In de praktijk - 1e trimester 2023

in de praktijk

informatieblad van Solidaris voor de arts nr. 1 – 1ste trimester 2023

Gezondheid boven winst

Zorgtraject post-COVID-19

Wie een COVID-19-infectie doormaakte, ervaart daar soms nog vele weken tot maanden klachten van. Wie minstens 12 weken na de oorspronkelijke diagnose nog last heeft van symptomen, komt in aanmerking voor een gepersonaliseerd post-COVID-19-zorgtraject. De patiënt krijgt de zorg binnen dit traject zo goed als volledig terugbetaald. Daarvoor werd in 2022 een overeenkomst voor 1 jaar opgemaakt tussen de eerstelijnszorgverleners, de ziekenfondsen en het RIZIV.

Doel van deze conventie is om multidisciplinaire, holistische zorg in 1ste maar ook in 2de lijn aan te bieden. Er wordt een vergoeding voorzien voor disciplines die momenteel (nog) niet terugbetaald worden, zoals diëtetiek en ergotherapie. Het traject heeft ook de ambitie om model te staan voor andere trajecten in de toekomst in het kader van multidisciplinaire en meer geïntegreerde zorg.

Welke patiënten komen in aanmerking?

Alle volwassen patiënten met een diagnose post-COVID-19. Het gaat om patiënten die een COVID-19-infectie

doormaakten en 12 weken na de 1ste symptomen of na de positieve test nog altijd klachten hebben met een impact op hun dagelijkse leven, zoals moeheid en inspanningsintolerantie, kortademigheid, pijn of druk op de borst, hartkloppingen, cognitieve dysfunctie, angst en depressie.

De symptomen kunnen aanhouden na de acute infectie of nieuw optreden na het initieel herstel. Ze kunnen ook veranderen in de tijd. Ook patiënten die een milde acute infectie doormaakten en niet gehospitaliseerd werden, komen in aanmerking.

Een gepersonaliseerd zorgtraject

De huisarts stelt de diagnose postCOVID-19 en start het zorgtraject ‘post-COVID-19’ door de pseudocode aan te rekenen bij de 1ste raadpleging.

Na een grondige anamnese en een klinisch onderzoek maakt de huisarts het behandelplan op in samenspraak met de andere zorgverleners en de patiënt zelf. Wanneer een patiënt wordt doorverwezen vanuit de 2de lijn, bezorgt de arts-specialist alle relevante klinische bevindingen aan de huisarts. Enkel de huisarts kan een zorgtraject opstarten.

Er zijn 2 mogelijke zorgtrajecten, beide lopen tot 30 juni 2023:

• monodisciplinair: de patiënt heeft naast de huisarts nood aan 1 andere zorgverlener: kinesitherapeut, logopedist of psycholoog.

• multidisciplinair: de patiënt heeft naast de huisarts nood aan meer dan 1 zorgverlener: kinesitherapeut, logopedist, psycholoog, neuropsycholoog, diëtist en/of ergotherapeut.

Wanneer na de opstart van een monodisciplinair zorgtraject blijkt dat er toch nood is aan een extra zorgdiscipline, kan het zorgtraject nog multidisciplinair worden verdergezet. Het traject wordt sowieso regelmatig geëvalueerd tijdens overlegmomenten en bijgesteld als dat nodig is.

Colofon

In de praktijk is een informatieblad voor de arts uitgegeven door Solidaris.

Redactieadres: In de praktijk

• Sint-Jansstraat 32, 1000 Brussel

T 02 515 04 61 • F 02 515 05 52

E indepraktijk@solidaris.be

Hoofdredactie: Bart Demyttenaere

Schreven mee aan dit nummer: Bram Beeck, Alain Bourda, Bart Demyttenaere,

Anneleen De Sadeleer, Ruth Lamers, Gwen Muylaert, Dimitri Neyt, Sarah

Van den Bogaert, Sarah Van Humbeeck

Lay-out: artoos group

Druk: Goekint Graphics

Verantwoordelijke uitgever: Paul Callewaert, Sint-Jansstraat 32, 1000 Brussel

Afgiftekantoor: Brussel X, driemaandelijks

tijdschrift, 1ste trimester 2023

“Op dit ogenblik bestaat er geen specifieke medicatie voor mensen met post-COVID-19. Gegevens wijzen erop dat holistische zorg, waaronder revalidatie, helpt.” (WHO)

Rol van de zorgcoördinator

Binnen het multidisciplinaire team van zorgverleners wordt een zorgcoördinator aangesteld. De huisarts kan de rol van zorgcoördinator op zich nemen, maar dat kan ook een van de andere zorgverleners in de 1ste lijn zijn.

De zorgcoördinator zorgt ervoor dat de patiënt beschikt over alle informatie (gepersonaliseerd behandelplan, overlegmomenten, afspraken …). Hij of zij ondersteunt het team van zorgverleners en organiseert het teamoverleg. De zorgcoördinator ontvangt 120 euro per patiënt voor de periode van 1 jaar.

Teamoverleg: samen rond de (virtuele) tafel

Bij de start van de behandeling wordt een teamoverleg met de huisarts, de patiënt en de betrokken zorgverleners ingepland. De zorgverleners 1ste lijn zijn hier sowieso op aanwezig, maar als de patiënt voor een neurospychologisch onderzoek is doorverwezen naar een neuropsycholoog of ergotherapeut in 2de lijn, sluit een van hen ook aan, na een voorafgaandelijk overleg tussen de tweedelijnszorgverleners. Wordt de patiënt ook nog opgevolgd door een arts-specialist omwille van aanhoudende klachten na acute COVID-19? Dan is het aangewezen dat deze ook bij het overleg aansluit.

