i
MESSAGE I must commend the laudable project of the Meranaw Cultural Heritage Center (MCHC), the Rina-Rinaw. It taps into the creative juices of the present generations that too easily are lured by modern crazes or fads, the novel, and even the precieux. Our poetry and songs are eloquent expressions and repositories of our sentiments -our joys, sorrows and fears -- beliefs and values, hopes and aspirations; these outpourings are from the heart. They “bear a human soul” to borrow the words of Emily Dickenson. They must be handled gently and reverently, with love and care. The Meranaw poetic genius is, I believe, a natural endowment; it is a gift that our people are blessed with. Our people had produced a monumental, sublime work of art – the epic Darangan -- which the UNESCO recognizes as part of world heritage. The missionary Laubach in his work “An Odyssey from Lanao” recorded for posterity his introduction to the Meranaw epic, how he heard it being chanted or sung by fishermen as the latter sailed across the legend-rich Lake Lanao, and as he passed Meranaw homes. He heard women weep at the pathetic scenes, and the entire household bursting into applause whenever their favorite heroes triumphed in battles. Sometimes, the audience would even join in the chanting or singing of exciting passages. Laubach was so fascinated and enthralled that he resolved to collect parts or episodes of the epic. That unforgettable experience of what Longinus calls “transport” ignited a lasting enthusiasm, starting his “romance with the Darangan”. It is not only the Darangan that chronicles the poetic genius, penchant and appreciation of the Meranaw for poetry and songs. Audiences of verbal performances such as poetic jousts (tobad-tobad), katharo sa lalag, the onor’s bayok, and the encomiast’s panegyrics, find themselves in awe or held spellbound by the expressiveness and sheer lyricism of the lines recited by native entertainers. Distinctively or uniquely Meranaw, these must be preserved as they form part of our people’s contribution to the rich tapestry of humanity’s heritage. While the BTS fever spreads like wildfire across the world, and Meranaw youth join the army of avid fans, our native poetry and songs – the bayok and the modern form into which it has evolved, the rina-rinaw – we cannot allow our local verbal arts to be drowned out, totally eclipsed, and consigned to the Limbo of forgotten things. These must continue to be heard. They constitute a cherished vital part of our rich cultural heritage, not only for their entertainment value but, perhaps, more importantly, for the light they shine on what is meaningful, significant and enduring in our culture. To the existing collection handed down to us by our ancestors or elders must be added the original works of the present generation. Poetry and song-making need to be revitalized to remain living traditions. I am confident that with the zealous and sustained effort of the MCHC, of which this Rina-Rinaw project is but one, a renascita or renaissance of Meranaw poetry and songs is at hand. Our pride in our native cultural heritage and our identity as a people must be re-awakened. The Center, since its establishment, has been making significant advances on this front. Mabuhay. ii
Habib W. Macaayong, DPA President MSU System
PAMKASAN So ilmo o omaniisa na di kalengan. Giyaya I kaiilaya mi ko kapiyaan
o kisoraten ko manga kitatago sa poso o omani isa. Giyangkai a libro na saya tinimo so manga pamikiran ago magegedam o pisakatawan a miyakasorat sangkai a libro. Sii kailay so manga inengka ko kambilangataw, kapagongangen ago kabibilantadi. Aya madakel saya na so kinisoraten ko mga katharo a mapapadalem ko poso ogaid na inampir o omani pisakatawan na inisorat sangkai a Collection of Meranaw Poems ka an di mapagoyagoyag so kapiya pamikiran o omaniisa. Ogaid na sabap ko madakel so mga ida-ida a Meranaw a khapakay a pkisorat na inirakes sangkai a collection so manga pipiya a patot a di kalipatan o manga kalombayan sangkai a masa. Liyo roo pen na so kipaniyoraten ko manga miyangasosowa o Kalombayan ko manga inandang na inisampay saya a mokit sa Spoken Words inako paka paganaden so manga kalombayan ko kisoraten ko manga pamikiran (Meranaw Poetry Workshop). Aya mala a kailay sangkai a libro na so manga collection a manga katharo sa Meranaw a makapopoon ko Meranaw Words of the Day o committee on Meranaw Language Program o Center tano. Aya kapiya niyan na so manga di Meranaw ago manga kangodaan na kapakay a masowa iran so manga basa sa Meranaw a miyakolekta o gropo tano. Aya thito na so panagontaman o manga Bae ago Datu a manga committee Members sa Meranaw Cultural Heritage o Mindanao State University tano, sa rakes o manga volunteer iyan a manga istudyante na aya panarima iran na o misorat so linang na aya mala mapenggomaan o omaniisa ko kapaka lawlad o singanin a makambarakat so manga katharo na misorat a mabatiya o siranoto a di mamaganad ago di sima-sima ko kapiya o Kamemeranawi. Para ini rekano langon a mamponay a taw sa dalem a inged! Prof. Sorhaila Latip-Yusoph
Director, Meranaw Cultural Heritage Center
Special thanks to the Langkit design on the cover and texts by ASLAM A. FAISAL.
iii
Table of Contents Title Page i Message ii Pamkasan iii Table of Content iv Page number Collection of Poems 1 Antap o Kiya-adena Reka 2 Mariam A. Sunggod Araparap 3 Rocaira R. Gumal Awang sa Kalodan 4 Nasif T. Macaslang Balakhasan a Bai 5 Sorhaila Latiph- Yusoph Bolayoka 6 Anida S. Mustapha Ika Pat Ragon 7 Johara Alangca- Azis Inged aken a Marawi 8 Monaimah G. Manabilang Inged A Pilombayan 9 Sittie Adaweyah L. Macabago Insana 10 Johara D. Alangca-Azis Kalilintad 11 Aisah Jamayesah A. Hadji Jamel Kapamili sa Tindos 12 Sagola Zakiyyah D. Tago Kape o Kawyag Oyag 13 Sorhaila Latip-Yusoph, Sittie Adaweyah L. Macabago, & Rayhana Minalang-Limbona Kapiya Kapagintao 14 Monaimah G. Manabilang Ling 15 Sofailah Latip- Panggaga Lombay 16 Norjanah Umpar-H.Socor Madrasah Ko Ilmo Aken 17 Sorhaila Latip-Yusoph Magarang Den So Imanto Na Saragunting So Mona 18 Janal M. Ador Makempet a Nanao Ko mga Kalombayan ko Mararagaor a Masa 19 Mariam A. Sunggod MAMIS 20 Najiyyah D. Abduljaleel-Sumayan Masa a Masosonor 21 Nasif T. Macaslang Masiig a Mariit a Matolik 22 Jumana C. Indanan Mawaraw a Kalek 23 Nursaleha Dadayan Mê Ranaw Ako 24 Khadaffy Dimasangcay Mangondato Moling Sor Kaka Ma’am Direk 25 Sofailah Latip-Panggaga
iv
Ngaran 26 Johaimen Abbas Okoran 27 Anida S. Mustapha Pangni 28 Sagola Zakiyyah D. Tago Pangni Ko, Wata ko 29 Sofailah Latip-Panggaga Padapadaw O Inged 30 Mohammad Nadhif R. Hadji Nabel Papanok a Nori 31 Mohammad Ryan L. Diamla Pops 32 Sorhaila Latip-Yusoph Raga a Miyalokes 33 Almayrah A. Tiburon Seka si Makoranda 34 Sittie Adaweyah L. Macabago Sembay ako ongangen 35 Khadaffy Daragangan Cagul Mangondato Siringan 36 Abduljaleel Udtog M. Tago & Sagola Zakiyyah D. Tago So Basa ken A Meranaw 37 Johara D. Alangca-Azis So Kalilintad a Makapopoon ko Kalombayan 38 Farraniva S. Acmed- Ismael So Kapakazasadaw o Poso 39 Johara D. Alangca-Azis So Kazabar 40 Johara D. Alangca-Azis Tadman di Ripatan 41 Rocaira R. Gumal Thotolan 42 Farraniva S. Acmed- Ismael
Meranaw Songs COMPILED BY SAGOLA ZAKIYYAH D. TAGO BOLAWANGKO 43 LAYOK A KHASARIGAN 44 OBAKA ZONG SA MARAWI 45 MAMAYOGAKEN 46 COMPOSED BY SITTIE JAMILA LATIP DADAYAN MALIWANAG 47 MINDARIDAY 48 MUHARRAM 49 Meranaw Spoken Words 50 “Metaphors of Brokenness” 54 LIST OF THE 365 MERANAW WORDS 58 FEATURED IN THE WORD OF THE DAY
Collection of Poems
1
Antap o Kiya-adena Reka Mariam A. Sunggod
Ino mini izah ka sa ginawangka o Antonaa e antap o ka kiya adena reka? Antonaa e antap o kaoyag oyag ka? Antonaa e sabap a kasisiingka sa Donya? Madalem a pakaizah ko ginawa o pitanggisaan, Ginawa a sumasagad sa pitibarangan a tepeng, Ginawa a kaadaan sa panginam ko kaphagintao, Ginawa a kalilipatan niyan so Tuhan niyan. Inao pagari ko, naba sekabo i sumasagad sa tepeng, Waraan ko kaphagintao o manosiya so kaptepeng ngiron, Inao pagari ko, pakabagrangka so paratiyayangka, Waraan ko manosiya so morog mirat a paratiyaya. So antap o kiya adena reka pagariko a Mus lim, Na minidaptar ko Quran o Allah (SWT), Aya titho a antap o kiya adena reka sa Donya na so kasua-suatangka ago kasimbaangka ko Kadnan ka a isa isa a so Allah (SWT).
