Η Παρισινή Κομμούνα - Commune de Paris,1871

Σταύρος Στ. Σταφυλάκης

Η Παρισινή Κομμούνα Commune de Paris,1871

Τα δραματικά γεγονότα και οι πρωταγωνιστές μιας ιστορικής εξέγερσης

Αθήνα 2018

Στους αθεράπευτα ρομαντικούς!

2

Πίνακας περιεχομένων Πρόλογος 5 Εισαγωγή 9 01. Μια συναρπαστική περίοδος (1789-1871) 13 01.01.

01.02.

01.03.

01.04.

01.05.

01.06.

Η Γαλλική Επανάσταση (1789) 13 Η Πρώτη Γαλλική Δημοκρατία (1792-1804) 22 Η Πρώτη Αυτοκρατορία (1804-15) 26 Η Συνταγματική Μοναρχία (1815-48) 31 Η Δεύτερη Γαλλική Δημοκρατία (1848-52) 38 Η Δεύτερη Αυτοκρατορία (1852-1870) 42

01.06.01. Τα πρώτα χρόνια 01.06.02. Οι πρώτοι πόλεμοι του Ναπολέοντα 01.06.03. Το εργατικό και σοσιαλιστικό κίνημα 01.06.04. Ο Γαλλοπρωσικός Πόλεμος 01.06.05. Η πολιορκία του Παρισιού 01.06.06. Οι λαϊκές αντιδράσεις και νίκες 01.06.07. Η Εθνοφρουρά κυβερνά το Παρίσι

02. Η Παρισινή Κομμούνα 02.01. Η Κομμούνα σε άλλες γαλλικές πόλεις 02.01.01 02.01.02 02.01.03 02.01.04 02.01.05 02.01.06 02.01.07

Η Κομμούνα της Μασσαλίας Η Κομμούνα της Λυών Η Κομμούνα του Σαιν ντ΄Ετιέν Η Κομμούνα της Ναρβόνης Η Κομμούνα της Τουλούζης Η Κομμούνα της Κρεσό Η Κομμούνα της Λιμόζ

02.02. Οι πρώτες πράξεις Κομμούνας 02.03. Η διάρθρωση της διοίκησης της πόλης 02.04. Η πολυπλόκαμη Κομμούνα 02.05. Η σύνθεση της Εθνοφρουράς 02.06. Η γυναίκες στην Κομμούνα 3

42 45 47 50 54 60 68

74 76

76 77 78 80 82 83 84

86 89 93 98 100

02.07. Η οικονομία της Κομμούνας 02.08. Η Κομμούνα και η Εκκλησία 02.09. Ο Τύπος την περίοδο της Κομμούνας 02.10. Το Διάταγμα περί ομήρων 02.11. Η κατεδάφιση της στήλης Βαντόμ 02.12. Αποτυχία της πορείας προς Βερσαλλίες 02.13. Η Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας 02.14. Τα γεγονότα από 1/4 ως 21/5 1871

03. Η Αιματοβαμμένη Εβδομάδα

03.01. Ο πόλεμος με την Εθνική Κυβέρνηση 03.02. Κυριακή 21 Μαΐου 1871 03.03. Δευτέρα 22 Μαΐου 1871 03.04. Τρίτη 23 Μαΐου 1871 03.05. Τετάρτη 24 Μαΐου 1871 03.06. Πέμπτη 25 Μαΐου 1871 03.07. Παρασκευή 26 Μαΐου 1871 03.08. Σάββατο 27 Μαΐου 1871 03.09. Κυριακή 28 Μαΐου 1871 03.10. Οι αγριότητες του Εμφυλίου Πολέμου 03.11. Τα θύματα και απώλειες της σύγκρουσης 03.12. Η Κομμούνα και καλλιτέχνες

04. Τα μετά την Κομμούνα

04.01. Μετά το τέλος της Κομμούνας 04.02. L’ Internationale, o ύμνος της Διεθνούς 04.03. Η Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία (1870-1942) 04.04. Η Τέταρτη Γαλλική Δημοκρατία (1946-58) 04.05. Η Πέμπτη Γαλλική Δημοκρατία (1958- )

05. Ευρετήριο των ονομάτων με

4

(*)

106 110 114 118 121 124 130 134

140

140 144 148 151 156 159 163 165 167 171 174 179

188 188 197 199 203 204

206

Πρόλογος Το περασμένο φθινόπωρο, ένας Αθηναίος παλιός φίλος, που από καιρό ζει στην Κρήτη, μου έστειλε το βιβλίο της δημοσιογράφου Έλλης Παππά (της γνωστής συγκατηγορούμενης και συντρόφου του Νίκου Μπελογιάννη) με τίτλο: Κομμούνα 1871, (εκδόσεις Δελφίνι 1992). Το βιβλίο δεν μου φάνηκε ιδιαίτερα συναρπαστικό, μάλλον με κούρασε. Αλλά, αυτό καθ’ εαυτό το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός μου κέντρισε το ενδιαφέρον. Ήξερα λίγα πράγματα γι’ αυτή τη βραχυχρόνια ‘επιχείρηση’ εγκαθίδρυσης του πρώτου σοσιαλιστικού-προλεταριακού κράτους στην ιστορία. Ήξερα επίσης ή είχα ακούσει λίγα - ή περισσότερα - πράγματα για τους Γράκχο Μπαμπέφ, Μπλανκί, Προυντόν, Θιέρσο, Μπακούνιν, ΜακΜαόν, Κλεμανσώ, ή την Λουίζ Μισέλ. Αλλά... μέχρις εκεί. Έτσι – και με την προτροπή του φίλου μου - άρχισα να ψάχνω και να συγκεντρώνω λεπτομέρειες και στοιχεία γι’ αυτή την πράγματι δραματική, αλλά συνάμα συναρπαστική περίοδο της γαλλικής ιστορίας, με σκοπό να τα καταγράψω σε βιβλίο. Και προέκυψε το παρόν πόνημα. Δεν πρωτοτυπώ αν πω ότι η Γαλλία είναι μια μεγάλη χώρα με σπουδαίο πολιτισμό και ιστορία. Είναι γνωστή ως η χώρα των καλλιτεχνών, των λογίων, των ποιητών, του Διαφωτισμού, της μόδας, των αρωμάτων και… των μεγάλων επαναστάσεων. Η Γαλλική Επανάσταση του 1789, η επανάσταση της γαλλικής αστικής τάξης της εποχής, ήταν το έναυσμα για μια σειρά ανάλογων εξεγέρσεων, που ακολούθησαν τις επόμενες δεκαετίες σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Και καθώς οι ιδέες αυτής της επανάστασης γίνονταν όλο και περισσότερο γνωστές, ξέσπασαν και απελευθερωτικά κινήματα σε μια σειρά βαλκανικών λαών. Ιδρύθηκαν μυστικές επαναστατικές ομάδες από Έλληνες, Σέρβους, Βουλγάρους και άλλους λαούς, που είχαν σκοπό την οργάνωση επαναστατικού κινήματος με στόχο την απαλλαγή τους από τον οθωμανικό ζυγό και τη δημιουργία ενός, ισότιμου με τα ευρωπαϊκά, κράτους.

5

Από τη Γαλλία ξεκίνησαν και οι αντιμοναρχικές επαναστάσεις του 1830 και του 1848, που άναψαν ακόμα μια φορά ανάλογες φωτιές σε όχι λίγες ευρωπαϊκές χώρες, όπως στη Γερμανία, την Ιταλία, την Πολωνία, την Αυστρία, την Ουγγαρία και άλλες. Η επανάσταση του λαού της γαλλικής πρωτεύουσας το 1871, που είναι γνωστή ως Η Παρισινή Κομμούνα1, ήταν ένα γνήσιο προλεταριακό κίνημα. Οι ιδέες των πρωτοπόρων ‘ευαγγελιστών’ της ανατροπής της καθεστηκυίας τάξης της εποχής είχαν ως στόχο την επιβολή του σοσιαλισμού, του κομμουνισμού ή της αναρχίας, για τη δημιουργία μιας νέας κοινωνίας απαλλαγμένης από την καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο, τις ανισότητες, την αμάθεια, την αδικία, την πείνα και τη μιζέρια. Ο λαός πρέπει να κατέχει τη γη και τα μέσα παραγωγής. Θα πρέπει να καταργηθούν τα σύνορα, οι στρατοί, οι θρησκείες και κάθε μέσο καταπίεσης. Αυτές οι ιδέες βρήκαν πρόσφορο έδαφος στη Γαλλία και σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία, η Ρωσία, η Ιταλία και άλλες. Στη Γαλλία έζησε, έδρασε και εκτελέστηκε ο Γράκχος Μπαμπέφ, που θεωρείται ο πρόδρομος των ιδεών της αναρχίας και του σοσιαλισμού. Γάλλοι επίσης ήταν ο οραματιστής του σοσιαλισμού Μπλανκί, ο αποκαλούμενος πατέρας της αναρχίας Προυντόν και η αναρχική επαναστάτρια Λουίζ Μισέλ. Στο Παρίσι και πάλι, εκατό σχεδόν χρόνια μετά την ήττα της Παρισινής Κομμούνας, ξεκίνησε από τα πανεπιστήμια ένα αυθόρμητο νεανικό κίνημα, με δεκάδες πρωτότυπα συνθήματα όπως: Η φαντασία στην Εξουσία, Η ποίηση βρίσκεται στους δρόμους, Ούτε Θεός-ούτε αφέντης, Απαγορεύεται το απαγορεύεται, Η ανία είναι αντεπαναστατική, Εμπρός του πανεπιστημίου οι κολασμένοι κλπ. Το κίνημα αυτό πήρε διαστάσεις πυρκαγιάς, επεκτάθηκε στα λύκεια, στις συγκοινωνίες, στους χώρους δουλειάς, παντού. Οι καθημερινές κινητοποιήσεις στους δρόμους, οι συγκρούσεις με την αστυνομία, οι καταλήψεις των πανεπιστημίων και των εργοστασίων και η γενική απεργία που ακολούθησε, πήραν επαναστατικές διαστάσεις και οδήγησαν τη χώρα σε μια Η λέξη κομμούνα (γαλλικά commune=κοινότητα) προέρχεται από τη λατινική communia, που σημαίνει μια ομάδα ανθρώπων που μοιράζονται κοινή ζωή.

