Η Γερμανική Δημοκρατία της Βαϊμάρης 1919-1933 (Deutsches Reich - Weimarer Rpublik) by STAVROS STAFYLAKIS

Σταύρος Στ. Σταφυλάκης

Η Γερμανική Δημοκρατία της Βαϊμάρης

Weimarer Republik

Αθήνα 2019

Η Γερμανική αυτοκρατορία 1871-1918

Η Γερμανία της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης (με κίτρινο χρώμα τα εδάφη που έχασε με τη Συνθήκη των Βερσαλλιών)

Περιεχόμενα Πρόλογος Εισαγωγή

9 11

01. Τα μετά την ήττα

01.01. Η Γερμανία σε χάος 01.02. Η ανταρσία των ναυτών του Κιέλου 01.03. Η εξέγερση στη Βαυαρία 01.04. Η 9η Νοεμβρίου 1918 – Η ανακήρυξη της Δημοκρατίας 01.05. Η υπογραφή της ανακωχής 01.06. Η προκήρυξη εκλογών Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης 01.07. Η ίδρυση του ΚΚΓ και η εξέγερση του Σπάρτακου 01.08. Οι εκλογές για τη Συντακτική Εθνοσυνέλευση 01.09. Απεργίες, κοινωνική αναταραχή και ανταρσία 01.09.01. Η Σοβιετική Δημοκρατία της Βρέμης 01.09.01. Η Σοβιετική Δημοκρατία της Βαυαρίας

02. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών 02.01. Οι διαπραγματεύσεις και η υπογραφή 02.02. Οι όροι της Συνθήκης των Βερσαλλιών

03. Το Σύνταγμα της Βαϊμάρης 04. Το πραξικόπημα Kapp-Lüttwitz 04.01. Η εργατική εξέγερση του Ρουρ 04.02. Οι εκλογές της 6ης Ιουνίου 1920

05. Η Συνθήκη του Ραπάλλο και η δολοφονία Ratenau 05.01. Οι επανορθώσεις και τα επακόλουθα 05.02. Η Συνθήκη του Ραπάλλο 05.03. Η δολοφονία του Rathenau

21 23 26 28 30 32 33 39 42 43 44

49 49 53

57 63 68 71

74 74 78 81

06. Η οικονομική κρίση του 1923 06.01. 06.02. 06.03. 06.04.

Γαλλία και Βέλγιο καταλαμβάνουν το Ρουρ Έκρηξη πληθωρισμού στη Γερμανία Το Πραξικόπημα της Μπιραρίας του Μονάχου Η οικονομία σταθεροποιείται

07. Η πενταετία της ευημερίας 1924-29 07.01. 07.02. 07.03. 07.04. 07.05.

Οι δυο κοινοβουλευτικές εκλογές του 1924 Θάνατος του Ebert Ο Hindenburg Πρόεδρος της Δημοκρατίας Οι Συνθήκες του Λοκάρνο Πολιτική κρίση και εκλογές 1928

08. Τα χρόνια της παρακμής 1929-1932 08.01. 08.02. 08.03. 08.04.

Το κραχ του 1929 - Παγκόσμια οικονομική κρίση Κυβέρνηση Μπρύνινγκ (Brüning) Εκλογές 1929: Άνοδος των Ναζί και αδιέξοδο Ο Hindenburg επανεκλέγεται

09. Η Γερμανία οδεύει προς το μοιραίο 09.01. 09.02. 09.03. 09.04.

Ο Φραντς φον Πάπεν καγκελάριος Εκλογές 31ης Ιουλίου 1932 και πολιτικό χάος Το Κύκνειο Άσμα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης Τέλος της Δημοκρατίας – Αρχή των δεινών

10. Τα βήματα του Χίτλερ προς τον όλεθρο

86 86 89 92 98

102 102 106 107 109 112

116 116 119 120 125

129 129 132 136 140

143

10.01. Διάλυση της Δημοκρατίας με όρους νομιμότητας 10.02. Τα γεγονότα που σημάδεψαν την εξαετία 1933-39

143 145

10.02.01. Φεβρουάριος 1933: Εμπρησμός του Ράιχσταγκ 10.02.02 Εκλογές της 5ης Μαρτίου 1933 10.02.03 Ψήφιση του Εξουσιοδοτικού Νόμου 10.02.04 1933: Έτος εδραίωσης της ναζιστικής εξουσίας

146 149 151 153

10.02.05 1934-35: Χίτλερ, ο κυρίαρχος Φύρερ του Ράιχ

158

Η Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών Θάνατος Χίντενμπουργκ-Δημοψήφισμα Διώξεις Μαρτύρων του Ιεχωβά Διώξεις Ομοφυλοφίλων

158 161 163 164

Θέσπιση υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας Οι Νόμοι της Νυρεμβέργης

10.02.06 1936-39: Τριετία σύγκρουσης και… Πόλεμος Προσάρτηση του Σάαρ 1936: Στρατικοποίηση της Ρηνανίας-Εκλογές 1936: Εγκαθίδρυση Άξονα Βερολίνου-Ρώμης-Τόκυο 1937: Τα πρώτα στρατόπεδα συγκέντρωσης 1938: Ενσωμάτωση της Αυστρίας (Anschluss) Σεπτέμβριος 1938: Συμφωνία του Μονάχου Νοέμβριος 1938: Η Νύχτα των Κρυστάλλων Μάρτιος 1939: Κατάληψη της Τσεχοσλοβακίας Αύγουστος 1939: Συμφωνία Μολότοφ-Ρίμπεντροπ Σεπτέμβριος 1939: Εισβολή στην Πολωνία-Πόλεμος

11. Ο Πολιτισμός στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης 11.01. Η Χρυσή Δεκαετία του 1920 11.02. Οι Επιστήμες 11.02.01. Φυσική-Χημεία-Μαθηματικά 11,02,02. Φιλοσοφία-Κοινωνιολογία-Ψυχανάλυση 11.03. Οι Τέχνες και τα καλλιτεχνικά ρεύματα 11.03.01. Εικαστικές Τέχνες 11.03.02. Αρχιτεκτονική-Σχέδιο 11.03.03. Λογοτεχνία 11.03.04. Θέατρο-Κινηματογράφος-Μουσική-Χορός Θέατρο Κινηματογράφος Μουσική-Χορός

165 166

168 169 170 171 172 175 177 179 181 182 185

189 192 195 195 199 203 205 209 211 216 216 219 224

12. Ευρετήριο Ονομάτων

226

Πρόλογος Η πολιτική ζωή των πρώτων δεκαετιών του αιώνα που διανύουμε (21ου) εμφανίζει μια ομολογουμένως αιφνίδια, δυσάρεστη αλλά και επικίνδυνη επέλαση του αριστερού και του δεξιού λαϊκισμού.

Ο όρος λαϊκισμός (μεταφραστικό δάνειο από την αγγλική populism) αναφέρεται σε μια σειρά προσεγγίσεων και συνθημάτων που υιοθετεί μια πολιτική ομάδα, τα οποία τονίζουν υπερβολικά το ρόλο του ‘λαού’ τον οποίο φέρνουν σκοπίμως σε μόνιμη αντιπαράθεση με την αποκαλούμενη «ελίτ», δηλαδή την καθεστηκυία τάξη ή/και ακόμα ακριβέστερα τον πολιτικό αντίπαλο αυτής της ομάδας.

Λαϊκιστές ηγέτες υπήρχαν πάντα, αλλά στον 20ό αιώνα, κάποιοι από αυτούς κέρδισαν την εξουσία ‘χαϊδεύοντας τα αυτιά’ του λαού με ευκολοχώνευτα και απλοϊκά συνθήματα. Αναφέρουμε μερικούς όπως τον Χουάν Περόν της Αργεντινής (σημαντικό ρόλο στην προώθησή του στην εξουσία έπαιξε η χαρισματική σύζυγός του Εβίτα), τον δικό μας Ιωάννη Μεταξά, τον Ούγγρο κομμουνιστή Μπέλα Κουν, τον Μπενίτο Μουσολίνι της Ιταλίας, τον Χίτλερ της Γερμανίας και αρκετούς άλλους. Οι δυο τελευταίοι οδήγησαν τον κόσμο στον καταστρεπτικότερο και πιο αιματηρό πόλεμο της ιστορίας, γνωστό ως Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά από εφτά και πλέον δεκαετίες ειρήνης και ευημερίας για τους λαούς της Ευρώπης και του υπόλοιπου κόσμου και μετά από μια σοβαρή οικονομική κρίση που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ το 2008 και εξαπλώθηκε ταχύτατα σε όλο τον κόσμο και ιδιαίτερα στις αδύναμες οικονομικά χώρες, ο λαϊκισμός σήκωσε και πάλι κεφάλι και στις μέρες μας, έχει ήδη επικρατήσει σε αρκετές γωνιές του πλανήτη, κερδίζοντας συνεχώς νέους οπαδούς και απειλεί να κερδίσει την εξουσία, όχι μόνο σε τριτοκοσμικές αλλά και σε αρκετές παραδοσιακά δημοκρατικές και ευνομούμενες χώρες. Κατέχουν ήδη στην εξουσία στις χώρες τους, ο αριστερός λαϊκιστής Νικολάς Μαδούρο (διάδοχος του νεκρού Ούγκο Τσάβες) στη Βενεζουέλα, ο αριστερός εθνολαϊκιστής Έβο Μοράλες στη Βολιβία, ο ακροδεξιός Ζαΐχ Μπολσονάρου στη Βραζιλία, ο λαϊκιστής ηγέτης της ριζοσπαστικής Αριστεράς Αλέξης Τσίπρας σε (ανορθόδοξη) συνεργασία με τον ακροδεξιό εθνολαϊκιστή Καμμένο στην Ελλάδα, ο δεξιός εθνικιστής Βίκτορ Ορμπάν στην Ουγγαρία, ο ευρωφοβικός δεξιός λαϊκιστής Πέπε Γκρίλο σε συνεργασία με τη ακροδεξιά εθνικιστική Λίγκα του Βορρά στην Ιταλία και ο επίσης ακραίων συντηρητικών θέσεων Ντόλαντ Τραμπ στις Ηνωμένες Πολιτείες. Και δεν θα φανεί πλέον παράξενο να δούμε στην Βρετανία κυβέρνηση του ευρωφοβικού δεξιού λαϊκιστή όπως ο Νάιγκελ Φάραντζ (που οδήγησε τη χώρα στο Brexit) ή κάποιου διαδόχου του ή του αριστερού επίσης λαϊκιστή Τζέρεμυ Κόρμπιν, ούτε να φτάσει κάποια στιγμή στο σημείο ο γαλλικός λαός να πρέπει να επιλέξει για πρόεδρο μεταξύ της ακροδεξιάς Μαρίν ΛεΠεν και του αριστερού λαϊκιστή Ζαν-Λυκ Μελανσόν. Δυναμικά λαϊκίστικα κόμματα (κυρίως της δεξιάς) έχουν αποσπάσει σημαντικό αριθμό οπαδών και εδρών στα κοινοβούλια της Γερμανίας, της Δανίας, της Φινλανδίας, της Ολλανδίας, της Τσεχίας, της Σουηδίας και

άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Το σημαντικότερο ατού αυτών των κομμάτων είναι η σταθερή αντίθεσή τους προς το αυξανόμενο κύμα προσφύγων και λαθρομεταναστών από τις ισλαμικές χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής. Το κύμα αυτό απειλεί να ανατρέψει τις θρησκευτικές, φιλοσοφικές και πολιτιστικές ισορροπίες της Ευρώπης, αφού μεγάλο μέρος αυτών των μεταναστών δεν αναγνωρίζει κανένα ανθρώπινο νόμο ανώτερο από αυτόν της ισλαμικής σαρίας. Τέλος πάντων, το θέμα αυτό είναι πολύ μεγάλο και δεν είναι δυνατό να αναπτυχθεί στον περιορισμένο χώρο αυτού του προλόγου, ούτε και είναι αντικείμενο αυτού του πονήματος. Τέθηκε, γιατί θυμίζει σε πολλά σημεία την αντίστοιχη περίοδο του μεσοπολέμου στην Ευρώπη, όταν η πρωτοφανής οικονομική κρίση που ξέσπασε με το Μεγάλο Κραχ του 1929 στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, εξαπλώθηκε σαν τσουνάμι στις οικονομίες των χωρών της Ευρώπης και άλλαξε άρδην τη ζωή των πολιτών της (εργαζομένων και εργοδοτών), που μόλις είχαν αρχίσει να βλέπουν τα πρώτα σημάδια φωτός μέσα από τα συντρίμμια του Μεγάλου Πολέμου.

Σταύρος Στ. Σταφυλάκης

Εισαγωγή Η 18η Ιανουαρίου 1871 είναι ιστορική ημέρα για το γερμανικό έθνος. Ο Πρώσος βασιλιάς Γουλιέλμος Α’ (Wilhelm I’) ανακηρύσσεται αυτοκράτορας της ενωμένης Γερμανίας στην Αίθουσα των Κατόπτρων των γαλλικών ανακτόρων των Βερσαλλιών. Πώς όμως φτάσαμε στο παράδοξο φαινόμενο, ένας βασιλιάς ξένης χώρας να ανακηρύσσεται αυτοκράτορας σε αίθουσα ανακτόρων της Γαλλίας; Θα δούμε πολύ σύντομα, τα γεγονότα που προηγήθηκαν. Πριν από δέκα χρόνια, την 2α Ιανουαρίου 1861, ο Γουλιέλμος διαδέχεται τον νεκρό πατέρα του Φρειδερίκο Γ’, στο θρόνο. Την εποχή εκείνη η Πρωσία ήταν ένα από τα γερμανόφωνα κράτη, που απάρτιζαν την Γερμανική Συνομοσπονδία (Deutscher Bund), η οποία είχε ιδρυθεί το 1815 - μετά την ήττα του Μ. Ναπολέοντα - σύμφωνα με μια από τις αποφάσεις του Συνεδρίου της Βιέννης. Ήταν μια χαλαρή ένωση 38 κρατών (μοναρχίες, δουκάτα και πριγκιπάτα) και 4 ελευθέρων πόλεων (δημοκρατίες). Ξεχώριζαν ως μεγαλύτερα και ισχυρότερα το βασίλειο της Πρωσίας και η Αυστριακή αυτοκρατορία. Ο βασιλιάς Γουλιέλμος ευτύχησε να τον πλαισιώσουν σπουδαίοι και άξιοι συνεργάτες, οι αποφάσεις των οποίων άλλαξαν την πορεία και τον προσανατολισμό της Πρωσίας. Δυο από αυτούς ήταν ο θεωρητικός πολέμου στρατάρχης Χέλμουτ φον Μόλτκε, (Helmuth von Moltke), και ο υπουργός Πολέμου Άλμπρεχτ φον Ρόον (Albrecht von Roon). Το στρατιωτικό αυτό δίδυμο έβαλε ως στόχο την ανάδειξη των πρωσικών ενόπλων δυνάμεων ως τον πιο αξιόμαχο και ισχυρό στρατό της Ευρώπης. Μεταξύ των μέτρων που έλαβαν ήταν η τριετής υποχρεωτική στρατιωτική θητεία και η δημιουργία μόνιμης δύναμης εφέδρων. Ο Moltke θεώρησε ότι ο σιδηρόδρομος αποτελούσε την ιδανική λύση για τις γρήγορες μετακινήσεις μεγάλων στρατιωτικών μονάδων και μερίμνησε ώστε ένα πυκνό σιδηροδρομικό δίκτυο να καλύψει την Πρωσία και μεγάλο μέρος άλλων γερμανικών κρατιδίων. Επίσης στην

χώρα απλώθηκε ένα πυκνό σύστημα τηλεγράφου, σημαντικού μέσου επικοινωνίας εκείνη την εποχή. Ο τρίτος – και ίσως σημαντικότερος - συνεργάτης του βασιλιά της Πρωσίας, ήταν ο Όττο φον Μπίσμαρκ (Otto von Bismarck), ο οποίος διετέλεσε καγκελάριος της Πρωσίας (και της ενωμένης Γερμανίας) για 28 ολόκληρα χρόνια (1852-1890). Θεωρείται μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας και ο πρωτεργάτης της ενοποίησης της Γερμανίας. Έμεινε στην ιστορία με το προσωνύμιο Ο Σιδηρούς Καγκελάριος. Από την στιγμή που εκλήθη να αναλάβει τα αξιώματα του καγκελαρίου και του υπουργού Εξωτερικών της Πρωσίας, ο Bismarck έδειξε τις προθέσεις του, παίρνοντας μια σειρά μέτρων, με τα οποία ενίσχυε την κυβερνητική εξουσία και αποδυνάμωνε το κοινοβούλιο. Ο Όττο φον Μπίσμαρκ

Ο στόχος του ήταν έκδηλος από την αρχή: ένα ενιαίο γερμανικό κράτος με την Πρωσία σε πρωταγωνιστικό ρόλο. Από την αρχή έδειξε επεκτατικές τάσεις και το 1864 επιτέθηκε στη Δανία και της απέσπασε τις γερμανόφωνες επαρχίες Σλέβιχ και Χολστάιν. Στην συνέχεια η Πρωσία προκάλεσε τον Πόλεμο των επτά εβδομάδων με την Αυστρία (1866), την οποία κέρδισε και την εξοβέλισε από την κούρσα της πρωτοκαθεδρίας των γερμανικών κρατών και συνεπώς την ανάμειξή της στις κοινές γερμανικές υποθέσεις. Ακολούθως, η Πρωσία κέρδισε το Ανόβερο, την Έσση και την Φρανκφούρτη και έθεσε υπό την κηδεμονία της τη νεοσύστατη Βορειογερμανική Ομοσπονδία (Norddeutscher Bund), η οποία ήταν αρχικά στρατιωτική ομοσπονδία που ιδρύθηκε το 1866 και έλαβε μορφή ομοσπονδίας 19 κρατών και τριών ελευθέρων πόλεων το 1867. Ο πληθυσμός της Ομοσπονδίας ήταν τότε περίπου τριάντα τέσσερα εκατομμύρια.

Ήταν πλέον σαφές ότι τα γερμανικά κράτη και κρατίδια βάδιζαν στο δρόμο της ενοποίησής τους. Ο Bismarck μερίμνησε για την θέσπιση ομοσπονδιακού Συντάγματος και την (για πρώτη φορά στην Ευρώπη) καθολική ψήφο των - άνω των 25 ετών - ανδρών πολιτών. Οι στρατιωτικές επιτυχίες και η ισχυροποίηση των Πρωσίας, ανησύχησαν τη Γαλλία του αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ’. Το 1870, με ασήμαντη αφορμή τη διαδοχή του Ισπανικού θρόνου, ξέσπασε ο γαλλοπρωσικός πόλεμος. Ο στρατός της Πρωσίας καλύτερα προετοιμασμένος και εξοπλισμένος, υπό την ηγεσία του στρατάρχη von Moltke, νίκησε κατά κράτος τους Γάλλους, συλλαμβάνοντας ανάμεσα στους αιχμαλώτους και τον Γάλλο αυτοκράτορα. Στη Γαλλία αποκαταστάθηκε μεν η Δημοκρατία, αλλά η εσπευσμένη άμυνα των Γάλλων, δεν έσωσε το Παρίσι που έπεσε τον Ιανουάριο 1871 στα χέρια των Πρώσων. Η συνθήκη ειρήνης ήταν ταπεινωτική για τους Γάλλους, που έχασαν την Αλσατία και τη Λωρραίνη και υποχρεώθηκαν σε καταβολή υπέρογκης πολεμικής αποζημίωσης. Με τη σύμφωνη γνώμη και των υπολοίπων κρατών της νότιας Γερμανίας (κυρίως της Βαυαρίας) - όπως είδαμε αρχικά - στην Αίθουσα των Κατόπτρων των Βερσαλλιών, ο νικητής Γουλιέλμος Α’ ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας της ενιαίας Γερμανικής Αυτοκρατορίας (Deutsche Kaiserreich), γνωστής και ως Δεύτερο Ράιχ. Ο βασικός εμπνευστής και θεμελιωτής της γερμανικής ενοποίησης ήταν ο Μπίσμαρκ, ο οποίος τιμήθηκε με το τίτλο του πρίγκιπα και διατήρησε τη θέση του καγκελάριου του νεοσύστατου κράτους. Η χώρα εκβιομηχανίστηκε γρήγορα και ξεπέρασε σε παραγωγή τη Γαλλία, ενώ πλησίασε τη Βρετανία. Το γερμανικό εμπόριο οργανώθηκε και η Γερμανία αναδείχθηκε σε μια από τις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις της εποχής. Το 1888, ο Γουλιέλμος Α’ πέθανε και τον διαδέχθηκε ο γιος του Φρειδερίκος, που σε τρεις μήνες πέθανε κι αυτός. Τον διαδέχθηκε ο γιος του Γουλιέλμος Β’ (Wilhelm ΙI’), ο οποίος έμελλε να είναι και ο τελευταίος Γερμανός αυτοκράτορας. Ο Γουλιέλμος (εγγονός της βασίλισσας της

Βρετανίας, Βικτώριας) είναι γνωστός και ως Κάιζερ, από το ρωμαϊκό Caesar από το οποίο προέρχεται και το αντίστοιχο ρωσικό Τσάρος. Από τη δεκαετία του 1880 η Γερμανία μπήκε στο χορό της δημιουργίας αποικιών, συμμετέχοντας στο διαμελισμό της Αφρικής. Οι αποικίες της ήταν το Τόγκο, το Καμερούν, η Γερμανική Νοτιοδυτική Αφρική (σήμερα Ναμίμπια) και η Γερμανική Ανατολική Αφρική (σήμερα Τανζανία, Ρουάντα και Μπουρούντι). Το 1879 η Γερμανία συνήψε συμμαχία με την Αυστροουγγαρία στην οποία λίγο αργότερα προσχώρησε και η Ιταλία (1882) και δημιουργήθηκε η λεγόμενη Τριπλή Συμμαχία. Η συμμαχία αυτή όμως, προκάλεσε την αντίστοιχη συσπείρωση της Βρετανίας και της Γαλλίας (και αργότερα της Ρωσίας) οι οποίες συνέπηξαν τη συμμαχία γνωστή και ως Εγκάρδια Συνεννόηση (Entente Cordiale) ή απλώς Αντάντ. Γελοιογραφία της εποχής απεικονίζει τον Κάιζερ Γουλιέλμο να σκοντάφτει στο βράχο της Entente Cordiale

Και τα δυο αντίπαλα μέρη είχαν αποδυθεί σε μια ξέφρενη κούρσα εξοπλισμών με πρωταγωνίστριες τη Γερμανία και τη Βρετανία. Ήταν ξεκάθαρο ότι αυτές οι μεγάλες συμμαχίες ετοιμάζονταν για πόλεμο. Την εποχή εκείνη τα Βαλκάνια ήταν η μπαρουταποθήκη της Ευρώπης. Η Αυστροουγγρική αυτοκρατορία ήταν ένα συνονθύλευμα εθνικοτήτων, Γερμανών μόλις το 25%, Ούγγρων 20%, Τσέχων 13%, Σλοβάκων 5%, Πολωνών 10%, Ρουμάνων 7% και νότιων Σλάβων (Κροατών, Σλοβένων Σέρβων, Βόσνιων) περί το 16%. Οι υπόλοιποι ήταν Ιταλοί, Ουκρανοί, Τσιγγάνοι και άλλοι. Αρκετές φορές οι λαοί αυτοί και ιδιαίτερα οι Σλάβοι, είχαν εξεγερθεί ζητώντας αυτονομία και ανεξαρτησία. Η Ρωσία, υποδαύλιζε το εθνικό φρόνημα των Σλάβων που, επιδίωκαν να ενωθούν σε ένα ενιαίο ισχυρό κράτος. Η προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης από την Αυστροουγγρική αυτοκρατορία το 1908 ήταν η αφορμή της δημιουργίας μιας μυστικής 14

τρομοκρατικής οργάνωσης νέων κυρίως σπουδαστών, με την επωνυμία Νεαρή Βοσνία. Η οργάνωση αυτή στόχευε αρχικά στην δολοφονία του αυτοκράτορα της Αυστροουγγαρίας Φραγκίσκου Ιωσήφ, αλλά μια απόπειρα που σχεδιάστηκε το 1911, δεν είχε συνέχεια. Ο επόμενος στόχος της ήταν η δολοφονία του διαδόχου του αυστριακού θρόνου Αρχιδούκα Φερδινάνδου Φραγκίσκου. Μια μικρή ομάδα έξι φανατικών και αποφασισμένων νεαρών της οργάνωσης ανέλαβε την πραγματοποίηση του στόχου. Η ευκαιρία δόθηκε τον Ιούνιο 1914, όταν ο ανιψιός του αυτοκράτορα και διάδοχος του θρόνου, Φερδινάνδος, αποφάσισε να επισκεφθεί με τη γυναίκα του Σοφία, το Σεράγεβο, πρωτεύουσα της νέας επαρχίας της αυτοκρατορίας, ΒοσνίαςΕρζεγοβίνης. Δολοφονία στο Σεράγεβο

Την 28η Ιουνίου ο εικοσάχρονος ΣερβοΒόσνιος φοιτητής Γαβρίλο Πρίνσιπ (που έμεινε στην ιστορία ως ο Άνθρωπος που άρχισε τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο) πυροβόλησε το πριγκιπικό ζευγάρι και τραυμάτισε θανάσιμα και τους δυο. Από τη στιγμή αυτή τα γεγονότα εξελίχθηκαν ραγδαία. Οι στρατιωτικοί της Αυστρίας πίστεψαν ότι ήρθε η στιγμή να συντρίψουν τη Σερβία, που καθοδηγούσε τις εξεγέρσεις των Σλάβων υπηκόων της αυτοκρατορίας. Στις 23 Ιουλίου, η αυστριακή κυβέρνηση, με την ενθάρρυνση της Γερμανίας, επέδωσε στη σερβική ένα τελεσίγραφο με ταπεινωτικούς για τους Σέρβους όρους. Η Σερβία έχοντας την υποστήριξη της Ρωσίας απέρριψε το αυστριακό τελεσίγραφο. Όταν στις 28 Ιουλίου η Αυστρία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Σερβίας η Ρωσία κήρυξε γενική επιστράτευση. Σε απάντηση η Γερμανία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Ρωσίας. Όταν η σύμμαχος της Ρωσίας, η Γαλλία, κάλεσε με τη σειρά της γενική επιστράτευση, η Γερμανία σε δυο μέρες 15

κήρυξε τον πόλεμο και κατά της Γαλλίας και αμέσως τα γερμανικά στρατεύματα εισέβαλαν στα ουδέτερα Λουξεμβούργο και το Βέλγιο. Η βρετανική κυβέρνηση είχε προειδοποιήσει τη Γερμανία, ότι τυχόν παραβίαση των συνόρων του ουδέτερου Βελγίου θα προκαλούσε σύρραξη και πράγματι στις 4 Αυγούστου και η Βρετανία με τη σειρά της μπήκε στον πόλεμο. Στο πλευρό της Βρετανίας τάχθηκαν και οι μεγάλες χώρες της Κοινοπολιτείας, Ινδία, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Νοτιοαφρικανική Ένωση και Καναδάς. Έτσι στις αρχές Αυγούστου 1914 είχαν ήδη μπει στον πόλεμο όλες οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Μόνο η Ιταλία, αν και ήταν μέλος της Τριπλής Συμμαχίας, ανακοίνωσε ότι θεωρούσε τον πόλεμο επιθετικό και θα παρέμενε ουδέτερη. Όμως το 1915, μπήκε στο πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ και την μιμήθηκαν το Μαυροβούνιο, και η Πορτογαλία. Το 1916 ακολούθησε η Ρουμανία τασσόμενη με την Αντάντ και στη συνέχεια το 1917 η – σπαρασσόμενη από τον διχασμό του γερμανόφιλου (μάλλον ουδετερόφιλου ) βασιλιά Κωνσταντίνου και του φίλου της Αντάντ Ελ. Βενιζέλου - Ελλάδα. Από την άλλη πλευρά η Οθωμανική αυτοκρατορία και η Βουλγαρία, τάχθηκαν στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων (της Τριπλής Συμμαχίας). Ουδέτερες ευρωπαϊκές χώρες έμειναν μόνο η Ελβετία, η Ολλανδία, η Ισπανία, η Σουηδία, η Δανία και η Νορβηγία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες κήρυξαν τον πόλεμο στη Γερμανία, μόλις το 1917, αλλά η συμβολή της χώρας αυτής για την έκβαση του πολέμου ήταν καθοριστική. Η αφορμή της έναρξης του πολέμου ήταν η δολοφονία του Φερδινάνδου στο Σεράγεβο, αλλά οι αιτίες είναι πολλές. Γενικά αποδεκτές αιτίες που οδήγησαν στο ξέσπασμα του πολέμου είναι: - Ο Μιλιταρισμός: Οι στρατηγοί πίεζαν τις κυβερνήσεις των μεγάλων δυνάμεων για συνεχή αύξηση των στρατιωτικών δαπανών, με το επιχείρημα ότι κάποιο άλλο αντίπαλο κράτος, τους είχε ξεπεράσει στην κούρσα των εξοπλισμών. - Ο Ιμπεριαλισμός: Από το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, άρχισε ο ανταγωνισμός για την κατάκτηση αποικιακών εδαφών στην Αφρική και στις άλλες ηπείρους. Η Βρετανία είχε αποικίες παντού και η Γαλλία 16

ήλεγχε μεγάλο μέρος της Αφρικής και εδάφη της Ασίας. Η Γερμανία και η Ιταλία, έστω και αργά, αναδύθηκαν ως αποικιοκρατικές δυνάμεις και θέλησαν να πάρουν κι αυτές μερίδιο από την ‘αφρικανική πίτα’. - Ο Εθνικισμός: Στο Συνέδριο της Βιέννης του 1815, οι νικητές του Ναπολέοντα σχεδίασαν το νέο χάρτη της Ευρώπης, αφήνοντας την Ιταλία και τη Γερμανία διαιρεμένες σε πολλά κρατίδια και αγνοώντας τις επιθυμίες των Πολωνών, των Τσέχων και κυρίως των λαών της Βαλκανικής που ήθελαν να απαλλαγούν από την οθωμανική αλλά και την αυστριακή κυριαρχία. Η ελληνική ανεξαρτησία και η ένωση των Ιταλών και των Γερμανών σε ενιαία κράτη αναζωπύρωσαν τις εθνικές διεκδικήσεις των Σλάβων της Βαλκανικής, που τις υποδαύλιζε η Ρωσία καλλιεργώντας το σύνθημα του Πανσλαβισμού. Ο Μεγάλος Ασθενής

- Ο Μεγάλος Ασθενής: Οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, διαγκωνίζονταν στην αρπαγή τμημάτων του Μεγάλου Ασθενούς, όπως αποκαλούσαν την εξασθενημένη και σε παρακμή Οθωμανική αυτοκρατορία. Η Βρετανία ήλεγχε την Αίγυπτο, η Ιταλία τη Λιβύη και η Γαλλία την Τύνιδα και το Αλγέρι. Η Ρωσία ήθελε τον έλεγχο των Στενών (Δαρδανέλια) για να μπορεί ο στόλος της να έχει πρόσβαση στη Μεσόγειο Θάλασσα. Η Γερμανία που εποφθαλμιούσε τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής, συμμάχησε με το σουλτάνο και ανέλαβε την αναδιοργάνωση του οθωμανικού στρατού και την δημιουργία της σιδηροδρομικής γραμμής Βερολίνου-Βαγδάτης. Έτσι άρχισε ο Μεγάλος Πόλεμος (αργότερα αποκλήθηκε Πρώτος Παγκόσμιος) που κράτησε χίλιες πεντακόσιες μέρες. Κανείς από τους ηγέτες, που αποφάσισαν τον πόλεμο αυτόν, δεν φανταζόταν ότι θα

διαρκούσε τόσο πολύ, οι περισσότεροι πίστευαν ότι θα τελείωνε ως τα Χριστούγεννα του 1914, όμως κράτησε ως το Νοέμβριο 1918. Κανείς επίσης δεν μπορούσε να φανταστεί τις συνέπειες, το αιματοκύλισμα της νεολαίας της Ευρώπης με πάνω από δέκα εκατομμύρια νεκρούς, άλλα είκοσι ένα εκατομμύρια τραυματίες στρατιωτικούς, πολλοί από τους οποίους έμειναν ανάπηροι ή πέθαναν αργότερα από τα τραύματά τους, καθώς και 7,5 εκατομμύρια αιχμαλώτους. Υπήρξαν ακόμα και αρκετά εκατομμύρια άμαχοι νεκροί (χωρίς τα θύματα της πανδημίας της ισπανικής γρίπης) και δεκάδες ερειπωμένες πόλεις. Αυτός ο πόλεμος αποθανατίστηκε για πρώτη φορά με δεκάδες χιλιάδες φωτογραφίες. Επίσης για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκαν τα αεροπλάνα, τα αερόπλοια Ζέπελιν, τα υποβρύχια, οι τορπίλες, τα θωρακισμένα οχήματα (τανκς) και πλοία (θωρηκτά). Έγινε ευρύτατη χρήση χημικών αερίων και εναέριων βομβαρδισμών Όπως είναι γνωστό ο Μεγάλος Πόλεμος έληξε ουσιαστικά με την αναγνώριση της ήττας από τις γερμανικές ένοπλες δυνάμεις στα τέλη Σεπτεμβρίου 1918. Η Βουλγαρία είχε ήδη συνθηκολογήσει και σε ένα μήνα ακολούθησε τον ίδιο δρόμο και η Οθωμανική αυτοκρατορία. Την 3η Νοεμβρίου καταρρέει η Αυστροουγγαρία, η οποία διαλύεται και τμήματά της δημιούργησαν νέα κράτη (Ουγγαρία, Τσεχοσλοβακία, Πολωνία, Γιουγκοσλαβία). Η ίδια η Αυστρία έγινε δημοκρατία και περιορίστηκε στο σημερινό μικρό της μέγεθος. Φυσικά ακολούθησαν ραγδαίες εξελίξεις στο εσωτερικό της Γερμανίας, ο κάιζερ Γουλιέλμος παραιτείται (ουσιαστικά κηρύσσεται έκπτωτος, και συνάμα οι διάφοροι πρίγκιπες των γερμανικών κρατιδίων), ανακηρύσσεται τo δημοκρατικό πολίτευμα και την 11η Νοεμβρίου 1918 αναγνωρίζεται και τυπικά η ήττα με την υπογραφή από εκπροσώπους της δημοκρατικής γερμανικής κυβέρνησης της άνευ όρων παράδοσης της χώρας στους συμμάχους της Αντάντ. Η ανακωχή υπογράφηκε, σε ένα σιδηροδρομικό βαγόνι στην Κομπιένη της Γαλλίας. Εκ μέρους των συμμάχων υπέγραψε ο Γάλλος στρατάρχης Φος (Ferdinand Foch) και εκ μέρους της Γερμανίας ο υπουργός Εξωτερικών Ματίας Έρτσμπεργκερ (Matthias Erzberger). 18

Ακολούθησαν οι συνθήκες των Βερσαλλιών με τη Γερμανία, του Αγίου Γερμανού με τη νεοσύστατη Δημοκρατία της Αυστρίας, του Νεϊγύ με τη Βουλγαρία και των Σεβρών με την Οθωμανική αυτοκρατορία. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών υιοθέτησε την πρόταση του προέδρου των ΗΠΑ Ουίλσον για την ίδρυση ενός διεθνούς οργανισμού - της Κοινωνίας των Εθνών - με στόχο τη ειρηνική διευθέτηση των διαφορών μεταξύ των εθνών και την αποφυγή νέων πολέμων. Το τέλος του πολέμου γιορτάστηκε με λαϊκούς πανηγυρισμούς στις νικήτριες χώρες και με αισθήματα ανακούφισης και λύτρωσης στις ηττημένες. Οι όροι της Συνθήκης των Βερσαλλιών ήταν ταπεινωτικοί και επαχθείς για τη νεαρή Δημοκρατία της Γερμανίας: Συρρικνώθηκε εδαφικά παραχωρώντας την Αλσατία και τη Λωρραίνη στη Γαλλία, σημαντικά πρωσικά εδάφη και τη Σιλεσία στην Πολωνία, το βόρειο (δανόφωνο) Σλέβιχ στη Δανία και κάποια εδάφη στο Βέλγιο και τη Λιθουανία. Συνολικά απώλεσε το 17% των εδαφών της. Η περιοχή του Σάαρ με τα πλούσια ανθρακωρυχεία πέρασε υπό γαλλικό έλεγχο και εκμετάλλευση για 15 χρόνια. Οι γερμανικές αποικίες στην Αφρική παραχωρήθηκαν στους Συμμάχους. Η Συνθήκη πρόβλεπε ακόμα: Ο γερμανικός στρατός δεν έπρεπε να υπερβαίνει τους 100.000 άνδρες και το ναυτικό τα 6 πολεμικά, 12 καταδρομικά και 6 πλοία συνοδείας. Τα υποβρύχια, τα τανκς και η αεροπορία καταργήθηκαν. Απαγορεύτηκε οποιαδήποτε ένωση της Γερμανίας με την Αυστρία στο μέλλον. Απαγορεύτηκε η παραγωγή, εισαγωγή ή εξαγωγή όπλων και χημικών και δηλητηριωδών αερίων. Και το επαχθέστερο: Η Γερμανία υποχρεώθηκε στην καταβολή πολεμικών αποζημιώσεων, σε χρυσό, άνθρακα, χάλυβα, αγροτικά προϊόντα, εργοστάσια, συνολικής αξίας πολλών δισεκατομμυρίων χρυσών μάρκων, ποσό τρομακτικό και δυσβάσταχτο για μια ήδη καταστραμμένη οικονομία. Οι όροι αυτοί δημιούργησαν ένα αίσθημα αδικίας και ταπείνωσης, αλλά και ρεβανσιστικής διάθεσης στο γερμανικό λαό, που δεν άργησε να βρει την έκφρασή της, λίγα χρόνια αργότερα στο πρόσωπο του Άντολφ Χίτλερ (Adolf Hitler).

Ο λαός του Παρισιού πανηγυρίζει το τέλος του Πολέμου

01. Τα μετά την ήττα 01.01. Η Γερμανία σε χάος Μετά από την παραδοχή της ήττας από τις γερμανικές ένοπλες δυνάμεις την 29η Σεπτεμβρίου 1918, οι εξελίξεις στο εσωτερικό της ηττημένης και καθημαγμένης Γερμανίας ήταν ραγδαίες. Οι πολιτικές δυνάμεις ήταν διαιρεμένες και ο κουρασμένος από τον πόλεμο και τις στερήσεις λαός βρισκόταν σε πλήρη σύγχυση. Σχεδόν καθημερινά στους δρόμους των γερμανικών πόλεων συγκρούονταν οι οπαδοί, τα μέλη και τα παραστρατιωτικά τμήματα των δυο άκρων: Μονάδα Freikorps

Της άκρας αριστεράς που την εκπροσωπούσαν κυρίως οι Σπαρτακιστές και το ένοπλο τμήμα τους η Κόκκινη Φρουρά και οι ένοπλες εθνικιστικές πολιτοφυλακές της άκρας δεξιάς, οι αποκαλούμενες Freikorps (Ελεύθερα Σώματα), που είχαν επανδρωθεί κυρίως με στρατιώτες που είχαν απολυθεί μετά το τέλος του πολέμου. Τα δυο αυτά άκρα όμως δεν εξέφραζαν τις ελπίδες και τις επιθυμίες της μεγάλης πλειοψηφίας του λαού, που εκείνο που κυρίως προσδοκούσε ήταν μια έντιμη ειρήνη. Όλοι ήξεραν ότι η Γερμανία θα έχανε κάποια τμήματα του εδάφους της, κυρίως την Αλσατία και τη Λωρραίνη προς τη Γαλλία και εκείνα τα τμήματα της Πρωσίας, που πλειοψηφούσαν οι Πολωνοί και θα περνούσαν στην κυριότητα του νεοσύστατου πολωνικού κράτους.

Οι περισσότεροι Γερμανοί είχαν την ελπίδα ότι οι απώλειες αυτές θα αντισταθμίζονταν με την προσάρτηση της Αυστρίας. Η αυστροουγγρική αυτοκρατορία των Αψβούργων είχε διαλυθεί και στις 12 Νοεμβρίου η αυστριακή Εθνοσυνέλευση είχε ψηφίσει ότι η μικρή πλέον Αυστρία αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα της νέας Γερμανικής Δημοκρατίας. Φυσικά αυτά ήταν ‘λογαριασμοί χωρίς τον ξενοδόχο’, στην προκειμένη περίπτωση ο ξενοδόχος ήταν οι νικητές σύμμαχοι, που δεν έβλεπαν με καλό μάτι την εδαφική επέκταση ενός ενιαίου γερμανικού κράτους. Ο καγκελάριος πρίγκιπας Μαξ της Βάδης

Στις 4 Οκτωβρίου σχηματίζεται εσπευσμένα κυβέρνηση με καγκελάριο τον πρίγκιπα Μαξιμιλιανό ή Μαξ της Βάδης (Max von Baden), συγγενή του αυτοκράτορα Γουλιέλμου και γνωστού για τα δημοκρατικά του φρονήματα. Στην κυβέρνηση συμμετείχαν το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD), οι Καθολικοί του Κέντρου και οι αριστεροί Φιλελεύθεροι του προοδευτικού Λαϊκού Κόμματος. Μια από τις πρώτες πράξεις της νέας γερμανικής κυβέρνησης ήταν η διακοπή των διπλωματικών της σχέσεων με την – επίσης νέα – σοβιετική κυβέρνηση, ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την οικονομική υποστήριξη των Ρώσων στους Γερμανούς επαναστάτες της άκρας αριστεράς. Η κατάσταση ήταν έκρυθμη και σε όλη τη χώρα έπνεε αέρας επανάστασης.

01.02. Η ανταρσία των ναυτών του Κιέλου Την 24η Οκτωβρίου 1917, λίγες ημέρες πριν λήξει ο Μεγάλος Πόλεμος, η ηγεσία του Γερμανικού Αυτοκρατορικού Ναυτικού διέταξε το στόλο που ναυλοχούσε στο Κίελο, να ξεκινήσει μεγάλης κλίμακας ναυτική επιχείρηση, πραγματοποιώντας επίθεση κατά του βρετανικού στόλου. Όμως, οι ναύτες ήξεραν ότι ο πόλεμος είχε κριθεί πλέον και ότι είχαν ήδη αρχίσει οι διαπραγματεύσεις για την παράδοση της Γερμανίας στους νικητές συμμάχους. Έτσι θεωρώντας ότι κάθε περαιτέρω αιματοχυσία ήταν άσκοπη, αρνήθηκαν να εκτελέσουν την διαταγή και κήρυξαν ανταρσία. Ναύτες του Κιέλου

Οι

πρωταίτιοι της ανταρσίας συνελήφθησαν και κλείστηκαν στη φυλακή. Το γεγονός αυτό προκάλεσε την οργή των ναυτών που αποφάσισαν κινητοποιήσεις με αίτημα την άμεση αποφυλάκιση των συναδέλφων τους. Περίπου 250 ναύτες συγκεντρώθηκαν το βράδυ της 1ης Νοεμβρίου στα γραφεία των εργατικών συνδικάτων του Κιέλου. Το ψήφισμά τους για την απαλλαγή των συλληφθέντων απορρίφθηκε από την ηγεσία του στόλου, ενώ η αστυνομία διατάχθηκε να κλείσει τα γραφεία του συνδικάτου. Οργισμένοι οι εξεγερμένοι με επικεφαλής τον ναύτη Karl Artelt και τον ναυτεργάτη Lothar Popp – και οι δυο μέλη του Ανεξάρτητου Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας

(USPD) - αποφάσισαν την πραγματοποίηση μαζικής κινητοποίησης σε ανοιχτό χώρο της πόλης του Κιέλου. Η συγκέντρωση πραγματοποιήθηκε το απόγευμα της 3 ης Νοεμβρίου με απροσδόκητα μεγάλη συμμετοχή χιλιάδων διαδηλωτών και εκπροσώπων και των εργατικών συνδικάτων. Το σύνθημα που κυριάρχησε ήταν Frieden und Brot (Ειρήνη και Ψωμί), που φανέρωνε ότι οι διαδηλωτές δεν απαιτούσαν απλώς την απελευθέρωση των κρατουμένων ναυτών, αλλά την άμεση λήξη του πολέμου και την βελτίωση των προμηθειών τροφίμων. Αφίσα Frieden und Brot

Ο γερμανικός λαός υπέφερε από μεγάλες ελλείψεις τροφίμων εξ αιτίας του ναυτικού αποκλεισμού της χώρας από το ναυτικό της Αντάντ που είχε ως συνέπεια την αδυναμία εισαγωγής τροφίμων και ειδών πρώτης ανάγκης στη Γερμανία. Οι ναύτες είχαν αναρτήσει την επαναστατική κόκκινη σημαία και στην ανταρσία προσχώρησε και η φρουρά της πόλης. Στο πλάι των εξεγερμένων βρέθηκαν οι εργάτες και οι Σπαρτακιστές1. Συγκροτήθηκε αμέσως μετά ένα μικτό συμβούλιο και μια από τις πρώτες του αποφάσεις ήταν η κήρυξη γενικής απεργίας με τελικό στόχο την επανάσταση. Οι διαδηλωτές υποκινούμενοι από τον Artelt, κατευθύνθηκαν προς τις στρατιωτικές φυλακές για να απελευθερώσουν τους ναύτες που κρατούνταν εκεί. Άγημα του Πολεμικού Ναυτικού Η Ένωση Σπάρτακος (Spartakusbund) ή απλώς Σπαρτακιστές ήταν ένα μαρξιστικό επαναστατικό κίνημα που ιδρύθηκε στη Γερμανία κατά τη διάρκεια του Μεγάλου Πολέμου, από τον Καρλ Λίμπκνεχτ και την Ρόζα Λούξεμπουργκ, μετά την αποχώρησή τους από το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD). Πήρε το όνομά της από τον ηγέτη της επανάστασης των δούλων της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Αργότερα ο Σπάρτακος μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα της Γερμανίας. 24 1

διατάχθηκε να τους σταματήσει με τα όπλα και ακολούθησε καταιγισμός πυρών που άφησε εφτά νεκρούς και είκοσι εννιά σοβαρά τραυματίες. Κάποιοι από τους διαδηλωτές έφεραν όπλα και απάντησαν τραυματίζοντας σοβαρά τον επικεφαλής αξιωματικό του αγήματος. Οι κρατούμενοι ναύτες απελευθερώθηκαν και δημιουργήθηκαν αμέσως μετά, μικτά επαναστατικά συμβούλια εργατών, ναυτών και στρατιωτικών κατά τα πρότυπα των Σοβιέτ της ρωσικής επανάστασης. Οι πόλεις-λιμάνια Κίελο και Βιλχελμσχάφεν ελέγχονταν τώρα από τα συμβούλια αυτά και είχαν καταληφθεί από 40.000 εξεγερμένους. Ο Gustav Noske

Το ίδιο βράδυ ο αντιπρόεδρος του SΡDΣοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Γκούσταφ Νόσκε (Gustav Noske) έφτασε στο Κίελο. Έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τους εξεγερμένους, οι οποίοι τον εξέλεξαν ως πρόεδρο του συμβουλίου των στρατιωτών, αλλά ο εκπρόσωπος του SΡD είχε σαφείς εντολές από την ηγεσία του κόμματος και τη νέα κυβέρνηση να θέσει υπό έλεγχο την εξέγερση. Πράγματι σύντομα ο Noske πέτυχε να μειώσει την επιρροή των συμβουλίων, αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό για να αποτρέψει την εξάπλωση της επαναστατικής φλόγας πολύ πέραν του Κιέλου. Το κλίμα ήταν πλέον εκρηκτικό, το πνεύμα της επανάστασης απλώθηκε και σε άλλες μεγάλες γερμανικές πόλεις όπως στις Αννόβερο, Βρέμη, Φρανκφούρτη, Μπρουνσβίκη και άλλες. Για να προληφθεί και η επέκταση της ανταρσίας στο Βερολίνο, στην πόλη κηρύχτηκε ο στρατιωτικός νόμος.

01.03. Η εξέγερση στη Βαυαρία Η φωτιά που άναψαν οι ναύτες στο Κίελο, εξαπλώθηκε γρήγορα σε πολλές από τις μεγάλες πόλεις της Γερμανίας. Το Μόναχο, η πρωτεύουσα της καθολικής Βαυαρίας ήταν γνωστό ως κέντρο αναρχικών και ριζοσπαστικών κινημάτων με ευήκοα ώτα σε κάθε είδους επαναστατικό σύνθημα. Το Βαυαρικό Βασίλειο {οίκος Wittelsbach (Βιτελσβάχων)} ήταν αυτόνομο τμήμα της Γερμανικής Αυτοκρατορίας. Από την 2α Νοεμβρίου 1918 ήδη, η βασιλική κυβέρνηση συμφώνησε με τα βαυαρικά κόμματα συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, μεταξύ των οποίων και την αναλογική εκπροσώπηση των κομμάτων στην Βουλή και την μεταβολή του πολιτεύματος σε συνταγματική μοναρχία. Ο Κουρτ Άισνερ

Όμως τα γεγονότα του γερμανικού επαναστατικού αναβρασμού ξεπέρασαν τις όποιες αποφάσεις. Το απόγευμα της 7ης Νοεμβρίου 1918 (πρώτης επετείου της Ρωσικής επανάστασης) ένα πλήθος 60.000 ανθρώπων συγκεντρώθηκε σε κεντρική πλατεία του Μονάχου για ν’ ακούσει τον ομιλητή Κουρτ Άισνερ (Kurt Eisner)2. Στην ομιλία του ο Άισνερ ζήτησε την άμεση κατάπαυση του πολέμου, τη θέσπιση εργασιακού οκταώρου, την οικονομική ανακούφιση των Ο εβραϊκής καταγωγής Κουρτ Άισνερ ήταν δημοσιογράφος, μέλος του SPD και χαρισματικός ομιλητής. Οργάνωσε την αποκαλούμενη Σοσιαλιστική Επανάσταση, την ανατροπή της βαυαρικής μοναρχίας και την ανακήρυξη του Ελεύθερου Κράτους της Βαυαρίας, του οποίου διετέλεσε πρόεδρος ως την ημέρα της δολοφονίας του (21/2/19) από ένα φιλομοναρχικό φοιτητή. 26 2

ανέργων, την παραίτηση του Βαυαρού βασιλιά Λουδοβίκου και του Γερμανού αυτοκράτορα Γουλιέλμου. Τέλος πρότεινε τον άμεσο σχηματισμό συμβουλίων εργατών και στρατιωτών. Το πλήθος βάδισε με ενθουσιασμό προς τους στρατώνες της πόλης και πήρε μαζί του τους περισσότερους οπλίτες που βρίσκονταν εκεί. Αυτοί που δεν προσχώρησαν ήταν πολύ κουρασμένοι από τον τετραετή πόλεμο και δεν ήθελαν να συμμετάσχουν σε κανενός είδους πολιτική διαμάχη. Το πλήθος των πολιτών και στρατιωτών που είχε ήδη ξεπεράσει τους 100.000 βάδισε προς το βασιλικό παλάτι. Το ίδιο βράδυ, εγκαταλειμμένος από το στρατό, ο βασιλιάς Λουδοβίκος εγκατέλειψε τα ανάκτορα και κατέφυγε με την οικογένειά του στο Σάλτσμπουργκ. Ήταν ο πρώτος από τους ηγεμόνες της Γερμανικής αυτοκρατορίας που εκθρονίστηκε. Η Βαυαρία

Έτσι κατέρρευσε η βαυαρική δυναστεία (της οποίας γόνος ήταν και ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδας Όθων) που κυβέρνησε τη χώρα επί επτά αιώνες. Συνολικά 21 Γερμανοί μονάρχες και πρίγκιπες εκθρονίστηκαν ως το τέλος του 1918. Το βράδυ της 8ης Νοεμβρίου ο Άισνερ κήρυξε την ίδρυση του Ελεύθερου Κράτους της Βαυαρίας. Πρόεδρος (Ministerpräsident) εξελέγη ο ίδιος. Ήταν μέλος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος και κρατούσε πάντα αποστάσεις από τις ακρότητες των δεξιών και των αριστερών κομμάτων και οργανώσεων.

01.04. Η 9η Νοεμβρίου 1918 Η ανακήρυξη της Δημοκρατίας Στο Βερολίνο η κατάσταση κινδύνευε να μπει σε τροχιά αναρχίας και μετά βίας η κυβέρνηση κρατούσε τα ηνία. Το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα απαίτησε την παραίτηση του Κάιζερ. Στις 9 Νοεμβρίου 1918, ο καγκελάριος Max von Baden, ανήγγειλε την παραίτηση του Γουλιέλμου από τους θρόνους του αυτοκράτορα της Γερμανίας και του βασιλιά της Πρωσίας. Την επομένη ο αυτοκράτορας, (που εκείνες τις ημέρες ζούσε στο Σπα του Βελγίου) και η οικογένειά του κατέφυγαν στην Ολλανδία. Ο Σάιντεμαν κηρύσσει την Δημοκρατία

Επίσης και ο Wilhelm, γιος του αυτοκράτορα και πρίγκιπας διάδοχος του παραιτήθηκε των δικαιωμάτων του επί του θρόνου. Την ίδια μέρα – θεωρώντας ότι η κατάσταση στην πρωτεύουσα κινδύνευε τα τεθεί εκτός ελέγχου παραιτήθηκε και ο Μαξ της Βάδης (Max von Baden) και την θέση του καγκελάριου ανέλαβε ο ηγέτης του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD), Φρίντριχ Έμπερτ (Friedrich Ebert). Η νέα κυβέρνηση (Συμβούλιο Λαϊκών Πληρεξουσίων) σχηματίστηκε από την σύμπραξη των κομμάτων της μεσαίας τάξης, δηλαδή του Σοσιαλδημοκρατικού, του Ενιαίου Σοσιαλδημοκρατικού (SPD και USPD) και κομμάτων του Κέντρου. Λίγες ώρες αργότερα ο βουλευτής του SPD Φίλιπ Σάιντεμαν (Philipp Scheidemann) ανακήρυξε από τον εξώστη του Reichstag (Ράιχσταγκ = το κτίριο του κοινοβουλίου) την μεταβολή του 28

γερμανικού πολιτεύματος σε Δημοκρατία. Σύμφωνα με τις αναμνήσεις του Scheidemann, πριν αποφασίσει να προχωρήσει (αυθαίρετα και χωρίς την σύμφωνη γνώμη του καγκελάριου Ebert) στην ανακήρυξη της Γερμανικής Δημοκρατίας είχε σαφείς πληροφορίες, ότι το ίδιο βράδυ, οι Σπαρτακιστές ετοιμάζονταν να κηρύξουν Σοβιετική Δημοκρατία. Ο Scheidemann, θέλησε να επιβάλει ως τετελεσμένο γεγονός την μεταβολή του πολιτεύματος και τελείωσε τον σύντομο λόγο του με τη φράση: Το παλιό και σάπιο, η μοναρχία κατέρρευσε. Ζήτω το νέο, ζήτω η Γερμανική Δημοκρατία! Ο καγκελάριος Ebert οργίστηκε με την πρωτοβουλία του Scheidemann και του φώναξε οργισμένος: «Δεν είχες δικαίωμα να κηρύξεις τη Δημοκρατία. Το τι πολίτευμα θα επικρατήσει στη Γερμανία είναι αποκλειστική απόφαση της συντακτικής Συνέλευσης και μόνο!» Ζήτω η Γερμανική Δημοκρατία!

Τις ίδιες ώρες στο μπαλκόνι των ανακτόρων του Βερολίνου ο ηγέτης της Σπαρτακιστών Καρλ Λίμπκνεχτ (Karl Liebknecht), ύψωσε την κόκκινη σημαία και ανακήρυξε τη Σοσιαλιστική (Σοβιετική) Δημοκρατία. Επικράτησε χάος στους δρόμους του Βερολίνου, με συγκρούσεις, πυροβόλα και αιματηρά επεισόδια με 20 νεκρούς και πολλούς τραυματίες. Τα γεγονότα αυτά τρόμαξαν καγκελάριο και κυβέρνηση και δεν δόθηκε έκταση στην αυθαίρετη απόφαση του Scheidemann. Προκηρύχθηκαν εκλογές για την ανάδειξη νέου κοινοβουλίου με συνταγματικές αρμοδιότητες την 19η Ιανουαρίου 1919.

01.05. Η υπογραφή της ανακωχής Την ενδέκατη ώρα, της ενδέκατης ημέρας, του ενδέκατου μήνα, δηλαδή στις 11 το πρωί (ώρα Γαλλίας) της 11η Νοεμβρίου 1918, σε ένα βαγόνι τρένου στο δάσος της γαλλικής πόλης Κομπιένη (Compiègne), συμφωνήθηκε η παύση του πυρός στην ξηρά, στον αέρα και τη θάλασσα, μεταξύ των Συμμάχων της Αντάντ και της Γερμανίας. Προηγουμένως είχαν υπογραφεί παρόμοιες συμφωνίες με την Βουλγαρία, την Οθωμανική αυτοκρατορία και την Αυστροουγγρική αυτοκρατορία. Η υπογραφή της ανακωχής έγινε εκ μέρους των Συμμάχων από τον Γάλλο στρατάρχη Φερδινάνδο Φος (Ferdinand Foch) και εκ μέρους της Γερμανίας από τον υπουργό Εξωτερικών και εκπρόσωπο του κόμματος του Κέντρου Ματίας Έρτσμπεργκερ (Matthias Erzberger). 11 Νοεμβρίου 1918

{Για την ιστορία: Οι μάχες και οι βολές πυροβολικού και από τις δυο πλευρές του μετώπου, δεν σταμάτησαν παρά μετά την υπογραφή της ανακωχής. Την τελευταία ημέρα του πολέμου 2.738 άτυχοι άνδρες έχασαν άδικα και παράλογα τη ζωή τους και άλλοι 7.000 τραυματίστηκαν!} Το σύμφωνο της ανακωχής προέβλεπε 34 όρους, μεταξύ των οποίων:  Τερματισμός των εχθροπραξιών στο Δυτικό μέτωπο, έξι ώρες μετά την υπογραφή της ανακωχής.  Άμεση εκκένωση από τις γερμανικές ένοπλες δυνάμεις των περιοχών της Γαλλίας, του Βελγίου του Λουξεμβούργου,

καθώς και των επαρχιών Αλσατία και Λωρραίνη. Οι Γερμανοί τραυματίες θα παραμείνουν και οι σύμμαχοι θα αναλάβουν τη νοσηλεία τους  Άμεσος επαναπατρισμός των κατοίκων των παραπάνω περιοχών, που είχαν εγκαταλείψει τις οικίες τους.  Παράδοση του γερμανικού πολεμικού υλικού στους Συμμάχους: 5.000 πυροβόλα, 25.000 πολυβόλα, 3.000 εκτοξευτήρες ναρκών, 1.700 αεροπλάνα, 5.000 τρένα κ.ά.  Απόσυρση των γερμανικών στρατευμάτων της, δυτικά του Ρήνου, Ρηνανίας εντός τριάντα ημερών. Η περιοχή αυτή θα παραμείνει αποστρατικοποιημένη και υπό την κατοχή συμμαχικού στρατού, οι δαπάνες συντήρησης του οποίου βαρύνουν την Γερμανία.  Να γνωστοποιηθούν όλες οι ναρκοθετημένες περιοχές.  Όλα τα μέσα μεταφοράς (οδοί, τρένα, κανάλια, γέφυρες, και τηλεπικοινωνίες) θα παραμείνουν ανέπαφα.  Άμεση απόσυρση των γερμανικών στρατευμάτων από τη Ρουμανία και τις (τέως) αυτοκρατορίες Αυστροουγγρική, Οθωμανική και Ρωσική.  Απόσυρση των Γερμανών από τις αποικίες της Αφρικής.  Μετά την κατάπαυση των εχθροπραξιών στη θάλασσα, παράδοση άθικτων όλων των γερμανικών υποβρυχίων στους Συμμάχους. Αφοπλισμός των πλοίων επιφανείας.  Ο ναυτικός αφοπλισμός της Γερμανίας θα συνεχιστεί μέχρι την υπογραφή της συνθήκης ειρήνης.  Άμεση απελευθέρωση όλων των αιχμαλώτων πολέμου που κρατούν οι Γερμανοί, χωρίς αντίστοιχη υποχρέωση των Συμμάχων. Η υπογραφή της συμφωνίας ανακωχής σήμανε μεν το τέλος των εχθροπραξιών, αλλά χρειάστηκε να περάσουν παραπάνω από επτά μήνες ως την 28 Ιουλίου 1919, οπότε υπογράφηκε η Συνθήκη των Βερσαλλιών.