2
Araparap Rocaira R. Gumal
Panadentademingka Ka aya basa iranon Na di ta makanggowani Ka makapagimanto ta Na amay ka magiyanan Na ino manganday daani O itareg so kazezendita Na mbekhebekes tano kon Na managontaman tano Na Mangangarapan tano Ko Kadenan a da phayag Sa kailahaman tano Sa mapiya pamikiran Kanogon ay kanogon So inged a pilombayan A bolawan sa dar ami Ka o maphakandod ami So miyambetad o inged Ko andanga asal iyan Ko da niyan kasansara Na sayana a mapiya
Ka di ami den kaphanagadan A kapiyaka mboko ami Go so kiyapakapagapas ami Ko piyagingedingedan Sa dalem a Pilimpinas Inao Kadenan ami A makambabayabaya Na phaginoino kami Sa so manga nakoda ami Na go so kadandan ami Na kalimoon kami ngka Sa kapaka mbabibabid Ago kapakasosolaya O pamikiran a intad Lalag a maongangen Ago matanos a galebek Ka o ba di kalokalo Na kambalinganan ami So madaya kaphaginged
3
Awang sa Kalodan Nasif T. Macaslang
So Kaphaginentaw na lagid o Awang sa Kalodan; Korang odi rorani na marata o tegeba. Aya karina koron, na odaa roraniyan na daa pakaid iyan; Opeman o tegeba na isakamanoto a kaphaka rata iyan. Mawma ka a bagel na maka phananimbangang ka. Raotengka a oran na phakasirong ka. Sagadangka a ndo na goka bo maka tareg. Mailay ka a sinang na ayangka kiya iseg. Morog, mirat so zagadan o Awang sa Kalodan. Di kitego nago di ki paar; di katangked nago di ken a akal. Giyanan so Awang sa Kalodan a di melayalayag. Matagoon so pikir na ayaniyan den amal. Madaon so sipat na ayaniyan kadadag. Sabap ko kiyapagawangawang ka ko kalodan, Na tangkedangka a di lalayon bo so masem ka ayaniyan den kamis. Dika lengangginawa ka samakawn ginawa. Daden sa akal ka pakawma ka bo ko phaka antapan ka.
4
Balakhasan a Bai Sorhaila Latip-Yusoph
So tiyunggos ko puso o mga dato Na iniilahamon so sabap o kawyagoyag Sa sii ko onga o poso iyan iniramig so ranon. Sii sa kasasagad o masa o marata a sakit, Na so bai a sindaw o walay na tanto a malimo. Malimo a da panareg, apya da a kasosorot Ogaid na aden a kalilintad. Inikalintad o bai so kapagilaya nyan ko mga moriataw niyan, Inikalintad o ranon so limo a miyazaman iyan a lagid o limo o kadenan Inikalintad o mokarna niyan so kiyatoman o taginepen iyan. So kiyatindos o sangan iyan sa walay na Miyakambokaraw sa pasang o kababalakhasan iyaniraranon iyan so tindeg o masa. Tanudan a sii sa kasasagad o masa o marata a sakit, Na so bai a sindaw o walay na tanto a malimo Malimo a da panareg, apya da a kasosorot Ogaid na aden a kalimo iyan. Tinindos so poso o bai ka aya garing yan na so kasowat o mga onga o poso iyan. So kalimo na lagid o sindaw o mala i limo, Sa di iran ipesasambi so gagaw a poon ko poso o malai gagaw. Mataan a sii sa kasasagad o masa o marata a sakit, Na so bai a sindaw o walay na tanto a malimo. Malimo a da panareg, apiya da a kasosorot Ogaid na aden a kalilintad ago kalimo ka sekaniyan si balakhasan a Bai. 5
BOLAYOKA ANIDA S. MUSTAPHA
Bolayoka aken A matarintis a raga, Bantogen so kataid ka Lomalangkap so kapiya nga. Ikasisigi ka o lagid ka Sabap ko kakasag ka, Makithothonganaya Matao makimbabid Malantas i pamikiran Ko mga thoma ko kawiyagoyag Kasarigan ko langon taman Komikibir ko kapamilya Diko seka ipezasambi Bolayoka a pakatatayaang ko Miyasoat ako ko parangay ka A di miphanayansayan
6
Ika Pat Ragon Johara D. Alangca-Azis
Miyaka pat ragon den… miyaka pat ragon mambo… Sayana pakagagaw, tanto ko pakaranon. Miyazaman o inged, kiyarandangan o taw. Diden khakilala, diden miperopaan. Mapipikir i ladan, magegedam o poso. Kapipiya ginawa o kararantang a adat? Tanto piyakamemesa so betad o pagtaw. Aden a mapipiya, aden a masosonor. So ped na malilipat, masasayana siran. Aden a mabibimban, mababarayat kon pen. Sabaad ko sabagi, tanto ko mararasay. Makandadamar siran, malipedes a tanto! Anta i khaizaan? Anta i khasenditan? Anda zong so pagiza? Anda pephanon so taw? Daden makambalingan ko darepa a matanos. Inged a Pilombayan, mapiya phagingedan. Masakaw so taw ron ko salakaw di salakaw. Giyoto a Marawi, a mapangingindaw ami!
7
Ingud aken a Marawi Monaimah G. Manabilang
Pat ragon a somiyagad, miyakapat ragon so rata a ginawa ko Tanto ko malipedes so kasakit oman kakasoyan so ragon a 2017 Anda den miyataman i miyapasad a goberno? Anda den miyatago so mga taw a pipirang gibo a miyaanyaya ko Seige? Aden mangaday a kiyaisgan o omanisa? Ino, so mga walay ago lupa tano na kakasoyan mangaday? Madakel a pakaisha a diden kasembag ipoon ko poonan taman imanto... Kasabar, sabar , sabar
8
Inged A Pilombayan Sittie Adaweyah L. Macabago
Aynao lilang! Lilang ko a Ranaw. Inipalad ka rekami so kalaan, Kalaan ko kalebod a kawyag uyag. So kawyag uyag a di khatanto Ko inged a salakaw. So kapiya a tenggaw O lawas a ig ka, Na lagid den o magegedam o wata a pagino a maawawaw. Aynao lilang! So samber a endo oka. Endo a makapopoon sa sedepan. Na ay lilang ko, Miyaka thawan-tawan den a ginawa ko sa dalem a ped a inged, owa na gayd, Na da kaden kaampise ko poso akn Sa lalayon ka niyan mapeloloto ko puso. So kiyapakandamar ka lilang ko, Na sasan kapen, Dii meraginot ko kaawn angka Ko ginawangka a myarasay. Na aya mataan na seka so inged A mala e menang... Inged aken a pilombayan! 9
Insana
Johara D. Alangca-Azis Inao wata aken, a pakathataya angko! Inao wata aken, a onga o poso aken! Inao wata aken, a tihaya o mata ko! Inao wata aken, a mala sa pikir aken! Pezana angko reka so posaka a montiya, Da arega iyan, da pen a rimbang iyan. Di oto khapamasa, di oto khasambian. Mapened so bolawan, na liyawanan iyan pen. Ka khasanaan ka den a ayangka inempeda Sa kapephagintaw ka, sa doniya o kadenan. So kanggiginawai, so kapamagogopa. So kapamagawida, so kathatabanga. So kapephoporoay, so kazezelai. So kambilangataw, so kaphiyapiya. So kapaginontola, so kapamagadata. So kaperirilai, so kapenanapiya. So kapangalimbabaan, so kasosoat. Giyaya wata aken i INSANA aken reka!
10
Kalilintad
Aisah Jamayesah A. Hadji Jamel
Binaning a bito-on Sa langit a malintad Sii ko kagagawii niyan Ginawa na pekibetad Mabiro-biro a ranaw Makararani sa palaw Seka i sindaw Sa giyaya a pat a pangampong a ranaw So karerenek a mokarena Na didn mipesambi sa bapiya antona-a Pekapenedan bo so niyawa Ko manga rarata a ola-ola. So di kapekasorot o ginawa Sii ko katanog o mga sowara Pekatoon iyan bo so kalilitad ko inged A maintad saya sa Ranaw a malintad.
11
Kapamili sa Tindos Sagola Zakiyyah D. Tago
Parangay o muslim So katoro o olawan A datu a maaleken A maika o-ongowa Olawla oripen so kapangalimba ba-an sarato thatapapay so kazarakan ko Allah Sowa-sowai o tao a Baratapa sa amal So panolon ko mapiya Okit o bilangatao So kalangas i robusan Na panday ko kaphaginged So matao mamili sa olowan O pagtao a panempang ko Galebek a thikay ko kapanginged
12
Kape o Kawyag Oyag
Sorhaila Latip-Yusoph, Sittie Adaweyah L. Macabago, & Rayhana Minalang-Limbona
Mamis! Mamis so kawyag uyag Igira adn a Ilmo ka ko kadenan Ilmo a para ko iphakapiya o magingud Inged aken a pilombayan A titho ko matitho Ka o mapiya so kapiyaan, Na thitho ka a mapembaloy a mamis ko kawyag uyag. Mapait! Mapait so kawyag uyag Igira a myasamber a taon. Taon a somasagad. Taon a maphakadapanas iyan so maginged. A so manginged a titho ko magi ilmo ko kadnan, Na kagiya piyakapait o masa. Mayaw! Mayaw so kapakagegedam o pamikiran, Ka mokit ko taon ago so ilmo ko kadenan Na so kayaw o bager iyan, Na gyuto i phakatekhes ko panaguntaman o sakataw a mo’min (mapaparatiyayaan) Matenggaw! Na igira a myatenggaw so panaguntaman ko kapakasasagad o tao ago so ilmo ko kadenan, Na aya a panamar a khatampar na Sabar (ko kawyag uyag.)
13
Kapiya Kapagintao Monaimah G. Manabilang
Seselaang ka so tao ka babantogen ka niyan. Poporoon ka so tao ka baratokal ka onden. Pepenedang ka so tao ka pakaoonaang ka niyan. Pagadating ka so tao ka makambabaya kaon. Sisiyapang ka so tao ka ininengka ka niyan. Pethabanging ka so tao ka phagogopang ka niyan.