1

6

πρωτοφανή πολιτική και κοινωνική κρίση. Τελικά η κυβέρνηση Ντε Γκώλ κατάφερε να ελέγξει την κατάσταση, αλλά ο Παρισινός Μάης ΄68 έμεινε στην ιστορία ως το πιο γνήσιο και αυθόρμητο επαναστατικό ξέσπασμα του 20ού αιώνα. Ακολούθησαν νεανικές κινητοποιήσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Μεξικό, τη Γερμανία, το Βέλγιο και σε μια σειρά άλλες χώρες του κόσμου. Τα γεγονότα, που είναι γνωστά ως Η Παρισινή Κομμούνα, ξεκίνησαν τον Μάρτιο 1871, όταν, μετά την ήττα της Γαλλίας από τους Πρώσους, η έδρα της κυβέρνησης μεταφέρθηκε στις Βερσαλλίες, ενώ το Παρίσι ασφυκτιούσε πεινασμένο και πολιορκημένο από το στρατό του Κάιζερ. Οι Παριζιάνοι αισθάνθηκαν προδομένοι από την κυβέρνησή τους και αυθόρμητα σχημάτισαν μια λαϊκή σοσιαλιστική κυβέρνηση γνωστή ως Κομμούνα, το όνομα της οποίας τίμησε την παλαιότερη Παρισινή Κομμούνα του τέλους του δέκατου όγδοου αιώνα (1792), που όμως οδήγησε τη χώρα στη διαβόητη Τρομοκρατία. Η Παρισινή Κομμούνα απέτυχε, αλλά τα γεγονότα της πτώσης της δίδαξαν τις επόμενες γενιές επαναστατών. Ο Μαρξ και ο Έγκελς έγραψαν: Αμέσως μετά από μια σοσιαλιστική επανάσταση, είναι αναγκαία η επιβολή της δικτατορίας του προλεταριάτου, που θα εδραιώσει την εξουσία της ενάντια σε οποιαδήποτε αντεπανάσταση. Ο Μαρξ όμως – σε αντίθεση με τον Μπακούνιν και τους αναρχικούς - ήταν αυτός που προέτρεπε τους κομμουνιστές να συμμετέχουν στην κοινοβουλευτική διαδικασία της αστικής δημοκρατίας, με στόχο τη μεθοδευμένη ανατροπή της. Την πρώτη συμβουλή του ‘προφήτη’ του κομμουνισμού, κράτησε καλά στο μυαλό του ο Βλαδίμηρος Λένιν. Έτσι , όταν ήρθε η ώρα της αστικής επανάστασης του Φεβρουαρίου 1917, ο Λένιν και το κόμμα των μπολσεβίκων ΔΕΝ συμμετείχαν στην κοινοβουλευτική διαδικασία. Θεωρώντας όμως ότι οι συνθήκες ωρίμασαν, οργάνωσε την σοσιαλιστική επανάσταση του Οκτωβρίου 1917 και αμέσως μετά κήρυξε τη δικτατορία του προλεταριάτου για την εδραίωση της εξουσίας του κόμματος ενάντια σε οποιαδήποτε αντεπανάσταση. Η δικτατορία του προλεταριάτου των μπολσεβίκων επέβαλε στη Σοβιετική Ένωση, ασφυκτικό έλεγχο του κόμματος σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής, ασφάλεια, παιδεία, επιστήμες, τύπο, 7

στρατό, τέχνες… παντού. Ο διάδοχος του Λένιν, ο Στάλιν δεν επέτρεψε να ακουστεί καμιά, αντίθετη προς τις ρήσεις του κόμματος και του ίδιου φωνή, ούτε καν ψίθυρος. Το κόμμα δεν επέβαλε απλώς δικτατορία, επέβαλε την ασφαλίτικη τρομοκρατία της ΤσεΚά (ή ΓκεΠεΟύ, ή ΝιΚαΒεΝτέ, ή ΚαΓκεΜπε) και των εκτελεστών Γιακόντα, Γεζόφ, Μπέρια κλπ. με θύματα μυριάδες πολίτες, ακόμα και χιλιάδες μέλη του. Όπως όμως είναι γνωστό, το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος στον κόσμο κατέρρευσε σε λίγες δεκαετίες, χωρίς να αφήσει τίποτε πίσω του - τίποτα απολύτως… Δεν ξέρω – και πιστεύω ότι κανείς δεν ξέρει - τι θα συνέβαινε αν η Παρισινή Κομμούνα κατάφερνε να κρατήσει την εξουσία και να κυβερνήσει τη Γαλλία. Ίσως να έκανε πράξη τα ελπιδοφόρα οράματα, τα όνειρα και τις όμορφες προσδοκίες των ηγετών και οπαδών της. Ίσως… αλλά με τα ίσως δεν φτιάχνεται ιστορία Ίσως… Όμως, τα πρώτα διατάγματα και πράξεις των 72 ημερών ζωής της Κομμούνας (διώξεις πολιτικών αντιπάλων, φίμωση εντύπων και λογοκρισία, συλλήψεις και εκτελέσεις ομήρων, υποχρεωτική στρατολογία στην εθνοφρουρά κλπ.) πείθουν ότι η πορεία της δεν είχε σχέση με τη δημοκρατία, όπως τουλάχιστον την εννοούμε στην Ευρώπη, δηλαδή την κοινοβουλευτική δημοκρατία. Αλλά κανείς από τους μεγάλους ευαγγελιστές του σοσιαλισμού, του κομμουνισμού και της αναρχίας (Μπαμπέφ, Μαρξ, Προυντόν, Έγκελς, Μπακούνιν, Κροπότκιν κλπ), δεν υποστήριξε ότι ο δρόμος για την νέα δίκαιη κοινωνία που οραματίστηκαν περνά από την κοινοβουλευτική δημοκρατία. Αντίθετα υποστήριζαν την ανατροπή της. Οι απόψεις τους διέφεραν μόνο ως προς τον τρόπο ανατροπής της.

8

Εισαγωγή Κατά το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1860, η Γαλλία ζούσε μέρες αυτοκρατορικού μεγαλείου, που θύμιζαν εποχές των Βουρβόνων και της ναπολεόντειας αυτοκρατορίας. Τώρα η χώρα είχε και πάλι κληρονομικό ηγεμόνα, τον αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ’, ο οποίος την κυβερνούσε από το 1852. Τα ανάκτορα του Κεραμεικού (Palais des Tuileries) ήταν και πάλι η επίσημη έδρα του αρχηγού του κράτους. Ο Ναπολέων τα ανακαίνισε, τα διακόσμησε με πολυτέλεια και στις μεγάλες σάλες ή στους μεγαλοπρεπείς κήπους λάμβαναν χώρα λαμπρές εκδηλώσεις, γεύματα, τελετές και χοροί της ανώτερης κοινωνίας του Παρισιού.

Σε ένα πίνακα της εποχής απεικονίζονται ο αυτοκράτορας Ναπολέων Γ’ και η γυναίκα του Ευγενία (Eugénie) σε ένα χορό που δόθηκε το 1867. Ποιος θα μπορούσε τότε να φανταστεί τις ραγδαίες εξελίξεις των επομένων τριών ετών; Πως όλο αυτό το λαμπρό αυτοκρατορικό μεγαλείο θα γινόταν ξαφνικά σκόνη και θρύψαλα 9