01.06. Προκήρυξη εκλογών Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης Από την 16η ως την 21η του Δεκεμβρίου 1918 συνήλθε στο Βερολίνο το Κεντρικό Συνέδριο των Εργατικών και Στρατιωτικών Συμβουλίων ης Γερμανίας. Σε αντίθεση με τα αντίστοιχα συμβούλια της Ρωσίας (Σοβιέτ), στο γερμανικό συνέδριο πλειοψηφούσαν οι σύνεδροι του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος (οι 300 από τους 514 αντιπροσώπους). Οι υπόλοιποι ανήκαν σε αριστερά ή/και φιλελεύθερα κόμματα. Οι Σπαρτακιστές {Καρλ Λίμπκνεχτ (Karl Liebknecht) και Ρόζα Λούξεμπουργκ (Rosa Luxemburg)} δεν εκπροσωπήθηκαν, γιατί οι σύνεδροι με μεγάλη πλειοψηφία απέρριψαν την πρόταση να παραστούν έχοντας δικαίωμα ομιλίας όχι όμως και δικαίωμα ψήφου. Μερίδα των συνέδρων ζήτησε την εκχώρηση της νομοθετικής, εκτελεστικής ακόμα και της δικαστικής εξουσίας στα εργατικά συμβούλια, δηλαδή πιστή αντιγραφή των ρωσικών σοβιέτ. Οι σημαντικότεροι σοσιαλδημοκράτες σύνεδροι αντιτάχθηκαν στην πρόταση αυτή, επισημαίνοντας τις δραματικές πολιτικές συνέπειες που θα είχε ένα σύστημα διακυβέρνησης βασισμένο στα συμβούλια (σοβιέτ). Άλλωστε ήταν σαφές ότι ένα τέτοιο πολιτικό σύστημα θα οδηγούσε τη χώρα σε δικτατορία. Οι περισσότεροι πολίτες ήταν αντίθετοι με κάθε μορφής δικτατορία. Ακόμα, οι σύνεδροι ήξεραν ότι μια τέτοια απόφαση θα αντιμετωπιζόταν ως εχθρική πράξη από τους συμμάχους της Αντάντ. Εν τέλει, 98 μόνο σύνεδροι ψήφισαν υπέρ, έναντι 344 που ψήφισαν κατά της πρότασης αυτής. Η σημαντικότερη απόφαση που ελήφθη από το Συνέδριο, ήταν η διενέργεια εκλογών για την ανάδειξη Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης στις 19 Ιανουαρίου 1919.

01.07. Η ίδρυση του ΚΚΓ και η εξέγερση του Σπάρτακου Στις 30 Δεκεμβρίου 1918 στο μέγαρο της πρωσικής βουλής του Βερολίνου, άρχισαν οι εργασίες του ιδρυτικού συνεδρίου του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας (Kommunistische Partei Deutschlands, KPD). Οι βασικές συνιστώσες που ενώθηκαν για το σχηματισμό του νέου κόμματος ήταν:  Το μαρξιστικό επαναστατικό κίνημα Σπάρτακος που ως τότε αποτελούσε την αριστερή πτέρυγα του Ανεξάρτητου Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (USPD)3  και οι Διεθνιστές-Κομμουνιστές της Γερμανίας, που εκπροσωπούσαν κυρίως τους αριστερούς ριζοσπάστες του Αμβούργου και της Βρέμης. Αφίσα του KPD

Στο συνέδριο υπήρξε διχογνωμία στο ερώτημα, αν το νέο κόμμα θα έπρεπε να συμμετάσχει ή να μποϋκοτάρει τις εκλογές της 19ης Ιανουαρίου για την ανάδειξη Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης. Αν και η Λούξεμπουργκ επέμενε στην άποψη ότι η αποχή του κόμματος από τις εκλογές ήταν παράλογη και επικίνδυνη, τελικά επικράτησε η αντικοινοβουλευτική άποψη της ριζοσπαστικής πλειοψηφίας. Με 62 ψήφους υπέρ και 23 κατά, το συνέδριο αποφάσισε να μη συμμετάσχει το κόμμα στις εκλογές. Το συνέδριο τελείωσε τις εργασίες του την 1η Ιανουαρίου 1919 με την εκλογή της Κεντρικής του Επιτροπής. Το Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα δημιουργήθηκε τον Μάρτιο 1917 μετά την αποχώρηση εκείνων των μελών Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, που διαφωνούσαν με την συνέχιση του πολέμου. Σ’ αυτό προσχώρησε και η ομάδα Σπάρτακος που είχε ιδρύσει από το 1915 η Ρόζα Λούξεμπουργκ και ο Καρλ Λίμπκνεχτ 33 3

Τρεις μέρες αργότερα, ο πρωθυπουργός της Πρωσίας, απέλυσε τον Emil Einhorn, αρχηγό της αστυνομίας του Βερολίνου, που ανήκε στην αριστερή πτέρυγα του USPD (Ανεξάρτητου Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος). Η αποπομπή του Einhorn ήταν αναπόφευκτη από τη στιγμή που είχε ταχτεί ανοιχτά υπέρ των εξεγερθέντων του Δεκεμβρίου. Δεν ήταν δυνατό να παραμείνει αρχηγός της αστυνομίας της πρωτεύουσας κάποιος ο οποίος είχε ταχθεί με εκείνους που απεργάζονταν την ανατροπή της καθεστηκυίας τάξης και του πολιτεύματος. Η αριστερά ερμήνευσε την απόλυση του Einhorn ως πρόκληση και οι ηγέτες του USPD αποφάσισαν την διοργάνωση διαδήλωσης το πρωί της 5ης Ιανουαρίου στο Βερολίνο. Η διαδήλωση ήταν μαχητική και πολυπληθέστατη, πέρα των προσδοκιών των οργανωτών της. Ο καγκελάριος Ebert

Υπολογίζεται ότι συγκεντρώθηκαν πάνω από μισό εκατομμύριο άνθρωποι. Ένοπλοι διαδηλωτές κατέλαβαν γραφεία εφημερίδων, εκδοτικών συγκροτημάτων, τυπογραφεία, σιδηροδρομικούς σταθμούς και άλλα κτίρια της πρωτεύουσας. Σύντομα η κατάσταση ξέφυγε από τον έλεγχο τόσο των οργανωτών όσο και της αστυνομίας. Οι αρχές είχαν πληροφορίες ότι ένοπλες επαναστατικές ομάδες όπως και παραστρατιωτικές μονάδες ήταν καθ’ οδόν προς το Βερολίνο με σκοπό να ανατρέψουν δια της βίας την κυβέρνηση Ebert. Οι πληροφορίες αυτές δεν ήταν σωστές, αλλά ο Καρλ Λίμπκνεχτ εκ των ηγετών του μόλις ιδρυθέντος ΚΚΓ, δήλωσε ενθουσιασμένος: Όπως ήρθαν τα πράγματα, είναι αναγκαίο να ανατραπεί η κυβέρνηση των Έμπερτ και Σάιντεμαν. Οι διαδηλωτές απαίτησαν να συνεχιστούν οι καταλήψεις και να κληθούν οι 34

εργάτες του Βερολίνου σε γενική απεργία με στόχο την πτώση της κυβέρνησης. Παράλληλα συγκροτήθηκε μια 53μελής προσωρινή επαναστατική επιτροπή που κάλεσε το λαό σε νέα συγκέντρωση για την επόμενη μέρα. Η κατάσταση είχε πλέον εξελιχθεί σε ανοιχτή εξέγερση. Ήταν σαφές ότι οι διοργανωτές είχαν στόχο την ματαίωση των προγραμματισμένων εκλογών για την Συντακτική Εθνοσυνέλευση και στη συνέχεια να επακολουθήσει αγώνας για την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου, κατά τα ρωσικά πρότυπα. Η διαδήλωση της επομένης (Σάββατο 6 Ιανουαρίου) ήταν και πάλι μαζική. Όμως, ήταν ανοργάνωτη και δεν εκδόθηκε ανακοίνωση ή οδηγία από τους ηγέτες της συγκέντρωσης. Μεμονωμένες πράξεις, η κατάληψη του Εθνικού Τυπογραφείου και ενός τηλεγραφείου, δεν οδήγησαν σε καταλήψεις άλλων κτιρίων. Ο Καρλ Λίμπκνεχτ

Ως το βράδυ οι συγκεντρωμένοι κουράστηκαν και γύρισαν στα σπίτια τους. Ο καγκελάριος Ebert δέχτηκε τη μεσολάβηση μελών του USPD για την εκτόνωση της κατάστασης. Ήταν ανυποχώρητος στον όρο να σταματήσουν αμέσως οι καταλήψεις. Όμως το Συμβούλιο των Λαϊκών Πληρεξουσίων (κυβέρνηση) δεν μπορούσε να ανεχθεί ανοιχτή επανάσταση κατά της δημοκρατίας, που υποκινούσε μια ακραία μειοψηφία των Βερολινέζων εργατών. Έτσι, ενώ οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν, ο Ebert ετοιμάστηκε για δυναμική αντίδραση. Έδωσε εντολή στο μέλος του SPD και υπουργό Στρατιωτικών Νόσκε (Noske), γνωστό μας από την συμμετοχή του στην καταστολή της ανταρσίας των ναυτών του Κιέλου να καταπνίξει με κάθε μέσον την επανάσταση του ΚΚΓ και των Σπαρτακιστών. 35

Ο Noske είχε στη διάθεσή του μερικά τάγματα εφέδρων και ολιγάριθμες τακτικές μονάδες στρατού. Ακόμα υπήρχαν μικρές παραστρατιωτικές ένοπλες ομάδες του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος που συγκροτήθηκαν εσπευσμένα για την αντιμετώπιση της κομμουνιστικής ανταρσίας. Με εντολή του Noske βάδισαν κατά του Βερολίνου και μονάδες των Freikorps4. Από την 9η ως την 12η Ιανουαρίου μετά από σκληρές μάχες, οι μονάδες του Noske κατέστειλαν την ανταρσία. Στις συγκρούσεις με τους εξεγερμένους 173 έχασαν τη ζωή τους, από τους οποίους οι 17 των κυβερνητικών δυνάμεων. Σπαρτακιστές πολιτοφύλακες

Οι σκληροί μαχητές των Freikorps πυροβολούσαν στο ψαχνό ακόμα και διαδηλωτές που πλησίαζαν κρατώντας λευκή σημαία για να παραδοθούν. Πολύ σύντομα απελευθερώθηκαν τα γραφεία των επιχειρήσεων Τύπου και ακολούθησε κύμα συλλήψεων και αυθαίρετων εκτελέσεων κρατούμενων κομμουνιστών. Μεταξύ των θυμάτων των Freikorps ήταν και οι ηγέτες του Σπάρτακου Ρόζα Λούξεμπουργκ και Καρλ Λίμπκνεχτ, οι οποίοι – αν και αιχμάλωτοι – δολοφονήθηκαν. Είχαν συλληφθεί μαζί με εκατοντάδες άλλους συντρόφους τους. Οι δυο ηγέτες της αριστεράς βασανίστηκαν και ξυλοκοπήθηκαν άγρια. Οι Τα Freikorps (ελεύθερα σώματα) οργανώθηκαν από το ΓΕΣ της Γερμανίας και αποτελούνταν κυρίως από βετεράνους του Μεγάλου Πολέμου και από φανατικούς φοιτητές-εθελοντές. Εξελίχθηκαν σε ακροδεξιές παραστρατιωτικές πολιτοφυλακές και διακρίνονταν για την περιφρόνησή τους προς το δημοκρατικό πολίτευμα. 4

συγκρούσεις είχαν τελειώσει εδώ και τρεις μέρες, όταν δυο αξιωματικοί των παραστρατιωτικών Freikorps τους εκτέλεσαν πυροβολώντας τους στο κεφάλι στις 15 Ιανουαρίου, χωρίς καν να τους έχει απαγγελθεί κατηγορία από τις δικαστικές αρχές. Ο σκληρός θάνατος της Ρόζας - από τις προσωπικότητες του διεθνούς εργατικού κινήματος - και των συντρόφων της προκάλεσε παγκόσμια συγκίνηση. Αγάλματά της και μνημεία υπάρχουν σε πολλά σημεία του κόσμου. Γράφτηκαν πολλά βιβλία για την προσφορά της στο παγκόσμιο επαναστατικό κίνημα και ο Γερμανός δραματουργός Μπέρτολτ Μπρεχτ (Berthold Brecht) έγραψε ένα ποιητικό επιτάφιο που μελοποίησε ο συνθέτης Κουρτ Βάιλ (Kurt Weill). Η Ρόζα Λούξεμπουργκ

Δεν υπάρχει καμιά δικαιολογία για τις αγριότητες των αντιποίνων από τους νικητές της αναμέτρησης και ιδιαίτερα από τα μέλη των Freikorps. Το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα προκειμένου να διασώσει το νεαρό δημοκρατικό καθεστώς, στηρίχτηκε άκριτα και αψυχολόγητα στην βοήθεια των ακροδεξιών Freikorps, τα μέλη των οποίων είχαν την ίδια με τους κομμουνιστές έλλειψη σεβασμού για την αστική δημοκρατία. Όχι μόνο τα Freikorps αλλά και οι περισσότεροι στρατηγοί και οι εθνικιστικές καθώς και ακροδεξιές οργανώσεις έριχναν στην αριστερά την ευθύνη για την βαριά ήττα της Γερμανίας στο Μεγάλο Πόλεμο. Το χάσμα μεταξύ της γερμανικής δεξιάς και της αριστεράς ήταν βαθύ και ο κίνδυνος να μετατραπεί το καθεστώς της χώρας σε σοβιετικό (οι εντυπώσεις από την επικράτηση των μπολσεβίκων στη Ρωσία το 1917 ήταν ακόμα πολύ νωπές) ήταν

υπαρκτός. Αλλά μια τέτοια εξέλιξη θα περιέπλεκε ακόμα περισσότερο τα πράγματα. Τυχόν επικράτηση των Γερμανών κομμουνιστών – που είχαν την απροκάλυπτη υποστήριξη των σοβιετικών μπολσεβίκων – θα σήμαινε ανοιχτό εμφύλιο πόλεμο και βέβαιη στρατιωτική επέμβαση των συμμάχων της Αντάντ, που δεν μπορούσαν να παρακολουθούν χωρίς να αντιδράσουν να ξεφυτρώνει ένα δεύτερο κομμουνιστικό καθεστώς στην Ευρώπη. Μετά την καταστολή της ανταρσίας, ο δρόμος προς τις εκλογές για την Συντακτική Εθνοσυνέλευση της 19ης Ιανουαρίου ήταν ελεύθερος. Το αναλογικό εκλογικό σύστημα επέτρεπε την διάσπαση των κομμάτων. Κάθε τάση ήθελε να εκπροσωπηθεί στην Εθνοσυνέλευση ανάλογα με το ποσοστό των ψήφων που θα συγκέντρωνε. Μονάδα Freikorps

Έτσι από τον Νοέμβριο είχαν ιδρυθεί πολλά κόμματα, όπως το Βαυαρικό Λαϊκό Κόμμα {BVP, από την δεξιά του Κόμματος του Κέντρου (Deutsche Zentrumspartei)}, το Γερμανικό Δημοκρατικό Κόμμα (DDP, φιλελεύθεροι της αριστεράς, που προήλθε από την διάλυση του Προοδευτικού Λαϊκού Κόμματος), το Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό Κόμμα (DNVP, φιλομοναρχικοί), το Γερμανικό Λαϊκό Κόμμα (DVP, φιλελεύθεροι της δεξιάς) και άλλα.

01.08. Εκλογές για την Συντακτική Εθνοσυνέλευση Οι εκλογές της 19ης Ιανουαρίου 1919 για την εκλογή των 421 μελών της γερμανικής Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης ήταν οι πρώτες της νέας γερμανικής δημοκρατίας (της Βαϊμάρης). Το εκλογικό σύστημα ήταν αναλογικό και για πρώτη φορά ψήφισαν και οι γυναίκες. Δικαίωμα ψήφου είχαν όλοι οι Γερμανοί πολίτες άνω των 25 ετών. {Ως την τελευταία εκλογική αναμέτρηση (1912) δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο οι άνω των 25 ετών άνδρες)}. Επίσης η κατανομή των εδρών που εξέλεγε κάθε εκλογική περιφέρεια έγινε δικαιότερη, αφού παλαιότερα οι αγροτικές περιφέρειες υπερεκπροσωπούνταν στο κοινοβούλιο εις βάρος των αστικών περιφερειών. Προεκλογική αφίσα του SPD

Ακόμα θεωρείται ότι αυτές οι εκλογές ήταν η πρώτη πραγματικά ελεύθερη και δίκαιη εκλογική αναμέτρηση στην ιστορία της Γερμανίας. Οι Αυστριακοί πολίτες που ζούσαν στη Γερμανία είχαν δικαίωμα ψήφου. Ανάλογο δικαίωμα είχαν και οι Γερμανοί πολίτες που ζούσαν στην Αυστρία οι οποίοι ψήφισαν στις αντίστοιχες εκλογές, που διεξήχθησαν το ίδιο έτος, για την αυστριακή Συνταγματική Εθνοσυνέλευση. Στις εκλογές αυτές ψήφισε το 83% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων. Το Κομμουνιστικό Κόμμα – παρά τις αντιρρήσεις της Ρόζας Λούξεμπουργκ – δεν συμμετείχε στις εκλογές.

Τα αποτελέσματα των εκλογών της 19ης Ιανουαρίου 1919: % ψήφων Έδρες  Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) 37,86 163  Κόμμα του Κέντρου (Zentrumspartei) 19,67 91  Γερμανικό Δημοκρατικό Κόμμα (DDP) 18,56 75  Γερμ. Εθν. Λαϊκό Κόμμα (DNVP) 10,27 44  Ανεξάρτητο Σοσιαλδημ. Κόμμα (USPD) 7,62 22  Γερμανικό Λαϊκό Κόμμα (DVP) 4,43 19  Διάφορα άλλα κόμματα 1,59 7 Το αποτέλεσμα των εκλογών δεν έδωσε σε κανένα κόμμα την απόλυτη πλειοψηφία. Ήταν σαφές ότι οι Γερμανοί ψηφοφόροι (όχι μόνο οι αστοί, αλλά και οι αγρότες και οι εργάτες) ζητούσαν μεταρρυθμίσεις από μια κυβέρνηση που θα λειτουργούσε στο πλαίσιο της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Το 1919 ψήφισαν και οι γυναίκες

Οι διαβουλεύσεις μεταξύ των κομματικών επιτελείων για τη συμφωνία σχηματισμού κυβέρνησης κράτησαν περίπου τρεις εβδομάδες. Στις 8 Φεβρουαρίου το Δημοκρατικό Κόμμα (DDP) αποφάσισε να συμμετάσχει σε κυβέρνηση συνασπισμού με το SPD και το Κόμμα του Κέντρου (Zentrumspartei). Τα τρία αυτά κόμματα είχαν συγκεντρώσει το 76,2% των ψήφων. Ήδη, λίγες μέρες πριν τις εκλογές οι Λαϊκοί Πληρεξούσιοι είχαν αποφασίσει, ότι οι εργασίες της Εθνοσυνέλευσης και οι διαδικασίες για τη σύνταξη του νέου Συντάγματος δεν θα γίνουν στο Βερολίνο. Η πρωτεύουσα δεν ήταν ασφαλής από τυχόν νέες επαναστατικές εκρήξεις και ένοπλες συγκρούσεις. Έτσι 40

επιλέχθηκε η Βαϊμάρη, μια μικρή αλλά ιστορική πόλη της Θουριγγίας, που απέχει περίπου 200 χιλιόμετρα από το Βερολίνο, στην οποία έγινε η πρώτη συνεδρίαση της Εθνοσυνέλευσης στις 6 Φεβρουαρίου. Η επιλογή της Βαϊμάρης ήταν συμβολική, μιας και εκεί έζησαν και εργάστηκαν πολλοί συγγραφείς και καλλιτέχνες, όπως ο φιλόσοφος, ποιητής και συγγραφέας Γκαίτε και ο δραματουργός και ποιητής Σίλερ, ο σπουδαίος Ούγγρος συνθέτης Φραντς Λιστ, οι ζωγράφοι Πωλ Κλέε και Βασίλι Καντίνσκι, ο αρχιτέκτονας Βάλτερ Γκρόπιους και πολλοί άλλοι. Οι Γκαίτε και Σίλερ στην Βαϊμάρη

Στις 11 Φεβρουαρίου ο πρόεδρος του Συμβουλίου των Λαϊκών Αντιπροσώπων Ebert ψηφίστηκε ως προσωρινός πρόεδρος της δημοκρατίας και σε δυο μέρες έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Φίλιπ Σάιντεμαν του SPD. {Θυμίζουμε ότι ο Scheidemann στις 9 Νοεμβρίου του 1918 είχε (αυθαίρετα) αναγγείλει την παραίτηση του Κάιζερ και την ανακήρυξη της Γερμανικής Δημοκρατίας.}

01.09. Απεργίες, κοινωνική αναταραχή και ανταρσία Οι πρώτοι μήνες του 1919 πυροδότησαν ένα σαρωτικό κύμα απεργιών, που σε ορισμένες περιοχές εξελίχθηκαν σε πραγματικό επαναστατικό κίνημα. Η αρχή έγινε από την περιοχή του Ρουρ, όπου το κύριο απεργιακό αίτημα ήταν η εθνικοποίηση των ορυχείων. Μεταξύ των απεργών υπήρχε διχογνωμία, οι συνδικαλιστές απαιτούσαν να πάρουν οι ίδιοι την διαχείριση των επιχειρήσεων, ενώ οι κομμουνιστές και οι αριστεροί σοσιαλιστές ήθελαν την παραχώρηση της διεύθυνσης στα εργατικά συμβούλια. Η απεργία μετατράπηκε σύντομα σε κοινωνική αναταραχή και εξαπλώθηκε στην Ρηνανία και τη Σαξονία και σε πολλές πόλεις της Γερμανίας, όπου συστάθηκαν εργατικά συμβούλια κατά το πρότυπο των ρωσικών Σοβιέτ. Ο υπουργός Στρατιωτικών Gustav Noske εξέδωσε την ακόλουθη διαταγή: «Όποιος φέρει όπλο και το στρέφει κατά των κυβερνητικών δυνάμεων, θα εκτελείται επί τόπου». Στο Βερολίνο, όπου υπήρχαν οργανωμένες ένοπλες μονάδες της αριστεράς και της δεξιάς διεξήχθησαν πραγματικές μάχες μεταξύ τους και με τις αστυνομικές δυνάμεις με τραγικό αποτέλεσμα περισσότερους από χίλιους διακόσιους νεκρούς, πολλοί από τους οποίους ήταν άοπλοι πολίτες. Μεταξύ των νεκρών και 29 μέλη της ‘Λαϊκής Ναυτικής Μεραρχίας’, που ενώ παραδόθηκαν, εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες βάσει της παραπάνω διαταγής Noske. Σε πολλές πόλεις όπως το Βερολίνο, το Αμβούργο, η Βρέμη, το Μόναχο οι συγκρούσεις ήταν σφοδρές και υπήρχε βαρύ κλίμα εμφύλιου πολέμου. Σε αρκετές πόλεις συγκροτήθηκαν εργατικά συμβούλια (σοβιέτ) με στόχο την πτώση του δημοκρατικού πολιτεύματος και την εγκαθίδρυση σοβιετικής δημοκρατίας. Θα δούμε τις δυο σημαντικότερες περιπτώσεις:

01.09.01 Η Σοβιετική Δημοκρατία της Βρέμης Στην εργατική πόλη Βρέμη (Bremen) υπήρχε ισχυρή λαϊκή υποστήριξη της ομάδας Σπάρτακος. Αμέσως μετά την παραίτηση του Κάιζερ δημιουργήθηκε ‘Εργατικό Συμβούλιο’ (σοβιέτ), το οποίο εγκαταστάθηκε στο μέγαρο του Δημαρχείου της πόλης. Την 10η Ιανουαρίου 1918 το Εργατικό Συμβούλιο ανακοίνωσε τη σύνθεση του Σοβιέτ των Λαϊκών Αντιπροσώπων της πόλης (τρία μέλη του ΚΚΓ, τρία του USPD και τρεις στρατιώτες), το οποίο από την ίδια μέρα θα αναλάμβανε να επιλύει ως κυβέρνηση τα προβλήματα της μικρής Σοβιετικής Δημοκρατίας της Βρέμης, αγνοώντας τη νόμιμη κυβέρνηση του Βερολίνου. Η κόκκινη σημαία στο δημαρχείο της Βρέμης

Από τις πρώτες αποφάσεις του σοβιέτ της Βρέμης ήταν η θέσπιση ίσης πληρωμής για όλους, ανεξάρτητα από τη προσφορά τους σε εργασία ή υπηρεσίες. Ακόμα το σοβιέτ σχεδίαζε την εθνικοποίηση του συνόλου της οικονομίας της πόλης και την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του προλεταριάτου. Η νέα γερμανική κυβέρνηση όμως δεν μπορούσε να ανεχθεί την δημιουργία προλεταριακού κράτους στην καρδιά της χώρας. Την 4η Φεβρουαρίου, διέταξε μονάδες των Freikorps να εισβάλουν στη Βρέμη και να ανατρέψουν βίαια το σοβιετικό καθεστώς, πράγμα που έγινε αστραπιαία. Στις μάχες έχασαν τη ζωή τους περίπου 400 άτομα, μεταξύ των οποίων πολλοί αθώοι πολίτες και οι ηγέτες της ανταρσίας που εκτελέστηκαν επί τόπου.

01.09.02 Η σοβιετική δημοκρατία της Βαυαρίας Μετά τα γεγονότα της 7-8 Νοεμβρίου 1918 του Μονάχου και την ανακήρυξη του Ελεύθερου Κράτους της Βαυαρίας, οι οπαδοί του σοβιετικού μοντέλου διακυβέρνησης δεν έπαψαν να σχεδιάζουν την μετατροπή του πολιτεύματος σε Βαυαρική Δημοκρατία των Συμβουλίων. Η ευκαιρία δόθηκε την 21η Φεβρουαρίου 1919, όταν ο Βαυαρός πρωθυπουργός Κουρτ Άισνερ (Kurt Eisner), που όδευε προς το κοινοβούλιο για να υποβάλει την παραίτησή του μετά την ήττα του κόμματός του (USPD) στις τοπικές εκλογές έπεσε νεκρός από τις σφαίρες ενός φανατικού φιλομοναρχικού φοιτητή. Η δολοφονία του Eisner δημιούργησε ένα μάρτυρα για την υπόθεση της αριστεράς και προκάλεσε χάος στην - ούτως ή άλλως - εύθραυστη ισορροπία της βαυαρικής πολιτικής ζωής. Ακολούθησαν διαδηλώσεις, κλείσιμο του πανεπιστημίου του Μονάχου, ακόμα και απαγωγές αριστοκρατών. Την επόμενη μέρα πραγματοποιήθηκε η γενική συνέλευση των Συμβουλίων του Μονάχου και εξέλεξε το Κεντρικό Συμβούλιο της Βαυαρικής Δημοκρατίας. Το αποτελούσαν εκπρόσωποι του SPD του USPD, του Κομμουνιστικού Κόμματος και των Αγροτικών Συμβουλίων. Επικεφαλής του Κεντρικού Συμβουλίου εξελέγη ο δάσκαλος από το Άουγκσμπουργκ Έρνστ Νίκιτς (Ernst Niekische). Στις 3 Απριλίου το Συμβούλιο της πόλης βαυαρικής πόλης Άουγκσμπουργκ, επηρεασμένο από την πρόσφατη ανακήρυξη της Ουγγρικής Σοβιετικής Δημοκρατίας, ψήφισε την δημιουργία αντίστοιχης Βαυαρικής Δημοκρατίας των Συμβουλίων (Σοβιέτ). {Η Ουγγρική Σοβιετική δημοκρατία ήταν ένα βραχύβιο πολιτικό καθεστώς που επικράτησε στην Ουγγαρία την περίοδο 21/3/6/8/19, δηλαδή έζησε συνολικά 133 ημέρες. Ήταν το δεύτερο σοβιετικό καθεστώς μετά την επικράτηση των Μπολσεβίκων στη

Ρωσία το 1917. Η κυβέρνηση – επικεφαλής της οποίας ήταν ο Μπέλα Κουν (Béla Kun) – αποφάσισε αμέσως την κρατικοποίηση τραπεζών, μεγάλων επιχειρήσεων, χονδρικού εμπορίου και μεγάλων αγροτικών εκτάσεων που ανήκαν σε γαιοκτήμονες. Επέβαλε κλίμα τρομοκρατίας τουφεκίζοντας εκατοντάδες πολιτικούς αντιπάλους, ακόμα και τους ως τότε συμμάχους του σοσιαλδημοκράτες. Το καθεστώς κατέρρευσε όταν εισέβαλαν στη χώρα Ούγγροι εθνικιστές υποστηριζόμενοι από ρουμανικά, σερβικά και γαλλικά στρατεύματα.} Τα ξημερώματα της 7ης Απριλίου το Κεντρικό Συμβούλιο του Μονάχου, στο οποίο πλειοψηφούσαν μέλη του USPD, αναρχικοί και ανεξάρτητοι κομμουνιστές, αποφάσισε: Περιπολία ενόπλων μελών του ΚΚΓ στο Μόναχο

Την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας των Συμβουλίων της Βαυαρίας, την διάλυση του κοινοβουλίου και την έκπτωση της νόμιμης κυβέρνησης του Γιοχάνες Χόφμαν (Johannes Hoffman) του SPD ως «στείρο δημιούργημα της απηρχαιωμένης εποχής του καπιταλισμού». Η κυβέρνηση Hoffman κατέφυγε στην πόλη Μπάμπεργκ, την οποία κήρυξε έδρα της Δημοκρατίας της Βαυαρίας Πρόεδρος του νέου καθεστώτος εξελέγη ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας Έρνστ Τόλλερ (Ernst Toller) του USPD ο οποίος χαρακτήρισε το κίνημα Επανάσταση του Έρωτα. Το καθεστώς διέκοψε τις «διπλωματικές του σχέσεις» με την γερμανική κυβέρνηση(!) και έστειλε τηλεγράφημα στο Λένιν με το οποίο του γνωστοποιούσε τη νίκη του προλεταριάτου της Βαυαρίας και 45

την… κατάργηση του καπιταλισμού με διάφορα μέτρα μεταξύ των οποίων και με την θέσπιση του ‘ελευθέρου χρήματος5’. Η αστεία αυτή Σοβιετική Δημοκρατία της Βαυαρίας έζησε μόλις έξι ημέρες. Την 12η Απριλίου ο ελεγχόμενος από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γερμανίας Κόκκινος Στρατός εισέβαλε στο Μόναχο και κατάργησε την Δημοκρατία των ψευδοσυμβουλίων, όπως την αποκαλούσε ο επικεφαλής του, ο ρωσικής καταγωγής Εουγκέν Λεβινέ (Eugen Leviné), o οποίος εξασφάλισε αμέσως την υποστήριξη του Λένιν. Οι νικητές ανακήρυξαν τη νέα (δεύτερη στη σειρά) Δημοκρατία των Συμβουλίων (σοβιέτ) της Βαυαρίας και άρχισαν τις κομμουνιστικές μεταρρυθμίσεις: Βαυαρικά Freikorps

Δήμευση μετρητών, τροφίμων, και πολυτελών κατοικιών και εκχώρησή τους σε αστέγους, παραχώρηση της διοίκησης εργοστασίων στους εργάτες, υποχρέωση όλων των εργαζομένων σε εκπαίδευση στη χρήση των όπλων. Όμως και αυτό το καθεστώς ήταν καταδικασμένο να αποτύχει. Την πρώτη Μαΐου ισχυρές μονάδες των Freikorps και πρωσικού πεζικού εξοπλισμένες με φλογοβόλα, βαρύ πυροβολικό, θωρακισμένα οχήματα, ακόμα και με αεροπλάνα επιτέθηκαν στο Μόναχο. Σκοτώθηκαν 606 άτομα από τα οποία παραπάνω από τα μισά ήταν πολίτες. Ο Leviné συνελήφθη, καταδικάστηκε για εσχάτη προδοσία σε θάνατο και εκτελέστηκε.

Ελεύθερο χρήμα (Freigeld), χρήμα σταθερής αξίας, χωρίς επιτόκιο μη υποκείμενο σε πληθωρισμό 5

Τα Freikorps – όπως συνέβη στο Βερολίνο και στη Βρέμη επέβαλαν καθεστώς τρόμου με χιλιάδες συλλήψεις και περίπου 1200 εκτελέσεις κομμουνιστών και αναρχικών. Σε τρεις μέρες τα πάντα είχαν τελειώσει και η τάξη αποκαταστάθηκε στη Βαυαρία. Η κυβέρνηση Hoffman επανήλθε στην έδρα της, αλλά το Μόναχο μετατράπηκε σε προπύργιο της γερμανικής ακροδεξιάς. Η Αυτόνομη Δημοκρατία της Βαυαρίας έγινε μια βαθιά αντιδραστική, αντιδημοκρατική και αντεπαναστατική γερμανική περιοχή. Σ’ αυτό συνέβαλε τα μέγιστα η αλλοπρόσαλλη πολιτική των κομμουνιστών και αναρχικών που έστησαν άκριτα και επιπόλαια λαϊκές δημοκρατίες σοβιετικού τύπου και πήραν γρήγορα άκρως αντιδημοτικά μέτρα. Μετά τα αιματηρά γεγονότα του Μονάχου, το χάσμα μεταξύ των κομμάτων Σοσιαλδημοκρατικού (SPD) και Κομμουνιστικού (KPD) βάθυνε ακόμα περισσότερο. Το δεύτερο κατηγορούσε το πρώτο ως τη μεγαλύτερη μπουρζουάδικη απειλή για τον σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της Γερμανίας. Αντίθετα το SPD έβλεπε τους κομμουνιστές ως ενεργούμενα της Μόσχας που είχαν μοναδικό σκοπό την εξαφάνιση όλων των πολιτικών αντιπάλων τους και την επιβολή σοβιετικού καθεστώτος. Όλα αυτά συνέβαλαν στην σταδιακή γιγάντωση του Ναζιστικού Κόμματος, μιας και μόνο μια σύμπραξη του SPD με το KPD θα μπορούσε να εμποδίζει την επέλαση των οπαδών του Άντολφ Χίτλερ (Adolf Hitler) στην εξουσία. Και πράγματι από το καλοκαίρι του 1919 ο Χίτλερ αρχίζει να χτίζει την πολιτική του καριέρα ως πράκτορας της υπηρεσίας πληροφοριών του στρατού.

19 Ιανουαρίου 1919: Οι Γερμανίδες ψηφίζουν για πρώτη φορά

02. Η Συνθήκη των Βερσαλλιών 02.01. Οι διαπραγματεύσεις και η υπογραφή Στις 7 Μαΐου 1919, λίγες μέρες μετά την ήττα της Σοβιετικής Δημοκρατίας της Βαυαρίας, η γερμανική ειρηνευτική αποστολή στις Βερσαλλίες παρέλαβε από τους εκπροσώπους της Αντάντ, το έγγραφο με τους όρους των 27 κρατών που αποτελούσαν τη νικήτρια συμμαχία, η αποδοχή των οποίων θα σήμαινε και την υπογραφή της Συνθήκης ειρήνης που θα τερμάτιζε και τυπικά τον πόλεμο μεταξύ των Συμμάχων και της Γερμανίας. Ο Γάλλος στρατάρχης Foch δίνει με το ξίφος του στον ηττημένο Γερμανό τους όρους της συνθήκης.

Οι όροι αυτοί δεν ήταν απλώς σκληροί. Ήταν εκδικητικοί, επαχθείς και δυσβάσταχτοι τόσο για την οικονομία, όσο και για την εδαφική ακεραιότητα της Γερμανίας, αλλά και άκρως ταπεινωτικοί για την εθνική αξιοπρέπεια των Γερμανών πολιτών. Ο σημαντικότερος αλλά και πιο ταπεινωτικός για την Γερμανία όρος της πρότασης των συμμάχων περιείχε τη φράση: ‘… να αποδεχθεί η Γερμανία την ευθύνη της ίδιας και των συμμάχων της για την κήρυξη του πολέμου, που προκάλεσε τεράστιες απώλειες και ζημιές για τους συμμάχους ’6. Ο όρος αυτός (άρθρο 231 της Συνθήκης) έγινε γνωστός ως War Guilt (Ενοχή Πολέμου) 6

{Τον ίδιο όρο αποδέχθηκαν – αργότερα – και οι άλλες χώρες της συμμαχίας των Κεντρικών δυνάμεων με τις αντίστοιχες συνθήκες: Η νεοσύστατη Αυστριακή Δημοκρατία (ως εκ των διαδόχων της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας) με τη συνθήκη του Αγίου Γερμανού (Saint-Germain), η Βουλγαρία με τη συνθήκη του Νεϊγύ (Neuilly), η Οθωμανική Αυτοκρατορία με τη συνθήκη των Σεβρών (Sèvres) και η Ουγγαρία (ως εκ των διαδόχων της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας) με τη συνθήκη του Τριανόν (Trianon)}. Οι Γερμανοί εκπρόσωποι αιφνιδιάστηκαν με όλο το κατεβατό των σκληρών όρων των Συμμάχων, που ξεπέρασαν ακόμα και τις πιο απαισιόδοξες εικασίες. Περίμεναν ασφαλώς την υποχρεωτική επιστροφή της Αλσατίας και της Λωρραίνης {γαλλικές περιοχές που είχε ενσωματώσει η Γερμανία μετά την νίκη της επί της Γαλλίας το 1871} και ότι κάποια εδάφη θα παραχωρούνταν στο νεοσύστατο πολωνικό κράτος. Αλλά ότι η Γερμανία θα έχανε περίπου το 17% των εδαφών της7 και το 10% του πληθυσμού της ήταν πολύ επαχθές. Ακόμα η χώρα έχανε πλούσια σε άνθρακα και μεταλλεύματα τμήματα (Σάαρ, Σιλεσία), εκατοντάδες εργοστάσια, τις αποικίες της στην Αφρική και Ειρηνικό κ.ά. από τα οποία θα αντλούσε πόρους για την καταβολή των υπέρογκων πολεμικών αποζημιώσεων που προβλέπονταν. Το συνολικό κόστος αυτών των αποζημιώσεων εκτιμήθηκε στα 132 δισεκατομμύρια μάρκα. Ο διάσημος Βρετανός οικονομολόγος Τζων Κέυνς (John Keynes) που βρισκόταν στις Βερσαλλίες εκείνες τις μέρες αποφάνθηκε ότι η συνθήκη ήταν πολύ σκληρή και ότι οι αποζημιώσεις ήταν υπερβολικές και αντιπαραγωγικές. Στα τέσσερα χρόνια του πολέμου οι Σύμμαχοι δεν είχαν καταλάβει ούτε σπιθαμή γερμανικού εδάφους. 7

Η πρώτη αντίδραση των Γερμανών και των κομμάτων που στήριζαν την κυβέρνηση, όταν επιτέλους μαθεύτηκαν στη Γερμανία οι όροι των νικητών, ήταν να τους απορρίψουν ως απαράδεκτους. Ο καγκελάριος Scheidemann αναρωτήθηκε μιλώντας στην εθνοσυνέλευση: Το χέρι που μας επιβάλει αυτά τα δεσμά, πρέπει να ξεραθεί. Ο πρωθυπουργός της Πρωσίας και μέλος του SPD αναφώνησε: Καλύτερα νεκρός παρά σκλάβος! Και ο πρόεδρος της εθνοσυνέλευσης απείλησε τους συμμάχους με ένα νέο Μεγάλο Πόλεμο: Να θυμάστε από τα οστά των πεσόντων θα γεννηθεί ένας εκδικητής… Στα κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού υπήρχε σύγχυση και διχογνωμία. Το Δημοκρατικό Κόμμα (DDP) τήρησε σαφή απορριπτική στάση. Κλεμανσώ: Περίεργο, σα ν' άκουσα ένα παιδάκι να κλαίει! (στρατεύσιμος του 1940)

Στο SPD και στο Κόμμα του Κέντρου ήταν πολλοί αυτοί που ήθελαν την απόρριψη της συνθήκης. Υπήρχαν όμως και πολλοί οπαδοί της ρεαλιστικής πολιτικής-Realpolitik (Erzberger, Noske και άλλοι), που υποστήριζαν ότι αν η Γερμανία απέρριπτε τους όρους, οι Σύμμαχοι θα καταλάμβαναν τη χώρα. Στο Παρίσι οι Γερμανοί διαπραγματευτές πέτυχαν μερικές παραχωρήσεις εκ μέρους των Συμμάχων, οι οποίοι όμως δεν δέχτηκαν την απάλειψη ή τροποποίηση του ταπεινωτικού όρου της Ενοχής του Πολέμου (War Guilt) και ετοιμάζονταν να στείλουν τελεσίγραφο στην Εθνοσυνέλευση απαιτώντας την 51

άμεση αποδοχή των όρων της Συνθήκης. Όμως στις 21 Ιουνίου ο Scheidemann, συνεπής στην απορριπτική του στάση, παραιτήθηκε και καγκελάριος ανέλαβε ο σοσιαλδημοκράτης Γκούσταφ Μπάουερ (Gustav Bauer). Πριν την ψηφοφορία που διεξήχθη στην εθνοσυνέλευση, το Κόμμα του Κέντρου (Zentrumspartei) αποφάσισε να αναγνωρίσει τα πατριωτικά κίνητρα των βουλευτών που θα ψήφιζαν υπέρ της αποδοχής της συνθήκης. Η απόφαση αυτή άλλαξε το κλίμα και στις 23 Ιουνίου η εθνοσυνέλευση ψήφισε κατά πλειοψηφία την αποδοχή των όρων των Συμμάχων και την υπογραφή της Συνθήκης. Κατόπιν αυτού ο υπουργός Εξωτερικών και νέος πρόεδρος του SPD Χέρμαν Μίλερ (Hermann Müller) και ο υπουργός Μεταφορών, μετέβησαν στην Γαλλία. Ο Μίλερ υπογράφει τη Συνθήκη των Βερσαλλιών

Την 28η Ιουνίου υπέγραψαν στην Αίθουσα των Κατόπτρων τη Συνθήκη των Βερσαλλιών. {Όπως ξέρουμε, στην ίδια αίθουσα, την 18η Ιανουαρίου 1871 ο βασιλιάς της Πρωσίας Γουλιέλμος είχε ανακηρυχθεί αυτοκράτορας της Γερμανίας.}

02.02. Οι όροι της Συνθήκης των Βερσαλλιών Η Συνθήκη των Βερσαλλιών υιοθέτησε την πρόταση του προέδρου των ΗΠΑ Ουίλσον για την ίδρυση ενός διεθνούς οργανισμού - της Κοινωνίας των Εθνών - με στόχο τη ειρηνική διευθέτηση των διαφορών μεταξύ των εθνών και την αποφυγή νέων πολέμων. Εδαφικές παραχωρήσεις της Γερμανίας:  Η Αλσατία και η Λωρραίνη επεστράφησαν στη Γαλλία, από την οποία τις είχε αποσπάσει η νικήτρια Γερμανία το 1871.  Η Σιλεσία και η δυτική Πρωσία παραχωρήθηκαν στην νεοσύστατη Δημοκρατία της Πολωνίας. Έτσι η Ανατολική Πρωσία αποκόπηκε από τον κορμό του Ράιχ. Η σημαία του Ντάντσιχ



  



 Η πόλη και η περιοχή Μέμελ της ανατολικής Πρωσίας αποδόθηκε στην Λιθουανία. Το λιμάνι του Ντάντσιχ (Γκντανσκ τα πολωνικά) κηρύχθηκε ελεύθερη πόλη υπό την αιγίδα της (υπό ίδρυση) Κοινωνίας των Εθνών (ΚτΕ). Το βόρειο Σλέσβιγκ ενσωματώθηκε στη Δανία μετά από δημοψήφισμα. Οι περιοχές Eupen και Malmedy αποδόθηκαν στο Βέλγιο. Η πλούσια ανθρακοφόρα περιοχή του Σάαρ πέρασε υπό γαλλικό έλεγχο για 15 χρόνια, μετά την παρέλευση των οποίων, οι κάτοικοί του θα είχαν δικαίωμα αυτοδιάθεσης κατόπιν δημοψηφίσματος. Τέλος, η Γερμανία έχασε τις αποικίες της Αφρικής, που παραχωρήθηκαν στη Βρετανία και τη Γαλλία και του 53

Ειρηνικού Ωκεανού, που πέρασαν στην κυριαρχία της Αυστραλίας, Νέας Ζηλανδίας και Ιαπωνίας.  Ακόμα η Γερμανία αναγνωρίζει και σέβεται την ανεξαρτησία της Δημοκρατίας της Αυστρίας. Οι στρατιωτικοί όροι της συνθήκης εις βάρος της Γερμανίας:  Κατάργηση της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας  Ο στρατός ξηράς δεν έπρεπε να υπερβαίνει τους 100.000 άνδρες (επαγγελματίες στρατιώτες).  Ο αριθμός των ανδρών του Πολεμικού Ναυτικού περιορίστηκε στους 15.000 ναύτες.  Το γερμανικό Πολεμικό Ναυτικό δεν πρέπει να ξεπεράσει τα 6 πολεμικά, 12 καταδρομικά και 6 πλοία συνοδείας. Όλα τα υπόλοιπα πλοία που διέθετε η Γερμανία θα πρέπει να παραδοθούν στου Συμμάχους. Η Γερμανία στενάζει υπό το βάρος των υπέρογκων αποζημιώσεων

 {Ο όρος αυτός δεν τηρήθηκε γιατί το γερμανικό Πολεμικό Ναυτικό προτίμησε να βυθίσει τα πλοία του στη λιμνοθάλασσα του Σκάπα Φλόου στις 21 Ιουλίου 1919}  Απαγορεύτηκε στη Γερμανία να διαθέτει υποβρύχια, τανκς, πολεμικά αεροσκάφη, χημικά όπλα και δηλητηριώδη αέρια. Οικονομικές υποχρεώσεις της Γερμανίας (αποζημιώσεις):  Η Γερμανία – βάσει του άρθρου περί πολεμικής ενοχής οφείλει να παραδώσει στους Συμμάχους: τα υποβρύχια τηλεγραφικά καλώδια, το 90% του εμπορικού της στόλου και το 10% των ζώων και της κτηνοτροφικής της παραγωγής.

 Για τα επόμενα δέκα χρόνια η Γερμανία οφείλει να παραδίδει στις Γαλλία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο και Ιταλία σαράντα εκατομμύρια τόνους άνθρακα.  Ακόμα οι αποζημιώσεις περιλάμβαναν καταβολή σε χρυσό, χάλυβα, αγροτικά προϊόντα και παράδοση εργοστασίων.  Όλα τα παραπάνω υπολογίζονταν συνολικά σε περίπου 132 δισεκατομμύρια χρυσά μάρκα, ποσό αστρονομικό για μια καθημαγμένη από τον πόλεμο χώρα και διαλυμένη οικονομία. Οι όροι της Συνθήκης των Βερσαλλιών ήταν βέβαια βαρύτατοι και επαχθείς για το γερμανικό λαό. Όμως το βέβαιο είναι ότι η Γερμανία και η κυριότερη σύμμαχός της η Αυστροουγγρική αυτοκρατορία είχαν όντως την ευθύνη για την έναρξη του πολέμου. Από τον Νοέμβριο 1918, κυβέρνηση Scheidemann είχε πρόσβαση στα αρχεία του υπουργείου Εξωτερικών και τα ευρήματα αποδείκνυαν την βαριά ευθύνη των κυβερνήσεων του Ράιχ και της Αυστρίας για το ξέσπασμα του πολέμου. Όμως το υπουργικό συμβούλιο Scheidemann προτίμησε να μη τα δημοσιοποιήσει με το επιχείρημα ότι αν το έκανε θα πρόσφερε στους νικητές επιχειρήματα για την επιβολή ακόμα σκληρότερων όρων. Λίγες μέρες πριν την υπογραφή της Συνθήκης των Βερσαλλιών, πραγματοποιήθηκε το συνέδριο του SPD. Ο θεωρητικός του κόμματος Έντουαρντ Μπέρνσταϊν (Eduard Bernstein) πρότεινε στους συντρόφους του να δημοσιοποιηθούν τα ευρήματα για να τιμηθεί η ιστορική αλήθεια: Όταν λέω ότι το παλαιό καθεστώς είναι ένοχο, δεν λέω ότι ο γερμανικός λαός είναι ένοχος. Ένοχοι είναι αυτοί που είπαν ψέματα και πρόδωσαν το λαό. Όμως οι σύνεδροι προσχώρησαν στην άποψη του Scheidemann, που χαρακτήρισε τον Bernstein ‘δικηγόρο του διαβόλου’, ο οποίος προς χάριν της δικαιοσύνης δεν διστάζει να δώσει χέρι βοηθείας στους εχθρούς του Ράιχ.

Η υπογραφή της συνθήκης των Βερσαλλιών ήταν βούτυρο στο ψωμί της γερμανικής δεξιάς, η οποία ποτέ δεν παραδέχτηκε την ευθύνη της χώρας για την έναρξη του Μεγάλου Πολέμου. Εκτός από τους πολιτικούς, επιστρατεύτηκαν και ιστορικοί για να αναλύσουν την κατάσταση της Ευρώπης το καλοκαίρι του 1914 και να αποκρούσουν το ψέμα της πολεμικής ενοχής της Γερμανίας. Ένα επιχείρημα ακόμα που χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον κατά την διάρκεια της σύντομης ζωής της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης από τη δεξιά και την ακροδεξιά της Γερμανίας ήταν η αποκαλούμενη ‘πισώπλατη μαχαιριά’. Δηλαδή οι ατιμωτικοί όροι της Συνθήκης των Βερσαλλιών και τα δεινά που επακολούθησαν την υπογραφή της ήταν το αποτέλεσμα της προδοσίας των πολιτικών, που με τη συμβιβαστική τους στάση κατάφεραν χτύπημα με μαχαίρι στην πλάτη της Γερμανίας. Ο ανίκητος γερμανικός στρατός δολοφονήθηκε ύπουλα από τους πολιτικούς του εκπροσώπους. Αυτά περίπου ήταν τα λόγια του τελευταίου αρχηγού του γερμανικού Γ.Ε.Σ. (και μελλοντικού προέδρου της Γερμανικής Δημοκρατίας) στρατάρχη Πάουλ φον Χίντενμπουργκ (Paul von Hindenburg), ο οποίος μιλώντας στην εξεταστική επιτροπή του Ράιχσταγκ για τα αίτια της ήττας, είπε: Ο γερμανικός στρατός μαχαιρώθηκε πισώπλατα και απέδωσε τη φράση αυτή σε έναν Άγγλο στρατηγό, χωρίς να τον κατονομάσει. Αυτός ο μύθος της πισώπλατης μαχαιριάς (Dolchstosslegende) ήταν ένα από τα βασικά επιχειρήματα της δεξιάς που τα πρόβαλε αμέσως σχεδόν μετά την λήξη του πολέμου. Λίγα χρόνια αργότερα οι εθνικοσοσιαλιστές του Χίτλερ πρόβαλαν εμφαντικά - μαζί με πολλά άλλα - το ίδιο επιχείρημα, που ακουγόταν πειστικό στα αυτιά όχι μόνο των οπαδών της δεξιάς, αλλά και των άλλων κομμάτων του κέντρου και της αριστεράς.

03. Το Σύνταγμα της Βαϊμάρης Την 6η Φεβρουαρίου 1919 ο (προσωρινός) πρόεδρος της Δημοκρατίας Φρίντριχ Έμπερτ (Friedrich Ebert), κηρύσσει την έναρξη των εργασιών της γερμανικής Εθνοσυνέλευσης, που είχε ως αντικείμενο τη σύνταξη του Συντάγματος της δημοκρατίας της Γερμανίας. Όμως ξέρουμε, αποφασίστηκε η Εθνοσυνέλευση να πραγματοποιεί τις εργασίες της στην μικρή πόλη της Βαϊμάρης, μακριά από το Βερολίνο, που όπως και άλλες γερμανικές πόλεις, εκείνες τις ημέρες, ζούσε ταραχώδεις διαδηλώσεις και αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ ένοπλων ομάδων της δεξιάς και της αριστεράς. Η κυβέρνηση Σάιντεμαν η πρώτη δημοκρατικά εκλεγμένη

μετά

τον

Μεγάλο Πόλεμο

Στις 10 Φεβρουαρίου με μόνες αρνητικές ψήφους, αυτές του Ανεξάρτητου SPD, η Εθνοσυνέλευση ψήφισε το ‘νόμο για την προσωρινή εξουσία στο Ράιχ’. Καθόρισε την ευθύνη της ίδιας της συνέλευσης ως νομοθετικής και όρισε ότι ο Πρόεδρος του Ράιχ (Reichspräsident) έχει την ευθύνη των κυβερνητικών υποθέσεων. Την επομένη ο Ebert εξελέγη Πρόεδρος του Ράιχ και έδωσε αμέσως εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον Φίλιπ Σάιντεμαν. Η συνέλευση των εκπροσώπων των γερμανικών κρατιδίων όρισαν ότι τα χρώματα της σημαίας του Ράιχ θα είναι τα: ΜαύροΚόκκινο-Χρυσό

Στις 27 Φεβρουαρίου η συνέλευση πέρασε το νόμο για την σύσταση του γερμανικού στρατού (Reichswehr), σύμφωνα με τους όρους της Ανακωχής. Μέχρι το 1921 οι ένοπλες δυνάμεις της χώρας θα απασχολούσαν μόνο επαγγελματίες στρατιώτες και ο αριθμός τους θα περιοριζόταν από 800.000 σε μόλις 100.000. Στις 12 Μαΐου έγιναν γνωστοί οι όροι των νικητριών δυνάμεων για την υπογραφή της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Ο Σάιντεμαν την χαρακτήρισε απαράδεκτη. Σε έξι μέρες η κυβέρνηση Scheidemann παραιτήθηκε και σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση υπό τον Gustav Bauer. Την επομένη της ορκωμοσίας της νέας κυβέρνησης η Εθνοσυνέλευση ψήφισε την αποδοχή των όρων της Αντάντ υπό την προϋπόθεση ότι θα απαλειφθεί το άρθρο που προέβλεπε την αποκλειστική ευθύνη της Γερμανίας για τον πόλεμο. Γάλλοι στην κατεχόμενη Ρηνανία

Όμως, στις 7 Ιουλίου η Εθνοσυνέλευση υποκύπτοντας στο απειλητικό τελεσίγραφο των νικητών επικύρωσε την Συνθήκη των Βερσαλλιών ως είχε και αποδέχθηκε και την στρατιωτική κατοχή της Ρηνανίας από γαλλικά, βελγικά και βρετανικά στρατεύματα για 15 χρόνια. Την 31η Ιουλίου 1919 η Εθνοσυνέλευση ψήφισε το σχέδιο του αποκαλούμενου Συντάγματος της Βαϊμάρης με 262 ψήφους υπέρ και 75 κατά. Αρνητικά ψήφισαν τα κόμματα: Ανεξάρτητο SPD, Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό Κόμμα και Γερμανικό Εθνικό Κόμμα. Την 11η Αυγούστου ο Πρόεδρος Ebert υπόγραψε το νέο Σύνταγμα, το οποίο δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως τρεις ημέρες αργότερα και τέθηκε σε ισχύ αμέσως. 58

Την ίδια ημέρα, η Εθνοσυνέλευση πραγματοποίησε την τελευταία της συνεδρίαση στη Βαϊμάρη και μεταφέρθηκε στο Βερολίνο, το οποίο θεωρήθηκε πλέον ασφαλές, μιας και η τάξη και ο νόμος είχαν πλέον αποκατασταθεί στην πρωτεύουσα. Το Σύνταγμα της Βαϊμάρης θεωρήθηκε από πολλούς (πολιτικούς και συνταγματολόγους) ως ένα από τα πιο δημοκρατικά συντάγματα της εποχής του. Ο Edward David, υπουργός Εσωτερικών της Γερμανίας δήλωσε ότι H Γερμανία ήταν πλέον η δημοκρατικότερη δημοκρατία στον κόσμο. Είναι γεγονός ότι οι διατάξεις του Συντάγματος της Βαϊμάρης δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις για ένα πράγματι δημοκρατικό καθεστώς. Το νέο ομοσπονδιακό κράτος αποτελείτο από 17 κρατίδια και επικεφαλής του ήταν ο εκλεγμένος από καθολική ψηφοφορία Πρόεδρος, ο οποίος ασκούσε την εκτελεστική εξουσία. Το Σύνταγμα της Βαϊμάρης

Το Σύνταγμα καθιέρωνε τη δωρεάν παιδεία, την οκτάωρη εργασία, την κοινωνική ασφάλιση για όλους, τις συλλογικές συμβάσεις και κατοχύρωνε τα θεμελιώδη δικαιώματα των πολιτών. Ήταν η πρώτη προσπάθεια μετατροπής της χώρας σε φιλελεύθερη κοινοβουλευτική δημοκρατία. Αλλά το ίδιο το Σύνταγμα δεν περιείχε τέτοιες ρήτρες που θα εμπόδιζαν την κατάργησή του από μια αυταρχική και αντιδημοκρατική πλειοψηφία. Αυτό έγινε φανερό λίγα χρόνια αργότερα όταν το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα του Χίτλερ περνούσε με ευκολία στο Reichstag (Κοινοβούλιο) νόμους που καταργούσαν το Σύνταγμα και τη Δημοκρατία. 59

Άλλη μια επικίνδυνη πρόβλεψη του Συντάγματος της Βαϊμάρης ήταν (σύμφωνα με το άρθρο 48) η εκχώρηση στο Πρόεδρο της Δημοκρατίας – εκτός των άλλων - του δικαιώματος να νομοθετεί σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, χωρίς να είναι σαφές ποιες είναι οι περιπτώσεις που χαρακτηρίζονται καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Ο Πρόεδρος είχε ακόμα το δικαίωμα να διαλύει τη Βουλή. Σύμφωνα με τις διατάξεις του Συντάγματος αυτού, ο Πρόεδρος ήταν ισχυρότερος από το Ράιχσταγκ. Μερικά από τα σημαντικότερα άρθρα του Συντάγματος: Άρθρο 1. Το Γερμανικό Κράτος είναι Δημοκρατία. Η κρατική εξουσία πηγάζει από τον λαό. Άρθρο 4. Οι γενικά αναγνωρισμένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου ισχύουν ως δεσμευτικά στοιχεία του γερμανικού κρατικού νόμου. Άρθρο 48 . Σε περίπτωση απειλής της δημόσιας ασφάλεια και τάξης

ο Πρόεδρος του Ράιχ μπορεί να λάβει τα απαραίτητα μέτρα για την αποκατάσταση της δημόσιας ασφάλειας και τάξης αν χρειαστεί, με τη βοήθεια ένοπλης δύναμης. Για το σκοπό αυτό, μπορεί προσωρινά να αναστείλει εν όλω ή εν μέρει τα θεμελιώδη δικαιώματα που απαριθμούνται στα άρθρα 114, 115, 117, 118, 123, 124 και 153. Άρθρο 102. Οι δικαστές είναι ανεξάρτητοι και υπόκεινται μόνο στο νόμο. Άρθρο 109. Όλοι οι Γερμανοί είναι ίσοι ενώπιον του νόμου. Άνδρες και γυναίκες έχουν τα ίδια δικαιώματα και υποχρεώσεις. Άρθρο 114. Τα δικαιώματα των ατόμων είναι απαραβίαστα. Περιορισμός ή στέρηση της ατομικής ελευθερίας είναι αποδεκτός μόνο αν βασίζεται σε νόμους. Άρθρο 115. Η οικία κάθε πολίτη αποτελεί άσυλο και είναι απαραβίαστη. Εξαιρέσεις αποδεκτές μόνο αν βασίζονται σε νόμο. Άρθρο 116. Μια πράξη μπορεί να τιμωρηθεί μόνον όταν περιγράφεται ως τιμωρητέα από τον νόμο, προτού διαπραχθεί. Άρθρο 117. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων, της αλληλογραφίας… των τηλεγραφημάτων… είναι απαραβίαστη. Άρθρο 118. Κάθε Γερμανός έχει δικαίωμα, μέσα στα όρια που θέτει ο νόμος, να εκφράσει ελεύθερα τη γνώμη του προφορικά, γραπτά, με έντυπο, με εικόνα ή οποιονδήποτε άλλο τρόπο.

Άρθρο 121. Η νομοθεσία πρέπει να δημιουργήσει ίσες προϋποθέσεις για τα τέκνα εκτός γάμου, όσον αφορά τη σωματική, πνευματική και κοινωνική τους ανάπτυξη, όπως αυτές ισχύουν για τα νόμιμα τέκνα. Άρθρο 123. Οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να συγκεντρώνονται άοπλα και ειρηνικά. Άρθρο 137. Δεν υφίσταται κρατική εκκλησία. Η ελευθερία συγκρότησης θρησκευτικών κοινοτήτων είναι εγγυημένη. Άρθρο 142. Οι τέχνες, η επιστήμη και η διδασκαλία είναι ελεύθερες. Το κράτος παρέχει προστασία στην καλλιέργειά τους. Άρθρο 151. Η οικονομία είναι οργανωμένη με βάση τις αρχές της δικαιοσύνης, με σκοπό την επίτευξη αξιοπρεπούς ζωής για τον καθένα. Η οικονομική ελευθερία του ατόμου είναι εξασφαλισμένη μέσα σε αυτά τα όρια. Άρθρο 153. Η ιδιοκτησία είναι εγγυημένη από το Σύνταγμα. Άρθρο 158. Η πνευματική ιδιοκτησία των συγγραφέων, εφευρετών και καλλιτεχνών απολαμβάνει την προστασία του κράτους. Άρθρο 159. Το δικαίωμα της δημιουργίας ενώσεων, με σκοπό τη βελτίωση των συνθηκών της εργασίας, είναι εγγυημένο. Συμφωνία ή μέτρο που περιορίζει ή παρεμποδίζει αυτά τα δικαιώματα είναι παράνομη. Η Εθνοσυνέλευση συνεδριάζει στη Βαϊμάρη

Άρθρο 161. Προκειμένου να προστατευθεί η υγεία, η ικανότητα εργασίας, η μητρότητα και να προληφθούν οι οικονομικές επιπτώσεις της ηλικίας, της ασθένειας και οι αντιξοότητες της ζωής το κράτος θεσπίζει ένα ολοκληρωμένο σύστημα ασφάλισης, στηριγμένο στην καθοριστική συμβολή των ασφαλισμένων.

