Methodische experimenten

rond co-eigenaarschap en meer representativiteit

WAT ZULLEN WE DOEN?

WAT VOEGEN WE TOE AAN HET LEUVENSE ERFGOEDLANDSCHAP?

Het Vertrekpunt

Leuven is een cultureel diverse stad die meer dan 170 nationaliteiten telt in haar bevolking van permanente en tijdelijke bewoners. Hoe kunnen we de rijkdom aan verhalen, objecten, perspectieven en expertises van de huidige stadsbewoners meer bij de erfgoedwerking betrekken? En welk erfgoed brengen nieuwe gemeenschappen in Leuven? Hoe gaan we daarmee om in onze collectievorming? En in sterke erfgoedprojecten die een duurzame brug slaan naar diverse gemeenschappen en naar een cultureel diverse bevolking, in een stad waar veel jonge mensen verblijven? Op vragen als deze zoekt de hele Vlaamse erfgoedsector antwoorden.

Hoe dan ook, een groot deel van het in Leuven beheerde cultureel erfgoed heeft een internationale uitstraling. Een aantal erfgoedactoren zijn ook internationaal ‘vernetwerkt’ en slagen erin die netwerken om te zetten in concrete projecten.

Breed, inclusief, over maatschappelijke sectoren heen: het zijn kenmerken van veel van wat de Leuvense erfgoedsector doet. Erfgoed en het onderwijs, de zorg, de kunsten, cultuur, het toerisme…: het zijn in Leuven hoe langer hoe meer vanzelfsprekende koppels. Op deze weg willen we voortgaan. Net zoals we de kunstmatige scheiding tussen ‘soorten erfgoed’ – onroerend, roerend, immaterieel – met plezier overstijgen en de diverse vormen van expertise gretig samenvoegen. Om samen sterker te staan.

De horizon 2035 wordt een brede, diverse en grenzeloze horizon. Zoveel is duidelijk.

• Als cultureel-erfgoedorganisaties in een stad met veel stemmen verbreden we onze werking en de bijbehorende mechanismen, en stellen we automatismen ter discussie. Het grote doel is helder: ervoor zorgen dat die werking een weerspiegeling wordt van onze huidige stad en samenleving. In het veranderingsproces richting meer inclusiviteit zetten we als Leuvens cultureel-erfgoedveld labowerkingen en proeftrajecten op.

• Wat we uit die trajecten leren, verankeren we in onze organisaties, om ze meer inclusief, representatief en futureproof te maken. Om onze ambities te realiseren ambiëren we nog meer vormen van samenwerking met organisaties die bezig zijn met diversiteit en toegankelijkheid, onderwijs, welzijn, zorg en recreatie.

• We experimenteren met cocreatie in onze hele werking, samen met een aantal doelgroepen en de bijbehorende ‘culturen’ (in ruime zin). Zo zullen we de blik op onze collecties en op de cultureel-erfgoedwerking verruimen, veranderen, omgooien, herkaderen…

NIEUW EXPERIMENT: PROEFTUIN INCLUSIE EN DEKOLONISATIE

We wisselen als erfgoedsector nog intenser inzichten en methodieken rond meerstemmigheid, diversiteit en intercultureel dialogeren uit met diensten en spelers in de domeinen Diversiteit, Cultuur, Welzijn, Onderwijs en Jeugd. We leren van hen.

Met doelgroepen werken we cocreatief samen en delen we ervaringen. Twee voorbeelden zijn de werking met doven en slechthorenden in de stad (o.m. visiotours, zie pagina 83.) en het thema dekolonisatie. Enkele vragen bij dat laatste thema zijn onder meer: hoe ga je om met koloniale collecties? En wat met koloniaal erfgoed in de openbare ruimte? De KU Leuven is met de thematiek bezig (Commissie Koloniaal Verleden en Koloniaal Erfgoed). En ook de stad ondersteunt initiatieven die de openbare ruimte dekoloniseren: het gaat van een stadswandeling over een muurschildering en kunstwerk tot dialoogtafels. Daar haken we op in. Met de sector en Erfgoedlabo brengen we mogelijke trajecten in kaart en organiseren we studiedagen en gesprekken met experts.

We trekken dekolonisatie ook open naar meerstemmigheid: hoe hiermee omgaan in de collectie- en archiefbeschrijvingen en -vorming? Hoe laten we in onze publiekswerking systematisch meer stemmen klinken? Hoe gaan we naar meer polyfonie?

NIEUW STADSPROJECT: ‘VERBEELDING VAN VOEDSEL’

In 2024 organiseren de partners van Erfgoedlabo Leuven een nieuw stadsproject rond (historisch) voedsel en de verbeelding daarvan in het erfgoed. Zoals elk erfgoedproject start ook dit van een hedendaags perspectief en van de actualiteit. Het hoeft geen betoog dat ‘voeding’ een belangrijk maatschappelijk thema was en is.

