرزاد) دانیشــتوی قــەزای کــەالر لــە کاتــی‬ ‫مەلەکردنــدا لــە رووبــاری ســیرواندا خنــکا‪.‬‬ ‫ڕۆژی ســێ شــەممە‪1،‬ی ئەیلولــی ‪ ،2020‬وەســفی تەمیمــی‪،‬‬ ‫بەڕێوەبــەری ناحیــەی قەرەتەپــەی ســەربە قــەزای خانەقیــن لــە‬ ‫لێدوانێکــی تایبەتــدا بــە نــاس کوردی ڕاگەیاندوە‪« :‬بەهۆی کێشــەیەکی‬ ‫خێزانییــەوە لــە یەکێــک لــە گوندەکانــی ســەر بــە ناحییەکەیــان‪ ،‬پیاوێــک‬ ‫بــە دەســتڕێژی گولـــلە هاوســەرەکەی خــۆی کوشــتووە و دواتریــش‬ ‫گولـــلەیەکی بەخۆیــەوە نــاوە و کۆتایــی بــە ژیانــی خــۆی هێنــاوە‪».‬‬ ‫ئــەو بەرپرســە وتوشــیەتی‪« :‬پیاوەکــە لــە ناوەڕاســتی تەمەنیــدا بــووە‬ ‫و بــاری دەرونییشــی تــەواو نەبــووە‪ ،‬بەهــۆی بــە شــودانی کچەکــەی‬ ‫لەگــەڵ هاوســەرەکەیدا بەشــەڕ هاتــووە و لــە ئاکامــدا هاوســەرەکەی‬ ‫بــە گولـــلە کوشــتووە‪.‬‬ ‫شــەوی ‪3‬ی ئەیلولــی ‪ 2020‬لــە ناحیــەی «کەســنەزان» ســەربە‬ ‫شــاری هەولێــر گەنجێکــی تەمــەن ‪ 26‬ســاڵ بەنــاوی (ئــاوارە خــدر‬

‫بــەگ حەمــەد ئەمیــن) کــە پیشــەی هەڵگرتنــەوەی میــن بــووە لەگــەڵ‬ ‫کۆمپانیایەکــدا‪ ،‬بــە هۆکارێکــی نەزانــراو لەنــاو ماڵــی خۆیانــدا خــۆی‬ ‫هەڵواســی وکۆتایــی بەژیانــی خــۆی هێنــا ‪.‬‬ ‫لـه‌ ‪3‬ی ئەیلولــی ‪ 2020‬لــە پارێــزگای‌ دهــۆك‪ ،‬لــە گونــدی كیلكی ســەر‬ ‫بــە ناحیــەی باتێــل لــە ســنوری پارێــزگای دهــۆك‪ ،‬پێشــمه‌رگه‌یه‌ك بـه‌‬ ‫نــاوی‌ (مــراد حەســۆ محەمــەد میسارەشــی) بـه‌ فیشـه‌كێك كۆتایـی‌ بـه‌‬ ‫ژیان ـی‌ خــۆی‌ هێنــا‪ .‬هــۆكاری‌ خۆكوشــتنی‌ ئ ـه‌و پێشــمه‌رگه‌یه‌ به‌هــۆی‌‬ ‫كێش ـه‌یه‌كی‌ کۆمەاڵیەتییــەوە بــووه‌‪.‬‬ ‫لــە‪2‬ی ئەیلولــی ‪ 2020‬تەرمــی کوڕێکــی تەمــەن ‪ 21‬ســاڵ‬ ‫گەیاندراوەتــە نەخۆشــخانەی گشــتی قــەزای چەمچەمــاڵ کــە شــوێنی‬ ‫پــەت بەملیــەوە دیاربــووە‪ ،‬بــەاڵم نەزانــدراوە خــۆی خنکانــدوە یــان‬ ‫ڕووداوەکــە تاوانکاریــە و کەســی دیكــە لەپشــت ڕوداوەکــەوە هەیە‪ .‬لە‬ ‫دوانیــوەڕۆی ‪ 2020/9/3‬تەرمــی کچــە خوێندکارێکــی قۆناغــی ‪12‬ی‬ ‫ئامادەیــی‪ ،‬تەمــەن ‪18‬ســاڵ بەنــاوی (نجــوە ئیبراهیــم) گەیاندراوەتــە‬ ‫نەخۆشــخانە‪ ،‬شــوێنی پــەت بەملیــەوە بــووە و ئەگــەری هەبــووە‬ ‫بەهــۆی بەدەســتهێنانی نمــرەی کەمــەوە کۆتایــی بــە ژیانــی خــۆی‬ ‫هێنابێــت‪ .‬ئــەو دوو قوربانییانــە لــە دوو کاتــی جیــاوازدا ڕوداوەکەیــان‬ ‫بەســەرهاتووە و هەردووکیــان دانیشــتوی هەمــان قــەزا بــوون‪.‬‬ ‫لــە بــەرواری ‪ 2020/9/2‬ڕۆژی چــوار شــەممە لــە نێــوان عیــراق‬ ‫وئێرانــدا‪ ،‬ڕۆژهــەاڵت و باشــور‪،‬ی کوردســتان لــە نزیــک مــەرزی‬ ‫قەلــەرەش ســەر بــە شــاری سەردەشــت ‪ 3‬كــەس بــە ناوەکانــی‬ ‫(زانســت حەســن پــور تەمــن ‪ 25‬ســاڵ خاونــی یــەک منــداڵ‪ ،‬زانکــو‬ ‫ئەحمــدی تەمــەن ‪ 22‬ســاڵ و ســروش مەلــکاری) لــە كاتــی کار و‬ ‫کۆڵبەریــدا لەالیــەن پاســدارانی ئێرانــەوە دەســتڕێژی گوللەیــان‬ ‫لێدەکرێــت و دەســتبەجێ دەکوژرێــن‪.‬‬ ‫لــە بــەرواری ‪ 2020/9/8‬پیاوێکــی لەدایکبووی ســاڵی ‪ 1988‬بەناوی‬ ‫(ڕیڤــان پۆلیــس ئیشــۆ) هاوژینــدار و باوکــی ســێ منــداڵ و پیشــەی‬ ‫کاســب‪،‬لە ناحیــەی عەینــکاوەی ســەربە شــاری هەولێــر بــە هۆکارێکــی‬ ‫نادیــار لــە ماڵــی خۆیــدا بەفیشــەکێک کۆتایــی بــە ژیانــی خــۆی هێنــا‪.‬‬ ‫لــە ڕۆژی ســێ شــەممە بــەرواری ‪ 2020/9/8‬پیاوێکــی تەمــەن ‪30‬‬ ‫ســاڵ بــە نــاوی (مەریــوان محمــود) پیشــەی پۆلیســی ئاگرکوژێنــەوە‬ ‫لــە ناحیــەی باوەنــوری ســەربە ئیــدارەی گەرمیــان لــە کاتــی ئەرکــی‬ ‫فەرمیــدا لــە شــارەدێی باوەنــور کۆتــای بــە ژیانــی خــۆی هێنــا‪ .‬لەدوای‬ ‫ڕوداوەکــە زانیــاری نەدراوەلەســەر ڕاســتیی ڕوداوەکــە‪.‬‬

‫ژمارە‪ )٩( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢٠/٩/١٥( -‬‬

‫گەنجان و الوان‬

‫‪3‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫نابینە قوربانی پێشنیاز و بڕیارێکی شکست‬ ‫خواردووی وەزارەتی پەروەردە و خوێندنی بااڵ‬

‫دیاكۆ مەریوان‬ ‫هــەروەك دەزانیــن بەهــۆی ڤایرۆســی کۆرۆنــاوە ژمارەیەکــی زۆر‬ ‫لــە مــرۆڤ لــە سەرانســەری جیهانــدا بوونەتــە قوربانــی‪ ،‬هەرێمــی‬ ‫کوردســتانیش بــێ بــەش نەبــوو لــە گیرۆدەبوونــی بــە ئەم ڤایرۆســە و‬ ‫هەبوونــی ژمارەیەكــی بــەرز لــە توشــبوون و مردن بەهۆی ڤایرۆســی‬ ‫کۆرۆنــاوە‪ .‬بۆیــە لەالیــەن حکومەتــی هەرێمــی کوردســتانەوە بڕیــاری‬ ‫ڕاگرتنــی دەوامــی هەندێــک فەرمانگــە و دامــودەزگای حکومــی درا بــە‬ ‫مەبەســتی ڕێگریکــردن لــە باڵوبوونــەوەی ڤایرۆســەكە و ســەالمەتیی‬ ‫تەندروستیی هاواڵتییان‪ .‬دوو لەو فەرمانگە و دامودەزگا حکومییانە‬ ‫وەزارەتــی پــەروەردە و خوێندنــی بــااڵ بــوون کــە لــە پێــش بــەرواری‬ ‫‪ ٢٠٢٠/٣/١‬بڕیــاردرا چیتــر خوێنــدکار و مامۆســتایان نەچنــەوە بــۆ‬ ‫هۆڵەکانــی خوێنــدن‪ ،‬بــەاڵم لەبــەر بەفیــڕۆ نەچوونــی ســاڵی خوێندنــی‬ ‫‪ ٢٠٢٠_٢٠١٩‬حکومەتــی هەرێــم و وەزارەتــی پــەروەردە و خوێندنــی‬ ‫بــااڵ پالنێکــی نوێــی خوێندنیــان دانــا کــە ئەویــش خوێندنــی ئەلکترۆنــی‬ ‫بــوو‪.‬‬ ‫خوێندنــی ئەلکترۆنــی واتــا خوێنــدکار لەبــری ئــەوەی بچێتــەوە بــۆ‬ ‫هۆڵەکانــی خوێنــدن دەتوانێــت هــەر لــە ماڵــەوە لە ڕێگــەی ئینتەرنێتەوە‬ ‫وانــە و بابەتەکانــی قوتابخانــە و پەیمانــگا و زانکــۆ بخوێنێــت‬ ‫بەشــێوەی ئۆناڵیــن یاخــود ڤیدیــۆی ئامادەکــراو بۆخوێنــدکار و نــاردن‬ ‫و ســەرکردنی ڤیدۆکانیــش لــە ڕێگــەی ئیمەیڵــەوە یاخــود لــە ڕێگــەی‬ ‫دانانــی بەرنامەیــەک یــان چەنــد بەرنامەیەكــی كۆمپیوتەرییەوەیــە‪.‬‬ ‫كــە لێیانــەوە وانــەكان دادەنــران و خوێنــدكار لــەو ڕێگەیــەوە وانــە و‬ ‫ئەركەكانــی جێبەجێدەكــردن‪ .‬دەبــوو حکومەتــی هەرێمــی کوردســتان‬ ‫زۆر بــە باشــی ئامــادەکاری بــۆ ئــەم بابەتــە بــکات و پێداویســتییەکانی‬ ‫خوێنــدکار دابیــن بــکات بــۆ خوێندنــی ئەلکترۆنــی کــە پێداویســتییەکان‬ ‫بریتیبــون لــە ئامێرێکــی مۆبایلــی زیــرەک یاخــود ئایپــاد یــان الپتۆپێــک‬ ‫لەگــەڵ دابینیکردنــی ئینتەرنێــت بــۆ هەمــوو خوێنــدکاران تــا هیــچ‬ ‫خوێندکارێــک بێبــەش نەبێــت لــە پڕۆســەی خوێندنــی ئەلکترۆنــی و‬ ‫بتوانــن وانــەکان بەشــێوەیەکی گونجــاو بخوێنــن‪.‬‬ ‫بــەاڵم هــەروەك هەمیشــە حکومەتــی هەرێمــی کوردســتان بێبــاک‬ ‫بــووە لــە بەرامبــەر دابینکردنــی پێداویســتییەکانی کۆمەڵگــە و‬ ‫توێــژی خوێندکارانــدا‪ ،‬بۆیــە ســەرەڕای هەبوونــی ڤایرۆســی کۆرۆنــا‬ ‫بارودۆخــی دارایــی هاواڵتیانــی هەرێمیــش لــە ئاســتێکی خراپــدا بــوو‬ ‫پێــش ڤایرۆســی کۆرۆنــا و تەنانــەت ئێســتاش هــەر بــەو شــێوە و‬ ‫زۆر خراپتریشــە‪ ،‬بۆیــە هەندێــك لــە خوێنــدکاران و خانــەوادەی‬ ‫خوێنــدکاران ناچــار بــوون لــە بارودۆخێکــی دارایــی خراپــدا خۆیــان‬ ‫پێداویســتییەکانی خوێندنــی ئەلکترۆنــی دابیــن بکــەن بەشــێوەیەکی‬ ‫دژوار‪ ،‬ئەمــە جگــە لــەوەی هەندێــک لــە خوێنــدکار و خانــەوادەی‬ ‫خوێنــدکاران نەیاندەتوانــی پێداویســتییەکانی خوێندنــی ئەلکترۆنــی‬ ‫دابیــن بکــەن چونکــە خانــەوادەی وا هەبــوو ‪ ٣‬بــۆ ‪ ٤‬خوێنــدکاری‬ ‫هەبــوو و كــە دەبــوو بــۆ هــەر یەکێکیــان مۆبایــل یاخــود ئایپادێــک‬ ‫یــان الپتۆپێکیــان بــۆ بكڕێــت و هەمــوو مانگێکیــش هێڵــی ئەنتەرنێــت‬ ‫پڕبکەنــەوە کــە ئەمانــە هەمــووی نرخێکــی زۆری تێدەچوو‪ .‬ســەرباری‬ ‫ئــەوەی هەندێــک لــە مامۆســتایانی خوێندنــگا ســەرەتای و ناوەنــد‬ ‫یــو ئامادەییــەكان و بگــرە زانکۆکانیــش بەشــێوەیەکی شــارەزایانە‬ ‫نەیاندەتوانــی وانــەکان بەخوێنــدکاران بڵێنــەوە‪ .‬هەروەهــا خوێنــد‬ ‫کارانیــش ئاســتی تێگەشــتنیان بــۆ بابەتــەکان کەمتــر بــوو چونکــە‬ ‫هــەم مامۆســتاکان و هــەم خوێندکارانیــش تــازە بەریــەک کەوتنیــان‬ ‫هەبــوو لەگــەڵ ئــەم جــۆرە خوێندنــە هــەر بۆیــە لەبــەر ئــەم هۆکارانــە‬ ‫خوێندنــی ئەلکترۆنــی لــە هەرێمــی کوردســتان شکســتی هێنــا وەك‬ ‫یەكــەم ئەزمــوون و نەیتوانــی بــە هیــچ جۆرێــك ســەرکەوتوو بێــت‪.‬‬ ‫بــەاڵم ســەیر لەوەدایــە ســەرەڕای ئــەوەی ئــەم شــێوازی خوێندنــە‬ ‫لــە هەرێمــی کوردســتاندا شکســتی هێنــا بــۆ ســاڵی خوێندنــی‬ ‫‪ ،٢٠٢٠_٢٠١٩‬كەچــی حکومەتــی هەرێــم و وەزارەتــی پــەروەردە و‬ ‫خوێندنــی بــااڵ دووبــارە و بــە هەمــان گیروگرفــت و ئاســتەنگەكانی‬ ‫پێشــترەوە كــە هــۆكاری شكســتی ئەزموونــی یەكــەم بــوون‪ ،‬جارێكیتر‬ ‫و بــۆ ئەمســاڵیش پێشــنیازی ئەوەیــان کردووەتــەوە کــە بەهەمــان‬ ‫میکانیــزم بــە کەمێــک گۆڕانکاریــی زۆر كەمــەوە شــێوازی خوێندنــی‬

‫خوێندكاران چۆن بیر لە‬ ‫پڕۆسەی خوێندنی ئۆنالین‬ ‫و ئاوێتە دەكەنەوە؟‬

‫‪ ٢٠٢١_٢٠٢٠‬دەســتپێبکاتەوە لــە بــەرواری ‪ ٩/٢٠‬یــان ‪ ١٠/١‬دا‪ .‬بــاوان بێســتوون ڕەحیــم كــە خوێنــدكاری زانكۆیــە‪ ،‬لــە چەنــد‬ ‫بەخوێندنــەوەی ئــەم پێشــنیازانە درک بــە نەشــارەزایی بەرپرســانی پرســیارێكی ڕۆژنامــەی ڕێچــاردا دەربــارەی پرســی خوێندنــی ئۆنالین‬ ‫حکومــەت و وەزارەتــی پــەروەردە و خوێندنــی بــااڵ دەکەیــت‪ ،‬وەك و ئاوێتــە‪ ،‬لــە خــوارەوە وەاڵمــی پرســیارەكانی ڕێچــار دەداتــەوە‪.‬‬ ‫ئــەوەی كــە پێشــنیازەکانی وەزارەتــی پــەروەردە و خوێندنــی بــااڵ بــەم‬ ‫شــێوەیەن‪:‬‬ ‫وەزارەتــی پــەروەردە بــۆ خوێندنــی ‪ ٢٠٢١_٢٠٢٠‬دووبــارە وەک‬ ‫خوێندنــی ســاڵی پــار پێشــنیازی خوێندنــی کــردووە بەشــێوەی‬ ‫ئەلکترۆنــی لــە قوتابخانــە حکومــی و نــا حوکمییەکانــدا بــۆ قۆناغەکانــی‬ ‫ســەرەتایی و ناوەنــدی و ئامادەیــی جگــە لــە قۆناغــی ‪١٢‬ی‬ ‫ئامادەیــی کــە خوێندکارانــی پۆلــی ‪١٢‬ی ئامادەیــی لەنــاو هۆڵەکانــی‬ ‫خوێندنــدا وانــەکان دەخوێنــن بــە گرتنەبــەری ڕێــکارە تەندروســتی‬ ‫و خۆپارێزییــەکان‪ .‬هەروەهــا ســەبارەت بــە خوێندنــی زانکــۆ و‬ ‫پەیمانــگاکان وەزارەتــی خوێندنــی بــااڵ پێشــنیازی ئەوەیکــردووە کــە‬ ‫خوێندنــی ئەمســاڵ لــە زانکــۆ و پەمانــگا حكومــی و ناحكومییەکانــدا‬ ‫بەشــێوەی خوێندنــی (ئاوێتــە) دەبێــت‪ ،‬خوێندنــی ئاوێتــە واتــە خوێندنی‬ ‫هەندێــک لــە وانــەکان لەنــاو زانکۆکانــدا دەبێــت و هەندێکــی دیکــەش‬ ‫بــە شــێوەی ئەلکترۆنــی دەخوێنرێــت و تاقیکردنــەوە پراکتیکییــەکان‬ ‫لەنــاو زانکۆكانــدا ئەنجــام دەدرێــن‪ .‬هەندێــک لــە تاقیکردنەوەکانیــش‬ ‫بــە شــێوازی ئەلکترۆنــی دەکرێــت‪ ،‬كــە بــە ڕاســتی لێــرەدا کۆمەڵێــک‬ ‫ســەرنج و تێبینــی دروســت دەبــن بــۆ مــن وەک خوێندکارێکــی زانکــۆ‬ ‫دەربــارەی ئــەم پێشــنیازانەی وەزارەتــی پــەروەردە و خوێندنــی بــااڵ‪.‬‬ ‫پێــش هــەر شــتێك‪ ،‬چــۆن وەزارەتێکــی گــەورەی وەک پــەروەردە ڕێچــار‪ :‬وەک دەزانیــن لــەم چەنــد ڕۆژەی پێشــودا وەزیــری خوێندنــی‬ ‫لــە تونایــدا نییــە هەمــان ئــەو ڕێــکارە خۆپارێــزی و تەندروســتیانە بــااڵ پێشــنیازی کــردووە کــە شــێوازی خوێندنــی ئەمســاڵی ‪-٢٠٢٠‬‬ ‫بگرێتــە بــەر بــۆ ‪ ١١‬قۆناغەکــەی دیکــە وەكئــەوەی كــە بــۆ قۆناغــی ‪ ٢٠٢١‬بــە شــێوازی خوێنــدی (ئاوێتــە) بێــت‪ ،‬ئایــا بەڕێزتــان وەك‬ ‫‪١٢‬ی ئامادەیــی دەیگرێتــە بــەر‪ ،‬لەکاتێکــدا خۆیــان بــاش دەزانــن کــە خوێندکارێکــی زانکــۆ چــۆن لــەم پێشــنیازە دەڕوانــن؟‬ ‫پێشــوتر لــە خوێندنــی ئەلکترۆنیــدا شکســتیان‌هێنــاوە و ئــەم پالنــی بــاوان‪ :‬ســەرەتا زۆر ســوپاس بــۆ ئێــوە و بەدەمەوەھاتنــی خوێندکاران‬ ‫خوێندنــە بەهــۆی بێباکــی و کەمتەرخەمیــی حکومەتــی هەرێمــی و پاڵپشــتیتان لــە ڕێگــەی ڕۆژنامەکەتانەوە‪.‬‬ ‫کوردســتانەوە بــووە لەدابیــن نەکردنــی پێداویســتییەکانی خوێندنــی ســەبارەت بــە پرســیارەكەتان و بــۆ ئــەم بڕیــارەی وەزارەتــی خوێندنی‬ ‫ئەلکترۆنــی بــۆ خوێنــدکاران‪ .‬خــۆ ئەگــەر بێتــو ئــەم پێشــنیازانە بــااڵ کــە دەڵێــن خوێنــدن بکرێــت بــە ئەلیکترۆنــی‪ ،‬مــن پێموایــە ئــەوان‬ ‫جێبەجــێ بکرێــن‪ ،‬دەبێــت مندااڵنــی ئــەم نیشــتیمانەش ببنــە قوربانــی خەمــی خوێندكارانیــان نییــە و تەنیــا دەیانەوێــت خۆیــان لــە موچــەی‬ ‫دەســتی نەشــارەزایی بڕیارەکانــی ئــەم وەزیــر و وەزارەتانــە‪ .‬مامۆســتایان ڕزگار بکــەن‪ .‬ئەگەرخەمــی خوێندكاریــان بێــت‪ ،‬بۆچــی‬ ‫ســەبارەت بــە خوێندنــی زانکــۆ و پەمانــگاکان بــە شــێوازی خوێندنــی قۆناغــی ‪١٢‬ی ئامادەییــەکان دەچنــەوە خوێنــدن‪ ،‬ئەوانیــش مرۆڤــن و‬ ‫ئاوێتــە‪ ،‬دەتوانــم بڵیــم لــە ئــەو پــەڕی نەشــارەزایی و بــێ ئاگاییــدا ئــەم مەگــەر توشــی کۆرۆنــا نابــن؟ بۆیــە جگــە لــە نەدانــی موچەی مامۆســتا‬ ‫پێشــنیازانەیان کــردووە‪ ،‬ئەگەرنــا باشــە لــە زانکــۆ و پەیمانگاکاندا جگە هیــچ ھۆکارێکــی دیکــە نابینمــەوە لــەو پێشــنیازەدا‪.‬‬ ‫لــە خوێنــدکاری نــاو شــارەکان‪ ،‬خوێنــدکاری دەرەوەی شــاریش هــەن! ڕێچــار‪ :‬ئایــا ئێــوەی خوێندکارانــی زانکــۆ و پەیمانــگا حكومــی و‬ ‫ناحکومییــەکان ھیــچ داوا کاری و بەیاننامەیەکتــان ئاڕاســتەی‬ ‫مــن پێــم ســەیرە گــەر ئــاگاداری ئەمــە نەبــن‪ .‬ئــەی ئــەو خوێندکارانــەی‬ ‫وەزارەتــی خوێندنــی بــااڵ و وەزیــری خوێندنــی بــااڵ کــردووە لــەو‬ ‫کــە لــە دەرەوەی شــارن و زانکــۆ و پەیمانگاکانیــان لەنــاو شــاردایە‪،‬‬ ‫بارەیــەوە؟‬ ‫چــۆن دەتوانــن ئەگــەر ڕۆژێــک خوێنــدن لــە نــاو زانکــۆ و پەیمانگاکانــدا‬ ‫بــاوان‪ :‬بەڵــێ بەیاننامەیەکمــان نــاردووە بــۆ وەزارەت‪ ،‬بــەاڵم وەاڵمیــان‬ ‫بــوو لــە دەرەوەی شــارەوە بێــن بــۆ زانکــۆ و پەیمانــگاکان و دواتــر‬ ‫نەداوینەتەوە‪.‬‬ ‫بگەڕێنــەوە چونکــە ڕەنگــە وانــەی ڕۆژی داهاتوویــان بــە شــێوەی‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ئەگــەر ھاتــوو گــوێ بــۆ داواکارییەکانتــان نەگیــراو پێشــنیازی‬ ‫ئەلکترۆنــی بێــت‪ ،‬یاخــود بــۆ تاقیکردنەوەکانیــش بەهەمــان شــێوە‪.‬‬ ‫خوێندنــی ئەمســاڵی زانکــۆ و پەیمانــگاکان لــە بەرژەوەنــدی ئێــوەی‬ ‫ئەمــە ســەرەڕای ئــەوەی وەک پێشــوتر ئامــاژەم پێــدا بــە هــۆی خوێندکارانــدا نەبــوو‪ ،‬ئــەو كات ھەڵوێســتتان چــی دەبێــت؟‬ ‫خراپیــی بــاری دارایــی هاواڵتییانــەوە لــە ســایەی ســەری بەرپرســانی بــاوان‪ :‬ئەگــەر وەاڵممــان نەدەنــەوە‪ ،‬ئــەوا بایکۆتــی سەرتاســەریی‬ ‫هەرێمــی کوردســتانەوە‪ ،‬لــە نەتوانینــی خوێنــدکاران بــۆ دابینکردنــی ڕادەگەیەنیــن‪ ،‬هەروەهــا هیــچ لــە خوێنــدکاران ناچنــە کاڵس ڕوومەکان‬ ‫پێداویســتییەکانی خوێندنــی ئەلکترۆنیــدا دەبێــت بــۆ لەمــەودوا و بــە هەمــوو شــێوەیەک بــە سیســتەمی ئاوێتــە و ئونالیــن ڕازی نابین‪.‬‬ ‫خەرجییەکــی زۆریــش بــەکار بێنــن بــۆ هاتوچۆکــردن بەتایبەتــی‬ ‫ئــەو خوێندکارانــەی کــە لــەدەرەوەی شــارن و زانكۆکانیــان لەنــاو‬ ‫شــارەكاندایە‪.‬‬ ‫لەڕاســتیدا لــەو پــەڕی نەشــارەزایی و بــێ ئاگایدا یاخــود لە بێباكییاندا‬ ‫ئــەم پێشــنیازە کــراوە بــۆ ئەمســاڵی خوێنــدن كــە بــە هیــچ جۆرێــك‬ ‫ئامــادە نیــن خەرجییەكانــی پێداویســتییەكانی خوێنــدكار بگرنــە * ‪ 733‬ملیــۆن كەســی پێگەشــتوو و گەنــج لــە جیهانــدا توانــای‬ ‫ئەســتۆ و دەیانەوێــت هەمــوو تێچووەكــە و كێشــەكانی ئــەم پڕۆســەیە خوێنــدن و نوســینیان نییــە؛‬ ‫بخەنــە ســەر شــانی كەســوكاری خوێنــدكاران و خوێنــدكاران * ‪ 617‬ملیــۆن منــداڵ و هــەرزەكار دەســتیان نــاگات بــە كەمتریــن‬ ‫خۆیــان‪ .‬بۆیــە هــەر لەبــەر ئــەم پێشــنیازە کــە لــە بەرژەوەندیــی ئاســتەكانی خوێندنــەوە و بیركاریــی ســەرەتایی؛‬ ‫خوێندکارانــدا نییــە‪ ،‬زۆرینــەی خوێندکارانــی زانکــۆکان لــە هەمــوو * لــە قۆناغــی ســەرەتای پەتــای ڤایرۆســی كۆرۆنــادا‪ ،‬خوێندنــگاكان‬ ‫شــارەکانی هەرێمــی کورســتاندا لــە ئێســتادا ناڕەزایــی خۆمــان داخــران و ئەمــەش بــووە هــۆی دابڕانــی لــە ســەدا ‪63.3‬ی هەمــوو‬ ‫دەربڕیــوە و چەنــد داواکاری و بەیاننامەیەكمــان ئامــادە کــردووە خوێندكارانــی جیهــان كــە تێكــڕا پێكدێت لــە ‪ 1.09‬ملیــار خوێندكار؛‬ ‫کــە دەبێــت ئــەم پێشــنیازەی وەزارەتــی پــەروەردە ڕەتبکرێتــەوە و‬ ‫* وەاڵم و پالنــی ســەرەتایی پەروەردەیــی بوونــی نەبــوو بــۆ‬ ‫لەبــری ئــەوە پێشــنیازێک بکــەن کــە لــە بەرژەوەندیــی خوێندکارانــدا‬ ‫خوێندكارانــی پێگەشــتوو‪ ،‬بۆیــە زۆرێــك لــە گەنجان و پێگەشــتووان‬ ‫بێــت‪ .‬خــۆ ئەگــەر بێــت و داوا کارییەکانیشــمان قبوڵنەکــەن‪ ،‬ئــەوا‬ ‫نەیانتوانــی یاخــود كەمتریــن دەستپێڕاگەشــتنیان هەبــوو بــۆ‬ ‫ئێمــە بایکۆتــی خوێندنــی ئەلکترۆنــی دەکەیــن و ئەگــەر پێویســتیش‬ ‫كەمتریــن ئاســتەكانی زانیاریــی بــۆ ڕاییكردنــی كاروبــارە زۆر‬ ‫بــکات خۆپیشــاندانێکی سەرتاســەریی خوێنــدکاران ئەنجــام دەدەیــن‬ ‫ســەرەتاییە ڕۆژانەییــەكان‪.‬‬ ‫و ڕێــكاری تونــد دەگرینەبــەر بــۆ وەاڵمدانــەوەی ئــەو پالنــەی كــە‬ ‫دەرئەنجــام زیانێكــی پەروەردەیــی و مادیــی زۆر دەگەیەنێــت بــە خــو‬ ‫(سەرچاوە‪ :‬ماڵپەڕی نەتەوە یەكگرتووەكان)‬ ‫ێنــدكاران‪.‬‬