και μαζί του και μεγάλο μέρος του Παρισιού, της Πόλης του Φωτός; Πως ο ίδιος ο αυτοκράτορας θα βρισκόταν ταπεινωμένος, αιχμάλωτος και εξόριστος; Στη σύγχρονη ιστορία κανένα έθνος, τόσο πλούσιο σε μεγαλεία και δόξες, με τόσα επιτεύγματα στην τέχνη και τις επιστήμες, δεν βρέθηκε σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα σε τέτοια εξευτελιστική θέση. Η πρωτεύουσά της Γαλλίας βρέθηκε πολιορκημένη από τον εχθρικό στρατό… …Και ο βασιλιάς Γουλιέλμος (Wilhelm) της νικήτριας Πρωσίας ανακηρύσσεται, μέσα στο ανάκτορο των Βερσαλλιών, αυτοκράτορας (Kaiser) της ενιαίας πλέον Γερμανίας. Τη στέψη του ακολούθησε η σκληρότερη συνθήκη ειρήνης που επιβλήθηκε ως τότε, από ένα ευρωπαϊκό κράτος εις βάρος ενός άλλου. Ποιος αλήθεια μπορούσε το 1867 να φανταστεί όλα τούτα; Και έμελλε να ακολουθήσουν ακόμα χειρότερα. Τον Μάρτη του 1871, δυο μήνες μετά το τέλος του πολέμου και την άρση της πολιορκίας του Παρισιού, ξέσπασε ένας άγριος εμφύλιος πόλεμος, μεταξύ των εξεγερμένων εργατών {μαζί τους και ριζοσπάστες δημοκρατικοί αστοί, σοσιαλιστές, μαρξιστές και αναρχικοί} και του στρατού της κυβέρνησης, που έμεινε στην ιστορία ως Η Παρισινή Κομμούνα. Η Κομμούνα ήταν η πρώτη στην ιστορία επαναστατική απόπειρα της εργατικής τάξης να πάρει την εξουσία στα χέρια της, καταργώντας τις συγκεντρωτικές δομές του κράτους. Ο εμφύλιος αυτός πόλεμος έληξε σε 72 μόλις ημέρες, αλλά άφησε στους δρόμους του Παρισιού, πάνω από 25.000 άντρες, γυναίκες και παιδιά νεκρούς, σφαγμένους από τους συμπατριώτες τους. Ήταν ένα λουτρό αίματος που ξεπέρασε και τους νεκρούς της πολύμηνης περιόδου της Τρομοκρατίας της Γαλλικής Επανάστασης, ακόμα κατά πολύ τον αριθμό των νεκρών του Γαλλοπρωσικού πολέμου, που μόλις είχε λήξει. Η βραχυχρόνια επαναστατική κυβέρνηση των Παριζιάνων ριζοσπαστών της αριστεράς και κυρίως η κτηνώδης αιματοβαμμένη καταστολή της, άφησε βαθιά τραυματικά σημάδια 10

στην γαλλική πολιτική, σημάδια που ακόμα και σήμερα, ενάμιση αιώνα μετά, δεν έχουν κλείσει. Ο Καρλ Μαρξ στο έργο του ‘Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία’ αναφέρει: ‘ …Την αυγή της 18 του Μάρτη, το Παρίσι ξεσηκώθηκε με το βροντερό σύνθημα Ζήτω η Κομμούνα! Τι είναι η Κομμούνα, αυτή η Σφίγγα που τρομοκρατεί τα μυαλά των αστών;…’ και απαντά ο ίδιος ‘Η Κομμούνα υπήρξε το σύμβολο της εργατικής εξέγερσης κατά της αστικής τάξης’. Ολοκληρώνει δε, με τη φράση: ‘ …Το Παρίσι των εργατών με την Κομμούνα του θα γιορτάζεται πάντα σαν δοξασμένος προάγγελος μιας νέας κοινωνίας. Τους μάρτυρές της, τους έχει κλείσει μέσα στη μεγάλη της καρδιά η εργατική τάξη. Τους εξολοθρευτές της, τους κάρφωσε κιόλας η Ιστορία στον πάσσαλο της ατίμωσης, απ' όπου δεν μπορούν να τους λυτρώσουν μήτε όλες οι προσευχές των παπάδων τους’. Οι σημαντικότεροι αναρχικοί ηγέτες είχαν διαφορετικές απόψεις. Ο Μιχαήλ Μπακούνιν θεωρεί την Κομμούνα ‘ως μια μικρογραφία του κράτους σε τοπικό επίπεδο, αφού δεν τόλμησε να καταργήσει τους θεσμούς του’. Ο δε (αναρχοκομμουνιστής) Πιότρ Κροπότκιν αναφέρει αντίθετα ότι ‘Η παρισινή Κομμούνα ήταν η καθαρή άρνηση του κράτους…’. Ο Βλαδίμηρος Λένιν μελέτησε προσεκτικά τα γεγονότα της Παρισινής Κομμούνας, προκειμένου να διατυπώσει τη θεωρία του για τη δικτατορία του προλεταριάτου και να εφαρμόσει τα διδάγματά της – και να αποφύγει τα λάθη της - στην Οκτωβριανή Επανάσταση.

Σημείωση: Πληροφορίες για τη ζωή και τη δράση εκείνων, των οποίων τα ονόματα σημειώνονται στο κείμενο με το σήμα (*) θα βρει ο αναγνώστης στο τελευταίο κεφάλαιο αυτού του βιβλίου (Ευρετήριο), στο οποίο ακολουθείται αλφαβητικά η λατινική γραφή των επιθέτων τους.

11

Οι πρωταγωνιστές της Παρισινής Κομμούνας

12

01. Μια συναρπαστική περίοδος στην ιστορία της Γαλλίας: 1789 – 1871 01.01.

Η Γαλλική Επανάσταση (1789)

Το καλοκαίρι του 1789, ο γαλλικός λαός ξεσηκώθηκε κατά της καταπιεστικής μοναρχίας των Βουρβόνων. Την 14η Ιουλίου ξέσπασε η ιστορική Γαλλική Επανάσταση. Ήταν το λογικό αποτέλεσμα μιας διεργασίας που είχε αρχίσει ήδη από την εποχή της Αναγέννησης, συνεχίστηκε με το κίνημα του Διαφωτισμού του 17ου και 18ου αιώνα και κορυφώθηκε με την Αμερικανική Επανάσταση που είχε ξεσπάσει - και επικρατήσει μόλις λίγα χρόνια πριν. Αναμνηστικό νόμισμα για τα 800 χρόνια της Magna Carta

Ήδη η - νεοσύστατη Αμερικανική Δημοκρατία (ΗΠΑ), είχε - από το 1787 - θεσπίσει συνταγματικά την απόλυτη διάκριση των εξουσιών και την προστασία της ελευθερίας των πολιτών και των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Αλλά, πολύ νωρίτερα (1215), ο Άγγλος μονάρχης Ιωάννης ο Ακτήμων είχε υποχρεωθεί να υπογράψει την περίφημη Magna Carta Libertatum (Μεγάλος Χάρτης των Ελευθεριών), με την οποία αποδέχτηκε παραχωρήσεις όπως: 1. Η υποχρέωση του βασιλιά να μην επιβάλλει φόρους ή πρόστιμα χωρίς την έγκριση του Μεγάλου Συμβουλίου.

13

2. Η αναγνώριση των εξουσιών του Μεγάλου Συμβουλίου (ο πρόδρομος του σώματος των εκλεγμένων εκπροσώπων του λαού, του μελλοντικού Κοινοβουλίου).

3. Ο σεβασμός της προσωπικής ελευθερίας, έτσι που κανείς να μην φυλακίζεται ούτε να τιμωρείται με πρόστιμο ή να εξορίζεται χωρίς δικαστική απόφαση που θα εκδίδεται με βάση τους νόμους του κράτους. Η Μάγκνα Κάρτα θεωρείται από τα σημαντικότερα έγγραφα στην ιστορία της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Αυτά τα ευεργετήματα προορίζονταν αρχικά για τους ευγενείς και τον κλήρο, αλλά σταδιακά επεκτάθηκαν σε όλους τους πολίτες. Το σημαντικότατο αυτό έγγραφο έθεσε τις βάσεις του Κοινοβουλευτισμού στην Αγγλία και ήταν το πρότυπο για τη δημιουργία του πολιτικού πολιτισμού της Ευρώπης. Σταδιακά στην Αγγλία το Κοινοβούλιο έγινε πανίσχυρο. Αυτό ψήφιζε τους νόμους και ο βασιλιάς απλώς τους προσυπέγραφε. Αντίθετα, στη Γαλλία των τελευταίων δεκαετών του 18 ου αιώνα επικρατούσε αναλλοίωτο το σύστημα της απόλυτης μοναρχίας, όπως ακόμα στην εποχή του Λουδοβίκου ΙΔ’. Ο βασιλιάς νομοθετούσε, έχοντας στο πλάι του ελάχιστους – διορισμένους από τον ίδιον - κρατικούς λειτουργούς (υπουργούς), ο ίδιος καθόριζε τους φόρους, οι οποίοι πήγαιναν κατευθείαν στο βασιλικό ταμείο και ο ίδιος o μονάρχης όριζε τον τρόπο διάθεσης των κρατικών εσόδων. Το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα και παρά την άθλια οικονομική κατάσταση της γαλλικής οικονομίας, που κινδύνευε με χρεοκοπία, η πολυτελής διαβίωση της αυλής των Βερσαλλιών απορροφούσε πάνω από το 20% του κρατικού προϋπολογισμού. Οι καθημερινές γιορτές και δεξιώσεις κόστιζαν αμύθητα ποσά. Η βασίλισσα Μαρία14

Αντουανέτα (1755-1793) ξόδευε αλόγιστα από το κρατικό ταμείο για κοσμήματα, κομμώσεις και τουαλέτες. Η δομή της κοινωνίας είχε διατηρηθεί μεσαιωνική. Οι προνομιούχοι (οι ευγενείς και ο ανώτερος κλήρος), που δεν αποτελούσαν πάνω από το 2% του λαού, κατείχαν το μεγαλύτερο μέρος των γεωργικών γαιών, δεν πλήρωναν φόρους και ζούσαν προκλητικά σπάταλη και πολυτελή ζωή. Ο υπόλοιπος λαός, η Τρίτη Τάξη (Tiers état) όπως αποκαλούνταν, δηλαδή οι αγρότες και η ανερχόμενη αστική τάξη των εμπόρων και των επαγγελματιών, δεν είχε κανένα προνόμιο, παρά μόνο την υποχρέωση καταβολής φόρων και την απόλυτη υπακοή. Η Τρίτη Τάξη σηκώνει στην πλάτη της τα βάρη των άλλων δυο τάξεων (ευγενών και κλήρου)

Ο ευγενής, με ένα απλό έγγραφο, μπορούσε να στείλει στη φυλακή, όποιον κατήγγελλε, χωρίς αποδεικτικά στοιχεία και χωρίς δικαστική απόφαση. Όμως, στο ίδιο αυτό κράτος – το γαλλικό – οι φιλελεύθερες ιδέες των Διαφωτιστών, οι απόψεις του Μοντεσκιέ για τον διαχωρισμό των εξουσιών, η δυναμική ανάπτυξη του κινήματος των Τεκτόνων, το ξύπνημα της, όλο και ισχυρότερης οικονομικά, αστικής τάξης και οι ιδέες της Αμερικανικής Επανάστασης δεν ήταν δυνατόν να μην επιδράσουν στη σκέψη των περιθωριοποιημένων κοινωνικά εκπροσώπων της γαλλικής Τρίτης Τάξης.