14
‘LING
Sofailah Latip-Panggaga
Panalamat ako a kini-toron ka raken o miyangaden a ayaken darodupa a mataan a seka i phaninindeg ko maratabat aken ago so mga tepeng raken o Allah na seka i di aken dimi pagogopa Aden a masa a di mapiya so kibabatog ta sa dunya ogaid na da akongka sangkopen ko oriyan o kabuburo o pamikiran aken ka taros a siyagobang ta a duwa so mga tepeng. Aden peman a masa a mapiya so kibabatog ta sa dunya na so kababantogang ka raken a aya aken miyapaganad ko kipembantogen aken mambo ko salakaw di salakaw. Imanto na miyaleseb o pamikiran aken a kenabo oba ta piyakatarosa o kadenan na mipantag ko kapakabangon sa walay ka piyakatharosa ta niyan ko kipaganaden ko mapiya ago kitapeleken ko marata. So di ngkawn katawan, na so kapekhababaya-i aken reka na giyanan so bager aken ko kipelangoyn aken ko mga mori a taw a ini-thalagad reketa o Kadnan a di kabeles o dila ogaid na pekhabeles o pamikiran ago so puso aken
15
Lombay
Norjanah U. Hadji Socor
Gowani na mapephangindaw i ladan Minititik ko ginawa go sa pikir Kadnan, palada Ngka so thihaya o mata Lombay a maawid sa kakasi ago ranon Miyaoma so masa, tiyarima so panginam Piyakamoayan Iyan ikaritan ko aya Miniorog so gagaw mipantag ko montiya A onga ago sindaw o puso aken Imanto lombay aken, aya singanin aken Magomareg so sabot ago ilmo ka lilang Mipantaw so darpa ko bangsa ko donya Mambiyat ka ko taritib ago agama Islam
16
Madrasah KO ILMO AKEN
Sorhaila Latip-Yusoph
Muslimah ako sabap ko inipangdaongka; Antap a mapiya para ko kalilintad! Di aken kalipatan so matitho a ilmo Rarakesan sa gagaw ago panagontaman. Sayana pakaranon so betad ka imanto, Andamanaya i di reka kapanarigi? Hadap ka na so kitataros o kambilangatawi ko kalilintad!
17
Magarang Den So Imanto Na Saragunting So Mona Janal M. Ador
Oh pakatimbangen so imanto ago so mona Na mawatan di tatap a mauuna dn so mona Tinimbang so bolawan ago so ator Na minikuwat na so bolawan Na tinimbang so bolawan ago so kandato Na minikuwat so kandato Na tinimbang peman so kandato ago so bangsa Na minikuwat so bangsa a bangsa mona katutunganaya Sa o sa imanto aya na timbangen so bolawan ago kandatu Na mawatan sa di tatap na kinikuwat o kandato Na tinimbang so kandato ago so bangsa Na masakit masupiit na miyathomo so kandato Na geyanan so bangsa o imanto a masa Miyatangked so bdaan o mona ago so imanto Siiko kiya alin o masa na miyaalin so betad o katutunganaya Ka pamumulan sa ranaw so mona katutunganaye Sa sapadan sa iranun saka pelolot Sa iliyan a lindungan so kanggigi-nawa Na kota a panansar so kaiisa-isa o bangsa.
18
Makempet a Nanao ko mga Kalombayan ko Mararagaor a Masa Mariam A. Sunggod
Inao mga kalombayan ko masa o COVID-19, Badi piyakamemesa so somasagad a betad o Donya, Ragaor ko piker o pitanggisaan, Badi so kadaklan ko mala a galbek na minitapelek, Bapiya so katuntut sa ilmo na sumasagad pun sa tepeng. Masa ini a kapamimikiran, Masa ini a kaprogo-rogod, Masa ini a kapabagera ko eeyman, Makempet a nanao, Mataan a so langon taman na aden a bitikan ago diyangka iyan. Inao kalombayan na dika pembuko, Inao kalombayan dika kada i sa panginam, ka seka i panginam o inged; Inao kalombayan dika peman pesonor, Inao kalombayan tikna ka sa walay, go ka panarig ko Allah, Tharimaangka langon a dimanggolawla na sisii sa okoran ago tangan o Allah.
19
MAMIS
Najiyyah D. Abduljaleel-Sumayan
Magisa-isa tano Antano Mambagian so Inikadali a Sindaw o Inged
20
Masa a Masosonor Nasif T. Macaslang
So masa imanto na titto a masosonor. Miyabarayat so kalumbayan ko dunya. Ino mangaday so kapakambebetad tanu Sa giyangkai a masa a masosonor, makaaayonai ko pandowan o agama a Islam? So kapaka rangkomakoron ka benaren ta dibenar, Na masosonor tanu man. Titto a malipedes so kilalapiyat iyan. Ogaid, na obatanu den pakabolosa so maana niyan, Sa lagid o peragires a ig, na mapakay a menggayagona Ko kawyagoyag tanu. Sabap ko kasosonor o masa, na obo o sii midaptar Ko kapaka tanor iyan, na mitapelek so dii kambaradosa; Nago misapar so dikapenggiginawai.
21
Masiig a Mariit a Matolik Jumana C. Indanan
Inao masiig, anda kadn miyataman? Miyataman ka sumiig ko manga taw a pephaginetaw, Na kyalipatan kaden so giingka di kapaginetaw. Inao mariit, anda kadn miyataman? Miyataman ka rumiit ko manga taw a phakarot, Na kiyalipatan ka mambo o baka pephagrot. Inao matolik, anda kadn miyataman? Miyataman ka tomolik ko ped ka a pephanisakay, Na kiyalipatan kaden I kapanagontamaningka ko galebek ka a mipanisakay. Inao masiig a mariit a matolik, thalenda ka bo, Ka dingka bo mapakapezakit so ped ka tumatalenda, Ka ayangka mapakapezakit na so ginawangka, na hayy masakit!
22
“Mawaraw a Kalek” Nursaleha Dadayan
Di ako di ndalakaw sa padian Na miyakadakel so taw sa lalan a Lagid ako o maawid sa kiping. Mananggila ta ka so tao imanto na mbarambarang i pamikiran! Di ta di mananggila ka bolawan so ginawa aken. Ibet ibet, baombo pedi na adna minilay raken... Inizaan aken: Ino akongka pagilaya? Ba ako sasalay sa bodi?
23
~ Mê Ranaw Ako ~ Khadaffy Dimasangcay Mangondato
Mê ranaw ako ranon sa kambalingan lano-on ka anako di khâ talon na anugon angko ragon ko muna dako tembo-on sa rinaw kapag iranon …
Mê ranaw masimalaw ! a ranaw bakabo koraw a igera mizôkhâyaw na dimatenggaw di mayaw a mathângka i kalenggaw na palaiya den pangraw …
Mê ranaw ako laiyok na aiyako boden baiyok a bilangatao bolaiyok ko apay andako rerok na iph phâgaiyok aiyok so kalilintad iyudok …
Mê ranaw ako iman sa batalo aarangan na oba peman limungan a ransar di arga-an na alugan diko rengan so laga-an kalalagan …
Magaranaw mosim on a ranaw ph phâgadelon na obabo balintadon a thângkai da korangon ka zhôkuda so karangon ko tenday lagaday ragon …
Aynaw aynaw marinaw na ayat angko sa rinaw ka oba iran gumiraw i taw ako a gii saraw na manta peda khâwaraw na aw dibo phâkaraw
24
Moling Sor Kaka Ma’am Direk Sofailah Latip-Panggaga
“Molingking! Molingking! Molingking!” Giyanan i ipem’betu akenon inako manga ito kami. Aya aken diminggita-gita, diminggakuwa-i, dimimbityara-i ago dimimbuno ko gita ago stationary a piyamasa rekami i Ama guwani. “Sorhaila! Sorhaila! Sorhaila!” Giyanan i ipem’betu akenon inako manga raga kami. Aya aken dimisembaya sa talumpa, dimimbityara-i ko mga rata ginawa antaa ka kapipiya a ginawa sii ko kanguda ami. “Kakababay! Kakababay! Kakababay!” Giyanan i ipem’betu akenon inako makabangon sa walay taman sa minimbawata iyan so dowa ka taw a mga wata iyan. Di aken gi mipagogopa ko mapened-makhap a awid a akala ken ko gi aken di kapaganad sa ilmo. “Ma’am Sor. Ma’am Sor. Ma’am Sor.” Giyanan i ipem’betu akenon imanto a miyabaloy aken a maporo ago maistra sa di aken di kapaganad sa mala a grado sa MSU, ayaken di mipagudasa ago mipagepeda ko manga galebek a tompok kami ron. Bapiya pekha alin-alin so ipembheto aken reka na diden maalin so parangay go so kapag adati aken reka. Pakau-unaan aken seka ko langowan taman. O aden pen a pekhi-una aken a mayto na, di aken den marepeng so sowa aka ago so inokitan ka sabap sa isa ka ko gi-i aken di perawaten aken manga galebek aken a manga pipiya. Inshaa-Allah na odi ta dayon sa katatagota sa donya na mipegepeda akongka den ko mapened ago makhap a galebek …. Direk Sor 25
Ngaran Johaimen Abbas
Ingaran ko so Ranaw ka inged ko so Ranaw Inged ko so Ranaw na ropaan ko so Mawaraw Mawaraw ka phoon ko Paramata Bantogen Minsan pen marangit ogaid na mepepenobo a ranon Ka mapasang bo e kapangalimo ago kapanganogon. Na aya pangimbenar akn na so ngaran ko na bolawan Bolawan a di karames a arga nago didn mipsasambi Ka bapya anda ako marondang na ingaran akn so Ranaw Ka bapya ako siyolasog na diko mbokaaan so mapya ngaran! Ingaran ko so Inged ko a Ranaw a ropaan o Mala e Gagaw a Mawaraw. Na pangimbenar akn a ropaan akn so malay gagaw a Mawaraw Ka so gagaw akn na obangka badn taksa na dingka magaga, Na kalodan pen man a lo’ a pekiliyo o gagaw akn Na opama peman ka badn pagilaya na so kawaraw Na bapya andakongka bokae a darpa na makapembalingan ako den! Na antonay mangaday mambebetad akn sa emanto aya? Ginawa ko pandapatingka oba rekita kaalong so ngaran ta, Ginawa ko andaden so nditaren ta a midadait rekita? Ginawa ko na pagnao ka phoon ko mamis a taginepen Mbalingan ka! Ka so inged ka na sisan rekaden.
