Ambitie 2 uit 2017

Samenwerken met andere sectoren en domeinen

Ambitie 1 gaat al over samenwerking met andere maatschappelijke domeinen die over verborgen erfgoed beschikken: onderwijs, sport, natuur, zorg… In déze ambitie staat de vraag centraal: hoe kunnen we kennis en ervaring verknopen om zo samen sterker te staan, erfgoedverhalen krachtiger en relevanter te maken en ze ruimer te verspreiden?

— MET ONROEREND ERFGOED, KERKBESTUREN, VISIT LEUVEN EN DE BEGRAAFPLAATSEN

in M Leuven en de Universiteitsbibliotheek kwamen kunstwerken, historische objecten en verhalen samen met hedendaagse kunst en wetenschappelijke collecties en insteken. Die behoorlijk unieke combinatie zit ook in het partnership dat stad Leuven en KU Leuven in het Erfgoedlabo aangaan.

De stadsfestivals hebben een internationale uitstraling. Dit zijn de cijfers: 200.000 bezoekers in 2016-2017 voor Utopia, 70.280 voor Vijf eeuwen Arenbergs in 20182019, en het KNAL!-festival 2020-2021 lokte ondanks de naschokken van covid-19 100.000 bezoekers.

2023: BOUTS NEW HORIZONS

Een nieuw groot cultureel stadsfestival focust in 2023 op protagonist Dieric Bouts. Het festival onderzoekt welke sporen de 15de-eeuwer Bouts als vernieuwende kunstschilder én stadsschilder naliet en hoe inspirerend hij was en is, in zijn tijd en anno 2023.

— MET DE KU LEUVEN

Binnen de stad Leuven bestaat een erfgoedbreed overleg waar we diverse overkoepelende – in het jargon: transversale – thema’s aanpakken. We werken samen met en rond de Leuvense kerken: een kerkenbeleidsplan, de inventarisatie van en zorg voor het kerkpatrimonium en het religieus erfgoed in het algemeen… Met duiding en 360°-foto’s ontsluiten we samen met Visit Leuven de zes historische kerken in Leuven voor een ruim publiek, naar het voorbeeld van andere steden in Vlaanderen. We werken samen aan een visienota voor begraafplaatsen en funerair erfgoed in Leuven en aan een visie over het duiden van erfgoed in het openbaar domein. De ROB-reeks Voor eeuwig en altijd legde een brug tussen erfgoedverhalen uit het archief en begraafplaatsen als plekken met een diepe betekenis in de stad. Of hoe we in Leuven de schotten tussen roerend, onroerend en immaterieel erfgoed slopen.

De afgelopen jaren werkten de stad Leuven en de KU Leuven intenser samen rond erfgoed. De gedeelde verantwoordelijkheid die zij als evenwaardige partners opnemen, wordt onder meer hardgemaakt in het Erfgoedlabo Leuven dat in 2017 is opgericht. Met een reeks studiedagen over calamiteiten en middaggesprekken over actuele erfgoedtopics stimuleert het Erfgoedlabo de uitwisseling van expertise en kennis door de partners van het netwerk, maar ook met experts en erfgoedwerkers uit heel Vlaanderen en Nederland. Op die manier wil het labo tot nieuwe inzichten komen en innovatieve methodieken ontwikkelen. In werkgroepen en ateliers worden daarnaast ook projectmatig nieuwe methodieken uitgetest, zoals een specifiek waarderingskader om de erfgoedwaarde van didactische wandplaten te bepalen (zie hierover blz. 47).

De samenwerking van stad en universiteit blijkt bij jaarlijkse evenementen als Erfgoeddag en Open Monumentendag. Ze is ook het kloppend hart van de tweejaarlijkse stadsfestivals. Thema’s waren de voorbije jaren: Andreas Vesalius, Utopia van Thomas More, de Arenbergs en de Big Bang en Georges Lemaître (KNAL!). Vertrekpunt was elke keer het erfgoed, als kern. In toptentoonstellingen

Ook op muzikaal vlak sloegen stad en universiteit de handen in elkaar. In het kader van Leuven beiaardstad stelden ze samen een beiaardcurator aan, een nagelnieuw cultureel ‘ambt’. De curator zorgt er mee voor dat de Leuvense beiaardcultuur floreert, dat het muzikale programma van de vijf zingende Leuvense torens op elkaar afgestemd wordt én dat de beiaardcultuur eigentijds blijft.

Het Stadsarchief en de Erfgoedcel Leuven ontwikkelen een publieksparcours rond Bouts in het historisch stadhuis en de stadsbeiaardiers zetten een Bouts-programma op het getouw. Hoogtepunt is een internationale bruikleententoonstelling in M Leuven, die bijna dertig originele werken van de schilder naar Leuven brengt, het grootste aantal dat ooit onder hetzelfde dak werd tentoongesteld. De Universiteitsbibliotheek pakt uit met 'Kennis aan de ketting', een expo rond fake news, censuur en informatie in Bouts’ en in onze tijd.