To Reichstag τη δεκαετία του 1920

04. Το πραξικόπημα Kapp-Lüttwitz Το Σύνταγμα της Βαϊμάρης ψηφίστηκε και τέθηκε σε ισχύ, η γερμανική δημοκρατία άρχισε να σταθεροποιείται και η Συνθήκη των Βερσαλλιών – παρά τα πολλά τρωτά της - είχε υπογραφεί. Όλα έδειχναν ότι η πολιτική κατάσταση στη Γερμανία είχε βρει το δρόμο της. Υπήρχαν όμως σοβαρές δυσκολίες δημοσιονομικές δυσκολίες κυρίως λόγω των υπέρμετρων δανείων που είχε υποχρεωθεί να συνάψει η κυβέρνηση 1914-18, για την αντιμετώπιση των πολεμικών αναγκών. Αυτήν την κατάσταση ανέλαβε να ομαλοποιήσει ο υπουργός Οικονομικών Matthias Erzberger Ο Ματίας Έρτσμπεργκερ

{Ο Erzberger είναι γνωστός ως ο υπουργός που υπέγραψε εκ μέρους της Γερμανίας τη συμφωνία ανακωχής στην Κομπιένη την 11η Νοεμβρίου 1918, με την οποία κατέπαυσαν οι εχθροπραξίες του Μεγάλου Πολέμου}. Ο Erzberger έλαβε μια σειρά – εν πολλοίς αντιδημοτικών – μέτρων και επιχείρησε, ανεπιτυχώς, να θέσει την γερμανική οικονομική μηχανή σε σταθερή τροχιά. Οι νομοθετικές ρυθμίσεις του Erzberger, όπως η εξάρτηση των γερμανικών κρατιδίων από την κρατική χρηματοδότηση και κυρίως ο φόρος περιουσίας που έπληττε μεγάλο μέρος των Γερμανών πολιτών, έφεραν τον υπουργό Οικονομικών σε δυσχερή θέση. Η δεξιά τον μισούσε και τον θεωρούσε προδότη, τόσο για τις ειρηνευτικές του θέσεις κατά τη διάρκεια του πολέμου, όσο και για την υπογραφή του στην ανακωχή του Νοεμβρίου ’18. Οι ακροδεξιές οργανώσεις και ο τύπος 63

κατηγορούσε συνεχώς τους πολιτικούς και προσωπικά τον Erzberger ότι ‘μαχαίρωσαν πισώπλατα’ τον αήττητο γερμανικό στρατό και παρέδωσαν άνευ όρων την Γερμανία στους συμμάχους. Στις 26 Ιανουαρίου όμως δέχτηκε και πυρά από ένα αξιωματικό, ο οποίος και τον τραυμάτισε σοβαρά. Όλα αυτά εξανάγκασαν τον Γερμανό υπουργό να παραιτηθεί από τα καθήκοντά του. Στα τέλη Φεβρουαρίου του ΄20, ο υπουργός Πολέμου Noske διέταξε τη διάλυση δυο από τις σημαντικότερες μονάδες των Freikorps. Η μια από αυτές η ισχυρή Ναυτική Ταξιαρχία Έρχαρτ, που έδρευε κοντά στο Βερολίνο και την αποτελούσαν 5-6.000 ναύτες, αρνήθηκε να αποδεχθεί την διάλυσή της. ‘Γερμανοί, Μη ξεχνάτε’ Σκίτσο ακροδεξιού εντύπου. Πολιτικοί μαχαιρώνουν πισώπλατα στρατιώτες

Τα στελέχη της ταξιαρχίας αυτής ήταν πρώην αξιωματικοί του Πολεμικού Ναυτικού και του στρατού. Πολλοί από αυτούς είχαν συμμετοχή στις επιχειρήσεις καταστολής των εξεγέρσεων του Μονάχου και του Βερολίνου. Στην ίδια ταξιαρχία συμμετείχαν και εθελοντές, οι οποίοι μετά το τέλος του πολέμου είχαν πολεμήσει τους μπολσεβίκους στις Βαλτικές Χώρες με την έγκριση και χρηματοδότηση των Συμμάχων της Αντάντ. Κεντρικό ρόλο σ’ αυτή την ανταρσία της δεξιάς, έπαιξαν ο ακραίων εθνικιστικών φρονημάτων έπαρχος της Ανατολικής Πρωσίας Βόλφραγκ Κάπ (Wolfgang Kapp) και ο γενικός διοικητής στρατού περιφέρειας Βερολίνου, στρατηγός βαρόνος Βάλτερ φον Λούτβιτς (Walther von Lüttwitz), ο οποίος δεν έκρυβε

την αντίθεσή του με την υπογραφή της Συνθήκης των Βερσαλλιών και την απέχθειά του προς τους πολιτικούς που έφεραν τη χώρα στην ταπείνωση. Στη συνομωσία είχαν αναμιχθεί – εκτός των στρατιωτικών – και ακροδεξιοί και φιλομοναρχικοί πολιτικοί, οι οποίοι είχαν ως στόχο την εγκαθίδρυση ενός αυταρχικού καθεστώτος, που θα τολμούσε να αμφισβητήσει τους όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Οι συνωμότες ζητούσαν την άμεση διάλυση της Εθνοσυνέλευσης, νέες εκλογές, τον διορισμό τεχνοκρατών στα υπουργεία Εθνικής Άμυνας, Εξωτερικών και Οικονομίας και την ανάκληση της απόφασης της διάλυσης των δυο μονάδων των Freikorps. Φυσικά η κυβέρνηση απέρριψε χωρίς συζήτηση τις απαιτήσεις των στασιαστών, αλλά στις 7 το πρωί της 13 Μαρτίου 1920, η Ναυτική Ταξιαρχία Έρχαρτ – με σβάστικες στα κράνη και στα οχήματά τους εισέβαλε στο Βερολίνο. Στασιαστές μοιράζουν φυλλάδια

Ο Kapp κατέλαβε την καγκελαρία και άλλα κυβερνητικά κτίρια, αυτοανακηρύχθηκε καγκελάριος και σχημάτισε κυβέρνηση. Οι άνδρες της Ταξιαρχίας είχαν εντολή να πυροβολούν όποιον έφερνε αντίσταση, αλλά ο διοικητής της αρνήθηκε κατηγορηματικά να την εκτελέσει: Οι στρατιώτες δεν πυροβολούν στρατιώτες. {Ο Άντολφ Χίτλερ, (όχι ιδιαίτερα γνωστός στο ευρύ κοινό τότε) που βρισκόταν σε επαφή με τους ηγέτες του πραξικοπήματος, πέταξε από το Μόναχο στο Βερολίνο, με στρατιωτικό αεροπλάνο για να εκφράσει την συμπαράστασή του στους στασιαστές}. O πρόεδρος Ebert, ο καγκελάριος Bauer η κυβέρνηση και η Εθνοσυνέλευση εγκατέλειψαν την πρωτεύουσα και κατέφυγαν 65

στη Στουτγάρδη, αφού κάλεσαν με προκήρυξη το λαό σε γενική απεργία σε ένδειξη διαμαρτυρίας για το στρατιωτικό πραξικόπημα κατά της δημοκρατίας και της νόμιμα εκλεγμένης κυβέρνησης της χώρας. Τα συνδικάτα που ελέγχονταν από τα Σοσιαλδημοκρατικό και Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό κόμματα, ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα και κήρυξαν γενική απεργία. Το Κομμουνιστικό Κόμμα διακήρυξε ότι το προλεταριάτο δεν θα κουνήσει ούτε το δαχτυλάκι του για να υπερασπίσει την κυβέρνηση των δολοφόνων της Λούξεμπουργκ και του Λίμπκνεχτ. Η γενική απεργία ξεκίνησε στις 14 Μαρτίου και είχε πολύ μεγάλη συμμετοχή. Δώδεκα εκατομμύρια απεργοί στο Βερολίνο και σ’ όλη τη χώρα, παρέλυσαν τα πάντα. Στοπ! προχωρήσει

Όποιος θα

πυροβολείται

Διακόπηκε η παροχή ρεύματος, αερίου, ύδατος και τηλεπικοινωνιών. Οι εφημερίδες δεν κυκλοφόρησαν και οι δημόσιες υπηρεσίες δεν λειτούργησαν. Ακόμα και οι ανταλλαγές μηνυμάτων μεταξύ του στρατού και των πραξικοπηματιών γινόταν με στρατιωτικούς ταχυδρόμους. Θορυβημένο το ΚΚΓ από την απρόσμενη επιτυχία της απεργίας, πήρε στροφή 180 μοιρών και κάλεσε τα μέλη και τους οπαδούς του να συμμετάσχουν και αυτοί στην απεργιακή κινητοποίηση κατά του στρατιωτικού πραξικοπήματος. Η χώρα είχε παραλύσει, τίποτε δεν λειτουργούσε. Η κυβέρνηση δήλωσε ότι δεν πρόκειται να δεχτεί κανενός είδους συνδιαλλαγή με τους στασιαστές. Ήταν ήδη εμφανές ότι οι ένοπλες δυνάμεις δεν στήριζαν το πραξικόπημα. Υπό αυτές τις 66

συνθήκες το πραξικόπημα κατέρρευσε με πάταγο και οι Kapp και Lüttwitz παραιτήθηκαν στις 17 Μαρτίου και εγκατέλειψαν τη χώρα. Η εντυπωσιακή αποτυχία του πραξικοπήματος ήταν μια νίκη της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Η έδρα της κυβέρνησης μεταφέρθηκε και πάλι στο Reichstag στο Βερολίνο. Όμως τα συνδικάτα αποφάσισαν να συνεχίσουν την απεργία με αιτήματα, όπως: την τιμωρία αυτών που συμμετείχαν στο πραξικόπημα, τον εκδημοκρατισμό της δημόσιας διοίκησης, την κοινωνικοποίηση των εργοστασίων ενέργειας και των ορυχείων και την παραίτηση κάποιων υπουργών που έδειξαν ανοχή στους πραξικοπηματίες. Η απεργία τερματίστηκε την 22α Μαρτίου, όταν ο πρόεδρος Ebert και η κυβέρνηση έδειξαν διαλλακτικότητα προχωρώντας σε κινήσεις απομάκρυνσης υπουργών – μεταξύ των οποίων και τον υπουργό Αμύνης Noske - και στελεχών της Αστυνομίας και του στρατού. Στις 27 του ίδιου μήνα παραιτήθηκε και ο καγκελάριος Gustav Bauer και στη θέση του ορίστηκε ο σοσιαλδημοκράτης Hermann Müller, ο οποίος, όπως είδαμε, είχε υπογράψει ως υπουργός Εξωτερικών, την Συνθήκη των Βερσαλλιών.

04.01. Η εργατική εξέγερση στο Ρουρ (Ruhraufstand) Το πραξικόπημα των Kapp-Lüttwitz προκάλεσε - εκτός της μεγάλης απεργίας - και άλλες αντιδράσεις ιδίως στη βιομηχανική δυτική Γερμανία, όπου η απεργία μετατράπηκε σε ένοπλη εξέγερση. Ο αποκαλούμενος Κόκκινος Στρατός του Ρουρ (Rote Ruhrarmee) ανέλαβε την εξουσία στην περιοχή ΡηνανίαςΒεστφαλίας. Ο Κόκκινος Στρατός ήταν η παραστρατιωτική οργάνωση της άκρας αριστεράς, που στρατολογούσε τα μέλη της από το βιομηχανικό προλεταριάτο των ορυχείων του Ρουρ και των μεταλλουργικών εργοστασίων της Ρηνανίας. Δεν ανήκε στο Κομμουνιστικό Κόμμα ούτε σε κανένα άλλο κόμμα της αριστεράς. Άνδρες του Κόκκινου Στρατού στο Ντόρτμουντ

Την πρωτοβουλία για το σχηματισμό του ανέλαβαν αναρχικοί, κομμουνιστές και αυτόνομοι συνδικαλιστές, που ζητούσαν την θέσπιση εργατικών συμβουλίων για να αναλάβουν τη διαχείριση των ορυχείων και των εργοστασίων. Ως την 17η Μαρτίου οι ένοπλοι εξεγερμένοι είχαν καταλάβει το Dortmund, ακολούθησαν το Bochum και το Essen και ως τις 22 του ίδιου μήνα ήλεγχαν όλο το Ruhr. Το πραξικόπημα είχε ήδη καταρρεύσει, αλλά οι εξεγερμένοι δεν είχαν καμιά πρόθεση να εγκαταλείψουν τα εδαφικά κέρδη τους, για να συμβάλουν στην αποκατάσταση της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Η νέα κυβέρνηση Müller κάλεσε τους εξεγερμένους να παραδώσουν τα όπλα και να γυρίσουν στις δουλειές τους. Οι ηγέτες του Κόκκινου στρατού αρνήθηκαν κάθε συζήτηση και 68

συνέχισαν να κρατούν τις πόλεις που είχαν καταλάβει. Στις πόλεις αυτές κυριαρχούσε πλέον το χάος. Η άρνηση του Κόκκινου Στρατού να διαπραγματευθεί και η συνέχιση του ένοπλου αγώνα έπεισαν την κυβέρνηση ότι έπρεπε να αντιδράσει με κάθε μέσον, ακόμα και με τη βία. Την καταστολή της ανταρσίας ανέλαβε ο τακτικός στρατός και η αστυνομία. Συμμετείχαν όμως και μονάδες που είχαν ταχθεί ανοιχτά υπέρ του στρατιωτικού πραξικοπήματος όπως τα Freikorps και η Ναυτική Ταξιαρχία Έρχαρτ. Γι’ αυτούς ήταν η ευκαιρία να χτυπήσουν καίρια την άκρα αριστερά και να ξεκαθαρίσουν μια και καλή τους λογαριασμούς μαζί της. Οι επιχειρήσεις καταστολής διήρκεσαν στο χρονικό διάστημα μεταξύ της 30ής Μαρτίου και της 3ης Απριλίου 1920 και ήταν αιματηρές. Freikorps στη Ρηνανία

Ήταν ένας ανοιχτός εμφύλιος πόλεμος, στον οποίο εκατοντάδες εργάτες έχασαν τη ζωή τους στις συγκρούσεις και στις μαζικές εκτελέσεις που ακολούθησαν. Κανείς δεν ξέρει τον ακριβή αριθμό των θυμάτων. Οι νεκροί επαναστάτες ξεπέρασαν κατά πολύ τους χίλιους και άλλα διακόσια πενήντα ήταν τα άμαχα θύματα από τις δυνάμεις καταστολής. Η εξέγερση του Ρουρ ήταν η τελευταία και μεγαλύτερη των αριστερών κινημάτων που είχαν αρχίσει από το 1917 και έγινε δυο περίπου χρόνια μετά την ήττα της Σοβιετικής Δημοκρατίας της Βαυαρίας του ’19. Οι αξιωματικοί και τα μέλη των Freikorps που συμμετείχαν στο στρατιωτικό πραξικόπημα αμνηστεύθηκαν τον Αύγουστο

του 1920 και οι περισσότεροι από αυτούς εντάχθηκαν σε μονάδες του τακτικού Στρατού και Ναυτικού. Επίσης αμνηστεύτηκαν και όσοι συμμετείχαν στην εξέγερση του Ρουρ με εξαίρεση αυτούς που κατηγορήθηκαν για «ειδεχθή εγκλήματα». Πολλά από τα μέλη του Ερυθρού Στρατού του Ρουρ καταδικάστηκαν σε πολυετείς φυλακίσεις. Το 1922 η ομάδα εργασίας του περίφημου αρχιτέκτονα Βάλτερ Γκρόπιους (Walter Gropius) φιλοτέχνησε ένα μνημείο για να τιμήσει τους νεκρούς της εξέγερσης του Ρουρ. Το μνημείο στήθηκε στο νεκροταφείο της Βαϊμάρης. Το 1936 οι Ναζί διέταξαν την καταστροφή του, όχι για πολιτικούς λόγους, αλλά γιατί το θεώρησαν ως δείγμα της κατηγορίας εκφυλισμένη τέχνη(!)

Αφίσα του Κόκκινου Στρατού του Ρουρ

04.02. Οι εκλογές της 6ης Ιουνίου 1920 Την 21η Μαΐου 1920 η Συντακτική Εθνοσυνέλευση διαλύθηκε, αφού είχε ολοκληρώσει και ψηφίσει το Σύνταγμα της Βαϊμάρης. Προκηρύχθηκαν κοινοβουλευτικές εκλογές για τις 6 Ιουνίου για την εκλογή 459 μελών του Reichstag. Λόγω των εκκρεμοτήτων των εδαφικών τακτοποιήσεων με Δανία, Πολωνία και Βαλτικές χώρες δεν ψήφισαν οι πολίτες του Σλέσβιχ-Χολστάιν, της Σιλεσίας και της Ανατολικής Πρωσίας. Τα αποτελέσματα ήταν ψυχρολουσία για τα κόμματα του κυβερνητικού συνασπισμού της Βαϊμάρης, που στην προηγούμενη βουλή κατείχαν τα 2/3 των εδρών. Το πανίσχυρο ως τότε – Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD), παρέμεινε μεν πρώτο κόμμα, αλλά έχασε το ένα τρίτο των εδρών του. Το ποσοστό του σε ψήφους έπεσε στο 21,7% ενώ το 1919 είχε λάβει το 37,9%. Αντίθετα το Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (USPD) είδε το ποσοστό του να εκτινάσσεται στο 17,69% (7,6% το 1919) και πλησίασε σε απόσταση αναπνοής το SPD. Το Γερμανικό Δημοκρατικό Κόμμα (DDP) καταποντίστηκε στο 8,3% (18,6% πριν δυο χρόνια). Από την άλλη το Γερμανικό Λαϊκό Κόμμα (DVP) εκτινάχθηκε στο 13,9 έναντι του 4,4% που είχε λάβει το 1919. Τέλος, απογοητευτικά ήταν τα αποτελέσματα για το Κομμουνιστικό Κόμμα, που κατέβηκε για πρώτη φορά σε εκλογές και έλαβε μόλις το 2,1% Τα αποτελέσματα των εκλογών της 21ης Μαΐου 1920: % ψήφων Έδρες  Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) 21,7 102  Ανεξάρτητο Σοσιαλδημ. Κόμμα (USPD) 17,9 84  Γερμ. Εθν. Δημοκρατικό Κόμμα (DNVP) 15,1 71  Γερμανικό Λαϊκό Κόμμα (DVP) 13,9 65  Κόμμα του Κέντρου (Zentrumspartei) 13,6 64

   

Γερμανικό Δημοκρατικό Κόμμα (DDP) 8,3 39 Βαυαρικό Λαϊκό Κόμμα (BVP) 4,2 20 Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας (KPD) 2,1 4 Διάφορα άλλα κόμματα 3,2 10 Σύνολο 100 459 Τα αποτελέσματα των εκλογών έδειξαν ότι η Συνθήκη των Βερσαλλιών, η κακή οικονομική κατάσταση, το πραξικόπημα Kapp-Lüttwitz (της δεξιάς) και η ανταρσία του Ρουρ (της αριστεράς) επηρέασαν του ψηφοφόρους και αποδοκίμασαν στην κάλπη τα κόμματα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Οι αστοί φοβισμένοι από τις αλλεπάλληλες ανταρσίες στράφηκαν προς τα δεξιά. Αντίθετα οι εργατική τάξη εγκατέλειψε μαζικά το SPD και στήριξε το (αριστερό) USPD. Αφίσα του USPD

Στις 25 Ιουνίου ο πρόεδρος Ebert διόρισε καγκελάριο τον κεντρώο Κονσταντίν Φέρενμπαχ Constantin Fehrenbach, ο οποίος σχημάτισε κυβέρνηση από τα κόμματα Κέντρο, Γερμανικό Δημοκρατικό, Γερμανικό Λαϊκό και ανεξάρτητους. Στην κυβέρνηση δεν συμμετείχαν οι σοσιαλδημοκράτες για πρώτη φορά μετά το τέλος του πολέμου. Το Δεκέμβριο του 1920 η αριστερή πτέρυγα του USPD προσχώρησε στο Κομουνιστικό Κόμμα Γερμανίας. Αισθήματα που επηρέασαν την ψήφο των Γερμανών πολιτών και των οποίων οι επιπτώσεις θα φανούν πολύ πιο έντονες τα επόμενα χρόνια ήταν ο ρατσισμός, η ξενοφοβία και ο αντισημιτισμός. Ιδιαίτερα ο αντισημιτισμός άρχισε να αυξάνει μετά και την εμφάνιση εκατοντάδων χιλιάδων Εβραίων της 72

Ανατολής διωγμένων από το χάος της Ρωσικής Επανάστασης. Οι επιθέσεις εναντίον τους άρχισαν να γίνονται καθημερινό φαινόμενο και η γερμανική εβραϊκή κοινότητα αναγκάστηκε να ξεχωρίσει τη θέση της από τους ανατολικούς Εβραίους. Ήδη από το 1917 Γερμανικοί κύκλοι είχαν αρχίσει να θεωρούν τους Εβραίους κεφαλαιοκράτες υπεύθυνους για την ήττα στο μέτωπο, αν και πρέπει να τονίσουμε ότι στην έναρξη του μεγάλου πολέμου χιλιάδες Εβραίοι έσπευσαν να καταταγούν στο γερμανικό στρατό. Τους θεωρούσαν εγκληματίες, ανήθικους, προαγωγούς. Οι «άνθρωποι της πόλης», όπως έλεγαν τους Εβραίους οι Γερμανοί, θεωρούσαν ότι ήταν απειλή για τον απλό και αγνό κόσμο της γερμανικής επαρχίας. Τα πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών

Τώρα όμως, δηλαδή το 1920, ο αντισημιτισμός δεν ήταν μία αντιπαράθεση πόλης με επαρχία, όπως ήταν τα προηγούμενα χρόνια, αλλά στόχο είχε τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, γιατί θεωρούνταν εβραιοκρατούμενη και υπεύθυνη για την ήττα. Τότε (1920) ήταν που δημοσιεύτηκαν στη Γερμανία Τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών, ένα ρωσικό πλαστογράφημα, που περιέγραφε μια υποτιθέμενη συνωμοσία για την εδραίωση της εβραϊκής παγκόσμιας κυριαρχίας και αυτό το παραμύθι έγινε αμέσως πιστευτό στη γερμανική επικράτεια.

05.

Συνθήκη Ραπάλλο - Δολοφονία Ρατενάου

05.01. Οι επανορθώσεις και τα επακόλουθα Σύμφωνα με τους όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών, το έτος 1921 η Γερμανία όφειλε να καταβάλει στους Συμμάχους 12 δισεκατομμύρια χρυσά μάρκα, που αποτελούσαν μέρος των πολεμικών επανορθώσεων. Την 5η Μαΐου του ίδιου έτους ο Βρετανός πρωθυπουργός απαίτησε τελεσιγραφικά από το Βερολίνο την εκπλήρωση δυο ακόμα υποχρεώσεων της Γερμανίας: τον αφοπλισμό και την καταδίκη των Γερμανών κατηγορουμένων για εγκλήματα πολέμου. Η μη συμμόρφωση της Γερμανίας με τους παραπάνω όρους συνεπαγόταν την κατάληψη όλης της περιοχής του Ρουρ {πέραν του Ντίσελντορφ και άλλων δυο πόλεων που κατείχαν ήδη από τον Μάρτιο}. Στο Ράιχσταγκ τα κόμματα της δεξιάς (Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό και Γερμανικό Λαϊκό) καθώς και το ΚΚΓ ψήφισαν υπέρ της απόρριψης του τελεσιγράφου, ενώ το Δημοκρατικό Κόμμα τα δυο σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, και το κόμμα του Κέντρου ψήφισαν υπέρ της αποδοχής και σχημάτισαν κυβέρνηση μειοψηφίας. Ο πρόεδρος Ebert διόρισε καγκελάριο τον κεντρώο πρώην υπουργό Οικονομικών Γιόζεφ Βίρτ (Joseph Wirth). Η νέα κυβέρνηση πίστευε ότι η Γερμανία θα έπρεπε να κάνει ότι ήταν δυνατό, για να τηρήσει τους όρους του τελεσιγράφου, παρά το γεγονός ότι οι οικονομικές υποχρεώσεις υπερέβαιναν κατά πολύ τις δυνατότητες της οικονομίας της. Στην απαίτηση για την καταδίκη των Γερμανών εγκληματιών πολέμου, ελάχιστα πράγματα έγιναν. Διεξήχθησαν λίγες δίκες δώδεκα συνολικά κατηγορουμένων, οι μισοί από τους οποίους καταδικάστηκαν σε ελαφρές ποινές. Παρά τη δυσφορία τους οι Σύμμαχοι δεν έδωσαν συνέχεια στο θέμα.

Το μεγάλο πρόβλημα ήταν ο αφοπλισμός, ο οποίος τυπικά ολοκληρώθηκε το καλοκαίρι του 1921, αλλά οι κομματικοί στρατοί και οι παραστρατιωτικές οργανώσεις εξακολουθούσαν να δρουν νόμιμα, ημιπαράνομα ή παράνομα και να κατέχουν όπλα. Ο εξοπλισμός των Freikorps, των πολιτοφυλάκων και άλλων παραστρατιωτικών ομάδων από τον στρατό, που θεωρήθηκε αναγκαίος για να γίνει εφικτή η αντιμετώπιση των στασιαστικών κινημάτων της δεξιάς και αριστεράς τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, είχε συντελέσει στην στρατικοποίηση του δημόσιου βίου της Γερμανίας. Τώρα πλέον ήταν πολύ δύσκολη κάθε επιχείρηση αφοπλισμού. Ειδικότερα στην συντηρητική Βαυαρία, που ήταν το άντρο κάθε ακροδεξιάς οργάνωσης δρούσαν πολυπληθείς εξτρεμιστικές «πατριωτικές ενώσεις», οι δε βαυαρικές κυβερνήσεις δεν ήταν πρόθυμες να κάνουν και πολλά πράγματα για την αντιμετώπισή τους. Τυπική αντιεβραϊκή αφίσα

Τα βαυαρικά ακροδεξιά έντυπα δημιουργούσαν επικίνδυνα εκρηκτική ατμόσφαιρα υποδαυλίζοντας το μίσος ενάντια στους πολιτικούς, την ίδια τη Δημοκρατία και τους Εβραίους. Εκφράσεις όπως ‘εβραϊκά γουρούνια’, ‘σιωνιστές συνωμότες’, ‘Εβραίοι προδότες’ και άλλες, ήταν σύνηθες φαινόμενο στα βαυαρικά έντυπα. Τον Ιούνιο 1921, δολοφονήθηκε ο πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας των ανεξαρτήτων σοσιαλδημοκρατών της Βαυαρίας. Στις 26 Αυγούστου δολοφονήθηκε επίσης ο πρώην υπουργός Εξωτερικών και Οικονομίας Ματίας Έρτσμπεργκερ 75

(Matthias Erzberger), ο οποίος, όπως είδαμε, είχε υπογράψει (ως υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας) την συνθήκη ανακωχής στην Κομπιένη της Γαλλίας τον Νοέμβριο ‘18. Οι δυο δράστες της δολοφονίας του Erzberger, μέλη ακροδεξιάς οργάνωσης, διέφυγαν στο εξωτερικό. Τα εθνικιστικά λαϊκίστικα έντυπα επικρότησαν την δολοφονία και έφτασαν στο σημείο να συγκρίνουν τους δράστες με τυραννοκτόνους όπως τον Βρούτο. Την άνοιξη του 1921 διεξήχθη στη Σιλεσία το προβλεπόμενο από τη Συνθήκη των Βερσαλλιών δημοψήφισμα. Το 60% των ψηφοφόρων επέλεξαν την ένωση με τη Γερμανία και το 40% με την Πολωνία. Η γερμανική κυβέρνηση θεώρησε λογικό να απαιτήσει την προσάρτηση της Άνω Σιλεσίας, αλλά η πολωνική κυβέρνηση υποδαύλισε εξέγερση και ένοπλοι Πολωνοί κατέλαβαν σημαντικά τμήματα της περιοχής. Δίγλωσση πολωνική αφίσα για το δημοψήφισμα της Σιλεσίας:

Στο δημοψήφισμα ψηφίστε Πολωνία για να είστε ελεύθεροι

Η κυβέρνηση του Ράιχ απάντησε εξοπλίζοντας παραστρατιωτικές ομάδες πολιτοφυλάκων, οι οποίες μαζί με δυνάμεις των Freikorps κατέλαβαν μέρος της Άνω Σιλεσίας. Οι Σύμμαχοι επενέβησαν και απαίτησαν την αποχώρηση των ενόπλων και των δυο μερών. Κατόπιν, μια συμμαχική επιτροπή καθόρισε τα σύνορα των δυο χωρών, αλλά άνισα: Το 80% της Άνω Σιλεσίας παραχωρήθηκε στην Πολωνία (αν και συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων της είχαν ταχθεί υπέρ της ένωσης με τη Γερμανία) και μόνο το 20% στην Γερμανία. Φυσικά η γερμανική κυβέρνηση διαμαρτυρήθηκε έντονα για την σαφή

παραβίαση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης, αλλά δεν είχε τις δυνάμεις, ούτε άλλο τρόπο να δικαιωθεί. Το γεγονός αυτό προκάλεσε σοβαρή κρίση στη γερμανική κυβέρνηση και στα κόμματα που την στήριζαν. Το Γερμανικό Δημοκρατικό και το Κόμμα του Κέντρου ζήτησαν την παραίτηση της κυβέρνησης, ως ένδειξη διαμαρτυρίας για την άδικη απόφαση των Συμμάχων. Όντως, στις 22 Οκτωβρίου ο καγκελάριος Joseph Wirth υπέβαλε στον πρόεδρο της δημοκρατίας Ebert της παραίτηση της κυβέρνησής του. Ο Ebert απείλησε με παραίτηση αν συνεχιζόταν η πολιτική αστάθεια και τελικά σχηματίστηκε κυβέρνηση Συνασπισμού με τα δυο σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, το κόμμα του Κέντρου και το Γερμανικό Δημοκρατικό Κόμμα, με καγκελάριο και πάλι τον Wirth. Ο Joseph Wirth

Το υπουργείο Εξωτερικών ανέλαβε o (εβραϊκής καταγωγής) πρόεδρος του Δημοκρατικού Κόμματος Βάλτερ Ρατενάου (Walther Rathenau).

05.02. Η Συνθήκη Ραπάλλο Τον Ιανουάριο 1922, το Ανώτατο Συμβούλιο των Συμμάχων αποφάσισε τη σύγκληση διεθνούς διάσκεψης στη Γένοβα της Ιταλίας, προκειμένου να συζητηθούν τα προβλήματα της παγκόσμιας οικονομίας και της αποκατάστασης των εμπορικών δεσμών μεταξύ κρατών που είχαν διακοπεί εξ αιτίας του πολέμου. Ήταν μια διάσκεψη νικητών και ηττημένων, αφού είχαν προσκληθεί να συμμετάσχουν η Γερμανία και η Σοβιετική Ρωσία, οι οποίες ήταν ως τότε απομονωμένες διπλωματικά, η μεν Γερμανία λόγω της ήττας της στον πόλεμο, η δε Ρωσία λόγω της επιβολής κομμουνιστικού καθεστώτος από τους μπολσεβίκους. Τα δυο αυτά κράτη, δεν είχαν αποκαταστήσει τις μεταξύ τους διπλωματικές τους σχέσεις και διατηρούσαν απλώς εμπορικές αντιπροσωπείες στη Μόσχα και το Βερολίνο. Όμως, οι δυο χώρες είχαν στενή, αλλά μυστική συνεργασία στο στρατιωτικό τομέα. Οι Γερμανοί επιθυμούσαν τη ρωσική βοήθεια όσον αφορούσε τις δεσμεύσεις της Συνθήκης των Βερσαλλιών, κυρίως στους τομείς της ανάπτυξης πολεμικής αεροπορίας και χημικών όπλων και οι Ρώσοι ήθελαν να επωφεληθούν από την υψηλή γερμανική τεχνολογία. Και τις δυο αυτές «φίλες» χώρες τις ένωνε το κοινό μίσος ενάντια στην Πολωνία, κράτος που σχηματίστηκε αποσπώντας κυρίως γερμανικά και ρωσικά εδάφη. Ο καγκελάριος Wirth και ο αρχηγός του γερμανικού ΓΕΣ Χανς φον Σιχτ (Hans von Seeckt) ήταν ένθερμοι υποστηρικτές της γερμανορωσικής προσέγγισης, ποντάροντας στον διαμελισμό της Πολωνίας και την επαναφορά των κοινών συνόρων Ρωσίας-Γερμανίας. Αλλά, ο νέος υπουργός Εξωτερικών Rathenau ήταν αντίθετος με τις απόψεις του καγκελαρίου και του αρχηγού του Στρατού και είχε την άποψη ότι η στενή συνεργασία με τις δυτικές χώρες θα βοηθούσε στην βελτίωση των δυσμενών για τη Γερμανία όρων των Συμμάχων. 78

Στη διεθνή διάσκεψη της Γένοβας η γερμανική αντιπροσωπεία (με επικεφαλής τον καγκελάριο Wirth) πέτυχε την αναγνώριση εξ μέρους των Συμμάχων της άποψης, ότι οι επανορθώσεις ήταν η κύρια αιτία της υποτίμησης του γερμανικού μάρκου και ότι αυτές θα έπρεπε να βελτιωθούν στα όρια των οικονομικών δυνατοτήτων της Γερμανίας. Την νύχτα της 15ης προς 16η Απριλίου παραμονή της οριστικής συμφωνίας της Γερμανίας με τους Συμμάχους, στην ιταλική κωμόπολη Ραπάλλο (λίγα χιλιόμετρα από τη Γένοβα) και υπό άκρα μυστικότητα, οι υπουργοί Εξωτερικών της Σοβιετικής Ρωσίας Τσιτσέριν και της Γερμανίας Ρατενάου (Rathenau), υπέγραψαν την γνωστή Συνθήκη του Ράπαλλο. Διάσκεψη της Γένοβας

Τι είχε συμβεί και ο Rathenau δέχτηκε όχι μόνο να υπογράψει τη συμφωνία, αλλά και να μην ενημερώσει τον πρωθυπουργό της Βρετανίας Lloyd George για τις εξελίξεις αυτές; Ο Ρώσος υπουργός Τσιτσέριν πληροφόρησε την γερμανική αντιπροσωπεία (και τον καγκελάριο Wirth) ότι η χώρα του είχε αποφασίσει να αποδεχτεί όλους τους γερμανικούς όρους. Ο Rathenau δεν είχε άλλη λύση παρά να υπογράψει – με βαριά καρδιά – τη Συνθήκη. Σύμφωνα με τη Συνθήκη του Ράπαλλο, οι δυο χώρες συμφώνησαν να συνεργαστούν με κοινό στόχο τη βελτίωση της οικονομίας τους. Η Ρωσία και η Γερμανία παραιτήθηκαν αμοιβαίως από όποιες διεκδικήσεις πολεμικών επανορθώσεων. Οι δυο χώρες αποκαθιστούν τις μεταξύ τους διπλωματικές σχέσεις και υιοθετούν την Ρήτρα του Μάλλον Ευνοούμενου

Κράτους, παρέχοντας μεταξύ τους την ίδια ευνοϊκή μεταχείριση που παρέχουν σε οποιοδήποτε άλλο κράτος. Στο τέλος Ιουλίου 1922 οι Γερμανία και η Σοβιετική Ρωσία υπέγραψαν ένα – μυστικό παράρτημα - της Συνθήκης. Σύμφωνα με αυτό οι Ρώσοι θα επέτρεπαν στο γερμανικό στρατό να εκπαιδεύει τους αξιωματικούς του σε ρωσικές περιοχές. Ήταν σαφές ότι αυτή η (πρόσθετη) συμφωνία, ήταν μια έμμεση καταστρατήγηση των όρων της Συνθήκης των Βερσαλλιών, γιατί οι Γερμανοί θα μπορούσαν να εκπαιδευτούν σε απαγορευμένα από τη Συνθήκη όπλα. Αρκετά από τα μελλοντικά στελέχη του ναζιστικού στρατού εκπαιδεύτηκαν στη Ρωσία. Στο εσωτερικό της Γερμανίας η Συνθήκη έγινε δεκτή με ανάμεικτα συναισθήματα. Η Συνθήκη του Ραπάλλο

Ο πρόεδρος Ebert ήταν ενοχλημένος, αλλά στήριξε την κυβέρνηση. Το Ράιχσταγκ επικύρωσε τη Συνθήκη με μεγάλη πλειοψηφία, αν και μέσα στο κοινοβούλιο ακούστηκαν φωνές για τους κινδύνους και τις συνέπειες αυτής της συμφωνίας. Ένας βουλευτής του USPD (Ανεξάρτητοι Σοσιαλδημοκράτες) μίλησε για «πλήγμα στα γερμανικά συμφέροντα στο άμεσο μέλλον». Η Συνθήκη του Ραπάλλο έγινε φυσικά γνωστή στις δυτικές δυνάμεις. Στη διάσκεψη της Γένοβας πάγωσαν οι συζητήσεις για τη βελτίωση των όρων των επανορθώσεων. Ακόμα, ο Γάλλος πρωθυπουργός Ραϊμόν Πουανκαρέ (Raymond Poincaré) μίλησε για ενδεχόμενη στρατιωτική επέμβαση των Συμμάχων στη Γερμανία. Η απειλή του Πουανκαρέ, έγινε, όπως θα δούμε, πραγματικότητα σύντομα.

05.03. Η δολοφονία του Rathenau Την 24η Ιουνίου 1922, ενώ ο υπουργός Εξωτερικών του Ράιχ Βάλτερ Ρατενάου (Walther Rathenau), βρισκόταν καθ’ οδόν προς το υπουργείο του, δολοφονήθηκε από σφαίρες που του έριξαν δυο άνδρες, ένας απόστρατος αξιωματικός του πολεμικού ναυτικού και ένας έφεδρος ανθυπολοχαγός, μέλη και οι δυο φανατικών αντισημιτικών οργανώσεων. Λίγες μέρες αργότερα οι δράστες εντοπίστηκαν, αλλά ο ένας αυτοκτόνησε και άλλος σκοτώθηκε από σφαίρες των ανδρών ασφαλείας στην προσπάθειά του να το σκάσει. Ο Rathenau, ήταν από τις εμβληματικές φυσιογνωμίες της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και γενικότερα της Γερμανίας του 20ού αιώνα. Ο Walther Rathenau

Εβραϊκής καταγωγής, βιομήχανος, λόγιος, πολιτικός και διπλωμάτης, ήταν – πριν ασχοληθεί με την πολιτική - η ψυχή της τεράστιας βιομηχανίας ηλεκτρονικού και ηλεκτρικού εξοπλισμού AEG. Ως υπουργός, αν και προσανατολισμένος στην συνεργασία της χώρας του με τις δυτικές δυνάμεις, υπέγραψε τη Συνθήκη του Ραπάλλο, που αποκαθιστούσε τις διπλωματικές και οικονομικές σχέσεις του Ράιχ με τη Σοβιετική Ρωσία. Όλα τα παραπάνω καθιστούσαν τον Rathenau αντικείμενο μίσους των ακροδεξιών, εθνικιστικών και αντισημιτικών πολιτικών ομάδων και εντύπων, καθώς και όλων εκείνων που ήθελαν να καταλύσουν τη δημοκρατία της Βαϊμάρης και

θεωρούσαν υπεύθυνους για τη στρατιωτική ήττα και την ταπεινωτική Συνθήκη των Βερσαλλιών, τους προδότες πολιτικούς, τους κομμουνιστές και τους Εβραίους, που χτύπησαν πισώπλατα τον ανίκητο γερμανικό στρατό. Μια από τις πολλές εθνικιστικές και αντισημιτικές ομάδες ήταν η παραστρατιωτική Οργάνωση Consul, υπεύθυνη για τη δολοφονία του Matthias Erzberger, τον Αύγουστο του 1921. Την δολοφονία αυτή ακολούθησαν περισσότερες από 350 δολοφονίες πολιτικών αντιπάλων, Εβραίων ή αριστερών, με τελευταίο τον Rathenau. Η δολοφονία του Rathenau συντάραξε το Βερολίνο και ολόκληρη την Γερμανία. Η δολοφονία του Rathenau

Η Γερμανική Εργατική Συνομοσπονδία κήρυξε – για ένα πλούσιο βιομήχανο απεργία και κάλεσε τα μέλη της να συμμετάσχουν σε διαδήλωση ενάντια στην ακροδεξιά απειλή κατά της Δημοκρατίας. Στη διαδήλωση συμμετείχαν επίσης τα δυο σοσιαλδημοκρατικά κόμματα και οι κομμουνιστές. Ο καγκελάριος Wirth μιλώντας στη Βουλή για τον υπουργό που δολοφονήθηκε, δεν δίστασε να κατηγορήσει ευθέως τη δεξιά: Εκεί, στα δεξιά βρίσκεται ο εχθρός που σταλάζει δηλητήριο μίσους στις πληγές του έθνους. Ο πρόεδρος Ebert και η κυβέρνηση αποφάσισαν να ψηφιστεί νόμος, με τον οποίο θα τιμωρούνταν με βαριές ποινές εκείνοι που προέβαιναν σε ενέργειες που στρέφονταν κατά της Δημοκρατίας, έθιγαν τα εθνικά σύμβολα, 82

βιαιοπραγούσαν ή δολοφονούσαν κρατικούς λειτουργούς. Για το σκοπό αυτό ιδρύθηκε το αρμόδιο «Ανώτατο Δικαστήριο για την προστασία της Δημοκρατίας» με έδρα τη Λειψία. Στο νόμο αυτόν αντιτάχθηκαν τα επιμέρους γερμανικά κρατίδια με δεξιές κυβερνήσεις. Ειδικότερα η συντηρητική Βαυαρία, που τηρούσε συστηματικά ευνοϊκή στάση απέναντι στις λεγόμενες «πατριωτικές ενώσεις» και στους εθνικοσοσιαλιστές του Χίτλερ, κατήργησε το νόμο και αποφάσισε τα αδικήματα αυτά να δικάζονται από βαυαρικά δικαστήρια. Τελικά οι κυβερνήσεις του Ράιχ και της Βαυαρίας συμβιβάστηκαν με την δημιουργία ενός ακόμα (βαυαρικού) τμήματος στο δικαστήριο της Λειψίας, το οποίο θα δίκαζε τα αδικήματα που θα τελούνταν στη νότια Γερμανία και που θα το στελέχωναν Βαυαροί δικαστές. Το φέρετρο του Ratenau στο Ράιχσταγκ (Βουλή)

Η κυβέρνηση και ο πρόεδρος του Ράιχ δεν είχαν τη βεβαιότητα ότι όσοι ήταν αντίθετοι με τους δημοκρατικούς θεσμούς, θα άλλαζαν απόψεις εξ αιτίας απαγορεύσεων και κατασταλτικών μέτρων. Αλλά δεν είχαν και πολλά άλλα μέσα προάσπισης του δημοκρατικού κοινοβουλευτικού πολιτεύματος. Εκείνο που ήταν ιδιαίτερα οξυμένο εκείνη την εποχή στη Γερμανία ήταν το πνεύμα του φανατικού αντισημιτισμού. Δεν ήταν λίγοι αυτοί που δικαίωναν την δολοφονία του Rathenau εξ αιτίας της εβραϊκής του καταγωγής και μόνο. Οι ακροδεξιοί είχαν πειστεί και δεν έπαυαν να τονίζουν, ότι οι Εβραίοι ήταν οι κύριοι υπεύθυνοι της ήττας της Γερμανίας, υπονόμευαν μεθοδικά το

ηθικό των στρατιωτών (και των εργατών) με μπολσεβίκικες ιδέες και πλούτιζαν σε βάρος του γερμανικού λαού. Φανατικοί αντισημίτες υπήρχαν και στην ανώτατη εκπαίδευση. Οι φοιτητές της Γερμανικής Φοιτητικής Ένωσης είχαν το σκληρό τους πυρήνα, το Γερμανικό Πανεπιστημιακό Κύκλο (Deutscher Hochschulring), που έσπειρε μίσος κατά των Εβραίων και των μπολσεβίκων. Στρέφονταν ακόμα κατά της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, η οποία – όπως πίστευαν – ήταν προϊόν εβραϊκής συνομωσίας. Τα μέλη της Φοιτητικής Ένωσης ψήφισαν ένα καταστατικό, που προέβλεπε ότι μέλη της μπορούσαν να γίνουν μόνο Γερμανοί ή Αυστριακοί με γερμανική καταγωγή και μητρική γλώσσα τη γερμανική. Ουσιαστικά ο όρος αυτός υπήρχε ήδη στο καταστατικό των αυστριακών φοιτητών. Αφίσα του Βαυαρικού Λαϊκού Κόμματος, επισημαίνει τους κινδύνους μετάδοσης του μπολσεβικισμού στο Μόναχο

Το δεξιό (και αντισημιτικό) Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό Κόμμα (DNVP) με αφορμή τη δολοφονία του Rathenau θέλησε να διαχωρίσει τη θέση του από τις ακραίες εθνικιστικές και φυλετικές (völkisch) ομάδες της ακροδεξιάς. Όμως μερικοί από τους βουλευτές του αποχώρησαν από το κόμμα και στο τέλος του 1922 ίδρυσαν το Γερμανικό Εθνοφυλετικό Κόμμα της Ελευθερίας (Deutschvölkische Freiheitspartei). Το νέο κόμμα βρήκε ευνοϊκή απήχηση στο Μόναχο, όπου συνενώθηκε με την βαυαρική οργάνωση του DNVP. Στο Μόναχο δρούσε ήδη ο πιο ένθερμος αντισημίτης, ο Χίτλερ και το κόμμα του το Γερμανικό Εθνικοσοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα (NSDAP).

Στη πολιτική η κατάσταση ήταν συγκεχυμένη. Το Νοέμβριο ο Wirth παραιτήθηκε και ο πρόεδρος του Ράιχ διόρισε καγκελάριο τον επιχειρηματία Βίλχελμ Κούνο (Wilhelm Cuno), ο οποίος σχημάτισε κυβέρνηση από τα κεντροδεξιά κόμματα. Το (ενιαίο) Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, φοβούμενο τη εκ νέου διάσπασή του, αρνήθηκε να συμμετάσχει στη νέα κυβέρνηση. {Άλλη μια επίπτωση που είχε ο θάνατος του Ratenau και η άνοδος της άκρας δεξιάς ήταν η διαπίστωση από την αριστερά ότι η ύπαρξη δυο σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων ήταν πολυτέλεια. Οι ηγεσίες των δυο κομμάτων αποφάσισαν την συνένωσή τους στο Ενιαίο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (VSPD)}. Πέντε ημέρες αργότερα τα κεντροδεξιά κόμματα, Γερμανικό Δημοκρατικό (DDP), Κέντρο (Zentrumspartei) και Γερμανικό Λαϊκό (DVP), σχημάτισαν ενιαία κοινοβουλευτική ομάδα, την Συνεργασία του Συνταγματικού Κέντρου, η οποία φιλοδοξούσε να γίνει το αντίβαρο του Ενιαίου Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος. Η δολοφονία του Ratenau επηρέασε τα πάντα στη Γερμανία, και είχε και επιπτώσεις ακόμα και την οικονομία. Οι επενδυτές (Γερμανοί και ξένοι) απώλεσαν την εμπιστοσύνη τους στο γερμανικό νόμισμα και «ξεφορτώθηκαν» τα μάρκα τους με όποια τιμή. Η διαφυγή των κεφαλαίων στο εξωτερικό πήρε διαστάσεις πανικού. Ήδη από το 1921 το γερμανικό μάρκο είχε απωλέσει το 50% της αξίας του, αλλά μετά τη δολοφονία ακολούθησε κατάρρευση. Η ισοτιμία 4,2 με 1 δολάριο έφτασε στο 493 προς 1 και ως το τέλος του έτους σκαρφάλωσε στα 1134 προς ένα. Ο πληθωρισμός, που ήταν ως ένα σημείο ελεγχόμενος γιατί βοηθούσε τις εξαγωγές, εξελίχθηκε σε ανεξέλεγκτο υπερπληθωρισμό και η γερμανική οικονομία άρχισε να νιώθει τα πρώτα σημάδια ασφυξίας.

06. Η οικονομική κρίση του 1923 06.01. Γαλλία και Βέλγιο καταλαμβάνουν το Ρουρ Το έτος 1923 ξεκίνησε δυσοίωνα για την Γερμανία, η οποία είχε ήδη δηλώσει ότι η οικονομική της κατάσταση δεν της επέτρεπε να είναι συνεπής στις υποχρεώσεις της καταβολής των πολεμικών επανορθώσεων. Είναι γνωστό ότι Συνθήκη του Ραπάλλο είχε φανερά δυσαρεστήσει τους Συμμάχους, οι οποίοι όχι μόνο δεν έκαναν καμιά παραχώρηση στο θέμα των πολεμικών επανορθώσεων, αλλά έψαχναν ευκαιρία για να πιέσουν ακόμα περισσότερο την οικονομικά ασταθή Γερμανία. Γαλλικός στρατός στο Ρουρ

Με το επιχείρημα ότι το Ράιχ δεν είχε τηρήσει την υποχρέωση παράδοσης στους Συμμάχους μεγάλων ποσοτήτων άνθρακα, ξυλείας και άλλων πρώτων υλών, την 11 η Ιανουαρίου γαλλικά και βελγικά στρατεύματα εισέβαλαν στη Γερμανία και κατέλαβαν την βιομηχανική περιοχή του Ρουρ. Έτσι οι Σύμμαχοι αναλάμβαναν την εκμετάλλευση των εργοστασίων και των ορυχείων του Ρουρ για να πάρουν μόνοι τους αυτά που η Γερμανία αδυνατούσε να καταβάλει. Στη Γερμανία επικράτησε οργή και βαθύ αίσθημα εθνικής ταπείνωσης. Η χώρα δεν διέθετε τη στρατιωτική ισχύ για να απαντήσει αναλόγως στην εχθρική εισβολή κι έτσι η κυβέρνηση Cuno προτίμησε να κηρύξει πολιτική παθητικής αντίστασης στο στρατό κατοχής. Κάλεσε δηλαδή τους εργαζόμενους και τους 86

υπόλοιπους πολίτες του Ρουρ να μην εκτελούν τις εντολές των κατακτητών. Τα μαγαζιά αρνούνταν να πωλήσουν αγαθά στους ξένους φαντάρους, οι ανθρακωρύχοι δεν κατέβαιναν στις στοές για να βγάλουν κάρβουνο, ακόμα και οι οδηγοί των τραμ εγκατέλειπαν τα οχήματά τους στην μέση του δρόμου, αν σ’ αυτά επέβαιναν Γάλλοι ή Βέλγοι στρατιώτες. Οι οργισμένοι Γερμανοί του Ρουρ, υπακούοντας στην προτροπή της κυβέρνησης για παθητική αντίσταση, άρχισαν μαζικές απεργίες, αντίσταση με κάθε τρόπο, αλλά και σαμποτάζ που κράτησαν οκτώ ολόκληρους μήνες και συνέβαλαν καθοριστικά στην κατάρρευση της γερμανικής οικονομίας. Έλεγχος Γάλλων σε Γερμανό πολίτη

Τα σαμποτάζ στα τρένα και τα ορυχεία ήταν συχνά και οι Γάλλοι αναγκάστηκαν να επιβάλουν στρατιωτικό νόμο στο Ρουρ. Κάποιοι Γερμανοί σαμποτέρ που συνελήφθησαν τουφεκίστηκαν, γεγονός που προκάλεσε οργή και νέο κύμα διαμαρτυριών στη Γερμανία, αλλά και σε πολλές άλλες χώρες. Η παθητική (και ενεργητική) αντίσταση είχε τέτοια επιτυχία, ώσπου τελικά η κατοχή αποδείχθηκε ζημιογόνα για τις γαλλική και βελγική κυβερνήσεις. Οι δυο κυβερνήσεις για να καλύψουν τα κενά εργασίας που άφηναν οι Γερμανοί απεργοί, έφερναν στη θέση τους Γάλλους και Βέλγους εργάτες και το κόστος μισθοδοσίας τους το πρόσθεταν στις πολεμικές αποζημιώσεις. Για την ίδια την Γερμανία η πολιτική της παθητικής αντίστασης αποδείχθηκε καταστροφική, ένα τρύπιο πιθάρι. Η

κυβέρνηση του Ράιχ ανέλαβε να καταβάλει τους μισθούς όσων Γερμανών είχαν απολυθεί από τις δυνάμεις κατοχής. Ακόμα ξόδευε εκατομμύρια μάρκα για να συνεχιστεί η μισθοδοσία των εργατών των ανθρακωρυχείων και των εργοστασίων μετάλλου, των οποίων όμως η λειτουργία είχε διακοπεί. Η χρηματοδότηση περίπου δυο εκατομμυρίων Γερμανών απεργών και ανέργων ήταν πολύ μεγάλο βάρος για την γερμανική οικονομία, που βρισκόταν ήδη σε κωματώδη κατάσταση. Εκτός από τις οικονομικές δυσκολίες η κυβέρνηση και η δημοκρατία αντιμετώπιζαν και επιθέσεις από την αριστερά και τη δεξιά. Οι κομμουνιστές υπακούοντας στα σχέδια της Διεθνούς (Κομιντέρν) προετοιμάζονταν για επανάσταση και σχημάτισαν ένοπλες παραστρατιωτικές ομάδες, τις Προλεταριακές Εκατονταρχίες (Proletarische Hundertschaften). Προλεταριακές Εκατονταρχίες

Η κυβέρνηση δεν είχε άλλη λύση παρά να επιβάλει σε ορισμένα κρατίδια κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να διαλύσει τις αριστερές ένοπλες ομάδες στέλνοντας μονάδες του στρατού. Αντίστοιχα, η εξτρεμιστική δεξιά και η εφημερίδα Völkischer Beobachter (Λαϊκός Παρατηρητής) όργανο των Ναζί Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος (NSDAP), εξαπέλυε δριμείες επιθέσεις κατά της κυβέρνησης, χαρακτηρίζοντας δυο από τα μέλη της ως όργανα του σιωνισμού.

06.02. Έκρηξη του πληθωρισμού στη Γερμανία Η κυβέρνηση του Ράιχ. για να καλύψει την απώλειες από την παραγωγή της περιοχής του Ρουρ, άρχισε να εισάγει τεράστιες ποσότητες βιομηχανικών προϊόντων και τροφίμων. Οι πρόσθετες αυτές χρηματοοικονομικές ανάγκες υποχρέωσαν την κυβέρνηση να εκτυπώνει συνεχώς νέο χαρτονόμισμα, σε σημείο που ο υπερπληθωρισμός ξέφυγε από κάθε έλεγχο. Η κυβέρνηση εξέδιδε χρήμα, το χρήμα αυτό καθημερινά έχανε την αξία του και η κυβέρνηση εξέδιδε νέο χρήμα. Ο φαύλος αυτός κύκλος δεν είχε τέλος. Παιδικά παιχνίδια. Τουβλάκια Με πληθωριστικά μάρκα!

Τον Ιούνιο ένα δολάριο αντιστοιχούσε πλέον σε 150.000 μάρκα, τον Ιούλιο σε 1,2 εκατομμύρια, τον Αύγουστο σκαρφάλωσε στα 10,3 εκατομμύρια, το Σεπτέμβριο στα 160 εκατομμύρια, τον Οκτώβριο στα 7,4 δισεκατομμύρια και στο τέλος Νοεμβρίου έφτασε τελικώς στα 4,2… τρισεκατομμύρια μάρκα! Η αξία του χαρτιού που τυπωνόταν το πληθωριστικό μάρκο, ξεπέρασε την αξία την οποία εκπροσωπούσε και οι πολίτες για να ζεσταθούν, έκαιγαν στις σόμπες χαρτονομίσματα αντί για ξύλα. Όλη αυτή η απαξίωση του γερμανικού νομίσματος κατέστρεψε μεγάλο μέρος της μεσαίας τάξης που είχε επενδύσει

τις αποταμιεύσεις της σε κρατικά ομόλογα. Ήταν η πρώτη στροφή των μεσοαστών προς κόμματα εχθρικά προς την δημοκρατία. Η επόμενη οικονομική κρίση τους οδήγησε στην αγκαλιά των Ναζί του Χίτλερ. Η κατάσταση στη Γερμανία είχε φτάσει σε σημείο, που όλοι εύχονταν να γίνει κάτι πριν καταρρεύσουν τα πάντα. Οι σοσιαλδημοκράτες – που δεν συμμετείχαν στην κυβέρνηση – κατηγορούσαν τον καγκελάριο Cuno, ότι παρακολουθούσε ως απλός θεατής την εξαθλίωση του λαού. Τον Απρίλιο ο πρόεδρος των γερμανικών συνδικάτων ζήτησε από τους πολιτικούς να σχηματιστεί αντιπροσωπευτική κυβέρνηση με όσο το δυνατόν περισσότερα κόμματα (Μεγάλου Συνασπισμού). 100 δισεκατομμύρια μάρκα!

Μετά από πολλών εβδομάδων διεργασίες, συζητήσεις και συμβιβασμούς τον Αύγουστο του ’23 οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας συμφώνησαν να σχηματίσουν κυβέρνηση Μεγάλου Συνασπισμού υπό τον φιλελεύθερο ηγέτη του Γερμανικού Δημοκρατικού Κόμματος (DDP), Γκούσταφ Στρέζεμαντ (Gustav Stresemann). Το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, μετά από πολλούς δισταγμούς, αποφάσισε να συμμετάσχει στη νέα κυβέρνηση αφού έγιναν δεκτοί οι όροι του, μεταξύ των οποίων:  Η άμεση ανάσχεση του πληθωρισμού με έκδοση χρυσού νομίσματος  Εκκαθάριση του γερμανικού στρατού (Reichswehr) από τις παράνομες ακροδεξιές οργανώσεις.

 Να κινηθεί αμέσως η γερμανική διπλωματία για συζήτηση με τους συμμάχους και προσπάθεια βελτίωσης των όρων ή επίλυσης του ζητήματος των επανορθώσεων.  Να ζητήσει η Γερμανία να γίνει μέλος της Κοινωνίας των Εθνών. Ο νέος καγκελάριος (και υπουργός Εξωτερικών) κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, ζήτησε το τέλος της παθητικής αντίστασης και των απεργιών στο Ρουρ, εξέδωσε νέο νόμισμα και σταμάτησε την εκτύπωση νέων πληθωριστικών χαρτονομισμάτων, ανέλαβε να καταβάλει τμηματικά τις πολεμικές αποζημιώσεις και ζήτησε οικονομική βοήθεια από τη Βρετανία και τις ΗΠΑ. Από τις αρχές του ‘24, η οικονομική κατάσταση στη Γερμανία άρχισε να σταθεροποιείται. Κυρίαρχο ρόλο στην ομαλοποίηση της πληθωριστικής έκρηξης έπαιξε ο τραπεζίτης Χιάλμαρ Σαχτ (Hjalmar Schacht), τον οποίο θα συναντήσουμε και στην επόμενη οικονομική κρίση του 1929. Η γαλλική κατοχή του Ρουρ ξεσήκωσε κύμα διαμαρτυρίας σε όλο τον κόσμο και έκανε τη Γερμανία συμπαθή ακόμα και στους λαούς των νικητριών χωρών. Τελικά οι Γάλλοι αποχώρησαν τον Αύγουστο του ‘25.

06.03. Το Πραξικόπημα της Μπιραρίας στο Μόναχο Ο Άντολφ Χίτλερ (Adolf Hitler) πολέμησε στο Μεγάλο Πόλεμο ως δεκανέας του γερμανικού στρατού, όπου και τραυματίστηκε. Μετά την νοσηλεία του εγκαταστάθηκε στο Μόναχο. Εκεί έγινε μάρτυρας των καθημερινών σχεδόν συγκρούσεων μεταξύ των ακραίων εθνικιστών και των αριστερών και της κατάρρευσης της βραχύβιας Βαυαρικής Σοβιετικής Δημοκρατίας του 1919. Ήταν από τα πρώτα μέλη του Γερμανικού Εργατικού Κόμματος (DAP) και εκεί γνωρίστηκε με τους Ρούντολφ Ες (Rudolf Hess, μελλοντικό υπαρχηγό του), Έρνστ Ρεμ (Ernst Röhm, αργότερα ηγέτη των Ταγμάτων Εφόδου-SA), Χέρμαν Γκαίρινγκ (Hermann Göring) καθώς και τον ακροδεξιό, αντισημίτη δημοσιογράφο Ντίτριχ Έκαρτ (Dietrich Eckart) ο οποίος διείδε στο πρόσωπό του Χίτλερ τον άνθρωπο, που με τη ρητορική του μπορούσε να προσελκύσει τα πλατιά λαϊκά στρώματα στη ακροδεξιά ιδεολογία του κόμματος. Χίτλερ και Γκαίρινγκ

Το 1920, με πρωτοβουλία του Χίτλερ, στον τίτλο του κόμματος προτάσσεται το Εθνικό Σοσιαλιστικό (NSDAP) και τον επόμενο χρόνο αναλαμβάνει ο ίδιος την ηγεσία του. Διακήρυσσε ότι στόχος του είναι η πραγμάτωση της Μεγάλης Γερμανίας. Στην πάντα συντηρητική Βαυαρία αναγνωρίζεται μεν ως ταραχοποιός, αλλά παράλληλα άριστος και πειστικός ρήτορας, όμως στην υπόλοιπη Γερμανία θεωρείται γραφικός και δεν τον παίρνουν στα σοβαρά. Το φθινόπωρο του 1923 το κόμμα διέθετε μόλις 55.000

μέλη, όμως ο αριθμός των μελών του οργάνου κρούσης του, των διαβόητων Ταγμάτων Εφόδου(SA) ξεπερνούσε τις 15.000. Ο Χίτλερ και οι οπαδοί του θαύμαζαν τον Ιταλό ηγέτη των φασιστών Μπενίτο Μουσολίνι (Benito Mussolini), ο οποίος τον Οκτώβριο του 1922 επικεφαλής 60.000 μελανοχιτώνων οργάνωσε την περίφημη Πορεία προς τη Ρώμη. Ο φόβος εμφυλίου πολέμου υποχρέωσε τον βασιλιά Vittorio Emanuele να δώσει στο Μουσολίνι εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Πολύ σύντομα, ο Μουσολίνι απέκτησε δικτατορικές εξουσίες, επέβαλε λογοκρισία, διάλυσε τα άλλα κόμματα, απέκτησε τον έλεγχο των συνδικάτων, ίδρυσε τη Φασιστική Πολιτοφυλακή, παγιώνοντας έτσι ένα προσωποπαγές ολοκληρωτικό καθεστώς. Χίτλερ και Λούντεντορφ

Ο Χίτλερ πίστεψε ότι οι συνθήκες στη Γερμανία είχαν ωριμάσει και θέλησε να μιμηθεί το εγχείρημα του Μουσολίνι, με στόχο την ανατροπή της μισητής Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και την εγκαθίδρυση απολυταρχικού καθεστώτος που θα έφερνε το Ράιχ στη θέση που του άξιζε στον ευρωπαϊκό και τον παγκόσμιο χάρτη. Μια από τις πρώτες του κινήσεις ήταν να εντάξει στο κόμμα τον στρατηγό Έριχ Λούντεντορφ (Erich Ludendorff). Ο Χίτλερ πίστευε ότι το κύρος του Ludendorff 8 ήταν τέτοιο που το κόμμα του θα κέρδιζε - αν όχι την υποστήριξη - τουλάχιστον την ανοχή της Wehrmacht στο πραξικόπημα που σχεδίαζε.

