3 Horizon 2035

2035: dat is de nieuwe horizon van de Leuvense erfgoedsector. Waar willen we samen naartoe? Wat zijn de uitdagingen en wat zijn onze ambities? Hoe kunnen we erfgoed krachtig en betekenisvol laten zijn en blijven, in een stad en voor een samenleving in volle verandering (en in crisis)? Hoe gaan we vooral samen aan de slag: als erfgoedveld, met mensen en organisaties uit andere maatschappelijke domeinen, met beleidsmakers? Kortom, hoe maken we in de toekomst het grote en vernieuwende potentieel van erfgoed in de (Leuvense) samenleving waar, als het even kan nog meer dan we nu al doen?

Onze visie

Onze (erfgoed)grenzen verleggen, samen met partners uit heel uiteenlopende omgevingen. Experimenteren, durven: het zijn de kernbegrippen van onze toekomstvisie als collectief.

Aan alles voelen we als erfgoedsector dat het moment rijp is om een belangrijke nieuwe stap te zetten: door nauw en vooruitziend samen te werken met anderen, over sectoren en domeinen heen. Om nieuwsgierig te experimenteren en gedurfd te vernieuwen. Om zo een voorbeeld te zijn. De fundamenten hiervoor zijn de voorbije jaren gelegd.

Onze troeven: het Leuvense erfgoed-DNA

1. De combinatie van expertise, feeling en verbondenheid. Die uit zich ook in diverse vormen van intense samenwerking, doorstroming, integratie van werkingen…

2. De sterke Leuvense cultuurparticipatie, het rijke verenigingsleven en de vele erfgoedgeinteresseerden en vrijwilligers. Dat blijkt uit de cijfers in de Stadsmonitor.

3. Erfgoedverenigingen met veel passie en ervaring.

4. Het specifiek Leuvense cultureel erfgoed dat leeft: de Jaartallen, de beiaardcultuur, de reuzen, het dialect... Dat verbindt veel Leuvenaars en versterkt de emotionele en de fierheidsdimensie van erfgoed in Leuven, een erfgoedstad-met-ziel.

5. De kracht van het onroerend erfgoed en de veelzijdige erfgoedcollecties in een historische en toeristisch aantrekkelijke stad. De kracht van samenwerking tussen collectiebeheerders, monumentenzorgers en archeologen.

6. De grote kritische massa en de academische skills, expertise en knowhow dankzij de aanwezigheid van de universiteit en haar mensen, bij wie de belangstelling voor erfgoed toeneemt. Leuven is een erfgoedstad-met-inhoud.

7. De erfgoedspelers die in Leuven zijn gevestigd maar op Vlaamse en internationale schaal werken en voor uitstraling zorgen. De combinatie van lokaal, Vlaams, nationaal, Europees en internationaal.

8. De bevatbare schaal van Leuven.

9. Het hoogtechnologische bedrijfsleven, de dynamische cultuur- en kunstscene en de vele ontmoetingen van mensen uit deze diverse omgevingen. Leuven is tegelijk erfgoedstad en capital of innovation.

10. De toenemende aandacht voor erfgoed in belangrijke segmenten in de samenleving die bovendien bij uitstek in het jonge Leuven belangrijke spelers zijn: zorg en onderwijs. Dat zorgt voor dynamiek en toekomstgerichtheid.

Kortom, Leuven wil nog meer een durvende en spraakmakende erfgoedstad worden, met goesting om dingen uit te proberen en te vernieuwen. Erfgoed heeft alles om nog meer een factor van samenlevingsbelang te zijn. Het talent en de knowhow zijn er alvast in onze stad.

Onze ambities

De combinatie van een heldere visie en unieke troeven brengt ons bij drie grote ambities:

DE ERFGOEDWERKING IN LEUVEN IS VAN, VOOR EN DOOR IEDEREEN

Het landschap van het cultureel erfgoed in Leuven – collecties en tradities, organisaties en verenigingen, vrijwilligers en professionals, activiteiten en digitaal – is een weerspiegeling van de samenleving. Leuvenaars herkennen zich en voelen zich thuis in facetten van de Leuvense werking met cultureel erfgoed, ongeacht leeftijd, herkomst, geloof, opleidingsniveau, sociaal-economische achtergrond… We streven naar contacten zonder drempels.

