Lees verder " pagina 96
vrolijke inrichting en... spelcomputers.
fastfoodketen Chuck E. Cheese. Pizzarestaurants met een
toen al met ruzie vertrokken en druk met de kindvriendelijke
jaar later draaide Atari een omzet van 1,3 miljard. Bushnell was
dollar. De spelconsoles werden een doorslaand succes en vijf
verkopen aan de voorganger van Time Warner, voor 28 miljoen
brengen. Voor het benodigde kapitaal moest hij Atari in 1977
droomde ervan om computerspellen naar de huiskamer te
deal. Atari maakte videogames in speelkasten, maar Bushnell
techneut Steve Wozniak het spel Breakout had ontwikkeld. No
had echter weinig vertrouwen in zijn oud-medewerker, die met
Apple zou hij krijgen voor een inleg van 50.000 dollar, Bushnell
Steve Jobs hem benaderde om te investeren. Dertig procent van
zegt Atari-oprichter Nolan Bushnell (1943) over de keer dat
“Ergens is het om te huilen, al is het best een grappig verhaal�,
GAME ON...
Before
Nolan Bushnell, Atari, 1977
MAKE by Sprout
Colofon
Productie
Medewerkers Make
020 262 07 00
Art direction & Design Autobahn
Wilbert Geijtenbeek / Bas Haring / Carlien
redactie@sprout.nl
Druk Senefelder Misset
Laarman / Jaap Meijers / Wietze Willem
Paul van Vlissingenstraat 10E
Lithografie Djeeks
Mulder / John van Schagen / Annette van
1096 BK Amsterdam Nederland
Soest / Stefan Vermeulen Uitgeverij Directie Berend Jan Veldkamp
Fotografie
Redactie Sprout
& Ewald Smits
Getty / Beeldunie / René Mesman / Adrie
Hoofdredacteur Remy Ludo Gieling
Secretariaat Astrid Terpstra
Mouthaan / André Terhaak / Nick Veasey
Uitgever Erik Touwslager
Database José van den Haak
Chef redactie Philip Bueters
Bestellen
Online coördinator Maarten Keswiel
Adverteren
Deze editie nabestellen of abonneren
Online redacteur Jelmer Luimstra
020 262 07 00
op de uitgaves van Sprout?
Community manager Guido Dongen
sales@sprout.nl
Ga naar sprout.nl/make
006–007
VERTREK vanaf uw voordeur
EMIRATES FIRST AND BUSINESS Geniet van een gratis privĂŠchauffeur service van en naar het vliegveld in 70 steden over de hele wereld.
Hello Tomorrow
ADVERTENTIE
RADICAL CHANGEMAKERS UNITE.
COLOFON —006
EDITORIAL —011
Start INSPIRATIE VOOR ( TOEKOMSTIGE ) MAKERS —012
MAKE H1 BAS HARING OVER MAKEN EN WIJSHEID —032
H4 ONLINE MEETS OFFLINE —052
H7 HARDWARE IS HARD —074
H2 REVOLUTIE IN DE MAAK —036
H5 DE ROBOTFABRIEK —058
H8 TOEKOMSTMAKERS —082
H3 BEYOND BEAUTY —044
H6 UITVERKOCHT —068
Exit NASLAGWERK VOOR DE VOLGENDE STAP —090
009–009
010–011
MAKE Jarenlang hebben we ons leven gestroomlijnd. Onder het vaandel van digitalisering moest alles om ons heen sneller en efficiënter: de ansichtkaart werd Instagram, het bankbiljet werd PayPal en het weerbericht halen we niet meer uit de krant, maar laten we ons voorlezen door Google Home. Nu we het punt van ultieme efficiëntie naderen, ontstaat een tegenbeweging. We verlangen in een wereld vol apps, augmented reality en artificial intelligence terug naar tastbare ervaringen, contact met producten die de fysieke wereld om ons heen mooier maken. Niet voor niets floreren platenwinkels: de weelde van Spotify kan niet op tegen een zichtbare lp-verzameling. Waar de Angry Birds een eenzame dood sterven, haalt het kaartspel Exploding Kittens miljoenen op bij de crowd en is in een overvolle digitale markt de vraag naar instant-camera’s à la Polaroid booming. Ondernemers kunnen vooroplopen in de groeiende vraag naar fysieke ervaringen. Dankzij 3D-printers, slimme (out-)sourcing en de democratisering van informatie over design en productie is het eenvoudiger geworden dan ooit tevoren om zelf een maker te worden. Als (digitale) dienstverlener kunnen tastbare producten je the unfair advantage geven ten opzichte van je concurrenten. Dacht je dat Google de Nest-thermostaat heeft gekocht om zijn leuke frontje? Google wil data verzamelen over ons huiselijk leven. Dichter bij huis maakt Taxi Butler een bestelknop voor hotelrecepties. Simpel, tastbaar en zo efficiënt dat ze Uber te slim af zijn. Met dit bookazine hoopt Sprout je te inspireren over de kansen en mogelijkheden van het tastbare. Geheel in stijl: op papier.