Een thema als dit beantwoordt perfect aan de wens van de sector om uit te breken en in cocreatie samen te werken met heel andere domeinen, sectoren en niet-traditionele erfgoedplekken in de stad. In dit geval gaat het om organisaties, diensten, ondernemingen en mensen die bezig zijn met diversiteit, kunst, horeca, welzijn, handel, buurtwerkingen... Het is een thematiek waar per definitie iedereen een nauwe band mee heeft en waarvan al gebleken is dat je er makkelijk grenzen mee doorbreekt.

NIEUW EXPERIMENT: PROEFTUIN ‘DE ERFGOEDZOEKERS’

Het erfgoed van morgen komt vandaag tot stand, zegt de boutade. Maar hoe capteer je dat? Dat is het uitgangspunt van het experiment ‘De Erfgoedzoekers’. Als nieuwe ‘goudzoekers’ trekken nieuwe erfgoedwerkers de stad (en de digitale wereld) in, op zoek naar ‘actueel erfgoed’, naar verhalen met een erfgoedtouch en naar wat er nu leeft. Ze doen dat in buurten – samen met buurtwerkers – en op sociale media. Het wordt een permanent proces van verzamelen van erfgoed zonder dat we vooraf doelen vastleggen.

We creëren een verzamelplek voor de veelheid aan verhalen en maken ze ook zichtbaar in onze erfgoedhuizen. De oogst brengen we ook terug naar de straten, buurten, scholen, pleinen enz.

Het Vertrekpunt

Dit is geen geringe ambitie. In één zin samengevat luidt ze: erfgoed en de bijbehorende kennis kunnen een motor van maatschappelijke innovatie zijn en zo de transitie naar een meer duurzame toekomst waar helpen maken. Erfgoed als zuurstof voor de toekomst.

Wat laat ons toe dit te beweren? Deze overtuiging: dat onze kennis van het verleden en de zorg voor wat we hebben geërfd – een ultieme vorm van duurzaamheid – inspiratiebronnen zijn bij het nadenken over hoe we morgen duurzaam willen samenleven. Dat veronderstelt dat we onze krachten en al onze knowhow en expertise bundelen. Het is opnieuw een pleidooi voor samenwerking om zo ieders potentieel volop te kunnen aanboren.

Er is in de Leuvense erfgoedzorg bijzondere expertise en innovatieve kennis voorhanden, die aansluit bij de erkenning van Leuven als Europese hoofdstad van innovatie (2020). Een aantal daarvan is verbonden met de KU Leuven, maar ook veel andere (professionele) erfgoedactoren hebben een bijzondere knowhow, technische vaardigheden en infrastructuur opgebouwd ten dienste van het erfgoed. Zij zijn bovendien bereid om hun kennis, ervaring, ruimte en middelen te delen om ze zo te bestendigen. Het Leuvense Erfgoedlabo (zie blz. 67) is daar al een voorbeeld van. Het gemeenschappelijke erfgoeddepot wordt het hoofdproject.

Onze samenleving staat voor de transitie naar een sociaal-economisch en ecologisch meer duurzame en rechtvaardige samenleving. De stad Leuven speelt daar een voortrekkersrol in. De Leuvense erfgoedorganisaties zullen in dit verhaal hun rol spelen, als sector en als maatschappelijke actor.

WAT ZULLEN WE DOEN?

• De innovatieve kracht van erfgoed en de specifieke expertise in de Leuvense cultureel-erfgoedsector zullen nog veel meer ingezet worden als een factor en zelfs een motor van duurzame maatschappelijke ontwikkeling, in een samenspel met andere domeinen van de menselijke activiteit, zoals daar zijn: cultuur, onderzoek, innovatie, onderwijs, zorg, onroerend erfgoed, toerisme...

• Met sleutelorganisaties en transversale netwerken (Leuven 2030, Mindgate...) zetten we transitiewerven op. Die steunen op een gedeeld belang en een gedeeld gevoel van urgentie. Samen gaan we aan de slag met maatschappelijke vraagstukken, zoals de circulaire economie, de herbestemming van erfgoedplekken, de kennis van technieken en ambachten, de klimaatadaptatie, armoede en welzijn…

• De resultaten van deze transitiewerven zullen we als Leuvens cultureel-erfgoedveld gezamenlijk uitdragen op lokale, Vlaamse, Belgische, Europese en internationale schaal. Zo zal Leuven zich profileren als een baken voor een duurzame, innovatieve en zuurstofrijke omgang met cultureel erfgoed.

WAT VOEGEN WE TOE AAN HET LEUVENSE ERFGOEDLANDSCHAP?