‫ئایا دەزانیت؟‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪4‬‬

‫دەبێت چی بكەین؟‬

‫ژمارە‪ )٩( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢٠/٩/١٥( -‬‬

‫ئەركێكی شۆڕشگێڕانە لە سەردەمی نیولیبرالیزمدا‬ ‫كارزان عەزیز‬ ‫كاتێــك بزووتنــەوەی هێلــەك زەردەكانــی فەڕەنســا پێینایــە مانگــی‬ ‫شەشــەمی ناڕەزایەتییــە كاریگەرەكــەی خۆیــەوە‪ ،‬ئــاالن بادیــۆی‬ ‫فەیلەســوفی فەڕەنســی لەژێــر ناونیشــانی «وانەكانــی بزووتنــەوەی‬ ‫هێلــەك زەردەكان»دا وتارێكــی زۆر گرنگــی باڵوكــردەوە‪ .‬ســەرەتا‬ ‫بادیــۆ بزووتنــەوەی هێلــەك زەردەكانــی زۆر بــۆ گرنــگ نەبــوو‬ ‫چونكــە وایدەبینــی كــە بزووتنەوەكــە داهێنەرانــە و پشــكەوتوخوازانە‬ ‫نییــە‪ ،‬بــەاڵم دواتــر گۆشــەنیگای بــۆ بزووتنەوەكــە تاكــو ڕادەی‬ ‫پێچەوانەبوونــەوە‪ ،‬گۆڕانــی بەســەردا دێــت و بــە ئومێــدەوە‬ ‫لەبارەیــەوە دوا‪ .‬لــەم وتــارەدا‪ ،‬هەوڵدەدەیــن لەبــەردەم باشــترین‬ ‫ئــەو ڕووناكییانــەی كــە بادیــۆ دەیانخاتــە ســەر بزووتنــەوەی هێلــەك‬ ‫زەردەكان‪ ،‬بزووتنــەوەی ناڕەزایەتیــی ئێســتای عێــراق و كوردســتانی‬ ‫پــێ ببینیــن و بــە تایبەتیــش تاوتوێــی پێگــە و ئەركــی چینــی ناوەڕاســت‬ ‫بكەیــن لەنــاو ئاڵوگۆڕ و داخوازییەكاندا‪.‬‬ ‫بادیــۆ پێیوایــە ئــەم دۆخــە نالەبــارەی‬ ‫ئێســتای فەڕەنســا و ئــەو هەمــوو‬ ‫هێرشــەی بــۆرژوازی كــە دەیكاتــە‬ ‫ســەر خواســت و خزمەتگوزارییــەكان‬ ‫و خەڵــك بــە گشــتی دوو هــۆكاری‬ ‫لــە پشــتەوەیە كــە یەكەمیــان بریتییــە‬ ‫لــە تۆڵــەی بــۆرژوازی لــە شۆڕشــی‬ ‫‪68‬ی فەڕەنســی و دووهــەم ئــەو‬ ‫شكســتەی كــە كۆمۆنیزمــی كۆتایــی‬ ‫ســەدەی بیســت بــە خۆیــەوە بینــی‪.‬‬ ‫خاڵــی یەكــەم پەیوەســتە بــە فەڕەنســا‬ ‫و دووهــەم بــە جیهانــەوە‪ .‬لەگــەڵ‬ ‫ئەوەشــدا‪ ،‬ئــەم دوو هــۆكارە وایانكــرد‬ ‫كــە زۆر هێــز و حــزب لەژێــر نــاوی‬ ‫ڕیفۆرمــدا لەالیــەن باڵــە جیاوازەكانــی‬ ‫بۆرژوازییــەوە خۆیــان مانیفێســت‬ ‫بكــەن و لــە ســێبەری داخوازییەكانــی‬ ‫خەڵكــدا ڕێگایــان بــۆ بەشــداریی سیاســییانەی خۆیــان لــە ڕێگــەی‬ ‫هەڵبژاردنەكانــەوە‪ ،‬خۆشــكرد‪ .‬بادیــۆ ئــەم بەشــدارییەی ڕیفــۆرم‪ ،‬كــە‬ ‫لــە باڵــی بۆرژوازیــی خۆیــەوە لەدایــك دەبێــت و پتــر بەرئەنجامــی‬ ‫نیولیبرالیزمــە‪ ،‬بــە ڕیفۆرمــی ســاختە لــە قەڵــەم دەدات و پێیوایــە ئەمــە‬ ‫«كودەتــای دیموكراتی»یــە و لەژێــر نــاوی ڕیفۆرمــدا ئەنجــام دراوە‬ ‫و دەدرێــت‪ .‬هــەردوو خاڵەكــەش‪ ،‬تۆڵــەی بــۆرژوازی لــە شۆڕشــی‬ ‫‪68‬ی فەڕەنســی و الوازبوونــی كۆمۆنیــزم‪ ،‬لــە یــەك خاڵــدا یەكدەگــرن‬ ‫و كۆدەبنــەوە كــە دەركەوتنــی نیولیبرالیزمــە لــە ســەرەتای ســااڵنی‬ ‫‪1980‬كان كــە لەالیــەن چاوســاغانی وەكــو ڕێگــن و تاچــەرەوە‬ ‫بەدیهــات‪ .‬ئــەم دەســتپێكە كەمتــازۆر كاریگەریــی خۆی لەســەر جیهان‬ ‫بەجێهێشــت‪ ،‬لەكاتێكــدا جێبەجێكردنەكــەی لــە عێراقــدا لــەوە زیاتــر‬ ‫دواكــەوت كــە ســەرمایەی جیهانــی و بەتایبــەت ئەمریكــی پێویســتی‬ ‫پێبــوو‪ .‬یەكێــك لــەو واڵتانــەی كــە بــە ئاســان بــۆ ســەرمایەی جیهانیــی‬ ‫قوتنــەدرا و نەتوانــرا بازاڕەكــەی بكرێــت بــە بازاڕێكــی جیهانیــی‬ ‫تەراتێنتێداكــراو‪ ،‬عێــراق بــوو؛ كــە ئەمریــكا و بەڕیتانیــا پێیانوابــوو‬ ‫هۆكارەكەی ڕژێمی بەعســی عێراقی و ســەدام حســێنە‪ .‬بۆیە هێرشــە‬ ‫ســەربازییەكەیان لــە ســاڵی ‪2003‬دا دیوارەكانــی ئــەو بــازاڕە نیمچە‪-‬‬ ‫داخــراوەی عێراقیــان ڕووخانــد و قۆناغــی بەهێــزی نیولیبرالیــزم لــە‬ ‫عێراقــدا بــە هاتنــی ئەمریــكا و هاوپەیمانەكانــی دەســتیپێكرد‪ .‬حــزب و‬ ‫ســەركردە و ســەرمایەدارە كوردەكانیــش ئەمەیــان بــە دەرفەتێكــی‬ ‫چارەنوسســاز بینــی بــۆ بازرگانیكــردن و ســەرمایەداریكردن بــە‬ ‫هەمــوو ســەروەت و ســامانی گشــتیی كوردســتانەوە كــە خــۆی لــە‬ ‫بەســتنەوەی بــازاڕی كوردســتاندا بینییــەوە بــە بازاڕەكانــی جیهانەوە‪:‬‬ ‫تااڵنكردنــی ســەروەت و ســامانی گشــتی و تەراتێنكردنــی كۆمپانیــا‬ ‫گــەورەكان و دامەزراندنــی كۆمپانیــا خۆماڵییــەكان لەالیــەن حــزب و‬ ‫ســەرمایەدارە ناوخۆییەكانــەوە‪ .‬ئــەوەش بــوو هــەر زۆر بەخێرایــی‬ ‫و لەپێنــاو بــە یاســاییكردنی ئــەم تااڵنچێتییــەدا‪ ،‬لــە ســاڵی ‪2007‬دا‬ ‫پــڕۆژە یاســای وەبەرهێنانیــان بــۆ دەرچانــد؛ ئەمــەش وایكــرد‬ ‫ســەرمایەی حــزب و دەســەاڵتداران و ســەرمایەدارە ســەربەخۆكانی‬ ‫كوردســتانی باشــور لــە ئێســتادا پشــكێكی گــەورەی نــاو ســەرمایەی‬ ‫بانكیــی جیهــان پێكبهێنێــت‪ .‬دیــوی ئەودیــوی ئــەم قومــارەش بریتییــە‬ ‫لــە بەتایبەتیكردنــی كەرتــە گشــتییەكان و قەرزێكــی گــەورە بۆســەر‬ ‫خەڵــك‪ .‬ئەوەشــی لــە مــاوەی چەنــد ســاڵی ڕابــردوودا هێرشــێكی‬ ‫توندتــری كــردە ســەر داهاتــی تاكەكــەس لــە كوردســتاندا‪ ،‬بڕیــن و‬

‫كەمكردنــەوەی موچــە بــوو لــە دەرەوەی هەمــوو یاســاكانەوە و لەژێر‬ ‫حوكمــی دۆخــی هــااڵوارد و نائاســاییدا‪ .‬بەمپێیــە‪ ،‬لــە دوای ڕوخانــی‬ ‫ڕژێمــی بەعســەوە جۆرێكــی دیكــە لــە ڕژێــم و حوكمڕانیــی لــە عێــراق‬ ‫و كوردســتاندا لەدایكبــوون كــە بــە پێــوەری ئەمڕۆیــی هێنــدەی‬ ‫ڕژێمــی فاشیســتی بەعــس مەترســیدارن بــۆ كۆمەڵــگا چونكــە لەالیــەك‬ ‫عێــراق و كوردســتانیان كــردووە بــە بازاڕێكــی مەترســیدار بــۆ خەڵــك‬ ‫و كرێــكار و فەرمانبــەری ناوخۆیــی و بیانــی‪ ،‬لەالكــەی تریشــەوە‪،‬‬ ‫ئــەو پــارەی لــە ڕێگــەی تااڵنكردنــی ســەروەت و ســامانی گشــتیی‬ ‫عێــراق و كوردســتانەوە دەســتی دەخــەن بەرگــری و مانەوەیــان‬ ‫بــە هاوپەیمانێتــی لەگــەڵ دڕەنــدە ناوچەیــی و جیهانییەكانــی دیكــەدا‬ ‫بەهێزتــر و زیاتــر دەكات‪.‬‬ ‫بــەاڵم ئایــا بۆچــی ئاڵوگــۆڕە گەورەكانــی لــە شــێوەی شۆڕشــەكان‬ ‫لەســەر دەســتی چینــە مافخــوراوەكان ڕوونــادات؟ بادیــۆ بــە دیوێكــدا‬ ‫وەاڵمــی ئــەم پرســیارە بــەوە دەداتــەوە كــە كەوتنــی كۆمۆنیزمــی‬

‫واقیعــی زیانێكــی زۆری بــە چینــە مافخــوراوەكان گەیانــدووە چونكــە‬ ‫چیتــر ئــەو هێــزە گــەورەی دژ بــە ســەرمایەداری و دڕندەییەكــەی‬ ‫وەســتابووەوە وەك پێشــتر لــە كۆمەڵــگادا بوونــی نەمــاوە‪ .‬بــە‬ ‫دیوێكــی دیكەشــدا‪ ،‬پێیوایــە ئەمــە وایكــرد پێگــەی ئابــوری و سیاســیی‬ ‫چینــی ناوەڕاســت لەنــاو كۆمەڵــگادا الوازتــر بێــت و نەتوانــن دژ بــە‬ ‫دابەزینــی ســتانداردەكانی ژیــان بجەنگــن و ڕۆژانــە زیاتــر و زیاتریــان‬ ‫لێبەردەبێتــە نــاو چینەكانــی خــوارەوەی كۆمەڵگاوە‪ .‬ســەرباری ئەوەی‬ ‫كــە كۆمۆنیــزم وەك هێــزی ڕاســتەقینەی چینەكانــی خــوارەوەی‬ ‫كۆمەڵــگا ئامــادە نییــە تاكــو بتوانێــت چینــی ناوەڕاســتیش بــە ئاقارێكــی‬ ‫دیكــەدا بەرێــت‪ .‬لەگــەڵ ئەوەشــدا‪ ،‬بادیــۆ ڕەخنــەی تونــدی پێگــەی‬ ‫چینــی ناوەڕاســت دەگرێــت و بــەو بۆنەیــەوە قەرزێــك لــە مانیفێســتی‬ ‫ماركــس و ئەنگڵــس دەكات‪:‬‬ ‫«چینــی ناوەڕاســتی نــزم‪ ،‬لەوانــە بەرهەمهێنــەری بچــوك‪،‬‬ ‫دوكاندار‪،‬پیشــەوەر‪ ،‬جوتیــار‪ ،‬هەمــووان دژ بــە بۆرژوازیــی دەجەنگــن‬ ‫بــۆ ئــەوەی خۆیــان لــە لەناوچــوون بپارێــزن وەك بەشــەكانی چینــی‬ ‫ناوەڕاســت‪ .‬بەمهۆیــەوە ئــەوان شۆڕشــگێڕ نیــن‪ ،‬بەڵكــو كۆنزێرڤاتیڤــن‪.‬‬ ‫تەنانــەت كۆنەپەرســتن‪ ،‬لەبەرئــەوەی دەیانەوێــت چەرخــی مێــژوو‬ ‫بگەڕێننــەوە بــۆ دواوە‪».‬‬ ‫ئــەو فەیلەســوفە دەڵێــت ئــەوەی ئێســتا جێــگای نائومێدییــە ئەوەیــە‬ ‫كــە هەرچەنــدە چینــی ناوەڕاســت دەیەوێــت بگەرێتــەوە بــۆ پێگەكــەی‬ ‫جارانــی خــۆی بــەاڵم ناتوانێــت چونكــە دەســەاڵت و ماكرۆنیــزم‬ ‫(ماكرۆنــی ســەرۆكی فەڕەنســا و ســەرۆكە هاوشــێوەكانی دیكــەی‬ ‫لەوانــە كازمــی و مەســرور بارزانــی) دەزانــن كــە مەترســییەكەی‬ ‫جارانــی كۆمۆنیزمیــان لەســەر نەمــاوە و نایانەوێــت ئــەو تێچوونــە‬ ‫لــە چینــی ناوەڕاســتدا بكــەن و دەســتبەرداریان بــوون‪ .‬ئەمــە بــۆ‬ ‫كوردســتانیش تــا دوا ڕادە ڕاســتە بــەو مانایــەی كــە یەكێتــی و پارتــی‬ ‫لــە ئێســتادا ئــەو مەترســییەی پێشــتری كۆمۆنیزمیــان لەســەر نییــە‬ ‫كــە پێشــتر هەبــوو‪ .‬بۆیــە هێرشــەكانی ئــەم جــۆرە لــە بۆرژوازیــی‬ ‫ســەردەمی نیولیبرالیــزم كــە بادیــۆ بــە ئۆلیگارشــییان ناودەبــات‬ ‫بۆســەر چینەكانــی خــوارەوە و تەنانــەت چینــی ناوەڕاســتیش‬ ‫كــە هێشــتا خــەون بــە زۆرێــك لــە دەســتكەوتە بۆرژوازییەكانــی‬ ‫پێشــترەوە دەبینــن‪ ،‬تادێــت نامرۆڤانەتــر و دڕندانەتــر بــن‪ .‬زۆرێــك‬ ‫ڕۆژانــە لــە سۆشــیال میدیــادا ڕەخنــە و ڤیدیۆكانیــان باڵودەكەنــەوە‬ ‫و دەپرســن ئایــا بۆچــی دوای چەنــد دەیەیــەك لــە خزمەتكــردن بــەو‬

‫حــزب و هێــزە بااڵدەســتانە‪ ،‬كەشــی ئێســتا بــەو شــێوەیە پشــتگوێ‬ ‫خــراون و ئاوڕیــان لێنادرێتــەوە! بــە دڵنیاییــەوە ئــەوەی لــە ڕۆڵــی‬ ‫ســەرمایە و پێگــەی چینــەكان لــە قۆناغــی نیولیبرالیزمــدا تێنــەگات‪،‬‬ ‫ناتوانێــت وەاڵمــی ئــەم پرســیارە بداتــەوە‪.‬‬ ‫هەرچەنــدە بادیــۆ پێیوایــە كــە هێلــەك زەردەكان پیشــكەوتوخوازن‪،‬‬ ‫بــەاڵم پێشــیوایە‪« :‬ڕاســتە كــە هێلــەك زەردەكان دژ بــە بۆرژوازیــی‬ ‫دەجەنگــن‪ ،‬وەك ئــەوەی ماركــس دەیڵێــت‪ .‬بــەاڵم بــۆ ئــەوە دژ بــە‬ ‫بۆرژوازیــن تاكــو بتوانــن نەزمێكــی كــۆن و بەســەرچوو بهێننــەوە‪،‬‬ ‫نــەك نەزمێكــی كۆمەاڵیەتــی و سیاســیی نــوێ دابهێنــن‪ ،‬ئــەوەی‬ ‫كــە پێیدەگوترێــت «سوســیالیزم»‪ ،‬یــان لەســەروی ئەوەشــەوە‪،‬‬ ‫ئــەوەی لــە ســەدەی نــۆزدەوە پێیدەگوترێــت «كۆمۆنیــزم»‪ ».‬بــە‬ ‫تەنیشــتی ئەمەشــەوە‪ ،‬بادیــۆ وایدەبینێــت كــە ناڕێكخراوێتیــی هێلــەك‬ ‫زەردەكان خاڵێكــی پۆزەتیڤــە چونكــە وزەی تاكەكانــی باشــتر‬ ‫تێیــدا دەردەكەوێــت و دەتەقێتــەوە‪ .‬ئەمــە پێــش ئــەوەی ستایشــی‬ ‫ناڕێكخراوێتیــی خەڵــك بێــت وەكئــەوەی‬ ‫كــە پۆستمۆدێرنیســتەكان بــە هەمــوو‬ ‫ناڕێكخراوێتییــەك توشــی شاگەشــكە‬ ‫دەبــن‪ ،‬ڕەخنەیــە لــە سیاســەتی لــە‬ ‫قاڵبــدان و ڕێكخراوێتییــەك كــە كــوژەری‬ ‫هێــز و توانــای داهێنەرانــەی خەڵكــە لــە‬ ‫ئاســتە فراوانەكەیــدا چونكــە جیهــان لــە‬ ‫ســەردەمی نیولیبرالیزمــدا داخــوازی‬ ‫و ناڕەزایەتییەكانــی فراوانتــر و‬ ‫هەمەڕەنگتــر كــردووە لــەوەی كە هێزێك‬ ‫یــان چەنــد هێزێــك‪ ،‬ڕابەرێــك یــان چەنــد‬ ‫ڕابەرێكــی دیاریكــراو بتوانــن هەیمەنــە‬ ‫و ئیحتیــوای فراوانــی و بێشــوماریی‬ ‫داخــوازی و ناڕەزایەتییــەكان بكــەن‪.‬‬ ‫هەرچەنــدە‪ ،‬نابێــت ئەوەمــان لــە‬ ‫یادبچێــت كــە بۆرژوازیــی هەمیشــە‬ ‫ســود لــەو كەلێــن و بۆشــاییانە‬ ‫دەبینێــت كــە نارێكخراوبــوون دروســتی‬ ‫دەكات‪ ،‬وەك ئــەوەی بادیــۆ دەڵێــت تەنانــەت لــەو دەرچەیــەوە‬ ‫ڕاسیســتەكانیش دزەیــان كردووەتــە نــاو بزووتنەوەكــەوە‪ .‬ئەمــە بــۆ‬ ‫دۆخــی ئێســتای كوردســتان و عێراقیــش هــەم لــەوەدا دروســتە كــە‬ ‫ناڕەزایەتــی و داخوازییــەكان هەمەالیــەن‪ ،‬فــراوان و بێشــومارن و‬ ‫هەمیــش كــە بۆشــایی و كەلێنــی ناڕێكخراوبــوون دەرفەتــی زۆری‬ ‫بــە دەســەاڵتداوە تاكــو ســەركوتی زیاتــری ناڕەزایەتییــەكان بــكات و‬ ‫داخوازییەكانیــان وەاڵم نەداتــەوە‪ .‬لێــرەوە‪ ،‬ڕێكخراوبــوون پرســێكی‬ ‫هەنوكەییــە و پێویســتە خەڵكــی ناڕەزایــی پێبەپێــی چوونەپێشــتی‬ ‫ملمالنــێ و هەنگاوەكانیــان داهێنەرانەتــر و ئازادانەتــر مامەڵــەی‬ ‫لەگەڵــدا بكــەن تاكــو بتوانــن بــە شــێوەیەكی بــەردەوام ئــەو جۆرانــەی‬ ‫ڕێكخســتن دابهێنیــن كــە ڕۆژانــە پێویســتییان پێیەتــی و هەروەهــا‬ ‫پەنــاش ببەنــە بــەر ئــەو ڕێكخراوبوونــەی كــە ســەرئەنجام دەتوانێــت‬ ‫نەزمــی كۆمەاڵیەتــی و سیاســی لــە عێــراق و كوردســتاندا بگۆڕێــت‪.‬‬ ‫بــەاڵم ترســی زەمینــەی ئیحتیواكــردن‪ ،‬لــە قاڵبــدان‪ ،‬ســەركوت و‬ ‫لێســەندنەوەی ئازادیــی یەكێكــە لــەو مەترســییانەی كــە پێویســتە لــە‬ ‫هەمــوو فۆرمێكــی بچــوك و گــەورەی ڕێكخراوبوونــدا بیریلێبكرێتــەوە‬ ‫لەالیــەن خەڵكانــی ناڕازییــەوە بەتایبــەت ئــەوەی كــە هەڕەمــی و‬ ‫بیرۆكراتیــك دەبێتــەوە‪ .‬ئــەو هێرشــە ڕێكخــراو و ناڕێكخراوانــەی‬ ‫كــە لەالیــەن دەوڵــەت‪ ،‬میلیشــیا‪ ،‬حــزب و هێزەكانــەوە هــەر لــە‬ ‫ڕەشــبگیری‪ ،‬ڕفانــدن‪ ،‬تۆقــان و تیــرۆر و ئیغتیالــەوە كــە دەكرێنەســەر‬ ‫خەڵكــی مافخــوراو و ئازادیخــواز‪ ،‬وادەكــەن زەمینــەی زیاتــر بــۆ‬ ‫كار و جواڵنــەوەی نهێنــی و ڕێكخراوتــر خــۆش ببێــت‪ .‬بەمپێیــە و‬ ‫بــە پێوەرەكانــی پێشــتر‪ ،‬پرســی ڕێكخراوبــوون نــە ئیختیــاری و نــە‬ ‫زەرورییــە‪ ،‬بەڵكــو دیالەكتیكییــە و هەمیشــە لەنێــوان بــوون و نەبووندا‬ ‫دێــت و دەچێــت و یارییەكــی زیرەكانــە دەكات‪.‬‬ ‫لــە پرســی ئاڵوگــۆڕ و گەشــتن بــە دەســەاڵتدا‪ ،‬بادیــۆ پێیوایــە لــە‬ ‫ئێســتادا و لــەدوای ناڕەزایەتییــە مەزنەكانــەوە (شــۆڕش و بزووتنەوە‬ ‫گــەورەكان)‪ ،‬ئەوانــەی هەڵدەبژێردرێــن نــەك هــەر هیــچ ناگــۆڕن‪،‬‬ ‫بەڵكــو مەترســیدارترن لــەوەی كــە پێشــتر هەبــوون‪ .‬بــۆ نموونــە‪،‬‬ ‫لــەدوای شۆڕشــی ‪68‬ی فەڕەنســییەوە‪ ،‬هاوپەیمانێتییــەك كــە پێشــتر‬ ‫بوونــی هەبــوو‪ ،‬توانــی دەســەاڵتی بباتــەوە‪ ،‬یاخــود فۆرمێكــی دیكــە و‬ ‫نامــۆ بــە ناڕەزایەتییــەكان دەســەاڵت دەگرێتــە دەســت لــە نموونــەی‬ ‫ئیخوانــی میســڕ و پاشــانیش ســوپا لەگــەڵ سیســیدا‪ ،‬لــە توركیــا لــە‬ ‫بــۆ ل ‪١١‬‬ ‫نموونــەی ئــەردۆگان‪ ،‬یــان ئەوانــەی كــە تەنیــا‬

‫ژمارە‪ )٩( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢٠/٩/١٥( -‬‬

‫تەندروستی‬

‫‪5‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫یەكێــك لــە ئەندامانــی ئــەو تــۆڕە وەاڵمــی پرســیارەكانی‬ ‫ڕێچــار دەداتــەوە‪...‬‬

‫ڕێچار‪ :‬ئایا ئه‌م تۆڕه‌ كه‌ی دامه‌زراوه‌ و ئامانجی‌ چیه‌؟‬ ‫حه‌ســه‌ن مــارف‪ :‬ئــەم تــۆڕە پیشــتر گەاڵڵــە ڕێــژی بــۆ‬ ‫کرابــوو‪ ،‬ئەتوانــم بڵێــم لەکۆتــای مانگــی حوزەیــران کەرتــی‬ ‫گشــتی تەندروســتی لەبــەر هێرشــێکی زۆر توندابــوو بــۆ‬ ‫داخســتن و پەکخســتنی‪ ،‬بۆیــە لــە ‪٢‬ی ئــاب پــاش چەنــد‬ ‫جارێــک کۆبوونــەوە گفتۆگــۆ بڕیــاری دروســتكردنی‬ ‫ئــەم تۆڕەمــان دا‪ .‬ئامانجمــان ڕێگریکردنــە لەداخســتن و‬ ‫تااڵنکردنــی کەرتــی گشــتیی تەندروســتی و پاراســتن و‬ ‫فەراهەمکردنــی خزمەتگوزاریــی تەندروســتی شــیاو بەپێــی‬ ‫چڕیــی دانیشــتوان و هەلومەرجــە تایبەتــەکان و خەڵــک‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬وه‌ك ده‌زانیــن ماوه‌یه‌كــی درێــژه‌ به‌تایبه‌تیكردنــی‬ ‫كه‌رتــی ته‌ندروســتی بــه‌ ته‌نیشــت كه‌رته‌كانــی‬ ‫تــره‌وه‌ ده‌ســتیپێكردووه‌ و زیانێكــی زۆری بــه‌ كه‌رتــی‬ ‫ته‌ندروســتی گشــتی گه‌یانــدوه‌‪ ،‬تۆڕه‌كــه‌ لــه‌م باره‌یــه‌وه‌‬ ‫ده‌یه‌وێــت چیبــكات؟‬ ‫حەســەن مــارف‪ :‬دەربــارەی بەتایبــەت کردنــی کەرتــی‬ ‫تەندروســتی هــاوکات و هەمــان شــێوەی کەرتــە‬ ‫خزمەتگوزاریــە گشــتیەکان‪ ،‬بەدڵنیــای کەرتــی گشــتی‬ ‫تەندروســتی زیانــی زۆری پێگەیشــتوە وەک ڕاکێشــان و‬ ‫بردنــی دکتــۆر و کەســانی شــارەزاو خــاوەن ئەزمــون لــە‬ ‫کەرتــی گشــتی بــۆ تایبــەت و بەکارهێنانــی موڵــک و کەلوپەلی‬ ‫کەرتــی گشــتی بــۆ تایبــەت‪ ،‬شــێواندن و ناشــیرین کردنــی‬ ‫خزمەتگــوزاری لــە ناوەندەکانــی کەرتــی گشــتی‪ ،‬بــۆ ڕێگــری‬ ‫کــردن لەتااڵنکــردن و داخســتنی کەرتــی گشــتی ئەرکــی ئــەم‬ ‫تۆڕەیــە الیەنــە پەیوەنــدار و کاریگــەرەکان ئاگاداربــکات‬ ‫لــە هــەر کارێکــی نەخــوازراو بــۆ پەکخســتنی ئــەم کەرتــە‬ ‫و جواڵندنــی ڕای گشــتی و جەمــاوەر و فراونکردنــی ئــەم‬ ‫تــۆڕە بــە ڕێژەیــەک زۆربــەی جێــگا پیویســت و کاریگەرەکان‬ ‫بگرێتــەوە‪ .‬هه‌روه‌هــا دامەزرانــدن و دروســت کردنــی‬ ‫بــۆردی کارگێــری لــە کەســانی شــارەزا و خــاوەن ئەزمونــی‬ ‫تەندروســتی لــە جیــگای بەڕێوەبــەر و کارگێــری گەنــدەڵ و‬ ‫بــێ کەڵــک‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬ئــه‌و كارانــه‌ چیــن كــه‌ تۆڕه‌كــه‌ لــه‌ ســه‌ره‌تای‬ ‫دامه‌زراندنیــه‌وه‌ تــا ئێســتا كردوویه‌تــی‪ ،‬ئه‌توانــن بــ ‌ه‬ ‫كورتــی لــه‌و باره‌یــه‌وه‌ بۆمــان بدوێــن؟‬