REMY LUDO GIELING
012–013
Start
p 012—029 10 min. 12 sec.
‘Uiteindelijk ligt je hart bij je product. Elke keer als ik de Bastard zie, word ik er blij van’ Jeroen Wesselink oprichter The Bastard " p 022
AMA JITSE GROEN
‘Ik sluit minder compromissen’ Jitse Groen heeft Takeaway.com uitgebouwd van zolderkamerbedrijf tot beursgenoteerde scaleup. ‘Het verbaast me hoeveel kopjes koffie andere ondernemers met elkaar drinken.’ Beeld ANDREAS TERLAAK
014–015
HOE ZIET JOUW WERKWEEK ERUIT? “Mijn werkweken zijn moeilijk met elkaar te vergelijken. Ik probeer elke week op een ander kantoor te zijn: Brussel en Enschede doe ik met de auto, naar Berlijn of Wroclaw pak ik het vliegtuig. We proberen ons als management veel te laten zien op de werkvloer. Regelmatig draaien we mee. Zo ben ik onlangs een dag gaan fietsen met onze bezorgdienst. Dan zie ik of de strategie die we voor ogen hebben goed is doorvertaald naar de praktijk en kunnen we waar nodig bijschaven.” HOE BEN JE ZELF VERANDERD IN DE AFGELOPEN ZEVENTIEN JAAR? “Ik sluit minder compromissen. Zodra ik zie dat processen fout gaan of beter kunnen, grijp ik direct in. Vroeger lieten we nog wel eens wat liggen omdat de prioriteiten elders lagen, daar ben ik een stuk scherper op geworden.” BEN JE EEN MICROMANAGER? “Ik zorg dat zaken gaan zoals ze moeten gaan. Bij Takeaway.com proberen we zo veel mogelijk te standaardiseren. Het is onwerkbaar om een schaalbaar bedrijf te bouwen als twee managers in Duitsland en Polen gelijktijdig het wiel uitvinden. Als ik dan in Zuid-Polen een billboard van ons tegenkom met een verkeerde kleur oranje, ga ik daar direct achteraan. Niet zozeer voor die ene poster, maar omdat blijkbaar een marketingproces niet voldoende gestandaardiseerd is. Het helpt dat we niet werken met landen, maar met afdelingen. Wij trekken ons niks aan van landsgrenzen, dat zou onze groei maar remmen.” ZIJN JULLIE NOG STEEDS EEN STARTUP? “Wij hebben onszelf nooit als startup gezien. Inmiddels liggen op kantoor een paar oranje ligkussens, daar word ik al een beetje zenuwachtig van. Toen we een bedrijf in Berlijn hebben overgenomen, hebben we als eerste de pingpongtafel eruit gegooid. Niet dat er iets mis is met ontspanning, maar hij stond midden op de werkvloer en leidde mensen af. Wij zijn zo groot geworden door keihard te werken, dat moeten we blijven doen.” WAT VERBAAST JE BIJ ANDERE ONDERNEMERS? “Dat iedereen continu kopjes koffie met elkaar gaat drinken. Mensen vullen hun dagen ermee.
Als je eenmaal een product hebt ontwikkeld en advies nodig hebt om verder te komen kan ik dat begrijpen, maar er wordt zo veel gepraat over ideeën. Je kunt praten, of zoals Elon Musk een Hyperloop bouwen. Waar denk je dat je verder mee komt?” HEB JE ZELF EEN COACH? “Nee, ik heb geen adviseur, klankbordgroep of eetclub. Nooit gehad. Advies van bedrijven of ondernemers die veel groter zijn dan jezelf, dat schiet niet op. Ik had in onze begindagen bijvoorbeeld wel met Kees Koolen van Booking.com kunnen praten, maar die zat in zo’n andere levensfase met zijn bedrijf, dan is het moeilijk om voor ons relevante tips te krijgen. Je kunt beter praten met mensen die nét wat groter zijn dan jijzelf, daar kun je het meeste van leren.”
JITSE GROEN 1978 GEBOREN TE DELFT 1996-2004 UNIVERSITEIT TWENTE, BEDRIJFS - INFORMATIE TECHNOLOGIE ( NIET AFGEMAAKT ) 1998
JE DRIJFT EEN ONLINE SERVICE. WAAROM ZET TE JE EIGEN APPARATEN NEER BIJ RESTAURANTS? “In het begin stuurden we bestellingen door per fax, maar die werden regelmatig over het hoofd gezien. Een belcomputer ging de bestellingen toen nabellen, maar op piekuren nam de restauranthouder niet op. Daarom zijn we eigen hardware gaan maken: printers die werken op gprs en pas stoppen met piepen als iemand met een druk op de knop laat weten dat de bestelling is ontvangen.”