NIEUWE SITE: EEN GEMEENSCHAPPELIJK ERFGOEDDEPOT MET REGIONALE DIENSTVERLENING

De Leuvense erfgoedspelers slaan de handen in elkaar voor de bouw en de werking van een vernieuwend en doorgedreven ‘integraal’ en gemeenschappelijk state-of-the-art erfgoeddepot. Dat zal een oplossing aanreiken voor de al sinds jaren hoge nood aan kwaliteitsvolle depotruimte in Leuven.

Innovatief in het Leuvense depotverhaal is dat de stukken niet volgens eigenaars/beheerders geordend en bewaard worden, wel aan de hand van materiaal-technische kenmerken. Zo ontstaan er kansen om nieuwe verhalen te vertellen met stukken die nooit eerder met elkaar in verband gebracht werden.

Deze vernieuwende aanpak gaat gepaard met een nieuwe samenwerkingscultuur. Want het depot wil ook uitgroeien tot een dienstencentrum, waar erfgoedspelers uit de regio terecht kunnen voor ondersteunende diensten, zoals fotografie, scanning of zelfs restauraties. Zo komt het nieuwe depot ook tegemoet aan behoeften van niet-professionele erfgoedspelers en aan de noden van erfgoed dat bewaard wordt buiten het reguliere professionele circuit.

Cruciaal voor de werking van het gemeenschappelijke erfgoeddepot zijn digitale toepassingen en hun grenzeloze mogelijkheden. Radicaal digitaal: digitale technologie wordt toegepast in alle onderdelen van de werking. Er komt een gezamenlijk digitaal platform: van ‘linked data’, van alle collecties in het depot en breder, van digitale en fysieke collecties van alle partners in het Erfgoedlabo. We hopen op steun van stad Leuven, de KU Leuven en de Vlaamse Overheid.

NIEUW EXPERIMENT: PROEFTUIN ‘HOE KAN ERFGOED EEN ROL SPELEN BIJ HET PSYCHISCH EN SOCIAAL WELZIJN VAN JONGEREN?’

Samen met de Leuvense vzw De Hulster onderzoeken we hoe lokaal erfgoed ingezet kan worden voor jonge mensen met een psychische kwetsbaarheid. Welke rol kan cultureel, immaterieel en onroerend erfgoed spelen bij hun herstel en maatschappelijke (re)integratie? De Hulster is een samenwerkingsverband van verschillende diensten zoals Beschut Wonen, Mobiel Team GGZ Leuven-Tervuren en Activering. Ook in het nieuwe Vesaliusproject wordt deze samenwerking voortgezet.

NIEUW EXPERIMENT: PROEFTUIN ‘RENT A HERITAGE PROFESSIONAL’

Omgaan met dingen die verloren dreigen te gaan, daar zijn we als Leuvens erfgoedveld goed in. Noem het de erfgoedreflex. We willen die versterken en introduceren in andere sectoren. Maar het gaat niet alleen om het erfgoed als zodanig: zo willen we ook ‘historisch geïnspireerde innovatie’ teweegbrengen, vanuit de basisidee dat vernieuwing altijd ook ‘verankerd’ is. Anders gezegd: we zetten onze specifieke expertise in andere sectoren in om hen te helpen bij het oplossen van actuele vraagstukken. Zo maken we duidelijk dat erfgoed ook sleutels voor verandering in handen heeft.

Deze proeftuin sluit aan bij Studio Stad, een project in het historische stadhuis waar spelers die bezig zijn met ‘erfgoed’ en ‘innovatie’ samen met partners zoeken naar oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken met historische antecedenten én waarvan in de Leuvense erfgoedcollecties sporen terug te vinden zijn.

NIEUW PROJECT: BRABANTSE WOUDEN EN WALDEN

Bij Leuven reiken prachtige (erfgoed)landschappen tot aan de stadsrand. Het project ‘Brabantse Wouden – kandidaat Nationaal Park’ – biedt unieke kansen om het bewustzijn te vergroten van dit rijke landschappelijk en historisch erfgoed en om dat te koppelen aan collecties en aan immaterieel erfgoed in en rond Leuven. Het gaat meer concreet om MeerdaalwoudHeverleebos, het Zoniënwoud en het Hallerbos, stuk voor stuk omvangrijke oud-boscomplexen, met een ‘menselijk verleden’ dat tot in de Keltisch-Romeinse tijd reikt. Het gebied ademt geschiedenis en herbergt tal van spectaculaire erfgoedsites: herkenbare oude akkers uit de Keltisch-Romeinse tijd, het langbed De Tomme (Vlaanderens oudste monument), heel oude bomen en bosbodems, middeleeuwse ijzermijnen en leemgroeven, grafsites…

Het project ‘Brabantse Wouden – kandidaat Nationaal Park’ is een nauwe samenwerking van de Provincie Vlaams-Brabant, Agentschap Natuur en Bos, Vrienden Heverleebos en Meerdaalwoud, historische en erfgoedorganisaties, experts, andere sectoren (archeologie, toerisme, landbouw) en de betrokken gemeenten.