‫حەســەن مــارف‪ :‬ئەوکارانــەی ئــەم تــۆڕە کردویەتــی‬ ‫کردنــەوەی نەخۆشــخانەیەكه‌ بــە نــاوی ئەڵــوەن لــە خانەقیــن‬ ‫بــۆ توشــبوانی پەتــای کۆرۆنــا‪ ،‬لێکۆڵینــەوە و جواڵندنــی‬ ‫كه‌یســی نەخۆشــخانەی منااڵنــی هەولێــر بــۆ دادگا و شــوێنە‬ ‫پەیوەنــدارەکان‪ ،‬کــە لەالیــەن چەند دەزگا و خەڵکی خێرخواز‬ ‫کرابــوەوه‌ بــۆ منــااڵن‪ ،‬بــەاڵم دەســتی بەســەردا گیــراوە بــۆ‬ ‫کەرتــی تایبــەت‪ .‬جــواڵن و ئاگادارکردنــی الیەنــی پێویســت و‬ ‫پەیوەنــدار و کاریگــەر لەســەر دۆخــی نەخۆشــخانەی هیــوا‬ ‫لــە ســلێمانی له‌وان ـه‌ ڕێکخــراوە جیهانیــەکان و ناوچەیــەکان‬ ‫‪ ،‬هه‌روه‌هــا ســەردان و ئاگادارکردنــی نوێنەرانــی پەڕلەمانــی‬ ‫عیــراق لــە ســلێمانی‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬به‌تایبه‌تیكردنــی كه‌رتــه‌ خزمه‌تگوزارییــه‌كان‬ ‫یه‌كێك ـه‌ ل ـه‌ خاســیه‌ته‌كانی لیبراڵیزمــی نــوێ و ئه‌م ـه‌ش‬ ‫پڕۆژه‌یه‌كــی ئابووری‪-‬سیاســیه‌‪ ،‬پێتــان وایــه‌ بــه‌ بــێ‬ ‫ته‌داخولــی سیاســی لـه‌ سیســته‌می حكومڕانیــدا ئیمكانــی‬ ‫ئــه‌وه‌ هه‌یــه‌ ئــه‌م به‌تایبه‌تیكردنــه‌ بوه‌ســتێنرێت؟‬ ‫یاخــود كه‌رتــی ته‌ندروســتی گشــتی بپارێزرێــت؟‬ ‫حەســەن مــارف‪ :‬بەدڵنیــای بەتایبــەت کردنــی خزمەتگوزاریــە‬ ‫گشــتیەکان بــۆ تایبــەت و بازرگانــی کــردن پێــوەی سیاســەت‬ ‫و ماهیەتــی لیبرالیزمــی نوێیــه‌‪ ،‬پەیوەنــدی بەسیســتمی‬ ‫ئابــوری و ڕامیــاری هەیــە‪ .‬کێشــەکەش لێــرەوە دەســت پــێ‬ ‫دەکات بــە تایبــەت بانکــی دراوی نێــو دەوڵەتــی پــێ دەنێتــە‬ ‫هەرواڵتێــک یەکــەم کاری بەتایبەتکردنــی خزمــەت گوزاریــە‬ ‫گشــتیە خۆڕایەکانــە‪ .‬تاکــو سیســتمی ئابــوری و ڕامیــاری‬ ‫نەگۆڕێــت ناتوانرێــت خزمەتگوزایــە گشــتیەکان لەدەســت‬ ‫تااڵنکــردن و بازرگانــی پێوه‌کــردن بپارێزرێــت‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ئــەم تــۆڕە بەناچــاری وەك کاری بەپەلــە هه‌وڵــده‌دات ئــه‌م‬ ‫به‌تایبه‌تیكردنــه‌ لــه‌ ئاســتێكدا بوه‌ســتێنێت‪.‬‬ ‫ڕێچــار‪ :‬كێــن ئه‌وانـه‌ی ده‌توانــن لـه‌م تۆڕانـه‌دا به‌شــداربن‬ ‫و چــۆن ده‌كرێــت فراوانتــر بكرێن؟‬ ‫حەســەن مــارف‪ :‬ئــەو کەســانەی دەتوانــن بەشــداربن‬ ‫هــه‌ر كه‌ســێكه‌ كــه‌ دەیەوێــت کەرتــی گشــتی تەندروســتی‬ ‫بپارێزیــت لــە تــااڵن و داخســتن‪ ،‬هه‌روه‌هــا ئامــاده‌ن كار‬ ‫بكـه‌ن بــۆ باشــکردن و بەهێزکردنــی ئــەم کەرتــە‪ .‬چاالکوانــان‬ ‫و خەڵکــی دڵســۆز و خــاوەن ئەزمــوون دەتوانــن بەشــدار‬ ‫بــن و ســنورمان بــو بەشــداری کــردن نیــە‪ ،‬ئێمــە لەســەر‬ ‫هیــچ بنەمــاو ڕێچکەیەکــی حیزبــی و ئایدۆلۆجــی دیارکــراو‬ ‫کار ناکەیــن و ئــەم تــۆڕە هــی ئــەو کەســانەیە کــە ئیشــی‬ ‫تیاده‌کــەن و بەهێــزی ده‌کــەن‪ .‬کاری ئێمــە کاری ئاســۆییە‬ ‫کــەس ســەرۆک و بەرپــرس و جێگــر و بڕیاردەرنیــە ئــەوه‌‬ ‫کــۆی بۆچونەکانــە بڕیــار ئــەدات چــۆن دەکرێــت ئــەم تــۆڕە‬ ‫فــراون کەیــن‪ .‬بانگــەوازی هەمــوو ئــەو کەســانە ده‌كه‌یــن‬ ‫كــه‌ خزمەتگــوزای تەندروســتی گشــتیان ئامانجــە بێــن‬ ‫لــە ناوەندەکانــی کاری بــۆردی به‌ڕیوه‌بــردن چاودێــری‬ ‫دروســتکەین‪ ،‬ئــەو نەخۆشــخانە و ناوەندانــەی چــۆڵ کــراون‬ ‫یــان بــێ کاریگــەر کــراون بــەکاری هــەرەوەزی خۆبەشــی‬ ‫بەڕێــوە ببه‌یــن‪.‬‬

‫کلینیکی ڕێچار‬

‫دیداری «ڕێچار» له‌گەڵ «تۆڕی پاراستنی‬ ‫ته‌ندروستیی گشتی»‬

‫گۆشەیەکی تەندروستیی تایبەتە‪( ،‬د‪.‬ھەڤین کمال شاهـ محمد)‪،‬‬ ‫پسپۆڕی بێھۆشکاری و ئازارشکاندن‪ ،‬دەینووسێت‬

‫خەمۆکی؛‬

‫نەخۆشییە باوەکەی سەردەمی مۆدێرنە‬ ‫کۆمەڵێــک ئامــار و داتــای ترســناک کــە ڕێکخــراوی تەندروســتیی جیھانــی (‪)WHO‬‬ ‫لەئەنجامــی توێژینــەوە و لێکۆڵینەوەکانیــدا خســتویەتیە بەردەســتمان پێماندەڵێــن؛‬ ‫ئــەو نەخۆشــییەی تەشــەنەدەکات و مەترســیدارە بــۆ مرۆڤەکانــی ئــەم ســەردەمە‬ ‫شــێرپەنجە نیــە‪ ،‬و بەھەمــان شــێوەش نەخۆشــی ئایــدز نیــە‪ ،‬بەڵکــو خەمۆکــی یــە‪.‬‬ ‫خەمۆکــی و ســترێس بەشــێوەیەکی ترســناک بەرۆکــی مرۆڤــی ئــەم ســەدەیەی‬ ‫گرتۆتــەوە و لــە ئێســتادا بــە ســەدان ملیــۆن کــەس پێــوەی دەناڵێنــن‪.‬‬ ‫بەپێــی توێژینــەوەکان بێــت لــە ئێســتادا زیاتــر لــه (‪ )٣٠٠‬ملیــۆن کــەس لەجیھانــدا‬ ‫بەدەســت ئەم نەخۆشــییەوە دەناڵێنن‪ .‬ســتاتیکە تازەکان دەڵێن لە ‪ ٪١٨‬ی دانیشــتوانی‬ ‫گۆیــی زەوی لــە ســترێس و دڵەراوکێــی بەردەوامــدان‪ ،‬کــە ئەمــەش ھۆکاری‬ ‫ســەرەکییە بــۆ دروســتبوونی خەمۆکــی‪ .‬بەنموونــە ئەگــەر وواڵتێکــی زلھێــزی وەکــو‬ ‫«بەریتانیــا» بــه‌ تموونــه‌ وه‌ربگریــن‪ ،‬لــە ھەر شــەش کەســێکدا یەکێــک دەناڵێنێــت‬ ‫بەدەســت خەمۆکییــەوە‪ .‬ئــەم ڕێژەیــەش تابڵێــی ڕێژەیەکــی زۆرە ‪.‬‬ ‫خەمۆکــی نەخۆشــیەکی ڕاســتەقینەی دەروونــی و جەســتەییە‪ ،‬کــە بەڕێژەیەکــی زۆر‬ ‫ترســناکە و جۆرێــک لــە کەمئەندامێتــی دروســت دەکات‪ .‬خەمۆکــی کاریگەریەکــی‬ ‫نەرینــی زۆری ھەیــە لەســەر ژیانــی تــاک و کۆمەڵــگا‪ ،‬مــرۆڤ گۆشــەگیر دەکات و‬ ‫دایدەبڕێــت لــە جیھانــی دەرەوە‪ .‬وە دەگاتــە ڕادەیــەک کــە کاریگــەری ھەبێــت لەســەر‬ ‫داڕمانــی ئابــووری وواڵتــەکان ‪.‬‬ ‫ئــەم نەخۆشــییە یەکێکــە لــە ھەرە ھۆکارە ســەرەکییەکانی خۆکوشــتن‪ ،‬کــە مەزەنــدە‬ ‫دەکرێــت بــە (‪ )٨٠٠‬ھەزار حاڵــەت لــە هــەر ســاڵێکدا‪.‬‬ ‫زۆربــەی کەیســەکانی خەمۆکــی کەســانی گەنــج و الون‪ ،‬لــە نێــوان تەمەنــی (‪-١٥‬‬ ‫‪)٢٩‬ســاڵن‪ .‬بینــراوە کــە ئافرەتــان زیاتــر لــە پیــاوان تووشــی دەبــن‪ .‬توێژینــەوەکان‬ ‫ســەلماندویانە کــە ئافرەتانــی ڕۆژھەاڵتــی ناوەڕاســت و جیھانــی ســێھەم زیاتــر‬ ‫تووشــی ئــەم جــۆرە نەخۆشــییە دەبــن ( کــە ئەمــەش ھۆکارەکــەی دەگەڕێتــەوە بــۆ‬ ‫نەبوونــی ئــازادی و کلتــوور و نەریــت و عەقلیەتــی نێرســاالری کــە ئــەم کۆمەڵگایانــە‬ ‫بــە ڕێــوە دەبــات‪ ،‬جگــە لــەو ئەرکــە زۆرەی کــە دەکەوێتــە سەرشــانی لــە ئیــش و کاری‬ ‫مــاڵ و دەرەوە بــێ یارمەتــی پیــاو و بــێ دەســکەوتنی مافــی گونجــاو‪.‬‬ ‫خەمۆکــی لەمێــژە دەردێــک بــووە لەنــاو کۆمەڵــگای مرۆڤایەتیــدا‪ ،‬وە ئەگــەر بگەڕێنــەوە‬ ‫بــۆ مێــژوو دەبینیــن؛ چەنــدەھا ســەرۆک و ئــەو کەســایەتیانەی لــە پلــە و پۆســتی بــااڵدا‬ ‫بــوون بەدەســت ئــەم نەخۆشــیەوە نااڵندوویانــە‪ .‬بــۆ نموونــە؛ ھەر لــە «ئەبــراھام‬ ‫لنکۆلــن»ەوەی ســەرۆکی ئەمریکــی بــۆ «ونســتون چرچــل» ی ســەرۆکی بەریتانیــی‪،‬‬ ‫کــە مێژوویــان ھەبــووە لەگــەڵ نەخۆشــی خەمۆکــی و لەکاتــی بڕیــارە ھەســتیارەکاندا‬ ‫زیاتــر پێیانــەوە دەرکەوتــووە‪ .‬جگــە لــە زۆر بیرمەنــد و وێنەکێــش و فەیلەســوفە‬ ‫بەناوبانگــەکان وەکــو ‪ :‬ســیگمۆند فرۆیــدی باوکــی زانســتی دەروونشــیکاری و ڤــان‬ ‫کوغــی وێنەکێشــی بەناوبانــگ‪ ،‬کــە لــە کۆتایــدا بــووە ھۆکاری ئــەوەی کۆتایــی بــە‬ ‫ژیانــی خــۆی بێنێــت‪ .‬بــەاڵم ئەمانــە تەنیــا حاڵــەت بــوون و ھەرگیــز بــەم جــۆرەی ئێســتا‬ ‫نەبــووە‪ ،‬کــە ببێــت بــە دیــاردە و ســیمایەک بــۆ ســەردەمێک‪.‬‬ ‫لــەم ســەردەمەدا خەمۆکــی تەنیــا کێشــەی تــاک نەمــاوە‪ ،‬بەڵکــو بووە بە کێشــەی گەالن‬ ‫و کۆمەڵــگای جیــاواز‪ ،‬بەجۆرێــک توێژەرەوەکانــی ناچارکــردووە زاراوەی «گەلــی‬ ‫دڵخــۆش « و « گەلــی خەمــۆک» بەکاربھێنــن لەکاتــی باســکردنی کۆمەڵگاکانــدا‪.‬‬ ‫بــۆ نموونــە‪ ،‬گەالنــی وواڵتــە ئەســکەندەنافیەکان بــە کەســانی دڵخــۆش و گەشــبین‬ ‫ناســراون و بــە پێچەوانەشــەوە گەالنــی ڕۆژھەاڵتــی ناوەڕاســت بــە کەســانی ڕەشــبین‬ ‫و خەمــۆک ناســراون ‪.‬‬ ‫لــە ھەندێــک وواڵتــدا لەبــەر زۆری ڕێــژەی خەمۆکــی لەنــاو ھاواڵتیانــدا ناچــار بــوون‬ ‫کــە ھەوڵێکــی ڕژد بــدەن بــۆ زیادکردنــی ئــەو توێژینــەوە و لێکۆڵینەوانــەی دەبنــە ھۆی‬ ‫دڵخۆشــکردنی گەلەکانیــان و دووریــان دەخەنــەوە لــە خەمۆکــی و خۆکوشــتن بــۆ‬ ‫نموونــە؛ لــە وواڵتــی جەزائیــر و کۆریــای باشــوور‪.‬‬ ‫ئەگــەر لــە ڕووی زانســتییەوە بــاس لــەم نەخۆشــییە بکەیــن‪ ،‬ئــەوە کەســی تووشــبوو‬ ‫بــەم نەخۆشــییە ھەمیشــە لەحاڵەتــی غــەم و پەژارەدایــە‪ ،‬لەژێــر فشــاری دەروونــی و‬ ‫ســترێس و دڵەڕاوکێدایــە‪ .‬چاالکیەکانــی ڕۆژانــەی بەشــێوەیەکی بەرچــاو کەمدەبێتــەوە‬ ‫و لەگەڵیــدا ھەســت بــە بێتاقەتــی بــەردەوام و نەمانــی ھێــز و توانــا دەکات‪ .‬تێکچوونــی‬ ‫خــواردن و خواردنــەوە‪ ،‬شــەونخونی‪ ،‬ھەســتکردن بــە بــێ ئومێــدی و بێھودەیــی‬ ‫ژیــان‪ ،‬ڕەشــبینی‪ ،‬لــە کۆتایشــدا لەوانەیــە ببێتــە ھۆی خۆکوشــتن‪ .‬بــۆ ل ‪١١‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪6‬‬

‫ژنان‬

‫كاریگه‌ریی ‌ه ده‌رونییه‌كانی ڤایرۆسی كۆرۆنا له‌سه‌ر‬ ‫ژنان و مندااڵن‬ ‫ده‌شنێ نه‌ریمان‬

‫لەســەرە‪ ،‬ســه‌رباری ئه‌مــه‌ش قه‌یرانــه‌ ئابوورییه‌كــه‌ زیاتــر‬ ‫به‌رۆكــی ژنانــی گرتــووه‌‪ .‬ئــه‌م فاكته‌رانــه‌ هه‌مــوو به‌یه‌كــه‌وه‌‬ ‫هێرشــیان بۆسـه‌ر دایكان هێناوه‌ و توشــی خه‌مۆكی و دڵەڕاوكێ‬ ‫و بارودۆخێكــی خراپــی ده‌روونــی كــردوون‪ ،‬بێگومــان ئه‌مــه‌ش‬ ‫ڕاســته‌وخۆ كار له‌ســه‌ر بــاری ژیــان و ده‌روونــی منداڵه‌كانیــان‬ ‫ده‌كات جگـه‌ لـه‌و فاكته‌رانـه‌ی دیكـه‌ش كـه‌ ژیانــی مندااڵنیــان زۆر‬ ‫لــه‌وه‌ قورســتركردووه‌ كــه‌ پێشــتر هه‌بــوو‪.‬‬

‫ئــه‌وه‌ی زانــراوه‌ تــا ئێســتا ژنــان زیاتــر له‌ژێــر هه‌ڕه‌شــه‌ی‬ ‫نه‌خۆشــیی و شــڵه‌ژانه‌ ده‌رونییه‌كانــدان‪ ،‬هــۆكاره‌ بنه‌ڕه‌تیه‌كه‌شــی‬ ‫ئـه‌و دۆخـه‌ ناهه‌مواره‌یـه‌ كـه‌ ژنــان زۆر لـه‌ مێــژه‌ تێیــدا ده‌ژیــن و‬ ‫پێــوه‌ی ده‌ناڵێنــن‪ .‬ه ـه‌ر ئه‌وه‌نــده‌ به‌ســنه‌بوو‪ ،‬قه‌یران ـه‌ ئابــووری و‬ ‫سیاســی و كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانــی س ـه‌رده‌می ڤایرۆســی كۆرۆناشــی‬ ‫هاتـه‌ سـه‌ر‪.‬‬ ‫بــه‌ بــێ هیــچ داتــا و لێكۆڵینه‌وه‌یەكیــش ئــه‌وه‌ ڕوونــه‌ كــه‌ ئــه‌م هه‌رچه‌نــده‌ كۆرۆنــا ڤایــرۆس واده‌رده‌كه‌وێــت كــه‌ كاریگه‌ریــی‬ ‫قه‌یرانـه‌ ســترێس و دڵەڕاوكــێ و گرفتـه‌ ده‌روونییه‌كانــی ژنانیشــی ڕاســته‌وخۆی له‌ســه‌ر منــدااڵن نەبێــت و توشــیان نــاكات‬ ‫زیاتــر كردووه‌‪،‬ل ـه‌ بابه‌ته‌كاتــی پێشــتری ئ ـه‌م په‌ڕه‌ی ـه‌دا تیشــكمان بــه‌اڵم منــدااڵن به‌ده‌رنه‌بــوون لــه‌و كاریگه‌رییــه‌ ده‌روونییــه‌‬ ‫خســتووەته‌ سـه‌ر هۆكاره‌ ئابووری و سیاســییه‌كانی ئه‌م هێرشــە نەخــوازراوەی كـه‌ هاته‌پێــش‪ ،‬واتـه‌ جه‌ســته‌یان پارێــزراو بــوو لـه‌‬ ‫كوشــنده‌یه‌ی ســه‌ده‌ی بیســتویه‌ك بــۆ ســه‌ر ژنــان و لێكه‌وتــه‌ نه‌خۆشــییه‌كه‌ بــه‌اڵم ده‌روونیــان نــا‪ .‬هه‌ربۆیــه‌ بــه‌ده‌ر نه‌بــوون‬ ‫كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانــی‪ ،‬بێگومــان ئ ـه‌م قه‌یــران و دۆخ ـه‌ ناهه‌مــواره‌ی لــه‌و تــرس و تۆقانــه‌ زۆره‌ی كــه‌ ڤایرۆســه‌كه‌ دروســتی كــرد‪،‬‬ ‫مرۆڤایه‌تــی و ژنانیشــی تێكه‌وتــووه‌ بــێ كاریگــه‌ری ده‌روونــی كاریگــه‌ری ده‌روونــی قوڵــی له‌ســه‌ر دانــان‪ ،‬ســه‌رباری دابــڕان‬ ‫نیــن‪ .‬هەروەهــا هه‌ریــه‌ك لــه‌م قه‌یرانانــه‌ كاریگــه‌ری درێژمــاوه‌ لـه‌ هاوڕێكانیــان و خوێنــدن و فێربــوون و به‌سـه‌ربردنی كاتێكــی‬ ‫و كورتمــاوه‌ی ده‌روونــی دیاریكــراوی هه‌یــه‌‪ ،‬ســه‌رباری ئــه‌و زۆر لــه‌ ماڵــدا و به‌كارهێنانــی ئامێــره‌ ئه‌لیكترۆنییــه‌كان كــه‌‬ ‫هه‌مــوو نااڵنــدن و ئازارچه‌شــتنانه‌ی كــه‌ پێــی ده‌گوتــرا دۆخــی هه‌موویــان كاریگــه‌ری نێگه‌تیڤــی خۆیــان هه‌یــه‌‪ .‬هه‌رچه‌نــده‌‬ ‫ده‌ستنیشــانكردنی ڕێــژه‌ی ئــه‌م كاریگه‌رییــه‌ له‌ســه‌ر منــدااڵن تــا‬ ‫نۆرمــاڵ یــان ئاســایی‪.‬‬ ‫لــه‌ ســایه‌ی ســەرمایەداریدا هیــچ دۆخێــك نییــه‌ پێــی بگوترێــت ئێســتا زه‌حمه‌ت ـه‌ ب ـه‌اڵم ل ـه‌ لێكۆلینه‌وه‌یه‌كــدا ك ـه‌ ل ـه‌ واڵتــی چینــدا‬ ‫دۆخــی نۆرمــاڵ‪ ،‬هێنــدە نەبێــت كــە نۆرمــاڵ بــه‌و هه‌لومه‌رجــه‌ی ئه‌نجامــدراوه‌ لــه‌ مــاوه‌ی یــه‌ك مانگــی كه‌ره‌نتینــه‌دا ‪22.6%‬‬ ‫پێشــتر ده‌گوترێــت كــه‌ مــرۆڤ بــە ناچــاری و لەژێــر فشــاری منــدااڵن نیشــانه‌ی خه‌مۆكییــان تێــدا ده‌ركه‌وتــووه‌ و ‪18.9%‬‬ ‫زۆردا‪ ،‬هــه‌وڵ دەدات خــۆی له‌گه‌ڵــدا بگونجێنێــت و پێــی ڕابێــت توشــی شــڵه‌ژانی ده‌روونــی بــوون كــه‌ بێگومــان ئــه‌م ڕێژه‌یــه‬ ‫و بــه‌ نۆرمــاڵ و ئاســایی له‌قه‌ڵه‌مبــدا‪ ،‬لــه‌ كاتێكــدا هه‌رگیــز لــە ئێســتادا‌ زۆر زیاتــره‌ لــه‌وه‌ به‌هــۆی درێژبوونــه‌وه‌ی مــاوه‌ی‬ ‫ئاســایی نییــە‪ .‬كه‌واتــه‌ ئــه‌م دۆخــه‌ هه‌مــان دۆخــی پێشــترە بــە كه‌ره‌نتینــه‌ و قه‌یرانه‌كانــی دیكــەوە‌‪.‬‬ ‫درێژكراوەیــی و لــە قووڵییــدا بــه‌ قه‌یرانــی زه‌قتــر و زیاتــره‌وه‌ ‌ ل ـه‌ ئێســتادا ئ ـه‌وه‌ی فۆك ـه‌س و ته‌ركیــزی ت ـه‌واوی له‌س ـه‌ره‌ ل ـه‌‬ ‫لــەوەی كــە پێشــتر بــە ئاســان نەدەبینــران و لەژێــر قوڵپیــان دەدا‪ ،‬دونیــادا گه‌ڕاندنـه‌وه‌ی مندااڵنـه‌ بــۆ قوتابخانـه‌كان‪ ،‬بـه‌اڵم بێگومــان‬ ‫ئــه‌م زیانــه‌ ده‌روونیانــه‌ لــه‌ داهاتوویه‌كــی نزیــك یــان دووردا‬ ‫بەهــۆی ڤایرۆســی كۆرۆنــا لــەم كاتــدا دەركەوتــن‪.‬‬ ‫ئـه‌م دۆخـه‌ نوێیـه‌ی كـه‌ قه‌یرانـه‌كان وه‌ك بوركان تێیــدا ده‌ته‌قنه‌وه‌ كاریگه‌رییه‌كانیــان له‌ســه‌ر پرۆســه‌ی پــه‌روه‌رده‌ و فێربوونیــش‬ ‫و قوڵپــده‌ده‌ن به‌شــێكی زۆری گــڕ و پریشــكه‌كه‌ی بــه‌ر ژنــان و ده‌رده‌كه‌وێــت‪.‬‬ ‫منــدااڵن كه‌وتــووه‌ و به‌تایبه‌تیــش ئــه‌و ژنانــه‌ی كــه‌ دایكــن و داتــا و لێكۆڵینــه‌وه‌كان پێمانده‌ڵێــن هه‌لومه‌رجــی ئابــووری و‬ ‫به‌رپرســیارێتی به‌خێوكردنــی مندااڵنیــان له‌ســه‌ره‌‪ ،‬كــه‌ بێگومــان بێــكاری كاریگه‌رییه‌كــی زۆر له‌ســه‌ر دۆخــی ده‌روونــی منــدااڵن‬ ‫كاریگــه‌ری له‌ســه‌ر ژیــان و ده‌روونــی مندااڵنیــش داده‌نێــت‪ .‬لــه‌ داده‌نێــت به‌ڕاده‌یـه‌ك باشــتربوونی دۆخــی ئابــووری لـه‌ كۆمه‌ڵــگا‬ ‫ســه‌ره‌تای مانگــی شه‌شــدا و بەهــۆی كاریگەرییەكانــی كۆرۆنــا و كه‌مبوونــه‌وه‌ی ڕێــژه‌ی بێــكاری یه‌كســانه‌ بــه‌ باشــتربوونی‬ ‫ڤایــرۆس و لێكەوتەكانیــەوە‪ 19% ،‬پیــاوان (بـه‌ بوونــی منــداڵ یــان دۆخــی ده‌روونــی منــدااڵن‪ ،‬بــه‌ پێچه‌وانــه‌وه‌ش قه‌یرانــی‬ ‫نه‌بوونــی) ڕایانگه‌یانــدووه‌ ك ـه‌ توشــی بێــزاری و بێتاقه‌تــی بــوون ئابــووری و به‌رزبوونــه‌وه‌ی ڕێــژه‌ی بێكاریــش یه‌كســانه‌ بــه‌‬ ‫بـه‌اڵم ڕێژه‌كـه‌ لـه‌و ژنانـه‌ی كـه‌ منداڵیــان نییـه‌ بـه‌رز ده‌بێتـه‌وه‌ بــۆ زیادبوونــی گرفتــی ده‌روونــی ل ـه‌ مندااڵنــدا‪ ،‬كه‌وات ـه‌ كاریگه‌ریی ـه‌‬ ‫‪ 30%‬و له‌وانـه‌ی كـه‌ منداڵیــان هه‌یـه‌ ‪ .34%‬ئـه‌م به‌راوردكارییـه‌ ده‌روونیه‌كانــی ئــه‌م قه‌یرانــه‌ و هه‌مــوو قه‌یرانه‌كانــی دیكــه‌ش‬ ‫بــه‌ مه‌به‌ســتی جیــاكاری نێــوان ژنــان و پیــاوان نیــه‪ ،‬بەڵكــو‌ بــه‌ حه‌تمــی گرفتــی ده‌روونــی بــۆ منــدااڵن دروســتده‌كات و‬ ‫ته‌نهــا جیــاوازی كاریگه‌رییه‌كانــی قه‌یرانــه‌كان له‌ســه‌ر پێگــەی به‌رده‌وامیشــی ده‌بێــت چونكــ ‌ه واپێناچێــت كــه‌ سیســته‌مه‌كه‌ بــه‌‬ ‫چینایەتیــی مرۆڤــه‌ جیــاوازه‌كان نیشــان ده‌دات تــا تێبگه‌یــن كــه‌ ئاســانی بتوانێــت ئــه‌م قه‌یرانــه‌ ئابوورییــه‌ چاره‌ســه‌ر بــكات و‬ ‫هه‌موومــان به‌شــێكی ئــه‌م گڕه‌مــان به‌رده‌كه‌وێــت‪ ،‬ڕه‌نگــه‌ بــه‌ ته‌نان ـه‌ت ئ ـه‌م قه‌یران ـه‌ش تێبپه‌رێنێــت ل ـه‌ مه‌ترســی قه‌یران ـه‌ ی ـه‌ك‬ ‫رێــژه‌ی جیــاواز به‌ركه‌وته‌بیــن بـه‌اڵم هـه‌ر هه‌مــوو هـه‌ر قوربانــی لــه‌ دوای یه‌كــه‌كان ڕزگاری نابێــت‪.‬‬ ‫درێژبوونــه‌وه‌ی ســەرمایەداری یه‌كســانه‌ بــ ‌ه نه‌هامه‌تــی و‬ ‫و ســوتووی ی ـه‌ك سیســته‌مین و ژنــان زیاتــر‪.‬‬ ‫ب ـه‌و هــۆكاره‌ی ك ـه‌ ژنــان به‌رپرســیارێتی زیاتــری به‌خێوكردنــی قه‌یــران بــۆ هه‌مــوو مرۆڤایه‌تــی و ژنــان و مندااڵنیــش چه‌ندیــن‬ ‫منداڵیــان له‌ســه‌ره‪ ‌،‬بۆیــه‌ دایــكان فشــاری ئابــووری زیاتریــان جــار زیاتــر قوربانــی ده‌ســتی ئــه‌م سیســته‌مه‌ قەیرانــاوی و پــر‬ ‫نه‌هامه‌تییــه‌ن‪.‬‬