Per 6 maanden moeten er minimum 2 overlegmomenten plaatsvinden, dat kan een fysiek of een digitaal overleg zijn. De zorgverleners, inclusief de zorg-

coördinator, krijgen elk 20 euro voor deelname aan het overleg. Een maximum van 3 deelnames wordt vergoed per patiënt per 6 maanden.

Duur van het zorgtraject

Een zorgtraject duurt 6 maanden en kan 1 keer verlengd worden met nog eens 6 maanden als een langere behandeling noodzakelijk is. Tussentijds wordt de zorg geëvalueerd. Het traject kan na overleg met de andere betrokken zorgverleners en de patiënt bijgestuurd worden.

De zorgtrajecten lopen tot 30 juni 2023. Maar voor alle trajecten die vóór die datum opgestart zijn, zullen ook de verstrekkingen na 30 juni 2023 en tot en met 30 juni 2024 volgens dezelfde voorwaarden vergoed worden.

Kosten voor de patiënt

De huisarts schrijft de mogelijke verstrekkingen voor die worden opgenomen in het behandelplan. Bij die verstrekkingen is het niet mogelijk om supplementen aan te rekenen. De onderzoeken en interventies kunnen in dezelfde periode ook niet gecumuleerd worden met bepaalde andere verstrekkingen.

De patiënt betaalt zelf voor de psycholoog. Dit wordt volgens de gebruikelijke tarieven vergoed. Dat geldt ook voor de eerste 18 beurten kinesitherapie. Nadien kunnen er per behandeljaar 60 bijkomende kinesitherapiesessies verstrekt worden

met een voorschrift dat aangeeft dat het gaat over een patiënt met postCOVID-19. Voor de patiënt zijn die extra sessies kosteloos.

Dat geldt ook voor het individueel diëtistisch onderzoek en 7 sessies bij de diëtist, een observatiebilan en 14 sessies bij de ergotherapeut (1ste lijn), een logopedisch onderzoek en 7 sessies bij de logopedist, en een neuropsychologisch onderzoek en 10 behandelsessies bij de neuropsycholoog (1ste lijn of 2de lijn) in het kader van neurocognitieve diagnostiek en behandeling bij cognitieve klachten. Ook voor een ergotherapeut in de 2de lijn is er terugbetaling in het kader van neuropsychologische diagnostiek en behandeling binnen de multidisciplinaire setting.

Terug naar werk

Naast de betrokken zorgverleners kunnen ook de adviserend-arts, de terug naar werk-coördinator en de arbeidsarts geraadpleegd worden voor overleg over een terugkeer naar de werkvloer. Een gedeeltelijke werkhervatting, waarbij de patiënt deeltijds werkt en deeltijds een ziekte-uitkering krijgt, moet altijd op maat van de fysieke en psychische mogelijkheden van de patiënt bekeken worden. Het is belangrijk om in het oog te houden dat de werkplek en/of de werkinhoud aangepast worden aan de mogelijkheden van de patiënt. Net zoals het hele zorgtraject maximaal maatwerk dus.

Ruth Lamers

Dossier geneesmiddelen Overwinsten op geneesmiddelen: 1 miljard om opnieuw te investeren

Onze sociale zekerheid kan 1 miljard euro besparen als farmabedrijven een gerechtvaardigde prijs zouden vragen voor geneesmiddelen. Dat blijkt uit onderzoek van Solidaris. Een besparing ten voordele van de toegankelijkheid van onze gezondheidszorg en dus de gezondheid van alle burgers.

Calculator berekent juiste prijs

Over hoe de prijzen van geneesmiddelen vandaag tot stand komen, heerst veel onduidelijkheid. Als reactie hierop heeft het internationale AIM, in nauwe samenwerking met Solidaris, een berekeningsmodule of calculator ontwikkeld om rechtvaardige en transparante prijzen voor innovatieve geneesmiddelen te berekenen. De calculator berekent een billijke, evenwichtige en rechtvaardige prijs voor zowel de sociale zekerheid als voor de farmabedrijven die de geneesmiddelen op de markt brengen. Ze houdt rekening met de volgende parameters: onderzoek- en ontwikkelingskost, productie en algemene kosten, verkoop en medische info, basiswinst, innovatiebonus.

weesgeneesmiddelen en tot 3 keer de prijs voor meer gangbare behandelingen. Bij een rechtvaardige prijs zou onze sociale zekerheid 4 keer minder betalen voor alle innovatieve geneesmiddelen. 1 miljard euro, of 20 % van de geneesmiddelenuitgave kan ons land zo elk jaar herinvesteren.

De ziekteverzekering besteedt in België meer dan 5,4 miljard euro per jaar aan geneesmiddelen. Vooral nieuwe medicijnen zijn duur, waarbij kankerbehandelingen tienduizenden euro’s kosten en behandelingen voor zeldzame ziekten honderdduizenden euro’s per jaar. De vraag is niet of patiënten het recht op dergelijke dure geneesmiddelen moeten behouden. De vraag is: moeten die geneesmiddelen zo duur zijn? Bovendien gaan de prijzen voor geneesmiddelen gestaag omhoog. Niet alleen omdat de kosten stijgen, maar omdat farmaceutische bedrijven steeds meer aanrekenen en de minister van Volksgezondheid de middelen niet heeft om beter te onderhandelen. De ‘juiste prijs-calculator’ zal helpen bij die onderhandelingen.