Stad Leuven is ook partner in ‘Walden’, een project van de provincie. ‘Walden’ staat voor ‘Wouden Akkers en Landschappen in de Dijlevallei Ecologisch laten Netwerken’. Het doel is blauw-groene-open-ruimtenetwerken tot stand te brengen op het grondgebied van de gemeenten en zo bij te dragen aan de ambitie van de naburige Brabantse Wouden. Dit biedt ook mooie kansen om erfgoedcollecties in te zetten, zoals historische kaarten en kaartenboeken.

Vernieuwend, duurzaam, in samenwerking: zo komen ook in dit ‘groene’ voorbeeld de ambities van de Leuvense cultureel-erfgoedsector samen.

ECOLOGISCHE DUURZAAMHEID EN ERFGOED: ‘KLIMAATROBUUST’

Voor het internationale erfgoedproject ‘Water&Land. Immaterieel erfgoed en duurzame ontwikkeling’ slaan CAG en het KIEN (Kenniscentrum immaterieel erfgoed Nederland) de handen in elkaar. Hun doel: onderzoeken hoe immaterieel erfgoed een hefboom kan zijn voor ecologische duurzaamheid.

Het driejarige project (2022-2025) gaat in op drie uitdagingen, die nauw met elkaar samenhangen: waterbeheer, biodiversiteit en bodemvruchtbaarheid. Samen met erfgoedgemeenschappen in Vlaanderen en Nederland die door hun inspirerende praktijken verbonden zijn met deze uitdagingen, onderzoekt het hoe traditionele kennis kan bijdragen aan een ecologische en klimaatrobuuste toekomst. Na dit project zal CAG deze werkingslijn integreren in zijn basiswerking. ‘Klimaatrobuust’ is daarin een speerpunt.

KU

–en jij?

Damiaan Vandaag

Alamire Foundation

Centrum Agrarische Geschiedenis

Vrienden van Heverleebos en Meerdaalwoud

Maurits Sabbebibliotheek

Cultureel erfgoed annuntiaten Heverlee

Rijksarchief Leuven

Scouts en Gidsen Museum Leuven

Erfgoedvrijwilligers

Deelraad Erfgoed

Documentatiecentrum Vlaams-Brabant Erfgoedcel Leuven Erfgoedlabo Leuven

Stadsarchief Leuven Universiteitsarchief KU Leuven (AHP)

Van Wicmale tot Wijgmaal Vrienden Abdij van Park

Campanae Lovanienses

Wetenschappelijke collecties KU Leuven (AHP)

Leuven Publiekswerking , Congressen en Evenementen Kunstpatrimonium

Wijdromenervandat mensenin2035demusea,de archieven,debibliothekenende erfgoedspelersinhunstad beschouwenalskrachtige bondgenoten,opwiezekunnen rekenenommeervattekrijgen opdecomplexewerkelijkheid. Alsopenengastvrijeontmoetingsplaatsendieverhalenmetje delen,vanuitperspectievendie jebandbreedteverruimen,je verbeeldingprikkelenenje sterkerdoenstaantegenover nepnieuwseninformatietsunami’s.’

LEUVEN

Alsjevandaagdedagmedischehulpkangebruiken,gaje naarjevastehuisarts,diezonodigdoorverwijstnaareenspecialist. Alsjein2035erfgoedhulpzoukunnengebruiken–voorhistorisch begrip,brederekennisofgewooneengoedgevoel–stapjenaarje vertrouwdeerfgoedplaats,diezonodigdoorverwijstnaareen specialist.DatkandoordatdeLeuvenseerfgoedspelersnauw samenwerken,elkaarssterkepuntenkennenenbijzondergastvrij zijn.InKULeuvenBibliothekenstaanweklaarvooriedereendie meerwilwetenoveroudeboekenenhandschriften.’

KU LEUVEN BIBLIOTHEKEN

Onsmuseumherstructurerenenklaarmakenvoor detoekomst,zodathetvooriedereentoegankelijkwordt. Samenwerkenmetanderevrijwilligersenpartnersomhet erfgoedvanscoutsengidsenuittedragen,inonsmuseum enopandereplaatsenenmanieren.’

SCOUTS EN GIDSEN MUSEUM LEUVEN

Leuven

VAN DE CULTUREEL ERFGOEDSECTOR het Leuvens dialect

Familiekunde Vlaanderen regio

Eenkwaliteitsvolle, uniekeenlaagdrempelige regionaal-historische bibliotheek,waarjeniet omheenkuntalsjede geschiedenisenhet erfgoedvanstadenstreek wilbestuderen,datwillen wenogmeerworden.’

DOCUMENTATIECENTRUM VLAAMS-BRABANT