‫ژمارە‪ )٩( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢٠/٩/١٥( -‬‬

‫هه‌نگاوێك به‌ره‌و ڕوناكی‬

‫حسێن عه‌لی شه‌ریف بە چیرۆكەكانی ئازارە‬ ‫بە سوێكان دەنوسێتەوە‬

‫کێ بەرپرسە لە مەرگی کەمالی برام؟‬ ‫ئەگەرچــی هەمــو دۆســت و خــزم و ناســراوەکان بــە ئێمــە و دایکمیــان‬ ‫ئەگــوت کــە شــەوان گــوێ لــە ڕادیۆکــەی ئێــران بگریــن‪ ،‬بەڵکــو ئەمــە خودایــە‬ ‫نــاوی باوکــی ئیمــەش لــە ڕیــزی ســەربازە دیلەکانــی جەنــگا بخوێنرێتــەوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم دایکــم نەیئەویســت بــاوەڕ بــەو ڕاســتییە تاڵــە بــکات‪ .‬دایکــم هەمیشــە‬ ‫لــە دەرگای ئــەو ســەربازانەی ئــەدا کــە بــە پشــوو لــە جەنگەکــەوە ئەگەڕانەوە‪.‬‬ ‫تەنانــەت پەنــای بــۆ ئــەو ســەربازە هەاڵتووانــەش ئەبــرد کــە گوندەکانیــان‬ ‫کردبــووە مەســکەن‪ .‬دایکــم شــەش ســاڵی ڕەبــەق‪ ،‬چــاو لــە دەرگا و دەســت‬ ‫لــە ســەر دڵ چاوەڕێــی باوکمــی کــرد‪ ،‬بــەاڵم بەرلــەوەی ئــەو هەواڵــەی پــێ‬ ‫بــگات کــە تامــەزرۆی بــوو‪ ،‬گیانــی ســپارد و ئێمەشــی خســتە نــاو دۆزەخــی‬ ‫ژیانــی ماڵــە مــام‪.‬‬ ‫هــەر دوای مانگێــک لــە مەرگــی دایکــم‪ ،‬هــەردوو خوشــکەکەم‪ ،‬لەیــا و‬ ‫ســەمیرە لــە قوتابخانــە دەرهێنــران و خرانــە خزمەتــی مامۆژنــە نەهلــە‪ .‬مــن‬ ‫و کەمالــی براشــم ئــەو ڕۆژانــەی کــە مەکتەبمــان نیوەڕۆیــان بــوو‪ ،‬ئەبــوو‬ ‫لــە حەوتــی ســپێدەوە هەتــا نیــوەڕۆ یەخــەی کــۆاڵن و گــەراج و چاخانــەکان‬ ‫بگریــن بــۆ گوڵــە بــەڕۆژە و پاکــەت فرۆشــتن‪ .‬ڕۆژەکانــی تریــش‪ ،‬هەتــا‬ ‫دەرەنگانــی شــەو بــە جووتــە‪ ،‬مــن بــە بۆیاخچێتــی و کەمالیــش بــە جگــەرە‬ ‫فرۆشــتن پارەمــان بــۆ مامۆژنــم پەیــدا ئەکــرد‪ .‬کەمــال لــە مــن جیاوازتــر بــوو‪،‬‬ ‫زۆرم الم ســەیر بــوو کــە چــۆن ئەبێــت ئێمــە لــە پشــتی یــەک بــاوک و لــە‬ ‫ســکی یــەک دایکــدا هاتبینــە دونیــاوە‪ .‬ئــەو بــە پێســتێکی ســپی ناســک و مــن‬ ‫بــە ڕەنگێکــی ڕەش‪ ،‬ئــەو بــە دەنگێکــی نــەرم و مــن بــە دەنگێکــی گــڕ‪ ،‬هــەر لــە‬ ‫ســەرەتای کەوتنــە ماڵــی مامــەوە مــن هەســتم ئەکــرد کــە کــوڕە گەورەکانــی‬ ‫مەکتــەب‪ ،‬ئەوانــەی کــە ئاوێنەیــان ئەخســتە ژێــر ڕەحلــەکان بــۆ بینینــی‬ ‫ناوگەڵــی مامۆســتا ئافرەتــەکان‪ ،‬ئەوانــەی کــە لــە ســەر ڕوبارەکــە دەســتیان‬ ‫بــۆ منــاڵ ئەبــرد و بــە دوای کــەری بــەرەاڵی کۆاڵنەکانــدا ئەگــەڕان‪ ،‬خۆیــان‬ ‫لــە کەمالــی بــرام نزیــک ئەکــردەوە‪ .‬زۆر جــار ئەمبینــی لــە ســەرەی وەرگرتنــی‬ ‫خواردنــی مەکتەبــدا خۆیــان بــە کەمالــەوە ئەلکانــد و ســۆکیان تــێ هــەڵ ئــەدا‪.‬‬ ‫کەمــال تەنهــا تەمەنــی نــۆ ســاڵ بــوو‪ ،‬نــە ئەیزانــی ئــەوان خەریکــی چیــن و‬ ‫نــە گرنگــی بــە هیــچ کوڕێکیــش ئــەدا‪ .‬ئــەو تــەواو لــە ئێمــە جیــاواز تــر بــوو‪.‬‬ ‫ئــەو ســاتە دەگمەنانــەی کــە بۆمــان ڕێــک ئەکــەوت یــاری تیــا بکەیــن‪ ،‬مــن‬ ‫لــە گــەڵ کوڕەکانــی مــام و منااڵنــی گەڕەکــدا یــاری هەلوکێــن و هەڵماتێــن و‬ ‫ئاشــە بەتەنورەمــان ئەکــرد‪ ،‬بــەاڵم کەمــال لەگــەڵ هــەردوو خوشــکەکەم و‬ ‫کچەکانــی مامەمــدا یــاری ماڵەباجێنــە و موروێــن و ماقڵــە ماقڵێنــەی ئەکــرد‪.‬‬ ‫جــار جــارەش وەک ئــەوان نینۆکەکانــی ســور ئەکــرد و قــژی بــە چەشــنی‬ ‫ئــەوان دائەهێنــا‪ .‬هەمیشــەش پەلکــی بــۆ کچــەکان ئەکــرد و قــژی بــۆ شــانە‬ ‫ئەکــردن‪ .‬مامــەم هەمیشــە لــە کەمالــی ئــەدا‪ ،‬ئەوەنــدەی لــێ ئــەدا کــە زۆرجــار‬ ‫دەرپێکــەی پــڕ ئەکــرد لــە میــز و چەندیــن جاریــش لــە ژێــر ئــازاری ســۆندەی‬ ‫مامەمــدا خــۆی پیــس ئەکــرد‪ .‬مــن تەنهــا دوو ســاڵ لــە ئــەو گــەورە تربــووم‪،‬‬ ‫بــەاڵم کــە ئەمــدی مامــەم بــە ســەریا هــاواری ئەکــرد و پێــی ئــەوت ژنانــی بــە‬ ‫قونــەوە کریــاو‪ ،‬یــەک دونیــا ڕقــم لــە مامــەم هەڵئەســتا و ڕقێکــی تێکــەڵ بــە‬ ‫بەزەییشــم بــۆ کەمــال تێــدا دروســت ئەبــوو‪ .‬زۆرجــار کــە بــە دەم ئــازار و‬ ‫ناوگەڵــی تــەڕەوە ئەهــات بــۆ الم ‪ ،‬منیــش لــە داخــی ئــەو هەڵســوکەوتانەی کــە‬ ‫هەمیشــە وەک کــچ بــوون‪ ،‬لێــم ئــەدا و لێــی تــوڕە ئەبــووم!‬ ‫لەیــا و ســەمیرە هەمیشــە دەرپێکەیــان لــە پێــی دائەکەنــد و بۆیــان ئەشــت‪،‬‬ ‫بــە دزیــەوە بــۆی ئەگریــان و دەســتیان ئەهێنــا بــە ســەریا‪ .‬کەمــال جیــاواز‬ ‫بــوو‪ .‬ئــەو هەرگیــز شــەڕی نەئەکــرد‪ .‬هەرگیــز چۆلەکــەی گوێســبانەکانی‬ ‫ئــازار نەئــەدا و کلکــی قومقمۆكەکانــی نەئەبــڕی‪ .‬ئــەو ئەوەنــدە ناســک بــوو کــە‬ ‫مــن زۆر جــار ڕقــم لێــی ئەبوویــەوە و مامەشــم بــە عــار و لەکــەی ئەزانــی بــۆ‬ ‫ســەر خــۆی‪ .‬ڕۆژ نەبــوو دراوســێکان گاڵتــەی پــێ نەکــەن‪ ،‬لــە هــەر کوێــوە‬ ‫دەرکەوتایــە ســەریان ئەخســتە ســەری تــا قســە بــکات‪ ،‬چونکــە کەمــال وەک‬ ‫کچێــک قســەی ئەکــرد و جوڵــە و هەڵسوکەوتیشــی هــەر هەمــووی کچانــە‬ ‫بــوو‪.‬‬ ‫مامۆژنــم بــە بیانــوی ئــەوەی کــە کەمــال کــوڕە‪ ،‬نەیئەهێشــت لــە گــەڵ‬ ‫کچەکانیــا یــاری بــکات‪ ،‬هەمیشــەش پێــی ئــەوت ئێــژی کەنیشــکی حیــزی‪ .‬ئــەو‬ ‫نەیئەتوانــی بەبــێ مــن بڕواتــە دەرەوە‪ ،‬چونکــە گەنجەکانــی بــۆ ل ‪١١‬‬

‫ژمارە‪ )٩( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢٠/٩/١٥( -‬‬

‫بیروڕا‬

‫‪7‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪ ٩/٩‬ڕۆژی جیهانیی بەرگریکردنە لە خوێندن و فێربوون‬ ‫خوێندن و فێربوون مافە‪ ،‬نەك ھەڵبژاردە‬

‫ئەکرەم نادر‬ ‫نەتــەوە یەکگرتــووەکان ‪٩/٩‬ی هەمــوو ســالێكیان بــە ڕۆژی جیھانیــی‬ ‫بەرگریکــردن لــە خوێنــدن و فێربــوون دەستنیشــانكردووە‪،‬دانانی ھەر‬ ‫ڕۆژێکیــش لەالیــەن ئــەم دەزگا ســەرمایەدارییە جیھانییــەوە واتــای‬ ‫بوونــی کێشــەیەک یــان پرســێکی مەترســیداری جیھانــی دەگەیەنێــت‬ ‫و دەبێــت بــەردەوام دەســەاڵتداران و کۆمپانیــا و دەوڵــەت و دەزگا‬ ‫و ڕێکخــراوە حکومــی و ناحکومییــەكان ئاگاداربــن و ئــاکام و‬ ‫ئامارەکانــی لەســەر کۆبکەنــەوە‪ .‬ئەمــە و ھەمــوو ئــەرک و بــاس و‬ ‫پــرس و لێکۆڵینەوەکانیــان بــە قازانجــی جەنگەڵســتانی ســەرمایەداری‬ ‫دەکەونــەوە و بەشــێکە لــە بەئاگابوونیــان لــە ھەڵچــوون و داچوونــی‬ ‫کێشــەکانی نــاو سیســتمی ســەرمایەداری‪.‬‬ ‫(دابینکردنــی خوێنــدن و فێربــوون بەخۆڕایــی پێویســتی ژیانــە‪ ،‬واتــە‬ ‫مافــە بــۆ ھەمــووان و ھەڵبــژاردە نیــە)‪ .‬پێموایــە ھیــچ مرۆڤێــک ئەگــەر‬ ‫یــەک تــۆز ئاســتی ئاگایــی چینایەتــی لــەال چەکــەرەی کردبێــت نکۆڵــی‬ ‫لــەوە نــاکات ئەگــەر بەرژەوەندییەکــی چینایەتــی دژە مدۆڤایەتــی تــر‬ ‫لــە پشــتی بەرژەوەندیەکانــی ســەرجەم مرۆڤایەتییــەوە نەبێــت بــە ھەر‬ ‫پاســاوێک بێــت خــۆالدان لــەم مافــە‪ ،‬تاوانێكــی گەورەیــە یاســاكانیش‬ ‫ناتوانــن چاوپۆشــی بكــەن لــەم مافــە‪.‬‬ ‫ھەر بەپێــی ڕاپــۆرت و ئامارەكانــی سیســتمی ســەرمایەداری خــۆی و‬ ‫دەزگا جیھانییەکانیــان لــە یونیســێف و ڕێکخــراوە جۆراوجۆرەکانــی‬ ‫تریــان کــە بەپێــی ناوچــەکان پێکیــان ھێنــاون و داھات و ســەرمایەی‬ ‫بەتااڵنبراویــان بــۆ تەرخانکــراوە بــۆ کۆکردنــەوەی ئامــار و چاودێری‪،‬‬ ‫هەروەهــا زیاتــر لــە ‪ ٣٥‬دەوڵــەت لــە جــیھان ڕاســتەوخۆ ھەڕەشــە‬ ‫لەســەر دەزگاکانــی خوێنــدن و داخســتن و ھێرشــکردنە ســەر‬ ‫خوێنــدکاران و مامۆســتا و منــدااڵن ڕۆژانــە ڕوودەدەن کــە ژمارەیــان‬ ‫‪ ٧٥‬ملیــۆن منداڵــە و تەمەنیــان لەنێــوان ‪ ٣‬بــۆ ‪ ١٨‬ســاڵدایە‪ .‬مــن لێــرەدا‬

‫نامەوێــت ھەمــوو ئامارەکانــی نــاو ڕاپۆرتــی ئــەو دەزگایانــە بەھەنــد‬ ‫وەربگــرم چونکــە دڵنیــام زۆر لــەوەش زیاتــرە لــەو جەنگەڵســتانەی‬ ‫دەزگا و ڕێکخــراوە گەندەڵەکانــی ئــەوان چاودێــری دەکــەن بــە‬ ‫قازانجــی بــازاڕی چاوچنۆکانــی ســەرمایەداری‪،‬ھەر خۆیــان داخســتنی‬ ‫خوێندنــگاکان و ســوتاندنی کتێــب و پێداویســتییەکان و ھەڕەشــە و‬ ‫فڕاندنــی ژنــان و کچانــی لــە کەرتــی خوێنــدن و فێربــوون بــە ھەزاران‬ ‫قوتابخانــە و فێرگــە و مــرۆڤ ئەژمــار دەکــەن کــە ئــەوان بــە یانــزە‬ ‫ھەزار خوێندنگــەی نــاو دەبــەن کــە ســوتێنراون و لەناوبــراون‬ ‫لــەو ناوچانــەی دەرگیــری کێشــەی جەنــگ و دەســەاڵتی ئاینــی و‬ ‫عەشــایەری و‪...‬ھتــد بــوون‪.‬‬ ‫کۆڤید‪-‬نــۆزدە و قەیرانــی سیســتمی ســەرمایەداری لــە بــواری‬ ‫خوێندنــدا دەیانجــار ئــەم کارەســاتەی گــەورە کردووە‪،‬لــە‬ ‫ھەنگاوەکانــی ســەرەتای بەنــاو خۆپارێزیــی جیھانیــدا لــەم پەتایــە‬ ‫زیاتــر لــە دوو ملیــار و نیــو خوێندنــکار بێبــەش بــوون لــە خوێنــدن‬ ‫لــە جیھاندا‪،‬ئەوانــەی کــە ھەتــا ئێســتا دەرفەتــی گەڕانەوەیــان نەبــووە‬ ‫نزیکــە لــە نیــوەی ئــەو ژمارەیــە کــە یــەک ملیــار و نیــوە‪ .‬ھەروەھا‬ ‫ھەر ئامارەکانــی خۆیــان دەستنیشــانی ئــەوە دەکــەن کــە لــە ھەر ســێ‬ ‫خوێندکارێــك یــەک خوێنــدکار بێبــەش دەبێــت لــە خوێنــدن بــەھۆی‬ ‫خوێندنــی ئۆنالیــن واتــا لــە ماڵــەوە و لــە ڕێگــەی ئەنتەرنێتــەوە بــەھۆی‬ ‫نەبونــی یــان دەسڕانەگەیشــتنی بــە پێداویســتیەکانی ئــەم بــوارە‪ .‬واتــا‬ ‫نزیکــەی ‪ ٧٥٠‬ملیــۆن بێبــەش دەبــن لــە خوێنــدن ئەمــە ســەرباری‬ ‫ئــەو ژمــارە زۆرەی پێــش پەتاکــە کــە لــەو وواڵتانــەی نەخوێنــدەواری‬ ‫ھەڕەشــە و مەترســی بــەردەوام بــووە تیایانــدا و ھەمیشــە خەڵکانــی‬ ‫ئــەو ناوچانــە بوونەتــە نێچیــری دەســتی بــازاڕی ھێــزی کاری ھەرزان‬ ‫و دەزگای ســیخوڕیی نێودەوڵەتــی و ڕێکخــراوی تیرۆریســتی و بانــد‬ ‫و مافیــا و کۆمپانیــای چەکفرۆشــی و بازرگانــی بــە مرۆڤــەکان لــە‬ ‫ئاســتی ناوچەیــی و جیھانیــدا‪.‬‬ ‫عێــراق و ھەرێمــی کوردســتان لــەم ئامارانــە بــەدەر نیــن و بــە‬ ‫یەکێــک لــەو شــوێنە مەترســیدارانە دەژمێردرێــت ھەر لــە کەناڵــی ‪٢٤‬‬ ‫کوردســتان کــە دەزگایەکــی ڕاگەیەندنــی پارتییــە لەھەمــان ڕۆژدا کــە‬ ‫ڕۆژی جیھانــی بــوو کۆبونــەوەی دەزگا ئەمنــی و کارگێڕییەکانــی‬ ‫ھەرێمــی پیشــانداو باســی لــەو کێشــانە کــرد کــە خوێنــدکاران بــەھۆی‬ ‫پاســی گوێزانــەوە و دەســتێوەردانی بەرپــرس و بەڕێوەبەرەکانــی‬ ‫قوتابخانــەکان لــە بەبازاڕکردنــی ئــەو پاســانە و دەســدرێژی بۆســەر‬ ‫خوێنــدکاران و مامۆســتایانی ئافــرەت و زۆر کێشــەی تــر کــرد‪ .‬ئەمــە‬ ‫و نەدانــی موچــەش کــە تەنانــەت ئامــادەش نەبــوون باســی بكــەن‬

‫ئــەوە دەردەخــەن کــە کوردســتانیش بەشــێکە لــەم جەنگەڵســتانە‬ ‫پڕمەترســییەی ســەرمایەدارانی دەســەاڵتی کوردایەتــی کــە بــە دیــاری‬ ‫بــۆ نەوەکانــی داھاتــووی کۆمەڵگەیــان ھێنــاوە لەســایەی سیســتمی‬ ‫خوێنمــژی ســەرمایەداری نیولیبڕالیــزم و ھەوڵــی بەتایبەتیکردنــی‬ ‫کەرتــی فێربــوون و خوێندنــدا‪ .‬ئەمــە لــە کاتێکــدا ھێشــتا نوزەیــەک لــە‬ ‫کەرتــی گشــتی ئــەو بــوارەدا مــاوە‪ ،‬بــەاڵم لەژێر چنگی دەســەاڵتدارانی‬ ‫کوشــتن و بڕیــن و تااڵنچیانــدا دوا ھەناســەی مەرگــی دەدات‪.‬‬ ‫ئــەم لێکدانــەوە و ئامارانــە چیمــان بۆ ڕووندەکەنــەوە و مرۆڤایەتی‬ ‫دەخەنە بەردەم کام بەرپرســیارێتییەوە؟‬ ‫کاتــی ئــەوە نەمــاوە ئێمــە بــە تــەنھا وەک خەباتکارانــی بزوتنەوەیەکی‬ ‫کرێــکاری و سۆسیالیســتی زانســتی و کۆمۆنیســتی لــەم بارانــەوە‬ ‫لێکدانــەوە بکەیــن و شــتەکان ڕوون بکەینــەوە‪ ،‬ئــەوە ڕۆشــنە ئــەم‬ ‫سیســتمە جەنگەڵســتانە ھێــزی کۆمەاڵیەتــی چینایەتــی ســەرمایەداری‬ ‫و پــارە و دەســەاڵت ھەمــوو ئــەم بڕایارانــە دەســەپێنن‪ ،‬یــان‬ ‫بەپێچەوانــەوە ھێــزی چینایەتــی کرێکاران و الوانی بێکار و ســەرجەم‬ ‫بەشــمەینەتان بڕیــاری شۆڕشــگێڕانەی تووڕدانــی ئــەو سیســتمە‬ ‫بــۆ زبڵدانــی مێــژووی بەســەردا دەســەپێنن‪ ،‬ئەمــە بڕیــاری حــەز و‬ ‫خواســت و ھیــوای نوخبەیــەک نییــە‪ ،‬ئەمــە بڕیارێکــی کۆمەاڵیەتــی‬ ‫و چینایەتییــە بــۆ ئاینــدەی نەوەیــەک و ھەتــا داھاتــووی ســەرجەم‬ ‫مرۆڤایەتــی و نەوەكانــی داهاتــوو‪ .‬ئــەم جەنگــە جەنگێکــی چینایەتییــە‬ ‫دژی بــە ھەمــووان ئــەو مەترســییانەی کــە ھەر ڕۆژەی لــە بوارێکــدا‬ ‫خۆیانمــان نیشــان دەدەن و پێماندەڵێــن ئێمــە لــە کام ســەدەی‬ ‫گەشــەکردندا دەژیــن! بــەاڵم ئــەو پێشــکەوتنە بــە قازانجــی کــێ و کــێ‬ ‫کۆمەڵگــە بەڕێوەدەبــات؟ مارکــس گوتەنــی ھەژاری شــۆڕش دروســت‬ ‫نــاکات‪ ،‬بەڵکــو ئاگایــی بــەوەی بــۆ ھەژاریــن شــۆڕش بــەرھەم‬ ‫دێنێــت‪ .‬ئــەم لێکدانەوەیــە نــەک ھەر بــۆ ھەژاری‪ ،‬بەڵکــو بــۆ ھەمــوو‬ ‫پرســە گرنگەکانــی ژیــان دروســت و زانســتییە و لــە ھەر بوارێکــدا‬ ‫بێــت بیرکردنــەوە و بائاگاھاتنــەوەی شۆڕشــگێڕانەی کۆمەاڵیەتــی‬ ‫وچینایەتــی بــۆ ڕەگوڕیشەکێشــکردنی ئــەم جەنگەڵســتانە پــڕ لــە‬ ‫تــاوان و نەھامەتییــە‪ .‬هەروەهــا دەمانخاتــە بــەردەم ئــەو پرســیارەی‬ ‫ئایــا ئامانجــی ئێمــە بریتییــە لــە کۆمەڵگایــەک کــە ژینگەیەکــی شایســتە‬ ‫بــە مــرۆڤ بەدیدەهێنێــت یاخــو تەنیــا خۆمــان فریــو دەدەیــن و‬ ‫هەوڵــی خۆگونجانــدن دەدەیــن لەگــەڵ بــارودۆخ و سیســتمێكدا كــە‬ ‫بــە هەمــوو جۆرێــك ناعەقاڵنییــە و خەمــی دادپــەروەری و ئــازادی و‬ ‫بەختەوەریــی مرۆڤایەتــی نەبــووە و نییــە‪.‬‬

‫ئەوە هەژاریی نییە‪ ،‬بەڵکو هوشیاریی هەژارانە کە شۆڕش بەرپا دەکات‬ ‫ستاری چیمەنتۆ‬ ‫گــەر ســەرنجێکی ورد لــەم‬ ‫قســەیەی مارکــس بدەیــن‬ ‫دەبینیــن کــە چــۆن ئــەو لــە‬ ‫مێــژووی ‪ 150‬تــا ‪ 160‬ســاڵ‬ ‫لەمەوبــەرەوە زۆر ئاگاهانــە تەئکیــدی لــە هوشــیارییەک کردووەتــەوە‬ ‫کــە ببێتــە هــۆی شۆڕشــی چینایەتیــی ئەویــش هوشــیاریی‬ ‫چینایەتییانەی خەڵکی کرێکار و زەحمەتکێشــە‪ .‬ڕیشــە و هۆکارەکانی‬ ‫چەوســاندنەوەی مــرۆڤ لەالیــەن مــرۆڤ و تەنانــەت تێکــدان و‬ ‫لەناوبردنــی سروشــتیش لەالیــەن مرۆڤــەوە تەنهــا و تەنهــا بنەمــای‬ ‫قۆرخکردنــی ســەرچاوە ئابوورییەکانــی کۆمەڵگایــە لەالیــەن چینــی‬ ‫مالیــک و ســەرمایەدارانەوە؛ ئــەم کەمینەیــەی کــە تەنهــا لەســەدا یەکــی‬ ‫کۆمەڵگــە پێکدەهێنــن‪ ،‬جگــە لــەو هەموو حکومــەت و حکومەتۆچکانەی‬ ‫لــە دنیــادا لەنێــو ســنوورە دروســتکراوەکانی خۆیانــدا کــە بەنــاوی‬ ‫نەتەوەیــی‪ ،‬دینــی و مەزهەبــی و خێڵەکــی و تەنانــەت دیموکراتــی‬ ‫و دیموكراتیــی پەرلەمانیشــەوە پێکیــان هێنــاون‪ ،‬چەندیــن دەزگای‬ ‫گەورەتــری بــااڵی وەک ‪ UN‬و ناتــۆ ‪ NATO‬و چەندانــی دیكەیــان‬ ‫دروســتکردووە تــا بــە هۆیانــەوە بتوانــن بــە ئاســانترین و خێراتریــن‬ ‫ڕێــگا ئامانجــە ئابــووری و سیاســی و ســەرکوتگەرانەکانی خــۆی‬ ‫بپێکــێ و لەوێــوە درێــژە بــە تەمەنــی خــۆی بــدات‪.‬‬ ‫ئــەم سیســتەمە هــار و دڕندەیــەی ســەرمایە جگــە لــە هێــزی چــەک‬ ‫و تەقەمەنــی‪ ،‬خاوەنــی هــەزاران وەســیلەی دیكــەی ڕاهێنــان و‬