Van petitie naar wetsvoorstel

voor geneesmiddelen voor geneesmiddelen

kunnen we een wetsvoorstel op de agenda van de Kamer zetten.

Paul Callewaert, algemeen secretaris van Solidaris: “Deze geneesmiddelencampagne is noodzakelijk, niet alleen om de geneesmiddelen toegankelijk te houden, maar de hele gezondheidszorg. De overwinsten van farmaceutische bedrijven bereiken recordniveaus Gezien de sociale en economische context is het van essentieel belang om de middelen te halen waar dit kan. Als werkgevers vragen de lonen te bevriezen, zie ik niet in waarom we niet kunnen beginnen met het recupereren en herinvesteren van overtollige winsten.”

Bram Beeck en Alain Bourda

Teken

voor betaalbare geneesmiddelen

1 miljard per jaar

Dit model werd toegepast op 7 geneesmiddelen die relevant zijn voor zeldzame aandoeningen en snelgroeiende domeinen zoals kanker, diabetes type 2 ... Het resultaat is duidelijk: we betalen tussen de 5 en 18 keer de gerechtvaardigde prijs voor kanker- en

Daarom beveelt Solidaris aan om de calculator te gebruiken als onderhandelingselement voor de prijs van nieuwe geneesmiddelen in België. Om dit model in de wet te integreren, lanceert ons ziekenfonds een grote burgerpetitie met als doel het debat te openen over gerechtvaardigde prijzen van geneesmiddelen en de overwinsten die farmaceutische bedrijven maken. Met 25 000 handtekeningen

Ben jij vóór onze sociale zekerheid en tegen de buitensporige overwinsten van farmaceutische bedrijven? Teken de petitie voor rechtvaardige én transparante prijzen van geneesmiddelen. Want onze gezondheid gaat boven winst. www.solidaris.be/ petitie-geneesmiddelen

“We betalen tussen 5 en 18 keer de gerechtvaardigde prijs voor kanker- en weesgeneesmiddelen.”

Pilootproject helpt slaapmiddelen afbouwen

Sinds 1 februari worden de prestaties terugbetaald die een apotheker levert voor het gesprek en het bereiden en afleveren van magistrale bereidingen gedurende een afbouwprogramma voor benzodiazepines en aanverwante producten (Z-drugs).

Het gaat om een pilootproject van 1 jaar in het kader van ‘appropriate care’ onder de noemer van het optimaliseren van het geneesmiddelengebruik, dat gebeurt in samenwerking met de arts, de apotheker en de patiënt. Het afbouwprogramma wordt gerealiseerd dankzij magistrale bereidingen waarbij de dosis van de benzodiazepine of het aanverwante product stapsgewijs verlaagd wordt.

De prestatie is bedoeld voor volwassenen, niet-geïnstitutionaliseerde patiënten, die gedurende minstens 3 maanden een benzodiazepine of een andere Z-drug hebben gebruikt en voor wie een afbouwprogramma voor deze molecule is voorgeschreven door de arts. Er is een keuze tussen 3 afbouwschema’s met 5, 7 of 10 stappen. Elke stap duurt 10, 20 of 30 dagen. Bovendien heeft de patiënt recht op maximum 2 stabilisatieperiodes van elk 30 dagen.

Na een motivatiegesprek met de patiënt kan de arts de magistrale bereiding voorschrijven op basis van een gebruikte specialiteit of op basis van diazepam. Hiervoor kan een voorschrift voor elke afbouwstap opgesteld worden met maximaal 2 voorschriften per consultatie voor 2 opeenvolgende stappen van dosisverlaging ofwel met maximaal 1 voorschrift per consultatie voor een stabilisatiestap, gevolgd door een consultatie voor een voorschrift voor minimum 1 stap van dosisverlaging.

De apotheker bereidt de capsules met een geleidelijk afnemende hoeveelheid medicatie en levert ze ten vroegste 3 werkdagen voor de einddatum van de vorige afbouwstap af. Patiënten moeten hiervoor niets bijbetalen. Alleen de kosten van de specialiteit of het actief bestanddeel zijn ten laste van de patiënt. De apotheker zal de arts ook op de hoogte brengen als uit de informatie van het gedeeld farmaceutisch dossier van de patiënt blijkt dat andere apothekers een of meerdere voorschriften voor een benzodiazepine of een aanverwante product hebben afgeleverd. De apotheker zal dan genoodzaakt zijn om de vergoeding van het afbouwprogramma stop te zetten.

Het programma wordt gebaseerd op een formele, ondertekende overeenkomst tussen arts, patiënt en apotheker. Voor meer informatie zie de website van het RIZIV.

Alain Bourda

Polymedicatiepatiënten krijgen medicatienazicht vergoed

Vanaf 1 april 2023 wordt de prestatie medicatienazicht door de apotheker vergoed voor patiënten met polymedicatie die in de loop van de laatste 12 maanden 5 vergoedbare geneesmiddelen of meer (minstens 160 DDD) chronisch innemen. Het betreft een gepersonaliseerde begeleiding of opvolging door de huisapotheker in overleg met de patiënt en de behandelend arts. Bedoeling: de medicamenteuze behandelingen én het multi-

disciplinair overleg verbeteren. Patiënten die tot de doelgroep behoren kunnen elke 2 kalenderjaren in aanmerking komen voor een terugbetaald medicatienazicht. Een bijkomend medicatienazicht kan bij wijze van uitzondering uitgevoerd worden als de arts het voorschrijft (R/x GGG Medicatienazicht) volgens een specifieke behoefte van de patiënt.