OPRICHTER GRIB BV ( WEBBUREAU ) 1999 OPRICHTER THUISBEZORGD.NL TAKEAWAY.COM OMZET €112 MILJOEN (2016) VERLIES €31 MILJOEN
WAAR HAAL JE ZELF DE MEESTE ENERGIE UIT? “Uit het ontdekken van innovatieve ideeën en toepassingen waarmee we ons onderscheiden van de concurrentie. We waren de eerste met een app, die heeft er later voor gezorgd dat we megasnel zijn gegroeid in bijvoorbeeld Oostenrijk. Later kochten we de verlieslatende nummer 3 in Duitsland, omdat dat ons op termijn de nummer één positie zou opleveren. Het zijn altijd voordelen die de buitenwereld nog niet ziet en vaak niet begrijpt, maar die het bedrijf helpen naar het volgende niveau.” WAT WORDT THE NEXT BIG THING IN JOUW VAK? “Ik geloof dat je binnen een paar jaar je pizza bestelt met spraaktechnologie. We draaien op dit moment een pilot in Duitsland. De reacties die we krijgen zijn enorm positief. Dat kan heel groot gaan worden.”
016–017
WERKNEMERS 720 BEURSWAARDE €1.5 MILJARD ACTIEF IN 1O LANDEN MARKTLEIDER IN NEDERLAND, BELGIË, DUITSLAND, OOSTENRIJK EN POLEN
'Wij zijn zo groot geworden door keihard te werken'
018–019
WORDS FENOMENEN VERKLAARD
4D–printing Di·men·sie (de; v; meervoud: dimensies): elk van de richtingen waarin een lichaam zich kan uitstrekken, bv. lengte, diepte, hoogte.
Veruit de meeste objecten om ons heen zijn driedimensionaal. Nietmachine, koptelefoon, camera of wijnfles: ze hebben allemaal een lengte, breedte en hoogte, maar veranderen zonder handmatige of machinale ingreep niet van vorm. Met 4D-printen verandert dat. Net als traditionele Ultimakers en Makerbots printen 4D-printers in drie dimensies, maar ze voegen daar de invloed van tijd aan toe. Het geprinte materiaal verandert na verloop van tijd, onder invloed van hitte, licht, water of druk, van vorm. Het praktisch nut van dergelijk materiaal lijkt in eerste instantie ver te zoeken, maar het biedt mogelijkheden die tot de verbeelding spreken: stoelen en tafels die compact uit de printer komen en eenmaal op locatie zichzelf uitvouwen, een slimme stent die in de bloedbaan zelf weet waar hij moet uitzetten om een vernauwde ader te verhelpen of kleding die zichzelf aanpast aan het postuur van de eigenaar. Bedrijven en wetenschappers geloven dat 4D-printing de volgende maakrevolutie teweeg kan brengen. Ze kijken naar de mogelijkheden van zelfhelende materialen, zoals een stuk asfalt of vliegtuigromp dat zichzelf repareert als het beschadigd raakt. Het Amerikaanse leger zet inmiddels in op zelfuiteenvouwende bruggen en barakken, die het veroveren van oorlogsgebied moeten versimpelen. Hoe 4D-printers ons dagelijks leven uiteindelijk gaan veranderen, de tijd zal het leren.
PRODUCT SHAPER ORIGIN
Iedereen een timmerman
Houtbewerking. Ambachtelijker wordt maakwerk niet, dus zonder twee rechterhandjes is er geen beginnen aan. Of wacht: Shaper maakt met augmented reality en robottechnologie van iedereen een begenadigd schrijnwerker. Plaats de slimme handfrees op het te bewerken materiaal en de Origin scant het oppervlak. Vervolgens is het weinig meer dan een computerontwerp inladen en de snijvorm op het beeldscherm volgen. De freesrobot corrigeert automatisch je onvaste hand. Dreig je het spoor bijster te raken, dan slaat de hufterproof houtvreter af. Puzzels, meubels, kunstwerken: alles wat je uit plaatmateriaal kunt snijden, wordt het bewijs van je vakmanschap. En als je even om inspiratie verlegen zit: de Shaper zelf bevat een hele bibliotheek met ontwerpen. Fuck Ikea! “Dit laat zien hoe in de toekomst mens en machine samenwerken,” zegt Shaper-baas Joe Hebenstreit. “Technologie stelt mensen in staat iets te doen wat ze daarvoor nooit konden.” Shaper Origin Prijs $1699 (alleen verkrijgbaar in de VS) www.shapertools.com
020–021
PROFIEL JEROEN WESSELINK
Bastard De broers Jeroen en Martijn Wesselink maakten een wereldproduct van de Bastard, de pikzwarte keramische bruut onder de barbecues.