Erfgoedwerking

VERBINDT MENSEN

In de Leuvense werking met cultureel erfgoed, dat op zichzelf zowel verbindend als onderscheidend en controversieel kan zijn, zetten we in op verbinding door debat, dialoog en uitwisseling. We gaan in tegen maatschappelijke trends en gegevenheden als polarisering, discriminatie, uitsluiting en ongelijkheid. De Leuvense erfgoedsector wil hierin een trekkersrol spelen en wil laten zien dat verbondenheid met erfgoed vertrouwen in de toekomst geeft.

ERFGOED(WERKING)

DRAAGT BIJ TOT EEN DUURZAME SAMENLEVING

Zorgen voor en werken met cultureel erfgoed is per definitie zorgen voor en werken aan duurzaamheid: aan de horizon wachten de volgende generaties. Ons erfgoed is ook van hen. Vanuit die eigenheid draagt de Leuvense erfgoedsector bij aan het denken over en de transitie naar een meer duurzame toekomst, onder meer ook door in de brede samenleving de erfgoedreflex te bevorderen.

Onze plannen

1.

maken. Herbestemmen

Het Vertrekpunt

Dat het in Leuven bewaarde erfgoed ‘rijk’ en thematisch veelzijdig is, betwist niemand. Blader door deel 1 van deze landschapstekening en laat je overtuigen. De vele relicten, collecties en tradities weerspiegelen de voortdurend evoluerende identiteit van een meerstemmige stad en een momenteel snel veranderende samenleving. Leuven ademt erfgoed. En erfgoed is brandstof die mensen duurzaam kan verbinden.

Voor dat erfgoed in Leuven wordt met veel engagement gezorgd. Het Leuvense erfgoedveld met zijn talrijke dynamische spelers – vrijwilligers en professionals, individuen en gemeenschappen – vormt een fijnmazig netwerk. Er wordt intens overlegd en constructief samengewerkt. Inclusiviteit is daarbij een rode draad. Deze landschapstekening is er een bewijs van.

Die rijkdom en intense werking brengen ook uitdagingen met zich mee. Zoals keuzes die je samen moet maken: wat wordt er bewaard, wat stoot je af (‘ontzamelen’, in het jargon), wat krijgt een andere bestemming en waarom? Een basis voor het maken van die keuzes zijn waarderingstrajecten. Dan kies je met een fond. En bewaar je in je depots wat bewaard moet worden.

WAT ZULLEN WE DOEN?

• We doorbreken de instellingsmuren en creëren meer zichtbaarheid voor de Leuvense cultureel-erfgoedwerkingen als collectief. Door dat collectief optreden verhogen we het bewustzijn van het belang van cultureel erfgoed bij de brede bevolking.

• We betrekken andere sectoren bij het erfgoed en stimuleren de erfgoedreflex. We gaan op zoek naar nieuw, nog onbekend erfgoed en nieuwe erfgoedgemeenschappen.

Erfgoed zichtbaar maken, in contact brengen en delen met een ruim en geïnteresseerd publiek is dé manier om er de relevantie van waar te maken en actueel te houden. De interesse en betrokkenheid zijn er in Leuven, vertellen de beschikbare cijfers, zowel bij bewoners en hun diverse gemeenschappen als bij bezoekers. Dat draagvlak is een grote troef. De honger is ook groot om creatief en participatief aan de slag te gaan met het erfgoed. Maar alles kan beter: ook in Leuven is veel erfgoed nog te onbekend en onderbelicht. Dat betekent: een risico op verdwijning. Vandaar de ambitie om méér erfgoed meer zichtbaar te maken.

• Ambitieuze cultureel-erfgoedprojecten dringen zich op, met ook nieuwe, meerlagige manieren van presenteren en publieksbemiddeling. Participatieve processen met aandacht voor diverse perspectieven zijn cruciaal om de dialoog te bevorderen. Toegankelijkheid en betrokkenheid zijn centrale waarden.

• Door de krachtenbundeling met onroerend erfgoed en toerisme mikken we ook op bezoekers uit de brede regio en op toeristen uit binnen- en buitenland.

