HET ERFGOED EN ZIJN SPELERS

900 Jaar Vlierbeek

In 2025 bestaat de abdij van Vlierbeek 900 jaar. De (Leuvense) wereld zal het geweten hebben! De lokale gemeenschap zet samen met alle Vlierbeekse verenigingen – waaronder de Heemkundige Kring Vlierbeek – een feestjaar op poten, geïnspireerd door de rijke geschiedenis van hun buurt, waar al sinds jaar en dag documentatie over wordt aangelegd, maar met de blik op vandaag en morgen. Zoals dat met levend erfgoed gaat. En zoals een abdij altijd al een plek van gemeenschapsvorming en ontmoeting was.

900 JAAR PARK

We overdrijven niet: Abdij van Park is een van de best bewaarde abdijsites in West-Europa. En al bijna 900 jaar zijn de banden met de stad Leuven innig. Sinds 2011 zelfs nog inniger: toen sloten abdij en stad een erfpachtovereenkomst. Al eerder werd er keihard gewerkt aan de restauratie en met veel respect voor de ‘geest van de plek’. De horizon is 2025 (dan zijn de werkzaamheden volgens plan voltooid) en natuurlijk 2029: dan bestaat Park 900 jaar!

Met al die projecten en instellingen is onroerend, roerend en immaterieel erfgoed verbonden. Geen stad in de Lage Landen heeft zoveel (voormalige) katholieke ‘instituten’ als Leuven. Vele daarvan zijn van landelijk belang. Behalve de gemeenschap van katholieken en ‘culturele katholieken’ zijn er onder meer nog de Russisch-orthodoxe, koptische, protestantse en moslimgemeenschappen.

Geloof Op Perkament En Papier

In het ancien régime telde Leuven meer dan 40 kloosters en abdijen. Het Leuvens Rijksarchief bewaart een groot aantal archieven van Leuvense parochiekerken en religieuze instituten (congregaties, orden…) van vóór de Franse Revolutie. Vele kloosters worden eind 18de eeuw door Jozef II opgeheven en onder het Franse Bewind (deels) gesloopt of aangepast, maar Leuven blijft ook later nog een kloosterstad. In de huidige stad staan nog waardevolle kloostercomplexen, die in de meeste gevallen herbestemd zijn.

Het Rijke Roomse Leven

KADOC, Documentatie- en Onderzoekscentrum voor Religie, Cultuur en Samenleving van de KU Leuven, is een drievuldigheid: een erfgoedbibliotheek, een cultureel archief en een onderzoeksinstelling. De rijke collecties documenteren onder meer de werking van belangrijke religieuze actoren in Leuven én in Vlaanderen, en de historische contexten waarin ze actief waren. KADOC beheert ook archieven van prominenten.

KADOC bewaart ook de archieven van grote en kleine middenveldorganisaties. Die speelden een belangrijke rol in het sociale, politieke en culturele leven. Voor Leuven springen er twee in het oog: het archief van het nationale secretariaat van het Davidsfonds en dat van de (Belgische) Boerenbond met een werking in nagenoeg iedere Vlaamse gemeente.

Leven In De Kerk

De twintig Leuvense (parochie)kerken zijn een belangrijke vorm van erfgoed: onroerend, maar ook roerend en immaterieel. Dat is vaktaal voor: er zijn de gebouwen, er zijn de objecten en hun verhalen, en er zijn tradities en gebruiken die verbonden zijn met het buurtleven of met de parochie. Er wordt in Leuven samengewerkt voor de diverse facetten van deze specifieke vorm van erfgoedzorg: de opmaak van een kerkenbeleidsplan, betere afstemming van noden en behoeften, de inventarisatie van het kerkbezit, de toegankelijkheid van de kerken… herbestemming van de site, samen met intussen veel bewoners, de partners (onder wie Erfgoedsite

Partners zijn onder meer de betrokken kerkbesturen en parochiegemeenschappen, de dienst Onroerend Erfgoed, de Erfgoedcel, PARCUM en Visit Leuven.

Abdij van Park, PARCUM en de Vrienden van de Abdij) en met tal van erfgoed-, natuur- en cultuurprojecten. De nieuwe en samenhangende functies zetten het abdijverhaal voort in onze tijd,

De archieven en audiovisuele bestanden van religieuze instituten en ordes trekken de meeste binnen- en buitenlandse onderzoekers aan: de jezuïeten, de minderbroeders, de zusters van de Jacht, de jozefieten, de redemptoristen, de dochters van Maria (Paridaens), de ursulinen enz. De meeste hadden in Leuven een gemeenschap en/ of school.