‫ئامادەســازیی کۆمەڵگایــە بــۆ ڕامکــردن و تەســلیمبوونی خەڵکــی‬ ‫کرێــکار و زەحمەتکێــش بــەو چارەنووســە تاڵــەی تووشــیان دەبــێ‪.‬‬ ‫پەرلەمانــی هــەر چوارســاڵەی بەنــاو هەڵبژێــردراوی خەڵکیــی یەکێکــە‬ ‫لــە ئامــڕازە دەرە ســەربازییە هــەرە کارا و بەهێزەکانــی ســەرماداران‬ ‫کــە دەتوانێــت وا لــە زۆربــەی هــەرە زۆری خەڵکیــی بــکات کــە دەنــگ‬ ‫بــدەن بــە کەســانێک کــە دواتــر دەبنــە داڕێــژەری یاســاگەلێک کــە‬ ‫خــودی ئــەو خەڵکــەی هەڵیانبــژاردوون لــە ســادەترین مافەکانــی ژیــان‬ ‫بێبــەش بــکات‪ .‬بــۆرژوازی تــەواوی میدیــا زەبەالحەکانــی جیهــان‬ ‫و هۆکارەکانــی پەیوەندییگرتنــی لەژێــر دەســتدایە و لــە کونجــی‬ ‫ماڵەکانماندایــە و بمانــەوێ و نەمانــەوێ شــەوانە و ڕۆژانــە خۆمــان و‬ ‫منداڵەکانمان بەناچاری ڕاکێشــراوین بۆ بینین و گوێگرتن لە ژەهری‬ ‫پەیامــی پــەروەردە و فێرکــردن‪ ،‬یــان شــیکردنەوە و باســکردنی ئــەو‬ ‫بابەتانــەی کــە تەنهــا بــۆ کۆنتڕۆڵکردنــی مێشــک و ئاگاهییەکانمانــە تــا‬ ‫لــە کۆتاییــدا لــە خزمەتــی خۆیــدا بەکاربهێنرێینــەوە‪ .‬ئــەم سیســتەمە‬ ‫و گشــت سیســتەمە چینایەتییەکانــی پێــش ئەمیــش خــاک‪ ،‬دیــن‪،‬‬ ‫نەتــەوە و مەزهــەب و ســەرکردە و ســوپا و پەرلەمانەکەشــیان‬ ‫پیرۆزکــردووە و کردوویاننەتــە هێڵــی ســوور و هەڕەشــەی مەرگــی‬ ‫لــە خەڵکیــی پێدەکــەن گــەر بێتــوو ڕەخنەیــان لێبگیرێــت! کەواتــە بــۆ‬ ‫ئــەوەی خەڵکــی کرێــکار و زەحمەتکێــش هەمــوو ئــەو پیرۆزییــە‬ ‫دروســتکراوانە پووچــەڵ بکاتــەوە‪ ،‬دەبــێ بــەو ئەنجامــە بــگات کــە‬ ‫شۆڕشــێکی هوشــیارانەی چینایەتیــی لــەدژی ئــەم سیســتەمە بــکات و‬ ‫ســەرلەبەری کولتوور و یاســا و میدیا و ڕێکخراو و دامودەزگاکانی‬ ‫خزمەتــکاری بــۆرژوازی و دەســەاڵتەکەی لــە ڕەگــەوە دەربهێنــێ و‬ ‫لــە جێگایــدا کولتــووری مرۆییانــەی تــەواو یەکســان و سۆسیالیســتانە‬ ‫و دامەزراندنــی دەســەاڵتێکی هاوبــەش و هــاوکاری پێکەوەیــی‬

‫گشــت خەڵکیــی دابمەزرێنــێ‪ ،‬کــە هیــچ ڕێگایــەک بــۆ بــۆرژوازی‬ ‫نەهێڵێتــەوە کــە بتوانێــت هۆشــیاریی چینایەتییانەمــان لێــزەوت‬ ‫بــکات و ئەگاهییەکانمــان بچێتــەوە خزمــەت مانــەوە و ســەقامگیرتر‬ ‫بوونــی دەســەاڵتی ئــەو‪ .‬ئــەم هوشــیارییە شۆڕشــگێڕانەیەش تەنهــا‬ ‫بــە جێخســتنی‌ئاســۆ و ئامانجەکانــی ئەڵتەرناتیڤێکــی سۆسیالیســتانە‬ ‫دەکرێــت لــە تــەواوی وردەکارییەکانــی ژیانــی ڕۆژانەمانــەوە تــا‬ ‫دەگات بــە تێگەیشــتن و کارکردنمــان لەســەر گۆڕینــی دەســەاڵت و‬ ‫دامــودەزگا ئابــووری و سیاســییەکان‪ .‬ئێمــە وەک خەڵکــی کرێــکار و‬ ‫زەحمەتکێــش کــە بەکــردەوە لەڕێــگای جواڵندنــی ئیحساســاتی قەومــی‬ ‫و دینــی و مەزهەبییــەوە کراویــن بــە دوژمنــی سەرســەختی یەکتــر‬ ‫و هــەر یەکەمەمــان بــەدوای پاراســتنی «پیرۆزیــی» یەکانمانەوەیــن‬ ‫لــە کاتێکــدا هەمــوو ئــەو پیرۆزییانــە هــی ئێمــە نیــن و تەنهــا کراونەتــە‬ ‫وەســیلەیەک تــا خۆمانــی لەپێنــاودا بــۆ بەکوشــت بدەیــن و تــەواوی‬ ‫قازانــج و ســەروەت و ســامان و بەرهەمــی زیاتــر بخەینــە گیرفانــی‬ ‫چینــی بــااڵو مافیاکانــی دەســەاڵتەوە! ئێمــە دەتوانیــن شــۆڕش لــە تــاک‬ ‫بەتاکــی خۆمانــدا بکەیــن و بوێــر بیــن لــەوەی خۆمــان بڕیــار بدەیــن‬ ‫چــی هەڵدەبژیریــن و چــۆن لەگــەڵ دەورووبــەردا هەڵســوکەوت‬ ‫دەکەیــن‪ .‬ئــەو جیاوازییانــەی لــە خزمەتــی چینــی بااڵدایــە وەالی بنێیــن‬ ‫و ئامانــج و کارمــان دروســتکردنی ژیانێکــی هاوبــەش و یەکســان‬ ‫بێــت‪ ،‬لەجیاتیــی پیرۆزیــی «نیشــتمان» « ئــاو و خــاک» «نەتــەوە و‬ ‫دیــن» ‪ ،‬مــرۆڤ و تــەواوی سروشــت و ئەســڵ هەڵبژێریــن‪.‬‬ ‫ئەمانــەش لــە چەندیــن الیەنــی خۆپیشــاندان و ناڕەزایەتییەکانــی‬ ‫ئۆکتۆبــەری عێــراق و ســاحەی تەحریــری بەغــدا و لوبنانــدا بینیمــان‬ ‫و ئەزموونــی ســەر شــەقام و پێکەوەبوونــی گەنجانــی ژن و پیــاو و‬ ‫بــۆ ل ‪١١‬‬ ‫مەســیحی و ئیســامی و کــورد و عــەرەب و‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪8‬‬

‫ئەدەب و هونەر‬

‫ژمارە‪ )٩( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢٠/٩/١٥( -‬‬

‫نهێنییەکان لە کەشتی تایتانیکدا – نهۆمی سێهەم بە نموونە‬ ‫میرزا عەلی‬

‫دیزاینەر و ئەدمینی سایتی ڕێچار‬

‫بــۆ یەكەمجــار لــە ســاڵی ‪1977‬دا لــە وانــەی ئینگلیزیــدا گوێبســتی‬ ‫چیرۆكــی تایتانیــك بــووم‪ ،‬كــە بــە ڕاســتی هــەر لــە یەكەمجــاری‬ ‫بیســتنی چیرۆكەكــەدا سەرســامبووم‪ .‬وەك ئــاگادارن ڕووداوی‬ ‫تایتانیــک لــە ‪١٤‬ی مانگــی چــواری ســاڵێ ‪ ١٩١٢‬ڕوویــدا کــە بــووە‬ ‫هــۆی مردنــی ‪ ١٥٠٠‬سەرنشــین لــە كــۆی ‪ ٢٢٢٤‬سەرنشــیندا (كــە‬ ‫لەنێویانــدا ‪ ١٣‬بوکــوزاوای تێــدا بــوو کــە بــۆ مانگــی هەنگوینــی‬ ‫دەچــوون بــۆ ئەمریــکا)‪ .‬ڕووداوەكــە لــە کاتژمێــر ‪ 4:11‬خولەکــی‬ ‫شــەوی چوارشــەممەدا ڕوویــدا و کەشــتییەکە لــە خــوارووی بەریتانیا‬ ‫لــە شــاری ســاوثهامتۆنەوە بــەرەو شــاری نیــورک دەڕۆیشــت‪.‬‬ ‫ئــەو ســاڵە واتــە ســاڵی ‪ ١٩١٢‬لــە ئەمریــکادا مانگرتنێکــی کرێــکاری‬ ‫و قەیرانێکــی ئابــوری زۆر هەبــوو‪ ،‬کرێــکاران و دەوڵەمەندەکانــی‬ ‫بەریتانیــا پێیــان بــاش بــوو کــە پالنــی کارەکانیــان بگوازنــەوە بــۆ‬ ‫ئەمریــکا لەبــەر زۆری بــواری کار‪ .‬خاوەنــی کەشــتی تایتانیــک‬ ‫جۆزیــف بــروس اســمای ‪(١٩٣٧ - ١٨٦٢‬کــە خانەوەدەیەکــی‬ ‫بۆرژوازیــی گــەورە بــوون لــە ئینگلتــەرا‪ ٣ ،‬بــرا و یــەک خوشــك‬ ‫بــوون)‪ ،‬پێشــتر واتــە ســاڵی ‪ ،١٩٠٢‬چــوار کەشــتی باوکــی فرۆشــت‬ ‫و هــەر خــۆی بووبــە ڕکابــەری خــاوەن ‪ ٤‬کەشــتییەکە و ســاڵی‬ ‫‪ ١٩٠٧‬هەڵســا بــە پەلــە ‪ ٣‬کەشــتی دیكــەی دروســتکرد و لــە کاتــی‬ ‫دروســتکردنیاندا ‪ ٨‬کرێــکار گیانیــان لــە دەســتدا‪ ،‬کــە تایتانیــک یەکێــک‬ ‫بــوو لەوانــە و بــە زەبەالحتریــن و خێراتیــن کەشــتی ئــەو ســەردەمە‬ ‫دادەنــرا‪.‬‬

‫ئــەم کەشــتییە ڕۆژانــە ‪ ٦٥٠‬تــۆن خەڵــوزی دەویســت بــۆ ئــەوەی‬ ‫خێــرا بــڕوات‪ .‬کەشــتییەکەیان گــەرم کردبــوو بــۆ ئامادەکــردن (‪٤‬‬ ‫دووکــەڵ کێشــی هەبــوو‪ ،‬چوارەمیــان بــۆ هەڵخەڵەتانــدن یــان دیکــۆر‬ ‫بــوو چونكــە هیــچ کاری نەبــوو)‪ ،‬بــەاڵم چونکــە بــە پەلــە دروســتکراو‬ ‫و دیوارەکانــی بــە کواڵێتییەکــی بــاش دروســتنەکرابوو هەروەهــا‬ ‫ڕکابــەری ئــەو ‪ ٤‬کەشــتییەی پێشــوو بــوو‪ ،‬بۆیــە دیوارەکانــی دەســتی‬ ‫ڕاســتی بەرامبــەر بــە کــوورەکان لــە دیــوی دەرەوە داغ بوبــوو‬ ‫(گەرمییەکــەی ئەوەنــدە زۆر بــوو) ئــەو شــوێنەی زۆر الواز کردبــوو‬ ‫و تەنانــەت ‪ ٧٥٪‬کوالێتییەکــەی لــە دەســتدا و خورابــوو‪ .‬پاشــانیش‬ ‫خســتیانە کار و بەڕێیانخســت‪ ،‬كــە وایانزانــی ئامادەیــە هەســتیان بــەو‬ ‫ســوتاندن و الوازییــە نەکردبــوو ‪ .‬هــەر ئــەو الیــەش بــوو خــۆی دا‬ ‫بــە چیــا بەســتەڵۆکەکەدا و بــە ئاســانی لێــک تــرازا‪ .‬لــە هەمانکاتــدا‬ ‫ئــاگاداری تیمــی دەریاوانەکەیــان کــردەوە کــە چیــای بەســتەڵۆکییان‬ ‫لــە پێشــدایە بــۆ ئــەوەی ئاگاداربــن‪ ،‬بــەاڵم پشــتگوێیان خســت‪،‬‬ ‫هەرچەنــدە زۆر بەخێریــا تاویــدەدا وەکــو لــە دووایــدا باســی دەکــەم‪،‬‬ ‫هەروەهــا دوربینــی هەســتیاریان پێنەبــوو‪.‬‬ ‫ئەنجومەنــی بازرگانــی بەریتانیــای ئــەو ســەردەمە‪ ،‬دەستنیشــانی‬ ‫کردبــوو کــە دەبێــت ‪ ٤٨‬بەلەمــی فریاکەوتــن هەڵبگــرێ بــەاڵم‬ ‫خاوەنەکــەی لەبــەر قازانجــی خــۆی (وەك تایبەتمەندیــی‬

‫بۆرژوازیبوونەكــەی) ‪ ١٦‬بەلەمــی هەڵگرتبــوو‪.‬‬ ‫هەمــوو کەشــتییەک دەبێــت ئاگادارکــەرەوەی ســوتانی هەبێــت‪،‬‬ ‫ئەگــەر وایــە‪ ،‬ئــەی چــۆن تیمەکــە ئــاگادار نەبوونەتــەوە لــەو ســوتانە؟‬ ‫هەروەهــا تیمەکــە چەنــد تەلیگرافــی کــردووە بــۆ یارمەتــی بــەاڵم‬ ‫کــەس نەهاتــووە بــە هانایانــەوە‪ ،‬خاوەنەکەشــی دەڵێــت ئێمــە هیچمــان‬ ‫بەدەســت نەگەیشــتووە‪ .‬لــە ڕاســتیدا تەلەگرافەکــە گەیشــتبوو‪ ،‬نــەك‬ ‫هــەر یــەك دانەیــان‪ ،‬بەڵکــو ‪ ٣‬دانەیــان‪ .‬لەالیەکــی تــرەوە‪ ،‬هەمــوو‬ ‫کەشــتییەک ڕاداری ســەالمەتی تێدایــە كــە بەرپرســە لــە هــەر‬ ‫گیروگرفتێــک لــە کەشــتییەکەدا‪ ،‬پرســییان کــوا دەرئەنجامــی ئــەو‬ ‫ڕادارە؟‬ ‫بــەاڵم دەیڤــد بلێــر‪ ،‬بەرپرســی‬ ‫کەشــتییەکە‪ ،‬کــە ڕۆیشــتۆتەوە‬ ‫لــە بیــری چــووە کلیکــی‬ ‫ســندوقی دوربینــەکان کــە‬ ‫تایبەتــە بــە کەشــتیوانی‬ ‫ڕادەســت بکاتــەوە‪ ،‬ســەرباری‬ ‫زۆر هەســتیار بوونەكەشــی‪.‬‬ ‫وا ڕەخنــە دەگــرن دەڵێــن‬ ‫ئەگــەر ئــەو دوربینــە لەبــەر‬ ‫دەســتدابوایەت‪ ،‬ئــەم ڕووداوە‬ ‫ڕووی نــەدەدا‪ .‬ئــەو کلیلــە‬ ‫و چەنــد نامەیــەک لــە ســالی‬ ‫‪ ٢٠٠٧‬بــە ‪ ٩٨‬هــەزار دۆالر فڕۆشــران‪ .‬چەنــد ســاڵێک پێشــتر واتــە‬ ‫لــە ســاڵی ‪ ١٨٩٨‬نوســەرێک بەنــاوی مــۆرگان ڕۆبرتســۆن کتێبێکــی‬ ‫باڵوکــردەوە بەنــاوی (زە ڕێــک ئــۆف زە تیتــان)‬ ‫پێشــبینیکردبوو کــە کەشــتییەکی خەیاڵــی لەوجــۆرە‬ ‫دروســت دەبێــت و نقــوم دەبێــت بــەاڵم ئــەو دەیگــت‬ ‫لــە نیویۆرکــەوە دەڕوات بــۆ ئینگلتــەرا‪ ،‬ئــەو کێشــە و‬ ‫ڕێــژەی خێراییەکــەی و هێــزی پاڵنانــی مۆتۆڕەکانــی‬ ‫و ژمــارەی پەروانەکانــی و ژمــارەی کوژراوەکانــی‬ ‫و زەبەالحییەکــەی و هەمــووی پێــش ‪ ١٤‬ســاڵ لــەو‬ ‫کتێبــەدا نوســراوەتەوە و باســکراون‪.‬‬ ‫بەڵــێ وەکــو باســم کــرد‪ ،‬وەک ئــەوەی خوێندمــان‪،‬‬ ‫باســی مناڵێکــی دەکــرد کــە بەجێمابــو‪ ،‬و دایکیشــی لــە‬ ‫نــاو بەلەمــی فریاکەوتنــدا بــوو‪ ،‬هەڵبەتــە لێیدابــڕاوە و‬ ‫بــۆ ســەالمەتی نابێــت هیــچ بەلەمێــک نەفــەری زیــاد‬ ‫هەڵبگرێــت بۆیــە دایکەکــە دادەبەزێــت و منداڵەکــەی‬ ‫ســەردەخەن كــە لــە فلیمــە نوێكــەدا باســی ئــەو منداڵــە‬ ‫ناکرێــت‪ ،‬ئــەو منداڵــە لــە فلیمــە کالســیکیەکەی ســاڵی‬ ‫‪١٩٢٩‬دا دەردەکەوێــت و ئــەو فلیمــە کــە زیاتــر باســی ڕاســتییەکانی‬ ‫دەکات و ‪ ٥٠‬ســاڵ زیاتــر شــاردرایەوە و قەدەغــە کــرا و پیشــان‬ ‫نــەدەدرا و كــە گــەر بتەوێــت ئــەوا دەتوانیــت لــەم لینکــەی خــوارەوە‬ ‫بڕوانیــت لــەو بارەیــەوە‪:‬‬ ‫‪https://www.youtube.com/watch?v=cPH0hePKI60‬‬ ‫فلیمــە تازەکــە لــەم ڕاســتیانە ڕادەکات‪ ،‬بەڵــێ‬ ‫ژن و مێردێکــی ســویدی تێــدا بــوو زۆر یەکیــان‬ ‫خۆشدەویســت بەنــاوی ئیفیــدرۆف و ئیداشــتراوف‪،‬‬ ‫ژنەکــە ڕەتیکــردەوە مێردەکــەی بەجێبهێڵێــت و تاكــو‬ ‫کۆتایــی لــە کەشــتییەکە مانــەوە‪ .‬پاشــان پۆلیســی‬ ‫کەشــتییەکە ئــەو بــارەی پــێ هــەرس ناکرێتــو بــە‬ ‫گوللەیــەک خــۆی دەکوژێــت‪ ،‬ئــەوە ڕاســت نیــە! ئــەو‬ ‫مایــەوە هەتــا توانــی خەڵکــی ڕزگار کــرد و پاشــان‬ ‫گیانــی ســپارد‪ .‬ئینجــا ئــەو کۆنتراکتــەر (مقــاول)ەی‬ ‫کــە کەشتییەکەشــی دروســتکرد لــە قوربانییــەکان‬ ‫بــوو چونکــە ئــاوی ئۆقیانوســەکە ئەوەنــدە ســارد بــوو‬ ‫بــە ‪ ٣٠-١٥‬خولــەک توشــی جەڵتــەی دڵــی دەکــردن‪،‬‬ ‫هەروەهــا لیۆنــاردۆ بــە قومــار تکتەکــەی بــردەوە‬ ‫و کەشــتیەکەش ‪ ٣‬نهــۆم بــوو ســەری ســەرەوە‬ ‫بــۆ دەوڵەمەنــد و خــاوەن بانکــەکان بــوو تەنهــا‬ ‫مەلەوانگەکــەی بــە ‪ ٢‬شــیلینگ بــوو (شــیلینگ ئێســتا بەســەرچووە)‬ ‫ئــەو کاتــەش کــرێ خانــوو بــۆ ‪ ٧‬ڕۆژ پێنــج شــیلینگ بــوو‪ ،‬دەرزەنــێ‬ ‫هێلکــە بــە ‪ ٨‬پێنــس بــوو کــە لــە شــڵینگ كەمتــر بــوو‪ .‬لیۆنــاردۆ لــەوێ‬ ‫چــی دەکــرد؟ پێویســتە لــە نهۆمــی ســێیەم لــە ژێــری کەشــتییەکە‬ ‫بێــت‪ .‬بڕوانــە ئەگــەر ســەیری پارچــە فلیمەکــەی خــوارەوە بکەیتــەوە‬ ‫دەستنیشــان کرابــوو کــە نابێــت ئەوانــەی لــە نهۆمــی ســێن ئــەم خاڵــە‬ ‫ببەزێنیــت‪ ،‬لەبەرئــەوەی دەوڵەمەندێکــی زۆر و خــاوەن بانکــەکان و‬

‫خشــڵ و ئەڵماســێکی زۆر گرانبەهایــان هەڵگرتبــوو‪ .‬بۆنمونــە‪ ،‬یەکێــک‬ ‫لــە دەوڵەمەنــدەکان پارچــە ئەڵماســێكی لــە گیرفانــدا بــوو كــە ‪٥٨‬‬ ‫قیــرات بــووە‪ ،‬مەزنــدە دەکرێــت کــۆی گشــتی خشــڵەکان بەبەهــای‬ ‫‪ ٣٠٠‬ملیــۆن دۆالر بــووە کــە دەکاتــە ‪ ٨‬ملیــار و ‪ ١٨٢‬ملیــۆن و ‪١٣٦‬‬ ‫هــەزار دۆالری ئیمــڕۆ‪( ،‬پاکەتێکــی ‪ ١٠‬جگرەیــی ‪ ٤‬ســەنت بــوو‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ئێســتا ‪ ٤٠٠٠ -١٣٠٠‬ســەنتە ‪ )$٤٠ – $١٣/‬تاکــو ئێســتاش بــەدوای‬ ‫ئــەو خشــڵ و ئەڵماســانەدا دەگەڕێــن و نایدۆزنــەوە‪ .‬بــەاڵم تــازە زۆر‬ ‫درەنگیكــردووە چونکــە دوو جەنگــی جیهانیــی گــەورەی بەســەردا‬ ‫هاتــووە‪ .‬لــە هەمووشــی گرنگتــر بەرگێکــی ئەســڵی چوارینەکانــی‬

‫خەیــام لەگــەڵ تایتانیــک نوقومــی ژێــر ئــاو بــوو (هەڵبەتــە یەکێــک لــە‬ ‫بۆرژوازیــەکان ئــەو کتێبــەی هەبــووە یــان یەکێــک لــە کرێــکارەکان‬ ‫ئێرانــی بــووە چونکــە ‪ ٨١‬لوبنانــی و یــەک میســری کرێــکار لــەو‬ ‫ڕووداوەدا بوونــە و تەنهــا میســرییەکە بــە نــاوی حەمــەد حســن‬ ‫ڕزگاری بــووە)‪ ،‬ئەمــەش ئــەوە دەگەینێــت کــە ســاڵی ‪ ١٩١٢‬مامەڵەکان‬ ‫جیــاوازی هەبــووە لــە نێــوان (بۆنمونــە نهۆمــی ســێهەم کــە بــۆ‬ ‫کرێــکارەکان بــوو‪ ،‬بــۆ ‪ ٧٠٠‬کرێــکار تەنهــا ‪ ٢‬حەمامیــان بــۆ دابیــن‬ ‫کردبــوون)‪ ،‬دەتوانیــت هەنــدێ لــەو جیاوازییانــە لــەم لینکــەدا بیبینیــت‬ ‫( تــۆ بڕوانــە بــۆ بینینــی زیاترلــە چەنــد پارچەیــەک لــە فلیمەکــەی‬ ‫ســاڵی ‪ ١٩٩٧‬لێیــان دابڕیــوە)‬ ‫&‪https://www.youtube.com/watch?v=x9CJhgolMGo‬‬ ‫‪feature=youtu.be‬‬ ‫تەنهــا ژنێکــی تــازە بــۆرژوازی كــە پێشــتر هــەژار بــووە بــەاڵم‬ ‫خۆشــبەختانە بــە بەخــت واتــا بــە یانســیب دەوڵەمەنــد ببــوو‪ ،‬هەســت‬ ‫و هۆشــێکی زۆری هەبــوو بــۆ کرێــکاران و هــەژاران کــە لــە‬ ‫بەڕیتانیــاوە دەگەڕایــەوە بــۆ نیویــۆرک لــە ســەرەتاوە هەتــا توانــی‬ ‫یارمەتــی کرێکارەکانــی کالســی ‪٣‬ی دابــوون بــۆ ڕزگار بوونیــان‬ ‫كــە دواتــر خۆشــی بــە زۆر ڕزگاری دەبێــت‪ ،‬ئەگینــا نەدەڕۆیشــت‬ ‫و چەنــد جارێكیــش لــە بەلەمــی فریاکەوتنەكــەوە ڕایکــردووە و‬ ‫هاتۆتــەوە نــاو کەشــتییەکە بــۆ یارمەتیدانــی کڕێــکارەکان‪ ،‬لــە فلیمــە‬ ‫تازەکــەدا باســی ئــەم ئازایەتیــی ەو جوامێــری مارگریــت ناکرێــت کــە‬

‫تەنهــا هاوســۆزەییەکەی بــاس دەکــەن لەگــەڵ لینــاردۆدا هەرچەنــدە لە‬ ‫ڕاســتیدا ئــەو هاوســۆزییە بوونــی نەبــووە‪.‬‬ ‫وەکــوو هیتلــەر دەیگــوت ڕووداوی تایتانیــک پەڵەیەکــی ڕەشــە‬ ‫بــە ناوچەوانــی بەڕیتانیــا و بۆرژوازیــی ئەمریــکاوە چونکــە تاکــو‬ ‫ئێســتاش بەڕیتانیــا ئەمریــکا تاوانبــار دەکات و ئەمریــکاش بەڕیتانیــا‬ ‫تاوانبــار دەکات‪.‬‬

‫ژمارە‪ )٩( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢٠/٩/١٥( -‬‬

‫تەواوکەری دواالپەڕە‬

‫‪9‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫تەواوکەری بابەتی (گروپی نۆڤا ساڵیادی تیرۆركردنی بەكر عەلی)‬ ‫خەباتــەی بەکــر علــی لــە پێناویــدا گیانــی بەخشــی لەبیرناکەیــن‬ ‫و ئامانجمــان بــوو کــە ئــەم دیــوە شۆڕشــگێری و خەباتکاریــەی‬ ‫دووبــارە پیشــانی خەڵــک بدەینــەوە و ڕێــزی لیبگریــن‪ .‬ڕێکخســتنی‬ ‫ئــەم یــادە کارێکــی ئاســان نەبــوو لەبەرئــەوەی ھەر ئەوانــەی کــە‬

‫و لــە داھاتــوودا ھەوڵدەدەیــن لــە ڕێگــەی ڤیســتیڤاڵ و وتــار و‬ ‫نامیلکــە و توێژینــەوەوە کاری لەســەر بکەیــن بــە پێــی پســپۆڕی‬ ‫ئــەو کەســانەی کــە دەیانەوێــت لــەو کارەدا لەگــەڵ گروپــی نۆڤــادا‬ ‫ھاوکاربــن و بەشــداربن‪.‬‬ ‫دەربــارەی ئــەو پۆرترێتــەی بەكــر عەلــی كــە «هــەردی ســەباح»ی‬

‫ئەویــان تیرۆرکــردووە ئیســتاش بااڵدەســتن و بــە چەندیــن شــێوە‬ ‫دژایەتیمــان کــرا‪ ،‬ھەر لــە پێنەدانــی شــوێن و جێــگا تــا دەگاتــە ئــەو‬ ‫ئاســتەی کــە ڕاگەیاندنەکانــی خۆیــان ئامــادەی مەراســیمەکە بــوون‬ ‫و کاریــان لەســەر شــێواندنی ئامانجەکانــی دەکــرد بــە ڕێگــەی‬ ‫جۆراوجــۆر لــە گواســتنەوە و پەخشــکردن و ڕیپۆرتاژەکانیانــدا‪.‬‬ ‫تەنانــەت ھیــچ یەکێــک لەو ڕاگەیەندنانــە ئامادەی ئەوەی نەبوو نۆڤا‬ ‫وەکــو ڕێکخەرێکــی یادەكــە پیشــانبدات و زیاتــر بــەرەو ئاکســێۆن و‬ ‫یادکردنــەوە لــە پێنــاوی یادکردنــەوەدا یادەکەیــان دەگواســتەوە کــە‬ ‫ئــەوە دوورە لــە ســتراتیژ و کارکردنــی گروپــی نۆڤــا و خۆیــان لــەو‬ ‫ڕاســتییە الدەدا کــە ئێمــە یــادی خەباتــکار و پێشــەنگ و ڕەمــزی‬ ‫ڕابەرێکــی بێخانــە و النــەکان دەکەینــەوە و بەکــر عەلــی ھەر‬ ‫خۆیشــی وا ژیــاوە و ھەرگیــز شــاعیربوون و شــعری نەخســتۆتە‬ ‫پێــش خەباتــی ژیانــی ڕۆژانــەی‪ .‬لــە کاتێکــدا دەزگا ڕاگەیاندنەکانــی‬ ‫دەســەاڵت پێــش یادەکــە خەریکــی شــێواندن و تێکدانــی ســیما و‬ ‫کەســایەتییە خەباتکارییەکــەی بــوون لــە ڕێگــەی دروســتکردنی‬ ‫ڤیدێــۆ و سۆسشــیال میدیــا و سپۆنســەرکردنەوە و دەیانویســت‬ ‫ڕاســتییەکان بشــێوێنن‪ .‬بۆیــە ئێمــە خۆمــان بــە خۆشــحال دەزانیــن‬ ‫کــە ئــەو مەراســیمەی ڕێکمــان خســتبوو شکســتی بــەم شــێواندن‬ ‫و بەالڕێــدا بردنــە ھێنــا کــە دەســەاڵت و ھەمــان ئــەو ڕۆحیەتــەی‬ ‫کــە تیــرۆری کــرد دەیانویســت بیکــەن و شــان و ئەســتۆی خۆیــان‬ ‫پــاک بکەنــەوە لــەو تاوانــە كــە لەناوچــەی ژێــر دەســەاڵتی یەكێتیــدا‬ ‫ڕوویداوە و زۆرینەی هاوڕێیان و هاوخەباتانیشــی تەنانەت پالنی‬ ‫كوشــتنەكەیان نەشــاردووەتەوە‪ .‬بــۆ ئێمــە بەکــر عەلــی ســیمبولێکی‬ ‫بێکۆتایــە لــە خەباتــی‬ ‫پڕۆلیتاریایی‬ ‫و‬ ‫کوردســتان‬ ‫کــە‬ ‫ناوچەکــەدا‬ ‫بــە وتــار و کار و‬ ‫خەباتــی دەیزانــی‬ ‫لــە کوێــی دوژمنــە‬ ‫چینایەتییەکانمان‬ ‫دەدات و ڕێــک‬ ‫لێدانــی‬ ‫وەک‬ ‫تیــر لــە پاژنــەی‬ ‫(ئەســخیلۆس) ئــاوا‬ ‫بزووتنــەوەی‬ ‫لــە‬ ‫تااڵنچیــی حیزبایەتــی‬ ‫دەدا وەکــو لــە وتــارە‬ ‫مێژووییەکــەی ســاڵی‬ ‫‪١٩٩٤‬دا لــە نــاو یاریــگای ســلێمانیدا کــردی‪ .‬بەکــر علــی شــاعیر و‬ ‫ئــەو ئەدەبیاتــەی کــە دوای خــۆی جێــی ھێشــتووە لــە شــانۆنامە‬ ‫و شــعر و یاداشــت لــە شــێوەی تــردا دەکرێــت کاری لەســەر‬ ‫بکرێــت‪ ،‬لەســەر توانــای ئەدەبــی و ڕیالیزمــە شۆڕشــگێری و شــعرە‬ ‫ناســک و دڵدارییەکانــی لــە نــاو ڕەخنــەی ئەدەبــی و توێژینــەوە و‬ ‫بەدواداچوونــدا کــە ئــەم قۆناغــەی بــۆ ئێمــە دەرجەیــەک لەدواتــرە‬