Alain Bourda

Praten over zwangerschapsverlies: meer aandacht nodig voor rouwverwerking

Ongeveer 1 op de 4 zwangerschappen eindigt in een miskraam. Toch blijft hier een taboe rond bestaan en wordt er niet veel gepraat over zwangerschapsverlies. De rouwverwerking valt bij een zwangerschapsverlies niet te onderschatten. Daarom werkt Solidaris aan meer openheid en erkenning voor zwangerschaps-verlies.

1 op de 4 zwangerschappen eindigt in zwangerschapsverlies

Zwangerschapsverlies komt helaas vaker voor dan we denken. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 26 % van alle zwangerschappen eindigt in zwangerschapsverlies. Heel wat van deze zwangerschapsverliezen treden op in de 1ste weken na de positieve zwangerschapstest, waardoor deze vaak niet geregistreerd worden. Bij zwangerschappen die opgevolgd worden bij een gynaecoloog (meestal vanaf circa 8 weken zwangerschap) eindigt nog meer dan 1 op de 10 zwangerschappen in het verlies van het kindje. Dat blijkt ook uit cijfers van Solidaris. Van alle zwangerschappen die bevestigd werden bij een gynaecoloog door middel van een echo werden in 2020 in totaal 13,2 % niet gevolgd door een bevalling.

Het is gekend dat de risico op zwangerschapsverlies sterk toeneemt met de leeftijd van de vrouw. Onze cijfers (Solidaris, 2020) laten dit ook duidelijk zien:

Maak het onzichtbare verdriet zichtbaar

Manu Keirse is rouwexpert en legt uit welke gevolgen een zwangerschapsverlies heeft: “Vreugde en verwachting worden plots verdriet en verlies. Een verlies waarvoor je rouwt, net zoals bij iemand die jaren heeft geleefd. De dood van een baby heeft een immense impact op de ouders. Want in hun ogen en gedachten was hun kindje al een stuk werkelijkheid.”

Maar een werkelijkheid die niet makkelijk te delen is met vrienden of familie. En het is ook niet evident om dat verdriet te uiten, zegt Manu Keirse. “Rouwen is iets persoonlijks, maar het heeft ook een sociale kant. Bij een overlijden gieten we verdriet in een maatschappelijke vorm met rituelen: een overlijdensbericht, een uitvaart, mensen die deelneming betuigen … Maar hoe doe je dat met een kindje dat de maatschappij nooit heeft gezien of gekend? Voor de omgeving bestond het kindje niet of nauwelijks. En wie er nog niet is, lijk je niet te kunnen verliezen.”

© Uitgeverij Lannoo

In de medische wereld worden zwangerschapsverliezen vaak gezien als een foutje in de genetica. Uitspraken zoals ‘het is de keuze van de natuur’ helpen de ouders niet. Het was niet de keuze van de ouders om hun zwangerschap te verliezen. Ook aan de ouders zeggen dat ze nog kansen hebben om een kindje te krijgen, kan verkeerd overkomen. Het ongeboren kind heeft bestaan en kan niet vervangen worden. Probeer dus het verlies niet te rationeel te maken, maar vooral de ouders bij te staan in hun verdriet.

Communicatie is daarom erg belangrijk om het verdriet en verlies te verwerken. Adviseer de ouders om hun overleden kindje een naam te geven en over hem of haar te blijven praten. Laat hen een herinneringsdoos maken met echofoto’s, een handafdruk, brieven en kaartjes … Zo’n herinneringsdoos helpt bij het rouwproces, omdat de herinneringen aan het kindje zo heel concreet worden. Het kan ook helpen om steun te zoeken bij lotgenoten die hetzelfde hebben meegemaakt.

Welke rechten heeft een ouder bij zwangerschapsverlies?

De lengte van de zwangerschap is heel belangrijk wanneer het gaat over sociale rechten. Na een zwangerschapsduur van 26 weken heeft de ouder recht op 10 dagen rouwverlof, moederschapsrust voor de moeder, geboorteverlof voor de meeouder en het startbedrag van het Groeipakket. Vóór 26 weken hebben ouders hier helaas geen recht op.

Erken mij: meer openheid over zwangerschapsverlies

Solidaris ontwikkelde de website www.erkenmij.be met informatie over rouwverwerking, getuigenissen van vrouwen en koppels, downloadbare invulblaadjes om herinneringen aan het ongeboren kindje te bewaren en heel wat administratieve informatie. Voor iedereen die in aanraking komt met een zwangerschapsverlies.

Wat doet Solidaris om ouders te ondersteunen? Solidaris heeft zijn medewerkers opgeleid zodat ze vrouwen en koppels kunnen helpen die geconfronteerd worden met een zwangerschapsverlies. Ze helpen bij de administratie die komt kijken bij een zwangerschapsverlies en helpen mee zoeken naar de juiste hulp voor de ouder(s). Patiënten die lid van ons ziekenfonds zijn mogen dus contact opnemen met Solidaris bij vragen over zwangerschapsverlies. Leden van het ziekenfonds die een zwangerschapsverlies meemaken krijgen ook een herinneringsboekje waarin ze herinneringen aan hun overleden kindje kunnen neerschrijven.