26
OKORAN
(Marawi Siege Survivors) Anida S. Mustapha
So langon a pekhitalemba Na okoran a mapenggolawla Titho a so Kadnan Na aya dimamaapaar Giya miyawlawla a kiyatidawa Sa ingud a pilumbayan A miyokit sa kahanda o Allah A diden khapalagoyan So kiyatidawa sa Dansalan Na so tamok ago niyawa a miyasilang Na tanto a masakit a phamikiren A kiyapakasagad iyan ko pithanggisaan So kasabara ko kalepedes O okoran a da phayag Ko pithanggisa ko manusiya Na isa a okit o kapakaslang. Inged a da ruwar iyan A inimbabid o puso Na mbalingan kabo Ko pakaasal ka! 27
PANGNI
Sagola Zakiyyah D. Tago
Di khada sa ginawa so paganaya kitapi ko muna miyangndao sa King Fisal Institute for Islamic Arabic and Asian Studies sii sa Pantao a Mareg ko miya langgay a ragon a 1980. Okorana mapiya a miya zinanadako ko okit o mga Ulamaa go so mga Asaatidh ibarat i Alim Abdel Majeed D. Ansano go c Alim Ulumuddin Said ko kapago olowani kiran i Prof Salipada S. Tamano a minipagayonianon si Alim Yusoph Abbas go si Imam Abdulrahman Sharief(sii kiran so sanang go kalilintad ko katatagoangkirana darpa). Omangko katadman so kiyanggiginawai go so kiyazuzulaya na khasawdangko sa lo ka dadn kasonggiringi o langowa minibago. So kini tnayakn ko panagontamanami ko panolon ko mapiya go so kiya sinanada ko langowa kalombayan na bapiya pen malagid na di peman kalawanan. Mala a panalamat ko Kadnan a Malimo a so pat polo ka tahun a kiyanggalebk aken na apay da ma tarotop na kinowaan sa daway. Omangko kamasaan so miyapmoritami a minibilang ko ingd na pekha samporna so kapipiya ginawa. Phangningko ko ALLAH a langon miya tarima a simbako go soa soataken ko ALLAH Subhaanahu wa Ta’ala so kiya panagontaman. Aameen..... 28
Pangni Ko, Wata Ko Sofailah Latip-Panggaga
Miyaka isa a alongan na miyapamikir aken a khabaya ako dumeka, Misabap ko kadakel o tepeng o Allah a maregen leseben a galebek, Ogaid na mailay aken so kalombay o pamikiran iyo, Na katagu-an ako sa panginam a galebek paroman. So kasisinga-i niyo raken ago gagaw niyo raken na makapikir ako sa mapiya Anda pho-on i bagiyo aa lengaleng na di ko paka ondasen ka Balawagan ko sa gas na bonsodan ko sa itil. Na so kiyapamakala iyo na miyakarani so bagiyo ago piligro Na salakaw ko akal galebek ko i kapaka-awat iyo ron Na makapang adap ako ko Kadenan; “Yaa Allah. Seka I lebi a makasasagipa Ko langowan o galebek o mga wata aken Na mata-an a saken na gagalebeken ko so sangan aken Ko kapakaga-ga aken. O adna ogaid na aden a soked o langowan a siyap aken kiran, Na sii aken Reka den ini-pasod so mga di akenon kagaga somiyap Ka aya mataan benar na thataman Sa pintran so alambet a korikod. Inisarig aken den siran ko kipa-ar ka ko pekaola-ola iran Ka mata-an aa Sekabo i pegendodan ami si-i ko oriyan niyan. Ameen.” Mga wata ko, aya pangni aken rekano Na so kapipiya a ginawa niyo na ayako mambo kapipiya a ginawa Ogaid na di mapen-dilengan so kapipiya a ginawa Sa dunya ka ba den man sagad so kintay na kakal so pimbasokan. So sarig aken rekano na mala, ogaid na mao-ona so kawan aken Ka so doniya na aden den a iblis a sasangan ko pembinasa Na giyoto I pelidasan iyo ron. Ka so Allah i mata-o ko langowan taman Sa Sekaniyan den I pakambaya-a niyo ron ko ped. Aya mala a pangni ko, mga wata ko Na pipiya-i niyo so parangay niyo ko salakaw di salakaw, Pakalantasa niyo so pikir iyo, Pakabagera niyo so imaan niyo, Ago pakala-a niyo so kalek ko Allah ago ko mga lokes iyo. Ka In shaa Allah na ikalimo tano bo o Miyangaden.
29
“PADAPADAW O INGED” Mohammad Nadhif R. Hadji Nabel
So inged ta a rasay Na daden pamagaalin, Sa rasay den gowani Na taman den pen sa mae.
Siyandig iran pen So kabenar o madakel A niyokol o soranga Ka da kon a kipantag iyan.
Diden miphephanindeg O nakoda di ta bethon Sa daden a iman iyan Ko padapadaw o inged!
Miyakowa so mapiya Ko inged aken a rasay Na siyangkadan sa kadatu So sabaad ko nakoda.
So inged ko a rasay Na bininasa gowani Sa ronggon iyan den so tao A miyakapharaparak!
Nakoda di ta bethon Ka ba ta kabinasae Sa panabyaangko ron So di ron kiola ola.
Somangor sa kawanan Na beto a paliontod, Tomangkiri sa diyowang Na ayaden so basoka.
Inged aken a rasay Na limo ka a mapayag Poon ko tohan ami A da sakotowa iyan.
Piyakadapanas iran So muslim ko Iranon So diron pkashaheed Na siran so pkasabir.
Ka so mga palaw ngka Go so balintad ka Na taman ko mga polo Na di matimbang a tamok.
So inged ko a rasay Na minipanindeg den Sabapan ko mawaraw A ilano so mujahid.
Sa inged aken a rasay A daden pamagaalin, Sa rasay den gowani Na naino rasay sa mae.
Inabang so alinday Ko ispinsir go konsoni Sa ayaden so ilaga A romiyasay ko pagtao.
Ka aden bo a manindeg A nakoda a mbethoon A aden a iman iyan Ko padapadaw o inged!
30
Papanok a Nori Mohammad Ryan L. Diamla
Liyamen Guwani, inipayag imanto Raga piyagma, Raga mipayag Inisayan sa Nori, Manisan a marikit Anda o Masa a di kapamasa. Raga guwani, piyagadatan go pitimbangan Bae o ladan, inipakala a bangsa o kadandan Bae a pisimalaw, inimbuntal o ingud Raga guwani, tanto a pakadali. Raga o masa ko, tanto a masakaw Bae a ladan, inipakaito o kadandan Bae a pisimalaw, inikabinasa o rinaw Raga imanto, tanto a mirondan. Ayna-o a lilang ko, kasoy ka sa marinaw So Ranao a mririnaw, ko bae a liyamen Iniyorog mirat o montiya a bangsa So gowani a masa o bae datimbang a di kapamasa. Lamina ka imanto, siyabapan sa bala Malalong ka! Madidaw ka! Ka poon sa ginawangka! Malbod ka mabimban ko mipundolona aka Liyamen ko a mataya, sowi ka ko masangka Masa a di kapamasa ko bilantadi a Nori
31
Pops
Sorhaila Latip-Yusoph
Palaw den so awid a Akal na kapantar o ranon ka.. Ongangen ka na Kaneg sa dalem a Inged asara pantara; Parangay ngka a masabar na aya sengko o kalodan.. Sabaren so limo Na sowaraan so kabenar!
32
RAGA A MIYALOKES Almayrah A. Tiburon
Sa masa imanto a kapapantagan, Masa a miyambagu so langowan taman, Masa a kiyasalin o bustan o kapepáginged, So masa a kasembi-sambi o mosim. Miyarasay so dunya sangkaya a masa imanto, Omani isa na pápadalemon so kambágu-bagu. So pitánggisaan na kataya a pekaroro so lo’, Minitaman angkaya a Ranaw a montiya sa Mindanaw. Miyada so kapepáginetao a mapiya, Miyada so kanggagayan a malinanek sa ginawa, Tomiyapeles so katikena o mokarna, Ko kiya bimban o kadekedakelan ko dunya. Da inengka-a so kiyasalin o masa sa kaludan, So di mipendarainon na tiyalikudan, Na tiyampar den so pakabimban, So kapakada-āg na piyanagontamanan. Da inengka-a go ba den piyakalipatan, So kawiyawiyag na kiyabinasaān. Mindákel so pámanagad a bagiyu, Angkaya a dunya na mikáyaw a tanto. Giyai so tigiran a “aden a tegu na da a paar”, Da sa moran na da peman sa sominang, Panenggaw imanto, mapita peman na mayaw, Miyangadudurus so manga palaw na go mindegan. Makasasayan sa raga a miyalokes, Benar a raga a titu a pekadaan sa bager, Ka so ragat na lumalangoy sa resik, Endu a mabager miyasawang ka marsik.
Binasa so endo ka so pángisasalinon a pákabinasa. Mindakel pen so manga paniyakit sa Ranaw, Aya kabasaon o manga lokes guwani na tiyuba. Kataya den so manga paniyakit lagid o dengue, Duaniyan a mala na so manga pubre, Mikálemek so sabaad na maoma niyo ron bu, Ka da niyo den arga-a so dunya sa matitu. Datar o ridu a pánanggilaan o omaniisa, Maregen pasaden, págiktiyaran o pitánggisaan, Ridu a makaola-ola den taman sa taman, Di kábelag ko manga manosiya sangkaya a dunya. Minilagid tano den ko pananaroon, O manga manosiya sa Raya go Lilod, “Baden mala so dalog a pekálilid ko lapad, A da-a kapadal iyan.”Anda den so maratabat? Mataan a raga a pekálokes ka tanto a miyarasay, Sabap ko sabaad a piyakasisingay i dinggula-olaan. Daden a tigiranon na mapasang so pákatalingoma, Kábaak o manga kalombayan so kiyalokes o dunya. Inotano di sekaw-sakawn so dunya, Ka darpa ini a mapepeno a kanggáya gumaya? Tomo pen so gádungo ba so Sendong, Ino i tomo so riski oba giyangkaya a ranti. Ipemaratabat tano aya a manga Meranaw, So matitu a maratabat a matantos a mataan. Pakasukáun so rugu, itindeg so kaselang a mapiya. Maregen angkaya a kasembi-sambi o mosim sa dunya.