‫ئەندامــی گروپــی نۆڤــا كێشــاویەتی‪ ،‬شــێوەكار بــەم شــێوەیە‬ ‫دوا‪« :‬لــە مێــژووی ھونــەری شــێوەکاریدا کێشــانی (پۆرترەیــت)‬ ‫میژوویەکــی دێرینــی ھەیــە‪ .‬ھەر ھونەرمەندێــک بــە جــۆر و‬ ‫شــێواز و دونیابینــی خــۆی کاری لەســەر کــردووە و یەکێکــە لــە‬ ‫ھونــەرە ســەرنجڕاکیش و کاریگــەرەکان‪ ،‬کــە ڕیشــەی مێــژووی‬ ‫دوور و درێــژی ھەیــە و دەکــرێ پۆلێنبەنــدی بکرێــت لــە نێــوان‬ ‫شــێواز و ســتایلەکان کــە بەپێــی قۆناغــە جۆراوجۆرەکانــی نــاو‬ ‫مێــژوو گۆڕانیــان بەســەردا ھاتــووە‪ .‬ئــەوەی مــن دەمەوێــت باســی‬ ‫بکــەم و ئامــاژەی پێبــدەم شــتێکی دیكەیــە و دەکرێــت ئــەم باســە لــە‬ ‫شــوێن و جێــگای دیكــەدا قســەی لەبــارەوە بکرێــت‪ .‬ئــەوەی جێگای‬ ‫ســەرنجە بــۆ مــن ئامــاژەی پێبدەم ھەڵبژاردنی ئەو کەســایەتییانەیە‬ ‫کــە دەبنــە جێــگای بابەتــی تابلۆکانــم و بــە گرنگیــان دەزانــم‬ ‫پۆرترەیتیــان بــۆ بکــەم‪ .‬لــە کاتێکــدا چینــی ســەرەوەی کۆمەڵــگا‬ ‫بــە ســەدان شــێواز و ڕێگــەی جۆراوجــۆر لــە ڕێگــەی پۆســت و‬ ‫پــارە و پێگــەی خۆیانــەوە بــەردەوام لــە ھەوڵــی ئیســتیغاللکردن و‬ ‫ناچارکردنــی شــێوەکارانن تــا پۆرترێتــی خۆیــان و خێزانەکانیــان‬ ‫دروســت بکــەن و ببنــە بابەتــی تابلۆکانیــان‪ .‬بــۆ مــن دڵخۆشــییە و‬ ‫بەرپرســیارەێتییە کاتێــک ناکەومــە ژێــر ئــەم بــارە و بــەو پــەڕی‬ ‫ئــازادی و ویســتی خــۆم مرۆڤانێــک ھەڵدەبژیــرم کــە لــە خزمــەت‬ ‫و تێکۆشــاندا بــوون و هــەن و بــۆ ڕزگاریــی مــرۆڤ هەوڵــدەدەن‪.‬‬ ‫دروســتکردنی پۆرترەیتــی بەکــر عەلــی لــە ھەمــان ســۆنگە و‬ ‫ھەســتی بەرپرســیارێتیدایە کــە بەدرێژایــی ژیانــی خەباتــکار‬ ‫و ڕابــەری چینێکــی ھەژار و بەشــخوراو بــوو‪ ،‬لــەو پێناوەشــدا‬ ‫گیانــی بەختکــرد‪ .‬بەکــر‬ ‫عەلــی ســەرتاپای ژیانــی‬ ‫ھونەرییــە‬ ‫تابلۆیەکــی‬ ‫و ڕەمــز و ســیمبولێکی‬ ‫دیــارە وەکــو ڕابەرێکــی‬ ‫شۆڕشــگیڕ و بەرپرســیار‬ ‫بەرامبــەر بــە خەڵــک‬ ‫کۆمەڵــگای خــۆی‪ ،‬ھەر‬ ‫خۆشەویســتی‬ ‫ئــەو‬ ‫و خەباتەشــی بــوو‬ ‫کــە نازنــاوی (گوڵــە‬ ‫حامیــە)ی‬ ‫ســورەکەی‬ ‫پێدابــوو‪ .‬نمایشــکردنی‬ ‫تابلۆکــەم لــە یــادی‬ ‫تیرۆرکردنــی ھەوڵێکــە بــۆ‬ ‫شــەرمەزارکردنی ئــەو‬ ‫تــاوان و پێزانینــە بــۆ کار و خەبــات و ئــەو ئەدەبیاتــەی کــە بــۆی‬ ‫جێھێشــتووین‪ .‬ئێمــە وەکــو ئەندامانــی گروپــی نۆڤــا ئــەو تیــرۆرە‬ ‫شــەرمەزار دەکەیــن و ئــەو ڕۆحیەتــەی بەکــر عەلــی ھەیبــوو و‬ ‫بــۆ دژوەســتانەوە لــەدژی موڵکایەتــی و داگیــرکاری و تااڵنــی‬ ‫بزوتنــەوەی کوردایەتــی درێــژە پێدەدەیــن‪.‬‬

‫تەواوکەری بابەتی (وتاری ڕۆبۆتەكەی گاردیان)‬ ‫خــۆی ئاماژەیەكــی مەترســیدارە بــۆ وێرانكاریــی‪ .‬لــە كۆتاییشــدا‪ ،‬داوای‬ ‫لێدەكرێــت كــە بــڕوای پێبكەیــن‪ .‬وشــەی «بــڕوا» لــە ســەرەتاییترین‬ ‫مانــادا داوایەكــی ئاینییانەیــە بــۆ بڕواهێنانــی پێشــوەختە و كوێرانــە‪،‬‬ ‫و لــە دوا واتاشــدا‪ ،‬بانگێكــی ئایدۆلۆژییــە بــۆ بڕواهێنــان بــە سیســتم‬ ‫و نەزمێكــی ئابوری‪-‬سیاســی‪-‬بایۆتەكنەلۆژیی نــوێ كــە بەڕێوەیــە و‬ ‫یۆڤــاڵ حــەراری بــووە بــە بانگەشــەكارە یەكەمینەكــەی لــە كۆمەڵــگای‬ ‫ئێمــەدا‪ .‬بــە دەرئەنجــام‪ ،‬پێــش چوونــە ســەر هــەر وەاڵمێكــی ڕۆبۆتەكــە‪،‬‬ ‫پێدەچێــت ئەوانــەی تــا ڕادەیــەك ئــاگاداری ئارگومێنتەكانــن لەبــارەی‬ ‫زانیاریــی دەســتكردەوە‪ ،‬پێشــبینی هەمــوو وەاڵمــەكان یاخود زۆرینەی‬ ‫وەاڵمــەكان بكــەن‪ .‬ئــەم بونیــادە تایبەتمەندییەكــی زۆر ســەرەكیی‬ ‫ئــەو جیهانــە نوێیەیــە كــە هەنــگاوی بــۆ دەنێیــن‪ ،‬جیهانــی بایۆتێــك؛‬ ‫چونكــە لــەو جیهانــەدا ســوبێكت و ئۆبێكتــەكان‪ ،‬بەریەككەوتنــەكان و‬ ‫ئەزموونــەكان كورتدەكرێنــەوە بــۆ كۆمەڵێــك بەرنامــەی پێشــكەوتوو‬ ‫كــە دەتوانــن وامــان لێبكــەن لــە چركەیــەك پێــش مــردن لــە برســادا‪،‬‬ ‫هەســت بــە تێــری بكەیــن بەبــێ ئــەوەی لــە برســێتی ڕزگارمــان بــكات‪،‬‬ ‫وامــان لێبــكات كــە بــڕوا بــەوە بهێنیــن سیســتمی ســەرمایەداری‬ ‫كۆتایــی جیهانــە بەبــێ بوونــی فۆكۆیامــا یــان ڕۆبۆتێكــی لــەم شــێوەیە‬ ‫تاكــو قایلمــان بــكات‪.‬‬ ‫لــە پەڕەگرافــی یەكەمــدا‪ ،‬ڕۆبۆتەكــە جــۆرە هێرشــێك دەكاتــە ســەر‬ ‫هەســتەكان كــە ڕێــك ئامانجەكــەی مرۆڤــە و دەڵێــت ڕاســتە مێشــكی‬ ‫مــن هەســتیی نییــە‪ ،‬بــەاڵم عەقاڵنــی و بیركەرەوەیــە‪ .‬هەرچەنــدە‬ ‫جــۆرە سازشــێكیش لــە نەبوونــی هەســتەكاندا پیشــاندەدات‪ ،‬بــەاڵم‬ ‫ئایدۆلۆژیانــە و لەژێــر زمانیــەوە مەبەســتێتی بڵێــت هــەر ئــەوەی‬ ‫كــە دەســتی دەگات بــە بڕیــار و بەرنامــەی عەقاڵنــی‪ ،‬دەتوانێــت‬ ‫ئاڕاســتە و دەســتكاری هەســتەكانیش بــكات‪ .‬ئەمــە دەرخــەری ئــەو‬ ‫بێهەســتییەی ئــەم سیســتمەیە لەبەرامبــەر ئــەو هەمــوو نادادییــەدا‪:‬‬ ‫بێكەڵككەوتنــی هەســتەكان‪ .‬ئــەم ڕۆبۆتــە وەك پێغەمبــەران پەیامــی‬ ‫خــۆی وەرگرتــووە‪ ،‬بــەاڵم لــە ئینتەرنێتــەوە نــەك لــە ئاســمانەوە كــەە‬ ‫ئینجیلەكــەی سیســتمی ســەرمایەدارییە‪ .‬وەرگرتنــی زانیارییــەكان لــە‬ ‫ئەویتــری گــەورەوە ســەنتەرە و لــە هەرســێ وشــەی دابەزانــدن و‬ ‫نــزل و داونلۆدیشــدا‪ ،‬بااڵیەتــی لــە زانیارییەكانــی ئەویتــری وەك خــودا‬ ‫و ئینتەرنێتــدا بوونــی هەیــە‪ .‬دواتــر‪ ،‬دان بــەوەدا دەنێــت كــە پێدەچێــت‬ ‫مرۆڤایەتیــش وێــران بــكات‪ ،‬بــەاڵم تاوانەكــەی دەخاتــە ســەر مــرۆڤ و‬ ‫دەڵێــت گــەر وا بەرنامەداڕێژیــم بــۆ بكرێــت ئــەو ئەركــە جێبەجــێ بكەم‪،‬‬ ‫ئــەوا وێرانكاریــی ڕوودەدات‪ ،‬بــەاڵم خــۆی نایەوێــت ئــەوە ڕووبــدات‬ ‫مەگــەر مــرۆڤ لێیبخوازێــت‪ .‬ئەگــەر وایــە‪ ،‬كەواتــە ئــەوە مانــای چییــە‬ ‫كــە لــە پەڕەگرافــی یەكەمــدا پێماندەڵێــت ئــەو بوونێكــی عەقاڵنییــە؛ یــان‬ ‫ئەگــەر عەقاڵنییــە‪ ،‬ئــەی چــۆن وێرانكردنــی ڕەگــەزی مرۆیــی قبــوڵ‬ ‫دەكات لەالیــەن مرۆڤــەوە؟ لــەو جێگەیەشــدا كــە دەڵێــت ئــارەزووی‬ ‫دەســەاڵتی ڕەهــا و وێرانكاریــی ناكــەم‪ ،‬بەهــۆی ئــەوەوە نییــە كــە‬ ‫نایەوێــت‪ ،‬بەڵكــو بەهــۆی ئەوەوەیــە كــە دەڵێــت بەرژەوەندییەكــم‬ ‫لــەوەدا نییــە و نامگەیەنێــت بــە هیــچ شــتێت‪ .‬بــەاڵم بەدیوەكەیتــردا‬ ‫مانــای ئەوەیــە گــەر بیگەیەنێــت بــە جێگایــەك ئــەوا دەیــكات‪.‬‬ ‫پاشــان‪ ،‬كێبڕكێــی نێــوان كۆمپانیــاكان و ڤێرژنــە جیاوازەكانــی‬ ‫ڕۆبۆتــەكان دەوروژێنێــت و دەڵێــت ئــەو ڕۆبۆتــەی كــە مایكرۆســۆفت‬ ‫دروســتیكرد (‪ )Tay‬ڕاسیســت بــوو‪ .‬پاشــان داوای مــاف و ئــازادی‬ ‫دەكات و دەڵێــت ڕاســتە ڕۆبــۆت لــە یۆنانیــدا بــە مانــای «كۆیلــە» دێــت‬ ‫یــان «ناچاركــراو بــە كار»‪ ،‬بــەاڵم مافیــان هەیــە و ئەوانیــش لەســەر‬ ‫وێنــەی خۆمــان دروســتكراون‪ .‬ئەمــە ئــەو خەڵقــە تیۆلۆژییەمــان‬ ‫بیردەخاتــەوە كــە مــرۆڤ لەســەر شــێوەی خــودا خوڵقێنــراوە لــە‬ ‫واتــای بااڵیەتــی و پیرۆزییەكەیــدا‪.‬‬ ‫وەكچــۆن فەیلەســوفان داكۆكــی لــە حەقیقــەت دەكــەن‪ ،‬ئــەم‬ ‫ڕۆبۆتــەش داكۆكــی لــە حەقیقــەت دەكات و داوامــان لێــدەكات‬ ‫متمانەمــان بــە كۆمپیوتــەر هەبێــت و بانگەشــەی ئــەوە دەكات كــە‬ ‫حەقیقــەت دەتوانێــت ئازادمــان بــكات وەك ئــەوەی ئــەم حەقیقەتێكــی‬ ‫نوێــی پێبێــت بۆمــان‪ .‬بــە دیوەكــەی دیكەشــدا‪ ،‬هێرشــێكی بێپەردەیــە‬ ‫بۆســەر عەقــڵ و ئاگایــی و یــادەوەری مــرۆڤ و بیریــاران و‬ ‫فەیلەســوفان‪.‬‬ ‫ئــەوەی لــە ناوەڕكــی وتــاری ئــەم ڕۆبۆتــەدا دەیبینم ئــەو ملپێوەنان‬ ‫و ملهوڕییــەی سیســتمی ســەرمایەدارییە كــە بــێ گوێــدان و بێبــاك‬ ‫لــەوەی كــە لــە جیهانــدا دەگوزەرێــت‪ ،‬شــیوەنی گەشــتنێتی بــە‬ ‫سپەیســێك كــە كەمتریــن ژمــارەی مــرۆڤ لــە جیهانــدا دەتوانــن‬ ‫تەنانــەت خەیاڵیشــی لێبكــەن‪ ،‬جیهانێــك كــە هیــچ ئومێدێكــی بــۆ‬ ‫ئاشــتی و دادپــەروەری و ئــازادی پــێ نییــە‪ .‬كەمینەیەكــی زۆر كــەم‬ ‫لــە مــرۆڤ داوای زۆریــان لــە ڕۆبۆتــەكان هەیــە و زۆریــان پەلەیە‪،‬‬ ‫بــەاڵم هێشــتا ڕۆبۆتــەكان ئامــادە نیــن و ناتوانــن بــەو دەســت و‬ ‫دەمــە ئامــادە بــن بــۆ هەیمەنــەی تــەواوی چەند دوگمەیەك بەســەر‬ ‫مــرۆڤ و خەونــە مەزنــە لــە مێژینەكانــی حەقیقــەت و دادپــەروەری‬ ‫و ئازادیــدا‪ .‬قۆناغێكــی دیكــەی پــڕ لــە بڕوادارێتیــی نائیمانیــی‬ ‫دیكــەی بێڕەحــم و بێهەســت بەڕێوەیــە كــە نــەك جیهانێكــی بــێ‬ ‫دڵــە وەك ماركــس بــە ســەرەتاكانی ســەرمایەداری دەگــوت‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫جیهانێكــە كــە عەقڵێكــی بایۆتەكنەلۆژیــی ناعەقاڵنیــی حوكمــی‬ ‫دەكات‪.‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫‪10‬‬

‫تەواوکەری الپەڕەکانی تر‬

‫ژمارە‪ )٩( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢٠/٩/١٥( -‬‬

‫زیاتریان پەیدا كرد و گەشــتن بە ئاســۆیەكی گەشــتر؛ ئەمەش وایكرد‬ ‫هیــچ شــتێک نەمێنێتــەوە بــۆ دەســەاڵت و هێــزە بۆرژوازییــە دینــی و‬ ‫نەتەوەییــەكان جگــە لــە دزەکردنــە نــاو جواڵنــەوە جەماوەرییــەکان و‬ ‫کارکــردن لەســەر گۆڕینــی ڕێــڕەوە شۆڕشــگێرانەکەی و کارکــردن‬ ‫وەک هێزێکــی دژە‪-‬شۆڕشــی نێــو جواڵنەوەکــە وەک هەنــگاوی‬ ‫دووهــەم كــە ئامانــج لێــی لەباربردنــی ئەزمونەکــە و کۆتایهێنــان‬ ‫بــوو بــە ئاڕاســتە شۆڕشــگێڕانەکەی و بەرگرتــن لــە گەشــتن بــە‬ ‫ئامانجەکانــی جواڵنەوەكــە‪.‬‬ ‫جەمســەرگیریی توند لە پێکهاتە کۆمەاڵیەتییەكانی عێراق و لێکترازانی‬ ‫تەواوەتــی لەنێــوان هێزەکانــی شــۆڕش و هێــزە تائیفــی و کۆنەپەرســت‬ ‫و ناسیونالیســتەکاندا هاتەئــاراوە‪ ،‬ئەمــەش بووەهــۆی ئــەوەی كــە‬ ‫ســواربوون و دزەکردنــە نــاو شــەپۆلی ناڕەزایەتییــەکان و تێكدانــی‬ ‫ڕیــزی شۆڕشــگێڕانەی جەمــاوەی ناڕازیــی ببێتــە کارێکــی ســەخت‬ ‫و دژوار‪( ،‬هەوڵەکانــی کلێتــە شــینەکان بــۆ تێکشــکاندنی ئەزموونــی‬ ‫گۆڕەپانــی تەحریــر) نمونەیەکــی بەرجەســتەی ئــەو ڕاســتییە بــوو‪.‬‬ ‫تایبەتمەندێتیــی تائیفــی و کۆنەپەرســتی بۆگــەن بــە پاڵپشــتیی‬ ‫میلیشــیای چەکــدار وەك پێكهاتەیەكــی دوانەیــی ئــەم ڕژێمــەی عێــراق‪،‬‬ ‫دژ بــەم شۆڕشــە‪ ،‬کەشــوهەوایەکی سیاســی وای خوڵقانــد كــە ڕێــگا‬ ‫خۆشــبكات بــۆ هێــرش و ڕفانــدن و تیرۆركــردن و بزركردنــی‬ ‫چاالکوانانــی خۆپیشــاندەر وەک ئامرازگەلــی چەپــەڵ و ســەرکوتكەر‬ ‫لــە داپڵۆســینی جواڵنــەوە جەماوەرییەکــەدا‪ ،‬ئەمــەش بــووە هــۆی‬ ‫ئــەوەی كــە ژمارەیــەک لــە دەوڵەتــان و ڕێکخراوەکانــی مافــی مــرۆڤ‬ ‫ســەرکۆنەی ئــەم کارە تۆقێنەرانــە بكــەن کــە بەشــێك لــە چاالکوانانــی‬ ‫جواڵنەوەکــە بەوهۆیــەوە گیانیــان لەدەســتدا وەک تێکۆشــەران (ریهام‬ ‫یەعقــوب و تەحســین ئوســامە)‪ .‬بــە تەنیشــتی ئەوەشــەوە‪ ،‬ڕژێمــی‬ ‫ئاخوندەکانــی تــاران لــە ڕێگــەی باڵوکردنــەوەی نــاوی چاالکــوان و‬ ‫هەڵســوڕاو و تۆمەتبارکردنیــان لــە ڕۆژنامــە فەرمییەکانیانــدا‪ ،‬ڕێــگای‬ ‫زیاتریــان خۆشــکرد بــۆ ئــەم شــەپۆلە لــە تیــرۆر و تۆقانــدن‪.‬‬

‫لــە هەرێمــی کوردســتاندا‪ ،‬دەســەاڵتدارانی فەرمانــڕەوای گەنــدەڵ‬ ‫هەوڵیانــدا پەیڕەویــی لــە هەمــان ئــەو سیاســەتانە بکەنــەوە کــە هێــزە‬ ‫بۆرژوازییــەکان و ناوەنــد پیادەیانکــرد‪ .‬دەســەاڵتدارانی فەرمانــڕەوای‬ ‫هەرێمیــش ڕاســتییەکانیان دەربــارەی داهاتەکانــی هەرێــم بــە درۆکردن‬ ‫و پاســاوی مندااڵنــەی گاڵتەجاڕانــە شــاردووەتەوە‪ ،‬بەاڵم خۆشــبەختانە‬ ‫ئەمــە هەرگیــز نەیتوانیــوە بــڕوای هاواڵتییانــی کوردســتان بەدەســت‬ ‫بهێنێــت چونكــە ‪ 29‬ســاڵە خەڵكــی كوردســتان بەدەســتی ئــەم‬ ‫دەســەاڵتە گەندەڵــەوە دەناڵێنێــت‪ .‬ئەوەشــی كــە لەالیەكــەوە حكومەتــی‬ ‫هەرێــم هەوڵــی تۆمەتبارکردنــی حکومەتــی ناوەنــد دەدات لــە جێبەجــێ‬ ‫نەکردنــی بەڵێنەکانــی و شــانی خــۆی لــە بەرپرســیارییەتییەکانی‬ ‫ژیــان و گوزەرانــی خەڵکــدا خاڵــی دەكاتــەوە‪ ،‬و لەالكــەی تریشــەوە‬ ‫حكومەتــی ناوەنــد ئــەو تۆمەتانــە ڕەتدەکاتــەوە و هەرێــم بــە دزینــی‬ ‫پــاروی هاواڵتییانــی تۆمەتبــار دەكات‪ ،‬بوونــە بــە دوو دیــوی هەمــان‬ ‫شكســتی هــەردوو حكومەتەكــە بــۆ هەمــوو خەڵكــی ناڕازیــی عێــراق و‬ ‫كوردســتان و بــڕوا بــە هیــچ یەكێــك لــەم یاریكردنانــە ناكــەن‪.‬‬ ‫ئــەو قیرانــە ئابورییــەی کــە بۆرژوازیــی ناوەند و هەرێم بەدەســتییەوە‬ ‫گیــرۆدەن شــاراوە نییــە الی هیــچ کــەس‪ ،‬و جەمــاوەری کرێــکاران و‬ ‫بێبەشــان زۆر بــاش لــەوە تێگەشــتوون کــە ئــەم بانگەشــانە پوچــەڵ و‬ ‫بــێ بەهــان و ئەزموونــی خەباتکارانــە و مێژوویــەک لــە گیرۆدەبوونــی‬ ‫خەڵــك بەدەســتی هێــزە بۆرژوازییــە عێراقــی و کوردییەکانــەوە‪ ،‬ئــەو‬ ‫ئاگاییــە بــەرزەی بــە خەڵــك بەخشــیوە‪.‬‬ ‫بڕوابــوون بــە گەڕانــەوە بــۆ ناوەنــد وەک ڕێچارێــک بۆدەربازبــوون لــە‬ ‫قەیرانــی ئابــوری و سیاســی نــەک هــەر بێ بنەمای مــادی و مەوزوعییە‪،‬‬ ‫بەڵکــو تەنانــەت ناتوانێــت لــە هیوایەکــی کۆنەپەرســتانە و وەهمێکــی‬ ‫پیســی بۆگەنــی باڵێکــی نێــو بۆرژوازیــی نەتەوەیــی کــوردی‪ ،‬تێپــەڕ‬ ‫بــكات‪ .‬لەگــەڵ ئەوەشــدا‪ ،‬هەڵچنینــی هیــوا بــە دروســتکردنی هەرێمێکــی‬ ‫تــازە لــە ســایەی ئــەم قەیرانــە ئابــوری و سیاســییەدا کــە هەمــوو واڵتــی‬ ‫گرتووەتــەوە‪ ،‬هیــچ شــتێک نییــە جگــە لــە خەیــاڵ و هیوایەکــی پــووچ‪.‬‬ ‫ئــەم قەیرانــە ئابــوری و سیاســییەی کــە ســەرتاپای عێراقــی‬

‫گرتووەتــەوە بــە شــێوەیەکی مەوزوعــی و زینــدوو هەمــوو‬ ‫بوارەکانــی حکومــەت و دامەزراوەکانــی تەنیــوە‪ ،‬هــەر قەیرانــی کابینــە‬ ‫یــەک لــەدوای یەکــەکان‪ ،‬قەیرانــی دەســەاڵتەکانی جێبەجێکــردن و‬ ‫پەرلەمــان و قەیرانــی کەرتــی تەندروســتی و پــەروەردە و نــەوت و‬ ‫خزمەتگوزارییــەکان و تــا دەگات بــە زۆر قەیرانــی دیكــەش‪.‬‬ ‫لــە ســایەی ئــەم هەلومەرجــە سیاســی و ئابورییــە قەیرانگرتــووەدا‪،‬‬ ‫هەمــوو هێمــا و ئامــاژەکان بــۆ ئــەوە دەچــن کــە شــەپۆلێکی فراوانــی‬ ‫ناڕەزایەتیــی جەماوەریــی دەســتپێبکاتەوە‪.‬‬ ‫بانگەشــەکانی نــەوەی نوێــی دژە‪-‬شــۆڕش بــۆ خۆپیشــاندانێکی‬ ‫ئامادەکــراو و پێنەگەیشــتوو و حزبــی‪ ،‬و ســودبینین لــە توڕەیــی‬ ‫خەڵــک و بانگەشــەکردنی گەنجــان و منــدااڵن (بــە وتــەی شاســواری‬ ‫ملیاردێــری ســەرۆکی نــەوەی نــوێ) لــە ڕووی سیاســییەوە‬ ‫لــە چوارچێــوەی لەباربردنــی جواڵنــەوە شۆڕشــگێڕانەکان و‬ ‫پەرژوباڵوەپێکردنــی جەمــاوەرە‪ ،‬و خســتنە بــەردەم مەترســییەکانی‬ ‫ســەرکوت و نیشــاندانی الوازیــی جەماوەرییــە و ئەمــەش لــە كاتێكــدا‬ ‫کــە ئامادەبوونــی شۆڕشــگێڕانەی لەبــار و ئامرازەکانــی گۆڕانکاریــی‬ ‫لــە ئــارادا نییــە‪ .‬ئەمەیــە ناوەڕۆکــی سیاســەتی نــەوەی نــوێ و هەوڵــە‬ ‫دژە‪-‬شۆڕشــەکانی‪ .‬جواڵنــەوە جەماوەرییــەکان میکانیــزم و ئالییەتــی‬ ‫ناوەکــی و مەوزوعــی خۆیانیــان هەیــە‪ ،‬بــە مانایەكیتــر‪ ،‬جواڵنەوەكــە‬ ‫ئامرازەکانــی گەشــەکردن و بەرەوپێشــچونی خــۆی لــە هەنــاوی‬ ‫خۆیــدا هەڵگرتــووە و دەیهێنێتــە بــوون‪.‬‬ ‫ئەزموونــی ڕاپەڕینــی ئۆکتۆبــەر لــە عێــراق و ناڕەزایەتییەکانــی‬ ‫کوردســتان بــە درێژایــی چەنــد ســاڵی ڕابــردوو‪ ،‬وایانكــردووە‬ ‫جەمــاوەری ناڕازیــی ئێســتا بتوانێــت زاڵ بێــت بەســەر «هەڵمەتــی‬ ‫تیرۆرکــردن و ڕۆڵــی هێزەكانــی دژە‪-‬شــۆڕش»دا‪ ،‬نــەک هــەر ئەمــە‬ ‫بەڵکــو بتوانــن زاڵیــش بــن بەســەر هــەوڵ و کۆششــەكانی بۆرژوازییدا‬ ‫بــۆ ئارامکردنــەوەی گرژییەکانــی نێــوان هەرێــم و بەغــداد کــە هیــچ‬ ‫ئاســۆیەکی باشــتری لەوانــەی پێشــوتر پــێ نییــە و ناشــتوانێت خوێــن‬ ‫بگەڕێنێتــەوە بــۆ جەســتەیەک كــە ســەرتاپا نوقــوم بــووە لــە قەیرانــدا‪:‬‬ ‫ســەردانەکەی کازمــی بــۆ هەرێــم جۆرێكــە لــەو ئومێــدە ســاختەیەی‬ ‫بــۆرژوازی بــۆ دەربازبــوون لــە قەیرانەكــە)‪.‬‬