Het Bouts-stadsfestival is door Event Flanders geselecteerd als Topevenement voor 2023.

— MET DE KUNSTEN

De samenwerking van ‘het erfgoed’ en ‘de kunsten’, die daarvoor vragende partij zijn, kreeg vorm en inhoud tijdens de thematische stadsfestivals en op de jaarlijkse Erfgoeddagen. Het succesvolle parcours van Erfgoeddag 2021 – thema was ‘De nacht’ – was mee de aanleiding om in 2022 voor het nieuwe geluidskunstfestival Hear Here van STUK de handen in elkaar te slaan. Er werd gekozen voor sterke erfgoedplekken in de stad. Die inspireerden de kunstenaars: de geluidskunstwerken gingen de dialoog aan met de omgeving en met het erfgoedverhaal. Het was een (stil) schot in de roos. Er kwam een ruim en divers publiek op af.

Aan Hear Here gingen de Elsewhere-concerten vooraf (12 edities tussen 2015 en 2020), met eigenzinnige muziekopvoeringen op verrassende erfgoedplekken, al dan niet met collecties. Erfgoed- en muziekliefhebbers ontmoetten er elkaar.

Fonk, de vzw achter het Leuvense kortfilmfestival Docville en Cinema ZED, heeft zich gespecialiseerd in documentaires waarin verspreid archiefmateriaal over interessante, historische of actuele Leuvense topics te zien is. Kwamen al tot stand: De Brand van Leuven, Leuven autovol autovrij, De Leuvense Scene, Leuven 68, De Slag om Leuven en Leuven Bierstad. Als erfgoedspelers leveren we documentatie en bronnen aan, en geven we feedback op het scenario. We leggen ook de link met het onderwijs, als het past: de dvd’s worden met lespakketten gratis aangeboden aan de Leuvense scholen.

Met Het Onderwijs

De samenwerking met het onderwijs is voor de Leuvense erfgoedsector cruciaal. Dat erfgoededucatie zowel binnen als buiten de school een meerwaarde heeft, bewezen diverse projecten. Een hoogtepunt in dat verband was Erfgoeddag 2022, met als thema ‘Erfgoeddag maakt school’ én met een lange staart. De samenwerking onderwijs/erfgoed lijkt een duurzame blijver te worden en wordt ook intenser. De krachten worden gebundeld, ideeën, expertise en contacten worden uitgewisseld. We stemmen als sector structureel af met de stadsdienst Onderwijs en slaan bruggen met het netwerk van SOM, Samen Onderwijs Maken, en met de werking rond schoolerfgoed van CEAH.

We slaagden er als cultureel-erfgoedsector in een sterk aanbod te ontwikkelen voor binnen en buiten de klasmuren, in het kader van de Erfgoedweek. 1283 leerlingen trokken er in 2022 op uit en beleefden erfgoed op locatie: in een workshop, (dialoog)rondleiding, escapegame enz. 478 leerlingen kregen in de klas één of enkele lesuren lang een erfgoedwerker over de vloer die hen inwijdde in een bepaald thema: van alles over straatnamen, Damiaan, een les over de beiaard of het geheugen van sociale media.

Met vier secundaire scholen werkten we een uitgebreider cocreatief project uit. Zo maakten leerkrachten kennis met het veelbelovende onderwijspotentieel van erfgoed en ontdekten de leerlingen op hun beurt het diverse erfgoed van hun eigen school(buurt) en van de stad.

— MET DE NATUURSECTOR

Erfgoed en natuur, dat gaat hand in hand: een cultuurlandschap is altijd een samenspel van natuur en cultuur. Voeg daarbij de toenemende interesse van mensen voor hun eigen omgeving (‘met dank aan corona’) en voor thema’s rond klimaat en milieu, ook mensenwerk. Het is dan ook logisch dat de erfgoedsector de samenwerking met mensen en organisaties uit de groene sector opzoekt. Dat leverde al resultaten op, zoals wandelroutes die erfgoedorganisaties samen met natuurverenigingen uittekenden. Een ambitieus project in dit verband is Brabantse Wouden. Zie hierover blz. 108.

— MET GEMEENSCHAPPEN

In het diverse en gastvrije Leuven staan inclusie en welzijn hoog op de agenda. We experimenteerden als sector al met projecten die een antwoord zoeken op de vraag hoe we als erfgoedwerkers hieraan kunnen bijdragen. Wanneer en hoe wordt erfgoed echt ‘van iedereen’? Het is een uitdagende kwestie.