Anneleen De Sadeleer

Wanneer spreken we over zwangerschapsverlies?

We spreken over zwangerschapsverlies wanneer de baby sterft tijdens de zwangerschap (zowel bij een prille zwangerschap als later), wanneer het kindje doodgeboren wordt en ook wanneer de baby kort na de geboorte overlijdt.

Waarom we de term ‘zwangerschapsverlies’ gebruiken

De term ‘zwangerschapsverlies’ is een term die we uit het Engels hebben vertaald en die de laatste jaren vaker gebruikt wordt in de media en in de medische wereld. Deze term slaat op alles, van een pril zwangerschapsverlies tot een baby die kort voor of na de geboorte sterft. De term ‘miskraam’ impliceert daarentegen dat je zelf iets ‘mis’ hebt gedaan. En heel wat ouders worstelen al met schuldgevoelens. Daarom wordt de switch gemaakt van de terminologie ‘miskraam’ naar ‘zwangerschapsverlies’. Dit is een betere en allesomvattende term.

De mantelzorger als partner in de zorg

Eind 2022 werd een nieuw Vlaams Mantelzorgplan goedgekeurd. Dit nieuwe mantelzorgplan loopt van 2022 tot 2024. In het plan wordt de nadruk gelegd op 2 centrale pijlers: mantelzorgers (h)erkennen én ze ondersteunen. Ook huisartsen spelen een belangrijke rol.

Wanneer we aan mantelzorg denken, wordt er vaak gedacht aan iemand die voor een moeder, vader of partner zorgt die een dagje ouder wordt. Het begrip ‘mantelzorger’ duidt echter op een veel grotere groep van personen die op regelmatige basis voor iemand zorgen die omwille van ziekte, handicap, ouderdom, psychische kwetsbaarheid of een verslavingsproblematiek extra hulp nodig hebben. Mantelzorg gaat dus ook over een tiener die voor zijn vader met een alcoholverslaving zorgt, een buurman die boodschappen doet voor de buurvrouw die een dagje ouder wordt, ouders die zorgen voor een kindje met een beperking ... Mantelzorg is onlosmakelijk verbonden met graag zien en raakt het leven van alle mensen en op alle leeftijden.

Triadisch werken:

het SOFA-model

Als huisarts sta je dagelijks in contact met mantelzorgers. Je tracht samen met de mantelzorger de zorg zo goed mogelijk af te stemmen op de noden

van de persoon met een zorg- en ondersteuningsnood. Het is echter niet altijd gemakkelijk om aan deze samenwerking een invulling te geven.

Het SOFA-model biedt hierbij ondersteuning. Het model beschrijft de verschillende rollen die een mantelzorger heeft en hoe je hier als huisarts mee kan omgaan. SOFA staat voor samenwerken, ondersteunen, faciliteren en afstemmen.

SAMENWERKEN:

Mantelzorgers zijn partners in de zorg. Ze kunnen samen met jou bijdragen tot een betere zorg van de persoon met een zorg- en ondersteuningsnood. Het is daarom belangrijk om hen te betrekken in de organisatie van de zorg. Dit kan je doen door de mantelzorger te informeren, hem/haar vaardigheden aan te leren en in te zetten op communicatie.

ONDERSTEUNEN:

Mantelzorgers zijn ook zorgvragers en hebben nood aan ondersteuning. Ze kunnen maar goed voor een ander zorgen als ze ook goed voor zichzelf zorgen. Als huisarts speel je een belangrijke rol door oog te hebben voor signalen van overbelasting bij de mantelzorger en proactief te informeren en door te verwijzen naar (formele) ondersteuningsmogelijkheden. Mantelzorgers die vragen hebben of nood hebben aan een luisterend oor kan je bijvoorbeeld doorverwijzen naar Coponcho. Ze kunnen bij onze mantelzorgvereniging terecht voor vragen, een gesprek, infosessies en lotgenotencontact.

FACILITEREN:

Een belangrijk kenmerk van mantelzorg is dat de mantelzorger een emotionele band heeft met de persoon voor wie die zorgt. Deze rol is altijd aanwezig.

Als huisarts moet je aandacht hebben voor deze onderlinge relatie en ze faciliteren. Dit kan door de privacy en de gewoonten van de mantelzorger en persoon met een zorg- en ondersteuningsnood te respecteren, maar ook door hen bijvoorbeeld aan te zetten om ook niet-zorggerelateerde activiteiten met elkaar te blijven doen. Zo kunnen mantelzorgers bijvoorbeeld samen met de persoon voor wie ze zorgen op mantelzorgvakantie gaan. Tijdens deze vakanties worden de zorgtaken overgenomen door professionals en vrijwilligers. Meer informatie op www.coponcho.be/mantelzorgvakanties

AFSTEMMEN:

Mantelzorgers kennen de persoon voor wie ze zorgen door en door. Ze zijn expert en ervaringsdeskundige. Erken hen dan ook in deze expertise en gebruik deze expertise om passende zorg aan te bieden.

Sarah Van den Bogaert, coördinator van mantelzorgvereniging Coponcho

Coponcho is een erkende mantelzorgvereniging. Mantelzorgers, zorgvragers en professionals kunnen bij ons terecht met vragen over mantelzorg of een luisterend oor. We versturen een gratis nieuwsbrief, organiseren vormingen en lotgenotencontact en bieden mantelzorgvakanties aan.