Jeroen Wesselink (links op de foto) exporteerde vanuit Sjanghai producten voor de Westerse markt toen hij gecharmeerd raakte van keramische barbecues. Zo’n Amerikaanse Big Green Egg was hem te prijzig, dus ging hij op zoek naar een prettiger geprijsd alternatief van vergelijkbare kwaliteit. En Wesselink was ondernemer genoeg om door te hebben dat daar in eigen land een markt voor was. Jeroens broer Martijn, destijds fiscalist in loondienst, deed mee aan het avontuur. “Hij kan niet alleen fantastisch koken, het blijkt ook een stuk makkelijker praten met de bank als je al je cijfers tot in de finesses beheerst.” Na twee jaar vanuit China bestaande modellen te hebben verscheept, introduceerde Bastard in 2014 zijn eigen lijn. “De kwaliteit van wat uit de container kwam was voor die tijd af en toe echt verdrietig, en we zagen ‘onze’ kamado onder andere namen terugkomen. Toen wisten we dat het tijd was om het over een andere boeg te gooien.” Op basis van kamado’s (de Japanse benaming voor houtskoolovens) die de broers bij verschillende fabrieken vonden en eigen schetsjes (“Ik ben helemaal geen ontwerper, daar hebben we nu gelukkig een designbureau voor”) kwamen de Wesselinks uit bij de beste leverancier. “Dat is de partij van wie je denkt: die luistert naar ons.” “Ik heb door schade en schande alle valkuilen in China leren kennen. Je moet er heel goed luisteren, doorvragen om te ontdekken wat mensen écht bedoelen. Nooit ervan uitgaan dat dingen zitten zoals jij denkt dat ze zitten. En voldoende tijd nemen om zaken op poten te krijgen: als je te snel wilt gaan, komt in China de kwaliteit van je product in het geding.” Perfect getimed bleek de Bastard: BBQ-tv-programma’s en -restaurants zijn niet meer weg te denken. De omzet van Bastard verdubbelt jaarlijks en met alle accessoires groeide het uit tot een volwaardig outdoor cookingmerk. Wesselink blijft intussen tweaken aan zijn braadmachines en vertrekt regelmatig naar China. “Daar ligt uiteindelijk toch je hart: bij je eigen product. Elke keer als ik de Bastard zie, word ik er nog steeds blij van.”
022–023
CV JEROEN WESSELINK 1978 GEBOREN IN AMSTERDAM 1996-2003 STUDIE BEDRIJFS ECONOMIE 2000 WESSELINK CATERING & EVENTS 2003 ACCOUNTANT BIJ O.M. RANDSTAD 2005 WEST LINQ 2012 THE BASTARD
PROFIEL JASPER CASTELEIN
Opposuits Een studentikoze grap van drie vrienden is uitgegroeid tot een product waarop Amerikaanse celebrities verliefd werden. Met een pak van OppoSuits is het overal feest.
Het Treemendous kerstpak van Bill Gates, de Skulleton van Alice Cooper of de Chicago Cubs die het halve assortiment dragen: de feestpakken van OppoSuits zijn een hit in de VS. En dat begon dus toen Jasper Castelein, Jelle van der Zwet en Guus Bakker als backpackers in Vietnam onmogelijke stofjes uitzochten om zich een pak te laten aanmeten. Die maffe prints maken van elke OppoSuitsdrager een wandelende reclamezuil, maar er zijn meer kwaliteiten aan het product. Ondanks de prijs van 75 euro komt met OppoSuits een feestpak uit de doos, voorzien van alle knopen, een verzorgd binnenwerk, een prima pasvorm en een stof die de zwaarste feesten moeiteloos doorstaat. “Onze eerste leverancier vonden we toen we via Alibaba offertes opvroegen. Daar werken we nog steeds het meest mee.” De Chinese partners van OppoSuits besturen een hele keten van toeleveranciers en leveren het pak verzendklaar in de doos aan. “Het is echt een partnerrelatie: we gaan kijken bij de weverijen en ateliers waarmee ze werken, we kijken samen waar het product beter kan, en hoe de processen in China efficiënter kunnen.” Terwijl OppoSuits blijft pieken tussen Kerst, Carnaval en Halloween begint het na honderdduizend pakken, kantoren in New York en Roelofarendsveen en 40 man personeel ‘echt op een bedrijf te lijken’, zegt Castelein lachend. “Wij hadden geen ervaring in de textiel, nu hebben we experts in dienst die weten waar ze op moeten letten. In het begin zeiden we: we willen het ongeveer zo hebben, en dan kregen we het ook ‘ongeveer zo’. Inmiddels weten we dat je langs moet gaan, exact moet laten zien wat je wel en wat je juist niet wilt. Het is een kwestie van vragen en doorvragen. Weten dat iets op honderd manieren kan, als zij beweren dat iets onmogelijk is. Zolang je maar heel gedetailleerd aangeeft wat je wilt, krijg je in China fantastisch resultaat. We zouden nu in een veel vroeger stadium gaan werken met textielexperts die de weg kennen in China.”
024–025
CV JASPER CASTELEIN 1984 GEBOREN IN ROELOFARENDSVEEN 1993-2005 DIVERSE OPLEIDINGEN, NIETS AFGEMAAKT 2005-2012 VIDEO/GRAPHIC DESIGNER BIJ SOLID RENTAL 2011-2012 FREELANCE GRAPHIC DESIGNER 2012 OPPOSUITS
PORTRET SIERT WIJNIA
Ultimaker In de begindagen van de makersrevolutie sleutelde Siert Wijnia zijn eigen 3D-printer in elkaar. Nu is Ultimaker goed voor een kwart van de alle verkochte printers binnen dit segment.