15

Η ανάμιξη της χώρας στην Αμερικανική Επανάσταση, με στόχο την ήττα της Βρετανίας - παραδοσιακής αντιπάλου της Γαλλίας - είχε ως αποτέλεσμα την επιδείνωση των οικονομικών του κράτους. Αυτό υποχρέωσε τον υπουργό Οικονομικών Κολόν να επιβάλει πρόσθετους φόρους, που επιβάρυναν την ήδη άθλια οικονομική κατάσταση του λαού. Ο Κολόν επιχείρησε να φορολογήσει και τους ευγενείς, οι οποίοι αντέδρασαν έντονα και ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΣΤ’ (Louis XVI) τον απέλυσε αμέσως. Η γενική δυσαρέσκεια ήταν εμφανής, αλλά ο άβουλος βασιλιάς δεν ήθελε να δει τα μηνύματα της επερχόμενης θύελλας. Τελικά, τον Αύγουστο του 1788, αναγκάστηκε να δεχτεί την σύγκληση της Συνέλευσης των Γενικών Τάξεων. Οι Γενικές Τάξεις (états généraux) ήταν η εθνική συνέλευση αντιπροσώπων των τριών τάξεων (του κλήρου που αντιπροσώπευε 150.000 άτομα, των ευγενών με 500.000 και της Τρίτης Τάξης με 24.500.000 άτομα2). Οι αντιπρόσωποι της Τρίτης Τάξης ήταν όλοι σχεδόν μεγαλοαστοί, τραπεζίτες, δικηγόροι, συμβολαιογράφοι, γιατροί, έμποροι, λίγοι στρατιωτικοί και ελάχιστοι ευγενείς. Οι τάξεις ψήφιζαν κάθε μια χωριστά κι έτσι η Τρίτη Τάξη μειοψηφούσε πάντα. Όμως αυτή τη φορά, στις 5 Μαΐου 1789, η Τρίτη Τάξη αντέδρασε. Αποχώρησε, μαζί με λίγα μέλη των άλλων δυο τάξεων και αυτοανακηρύθηκε σε Εθνική Συνέλευση και στις 9 Ιουλίου σε Συντακτική. Όταν ο λαός πληροφορήθηκε ότι ο βασιλιάς συγκεντρώνει στρατεύματα, ξεσηκώθηκε, άρπαξε τα όπλα και στις 14 Ιουλίου κατέλαβε το φρούριο της Βαστίλης, έσφαξε τον διοικητή της και απελευθέρωσε όσους κρατούμενους βρίσκονταν εκεί.

2

Η τελευταία φορά που είχαν συγκληθεί οι Γενικές Τάξεις ήταν το 1614 16

Το πρώτο αίμα χύθηκε εκείνη την ημέρα στους παρισινούς δρόμους, όταν περίπου εκατό άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Το σύνθημα που επικράτησε στις διαδηλώσεις ήταν Ελευθερία-Ισότητα-Αδελφότητα (Liberté, égalité, fraternité) και οι πολίτες φορούσαν με περηφάνια την κονκάρδα, που τα χρώματά της (μπλεάσπρο-κόκκινο), εξέφραζαν αυτό το σύνθημα. Η ημέρα αυτή θεωρείται η εναρκτήρια της Γαλλικής Επανάστασης . Στις 26 Αυγούστου, με προτροπή του φιλελεύθερου αριστοκράτη Λαφαγιέτ (που είχε γυρίσει από την Αμερική όπου πολέμησε στο πλάι του Ουάσιγκτον και γνώριζε ήδη για την Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ) η Εθνική Συνέλευση ψήφισε την Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. Η Διακήρυξη περιλάμβανε συνολικά δεκαεπτά άρθρα που εξέφραζαν τα ιδανικά του Διαφωτισμού, δηλαδή τόνιζαν τα δικαιώματα της ελευθερίας, της ασφάλειας, της ιδιοκτησίας και της αντίδρασης σε κάθε μορφή καταπίεσης. Επίσης προέβλεπε την ανεξιθρησκία, την ελευθερία γνώμης και το διαχωρισμό των εξουσιών. Πηγή κάθε εξουσίας είναι αποκλειστικά ο λαός. Κανένα σώμα, κανένα άτομο δεν μπορεί να ασκήσει εξουσία που δεν απορρέει από το λαό. Ο Λουδοβίκος αρνήθηκε να δεχθεί τις αποφάσεις της Συνέλευσης. Αλλά, οι Παρισινοί που ζούσαν στον πυρετό της επανάστασης, συγκεντρώθηκαν στις Βερσαλλίες και τον οδήγησαν θριαμβευτικά με όλη τη βασιλική οικογένεια, 17

στα ανάκτορα του Κεραμεικού, στο Παρίσι. Την φύλαξή τους εκεί ανέλαβε ο Λαφαγιέτ, ο οποίος μιλώντας με τη βασίλισσα ξεκαθάρισε ότι τους θεωρούσε κρατούμενους. Το Νοέμβριο η Επανάσταση εθνικοποίησε την εκκλησιαστική περιουσία και τον επόμενο μήνα εξέδωσε ομόλογα στηριγμένα στην αξία της περιουσίας αυτής. Τα ομόλογα αυτά μετατράπηκαν σε χαρτονομίσματα. Όμως η συνοχή των επαναστατών δεν θα διαρκέσει πολύ. Οι λαϊκοί δημιουργούν την Λέσχη των Αβράκωτων (Sansculottes) και οι αστοί τη Λέσχη των Κορδελιέρων, με ηγέτες τους Νταντόν και Μαρά και τη Λέσχη των Ιακωβίνων υπό τον Ροβεσπιέρο. Στις Βερσαλλίες!

Τον Ιούνιο 1791 η βασιλική οικογένεια επιχείρησε να δραπετεύσει προς την Φλάνδρα, αλλά στο δρόμο τους αναγνώρισαν και τους ανάγκασαν να επιστρέψουν στο Παρίσι. Εκεί ο Λουδοβίκος αναγκάστηκε να ορκιστεί πίστη στο Σύνταγμα της κοινοβουλευτικής μοναρχίας. Στη Νομοθετική Συνέλευση του Οκτωβρίου είχαν ήδη διαμορφωθεί οι τάσεις (κόμματα): Οι Συντηρητικοί (Δεξιά) υπό τον Λαφαγιέτ, που θεωρούν ότι η Επανάσταση έληξε, οι αστοί Γιρονδίνοι υπό τον Μπισσό (Κέντρο), που είναι υπέρ της ενότητας αστών και λαϊκών και οι λαϊκοί Ορεινοί και Ιακωβίνοι υπό τους Μαρά και Ροβεσπιέρο (Αριστερά), που πιστεύουν ότι η Επανάσταση πρέπει να συνεχιστεί3. Αυτοί οι διαχωρισμοί (Αριστερά, Κέντρο, Δεξιά) επικράτησαν και ισχύουν ακόμα σε όλα τα κοινοβούλια του κόσμου.

3

18

Όμως ο πόλεμος με την Αυστρία είχε αρχίσει και οι πρώτες αποτυχίες του γαλλικού στρατού εντείνουν τη λαϊκή δυσαρέσκεια και υποχρεώνουν τη Νομοθετική Συνέλευση να κηρύξει την Πατρίδα σε κίνδυνο και η πρωτοβουλία των κινήσεων περνά στα χέρια της επαναστατικής Κομμούνας4 του Παρισιού με επικεφαλής τους λαϊκούς ηγέτες Ροβεσπιέρο, Μαρά και Νταντόν. Στις 10 Αυγούστου ο λαός κατέλαβε τον Κεραμεικό, ο βασιλιάς καθαιρείται και φυλακίζεται με την οικογένειά του. Ο λαός ανεξέλεγκτος εισέβαλε στις φυλακές, δολοφονώντας χωρίς διάκριση ευγενείς, κληρικούς και κοινούς φυλακισμέ νους. Ο βασιλιάς στην γκιλοτίνα

Στη νέα Συμβατική Συνέλευση επικράτησαν οι Ορεινοί, οι οποίοι αποφάσισαν την παραπομπή του Λουδοβίκου σε δίκη και την άμεση εκτέλεσή του στην γκιλοτίνα στις 21 Ιανουαρίου 1793. Η εκτέλεση του βασιλιά είχε συνέπεια την αναζωπύρωση του πολέμου με τους εξωτερικούς εχθρούς, των οποίων την ηγεσία ανέλαβε πλέον η Αγγλία και το ξέσπασμα φιλοβασιλικών εξεγέρσεων κυρίως στην αγροτική δυτική Γαλλία. Οι Ορεινοί συγκρότησαν την Επιτροπή Εθνικής Είναι – από όσα γνωρίζω – η πρώτη φορά στην ιστορία που η λέξη κομμούνα (commune = κοινότητα), χρησιμοποιείται στην γαλλική πολιτική ζωή για να εκφράσει μια επαναστατική ομάδα ή επιτροπή. Η λέξη προέρχεται από τη λατινική communia = μια ομάδα ανθρώπων που μοιράζονται κοινή ζωή.