T 02 515 02 63

E info@coponcho.be

W www.coponcho.be

Gezondheidsgeletterdheid over taalbarrières: S-Plus en Rebelle zetten patiënten op weg

30 tot 45 % van de Belgische bevolking heeft het soms moeilijk met medische informatie begrijpen. Ze begrijpen niet goed wat de dokter hen vertelt, spreken de taal niet goed, kennen de moeilijke woorden niet en vinden het moeilijk om hun aandoening met een zorgverlener te bespreken. Ook instructies rond medicatie of de opvolging van de behandeling vormen een probleem.

De mate waarin iemand gezondheidsgeletterd is, wordt beïnvloed door verschillende factoren. Zo spelen scholingsgraad, gender, leeftijd, woonplaats en origine een aantoonbare rol, net als kennis van het Nederlands.

S-Plus en Rebelle ontwikkelden hiervoor ‘Begrijp je dokter’, een stappenplan voor je doktersbezoek. De folder is een hulpmiddel voor de patiënt

bij de voorbereiding, tijdens en na het doktersbezoek. Deze folder bestaat in het Nederlands, maar werd nu ook vertaald in het Frans, Engels, Oekraïens, Turks en Arabisch

Je kan de folder downloaden of aanvragen (gratis tot 10 exemplaren) op www.begrijpjedokter.be. Krijg je graag meer informatie? Neem dan contact op met info@s-plusvzw.be.

Sarah Van Humbeeck

Bestel folders voor jouw patiënten in het Frans, Engels, Oekraïens, Turks en Arabisch.

Precisiegeneeskunde: van ‘we medicine’ naar ‘me medicine’

Precisiegeneeskunde, gepersonaliseerde geneeskunde, compagnon diagnostics, personalized medecine … Allemaal termen die her en der en meer en meer opduiken in zowel wetenschappelijke als populaire lectuur. Een blijk van een trend die enkel nog zal toenemen. Maar wat is het? Waarom hebben we het nodig? En is precisiegeneeskunde doeltreffender dan de huidige geneeskunde? Betrouwbaarder? Wat verandert ze in de arts-patiëntrelatie? Wat zijn de risico’s? Is ze betaalbaar voor ons gezondheidszorgsysteem dat steunt op solidariteit? Kan ze op lange termijn veranderingen teweegbrengen in onze visie op de mens? Veel vragen waar dit artikel deels een antwoord poogt op te bieden.

Medisch maatwerk is van alle tijden. Van Hippocrates wordt al gezegd dat hij de behandeling van een patiënt afstemde op het onderzoek van de 4 lichaamssappen. Is er eigenlijk wel iets nieuws onder de zon?

Nochtans zijn we allemaal opgegroeid met meer gestandaardiseerde therapieën, niet afgestemd op het individu, maar eerder op de veroorzaker van de ziekte, de bacterie, het virus of de kankersoort. Dat heeft ons geen windeieren gelegd, al zien we ook dat niet iedereen hetzelfde en even goed reageert op dezelfde behandelingen.

Van alle geneesmiddelen tegen kanker (zoals chemotherapie) helpt 3/4 niet zoals verwacht, van anti-depressiva voelt slechts 1 op 3 patiënten zich echt beter en dat is de drijfveer geweest om op zoek te gaan naar meer geïndividualiseerde behandelingen. Vooral op het gebied van kankerbehandeling, waar de impact zowel op succes van de behandeling als op nevenwerkingen behoorlijk groot kan zijn.

Behandeling op maat van het individu

Met precisiegeneeskunde wordt binnen de gezondheidszorg bedoeld dat de medische behandeling wordt afgestemd op de individuele kenmerken van een patiënt en diens ziekte. Op basis van die individuele kenmerken kan de behandeling gekozen worden die waarschijnlijk het beste past bij de patiënt.

Bij kanker weet men dat genetische

wijzigingen aan de basis liggen van de ontwikkeling en groei van een kwaadaardig gezwel, maar is het ook duidelijk dat dit van individu tot individu kan verschillen waardoor elke tumor genetisch uniek is en in minder of meerdere mate verschilt van een analoge tumor bij een ander individu. Recente ontwikkelingen op het vlak van genetica en moleculaire biologie hebben ervoor gezorgd dat meer tumoren genetisch geprofileerd worden, waarbij de unieke genetische code (zoals dat ook bij mensen het geval is) steeds vaker en gedetailleerder bekend raakt en bepaalde behandelingsstrategieën kunnen afgestemd worden op deze genetische handtekening. Hierdoor zien we een switch van behandelingen die gericht waren op de locatie, het orgaan waar de tumor gelegen is (longkanker, darmkanker, borstkanker …), naar behandelingen gericht op het genetisch handelsmerk van betrokken tumor en dit vaak onafhankelijk van het orgaan of de plaats waar de tumor zich bevindt.

Het gewenste resultaat van precisiegeneeskunde: een gepersonaliseerde behandeling met minder bijwerkingen en betere uitkomsten voor de patiënt, met minder kosten voor de maatschappij.

Precisiegeneeskunde in België

Ook in ons landje zijn we hier al even mee bezig. De oprichting van de Commissie Gepersonaliseerde Geneeskunde (ComPerMed) eind 2015 door het Kankercentrum was een van

de concrete acties van het roadbook dat in oktober 2015 verscheen in anticipatie op de snelle evolutie en technische complexiteit van next-generation sequencing.