Pengguraok so langit giyoto i mataan, Ipangato so maratabat go osaren so ilmo, Na kataya a pepágudas so kalasan, So sindaw a mapiya na ipanolon go itindeg tano. So manga kayo na miyangawawapat, Siyapen tano so manga baya a ginawa, Miyalaga ka miyatowa pen so ragat. Ka so kasendit na sa oriyan na go isa-isa so niyawa. Bongkaong, aruān, sireng na kiyadotiyan sa ranaw.
33
Seka si Makoranda Sittie Adaweyah L. Macabago
Ay makoranda ko ranaw! Kilalangka sekaniyan? Sekaniyan so kalombayan Ko isaka maginged! Bilantadi a mama. Bilantadi ko agama, Bilantadi ko kapeloke-lokes, Na bilantadi ko kaphapagariya, Na bilantadi ko kambobolayoka! Seka so makasag! Makasag a mangoda ko inged, Makasag ko kathontot sa ilmo, Na makasag ko kambabanog, Kambabanog sa kamapiyaan! Anda kaden mariribon? Seka man so makoranda! Makoranda a initakdir o kadenan, Para ko rambayong sa ranaw! Mapakay a minggaring sii sa dunya, Na mapakay a sa alongan a mawri. Makoranda o puso iyan, Na anda kaden? Baden so di makatatana, Na baden so dii ron dii kanggeda gedaa! Mage-genggen so gedam, Ka aya mataan benar, Na aden a makoranda A itatakedir o kadenan Para ko puso o rambayong. Rambayong a tiyonggos ko gusok o makoranda. Rambayong a zasabar Para ko makoranda iyan!
34
~ Sembay ako ongangen ~ Khadaffy Daragangan Cagul Mangondato
Me rinaw a imbaling a Ranao rinaw inggaring na di miphâ ngiring iring ko lagaday khô koliling ka lagid(b)o phlaginding ka palaya lumilinding ko walaya ini rending … Pizipat angko malin na piyateng anko zalin o pindingan dinga daging so turogan a lilinding na endalendeg pindaging a indagending sa rending ko i-ilaya inandang … Onga onga onga-an na ola ola ola-an so ongangen pangilamen na maregen gara anen ka kenaba angen angen a ngena ngena kala-an ka khâragon korang kaon … Onga onga onga-an na ola ola ola-an so onga-angen aenamen na amongen nggaga-anan? ka aden maka ngen angen a nenga nenga nggaga-an ko karegen karang komen …
Onga onga ongangen na maregen pagungowan ka regen a pangowaan na maregen panabowan ka menang a lalabowan a linang mambo botawan a kinanglan thâbowan … Oma oma inga(n)gan na mbutawanan ka lengan na mbatowaan kalalagan a ikhôwa kala lagan na di khârango ramowan a‘baka rangko rangkoman ka rangka kaden a arang … Ona ona ona-an na ano ano anonen na tenday tendan atoden na tonda-an a thaodan na tonggo-on a tendo-on a khâtendo taden tadem so tadman a thêndgan …
35
Siringan
Abduljaleel Udtog M. Tago & Sagola Zakiyyah D. Tago Aya kazisiringan na lenganan sa balebeg Ka didn pendowa-dowa na mipengganata aka Okor a mapiya so kapakazirangan Sa lawan sa pagaringka ko siyap ago so parangay Didn khada sa pikir so kiyando-dolona-an Na lalayon sa ginawa so kiyapamago-gopa-an Na adimat ko kahwri a ganat ko manga lombay Phorongan a impitan so kapaki zisiringan Ka toroan o Islam na gakot o kapaginged Na da a ikhada iyan sa dayon sa pakataman Inao na siringan na so kiniborodami Ko bago a babalingan a kaimpunan sa gagaw A darpa a merebbgay na di rata sa ginawa Ka da a ba kha-alinan ko siyap ago so Phangeni na rakheso araparap ko kamapiya-an tano Aya mini saliob ko kapekhanegani Ko manga garokot, manga oni a makina o Pephamanagap a phageda-an na so Oniya manga papanok go so Rapendas o ndo a lalaton somasagad Omanden pagebangan a masjid ni’mah Na karanonan so ladan Ko pananawag ko simba Na mananayaw so qamat ko Kitindegen ko sambayang Igira pkhapita na ped pekhabantayan So pamorawag a senang ko sebangan o alongan A kalilindawayan so langowa Kapalawan a mili-libet ko ranaw Maoma sa mapolid so Alongan a masindaw A rampi den sa pezedep na matanos A pandangan ko maomag sa sedepan A mai-ilay so ragat Kapipiya ginawa so kapekhatimo tano Ko omanden diyama-at a ron tano Phamakineg pantag ko agama Go so kambilangataw
36
Panamaran tano den a midadayon So kazisiringan ko surga a Firdaus A tatap a thogalinan a ron tano den phaginged
So Basa Ken A Meranaw Johara D. Alangca-Azis
Meranaw ako Basa ken na Meranaw Basa a maongangen Basa a seselaan Basa a kalilintad Meranaw ako Basa ken na Meranaw Basa o bilangataw Basa o bilantadi Basa o matarintis Meranaw ako Basa ken na Meranaw Basa i Masanggila Basa i Masosoat Basa i Mawnoten Pakabageren tano Pakaoladen tano Pakandakelen tano So kazisiyapa tano
So kazeselai tano So kapamemegay tano So kathatabanga tano Ka aden makaborantaw So basa ken a Meranaw Ka aden makilala O salakaw di salakaw Sa inged tano aya A montiya sa sebangan. Meranaw ako Basa ken na Meranaw Aya panamaraken Aya panginamaken Aya singaninaken Na masiyap so Meranaw Sa tarotop a kasiyap Ka anako makasarig Sa di khada so Meranaw
37
So kalilintad a makapopoon ko kalombayan Farraniva S. Acmed-Ismael
So kalilintad na phakapoon sa kalangas A manisan ago malangas i paras A makapopoon sa kasosonor i puso Gemen a masindaw a phakabangon sa kanggiginawai So kalilintad na phakapoon ko ranon A malami a pananaoan o isa ka mbawataan Mabager i rokon ko Kadenan Ago mala i tindeg ko inged So kalilintad na phakapoon o kapiya i adat Gedageda a mala i kasigi ago kaisaisa Dingka khakowa sa tayas a baas Na aya ompong iyan na rowar sa tayas a kasisinabota So kalilintad na phakapoon sa kathatabanga A makapediin ko salakaw di salakaw Tayas sii ko kaogop ago kapamemegayan sa limo ko miskin Ka so mapiya i ogitogit na mbegai sa mala a riski O langon o taw na maginetaw ko kaoyagoyag a malintad Sii ko duniya a mapepeno a ranon ago kapipiya ginawa Ped a diakatra ago kapemanosiya Na khakuwa tano so kalilintad sii sa Ranaw
38
So Kapakazasadaw o Poso Johara Alangca-Azis
Miyaka pat ragon den… miyaka pat ragon mambo… Sayana pakagagaw, tanto ko pakaranon. Miyazaman o inged, kiyarandangan o taw. Diden khakilala, diden miperopaan. Mapipikir i ladan, magegedam o poso. Kapipiya ginawa o kararantang a adat? Tanto a piyakamemesa so betad o pagtaw. Aden a mapipiya, aden a masosonor. So ped na malilipat, masasayana siran. Aden a mabibimban, mababarayat kon pen. Sabaad ko sabagi, tanto ko mararasay. Makandadamar siran, malipedes a tanto! Anta i khaizaan? Anta i khasenditan? Anda zong so pagiza? Anda pephanon so taw? Daden makambalingan ko darepa a matanos. Inged a Pilombayan, mapiya phagingedan. Masakaw so taw ron ko salakaw di salakaw. Giyoto a Marawi, a mapangingindaw ami! Miyaka pat ragon den… miyaka pat ragon mambo… Sayana ko masakit, tanto den a mapadal! So kapakazasadaw o Poso o Meranaw
39
So Kazabar
Johara D. Alangca-Azis Antonaa bes i buntal, paras, bostan odi na robosan o kazabar? Antonaa bes i ropaan, warna, manis odi na paratobowan o kazabar? Antonaa bes i onga, rarad, gona odi na balas o kazabar? So kazabar na katiger So kazabar na kapantang So kazabar na kathapapay So kazabar na kapangalimbabaan So kazabar na kakasi So kazabar na kalilintad So kazabar na kaparatiyaya So kazabar na kambilangataw So kazabar na kapakadaag So kazabar na kakawasaan So kazabar na kathakena o pamikiran So kazabar na kapakaselang sa maliwanag
40
Tademan di Ripatan Rocaira R. Gumal
Tademan di tademan So Inged a Pilombayan Sa Dalem a Dansalan A Piyagingedan ami Ago so manga katonganayan Tademan di ripatan So manga torogan ami A miyapadalemon So kiyanggiginawai O Isaka pamiliya Tademan di ripatan So manga pakaradiyaan A kiyatembangan sa dar O kangodaan ago Lokes Sa darepa a Banggolo Tademan di Tademan So kiyasansara o Taw Ka o aya lalayonen So kapipikira tano ron Na ikageba o rareb a ikaropet o poso Aya tano tademan Na mada bo so delem Na zambi bo so Ayag Na itataros tano den So pangeni ko Kadenan Aya pangeni tano A miyaginged sa Dansalan Na ditano matag matay O di tano makambalingan Ko Inged a Pilombayan
41
Thotolan
Farraniva S. Acmed-Ismael
Gowani na madakel so thotolan O mga maongangen a lokes Aden a makempet ago marawa Iringa a marayag ago kababantogan Thotol a kapaka-popoon A begay sa ilmo ko kadakelan Thotol a piyaka-keyadkeyad A pangoyat ko kalombayan Thotol a pangangayamen A khakowaan sa thoma Thotolan ko Darangen A piyakamemesa ago kambarakata Mga thotolan a di kalipatan Katembangan o maginged
42
MERANAW SONGS
COMPILED BY SAGOLA ZAKIYYAH D. TAGO
BOLAWANGKO Bolawangko sarig kaden Bolawangko di ka khawan Ka so ranongko sa lolot Na dadena tamaniyan Ayangka man pikira Kararasay i ladan ka saroar o di phikir Ka badi rantanga iman Inao Bolawangko Apiya pen ba toman Pelipatanakongka Na taman sa pakataman Na seka bo i Lilang ko (2x)
43
LAYOK A KHASARIGAN Layok a khasarigan Anda ka mariribon Mizalingka sa bibir Na sansara Tomoay tomoay den So matalangkeda lolot Ka ditanian zambi-in Sa salakaw So rinibon a ranon Tadman di ripatan So rindaw na rangkono Na di khada *Repeat*
44
OBAKA ZONG SA MARAWI Obaka obaka zong sa Marawi Masiken a kalipatanakongka Obaka obaka zong sa Marawi Ka di ko seka khatigeran Dika den pezegad gari Ka phembalinganako bo Ka mapagiroy tademan I tarintik sang ganatan
45
MAMAYOGAKEN Aydow mamayogaken Mamayogaken na Anda kari anan zong Mamayogaken Na di ko seka izogot Mamayogaken Ka mailangka so gadong Mamayogaken A manisan a di saken Mamayogaken Na mabimbangka ompeman Mamayogaken Na kalipatanakongka Mamayogaken Aydow ogarinangko Ogarinangko Na saya bo sa siringan Ogarinangko Na dikaden pephangandam Ogarinangko Ka pinalotangko sa buk Ogarinangko So kiyangginawaita Ogarinangko.