4

19

Σωτηρίας υπό τον Νταντόν, συνέλαβαν 22 από την ηγεσία των Γιρονδίνων που αντιδρούσαν και τους καρατόμησαν. Η χώρα βρίσκεται σε χάος. Αντιμετωπίζει εχθρική εισβολή και εξωτερικές εξεγέρσεις. Ο Μαρά δολοφονείται από μια νεαρή αριστοκράτισσα, την Σαρλότα Κορντέ. Η Κορντέ στην απολογία της επανέλαβε τα λόγια του Ροβεσπιέρου για την εκτέλεση του Λουδοβίκου: Σκότωσα ένα, για να σώσω 100.000. Φυσικά αυτό δεν την έσωσε και οδηγήθηκε στη λαιμητόμο. Το Σεπτέμβριο 1793 η περίοδος της Τρομοκρατίας άρχισε με τη συγκρότηση της δεύτερης Επιτροπής Εθνικής Σωτηρίας υπό την τριανδρία Ροβεσπιέρου, Σαιν Ζυστ και Κουτόν. Στο όνομα της Επανάστασης, που κινδύνευε, ανεστάλη το Σύνταγμα και ανακλήθηκαν οι ελευθερίες του λόγου, του τύπου, της συνάθροισης και άρχισαν ανεξέλεγκτες εκτελέσεις στην γκιλοτίνα. Η Τρομοκρατία διάρκεσε ως τις 18 Ιουλίου 1794 (ο Ιούνιος και Ιούλιος 1794 ονομάστηκαν Μεγάλη Τρομοκρατία). Υπολογίζεται ότι στο διάστημα των ένδεκα μηνών που διάρκεσε, εκτελέστηκαν 30.000 έως 40.000 άνθρωποι, όχι μόνο φιλοβασιλικοί και αριστοκράτες, αλλά και μετριοπαθείς πολιτικοί και μεγαλοαστοί. Μεταξύ των θυμάτων της τρομοκρατίας, εκτός του βασιλικού ζεύγους Λουδοβίκου και Μαρίας-Αντουανέτας, των αυλικών και εκατοντάδων ευγενών και μελών του κλήρου, περιλαμβάνονται και πολλά σημαντικά ονόματα της γαλλικής πολιτικής, της επιστήμης και της διανόησης όπως: ο πρόεδρος της Τρίτης Τάξης και δήμαρχος του Παρισιού Ζαν Συλβαίν Μπελύ, ο ελληνικής καταγωγής, ρομαντικός ποιητής Αντρέ Σενιέ, ο δημόσιος κατήγορος του Επαναστατικού Δικαστηρίου Φουκιέ-Τενβίγ, ο σπουδαίος χημικός και πατέρας της σύγχρονης χημείας Αντουάν Λαβουαζιέ, ο φανατικός υποστηρικτής της 20

Επανάστασης Δούκας της Ορλεάνης, γνωστός και ως Φίλιππος-Ισότης (ο γιος του Λουδοβίκος-Φίλιππος έγινε το 1830 βασιλιάς της Γαλλίας) και η υποκόμισσα Μαντάμ Ρολάν, επίσης ένθερμη υποστηρίκτρια της Επανάστασης5. Φυσικά τους παραπάνω ακολούθησαν στην λαιμητόμο και οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές της τρομοκρατίας, μεταξύ των οποίων και οι Νταντόν, Κουτόν, Σαιν-Ζυστ, Ντεμουλέν, Εμπέρ και ο Ροβεσπιέρος. Στα θύματα της Τρομοκρατίας (αν και έχασε την ζωή του στην γκιλοτίνα τρία χρόνια αργότερα) λογίζεται και ο ουτοπιστής-σοσιαλιστής Γράκχος Μπαμπέφ (Gracchus Babeuf(*), 1760-97). Οι μελλοθάνατοι οδηγούνται με κάρο προς τη λαιμητόμο.

Ο Μπαμπέφ αναγνωρίζεται ως ο θεμελιωτής του επαναστατικού σοσιαλισμού.

Λίγο πριν τον αποκεφαλισμό της, η Μαντάμ Ρολάν υποκλίθηκε στο άγαλμα της Ελευθερίας, που δέσποζε στην πλατεία της Επανάστασης και είπε: O Liberté, que de crimes on commet en ton nom! (Ω Ελευθερία, πόσα εγκλήματα γίνονται στο όνομά σου!)

5

21

01.02 Η Πρώτη Γαλλική Δημοκρατία (1792-1804) Στις 21 Σεπτεμβρίου 1792, η Συμβατική Συνέλευση (Convention Nationale) - η οποία είχε αναδειχθεί με καθολική ψηφοφορία – με ψήφισμά της, κατάργησε τη μοναρχία. Μετά από ένα περίπου χρόνο, στις 24 Ιουνίου 1793, το ίδιο σώμα ψήφισε το σύνταγμα της Πρώτης Γαλλικής Δημοκρατίας. Ταυτόχρονα αποφασίστηκε το σύνταγμα αυτό να τεθεί σε ισχύ μόλις αποκατασταθεί η ειρήνη, γιατί σε πολλά σημεία της χώρας είχαν εκδηλωθεί φιλοβασιλικές εξεγέρσεις.

Η Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας

Για να αντιμετωπιστούν τα σοβαρά προβλήματα των εσωτερικών και εξωτερικών μετώπων, σχηματίστηκε η Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας (Comité de salut public) με επικεφαλής αρχικά τον Νταντόν και στη συνέχεια, από τον Ροβεσπιέρο. Όμως τα μέτρα για την αντιμετώπιση της κατάστασης στράφηκαν όχι μόνο εναντίον των αριστοκρατών και των μετριοπαθών πολιτικών, αλλά και των μεγαλοαστών. Με βίαια μέσα εξουδετερώθηκαν όσοι θεωρήθηκαν ύποπτοι για υπονόμευση της Επανάστασης στο εσωτερικό.

22

Η περίοδος αυτή ονομάστηκε Τρομοκρατία (Terreur) και χιλιάδες άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους. Τα μέτρα αυτά, αλλά και άλλες υπερβολές της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας, δημιούργησαν πολλούς εχθρούς εναντίον του Ροβεσπιέρου. Η σύλληψη και η θανάτωση του στις 28 Ιουλίου 1794 μαζί με άλλους 20 στενούς συνεργάτες του, σηματοδότησε το τέλος της ταραγμένης εκείνης περιόδου. Την εκτέλεση του Ροβεσπιέρου και των άλλων πρωταγωνιστών της Τρομοκρατίας ακολούθησε η καρατόμηση δεκάδων ακόμα συνεργατών του, η Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας διαλύθηκε, η Λέσχη των Ιακωβίνων έκλεισε και η ομαλότητα αποκαταστάθη κε. Το Διευθυντήριο

Η Συμβατική Συνέλευση, που τώρα ελεγχόταν από τους μετριοπαθείς, ψήφισε το Σύνταγμα της Πρώτης Δημοκρατίας, τον Αύγουστο του 1795. Βάσει αυτού η νομοθετική εξουσία μοιραζόταν σε δυο σώματα, τη Βουλή και τη Γερουσία και την εκτελεστική εξουσία ασκούσε το πενταμελές Διευθυντήριο (Directoire). Το Διευθυντήριο είχε ως κύριο στόχο την αποκατάσταση της ηρεμίας και της τάξης στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και την αντιμετώπιση πιθανής εισβολής εκ μέρους των εχθρικών φιλομοναρχικών κρατών, δηλαδή από τα περισσότερα κράτη της Ευρώπης. Τον Οκτώβριο του 1795, ξέσπασε στο Παρίσι μια νέα φιλομοναρχική εξέγερση, την οποία κατέστειλε ένας 23

νεαρός αξιωματικός, ο οποίος είχε διακριθεί και στην απελευθέρωση της Τουλώνας από τους φιλοβασιλικούς, ο Ναπολέων Βοναπάρτης (Napoléon Bonaparte). Στο μεταξύ οι συνασπισμένοι εχθροί της Γαλλίας (Αγγλία, Αυστρία, Ρωσία) άρχισαν να απειλούν πάλι τη χώρα. Κατ’ εντολή του Διευθυντηρίου, ο Ναπολέων εισέβαλε στην Ιταλία και νίκησε τα αυστριακά στρατεύματα. Στη συνέχεια διέλυσε το παπικό κράτος και φυλάκισε τον πάπα Πίο Στ’. Μετά από τις νίκες αυτές εκστράτευσε στην Αίγυπτο και τη Μέση Ανατολή και το 1799, επέστρεψε στο Παρίσι και έγινε δεκτός σαν ήρωας. Ο Ναπολέων Πρώτος Ύπατος

Τη νύχτα της 9ης Νοεμβρίου 1799, με πραξικόπημα, ο Ναπολέων ανέτρεψε το Διευθυντήριο, διέλυσε τα δυο νομοθετικά σώματα και την εξουσία ανέλαβε τριμελής Υπατεία, με Πρώτον Ύπατο τον ίδιο. Από τότε και έως το 1804 η Γαλλία τυπικά παρέμενε δημοκρατία, με τον Ναπολέοντα όμως να κυβερνά ως απόλυτος μονάρχης. Το 1804 επιχειρήθηκε μια συνωμοσία για την ανατροπή του Ναπολέοντα και την επαναφορά των Βουρβόνων. Η αποτυχία της συνωμοσίας απετέλεσε πρώτης τάξεως ευκαιρία, να «προσφερθεί» στον Ναπολέοντα ο τίτλος του αυτοκράτορα - με γνωμοδότηση της Γερουσίας - το κείμενο της οποίας είχε πάντως συντάξει προηγουμένως ο

24

ίδιος. Έτσι, η ανακήρυξη της χώρας σε αυτοκρατορία εγκρίθηκε από λαϊκή ψηφοφορία. Η στέψη έγινε στην εκκλησίας της Παναγίας των Παρισίων (Notre Dame) στις 2 Δεκεμβρίου 1804, ημέρα που θεωρείται ότι καταργήθηκε και τυπικά η περίοδος της Πρώτης Γαλλικής Δημοκρατίας και η άρχισε η περίοδος της Πρώτης Αυτοκρατορίας. Το 1789, οι Γάλλοι επαναστάτησαν, ανέτρεψαν τη μοναρχία, έστησαν μια δημοκρατία στηριγμένη στον Τρόμο και με ανακούφιση είδαν να ανατέλλει μια νέα εποχή μοναρχίας, η λεγόμενη Πρώτη Γαλλική Αυτοκρατορία υπό τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη.