Bij gepersonaliseerde geneeskunde worden patiënten vóór de start van de behandeling getest. Ze krijgen pas een bepaald geneesmiddel als er op voorhand aangetoond is dat ze hoogstwaarschijnlijk goed zullen reageren op de therapie. Deze ‘companion diagnostics’ of ‘predictieve biomerkers’ zijn laboratoriumonderzoeken die voorspellen of een patiënt therapeutisch voordeel zal halen uit de behandeling met een ‘gepersonaliseerd’ geneesmiddel en/of minder bijwerkingen zal ondervinden.

Hoe tests werden behandeld in ons verzekeringssysteem – compleet verschillend van behandelingen – stelde echter problemen. Daarom werd in 2019 een nieuw systeem van companion diagnostics boven de doopvont gehouden. Behandelingen en geneesmiddelen enerzijds en diagnostische en genetische tests anderzijds worden nu op een meer georkestreerde, synchrone manier behandeld. In het nieuwe artikel 33ter in de nomenclatuur wordt de terugbetaling van bepaalde geneesmiddelen gekoppeld aan de bepaling en vergoeding van bepaalde diagnostische tests. Aan deze reglementering is ook een verplichte dataverzameling verbonden die in de toekomst zal toelaten om de impact van gepersonaliseerde geneeskunde te meten en bij te sturen waar nodig.

De diagnostische merker of het genetisch profiel is de onontbeerlijke ‘compagnon de route’ bij de selectie van een meer geïndividualiseerde behandeling. Zo is er ook het recente voorbeeld van de gene expressionprofilering (GEP) bij borstkanker waarbij op basis van 77 genetische kenmerken het genetisch profiel van de tumor wordt bepaald om zo de individuele gevoeligheid voor adjuvante chemotherapie te bepalen. Daardoor kan onnodige chemo vermeden worden. Geschat wordt dat in de eerste 18 maanden (van juli 2019 tot en met december 2020) van de overeenkomst GEP, er 2 miljoen euro werd uitgegeven aan deze tests en dat de non’take-up’ van chemotherapie op basis van deze testen een besparing van circa 6,6 miljoen euro werd gerealiseerd. Deze winst wordt geïnvesteerd in betere vergoeding van hoofd- en handkoeling bij chemotherapie.

Supersonische ontwikkeling

Precisiegeneeskunde staat nog in zijn kinderschoenen. De grootste inspanning gaat nu naar de behandeling van kanker, maar we kunnen verwachten dat dit hele domein een explosieve groei zal kennen. Deels door de supersonische evolutie van de genetica en de ontwikkeling van nieuwe biomerkers, maar ook door de ontwikkeling van het onafscheidelijke duo diagnose en behandeling waar veel farmaceutische bedrijven mee bezig zijn. Het doet ons geloven dat deze nieuwe geneeskunde ook haar weg zal vinden naar andere domeinen.

De afgelopen jaren zijn er al ruim 130 precisiemedicijnen op de markt gekomen. Bij ruim 40 procent van alle medicijnen die nu worden ontwikkeld is sprake van personalized medicine. Maar dat betekent niet dat er nu opeens geneesmiddelen beschikbaar zijn voor alle aandoeningen en alle individuele patiënten

Neem de kennis die we inmiddels hebben over bepaalde groepen van patiënten met schizofrenie. Die kunnen we op genetisch niveau goed van elkaar onderscheiden. Straks kunnen we op basis daarvan voorspellen hoe de aandoening zich ontwikkelt en voor welke interventie we moeten kiezen. We gaan evolueren van ‘stepped care’ naar ‘matched care’, van generische richtlijnen en classificaties naar precisiepsychiatrie.

Maar ook preventie gaat fundamenteel veranderen. Auto’s hebben honderden sensoren die de bestuurder tijdig waarschuwen. Zulke sensoren gaan wij ook krijgen. Continu meten is namelijk beter. Sommige biomerkers fluctueren enorm over de dag en individuen verschillen in dat opzicht sterk van elkaar. Zo’n sensor moet wel op de achtergrond blijven totdat de biomerker boven een bepaalde grens komt en hij een signaal mag geven.

De gerespecteerde status van de RCT (randomized controlled trial) in de geneeskunde zal daardoor ook veranderen. Nu nog krijgt een betrekkelijk homogene groep patiënten verschillende soorten interventies, waarvan de effecten met elkaar en met een placebo worden vergeleken. Met precisiegeneeskunde gaat dat anders: dan krijgt een heterogene groep patiënten dezelfde interventie en kijken we bij wie het werkt en bij wie niet.

aandacht te besteden aan het persoonlijke en zo weinig aan maatschappelijke ziekmakende of gezondheid bevorderende factoren. ‘Me medicine’ noemt de Brits-Amerikaanse medisch-ethica Donna Dickinson deze vorm van geneeskunde. Artsen staan daarin volledig ten dienste van de persoon, van wie de individuele keuzevrijheid heilig is. Sociale factoren spelen in deze aanpak nauwelijks een rol: alles wat ziekmakend is, zit in de persoon zelf, en dan vooral in diens DNA.