Ο Ludendorff είχε διατελέσει ανώτατος διοικητής του γερμανικού στρατού στο Μεγάλο Πόλεμο και οι περισσότεροι Γερμανοί τον θεωρούσαν εθνικό ήρωα. 8

Την 8η Νοεμβρίου 1923 στην Bürgerbräukeller τη μεγαλύτερη μπιραρία του Μονάχου γινόταν εκδήλωση στην οποία είχαν συγκεντρωθεί ο πρόεδρος και μέλη της κυβέρνησης της Βαυαρίας, καθώς και οι αρχηγοί του στρατού και της βαυαρικής αστυνομίας και περίπου 3.000 επιχειρηματίες. Ήταν η ευκαιρία που περίμενε ο Χίτλερ, ο οποίος στις 8.30’ το βράδυ εισέβαλε στη μπιραρία κραδαίνοντας περίστροφο μαζί με κάμποσους ένοπλους άνδρες των SA. Ανέβηκε στο βάθρο των ομιλητών και ανήγγειλε ότι από αυτή τη στιγμή ξεκίνησε η Εθνική Επανάσταση και συνεπώς οι κυβερνήσεις του Ράιχ και της Βαυαρίας έχουν ήδη καταργηθεί και αντικατασταθεί από προσωρινές επαναστατικές κυβερνήσεις. Ακόμα ο στρατηγός Ludendorff είχε ήδη αναλάβει την ηγεσία του στρατού του Ράιχ (της Reichswehr). Τέλος, ενημέρωσε το εμβρόντητο ακροατήριο, ότι οι στρατώνες του στρατού και της αστυνομίας έχουν καταληφθεί από μονάδες των SA. Τίποτε από όλα αυτά δεν ήταν αλήθεια, ο Χίτλερ μπλοφάριζε θέλοντας να εξασφαλίσει την υποστήριξη του προέδρου της Βαυαρίας και των αρχηγών του στρατού και της αστυνομίας. Εν τω μεταξύ ο Röhm επικεφαλής ανδρών των SA κατέλαβε το υπουργείο Πολέμου και ο Rudolf Hess σχεδίαζε μαζικές συλλήψεις Εβραίων και γνωστών οπαδών της αριστεράς της Βαυαρίας. Αν και τα SA απέτυχαν να καταλάβουν τους στρατώνες του στρατού και της αστυνομίας, ο Χίτλερ ετοιμάστηκε να πραγματοποιήσει πορεία προς το Βερολίνο με στόχο τον ένοπλο εκβιασμό της νόμιμης κυβέρνησης και την ανάληψης της εξουσίας από τους Ναζί (κατά το πρότυπο της πορείας του Μουσολίνι προς τη Ρώμη). Η κυβέρνηση του Βερολίνου πληροφορήθηκε γρήγορα τα γεγονότα του Μονάχου και έδωσε εντολή για την – έστω και δια των όπλων – καταστολή του πραξικοπήματος και τη σύλληψη των ηγετών του. Την επομένη (9 Νοεμβρίου) το πρωί ο Χίτλερ και ο Ludendorff επικεφαλής 3-4.000 ένοπλων οπαδών των Ναζί ξεκίνησαν την πορεία στους δρόμους του Μονάχου. Παράλληλα από το 94

υπουργείο Πολέμου ο Röhm, επικεφαλής εκατοντάδων ένοπλων ανδρών των SA, ξεκίνησε να συνενωθεί με τον κύριο κορμό της πορείας. Όμως στην Odeonsplatz τους περίμεναν μονάδες ισχυρής αστυνομικής δύναμης ο επικεφαλής των οποίων διέταξε τους ηγέτες της πορείας να διαλυθούν. Οι διαδηλωτές απάντησαν αρνητικά και ακολούθησε πραγματική μάχη μεταξύ των δυο πλευρών. Αποτέλεσμα 21 νεκροί (16 οπαδοί του Χίτλερ και 5 αστυνομικοί) και εκατοντάδες τραυματίες. Η ‘πορεία προς το Βερολίνο’ κατέληξε σε φιάσκο. Ο Ludendorff συνελήφθη επιτόπου και Χίτλερ διέφυγε, αλλά συνελήφθη μετά από τρεις μέρες. Οι ηγέτες του πραξικοπήματος παραπέμφθηκαν να δικαστούν. Η κατηγορία που τους βάρυνε ήταν το αδίκημα της εσχάτης προδοσίας, για το οποίο προβλεπόταν ποινή ισόβιας κάθειρξης. Πορεία προς το Βερολίνο

Η δίκη του Χίτλερ και των συνεργατών του ξεκίνησε στις 26 Φεβρουαρίου 1924 και πήρε μεγάλη δημοσιότητα, πράγμα που έδωσε την ευκαιρία στο Χίτλερ να επιχειρήσει να αλλάξει τις εντυπώσεις του φιάσκου της πορείας σε δριμύ κατηγορητήριο κατά της Δημοκρατίας και των ‘προδοτών πολιτικών της Βαϊμάρης’ που υπέγραψαν την ταπεινωτική Συνθήκη των Βερσαλλιών. Η απολογία του προκάλεσε επιδοκιμασίες και ενθουσιασμό στο συντηρητικό ακροατήριο. Την επομένη όλες οι εφημερίδες του Μονάχου είχαν μεταφέρει στις σελίδες τους σχεδόν αυτολεξεί την απολογία του Χίτλερ. Φαίνεται πως και οι δικαστές εντυπωσιάστηκαν από τη ρητορική του Χίτλερ, γιατί ενώ αποφάνθηκαν ότι ο κατηγορούμενος ήταν 95

όντως ένοχος, η ποινή που του επέβαλαν ήταν επιεικής: πενταετής φυλάκιση. Παρόμοιες ποινές επιβλήθηκαν και στους περισσότερους συγκατηγορούμενους του Χίτλερ, ενώ ο στρατηγός Ludendorff αθωώθηκε. Ο Χίτλερ μεταφέρθηκε σε φυλακές, όπου τα κελιά ήταν άνετα και οι συνθήκες κράτησης ήταν πολύ χαλαρές. Κρατήθηκε μόνο έξι μήνες, γιατί αμνηστεύτηκε πληρώνοντας απλώς ένα πρόστιμο 500 μάρκων. Κατά την διάρκεια της φυλάκισής του ο Χίτλερ υπαγόρευσε στον συγκρατούμενό του Rudolf Hess το βιβλίο του Ο Αγώνας μου (Mein Kampf), που αργότερα θα γίνει το Ευαγγέλιο και το κυβερνητικό πρόγραμμα των Εθνικοσοσιαλιστών. Mein Kampf

Στο αυτοβιογραφικό και προπαγανδιστικό βιβλίο του, ο Χίτλερ ξεκαθάρισε τις πολιτικές του θέσεις, που τις χαρακτήριζε ρατσισμός, αντικομμουνισμός, αντισημιτισμός και βαθύ μίσος για τη δημοκρατία. Κεντρικό θέμα του Mein Kampf είναι η νίκη του ισχυρού επί του αδύνατου και η περιφρόνηση των ατομικών δικαιωμάτων, Επίσης στο βιβλίο του Χίτλερ ήταν εμφανή τα σχέδιά του για τον αγώνα που οφείλει να δώσει η Γερμανία για να κερδίσει (κυρίως προς την ανατολή) τον ‘ζωτικό χώρο (Lebensraum)’ που της είναι απαραίτητος για να γίνει η κυρίαρχη δύναμη της Ευρώπης. Η αποτυχία της ‘πορείας προς το Βερολίνο’ άλλαξε άρδην τις σκέψεις του Χίτλερ για την κατάκτηση της εξουσίας με τη βία. Αντίθετα, αποφάσισε να ακολουθήσει τον δημοκρατικό δρόμο της νομιμότητας – αν και φυσικά τον απεχθανόταν - και τα καταλάβει την εξουσία με συνταγματικά μέσα. Πράγμα που το πέτυχε σε πολύ λίγα χρόνια. 96

Τα εντυπωσιακά γεγονότα του Μονάχου υποχρέωσαν τους θεσμικούς φορείς της Γερμανικής Δημοκρατίας να πάρουν δραστικές αποφάσεις. Ο πρόεδρος Ebert μεταβίβασε στον αρχηγό του ΓΕΣ την αρχηγία των ενόπλων δυνάμεων του Ράιχ, εξουσία που κατείχε ως τότε ο ίδιος ο πρόεδρος. Η κυβέρνηση έθεσε εκτός νόμου το Εθνικοσοσιαλιστικό (NSDAP) και το Κομμουνιστικό Κόμμα (KPD) και απαγόρευσε την κυκλοφορία της εφημερίδας των Ναζί Völkischer Beobachter (Λαϊκός Παρατηρητής). Τα σχέδια των ακροδεξιών ηγετών της Βαυαρίας για την εγκαθίδρυση δικτατορίας και σύγκρουση με τη κυβέρνηση του Ράιχ κατέρρευσαν. Τελικώς όπως εξελίχθηκαν τα πράγματα στην Γερμανία, το πραξικόπημα που επιχείρησε ο Χίτλερ έφερε το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα, Η Δημοκρατία που βρέθηκε μπροστά σε έσχατο κίνδυνο, βγήκε ενισχυμένη και με πιο στέρεες βάσεις.

Στελέχη των Ναζί και μέλη των SA ετοιμάζονται

06.04. Η Οικονομία σταθεροποιείται Τις ημέρες που ο Χίτλερ σχεδίαζε το πραξικόπημα στο Μόναχο, η Γερμανία στέναζε ακόμα υπό το βάρος της οικονομικής κρίσης και του υπερπληθωρισμού. Η ισοτιμία του μάρκου με το δολάριο μετριόταν πλέον σε τρισεκατομμύρια, η ανεργία μάστιζε την εργατική τάξη, ενώ δάσκαλοι, δικαστές και άλλοι δημόσιοι υπάλληλοι έπεσαν στην ανέχεια με αποτέλεσμα να αυξηθεί η δυσαρέσκεια στην κυβέρνηση. Οι μισθοί μεταφέρονταν με καρότσια από τις τράπεζες στις επιχειρήσεις λόγω του ανεξέλεγκτου πληθωρισμού. Μισθοδοσία με καρότσι

Οι εταιρίες πλήρωναν σε κοφίνια τους υπαλλήλους τους δύο φορές την ημέρα, για να ψωνίζουν το μεσημέρι είδη πρώτης ανάγκης πριν τους προλάβει ο απογευματινός πληθωρισμός. Οι έμποροι χαρτιού συγκέντρωναν τα χαρτονομίσματα, που τυπώνονταν την εβδομάδα και τα πουλούσαν για απλές κόλλες. Μέχρι και τα εμφιαλωμένα μπουκάλια κρασί είχαν ετικέτες από χαρτονομίσματα. Οι νοικοκυρές έκαιγαν χαρτονομίσματα στη σόμπα τους, γιατί ήταν φτηνότερα από τα ξύλα. Αναφέρεται ότι το 1923 το ¼ των μαθητών του Δημοτικού ήταν κάτω από το μέσο όρο ύψους και βάρους. Τα κρούσματα φυματίωσης εξαπλασιάστηκαν και αυξήθηκαν κατά 1000% τα παιδιά που έπασχαν από ραχίτιδα. Ασιτία, θάνατοι και αυτοκτονίες παντού. Ουρές στα καταστήματα να προλάβουν 98

βασικά προϊόντα διατροφής πριν εξαντληθούν. Το κόστος ζωής μιας τετραμελούς οικογένειας έφτασε τα 15 τρισεκατομμύρια μάρκα το μήνα (π.χ. ένα γραμματόσημο στοίχιζε 40.000 μάρκα και ένα τηλεφώνημα 100.000 μάρκα). Ξαφνικά όμως όλα άλλαξαν. Την 15η Νοεμβρίου 1923, η κυβέρνηση Gustav Stresemann προώθησε την ιδέα ίδρυσης νέας τράπεζας, που θα αναλάμβανε να εκδώσει χρήμα, που θα αντικαθιστούσε τα υπάρχοντα, χωρίς καμιά αξία, χαρτιά. Ο νέος υπουργός Οικονομικών Χανς Λούτερ (Hans Luther) παρουσίασε το νέο νόμισμα που ονομάστηκε ρέντενμαρκ (rentenmark) και η αξία του καλυπτόταν από εμπράγματες εγγυήσεις ενυπόθηκα δάνεια και αντίκρισμα από τα αποθέματα χρυσού της Γερμανίας. Ένα rentenmark

Στις 20 Νοεμβρίου, όταν η ισοτιμία δολαρίου-μάρκου είχε φτάσει στο ζενίθ στο 1:4,2 τρισεκατομμύρια, η Τράπεζα του Ράιχ όρισε την ισοτιμία ενός τρισεκατομμυρίου χάρτινων μάρκων προς ένα rentenmark κι έτσι αποκαταστάθηκε η προπολεμική ισοτιμία 1 δολάριο προς 4,2 μάρκα. Στις 30 Αυγούστου 1924 το rentenmark αντικαταστάθηκε από το γερμανικό μάρκο (Reichsmark). Πέντε μέρες αργότερα ήρθε μια ακόμα ευχάριστη είδηση για τους ταλαιπωρημένους Γερμανούς. Ο πρωθυπουργός της Γαλλίας Ραϊμόν Πουανκαρέ (Raymond Poincaré) ενημέρωσε τους συμμάχους Βρετανούς ότι η κυβέρνησή του ήταν διατεθειμένη να συζητήσει την αναθεώρηση του ζητήματος των γερμανικών πολεμικών επανορθώσεων, υπό κάποιους όρους φυσικά. Η Βρετανία συμφώνησε οι δε ΗΠΑ που ήταν εξ αρχής 99

εναντίον των υπερβολικών απαιτήσεων των Συμμάχων κατά της Γερμανίας, συμφώνησαν αμέσως να συζητήσουν τους όρους μιας αναθεώρησης που θα ανακούφιζε τη γερμανική οικονομία. Την ευθύνη για την εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης και τρόπου βελτίωσης των όρων καταβολής των επανορθώσεων, ανέλαβε ο Αμερικανός τραπεζίτης Τσαρλς Ντόουζ (Charles Dawes). Ο Dawes έπρεπε να προτείνει φόρμουλα εξόδου της Γερμανίας από την οικονομική κρίση, αλλά και πιο ευνοϊκούς όρους αποπληρωμής των πολεμικών επανορθώσεων. Η συμβολή των προτάσεων (σχεδίου) Dawes στην αποκατάσταση της οικονομικής ισορροπίας της Γερμανίας και της βελτίωσης των σχέσεων της χώρας αυτής με τους συμμάχους ήταν καθοριστική:  Οι ξένες δυνάμεις οφείλουν να εκκενώσουν το Ρουρ το ταχύτερο δυνατόν. Το σχέδιο Ντόουζ

 Έπεισε τη γερμανική κυβέρνηση να καλέσει τους πολίτες του Ρουρ να σταματήσουν να σαμποτάρουν τη συμμαχική κατοχή και να γυρίζουν στις δουλειές τους.  Διαπίστωσε ότι οι χρηματικές απαιτήσεις των Συμμάχων που ανέρχονταν στο θηριώδες ποσό των 132 δισεκατομμυρίων χρυσών μάρκων, υπερέβαιναν κατά πολύ τις δυνατότητες της γερμανικής οικονομίας.  Προγραμμάτισε το χρόνο αποπληρωμής των γερμανικών επανορθώσεων σε αρκετά μεγάλη χρονική περίοδο, σε ετήσιες δόσεις που έφταναν ως το 1991. Η πρώτη δόση ήταν ένα δισεκατομμύριο και οι επόμενες πέντε δεν θα ξεπερνούσαν τα 2,5 δισεκατομμύρια μάρκα.

100

 Οι ΗΠΑ ανέλαβαν να χρηματοδοτήσουν με γενναία δάνεια τη γερμανική οικονομία. Τα χρήματα αυτά δεν προορίζονταν για αποπληρωμή επανορθώσεων, αλλά για αγορές σύγχρονων μηχανημάτων για εξοπλισμούς εργοστασίων και για την βελτίωση των υποδομών της χώρας. Για τις προτάσεις αυτές ο Dawes κέρδισε σημαντικό κύρος τόσο στην πατρίδα όσο και διεθνώς. Εξελέγη ως αντιπρόεδρος {πρόεδρος ο Κάλβιν Κούλιτζ (Calvin Coolidge)} των Ηνωμένων Πολιτειών. Επίσης του απονεμήθηκε το Νόμπελ Ειρήνης 1925. Η γερμανική οικονομία μετά την υιοθέτηση του rentenmark και τις προτάσεις Dawes, άρχισε να ανακάμπτει ραγδαία. Από το τέλος του 1924, η Γερμανία επανέλαβε τις πληρωμές αποζημιώσεων. Τον επόμενο χρόνο η Γαλλία και το Βέλγιο άρχισαν να αποσύρουν σταδιακά τις ένοπλες δυνάμεις τους από το Ρουρ. Στις 23 Νοεμβρίου 1923 η κυβέρνηση καταψηφίστηκε από τη γερμανική βουλή και ο Stresemann υποχρεώθηκε σε παραίτηση, Τον διαδέχθηκε ο πρόεδρος του Κόμματος του Κέντρου Βίλχελμ Μαρξ (Wilhelm Marx), που ηγήθηκε κυβέρνησης συνασπισμού των κομμάτων: Κέντρου, Γερμανικού Λαϊκού, Γερμανικού Δημοκρατικού και Βαυαρικού Λαϊκού, με την ανοχή των Σοσιαλδημοκρατών. Ο τέως καγκελάριος Stresemann ανέλαβε το υπουργείο των Εξωτερικών. Η νέα κυβέρνηση ήρε την απαγόρευση του Κομμουνιστικού Κόμματος, του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος και του Γερμανικού Εθνοφυλετικού Κόμματος της Ελευθερίας, καθώς και την κατάσταση έκτακτης ανάγκης που είχαν επιβληθεί μετά το χιτλερικό πραξικόπημα της Μπιραρίας του Μονάχου/ Προκηρύχθηκαν εκλογές για την 4η Μαΐου 1924.

101

07. Η πενταετία της ευημερίας 1924-29 07.01. Οι δυο κοινοβουλευτικές εκλογές του 1924 Μετά την υιοθέτηση του rentenmark, η Γερμανία περνά σε μια περίοδο συνεχούς οικονομικής ανάπτυξης, που είχε ως συνέπεια την κατασίγαση των πολιτικών παθών και την επικράτηση ήρεμης πολιτικής ζωής. Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης διανύει την Χρυσό Αιώνα της. Την 4η Μαΐου 1924 διεξήχθησαν εκλογές για την εκλογή 472 νέων μελών κοινοβουλίου. Κατέβασαν ψηφοδέλτια περισσότερα από 30 κόμματα. Τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας έδειξαν σημαντική άνοδο των κομμάτων της άκρας Δεξιάς και της άκρας Αριστεράς, αντίθετα τα κεντρώα και μετριοπαθή κόμματα υπέστησαν δεινή ήττα. Τα αποτελέσματα των εκλογών της 4ης Μαΐου 1924: % ψήφων Έδρες  Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) 20,5 100  Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό Κόμμα (DNVP) 19,5 95  Κόμμα του Κέντρου (Zentrumspartei) 13,4 65  Κομμουνιστικό Κόμμα (KPD) 12,6 62  Γερμανικό Λαϊκό Κόμμα (DVP) 9,2 45  Εθνικοσοσιαλιστές (NSDAP) και Εθνοφυλετικό Κόμμα (DVFP) 6,5 32  Γερμανικό Δημοκρατικό Κόμμα (DDP) 5,7 28  Βαυαρικό Λαϊκό Κόμμα (BVP) 3,2 16  Διάφορα άλλα (23) κόμματα 9,4 29 Σύνολο 100 472 Το SPD ήρθε μεν πρώτο, αλλά οι ψήφοι που έλαβε ήταν σχεδόν οι μισές από αυτές που είχαν κερδίσει τα δυο σοσιαλδημοκρατικά κόμματα αθροιστικά (SPD 20,5% και 102 έδρες - USPD 17,9% 102

και 84 έδρες) τον Ιούνιο του 1920. Ήταν φανερό ότι οι περισσότεροι ψηφοφόροι του USPD γύρισαν την πλάτη τους στη σοσιαλδημοκρατία και ψήφισαν το Κομμουνιστικό Κόμμα (KPD), το οποίο το 1920 είχε λάβει τις ψήφους μόλις του 2,1% των Γερμανών ψηφοφόρων. Τώρα, το ΚΚΓ συγκέντρωσε το εντυπωσιακό 12,6% και για πρώτη φορά αναγνωρίστηκε ως το μαζικό προλεταριακό κόμμα του Ράιχ. Τα εχθρικά προς τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης κόμματα (Εθνοφυλετικό, Εθνικοσοσιαλιστικό, Βαυαρικό Λαϊκό και Κομμουνιστικό) συγκέντρωσαν τις ψήφους του ενός στους πέντε ψηφοφόρων. Μετά από διαβουλεύσεις 30 ημερών ο πρόεδρος του Κόμματος του Κέντρου Βίλχελμ Μαρξ (Wilhelm Marx), έλαβε την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μειοψηφίας των αστικών κομμάτων, χωρίς τη συμμετοχή του SPD. Ο Wilhelm Marx

Οι σοσιαλδημοκράτες δεν ήταν πλέον στην κυβέρνηση, αλλά τηρούσαν αντιπολίτευση ευθύνης. Ψήφιζαν θετικά όσα νομοσχέδια έκριναν πως ήταν προς το συμφέρον της χώρας και είχαν κατατεθεί από την κυβέρνηση Marx και τους υπουργούς της. Όμως ένα κοινοβούλιο που δεν είχε τη δυνατότητα να εκλέξει σταθερή κυβέρνηση, δεν μπορούσε να μακροημερεύσει. Η κυβέρνηση μειοψηφίας έκρινε ότι δεν μπορούσε να ασκήσει τα κυβερνητικά της καθήκοντα και ο καγκελάριος Marx ζήτησε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Ebert να αποδεχτεί την παραίτησή του, να διαλύσει το κοινοβούλιο και να προκηρύξει νέες εκλογές.

103

Ο πρόεδρος συναίνεσε με την πρόταση του καγκελαρίου και όρισε οι επόμενες εκλογές να διεξαχθούν την 7η Δεκεμβρίου. Κατά το χρονικό διάστημα των επτά μηνών που μεσολάβησε από τις προηγούμενες εκλογές, πολλά πράγματα είχαν συμβεί στη Γερμανία. Το εθνικό νόμισμα ήταν τώρα το μάρκο, που είχε αντικαταστήσει το rentenmark. Το νέο μάρκο είχε αντίκρισμα σε χρυσό ή/και ξένο συνάλλαγμα. Πολλά κεφάλαια άρχισαν να εισρέουν στη χώρα από το εξωτερικό και η ανεργία υποχώρησε από το 12,4% στο 7,3%. Το ωρομίσθιο που πριν ένα έτος ήταν 57 πφένιχ σκαρφάλωσε στα 72,5 πφένιχ. Η οικονομική ανάπτυξη ήταν εμφανής πλέον στη ζωή του μέσου Γερμανού πολίτη, που είδε τα εισοδήματά του να αυξάνουν και την πολιτική ζωή να πορεύεται στην οδό της ομαλότητας. Το γεγονός αυτό είχε ως συνέπεια την αποδυνάμωση των δυνάμεων των άκρων, Δεξιάς και Αριστεράς. Αφίσα του Κέντρου (Zentrumspartei)

Το Γερμανικό Εθνοφυλετικό Κόμμα που συνεργάστηκε και πάλι με τους Εθνικοσοσιαλιστές και κατέβηκαν μαζί με την επωνυμία Εθνικοσοσιαλιστικό Κίνημα Ελευθερίας (NSFP) έπεσε στο 3% έναντι 6,5% που είχε κερδίσει τον Μάιο. Το Κομμουνιστικό Κόμμα (KPD) έλαβε 9% από 12,6% του Μαΐου. Αντίθετα το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) βγήκε ενισχυμένο με 26% και 131 έδρες έναντι του πενιχρού 20,5% και 100 εδρών του Μαΐου. Το πρωτοεμφανιζόμενο Κόμμα της Οικονομίας (Wirtschaftspartei) που απευθυνόταν κυρίως στη μεσαία τάξη εκπροσωπήθηκε στη νέα βουλή με 12 βουλευτές. Τα

104

κεντρώα και κεντροδεξιά κόμματα δεν είχαν σημαντικές διαφοροποιήσεις από τις προηγούμενες εκλογές. Τα αποτελέσματα των εκλογών της 7ης Δεκεμβρίου 1924 για την εκλογή 493 βουλευτών του Reichstag : % ψήφων Έδρες  Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) 26,0 131  Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό Κόμμα (DNVP) 20,5 103  Κόμμα του Κέντρου (Zentrumspartei) 13,6 69  Γερμανικό Λαϊκό Κόμμα (DVP) 10,1 51  Κομμουνιστικό Κόμμα (KPD) 9,0 45  Γερμανικό Δημοκρατικό Κόμμα (DDP) 6,3 32  Βαυαρικό Λαϊκό Κόμμα (BVP) 3,7 19  Εθνικοσοσιαλιστικό Κίνημα Ελευθ.(NSFP) 3,0 14  Κόμμα Οικονομίας (Wirtschaftspartei) 2,3 12  Διάφορα άλλα 5,5 7 Σύνολο 100 493 Οι διαβουλεύσεις για τον σχηματισμό κυβέρνησης κράτησαν παραπάνω από ένα μήνα. Τελικώς σχηματίστηκε κεντροδεξιά κυβέρνηση συνασπισμού (χωρίς το SPD και πάλι) με καγκελάριο τον πρώην υπουργό Οικονομικών (και εισηγητή του rentenmark) Χανς Λούτερ (Hans Luther). Υπουργός Εξωτερικών ήταν πάλι ο Stresemann.

105

07.02. Θάνατος του προέδρου της Δημοκρατίας Ebert Κι ενώ η Δημοκρατία της Βαϊμάρης είχε βρει πλέον τον δρόμο της ομαλότητας και της ευημερίας, στις 28 Φεβρουαρίου 1925, ο πρόεδρος Friedrich Ebert πεθαίνει, σε ηλικία μόλις 54 ετών, από περιτονίτιδα που προκλήθηκε από κρίση σκωληκοειδίτιδας. Ήταν σημαντική απώλεια γιατί ο Ebert υπηρέτησε τη χώρα σε δύσκολους καιρούς και από διάφορα δημόσια αξιώματα με ευσυνειδησία και σοβαρότητα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν έκανε και αρκετά λάθη. Ως πρόεδρος υπέγραψε 42 διατάγματα με τα οποία κήρυσσε όλη τη χώρα ή τμήματά σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, τα περισσότερα από τα οποία όμως εξ αιτίας των οικονομικών κρίσεων. Πορτρέτο του Friedrich Ebert

Αν και το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (από το οποίο ξεκίνησε την πολιτική του σταδιοδρομία) δεν εκτίμησε την υπερκομματική θέση που κράτησε ο Ebert ως πρόεδρος του Ράιχ, όλα τα δημοκρατικά κόμματα τίμησαν τον νεκρό πρόεδρο. Αντίθετα τα κόμματα της ακροδεξιάς (Εθνικοσοσιαλιστικό, Εθνοφυλετικό και Εθνικό Λαϊκό) όπως και το Κομμουνιστικό, αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν το πολιτικό κύρος του Ebert. Μιλώντας στο Reichstag ένας βουλευτής του γερμανικού Κ.Κ. είπε περιφρονητικά: Ο Friedrich Ebert πηγαίνει στον τάφο του συνοδευόμενος από τις κατάρες του γερμανικού προλεταριάτου.

106

07.03. Ο Hindenburg Πρόεδρος της Δημοκρατίας Ήρθε η ώρα ο λαός να εκλέξει το νέο Πρόεδρο της Γερμανικής Δημοκρατίας. Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Βαϊμάρης, ο πρόεδρος εκλέγεται με άμεση ψηφοφορία και θα είναι αυτός που θα κερδίσει την απόλυτη πλειοψηφία των ψήφων. Αν κανείς από τους υποψηφίους δεν λάβει το 50% συν μια ψήφο, θα διεξαχθεί δεύτερος γύρος και νικητής θα ανακηρυχθεί αυτός που θα έχει την σχετική πλειοψηφία, δηλαδή ο πρώτος σε ψήφους. Στο ψηφοδέλτιο των προεδρικών εκλογών της 20ής Μαρτίου 1925 βρίσκονταν τα ονόματα 17 υποψηφίων, αλλά όχι του στρατάρχη Πάουλ φον Χίντενμπουργκ (Paul von Hindenburg). Ο Ernst Thälmann ηγέτης του ΚΚΓ

   

Οι κυριότεροι από αυτούς:  Καρλ Γιάρες (Karl Jarres) εκ μέρους του Γερμανικού Λαϊκού Κόμματος (DVP). Τον υποστήριξαν ακόμα τα κεντροδεξιά κόμματα Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό και το Κόμμα της Οικονομίας. Όττο Μπράουν (Otto Braun), του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD). Βίλχελμ Μαρξ (Wilhelm Marx) πρώην καγκελάριος, από το Κόμμα το Κέντρου (Zentrumspartei). Ερνστ Τέλμαν (Ernst Thälmann) ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος (KPD). Βίλυ Χέλπαχ (Willy Hellpach) εκ μέρους του Γερμανικού Δημοκρατικού Κόμματος (DDP).

107

 Χάινριχ Χελντ (Heinrich Held) από το Βαυαρικό Λαϊκό  Ο στρατηγός Έριχ Λούντεντορφ (Erich Ludendorff) (γνωστός μας από το αποτυχημένο χιτλερικό Πραξικόπημα της Μπιραρίας του Μονάχου) εκπροσώπησε τους Εθνικοσοσιαλιστές με την επωνυμία Γερμανικό Λαϊκό Κόμμα της Ελευθερίας (DVFP). Τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου των προεδρικών εκλογών της 20ής Μαρτίου 1925 ήταν: Υποψήφιος Ψήφοι % ψήφων Karl Jarres (DVP) 10.416.000 38,8 Otto Braun (SPD) 7.800.000 29,0 Wilhelm Marx (Zentrumspartei) 3.888.000 14,5 Ernst Thälmann (KPD) 1.872.000 7,0 Willy Hellpach (DDP) 1.568.000 5,8 Heinrich Held 1.007.000 3,7 Erich Ludendorff ((DVFP)) 286.000 1,1 Οι άλλοι υποψήφιοι 26.000 0,1 Σύνολο 26,865.000 100 Μετά από αυτά τα αποτελέσματα συγκροτήθηκε ένα κεντροαριστερό «Λαϊκό Μέτωπο» με υποψήφιο τον αρχηγό του Κόμματος του Κέντρου Marx και με υποστήριξη των κομμάτων Κέντρο και Σοσιαλδημοκρατικό. Η συντηρητική παράταξη κατάλαβε ότι ο Jarres δεν είχε ελπίδες απέναντι στον Marx και στράφηκε σε αναζήτηση δημοφιλούς προσώπου. Αυτός ήταν ο 77χρονος επίτιμος αρχηγός του γερμανικού ΓΕΣ στρατάρχης Πάουλ φον Χίντενμπουργκ. Αρχικά ο στρατάρχης ήταν απρόθυμος να δεχθεί, αλλά ως πιστός μοναρχικός ζήτησε και πήρε την συναίνεση του Κάιζερ Γουλιέλμου, που τότε ζούσε στην Ολλανδία. Το Κομμουνιστικό Κόμμα ανακοίνωσε ότι δεν θα υποστηρίξει ούτε τον Marx ούτε τον Hindenburg και θα επιμείνει στην υποψηφιότητα του Thälmann, γεγονός που αποδυνάμωνε τις πιθανότητες εκλογής του υποψηφίου του Λαϊκού Μετώπου. Η εφημερίδα του SPD 108

έγραψε στην πρώτη της σελίδα: Πρόεδρος ο Hindenburg με τη βοήθεια του Thälmann. Τα αποτελέσματα του 2ου γύρου των γερμανικών προεδρικών εκλογών της 26ης Απριλίου 1925, με μόνο τρεις υποψηφίους, επιβεβαίωσαν αυτές τις προβλέψεις: Χίντενμπουργκ 48,3% Μαρξ 35,3% Τέλμαν 6,4% Σύμφωνα με το Σύνταγμα πρόεδρος της Δημοκρατίας της Γερμανίας εξελέγη ο πρώτος σε ψήφους Hindenburg, αν και δεν είχε κερδίσει την απόλυτη πλειοψηφία. Οι αντιδράσεις της εκλογής του Γερμανού στρατάρχη στην προεδρία της Δημοκρατίας ήταν ποικίλες. Είναι γεγονός ότι η λαϊκή ψήφος ήταν σαφώς αρνητική για τη δημοκρατία της Βαϊμάρης. Ο στρατάρχης φον Χίντενμπουργκ

Ο κεντρώος και σοσιαλιστικός τύπος κατηγορούσαν ευθέως τους κομμουνιστές, που στέρησαν τον Μαρξ τις αναγκαίες ψήφους για να κερδίσει την πρωτιά – και ίσως την απόλυτη πλειοψηφία. Αντίθετα η Δεξιά και οι συντηρητικές και φιλομοναρχικές εφημερίδες θριαμβολογούσαν και άφηναν νύξεις για μοναρχική παλινόρθωση. Πάντως στις 11 Μαΐου 1925, ο νέος Πρόεδρος της Δημοκρατίας ορκίστηκε ενώπιον του προέδρου του κοινοβουλίου και δήλωσε πίστη στο Σύνταγμα της χώρας.

109

07.04. Οι Συνθήκες του Λοκάρνο Το 1925 σημαδεύτηκε από δυο σημαντικά γεγονότα. Το πρώτο ήταν η ανάδειξη του Hindenburg στην προεδρία της Δημοκρατίας και δεύτερο η υπογραφή των αποκαλούμενων Συνθηκών του Λοκάρνο, που επιβεβαίωσε την επιστροφή της Γερμανίας στη χορεία των μεγάλων χωρών της Ευρώπης και αναπτέρωσαν τις ελπίδες των λαών της ηπείρου για μόνιμη ευρωπαϊκή και παγκόσμια ειρήνη. Από την 5η ως και την 16η Οκτωβρίου 1925 στην πόλη Λοκάρνο της Ελβετίας οι εκπρόσωποι της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Βρετανίας, της Ιταλίας και του Βελγίου συνήψαν συνολικά επτά συμφωνίες. Ο στόχος αυτών των συμφωνιών ήταν η εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ νικητών και ηττημένων του Μεγάλου Πολέμου 1914-18 και η οριστικοποίηση των συνόρων των ευρωπαϊκών κρατών σύμφωνα με τους όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών. Οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι ήταν οι υπουργοί Εξωτερικών της Γερμανίας Γκούσταφ Στρέζεμαν (Gustav Stresemann), της Γαλλίας Αριστίντ Μπριάν (Aristide Briand) και της Βρετανίας Νέβιλ Τσάμπερλαιν (Neville Chamberlain). Η τελική υπογραφή των συμφωνιών αυτών έγινε στο Λονδίνο την 1η Δεκεμβρίου. Η πιο αξιόλογη από τις συνθήκες αυτές ήταν η γνωστή ως ‘Σύμφωνο της Ρηνανίας’. Σύμφωνα με αυτήν η Γερμανία και οι όμορες χώρες αναγνώριζαν ως οριστικά τα δυτικά σύνορα όπως είχαν διαμορφωθεί από τη Συνθήκη των Βερσαλλιών. Η Γερμανία ανάλαβε την υποχρέωση να παραμείνει η Ρηνανία αποστρατικοποιημένη, ενώ η Γαλλία με το Βέλγιο όφειλαν να αποσύρουν τα στρατεύματά τους από την περιοχή του Ρουρ. Παράλληλα η Γερμανία αναγνώρισε ως οριστική την προσάρτηση των Αλσατίας και Λωρραίνης από τη Γαλλία.

110

Ακόμα η Γαλλία, το Βέλγιο και η Γερμανία συμφώνησαν να μην εμπλακούν σε πόλεμο μεταξύ τους, οι δε Βρετανία και Ιταλία θα ήταν οι εγγυήτριες χώρες αυτής της συμφωνίας. Οι υπόλοιπες έξι συνθήκες του Λοκάρνο καθόριζαν τους κανόνες επιδιαιτησίας σε περίπτωση εμπλοκής μεταξύ δυο χωρών. Τέλος, η Γαλλία υπέγραψε συμφωνία με την Πολωνία και την Τσεχοσλοβακία και δεσμεύτηκε να τους παράσχει βοήθεια σε περίπτωση που δεχθούν επίθεση από τη Γερμανία. Οι συνθήκες του Λοκάρνο συνετέλεσαν σημαντικά στη βελτίωση των διεθνών σχέσεων της Γερμανίας με τις ευρωπαϊκές χώρες. Σ’ αυτό συνέβαλαν ουσιαστικά η είσοδος της Γερμανίας στην Κοινωνία των Εθνών, καθώς και η σταδιακή απόσυρση των συμμαχικών στρατευμάτων από την Ρηνανία. Οι τρεις κύριοι συντελεστές των Συμφωνιών του Λοκάρνο, ο Βρετανός Chamberlain, ο Γερμανός Stresemann και ο Γάλλος Briand, τιμήθηκαν με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, ο μεν πρώτος το 1925, οι δε δεύτεροι το 1926.

Stresemann, Chamberlain και Briand

111

07.05. Πολιτική κρίση και εκλογές του 1928 Στις 17 Δεκεμβρίου 1926, μετά από πρόταση δυσπιστίας, που υπέβαλε το SPD και υποστηρίχθηκε από τα κόμματα Λαϊκό, Εθνικό Λαϊκό και Κομμουνιστικό, η κυβέρνηση του κεντρώου Wilhelm Marx καταψηφίστηκε και φυσικά παραιτήθηκε και ξέσπασε σοβαρή πολιτική κρίση. Τον επόμενο μήνα ο πρόεδρος Hindenburg έδωσε και πάλι στον Marx την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης. Ήταν η τέταρτη θητεία του Marx ως καγκελαρίου της Γερμανίας. Στην κυβέρνησή του συμμετείχε και το ακροδεξιό Γερμανικό Λαϊκό Εθνικό Κόμμα (DNVP). Τον Απρίλιο 1927, η νέα κυβέρνηση πέρασε φιλολαϊκές μεταρρυθμίσεις, όπως ο νόμος για την επιδότηση και ασφάλιση των ανέργων και την επιβολή χαμηλών τιμών σε ορισμένα είδη πρώτης ανάγκης, που ανακούφισαν τους πολίτες με χαμηλό εισόδημα. Η γερμανική οικονομία σημείωνε σταθερή πρόοδο, με μοναδικό αγκάθι την αυξημένη ανεργία. Το καλοκαίρι του 1927 ο αριθμός των ανέργων ξεπέρασε τις 630.000. Η κυβέρνηση δεν άντεξε πολύ και ο Marx υπέβαλε την παραίτησή του στο τέλος Ιουνίου 1927. Ήταν ο μακροβιότερος καγκελάριος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Τον διαδέχθηκε ο Hermann Müller του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος - είχε διατελέσει και πάλι καγκελάριος επί τέσσερις μήνες το 1920 – ο οποίος ηγήθηκε ενός ακόμα εύθραυστου συνασπισμού κομμάτων. Και αυτή η κυβέρνηση δεν έμελλε να μακροημερεύσει. Στις 31 Μαρτίου 1928 πρόεδρος Hindenburg διέλυσε την βουλή και προκήρυξε εκλογές για την 20ή Μαΐου. Εν τω μεταξύ ο Χίτλερ, προσπαθεί και πετυχαίνει να οργανώσει το κόμμα του. Σημαντική ήταν η συμβολή στην οργάνωση και ανανέωση του κόμματος ενός μηχανορράφου, αλλά έξυπνου και φιλόδοξου νεαρού μέλους, του Γιόζεφ Γκέμπελς (Joseph Goebbels), ο οποίος οργάνωσε από την αρχή τα γραφεία, το

112

ταμείο και την εφημερίδα του κόμματος. Έδωσε μεγάλη σημασία στην προπαγάνδα και τόνισε την βαθιά αντιεβραϊκή πολιτική του κόμματος. Δέκα ημέρες πριν τις εκλογές ο Γκέμπελς δήλωσε: Πηγαίνουμε στο Ράιχσταγκ, όπου βρίσκεται και το οπλοστάσιο της Δημοκρατίας για να οπλιστούμε με τα δικά της όπλα. Θα γίνουμε βουλευτές, για να καταλύσουμε την ιδεολογία της Βαϊμάρης με τη δική της στήριξη… Σε ελάχιστα χρόνια τα λόγια του προπαγανδιστή των Ναζί αποδείχθηκαν προφητικά. Παρ’ όλ’ αυτά το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα δεν είχε την σπουδαία εμφάνιση στις εκλογές του Μαΐου. Αντίθετα οι Κομμουνιστές σημείωσαν αξιοσημείωτη άνοδο σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές (1924). Αφίσα των Εθνικοσοσιαλιστών

Τα αποτελέσματα των εκλογών της 20ής Μαΐου 1928, στις οποίες κατέβηκαν 42 κόμματα(!). Εκλογή 491 βουλευτών:          

% ψήφων Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) 29,8 Γερμ. Εθν. Λαϊκό Κόμμα (DNVP) 14,2 Κόμμα του Κέντρου (Zentrumspartei) 11,1 Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας (KPD) 10,6 Γερμανικό Λαϊκό Κόμμα (DVP) 8,7 Γερμανικό Δημοκρατικό Κόμμα (DDP) 4,8 Κόμμα της Οικονομίας (Wirtschaftspartei) 4,5 Βαυαρικό Λαϊκό Κόμμα (BVP) 3,1 Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα (NSDAP) 2,6 Διάφορα άλλα κόμματα 10,6 Σύνολο 100

113

Έδρες 153 73 61 54 45 25 23 17 12 38 491

Το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) ήταν ο θριαμβευτής των εκλογών, που κέρδισε και πάλι την πρωτιά με υπερδιπλάσιους ψήφους και έδρες από το δεύτερο κόμμα, το δεξιό Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό Κόμμα, που έλαβε 14,2% έναντι του 20,5 που είχε συγκεντρώσει τέσσερα χρόνια πριν. Τις επόμενες πέντε εβδομάδες και μετά από μαραθώνιες διαβουλεύσεις σχηματίστηκε κυβέρνηση Μεγάλου Συνασπισμού υπό τον πρόεδρο του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος Hermann Müller και με τη συμμετοχή των κομμάτων Λαϊκό, Δημοκρατικό, Κεντρώο και Βαυαρικό Λαϊκό. Από τα τέλη του 1928 και τις αρχές του 1929 άρχισαν τα πρώτα σημάδια επιδείνωσης της γερμανικής οικονομίας. Οι δόσεις των πολεμικών επανορθώσεων για τα δυο αυτά έτη ήταν από 2,5 δισεκατομμύρια μάρκα, ποσό δυσβάσταχτο για τη Γερμανία, πράγμα που έφερε και πάλι δυσαρέσκεια στους πολίτες του Ράιχ, που άρχισαν να πυκνώνουν τις τάξεις των κομμουνιστών και των ακροδεξιών κομμάτων. Αφίσα των Σοσιαλδημοκρατών

Τον Μάρτιο 1929, ο αριθμός των ανέργων πλησίασε τα 3.000.000 και τα σημάδια της επανάληψης της κρίσης του 1923 άρχισαν να πυκνώνουν. Την Πρωτομαγιά, το Κομμουνιστικό Κόμμα αγνόησε την απαγόρευση των διαδηλώσεων που είχε επιβάλει η κυβέρνηση από τον περασμένο χρόνο και κάλεσε τους οπαδούς του σε μαζικές συγκεντρώσεις. Στους δρόμους του Βερολίνου στήθηκαν οδοφράγματα και η αστυνομία επιτέθηκε με θωρακισμένα οχήματα και όπλα, με αποτέλεσμα 32 νεκρούς, 200 τραυματίες και εκατοντάδες συλλήψεις. Ακολούθησε κυβερνητικό διάταγμα που έθετε εκτός νόμου την 114

παραστρατιωτική οργάνωση του ΚΚΓ Ένωση των Κόκκινων Μαχητών της Πρώτης Γραμμής. Οι κομμουνιστές κατηγόρησαν το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα ότι βρισκόταν στο δρόμο του ‘σοσιαλφασισμού’. Στις 3 Οκτωβρίου 1929 ο πολιτικός κόσμος της Γερμανίας υπέστη μια μεγάλη απώλεια. Πέθανε σε ηλικία μόλις 51 ετών ο σημαντικότερος - ίσως- πολιτικός της περιόδου της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης Γκούσταφ Στρέζεμαν (Gustav Stresemann). Ήταν φιλελεύθερος και ηγέτης του Γερμανικού Δημοκρατικού Κόμματος (DDP), διετέλεσε για πολλά χρόνια υπουργός Εξωτερικών του Ράιχ, πρωτοστάτησε στην υπογραφή των Συνθηκών του Λοκάρνο και τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ για την Ειρήνη.

Ομιλία του Gustav Stresemann στην ολομέλεια της Κοινωνίας των Εθνών, λίγο καιρό πριν τον θάνατό του

115

08.

Τα χρόνια της παρακμής 1929-1932

08.01. Το κραχ 1929 - Παγκόσμια οικονομική κρίση Όπως είδαμε στις εκλογές του 1928 το Εθνικοσοσιαλιστικό Γερμανικό Εργατικό Κόμμα (NSDAP), γνωστό ως Ναζιστικό Κόμμα συγκέντρωσε μικρό ποσοστό των ψήφων του εκλογικού σώματος (2,6%) και ανέδειξε μόλις 12 βουλευτές. Όμως μέσα στο 1929 η εικόνα αυτή άλλαζε σταδιακά αλλά εντυπωσιακά. Όσο η γερμανική οικονομία χώλαινε, και η ανεργία φούντωνε, τόσο οι λαϊκιστές και οι ακραίες πολιτικές παρατάξεις κέρδιζαν εντυπώσεις και οπαδούς. Ο Γιόζεφ Γκέμπελς

Η συστηματική δουλειά του αδίστακτου, λαϊκιστή, πανέξυπνου, αλλά και άοκνου μηχανορράφου Γιόζεφ Γκέμπελς (Joseph Goebbels) άρχισε να αποδίδει καρπούς για το κόμμα, τόσο στην εργατική τάξη, όσο και στις παρατάξεις των φοιτητών, όπου οι εθνικοσοσιαλιστές αύξαναν συνεχώς την επιρροή και την παρουσία τους στα σπουδαστικά συνδικαλιστικά όργανα. Η σπουδαστική παράταξη των Ναζί η Εθνικοσοσιαλιστική Γερμανική Φοιτητική Ένωση ήρθε πρώτη στις εκλογές για την ανάδειξη εκπροσώπων της Γενικής Φοιτητικής Επιτροπής, με εντυπωσιακά ποσοστά ψήφων, όπως στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο (Πολυτεχνείο) του Βερολίνου με 38% και στο Πανεπιστήμιο του Greifswald με 53%. Οι Γερμανοί φοιτητές μισούσαν το κράτος της Βαϊμάρης, που το θεωρούσαν υπεύθυνο για την αβεβαιότητα

116

των επαγγελματικών τους προοπτικών. Και φυσικά μόνιμος εχθρός τους ήταν οι Εβραίοι. Οι εβραϊκής καταγωγής πολίτες της Γερμανίας δεν ξεπερνούσαν το 0,8% του πληθυσμού, ενώ οι Εβραίοι φοιτητές ήταν περίπου το 6% των σπουδαστών. Εντυπωσιακή επίσης ήταν και παρουσία των Ναζί στις δημοτικές εκλογές του 1929 οι οποίοι εξασφάλισαν – για πρώτη φορά - 13 έδρες στο δημοτικό συμβούλιο του Βερολίνου. Η γερμανική οικονομία, που από τις αρχές του 1929 είχε σοβαρά προβλήματα, είδε τα μαύρα σύννεφα της κρίσης να πυκνώνουν όταν έφτασαν τα άσχημα νέα του Κραχ της Μαύρης Πέμπτης 24ης Οκτωβρίου στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, όπου οι τιμές των μετοχών υπέστησαν τρομακτική καθίζηση και συνέχισαν να πέφτουν αρκετές ημέρες μετά. Δεκάδες μεγάλες αμερικανικές εταιρίες επενδύσεων και επιχειρηματικοί όμιλοι έβαλαν λουκέτο ή υπέστησαν τεράστιες ζημιές και ο πανικός που προκλήθηκε πέρασε γρήγορα και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Πολλές αμερικανικές τράπεζες και επενδυτικές εταιρίες για να ενισχύσουν τη ρευστότητά τους, άρχισαν να αποσύρουν τα κεφάλαια που είχαν τοποθετήσει στην Ευρώπη και φυσικά και στη Γερμανία, όπου οι ξένες επενδύσεις – κυρίως αμερικανικές – έφταναν το ιλιγγιώδες ποσό των 15,7 δισεκατομμυρίων μάρκων. Την κατάσταση προσπάθησε να ελέγξει ο πρόεδρος της Reichsbank (Τράπεζας του Ράιχ) Χιάλμαρ Σαχτ (Hjalmar Schacht) ο οποίος - όπως είδαμε – είχε παίξει κρίσιμο ρόλο στην τιθάσευση της πληθωριστικής κρίσης του 1923. Ο Schacht διαπραγματεύτηκε τις δανειακές υποχρεώσεις της Γερμανίας και πρότεινε «Νέο Σχέδιο» για την αναδιάρθρωση των γερμανικών πολεμικών αποζημιώσεων. Το Ράιχσταγκ ενέκρινε τις προτάσεις Schacht και αμέσως μετά η κυβέρνησε έλαβε μεγάλο δάνειο από ένα κονσόρτσιουμ τραπεζών και απέφυγε την παύση πληρωμών και την συνακόλουθη χρεωκοπία.

117

{Ο Schacht είχε συμβάλει στην ίδρυση του Γερμανικού Δημοκρατικού Κόμματος (DDP), αλλά σταδιακά προσχώρησε σε δεξιότερες πολιτικές θέσεις. Το 1930 παραιτήθηκε από τη θέση του προέδρου της Reichsbank και πήρε θέση κατά της συνέχισης καταβολής των πολεμικών αποζημιώσεων. To 1932 συνέστησε στον πρόεδρο Hindenburg να ορίσει καγκελάριο τον Χίτλερ. Ο τελευταίος τον διόρισε και πάλι στη θέση του προέδρου της Τράπεζας του Ράιχ και τον ονόμασε τιμητικά μέλος του κόμματός του. Μετά την απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ στις 20 Ιουλίου 1944, ο Σαχτ έπεσε σε δυσμένεια και κλείστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Δικάστηκε από τους Συμμάχους μαζί με άλλους κατηγορούμενους ως εγκληματίες πολέμου στη Δίκη της Νυρεμβέργης, αλλά αθωώθηκε. Το 1953 ίδρυσε δική του τράπεζα}. Η οικονομική κρίση της χώρας έφερε και την πολιτική κρίση. Χίτλερ και Σαχτ

Στις αρχές του 1930 μεταξύ των κομμάτων της κυβέρνησης Μεγάλου Συνασπισμού του καγκελάριου Müller, προέκυψε διαφωνία ως προς την εφαρμογή δημοσιονομικής μεταρρύθμισης. Οι σοσιαλδημοκράτες και το Λαϊκό Κόμμα διαφωνούσαν (μεταξύ τους αλλά και εσωτερικά) στα θέματα της αύξησης των άμεσων φόρων, της ασφάλισης των ανέργων και στην επιβολή έκτακτης εισφοράς στους ιδιωτικούς και δημόσιους υπαλλήλους.

118

08.02. Κυβέρνηση Μπρύνινγκ (Brüning) Ο Πρόεδρος Hindenburg προσπάθησε να βρει λύση νέας κυβέρνησης χωρίς το SPD, αλλά αυτό δεν ήταν εφικτό. Στις 27 Μαρτίου, η διαφωνία του SPD με το Λαϊκό Κόμμα στο (όχι τόσο σημαντικό) θέμα της ασφάλισης των ανέργων, οδήγησε την κυβέρνηση Müller να ζητήσει από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας την εξουσιοδότηση για να συνεχίσει να ασκεί την εξουσία βάσει του άρθρου 48 του Συντάγματος (περί κατάστασης έκτακτης ανάγκης). Ο Hindenburg αρνήθηκε και η κυβέρνηση έπεσε. {Η κυβέρνηση Müller ήταν ίσως η τελευταία πραγματικά δημοκρατική κυβέρνηση της περιόδου της Βαϊμάρης}. Ο Heinrich Brüning

Ο Πρόεδρος Hindenburg έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον ηγέτη του κόμματος του Κέντρου Χάινριχ Μπρύνινγκ (Heinrich Brüning). Στην νέα κυβέρνηση συμμετείχαν όλα σχεδόν τα κόμματα του κοινοβουλίου, εκτός των Σοσιαλδημοκρατών και τα ακραία, Ναζί και Κομμουνιστές. Ο Brüning προώθησε πολλές μεταρρυθμίσεις, μείωσε τις κοινωνικές δαπάνες, μείωσε τους μισθούς των υπαλλήλων του δημοσίου, αύξησε τους δασμούς στα εισαγόμενα προϊόντα. Όμως όταν στις 16 Ιουλίου η κυβέρνηση πρότεινε μέτρα για την κάλυψη του προϋπολογισμού, το Reichstag τα καταψήφισε.

119

08.03. Εκλογές 1930: Άνοδος των Ναζί και αδιέξοδο Η καταψήφιση από το κοινοβούλιο των κυβερνητικών προτάσεων, ήταν η ευκαιρία που περίμενε ο πρόεδρος Hindenburg, ο οποίος ανακοίνωσε ότι για να αντιμετωπίσει την αρνητική στάση του κοινοβουλίου στα προτεινόμενα από την κυβέρνηση μέτρα, θα κήρυσσε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και θα παραχωρούσε στον καγκελάριο τις έκτακτες εξουσίες που προέβλεπε το άρθρο 48 του Συντάγματος. Η αντιπολίτευση διαμαρτυρήθηκε έντονα και σε δυο μέρες το Reichstag ενέκρινε πρόταση του SPD για την άρση της ισχύος του διατάγματος έκτακτης ανάγκης. Ο πρόεδρος αντέδρασε αμέσως, διάλυσε το κοινοβούλιο, προκήρυξε νέες εκλογές για τις 14 Σεπτεμβρίου και ανέλαβε ο ίδιος τις εξουσίες του άρθρου 48. Χωρίς καμμιά αλλαγή ή αναθεώρηση του Συντάγματος, το πολίτευμα της χώρας από κοινοβουλευτική μετατράπηκε σε προεδρική δημοκρατία. Τα αποτελέσματα των εκλογών της 14ης Σεπτεμβρίου 1930 για την εκλογή 577 βουλευτών. Κατέβηκαν 38 κόμματα % ψήφων Έδρες  Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) 24,5 143  Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα (NSDAP) 18,3 107  Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας (KPD) 13,1 77  Κόμμα του Κέντρου (Zentrumspartei) 11,8 68  Γερμ. Εθν. Λαϊκό Κόμμα (DNVP) 7,0 41  Γερμανικό Λαϊκό Κόμμα (DVP) 4,5 30  Κόμμα της Οικονομίας (Wirtschaftspartei) 3,8 20  Κόμμα της Μεσαίας Τάξης 3,9 23  Βαυαρικό Λαϊκό Κόμμα (BVP) 3,0 19  Διάφορα άλλα κόμματα 10,1 49 Σύνολο 100 577

120

Η επιτυχία των Εθνικοσοσιαλιστών στις εκλογές αυτές ήταν εντυπωσιακή. Σε μόλις δυο χρόνια, οι ψηφοφόροι του από 800.000 εκτοξεύτηκαν στα 6.400.000 και οι βουλευτές του από 12 έφτασαν τους 107. Σημαντική, αλλά όχι τόσο εντυπωσιακή, ήταν και η επίδοση του Κομμουνιστικού Κόμματος που ανέβασε το ποσοστό του κατά 2,5% και τις έδρες του κατά 23. Όλα τα άλλα κόμματα (κεντροδεξιάς και κεντροαριστεράς) έχασαν ψήφους και έδρες. Το SPD ήταν και σε αυτές τις εκλογές πρώτο αν και το ποσοστό του έπεσε κατά 5,1%. Εκατομμύρια ψηφοφόροι, κυρίως των συντηρητικών, κεντροδεξιών και φιλελευθέρων κομμάτων, ακόμα και σοσιαλδημοκράτες, στράφηκαν προς το κόμμα του Χίτλερ. Επίσης οι αγρότες, οι ελεύθεροι επαγγελματίες και οι δημόσιοι υπάλληλοι, ενίσχυσαν με την ψήφο τους το κόμμα των Ναζί. Η προπαγάνδα των Ναζί έπεισε πολλούς Γερμανούς ψηφοφόρους

Αντίθετα οι άνεργοι και οι εργάτες, προτίμησαν να ψηφίσουν τους κομμουνιστές. Όμως η μεθοδική προπαγάνδα του Goebbels κατόρθωσε να πείσει όχι λίγους εργαζόμενους να ρίξουν την ψήφο τους στους Ναζί. Οι Εθνικοσοσιαλιστές απέδειξαν στις εκλογές αυτές ότι ήταν ‘λαϊκό κόμμα’. Μετά από αυτά τα αποτελέσματα ο Heinrich Brüning έλαβε και πάλι εντολή από τον Hindenburg να σχηματίσει κυβέρνηση. Η συμμετοχή των Ναζί ή των κομμουνιστών σε μια κυβέρνηση συνεργασίας ήταν αδύνατη, δεν την ήθελαν ούτε τα αστικά κόμματα, αλλά ούτε και τα ίδια τα ακραία αυτά κόμματα. Η λύση που δόθηκε ήταν κυβέρνηση μειοψηφίας με ψήφο ανοχής των σοσιαλδημοκρατών. Στις 3 Οκτωβρίου το SPD ανακοίνωσε την 121

πρόθεσή του να στηρίξει με ψήφο ανοχής την κυβέρνηση Brüning, τονίζοντας ότι για το κόμμα προείχε είχε η προστασία της δημοκρατίας, του συντάγματος, των θεσμών και του κοινοβουλευτισμού. Οι ναζιστές βουλευτές προσήλθαν στο Reichstag φορώντας τη χαρακτηριστική καφέ στολή των SA (Ταγμάτων Εφόδου). Ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος φανέρωσε τις προθέσεις του κόμματος: Οι εθνικοσοσιαλιστές, αντικοινοβουλευτικοί εκ πεποιθήσεως, υποστηρίζουμε την Δημοκρατία για όσο διάστημα μας αρέσει. Σε αυτό το διάστημα θα απαιτούμε να κατέχουμε κάθε θέση εξουσίας που δικαιούμαστε και για όσο καιρό τη θέλουμε. Από την άλλη, ο εκπρόσωπος του ΚΚΓ δεν έκανε καν το κόπο να κρύψει, πίσω από επίφαση νομιμότητας, τα επαναστατικά πλάνα του κόμματος: Οι Ναζί βουλευτές με στολή των SA στο Reichstag

Για να ανατραπεί το ντροπιαστικό καθεστώς της καπιταλιστικής σκλαβιάς, ένας μόνο δρόμος υπάρχει: Επανάσταση, ανατροπή του καθεστώτος και εκείνων που το στηρίζουν. Έρχεται η μέρα που με την καθοδήγηση του ΚΚΓ, οι εργαζόμενοι θα διαλύσουν το φασιστικό κοινοβούλιο των επιχειρηματιών. Την θέση του θα πάρουν τα γερμανικά σοβιέτ, που θα εγκαθιδρύσουν τη δικτατορία του προλεταριάτου και θα οικοδομήσουν την ελεύθερη σοβιετική Γερμανία. Δυστυχώς για τη χώρα και λαό της, οι εκλογές του Σεπτεμβρίου ανέδειξαν ένα κοινοβούλιο σαφώς εχθρικό προς τη δημοκρατία. Στις 18 Οκτωβρίου το Reichstag, με τις ψήφους των κομμάτων του κυβερνητικού συνασπισμού και του SPD ενέκρινε το

122

πρόγραμμα της κυβέρνησης, Αμέσως μετά διέκοψε τις εργασίες του, παρά τις έντονες διαμαρτυρίες των εθνικοσοσιαλιστών και των κομμουνιστών για τις 3 Δεκεμβρίου. Οι εργασίες του κοινοβουλίου τον Δεκέμβριο κράτησαν μόλις τέσσερις ημέρες, αρκετές για να ψηφιστούν τα νομοσχέδια της κυβέρνησης. Και αυτή τη φορά το Reichstag διέκοψε τις εργασίες του ως τις 3 Φεβρουαρίου 1931. Επίσης στις 26 Μαρτίου οι εργασίες του Reichstag διακόπηκαν και πάλι για την… 13η Οκτωβρίου. Ήταν φανερό ότι τόσο η κυβέρνηση όσο και οι σοσιαλδημοκράτες είχαν την άποψη ότι η βουλή δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική με 107 βουλευτές των Ναζί και 77 των κομμουνιστών και προσπαθούσαν – με αντισυνταγματικές και αντικοινοβουλευτικές μεθόδους – να κερδίσουν χρόνο. Φυσικά αυτή η τακτική προκαλούσε δυσφορία στους Γερμανούς πολίτες και την κατάσταση εκμεταλλεύτηκαν επιδέξια οι πολιτικές δυνάμεις των άκρων και κυρίως ο Χίτλερ, ο οποίος εμφάνιζε το κόμμα του ως το μοναδικό λαϊκό κίνημα που μπορούσε να φράξει το δρόμο, τόσο στα χρεωκοπημένα αστικά κόμματα, όσο και στον μπολσεβικισμό. Στις 5 Ιουνίου 1931, ο πρόεδρος Hindenburg, έκανε χρήση του δικαιώματός του (άρθρο 48 του συντάγματος) και εξέδωσε προεδρικό διάταγμα περί καταστάσεως εκτάκτου ανάγκης. Δηλαδή ουσιαστικά ο πρόεδρος του Ράιχ ανέλαβε και νομοθετικά καθήκοντα. Σύμφωνα με το διάταγμα, τα επιδόματα ανεργίας μειώθηκαν κατά 10-12%, οι μισθοί των ιδιωτικών και δημοσίων υπαλλήλων μειώθηκαν επίσης σε ποσοστά 4-8%. Ακόμα και οι συντάξεις των αναπήρων πολέμου μειώθηκαν σημαντικά. Το προεδρικό διάταγμα ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων, όχι μόνο από την ακραία αντιπολίτευση (ναζί και ΚΚΓ) αλλά και από το SPD που ζήτησε από τον καγκελάριο Brüning να ανοίξει η Βουλή. Ο καγκελάριος αρνήθηκε γιατί θεώρησε πως η χώρα βρισκόταν πολύ κοντά στα όρια της χρεωκοπίας ή και του 123

εμφυλίου. Οι Σοσιαλδημοκράτες – παρά τις έντονες εσωτερικές αντιδράσεις - δεν μπορούσαν να αποσύρουν τη στήριξή τους στην κυβέρνηση, γιατί ήταν πλέον σαφές ότι αν η χώρα όδευε προς νέες εκλογές, η επικράτηση των Εθνικοσοσιαλιστών ήταν παραπάνω από πιθανή. Η παγκόσμια οικονομική κρίση είχε πλήξει σοβαρά την ασθενική γερμανική οικονομία. Αν και το καλοκαίρι του 1931, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χέρμπερτ Χούβερ (Herbert Hoover) πρότεινε – και έγινε δεκτή από όλα τα κράτη - την προσωρινή (για ένα χρόνο) διακοπή καταβολής των κρατικών χρεών (στις οποίες συμπεριέλαβε και τις γερμανικές πολεμικές επανορθώσεις), η εμπιστοσύνη των πολιτών στη γερμανική οικονομία και γενικότερα στην καπιταλιστική οικονομία της αγοράς είχε κλονιστεί βαριά. Συσσίτια

για

τους

ανέργους από το στρατό

Η κούρσα της ανεργίας, των μειώσεων μισθών, συντάξεων και επιδομάτων συνεχίστηκε, μεγάλο μέρος του λαού έφτασε στα όρια της εξαθλίωσης η ζωή των Γερμανών, που δεν είχαν ξεχάσει την πληθωριστική χρονιά του 1923, έγινε και πάλι αβίωτη και αυτή η κατάσταση οδηγούσε το λαό σε πολιτική ριζοσπαστικοποίηση. Και το πιο δραματικό: Τον Φεβρουάριο ο αριθμός των ανέργων ξεπέρασε για πρώτη φορά τα πέντε εκατομμύρια.