ONZE-LIEVE-VROUW

TER KOORTS

Veel bezoekers ontdekten haar al als tentoonstellingsplek: de Vleminckxkapel, ook wel de kapel van Onze-Lieve-Vrouw ter Koorts. Op deze plek stond sinds kort na 1535 een klein kapelletje dat druk werd bezocht door pelgrims, die er voor allerlei intenties kwamen bidden, ook voor zieke kinderen. De huidige barokke kapel-met-koepel was klaar in 1705.

Dankzij de aankoop door de KU Leuven is dit stuk bedreigd erfgoed gered. De kapel is een onderdeel van KADOC.

Protestants Erfgoed

KADOC deelt zijn expertise en infrastructuur sinds 2009 met Evadoc, het protestants-evangelisch archief en documentatiecentrum. Het bekommert zich om het documentair erfgoed van de protestants-evangelische geloofsgemeenschap in Vlaanderen.

Erfgoed Van De Moskee N

KADOC neemt ook verantwoordelijkheid op voor het (religieuze) erfgoed van etnisch-cultureel diverse minderheden in Vlaanderen, meer in het bijzonder voor de belangrijke islamitische geloofsgemeenschap. Zo gaat het team van het erfgoedproject Hilāl aan de slag met het veelzijdige moskee-erfgoed in Vlaanderen, dat nood heeft aan meer (h)erkenning. Doel is ook een betere samenwerking van de Vlaamse erfgoedsector met de islamitische gemeenschap.

De vijftigste verjaardag van de erkenning van de islamitische eredienst in België wordt een momentum om het belang van deze werking te belichten.

ONTMOETING, VERBINDING EN EXPERTISE

PARCUM: zo heet het museum voor religieuze kunst en cultuur in Abdij van Park. Je ontdekt er de geschiedenis van de plek en kunstschatten van Park. Tijdelijke tentoonstellingen stellen vragen over wat religieus erfgoed voor onze samenleving en haar grote vraagstukken kan betekenen. Centrale begrippen in de werking zijn ontmoeting (van diverse levensbeschouwingen), reflectie, nuance en verbinding, in een samenleving die almaar meer multireligieus en divers is.

PARCUM is meer dan een museum: het is ook een expertisecentrum voor al wie vragen heeft over de zorg voor het diverse religieus erfgoed in Vlaanderen en Brussel, of dat nu onroerend, cultureel of immaterieel is. Enkele voorbeelden waar

PARCUM bij helpt: inventarissen opmaken van inboedels van gebedshuizen en kloosters, waarderen en selecteren van roerend religieus erfgoed, ‘borgen’ van religieuze tradities en van gebruiken voor een volgende generatie, zoals processies en volksdevoties.

Te Boek

De Maurits Sabbebibliotheek is de gerenommeerde bib van de Faculteit Theologie en Religiewetenschappen van de KU Leuven. Ze is genoemd naar haar oprichter en bezieler, professor Maurits Sabbe. De bibliotheek bewaart en beheert een bijzonder rijke collectie religieus documentair erfgoed, met daarbij een groot aantal werken van Leuvense theologen van de Oude Universiteit en ook uitgebreide collecties van onder meer de Leuvense jezuïeten, montfortanen, franciscanen en dominicanen. Samen met KU Leuven Bibliotheken Bijzondere Collecties en KADOC is ze een erkende Vlaamse Erfgoedbibliotheek. Heel wat vergrijzende religieuze orden en gemeenschappen geven hun collectie in depot aan deze bib.

EEN VERHAAL APART: KEIZERSBERG

Het verhaal van de Keizersberg is een bijzonder verhaal, met twee grote episodes. Hier stond op het westelijke deel sinds de 13de eeuw de hertogelijke burcht, die eind 18de eeuw is afgebroken. Aan de oostkant richtten in de 12de eeuw de Tempeliers een commanderij op die later naar de Hospitaalridders overging. Sinds 1899 is op de ‘berg’ een belangrijke benedictijnenabdij gevestigd, gewijd aan Maria. De neoromaanse kerk baadt in een feestelijke sfeer dankzij de kleurrijke glasramen van Paul en Georges Duez uit de jaren 1950-1960. Op het voorplein pronkt een vijf meter hoog modern Benedictusbeeld van Daniël Hanssens. Maar ook designer Dom Martin, schilder Dom Gregorius De Wit, componist Dom Jozef Kreps en kunstcriticus Dom Bruno Destrée behoren tot de klinkende namen die mee instonden voor het zeer actieve artistieke en intellectuele leven in Keizersberg.

De abdij zal plaats blijven bieden aan de kleine monnikengemeenschap, maar er wordt ook ruimte gemaakt voor een abdijwinkel, coworkingspaces en vergaderzalen (Labora), een pop-uplocatie voor kunstenaars en een woonunit voor buitenlandse zusters (Scolastica).