Ook het verbeteren van de algehele gezondheid verloopt binnen ‘me medicine’ via de persoonlijke aanpak en niet via politieke maatregelen: geen verhoging van de belasting op tabak of alcohol, maar persoonlijke begeleiding om de roker of drinker te helpen stoppen of minderen. Geen belasting op suiker, maar op de persoon toegesneden voedings- en bewegingsadviezen, liefst door de eigen huisarts te geven.

Ik ik ik-geneeskunde

De liberalisering en privatisering van de zorg, de veranderingen in de geneeskunde zelf, de afgenomen medischprofessionele autonomie en de toegenomen mondigheid van patiënten hebben het idee dat artsen een specifieke maatschappelijke en politieke verantwoordelijkheid hebben, naar de achtergrond gedrongen. Is dat terecht? Is de geneeskunde niet langer een sociale wetenschap? Of is er ook nu alle reden voor artsen om maatschappelijk en politiek geëngageerd te zijn?

Welke verantwoordelijkheid hebben artsen voor de samenleving? Zorg voor de collectieve gezondheid is van oudsher onderdeel van het medische beroep. De veranderingen in de stedelijk leefomgeving, die artsen eind 19de eeuw in gang hielpen zetten, getuigen daarvan. In de 20ste eeuw zocht de geneeskunde de extra gezondheidswinst echter steeds vaker in het individu. Precisiegeneeskunde is daar het voorlopige hoogtepunt van. Wij artsen doen patiënten, samenleving en onszelf tekort door zo veel

Hoe groot ook de beloftes van de precisiegeneeskunde, de te behalen extra gezondheidswinst zal naar verhouding kleiner zijn dan verwacht. Misschien moeten we evolueren naar ‘precision public health’ door gebruik te maken van meer data en nieuwe technologieën? Daar staat tegenover dat de verwachte financiële voordelen van nieuwe diagnostische testen, behandelingen en technologieën groot zijn.

Dickenson waarschuwt dat de groei van ‘me medicine’ tot een evenredige afname van ‘we medicine’ leidt. De aandacht voor en financiering van publieke zorg, collectieve voorzieningen en alles wat wij als samenleving waarderen als het gemeenschappelijk goed (‘common good’) verslapt. En ook de gedachte van solidariteit van gezonden met zieken, die lange tijd basis van de gezondheidszorg en het ziektekostenverzekeringsstelsel was, raakt in de verdrukking. De waardering en interesse voor wat burgers in de samenleving of wereldwijd bindt, verdwijnen achter de unieke gerichtheid op het persoonlijke.

We kunnen er niet omheen dat oorlog, klimaatverandering en kernwapens grote impact hebben op de gezondheid en het welzijn van mensen. De precisiegeneeskunde staat machteloos tegenover deze uitdagingen. Laten we daarom niet vergeten om ook in termen van ‘wij’ te blijven denken en handelen Bart Demyttenaere

“Laten we niet vergeten om ook in termen van ‘wij’ te denken en handelen.”

Gehoorverlies is nooit normaal: bespreek het met je patiënt

Als huisarts weet je dat gehoorverlies heel wat gevolgen voor je patiënt kan hebben, zowel op sociaal vlak als op vlak van gezondheid en welzijn.

Maar wist je ook dat onbehandeld gehoorverlies

• … een hogere kans geeft op burn-out en werkloosheid?

• … een impact heeft op sociaal isolement en eenzaamheid?

• … een impact heeft op depressie en lagere levenskwaliteit?

• … gelinkt is met het vervroegd optreden van dementie?

Dat blijkt uit het Wereldhoorrapport van de WHO van maart 2021*

Praat erover met je patiënt

Gehoorverlies is nooit normaal, ook niet vanaf een bepaalde leeftijd. Maak het bespreekbaar voor je patiënt, zodat je kan anticiperen op eventuele gevolgen voor je patiënt en diens gezondheid en levenskwaliteit.

Checklist: hoe stel je gehoorverlies vast?

Je patiënt heeft vermoedelijk gehoorverlies als die:

• vaak vraagt om iets te herhalen

• het volume van de radio of tv harder zet

• moeite heeft om gesprekken te volgen

• moeite heeft om te begrijpen wat er via de telefoon wordt gezegd

• tinnitus heeft

• problemen heeft om geluiden zoals een deurbel, alarm of telefoon te horen

• zelf luid praat.

Wat kan je doen als huisarts?

Verwijs je patiënt door naar een NKO-arts of audicien in een hoorcentrum. Zij doen de nodige tests voor het gehoor.

Gwen Muylaert

* www.who.int/publications/i/item/9789240020481

Maak gehoorverlies

bespreekbaar bij je patiënten

1. Herken

Merk je dat je patiënt communicatieproblemen heeft? Zegt die er zelf iets over? Misschien gaat het om gehoorverlies.

2. Bespreek

Maak gehoorverlies bespreekbaar, ongeacht de leeftijd van je patiënt. Gehoorverlies is nooit normaal. Het kan grote gevolgen hebben voor de gezondheid en het welzijn van je patiënt. Vroege detectie van gehoorverlies kan helpen om negatieve gevolgen te voorkomen of verminderen.

3. Verwijs door

Jij en je patiënt stellen het gehoorverlies vast en bespreken de opties. Je kan doorverwijzen naar een NKO-arts of audicien in een hoorcentrum. Zij kunnen samen met jou de patiënt verder onderzoeken en behandelen.

Dit is een campagne van het RIZIV.

Meer weten?

Ga naar bit.ly/gehoorverliesisnooitnormaal