124

08.04. Ο Χίντενμπουργκ επανεκλέγεται Την άνοιξη του 1932 επρόκειτο να γίνουν εκλογές για την ανάδειξη Προέδρου της Δημοκρατίας. Ο Hindenburg ήταν επτά χρόνια πρόεδρος και δεν ήταν ιδιαίτερα πρόθυμος να δεχτεί υποψηφιότητα για μια δεύτερη θητεία. Άλλωστε ήταν ήδη 85 ετών και η υγεία του ήταν επισφαλής. Τελικά πείστηκε όταν τα περισσότερα αστικά (κεντροδεξιά) κόμματα τάχτηκαν υπέρ της υποψηφιότητάς του. Ακόμα και το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, δεν έβλεπε άλλη επιλογή από την υποστήριξη του νυν προέδρου του Ράιχ, αν και ο Hindenburg αντιπαθούσε τους σοσιαλιστές και γενικώς την αριστερά. Λίγες ημέρες πριν τις εκλογές το SPD διακήρυξε: Ο Χίντενμπουργκ οδεύει

προς δεύτερη θητεία

… Χίτλερ στη θέση του Χίντενμπουργκ σημαίνει χάος και πανικό στην Γερμανία και στην Ευρώπη… σημαίνει νίκη του πιο αντιδραστικού τμήματος της αστικής τάξης… κατάργηση των πολιτικών ελευθεριών, φίμωση του Τύπου, διάλυση των κομμάτων και των συνδικαλιστικών και πολιτιστικών οργανώσεων… Κάτω ο Χίτλερ! Ψηφίστε Χίντενμπουργκ! Όμως για όλους – και φυσικά και για τους σοσιαλδημοκράτες - ήταν ορατός ο κίνδυνος να κερδίσει τις εκλογές ο Άντολφ Χίτλερ, ο οποίος προσπαθούσε να συσπειρώσει στο πλευρό του τις δυνάμεις της γερμανικής στρατοκρατικής και αντιδραστικής δεξιάς. Ολόκληρος ο ογκώδης κομματικός μηχανισμός των Εθνικοσοσιαλιστών είχε κινητοποιηθεί υπέρ της υποψηφιότητας 125

του Führer (αρχηγού, καθοδηγητή). Ο γκαουλάιτερ9 του κόμματος στο Βερολίνο Γιόζεφ Γκέμπελς (Goebbels) πρόβλεψε με έπαρση: Ο Χίτλερ θα γίνει ο επόμενος πρόεδρος του Ράιχ μας. Το Κομμουνιστικό Κόμμα, αγνοώντας τα διδάγματα των προηγούμενων προεδρικών εκλογών, αποφάσισε να κατεβάσει τον κόκκινο υποψήφιο της εργατικής τάξης Ερνστ Τέλμαν (Ernst Thälmann). Ο στόχος των κομμουνιστών ήταν να προσελκύσει ψηφοφόρους του SPD, που ήταν δυσαρεστημένοι με την ανοχή που είχε παράσχει το κόμμα τους στην κεντροδεξιά κυβέρνηση Brüning. Τα αποτελέσματα των προεδρικών εκλογών της 13 Μαρτίου 1932: Ο Χίτλερ εκφωνεί προεκλογική ομιλία. Πίσω του ο Γκέμπελς

Χίντενμπουργκ

ψήφοι 18.650.000, ποσοστό 49,6% Χίτλερ ψήφοι 11.340.000, ποσοστό 30,1%  Τέλμαν ψήφοι 4.938.000, ποσοστό 13,2%  Λοιποί ψήφοι 2674.000, ποσοστό 7,1% Ο Χίντενμπουργκ έχασε την εκλογή από τον πρώτο γύρο για λιγότερες από 200.000 ψήφους. Έτσι την 10 Απριλίου, θα ακολουθούσε δεύτερος γύρος. Ο Χίτλερ συγκέντρωσε περίπου πέντε εκατομμύρια περισσότερες ψήφους από όσες είχε πάρει στις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές. Δεν είχε ελπίδες να κερδίσει στο δεύτερο γύρο τον στρατάρχη, αλλά ήταν εμφανής η αυξητική τάση της Γκαουλάιτερ (από τις γερμανικές λέξεις Gau=περιφέρεια και leiter=αρχηγός) ήταν – επί ναζιστικού καθεστώτος – ο επικεφαλής μιας περιφέρειας. 9

126

επιρροής των Εθνικοσοσιαλιστών στο εκλογικό σώμα και αυτό ήταν υποθήκη για την μελλοντική πορεία του. Οι κομμουνιστές κατέβασαν πάλι τον Ερνστ Τέλμαν με στόχο: … να φανερωθεί ο ρόλος του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, το οποίο είναι ο δίδυμος αδελφός του χιτλερικού φασισμού. Ο δεύτερος γύρος των προεδρικών εκλογών της 10 ης Απριλίου έδειξε ότι ο γερμανικός λαός έδωσε καθαρή εντολή για δεύτερη θητεία του νυν προέδρου του Ράιχ. Τα αποτελέσματα του δευτέρου γύρου της 10ης Απριλίου 1932:  Χίντενμπουργκ ψήφοι 19.360.000, ποσοστό 53,0%  Χίτλερ ψήφοι 13.419.000, ποσοστό 36,8%  Τέλμαν ψήφοι 3.707.000, ποσοστό 10,2% Παρά την πανηγυρική εκλογή του ο Hindenburg ήξερε πολύ καλά πώς η νίκη του εξασφαλίστηκε χάρις στις ψήφους των σοσιαλδημοκρατών, τους οποίους κάθε άλλο παρά συμπαθούσε. Αυτός ήταν και παρέμεινε βαθιά συντηρητικός και μοναρχικός και δεν έκρυψε ποτέ την αντιπάθειά του για τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Το γεγονός όμως είναι ότι, κατά τη διάρκεια της πρώτης του θητείας, σεβάστηκε το Σύνταγμα και τους νόμους και απέφυγε κάθε κίνηση που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως υπονόμευση των δημοκρατικών θεσμών. Τρεις μέρες μετά την εκλογή του ο Πρόεδρος του Ράιχ, με διάταγμα περί κατάστασης έκτακτης ανάγκης έθεσε εκτός νόμου τη λειτουργία των ναζιστικών παραστρατιωτικών οργανώσεων SA (Τάγματα Εφόδου) και SS (Τάγματα Ασφαλείας) και απαγόρευσε τη χρήση στολών. Η απόφαση του Hindenburg βασίστηκε σε στοιχεία που είχε συγκεντρώσει η αστυνομία της Πρωσίας σε έρευνες στα σπίτια στελεχών των δυο οργανώσεων. Δυο εβδομάδες αργότερα, στις 24 Απριλίου διεξήχθησαν εκλογές (για τις τοπικές βουλές) στην Πρωσία, τη Βαυαρία, τη Βυρτεμβέργη, το Άνχαλτ και το Αμβούργο. Παντού, εκτός της

127

Βαυαρίας όπου πρώτευσε το Λαϊκό Κόμμα, οι εθνικοσοσιαλιστές ήρθαν πρώτοι, αποκομίζοντας σημαντικά κέρδη. Γύρω από τον 85χρονο Πρόεδρο του Ράιχ είχε συγκεντρωθεί τώρα μια ακροδεξιά φιλομοναρχική καμαρίλα με επικεφαλής τον γιο του Όσκαρ φον Χίντενμπουργκ, τον πιστό καθολικό, στρατιωτικό και διπλωμάτη Φράντς φον Πάπεν (Franz von Papen) και το στρατηγό και παλιό φίλο του Hindenburg, φιλομοναρχικό Κουρτ φον Σλάιχερ (Kurt von Schleicher), οι οποίοι ενεργούσαν και ως προεδρικοί σύμβουλοι. Ο τελευταίος είχε μυστικές συναντήσεις με τον Χίτλερ για να διαπιστώσει με ποιες προϋποθέσεις θα στήριζε μια νέα κυβέρνηση με σαφή δεξιό προσανατολισμό. Ο Χίτλερ έθεσε τρεις όρους: Διάλυση του Ράιχσταγκ, νέες εκλογές και άρση της απαγόρευσης των κομματικών παραστρατιωτικών οργανώσεων SA και SS. Η ομάδα αυτή έπεισε τον Hindenburg να αντικαταστήσει τον καγκελάριο Brüning με τον von Papen, ο οποίος θα σχημάτιζε μια αμιγώς δεξιά κυβέρνηση. Πράγματι ο Πρόεδρος ζήτησε από τον καγκελάριο την παραίτηση της κυβέρνησής του, η οποία υποβλήθηκε την 30ή Μαΐου. Με την παραίτηση της κυβέρνησης Brüning, έληξε ουσιαστικά η περίοδος του προεδρικού κοινοβουλευτικού πολιτεύματος και άρχισε μια νέα αντικοινοβουλευτική και αυταρχική εποχή για την Γερμανία. Η χώρα – με ευθύνη του Hindenburg και της καμαρίλας που τον περιέβαλε - όδευε πλέον προς απροκάλυπτα απολυταρχικό καθεστώς. Η Γερμανική Δημοκρατία της Βαϊμάρης ήταν κλινικά νεκρή και το τέλος της ήταν πλέον πολύ κοντά. Η Ιστορία πορευόταν προς το μοιραίο: ένα νέο καταστροφικό πόλεμο, όχι μόνο για τη Γερμανία, αλλά και για ολόκληρο τον κόσμο.

128

09.

Η Γερμανία οδεύει προς το μοιραίο

09.01. Ο Φραντς φον Πάπεν καγκελάριος Μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Brüning, ο πρόεδρος του Ράιχ - μετά από συμβουλή του Schleicher - έδωσε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στο μέλος του Κόμματος του Κέντρου και άνθρωπο με στενές σχέσεις με τον βιομηχανικό και επιχειρηματικό κόσμο Franz von Papen. Ο τελευταίος σχημάτισε την 1η Ιουνίου κυβέρνηση από μέλη του Εθνικού Λαϊκού Κόμματος και από ανεξάρτητους. O von Schleicher ανέλαβε το υπουργείο Άμυνας. Ο von Papen στο Time, 1932

Το υπουργικό συμβούλιο του von Papen αποκλήθηκε η κυβέρνηση των βαρόνων ή η κυβέρνηση των μονόκλ γιατί σ’ αυτό μετείχαν τέσσερις βαρόνοι, ένας κόμης και δυο ακόμα ευγενείς. Οι κοινοί πολίτες που υπουργοποιήθηκαν ήταν μόνο τρεις. Από την 1η Ιουνίου 1932 και εφεξής το πολίτευμα της Γερμανίας – χωρίς συνταγματική τροποποίηση - δεν ήταν πλέον κοινοβουλευτική δημοκρατία. Ήταν ένα προεδρικό αυταρχικό καθεστώς. Ουσιαστικά κυβερνούσε μόνος ο Πρόεδρος του Ράιχ εκδίδοντας προεδρικά διατάγματα. Μετά από μόλις τρεις ημέρες ο πρόεδρος Hindenburg, υπέγραψε διάταγμα με το οποίο διέλυε το Ράιχσταγκ και προκήρυττε εκλογές για την 31η Ιουλίου. Ήταν οι δυο πρώτοι από τους τρεις όρους που είχε θέσει ο Χίτλερ στον von Schleicher.

129

Στις 14 Ιουνίου ο Hindenburg, υπέγραψε ένα διάταγμα περί κατάστασης έκτακτης ανάγκης, με το οποίο μειώνονταν τα επιδόματα ανεργίας κατά περίπου 23% και ο χρόνος ασφάλισης των ανέργων από είκοσι εβδομάδες σε μόλις έξι. Στις 16 Ιουνίου εκπληρώθηκε και ο τρίτος από τους όρους του Χίτλερ. Η κυβέρνηση ήρε την απαγόρευση λειτουργίας των SA και SS και επέτρεψε και την χρήση της στολής. Στις 9 Ιουλίου έληξε στη Λοζάνη της Ελβετίας η Διάσκεψη για τις πολεμικές επανορθώσεις, που κατέληξε σε συμφωνία των Συμμάχων με τη Γερμανία. Σύμφωνα με αυτήν η Γερμανία θα κατέβαλε το ποσόν των τριών δισεκατομμυρίων μάρκων σε διάστημα τριών ετών, με μόνη προϋπόθεση την σταθεροποίηση της οικονομίας της. Καγκελάριος von Papen και

υπ. Άμυνας von Schleicher

Ήταν μια μεγάλη επιτυχία των προσπαθειών των προηγούμενων γερμανικών κυβερνήσεων, την οποία καρπώθηκε ο von Papen που υπέγραψε και την συμφωνία. Ο προεκλογικός αγώνας άρχισε στη χώρα και ήταν σκληρός και αιματηρός. Καθημερινά συγκρούονταν αντίπαλες ένοπλες κομματικές ομάδες. Οι εθνικοσοσιαλιστές με τα – νόμιμα πλέον – ένοπλα σώματα SA και SS εμπλέκονταν σε φονικές συγκρούσεις κυρίως με οπαδούς και μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος, αλλά και με άλλους αντιπάλους τους. Οι άνδρες των SA πραγματοποιούσαν προκλητικές παρελάσεις στις ‘κόκκινες’ συνοικίες του Βερολίνου και των άλλων πόλεων. Τον Ιούνιο 1932, οι νεκροί από τις συγκρούσεις ξεπέρασαν τους 20 και τον Ιούλιο τους 86 (από τους οποίους οι 38 ήταν ναζί και οι 30 κομμουνιστές). Οι τραυματίες ήταν εκατοντάδες. 130

Κι ενώ συνεχιζόταν η σφοδρή προεκλογική αντιπαράθεση, η γερμανική οικονομία παρέμεινε καχεκτική και ο αριθμός των ανέργων το καλοκαίρι του ’32 πλησίασε τα έξι εκατομμύρια. Το γεγονός αυτό ευνοούσε τα ακραία κόμματα και ιδιαίτερα τους Εθνικοσοσιαλιστές. Οι ομιλίες του Χίτλερ που ξεσήκωναν τα ακροατήριά του, ήταν οργισμένες και επικεντρωμένες σε κατηγορίες για τα παλιά κόμματα του ‘συστήματος’ που έφεραν τη χώρα ως εδώ, για το πισώπλατο μαχαίρωμα του γενναίου γερμανικού στρατού, για την ταπεινωτική Συνθήκη των Βερσαλλιών και φυσικά για τους Εβραίους που ήταν υπεύθυνοι για όλα. Για τους ανέργους και τους απογοητευμένους ψηφοφόρους των μετριοπαθών κομμάτων του κέντρου και της δεξιάς, η επιλογή Χίτλερ φάνταζε ως μόνη διέξοδος από το σκοτεινό τούνελ της οικονομικής κρίσης και της ανάκτησης της εθνικής υπερηφάνειας.

131

09.02. Εκλογές 31ης Ιουλίου 1932 και πολιτικό χάος Το αποτέλεσμα των εκλογών του Ιουλίου, αν και ήταν σοκ για τον δημοκρατικό κόσμο της Γερμανίας, όμως δεν ήταν έκπληξη για τους ρεαλιστές αναλυτές των εκλογικών αποτελεσμάτων. Ο καλά οργανωμένος - από τον Goebbels - προπαγανδιστικός μηχανισμός των εθνικοσοσιαλιστών, ο λαϊκίστικος λόγος και οι αντιφατικές και φανερά ανέφικτες υποσχέσεις του Χίτλερ, ήχησαν ευχάριστα στα αυτιά των Γερμανών ψηφοφόρων. Πείστηκαν ότι μόνο εκεί βρισκόταν το μέλλον και η ελπίδα της χώρας. Η ‘εθνική επανάσταση’ που ευαγγελιζόταν ο αρχηγός των Ναζί θα εξασφάλιζε σε όλους ένα καλύτερο μέλλον. Εκλογές Ιουλίου 1932. Μέλη των SA επιχειρούν να πείσουν πολίτες

Τα αποτελέσματα των εκλογών της 31ης Ιουλίου 1932 για την εκλογή 608 βουλευτών: % ψήφων Έδρες  Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα (NSDAP) 37,2 230  Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) 21,6 133  Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας (KPD) 14.3 89  Κόμμα του Κέντρου (Zentrumspartei) 12,4 75  Γερμ. Εθν. Λαϊκό Κόμμα (DNVP) 5,9 37  Όλα τα άλλα (57) κόμματα 8,6 44 Σύνολο 100 608 Το μόνο κόμμα εκτός από το NSDAP που αύξησε τις ψήφους του (κατά 1,2%) ήταν το Κομμουνιστικό. Οι εθνικοσοσιαλιστές 132

ήταν με διαφορά το πρώτο κόμμα, αλλά δεν ήταν ακόμα σε θέση να κυβερνήσουν ακόμα κι αν κόμματα της δεξιάς συνεργαζόταν μαζί τους. Το Κόμμα του Κέντρου δεν συζητούσε καν συγκυβέρνηση με τους Ναζί. Και φυσικά κανείς δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι υπήρχε και η παραμικρή πιθανότητα σύμπραξης του Χίτλερ με τους σοσιαλδημοκράτες. Έγιναν διάφορες συζητήσεις και ζυμώσεις για να βρεθεί τρόπος σχηματισμού κυβέρνησης. Σε μια από αυτές συναντήθηκαν μυστικά ο Χίτλερ με τον υπουργό Άμυνας Schleicher. Ο αρχηγός των εθνικοσοσιαλιστών έπεισε τον Schleicher ότι είχε δικαίωμα να σχηματίσει κυβέρνηση και το κόμμα του να κρατήσει μερικά από τα σημαντικότερα υπουργεία. Χίτλερ και Ρεμ

Όμως όταν ο υπουργός Άμυνας μετέφερε στον πρόεδρο την πρόταση του Χίτλερ ο Hindenburg, αντέδρασε με οργή και την απέρριψε οργισμένος: Είναι θράσος να μου ζητάς να ανακηρύξω καγκελάριο ένα υποδεκανέα… Υπουργός Ταχυδρομείων και πολύ του είναι! Ο Χίτλερ ζήτησε να γίνει δεκτός από τον Πρόεδρο του Ράιχ και ο Hindenburg τον συνάντησε στις 13 Αυγούστου. Προηγουμένως ο Φύρερ, συνοδευόμενος από τον αρχηγό των SA Ρεμ (Röhm) συναντήθηκε με τον καγκελάριο von Papen και τον υπουργό Άμυνας Schleicher, οι οποίοι τον ενημέρωσαν ότι ο Hindenburg δεν είχε πρόθεση να του αναθέσει την καγκελαρία. Ο Papen – εν αγνοία του Προέδρου - του πρότεινε την αντικαγκελαρία, αλλά ο Χίτλερ δεν την αποδέχθηκε.

133

Η συνάντηση του Χίτλερ με τον Πρόεδρο εξελίχθηκε σε δεινή ήττα για τον εθνικοσοσιαλιστή ηγέτη. Ο Hindenburg του είπε ότι: δεν μπορώ να παραδώσω την εξουσία σε ένα κόμμα, όταν αυτό το κόμμα στρέφεται εναντίον όλων όσοι σκέφτονται διαφορετικά. Η επίσημη ανακοίνωση της προεδρίας του Ράιχ ήταν ακόμα πιο σκληρή: …Η συνείδηση και το καθήκον του Προέδρου του Ράιχ δεν του επιτρέπουν να παραδώσει την κυβερνητική εξουσία στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα, το οποίο προτίθεται να την ασκήσει κατά μονομερή τρόπο. Οργισμένος και ταπεινωμένος ο Χίτλερ προειδοποίησε τον καγκελάριο von Papen ότι αφού απορρίφθηκε η λύση που πρότεινε ο ίδιος, η αντιπαράθεση θα οδηγούσε τα πράγματα στα άκρα και για την όξυνση που θα ακολουθούσε δεν θα έφερε καμιά ευθύνη. Ο

Γκαίρινγκ

πρόεδρος

του

Ράιχσταγκ

Απείλησε δε ότι στο εξής δεν τον ενδιέφερε η νομιμότητα και η χώρα κινδύνευε να οδηγηθεί εμφύλιο πόλεμο. Σε όλους τους πολιτειακούς παράγοντες ήταν φανερό ότι από την στιγμή που δυο κόμματα των άκρων, Εθνικοσοσιαλιστικό και Κομμουνιστικό – τάσσονταν ανοιχτά κατά της Δημοκρατίας και του Συντάγματος – και διέθεταν πάνω από το 50% του μελών του Ράιχσταγκ δεν υπήρχε ελπίδα σχηματισμού κυβέρνησης. Ο Papen, θεώρησε ότι αμέσως μετά την σύγκληση της βουλής ήταν η κατάλληλη ώρα να ρίξει τις μάσκες της κατ’ επίφαση δημοκρατίας. Είχε ήδη στα χέρια του το προεδρικό διάταγμα διάλυσης της Ράιχσταγκ και ήταν βέβαιος ότι θα ακολουθούσε

134

ένα δεύτερο, για την αναβολή των εκλογών για εύθετο χρόνο, λόγω της έκρυθμης πολιτικής κατάστασης. Στην πρώτη του συνεδρίαση το νέο κοινοβούλιο εξέλεξε με μεγάλη πλειοψηφία ως πρόεδρό του τον εθνικοσοσιαλιστή Χέρμαν Γκαίρινγκ (Hermann Göring). Εθιμικά, πρόεδρος του Ράιχσταγκ εκλεγόταν ο εκπρόσωπος του κόμματος που αναδείχθηκε πρώτο στις εκλογές. Αμέσως μετά την δεύτερη συνεδρίαση του Ράιχσταγκ την 12η Σεπτεμβρίου 1932, το Κομμουνιστικό Κόμμα κατέθεσε πρόταση μομφής κατά της κυβέρνησης Papen. Το Ναζιστικό Κόμμα αιφνιδιάστηκε και ζήτησε μισής ώρας διακοπή για διαβουλεύσεις. Κατά τη διάρκεια της διακοπής ο Göring τηλεφώνησε στο Χίτλερ που τότε βρισκόταν στο Μόναχο, ο οποίος του έδωσε εντολή να υπερψηφίσει το κόμμα την πρόταση των κομμουνιστών. Αιφνιδιάστηκε όμως και ο καγκελάριος, ο οποίος παράδωσε στον Göring το διάταγμα διάλυσης της Βουλής. Ο τελευταίος το αγνόησε επιδεικτικά και έθεσε αμέσως σε ψηφοφορία την πρόταση των κομμουνιστών. Το αποτέλεσμα ήταν ένα συντριπτικό 542 ναι στην πρόταση μορφής κατά της κυβέρνησης, έναντι μόνο 42 που ψήφισαν αρνητικά. Η κυβέρνηση δεν είχε τώρα άλλη επιλογή παρά να αναβάλει τον καθορισμό της ημερομηνίας νέων εκλογών, όταν μάλιστα τα κόμματα NSDAP και Zentrumspartei απείλησαν ότι αν o Πρόεδρος του Ράιχ δεν ορίσει την ημερομηνία θα κινούσαν τη διαδικασία του άρθρου 59 περί καθαίρεσής του για παραβίαση του Συντάγματος. Έτσι ορίστηκε οι νέες εκλογές να διεξαχθούν την 6η Νοεμβρίου.

135

09.03. Το Κύκνειο Άσμα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης Οι εκλογές της 6ης Νοεμβρίου 1932, έμελλε να είναι οι τελευταίες ελεύθερες εκλογές στη γερμανική Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Είναι γνωστό πλέον τί επακολούθησε: Η εγκαθίδρυση του χιτλερικού καθεστώτος, που προκάλεσε τον καταστροφικό και αιματηρό Β’ παγκόσμιο πόλεμο και η παράδοση της χώρας σωριασμένης σε ερείπια . Οι – χωρισμένοι σε ανατολικούς και δυτικούς - Γερμανοί θα προσέλθουν ξανά στις κάλπες στις πρώτες μεταπολεμικές ομοσπονδιακές (της Δυτικής Γερμανίας) εκλογές την 14η Σεπτεμβρίου 1949, δηλαδή μετά από δεκαεφτά χρόνια. Η τελευταία μας ελπίδα: Χίτλερ

Οι δε πρώτες εκλογές της ενωμένης Γερμανίας έγιναν τον Δεκέμβριο του 1990. Τα αποτελέσματα των εκλογών της 6ης Νοεμβρίου 1932 για την εκλογή 584 βουλευτών: % ψήφων Έδρες  Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα (NSDAP)  Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD)  Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας (KPD)  Κόμμα του Κέντρου (Zentrumspartei)  Γερμ. Εθν. Λαϊκό Κόμμα (DNVP)  Βαυαρικό Λαϊκό Κόμμα  Γερμανικό Λαϊκό Κόμμα (DVP)  Όλα τα άλλα κόμματα Σύνολο 136

33,1 20,4 16.9 11,9 8,3 3,1 1,9 4,4 100

196 121 100 70 51 20 11 15 584

Οι Εθνικοσοσιαλιστές, που υπολόγιζαν με βεβαιότητα σε σημαντική υποστήριξη του εκλογικού σώματος είδαν με έκπληξη ότι, σε σχέση με τις εκλογές του Ιουλίου, έχασαν περί τους 2.000.000 ψηφοφόρους ή ποσοστό 3,9%. Μικρότερες απώλειες είχαν οι Σοσιαλδημοκράτες και το Κόμμα του Κέντρου. Οι μόνοι κερδισμένοι αυτής της αναμέτρησης ήταν το Κομμουνιστικό Κόμμα με αξιοσημείωτη αύξηση στο ποσοστό του κατά 2,6% και το Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό Κόμμα κατά 2,4%. Η Γερμανία είχε φτάσει και πάλι σε αδιέξοδο. Ο Papen έδειξε καθαρά στον Πρόεδρο του Ράιχ ότι θα ήθελε να βρεθεί ένας τρόπος συνεννόησης με τους εθνικοσοσιαλιστές και ήταν θετικός στο ενδεχόμενο ανάληψης της καγκελαρίας από το Χίτλερ. Την ίδια θέση είχε και μεγάλη μερίδα του επιχειρηματικού κόσμου που ήθελαν επιτέλους να επικρατήσει ήρεμο πολιτικό κλίμα στη χώρα. Προσωπικότητες από τον χώρο της βιομηχανίας και των τραπεζών – θορυβημένοι και από την συνεχιζόμενη άνοδο των ψήφων των κομμουνιστών - απευθύνθηκαν με επιστολή τους στον Hindenburg ζητώντας του να δώσει εντολή σχηματισμού κυβέρνησης στον αρχηγό του πρώτου κόμματος, στον Χίτλερ. Στις 17 Νοεμβρίου ο Papen υπέβαλε την παραίτησή του στον Πρόεδρο, αυτός την έκανε δεκτή, αλλά ζήτησε από τους υπουργούς να συνεχίσουν να ασκούν τα καθήκοντά τους ως ότου βρεθεί λύση. Μια εβδομάδα αργότερα ο Hindenburg έδωσε στη δημοσιότητα επιστολή του προς τον Χίτλερ στην οποία έγραφε: Δεν μπορώ να αναλάβω την ευθύνη απέναντι στον γερμανικό λαό και να παραδώσω την εξουσία στον αρχηγό ενός κόμματος που αξιώνει συνεχώς την απόλυτη εξουσία και στρέφεται κατά του Προέδρου και των πολιτικών και οικονομικών μέτρων που εκείνος θεωρεί απαραίτητα… Εκφράζω τους φόβους μου ότι μια κυβέρνηση υπό την ηγεσία σας θα οδηγήσει σε μια κομματική δικτατορία και την ακραία όξυνση των αντιθέσεων μεταξύ των Γερμανών…

137

Τελικά την 3η Δεκεμβρίου και μετά από πολλές διαβουλεύσεις, συζητήσεις, προτάσεις και αντιπροτάσεις ο Hindenburg ανέθεσε την καγκελαρία στον υπουργό Άμυνας φον Σλάιχερ (von Schleicher), ο οποίος ανέλαβε με την ελπίδα ότι θα έχει και τη στήριξη των εθνικοσοσιαλιστών. Ο Schleicher κράτησε για τον εαυτό του και το υπουργείο Άμυνας. Οι περισσότεροι Γερμανοί, καθώς και τα κόμματα του Κέντρου και της μετριοπαθούς Αριστεράς, δέχθηκαν ευνοϊκά την ανάληψη της καγκελαρίας από τον στρατηγό Schleicher, που αντικατέστησε τον αντιπαθή και υπερόπτη von Papen. Όμως οι εκπρόσωποι των Γερμανών βιομηχάνων εξέφρασαν ανοιχτά τις επιφυλάξεις τους, για την επιτυχή πορεία του νέου καγκελάριου, χωρίς την υποστήριξη των εθνικοσοσιαλιστών. Πάπεν και Χίτλερ

Ο Papen όμως, ήταν πικραμένος από το γεγονός ότι ο φίλος του τον εκτόπισε από την καγκελαρία και επιθυμούσε να αναλάβει και πάλι την εξουσία με κάθε μέσον. Έτσι, ζήτησε να συναντηθεί με τον Χίτλερ για να χαράξουν κοινή στρατηγική κατά του καγκελάριου. Όντως στις 4 Ιανουαρίου 1933, ο Papen και ο Χίτλερ συναντήθηκαν κρυφά στο σπίτι ενός τραπεζίτη στην Κολωνία. Δεν ξέρουμε τι ακριβώς διημείφθη μεταξύ των δυο, αλλά πιθανολογείται ότι, αν και συμφώνησαν σε ‘δυαρχία’, ο Χίτλερ επέμενε - όχι όμως ανυποχώρητα - στην ανάληψη της καγκελαρίας από τον ίδιο με αντικαγκελάριο τον Papen. Ο τελευταίος δεν συμφώνησε ρητώς, αλλά και δεν απέκλεισε καμιά λύση. Η συνάντηση φυσικά μαθεύτηκε και όλες οι εφημερίδες της 5ης Ιανουαρίου την είχαν στην πρώτη σελίδα. Ο Schleicher, που 138

ενημερώθηκε από τον Papen μετά από πέντε ημέρες, δεν έδωσε ιδιαίτερη σημασία, ίσως γιατί δεν είδε την συνάντησή του με το Χίτλερ ως απειλή, ενώ παράλληλα θεωρούσε τον πρώην καγκελάριο ανόητο και ανίκανο να τον βλάψει. Αντίθετα πείστηκε ότι ο Χίτλερ θα ήταν ικανοποιημένος αν αναλάμβανε το υπουργείο Άμυνας ή Εσωτερικών με αντάλλαγμα την υποστήριξη της κυβέρνησής του. Ο Papen συνέχισε να υπονομεύει την κυβέρνηση Schleicher. Στις 18 Ιανουαρίου 1933 είχε συνάντηση στο σπίτι του εμπόρου σαμπάνιας (και μελλοντικού υπουργού Εξωτερικών του Χίτλερ) Ιωακείμ φον Ρίμπεντροπ (Joachim von Ribbentrop) με τους Χίτλερ, Χίμλερ και Ρεμ. Εκεί ο Χίτλερ διαφώνησε στο σχηματισμό κυβέρνησης Papen με τον ίδιο αντικαγκελάριο και απαίτησε ‘όλα ή τίποτα’, δηλαδή την καγκελαρία, ακόμα κι αν ο πρόεδρος του Ράιχ δεν συμφωνούσε. Μετά από δυο μέρες ο Papen είχε ακόμα μια συνάντηση με τον Χίτλερ στο σπίτι του Ρίμπεντροπ. Παρόντες ήταν και ο Γκαίρινγκ καθώς και ο ταγματάρχης Όσκαρ φον Χίντενμπουργκ, γιος και σύμβουλος του προέδρου του Ράιχ. Ο Χίτλερ είπε στην ομήγυρη ότι εφ’ όσον αναλάμβανε την καγκελαρία, δεν είχε καμιά αντίρρηση να υπάρξουν υπουργοί από τα αστικά κόμματα (κυρίως της λαϊκής Δεξιάς). Πρότεινε δε στο Papen την αντικαγκελαρία. Ο Oskar von Hindenburg βρήκε τις απόψεις του Χίτλερ λογικές. Ο καγκελάριος Schleicher, που ήταν ενήμερος για τις παραπάνω συναντήσεις, ζήτησε στις 28 Ιανουαρίου από τον πρόεδρο να κηρύξει τη χώρα σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης και να διαλύσει το Ράιχσταγκ. Όταν ο Hindenburg αρνήθηκε ο Schleicher υπέβαλε την παραίτηση της κυβέρνησής του.

139

09.04. Τέλος της δημοκρατίας - Αρχή των δεινών Το βράδυ της 28ης Ιανουαρίου 1933 και αφού η κυβέρνηση Schleicher είχε πλέον παραιτηθεί, ο Papen συναντήθηκε με τον Hindenburg και τον ενημέρωσε για τις απόψεις του Χίτλερ. Τον διαβεβαίωσε ότι οι περισσότεροι υπουργοί της προηγούμενης κυβέρνησης δέχονταν να υπηρετήσουν σε κυβέρνηση Χίτλερ και αντικαγκελάριο τον ίδιο. Επίσης και οι περισσότεροι επιχειρηματικοί παράγοντες της Γερμανίας είχαν ταχθεί υπέρ αυτής της λύσης. Ο πρόεδρος επιφυλάχθηκε, αλλά έθεσε ως όρο την ανάληψη του υπουργείου Άμυνας από τον στρατηγό Βέρνερ φον Μπλόμπεργκ (Werner von Blomberg). Ο Χίτλερ παίρνει την εντολή

Την επομένη ο Χίτλερ εξασφάλισε την υπό όρους στήριξη του Κόμματος του Κέντρου και του Βαυαρικού Λαϊκού Κόμματος. Ήδη το Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό Κόμμα είχε συμφωνήσει τη συμμετοχή του στη νέα κυβέρνηση. Ακόμα μια παραχώρηση που έκανε ο Χίτλερ ήταν η είσοδος δυο μόνο εθνικοσοσιαλιστών υπουργών στην κυβέρνησή του: Του Χέρμαν Γκαίρινγκ (Hermann Göring) ως υπουργού άνευ χαρτοφυλακίου και Εθνικού Επιτρόπου Αεροπορίας και του Βίλχελμ Φρικ (Wilhelm Frick) ως υπουργού Εσωτερικών. {Όμως, στη φάση αυτή, το μόνο που ενδιέφερε τον Χίτλερ ήταν η ανάληψη της καγκελαρίας που θα οδηγήσει και στην αυριανή κατάκτηση της απόλυτης εξουσίας από το κόμμα του. Στόχος του ήταν να διαλύσει το γρηγορότερο το Ράιχσταγκ και να προκηρύξει εκλογές, τις οποίες – 140

ήταν πλέον βέβαιος – θα κέρδιζε με άνεση. Αμέσως μετά θα περνούσε από το – ελεγχόμενο από τους εθνικοσοσιαλιστές – νέο κοινοβούλιο, όλες τις νομοθετικές ρυθμίσεις (κυρίως τον Εξουσιοδοτικό Νόμο για τον οποίο θα μιλήσουμε πιο κάτω) που θα τους επέτρεπαν να κυβερνά ανενόχλητος για πολλά-πολλά χρόνια, εκδίδοντας απλώς διατάγματα} Το πρωί της 30ής Ιανουαρίου 1933, ο Χίτλερ πήρε την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης από τον Πρόεδρο του Ράιχ και από εκείνη την ημέρα αρχίζει η οκταετής περιπέτεια της Γερμανίας, της Ευρώπης και ολόκληρου του κόσμου. Το ίδιο βράδυ οι δρόμοι του Βερολίνου και των περισσότερων μεγάλων πόλεων της Γερμανίας γέμισαν από τις ορδές των SA και των μελών της χιτλερικής νεολαίας. Χίτλερ και Γκαίρινγκ στο μπαλκόνι

Χιλιάδες άνδρες των Ταγμάτων Εφόδου με τις χαρακτηριστικές τους στολές παρέλασαν θριαμβευτικά τραγουδώντας, κρατώντας αναμμένες δάδες και κραυγάζοντας συνθήματα νίκης για το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα και μίσους κατά των αντιπάλων του, κομμουνιστών, σοσιαλιστών, Εβραίων κλπ. Ένας ραδιοφωνικός σταθμός του Βερολίνου αναμετάδωσε ένα από τα τραγούδια των SA τα λόγια του οποίου ήταν περίπου: Όταν χύσουμε το εβραϊκό αίμα με τα μαχαίρια μας, ο κόσμος θα είναι δυο φορές πιο ωραίος. Ο ίδιος ο Χίτλερ έχοντας δίπλα του τον Göring, χαιρέτησε τους παραληρούντες οπαδούς του από το μπαλκόνι της καγκελαρίας. Ο Goebbels έκλεισε την γιορτή κραυγάζοντας: Η Γερμανία ξύπνησε!

141

Ο Χίτλερ καγκελάριος της Γερμανίας

142

10.

Τα βήματα του Χίτλερ προς τον όλεθρο

10.01. Διάλυση της Δημοκρατίας με όρους νομιμότητας Από τις αρχές της πολιτικής του σταδιοδρομίας, ο Χίτλερ, δεν έκρυψε ότι ήταν αντίθετος με την έννοια της Δημοκρατίας (ως ιδέας) και μισούσε ιδιαίτερα τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, καθώς και ό,τι θύμιζε τον διαφωτισμό ή τον φιλελευθερισμό. Ο ίδιος, το κόμμα, οι παραστρατιωτικές οργανώσεις SA και SS και τα ελεγχόμενα έντυπα έκαναν ό,τι ήταν δυνατό για να πείσουν τους οπαδούς και τους απλούς πολίτες για την αναγκαιότητα της κατάλυσης της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης και της επιβολής, με επαναστατική βία, ενός απολυταρχικού, μονοκομματικού καθεστώτος στα πρότυπα της φασιστικής Ιταλίας του Μουσολίνι. Το αποκορύφωμα των προσπαθειών του ήταν το αποτυχημένο πραξικόπημα της Μπιραρίας του Μονάχου το 1923. Όμως μετά από αυτό το φιάσκο, ο Χίτλερ δεν άλλαξε φυσικά απόψεις, αλλά άλλαξε τακτική. Ο στόχος ήταν πάντα η κατάλυση της Δημοκρατίας, αλλά με την χρήση των δυνατοτήτων που του παρείχε το ίδιο το Σύνταγμα της Βαϊμάρης. Έτσι επέβαλε στο κόμμα την τακτική της νομιμότητας. Αντίθετα το Κομμουνιστικό Κόμμα της Γερμανίας, δεν σταμάτησε να διακηρύττει ότι ο στόχος του ήταν η κατάλυση της δημοκρατίας και η επιβολή της δικτατορίας του προλεταριάτου με κάθε μέσο, νόμιμο ή παράνομο. Και τα δυο αυτά ακραία κόμματα είχαν τις ένοπλες κομματικές ομάδες, οι οποίες συγκρούονταν με κάθε ευκαιρία. Μετά όμως την αλλαγή τακτικής από τον Χίτλερ, οι τραμπούκοι των SA και SS δρούσαν ως προστάτες του νόμου και της τάξης και ήταν έτοιμοι, ακόμα και σε συνεργασία με την αστυνομία, να καταπνίξουν κάθε αριστερή επαναστατική κίνηση.

143

Όταν την 30ή Ιανουαρίου 1933 ο πρόεδρος Hindenburg τον διόρισε καγκελάριο του Ράιχ, ο Χίτλερ συνειδητοποίησε ότι τώρα ήταν η ώρα να κάνει πράξει τις επαγγελίες και τα σχέδιά του. Αμέσως μετά τη δημοσιοποίηση της ανάθεσης της καγκελαρίας στον Χίτλερ ο στρατηγός Λούντεντορφ (Erich Ludendorff), έγραψε στον πρόεδρο Hindenburg τα εξής: Παραδώσατε την πατρίδα μας σε έναν από τους μεγαλύτερους δημαγωγούς όλων των εποχών. Σας δηλώνω ότι ο ολέθριος αυτός άνθρωπος θα ρίξει το Ράιχ σε γκρεμό και θα φέρει τη δυστυχία για το έθνος μας. Οι μέλλουσες γενιές θα καταραστούν τον τάφο σας για την πράξη αυτή. Ο Ludendorff γνώριζε καλά τον Χίτλερ, γιατί συνεργάστηκαν αρκετό καιρό μαζί: Τα SA πανηγυρίζουν

Συμμετείχε στο πραξικόπημα-φιάσκο της Μπιραρίας του Μονάχου το 1923 και δικάστηκε μαζί με τον Φύρερ. Επίσης ήταν ο υποψήφιος των Εθνικοσοσιαλιστών στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών του 1925.

144

10.02. Γεγονότα που σημάδεψαν την εξαετία 1933-39 Η Δημοκρατία της Βαϊμάρης πέθανε στις 30 Ιανουαρίου 1933 όταν ο Χίτλερ ανέλαβε από τον πρόεδρο του Ράιχ το αξίωμα του καγκελαρίου. Όμως, ήταν σε ισχύ – έστω και τυπικά – το Σύνταγμα της Βαϊμάρης. Ο Χίτλερ ήθελε την όσο το δυνατόν πιο σύντομη κατάργηση του, αλλά πάντα ενεργώντας νομότυπα και θεσμικά. Έτσι προγραμμάτισε την διενέργεια εκλογών για τον Μάρτιο, όντας βέβαιος ότι έχοντας την απόλυτη πλειοψηφία εδρών στο νέο Ράιχσταγκ, θα επέβαλε αυτός πλέον τους όρους του πολιτικού παιχνιδιού. Ο Χίντενμπουργκ και ο φον Πάπεν φέρνουν τον Χίτλερ στην εξουσία

Στόχος του ήταν η επιβολή ενός μονοκομματικού καθεστώτος στο οποίο ο ίδιος θα ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος. Αλλά τα μεγαλεπήβολα σχέδια του Χίτλερ δεν σταματούσαν εκεί. Στο μυαλό του είχε τη δημιουργία της Μεγάλης Γερμανίας που θα κυριαρχούσε στην Ευρώπη. Θα διεκδικούσε και θα κέρδιζε όχι μόνο τα χαμένα – από τη Συνθήκη των Βερσαλλιών – γερμανικά εδάφη, αλλά και θα είχε την δύναμη να επεκταθεί προς τα ανατολικά (Πολωνία, Βαλτικές Χώρες, Λευκορωσία κλπ.). Η ευκαιρία για το πρώτο βήμα υλοποίησης των σχεδίων του Χίτλερ ήρθε γρήγορα. Το βράδυ της 27ης Φεβρουαρίου 1933, το Ράιχσταγκ τυλίχτηκε στις φλόγες. Ο εμπρησμός του γερμανικού κοινοβουλίου αποτέλεσε ‘θείο δώρο’ για τον Χίτλερ και το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα.

145

10.02.01. Φεβρουάριος 1933: Εμπρησμός του Ράιχσταγκ Στις 9 το βράδυ της Δευτέρας 27ης Φεβρουαρίου 1933, ένας φοιτητής που περνούσε έξω από το γερμανικό κοινοβούλιο στο Βερολίνο, είδε μέσα στο κτίριο μια σκιά που κρατούσε κάτι που έμοιαζε αναμμένο δαυλό. Ειδοποίησε ένα αστυνομικό, ο οποίος κινητοποίησε την πυροσβεστική υπηρεσία και τις δυνάμεις της τάξης. Παρά την συγκέντρωση περισσότερων των 60 οχημάτων της πυροσβεστικής, το Ράιχσταγκ καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς στο εσωτερικό του και η γυάλινη οροφή του κατέρρευσε. Συνελήφθη επί τόπου ένας 24χρονος Ολλανδός εργάτης ο Μαρίνους βαν ντερ Λούμπε (Marinus van der Lubbe), ο οποίος δήλωσε κομμουνιστής και ομολόγησε την ενοχή του. Το Ράιχσταγκ στις φλόγες

Ο Χίτλερ που πληροφορήθηκε το γεγονός πήγε αμέσως στον τόπο του εμπρησμού συνοδευόμενος από τον Γκαίρινγκ, τον Γκέμπελς και τον αρχηγό της Αστυνομίας. Και οι τρεις επιφανείς ναζί έδειχναν οργισμένοι, ο δε Γκαίρινγκ είπε στον αρχηγό της Αστυνομίας: Η φωτιά αυτή είναι η αρχή εξέγερσης των κομμουνιστών. Δεν πρέπει να δείξουμε έλεος, όλοι οι ηγέτες των μπολσεβίκων πρέπει να συλληφθούν και να εκτελεστούν. Δεν πρέπει να υπάρξει έλεος ούτε και για τους σοσιαλδημοκράτες. Την νύχτα συνελήφθη ο πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας Ernst Torgler και ακόμα χίλια πεντακόσια στελέχη του ΚΚΓ. Αν και για τον Torgler δεν προέκυψαν ενοχοποιητικά 146

στοιχεία, αυτός κρατήθηκε και ήταν ένας από τους πέντε κατηγορούμενους της δίκης που διεξήχθη τον Σεπτέμβριο. Την επόμενη κιόλας ημέρα, ο Χίτλερ ζήτησε και πήρε από τον Πρόεδρο Hindenburg το Διάταγμα του Προέδρου του Ράιχ για την προστασία του Λαού και του Κράτους ή όπως είναι περισσότερο γνωστό Διάταγμα του εμπρησμού του Ράιχσταγκ (Reichstagsbrandverordnung). Το άρθρο 48 του Συντάγματος της Βαϊμάρης προέβλεπε την έκδοση παρόμοιου διατάγματος σε περιπτώσεις καταστάσεως έκτακτης ανάγκης. Σύμφωνα με το διάταγμα αυτό περιορίζεται η ελευθερία της έκφρασης, η ελευθεροτυπία, το δικαίωμα του συνέρχεσθαι, το απόρρητο των επιστολών και πολλά άλλα δικαιώματα του πολίτη. Ο Marinus van der Lubbe

Η αστυνομία και τα SA, η παραστρατιωτική οργάνωση των Ναζί, προχώρησαν σε χιλιάδες συλλήψεις κομμουνιστών, μεταξύ των οποίων ο ηγέτης του ΚΚΓ Ernst Thälmann και πολλοί βουλευτές του. Τέλος συνελήφθησαν και τρεις Βούλγαροι κομμουνιστές, οι Δημητρόφ10, Τάνεφ και Ποπόφ. Η δίκη ξεκίνησε την 21η Σεπτεμβρίου στο Δικαστήριο της Λειψίας με κατηγορούμενους τον Marinus van der Lubbe (για εμπρησμό), τον πρόεδρο της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΚΚΓ Torgler (συμμετοχή σε εμπρησμό) και τους τρεις Βούλγαρους κομμουνιστές (ηθική αυτουργία). Μάρτυρες κατηγορίας ήταν, μεταξύ άλλων, οι Γκαίρινγκ και Γκέμπελς. Ο Γκεόργκι Δημητρόφ ήταν Βούλγαρος κομμουνιστής, για εννιά χρόνια Γ.Γ. της Τρίτης Διεθνούς, μέλος του Ανωτάτου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ και πρωθυπουργός της χώρας του από το 1946 ως το θάνατό του το 1949. 10

147

Η δίκη – που ολοκληρώθηκε στις 23 Δεκεμβρίου - πήρε μεγάλη δημοσιότητα τόσο στη Γερμανία όσο και στο εξωτερικό. Περισσότεροι από 120 δημοσιογράφοι από όλο τον κόσμο κάλυψαν την διαδικασία. Η απόφαση του δικαστηρίου ήταν: καταδίκη σε θάνατο του Marinus van der Lubbe (αν και για το αδίκημα του εμπρησμού δεν προβλεπόταν η ποινή του θανάτου) και απαλλαγή των τεσσάρων άλλων κατηγορουμένων. Ο κατάδικος εκτελέστηκε τον Ιανουάριο 1934 με αποκεφαλισμό στην γκιλοτίνα. Σύμφωνα με πολλούς ιστορικούς συγγραφείς ο εμπρησμός του Ράιχσταγκ ήταν προβοκάτσια των ίδιων των Ναζί, για να πανικοβάλουν τους πολίτες και να μπορέσουν να περάσουν με ευκολία τα έκτακτα μέτρα που προέβλεπε το διάταγμα του Προέδρου του Ράιχ. Ο Αμερικανός δημοσιογράφος και ιστορικός Ουίλιαμ Σίρερ (William Shirer) στο βιβλίο του ‘Η άνοδος και η πτώση του Τρίτου Ράιχ’, γράφει ότι η αλήθεια για τον εμπρησμό, πιθανόν να μην αποκαλυφθεί ποτέ. Ούτε στην δίκη της Νυρεμβέργης κατέστη δυνατό να αποσαφηνιστεί ποιος ήταν ο υπεύθυνος του εμπρησμού. Ο ίδιος λέει ότι το 1942 παραβρέθηκε σε μια συζήτηση, στην οποία ήταν παρών και ο Χίτλερ, όταν ο Γκαίρινγκ είπε: ‘Να ρωτήσετε εμένα για τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ. Εγώ το πυρπόλησα’. Κατά την διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας για τις εκλογές που είχαν προγραμματιστεί για την 5η Μαρτίου 1933, ο πρώην καγκελάριος Heinrich Brüning, δήλωσε ότι το Κόμμα του Κέντρου θα αντιταχθεί σε οποιαδήποτε συνταγματική εκτροπή και κάλεσε τον Πρόεδρο του Ράιχ να ερευνηθεί ο εμπρησμός του Ράιχσταγκ.

148

10.02.02. Εκλογές της 5ης Μαρτίου 1933 Έξι ημέρες μετά τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ, διενεργήθηκαν οι προγραμματισμένες για την 5η Μαρτίου 1933 εκλογές. Ήταν οι τελευταίες πολυκομματικές εκλογές της ενιαίας Γερμανίας. (Θα διεξαχθούν και πάλι το 1990). Είχαν προηγηθεί δυο ακόμα εκλογές (Ιούλιος και Νοέμβριος) 1932 και η ανάληψη της καγκελαρίας από τον Χίτλερ.

Εκλογές Μαρτίου: Ουρά ψηφοφόρων υπό το βλέμμα των SA

Αρκετές ημέρες πριν τις εκλογές και ιδίως μετά το γεγονός του εμπρησμού του Ράιχσταγκ, τα Τάγματα Εφόδου (SA) των Ναζί εξαπέλυσαν κύμα βίας και τρομοκρατίας εναντίον μελών και οπαδών του Κομμουνιστικού Κόμματος, συνδικαλιστών, σοσιαλδημοκρατών, ακόμα και οπαδών του Κόμματος του Κέντρου. Μέλη των SS και των SA διέλυαν συγκεντρώσεις, έδερναν τους ομιλητές και κατέστρεφαν αφίσες και προεκλογικό υλικό.

149

Απαγορεύτηκαν εφημερίδες του SPD και του Κόμματος του Κέντρου επειδή έκαναν κριτική στη νέα κυβέρνηση. Η κυκλοφορία των έντυπων των κομμουνιστών απαγορεύτηκε με δικαστικές αποφάσεις μετά τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ. Μόνο οι συγκεντρώσεις των Εθνικοσοσιαλιστών γίνονταν ανενόχλητα. Τα αποτελέσματα των εκλογών της 5ης Μαρτίου 1933 για την εκλογή 647 βουλευτών: % ψήφων Έδρες  Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα (NSDAP) 43,9 288  Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) 18,2 120  Κομμουνιστικό Κόμμα Γερμανίας (KPD) 12.3 81  Κόμμα του Κέντρου (Zentrumspartei) 11,2 73  Γερμ. Εθν. Λαϊκό Κόμμα (DNVP) 8,0 52  Βαυαρικό Λαϊκό Κόμμα 2,7 19  Γερμανικό Λαϊκό Κόμμα (DVP) 1,1 2  Όλα τα άλλα κόμματα 2,6 12 Σύνολο 100 647 Παρ’ όλο που οι Εθνικοσοσιαλιστές πήγαν πολύ καλύτερα από τις εκλογές του Νοεμβρίου 1932, δεν πήγαν τόσο καλά όσο έλπιζε ο Χίτλερ, που περίμενε την απόλυτη πλειοψηφία της προτίμησης των εκλογέων και των εδρών. Τώρα, για να έχει την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο, ήταν αναγκασμένος να συμμαχήσει τη το Γερμανικό Εθνικό Λαϊκό κόμμα (DNVP). Το SPD είχε μικρές απώλειες ενώ το Κομμουνιστικό Κόμμα έχασε το ¼ των ψήφων που είχε πάρει στις τελευταίες εκλογές. Αν και η λειτουργία του κόμματος αυτού δεν είχε ακόμα απαγορευτεί, ήταν αμφίβολο αν οι βουλευτές του θα πλησίαζαν καν στο Ράιχσταγκ. Άλλωστε σε λίγες μέρες οι περισσότεροι από αυτούς είχαν συλληφθεί ή κρύβονταν για να αποφύγουν τη σύλληψη.

150

10.02.03. Ψήφιση του Εξουσιοδοτικού Νόμου Αν και η συμμαχία Εθνικοσοσιαλιστών και DNVP είχε αρκετές έδρες για να κυβερνήσει απρόσκοπτα, ο Χίτλερ θεωρούσε αναγκαίο να έχει τον έλεγχο των δυο τρίτων των ψήφων του κοινοβουλίου, για να μπορεί να ψηφιστεί νόμιμα ο Εξουσιοδοτικός Νόμος (Ermächtigungsgesetz). Σύμφωνα με το Σύνταγμα της Βαϊμάρης, ένας τέτοιου περιεχομένου νόμος απαιτούσε τροποποίησή του Συντάγματος, άρα αυξημένη πλειοψηφία. Ο νόμος αυτός επέτρεπε στην κυβέρνηση – στην πραγματικότητα στο καγκελάριο – να θεσπίζει νόμους χωρίς την έγκριση του κοινοβουλίου, για μια περίοδο τεσσάρων ετών. Ο Χίτλερ στο Ράιχσταγκ

Την επομένη των εκλογών (6η Μαρτίου) η κυβέρνηση των Ναζί, κάνοντας χρήση των όρων του Διάταγματος του εμπρησμού του Ράιχσταγκ, έθεσε εκτός νόμου το Κομμουνιστικό Κόμμα και διέταξε τη σύλληψη και των 81 βουλευτών του και ορισμένων από τους βουλευτές του SPD. Έτσι ο αριθμός των εδρών βουλής μειώθηκε σημαντικά και ο Χίτλερ βεβαιώθηκε ότι τώρα θα μπορούσε να συγκεντρώσει τα δυο τρίτα των ψήφων για να περάσει ο νόμος. Πράγματι, με επί μέρους συμφωνίες (υπόσχεση στο Κόμμα του Κέντρου ότι η πολιτεία θα προστατεύσει τους καθολικούς και τα και τα εκκλησιαστικά σχολεία), εκβιασμούς και απειλές, ο Εξουσιοδοτικός Νόμος ή όπως ονομάστηκε Ο Νόμος για την άρση των δεινών του Λαού και του Ράιχ (Gesetz zur Behebung der Not 151

von Volk und Reich) ψηφίστηκε στις 23 Μαρτίου με 444 ψήφους υπέρ και 94 κατά. Υπέρ ψήφισαν όλα τα κόμματα και εναντίον μόνο οι παρόντες βουλευτές του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος. Το κοινοβούλιο, που στεγαζόταν στο μέγαρο της Όπερας Κρόλ, αφού το Ράιχσταγκ είχε πυρποληθεί. Μέσα και έξω από την αίθουσα συνεδριάσεων, βρίσκονταν δεκάδες άνδρες των SA που κοιτούσαν αγριεμένοι τους ‘ύποπτους’ για αρνητική ψήφο βουλευτές. Ουσιαστικά με την ψήφο του το κοινοβούλιο αυτοκαταργήθηκε, απεμπόλησε κάθε έννοια διάκρισης των εξουσιών του κράτους και παράδωσε όλες τις εξουσίες στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα και στα χέρια του αρχηγού του Άντολφ Χίτλερ. Ο Εξουσιοδοτικός Νόμος

Χρησιμοποιώντας τις διατάξεις των νόμων και του συντάγματος της Βαϊμάρης, ο Χίτλερ έστησε μια de facto δικτατορία, η οποία κατάλυσε το ίδιο το Σύνταγμα και τη δημοκρατία. Ο νόμος υπογράφηκε αμέσως από τον Πρόεδρο του Ράιχ και τέθηκε σε ισχύ από τις 27 Μαρτίου 1933. Ο Χίτλερ τηρώντας τη νομιμοφανή εικόνα του κράτους που δημιούργησε, ανανέωσε δυο φορές (1937 και 1941) την ισχύ του Εξουσιοδοτικού Νόμου , με την υπερψήφισή του από το μονοκομματικό Ράιχσταγκ. Ο νόμος αυτός καταργήθηκε οριστικά τον Σεπτέμβριο 1945.