Ooit was een 3D-printer een kostbare machine óf een bouwtekening waar je zelf de onderdelen bij moest zoeken. Siert Wijnia was toen, in 2009, betrokken bij een van de eerste makerlabs. “We hadden een geweldig apparaat staan, maar het poeder waarmee we printen kostte al 1000 euro per emmertje.” Wijnia besloot samen met Erik de Bruin zelf een opensourceprinter in elkaar te zetten. Met het resultaat waren ze niet tevreden, en evenmin met marktleider Makerbot, die destijds als bouwpakket werd geleverd. “Die zette je makkelijker in elkaar, maar hij ging ook makkelijk binnen een half uur stuk.” Met behulp van Martijn Elserman wisten ze de 3D-printer te verbeteren. “Het internet afstruinen naar onderdelen, zelf de printplaatjes solderen; we zijn er een jaar mee bezig geweest.” De reacties op die eerste Ultimaker waren zó positief, dat de drie besloten er een product van te maken. “We hebben erop ingezet om onze printers robuuster te maken en een optimum te vinden tussen de snelheid en kwaliteit van het printwerk.” De eerste Ultimakers werden evengoed geleverd als bouwdoos. “De printplaatjes besloten we zelf te solderen: zaten we avonden te klussen.” Tientallen orders werden honderden en Ultimaker besloot zelf te assembleren. “10 stuks maken is lastig, 100 nog veel moeilijker en bij 1000 moet je niet alleen alles buiten de deur regelen, je krijgt ook te maken met support, logistiek, garantie: je hele bedrijf moet op de schop.” De printkop en andere kritische onderdelen komen om kwaliteitsredenen niet meer uit China, de verkoop gaat via verkooppunten. Met een assemblagelijn in de VS en in Zaltbommel stampt Ultimaker voldoende printers uit om wereldwijd een kwart van zijn marktsegment - tussen de goedkoopste ‘speelgoedprinters’ en de industriële 3D-printers in - te leveren. De oprichters zijn nog steeds volledig eigenaar maar hebben wel een ceo aangesteld. “In de beginfase steek je al je energie in het product en haal je daar veel voldoening uit. Naarmate het product groeide, hebben we er al snel mensen bij gehaald, zodat wij ons op het product kunnen blijven richten.”
026–027
CV SIERT WIJNIA 1973 GEBOREN IN TER APEL 1992-2000 UNIVERSITEIT TWENTE, WERKTUIGBOUWKUNDE 2001-2008 FLUOR 2008 PROTOSPACE, LABMANAGER 2011 OPRICHTER EN CTO ULTIMAKER
OUT OF THE BOX DAVE HAKKENS
Precious Plastic Zijn lege petesjes en andere plasticresten waardeloos? Niet als het aan ontwerper Dave Hakkens ligt. Hij ontwikkelde een do-it-yourself recyclingfabriek. Precious Plastic vreet plasticafval en zet het om in een herbruikbare grondstof. De machines vermalen het plastic tot granulaat of smelten het tot een draad waarmee 3D-printers overweg kunnen. De machines zijn verkrijgbaar in vier verschillende varianten, het bouwen kost tussen de drie en vijf dagen, met materiaalkosten van rond de 150 euro. Online instructievideo's leggen de aspirant recyclers het bouw-
028–029
proces stapsgewijs uit. Hakkens, die wereldfaam verwierf met de modulaire telefoon Phonebloks, maakt de ontwerpen van zijn nieuwste creatie open source: iedereen kan het apparaat nabouwen. Gratis, zonder licentie. Je mag de apparaten zelfs bouwen en doorverkopen. Ondernemers over de hele wereld zijn actief met de plasticfabriek, van Mexico tot Thailand en China. Alles voor het hogere doel: plastic meer waarde geven, zodat het niet belandt in de plastic soup. preciousplastic.com
030–031
MAKE
p 030—089 62 min. 45 sec.