Zoals in Abdij van Park bevindt ook hier de bibliotheek zich nog op haar oorspronkelijke plek, met een uitgebreide collectie in de religieuze sfeer. Een bijzonderheid is de collectie microfilms van handschriften van middeleeuwse theologen.

4. 1140/1160

Vier markten en een muur van drie kilometer

Al in 1140 heeft Leuven een schepenbank, die ook recht spreekt. Tien jaar later krijgt de stad het recht om markten te organiseren, met de bijbehorende hallen: vis wordt verkocht op de Vismarkt, vlees op wat nu het De Laeyensplein is, graan op de Grote Markt en laken in de Naamsestraat, waar de huidige universiteitshal is gebouwd als Leuvense lakenhal. De Vismarkt is ook de aanlegplaats voor handelsschepen die op de Dijle varen.

Geen handel zonder geld: de Leuvense penning of denier die in de stad wordt geslagen, wordt vanaf de jaren 1150 de belangrijkste Brabantse munteenheid. Kortom, Leuven neemt volop deel aan de intense West-Europese handelstrafiek van die tijd.

Rond 1160 zal er in Leuven ook stevig op z’n middeleeuws gevloekt zijn. In die jaren wordt de eerste stenen omwalling aangelegd, een gigantische bouwonderneming en een prestigeproject. De muur vormt een cirkel van een kleine drie kilometer, met als middelpunt de Sint-Pieterskerk. Hij telt zomaar even 31 waltorens, 11 stenen poorten en 2 waterpoorten.

Het Erfgoed En Zijn Spelers

Een Schat Van Papier

‘De papieren van onze voorouders’ – lees: de archieven van de stedelijke administratie van Leuven – worden bewaard in het Stadsarchief. Ze zijn nagenoeg volledig sinds 1179, en die van de schepenbank sinds 1362. Hierdoor is het Leuvense Stadsarchief een van de belangrijkste van de Nederlanden en zelfs van Europa. Ook de archieven van wat sinds de fusie van 1977 de Leuvense deelgemeenten zijn (Wijgmaal, Wilsele, Kessel-Lo, Leuven en Heverlee), bevinden zich hier.

Leuvense burgers staan sinds 2009 als vrijwilligers mee in voor het ontsluiten van deze papieren schat, meer bepaald van de akten uit de schepenbank. Zeg maar: de rechtbank. Die zijn goed voor een klein miljoen bladzijden. Met z’n vijftig voeren ze in het Stadsarchief het project Itinera nova – Latijn voor ‘Nieuwe wegen’ – uit. De sche- penbank kwam tussenbeide bij de verkoop van onroerende goederen, boedelbeschrijvingen, testamenten, aanvragen voor het burgerschap, opdrachten voor schilderijen, ruziënde koppels enz. De akten zijn dan ook een belangrijke en rijke bron voor de geschiedenis van Leuven en het hertogdom Brabant.

Wie komt er in het Stadsarchief over de vloer? Dat zijn traditioneel vooral historici, studenten en heemkundigen, maar ook architecten, notarissen en huiseigenaars, en genealogen die aan het stambomen zijn. Zo maken onder meer de Vereniging voor Familiekunde en haar vele leden er dankbaar gebruik van. Het Leuvense Stadsarchief is ervan overtuigd dat een archief voor iedereen van ons betekenis kan hebben – hebben we niet allemaal een hoogstpersoonlijk archiefje? – en spreekt dan ook heel actief scholen, gemeenschappen, gezinnen… aan. Het archief heeft een vriendenvereniging met de swingende naam SALSA!: Samen Actief voor het Leuvens Stadsarchief!

Papieren Van Brabant

Er is in Leuven ook een Rijksarchief. Dat bevindt zich in het prachtig gerestaureerde Villerscollege. Je vindt er onder meer archieven van openbare besturen uit de provincie Vlaams-Brabant. Als we het over Leuven zelf hebben, dan moet je naar het Rijksarchief voor historische documentatie over de werking van de rechtbanken, gevangenissen, financiële diensten…

Ferme Fragmenten In Steen

Dat er in Leuven ferme fragmenten van de 12de-eeuwse vestingmuur bewaard bleven, is heel bijzonder. Het zijn ook de oudst bekende bovengrondse stenen in de stad. Ze dateren van rond 1160. In het stadspark gaat het om een muurrestant en een torenruïne. Andere plaatsen waar de middeleeuwse muur opduikt zijn de restanten in het Refugehof (met de Janseniustoren, de Justus Lipsiustoren en de sluis), het Handbooghof, de Redingenstraat, de Hertogensite en de Karel Van Lotharingenstraat.

Al die stenen muurfragmenten zijn en worden de jongste jaren met veel respect gerestaureerd en dus ook opgewaardeerd in het stadsbeeld. Ze staan in de kijker. En terecht. Ze voeren je een kleine negen eeuwen terug in de tijd…