25

01.03. Η Πρώτη Αυτοκρατορία (1804-1815) Η ενδεκαετής ιστορία της Πρώτης Αυτοκρατορίας της Γαλλίας είναι απόλυτα ταυτισμένη με τον μοναδικό πρωταγωνιστή της, τον - Ναπολέοντα Βοναπάρτη.

Ο Ναπολέων (1769-1821) Ο Ναπολέων γεννήθηκε στην Κορσική, λίγο καιρό μετά την προσάρτηση του νησιού στη Γαλλία, από τη Δημοκρατία της Γένοβας. Φοίτησε στη στρατιωτική Ακαδημία και σε ηλικία μόλις 16 ετών ήταν ήδη ανθυπολοχαγός του γαλλικού στρατού. Ήταν εργατικός και φιλομαθής, διάβαζε Ρουσσώ, Βολταίρο, τις βιογραφίες του Αλεξάνδρου και του Ιουλίου Καίσαρα και καθώς ήταν υπέρμετρα φιλόδοξος, έψαχνε την ευκαιρία για τη δόξα. Όταν ξέσπασε η επανάσταση, η Γαλλία ήταν συνεχώς σε πολεμικές συγκρούσεις με ξένες δυνάμεις. Η πρώτη αποστολή του Ναπολέοντα ήταν η ανακατάληψη της Τουλόν το 1794, από τους φιλομοναρχικούς. Τον Οκτώβριο του 1795, κατέστειλε μια άλλη λαϊκή εξέγερση στο Παρίσι. Μετά από αυτά προήχθη σε ταξίαρχο και ανέλαβε τη διοίκηση του στρατού στο μέτωπο της Ιταλίας. Με ταχύτατη προέλαση και αλλεπάλληλες νίκες κατέλαβε το Μιλάνο και ίδρυσε την Πέραν των Άλπεων Δημοκρατία. Κατέλυσε τη Δημοκρατία της Βενετίας και απέκτησε τα Ιόνια νησιά, που ήταν ως τότε βενετική

26

κτήση. Με τη συνθήκη ειρήνης η Γαλλία απέκτησε από την Αυστρία τις Κάτω Χώρες. Ο Ναπολέων οργάνωσε την εκστρατεία στην Αίγυπτο, για να απειληθεί η αγγλική κυριαρχία στην Ινδία. Η εκστρατεία αυτή ήταν καταστροφική για το γαλλικό ναυτικό, το οποίο διαλύθηκε από τον Άγγλο ναύαρχο Νέλσον και ο Ναπολέων αναγκάστηκε να επιστρέψει στη Γαλλία το 1799. Την ίδια εποχή ο φόβος της επεκτατικής πολιτικής της Γαλλίας δημιούργησε το συνασπισμό της Αγγλίας, Αυστρίας και Ρωσίας. Με πρόφαση τον εξωτερικό κίνδυνο, ο Ναπολέων οργάνωσε το Πραξικόπημα της 18ης Μπρυμέρ έτους 8 (9 Νοεμβρίου 1799) με το οποίο καθιέρωσε νέο σύνταγμα με εκτελεστική εξουσία μια τριμελή Υπατεία και με Πρώτο Ύπατο τον εαυτό του. Με το σύνταγμα αυτό τελειώνει η περίοδος της Επανάστασης. Ακολουθούν αλλεπάλληλοι πόλεμοι με ηγέτη τον Ναπολέοντα και πολλές νίκες. Το 1802 ονομάζεται ισόβιος Ύπατος και το 1804, μετά από ένα δημοψήφισμα ανακηρύχθηκε κληρονομικός αυτοκράτορας. Στις 2 Δεκεμβρίου, ο πάπας Πίος Ζ’ έστεψε τον Ναπολέοντα και τη γυναίκα του Ιωσηφίνα, αυτοκρατορικό ζεύγος της Γαλλίας. Το σημαντικότερο ειρηνικό επίτευγμα του Ναπολέοντα ήταν η κωδικοποίηση της νομοθεσίας. Ο Ναπολεόντειος Κώδικας ενοποίησε την πληθώρα των νόμων που υπήρχαν πριν και μετά την Επανάσταση και απλοποίησε το νομικό πλαίσιο . Στον κώδικα περιέχονται πολλές από τις κατακτήσεις της Επανάστασης (ισότητα απέναντι στο νόμο, ανεξιθρησκία, κατάργηση προνομίων και διακρίσεων). Ακολούθησε ο εμπορικός και ο ποινικός κώδικας. Η νομοθεσία του Ναπολέοντα αποτελεί τον κορμό των νομοθεσιών πολλών ευρωπαϊκών χωρών (και της Ελλάδας). Οι πόλεμοι συνεχίστηκαν. Από τις σημαντικότερες αναμετρήσεις του Ναπολέοντα ήταν το 1800 στο Μαρέγκο της Ιταλίας εναντίον των Αυστριακών. Το 1805 ο γαλλικός στόλος υπέστη πραγματική καταστροφή από τους Άγγλους στο Τραφάλγκαρ, κοντά στις ισπανικές ακτές. Ο ναύαρχος Νέλσον σκοτώθηκε εκεί, αλλά η αγγλική υπεροχή στις θάλασσες δεν αμφισβητήθηκε πια. Ακολούθησαν οι νίκες του 27

Ναπολέοντα στο Ουλμ, στο Αούστερλιτς και στην Ιένα όταν ο γαλλικός στρατός έφτασε στο Βερολίνο. Το 1812, η Γαλλία έλεγχε αμέσως ή εμμέσως (με δορυφορικά κράτη στα οποία ο Ναπολέων είχε διορίσει ηγεμόνες τους αδελφούς ή στρατηγούς του) σχεδόν όλη την Ευρώπη. Η στρατιωτική μηχανή, που είχε οργανώσει με νέες τεχνολογίες και άριστη εκπαίδευση, ήταν η αποτελεσματικότερη της εποχής. Από το 1800 ως το 1812 στρατολόγησε ένα εκατομμύριο άντρες. Από τις κατακτημένες χώρες αντλούσε (εκτός από τον πλούτο τους) πολεμοφόδια και στρατιώτες. Όταν εισέβαλε στη Ρωσία το 1812, από τους 600.000 στρατιώτες του, μόλις το ένα τρίτο ήταν Γάλλοι. Η εκστρατεία της Ρωσίας ήταν μια καταστροφή. ΟΙ Ρώσοι υπό τον στρατηγό Κουτούζοφ, υποχωρούσαν τακτικά, αφήνοντας την καμένη γη και τον ανελέητο ρωσικό χειμώνα να τσακίσει τους εισβολείς. Παρόλο που ο Ναπολέων κατέλαβε την πυρπολημένη και έρημη από τους Ρώσους Μόσχα, η πείνα, το κρύο και η τελική επίθεση των Ρώσων, αποδεκάτισαν το στρατό του. Μόνο 30.000 κατάφεραν να επιστρέψουν. (Μετά από 30 χρόνια, ακριβώς την ίδια τακτική θα ακολουθήσουν οι Σοβιετικοί απέναντι στους Γερμανούς του Χίτλερ). Οι αντίπαλοί του αντιλήφθηκαν τώρα, ότι ο Ναπολέων δεν ήταν ανίκητος. Τον Οκτώβριο του 1813, ο γαλλικός στρατός στη Λειψία υπέστη συντριπτική ήττα από τις ενωμένες δυνάμεις της Αγγλίας, Αυστρίας, Ρωσίας, Σουηδίας, Πρωσίας και άλλων. Η σύγκρουση αυτή (η μεγαλύτερη ως τότε μάχη της ιστορίας στην οποία συμμετείχαν πάνω από μισό εκατομμύριο άνδρες) ονομάστηκε η Μάχη των Εθνών6 και τα θύματα ξεπέρασαν τις 100.000. Ο Ναπολέων παραιτήθηκε στις 11 Απριλίου 1814 και αποσύρθηκε στο νησί Έλβα,. Το Παρίσι καταλήφθηκε από τους συμμάχους και η μοναρχία παλινορθώθηκε. Όμως ο Ναπολέων δεν είχε πει ακόμα την τελευταία του λέξη. Την 1η Μαρτίου 1805 έφυγε κρυφά από την Έλβα, αποβιβάστηκε στις Την ίδια ονομασία πήρε και η μάχη στα Καταλαυνικά Πεδία το 451, που είχε ως αποτέλεσμα την ήττα του Αττίλα, από τα πολυεθνικά στρατεύματα του στρατηγού των Ρωμαίων Αέτιου 6

28

Κάνες και με ελάχιστους άντρες, αλλά με πολλές υποσχέσεις για ειρήνη και ασφάλεια, πήρε και πάλι την εξουσία στα χέρια του. Τον υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό οι ίδιοι άνθρωποι που λίγο πριν τον καταριόνταν και είχαν δηλώσει πίστη και αφοσίωση στον Βασιλιά. Οι σύμμαχοι όμως δεν έκατσαν με σταυρωμένα χέρια. Συγκέντρωσαν μια τεράστια στρατιά 800.000 ανδρών, ενώ ο αυτοκράτορας δεν μπόρεσε να συγκεντρώσει πάνω από 125.000. Η τελική μάχη δόθηκε στις 18 Ιουνίου 1815, στο Βατερλό του Βελγίου. Ο Άγγλος στρατηγός Ουέλινγκτον και ο Πρώσος Μπλύχερ συνέτριψαν τους Γάλλους και η περιπέτεια των εκατό ημερών του Ναπολέοντα έληξε.