152

10.02.04. 1933, Έτος εδραίωσης της ναζιστικής εξουσίας Αρχίζει η εποχή του ζόφου Μετά την ψήφιση του Εξουσιοδοτικού Νόμου, που παραχωρούσε όλη τη νομοθετική εξουσία στην κυβέρνηση, ανεξάρτητα από το Κοινοβούλιο, ακόμα κι από τη βούληση του προέδρου του Ράιχ, τα χέρια του Χίτλερ ήταν ελεύθερα για να επιβάλει το δικτατορικό και μονοκομματικό καθεστώς που σχεδίαζε από χρόνια. Άλλωστε δεν είχε ποτέ κρύψει τις προθέσεις του τις οποίες παρουσίασε καθαρά στο βιβλίο του Ο Αγώνας μου (Mein Kampf), που γράφτηκε όταν βρισκόταν στην φυλακή μετά το πραξικόπημα-φιάσκο της Μπιραρίας του Μονάχου το 1923. Από τότε άρχισε η εκπληκτική διαδρομή ενός αποτυχημένου Αυστριακού καλλιτέχνη και άσημου δεκανέα του γερμανικού στρατού, που μεταμορφώθηκε ραγδαία σε ηγέτη ενός μεγάλου έθνους και το οδήγησε στην ολοκληρωτική σχεδόν καταστροφή. Στις αμέσως επόμενες εβδομάδες από την 27η Μαρτίου, ημέρα που τέθηκε σε ισχύ ο Εξουσιοδοτικός Νόμος, οι υπουργοί του Χίτλερ εξέδιδαν βροχηδόν τα νομοθετικά διατάγματα που καταργούσαν θεσμούς, θέσπιζαν νέους και άλλαζαν ραγδαία το πολίτευμα της χώρας, επιβάλλοντας στυγνό καθεστώς τρόμου. Μερικοί από τους νόμους που θεσπίστηκαν και αξιοσημείωτα γεγονότα του 1933:  Στα τέλη Μαρτίου ιδρύθηκε το Υπουργείο Διαφώτισης και Προπαγάνδας, το οποίο ανέλαβε ο – κατάλληλος άνθρωπος στην κατάλληλη θέση - Γιόζεφ Γκέμπελς. Το υπουργείο ανέλαβε τον πλήρη έλεγχο του τύπου και των μέσων μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας στα οποία περιλαμβάνονταν: εφημερίδες, βιβλία, περιοδικά, κινηματογραφικές ταινίες, δημόσιες εκδηλώσεις και τελετές, ξένος τύπος, θέατρο, τέχνη, μουσική, ραδιόφωνο κλπ.

153

 Με το νομοθετικό διάταγμα της 31ης Μαρτίου 1933, καταργούνται οι τοπικές βουλές των γερμανικών κρατιδίων, εκτός της πρωσικής που ελεγχόταν ήδη από τους Ναζί.  Μετά από μια εβδομάδα με νέο διάταγμα διορίζονται σε κάθε κρατίδιο (εκτός της Πρωσίας) από το Υπουργείο Εσωτερικών γκαουλάιτερς που υπάγονται στην κεντρική κυβέρνηση και δρουν ως κομματικοί ανθύπατοι.  Το παραπάνω διάταγμα δεν φάνηκε ικανοποιητικό στο κόμμα και τον Χίτλερ και με το νέο Νόμο για την Αναδόμηση του Κράτους της 30ής Ιανουαρίου 1934, εγκαταλείφθηκε η έννοια της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας και η Γερμανία μετατράπηκε σε ένα συγκεντρωτικό κράτος. 1932: Ομοσπονδιακή Γερμανία 1836: Συγκεντρωτικό κράτος

Τα κρατίδια υποβιβάστηκαν σε απλές επαρχίες του Ράιχ και τα θεσμικά τους όργανα καταργήθηκαν. Όλες οι εξουσίες των επιμέρους κρατιδίων πέρασαν στην κεντρική κυβέρνηση.  Στις 8 Απριλίου εκδίδεται το νομοθετικό διάταγμα με τίτλο: Νόμος για την αναδιοργάνωση των Δημοσίων Υπηρεσιών. Βάσει αυτού του νόμου, χιλιάδες υπάλληλοι (δάσκαλοι και καθηγητές, δικαστικοί, μηχανικοί, γιατροί, νοσηλευτές, διοικητικό προσωπικό και άλλοι επιστήμονες) που υπηρετούσαν σε τοπικό ή ομοσπονδιακό επίπεδο και ήταν εβραϊκής καταγωγής, κομμουνιστές, σοσιαλιστές και γενικώς αντιφρονούντες, απολύονται αμέσως.  Στις 25 Απριλίου εκδίδεται από την κυβέρνηση ο Νόμος για τον Υπερπληθυσμό στα Σχολεία και Πανεπιστήμια. Στόχος του νόμου αυτού ήταν να περιορίσει δραματικά τον αριθμό 154

των μαθητών και σπουδαστών εβραϊκής καταγωγής, που φοιτούσαν στα δημόσια σχολεία. Ο εβραϊκός πληθυσμός ήταν το 0,8% του συνολικού πληθυσμού της Γερμανίας, αλλά ο αριθμός των εβραϊκής καταγωγής παιδιών που φοιτούσαν στα πανεπιστήμια υπερέβαινε το 6% του συνόλου των σπουδαστών. Τα δημόσια σχολεία έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εξάπλωση των ναζιστικών ιδεών στην γερμανική νεολαία. Οι δάσκαλοι και καθηγητές δίδασκαν στους σπουδαστές αγάπη για τον Χίτλερ, υπακοή στις αρχές, μιλιταρισμό, ρατσισμό και αντισημιτισμό.  Στις 2 Μαΐου όλες οι εργατικές οργανώσεις κηρύχθηκαν παράνομες, διαλύθηκαν και οι ηγέτες των συνδικάτων συνελήφθησαν. Όλα τα κεφάλαια που διαχειρίζονταν (και που προέρχονταν κυρίως από εργατικές εισφορές) κατασχέθηκαν. Παρέλαση μελών της DAF

Στη θέση των συνδικάτων ιδρύθηκε το ελεγχόμενο από το ναζιστικό κόμμα Γερμανικό Μέτωπο Εργασίας (Deutsche Arbeitsfront - DAF). Η έκφραση Εργατική τάξη αντικαταστάθηκε τώρα από την έκφραση Δυνάμεις Εργασίας και οι απεργίες κηρύχθηκαν παράνομες. Μέσα σε τρεις μήνες από την ανάληψη της καγκελαρίας από τον Χίτλερ το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα ήλεγχε πλέον τα πάντα: Δημόσια διοίκηση, παιδεία, δικαιοσύνη, υγεία, εκκλησία, συνδικάτα, μέσα ενημέρωσης, επιστημονικούς φορείς, επιχειρηματίες, τέχνες, νεολαία ως και τον αθλητισμό.  Από τις 10 Μαΐου μεγάλες ομάδες ναζιστών φοιτητών άρχισαν να ανάβουν πυρές σε κεντρικά σημεία 34

155

γερμανικών πόλεων με πανεπιστήμια και να ρίχνουν σ’ αυτές χιλιάδες τόμους ‘αντιγερμανικών’, αντιναζί και ‘παρακμιακών’ βιβλίων. Βιβλία γραμμένα από επιφανείς Εβραίους, φιλελεύθερους και αριστερούς συγγραφείς ρίχνονταν τελετουργικά με κραυγές και συνθήματα στις πυρές. Η Ένωση των Γερμανών Φοιτητών είχε καταρτίσει λίστα με τα ονόματα Γερμανών και ξένων συγγραφέων όπως οι: Έρικ Μαρία Ρεμάρκ, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Χέμινγουεϊ, Τόμας Μαν, Αϊνστάιν, Καρλ Μαρξ, Τζακ Λόντον, Στέφαν Τσβάιχ, Προυστ, Τολστόι, Ζολά, Κάφκα, Ουγκώ, Ζιντ, Ντοστογιέφσκι, Φρόιντ, Χάινριχ Χάινε, Ρομαίν Ρολάν και δεκάδες άλλοι. Μετά τις πυρές, άνδρες των SA έκαναν έφοδο σε βιβλιοπωλεία και εκδοτικούς οίκους και κατάσχεσαν όσα ‘παρακμιακά’ βιβλία βρήκαν. Τα βιβλία στην πυρά

 Στις 22 Ιουνίου απαγορεύεται η λειτουργία και του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος (SPD). Στις 14 Ιουλίου οι Ναζί εκδίδουν τον Νόμο κατά της ίδρυσης νέων κομμάτων. Ο νόμος αυτός καθιστά σαφές ότι όλα τα κόμματα τίθενται εκτός νόμου. Το μοναδικό νόμιμο κόμμα της Γερμανίας είναι πλέον το Εθνικοσοσιαλιστικό (NSDAP).  Στις 14 Ιουλίου δημοσιεύεται ο Νόμος για την πρόληψη των γενετικά νοσούντων απογόνων, ο οποίος θα ισχύει από την 1η Ιανουαρίου 1934. Ο νόμος προέβλεπε την υποχρεωτική στείρωση κάθε πολίτη, ο οποίος κατά την άποψη του τριμελούς (δικαστής, γιατρός και νοσηλευτής) Δικαστηρίου Γενετικής Υγείας, υπέφερε από μια από τις αποκαλούμενες γενετικές διαταραχές, που είχαν καταγραφεί σε ένα κατάλογο, γραμμένο από επιφανείς προσωπικότητες της 156

‘φυλετικής υγιεινής’. Ο κατάλογος των γενετικών διαταραχών περιλάμβανε μεταξύ άλλων και: Σχιζοφρένεια, μανιοκαταθλιπτική παραφροσύνη, κληρονομική επιληψία, τύφλωση, κώφωση ή γενετική παραμόρφωση και σοβαρή περίπτωση αλκοολισμού. Τον πρώτο χρόνο εφαρμογής του νόμου 62.400 άτομα υπέστησαν υποχρεωτική στείρωση και ως το 1945 ο συνολικός αριθμός ξεπέρασε τα 400.000 άτομα. Άλλα 300.000 άτομα θανατώθηκαν με ευθανασία. Αφίσα υπέρ της ευθανασίας: Πάσχει από κληρονομικά ελαττώματα. Κοστίζει 60.000 μάρκα το χρόνο

 Την 4η Οκτωβρίου 1933 το υπουργείο Προπαγάνδας, εξέδωσε τον Νόμο περί Συντακτών (Schriftleitergesetz), σύμφωνα με τον οποίο απαγορεύεται σε μη Άριους να εργάζονται ως δημοσιογράφοι. Ο Σύλλογος Γερμανικού Τύπου όφειλε να διατηρεί μητρώα εκδοτών και δημοσιογράφων, από τα οποία αποκλείονταν οι Εβραίοι και εκείνοι των οποίων οι σύζυγοι ήταν εβραϊκής καταγωγής.  Στις 12 Νοεμβρίου διεξήχθησαν ‘εκλογές’ για το Ράιχσταγκ, με μοναδικό κόμμα το Εθνικοσοσιαλιστικό. Το αποτέλεσμα ήταν αναμενόμενο: 92,11% υπέρ των Εθνικοσοσιαλιστών.  Στις 24 Νοεμβρίου η κυβέρνηση εγκρίνει τον Νόμο κατά των επικίνδυνων καθ’ έξιν εγκληματιών. Ο νόμος αυτός επιτρέπει στα δικαστήρια να διατάσσουν τον επ’ αόριστο εγκλεισμό των εγκληματιών αυτής της κατηγορίας. Ο νόμος προβλέπει ακόμα και τον ευνουχισμό των σεξουαλικών παραβατών.

157

10.02.05. 1934-35: Χίτλερ, ο κυρίαρχος Φύρερ του Ράιχ Το 1934 βρήκε το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα να ελέγχει ασφυκτικά όλες σχεδόν τις πτυχές της δημόσιας ζωής της Γερμανίας. Το κόμμα είχε διεισδύσει παντού (δημόσια διοίκηση, μέσα ενημέρωσης, παιδεία, δικαιοσύνη, νεολαία, συνδικάτα) τοποθετώντας δικούς του ανθρώπους, οι οποίοι επέβαλαν με τη βία ή την τρομοκρατία, τη γραμμή του απομακρύνοντας κάθε ανεπιθύμητο πρόσωπο. Η Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών Τα SA παρελαύνουν

Ο κομματικός στρατός του Χίτλερ, οι φαιοχίτωνες άνδρες των Ταγμάτων Εφόδου (SA Sturmabteilung) αλώνιζαν ανενόχλητοι τους δρόμους και τις πλατείες του Βερολίνου και των μεγάλων πόλεων κραδαίνοντας όπλα και ραβδιά και τρομοκρατούσαν με ύβρεις και ξυλοδαρμούς κάθε ελεύθερη φωνή, κάθε δημοκρατικό πολίτη και κάθε Γερμανό εβραϊκής καταγωγής. Επίσης έκαναν επιθέσεις σε όλους, που ήταν αντίθετοι με την ιδεολογία των ναζί, κυρίως εκδότες, καθηγητές, επιχειρηματίες, πολιτικούς και υψηλόβαθμους δημόσιους λειτουργούς. Τα SA με ηγέτη τον πρώην λοχαγό του γερμανικού στρατού Έρνστ Ρεμ (Ernst Röhm) έφτασαν να είναι μια γιγάντια παραστρατιωτική οργάνωση που διέθετε εκατοντάδες χιλιάδες 158

μέλη (κάποιοι μιλούν για τρία εκατομμύρια). Ο Röhm ηγούμενος αυτής της πανίσχυρης οργάνωσης ήταν εν δυνάμει αντίπαλος του Χίτλερ στο κόμμα. Είχε δε κατά νου, η οργάνωση αυτή να μετατραπεί σε τμήμα του γερμανικού στρατού. Αλλά ο στρατός ήταν ο μόνος θεσμός που δεν είχε υποκύψει - ακόμα - στο κόμμα. Η ηγεσία του στρατεύματος είχε επανειλημμένα διαμαρτυρηθεί στον πρόεδρο Hindenburg γι’ αυτόν τον ασύδοτο κομματικό στρατό. Από την άλλη ο Röhm πίεζε τον Χίτλερ για την ενσωμάτωσή των SA στον τακτικό στρατό. Οι στρατηγοί έφτασαν στο σημείο να απειλούν με στρατιωτικό νόμο. Επίσης οι εκπρόσωποι του μεγάλου κεφαλαίου εξέφραζαν το φόβο τους για τα ‘αιρετικά και σοσιαλιστικά’ κηρύγματα του Röhm. Ο Ρεμ με άνδρες των SA

Ο Χίτλερ αποφάσισε να ξεμπερδεύει μια και καλή από αυτούς, που με τη δράση τους τον έφεραν στην καγκελαρία, αλλά όμως τώρα άρχισαν να γίνονται επικίνδυνοι για τον ίδιο και τη χώρα. Ο Χίτλερ αισθανόταν άβολα και ένιωθε ότι για να εδραιωθεί απόλυτα στη εξουσία έπρεπε να πείσει τους ηγέτες του στρατού ότι το Ράιχ (και ο ίδιος φυσικά) στηρίζεται στις ένοπλες δυνάμεις του και όχι στους τραμπούκους των SA. Έτσι αποφάσισε να εξουδετερώσει, τόσο τον επικίνδυνο και φιλόδοξο Röhm, όσο και την οργάνωσή του. Στην υλοποίηση της απόφασης του Φύρερ, έπαιξε σημαντικό ρόλο η άλλη κομματική παραστρατιωτική οργάνωση, τα SS του Χίμλερ. Στελέχη των SS άρχισαν έντεχνα να διαδίδουν ότι ο Röhm ο υπαρχηγός του και άλλα υψηλόβαθμα στελέχη των SA 159

είναι ομοφυλόφιλοι. Το κόμμα, από την ίδρυσή του, είχε αποκηρύξει ανοιχτά την ομοφυλοφιλία και αυτό ήταν αρκετό για την απομάκρυνση του αρχηγού των SA. Αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό για τον Χίτλερ ο οποίος ήθελε την φυσική εξόντωση του Röhm και την αποδυνάμωση της οργάνωσής του. Τον Ιανουάριο 1934 ο Χίτλερ διατάσσει την Γκεστάπο 11 να συγκεντρώσει στοιχεία κατά του Röhm και τον επόμενο μήνα αποφασίζει τον περιορισμό των δραστηριοτήτων των SA. Ο Ρεμ δεν μένει άπραγος και αυξάνει τον αριθμό των ενόπλων SA, σημάδι ότι προετοιμάζει πραξικόπημα κατά του Φύρερ. Χίτλερ και Ρεμ σε καλές στιγμές

Την 30ή Ιουνίου 1934 (που έγινε γνωστή ως Η Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών) ο ίδιος ο Χίτλερ με την επίλεκτη κομματική φρουρά του τα SS, συνέλαβε αιφνιδιαστικά τον Röhm και την ηγεσία των SA. Ο Röhm αρνείται να αποδεχτεί την προτροπή του Χίτλερ να αυτοκτονήσει και οι άνδρες των SS τον τουφεκίζουν Σε όλη τη χώρα εκατοντάδες στελέχη των Ταγμάτων Εφόδου συνελήφθησαν και περισσότερα από διακόσια εκτελέστηκαν χωρίς καν να γνωρίζουν το λόγο. Πολλοί από αυτούς νομίζοντας ότι πρόκειται για πραξικόπημα των αντιπάλων του κόμματος εκτελέστηκαν κραυγάζοντας Heil Hitler. Οι εκτελέσεις αυτές έγιναν χωρίς να υπάρχει κατηγορία ή δίκη ή δικαστική απόφαση, παρά μόνο με απόφαση του ίδιου Η Γκεστάπο (Gestapo) ήταν η μυστική κρατική αστυνομία της ναζιστικής Γερμανίας 11

160

του Χίτλερ. Ήταν πλέον φανερό ότι στη Γερμανία, παρά το γεγονός ότι ίσχυε ακόμα τυπικά στο Σύνταγμα της Βαϊμάρης, οι θεσμοί είχαν αντικατασταθεί από την αυθαιρεσία του κόμματος και του αρχηγού του. Θάνατος Χίντενμπουργκ – Δημοψήφισμα Αυγούστου 1934 Από τους πρώτους μήνες του 1934 ο πρόεδρος Χίντενμπουργκ είχε καταρρεύσει ο σωματικά και πνευματικά. Το βράδυ της παραμονής του θανάτου του περνούσε τον Χίτλερ για τον Κάιζερ και τον αποκαλούσε ‘Μεγαλειότατο’. Πέθανε στις 2 Αυγούστου. Με τον θάνατό του εξαφανίσθηκε και το τελευταίο εμπόδιο προκειμένου ο Χίτλερ να πετύχει ακόμα ένα στόχο του, στην πορεία του για την εγκαθίδρυση ναζιστικής δικτατορίας. Ο Χίντενμπουργκ νεκρός

Την 1η Αυγούστου, παραμονή του θανάτου του προέδρου, το Ράιχσταγκ ψήφισε τον νόμο για τον Αρχηγό του Γερμανικού Κράτους. Βάσει του νόμου αυτού τα αξιώματα του αρχηγού του κράτους (Προέδρου της Δημοκρατίας) και του επικεφαλής της κυβέρνησης (καγκελαρίου) συγχωνεύονται σε ένα. Ο νέος Αρχηγός του Κράτους θα αποκαλείται Φύρερ (Führer12). Αμέσως μετά το θάνατο του Χίντενμπουργκ, ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού Βέρνερ φον Μπλόμπεργκ (Werner von Blomberg), εξέδωσε διαταγή σύμφωνα με την οποία όλοι οι άνδρες των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων οφείλουν να ορκίζονται πίστη στον Φύρερ. 12

Führer = καθοδηγητής, ηγέτης, αρχηγός 161

Για να δώσει μεγαλύτερο κύρος στο νέο του αξίωμα, ο Χίτλερ προκήρυξε δημοψήφισμα για τις 19 Αυγούστου με το ερώτημα: Το αξίωμα του Προέδρου του Ράιχ ενοποιείται με το αξίωμα του Καγκελαρίου. Συνεπώς όλες οι εξουσίες του Προέδρου του Ράιχ μεταβιβάζονται στον Φύρερ και Καγκελάριο Adolf Hitler. Ο ίδιος έχει το δικαίωμα να ορίζει τον αντικαταστάτη του. Εσύ, ο άνδρας ή η γυναίκα της Γερμανίας συμφωνείς με την παραπάνω διάταξη του νόμου; Η κυβέρνηση έκανε το παν για να διασφαλίσει συντριπτικό ‘Ναι’ των πολιτών. Στους δρόμους και τις πλατείες των πόλεων, άνδρες των SA και των SS μοίραζαν φυλλάδια. Στα περισσότερα δημόσια κτήρια είχαν αναρτηθεί τεράστια πανό που καλούσαν τους πολίτες να προσέλθουν στις κάλπες και να ψηφίσουν Ja (Ναι). ‘Ναι’ στον Φύρερ!

Μια ημέρα πριν το δημοψήφισμα, ο γιος του νεκρού προέδρου, Όσκαρ φον Χίντενμπουργκ, ανακήρυξε τον Χίτλερ μέσω ραδιοφώνου - μοναδικό νόμιμο διάδοχο του πατέρα του. Την ημέρα των εκλογών σε πολλά εκλογικά τμήματα οι τρομοκρατημένοι ψηφοφόροι ψήφιζαν φανερά υπέρ του ‘Ναι’. Στα παραβάν άλλων τμημάτων είχε τοποθετηθεί πινακίδα με την προειδοποίηση: Μόνο προδότες εισέρχονται εδώ! Σε άλλα τμήματα τα ψηφοδέλτια υπέρ του ‘Ναι’ ξεπέρασαν τον αριθμό των ψηφισάντων. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος – όπως ήταν φυσικό – έδωσε ποσοστό 88,1% υπέρ του ‘Ναι’. Δηλαδή ο γερμανικός λαός ‘αποδέχθηκε’ τις απεριόριστες εξουσίες του Χίτλερ ως

162

αδιαμφισβήτητου αρχηγού κράτους, κυβέρνησης, κόμματος και ανώτατου διοικητή των ενόπλων δυνάμεων Μετά από το δημοψήφισμα αυτό στη Γερμανία απλώθηκε ένα δίκτυο τρομοκρατίας, με φυλακές, στρατόπεδα συγκέντρωσης και δολοφονίες των αντιπάλων του καθεστώτος (κομμουνιστών, σοσιαλιστών, δημοκρατών, συντηρητικών). Παράλληλα, βάσει των ναζιστικών θεωριών περί φυλετικής καθαρότητας, εξαπολύθηκε ένα κύμα διωγμών κατά των Σλάβων, τσιγγάνων, ομοφυλοφίλων, διανοητικώς αναπήρων αλλά κυρίως κατά των Εβραίων. Πολλοί σημαντικοί εβραϊκής καταγωγής επιστήμονες, καλλιτέχνες και συγγραφείς αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα και να καταφύγουν στο εξωτερικό για να αποφύγουν τις διώξεις. Ο Μάρτυρας του Ιεχωβά Rudolf

Auschner αποκεφαλίστηκε σε ηλικία μόλις 18 ετών επειδή αρνήθηκε να υπηρετήσει στο στρατό

Διώξεις κατά Μαρτύρων του Ιεχωβά Την 1η Μαΐου 1935 η γερμανική κυβέρνηση απαγόρευσε τη λειτουργία της θρησκευτικής οργάνωσης Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά. Ο λόγος της απαγόρευσης ήταν η άρνηση των οπαδών της θρησκευτικής αυτής σέχτας να ορκιστούν πίστη στο κράτος και στον Φύρερ και επίσης να καταταχθούν στις ένοπλες δυνάμεις. Στους Μάρτυρες του Ιεχωβά ο όρκος δεν επιτρέπεται για κανένα λόγο. Τους είναι απαγορευμένη επίσης η κατοχή όπλου ακόμα και για λόγους αυτοάμυνας. Και οι δυο παραπάνω απαγορεύσεις θεωρούνται από την οργάνωση σοβαρά αμαρτήματα.

163

Όταν τον Μάρτιο του 1935 η Γερμανία θέσπισε την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, εκατοντάδες νεαροί. οπαδοί μέλη των Μαρτύρων του Ιεχωβά, αρνήθηκαν να πάρουν όπλο. Προτίμησαν την βιβλική ρήση: Να υπακούς στις επιταγές του Θεού και όχι ανθρώπων. Συνελήφθησαν, πέρασαν από στρατοδικείο που τους καταδίκασε σε φυλάκισης ή σε εγκλεισμό σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Από αυτούς 250 εκτελέστηκαν για άρνηση υπηρεσίας και περίπου 1400 πέθαναν από βασανιστήρια, κρύο, πείνα και αρρώστιες στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Διώξεις κατά ομοφυλοφίλων Από το 1934 είχε ιδρυθεί στην Γκεστάπο ειδικό γραφείο ομοφυλοφίλων και άρχισε να συγκεντρώνει στοιχεία και ονόματα από όλη τη χώρα με αντικείμενο την σύνταξη του αποκαλούμενου ‘ροζ καταλόγου’. Την 1η Σεπτεμβρίου 1935, το άρθρο 175 του Ποινικού Κώδικα, τροποποιήθηκε έτσι ώστε να προβλέπει ποινές για ‘έκφυλη και ασελγή’ συμπεριφορά μεταξύ ανδρών. Κρατούμενοι ομοφυλόφιλοι με ροζ τρίγωνο

Λίγους μήνες αργότερα ο ηγέτης των SS Χάινριχ Χίμλερ ίδρυσε το Κεντρικό Γραφείο του Ράιχ για την καταπολέμηση της ομοφυλοφιλίας και των εκτρώσεων. Το Γραφείο αυτό είχε σκοπό την προώθηση της διακηρυγμένης πολιτικής των Ναζί για υψηλότερο δείκτη γεννήσεων παιδιών της Αρίας φυλής. Το Γραφείο δραστηριοποιήθηκε αμέσως και προχώρησε σε αθρόες συλλήψεις ομοφυλόφιλων από μπαρ,

164

γνωστά στέκια με στοιχεία από πληροφοριοδότες της αστυνομίας. Το 1928 υπήρχαν στη Γερμανία περίπου 1,2 εκατομμύρια άνδρες ομοφυλόφιλοι. Εκτιμάται ότι μεταξύ των ετών 1933-45 100.000 από αυτούς συνελήφθησαν και περίπου οι μισοί και καταδικάστηκαν σε φυλάκιση ή εγκλεισμό σε στρατόπεδο. Οι κρατούμενοι ήταν υποχρεωμένοι να φέρουν στο στήθος τους ένα ροζ τρίγωνο για να ξεχωρίζουν από τους κρατούμενους για άλλα ‘αδικήματα’ (Εβραίους, τσιγγάνους, κομμουνιστές κλπ.). Δεν είναι γνωστό πόσοι από τους έγκλειστους ομοφυλόφιλους πέθαναν, αλλά εκτιμάται ότι το 60% από αυτούς δεν γύρισαν ποτέ στα σπίτια τους. Ελάχιστες από τις γυναίκες ομοφυλόφιλες διώχθηκαν, αν και τα μπαρ των λεσβιών έκλεισαν. Η Wehrmacht παρελαύνει

Θέσπιση υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας Στις 16 Μαρτίου 1935 η χιτλερική κυβέρνηση, αδιαφορώντας ανοιχτά για τους περιορισμούς της Συνθήκης των Βερσαλλιών ανακοίνωσε τον επανεξοπλισμό της χώρας και την εισαγωγή της υποχρεωτικής στρατιωτικής υπηρεσίας για τους άνδρες. Επίσης άλλαξε την ονομασία του στρατού ξηράς από Reichswehr σε Wehrmacht. Σύμφωνα με τους όρους της Συνθήκης ο αριθμός των ανδρών του γερμανικού στρατού δεν έπρεπε να υπερβαίνει τις 100.000. Αλλά, σύμφωνα με την ανακοίνωση της υποχρεωτικής στρατολόγησης η Wehrmacht θα αποτελείται – στην πρώτη φάση - από όχι λιγότερες από 36 μεραρχίες. Δεδομένου ότι η μεραρχία αριθμούσε (ανάλογα με τη σύνθεσή της) από 10.000 ως 30.000 άνδρες, η παραβίαση των όρων της Συνθήκης των Βερσαλλιών ήταν τουλάχιστον προκλητική. Έξι μήνες αργότερα ο στρατηγός 165

Λούντβιχ Μπέκ (Ludwig Beck), ανακοίνωσε την προσθήκη στη Wehrmacht 48 τεθωρακισμένων ταγμάτων. Το γεγονός είναι ότι και τώρα με την δημιουργία του νέου γερμανικού στρατού (Wehrmacht) και ένα χρόνο αργότερα με την απόφαση του Χίτλερ να στρατικοποιηθεί η Ρηνανία, οι αντιρρήσεις ή οι ενστάσεις από πλευράς των δυτικών συμμάχων ήταν άτονες, χλιαρές και ελάχιστες.

Οι Νόμοι της Νυρεμβέργης Στις 15 Σεπτεμβρίου 1935, το Ράιχσταγκ συνεδρίασε εκτάκτως στην Νυρεμβέργη {όπου το κόμμα των Ναζί πραγματοποιούσε τις ετήσιες φιέστες του}και ψήφισε δυο αντισημιτικούς και ρατσιστικούς νόμους. Στη Νυρεμβέργη

 Ο πρώτος ήταν Ο Νόμος για την Προστασία του Γερμανικού Αίματος και της Γερμανικής Τιμής, ο οποίος προέβλεπε: Την απαγόρευση γάμου ή εξωσυζυγικών σχέσεων μεταξύ πολιτών Εβραίας με Γερμανό (Άριο) ή μεταξύ Γερμανίδας με Εβραίο. Ο γάμος αυτός, ακόμα και αν πραγματοποιηθεί είναι άκυρος. Ακόμα απαγορεύεται η πρόσληψη Γερμανίδας οικιακής βοηθού κάτω των 45 ετών από Εβραίους. Οι παραβάτες τιμωρούνται με φυλάκιση και εγκλεισμό σε στρατόπεδα αναγκαστικής εργασίας.  Ο δεύτερος είχε τίτλο: Νόμος περί ιθαγενείας του Ράιχ και ξεκαθάριζε ότι γερμανική ιθαγένεια δικαιούνται να φέρουν μόνο οι πολίτες Αρίας καταγωγής και γερμανικού αίματος. Η γερμανική ιθαγένεια αποκτάται μόνο με την έκδοση του 166

Πιστοποιητικού Ιθαγένειας του Ράιχ ή Πιστοποιητικό Φυλετικής Καθαρότητας. Ο Γερμανός πολίτης απολαμβάνει όλα τα πολιτικά δικαιώματα σύμφωνα με τους νόμους του Ράιχ. Οι νόμοι αυτοί συμπληρώθηκαν την 26η Νοεμβρίου του ίδιου έτους για να συμπεριλάβουν και τους Τσιγγάνους, τους οποίους χαρακτήριζε ως εχθρούς του καθαρής φυλής κράτους και τους εξομοίωνε με τους Εβραίους. Με τους Νόμους της Νυρεμβέργης όλοι οι Εβραίοι αποστερήθηκαν της γερμανικής υπηκοότητας και μετατράπηκαν σε Γερμανούς πολίτες. Σε πολλά καταστήματα, μπαρ, κέντρα διασκέδασης και εστιατόρια είχαν αναρτηθεί επιγραφές που δήλωναν ότι οι Εβραίοι δεν ήταν ευπρόσδεκτοι. Οι Εβραίοι δεν είναι καλοδεχούμενοι εδώ

Σταδιακά οι διώξεις κατά των Εβραίων προσέλαβαν τη μορφή πρωτοφανούς (επίσημης κρατικής) γενοκτονίας με μαζικές εκτελέσεις σε θαλάμους αερίων στα δεκάδες στρατόπεδα εξόντωσης που δημιουργήθηκαν γι’ αυτούς.

167

10.02.06. 1936-39: Τριετία σύγκρουσης και… Πόλεμος Ο Χίτλερ αισθανόταν – και όντως ήταν - πανίσχυρος πλέον. Έπαιζε σε δικό του γήπεδο χωρίς αντίπαλο. Είχε εξουδετερώσει κάθε πιθανό διεκδικητή της εξουσίας, είχε καταργήσει τα κόμματα χωρίς σημαντικά εμπόδια και είχε δημιουργήσει ένα αυταρχικό, μονοκομματικό και καταπιεστικό κράτος. Ακόμα ήταν βέβαιος για την αποδοχή του μεγαλύτερου μέρους της γερμανικής κοινωνίας, του στρατού, των επιχειρηματιών και της βαριάς βιομηχανίας. Και τέλος, είχε δαιμονοποιήσει τους Εβραίους, τους μπολσεβίκους και τους καπιταλιστές ως τους κύριους υπεύθυνους της ήττας και της κακοδαιμονίας της χώρας. Ο Ζωτικός χώρος (Lebensraum)

Ένιωθε τώρα έτοιμος να δημιουργήσει τη Μεγάλη Γερμανία που οραματιζόταν σαρώνοντας όλα τα πιθανά εμπόδια που θα δυσκόλευαν την πορεία του. Ο στόχος του ήταν η επέκταση του Ράιχ προς τα ανατολικά (Πολωνία, Ουκρανία, Ρωσία) για να κερδίσει τον περίφημο Ζωτικό χώρο (Lebensraum). Σύμφωνα με τη θεωρία του Lebensraum οι Σλάβοι - κατώτεροι των Αρίων Γερμανών - κάτοικοι των χωρών αυτών θα απομακρύνονταν ή θα εξοντώνονταν και τα εδάφη τους θα καταλάμβαναν Γερμανοί έποικοι. Τα πρώτα βήματα του Χίτλερ για την αμφισβήτηση του κύρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών ήταν, όπως είδαμε, η θέσπιση της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας και η σημαντική αριθμητική και ποιοτική αύξηση του νέου γερμανικού στρατού (Wehrmacht).

168

Αυτά έγιναν και οι αντιδράσεις των συμμάχων και κυρίως των Γάλλων (που διέθεταν κατά πολύ ισχυρότερο στρατό από της Γερμανίας) ήταν χαλαρές. Τώρα ήρθε η ώρα για τον Χίτλερ να κάνει ακόμα ένα βήμα, την στρατικοποίηση της Ρηνανίας.

1935:Προσάρτηση του Σάαρ Μετά την ήττα της Γερμανίας το Νοέμβριο 1918, η πλούσια ανθρακοφόρα περιοχή του Σάαρ πέρασε υπό συμμαχική κατοχή (και οικονομική εκμετάλλευση των ορυχείων από τους Γάλλους) με εντολή της Κοινωνίας των Εθνών, με την προϋπόθεση ότι μετά από 15 έτη οι κάτοικοι της περιοχής θα αποφάσιζαν με δημοψήφισμα αν θα ενσωματωθούν στη Γερμανία ή θα παραμείνουν υπό την αιγίδα της Κ.τ.Ε. Το Σάαρ τμήμα της Γερμανίας

Μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, πολλοί πολιτικοί αντίπαλοι του ναζιστικού καθεστώτος πέρασαν στο Σάαρ. Πάντως η μεγάλη πλειοψηφία των κατοίκων της περιοχής ήταν Γερμανοί, που δεν συμπαθούσαν τη συμμαχική κατοχή. Προγραμματίστηκε δημοψήφισμα για την 13η Ιανουαρίου 1935 με τρία ερωτήματα: Ένωση με τη Γερμανία; Παραμονή της κατάστασης ως έχει (Status quo); Ένωση με τη Γαλλία; Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν υπέρ της Ένωσης με τη Γερμανία με το συντριπτικό 90,7%. Υπέρ του Status quo ψήφισαν 8,8% και υπέρ της παραμονής στη Γαλλία μόνο 0,5%. Η Κοινωνία των Εθνών αποδέχθηκε το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος και το Σάαρ ενσωματώθηκε στη Γερμανία την 1η Μαρτίου 1935.

169

1936: Στρατικοποίηση της Ρηνανίας - Εκλογές Στις 7 Μαρτίου ‘36, λίγες μέρες μετά την επιτυχή προσάρτηση του Σάαρ, με εντολή του Χίτλερ, δεκαεννέα τάγματα πεζικού της Wehrmacht με αεροπορική υποστήριξη άρχισαν να εισέρχονται στην περιοχή της Ρηνανίας. Η πράξη αυτή αποτελούσε σαφή παραβίαση των Συνθηκών των Βερσαλλιών και του Λοκάρνο, οι οποίες προέβλεπαν ότι η Ρηνανία θα ήταν αποστρατικοποιημένη ζώνη. Ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών ενημέρωσε τους πρεσβευτές της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Βρετανίας, ότι η Γαλλία επικυρώνοντας τη συνθήκη με τη Σοβιετική Ένωση παραβίασε πρώτη τη Συνθήκη του Λοκάρνο και η Γερμανία δεν είχε άλλη λύση από την αποστολή στρατιωτικών μονάδων στη Ρηνανία. Γερμανικός στρατός στη Ρηνανία

Στις 29 Μαρτίου 1936 διεξήχθησαν στη Γερμανία εκλογές για την ανάδειξη νέων μελών του κοινοβουλίου. Οι εκλογές πήραν τον χαρακτήρα δημοψηφίσματος, δηλαδή αν οι πολίτες ενέκριναν ή όχι την στρατικοποίηση της Ρηνανίας. Στις εκλογές συμμετείχε και πάλι μόνο το ναζιστικό κόμμα, στα ψηφοδέλτια του οποίου υπήρχαν και ‘ανεξάρτητοι υποψήφιοι’. Ήταν οι πρώτες εκλογές μετά την θέσπιση των Νόμων της Νυρεμβέργης, έτσι οι Εβραίοι και οι πολίτες μη άριας καταγωγής δεν είχαν δικαίωμα ψήφου. Το αποτέλεσμα έδωσε 98,8% στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα!

170

1936: Εγκαθίδρυση του Άξονα Βερολίνου-Ρώμης-Τόκυο Το διήμερο 25-26 Οκτωβρίου 1936 υπογράφηκε στο Βερολίνο, σύμφωνο συνεργασίας μεταξύ δυο φασιστικών χωρών, της Γερμανίας και της Ιταλίας που εκπροσωπήθηκε από τον υπουργό Εξωτερικών Γκαλεάτσο Τσιάνο (Galeazzo Ciano). Ένα μήνα αργότερα, την 25η Νοεμβρίου 1936, η Γερμανία και η Ιαπωνία υπέγραψαν την Αντι-Κομιντέρν Συνθήκη, η οποία ήταν σαφώς εχθρική απέναντι στη Σοβιετική Ένωση. Οι δυο χώρες συμφώνησαν ‘να ενημερώνουν η μια την άλλη για τις δραστηριότητες της Κομμουνιστικής Διεθνούς… και να συναποφασίζουν για τα αναγκαία μέτρα άμυνας απέναντι στην Κομιντέρν’. Στην Συνθήκη προσχώρησε και η Ιταλία το 1937 και έτσι δημιουργήθηκε ο περιβόητος Άξονας Βερολίνου-Ρώμης-Τόκυο, συμμαχία τριών απολυταρχικών καθεστώτων. Ο Άξονας Ρώμης-Βερολίνου

{Οι Ιταλοί ονόμασαν αυτή την τριμερή την συμμαχία Roberto: ROma, BERlin, TOkyo}. Η Αντι-Κομιντέρν Συνθήκη εδραίωσε την ιδεολογική ένωση της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ιαπωνίας ενάντια στον κίνδυνο εξάπλωσης της κομμουνιστικής ιδεολογίας, αλλά και κατά των πλουτοκρατικών δυνάμεων της Δύσης. Η Ιαπωνία αποδέχθηκε την κυριαρχία και την εδαφική επέκταση της Γερμανίας και της Ιταλίας στην Ευρώπη και αντίστοιχα οι δυο αυτές χώρες αποδέχθηκαν στην κυριαρχία και την εδαφική επέκταση της Ιαπωνίας στην Ανατολική Ασία. Ήταν φανερό ότι ο Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν πλέον πολύ κοντά.

171

1937: Τα πρώτα στρατόπεδα συγκέντρωσης και εξόντωσης Στις 15 Ιουλίου 1937 άνοιξε τις πύλες του ένα από τα πρώτα και το μεγαλύτερο - στρατόπεδο συγκέντρωσης αντιπάλων του ναζιστικού καθεστώτος κοντά στην πόλη Βαϊμάρη της Θουριγγίας. Ήταν το διαβόητο Μπούχενβαλντ (Buchenwald = δάσος με οξιές). Από τους πρώτους ‘ενοίκους’ του ήταν εκατοντάδες κομμουνιστές. Σταδιακά ‘φιλοξενήθηκαν’ πολλές χιλιάδες κρατούμενοι από την Ευρώπη και τη Σοβιετική Ένωση, Εβραίοι, Σλάβοι, πολιτικοί κρατούμενοι, διανοητικά ανάπηροι, τσιγγάνοι, μασόνοι, ομοφυλόφιλοι και αιχμάλωτοι πολέμου. Υπολογίζεται ότι από το Μπούχενβαλντ πέρασαν περισσότεροι από 250.000 άνθρωποι, που χρησιμοποιήθηκαν κυρίως ως εργάτες στα τοπικά εργοστάσια. Πρωινό προσκλητήριο

Πέθαναν από αρρώστιες, κακουχίες, πείνα και κακές συνθήκες υγιεινής 46.000 και άλλες 10.000 εκτελέστηκαν με τυφεκισμό ή απαγχονισμό. Από αυτό το στρατόπεδο πέρασαν αρκετοί επώνυμοι πολιτικοί, συγγραφείς και άλλοι, όπως: Οι πρώην πρωθυπουργοί της Γαλλίας Λεόν Μπλουμ (Léon Blum) και Εντουάρ Νταλαντιέ (Édouard Daladier), ο Ισπανός συγγραφέας Χόρχε Σεμπρούν (Jorge Semprun), ο Ρουμανοεβραίος συγγραφέας, βραβευμένος (1986) με Νόμπελ Έλι Βίζελ (Elie Wiesel), ο Ουγγροεβραίος συγγραφέας, βραβευμένος (2003) κι αυτός με Νόμπελ, Ίμρε Κέρτες (Imre Kertész), ο πρώην πρωθυπουργός του Βελγίου Πωλ-Εμίλ Ζανσόν (Paul-Emile Janson), ο Γάλλος αεροπόρος Μαρσέλ Ντασσώ (Marcel Dassault), ο ηγέτης του ΚΚΓ Ερνστ 172

Τέλμαν (Ernst Thälmann) και η πριγκίπισσα Μαφάλντα της Σαβοΐας, κόρη του Ιταλού βασιλιά. Οι τρεις τελευταίοι έχασαν τη ζωή τους μέσα στο στρατόπεδο συγκέντρωσης. Παράλληλα με το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπούχενβαλντ, άνοιξαν και λειτούργησαν σταδιακά στη Γερμανία, αλλά και στην Πολωνία, Ολλανδία, Αυστρία, Εσθονία, Λευκορωσία, Τσεχία, Ουγγαρία Λετονία και αλλού δεκάδες στρατόπεδα, ορισμένα από τα οποία ήταν χώροι εξόντωσης των κρατουμένων. Το μεγαλύτερο στρατόπεδο εξόντωσης ήταν το Άουσβιτς (Auschwitz), στο οποίο έχασαν τη ζωή τους σε θαλάμους αερίων περίπου 1.100.000 άνθρωποι, κυρίως Εβραίοι. Μεγάλα στρατόπεδα εξόντωσης ήταν: Τρεμπλίνκα (Treblinka), Μαουτχάουζεν (Mauthausen), Μπέλσεκ (Bełżec), Ζόμπιμπορ (Sobibór), Τερεζίνα (Theresienstadt) κ.ά. Δαχτυλίδια νεκρών

Τον Ιανουάριο του 1942 σε μια συγκέντρωση κορυφαίων Ναζί και SS, αποφασίστηκε η έναρξη εφαρμογής του σχεδίου για την τελική λύση, με στόχο της εκκαθάριση της Ευρώπης από κάθε Εβραίο. Στα πρακτικά της συνάντησης, ο αριθμός των Εβραίων που έπρεπε να εξοντωθούν υπολογίστηκε σε 11 εκατομμύρια (τα 8 από αυτά στη Σοβιετική Ένωση). Αποφασίστηκαν επίσης και οι μέθοδοι θανάτωσής τους. Η Γενοκτονία των Εβραίων πήρε την ονομασία τελική λύση του εβραϊκού ζητήματος και είναι περισσότερο γνωστή ως Ολοκαύτωμα. Δεν θα περιγράψουμε τις μεθόδους εξόντωσης, τους τρόπους μεταφοράς, μεταχείρισης, σίτισης, διαμονής και τελικής

173

εξόντωσης των κρατουμένων σ’ αυτά τα στρατόπεδα. Ξέρουμε ότι δολοφονήθηκαν εκατομμύρια αθώοι πολίτες από όλη την Ευρώπη. Όταν μετά την ήττα της Γερμανίας, οι Αμερικανοί, οι Ρώσοι και οι άλλοι σύμμαχοι καταλάμβαναν κάποιο από αυτά τα στρατόπεδα, έμεναν έκπληκτοι από τα ανθρώπινα ράκη που αντίκριζαν, από τους θαλάμους αερίων, από τους όγκους των προϊόντων που είχαν συσσωρευθεί από ρουχισμό, παπούτσια, κοσμήματα, γυαλιά αλλά και μαλλιά και χρυσά δόντια των κρατούμενων. Είναι όμως θλιβερό το γεγονός ότι μεγάλες γερμανικές βιομηχανίες παρήγαγαν δηλητηριώδη αέρια γνωρίζοντας τη χρήση για την οποία προορίζονταν. Είναι το ίδιο θλιβερό το γεγονός ότι εκατοντάδες επιστήμονες (κυρίως γιατροί) εργάστηκαν και συνεργάστηκαν στις χιλιάδες εκτελέσεις, αλλά και στα πειράματα που γίνονταν με πειραματόζωα τους ίδιους τους κρατούμενους. Ο αριθμός των κρατουμένων στα στρατόπεδα είναι τεράστιος και φαίνεται ότι ξεπέρασε τα είκοσι εκατομμύρια (κυρίως πολίτες από όλη την Ευρώπη). Οι νεκροί από αέρια, ασθένειες, ασιτία, εκτελέσεις και άλλους τρόπους θανάτωσης υπολογίζονται σε περίπου 10 εκατομμύρια, από τους οποίους 50% Εβραίοι, και 15% Σοβιετικοί αιχμάλωτοι. Είσοδος στρατοπέδου: Η εργασία απελευθερώνει

174

Μάρτιος 1938: Ενσωμάτωση της Αυστρίας (Anschluss) Ένας από τους όρους των Συνθηκών των Βερσαλλιών και του Αγίου Γερμανού (Saint-Germain) ήταν η ρητή απαγόρευση της ένωσης της Γερμανίας με τη μικρή γερμανόφωνη Αυστριακή Δημοκρατία, το εναπομείναν τμήμα της μεγάλης Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, που είχε διαλυθεί μετά την ήττα των Κεντρικών Δυνάμεων. Ο λόγος ήταν προφανής, οι δυτικές δυνάμεις και ιδιαίτερα η Γαλλία και η Βρετανία δεν ήθελαν τη δημιουργία ενός νέου, στρατιωτικά ισχυρού, γερμανικού κράτους. Ένας Λαός, ένα Ράιχ, ένας Φύρερ!

Οι Αυστριακοί - όπως άλλωστε και οι Γερμανοί - πικραμένοι και ταπεινωμένοι από την ήττα και τους όρους που επέβαλαν οι νικητές, προσέβλεπαν σε μια συνένωση (Anschluss - Άνσλους) με την ομογάλακτη Γερμανία. Με το Σύνταγμα του 1920, η Αυστρία έγινε ομοσπονδιακό κράτος με εννέα ομόσπονδα κρατίδια. Οι δυο σημαντικότερες πολιτικές παρατάξεις που εναλλάσσονταν στην εξουσία ήταν οι Σοσιαλιστές και οι Εθνικιστές. Το 1930 η συντηρητική αυστριακή κυβέρνηση υπέγραψε συνθήκη φιλίας με τη ιταλική φασιστική κυβέρνηση του Μουσολίνι, πράγμα που προκάλεσε αντιδράσεις τόσο της σοσιαλιστικής αντιπολίτευσης, όσο και των Δυτικών Δυνάμεων. Όταν το 1932, την καγκελαρία της Αυστρίας ανέλαβε ο χριστιανοσοσιαλιστής Ένγκελμπερτ Ντόλφους (Engelbert Dollfuss), η συνεργασία με την Ιταλία έγινε στενότερη 175

και ήταν φανερή η μετατροπή της Αυστρίας σε ένα ακόμα φασιστικό κράτος. Εκείνη την εποχή, η οικονομική κρίση που μάστιζε την Ευρώπη και η άνοδος των ναζιστών του - αυστριακής καταγωγής - Χίτλερ στη Γερμανία, έκαναν ακόμα πιο συντηρητική την πολιτική της Αυστρίας. Ο Ντόλφους έθεσε εκτός νόμου το αδελφό του γερμανικού - Εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα της Αυστρίας (ναζιστικό) και κινήθηκε προς την επιβολή μονοκομματικού καθεστώτος, όμοιου με αυτό της Ιταλίας. Δημιούργησε (κατά τα ιταλικά πρότυπα) παραστρατιωτικά καθολικά και φασιστικά σώματα τα οποία τρομοκρατούσαν κάθε αντίθετη φωνή. Γερμανικός στρατός εισέρχεται στη Βιέννη

Τον Ιούλιο του 1934, οι Αυστριακοί ναζιστές κλιμάκωσαν τις αντιδράσεις τους με κορύφωμα τη δολοφονία του Ντόλφους. Η ανεξαρτησία της Αυστρίας διασώθηκε προσωρινά όταν ο Μουσολίνι έστειλε στρατιωτικές μονάδες στα αυστριακά σύνορα. Ο νέος καγκελάριος Κουρτ Σούσνιγκ (Kurt Schuschnigg) αντιστάθηκε όσο μπορούσε στις αφόρητες πιέσεις των Αυστριακών και Γερμανών ναζί, αλλά τελικά στις 12 Μαρτίου 1938, τα γερμανικά στρατεύματα εισέβαλαν απροκάλυπτα στην Αυστρία. Μετά από ένα ‘δημοψήφισμα’ το 99,75% (!) των Αυστριακών ψήφισε υπέρ της ένωσης της χώρας τους με τη Γερμανία και η Αυστρία έγινε γερμανική επαρχία

176

Σεπτέμβριος 1938: Συμφωνία του Μονάχου Το 1937 πρωθυπουργός της Βρετανίας ανέλαβε συντηρητικός ο Νέβιλ Τσάμπερλαιν (Neville Chamberlain), ο οποίος εφάρμοσε την πολιτική της ‘μη επέμβασης’ του προκατόχου του στην σπαρασσόμενη τότε από τον εμφύλιο πόλεμο, Ισπανία. Η Βρετανία και η Γαλλία (τότε κυβέρνηση της Γαλλίας ήταν το Λαϊκό Μέτωπο της αριστεράς) μαζί με άλλες 27 χώρες συμφώνησαν να μην αναμιχθούν εκεί. Όμως ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι, βοήθησαν ανοιχτά με όπλα κα αεροπλάνα τον εθνικιστή ακροδεξιό στρατηγό Φράνκο να τσακίσει τους δημοκρατικούς αντιπάλους του. Τσάμπερλαιν, Νταλαντιέ, Χίτλερ και Μουσολίνι στο Μόναχο

Η Γαλλία και η Βρετανία ακολούθησαν πολιτική κατευνασμού απέναντι στον Χίτλερ, όταν η Γερμανία προσάρτησε την Αυστρία το 1938. Παρά τις εκκλήσεις πολλών βουλευτών, όπως ο Άντονι Ήντεν και ο Ουίνστων Τσόρτσιλ, ότι η προσάρτηση ήταν σαφής παραβίαση της Συνθήκης των Βερσαλλιών, ο Chamberlain αδράνησε. Η Γερμανία, δείχνοντας σαφή περιφρόνηση στις Συνθήκες, εξοπλιζόταν και πάλι με ταχείς ρυθμούς και ήταν φανερό ότι κάποια στιγμή η σύγκρουση θα ήταν αναπόφευκτη. Και όμως η Βρετανία και η Γαλλία έπαιξαν ένα βρώμικο παιχνίδι σε βάρος της φίλης και συμμάχου τους Τσεχοσλοβακίας. Το Σεπτέμβριο 1938 στο Μόναχο, ο Chamberlain της Βρετανίας και οι Εντουάρ Νταλαντιέ (Édouard Daladier) της Γαλλίας, 177

Μπενίτο Μουσολίνι της Ιταλίας και Άντολφ Χίτλερ της Γερμανίας, υπέγραψαν το περιβόητο Σύμφωνο του Μονάχου βάσει του οποίου οι δυτικές χώρες συμφωνούσαν ουσιαστικά με την προσάρτηση από τη Γερμανία της (γερμανόφωνης) Σουδητίας, στο βορειοδυτικό τμήμα της Τσεχοσλοβακίας. Όταν ο πρόεδρος της Τσεχοσλοβακίας Έντβαρντ Μπένες (Edvard Beneš) διαμαρτυρήθηκε στον Chamberlain γι’ αυτή την επαίσχυντη συμφωνία, πήρε την απάντηση ότι ο Βρετανία δεν μπορούσε να διακινδυνεύσει πόλεμο για τη Σουδητία. Ο Chamberlain γύρισε στη Βρετανία ως νικητής δείχνοντας θριαμβευτικά στους δημοσιογράφους το Σύμφωνο. Η κοινή γνώμη ήταν στο πλευρό του γιατί θεώρησε πως εξασφαλίστηκε η ειρήνη. Όταν όμως το Μάρτιο του επομένου χρόνου, η Γερμανία εισέβαλε αιφνιδιαστικά και κατέλαβε ανενόχλητη και την υπόλοιπη Τσεχοσλοβακία, ο Chamberlain κατάλαβε ότι ήταν πολύ δύσκολο να αναχαιτισθεί η επιθετικότητα του Χίτλερ. Ο Τσάμπερλαιν κραδαίνει το Σύμφωνο του Μονάχου

Θέλοντας να δείξει συνέπεια η βρετανική κυβέρνηση εγγυήθηκε την εδαφική ακεραιότητα της Πολωνίας, η οποία ήταν το πιθανότερο επόμενο θύμα. Πράγματι, όταν την 1η Σεπτεμβρίου 1939 η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία, η κυβέρνηση του Chamberlain, δεν είχε πλέον άλλη επιλογή και κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία

178

Νοέμβριος 1938: Η Νύχτα των Κρυστάλλων (Kristallnacht) Την 5η Οκτωβρίου 1938 ο υπουργός Εσωτερικών της Γερμανίας κηρύσσει άκυρα όλα τα διαβατήρια που κατείχαν οι εβραϊκής καταγωγής Γερμανοί πολίτες. Οι Εβραίοι υποχρεώθηκαν να παραδώσουν τα παλιά διαβατήρια, τα οποία μετατρέπονταν σε έγκυρα μόνο όταν έφεραν την σφραγίδα με το γράμμα J (αρχικό της λέξης Jude=Εβραίος). Η δολοφονία του γραμματέα της γερμανικής πρεσβείας στο Παρίσι από ένα Γερμανοεβραίο, ήταν η αφορμή για το ξέσπασμα βιαιοπραγιών κατά των Εβραίων στο Βερολίνο και όλες τις μεγάλες πόλεις της Γερμανίας και της Αυστρίας τη νύχτα της 9ης προς 10η Νοεμβρίου. Πυρπολημένη συναγωγή

Χιλιάδες ‘καθαρόαιμοι’ Άριοι σκόρπισαν τον τρόμο καίγοντας εβραϊκά σπίτια και συναγωγές, και σπάζοντας και λεηλατώντας καταστήματα. Οι δρόμοι γέμισαν γυαλιά από τις σπασμένες με σφυριά βιτρίνες των εβραϊκών καταστημάτων εξ ου και η ονομασία: Η Νύχτα των Κρυστάλλων (Kristallnacht). Πάνω από 1.500 συναγωγές και 7.000 εβραϊκά καταστήματα καταστράφηκαν από φωτιές. Εκατοντάδες Εβραίοι θανατώθηκαν από χτυπήματα και περισσότεροι από τριάντα χιλιάδες εστάλησαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όπου υπέστησαν κτηνώδη μεταχείριση και πολλοί πέθαναν. Όμως, οι περισσότεροι από αυτούς αφέθησαν μετά από μερικούς μήνες ελεύθεροι, υπό τον όρο να εγκαταλείψουν τη Γερμανία.

179

Η Νύχτα των Κρυστάλλων ήταν μόνο η αρχή. Ακολούθησε μια σειρά μέτρων που έθεσαν τις βάσεις για την μαζική δολοφονία εκατομμυρίων Εβραίων της Ευρώπης, αυτό που αργότερα ο κόσμος θα αποκαλούσε Ολοκαύτωμα. Αμέσως μετά τις καταστροφές και λεηλασίες η γερμανοεβραϊκή κοινότητα υποχρεώθηκε να καταβάλει ένα δισεκατομμύριο μάρκα ως αποζημίωση για την δολοφονία του Γερμανού διπλωμάτη. Στις 12 Νοεμβρίου μετά από κυβερνητικό διάταγμα κλείνουν υποχρεωτικά όλες οι εμπορικές και βιομηχανικές επιχειρήσεις που ανήκουν σε Εβραίους. Την ίδια μέρα ο Γκαίρινγκ είχε συνάντηση με αξιωματούχους του κόμματος και των SS, για να οργανώσουν τα επόμενα βήματα για την – όπως είχε ζητήσει ο Χίτλερ - άμεση και οριστική διευθέτηση και επίλυση του εβραϊκού ζητήματος με οποιονδήποτε τρόπο... Σπασμένες βιτρίνες

Ο Γκαίρινγκ ζήτησε από τους παρισταμένους ‘να ληφθούν αποφάσεις και όλα τα απαραίτητα μέτρα για την εξάλειψη των Εβραίων από τη γερμανική οικονομία’. Από τον Σεπτέμβριο του 1941 όλοι οι Εβραίοι της Γερμανίας και των κατεχομένων χωρών, ακόμα κι αν βρίσκονταν μέσα σε γκέτο, υποχρεώθηκαν να φορούν στο στήθος τους ένα κίτρινο τρίγωνο (ή κίτρινο άστρο του Δαβίδ). Το μέτρο επεκτάθηκε με τρίγωνο διαφορετικού χρώματος, κόκκινο για τους πολιτικούς κρατούμενους, πράσινο για τους εγκληματίες, ροζ για τους ομοφυλόφιλους, μωβ για τους Μάρτυρες του Ιεχωβά.

180

Μάρτιος 1939: Κατάληψη της Τσεχοσλοβακίας Μετά την ενσωμάτωση της Αυστρίας (Μάρτιος ’38) και την – με τη σιωπηρή συναίνεση της Γαλλίας και της Βρετανίας προσάρτηση της πλούσιας τσεχοσλοβακικής Σουδητίας στο Ράιχ (Οκτώβριος ’38), ο επόμενος στόχος του Χίτλερ ήταν η ίδια η (κουτσουρεμένη) Τσεχοσλοβακία. Η χώρα αυτή ήταν η μοναδική δημοκρατία της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης. Στις 5 Οκτωβρίου, αμέσως μετά την απώλεια του σουδητικού εδάφους ο πρόεδρος της Τσεχοσλοβακίας Έντβαρντ Μπένες (Edvard Beneš) παραιτήθηκε. Τον διαδέχθηκε ο Γιόζεφ Τίσο (Jozef Tiso). Ο Χίτλερ στην Πράγα

Ο Χίτλερ είχε ήδη αποφασίσει να εισβάλει στην Πολωνία και δεν ήθελε να υπάρχει στα πλευρά του το αγκάθι της Τσεχοσλοβακίας. Έτσι τη νύχτα της 14ης με 15η Μαρτίου 1939, τα γερμανικά στρατεύματα εισβάλουν στη μικρή αυτή χώρα. Ο πρόεδρος Tiso αποδέχθηκε την χωρίς όρους παράδοση της χώρας του και ο γερμανικός στρατός κατέλαβε την Πράγα χωρίς αντίσταση. Η χώρα μετατράπηκε σε γερμανικό προτεκτοράτο. Η Γαλλία που είχε υπογράψει τη Συμφωνία του Λοκάρνο και είχε εγγυηθεί την ακεραιότητα της Τσεχοσλοβακίας (και της Πολωνίας), δεν έκανε το παραμικρό για να εμποδίσει τη γερμανική εισβολή. Την ίδια στάση τήρησαν η Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες.

181

Αύγουστος 1939: Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ Στα έξι χρόνια που βρισκόταν στο τιμόνι της Γερμανίας, ο Χίτλερ είχε πετύχει όλους τους επεκτατικούς στόχους του, χωρίς σημαντικές αντιδράσεις από τη διεθνή κοινότητα: Παραβίασε ωμά τους όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών με την στρατικοποίηση της Ρηνανίας, με την ενίσχυση του στρατιωτικού δυναμικού της χώρας του (πολυπληθές στράτευμα, ισχυρή αεροπορία και πολεμικό ναυτικό) και με την ενσωμάτωση της Αυστρίας στο Ράιχ. Προσάρτησε επίσης την τσεχοσλοβακική Σουδητία και οι δυτικές δυνάμεις (Γαλλία, Βρετανία) συναίνεσαν ουσιαστικά με την υπογραφή τους στη Συμφωνία του Μονάχου. Το

Σύμφωνο

έτυχε

μεγάλης δημοσιότητας

Την συμφωνία αυτή παραβίασε μετά από έξι μήνες ο Χίτλερ και πάλι, με την εισβολή και κατάληψη και της κουτσουρεμένης Τσεχοσλοβακίας χωρίς καν να ενοχληθεί από τους συμμάχους της. Το επόμενο βήμα του Χίτλερ ήταν η εισβολή και κατάκτηση της Πολωνίας, η οποία όμως είχε την εγγύηση της Βρετανίας και της Γαλλίας, ότι αν δεχόταν επίθεση από τη Γερμανία, θα απαντούσαν με πόλεμο. Αλλά όταν Χίτλερ εισέβαλε και κατάπιε την Τσεχοσλοβακία αντιμετώπισε τις χλιαρές μόνο αντιδράσεις των δυο δυτικών χωρών. Πιθανώς πίστευε ότι το ίδιο θα συνέβαινε και μετά από επίθεση στην Πολωνία, ίσως μάλιστα να τις βόλευε η προς τα ανατολικά επέκταση της Γερμανίας που θα

182

ήταν άμεση απειλή κατά της Σοβιετικής Ένωσης. Όμως ήθελε να βεβαιωθεί ότι η Σοβιετική Ένωση δεν θα αντιδρούσε όταν τα γερμανικά στρατεύματα θα προήλαυναν προς τη Βαρσοβία. Από την πλευρά της Σοβιετικής Ένωσης, ο Στάλιν, που ως τότε συνομιλούσε με τους δυτικούς για τις πιθανότητες κοινής αντιμετώπισης της γερμανικής απειλής, προτίμησε να αρχίσει μυστικές διαπραγματεύσεις με τη χιτλερική Γερμανία. Ήθελε να εξασφαλίσει ένα γενναίο μερίδιο αν συμφωνούσε με τον Χίτλερ να διαμελίσουν την Πολωνία. Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των δυο χωρών ξεκίνησαν τον Απρίλιο και στις 23 Αυγούστου 1939 και κατέληξαν με την υπογραφή του Γερμανο-Σοβιετικού Συμφώνου μη Επίθεσης. Ο

Μολότοφ

υπογράφει.