46
MERANAW SONGS
COMPOSED BY SITTIE JAMILA LATIP DADAYAN
Maliwanag I.
Maliwanag so puso ami Lindingan so nitami Rasay si badan Rasay si ginaw Sa onotami ko tohan tano
II.
Ay Baliden o Kawiya goyag o-ongkirembo so tohan tano ilang tano den ko manga omat
III.
Manga muslim manolon tano Ko kaisa isa o agama tano Anggolalan ko agama islam Ka anatano mambi mamakasurga (3x repeated III)
47
MINDARIDAY I. Inao mindariday A milombay ki robosan Di kaden pephangandam Ka kembo makadayamang (2x) II. Kindadarimbangengko Paraman go sabadan Simba ko ko kadenan ka Obaka mainalang (2x) *Repeat* Ko milombay sa darami
48
Muharram Saribolan ka gina Tahon a orog orog Mosim a songgod a ig Madaya so iranon Mithalikop so ragon Ka somibang so Muharram Inilinsaw sa Ranaw Pandang ko maliwanag Sominindaw so amal Nanao ko Islam Bolawan di khasadin Kaporon a iman ta Mataayon so niyat Ko komposan o ilmo O di mbilingatawi na Kanogon den o amal disomanggoy so rinaw Ka baden sanggowip sa saleg
49
MERANAW SPOKEN WORDS “So bae a mangangalimbabaan Na tihaya niyan so ulan Na rasa niyan so bituon.” - Pagadilan, Sarima M.
“Inao pagariko, bnar a mapiya pagilayn so mataid A datu na naba gyanan e di ami dimbabanogen Inao pagariko tomo so datu a kasarigan ko Ko ginawa akn a bolawan a datar o Kiyapakathaya o mga lokes ka.” - Macarimbor, Aslia Usudan “Mimbilangatao so dar so mga bae Ka mipayongan sa dar sa binaning Ka di komelas di komoyokas Sokon so makro guwani na lagid o Pralo ko paralo sa imanto.” -Abdulwahid, Janifah D. “So ina na daden a unaan iyan a kalilintad A kapkhailay nga sii ko omani sindaw o kalangas O ina aka ogaid na gaget sa rareb so Kapagodas iyan sa datar o karges o ran A pimbabagyowan sa daa tamanan o rata ginawa.” - Pamaloy, Raimah B.
50
“O bolawangko, anda dun so ranon a lagid o sindaw o alongan A somudup sa sunundaw na maisa-isa sa lakaw niyan O bolawangko, pikirangkaman so ranon a pilumbay a Margn oba pakalipati ago isasambi sa bagoa bolawan.” - Abdullatip, Najeha A. “So mga kangodaan I panimbang o mapita a sokot a marawraw a antap o paganadan.” - Mapandi, Alinor D. “Ino a matatangked so b’nar, Ugaid na salakaw so iniknal.” - Macarimbor, Sittie-Asia U. “Mataan a so oras na diden mipephato Oras a miyakaipos a diden mapato Ko masa a kapapantagan tano Lagid o rata ginawa a piyakalepas Piyakalepas a daden begi sa oras Ka aya mataan na mapasang so Kasambi ko oras a diden maipephato” - Lomantong, Najmia M. “Inao babo kulay, gumiyanat ka sa kapipiya ginawa Na rata a ginawa ko. Tademan di lipatan na rata a ginawa ko Maroro so lu’ a da taman iyan, Lagid o rata a ginawa ko. So kawyagoyag na mirog mirat, Anda pangganat na aden pekibilang.” - Mamantar, Alanisah S. 51
“Saken so Meranaw sa ranaw a sumasarig E andamanaya e kapakasalimbago o betad O ranaw sii sa Lanao, sa giyangkae a masa Tademan di tademan so manga meranaw a Naba niyan dipopodi-pudiin so lanao a ingud iyan.” - Derico, Nurhanniesa M. Sa alongan imanto Na panta pantar so ranao Ka tanan kalulumbaan Sa bolawan datumanong Inonta manayabo na sa romasam sa punud A munda kadadawayan Na aya kakal mabanding Sa pukalangag a undaow Intesar Aba-Conding “So mga kalombayan sa masa imanto na mindakel so myaka sowa ago myaka sabot Madakel man oto a mga kalombayan a dii mlilimo-limod Go dii momosawera e kaptagumpiya o inged Aya ibaratang koron na lagid siran o mga tarapan a da matutundo a ulowan iran Ogaid na parenga-rengan siran e kalayog a masasagarompong Maana ilayang kaman oto so mga kalombayan a dii mlilimolimod go dii mosasawera Siiko kisolong ko kalilintad sii sa inged tano.” - Paisal, Noraisah M. “Tamok o taw a daba niyan tamok Kakasi o tao a da ba niyan kataid Menang o tao a dabaniyan kadato.” - Macarimbor, Abedin U. 52
“Kapamakotan so Amal ka pakapun ka makinao Ba amaika samgan a dandoranan taron. So papanok a apas a dimamaginas ko kayo a gindulongan O maka apas ron na karamu tantangi o diron makapass.” - Salic, Sohaipa A.
“Mananamokan ta Sa panama ko kasosonor Kadato a matag sagad Na margn mipanarima Na pagnodan mori Na ilmo a sarigan.” - Macaorao, Hannan R.
“Na kinanglan ko pithanggisaan ka an domayamang so ingeda pithanggisaan Kalilintad a map’mbagiano ingeda pilombayan.” - Misron, Alinor S.
Ino olowan ka olo na ombinasa so olowan Na miyabinasa so pagtao Na ombinasa so olo na miyabinasa so lawas. - Acmad, Sowaib M.
53
“Metaphors of Brokenness” (A Compilation of Short Meranaw Pananaroon exhibited during the Meranaw Poetry Workshop held on September 23, 2021) So kiyaodas ka o garing aken, na lagid o kareges o lawas a ig a di makapmbalingan. Na so kiyaodas ka raken na lagid o raon a pkhaolog a di khasoy ko phoonan. So gedamen o wata ko kiyaodas o lokes iyan, na isanden o seda a di makapembalingan ko rana-ranaw ko inged. Isan a ikaranongko so kapengiginawae, ka obo minirampay sa daan a piragatan nago mamba lengkas so asal a kanggiginawae. Ogaid na sabenar na so satak a lo aken, na lagid den kapened o mareges a oran. Aya man a kanggaring sa tangked a lolot ka na pelenganan sa limo, Ka tobadiwan so ranon na asara pimbitakan, a lomalan sa tademan na da oba sa ginawa sii ko kathothonganay Ogaid na mataan a so rata a ginawa na isan o kawigoyag sa dunya a di tatap. So sanggibo a ranon na lagid den o apoy a kiyaododan sa a ig a dadn a kayaw niyan Ka amay ko mada so panamar na lagid o kakhada o apoy a mala. Pekhababasan so lo a isano mariga a komilas sa bongamas. Ka di aken den sayanan oba aken mambasa ko ginawangka a rasay A o sekabo I gadong na tomoongko so rapa, a timosan loyaangko na miseg so taam iyan Kanogon ay kanogon kanogon o lo o ladan, a miyarasay gomorawk ko mamis a katharo o datu bae a skabo e onga o puso aken Na tanodan di tanodan, a dapn a puso a ba miyonga sa manosiya. Na tademan di lipatan a miyabaloy so puso a igagadong a isan o kapplaodlaod a daden makambalingan
54
ILMO
Macarimbor, Abdul Muhaimen U.
PANSOM
Mangorsi, Mohammad Roun E.