• We maken werk van een structureel collectieoverleg: wie verwerft welke stukken? Wie toont wanneer wat? Hoe doen we aan ontzamelen? Voor welke presentaties verwijzen we naar elkaar? Een belangrijk overleg gaat over het gezamenlijke depot.

• Herbestemmingen dringen zich op: van collecties, sites, kerken, monumenten… We denken als sector op basis van de erfgoedwaarden na over toekomstgerichte oplossingen en functies. Wie herbestemt wat, en welke herbestemming kiezen we?

DEZE LANDSCHAPSTEKENING EN DE NIEUWE BELEIDSPLANNEN: DE LINK

Het maken van deze landschapstekening viel voor een aantal Leuvense erfgoedpartners samen met het opstellen van een nieuw beleidsplan voor de periode 2024-2028, in het kader van het Erfgoeddecreet. Zo’n intensief proces is altijd een moment om achterom te kijken en vooruit te blikken.

In de nieuwe plannen komen krachtlijnen naar voren die de individuele instellingen overstijgen en naadloos aansluiten bij de visie en de ambities die hier worden geformuleerd. Ze hebben geleid tot enkele van de vermelde proeftuinen/experimenten.

Collectiebeleid

Erfgoedspelers als M Leuven en CAG (met de Collectie Bulskampveld) zetten in hun collectiebeleidsplan hun herbestemmingsbeleid versneld voort. Ook het religieus erfgoed in Vlaanderen heeft nood aan meer ondersteuning om doordacht te kunnen herbestemmen. Deze ondersteunende rol neemt PARCUM op zich.

Nieuw is het intergenerationele aspect. Zowel bij het waarderen als bij het presenteren van erfgoedobjecten en -verhalen willen de Leuvense erfgoedspelers diverse generaties participatief bevragen en betrekken.

Uit deze gemeenschappelijke krachtlijn groeide het idee van de proeftuin rond ontzamelen, met aandacht voor het tot nu toe te weinig onderzochte juridische aspect.

Participatie

Voor een aantal erfgoedspelers is het in kaart brengen van methodologische aspecten bij het dekoloniseren van erfgoedcollecties een prioriteit (KADOC, PARCUM, CEAH). De missiecollecties vergen een grotere onderzoeksinvestering, met experts uit Leuven en elders. Ook nodig is de betrokkenheid van gemeenschappen bij het waarderen van collecties en bij het nagaan wat de mogelijkheden voor presentatie zijn. Uit deze krachtlijn groeide het idee van een proeftuin over het omgaan met koloniaal erfgoed.

Digitaliserin1g

De betrokken erfgoedspelers willen investeren in digitaal denken en handelen. Zowel de digitale ontsluiting van hun collectie als de uitwerking van digitale storytelling met collectieobjecten maakt deel uit van hun beleidsplannen. Ze werken daarvoor samen met interne en externe spelers.

Interactie Met Het Onderwijs

Leerlingen uit het lager en secundair onderwijs een rol geven in het collectiebeleid staat centraal in het beleidsplan van enkele erfgoedspelers. Zowel M Leuven als CEAH zet het cocreatieve collectiebeleid met scholen uit de regio versterkt voort. Ook in het nieuwe Vesaliusmuseum wordt interactie met het lager en secundair onderwijs een belangrijk actiepunt.

WAT VOEGEN WE TOE AAN HET LEUVENSE ERFGOEDLANDSCHAP?

NIEUWE SITE I: HET HISTORISCH STADHUIS, EEN OPEN HUIS VOOR LEUVENAARS EN BEZOEKERS

Het is zover: Leuvens meest zichtbare en iconische erfgoedlocatie in het historische stadshart wordt een open huis voor Leuvenaars, bezoekers en natuurlijk erfgoedmensen. Zij maken er kennis met – of tonen er – het verhaal van het gebouw en de verhalen van een rijke stad met een boeiend verleden en een beloftevolle toekomst. Dit wordt voor ons als erfgoedsector een unieke kans om te putten uit onze collecties en de oneindig vele verhalen, in een dynamische omgeving met ‘beweeglijke’, wisselende collectiepresentaties. In het nieuwe oude stadhuis zullen ook belangrijke maatschappelijke thema’s en vraagstukken worden belicht en bediscussieerd. Wat hebben het erfgoed en zijn vertegenwoordigers erover te vertellen? Een torenhoog cliché wordt in het nieuwe Leuvense stadhuis écht waargemaakt: verleden, heden en toekomst gaan met elkaar in een zinvol gesprek. Wat in deze landschapstekening een rode draad is, krijgt hier vorm en inhoud: de samenwerking van de erfgoedsector met de samenleving.