'Hardware maken vereist uithoudingsvermogen, diepe zakken en je moet kunnen omgaan met tegenslag' Bart Bakkum, oprichter AMS Group " p 076
031
HOOFDSTUK 3 Design Principles
Goed ontwerp is veel meer dan een leuk kleurtje, het beste materiaal en een lekkere vorm. Wat zijn de voorwaarden voor succesvol design? Tekst JOHN VAN SCHAGEN Beeld GETTY
044–045
DESIGN PRINCIPLES
Ogenschijnlijk simpele producten die in hun ontwerp toch iets briljants hebben meegekregen. Dat is waar John Kock, managing partner bij ontwerpbureau Springtime, pas echt vrolijk van wordt. Zoiets als de roergarde van Joseph Joseph. Normaal een ding dat irritant veel ruimte in je besteklade inneemt. Maar deze is opklapbaar en daardoor ineens een stuk handiger op te bergen. “En wat te denken van het ringslot op je fiets? Een verademing als je dat vergelijkt met alle kabel-, beugel- en kettingsloten. Het slot zit al vast, neemt weinig ruimte in beslag, met een sleutel die er netjes in blijft zitten en je kunt het ding met één hand openen. Logisch dat we daar niet elke dag bij stilstaan, maar qua ontwerp is het echt briljant.” EEN BEHOEFTE VERVULLEN Functionaliteit dus. Voor vrijwel alle ontwerpers die in de Champions League van hun segment opereren staat dit principe hoog in de pikorde van succesvol design. “De allerbelangrijkste voorwaarde voor geslaagd design is dat je als bedrijf weet te achterhalen waar de behoefte zit van mensen. Welke pijn je voor ze oplost”, vertelt Mark Assies, creative director bij Flex Design. Dat Delftse bureau ontwerpt producten en verpakkingen voor onder meer Albert Heijn, Unilever, AB Inbev en Tefal. “Gerwin Hoogendoorn zag dat paraplu’s vaak kapotgaan bij slecht weer en ontwikkelde met Senz een design dat wél stormbestendig is. En neem de portemonnees van Secrid. Die zorgen ervoor dat alles in je portemonnee heel blijft en lossen het probleem op van pasjes die worden geskimd. Design draait dus vaak vooral om functionaliteit. Als consumenten er het nut niet van inzien, kun je een product nog zo mooi ontwerpen met de juiste materialen, kleuren en vormen: ze zullen het alsnog niet gaan gebruiken. Dat brei je zelfs niet recht met een goedgevulde pot marketingbudget.” DE SCHIL Toch is esthetiek wel degelijk van belang. “Vorm en kleur zijn altijd het eerste waar je bij een product mee wordt geconfronteerd. Je vindt er meteen iets van. Inhoudelijk kan een product nog zo goed
046–047
zijn, als het niet oogt ga je het waarschijnlijk ook niet gebruiken”, aldus Kock van Springtime, dat sterk is in mobiliteit en merkontwikkeling voor klanten als Nike, Dell en Bose. Dat verklaart waarom we liever in de Tesla Model S komen voorrijden dan een Prius: het is de manier waarop Musk zijn auto’s vormgeeft. Innovatief, duurzaam, maar vooral esthetisch een lust voor het oog. Tesla maakt elektrisch rijden sexy. DE 10 PRINCIPES VAN RAMS Functionaliteit en een mooie schil vind je ook terug in de wereldberoemde principes voor goed design die de Duitser Pieter Rams opstelde, één van de meest gerenommeerde product-
046
DESIGN PRINCIPLES
Goed design is per definitie innovatief. Goed design maakt een product nuttig. Goed design maakt een product esthetisch. Goed design maakt een product beter te begrijpen. Goed design is eerlijk en doet geen valse beloftes. Goed design is terughoudend, zodat een gebruiker er zelf uiting aan kan geven. Goed design is langdurig en vermijdt modetrends. Goed design houdt rekening met elk detail. Goed design is duurzaam. Goed design is weinig design (less is more!).
ontwerpers van deze tijd. Al in de jaren tachtig – Rams maakte toen naam bij Braun – vroeg hij zich hardop af of zijn producten goed genoeg waren voor de wereld om hem heen. Op zoek naar een manier om iets subjectiefs als geslaagd design meetbaar te kunnen maken, ontwikkelde hij tien principes die elke ontwerper uit zijn hoofd heeft moeten leren.
De boodschap van de Duitse ontwerper is simpel: zorg ervoor dat je product aan zo veel mogelijk van mijn principes voldoet en je gebruikers worden geheid fans. GEMAK EN GEVOEL Wat zeker niet mag ontbreken in de principes van succesvol design is gemak. De kracht waarmee een geslaagd ontwerp ervoor zorgt dat het ingenieuze klokhuis van een product ineens zo ongelooflijk simpel oogt voor de gebruiker. “Met Sonos als goed voorbeeld”, zegt Assies. “Een prachtige innovatie met een complexe technologie die dankzij het strakke design toch heel toegankelijk is voor een grote groep mensen. De producent valt je niet lastig met ingewikkelde elektronica. Wat je vooral krijgt, is gemak. Er hoeft eigenlijk niet eens een handleiding bij, want zelfs je bejaarde moeder kan het installeren. Het design is nuttig en maakt naar muziek luisteren een stuk eenvoudiger.” Daarnaast moet design ook een gevoel opwekken dat kan zorgen voor een positieve relatie met de klant. Steve Jobs begreep als geen ander het belang van love at first sight en maakte van het uitpakken van je nieuwe iPhone al een klein feestje. Geslaagd product design kan mensen in feite betoveren. Het bepaalt voor een groot deel hoe we een product beleven. Drink maar eens dure wijn uit een simpele mok: grote kans dat je smaakpapillen minder genieten dan normaal. “Wij hebben ooit de groene flesjes van Grolsch ontworpen, destijds een revolutie in de markt”, vertelt Assies. “En het leukste was nog: mensen vonden het nu beter smaken dan in het oude bruine flesje, terwijl het om exact hetzelfde bier ging.”