Πίσω του ο Ρίμπεντροπ και ο χαμογελαστός Στάλιν

Το σύμφωνο αυτό είναι περισσότερο γνωστό ως Σύμφωνο ΜολότοφΡίμπεντροπ, από τα ονόματα τον υπουργών Εξωτερικών της Σοβιετικής Ένωσης Βιατσεσλάβ Μολότοφ και της Γερμανίας Γιοακίμ φον Ρίμπεντροπ (Joachim von Ribbentrop). Με τη συμφωνία που υπογράφηκε οι δυο χώρες ανέλαβαν την υποχρέωση να μην επιτεθεί η μια στην άλλη, αλλά αν η μια πλευρά εμπλακεί σε πόλεμο η άλλη θα μείνει ουδέτερη. Το Σύμφωνο αυτό βόλευε και τις δυο πλευρές. Ο μεν Χίτλερ μπορούσε να ξεκινήσει πόλεμο κατά της Πολωνίας, χωρίς να ενοχληθεί από τους Ρώσους, ο δε Στάλιν εξασφάλιζε την διαβεβαίωση της Γερμανίας ότι δεν σκόπευε να επιτεθεί κατά της Σοβιετικής Ένωσης. 183

Ταυτόχρονα, υπογράφηκαν από τους εκπροσώπους των δυο χωρών μυστικά προσαρτήματα (πρωτόκολλα) του Συμφώνου Μολότοφ-Ρίμπεντροπ, που έγιναν γνωστά μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης όταν το 1993 το υπουργείο Εξωτερικών της Ρωσίας έδωσε στη δημοσιότητα το επίσημο αντίγραφο του Συμφώνου. Τα προσαρτήματα αυτά πρόβλεπαν: - Το διαμελισμό της Πολωνίας μεταξύ Γερμανίας-Σοβιετικής Ένωσης με όριο τον ποταμό Βιστούλα. - Οι βαλτικές χώρες Λετονία και Εσθονία καθώς και η Φινλανδία και η ρουμανική περιοχή της Βεσσαραβίας περνούν υπό την επιρροή της Σοβιετικής Ένωσης. Οι Γερμανοί κάτοικοι των χωρών αυτών οφείλουν να απομακρυνθούν. Πόσο θα κρατήσει ο μήνας του μέλιτος; (Γελοιογραφία της εποχής)

- Η Λιθουανία περνά υπό την επιρροή της Γερμανίας. Η υπογραφή του ΓερμανοΣοβιετικού Συμφώνου μη Επίθεσης έλυσε τα χέρια του Χίτλερ. Μια εβδομάδα αργότερα, την 1η Σεπτεμβρίου 1939, η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία, πυροδοτώντας την έναρξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ακολούθησε η Σοβιετική Ένωση, που εισέβαλε στην Πολωνία στις 17 Σεπτεμβρίου. Οι δυο εισβολείς μοιράστηκαν την καθημαγμένη χώρα, ακριβώς όπως είχαν συμφωνήσει. Στις 22 Ιουνίου 1941 η Γερμανία εισβάλει αιφνιδιαστικά στη Σ.Ε. παραβιάζοντας και το Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ.

184

Σεπτέμβριος 1939: Εισβολή της Γερμανίας στην Πολωνία - Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος Η προαποφασισμένη από τον Χίτλερ εισβολή της Γερμανίας στην Πολωνία, πραγματοποιήθηκε τελικά την 1η Σεπτεμβρίου 1939, μια εβδομάδα μετά την υπογραφή του Γερμανο-Σοβιετικού Συμφώνου μη Επίθεσης (Μολότοφ-Ρίμπεντροπ). Οι επιθετικές προθέσεις του Χίτλερ απέναντι στην Πολωνία είχαν διαφανεί από πολύ νωρίς. Μετά το τέλος του Μεγάλου Πολέμου σχηματίστηκε το πολωνικό κράτος (από ρωσικά, γερμανικά και αυστροουγγρικά εδάφη) στα ανατολικά σύνορα της Γερμανίας. Ο Χίτλερ απαιτεί:

Lebensraum!

Οι Γερμανοί (και όχι μόνο η στρατοκρατική δεξιά) δεν αποδέχθηκαν τη σημαντική απώλεια εδαφών της πατρίδας τους (που ενσωματώθηκαν στην Πολωνία) και την απομάκρυνση από τον γερμανικό κορμό των εδαφών της Ανατολικής Πρωσίας. Είδαμε παραπάνω ότι ένας από τους βασικούς στόχους του Χίτλερ ήταν η επέκταση του Ράιχ προς τα ανατολικά (Πολωνία, Ουκρανία, Ρωσία) για να κερδίσει τον περίφημο Ζωτικό χώρο (Lebensraum) και η απομάκρυνση, εξόντωση ή υποδούλωση των κατοίκων των εδαφών αυτών. Τον Ιανουάριο 1939, ο Χίτλερ μιλώντας σε εορταστική εκδήλωση με την ευκαιρία της επετείου της ανάληψης της καγκελαρίας, διαμαρτυρήθηκε γιατί – όπως πληροφορήθηκε - οι Πολωνοί καταπιέζουν τους γερμανικής καταγωγής πληθυσμούς 185

της χώρας τους. Λίγες μέρες αργότερα απαίτησε την ενσωμάτωση στο Ράιχ της ελεύθερης πόλης του Ντάντσιχ (το σημερινό πολωνικό Γκντανσκ), που βρισκόταν από το 1919 υπό την αιγίδα της Κοινωνίας των Εθνών. Η Γαλλία και η Μεγάλη Βρετανία είχαν εγγυηθεί την εδαφική ακεραιότητα της Πολωνίας, αλλά αυτό δεν πτόησε τον Χίτλερ, ο οποίος από τον Μάιο ζήτησε από το Επιτελείο Στρατού να ετοιμαστεί για εισβολή στη γειτονική χώρα. Προειδοποίησε μάλιστα τους στρατηγούς του λέγοντας: Αυτό που συνέβη στην Τσεχοσλοβακία δεν πρόκειται να επαναληφθεί. Αυτή τη φορά θα έχουμε πόλεμο! Στα τέλη Αυγούστου, όλα στη Γερμανία έδειχναν ότι ο πόλεμος πλησιάζει: Το πολωνικό ιππικό αντιμέτωπο με τα τανκς

Οι άδειες των στρατιωτικών είχαν ανακληθεί, τα αεροδρόμια έκλεισαν - ακόμα και για τις εσωτερικές πτήσεις - και είχαν γίνει σχέδια διανομής τροφίμων στον πληθυσμό με δελτίο. Η αφορμή για την κήρυξη του πολέμου και την εισβολή στην Πολωνία στήθηκε από μια ομάδα έμπιστων ανδρών των SS. Πήραν μερικές δεκάδες κρατούμενους του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ, τους πήγαν σε ένα συνοριακό σταθμό με την Πολωνία, τους έντυσαν με στολές του πολωνικού στρατού και αμέσως μετά τους δολοφόνησαν. Κατόπιν φωτογράφισαν στα πτώματα και προξένησαν μερικές ζημιές στο σταθμό, ώστε να είναι αληθοφανής η επίθεση από Πολωνούς

186

εισβολείς. Τέλος, ένας άνδρας των SS άρχισε να φωνάζει στην πολωνική γλώσσα ότι αρχίζει η εισβολή της Πολωνίας στη Γερμανία. Με αυτά το ‘πειστήρια’ ο Χίτλερ αναγγέλλει σε όλο τον κόσμο ότι η Γερμανία είναι υποχρεωμένη να ανταποδώσει τα πυρά των εισβολέων Πολωνών και διατάσσει επίθεση κατά της όμορης χώρας. Η Βέρμαχτ είχε ήδη καταρτίσει λεπτομερές σχέδιο και το πρωί της 1ης Σεπτεμβρίου 1939, τα γερμανικά στρατεύματα εισβάλλουν από την ξηρά, τον αέρα και τη θάλασσα στην Πολωνία. Η στρατιωτική μηχανή της Γερμανίας υπερτερούσε συντριπτικά της Πολωνίας. Παρ’ όλα αυτά ο πολωνικός στρατός προσπάθησε με γενναιότητα να αντισταθεί. Γερμανοί και Ρώσοι συναντιούνται

στις

όχθες του Βιστούλα

Αλλά

στις 17 Σεπτεμβρίου, σοβιετικά στρατεύματα (τηρώντας το Σύμφωνο ΜολότοφΡίμπεντροπ) εισέβαλαν από ανατολικά στην Πολωνία, η οποία σε λίγες μέρες κατέρρευσε. Η Βρετανία και η Γαλλία, δεν είχαν πλέον άλλα περιθώρια και αναγκάστηκαν να κηρύξουν τον πόλεμο στη Γερμανία. Ο πιο αιματηρός και καταστρεπτικός πόλεμος της ιστορίας, γνωστός ως Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν γεγονός.

187

Οι Γερμανοί περνούν την πολωνική μεθόριο

188

11. Ο Πολιτισμός στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης Ο βίος της Γερμανικής Δημοκρατίας της Βαϊμάρης ήταν βραχύς, έζησε μόλις 14 χρόνια (1919-1933). Στα προηγούμενα κεφάλαια είδαμε το ατυχές για τη Γερμανία τέλος του Μεγάλου Πολέμου, την πτώση του Κάιζερ Γουλιέλμου Β’ και την ανακήρυξη της Δημοκρατίας, την σκληρή, εκδικητική και ταπεινωτική Συνθήκη των Βερσαλλιών και τις συνεχείς επεμβάσεις των νικητών. Είδαμε ακόμα την ψήφιση του Συντάγματος της Βαϊμάρης με τα τρωτά άρθρα του, που επέτρεψαν νομότυπες εκτροπές. Οι ξένοιαστες μέρες του Μεσοπολέμου

Ακόμη, τα εθνικιστικά, ακροδεξιά και ακροαριστερά κινήματα, τα πολιτικά δρώμενα (κατά τη διάρκεια της 14χρονης ζωής της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, υπήρξαν 17 κυβερνήσεις!) και τις οικονομικές κρίσεις που μεσολάβησαν ως την μετεωρική άνοδο στην εξουσία του Χίτλερ και του ναζιστικού κόμματος. Η άνοδος αυτή οδήγησε – για δεύτερη φορά στον 20ό αιώνα – τη Γερμανία να ξεκινήσει ένα ακόμα (τον Δεύτερο) Παγκόσμιο Πόλεμο, πολύ πιο αιματηρό και πιο καταστροφικό από τον προηγούμενο, που άφησε την Ευρώπη και την ίδια τη χώρα που ξεκίνησε τον πόλεμο αυτόν σε βομβαρδισμένα ερείπια.

189

Και όμως, παρά τις πολιτικές και οικονομικές κρίσεις που ξέσπασαν κατά τον σύντομο βίο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, η Γερμανία γνώρισε κατά τον Μεσοπόλεμο μια πρωτοφανή πολιτιστική άνθηση σε όλους τους τομείς της τέχνης, της λογοτεχνίας, της φιλοσοφίας και των επιστημών. Ιδιαίτερα η πενταετία 1924-1929 θεωρείται ο Χρυσούς Αιώνας της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Οι μέρες του υπερπληθωρισμού του ΄23 είχαν περάσει, η οικονομία σταθεροποιήθηκε, η ευημερία των πολιτών άρχισε σταδιακά να αποκαθίσταται και η πλειοψηφία των ψηφοφόρων έμαθε να αποδέχεται τους θεσμούς της δημοκρατίας και του κοινοβουλευτισμού. Οι σπόροι της ανάκαμψης της Γερμανίας σπάρθηκαν τον Αύγουστο του 1923 όταν καγκελάριος ανέλαβε ο Γκούσταφ Στρέζεμαν (Gustav Stresemann). Πεσμένος άνθρωπος Έργο

του

Wilhelm

Lehmbruck

Το οικονομικό του επιτελείο της κυβέρνησης Stresemann εξέδωσε το νέο αξιόπιστο νόμισμα - καλυμμένο με ρήτρα χρυσού - Rentenmark, που αντικατέστησε το ανυπόληπτο γερμανικό μάρκο, η αξία του οποίου είχε ουσιαστικά εξαερωθεί. Την επόμενη πενταετία επενδύθηκαν στη γερμανική οικονομία περισσότερα από 25 δισεκατομμύρια δολάρια, κυρίως από τις ΗΠΑ. Εκατοντάδες εργοστάσια εκσυγχρόνισαν τον εξοπλισμό τους και χιλιάδες νέες επιχειρήσεις ιδρύθηκαν. Όλες αυτές οι επενδύσεις συνέβαλαν στη μείωση της ανεργίας και στην μεγάλη αύξηση του εθνικού εισοδήματος. Μέχρι το 1929 η Γερμανία είχε ξεπεράσει σε οικονομική ανάπτυξη τη Γαλλία και τη Βρετανία και ήταν η δεύτερη παγκόσμια οικονομική δύναμη μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες. 190

Έτσι, στα τέλη του 1929 – όταν η οικονομική κρίση που ξεκίνησε από το κραχ του αμερικανικού χρηματιστηρίου είχε γίνει παγκόσμια – κανείς πολιτικός παρατηρητής δεν μπορούσε να προβλέψει ότι μετά από μόλις τρία χρόνια, η εξουσία θα περνούσε στα χέρια του Χίτλερ και των εθνικοσοσιαλιστών και οι θεσμοί της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας θα μετατρέπονταν σε σωρό ερειπίων.

Αφίσα για την ταινία ‘Η διαθήκη του Δρ. Μαμπούζε’, του αυστριακής καταγωγής σκηνοθέτη, σεναριογράφου και ηθοποιού Fritz Lang

191

11.01. Η Χρυσή Δεκαετία του 1920 (Δεκέμβριος 1923-Νοέμβριος 1929) Τα χρόνια του Μεσοπολέμου και κυρίως εκείνα που είναι γνωστά ως η εποχή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης - από την ήττα της Γερμανίας του Κάιζερ ως την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία - το Βερολίνο έγινε το κέντρο μιας πυρετώδους άνθησης των τεχνών και των επιστημών. Η άνθηση αυτή εξαπλώθηκε σε όλη τη Γερμανία και στη γερμανόφωνη Αυστρία και φυσικά στην πρωτεύουσά της τη Βιέννη.

Δυο Γερμανοί νομπελίστες, ο εβραϊκής καταγωγής

Άλμπερτ Αϊνστάιν και ο Μαξ Πλανκ

Το Βερολίνο ήταν το γόνιμο έδαφος στο οποίο αναπτύχθηκε το έργο δεκάδων πρωτοπόρων διανοούμενων, καλλιτεχνών, επιστημόνων και ερευνητών. Τα γερμανικά πανεπιστήμια ήταν ανοιχτά για τους εβραϊκής καταγωγής επιστήμονες, όπου δίδαξαν προσωπικότητες όλων των επιστημών (φυσικής, ιατρικής φιλοσοφίας, κοινωνιολογίας, αρχιτεκτονικής κ.λπ.). Μεταξύ αυτών και ο φυσικός Άλμπερτ Αϊνστάιν (Albert Einstein), οι κοινωνιολόγοι Καρλ Μανχάιμ (Karl Mannheim), Μαξ Χορκχάιμερ (Max Horkheimer), οι φιλόσοφοι Έριχ Φρομ (Erich 192

Fromm), Τεοντόρ Αντόρνο (Theodor Adorno), Χέρμπερτ Μαρκούζε( Herbert Marcuse) και πολλοί άλλοι. Κατά τα λίγα έτη της ζωής της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης απονεμήθηκαν 18 βραβεία Νόμπελ σε Γερμανούς πολίτες και κατά κατηγορία: Φυσικής 6, Χημείας 7, Ιατρικής 2, Ειρήνης 2 και Λογοτεχνίας 1 (ο Τόμας Μαν). Στα πρώτα χρόνια της ζωής της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, η λογοτεχνία, ο κινηματογράφος, το θέατρο, οι καλές τέχνες και τα μουσικά έργα των Γερμανών δημιουργών εισήλθαν σε μια φάση μεγάλης δημιουργικότητας επηρεασμένα σαφώς από την βραχυχρόνια πολιτισμική έκρηξη στη Σοβιετική Ένωση, που επικράτησε τα πρώτα χρόνια της Ρωσικής Επανάστασης. Καμπαρέ στο Βερολίνο της δεκαετίας του 1920

Μετά το 1923 όμως οι ορίζοντες των Γερμανών δημιουργών έγιναν πολύ ευρύτεροι. Οι καλλιτέχνες ακολούθησαν τα σύγχρονα προοδευτικά πολιτιστικά κινήματα της εποχής, τους εξπρεσιονιστές, σουρεαλιστές και κυβιστές ζωγράφους της Δυτικής Ευρώπης. Οι αρχιτέκτονες θαύμαζαν τα έργα των Αμερικανών συναδέλφων τους και πολλά από τα νέα κτίρια που χτίστηκαν τα χρόνια εκείνα στο Βερολίνο και τις άλλες γερμανικές πόλεις ακολούθησαν το αυστηρό γεωμετρικό αμερικανικό ύφος. Ξεχωριστή θέση κατέχει ο δημιουργός της σχολής Bauhaus, διάσημος αρχιτέκτονας Βάλτερ Γκρόπιους (Walter Gropius). Το θέατρο γνώρισε σύγχρονα είδη όπως το πρωτοποριακό Επικό Θέατρο και οι νέες φόρμες του Μπέρτολτ Μπρεχτ που 193

έγιναν αντικείμενα μελέτης και θαυμασμού από τον κόσμο του θεάματος της Ευρώπης και Αμερικής. Δεκάδες ταινίες και αστέρια του αμερικανικού κινηματογράφου απέκτησαν φανατικούς οπαδούς στις γερμανικές αίθουσες προβολής. Εκατοντάδες καταστήματα ψυχαγωγίας, μπαρ, καμπαρέ και αίθουσες χορού άνοιξαν στο Βερολίνο, οι μπάντες τζαζ του αμερικανικού νότου και οι σύγχρονοι χοροί τσάρλεστον και σουίνγκ ήταν δημοφιλείς στη γερμανική νεολαία. Οι νέες γυναίκες ξεπέρασαν σύντομα πολλά αυστηρά προπολεμικά ταμπού, χρησιμοποιούσαν μακιγιάζ, φορούσαν κοντές φούστες, έβαφαν και έκοβαν κοντά τα μαλλιά τους και κάπνιζαν δημοσίως, σοκάροντας το συντηρητικό γερμανικό κοινό. Η Τριάδα, έργο του πρωτοποριακού Γερμανού γλύπτη Rudolf Belling

Με την άνοδο του Ναζισμού και την αναρρίχηση στην εξουσία του Χίτλερ το 1933, πολλοί Γερμανοί εβραϊκής - και όχι μόνο – καταγωγής κατέφυγαν στη Βρετανία, στη Αμερική και σε άλλες χώρες του κόσμου για να γλιτώσουν τις διώξεις. Πολλοί διανοούμενοι, μέλη του Ινστιτούτου Κοινωνικών Ερευνών (Institut für Sozialforschung) ή γνωστότερου ως Η Σχολή της Φρανκφούρτης, κατέφυγαν στην Ελβετία και από εκεί στην Αμερική, όπου επανίδρυσαν το Ινστιτούτο με την ονομασία Νέα Σχολή Κοινωνικών Ερευνών της Νέας Υόρκης.

194

11.02. Οι Επιστήμες 11.02.01. Φυσική-Χημεία-Μαθηματικά Στις επιστήμες και ιδιαίτερα στη Φυσική και στη Χημεία, οι γερμανόφωνοι λαοί είχαν πάντα να επιδείξουν πληθώρα επιστημόνων. Μεταξύ άλλων θα αναφέρουμε την εβραϊκής καταγωγής Αυστριακή φυσικό Λίζε Μάιτνερ (Elise Meitner), που διακρίθηκε στον τομέα της Πυρηνικής Φυσικής. Συνεργάστηκε με τον Αϊνστάιν και με τον ‘πατέρα της πυρηνικής χημείας’ Γερμανό χημικό Όττο Χαν (Otto Hahn) και ανακάλυψαν μαζί το χημικό στοιχείο πρωτακτίνιο. Επίσης ήταν οι πρώτοι φυσικοί που ανακάλυψαν ότι ο πυρήνας του ουρανίου μπορεί να διασπαστεί όταν βομβαρδιστεί με νετρόνια. Η Λίζε Μάιτνερ και ο Όττο Χαν

Για την ανακάλυψη αυτή ο Χαν κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Χημείας και προς τιμήν της Μάιτνερ το μέταλλο με ατομικό αριθμό 109, ονομάστηκε Μαϊτνέριο. Οι εργασίες του Χαν, της Μάιτνερ, του Ιταλού Φέρμι και του ζεύγους Ζολιό-Κιουρί οδήγησαν τη γερμανική κυβέρνηση να προχωρήσει στο πρόγραμμα κατασκευής ατομικής βόμβας. Μετά το τέλος του πολέμου ο Χαν συνελήφθη από τους Βρετανούς (όπως πολλοί Γερμανοί επιστήμονες που εργάζονταν για το πρόγραμμα κατασκευής της ατομικής βόμβας) και έμαθε καθυστερημένα ότι του είχε απονεμηθεί το Νόμπελ Χημείας από το 1944. Όταν έμαθε τη ρίψη των ατομικών βομβών στις πόλεις Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει, θεωρώντας ότι είχε μέρος της ευθύνης γι’ αυτήν την τραγωδία. 195

Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν (Albert Einstein) θεωρείται ο μεγαλύτερος φυσικός του 20ού αιώνα και από τους σημαντικότερους επιστήμονες της ιστορίας. Δίδαξε στα πανεπιστήμια Πράγας, Ζυρίχης και Βερολίνου. Έγραψε εργασίες στις οποίες:  Διατύπωσε τη θεωρία ότι υπάρχουν σωματίδια φωτός, τα φωτόνια και ανέπτυξε το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο. Για την εργασία αυτή κέρδισε το βραβείο Νόμπελ της Φυσικής το 1921.  Απέδειξε ότι η ταχύτητα του φωτός φτάνει τα 300.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο.  Με την εργασία του με τίτλο Η κίνηση μικρών σωματίων που ισορροπούν σε στάσιμο υγρό σύμφωνα με τη θεωρία της επαγωγής απέδειξε ότι τα άτομα υπάρχουν πραγματικά.  Διατύπωσε την περίφημη Θεωρία της Σχετικότητας που θεωρείται από τα μεγαλύτερα επιστημονικά επιτεύγματα. Σύμφωνα με αυτήν, η ύλη είναι μια μορφή ενέργειας και η ενέργεια μια μορφή ύλης. Μεταξύ τους συνδέονται με την εξίσωση: Ε=mc2 όπου Ε=ενέργεια, m=μάζα και c2=το τετράγωνο της ταχύτητας του φωτός. Στην αρχή της θεωρίας της σχετικότητας βασίζεται η ατομική ενέργεια και η κατασκευή (αργότερα) των ατομικών όπλων Όταν οι Ναζί κατέλαβαν την εξουσία στη Γερμανία ο εβραϊκής καταγωγής Αϊνστάιν δεν είχε άλλη λύση παρά να καταφύγει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Η προσφορά του Αϊνστάιν έχει αναγνωριστεί από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα η οποία τον έχει κατατάξει στη χορεία των μεγάλων επιστημόνων της ιστορίας, πλάι στον Ευκλείδη, τον Γαλιλαίο, το Νεύτωνα.

196

Από τους πρώτους που κατάλαβαν τη σημασία της Θεωρίας της Σχετικότητας του Αϊνστάιν και συνέβαλε στην αποδοχή της από την επιστημονική κοινότητα ήταν ο φυσικός Μαξ Πλάνκ (Max Planck). Θεωρείται από τους πιο σπουδαίους φυσικούς του 20ού αιώνα και ο Πατέρας της κβαντικής Φυσικής. Σπούδασε στα πανεπιστήμια του Μονάχου και του Βερολίνου και οι εξαιρετικές του επιδόσεις του χάρισαν τον τίτλο του διδάκτορα σε ηλικία μόλις 21 ετών. Δίδαξε στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου ως το 1926 και αργότερα ανέλαβε τον τομέα της θεωρητικής φυσικής στο Ινστιτούτο Κάιζερ Γουλιέλμος που από το 1948 ονομάστηκε Μαξ Πλανκ. Η θεωρία του ότι η ακτινοβολούμενη ενέργεια – δηλαδή η ενέργεια των κυμάτων του φωτός – αποτελείται από μικρά σωματίδια τα οποία ονόμασε κβάντα, αποτέλεσε τη βάση των κβαντικών θεωριών. Ο Βέρνερ Χάιζενμπεργκ

Για τη θεωρία του αυτή ο Πλάνκ κέρδισε το Νόμπελ Φυσικής το ‘18. Ένας ακόμα Γερμανός φυσικός που κέρδισε Νόμπελ Φυσικής το 1932 ήταν ο Βέρνερ Χάιζενμπεργκ (Werner Heisenberg), γνωστός ως ο δημιουργός της Κβαντικής Μηχανικής. Σπούδασε Θεωρητική Φυσική στο Πανεπιστήμιο. Από το 1924 ως το ‘26 εργάστηκε στην Κοπεγχάγη και συνεργάστηκε με τον σπουδαίο Δανό θεωρητικό φυσικό Νηλς Μπορ (Niels Bohr), με τον οποίο διατύπωσε την ‘αρχή της απροσδιοριστίας’ ή ‘αρχή της αβεβαιότητας’. Η αρχή αυτή έδωσε μια νέα ερμηνεία για τον φυσικό κόσμο, όπως το κύμα και το σωματίδιο είναι διαφορετικές θεωρήσεις του ίδιου πράγματος. Στη θέση της αιτιότητας της Φυσικής, μπήκε η τυχαιότητα των γεγονότων. Από το 1927 ως το 197

’41, ο Χάιζενμπεργκ ήταν καθηγητής του Πανεπιστημίου της Λειψίας. Το 1932 του απονεμήθηκε το Νόμπελ Φυσικής. Κατά τη διάρκεια του πολέμου εργάσθηκε με την ομάδα κατασκευής της γερμανικής ατομικής βόμβας. Οι Γερμανοί επιστήμονες ήταν πρωτοπόροι ερευνητές στον τομέα της Καβντομηχανικής. Εκτός από τον Werner Heisenberg στον ίδιο επιστημονικό τομέα διακρίθηκαν, μεταξύ άλλων και οι: Ο εβραϊκής καταγωγής μαθηματικός Μαξ Μπορν (Max Born) στον οποίον απονεμήθηκε το Νόμπελ Φυσικής 1954 από κοινού με τον πυρηνικό φυσικό Βάλτερ Μπότε (Walther Bothe) και ο φυσικομαθηματικός Πασκουάλ Τζόρνταν (Pascual Jordan). Ο Βίκτορ Ες

Είναι πάρα πολλά τα ονόματα των γερμανόφωνων επιστημόνων αυτής της κατηγορίας, αλλά δεν πρέπει να παραλείψουμε τον Αυστριακό φυσικό Βίκτορ Ες (Victor Hess), ο οποίος με πειράματα που πραγματοποίησε με αερόστατα απέδειξε ότι η ακτινοβολία που ιονίζει την ατμόσφαιρα της γης έχει κοσμική προέλευση. Για την ανακάλυψη των κοσμικών ακτίνων κέρδισε το Βραβείο Νόμπελ Φυσικής του 1936. Όμως, η γυναίκα του ήταν Εβραία και γι’ αυτό μετά το Άνσλους του 1938 αναγκάστηκε να καταφύγει στην Αμερική.

198

11.02.02. Φιλοσοφία-Κοινωνιολογία-Ψυχανάλυση Ο τομέας της Φιλοσοφίας στην Γερμανία της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, ακολούθησε περίπου την ίδια λαμπρή πορεία με τους τομείς της Φυσικής και των Μαθηματικών. Ένας από τους σπουδαίους φιλοσόφους, αλλά και από τους ελάχιστους σημαντικούς πνευματικούς ανθρώπους που όχι μόνο συμβιβάστηκαν αλλά συνεργάστηκαν με το χιτλερικό καθεστώς, είναι ο Μάρτιν Χάιντεγκερ (Martin Heidegger). Είναι από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες του 20ού αιώνα. Το 1927 απέκτησε μεγάλη φήμη με το έργο του Είναι και Χρόνος και ‘28 ορίστηκε καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ. Χάιντεγκερ και Άρεντ

Το 1933, χρονιά ανόδου του Χίτλερ στην εξουσία, ο Heidegger εκλέχτηκε πρύτανης του ίδιου πανεπιστημίου και έγινε μέλος του κόμματος των ναζί. Θέσπισε μάλιστα το χαιρετισμό Heil Hitler μέσα στις αίθουσες διδασκαλίας και πήρε μέτρα κατά των μαρξιστών και των Εβραίων. Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι το έκανε για να διατηρήσει την αυτονομία του πανεπιστημίου, το γεγονός πάντως είναι ότι το ‘34 – μετά την αιματηρή Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών – παραιτήθηκε από το κόμμα. Η κάθαρση με την απομάκρυνση των συνεργατών των Ναζί μετά τον πόλεμο, πιθανώς θα άφηνε τον Heidegger στην αφάνεια (του είχε απαγορευθεί να διδάσκει), αλλά το έργο του έσωσε η διάσημη φιλόσοφος Χάνα Άρεντ (Hannah Arendt). Η μαρξίστρια 199

και Εβραία Χάνα υπήρξε μαθήτρια και ερωμένη του συντηρητικού καθολικού καθηγητή της από το 1924. Όταν άρχισαν οι διώξεις των Εβραίων, η Χάνα διέφυγε στις ΗΠΑ όπου διέπρεψε (πιο γνωστό έργο της Οι πηγές του Ολοκληρωτισμού). Το 1950 με το κύρος της βοήθησε να σπάσει η απομόνωση και να εκδοθούν τα έργα του Heidegger στις ΗΠΑ και αλλού. Η δουλειά όμως του Heidegger άνοιξε νέους δρόμους στη φιλοσοφική σκέψη. Τα έργα του φθάνουν τους 100 τόμους. Σημαντικότεροι τίτλοι: Τι είναι Φιλοσοφία; Περί της ουσίας της αλήθειας. Ο Καντ και το πρόβλημα της Μεταφυσικής, Φαινομενολογία και Θεολογία, Τι είναι Μεταφυσική; κ.ά. Το έργο του Heidegger στηρίχτηκε αρχικά στις απόψεις ενός άλλου σπουδαίου - εβραϊκής καταγωγής - Γερμανού φιλοσόφου, ο οποίος εγκαθίδρυσε τη σχολή της Φαινομενολογίας, του Έντμουντ Χούρσελ (Edmund Husserl). Ο Χέρμπερτ Μαρκούζε

Εβραϊκής καταγωγής Γερμανός κοινωνιολόγος και φιλόσοφος ήταν και ο μαρξιστής και γνωστός ως ‘ο πατέρας της Νέας Αριστεράς’ στις ΗΠΑ, Χέρμπερτ Μαρκούζε (Herbert Marcuse). Γνωστά έργα του: Έρως και πολιτισμός, Ο Μονοδιάστατος Άνθρωπος, Το τέλος της ουτοπίας, Ψυχανάλυση και Πολιτική και άλλα. Επίσης εβραϊκής καταγωγής μαρξιστές κοινωνιολόγοι και φιλόσοφοι ήταν ο Ερνστ Μπλοχ (Ernst Bloch), ο Μαξ Χορκχάιμερ (Max Horkheimer), ο Φρίντριχ Πόλοκ (Friedrich Pollock) και ο Βάλτερ Μπέντζαμιν (Walter Benjamin). Οι γερμανόφωνοι φιλόσοφοι διεθνούς αναγνώρισης είναι πάρα πολλοί και είναι άσκοπο να παρατεθεί ένας ανιαρός κατάλογος ονομάτων. Όμως, αξίζει να αναφερθεί ακόμα ένας: ο Αυστριακός Λούνβιχ Βιτγκενστάιν (Ludwig Wittgenstein), οι εργασίες του 200

οποίου στον τομέα της αναλυτικής φιλοσοφίας και λογικής, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πορεία της φιλοσοφικής σκέψης του 20ού αιώνα. Ένας από τους πιο σημαντικούς κοινωνιολόγους των πρώτων δεκαετών του 20ού αιώνα και θεμελιωτής της κλασσικής κοινωνιολογίας και της κοινωνιολογίας της γνώσης, ήταν ο Καρλ Μανχάιμ (Karl Mannheim). Ο γιατρός και σεξολόγος Μάγκνους Χίρσφελντ (Magnus Hirschfeld), υπήρξε ειλικρινής υποστηρικτής των σεξουαλικών μειονοτήτων. Για το σκοπό αυτό ίδρυσε την ΕπιστημονικήΑνθρωπιστική Επιτροπή, την πρώτη οργανωμένη ομάδα υπεράσπισης των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων και των τρανσέξουαλ. Ο Τεοντόρ Αντόρνο (Theodor Adorno), Γερμανός εβραϊκής καταγωγής υπήρξε διεθνούς φήμης κοινωνιολόγος, φιλόσοφος και μουσικολόγος. Ο Έριχ Φρομ (Erich Fromm) ήταν μαθητής του ‘πατέρα της ψυχανάλυσης’ Φρόιντ και διάσημος ψυχολόγος, ψυχαναλυτής, κοινωνιολόγος και φιλόσοφος. Θεωρείται από τους σημαντικότερους ψυχολόγους του 20ου αιώνα. Ο Αυστριακός εβραϊκής καταγωγής Βίλχελμ Ράιχ (Wilhelm Reich), ήταν μαθητής του Φρόιντ και υπήρξε διάσημος ψυχαναλυτής και βιολόγος Ο γνωστός ως ο Πατέρας της Ψυχανάλυσης Αυστριακός Σίγκμουντ Φρόιντ (Sigmund Freud) γεννήθηκε στην Τσεχία, αλλά έζησε στη Βιέννη. Το πρώτο του βιβλίο Μελέτες για την Υστερία, θεωρείται το θεμέλιο της Ψυχανάλυσης. Το 1905, περιγράφει και ονοματίζει την αγάπη του αγοριού προς τη μητέρα του ως Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα. Το 1899 εκδόθηκε ένα από τα σημαντικότερα (κατά πολλούς το κορυφαίο) έργα του Η ερμηνεία των ονείρων με βασικό θέμα την διερεύνηση του ονείρου ως εκδήλωση της επιθυμίας. Στη Βιέννη ο Φρόιντ οργάνωσε ειδικά σεμινάρια ψυχανάλυσης. Σ’ 201

αυτά συμμετείχαν οι διάσημοι ψυχολόγοι, ο Αυστριακός Άλφρεντ Άντλερ και ο Ελβετός Καρλ Γιουγκ (Carl Jung). Ο Φρόιντ έγραψε τα βιβλία Οι δρόμοι της ψυχαναλυτικής θεραπείας με μεγάλη επιτυχία. Ακολούθησαν τα: Πέραν της αρχής της ηδονής, Το Εγώ και το Αυτό, Ο Ντοστογιέφσκι και η πατροκτονία και το Η δυσφορία στον πολιτισμό, το οποίο αποτελεί τη συμβολή του συγγραφέα στην Εφαρμοσμένη Ψυχολογία. Οι επιστημονικές θεωρίες του Φρόιντ και οι τεχνικές θεραπείας που ανέπτυξε, απετέλεσαν αντικείμενο αμφισβήτησης και μερικές φορές και λοιδορίας. Όμως είναι βέβαιο ότι οι απόψεις του δεν επέδρασαν μόνο στην ψυχολογία, στην ψυχιατρική και την ψυχανάλυση, αλλά και σε άλλους επιστημονικούς τομείς όπως η κοινωνιολογία, η φιλοσοφία, ακόμα και η τέχνη. Τι υπάρχει στο ανδρικό μυαλό, σκίτσο που σατιρίζει τις απόψεις του Φρόιντ, σχετικά με τη σεξουαλικότητα

Όταν ο Χίτλερ κατέλαβε την εξουσία στη Γερμανία, τα βιβλία του Φρόιντ κάηκαν - μαζί με χιλιάδες άλλων συγγραφέων. Επίσης απαγορεύτηκε η συμμετοχή Εβραίων στα επιστημονικά συμβούλια. Τότε άρχισε τη συγγραφή του τελευταίου του βιβλίου Ο άνθρωπος Μωυσής και η μονοθεϊστική θρησκεία, που εκφράζει τις ιδέες του γύρω από την εφαρμογή της ψυχανάλυσης στην ιστορία του εβραϊκού λαού. Όταν η Αυστρία κατελήφθη από τα γερμανικά στρατεύματα το 1938, ο Φρόιντ (με τη μεσολάβηση του Αμερικανού πρέσβη) κατάφερε να καταφύγει στο Λονδίνο, όπου έγινε δεκτός με τιμές. Εκεί πέθανε μετά από ένα χρόνο.

202

11.03. Οι Τέχνες και τα καλλιτεχνικά ρεύματα Τα δεκατέσσερα χρόνια της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης χαρακτηρίστηκαν από έκρηξη πνευματικής και καλλιτεχνικής παραγωγικότητας. Οι Γερμανοί λογοτέχνες και καλλιτέχνες συνεισέφεραν πολλά στους τομείς της πεζογραφίας, της ποίησης, της ζωγραφικής, της γλυπτικής, της αρχιτεκτονικής, της μουσικής, του χορού, της φωτογραφίας, του θεάτρου και του νέου μέσου ψυχαγωγίας, του κινηματογράφου. Ο κοινωνιολόγος και φιλόσοφος Ernst Bloch χαρακτήρισε τον πολιτισμό της Βαϊμάρης ως ‘Νέα εποχή του Περικλέους’. Σκηνή από την εξπρεσιονιστική (βωβή) ταινία Νοσφεράτου

Στις αρχές της δεκαετίας του ‘20, ένα από τα σημαντικά καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής, ο Εξπρεσιονισμός, άσκησε έντονη επιρροή στις εικαστικές τέχνες, τη λογοτεχνία και κυρίως στο θέατρο και τον κινηματογράφο. {Εξαίρετο δείγμα γερμανικού εξπρεσιονιστικού κινηματογράφου ήταν η βωβή ταινία Νοσφεράτου, μια Συμφωνία Τρόμου (Nosferatu, eine Symphonie des Grauens) του σκηνοθέτη Φρίντριχ Μουρνάου (Friedrich Wilhelm Murnau)}. Στα έργα τους οι εξπρεσιονιστές καλλιτέχνες έχουν την τάση να παραμορφώνουν την πραγματικότητα παρά να παρουσιάζουν μια αντικειμενική και πιστή αναπαράστασή της Ο εξπρεσιονισμός δημιουργήθηκε ως απάντηση στον Ρεαλισμό, που επικρατούσε τότε και ως συνέχεια του Νατουραλισμού. Το ρεύμα αυτό βρήκε πολλούς υποστηρικτές κυρίως στη Γερμανία. Στις υπόλοιπες χώρες της Δύσης υπήρξαν λίγοι οι αξιόλογοι δραματουργοί που ακολούθησαν αυτό το ρεύμα.

203

Ο Ντανταϊσμός13, ήταν καλλιτεχνικό ρεύμα που ξεκίνησε από τη Νέα Υόρκη και τη Ζυρίχη και βρήκε τη συνέχειά του στη Γερμανία. Κύριος εκπρόσωπος του κινήματος Dada στο Βερολίνο ήταν ο αυστριακής καταγωγής καλλιτέχνης Ραούλ Χάουσμαν (Raoul Hausmann), ο οποίος θεωρούσε τον εαυτό του ως τον ιδρυτή του Ντανταϊσμού. Ασχολήθηκε κυρίως με τη γλυπτική τη ζωγραφική και τη φωτογραφία. Είναι ο εμπνευστής της τεχνικής του φωτομοντάζ. Γνωστός ντανταϊστής ήταν και ο συγγραφέας Κρίστιαν Σαντ (Christian Schad). Φωτομοντάζ του Raoul Hausmann

Ένα καθαρά γερμανικό καλλιτεχνικό κίνημα ήταν το ρεύμα της Νέας Αντικειμενικότητας (Neue Sachlichkeit), που προήλθε από τον εξπρεσιονισμό, αλλά εκφράζει μια νέα σκεπτικιστική και χωρίς συναισθηματισμούς αντίληψη των σκοτεινών φαινομένων της ζωής, όπως η φτώχεια, οι ασθένειες, η βία, τα γεράματα, ο θάνατος και ο πόλεμος. Ο καλλιτέχνης που ανήκει σ’ αυτό το κίνημα προσπαθεί να απεικονίσει τη διεφθαρμένη κοινωνία του μεσοπολέμου, παρουσιάζοντας μέσα από το έργο του, τις σκοτεινές όψεις της ζωής. Στα έργα του είναι συχνά κυνικά, σκληρά και ‘άσχημα’. Άλλα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής εκείνης ήταν ο Νατουραλισμός, ο Συμβολισμός, ο Κυβισμός, ο Φουτουρισμός, ο Σουρεαλισμός και άλλα. Σπουδαίος εκπρόσωπος του γερμανικού σουρεαλισμού, ήταν ο πρωτοποριακός ζωγράφος και γλύπτης Μαξ Ερνστ (Max Ernst).

Ντανταϊσμός ήταν ένα καλλιτεχνικό κίνημα που κήρυττε την αισθητική αναρχία στην ποίηση και στο θέατρο 13

204

11.03.01. Εικαστικές τέχνες Οι εικαστικές τέχνες (ζωγραφική, γλυπτική, σχέδιο, χαρακτική, κεραμική) όπως και οι άλλες μορφές τέχνης, όπως η μουσική, η αρχιτεκτονική, ο χορός, το θέατρο, ο κινηματογράφος, ακόμα και η λογοτεχνία επηρεάστηκαν από τον Γερμανικό Εξπρεσιονισμό της δεκαετίας του ’20. Αλλά δεν ήταν λίγοι οι δημιουργοί που, όπως είδαμε παραπάνω, ακολούθησαν τα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής, τη γερμανική Νέα Αντικειμενικότητα, τον Ντανταϊσμό, τον Σουρεαλισμό, τον Φουτουρισμό κλπ.

Η φρίκη του πολέμου απεικονίζεται στο έργο του Όττο Ντιξ

Οι τέχνες της εποχής της Βαϊμάρης διαμορφώθηκαν από τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες της Γερμανίας του Μεσοπολέμου. Ο Μεγάλος Πόλεμος και η ήττα, η κατάρρευση της μοναρχίας και το τέλος της αυταρχικής διακυβέρνηση, καθώς και ο αντίκτυπος από την Ρωσική Επανάσταση και την επιβολή του σοβιετικού στυλ διακυβέρνησης, επηρέασαν τους Γερμανούς καλλιτέχνες, οι οποίοι εγκαταλείπουν πλέον τις παραδοσιακές μορφές και άρχισαν να πειραματίζονται με νέες τεχνικές και φόρμες.

205

Σπουδαίος εκπρόσωπος αυτής της νέας γενιάς καλλιτεχνών ήταν ο ζωγράφος, χαράκτης και καρικατουρίστας Όττο Ντιξ (Otto Dix). Νεαρός ακόμα, όταν σπούδαζε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Δρέσδης, ήρθε σε επαφή με τα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής (κυβισμός, φουτουρισμός, ντανταϊσμός κλπ.). Στρατεύτηκε εθελοντικά, πολέμησε σε πολλά μέτωπα και τραυματίστηκε. Όσα βίωσε στον πόλεμο τον επηρέασαν βαθιά και πολλά από τα έργα του απεικόνιζαν τον εφιάλτη που έζησε. Το 1924 παρουσίασε 50 χαρακτικά του σε ένα άλμπουμ με τίτλο Ο Πόλεμος (Der Krieg). Το 1920 γνώρισε τον επίσης σπουδαίο ζωγράφο και χαράκτη Γκέοργκ Γκρος (Georg Grosz), ο οποίος είχε ως τότε παράλληλη πορεία με τον Ντιξ (στράτευση και απεικόνιση του εφιάλτη του πολέμου στα έργα του). Georg Grosz

Το 1920 και οι δυο αυτοί ζωγράφοι συμμετείχαν στην έκθεση Ντανταϊστών Καλλιτεχνών στο Βερολίνο, παρουσιάζοντας έργα που απεικόνιζαν θέματα από την σκοτεινή πλευρά της ζωής, όπως η βία, τα γηρατειά, ο θάνατος, καθώς και ακρωτηριασμένους βετεράνους του πολέμου. Επίσης το 1925 ο Όττο Ντιξ συμμετέχει μαζί με τον ζωγράφο και γλύπτη Μαξ Μπέκμαν (Max Beckmann) σε έκθεση έργων Νέας Αντικειμενικότητας. Όταν οι Ναζί κατέλαβαν την εξουσία το 1933, τα έργα του Ντίξ και δεκάδων άλλων καλλιτεχνών, χαρακτηρίστηκαν προϊόντα ‘εκφυλισμένης τέχνης’ ή ‘εβραιομπολσεβίκικα’. Ακόμα, ο Ντίξ απομακρύνθηκε από τη θέση του καθηγητή στη Ακαδημία της Δρέσδης. Το ίδιο συνέβη και: στον σημαντικό εκπρόσωπο της

206

μοντέρνας τέχνης και του σουρεαλισμού ζωγράφο και γλύπτη Ρούντολφ Μπέλινγκ (Rudolf Belling), τον γνωστό μας ζωγράφο και γλύπτη Μαξ Μπέκμαν (Max Beckmann), τον ζωγράφο χαράκτη εξπρεσιονιστή Κόνραντ Φελιξμύλερ (Conrad Felixmüller), τον ζωγράφο Έριχ Χέκελ (Erich Heckel) του οποίου επτακόσια έργα αφαιρέθηκαν από διάφορα μουσεία και καταστράφηκαν, την εκπρόσωπο του γερμανικού ντανταϊσμού και πρωτοπόρο της τέχνης του φωτομοντάζ Χάνα Χοχ (Hannah Höch), τον ζωγράφο εξπρεσιονιστή Ερνστ Κίρχνερ (Ernst Kirchner), την Βαυαρή avant-garde ζωγράφο Γκαμπριέλε Μούντερ (Gabriele Münter)14, την εβραϊκής καταγωγής ζωγράφο Κέτε Φάνυ Σούφταν (Käthe Fanny Schuftan), η οποία βασανίστηκε από την Γκεστάπο, φυλακίστηκε και τα έργα της καταστράφηκαν και πολλούς άλλους. Max Beckmann: Χορός στο Μπάντεν-Μπάντεν

Τα έργα του Αυστριακού εξπρεσιονιστή ζωγράφου, ποιητή και διάσημου θεατρικού συγγραφέα Όσκαρ Κοκόσκα (Oskar Kokoschka), θεωρήθηκαν από τους Ναζί εκφυλισμένα και μη γερμανικά. Μετά την ενσωμάτωση της Αυστρίας στο Ράιχ (Anschluss), ο Κοκόσκα για να αποφύγει τη σύλληψη κατέφυγε στην Τσεχοσλοβακία και κατόπιν στη Βρετανία.

Η Gabriele Münter ήταν σύντροφος του πρωτοπόρου της αφηρημένης τέχνης, θεωρητικού τέχνης από τους σημαντικότερους ζωγράφους του 20ού αιώνα Ρώσου Βασίλι Καντίνσκι (Wassily Kandinsky), ο οποίος έζησε και εργάστηκε 20 χρόνια στο Μόναχο 14

207

Επίσης διάσημος ήταν ο Γερμανοελβετός ζωγράφος Πάουλ Κλέε (Paul Klee), ο οποίος διετέλεσε και δάσκαλος στη σχολή Μπαουχάους (Bauhaus). Δυο Γερμανοί ζωγράφοι, που τα έργα τους κρίθηκαν από τους Ναζί ως προϊόντα εκφυλισμένης τέχνης, δολοφονήθηκαν από τους SS σε ψυχιατρική κλινική με το πρόγραμμα ευθανασίας των ψυχικά ασθενών, ήταν: Η avant-garde ζωγράφος Ελφρίντε ΛόζεΒέχτλερ (Elfriede Lohse-Wächtler) και ο εξπρεσιονιστής ζωγράφος και αρχιτέκτονας Πάουλ Γκος (Paul Gösch). Τέλος αξίζει να μιλήσουμε για την σπουδαία ζωγράφο, χαράκτρια και γλύπτρια Κέτε Κόλβιτς (Käthe Kollwitz). Käthe Kollwitz: Μάνα

και παιδιά

Τα έργα της απεικονίζουν τις επιπτώσεις της φτώχειας, της πείνας και του πολέμου στην εργατική τάξη. Είναι η πρώτη γυναίκα που εξελέγη καθηγήτρια στην Πρωσική Ακαδημία Τεχνών. Από τη θέση αυτή απολύθηκε όταν οι Ναζί ανέλαβαν την εξουσία στη Γερμανία. Τα έργα της αποσύρθηκαν από όλα τα μουσεία της χώρας. Η Γκεστάπο απείλησε την Κόλβιτς με εγκλεισμό σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, αλλά η παγκόσμια φήμη της ήταν τέτοια, που δεν προχώρησαν στη σύλληψή της. Το σπίτι της στο Βερολίνο βομβαρδίστηκε από τους συμμάχους και όλα τα έργα της που βρίσκονταν εκεί χάθηκαν.

208

11.03.02. Αρχιτεκτονική - Σχέδιο Το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας και ο ασφυκτικός έλεγχος που επέβαλε σε όλους τους τομείς της κοινωνικής και πολιτικής, αλλά κυρίως της πολιτιστικής ζωής, κυριολεκτικά νέκρωσε πολιτιστικά τη χώρα, ευνούχισε την καλλιτεχνική δημιουργία και αποψίλωσε το έμψυχο δυναμικό του πολιτισμού της χώρας. Αρκετοί εκπρόσωποί του που δεν μπορούσαν να συμβιβαστούν με τις επιταγές και τις αυταρχικές και μισαλλόδοξες απόψεις του νέου καθεστώτος, αναγκάστηκαν να εκπατριστούν για να μπορέσουν να εκφρασθούν ελεύθερα. Ένας από αυτούς ήταν ο Βάλτερ Γκρόπιους (Walter Gropius), από τους κορυφαίους Ευρωπαίους αρχιτέκτονες, ο ιδρυτής του περίφημου αισθητικού κινήματος Μπάουχαους (Bauhaus). Ο Gropius μαζί με τον Ελβετό Λε Κορμπυζιέ θεωρούνται οι πρωτοπόροι και μεγάλοι δάσκαλοι της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Ο Gropius σπούδασε αρχιτεκτονική στο Μόναχο και στο Βερολίνο. Το 1910 άνοιξε δικό του αρχιτεκτονικό γραφείο. Χρησιμοποίησε νέα – για την εποχή – υλικά, όπως τον χάλυβα και το γυαλί που συνδυάζουν κατασκευαστικά αλλά και αισθητικά πλεονεκτήματα. Το ‘19 κλήθηκε στη Βαϊμάρη να διευθύνει τη Σχολή Εφαρμοσμένων Τεχνών και την Ακαδημία Καλών Τεχνών. Ο Walter Gropius συνένωσε τις δυο αυτές σχολές στη διεθνώς γνωστή Μπαουχάους. Το Bauhaus έγινε ένα ολόκληρο αισθητικό κίνημα που επηρέασε όχι μόνο την ανάπτυξη της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, αλλά και της ζωγραφικής και των εφαρμοσμένων

209

τεχνών, όπως το έπιπλο, η φωτογραφία και τα είδη υγιεινής και αξεσουάρ του σπιτιού. Το 1923 το Bauhaus μετακομίζει στην πόλη Ντασάου σε νέες εγκαταστάσεις. Το κτίριο που στεγάστηκε θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα έργα του. Εκεί σχεδιάζονται και κατασκευάζονται νέα σύγχρονα σχολικά κτίρια, εργοστάσια, πρότυπα σπίτια και συγκροτήματα κατοικιών σε πολλές πόλεις. Τότε ο Walter Gropius παρουσίασε μια από τις διάσημες δουλειές του, τα χερούλια πόρτας που λέγεται ότι επηρέασαν βαθιά την αισθητική της κατασκευής σπιτιών του αιώνα μας. Το 1933 επικρατεί στην Γερμανία ο Χίτλερ και μεταξύ των επιστημόνων που δέχονται επίθεση από τους ναζί είναι και ο Γκρόπιους, το δε Bauhaus χαρακτηρίζεται ως Ο ναός του Μαρξισμού. Η

Gropiusstadt

στο

Βερολίνο

Το ‘34 καταφεύγει στην Αγγλία και το ‘37 κλήθηκε να διδάξει αρχιτεκτονική στο πανεπιστήμιο Χάρβαρντ των ΗΠΑ. Ως καθηγητής εισήγαγε τις ιδέες και το σχεδιασμό του Bauhaus σε μια ολόκληρη γενιά Αμερικανών αρχιτεκτόνων. Το ‘46 ο Gropius ίδρυσε ένα γραφείο μελετών με τίτλο Συνεργατική των Αρχιτεκτόνων (The Architects CollaborativeTAC). Το γραφείο αυτό σχεδίασε δεκάδες μεγάλα κτίρια στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε όλο τον κόσμο, όπως: το Κέντρο Μεταπτυχιακών Σπουδών του Χάρβαρντ, τον ουρανοξύστη της Παναμέρικαν στη Νέα Υόρκη, το κτίριο της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα, τα πανεπιστήμια της Βαγδάτης και της Μοσούλης στο Ιράκ και πολλά άλλα). 210

Το 1950 επανήλθε στο Βερολίνο και συνέχισε να εργάζεται. Σχεδίασε αρκετά κρατικά και ιδιωτικά κτιριακά συγκροτήματα. Το 1960 κατασκεύασε μια ολόκληρη συνοικία του Βερολίνου που ονομάστηκε Πόλη του Γκρόπιους (Gropiusstadt). Ο Gropius μαζί με το Ελβετό Λε Κορμπυζιέ θεωρούνται οι πρωτοπόροι μεγάλοι δάσκαλοι της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Παραδείγματα νέας γερμανικής αρχιτεκτονικής εκτός από το κτίριο Bauhaus του Γκρόπιους στο Ντεσάου, είναι:  Το εξπρεσιονιστικό Μεγάλο Θέατρο (Großes Schauspielhaus) του αρχιτέκτονα, ζωγράφου και σκηνογράφου Χανς Πέλτσιγκ (Hans Poelzig) στο Βερολίνο και  ο Πύργος του Αϊνστάιν του αρχιτέκτονα Έριχ Μέντελσον (Erich Mendelsohn) στο Πότσδαμ. Το Μεγάλο Θέατρο του

Hans Poelzig

Σημαντικοί επιστήμονες που προσέφεραν πολλά στο γερμανικό αρχιτεκτονικό στυλ ήταν και: Ο αρχιτέκτονας και πολεοδόμος Ερνστ Μάυ (Ernst May), που σχεδίασε την πρωτοποριακή επέκταση της Φρανκφούρτης. Ο αρχιτέκτονας και θεωρητικός Μπρύνο Τάουτ (Bruno Taut), θεωρείται ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος του εξπρεσιονισμού στην αρχιτεκτονική. Στον τομέα του Σχεδίου το Μπαουχάους ήταν κυριολεκτικά ένα ίδρυμα τέχνης που έφερε επανάσταση στα προϊόντα του βιομηχανικού σχεδιασμού. Δημιουργήθηκαν έργα που αντικατόπτριζαν την νέα αισθητική της Γερμανίας της Βαϊμάρης.

211

11.03.03. Λογοτεχνία Δεκάδες γερμανόφωνοι συγγραφείς και ποιητές έδωσαν το ‘παρόν’ τους στην βραχυχρόνια αλλά ελπιδοφόρα περίοδο της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Ο σημαντικότερος Γερμανός πεζογράφος του 20ού αιώνα είναι ο Τόμας Μαν (Thomas Mann). Από νωρίς άρχισε να ασχολείται με την λογοτεχνία και το 1901 δημοσιεύτηκε το πρώτο μυθιστόρημά του με τίτλο Μπούντενμπροκς (Παρακμή μιας οικογένειας), που του εξασφάλισε την αναγνώριση. Ακολούθησαν το Μαγικό Βουνό, ο Θάνατος στη Βενετία, και η απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1929. Ο Τόμας Μαν

Η αντίθεσή του προς τους ναζί, τον υποχρέωσαν να καταφύγει στην Ελβετία, ενώ βρισκόταν στη συγγραφή του επικού του έργου Ο Ιωσήφ και οι αδελφοί του. Το καθεστώς του Χίτλερ του αποστέρησε την ιθαγένεια και τα βιβλία του, καθώς και πολλών άλλων συγγραφέων, κάηκαν δημοσίως στην πυρά. Το ‘38 μετοίκισε στις ΗΠΑ και έγινε Αμερικανός υπήκοος. Μετά τον πόλεμο, αηδιασμένος από τις μακαρθικές διώξεις κατά αριστερών και προοδευτικών διανοουμένων και καλλιτεχνών, έφυγε και εγκαταστάθηκε στην Ελβετία, όπου και πέθανε. Άλλα βιβλία του είναι: Η Λόττε στη Βαϊμάρη με το οποίο ασχολείται με την προσωπικότητα του Γκαίτε, Ο δόκτωρ Φάουστους παραλλαγή του έργου του Γκαίτε ‘Φάουστ’ όμως το τέλος να μην φέρνει τη λύτρωση, αλλά την καταστροφή, Ο εκλεγμένος, Εξομολογήσεις του μεγαλοαπατεώνα Φέλιξ Κρουλ. 212

Ο συγγραφέας Χάινριχ Μαν (Heinrich Mann), δεν είναι τόσο διάσημος και δημοφιλής, όσο ο αδελφός του Τόμας. Άσκησε δριμύτατη κριτική στους ναζί και αμέσως μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, εγκατέλειψε την Γερμανία και κατέφυγε στην Γαλλία και στην Ισπανία και τέλος στις ΗΠΑ. Τα βιβλία του κάηκαν στις μεγάλες πυρές του Μαΐου 1934, μαζί με τα βιβλία δεκάδων άλλων Γερμανών και ξένων συγγραφέων. Ο Έρμαν Έσσε (Hermann Hesse) ήταν ένας ακόμη Γερμανός συγγραφέας και ποιητής που τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 1946. Του απονεμήθηκε επίσης και το βραβείο Γκαίτε. Το πρώτο του μυθιστόρημα Πήτερ Κάμεντσιντ το έγραψε το 1904. Μερικοί τίτλοι έργων του: Κλαίν & Βάγκνερ, Σιντάρτα, Ο λύκος της στέπας, Το μονοπάτι του αλόγου. Ο Hermann Hesse

Ένας από τους σημαντικούς ποιητές της Γερμανίας της Βαϊμάρης ήταν ο Στέφαν Γκεόργκε (Stefan George) από τη Ρηνανία. Το 1914 με το απαισιόδοξο ποίημά του Der Krieg (Ο Πόλεμος) πρόβλεψε την ήττα της χώρας του. Το 1927 τιμήθηκε με το βραβείο Γκαίτε. Ακόμα ένας ποιητής, δοκιμιογράφος και γιατρός ήταν ο Γκόρφριντ Μπεν (Gottfried Benn). Γιος πάστορα, σπούδασε θεολογία και κατόπιν ιατρική. Υπηρέτησε ως στρατιωτικός γιατρός και νεκροτόμος στο Μεγάλο Πόλεμο. Τις εμπειρίες του από τον πόλεμο τις αποτύπωσε στην ποιητική συλλογή Νεκροτομείο και άλλα ποιήματα. Υποστήριξε τον Χίτλερ και τους Ναζί και επιβραβεύτηκε με έδρα στην Πρωσική Ακαδημία. Έγραψε πολλές ποιητικές συλλογές και προτάθηκε πέντε φορές για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, χωρίς όμως να το κερδίσει.