EEN NIEUW EXPERIMENT: PROEFTUIN ROND ONTZAMELEN

De door Vlaanderen gesubsidieerde erfgoedspelers in Leuven, waaronder M Leuven, het Centrum Agrarische Geschiedenis (CAG) en KADOC, geven in hun beleidsplannen uitdrukkelijk aan dat ze hun herbestemmingsbeleid versneld willen voortzetten. De basis is collectiewaardering en netwerking. Ook PARCUM neemt een rol op bij het doordacht herbestemmen van het religieus erfgoed in Vlaanderen.

Het juridische aspect bij het ontzamelen en herbestemmen van erfgoedcollectiestukken is nog te weinig bestudeerd. De Leuvense erfgoedspelers willen dat in het Erfgoedlabo gezamenlijk onderzoeken, uittesten en in kaart brengen in een proeftuin. De nieuwe kennis kan over heel Vlaanderen en Brussel worden ingezet.

In elk geval: de cultureel-erfgoedwerking vormt een cruciaal en integraal onderdeel van het vernieuwde stadhuis. Het erfgoed en zijn wisselende stukken en verhalen zullen extra belevingslagen toevoegen aan het historische parcours.

NIEUWE SITE II: HET VESALIUSMUSEUM

Naar aanleiding van 600 jaar universiteit krijgt Leuven eind 2025 een nieuw en ambitieus museum: het Vesaliusmuseum, een initiatief van KU Leuven en UZ Leuven. Dit wordt een interdisciplinair centrum over wetenschap, zorg en samenleving in en rond Leuven.

Het nieuwe centrum en museum komt op de Hertogensite, in twee beschermde gebouwen die hierdoor een passende herbestemming krijgen: het neogotische anatomisch theater van architect Joris Helleputte (met de snijzaal), en het Pathologisch Instituut van architect Vincent Lenertz, het oudste echte labogebouw op de site. Daar komt nog het auditorium Heelkunde in de Minderbroedersstraat bij. Het geheel zal bestaan uit vijf samenhangende modules die ook afzonderlijk functioneren: Vesalius Bezoekerscentrum, Vesalius Museum, Vesalius Ateliers, Vesalius Buitenmuseum en Vesalius Digitaal.

In het nieuwe museum worden diverse werelden en thema’s met elkaar verbonden: ziekte en gezondheid, wetenschap en innovatie, sociale en maatschappelijke vraagstukken. Uiteraard is het Leuvense erfgoedveld een uitgelezen partner.

ABDIJ VAN PARK: INNOVATIE EN DUURZAAMHEID

In 2011 sloten de stad Leuven en de norbertijnen van de Abdij van Park een erfpachtovereenkomst. Wat daar sindsdien is gebeurd, is een schoolvoorbeeld van erfgoed, innovatie en samenwerking over sectoren heen en door professionals en vrijwilligers samen. Dankzij een uniek samenwerkingsproject van vele partners – en met belangrijke financiële steun van de Vlaamse overheid – gingen de restauratie en herbestemming in 2012 van start: toen is de toekomst begonnen. In 2025 wordt het project voltooid, al is het natuurlijk nooit ‘af’. En in 2029 bestaat de Abdij van Park 900 jaar.

Er is iets bijzonders aan de hand op deze prachtige groene plek met haar gebouwenpatrimonium: er werd resoluut gekozen voor een hedendaagse herintroductie van voormalige functies. Dat is iets anders dan nieuwe bestemmingen integreren in een bestaand gebouw. De abdij blijft dan ook een belangrijke plek van zingeving, religie, erfgoed en cultuur. Van innovatie en duurzaamheid, zoals al eeuwen. Dat sluit naadloos aan bij de visie en ambities die we in deze landschapstekening schetsen.