047
DESIGN PRINCIPLES
WAT JE PRODUCT GAAT DOEN Dat een iPhone gebruikt wordt om te bellen, appen en surfen en een flesje bier dient om bier uit te drinken, daar zal geen ontwerper in de ontwikkelfase aan getwijfeld hebben. Toch kan het gebeuren dat producten na hun lancering ineens een heel andere functie krijgen. Zo was de bakfiets ooit een professioneel vervoermiddel voor onder meer bakkers, die er hun broodjes mee rondbrachten. Tegenwoordig is het ding razend populair in grote steden onder jonge ouders. Het is wat hoogleraar en directeur van het Stedelijk Museum ‘s Hertogenbosch Timo de Rijk het culturele aspect van design noemt. Een wat moeilijk vast te pakken, maar desondanks niet te onderschatten onderdeel van succesvol design. “Design is een product met een functie en zoekt altijd naar een culturele plek in de maatschappij. Bij welke mensen hoort het product? Hoe kunnen zij zich ermee uiten? Voor mijn moeder heeft haar elektrische fiets een heel andere betekenis dan voor mijn vrienden met hun snelle Italiaanse racefietsen. Maar vergis je niet, je kunt van tevoren wel bedenken waar een product voor dient, het is uiteindelijk de consument die bepaalt hoe het gebruikt wordt.” DE CASSE Eén van de bekendste producten die deze stelling van De Rijk onderbouwt staat inmiddels in het museum: de cassetterecorder, ooit bedacht voor secretaresses en journalisten. “Philips had in de jaren zestig nog helemaal niet in de gaten dat er een nieuwe jeugdcultuur was ontstaan. Dat er 16-jarige jongens en meiden waren die het ding gingen gebruiken om muziek mee af te spelen. Ze hadden een million seller ontwikkeld, zonder dat aanvankelijk zelf in de gaten te hebben. Ook dat is dus design: nadenken over de plek die een product in de maatschappij krijgt. Je afvragen wie het product gaat gebruiken. Toen ik Industrial Design studeerde was het vak nog vooral heel technisch georiënteerd: ‘Hoe sleutel je een koffiezetapparaat in elkaar?’ ‘Maak voor het eind van de week een werkende barbecue.’ Tegenwoordig gaat zo’n opdracht vooral om de context van een product. Over koffiebeleving en lekker eten in de buitenlucht”, aldus De Rijk.
048–049
VALIDEREN MOET Om tot een goed product te komen, prediken ook product designers het principe van fail fast, fail cheap. Het is vooral veel valideren, en dat het liefst in een zo vroeg mogelijk stadium. Hoe kijken distributeurs naar een product? Wat vinden installateurs ervan? Hoe gaan eindklanten ermee om? Het zijn vragen waar goede productontwerpers veel tijd aan besteden en waarvoor ze wereldwijd testen uitvoeren met prototypes. Waar design vroeger vooral het sausje was dat je over een product gooide als het al bijna werd geserveerd, zijn ontwerpers nu vanaf de eerste schets bij de ontwikkeling betrokken. “Voorheen hadden merken al helemaal bedacht hoe een product zou gaan werken, voor wie het was en welk businessmodel daarbij hoorde. Uiteindelijk moest zo’n product dan nog even mooi gemaakt worden en kwam een designer om de hoek kijken”, zegt Ivo Lamers van VanBerlo, het grootste ontwerpbureau van Nederland, met klanten als Maxi-Cosi, Durex, Bosch en Jacobs Douwe Egberts. VIND DE JUISTE BALANS De belangrijkste ingrediënten van geslaagd design vormen volgens Lamers een balans tussen technologie, gebruik en de zakelijke kant. “Negen van de tien klanten die bij ons binnenkomen, focussen zich vooral op één van die drie aspecten. Maar het gaat er juist om dat je ze in het product samen in evenwicht brengt. Dat betekent de juiste technologie, logisch en makkelijk in gebruik en een goede businesscase. Die ontbrak bijvoorbeeld bij Video 2000 van Philips, superieure technologie die commercieel de plank helemaal missloeg. Meer recent is de Juicy Salif Citruspers van Philippe Starck voor Alessi een afknapper. Mensen vinden dat ding heel mooi, hij werkt alleen voor geen meter. En ook dan kun je spreken van mislukt design.” Als voorbeeld van een product waar deze drie aspecten wél in terugkomen, noemt Lamers de Maxi-Cosi kinderautostoel, een product waar het bedrijf al jarenlang aan mee-ontwikkelt. “Als designer weet je waar je naar moet streven: op nummer één terecht komen in de ranglijst van de Adac, de Duitse ANWB. Want dat is waar ouders naar kijken.” Het merk introduceerde on-
DESIGN PRINCIPLES