H μοναρχία (Λουδοβίκος ΙΗ’) επέστρεψε, η Γαλλία περιορίστηκε στα προ του 1790 σύνορά της και κατέβαλε στους συμμάχους υπέρογκες πολεμικές αποζημιώσεις. Ο Ναπολέων εξορίστηκε στο νησί της Αγίας Ελένης (ανοικτά των αφρικανικών ακτών), και στις 5 Μαΐου 1821, πέθανε ενώ υπαγόρευε τα απομνημονεύματά του. Ο Ναπολέων απεκλήθη ως Μέγας. Θεωρείται από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές μεγαλοφυΐες της ιστορίας και συγκρίνεται με τον Μ. Αλέξανδρο, τον Ιούλιο Καίσαρα και τον Τζένγκις Χαν. Οι Γάλλοι τον λάτρεψαν, γιατί έκανε τη χώρα τους κυρίαρχη της Ευρώπης και της χάρισε λάμψη και μεγαλείο. Αλλά, το τίμημα που κατέβαλε η Γαλλία ήταν τεράστιο. Υπολογίζεται ότι πάνω από ένα εκατομμύριο νέοι της Γαλλίας άφησαν τα κόκαλά τους στα πεδία των μαχών, για το μεγαλείο αυτό.

29

Όμως, παρά το ότι ο Ναπολέων δεν πίστεψε ποτέ στον θεσμό του κοινοβουλευτισμού και της λαϊκής κυριαρχίας, οι ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης μεταφέρθηκαν με τις σημαίες των Γάλλων στρατιωτών σε όλη την Ευρώπη, ρίζωσαν και απέκτησαν κλώνους και κλαδιά. Η κοινοβουλευτική αστική δημοκρατία είναι σήμερα το κυρίαρχο πολίτευμα, όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά σε όλες σχεδόν τις προηγμένες χώρες του κόσμου. Ο Ναπολέων επηρέασε καθοριστικά την πορεία, όχι μόνο της γαλλικής αλλά και της ευρωπαϊκής ιστορίας. Οι θεσμοί της Επανάστασης και της Αυτοκρατορίας επιζούν ακόμα. Τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα και οι σημαντικές κοινωνικές αλλαγές, που ακολούθησαν στις ευρωπαϊκές χώρες (Ελλάδα, Σερβία, Ολλανδία, Πολωνία, Ισπανία, Ιταλία και αλλού) ήταν απόρροια της διάδοσης των ιδεών του Διαφωτισμού και της Επανάστασης. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι ο πρωτομάρτυρας και κήρυκας της ανεξαρτησίας των λαών της Βαλκανικής, Ρήγας Φεραίος, συνελήφθη στην Τεργέστη, ενώ πήγαινε να συναντήσει το Ναπολέοντα.

30

01.04. Η Συνταγματική Μοναρχία (1815-1848) Μετά το τέλος της ηγεμονίας του Ναπολέοντα και με τη γαλλική κοινωνία καταπτοημένη, επανήλθε η βασιλεία με ηγεμόνα τον Λουδοβίκο ΙΗ’7 (1814-1824). Ωστόσο, ο νέος μονάρχης δεν θέλησε να ανατρέψει όλες τις κατακτήσεις της Επανάστασης και αποδέχθηκε τους περισσότερους θεσμούς της (την ναπολεόντεια νομοθεσία και τις διακηρύξεις της Συντακτικής Συνέλευσης, όπως ισονομία, πολιτικές ελευθερίες κλπ.) και βασίλευσε ως συνταγματικός μονάρχης. Οι νικήτριες δυνάμεις συγκάλεσαν στην πρωτεύουσα της Αυστρίας το περίφημο Συνέδριο της Βιέννης, στο οποίο εκτός των νικητριών δυνάμεων συμμετείχε η Γαλλία, η Δανία και αρκετά γερμανικά κρατίδια. Το Συνέδριο της Βιέννης διήρκεσε από την 1η Νοεμβρίου 1814 ως τις 8η Ιουνίου 1815. Ο σκοπός του Συνεδρίου ήταν η οριστική διευθέτηση των συνόρων των κρατών της ηπείρου, η συμφωνία ισορροπίας δυνάμεων και η παγίωση της ειρήνης. Αυτοί που έλαβαν τις αποφάσεις ήταν οι εκπρόσωποι των μεγάλων δυνάμεων, της Αυστρίας {που την εκπροσωπούσε ο υπουργός των Εξωτερικών Μέττερνιχ (Klemens von Metternich), ο οποίος προέδρευε του Συνεδρίου}, της Πρωσίας, της Ρωσίας και της Μεγάλης Βρετανίας. Όμως η ικανότητα του εκπροσώπου της Γαλλίας Ταλλεϋράνδου (Talleyrand)(*) επέβαλε την

Ο μόλις επτά ετών γιος του Λουδοβίκου ΙΣΤ’, αναγνωρίστηκε μετά την εκτέλεση του πατέρα το 1793, από τους βασιλόφρονες ως ο νέος βασιλιάς της Γαλλίας με το όνομα Λουδοβίκος ΙΖ’ . Ωστόσο δεν βασίλευσε ποτέ γιατί η χώρα ήταν τότε δημοκρατία. Πέθανε κρατούμενος το 1795, από ασθένεια. Ο θείος του που – μετά την πτώση του Ναπολέοντα - ανήλθε στο θρόνο, αναγνώρισε τον τίτλο του ανιψιού του και πήρε το βασιλικό όνομα Λουδοβίκος ΙΗ’ 7

31

φωνή της ηττημένης Γαλλίας, ως ισότιμη με αυτή των νικητών. Όπως είδαμε ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΗ’ (1814-1824) δεν επιχείρησε να ανατρέψει τους βασικούς θεσμούς της Επανάστασης και της Πρώτης Δημοκρατίας. Διατήρησε και την νομοθεσία του Ναπολέοντα και εγκαθίδρυσε συνταγματική μοναρχία με δυο νομοθετικά Σώματα: Την Άνω Βουλή (Chambre des Pairs), της οποίας τα μέλη διορίζονταν από το βασιλιά και τη Βουλή των Αντιπροσώπων (Chambre des Députés), τα μέλη της οποίας εκλέγονταν από ένα σώμα περίπου 100.000 εκλεκτόρων, των οποίων η φορολογία ήταν μεγαλύτερη των 300 φράγκων. Η παλινόρθωση των Βουρβόνων συνοδεύτηκε από την επικράτηση ακραίων φιλοβασιλικών ομάδων των Ultras, οι οποίοι εξαπέλυσαν κύμα διώξεων κατά φίλων και οπαδών του Ναπολέοντα. Υπολογίζεται ότι κατά την περίοδο της αποκαλούμενης Λευκής Τρομοκρατίας πάνω από 250 άτομα δολοφονήθηκαν και χιλιάδες πολίτες αναγκάστηκαν να διαφύγουν στο εξωτερικό για να αποφύγουν την οργή των Ultras. Ακόμα αποπέμφθηκαν πάνω από 70.000 δημόσιοι λειτουργοί και 15.000 στρατιωτικοί. Αυτά τα εξτρεμιστικά στοιχεία είχαν την κάλυψη του αδελφού του βασιλιά, κόμη του Αρτουά (μετέπειτα βασιλιά Καρόλου Ι’). Ο Λουδοβίκος προσπάθησε να ακολουθήσει μετριοπαθή και προσεκτική πολιτική, αλλά στις εκλογές του Αυγούστου 1815 επικράτησαν οι εξτρεμιστές κατακτώντας τις 350 από τις 398 έδρες του Κοινοβουλίου. Αυτό είχε ως συνέπεια την ένταση των διώξεων των αντιφρονούντων. Ακόμα μια συνέπεια ήταν η προσχώρηση της Γαλλίας στην διαβόητη Ιερά Συμμαχία Αυστρίας, Πρωσίας, Ρωσίας. Ο βασιλιάς τρομαγμένος από τις συνεχείς συγκρούσεις μοναρχικών και φιλελευθέρων διαλύει τη Βουλή των Αντιπροσώπων.