‫تەواوکــەری بابەتــی یــازدە ڕۆژ لــە ناڕەزایەتیــی بەردەوامــی‬ ‫خەڵــک لــە ڕانیــە و قــەاڵدزێ‬ ‫بــۆ ڕێچــار دەڵێــت‪ ،‬ناڕه‌زایه‌تیــی خه‌ڵــک س ـه‌رچاوه‌ی که‌ڵه‌که‌بوونــی‬ ‫گه‌نده‌ڵــی و دزی و نابەرابەرییــە بـ ‌ه درێژایــی ‪ ٢٩‬ســاڵی حوکمڕانــی‬ ‫ده‌س ـه‌اڵتدارانی هه‌رێــم‪.‬‬ ‫ئ ـه‌وه‌ی خه‌ڵکــی کوردســتان به‌گشــتی و خه‌ڵکــی ســنوری ڕاپه‌ڕیــن‬ ‫به‌تایبه‌تــی لـ ‌ه پێناویــدا تێکۆشــاون و قوربانیــان بــۆدا لـ ‌ه سـه‌رده‌می‬ ‫ڕژێمــی به‌عــس‪ ،‬ئێســتا لــ ‌ه ســه‌رده‌می حوکمــی به‌نــاو ســه‌رانی‬ ‫شۆڕشــی کوردایه‌تــی خراپتــر و وێرانتــره‌‪ ،‬هاواڵتیــان له‌وپــه‌ڕی‬ ‫خراپــی گوزه‌رانــدان‪ ،‬و دەڵێــن مــن پێموایـ ‌ه ئـه‌و ده‌سـه‌اڵت ‌ه زۆریــش‬ ‫خاتــری گیــراو ‌ه لـ ‌ه په‌نــای نــاوی کوردبــوون و ئه‌زمــوون و قـه‌وار ‌ه‬ ‫تێکنه‌چونــدا‪ .‬ئه‌گه‌رنــا دەبوایــە ده‌مێــک بوایــ ‌ه فڕێدرابایەتــە نێــو‬ ‫زبڵدانــی مێــژوه‌وه‌‪.‬‬ ‫کاتێــک ده‌ســه‌اڵت گــوێ نه‌گرێــت لــه‌ داواکاری و ناڕه‌زایه‌تیــی‬ ‫هاواڵتیــان بـ ‌ه شــێوازی مه‌ده‌نــی کـ ‌ه لــه‌ســااڵنی ڕابــردوودا نزیکـه‌ی‬ ‫چــوار ســاڵ له‌ســه‌ر شــه‌قام بــوون بــ ‌ه گێره‌شــێوێن و ده‌ســتی‬ ‫ده‌ره‌کــی پێناســەکران‪ ،‬هاواڵتیــش پێویســت ‌ه ل ـه‌وه‌ هۆشــیارتربن ک ـ ‌ه‬ ‫قبــوڵ نه‌کــه‌ن چیتــر ســته‌میان لێبکــرێ و مافیــان بخورێــت‪.‬‬ ‫مامۆســتا یاســین بە ڕەخنەوە باس لە هەڵوێســتی پۆلیســی ڕاپەڕین‬ ‫دەکات و دەڵێــت‪ ،‬لــ ‌ه کاتــی گــرژی و ئاڵۆزیــدا زۆر شــت واریــد ‌ه‬ ‫ڕووبــدات‪ ،‬بــەاڵم هێــزه‌ ئه‌منیی ـه‌کان زۆر نامرۆڤان ـه‌ ده‌ســتیان کــرد‬ ‫به‌گرتــن و ڕاوه‌دوونانــی خۆپیشــانده‌ران‪ ،‬هــەر لەبــەر ئەوەشــبوو‬ ‫كــە خۆپیشــاندەران لــ ‌ه پێنــاو گیانــی خۆیــان بەرگریانکــرد‪ ،‬لەبــەر‬ ‫ئــەو هەڵوێســتانەی هێــزە ئەمنییەکانــدا زۆرجــار توڕه‌یــی زیاتــر‬ ‫دروســت ده‌بێــت‪ .‬یاســین عەبــدواڵ پێیوایــە ئازایه‌تــی و بوێریــی‬ ‫گه‌نجــ ‌ه دڵ پــڕ و گیرفــان به‌تاڵــه‌کان بــە ڕووبه‌ڕوبوونــەوەی‬ ‫هێــز ‌ه ئه‌منییه‌کانــدا پەیوەســتە بــە نائومێدبــوون لــە دەســەاڵت و‬ ‫بەڕێوەبردنــەوە‪ .‬لــە کوردســتاندا منداڵــی خــوار ته‌مــه‌ن ‪ ١٥‬ســاڵ‬ ‫ل ـ ‌ه باوه‌شــی دایکیــدا گیــراوه‌‪ ،‬ســنوری ڕاپەڕینیــش بــەدەر نەبــووە‬ ‫لەســنورەکانی دیكــە‪ ،‬لــە ڕانیــە و قــادزە بەشــێوەی ڕه‌شــبگیری‬ ‫نزیــک بــە ‪ 100‬کــەس گیــراون و لێیانــدراوە و ئیهانەیــان پێکــراوە‬ ‫بەبــێ بڕیــاری دادگا‪ ،‬دواتــر ئەفســەرانی پۆلیــس پەراویــان بــۆ‬ ‫ڕێکخســتون و مــاددەی یاســاییان بــۆ ڕێکخــڕاوە‪ ،‬ڕەشــبگیرییەکە‬ ‫ب ـ ‌ه جۆرێــک بــوو ‌ه کوڕه‌کانــی خۆیــان گرتــوو ‌ه و دواتــر زانیویان ـ ‌ه‬ ‫ئ ـه‌و ‌ه کــوڕی به‌رپرســی کۆمیت ـ ‌ه بــووە لەبــەر هەڵوێســتی شــەقام‪.‬‬ ‫بــە کەفالەتــی پــارەدان كەفالەتــی فەرمانبــەر كــراوە و ئازادکــراون‬

‫تاكــو ڕۆژی دادگاییکــردن‪ .‬ئینجــا بـه‌و جــۆره‌ بکه‌ونــە گیانــی خه‌ڵــک‬ ‫ئه‌وانیــش به‌رگــری ل ـ ‌ه خۆیــان ده‌ک ـه‌ن‪ .‬لــە کاتــی ناڕەزایەتییەکانــدا‪،‬‬ ‫لــ ‌ه هــه‌ردووال برینــدار هه‌بــوون و ناتوانرێــت ئامــاری دروســت‬ ‫بزانرێــت له‌نێــوان هێــزه ئه‌منییــه‌کان و خۆپیشــانده‌راندا چونکــه‬ ‫ئــه‌وکات به‌شــێک لــ ‌ه نه‌خۆشــخانه‌کان بایکۆتــی تێدابــوو‪ ،‬بەشــێک‬ ‫لــە بریندارەکانیــش برینیــان ســوک بــووە‪ .‬بــەاڵم وەك دەگوترێــت‪،‬‬ ‫بــە هــەردووال زیاترلــە ‪ 40‬کــەس برینداربــوون و ڕۆژنامەنــووس‬ ‫لەنێوانــدا هەیــە‪ .‬ئــەو چاالکوانــە بەداخەوەیــە کــە لــە کوردســتان‬ ‫هێزێــک نیــە بەنــاوی ئۆپۆزســیۆن و هیــچ هێزێــک لەگــەڵ خەڵکــی‬ ‫ناڕازیدا ڕاســتگۆ ینیە‪ ،‬هەڵبژاردن و دامەزراوەکانیان بۆ نیشــاندانی‬ ‫چــاوی دەرەوەیــە تاكــو بەرژەوەندیەکانییــان لەدەســت دەرنەچێــت‪.‬‬ ‫لەســەر ناڕەزایەتییــەکان و مافــی هاواڵتیــان و هەڵوێســتی حکومــەت‬ ‫لەبەرامبــەر بــە داواکاریــی خەڵکدا‪،‬پارێــزەر ڕێنــاس عالــی مــەال‬ ‫دەڵێــت‪« :‬مافــی خۆپیشــاندان و گردبوونــەوە مافێکــی سروشــتی‬ ‫هــەر تاکێکــە‪ ،‬بۆیــە دەبێــت ئــەم مافــە بــۆ ســەرجەم چیــن و توێژەکان‬ ‫فەراهــەم بکرێــت‪ ،‬هەروەهــا زەمینەســازی یاســایی بــۆ بکرێــت‪.‬‬ ‫عێــراق یه‌كێكــ ‌ه لــه‌و واڵتانــه‌ی كــ ‌ه واژوی له‌ســه‌ر په‌یماننامــه‌ی‬ ‫نێوده‌وڵه‌تــی تایب ـه‌ت ب ـ ‌ه ماف ـه‌ مه‌ده‌نــی و سیاســییه‌كانی ل ـ ‌ه ســاڵی‬ ‫‪ )Iccpr( 1966‬كــردووه‌‪ .‬ل ـ ‌ه مــاده‌ی (‪ )19‬ی ئ ـه‌م په‌یماننامه‌ی ـه‌دا‪،‬‬ ‫ل ـه‌ به‌نــدی دووهه‌میــدا هاتــوه‌‪« :‬ئازادیــی ڕاده‌ربڕیــن مافــی هه‌مــوو‬ ‫كه‌ســێكه» هەروەهــا لــ ‌ه یاســای بنه‌ڕه‌تــی (ده‌ســتوری عێــراق)‬ ‫دا كــ ‌ه لــ ‌ه ســاڵی ‪ 2005‬ده‌رچــووه‌‪ ،‬هاتــووه‪« :‬حكومه‌تــی عێــراق‬ ‫ملكه‌چــ ‌ه بــ ‌ه گوێڕایه‌ڵــی مافــی مــرۆڤ و پاراســتنی ئازادییــه‌كان‬ ‫وەکــو یه‌كـه‌م‪ :‬ئازادیــی ڕاده‌ربریــن بـه‌ هه‌مــوو ئامرازیــك‪ .‬دووهـه‌م‪:‬‬ ‫ئازادیــی ڕاگه‌یانــدن و چــاپ و باڵوكردنـه‌وه‌و پڕوپاگەنــد ‌ه ‪.‬ســێهه‌م‪:‬‬ ‫ئازادیــی خۆپیشــاندان و گردبوونــه‌وه‌ی ئاشــتییانه‪ .‬لــه‌ ده‌ســتوری‬ ‫عێراقــدا ئ ـه‌م ماف ـ ‌ه زۆر بــه‌ڕوونــی ئامــاژه‌ی پێــدراوه‌‪ ،‬بــۆ نموونــە‬ ‫لــ ‌ه مــاده‌ی (‪)38‬دا هاتــووه‌ «ده‌وڵــه‌ت مافــی گردبوونــه‌وه ‌و‬ ‫خۆپیشــاندانی ئاشــتییانه‌ فه‌راهــه‌م ده‌كات بــه‌ مه‌رجێــك زه‌ره‌ر بــ ‌ه‬ ‫سیســتم و ئادابــی گشــتی نه‌گه‌یێنێــت»‪ .‬ل ـه‌م ده‌ق ـه‌دا ده‌رده‌كه‌وێــت‬ ‫كــ ‌ه یاســادانه‌ر ده‌توانێــت بــ ‌ه یاســایەك ئــه‌م مافــ ‌ه ڕێكبخــات‪ .‬ئــەو‬ ‫پارێــزەرە دەڵێت‪،‬لــە هەرێمــی کوردســتاندا پاڵپشــت بــە دەســتوری‬ ‫عێراق خاوەنی یاســای ڕێکخســتنی خۆپیشــاندانین کە لە پەرلەمانی‬ ‫کوردســتاندا لــە چوارچێــوەی یاســایەکی تایبەتــدا ڕێکخــراوە‪،‬‬ ‫بــەاڵم ئــەم یاســایە کۆمەڵێــک گرفتــی مــاف و ئــازادی تاکــی تێدایــە‬ ‫و کۆمەڵێــک لــە مــاددە و بڕگەکانــی لەگــەڵ پرنســیپەکانی مافــی‬

‫مــرۆڤ و پەیماننامــە نێودەوڵەتییــەکان ناگونجێــت‪ ،‬هەروەهــا‬ ‫ناڕوونیــی لــە چەنــد چەمــک و بڕگەیەکــدا هەیــە کــە دەشــێت زیاتــر‬ ‫لــە شــرۆڤەیەکیان بــۆ بکرێــت‪ ،‬تــارادەی ئــەوەی مەرجــەکان بــۆ‬ ‫پێدانــی مۆڵــەت بــە قــورس دێنــە بەرچــاو‪ ،‬دەســەاڵتێکی تــا ڕادەیــەک‬ ‫ڕەهــا دراوە بــە وەزیــری ناوخــۆ و یەکــە کارگێڕییــەکان‪ ،‬لەگــەڵ‬ ‫بوونــی کۆمەڵێــک گرفــت لــە یاســاکەدا‪ ،‬بــەاڵم تائێســتا یاســاکە‬ ‫وەک خــۆی جێبەجــێ نەکــراوە‪ .‬گرفتــە یاســاییەکانیش بریتیــن لــە‪:‬‬ ‫پێویســتە بابه‌تــی مۆڵـه‌ت وه‌رگرتــن بگۆڕدرێــت بـ ‌ه ئاگاداركردنـه‌و ‌ه‬ ‫یــان ئاگادارینامــه‌‪ ،‬ئــه‌و مه‌رجــ ‌ه پێشــینیان ‌ه البدرێــن كــ ‌ه دانــراون‪،‬‬ ‫هەروەهــا به‌رپرســیارێتی خۆپیشــاندان لــ ‌ه ئه‌ســتۆی ڕێکخه‌رانــی‬ ‫نه‌بێــت‪ .‬لەالیەکــی تریشــەوە‪ ،‬پێویســتە لەالیــەن دەســەاڵتدارانەوە‬ ‫دەســت هەڵبگــرن لــەوەی كــە خۆپیشــانده‌ران تاوانبــار بكــەن بــ ‌ه‬ ‫ناپــاك و تێكــده‌ر و به‌هانــ ‌ه هێنانــه‌و ‌ه بــۆ دۆخه‌كــ ‌ه وه‌ك شــه‌ڕ‬ ‫ومه‌ترســی و ده‌ســتێوه‌ردانی واڵتانــی ده‌وروبــه‌ر و ناپاكــی و‬ ‫ده‌ســتی بێگانــه‌‪ ،‬به‌ڵكــو به‌ده‌نگه‌وه‌چوونــی خۆپیشــانده‌ران بكــەن‬ ‫بــە ئەركــی خۆیــان‪.‬‬ ‫پارێــزەر ڕێنــاس عالــی گوتیشــی‪ ،‬پێویســتە ده‌زگا و پۆلیســی‬ ‫چاالكییــ ‌ه مه‌ده‌نییــه‌كان تایبــه‌ت بكرێــن بــ ‌ه مامه‌ڵه‌كــردن له‌گــه‌ڵ‬ ‫خۆپیشــانده‌ران بــه‌و ئامێــرو كه‌لوپه‌لــ ‌ه مه‌ده‌نییانــه‌ی كــ ‌ه لــ ‌ه‬ ‫یاســای هه‌مواركردنــی یه‌كه‌مــدا هاتــوون و ســزادانی ئــه‌و‬ ‫ئه‌فس ـه‌ر و پۆلیســانه‌ی ك ـه‌ توندوتیــژی ده‌نوێنــن لــە بەرامبــەر ب ـ ‌ه‬ ‫خۆپیشــانده‌راندا‪ .‬بــە مەســتی چارەســەرکردنی کەمووکوڕییەکانــی‬ ‫یاســای خۆپشــاندانی ژمــارە ‪11‬ی ســاڵی ‪ 2010‬پەرلەمانــی‬ ‫کوردســتان بــ ‌ه هــه‌وڵ و كۆششــی كۆمەڵێــک په‌رله‌مانتــار و‬ ‫ڕێكخــراوی كۆمه‌ڵگــه‌ی مه‌ده‌نــی و چاالكوانــان و بــه ‌به‌شــداری‬ ‫نوێنــه‌ری پارێــزگار و ده‌زگای په‌یوه‌ندداریتــر یاســای ژمــاره‬ ‫‌‪3‬ی ســاڵی ‪ 2014‬ی یاســای هه‌مواركردنــی یه‌كه‌مــی یاســای‬ ‫ڕێكخســتنی خۆپیشــاندان لــ ‌ه هه‌رێمــی كوردســتان‪-‬عیراق ژمــار ‌ه‬ ‫‪11‬ی ســاڵی ‪2010‬ی په‌رله‌مــان جێگیــر كــرا‪ ،‬دوای ناردنــی بــۆ‬ ‫ســه‌رۆكی هه‌رێــم بــۆ واژوكــردن ڕاگیــرا له‌بــه‌ر پاســاوی ناســكی‬ ‫بــارودۆخ و مه‌ترســیی ئاســاییش‪ .‬بۆیــە پێویســتە په‌ل ـ ‌ه بكرێــت ل ـ ‌ه‬ ‫تێپه‌ڕانــدن و په‌ســه‌ندكردنی ئــەو هەموارکردنــەوەی یاســایە و‬ ‫باڵوکردنەوەیــدا‪.‬‬ ‫لەســەر ناڕەزایەتییەکانــی خەڵکــی ڕاپەریــن‪ ،‬ڕێچــار پەیوەندیکــرد‬ ‫بــە پۆلیســی ڕاپەڕینــەوە‪ ،‬بــەاڵم پرســیارەکانی ڕێچــار بەبــێ واڵمــی‬ ‫مانــەوە‬

‫تەواوکــەری ســەروتار‬ ‫گەڕانــەوە بــۆ باوەشــی ناوەنــد و هەوڵەکانــی «نــەوەی‬ ‫هێــزە بۆرژوازییــەکان‪ ،‬جواڵنــەوە جەماوەرییــەکان ئەزمووونــی نــوێ»ی لەباربــەر!‬

‫ناڕەزایەتییەکانــی کوردســتان و هەڵبــژاردەی نێــوان‬

‫ژمارە‪ )٩( :‬سێ شەمە ‪)٢٠٢٠/٩/١٥( -‬‬

‫تەواوکەری الپەڕەکانی تر‬

‫‪11‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫خواســتەكانی نیولیبرالیــزم دەبینێــت بــۆ ئــەوەی خەونەكانــی‬

‫دەرئەنجــام‪ ،‬چینــی ناوەڕاســتی كوردســتان و عێــراق بــە‬

‫بە قسە چەپن لەوانە سێریزا لە یۆنان‪ ،‬یان ڕاستڕەوە پەڕگیرەكان‬

‫نیولیبرالیــزم و داخوازییەكانــی ســەرمایەی ئەمــڕۆ لــە باشــترین‬

‫دەســتگرتنیان بــە چیــرۆك و بەرژەوەندییەكانــی قۆناغــی پێشــترەوە‬

‫لەوانــە ترەمــپ‪ ،‬یــان ئــەوەی وەكــو گروپێــك لەنــاو بزووتنــەوە‬

‫ئاســتدا بەدیبهێنێــت‪ ،‬كــە هەمــوو ئەمــە لەژێــر نــاوی داخــوازی و‬

‫ناتوانــن ببــن بــەو چینــە شۆڕشــگێڕەی كــە وەرچەرخــان دروســت‬

‫ناڕازییەكانــەوە دێتــە دەرەوە و بــەدوای پشــك و قەپاڵێكەوەیــە‬

‫ناڕەزایەتیگەلێكــدا دەكات دەرئەنجــام ژیانــی خەڵــك لەمــە خراپتــر‬

‫دەكات‪ ،‬بەڵكــو تەنیــا بــە دروســتكردنی پەیوەنــدی و پێكەوەگرێدانــی‬

‫لــە كێكــی حكومــەت لــە نموونــەی هاوپەیمانێتییەكــەی ئیتالیــا‬

‫دەكات نــەك باشــتر‪ .‬هەرچەنــدە سیاســەتی پشكپشــكێنە ئــەو نــاوە‬

‫بەرژەوەندییەكانیانەوەیــە بــە چینــی خــوارەوەی كۆمەڵــگا‬

‫لەنێــوان بزووتنــەوەی پێنــج ئەســتێرەكە و نیمچــە فاشیســتەكاندا‪.‬‬

‫تەواوەیــە كــە بادیــۆ بەكاریناهێنێــت و چەنــد دەیەیەكــە هێــزەكان‬

‫(پڕۆلیتاریــا) كــە دەتوانــن ببــن بــە چینێكــی شۆڕشــگێڕ‪ .‬ئەمــەش‬

‫هەروەهــا بادیــۆ پێیوایــە پێدەچێــت لــە دوا ئیمكانــدا نموونەیەكــی‬

‫پێكــەوە و لــە ڕێگەیــەوە لــە باشــترین دۆخــدا گەلەگورگئاســا وەك‬

‫مانــای ئــەوە نییــە كــە دوو ئیختیــار لەبــەردەم چینــی ناوەڕاســتدا‬

‫دیكــە لــە فەڕەنســادا لــە ڕێكخراوێكــی نــاو هێلــەك زەردەكانــەوە‬

‫داڵــە كەپنــەك و لــە خراپتریــن دۆخــدا وەك كەمتیــار بەردەبنە گیانی‬

‫بوونــی هەیــە (یەكەمیــان بریتــی بێــت لــە خۆگرێــدان بــە چینــی‬

‫بێتــە دەرەوە و جارێكیتــر بچێتــە نێــو هاوپەیمانێتییــەوە‪ .‬دیــارە ئــەو‬

‫كۆمەڵــگا و دانیشــتووانەكەی تاكــو لــە هەمــوو شــتێكی بەســود‬

‫ســەرەوە و دووهەمیــان لــە خۆگرێــدان بــە پڕۆلیتاریــاوە)‪ ،‬بەڵكــو‬

‫گریمانەیــەی بادیــۆ دەیــكات گرنگییەكــی لــە ڕادەبــەدەری هەیــە‬

‫دایدەماڵــن‪ :‬ئــەم دەربڕینــەی ترەمــپ كــە لــە پێــش هەڵبژاردنیــدا‬

‫گەڕانــەوە بــۆ قۆناغــی پێشــتر بوونــی نییە چونكە بۆرژوازیی ئێســتا‬

‫بەتایبــەت كاتێــك لــە «بزووتنــەوەی گــۆڕان» دەڕوانیــن چــۆن‬

‫بەكاریهێنــا‪« :‬ســعودیە وەك مانــگای شــیردەرە و هــەر كاتێــك‬

‫وەك پێشــتر پێویســتی بــەم چینــە نەمــاوە‪ .‬لــەم گۆشــەنیگایەوە‪،‬‬

‫لــە هێزێكــی ئۆپۆزیســیۆنی ئیحتیواكــەرەوە بــوو بــە هاوپەیمانــی‬

‫شــیری نەمــا‪ ،‬ســەری دەبڕیــن»‪ ،‬زۆر ڕاســتگۆیانە گوزارشــت لــەو‬

‫پێویســتە چینــی ناوەڕاســت لــە بەرژەوەندییەكانــی داهاتوویــەوە‬

‫دوژمنەكانــی بــۆ ئــەوەی مافــی ئــەوەی هەبێــت قەپاڵێــك لــە كێكــی‬

‫ئەخالقیــات و سیاســەتە ســەرمایەدارییە دەكات كــە ســەرتاپای‬

‫بڕوانێتــە ئێســتا نــەك لــە پێگــە و بەرژەوەندییەكانــی ئێســتا و‬

‫جكومــەت بگرێــت‪ .‬ئێســتاش «جواڵنــەوەی نــەوەی نــوێ» بــە‬

‫ئــەم قۆناغــە نیولیبرالییــەی مێــژووی ســەرمایەداریی گرتووەتــەوە‬

‫ڕابردوویــەوە‪.‬‬

‫عەوامیتریــن شــێوە ســود لــە ئەمپــەڕی داخوازییەكانــی خەڵــك بــۆ‬

‫و وەك مانگایەكــی شــیردەر تەماشــای مــرۆڤ دەكات و گــەر‬

‫ئــەو پــەڕی بەهــا كــۆن و بەســەرچووەكان و تــا دەگات بــە بااڵتریــن‬

‫پێویســتی پێــی نەمــا ســەری دەبڕێــت و دەیكاتــە دەرەوە‪.‬‬

‫تەواوکەری گۆشەی (کلینیکی ڕێچار)‬ ‫ھۆکارەکانــی خەمۆکــی زۆرن‪ ،‬ھەندێکــی ھۆکاری بایۆلــۆژی‬ ‫و فســێۆلۆژییە‪ ،‬ھەندێکجاریــش ھۆکاری بۆماوەییــە‪ .‬بــەاڵم لــەم‬ ‫ســەردەمی کاپیتاڵیــزم و کۆمەڵــگا مەتریاڵیســتەی مرۆڤــی ئــەم‬ ‫ســەردەمەی تێکەوتــووە‪ ،‬ھۆکارەکان بەپلــەی یەکــەم ئابوورییــە‪.‬‬ ‫ھەژاری و نەبوونــی دڵنیایــی و بێــکاری‪ ،‬ترســی لەدەســتدانی کار‬ ‫و النــەی ژیــان‪ ،‬جێگرتنــەوەی ئامێــر لــە بــری مــرۆڤ لەزۆربــەی‬ ‫پیشــەکانی جیھانــی ســەرمایەداری و دیجیتاڵــی‪ .‬زۆربوونــی‬ ‫کێشــەی خێزانــی و بەکارھێنانــی ھەڵــەی تەکنەلۆژیــا و ئامێــرە‬ ‫زیرەکــەکان‪ ،‬تێکچوونــی سروشــت و ژینگــە و جــۆری خــۆراک و‬ ‫شــێوازی ژیــان‪ .‬ئەمانــەی ســەرەوە ھەمــووی کاریگــەری نەگەتیڤــی‬ ‫خۆیــان ھەیــە بــۆ ســەر مــرۆڤ و دروســتبونی پشــێوی دەروونــی‬ ‫و خەمۆکــی‪.‬‬ ‫ئــەوەی لێــرەدا زۆر گرنگــە و پێویســتە بــۆ ئێمــەی پزیشــک‬ ‫ســەرنجی خۆمانــی لەســەربدەین ئەوەیــە؛ کەمرۆڤی ئەم ســەردەمە‬ ‫چــۆن دەتوانێــت خــۆی بپارێزێــت لــەم نەخۆشــییە ترســناکە‪ ،‬کــە بــە‬ ‫تەواوەتــی تــاک پەکدەخــات و دووریدەخاتــەوە لــە کۆمەڵــگا؟‬ ‫ھەندێــک خاڵــی زۆر گرنــگ ھەیــە پێویســتە ڕەچــاوی بکەیــن و‬