langs een zitje dat zowel voor- als achterwaarts geïnstalleerd kan worden. “Bij achterwaartse installatie wordt een kind bij een botsing in de stoel gedrukt en hierdoor voldoet het aan de strengste veiligheidseisen”, vertelt Lamers. Jaren geleden hebben we aan de Maxi-Cosi kinderautostoel al een slimme sluiting toegevoegd. Zodra je de schoudergordels open klikt, veren die automatisch naar achter en de sluiting bij het kruis naar voren. Dat maakt het ding extreem vriendelijk in gebruik en verklaart, samen met de veiligheid, voor een groot deel het verkoopsucces.” WAAR HET PRODUCT VOOR STAAT Zijn de tien wetten van Rams nog steeds actueel? Zeker. Ze worden nog altijd door veel merken omarmd en zelfs Apple laat zich bij nieuwe producten graag door Rams’ gedachtegoed inspireren. Maar in een wereld waarin merken steeds meer moeite hebben zich te onderscheiden, vraagt product design om nog meer aandacht. Het is vandaag de dag dan ook een ingrijpend proces, benadrukt Kock van Springtime. Eén dat je als bedrijf vooral niet mag onderschatten. “Er komen regelmatig ondernemers bij ons met een werkend prototype die denken dat ze er al bijna zijn. Maar naast functioneel zijn, moet een product ook meteen duidelijk maken waar het voor staat, goed werken, goed blijven werken ook, verantwoord gemaakt zijn, binnen je merkidentiteit passen, de juiste kostprijs krijgen en een positieve relatie met je klant oproepen. Dat valt allemaal onder design. Je gaat voor een product dat elke keer weer een glimlach op het gezicht tovert als je het gebruikt.”
DOORGELICHT Het hart van producten
Beeld: NICK VEASEY
RAKET 050–051
DRAAITAFEL
HOOFSTUK 4 Online meets offline
In een wereld van convergerende technologie vervagen de grenzen tussen online diensten en onze tastbare omgeving. Bedrijven zetten fysieke middelen in om hun digitale product te versterken: instant gratification voor de gebruiker, nog beter toegang tot waardevolle data voor de ondernemer Tekst WIETZE WILLEM MULDER Beeld AMAZON
052–053
ONLINE MEETS OFFLINE
ONLINE MEETS OFFLINE
De wenkbrauwen gingen even de hoogte in toen Google in 2014 maar liefst 3,2 miljard dollar op tafel legde voor een thermostaat. Wat moest de datagigant met een warmteregelaar? De Nest, waar iPod-goeroe Tony Fadell zijn bedrijf Nest Labs omheen had gebouwd, was niet zomaar een temperatuur-draaiknop. Het was een vroege vaandeldrager van de Internet of Things-trend, als slimme thermostaat die zich dankzij zijn internetverbinding aanpaste aan het gedrag van zijn huisbaas. Inmiddels heeft IoT, waarbij niet alleen computers, tablets en smartphones, maar ook alledaagse voorwerpen als auto’s, wasmachines en lantaarnpalen altijd online zijn - een vlucht genomen. En in een wereld waarin miljarden apparaten eindeloze hoeveelheden data uitwisselen kan juist Google niet aan de zijlijn blijven staan. HOLLANDSE FYSIEKE APPARATEN Niet alleen een megatrend als IoT laat online ondernemers overstappen naar de maakwereld. Al in 2007 bedacht Jitse Groen dat zijn besteldienst Thuisbezorgd niet zonder fysieke aanwezigheid in de aangesloten restaurants kon. Te vaak misten de etablissementen de fax met de bestelling - zo lang is het geleden - of werden telefoontjes door overbezetting niet beantwoord. Zijn oplossing: een printer annex wekker, die niet stopt met piepen totdat het restaurant de bestelling via een drukknop had bevestigd. Srprs.me realiseerde zich bij de oprichting in 2014 dat een fysieke kraskaart essentieel was voor een succesvol businessmodel. De online reisagent verkoopt verrassingsvakanties, waarbij boekers een week van tevoren een envelop ontvangen met de weersverwachting op hun bestemming, om passende kleding te kunnen inpakken. Op die brief zit ook een kraslaag met de eindbestemming, deze moet vlak voor vertrek, op het vliegveld, worden weggekrast. Oprichter Raymond Klompsma: “We hadden de bestemming ook per sms kunnen versturen, maar juist het tastbare element maakt de ervaring. 95% van de reizigers filmt het moment dat de bestemming uiteindelijk naar voren komt en delen dat veelvuldig op sociale media.” Het maakt de startup een van de snelst groeiende techbedrijven van Nederland. Een ander voorbeeld is Taxi Butler. Steven Blom en Otto Ruys zijn sinds 2006 in de weer om het bestelproces rondom taxi’s te moderniseren. Het duo kwam als eerste met een sms-dienst voor het bestellen van taxi’s; in de pre-smartphonetijd revolutionair. Om tegenwoordig Uber en andere apps de baas te blijven zetten Blom en Ruys een fy-
054–055