• Zo geeft M Leuven consequent een volledige museumzaal in handen van het publiek: het publiek is er curator. In de zomer van 2017 selecteerden Leuvenaars met een migratieachtergrond werken uit de M-collectie en vertelden ze er hun persoonlijke verhalen bij. Blanca, Akkacha, Gloria, Jing, Iwona, Liza, Julia en Karen kregen een stem bij de presentatie van hun selectie aan de bezoekers. M Leuven heeft ook al meerdere jaren multizintuigelijke rondleidingen voor blinde en slechtziende bezoekers.

• In het experimentele project ‘Itinera Nova in Leuven Centraal’ leren vrijwilligers en medewerkers van het Stadsarchief Leuven langdurig gedetineerden schepenbankregisters transcriberen: een zinvolle tijdsbesteding en een activiteit die het gevoel van eigenwaarde bevordert. Over Itinera Nova lees je meer op blz. 24.

• Geïnspireerd door de visiotour in de Universiteitsbibliotheek startte de deelraad Erfgoed in 2022 een traject op om sites en collecties via visiotours in de ErfgoedApp toegankelijk te maken voor doven en slechthorenden. De eerste realisatie is een wandeling langs de toeristische hoogtepunten in de binnenstad, met onder andere het stadhuis en de Sint-Pieterskerk, M Leuven, de Universiteitsbibliotheek en het Groot Begijnhof. Ook de site van Abdij van Park en PARCUM staan op de planning. We werken hiervoor samen met Doof Vlaanderen en met Gery Gerits, die in Leuven werkt, zelf doof is en als ambassadeur voor de dovengemeenschap optreedt.

• Citizen science is aan de orde van de dag. In november 2022 lanceerde KU Leuven de oproep ‘KU Leuven zoekt burgerwetenschappers’. De context: de dienst Wetenschappelijke Collecties en Erfgoed die streeft naar de registratie en digitalisering van de natuurwetenschappelijke collecties van de universiteit. Als onderdeel hiervan werd in samenwerking met het Departement Aard- en Omgevingswetenschappen een crowdsourcing-project opgezet. Er werd een beroep werd gedaan op burgerwetenschappers om via de website DoeDat te helpen met de transcriptie van de labels in de mineralencollectie. Hierdoor kon de collectie toegankelijker worden voor wetenschappers én voor het brede publiek. Het project was een groot succes: in minder dan twee weken werden de labels van 300 mineralen getranscribeerd. In het najaar van 2023 wordt een nieuwe reeks mineralen online geplaatst en wordt het project uitgebreid naar andere natuurhistorische collecties.

Onderzoek En Erfgoed

Er bewoog de jongste jaren veel aan de KU Leuven als we het over erfgoed hebben. Het gaat dan over onderzoek, ontsluiting en opleidingen. Een greep:

• KU Leuven richtte HERKUL op om mensen met uiteenlopende interesses die op heel diverse niveaus met erfgoed bezig zijn – ook buiten de universiteit – samen te brengen. Academici, erfgoedprofessionals, studenten, alumni… kunnen via HERKUL samen onderzoek voeren, hun expertise delen en actief bijdragen aan de erfgoedwerking aan de universiteit.

• VIEW stelt technische kennis over erfgoed(conservatie en -restauratie) ter beschikking van onderzoekers. Het gaat om een samenwerking tussen het Book Heritage Lab – met expertise over de materialiteit en conservatie van boeken en documenten –en het Digitaal Laboratorium, dat expertise heeft inzake digitalisering en beeldvorming van erfgoed. Denk dan aan onderzoek met microscopische en chemische analyses van pigmenten en papier, het fotograferen van verschillende soorten zichtbaar en onzicht- baar licht, het digitaliseren van kwetsbaar materiaal…

• De indrukwekkende Leuvense expertise op het vlak van digitalisatie en innovatie leidt tot boeiende vormen van samenwerking waar ook het publiek van geniet. Zo experimenteerde M Leuven al met eyetracking om de bezoekersbeleving te verbeteren: hoe kijken we eigenlijk als we naar kunst kijken? En de expo Albast eindigde met een apotheose in het Celestijnenklooster van Heverlee. Alleen: dat klooster is er niet meer. En dus werd de kloosterkerk op de expo digitaal ‘gereconstrueerd’. Zo kon je zien waar een van de topstukken van M oorspronkelijk voor bestemd was: het Sint-Annaretabel van Robert Colyns de Nole II.

• Een ankerpunt is ook het nieuwe postgraduaat Cultureel Erfgoed aan de KU Leuven sinds het academiejaar 2022-2023. De opleiding speelt in op het internationaal toenemende maatschappelijk belang van erfgoed: als actor in de samenleving, economisch, cultureel, op het vlak van milieu en duurzaamheid… Voor de Leuvense erfgoedsector biedt dit troeven om samen te werken, mee te denken en mee in concrete cases te voorzien voor de studenten. Een win-win-win.