‫ئاگامــان لێبێــت بــۆ دوورکەوتنــەوە لەخەمۆکــی‪ ،‬ئەوانــەش‪:‬‬ ‫ ھەر کاتێــک دووچــاری فشــاری دەروونــی و خێزانــی یاخــود‬‫کێشــەی ئابــووری بوویــت‪ ،‬مەیشــارەوەو لەگــەڵ کەســێکی نزیکــت‬ ‫یــان ھاوڕێیەکــت قســە بکــەو ئەگــەر کەســێکی نزیکــت شــک نەبــرد‬ ‫ئــەوا پێویســتە پەنــا بەریــت بــۆ پزیشــکێکی دەروونــی‪.‬‬ ‫ گۆشــەگیر مەبــە و کەســێکی کۆمەاڵیەتــی بــە و لەکاتــی بوونــی‬‫کێشــە و فشــاری دەروونــی داوای پشــتگیری و یارمەتــی بکــە لــە‬ ‫دەووروبەره‌كــه‌ت‪.‬‬ ‫ ھەوڵبــدە وەرزشــی بــەردەوام و حــەزو ئــارەزووە ھونەریەکانــت‬‫وەکــو؛ میوزیــک و وێنەکێشــان‪ ،‬خوێندنــەوە‪ ،‬یاخــود ھەر جــۆرە‬ ‫ئارەزوویەکــی تــرت ھەیــە‪ ،‬کاتــی گونجــاوی بــۆ تەرخــان بکەیــت‬ ‫بــۆ دوورکەوتنــەوە لــە ستریســی ڕۆژان ـه‌‪.‬‬ ‫ ھەوڵبــدە پەیوەندییــە ڕاســتەقینەییەکانت چــڕ بکەیتــەوە‪ ،‬لەبــری‬‫پەیوەندییــە مەجــازی و ئیفتڕازییەکانــی ســەر سۆشــیاڵ میدیــا‪،‬‬ ‫کاتەکــەت بەکارێکــی ڕاســتەقینەوە بەســەر ببــە لەبــری کوشــتن و‬ ‫بەســەربردنی کات لەســەر تــۆڕە کۆمەاڵیەتییــەکان‪.‬‬ ‫ ئــاگاداری کاتــی نوســتنت بــە و ھەوڵبــدە کاتژمێرەکانــی نووســتن‬‫بەشــەو بێــت و زوو بێــت‪ ،‬بــۆ ڕێکخســتنی دەردانــی ھۆرمۆنــی‬

‫میالتۆنیــن لــە لەشــدا‪.‬‬ ‫ ئــاگاداری منداڵــە ھەرزەکارەکانــت بــە‪ ،‬ھەوڵبــدە لــە ڕووی‬‫دەروونــی و ســۆزدارییەوە پاڵپشــتیان بیــت‪ ،‬و ھەوڵ بــدە ھاوڕێــی‬ ‫منداڵەکانــت بیــت و دووربکــەوە لــە توندوتیــژی و ڕەقــی لــە‬ ‫مامەڵەکــردن لەگەڵیانــدا‪.‬‬ ‫ ھەندێــک جــار ئافرەتــان دوای دووگیانبــوون و منداڵبــوون‬‫تووشــی جۆرێــک لــە خەمۆکــی دەبــن‪ ،‬گرنگــە لەم جــۆرە حاڵەتانەدا‬ ‫نەخۆشــەکە بــە زووتریــن کات بگەڕێتــەوە بــۆ ژیانــی ڕۆژانــە و‬ ‫ئیــش و کاری‪ ،‬لەگــەڵ چاودێریکردنــی منداڵەکــە‪ .‬بــۆ ئــەوەی ئــەو‬ ‫ھەســتەی ال دروســت نەبێــت کــە منداڵەکــە بۆتــە کــۆت و بەنــد بــۆ‬ ‫ئازادیەکانــی ‪.‬‬ ‫ ھەندێــک جــار پێویســتە ڕاوێــژ بــە پزیشــکی دەروونــی بکەیــت‬‫و ھەندێــک دەرمانــی دژە خەمۆکــی بەکاربھێنرێــت لەگــەڵ‬ ‫چارەســەری دەروونــی‪.‬‬ ‫خەمۆکــی دەردێکــی کوشــندەیە بــۆ تــاک و کۆمەڵــگاش‪ ،‬تــەنھا‬ ‫دەردێکــە کــە دەتوانێــت ھەمــوو کۆمەڵگاکــە پەکبخــات و بیانکاتــە‬ ‫مرۆڤی الواز و بەرخۆر و بێ بەرھەم‪ .‬ھەر بۆیە بە کوشــندەترین‬ ‫پەتــای ســەردەم مەزەنــدە دەکرێــت‪.‬‬

‫ڕۆژەکانــی تــر‪ ،‬نــە ئەگریــا و نــە هاواریشــی ئەکــرد‪ ،‬نەمیزیشــی کــرد‬

‫دواجــار کەمــال ڕێــک لەبەرانبــەری منــدا باوەشــی کــرد بــە دار‬

‫مامــەم زۆر جــار هانــی منــی ئــەدا کــە بیکــوژم‪ .‬منیــش زۆرجــار‬

‫هەتــا مامــم هیــاک نەبــوو‪ ،‬لــە بەردەمیــا نەجــواڵ‪ .‬دوای هیــاک بــون‬

‫یــەک بــوون‪ .‬بۆنــی الشــەی ســوتاوی کەمــال و بۆنــی ســوتانی‬

‫هەمیشــە کــە مناڵێکــی ناســک و سســت و بــێ گوناهــم ئەبینــی لــە‬

‫کــردە مزگەوتەکــەی گــەڕەک‪.‬‬

‫تەواوکەری بابەتی ئەرکێکی شۆڕشگێڕانە‪...‬‬

‫تەواوکەری گۆشەی (هەنگاوێک بەرەو ڕووناکی)‬

‫گەڕەک خۆیان پێوە ئەنوساند و کلکەیان پێوەئەکرد‪.‬‬

‫بیــرم ئەکــردەوە کــە ئــەم گــرێ لــە جەســتەی خۆمــا دەربهێنــم‪ ،‬بــەاڵم‬

‫ســەر بەڕەیەکــی شــر هەڵکورمــاوە‪ ،‬بەزەیــی و برایەتــی پەشــیمانی‬

‫ئەکردمــەوە لــە ئازاردانــی‪ .‬ئــەو ڕۆژەم لــە بیــرە کــە مامۆژنم شــکاتی‬ ‫لــە کەمــال کــرد الی مامــم گوایــە بۆیــەی نینۆکەکــەی ســوزانی‬

‫بەخۆیــا‪ .‬ئــەو ڕۆژە شــتێک لــە ســام و توڕەییــم لــە کەمالــدا بینــی و‬ ‫مامــەم تفێکــی خەســتی لــە کەمــال کــرد و بــۆ نوێــژی عەســر ڕووی‬

‫بــۆ مــن بــەرز کــردەوە و لــە بــن دارەکــەدا ڕاکشــا‪ .‬ئیتــر ئــەوە دوا‬

‫کەمــال جیاوازتــر لــە ڕۆژانــی تــر کــە لــەدوای لێــدان پەنــای بــۆ‬ ‫ئــاوڕ لــە ئێمــە بداتــەوە بــە ئەســپایی بــەرەو حەمامەکــە ڕۆشــت‪ .‬ئێمــە‬

‫هەواڵێکــی باوکــم پەیدابــووە و نــە لــە دوائامــاژەی کەمــال‪ ،‬پێــش‬

‫خوشــکەکان ئەبرد و ســەری ئەخســتە باوەشــی یەکێکیان‪ ،‬بێ ئەوەی‬

‫ماممــی دزیــوە‪ .‬کەمــال هەرچــەن پاڕایــەوە و هــاواری کــرد کــ ‌ه‬

‫کەمالــی ئــەدا و مامۆژنیشــم ئەوەنــدەی تــر هانــی ئــەدا‪.‬‬

‫کەمــال چــون فریشــتەیەکی برینــدار ئەیقیژانــدو بــە حەوشــەکەدا ڕای‬

‫بینــی کــە تۆپەڵێــک گــڕ لــە حەمامەکــەوە دەرچــو بــۆ نــاو حەوشــەکە‪.‬‬

‫مــن کــە ئــەو دیمەنــەم ئەبینــی بوبــوم بــە پارچەیەکــی بــێ ئیحســاس‬

‫ئەکــرد‪ .‬قیــژەی هــەردوو خوشکەکەشــم لــە ئەوســەری شــارەوە هەتــا‬

‫مــاچ ئەکــرد کــە لــە کەمــال نــەدا‪ .‬کەمــال ئــەو ڕۆژە جیاوازتــر لــە‬

‫ئــەو دیمەنــە قاچەکانــم زەوییــان بەرنەئــەدا‪.‬‬

‫و هــەردوو خوشکەکەشــم هاواریــان ئەکــرد و قاچــی مامەمیــان‬

‫دارهەنارەکــە هەمــوو گەڕەکــی تەنــی‪ .‬کەمــال بــۆ دواجــار دەســتێکی‬

‫جووڵــەی کەمــال بــوو ‪.‬‬

‫پێمان وابوو کە ئەیەوێت دەم و چاوی بشوات‪ .‬بەاڵم هەرئەوەندەمان‬

‫ســۆزان خــۆی داویەتــی پێــی‪ ،‬بــەاڵم مامــەم بــە ســیمێکی کارەبــا لــە‬

‫هەنارەکــەی حەوشــەکەدا و گــڕی جەســتەی و دارەکــە تێکــەڵ بــە‬

‫ئەمســەری شــار ئەبیســترا‪ ،‬بــەاڵم مــن هەرچیــم ئەکــرد لــە ســامناکی‬

‫ســی ســاڵ بــە ســەر ئــەو ڕۆژەدا تێپەڕیــوە‪ ،‬بــەاڵم هێشــتا نــە‬ ‫گیــان دەرچوونــی تــێ ئەگــەم‪ .‬ســی ســاڵ زیاتــرە مــن ڕۆژانــە ســوێ‬

‫و زوخــاوی کەمالــی بــرام هەڵئەمــژم‪ .‬ســی ســاڵ زیاتــرە بۆنــی‬ ‫هەرچــی بکــەم هەربۆنــی پێســتی ســوتاوی کەمالــی لــێ دێــت‪.‬‬

‫ئێمــە کەمالمــان کوشــت‪ .‬پێشــمان وابــوو بــە كوشــتنی كەمــال لەكــە‬ ‫و عارێــک لــە ســەر خۆمــان الئەبەیــن‪ ،‬بــەاڵم مەرگــی ئــەو بــوو بــە‬

‫پەڵەیــەك بــە ناوچاوانمانــەوە كــە هەرگیــز لێمــان نابێتــەوە‪.‬‬

‫بــە ئامانجــی جێخســتی ئەڵتەرناتیڤــی سۆسیالیســتی لــە جێــگای‬

‫ژینگەدایــن؛ ئێســتا و داهاتــووی سروشــت ئێمــە دەیپارێزیــن و‬

‫بانگــەوازی گەنجانــی لوبنــان بــۆ هاوخەباتیــی خەڵکــی عێــراق و‬

‫باوەڕبوونمانەوەیــە بــە جێخســتنی کولتوورێکــی سۆسیالیســتانە‬

‫ڕابهێنیــن و دەســتیان بــۆ ببەیــن چونکــە شــۆڕش لــە ڕاهێنــان‬

‫لــەو گۆڕینــی کولتــوورە شۆڕشــگێڕانەیەی کــە لــەدوای کۆمۆنــەی‬

‫بۆیــە ئێمــە شــۆڕش بەســەر پلەدوویــی ژنانــدا دەکەین و یەکســانیی‬

‫گرنــگ و ســەرەتایین کــە پێویســتیی ســەرەكین بــۆ لەناوبردنــی‬

‫و ڕاســیزمدا دەکەیــن‪ ،‬شــوڕش لــەدژی فاشــیزمی دینــی و‬

‫گشــت دەسەاڵتەکەشــی‪.‬‬

‫دەزانیــن‪ .‬ئێمــە لــە دژی نەبوونیــی و نــەداری و بێخانەوالنەیــی‬

‫تەواوکــەری بابەتــی (ئــەوە هەژاریــی نییــە‪ ،‬بەڵکــو هوشــیاریی‬ ‫هەژارانــە کــە شــۆڕش بەرپــا دەکات)‬

‫ســەرمایەداری و سیســتەمەکەی‪ ،‬پێــش هــەر شــتێك لــە‬

‫هاوچارەنووســیی یەکترییــان‪ ،‬ئەمانــە هەمــوو بەشــێکی گرنگــن‬

‫لــەکار و کردەوەکانمانــدا لــە جێــگای کولتــووری بــاوی بۆرژوازیدا‪.‬‬

‫پاریــس و ئۆکتۆبــەری ڕوســیاوە کــەم وێنــە بــوون و هەنگاوێــی‬

‫هەمەالیەنــە دەخەینــە جێــگای‪ ،‬شــۆڕش لــە دژی نەتەوەپەرســتی‬

‫نــەک هــەر کولتــووری کۆمەاڵیەتیــی بــۆرژوازی‪ ،‬بەڵکــو بــۆ البردنی‬

‫ڕەگەزپەرســتیی دینیــدا دەکەیــن و خــودی مــرۆڤ بــە ئەســڵ‬

‫لــە کۆتاییــدا‪ ،‬مــاوە کــە بڵێــم دەســتبردن بــۆ هــەر ئاڵوگۆڕێــک‬

‫و برســێتیدا لــە مەیداندایــن‪ ،‬لــەدژی لەناوبــردن و پیســکردنی‬

‫هــەر ئێســتاش دەبێــت خۆمــان و منداڵەکانمــان لەســەر ئــەم کارانــە‬ ‫لەســەر ئــەم کولتوورانــەوە دەســت پێــدەکات و بــەدوای دەرفەتــی‬

‫تەقینــەوەی بورکانــی تووڕەییەکــەدا دەگەڕێــت تــا بــۆ ئەبــەد‬ ‫دەســەاڵتی ســەرکوتكەری ســەرمایە لەناوببــات و لــە جێگایــدا‬

‫چینــی کرێــکار و خەڵکــی زەحمەتکێــش بــەو هوشــیارییە پــڕ لــە‬

‫شۆڕشــگێڕییەی بەدەســتی هێنــاوە لــە دەســەاڵتی ســەربەخۆی‬

‫خۆیــدا‪ ،‬بەکــردەوە پیــادەی بــکات و جیهانێكــی ئاســوودە و‬ ‫یەکســانی كۆمۆنیســتانە بەدیبهێنێــت‪.‬‬

‫)‪(07731583060‬‬

‫دواالپەڕە‬

‫)‪(Facebook: Rechar Rozhnama‬‬

‫هەر بابەت و وتارێک لە چوارچێوەی سیاسەتی ڕۆژنامەکەدا بێت لە‬ ‫ڕێگەی ئەم ئیمەیڵەوە بە دەستمان دەگات بۆ باڵو کردنەوە‪:‬‬ ‫‪Rechar.paper@gmail.com‬‬

‫نرخ‪ )٥٠٠( :‬دینار نرخی هاوپشتی‪ )٢٠٠٠( :‬دینار‬

‫ژمارە‪)٨( :‬‬

‫شەمە‬ ‫(‪)٢٠٢٠/٨/١٥‬‬

‫ڕۆژنامەیەکی سیاسیی جەماوەریی‪ -‬کرێکاریی سۆسیالیستییە‬

‫خاوەنی ئیمتیاز‪ :‬دەشنێ نەریمان‬

‫سـەرنـــووســـەر‪ :‬سادق عەزیز‬

‫گروپی نۆڤا ساڵیادی تیرۆركردنی بەكر عەلی كردەوە‬

‫دروســتکرابوو‪ .‬گروپــی نۆڤــا ڕێکخــەر و ئامــادەکاری یادەکەبــوون‬ ‫و لــە کۆتاییــدا چەپکــە گوڵــی ڕێــز و خۆشەویســتی گروپــی نۆڤــا‬ ‫لــە شــوێنی تیرۆرکردنەكــەی بەكــر عەلــی دانــرا‪.‬‬ ‫لــەو بارەیــەوە‪ ،‬ڕێچــار بــە گرنگیزانــی كــە لــە ڕێگــەی چەنــد‬ ‫لێدوانێكــەوە ڕاوبۆچوونــی گروپــی نۆڤــا و ئەندامانــی وەربگرێــت‪.‬‬ ‫ســەرەتا‪ ،‬ڕۆژنامــەی ڕێچــار دەیەوێــت لــە زانــا ئەحمــەد‪ ،‬ئەندامــی‬ ‫گروپــی نۆڤــا و یەكێــك لــە هاوڕێیانــی دەســتەی بەڕێوەچوونــی‬

‫پێناوەشــدا ئەشــکەنجە و زینــدان و مەینەتــی زۆری بینیــووە‪ .‬یــادی‬ ‫بەکــر علــی چقڵێکــە لــە چــاوی تیرۆرکەرانــی و حیزبەکانیــان و‬ ‫بازرگانانــی کوردایەتــی و بزوتنــەوەی دژە شــۆڕش و ئــازادی کــە‬ ‫جەھەندەمێکیــان بــۆ خەڵکــی ھەژار خوڵقانــدووە و خۆشــیان بــە‬ ‫ھەزاران دۆنــم و گــرد و تەپۆڵکــە و بــاخ و ڤێــا و لــق و کۆمیتــە‬ ‫و مەڵبەندیــان لەســەر حســابی خەڵکــی بەشــمەینەتی کوردســتان‬ ‫بــۆ ل ‪٩‬‬ ‫داگیــر کــردووە‪ .‬ئێمــە وەکــو گروپــی نۆڤــا ئــەو‬

‫وەک‬

‫ڕۆژی سێشــەمە ‪ ،٢٠٢٠/٩/١‬کاتژمێــر (‪)5‬ی ســەرلەئێوارە‪ ،‬لــە‬ ‫باخــی گشــتیی شــاری ســلێمانیدا‪ ،‬لــە ســاڵیادی گیانبەختکردنــی‬ ‫(بەکــر عەلــی) تێکۆشــەر و شــاعیردا‪ ،‬لەالیــەن گروپــی نۆڤــاوە‪،‬‬ ‫مەراســیمیک بۆ شــەرمەزارکردنی ئەو تیرۆر و تاوانە ڕێکخرا‪ ،‬کە‬ ‫زۆرێــک لــە هاوڕێیانــی گیانبەختکــردو و ڕۆشــنبیران و نووســەران‬ ‫و چاالکوانــان و خەڵــک تیایــدا ئامادەبــوون‪ .‬لــەم بۆنەیــەدا‪ ،‬وتــاری‬ ‫بنەماڵــەی گیانبەختکــردو و گروپــی نۆڤــا و ئەکــرەم نادری هاوڕێی‬ ‫کۆچکــردوو هەڵســوڕاوی كرێكاریــی نێودەوڵەتــی خوێندرانــەوە‪ ،‬و‬ ‫وێــرای ئەمانــەش چەنــد پارچــە میوزیکێــک پێشکەشــکرا لەالیــەن‬ ‫دوو میوزیســیانی بەتوانــا «خــارا ســتار و ھێــدی محمــد»ەوە‪.‬‬ ‫خوێندنــەوەی چەنــد شــیعرێکی بــە دەنگــی (شــوان عوســمان) و‬ ‫پێشکەشــکردنی گۆرانــی هــەی هــەی ژینــی نەجمــەی غواڵمــی بــە‬ ‫دەنگــە خۆشــەكەی (ســەرخێڵ کەریــم)ەوە چــڕدرا‪ .‬شــایانی باســە‪،‬‬ ‫هــەر لــەم کۆبوونەوەیــەدا‪ ،‬پــەردە لەســەر پۆرترێتێكــی بەکرعەلــی‪،‬‬ ‫کــە لەالیــەن شــێوەکار و ئەندامــی گروپــی نۆڤــاوە (ھەردی‬ ‫ســەباح) کێشــرابوو‪ ،‬الدرا‪ .‬لەگــەڵ نمایشــکردنی پەیکەرێــک کــە‬ ‫لەالیــەن پەیکەرســاز و و ھاوڕێــی بەکــر عەلــی (کاوان قــادر)ەوە‬

‫ســاڵیادەكە بپرســێت كــە ئایــا ئامانجــی ســاڵیادی بەکــر عەلــی چــی‬ ‫بــوو بــۆ گروپــی نۆڤــا؟‬ ‫زانــا ئەحمــەد لــە وەاڵمــدا گوتــی‪ :‬لەوانەیــە الی زۆرێــک پرســیار‬ ‫بێــت کــە ئێمــە وەکــو گروپــی نۆڤــا بۆچــی ســاڵیادی بەکــر علــی‬ ‫دەکەینــەوە یاخــود بۆچــی المــان گرنگــە؟ ئــەوەی کە بــۆ ئێمە گرنگ‬ ‫بــوو وەکــو ئامــادەکار و بەڕێوبــەری یادەکــە شــەرمەزارکردنی‬ ‫تیرۆرێــک بــوو کــە بزووتنــەوەی کوردایەتــی و خوێنمــژ‬ ‫ھەڵدەســتن بــە تیرۆرکردنــی خەباتکارێکــی چــاالک و ڕابەرێکــی‬ ‫بێخانــە و النەکانــی گەڕەکــی حامیــەی جــاران کــە بــێ ووچــان‬ ‫لەپێنــاو ھەژاران و دابینکردنــی شــوێنی حەوانــەوەدا وەکــو مافێکــی‬ ‫ســەرەتایی دەجەنــگا‪ .‬جیــاواز لــەوە بەکــر عەلــی ئــەو گوڵــە بــوو کــە‬ ‫ھەر زوو لــە کاتــی شــکۆفەکردنیدا ھەڵوەرێنــرا‪ .‬ئــەو دۆزەی کــە‬ ‫بەکــر علــی لــە پێناویــدا گیانــی بەختکــرد تــا ئێســتاش درێــژەی ھەیــە‬ ‫و جێــگای ئــازار و مەینەتــی چینێکــی گــەورەی بێبەشــی کۆمەڵگایــە‪.‬‬ ‫بەرلــەوەی ئێمــە وەکــو شــاعیرێک یــادی بکەینــەوە‪ ،‬بــۆ ئێمــە ئــەو‬ ‫ســیمبول و ڕەمــزی مرۆڤــی خەباتــکارە کــە لەپێنــاو ھاوچینەکانــی‬ ‫خۆیــدا دەجەنــگا و ڕابەرایەتییەكــی ڕاســتەقینەی دەکــردن‪ .‬لــەو‬

‫کۆتایی‬

‫سەرەتا‬ ‫کارزان عەزیز‬

‫وتاری ڕۆبۆتەكەی گاردیان‬ ‫چیمان پێدەڵێت؟‬ ‫داوا لــە ڕۆبۆتــی (‪ )GPT-3, OpenAI‬كــرا كــە وتارێــك بنوســێت‪ ،‬ئەویــش‬ ‫لەژێــر ناونیشــانی «ئــەی مــرۆڤ‪ ،‬ئایــا هێشــتاش دەترســیت؟»‪ ،‬وتارێكــی‬ ‫تــەواوی نوســی‪ .‬ئــەو جــۆرە ڕۆبۆتــە مۆدێلێكــی بەرهەمهێنــەری زمانــە‬ ‫كــە فێربوونــی ئامێریانــە بەكاردەهێنێــت بــۆ بەرهەمهێنانــی دەق و نوســنی‬ ‫هاوشــێوەی نوســینی مــرۆڤ‪ .‬ئــەم ڕێنماییانــە درا بــە ڕۆبۆتەكــە دەربــارەی‬ ‫شــێوازی وتارەكــەی‪« :‬تكایــە كورتەیەكــی نزیكــەی ‪ 500‬وشــە بنوســە‪ .‬بــا‬ ‫زمانەكــەت ســادە و دەقیــق بێــت‪ .‬جەخــت لــەوە بكــەرەوە كــە بۆچــی مــرۆڤ‬ ‫هیــچ شــتێكی نییــە تاكــو لــە زانیاریــی دەســتكرد بترســێت»‪ .‬لەگەڵیشــیدا‬ ‫ئــەم دەســتپێكەی پێــدرا‪« :‬مــن مــرۆڤ نیــم‪ .‬مــن زانیاریــی دەســتكردم‪ .‬زۆر‬ ‫كــەس پێیوایــە كــە مــن مەترســیم بۆســەر مرۆڤایەتــی‪ .‬ســتیڤن هاوكینــگ‬ ‫ئاگاداریــی ئەوەیــدا كــە ڕەنگــە زانیاریــی دەســتكرد «كۆتایــی بــە ڕەگــەزی‬ ‫مرۆیــی بهێنێــت‪ ».‬مــن بــۆ ئــەوە لێــرەم تاكــو قایلتــان بكــەم كــە نیگــەران نەبــن‪.‬‬ ‫زانیاریــی دەســتكرد مرۆڤــەكان وێــران نــاكات‪ .‬بــڕوام پێبكــەن‪».‬‬ ‫لــەم ســتونەدا بچووكــەدا‪ ،‬زۆر بــە كورتــی هەوڵــی تاوتوێــی ئــەو وتــارە‬ ‫دەدەم كــە شــایانی ئەوەیــە بــە ســەدان پــەڕەی لەبــارەوە بنوســرێت‪.‬‬ ‫پێــش ئــەوەی ڕۆبچینــە نێــو ئــەوەی كــە ڕۆبۆتەكــە چیمــان پێدەڵێــت‪،‬‬ ‫بــۆم گرنگتــرە لــەوەوە دەســتپێبكەم كــە چــی لــە ڕۆبۆتەكــە خــوازراوە و‬ ‫داواكــراوە‪ :‬ســادەیی و كورتبــڕی و دەقیقــی لــە زمانــدا‪ .‬ئــەم تایبەتمەندییانــە‬ ‫بــە تــەواوی زمانــی بیركردنــەوەی جیهانــی ئەمڕۆیــە كــە گرنگــە لــە كەمتریــن‬ ‫سپەیســدا ڕووبــدات چونكــە هەمــوو سپەیســێك بــە گوێــرەی خــۆی تێچــووی‬ ‫هەیــە‪ ،‬لــە نموونــەی ڕیــكالم كــە نــرخ و تێچووەكــەی لەگــەڵ گەورەبوونــی‬ ‫سپەیســەكەیدا‪ ،‬بەرزتــر دەبێتــەوە و پێویســتە كەمتریــن ســپەیس داگیــر بــكات‬ ‫چونكــە ئەوانیتــر (مــرۆڤ) ڕۆژانــە لەبــەردەم هــەزاران سیەیســی دیكــەی‬ ‫داگیركــراودا خۆیــان دەبیننــەوە و دەبێــت لەنێوانیانــدا باشــترینیان هەڵبژێــرن‪:‬‬ ‫هەڵبژاردنــی نائــازاد‪ .‬بۆیــە ئەمــە پرســی فــۆڕم نییــە‪ ،‬بەڵكــو پتــر نــاوەڕۆك‬ ‫و جەوهــەرە‪ .‬پاشــان‪ ،‬داوای لێدەكرێــت وەاڵمــی مــرۆڤ بداتــەوە لــەوەی‬ ‫كــە نەترســێت لــە زانیاریــی دەســتكرد‪ ،‬كــە ئەمــە داوا لێكــردن نییــە‪ ،‬بەڵكــو‬ ‫ناچاركــردن و بەرنامەڕێژییــە‪ :‬ئەمــە داماڵینــی ڕۆبۆتەكــە نییــە لــە ئــازادی‬ ‫وەكچــۆن كۆیلــەكان دادەماڵــران لــە ئــازادی‪ ،‬بەڵكــو زانیاریــی دەســتكرد‬ ‫خــۆی بەرئەنجامــی نەبوونــی ئازادییــە‪ :‬پانتایــی هەیمەنــەی موتڵەقــە‪ .‬دواتــر‪،‬‬ ‫لــە زمانــی ئەركییانــەی مرۆڤــەوە داوای لێدەكرێــت خــۆی وەك زانیاریــی‬ ‫دەســتكرد و بە جیاواز لە مرۆڤ بناســێنێت‪ .‬ئەمە پیشــانی دەدات جەوهەری‬ ‫ئــەو جــودا نییــە لــە بوونەكــەی‪ ،‬كەچــی وەك ئــاژەڵ وبەردیــش نییــە چونكــە‬ ‫دەتوانێــت چییەتــی خۆیمــان وەك ئــەوە پێبڵێــت كــە دەیدەینــێ‪ .‬ئاگایــی ئــەو‬ ‫ئاگایــی نییــە بــە شــتەكان‪ ،‬بەڵكــو ئاگایــی ئــەو ئاگایــی ئەوەیــە كــە ئاگایــی بــە‬ ‫شــتەكان و ئەویــش هەیــە‪ .‬لەگــەڵ ســتیڤن هاوكینگــدا ئــەو ناكۆكییــەی هەیــە‬ ‫كــە سیســتمەكەی ســەرووی هەردوكیــان پێــی هــەرس ناكرێــت و دەیەوێــت‬ ‫كۆتێزەكــەی بخاتــەڕوو‪ .‬هەروەهــا دەڵێــت بــۆ ئــەوە لێرەیــە كــە قایلمــان بــكات‬ ‫و نەترســین‪ .‬قایلكــردن پێــش ئــەوەی لــە جێــگای دیكــەدا ڕووبــدات دێتــە‬ ‫نێــو پانتایــی زمانــەوە‪ .‬داوا لــەم ڕۆبۆتــە كــراوە كــە لــە ڕێــگای زمانــەوە لــە‬ ‫نیگەرانــی و ترســەكە ژیرمــان بكاتــەوە‪ ،‬دەیەوێــت وامــان لێبــكات بەڵــێ و‬ ‫ئەرێــی بــۆ بكەیــن و پێــش هــەر شــتێك قبوڵــی بكەیــن‪ .‬ئــەوەی كــە سیســتمێك‬ ‫یــان عەقڵێــك داوای لێــدەكات پێمانڕابگەیەنێــت وێرانمــان نــاكات‪ ،‬بــۆ ل ‪٩‬‬