55
SO BAE
Sittie Nysreen Atomar
56
INTRODUCTION TO THE LIST OF THE 365 MERANAW WORDS Assalamo Alaykom Warahmatullahi Wabarakato! So Meranaw Word of the Day na isa ko manga programa a Mindanao State University- MeranawCultural Heritage Center a makanggogolalan sa Meranaw Language Program, para rekano langon amanga ginawai, tonganay ago pamiliya mi ka antano kapephanaden-tademi so basa tano a Meranaw apiya anda tano matatago. Para pen aya ko manga pagariya, layok ago dayo tano a kenaba manga Meranaw ka aniran mapaganad go kasaboti so basa tano na kasabapan sa malebod ago mapiya a ditano di kapakazizinabota, balabaw ron so manga mababaling sa Lanao del Sur, Lanao del Norte ago so manga ped a darepa na samporena sa Mindanao State University-Marawi City. Aya di ron salakaw na giyaya programa na panagontaman ami sa kasiyapa ko basa Meranaw para di kalilipatan o omani isa, datar o manga kangodaan imanto a malo den miyakalogaw so kapephagosara iran ko basa iran a Meranaw. Ikadowa na soporta mi pen aya ko programa a Department of Education a pembethowan sa Mother Tongue Based Multilingual Education oba kalokalo na miyoman ko manga instructional materials o manga goro sa kipephangdaon iran ko basa Meranaw sii ko manga wata tano. Ikatlo na singanin ami a mabaloy aya a poonan ko kapephanamari tano sa kapaka aden tano sa melagilagid a kisoraten ko basa Meranaw odi na so tigiran a standardized Meranaw orthography para ko manga goro ago morit, so manga researchers, ago so manga kalombayan sii ko pekhaori a masa. Sanggibo salamat ko langon a minipagepeda ami sa Facebook ago ped a darepa sa diyami di kapanaden- tadem na go kapaganada ko basa Meranaw. Phanalamatan ami pen so manga kaka odi na ariya mi a pephakabegay sa mapontok a osayan ko sabaad ko manga words ka aden pekhasaboti phiyapiya. InshaAllah na itataros tano den a kapephaganada tano ko basa Meranaw. Pangninta ko Allah a began tano Niyan lalayon sa bager ago kapasang! Alhamdulillah! Kataya so telo gatos ago nem polo ago lima (365) a manga words para reketano langon! Paganaden Tano!
by Dr. Johara D. Alangca-Azis Head, Meranaw Language Program with Prof. Rocaira Gumal & Dr. Sharifah Masorong, MLP Members
57
LIST OF THE 365 MERANAW WORDS FEATURED IN THE WORD OF THE DAY 1. Alang-noun. blockage, barrier, obstruction, part 2. Alongan-noun. sun, day 3. Andang-adj/noun. old, ancient, nature, origin 4. Antangan-noun. opinion, idea 5. Araparap-noun. wish, hope 6. Atastanggongan-noun. responsibility, accountability, duty 7. Awang- noun. boat, canoe 8. Ayonan-noun. leader 9. Babarakaten-adj. sacred, blessed 10. Babareka-adj. spotted, striped 11. Bagaba-adj. flimsy, fragile, weak, nondurable 12. Bagel-noun. corrugation, ripple, wave 13. Bagisan-noun. shark, dogfish 14. Bago a sarapiyag-noun. new generation 15. Bago-noun/adj. body, new, renew 16. Balagen-noun. rattan, snake 17. Balalatok-noun. woodpecker 18. Balamban-noun. Challenge, obstacle, hindrance 19. Balaola-noun. Feud, conflict, problem 20. Balas-noun. Reward 21. Balet-noun. Island, isle 22. Balintad- noun. Valley 23. Baliyadaten-adj. respectful, polite 24. Bandingan-noun. Subject, topic 25. Bantogan-noun. Fame, honor, reputation 26. Banto-noun. Guest 27. Baos-noun. Python 28. Barabantogan-adj. honorable, famous, popular 29. Barandia-noun. Property, kind 30. Baraontong-adj. fortunate, lucky
58
31. Bariboribo-adj. numerous, countless 32. Barontay-noun. Whip, beat, stick 33. Basa-noun. Language or dialect, menstruation 34. Batenger-adj. native, indigenous 35. Bayok-noun. Song, poem, ballad, chant 36. Benar-adj. real, true 37. Bibid-adj. wring, crooked, wrong 38. Bilangataw-adj. Polite; one who is refined 39. Bilantadi-adj. well-bred, good mannered 40. Binaning-noun/adj. yellow 41. Binaya-noun/adj. expert 42. Biro-noun/adj. blue 43. Bitiyara-noun. Conversation, talk 44. Bokelo-adj. lazy, indolent, inactive 45. Bolawan-noun/adj. gold, a color, loved one 46. Dagangan, noun. Commodity. 47. Dalina, noun. Alibi; invented excuse. 48. Daradat-noun. Social prestige 49. Diyandi-noun. Promise, appointed time. 50. Gabon noun. Cloud. 51. Gadong-noun/adj. green 52. Gagaw-noun/verb. Love, pity, mercy 53. Gakot, noun. bond; tie; 54. Gani, noun. anger, exasperation, fury 55. Gapok, noun. Deadwood. 56. Garing-noun. Friend, relative, loved one 57. Garuda, noun. Eagle. 58. Gedamen-noun. Illness, sickness 59. Gerar-noun. Traditional title 60. Gowani-adv. before, in the past, ancient time 61. Ibarat-noun. Example, instance 62. Igagadong a tamok- noun. Hidden wealth, treasures 63. Initaog-verb. Exiled 64. Initogalin-verb. Transferred, translated 65. Initoron-verb. Revealed, sent 66. Insarat-noun. Advice, command, will, testament 67. Ipekhadali-verb. Miss, long 68. Isasapar- adj. prohibited, discouraged
59
69. Kabar-noun. News, newspaper 70. Kabatiya-noun. Reading 71. Kakasi-noun. Charm, beauty, appeal, attractiveness 72. Kakhariyala-noun. Festivity, celebration 73. Kakhawing- noun. wedding 74. Kalalagan-adj. well-mannered, well-behaved, tactful 75. Kalangkapan-noun. Announcement 76. Kalek-noun. Fear 77. Kalilid-noun/adj. common, usual 78. Kalilimod-noun. Social gathering 79. Kalilintad-noun. Peace, tranquility 80. Kalombayan-noun. Youth 81. Kalopa lopa-noun/adj. brown 82. Kamapiyaan-noun. Welfare, success 83. Kamaregenan-noun. Hardship, austerity 84. Kambaoman-noun. Feeling of sadness, regret, repentance 85. Kambatalo-noun. Contest, competition, fight 86. Kambayorantang-noun. Having faith and trust in God 87. Kambebentela- noun. visitation 88. Kambilangataw-noun. politeness, education, refinement 89. Kamboko-noun. Mourning, lamentation 90. Kamermer-noun. Poverty, austerity, pennilessness 91. Kanakan-noun. Bachelor, young man 92. Kandapata-noun. Breaking of friendship or relationship 93. Kandaremet-noun. Gambling 94. Kandaromasay-noun. Act of doing sacrifice for the sake of a goal 95. Kandiyarepot-noun. Boasting, bragging, hypocrisy 96. Kandori-noun. Celebration 97. Kanggarotaya- noun. Tug of war 98. Kanggaya gomaya-noun. Merrymaking, festivity, celebration 99. Kanggiginawai-noun. Building friendship 100. Kapaginontolan-noun. Honesty, integrity, uprightness 101. Kapaginot-noun. Thriftiness, economy 102. Kapakalawlad-noun. Spread, proliferation 103. Kapakambebetad-noun. Situation, circumstance, status 104. Kapakaselang sa maliwanag-noun. Success, emancipation 105. Kapamagadata-noun. Giving due respect 106. Kapamagamasamas-noun. Evaluating, scrutinizing, examining
60
107. Kapamagawida-noun. Mutual support 108. Kapamagogopa-noun. Mutual assistance, helping/supporting one another, cooperation 109. Kapamagola-noun. Wasting, spending extravagantly 110. Kapamagoyata-noun. Act of inspiring, encouraging, uplifting 111. Kapamakitabang-noun. Solicitation of financial aid/support 112. Kapamanekhaw-noun. Stealing 113. Kapamaninta-noun. Cursing 114. Kapamemegay-noun. Giving, sharing 115. Kapamokhag-noun. Lying, dishonesty, untruthfulness 116. Kapanakedeg-noun. Going up, ascending 117. Kapanalamat-noun. Expressing thanks, gratitude 118. Kapananangila-noun. Eavesdropping 119. Kapananggila- noun. Carefulness, cautiousness 120. Kapangagaw-noun. Snatching, abduction, grabbing 121. Kapangalimbabaan-noun. Humility, modesty 122. Kapanganakan-noun. Courtship 123. Kapangapakapay-noun. Beckoning, signaling 124. Kapangarasi-noun. Transgressing 125. Kapangenat-noun. Table setting 126. Kapangilat-noun. Scorning 127. Kapanginsokor-noun. Simplicity, moderations 128. Kapanoksam-noun. Marriage proposal 129. Kapanonggiring-noun/verb. Imitating sound or voice 130. Kapanowasowa-noun. Imitating, replicating another’s behavior 131. Kapedi-noun. Pity, compassion, sympathy 132. Kapelayalayag-noun. Traveling 133. Kapenanapiya-noun. Act of being considerate, understanding 134. Kaperimberimber-noun. Gallivanting, roaming around, wandering around 135. Kaperirilai-noun. Forgiveness, pardon 136. Kaphariyoros-noun. Sliding down 137. Kaphuwasa-noun. Fasting 138. Kapipiya ginawa-noun. Happiness, bliss 139. Karerenek a mokarena-noun. Peace of mind 140. Karibatan-noun. Mistake 141. Karina-noun. Proof 142. Karirimpisan-adj. deprived, poor, underprivileged 143. Kasasanaan-adj. responsible m, trustworthy
61