213

Ένας συγγραφέας που έγινε διάσημος για τα έργα του που εξέφραζαν την αντίθεσή του στη φρίκη του πολέμου ήταν ο ΈριχΜαρία Ρεμάρκ (Erich Maria Remarque). Πολέμησε στο δυτικό μέτωπο και το 1917 τραυματίστηκε σοβαρά. Έγραψε το κλασσικό αντιπολεμικό μυθιστόρημά Ουδέν νεότερον από το Δυτικό Μέτωπο, που έγινε best-seller, μεταφράστηκε σε 45 γλώσσες και γυρίστηκε σε κινηματογραφική ταινία. Όταν οι Ναζί ανήλθαν στην εξουσία, ο Ρεμάρκ έφυγε στην Ελβετία. Τα έργα του κάηκαν στην πυρά μαζί με βιβλία δεκάδων άλλων Γερμανών και ξένων συγγραφέων. Το 1943 η αδελφή του καταδικάστηκε για ηττοπάθεια και εκτελέστηκε με αποκεφαλισμό. Ουδέν νεότερον από το Δυτικό Μέτωπο

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Ρεμάρκ έζησε στην Ελβετία. Γνωστά έργα του: Ο Πίσω Δρόμος, Οι Τρεις Σύντροφοι, Η Αψίδα του Θριάμβου (αυτό το βιβλίο πούλησε πέντε εκατομμύρια αντίτυπα), Σπίθα Ζωής, Η Τελευταία Πράξη (αναφέρεται στις τελευταίες ημέρες του Χίτλερ). Αυστριακός εβραϊκής καταγωγής ήταν και ο σατιρικός συγγραφέας, ποιητής και δραματουργός Καρλ Κράους (Karl Kraus). Σατίριζε κυρίως τη γερμανική κουλτούρα και πολιτική. Ο Στέφαν Τσβάιχ τον αποκαλούσε ‘μάστορα της δηλητηριώδους γελοιοποίησης’. Προτάθηκε τρεις φορές για να του δοθεί το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας, αλλά δεν του απονεμήθηκε. Ακόμα ένας Αυστριακός συγγραφέας εβραϊκής καταγωγής ήταν ο Γιόζεφ Ροτ (Joseph Roth), ο οποίος έγινε γνωστός τα χρόνια του Μεσοπολέμου. Όταν οι ναζί ανέλαβαν την εξουσία στη Γερμανία ο Ροτ διείδε τους κινδύνους και κατέφυγε στη

214

Γαλλία λέγοντας: Πρέπει να φύγουμε για να ριχτούν μόνο τα βιβλία μας στην πυρά». Μερικοί τίτλοι έργων του: Ο ιστός της αράχνης, Hotel Savoy, Η εξέγερση, ο βουβός προφήτης, το εμβατήριο Ραντέτσκυ, Ο Λεβιάθαν, Χίλιες και δυο νύχτες. Πασίγνωστος Αυστριακός εβραϊκής καταγωγής ήταν ο Στέφαν Τσβάιχ (Stefan Zweig), ο οποίος την περίοδο της Βαϊμάρης ήταν ο δημοφιλέστερος και πιο πολυμεταφρασμένος συγγραφέας στον κόσμο με περισσότερες από 160 εκδόσεις των έργων του διεθνώς. Μετά την άνοδο των Ναζί στην Εξουσία και την προσάρτηση της Αυστρίας, ο Τσβάιχ κατέφυγε στην Αγγλία, στις ΗΠΑ και κατέληξε στην Βραζιλία. Τον Φεβρουάριο 1942 ο ίδιος και η γυναίκα του, απελπισμένοι για το μέλλον της χώρας τους και της Ευρώπης, αυτοκτόνησαν. Τίτλοι έργων του: Αμόκ, Το Γράμμα μιας Άγνωστης, Φόβος, Φανταστική Νύχτα, 24 ώρες από τη Ζωή μιας Γυναίκας, Σκακιστική Νουβέλα. Ο Στέφαν Τσβάιχ

Ο Άλφρεντ Ντέμπλιν (Alfred Döblin) ήταν συγγραφέας και δοκιμιογράφος, από τους εκπροσώπους του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Το πιο γνωστό έργο του είναι το Μπερλίν Αλεξάντερπλατς ((Berlin Alexanderplatz). Μετά την άνοδο των Ναζί στην εξουσία ο εβραϊκής καταγωγής Ντέμπλιν κατέφυγε στη Γαλλία και κατόπιν στις ΗΠΑ. Άλλα γνωστά έργα του: Χωρίς έλεος, Φωνές από τη Βαϊμάρη, Η δολοφονία της ανεμώνας, Βαβυλώνια περιπλάνηση. Τέλος δεν πρέπει να ξεχάσουμε την νομπελίστα (1966) ποιήτρια και δραματουργό Νέλλυ Σαχς (Nelly Sachs), τα έργα της οποίας εξέφραζαν την απέχθειά της προς την ναζιστική μεταχείριση των Εβραίων της χώρας της.

215

11.03.04. Θέατρο- Κινηματογράφος-Μουσική-Χορός Θέατρο Το Θέατρο του Βερολίνου την εποχή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, ήταν υψηλού επιπέδου και από τις ακμάζουσες μορφές τέχνης της εποχής. Συναγωνιζόταν την ζωντάνια και λάμψη του θεάτρου του Παρισιού. Σε αυτό συνέβαλαν σπουδαίοι θεατρικοί συγγραφείς όπως ο (γνωστός μας από τη βραχύβια Σοβιετική Δημοκρατία της Βαυαρίας της οποίας υπήρξε πρόεδρος) Ερνστ Τόλλερ (Ernst Toller) και ο δημιουργός του αποκαλούμενου ‘επικού θεάτρου’ ποιητής, δραματουργός σκηνοθέτης και ηθοποιός Μπέρτολτ Μπρεχτ (Bertolt Brecht). Σημαντικοί επίσης θεατρικοί συγγραφείς της εποχής ήταν και οι: Ο Ερνστ Τόλλερ

 Ο νομπελίστας (1912) Γκέρχαρτ Χάουπτμαν (Gerhart Hauptmann). Έργα του: Οι υφαντές, Ρόζα Μπερντ, Η Αννέλα πάει στον παράδεισο, Πριν το ηλιοβασίλεμα

 Γκεόργκ Κάιζερ (Georg Kaiser), τα έργα του οποίου (όπως και του Χάουπτμαν) παίζονταν στις περισσότερες θεατρικές αίθουσες της Γερμανίας. Ο Κάιζερ συνεργάστηκε με τον συνθέτη Κουρτ Βάιλ (Kurt Weill). Ο Βάιλ ‘έντυσε’ μουσικά και πολλά από τα έργα του Μπρεχτ. Έργα του: Οι Αστοί του Καλαί, Οι Κηπουροί της Τουλούζης, Ημέρα Οκτωβρίου.

 Ο Αυστριακός Άρτουρ Σνίτσλερ (Arthur Schnitzler), από τους σημαντικούς εκπροσώπους του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Έργα του: Λιμπελάι, Ανατόλ, το ερωτικό γαϊτανάκι.

216

Ένας σπουδαίος Γερμανός, ο συγγραφέας, ποιητής, σκηνοθέτης και θεωρητικός του θεάτρου, ήταν ο Μπέρτολτ Μπρεχτ (Bertolt Brecht). Στρατεύτηκε στον Μεγάλο Πόλεμο και από το μέτωπο είναι εμπνευσμένο το πρώτο του θεατρικό έργο Βάαλ. Τα επόμενα έργα του Ταμπούρλα μέσα στη νύχτα και Στη ζούγκλα των πόλεων, παίζονται σε θέατρα του Μονάχου και ο Μπρεχτ γίνεται γνωστός ως προοδευτικός συγγραφέας, αλλά μπαίνει στη λίστα προγραφών του Χίτλερ. Ακολούθως γράφει την κωμωδία Ο άντρας είναι άντρας και εκδίδει την ποιητική του συλλογή Το προσευχητάρι της τσέπης. Ο Μπρεχτ συνεργάζεται με τον συνθέτη Κουρτ Βάιλ (Kurt Weil) ο οποίος γράφει την εξαιρετική μουσική για το σπουδαίο έργο του Όπερα της Πεντάρας, που ανεβαίνει στο Βερολίνο με μεγάλη επιτυχία. Ακολούθησαν αρκετά μεταξύ των οποίων Η πτήση του Λίντμπεργκ, Η Αγία Ιωάννα των σφαγείων, Η Μάνα. Αμέσως μετά την άνοδο του Χίτλερ ο Μπρεχτ εγκαταλείπει στη Γερμανία. Στο Παρίσι, την ίδια εποχή που στο Βερολίνο καίνε τα βιβλία του, ανεβάζει Τα εφτά θανάσιμα αμαρτήματα των μικροαστών και το Τρόμος και αθλιότητα του Τρίτου Ράιχ. Ταξιδεύει στη Δανία, την Ελβετία (εκεί αρχίζει το Ο βίος του Γαλιλαίου), Σουηδία, Φινλανδία, Μόσχα και καταλήγει στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Πάντα παραγωγικός ο Μπρεχτ γράφει μεταξύ άλλων και τα: Η Μάνα-Κουράγιο, Ο Καλός άνθρωπος του Σετσουάν, Ο Κύριος Πούντιλα και ο δούλος του Μάτι, Ο Κύκλος με την κιμωλία, Η άνοδος και η πτώση του Αρτούρο Ούι . Ανάμεσα στους διωχθέντες από τον μακαρθισμό πνευματικούς ανθρώπους στις ΗΠΑ, δεν έλειψε φυσικά και ο Μπρεχτ. Γυρίζει στο Ανατολικό Βερολίνο, όπου με τη γυναίκα του και ηθοποιό 217

Χέλενε Βάιγκελ (Helene Weigel) θα εγκατασταθούν στο θέατρο Berliner Ensemble και θα δίνουν συνεχώς παραστάσεις. Έγραψε δυο θεωρητικά έργα το Μικρό όργανο για το Θέατρο και το Η διαλεκτική στο Θέατρο. Αν και ο Μπρεχτ τιμήθηκε πολλές φορές από το καθεστώς της Ανατολικής Γερμανίας, η όπερά του Λούκουλος ενόχλησε το κομματικό κατεστημένο και το θέατρο σταμάτησε τις παραστάσεις του για λίγους μήνες. Πέθανε το 1956. Στην αίγλη του γερμανικού θεάτρου του μεσοπολέμου, συνέβαλαν – εκτός του Μπρεχτ – και αρκετοί σκηνοθέτες. Αξίζει να αναφερθούν δυο από αυτούς: Ο Αυστριακός Μαξ Ράινχαρτ (Max Reinhardt) υπήρξε σκηνοθέτης του θεάτρου και του κινηματογράφου. Η Όπερα της Πεντάρας στο Berliner Ensemble

Σκηνοθέτησε με επιτυχία πολλά έργα κλασικών συγγραφέων, μεταξύ των οποίων: Σοφοκλή, Αριστοφάνη, Σαίξπηρ και Όσκαρ Ουάιλντ. Συνεργάστηκε με τους πιο γνωστούς ηθοποιούς της εποχής. Ο Έρβιν Πισκατόρ (Erwin Piscator) ήταν σκηνοθέτης του θεάτρου και θεατρικός παραγωγός. Όπως και ο Μπρεχτ, έδωσε έμφαση στο κοινωνικό και πολιτικό χαρακτήρα των έργων που ανέβαζε. Απέκτησε δική του θεατρική αίθουσα όπου παίχτηκαν έργα των Γκόρκι, Τολστόι, Σίλερ, Ρομαίν Ρολάν. Μετά την άνοδο των Ναζί στην εξουσία, κατέφυγε στην Ν. Υόρκη, όπου και ίδρυσε δική του θεατρική σχολή. Μεταξύ των μαθητών του ήταν οι: Χάρι Μπελαφόντε, Μάρλον Μπράντο, Τόνι Κέρτις, Μπεν Γκαζάρα, Γουόλτερ Ματάου, Ροντ Στάιγκερ και άλλοι.

218

Κινηματογράφος Τα πρώτα χρόνια της εποχής της Βαϊμάρης οι μόνες ταινίες που προβάλλονταν στις κινηματογραφικές αίθουσες ήταν βωβές. Φυσικά όπως και σε όλη την Ευρώπη, κυριαρχούσαν τα φιλμ του Χόλυγουντ και οι αστέρες του αμερικανικού κινηματογράφου ήταν πασίγνωστοι και δημοφιλείς σε όλο τον κόσμο. Τα πρώτα έργα των Γερμανών σκηνοθετών ανήκαν στο ρεύμα του εξπρεσιονισμού και η ατμόσφαιρά τους ήταν μυστηριώδης και εφιαλτική. Η ταινία Το Εργαστήρι του Δρ. Καλιγκάρι (Das Cabinet des Dr. Caligari) του Γερμανοεβραίου σκηνοθέτη Ρόμπερτ Βίνε (Robert Wiene). Το Εργαστήρι του Δρ. Καλιγκάρι

Η ταινία αυτή που προβλήθηκε στις κινηματογραφικές αίθουσες το 1920, θεωρείται ορόσημο στην ιστορία του κινηματογράφου και αντιπροσωπευτικό δείγμα του γερμανικού εξπρεσιονιστικού κινηματογράφου. Το 1933 οι Ναζί απαγόρευσαν την προβολή της ταινίας, που την χαρακτήρισαν ‘προϊόν εκφυλισμένης τέχνης’. Το 1922 ο σκηνοθέτης Φρίντριχ-Βίλχεμ Μούρναου (FriedrichWilhelm Murnau) παρουσιάζει στις αίθουσες την ταινία τρόμου Νοσφεράτου15, μια Συμφωνία Φρίκης (Nosferatu, eine Symphonie des Grauens). Πρόκειται για μια ακόμα ταινία του γερμανικού εξπρεσιονισμού που αναπαράγει τον θρύλο του κόμη Δράκουλα των Καρπαθίων, τον οποίο είχε περιγράψει από το 1897 στο Η λέξη Νοσφεράτου δεν σημαίνει τίποτε στη γερμανική ή άλλη ευρωπαϊκή γλώσσα. Μια θεωρία υποστηρίζει το προέρχεται από την ελληνική λέξη ‘νοσοφόρος’, επειδή ο Νοσφεράτου φέρνει μαζί του την πανούκλα όταν επισκέπτεται την πόλη της Βρέμης 15

219

βιβλίο του με τίτλο Δράκουλας ο Ιρλανδός συγγραφέας Μπραμ Στόκερ (Bram Stoker). O σκηνοθέτης της ταινίας Μούρναου δεν δέχτηκε να δώσει δικαιώματα στους κληρονόμους του συγγραφέα και η χήρα Stoker στράφηκε δικαστικώς εναντίον του. Το δικαστήριο τη δικαίωσε και διέταξε την κατάσχεση όλων των αντιγράφων της ταινίας. Κάποια από αυτά διασώθηκαν και η ταινία υπάρχει ακόμα. Τη μουσική, η οποία παιζόταν από ορχήστρα κατά τη διάρκεια της προβολής της ταινίας έγραψε ο συνθέτης Χανς Έρντμαν (Hans Erdmann), ο οποίος έγραψε και τη μουσική για πολλές ακόμα κινηματογραφικές ταινίες. Ο Μούρναου γύρισε αρκετές ακόμα γερμανόφωνες ταινίες πριν μεταναστεύσει τις ΗΠΑ. Μια από αυτές ήταν η: Φάουστ, ένας γερμανικός μύθος (Faust, Eine deutsche Volkssage). Δόκτωρ Μαρκούζε

Η ταινία είναι βωβή, προβλήθηκε το 1927 και είναι βασισμένη στο ομώνυμο έργο του Γκαίτε. Ο διασημότερος σκηνοθέτης της περιόδου της Βαϊμάρης ήταν ασφαλώς ο Αυστριακός Φριτς Λανγκ (Fritz Lang), γνωστός κυρίως για τρία έργα. Τα φιλμ αυτά αποτελούν έξοχα δείγματα του γερμανικού εξπρεσιονισμού στον κινηματογράφο. Το πρώτο, που προβλήθηκε το 1922, ήταν το Δρ. Μαρκούζε, ο παίκτης (Dr. Mabuse der Spieler), μια βωβή ταινία διαρκείας 4,30’ ωρών. Στη γερμανική γλώσσα το επίθετο der Spieler μπορεί να μεταφραστεί και ως: τζογαδόρος, κουκλοπαίκτης ή ηθοποιός. Ο χαρακτήρας του Δρ. Μαρκούζε του Φριτς Λανγκ ενσωματώνει και τις τρεις αυτές ιδιότητες. Η ταινία, που περιγράφεται ως «μια περίεργη

220

ιστορία που απεικονίζει τη διαφθορά και το κοινωνικό χάος του Βερολίνου της εποχής της Βαϊμάρης», έγινε σύντομα πολύ δημοφιλής στο γερμανόφωνο κοινό. Η ταινία αυτή είχε συνέχεια με την ομιλούσα Η Διαθήκη του Δρ. Μαμπούζε (Das Testament der Dr Mabuse) που προβλήθηκε το 1933, δυο μήνες μετά την άνοδο των Ναζί στην εξουσία, αλλά απαγορεύτηκε από τον Γκέμπελς. Αμέσως μετά, ο Φριτς Λανγκ πήγε στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου εργάστηκε επί είκοσι χρόνια ως σκηνοθέτης πολλών αμερικανικών ταινιών. Το τρίτο αλλά όχι τόσο δημοφιλές (στην πραγματικότητα ήταν εισπρακτική αποτυχία) δημιούργημα του Φριτς Λανγκ είναι η – βωβή - δραματική επική ταινία επιστημονικής φαντασίας (διαρκείας 153’) Μετρόπολις (Metropolis). Μετρόπολις του Λανγκ

Η πλοκή της λαμβάνει χώρα σε μία μελλοντική αστική δυστοπία, και αφηγείται την ιστορία του Φέντερ και μιας εργάτριας της Μαρίας. Οι δυο τους προσπαθούν να εξαλείψουν το χάσμα που χωρίζει την πόλη τους. Οι πλούσιοι ζουν στα φωτεινά υψηλά τμήματα της πόλης, ενώ οι εργάτες στα βρώμικα και σκοτεινά κατώτερα τμήματα. Το θέμα της ταινίας συνδέεται με τις δυο ισχυρές ιδεολογίες της εποχής εκείνης, τον φασισμό και τον κομμουνισμό. Τα γυρίσματα ξεκίνησαν το 1925 και η ταινία προβλήθηκε για πρώτη φορά το 1927. Τα σκηνικά είναι επηρεασμένα από το Μπάουχαους και τον Φουτουρισμό. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 άρχισε – παράλληλα με τις βωβές – άρχισε η μαζική παραγωγή κινηματογραφικών ταινιών με ήχο (ομιλούσες). Οι σκηνοθέτες ξεκίνησαν να γυρίζουν 221

ταυτόχρονα ταινίες σε δυο ή περισσότερες γλώσσες (γερμανικά και γαλλικά ή και αγγλικά). Από τις πρώτες που γυρίστηκαν σε γαλλική και σε γερμανική έκδοση ήταν το δημοφιλές μιούζικαλ Η όπερα της πεντάρας (Die Dreigroschenoper) με σκηνοθέτη τον Αυστριακό ηθοποιό και σεναριογράφο Γκέοργκ Παμπστ (Georg Pabst). Το αρνητικό φιλμ της γερμανικής έκδοσης κατέστρεψαν οι Ναζί το 1933. Γυρίστηκε και πάλι μετά τον πόλεμο. Στο ίδιο σενάριο βασίστηκε και το ομώνυμο θεατρικό έργο που ανέβασε με μεγάλη επιτυχία ο Μπρεχτ. Ένα ακόμα κινηματογραφικό έργο με μεγάλη εισπρακτική επιτυχία ήταν και Ο Μπλε Άγγελος (Der blaue Engel), με σκηνοθέτη τον επίσης Αυστριακό Γιόσεφ φον Στέρνμπεργκ (Josef von Sternberg), ο οποίος συνέχισε την καριέρα του στην Αμερική με πλήθος ταινιών στο ενεργητικό του. Αφίσα της ταινίας Ο Μπλε Άγγελος

Το σενάριο της ταινίας Ο Μπλε Άγγελος, βασίστηκε σε μυθιστόρημα του Heinrich Mann και απεικονίζει το ειδύλλιο μεταξύ ενός Βερολινέζου καθηγητή και μιας χορεύτριας του καμπαρέ. Η ταινία αυτή ανέδειξε μια ηθοποιό που γνώρισε σύντομα αναγνώριση στο κόσμο τους κινηματογράφου και ακολούθησε μεγάλη καριέρα την Μάρλενε Ντήτριχ (Marlene Dietrich,. Μια μεγάλη καλλιτέχνις, που δεν συμβιβάστηκε ποτέ με το καθεστώς των Ναζί, ήταν η τραγουδίστρια και ηθοποιός του κινηματογράφου, ένας θρύλος της οθόνης, η Μάρλενε Ντήτριχ (Marlene Dietrich). Ξεκίνησε την καριέρα της το 1923, αλλά αυτό που την απογείωσε ως μεγάλη σταρ στο κινηματογραφικό στερέωμα, ήταν ο ρόλος της αισθησιακής τραγουδίστριας 222

καμπαρέ Λόλα-Λόλα στο φιλμ του 1930 Γαλάζιος Άγγελος. Πριν ακόμα προβληθεί η ταινία η Μάρλενε αποδέχθηκε ένα δελεαστικό συμβόλαιο στις ΗΠΑ. Πρωταγωνίστησε σε πολλές ταινίες όπως Μαρόκο, Η ατιμασμένη, ο Κήπος του Αλλάχ, Φλόγα και Πάθος, Ο δολοφόνος έρχεται κάθε βράδι, Ο άρχων του τρόμου, Μάρτυρας κατηγορίας, Η δίκη της Νυρεμβέργης και συνεργάστηκε με σπουδαίους σκηνοθέτες όπως ο Ουάιλντερ, ο Χίτσκοκ, ο Όρσον Γουέλλες. Την εποχή του πολέμου ήταν δημοφιλέστατη και στα δυο αντίπαλα στρατόπεδα. Οι Γερμανοί αλλά και οι Βρετανοί και Αμερικανοί στρατιώτες άκουγαν με ενθουσιασμό και τραγουδούσαν το τραγούδι της, Λιλί Μαρλέν (το είχε πρωτοτραγουδήσει η Λάλε Άντερσον). Όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες μπήκαν στο πόλεμο, η Μάρλενε διασκέδαζε τους Αμερικανούς στρατιώτες με συχνές επισκέψεις στις εμπόλεμες περιοχές. Η Μάρλενε Ντήτριχ

Μουσική-Χορός Συναντήσαμε ήδη τον σπουδαίο συνθέτη και στενό συνεργάτη του Μπρεχτ Κουρτ Βάιλ (Kurt Weill) και τον μουσικό Χανς Έρντμαν (Hans Erdmann). Θα αναφέρομε λίγους ακόμα από τους μουσικοσυνθέτες που συνέβαλαν στην προώθηση της μοντέρνας μουσικής στη Γερμανία της Βαϊμάρης:  Ο Άρνολντ Σένμπεργκ (Arnold Schönberg) ήταν Αυστριακός συνθέτης, θεωρητικός της μουσικής και ζωγράφος. Η δράση του συνδέθηκε με το μουσικό εξπρεσιονιστικό κίνημα της εποχής.

223

 Ο Χανς Άισλερ (Hanns Eisler) Γερμανός συνθέτης και θεωρητικός της μουσικής, μαθητής του Άρνολντ Σένμπεργκ. Ήταν από τους συνεργάτες του Μπέρτολτ Μπρεχτ και ως κομμουνιστής, οπαδός της αποκαλούμενης αγωνιστικής μουσικής (Kampfmusik). Έγραψε πάνω από 600 τραγούδια, μουσική για 40 θεατρικά έργα και για άλλες τόσες ταινίες του κινηματογράφου.  Ο Πάουλ Ντεσάου (Paul Dessau), πολυβραβευμένος Γερμανός συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας. Συνέθεσε όπερες, συμφωνικά και χορωδιακά έργα, τραγούδια, και μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο.  Ο Ρίχαρντ Στράους (Richard Strauss), σπουδαίος Γερμανός μουσικοσυνθέτης, διευθυντής ορχήστρας, ενορχηστρωτής του 19ου και 29ού αιώνα. Συνέθεσε όπερες, χορωδιακά, μουσική δωματίου και μελοποιημένα ποιήματα (Lieder). Η Μαίρη Γουίνγκμαν

Θα αναφέρουμε ακόμα δυο προσωπικότητες που έθεσαν τα θεμέλια της ανάπτυξης του σύγχρονου χορού: Ο Ρούντολφ φον Λαμπάν (Rudolf von Laban), Αυστριακός χορευτής και θεωρητικός του χορού. Θεωρείται ο πατέρας του εξπρεσιονιστικού χορού και από τις εξέχουσες προσωπικότητες στην ιστορία του χορού. Και η Μαίρη Γουίνγκμαν (Mary Wigman), Γερμανίδα χορεύτρια και χορογράφος, πρωτοπόρος του εξπρεσιονιστικού χορού και της χοροθεραπείας (dance therapy). Από τις εμβληματικές προσωπικότητας της γερμανικής κουλτούρας της Βαϊμάρης. 224

Ευρετήριο ονομάτων Adorno Theodor (Τεοντόρ Αντόρνο,1903-69): Εβραϊκής καταγωγής Γερμανός κοινωνιολόγος, φιλόσοφος και μουσικολόγος 193,201 Arendt Hannah (Χάνα Άρεντ, 1906-75): Διάσημη εβραϊκής καταγωγής Γερμανίδα φιλόσοφος και μαρξίστρια. Μαθήτρια και ερωμένη του ναζιστή φιλόσοφου Heidegger. Μετά την άνοδο των Ναζί στην εξουσία η Χάνα κατέφυγε στις ΗΠΑ όπου διέπρεψε 199 Artelt Karl (Καρλ Άρτελτ, 1890-1981): Ναύτης, από τους επικεφαλής της εξέγερσης των ναυτών του Κιέλου (1917) 23 Auschner Rudolf (Ρούντολφ Άουσνερ, 1926-1944): Πιστός της αίρεσης των Μαρτύρων του Ιεχωβά, αρνήθηκε να υπηρετήσει στο στρατό και να κρατήσει όπλο, πράγμα που απαγόρευε η θρησκεία του. Δικάστηκε από στρατοδικείο, καταδικάστηκε σε θάνατο και αποκεφαλίστηκε σε ηλικία μόλις 18 ετών 163 Baden (von) Max (Μαξ της Βάδης, 1867-1929): Γερμανός πρίγκιπας, συγγενής του Κάιζερ Γουλιέλμου, γνωστός για τα δημοκρατικά του φρονήματα. Καγκελάριος για 6 ημέρες το 1919 22,28,29 Bauer Gustav (Γκούσταφ Μπάουερ, 1870-1944): Γερμανός πολιτικός (SPD), καγκελάριος του Ράιχ 1929-20 52,58,65, 67 Beck Ludwig (Λούντβιχ Μπέκ, 1880-1944): Γερμανός στρατηγός. Την 20ή Ιουλίου 1944, συμμετείχε στη συνομωσία και την απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ, συνελήφθη και εκτελέστηκε. 166 Beckmann Max (Μαξ Μπέκμαν, 1884-1950), Γερμανός εξπρεσιονιστής ζωγράφος και γλύπτης 206,207 Belling Rudolf (Ρούντολφ Μπέλινγκ, 1886-1972): Γερμανός γλύπτης και ζωγράφος 207 Beneš Edvard (Έντβαρντ Μπένες, 1884-1948): Τσεχοσλοβάκος πολιτικός. Το 1938 ήταν πρόεδρος της χώρας του και παραιτήθηκε όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν και την κατέλαβαν 178,181 Benjamin Walter -Βάλτερ Μπέντζαμιν (1892-1940), Εβραϊκής καταγωγής Γερμανός μαρξιστής φιλόσοφος 200

225

Bernstein Eduard (Έντουαρντ Μπέρνσταϊν, 1850-1932), Γερμανός πολιτικός, θεωρητικός του SPD

Bismarck (von), Otto (Όττο φον Μπίσμαρκ, 1815-98): Καγκελάριος της Πρωσίας (και της ενωμένης Γερμανίας) επί 28 χρόνια (18521890). Από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας και ο πρωτεργάτης της ενοποίησης της Γερμανίας. Έμεινε γνωστός ως Ο Σιδηρούς Καγκελάριος. 4 Bloch Ernst (Ερνστ Μπλοχ, 1885-1977), Εβραϊκής καταγωγής Γερμανός μαρξιστής φιλόσοφος 203 Blomberg (von) Werner (Βέρνερ φον Μπλόμπεργκ, 1878-1946): Γερμανός στρατιωτικός, διετέλεσε υπουργός Άμυνας στην πρώτη κυβέρνηση του Χίτλερ 140,161 Bohr Niels (Νηλς Μπορ, 1885-1962): Διάσημος νομπελίστας Δανός φυσικός, από τους θεμελιωτές της Κβαντικής Φυσικής. 197 Born Max (Μαξ Μπορν, 1882-1970): Νομπελίστας Γερμανοεβραίος φυσικομαθηματικός 198 Bothe Walther (Βάλτερ Μπότε, 1891-1957): Γερμανός νομπελίστας πυρηνικός φυσικός 198 Braun Otto (Όττο Μπράουν, 1872-1955): Γερμανός πολιτικός (SPD). Διετέλεσε πρωθυπουργός της Πρωσίας και υποψήφιος Πρόεδρος της Δημοκρατίας το 1925 107,108 Brecht Berthold (Μπέρτολτ Μπρεχτ, 1898-1956): Διεθνούς αναγνώρισης Γερμανός ηθοποιός, δραματουργός, σκηνοθέτης και ποιητής, αποκαλούμενος ‘πατέρας του επικού θεάτρου’. Έφυγε από τη ναζιστική Γερμανία και κατέφυγε στη Γαλλία, τη Σουηδία, τη Ρωσία και τις ΗΠΑ. Διώχθηκε κατά την περίοδο των μακαρθικών διώξεων και επέστρεψε στο Βερολίνο 37 Briand Aristide (Αριστίντ Μπριάν, 1862-1932): Πρωθυπουργός της Γαλλίας (11 φορές!). Ως υπουργός Εξωτερικών τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης 1926, μαζί με τον Γερμανό ομόλογό του Γκούσταφ Στρέζεμαν 110-111 Brüning Heinrich (Χάινριχ Μπρύνινγκ, 1885-1970): Γερμανός πολιτικός, καγκελάριος 1930-32 119,121-123,126,128,148

226

Chamberlain Neville (Νέβιλ Τσάμπερλαιν, 1869-1940): Βρετανός πολιτικός, διετέλεσε πρωθυπουργός 1937-40. Υπέγραψε τις Συμφωνίες του Λοκάρνο (τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης 1925) και του Μονάχου. Το 1939 κήρυξε τον πόλεμο στη Γερμανία 110,177 Ciano Galeazzo (Γκαλεάτσο Τσιάνο, 1904-44): Ιταλός πολιτικός και διπλωμάτης, γαμπρός του Μουσολίνι, υπουργός Εξωτερικών και εξέχον μέλος του φασιστικού κόμματος. Όταν πήρε θέση υπέρ της καθαίρεσης του Μουσολίνι, συνελήφθη και τουφεκίστηκε. 171 Coolidge Calvin (Κάλβιν Κούλιτζ, 1872-1933): Αμερικανός πολιτικός, 30ός πρόεδρος της χώρας του 1923-29 101 Cuno Wilhelm (Βίλχελμ Κούνο, 1876-1933): Γερμανός επιχειρηματίας, καγκελάριος του Ράιχ 1922-23 85,86,90 Daladier Édouard (Εντουάρ Νταλαντιέ, 1884-1970): Γάλλος πολιτικός, τρεις φορές πρωθυπουργός. Το 1938 υπέγραψε την διαβόητη Συμφωνία του Μονάχου, με την οποία γινόταν αποδεκτή η κατάληψη της Τσεχοσλοβακίας από τη ναζιστική Γερμανία 172-177 Dawes Charles (Τσαρλς Ντόουζ, 1865-1951): Αμερικανός τραπεζίτης και διπλωμάτης, διετέλεσε αντιπρόεδρος των ΗΠΑ. Τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης 1925 100,101 Dessau Paul (Πάουλ Ντεσάου, 1894-1979): Γερμανός συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας. Συνέθεσε όπερες, συμφωνικά έργα, μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο 224 Dietrich Marlene (Μάρλενε Ντίντρηχ, 1901-92): Γερμανίδα ηθοποιός με διεθνή αναγνώριση και καριέρα 222 Dix Otto (Όττο Ντιξ, 1891-1969): Εξπρεσιονιστής Γερμανός ζωγράφος και χαράκτης 206 Döblin Alfred (Άλφρεντ Ντέμπλιν, 1878-1957): Γερμανοεβραίος εξπρεσιονιστής συγγραφέας 215 Dollfuss Engelbert (Ένγκελμπερτ Ντόλφους, 1892-1934): Καγκελάριος της Αυστρίας (1932-34). Δολοφονήθηκε από Αυστριακούς Ναζί, προκειμένου να μην εμποδίσει την προσάρτηση της χώρας του στη Γερμανία 175-176

227

Ebert Friedrich (Φρίντριχ Έμπερτ, 1871-1925): Γερμανός πολιτικός (SPD), καγκελάριος και πρώτος Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης 28,29,34,41,57,65,67,72,74,77,80,97,103,106 Eckart Dietrich (Ντίτριχ Έκαρτ, 1868-1923), Γερμανός ακροδεξιός δημοσιογράφος, φίλος και σύντροφος του Χίτλερ 92 Einhorn Emil (Εμίλ Άινχορν): Αρχηγός της Αστυνομίας Βερολίνου οπαδός της άκρας αριστεράς. Η απόλυσή του το 1919, προκάλεσε κύμα διαδηλώσεων και ταραχών 34 Einstein Albert (Άλμπερτ Αϊνστάιν,1879-1955): Νομπελίστας Εβραϊκής καταγωγής Γερμανός φυσικός και από τους σημαντικότερους επιστήμονες της ιστορίας. 192,196 Eisler Hanns (Χανς Άισλερ): Γερμανός συνθέτης και θεωρητικός της μουσικής 223 Eisner Kurt (Κουρτ Άισνερ, 1867-1919): Εβραϊκής καταγωγής Βαυαρός πολιτικός (SPD), πρόεδρος του Ελεύθερου Κράτος της Βαυαρίας. Δολοφονήθηκε από φανατικό αναρχικό 26, 44 Erdmann Hans (Χανς Έρντμαν, 1882-1942): Μουσικοσυνθέτης, ‘έντυσε’ με τη μουσική του πολλές γερμανικές κινηματογραφικές ταινίες 220,223 Ernst Max (Μαξ Ερνστ, 1891-1976): Ζωγράφος και γλύπτης, από τους εκπροσώπους του γερμανικού σουρεαλισμού 204 Erzberger Matthias (Ματίας Έρτσμπεργκερ, 1875-1921): Γερμανός πολιτικός, αντικαγκελάριος και υπουργός Οικονομικών 1919-20. Υπέγραψε τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας. Δολοφονήθηκε από φανατικό ακροδεξιό. 18,30,51,63,75,82

Fehrenbach Constantin (Κονσταντίν Φέρενμπαχ, 1852-1926): Γερμανός πολιτικός, χρημάτισε καγκελάριος 1920-21

Felixmüller Conrad (Κόνραντ Φελιξμύλερ, 1897-1977): Γερμανός εξπρεσιονιστής ζωγράφος και χαράκτης

207

Foch Ferdinand (Φερδινάνδος Φος,1851-1929): Γάλλος στρατάρχης, υπέγραψε την ανακωχή εκ μέρους των Συμμάχων 30 Freud Sigmund (Σίγκμουντ Φρόιντ, 1856-1939): Αυστριακός ψυχαναλυτής ο ‘πατέρας της ψυχολογίας’ 201

228

Frick Wilhelm (Βίλχελμ Φρικ, 1877-1846): Σημαίνον στέλεχος του ναζιστικού κόμματος έμπιστος του Χίτλερ και υπουργός Εσωτερικών της ναζιστικής διακυβέρνησης. Δικάστηκε στη Νυρεμβέργη, για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας καταδικάστηκε σε θάνατο και απαγχονίστηκε 140 Fromm Erich (Έριχ Φρομ, 1900-1980): ψυχολόγος, ψυχαναλυτής, κοινωνιολόγος και φιλόσοφος 193,201 George Stefan (Στέφαν Γκεόργκε, 1868-1933): Γερμανός ποιητής. Με το απαισιόδοξο ποίημά του Der Krieg (Ο Πόλεμος) πρόβλεψε την ήττα της χώρας του. 228 Goebbels Joseph (Γιόζεφ Γκέμπελς, 1897-1945): Ο προπαγανδιστής του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος και γκαουλάιτερ του Βερολίνου, έμπιστος του Χίτλερ, από τα σημαντικότερα στελέχη του χιτλερικού καθεστώτος. Αυτοκτόνησε με τη γυναίκα του την επομένη του θανάτου του Φύρερ. Πριν την αυτοκτονία του ζεύγους, η γυναίκα του είχε χορηγήσει στα έξι παιδιά τους την ώρα του ύπνου τους αμπούλες με δηλητήριο και φυσικά πέθαναν 112… τέλος Gottfried Benn (Γκόρφριντ Μπεν, 1886-1956): Γερμανός ποιητής. Προτάθηκε πέντε φορές για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 213 Göring Hermann (Χέρμαν Γκαίρινγκ, 1893-1946): Εξέχον μέλος του ναζιστικού κόμματος, Χρημάτισε υπουργός, αντικαγκελάριος και πρόεδρος του Reichstag. Δικάστηκε για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας καταδικάστηκε σε θάνατο. Αυτοκτόνησε λίγο πριν την εκτέλεση της ποινής του. 92,135,139,140,146-148,180 Gösch Paul (Πάουλ Γκος, 1885-1940): Γερμανός εξπρεσιονιστής ζωγράφος και αρχιτέκτονας. Δολοφονήθηκε σε στρατόπεδο με το πρόγραμμα ευθανασίας ψυχικώς νοσούντων 208 Gropius Walter (Βάλτερ Γκρόπιους, 1883-1969): Κορυφαίος Γερμανός αρχιτέκτονας αρχιτέκτονας, ιδρυτής Bauhaus 70,193,209 Grosz George (Γκέοργκ Γκρος, 1893-1959): Γερμανός εξπρεσιονιστής Ζωγράφος και χαράκτης 206 Hahn Otto (Όττο Χαν, 1879-1968): Νομπελίστας Γερμανός πυρηνικός φυσικός, ο πατέρας της πυρηνικής χημείας 195

229

Hauptmann Gerhart (Γκέρχαρτ Χάουπτμαν, 1862-1946): Γερμανός θεατρικός συγγραφέας, Νόμπελ Λογοτεχνίας 1912. 216 Hausmann Raoul (Ραούλ Χάουσμαν, 1886-1971): Αυστριακός ντανταϊστής ζωγράφος, γλύπτης και φωτογράφος 204 Heckel Erich (Έριχ Χέκελ, 1883-1970): Γερμανός ζωγράφος 207 Heidegger Martin (Μάρτιν Χάιντεγκερ, 1889-1976): Γερμανός φιλόσοφος, γνωστός για τα φιλοναζιστικά του φρονήματα και την ερωτική του σχέση με την εβραϊκής καταγωγής μαθήτριά του και μαρξίστρια φιλόσοφο Χάνα Άρεντ 199,200,225 Heisenberg Werner (Βέρνερ Χάιζενμπεργκ, 1901-1976): Νομπελίστας φυσικός που συνέβαλε στη θεμελίωση της Κβαντομηχανικής 197 Held Heinrich (Χάινριχ Χελντ, 1868-1938): Γερμανός καθολικός πολιτικός, πρωθυπουργός της Βαυαρίας και υποψήφιος Πρόεδρος της Δημοκρατίας το 1925 107,108 Hellpach Willy (Βίλυ Χέλπαχ, 1877-1955): Γερμανός συντηρητικός πολιτικός. Υποψήφιος Πρόεδρος της Δημοκρατίας το 1925 107,108 Hess Rudolf (Ρούντολφ Ες, 1894-1987): Κορυφαίο στέλεχος του Ναζιστικού Κόμματος, υπαρχηγός του Χίτλερ. Επιχείρησε να διαπραγματευτεί συνθήκης ειρήνης με τη Βρετανία. Δικάστηκε στη Νυρεμβέργη και καταδικάστηκε σε ισόβια. Αυτοκτόνησε στη φυλακή 92,96 Hess Victor (Βίκτορ Ες, 1883-1964): Νομπελίστας Αυστριακός φυσικός. Ανακάλυψε τις κοσμικές ακτίνες 198 Hesse Hermann (Χέρμαν Έσσε, 1877-1962): Γερμανός συγγραφέας, ποιητής και ζωγράφος 213 Hindenburg (von), Paul (Πάουλ φον Χίντενμπουργκ, 1847-1934): Γερμανός φιλομοναρχικός στρατιωτικός, (στρατάρχης). Εξελέγη δυο φορές Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Παρά τους δισταγμούς και επιφυλάξεις του, ενέδωσε στις πιέσεις και παρέδωσε την καγκελαρία στον Χίτλερ 56…. Τέλος Hirschfeld Magnus (Μάγκνους Χίρσφελντ, 1868-1935): Γερμανός γιατρός, σεξολόγος, εβραϊκής καταγωγής 201

230

Hitler Adolf (Άντολφ Χίτλερ, 1889-1945): Αυστριακής καταγωγής Γερμανός, ηγέτης του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος, Φύρερ, Της Γερμανίας. Προκάλεσε τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτοκτόνησε όταν η Γερμανία είχε καταρρεύσει 47…. Τέλος Höch Hannah -Χάνα Χοχ (1879-1978): Γερμανίδα καλλιτέχνης, εκπρόσωπος του ντανταϊστικού κινήματος Νταντά, πρωτοπόρος του φωτομοντάζ 207 Hoffman Johannes (Γιοχάνες Χόφμαν, 1867-1930), Γερμανός πολιτικός (SPD), πρωθυπουργός της Βαυαρίας 1919-20 45 Hoover Herbert (Χέρμπερτ Χούβερ, 1874-1964): Αμερικανός πολιτικός και επιχειρηματίας, χρημάτισε πρόεδρος των ΗΠΑ 1929-33 124 Horkheimer Max (Μαξ Χορκχάιμερ, 1895-1973): Γερμανοεβραίος φιλόσοφος και κοινωνιολόγος 192,200 Husserl Edmund (Έντμουντ Χούσερλ, 1859-1938): Γερμανοεβραίος φιλόσοφος, ίδρυσε τη σχολή της Φαινομενολογίας 200 Jarres Karl (Καρλ Γιάρες, 1874-1951), Γερμανός συντηρητικός πολιτικός. Διετέλεσε υπουργός Εσωτερικών αντικαγκελάριος και υποψήφιος Πρόεδρος της Δημοκρατίας το 1925 107,108 Jordan Pascual (Πασκουάλ Τζόρνταν, 1902-80): Φυσικομαθηματικός με σημαντική συνεισφορά στον τομέα της κβαντομηχανικής 198 Kaiser Georg (Γκεόργκ Κάιζερ (1878-1045): Γερμανός εξπρεσιονιστής θεατρικός συγγραφέας 216 Kandinsky Wassily (Βασίλι Καντίσνκι, 1866-1944): Ρώσος ζωγράφος και θεωρητικός της τέχνης, από τους πρωτοπόρους της αφηρημένης τέχνης 230, 233 Kapp Wolfgang (Βόλφραγκ Κάπ, 1858-1922): Γερμανός εθνικιστής δημοσιογράφος και έπαρχος, συνυπεύθυνος για το αποτυχημένο πραξικόπημα Kapp-Lütwitz 64-67 Keynes John (Τζων Κέυνς. 1883-1946): Διάσημος Βρετανός οικονομολόγος 50 Kirchner Ernst (Ερνστ Κίρχνερ, 1880-1938): Γερμανός ζωγράφος, από τους ιδρυτές του γερμανικού εξπρεσιονισμού 207

231

Klee Paul (Πάουλ Κλέε, 1879-1940): Γερμανοελβετός ζωγράφος, δάσκαλος της σχολής Bauhaus

208

Kokoschka Oskar (Όσκαρ Κοκόσκα, 1886-1980): Αυστριακός εξπρεσιονιστής ζωγράφος, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Όταν οι Ναζί ανήλθαν στην εξουσία, τα έργα του θεωρήθηκαν εκφυλισμένα, και μη γερμανικά. Μετά την κατάληψη της Αυστρίας από τους Γερμανούς, κατέφυγε στην Τσεχία και κατόπιν στη Βρετανία. 207 Kollwitz Käthe (Κέτε Κόλβιτς,1867-1945): Γερμανίδα ζωγράφος, χαράκτρια και γλύπτρια 208 Kraus Karl (Καρλ Κράους, 1874-1936): Αυστριακός συγγραφέας, ποιητής και δραματουργός 214 Kun Béla (Μπέλα Κουν, 1886-1938), Ούγγρος κομμουνιστής, ηγέτης της βραχύβιας Ουγγρικής Σοβιετικής Δημοκρατίας. Δολοφονήθηκε το 1938 κατά τη διάρκεια των σταλινικών εκκαθαρίσεων 45

Laban (von), Rudolf (Ρούντολφ φον Λαμπάν, 1879-1958): Αυστριακός χορευτής και θεωρητικός του χορού. Από τις εξέχουσες προσωπικότητες στην ιστορία του χορού. 227 Lang Fritz (Φριτς Λανγκ, 1890-1976): Αυστριακός σκηνοθέτης του κινηματογράφου, οπαδός του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Γύρισε φιλμ του βωβού και του ομιλούντος κινηματογράφου στη Γερμανία και στις Ηνωμένες Πολιτείες 220 Leviné Eugen (Εουγκέν Λεβινέ, 1883-1919): Ρωσικής καταγωγής κομμουνιστής, ηγέτης της βραχύβιας Σοβιετικής Δημοκρατίας, μετά την κατάρρευση της οποίας συνελήφθη και τουφεκίστηκε 46 Liebknecht Karl (Καρλ Λίμπκνεχτ, 1871-1919): Γερμανός ηγέτης της κομμουνιστικής ομάδας ‘Σπάρτακος’ και συνιδρυτής – με την Ρόζα Λούξεμπουργκ - του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας. Μετά την αποτυχία της εξέγερσης του Σπάρτακου, δολοφονήθηκε από ακροδεξιούς παραστρατιωτικούς 1, 11,29,32,34,37,66

Lohse-Wächtler Elfriede (Ελφρίντε Λόζε-Βέχτλερ, 1899-1940): Γερμανίδα avant-garde ζωγράφος, τα έργα της χαρακτηρίστηκαν εκφυλισμένη τέχνη. Θανατώθηκε σε ψυχιατρική κλινική από τους Ναζί με το πρόγραμμα ευθανασίας των ψυχικώς νοσούντων 208 232

Lubbe (van der) Marinus (Μαρίνους βαν ντερ Λούμπε, 1909-1934): Ολλανδός κομμουνιστής κατηγορήθηκε για τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ το 1933, καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε με αποκεφαλισμό 146-148 Ludendorff Erich (Έριχ Λούντεντορφ, 1865-1937): Γερμανός στρατιωτικός, συμμετείχε στο χιτλερικό Πραξικόπημα της Μπιραρίας του Μονάχου 93-96,108,144 Luther Hans (Χανς Λούτερ, 1879-1962): Γερμανός πολιτικός. Ως υπουργός Οικονομικών αναχαίτισε τον υπερπληθωρισμό του 1923. Διετέλεσε και καγκελάριος τη διετία 1925-26 99,105 Lüttwitz (von) Walther (Βάλτερ φον Λούτβιτς, 1859-1942): Γερμανός στρατιωτικός, συνυπεύθυνος για το αποτυχημένο πραξικόπημα Kapp-Lütwitz 64-67 Luxemburg Rosa (Ρόζα Λούξεμπουργκ, 1871-1919): Πολωνέζα κομμουνίστρια, επιφανές μέλος της γερμανικής και παγκόσμιας αριστεράς. Ηγήθηκε της κομμουνιστικής ομάδας ‘Σπάρτακος’ και υπήρξε από τους ιδρυτές του Κομμουνιστικού Κόμματος Γερμανίας. Βασανίστηκε και δολοφονήθηκε από ακροδεξιές παραστρατιωτικές ομάδες 1,11,32,33,37,39,66 Mannheim Karl (Καρλ Μανχάιμ, 1893-1947): Γερμανός κοινωνιολόγος, θεωρείται ο πατέρας της Κοινωνιολογίας της Γνώσης 192, 201 Mann Heinrich -Χάινριχ Μαν (1871-1950): Γερμανός συγγραφέας, αδελφός του νομπελίστα συγγραφέα Τόμας Μαν 213 Mann Thomas (Τόμας Μαν, 1875-1955): Διάσημος νομπελίστας συγγραφέας, ο σημαντικότερος Γερμανός πεζογράφος του 20ού αιώνα 212 Marcuse Herbert (Χέρμπερτ Μαρκούζε, 1898-1979): Εβραϊκής καταγωγής Γερμανός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος, ο πατέρας της Νέας Αριστεράς 193, 200 Marx Wilhelm (Βίλχελμ Μαρξ, 1863-1946): Γερμανός πολιτικός, δυο φορές καγκελάριος (1923-25 & 1926-28) 101,103,107,108,112 May Ernst (Ερνστ Μάυ. 1886-1970): Γερμανός αρχιτέκτονας και πολεοδόμος. Συνέβαλε στο κίνημα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής 211

233

Meitner Elise (Λίζε Μάιτνερ, 1878-1968): Εβραϊκής καταγωγής Αυστριακή πυρηνικός φυσικός

195

Mendelsohn Erich -Έριχ Μέντελσον: (1887-1953): Γερμανός 211

αρχιτέκτονας

Moltke (von), Helmuth (Χέλμουτ φον Μόλτκε, 1800-91): Γερμανός στρατιωτικός, διάσημος θεωρητικός του πολέμου 11,13 Müller Hermann (Χέρμαν Μίλερ, 1876-1931): Γερμανός πολιτικός, (SPD) υπέγραψε τη Συνθήκη των Βερσαλλιών. Χρημάτισε δυο φορές καγκελάριος του Ράιχ 52,67,68,112,114,118, 119 Münter Gabriele (Γκαμπριέλε Μούντερ, 1877-1962): Εξπρεσιονίστρια Γερμανίδα ζωγράφος. Σύντροφος του διάσημου Ρώσου ζωγράφου Wassily Kandinsky 207

Murnau Friedrich Wilhelm (Φρίντριχ Βίλχεμ Μουρνάου, 1880-1931): σκηνοθέτης του εξπρεσιονιστικού γερμανικού κινηματογράφου. Επηρεάστηκε από τις ιδέες των Σοπενάουερ και Νίτσε 203,219 Mussolini Benito (Μπενίτο Μουσολίνι, 1883-1945): Πολιτικός, ιδρυτής του Φασιστικού Κόμματος και δικτάτορας της Ιταλίας. Φίλος και σύμμαχος του Χίτλερ, συνέβαλε στη δημιουργία του Άξονα ΡώμηςΒερολίνου. Εκτελέστηκε από παρτιζάνους, μετά την κατάρρευση του καθεστώτος του. 93-94, 143,175-177 Niekische Ernst (Έρνστ Νίκιτς, 1889-1967): Γερμανός πολιτικός της άκρας αριστεράς 44 Noske Gustav (Γκούσταφ Νόσκε, 1868-1946): Γερμανός πολιτικός του SPD, υπουργός Πολέμου 1919-20 25,35,42,51,64 Pabst Georg (Γκέοργκ Παμπστ, 1885-1967): Αυστριακός σκηνοθέτης, ηθοποιός και σεναριογράφος κινηματογράφου. Σκηνοθέτησε περισσότερες από 35 ταινίες 222 Papen (von), Franz (Φράντς φον Πάπεν, 1879-1969): Γερμανός διπλωμάτης, στρατιωτικός και πολιτικός. Διετέλεσε καγκελάριος. Με εισήγησή του, ο Χίντενμπουργκ διόρισε καγκελάριο τον Χίτλερ στην κυβέρνηση του οποίου ήταν αντικαγκελάριος 128-130, 133-140 Piscator Erwin (Έρβιν Πισκατόρ, 1893-1966): Διάσημος Γερμανός σκηνοθέτης και παραγωγός του θεάτρου 218

234

Planck Max (Μαξ Πλανκ, 1858-1947): Γερμανός νομπελίστας φυσικός, ο πατέρας της κβαντικής θεωρίας 197 Poelzig Hans (Χανς Πέλσινγκ,1869-1936): Γερμανός αρχιτέκτονας, Ζωγράφος και σκηνογράφος 211 Poincaré Raymond (Ραϊμόν Πουανκαρέ, 1860-1934): Γάλλος πολιτικός. Τρεις φορές πρωθυπουργός και μια φορά Πρόεδρος της Δημοκρατίας 80,99 Pollock Friedrich (Φρίντριχ Πόλοκ, 1894-1970): Γερμανός φιλόσοφος και κοινωνιολόγος) 200 Popp Lothar (Λόταρ Ποπ): Ναυτεργάτης, επικεφαλής της εξέγερσης των ναυτών του Κιέλου (1917) 23 Rathenau Walther (Βάλτερ Ρατενάου, 1867-1922): Εβραιογερμανός τραπεζίτης, διανοούμενος και πολιτικός. Χρημάτισε υπουργός Εξωτερικών. Δολοφονήθηκε από ακροδεξιούς τρομοκράτες 77-85 Reich Wilhelm (Βίλχελμ Ράιχ, 1897-1957): Εβραϊκής καταγωγής Αυστριακός ψυχαναλυτής και βιολόγος 201 Reinhardt Max (Μαξ Ράινχαρτ, 1873-1943): Αυστριακός σκηνοθέτης του θεάτρου και του κινηματογράφου 218 Remarque Erich Maria (Έριχ-Μαρία Ρεμάρκ, 1898-1979): Δημοφιλής συγγραφέας, έγραψε βιβλία για τη φρίκη του πολέμου 214 Ribbentrop (von) Joachim (Ιωακείμ φον Ρίμπεντροπ, 1893-1946): πολιτικός, στενός συνεργάτης του Χίτλερ και υπουργός Εξωτερικών του ναζιστικού καθεστώτος. Υπέγραψε το διαβόητο Σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ. Στη Νυρεμβέργη καταδικάστηκε σε θάνατο και απαγχονίστηκε 139,182-186 Röhm Ernst (Έρνστ Ρεμ, 1887-1934): Στέλεχος των Ναζί, ηγέτης των Ταγμάτων Ασφαλείας (SA). Δολοφονήθηκε τη νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών κατά διαταγή του Χίτλερ 92,158-160

Roon (von), Albrecht (Άλμπρεχτ φον Ρόον, 1803-79): Υπουργός Πολέμου της Γερμανίας επί Κάιζερ

Roth Joseph (Γιόζεφ Ροτ, 1894-1939): Αυστριακός συγγραφέας 214

εβραϊκής καταγωγής,

235

Sachs Nelly (Νέλλυ Ζαχς, 1891-1970): Γερμανίδα ποιήτρια και δραματουργός 215 Schacht Hjalmar (Χιάλμαρ Σαχτ, 1877-1970): Γερμανός τραπεζίτης, τιθάσευσε τον πληθωρισμό 1922-23. Ιδρυτής του Γερμανικού Δημοκρατικού Κόμματος. Συνεργάστηκε με του Ναζί, δικάστηκε στη Νυρεμβέργη, αλλά αθωώθηκε 91,117,118 Schad Christian (Κρίστιαν Σαντ, 1894-1982): Γερμανός συγγραφέας μέλος του ντανταϊστικού κινήματος 204 Scheidemann Philipp (Φίλιπ Σάιντεμαν, 1865-1939): Γερμανός πολιτικός (SPD), ανήγγειλε το τέλος της αυτοκρατορίας και διακήρυξε την ίδρυση της γερμανικής δημοκρατίας. Διετέλεσε καγκελάριος του Ράιχ και παραιτήθηκε όταν διαφώνησε με τους όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών 28,41,51,55,58 Schleicher (von) Kurt (Κουρτ φον Σλάιχερ, 1882-1934): Γερμανός στρατιωτικός και πολιτικός. Διετέλεσε υπουργός Στρατιωτικών και τελευταίος καγκελάριος της Δημοκρατίας 128-130,133,138-140 Schnitzler Arthur (Άρτουρ Σνίτσλερ, 1862-1931): Αυστριακός θεατρικός συγγραφέας 216 Schönberg Arnold (Άρνολντ Σένμπεργκ, 1874-1951): Αυστριακός εξπρεσιονιστής μουσικοσυνθέτης 223 Schuftan Käthe (Κέτε Σούφταν, 1899-1958): Γερμανίδα εβραϊκής καταγωγής ζωγράφος. Βασανίστηκε και φυλακίστηκε από τους Ναζί και τα έργα της καταστράφηκαν 207 Schuschnigg Kurt (Κουρτ Σούσνιγκ, 1897-1977): Αυστριακός πολιτικός, καγκελάριος 1934-38. Αν και διαφωνούσε, υπέκυψε στις πιέσεις των Ναζί και κήρυξε το δημοψήφισμα για την ενσωμάτωση της Αυστρίας στη Γερμανία 176 Seeckt (von), Hans (Χανς φον Σιχτ, 1866-1936), Στρατιωτικός, αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού της Γερμανίας 1920-26 78 Shirer William (Ουίλιαμ Σίρερ, 1904-93): Αμερικανός δημοσιογράφος και ιστορικός, γνωστός για το έργο του Η Άνοδος και η πτώση του Τρίτου Ράιχ 148

236

Sternberg (von), Josef (Γιόσεφ φον Στέρνμπεργκ, 1894-1969): Αυστριακός σκηνοθέτης του κινηματογράφου. Από το 1927 ως το θάνατό του εργάστηκε στο Χόλυγουντ 222 Stoker Bram (Μπραμ Στόκερ, 1847-1912): Ιρλανδός συγγραφέας γνωστός κυρίως για το βιβλίο του Δράκουλας 220 Strauss Richard -Ρίχαρντ Στράους (1864-1949): Σημαντικός Γερμανός μουσικοσυνθέτης του 20ού αιώνα. Συνέθεσε όπερες, χορωδιακά, μουσική δωματίου και μελοποιημένα ποιήματα (Lieder) 224 Stresemann Gustav (Γκούσταφ Στρέζεμαντ, 1878-1929): Γερμανός πολιτικός φιλελευθέρων αρχών. Διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών και καγκελάριος της χώρας του. Προώθησε τη συμφιλίωση της Γερμανίας με τη Γαλλία και το 1926 μοιράστηκε το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, μαζί με τον Γάλλο υπουργό Εξωτερικών (και αργότερα πρωθυπουργό) Αριστίντ Μπριάν 90,99,101,105,110,111,115 Thälmann Ernst (Ερνστ Τέλμαν, 1886-1944): Γερμανός πολιτικός, ηγέτης του Κομμουνιστικού Κόμματος της Γερμανίας. Δυο φορές υποψήφιος πρόεδρος της Δημοκρατίας. Το 1933 συνελήφθη από την Γκεστάπο και κλείστηκε σε απομόνωση στο στρατόπεδο εργασίας του Μπούχενβαλντ, όπου εκτελέστηκε κατόπιν διαταγής του Χίτλερ 107,126,147,172 Taut Bruno (Μπρύνο Τάουτ, 1880-1938): Γερμανός αρχιτέκτονας ο εκπρόσωπος του εξπρεσιονισμού στην αρχιτεκτονική 211 Tiso Jozef (Γιόζεφ Τίσο, 1887-1947): Τσεχοσλοβάκος καθολικός ιερέας. Όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν στη χώρα του, διαδέχθηκε τον πρόεδρο Μπένες στην προεδρία. Ο Χίτλερ τον διόρισε πρόεδρο του Προτεκτοράτου της Σλοβακίας. Μετά την ήττα της Γερμανίας συνελήφθη, δικάστηκε για προδοσία και συνεργασία με τον εχθρό καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε με απαγχονισμό. 181 Torgler Ernst (Ερνστ Τόγκλερ, 1893-1963): Μέλος του Κ.Κ. Γερμανίας και κοινοβουλευτικός του εκπρόσωπος. Κατηγορήθηκε για τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ τον Φεβρουάριο 1933, συνελήφθη, δικάστηκε, αλλά αθωώθηκε. Αργότερα εργάστηκε στην Γκεστάπο με έμφαση στην αντικομμουνιστική προπαγάνδα. 146,147

237

Toller Ernst (Ερνστ Τόλλερ, 1893-1939): Γερμανοεβραίος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας. Διετέλεσε πρόεδρος της βραχύβιας Σοβιετικής Δημοκρατίας της Βαυαρίας. Μετά την άνοδο των Ναζί στην εξουσία, κατέφυγε στις ΗΠΑ. 46 Weigel Helene (Χέλενε Βάιγκελ, 1900-1971): Ηθοποιός και σκηνοθέτιδα, σύζυγος του Μπρεχτ Weill Kurt (Κουρτ Βάιλ, 1900-1950): Εβραϊκής καταγωγής Γερμανός μουσικοσυνθέτης, συνεργάτης του Μπρεχτ 37 Wiene Robert: Ρόμπερτ Βιένε (1873-1938): Γερμανοεβραίος σκηνοθέτης του βωβού κινηματογράφου 219 Wigman Mary (Μαίρη Βίγκμαν, 1886-1973): Γερμανίδα χορεύτρια και χορογράφος, πρωτοπόρος του εξπρεσιονιστικού χορού και της χοροθεραπείας (dance therapy). 224 Wilhelm ΙI’ (Γουλιέλμος Β’, 1859-1941): Ο τελευταίος Γερμανός αυτοκράτορας (Κάιζερ) και βασιλιάς της Πρωσίας 13 Wirth Joseph (Γιόζεφ Βίρτ, 1879-1956): Γερμανός πολιτικός (Κεντρώος), χρημάτισε καγκελάριος του Ράιχ 1921-22 74,77-79,82

Wittgenstein Ludwig (Λούνβιχ Βιτγκενστάιν, 1889-1951): Αυστριακός φιλόσοφος, συνέβαλε στην ανάπτυξη του τομέας της αναλυτικής φιλοσοφίας και λογικής 200 Zweig Stefan (Στέφαν Τσβάιχ, 1881-1942): Διεθνούς αναγνώρισης εβραϊκής καταγωγής Αυστριακός συγγραφέας 215

238