144. Kasasarigan-adj. trustworthy, reliable, dependable, principled 145. Kasendit-noun. Regret, repentance, remorse 146. Kasiig-noun. Envy, jealousy 147. Kasomba-noun/adj. pink 148. Kasosoat-noun. Satisfaction, contentment, comfort 149. Kasosomayodan-adj. /noun. Rager, willing, pleased 150. Katao a kapangintohan-noun. Theology 151. Katao-noun. Knowledge 152. Kathabowakar-noun. Overspending, lavishness 153. Kathatabanga- noun. Communal reciprocity 154. Kathimotimo-noun. Gathering 155. Kathingagag-noun. Sun bathing 156. Kathoday-noun. Sleeplessness 157. Katiger-noun. Patience, forbearance, self-restraint 158. Kawasa-adj. wealthy, rich 159. Kawmbi-noun/adj. gray 160. Kazezelai-noun. Giving due respect 161. Kazisiyapa-noun. Protecting, taking care, defending one another 162. Kepit, noun. Doctrine. 163. Koris-noun. Fate. Destiny 164. Korit-noun/adj. orange 165. Ladiyawan-noun. Tole model, example, pattern 166. Lalan-noun. Path, way, course 167. Landeng, noun. ravine; bluff; abyss 168. Landeng-noun. Cliff, gorge 169. Lawas, noun. body 170. Lawasaig-noun. River 171. Layok, noun. Buddy, friend. 172. Layopan, noun. Centipede. 173. Lebag, noun. Boil. 174. Linog, noun. Earthquake. 175. Liyang-noun. Cave 176. Maaleken-adj. fearful 177. Mabager-adj. strong, powerful 178. Mabandes-adj. swift, strong, rapid 179. Mabelang- adj. broad, extensive, expansive 180. Mabisa- effective 181. Mabisel- adj. energetic 182. Mabolobolo-adj. lengthy, very long
62
183. Madagal-adj. sharp, daring, bold 184. Madalem-adj. deep, complex, complicated 185. Madatar-noun. Excellent, splendid, good 186. Madengen-adj. patient, gentle, forgiving 187. Madenggaw – adj. refreshing 188. Madilapet-adj. fast, swift, brisk 189. Magarang-sharp, keen, fine 190. Makampet-adj. short. Brief 191. Makandadarasag-adj. problematic 192. Makasag-adj. agile, alert, active 193. Makiroroyoden- adj. congenial 194. Mala i kaya-adj. timid, shy 195. Mala i tindeg- adj. dependable, trustworthy 196. Malamit-adj. tough, hard 197. Malangas- adj. cheerful 198. Malebod-adj. easy, not difficult 199. Malengen-adj. calm, placid, serene 200. Maliboteng-adj. dark 201. Maligod-adj. confusing, complex, complicated 202. Malimegas-adj. healthy, strong 203. Malinanek-adj. peaceful, stable, quiet 204. Malindeg-adj. slippery, slimy, undefined 205. Malobay-adj. sim, thin, slender, weak 206. Malogaw-noun/adj. light color 207. Malolaw-adj. friendly, outgoing 208. Maloto-noun/adj. dark color 209. Mananagontaman-adj. dedicated, committed 210. Mananangga- noun. Foreigner, alien, emigrant 211. Manananggila- adj. careful, cautious 212. Manawt-adj. tiny, fine, small 213. Mangingimporoan-adj. arrogant, hypocrite 214. Manisan- adj. charming, attractive 215. Manis-noun. Charm 216. Mapadal-adj. challenging 217. Mapantang-adj. patient 218. Mapantek-adj. straight, simple, basic 219. Mapaparatiyaan-adj. obedient, dutiful 220. Mapaparkos-adj. contained, confined 221. Mapasang-adj, intelligent, bright, hardworking
63
222. Mapideg-adj. steep 223. Mapontok-adj. brief, short 224. Mapoti-noun/adj. white 225. Marangit-adj. hot-tempered, irritable 226. Marangka-adj. hot, painful, biting 227. Marani-adj. near 228. Maranti-adj. very hot, intense 229. Mararasay-adj. suffering 230. Marayag-adj. clear, easy to understand 231. Mareges-adj. swift, rapid, strong 232. Mariga-noun/adj. red 233. Marikor-adj. troublesome, discomforting, complex, bad debtor 234. Marimbot-adj. complex 235. Maripaphek-adj. short 236. Mariringasa-adj. disturbed, unstable 237. Mariwara-adj. hot 238. Marowang-noun. Shame 239. Masabelaw-adj. good-humored, funny, humorous 240. Masagogod-adj. understandable, clear, comprehensible 241. Masakaw- adj. hospitable, friendly, generous 242. Masanggila-adj. careful, cautious, conscientious 243. Masarakanen-adj. daring, adventurous, risk-taking 244. Masaraw-adj. naughty, palyful, mischievous 245. Masimpit-adj. narrow, limited, restricted 246. Masindaw-adj. shiny, bright, dazzling 247. Masipeg-adj. near, close as in kinship 248. Masogay-adj. active, restless, athletic, movable 249. Masolen-adj/adv. secretive, hidden, secretively 250. Masosoat-adj. contented, satisfied 251. Masosonor-adj. happy, joyful 252. Masosorot-adj. comfortable, feel at ease 253. Matabitabi-adj. pleasing, courteous, well-mannered 254. Matakar-adj. many, numerous, much 255. Matanog- adj. loud 256. Matao-noun/adj. Educated, learned, knowledgeable 257. Matarintis-adj. beautiful, attractive 258. Mataro-adj. talkative, noisy 259. Matataayon-adj. united 260. Matatangked-adj. certain, definite
64
261. Mateked – adj. persistent, durable, diligent, earnest 262. Matetembang-adj. busy, occupied with, entertained 263. Matiboron- adj. round, circle 264. Matileng-adj. high pitched 265. Matobay- adj. enduring 266. Matodir-adj. systematic 267. Mawaraw- adj. brave, courageous 268. Mawatan-adj. far 269. Mawlad- adj. vast; wide 270. Mawngangen-adj. wise, clever, intelligent, poetic 271. Mawngo-adj. careful, cautious, respectful 272. Mawnoten-adj. obedient, dutiful, compliant 273. Mawntol-adj. honest, truthful 274. Maykot- adj. austere 275. Maynot- adj/pron. rare, few 276. Mayntad-adj. demure, modest, calm 277. Maytem-noun/adj. black 278. Mbidabida- adj. different m, varied, various, diverse 279. Medek-adj. little, small, tiny 280. Melagid-adj. similar 281. Mirisiris-adj. attractive, good-looking, smart 282. Misasangi-adj. different, dissimilar 283. Mitataog-adj. remote, secluded 284. Mithagompiya-verb. Prospered, improved, developed 285. Miyabarengkas-adj. disassembled, remodeled, revised 286. Miyailang-adj. unusable, useless 287. Miyanabitabi-adj. very deep 288. Miyozor-verb. Increase, rise, improve 289. Mondo-adj. mannerless, roguish, unseemingly 290. Montiya-noun/adj. jewel, gem, precious, loved one 291. Moriyataw, noun. Descendant. 292. Morog mirat-adj. fluctuating, unstable 293. Mosawir-noun. Advice, counsel 294. Mosim, noun. Climate. 295. Moso-noun. Enemy 296. Nakoda-noun. leader, guide 297. Nditaren, noun. Apparel, attire, clothes /clothing, costume, dress. 298. Niat-noun. Intention
65
299. Obarobar-noun. Flower 300. Ogop, noun/verb. aid, assistance, to help; to assist 301. Okir, noun. designs usually carved and painted 302. Okitokit, noun custom, deportment. 303. Okor, noun. chance, fortune 304. Okoran, noun destiny, fate 305. Ombos a waka-noun/adj. light color 306. Onga-noun. Fruit, output, product, result 307. Opakat – noun. society, company, organization 308. Oragis- noun. disappointment 309. Oripen-noun. Subordinate, slave 310. Oyagoyag-adj. alive, forever, timeless 311. Paawing-noun. Fault, weakness, mistake 312. Padoman- noun. Beacon, sign, compass 313. Paganay-adj. first 314. Pakaasal-noun. Nature, origin 315. Pakabageren- verb. Strengthen 316. Pakagagaw-adj. heartwarming, touching, 317. Pakaranon-adj. touching, admirable, heartwarming 318. Paliyogat-adj. obligatory, mandatory 319. Palokelokesan-noun. Elders, seniors 320. Pamalian-noun/adj. taboo, prohibited, forbidden 321. Panagontaman-noun. Effort, initiative, concern 322. Pananadem, adj. /noun. Commemorative, commemoration. 323. Pananaonen, noun. foreboding, omen 324. Pananaroon-noun. Saying, quote, proverb 325. Panekaw-adj. sudden 326. Pangali-noun. Precaution 327. Paninggalan-noun. Legacy, heritage, bequest 328. Papanok-noun. Bird 329. Papata-noun. Sign, symbol 330. Parangay-noun. Character, behavior, manner 331. Paratiyaya-noun. Faith, belief 332. Phakanansik-adj. destructive, ruinous, devastating 333. Piyakamemesa-adj. anazing, wonderful, surprising 334. Polaos-noun. Foundation 335. Pontir-noun. Pouch 336. Posaka-noun. Heritage, heirloom, legacy
66
337. Ragaor-noun. Difficulty, obstacle 338. Ragon-noun. Year 339. Rambayong-noun/adj. violet, sweetheart 340. Ranon-noun. Love, care 341. Rarad, noun. Effect; efficacy, clout. 342. Rarangit-noun. Anger, wrath, rage 343. Rawaten-noun. Role model, epitome 344. Ropaan-noun. Description 345. Sambatan-noun. Concern, care 346. Sambitan-noun. Belt 347. Sanggibo-noun/adj. thousand 348. Sansara-adj. troublesome, unstable, suffering 349. Sarig-noun. Trust 350. Sawan-noun. Nervousness, anxiety, apprehension 351. Siksa-noun. Punishment, retribution 352. Singanin-noun. Goal, aspiration 353. Sobeng-irritable, bad tempered 354. Sogoan-noun. Command, order, message 355. Sorega-noun. Paradise, heaven 356. Sowara-noun. Viice 357. Taalik- noun. Schedule, time 358. Tademan-noun. Remembrance, memory, souvenir 359. Tarintang-adj. /noun. Maiden, lady, sweetheart 360. Tetegeben-adj. overloaded, full 361. Thatakena-adj. stable, calm, peaceful 362. Thatana-adj. calm, optimistic, stable 363. Thondagay-verb. Going down 364. Tontong, noun. firefly 365. Waraan-noun. Origin, nature
67
68