32

Τον Φεβρουάριο 1820 δολοφονήθηκε ο δούκας του Μπερύ, γιος του κόμη του Αρτουά, αδελφού του βασιλιά και διαδόχου του θρόνου. Το γεγονός αυτό ενίσχυσε τις θέσεις των ακραίων μοναρχικών, οι οποίοι σκλήρυναν τις θέσεις τους και στρέφονται πλέον κατά πάντων και κυρίως κατά των φιλελευθέρων, οι οποίοι ιδρύουν την μαχητική μυστική εταιρία των Καρμπονάρων. Ο γηραιός και άρρωστος Λουδοβίκος βρίσκεται πλέον υπό την επιρροή του αδελφού του, που ουσιαστικά ασκεί την εξουσία. Αυτήν την εξουσία αναλαμβάνει και τυπικά ο Κόμης του Αρτουά (νεότερος αδελφός του Λουδοβίκου ΙΣΤ’ και του Λουδοβίκου ΙΗ’) και στέφεται βασιλιάς με την επωνυμία Κάρολος Ι’ (Charles Χ’, 1824-1830). Ο Κάρολος Ι’

Την εποχή της ανόδου του Καρόλου στο θρόνο η Γαλλία είχε ανακτήσει το παλιό της μεγαλείο. Η συμβολή της στην ανεξαρτησία του ελληνικού κράτους, η κατάκτηση της Αλγερίας, η επέκταση των αποικιών στην Αφρική, Ασία και Αμερική και η εφαρμογή στο εξωτερικό της πολιτικής της Ιεράς Συμμαχίας, όπως η επέμβαση του γαλλικού στρατού στην Ισπανία κατά του εκεί φιλελεύθερου καθεστώτος προσέδωσαν στη χώρα το κύρος μεγάλης ευρωπαϊκής δύναμης και της δεύτερης (μετά την Αγγλία) αποικιακής αυτοκρατορίας. Όμως στο εσωτερικό η αντιπολίτευση είχε πάρει διαστάσεις και οι φιλελεύθεροι ενισχύθηκαν σημαντικά στις εκλογές του Ιουνίου του 1830.

33

Θορυβημένος ο Κάρολος εξέδωσε απανωτά διατάγματα, με τα οποία ακύρωσε τις εκλογές, κατάργησε το καθεστώς της συνταγματικής μοναρχίας, άλλαξε και το εκλογικό σύστημα. Ακόμα, επέβαλε καθεστώς αυστηρής λογοκρισίας στον τύπο, θέσπισε την θανατική ποινή για όσους βεβηλώνουν την Θεία Ευχαριστία και επιχείρησε να αποδώσει στους αριστοκράτες και στην εκκλησία κάποια από τα προνόμια και τις περιουσίες που είχαν πριν από την επανάσταση 1789. Όλα αυτά συνιστούσαν ένα βασιλικό πραξικόπημα. Η οργανωμένη αντιπολίτευση, αλλά και μεγάλα τμήματα της αστικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων αντέδρασαν έντονα. Οι Τρεις Ένδοξες Μέρες

Στις 26, 27 και 28 Ιουλίου 1830, το Παρίσι έζησε την αποκαλούμενη Ιουλιανή Επανάσταση ή τις Τρεις Ένδοξες Μέρες (Trois Glorieuses). Πλήθη αγανακτισμένου λαού έστησαν οδοφράγματα στους δρόμους του Παρισιού, ζητώντας την εγκαθίδρυση αβασίλευτης δημοκρατίας, ενώ πολλοί στρατιώτες ενώθηκαν με τους εξεγερμένους. Ο Κάρολος αναγκάστηκε να παραιτηθεί. Όμως οι φιλελεύθεροι αστοί, που είχαν τον έλεγχο της κατάστασης, προώθησαν την διατήρηση του πολιτεύματος της συνταγματικής μοναρχίας και ευνόησαν την άνοδο στο θρόνο του μετριοπαθούς δούκα της Ορλεάνης, ο οποίος υιοθέτησε το βασιλικό όνομα Λουδοβίκος-Φίλιππος Α’ 34

(Louis-Philippe Ι’, 1830-48) και ήταν γιος του καρατομηθέντος, την περίοδο της Τρομοκρατίας, δούκα της Ορλεάνης. Γνωστός για τις φιλελεύθερες ιδέες του ο νέος μονάρχης αποκλήθηκε Roi-citoyen (βασιλιάςπολίτης). {Ένας από αυτούς που συνέβαλαν στην απόφαση επιλογής του δούκα της Ορλεάνης ως βασιλιά ήταν και ένας νέος πολιτικός ο Adolphe Thiers(*), γνωστός με το εξελληνισμένο όνομα Θιέρσος. Θα τον συναντήσουμε αρκετές φορές στα επόμενα κεφάλαια, μιας και έπαιξε σημαντικό ρόλο στην καταστολή της παρισινής Κομμούνας και χρημάτισε πρώτος πρόεδρος της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας}. Ο Λουδοβίκος- Φίλιππος θέλησε να ακολουθήσει διαφορετική στάση και προσπάθησε να είναι προσιτός στον λαό και να αποφεύγει τις επιδεικτικές και μεγαλοπρεπείς εμφανίσεις των προγενεστέρων του. Από τις πρώτες συνταγματικές αλλαγές ήταν: Η ενίσχυση του νομοθετικού έργου της Βουλής των Αντιπροσώπων, η αλλαγή του εκλογικού νόμου, η διεύρυνση του εκλεκτορικού σώματος, η κατάργηση της κληρονομικής διαδοχής της Άνω Βουλής και άλλα. Ο νέος βασιλιάς στηρίχτηκε στην μεσαία τάξη και έγινε αγαπητός στον λαό. Όμως, πιεζόμενος από τους παλιούς ευγενείς αλλά και τους αστούς που είχαν πλουτίσει, άλλαξε σταδιακά πολιτική, εγκαταλείποντας τη μεσαία τάξη στην οποία στηριζόταν. Η τελευταία αντέδρασε, συνεπικουρούμενη από το εργατικό προλεταριάτο, που είχε αρχίσει να δημιουργείται με την ανάπτυξη της βιομηχανίας. Ήταν η εποχή που οι ριζοσπαστικές και σοσιαλιστικές ιδέες γίνονταν ευρύτερα γνωστές και τα επαναστατικά κινήματα δημιουργούσαν τα πρώτα μορφώματα, που σταδιακά έπαιρναν τη μορφή κομμάτων και κινημάτων. Ακούστηκαν και έγιναν γνωστά τα πρώτα ονόματα πολιτικών με ριζοσπαστικές ιδέες και συνθήματα, πιο 35

σαφή και συγκροτημένα από αυτά του – γνωστού μας πρωτοπόρου σοσιαλιστή Γράκχου Μπαμπέφ, που καταδικάστηκε και εκτελέστηκε στην γκιλοτίνα το 1797. Μερικοί από αυτούς ήταν οι: Λουί Μπλαν (Louis Blanc), Λεντρύ-Ρολλέν (Ledru-Rollin), Ρασπάιγ (François Vincent Raspail), Μπαρμπέ (Armand Barbès) και Λουί Μπλανκί (Louis Auguste Blanqui(*)), οι οποίοι ηγήθηκαν στις μεγάλες εξεγέρσεις του 1848. Ο διακηρυγμένος στόχος τους ήταν όχι μόνο η ανατροπή της μοναρχίας, αλλά το «άνοιγμα του δρόμου προς τον επαναστατικό σοσιαλισμό με σταδιακή μετάβαση των κοινωνιών από την καπιταλιστική οικονομία σε μία κομμουνιστική, έπειτα από βίαιη επανάσταση, στην οποία μία ελίτ επαναστατών θα καταλάμβανε την πολιτική εξουσία και θα κοινωνικοποιούσε τα μέσα παραγωγής». Ξεσηκωμός!

(Honoré Daumier)

Ο βασιλιάς ΛουδοβίκοςΦίλιππος αντιμετώπισε μια σειρά από εξεγέρσεις, οι οποίες καταπνίγηκαν ως το 1848. Αλλά οι συνθήκες είχαν πια ωριμάσει για την ανατροπή της μοναρχίας. Στις 23 Φεβρουαρίου 1848, πλήθος λαού έστησε τα πρώτο οδοφράγματα στο Παρίσι. Στην εξέγερση συμμετέχουν τόσο οι μετριοπαθείς οπαδοί της αστικής δημοκρατίας, αλλά και οι ριζοσπάστες σοσιαλιστές και αναρχικοί. Μαζί τους χιλιάδες φοιτητές, εργάτες και μέλη μυστικών επαναστατικών οργανώσεων.

36

Η πανικόβλητη κυβέρνηση πέφτει αυθημερόν και την επομένη ο βασιλιάς παραιτείται, φεύγει από τη χώρα και εγκαθίσταται στο Λονδίνο, όπου θα πεθάνει μετά από δυο χρόνια. Σχηματίστηκε Προσωρινή Κυβέρνηση με τη συμμετοχή τόσο των μετριοπαθών φιλελεύθερων, όσο και των ριζοσπαστών. Τους πρώτους εκπροσώπησε μεταξύ άλλων ο Λαμαρτίνος (εξελληνισμένο όνομα του ποιητή Alphonse de Lamartine, 1790-1869) και τους ριζοσπάστες ο Λεντρύ-Ρολλέν. Η κυβέρνηση αυτή ανακήρυξε ως πολίτευμα της χώρας την Αβασίλευτη Δημοκρατία, παραχώρησε πολιτικά δικαιώματα σε όλους τους (άρρενες), κατάργησε τη δουλεία και τη θανατική ποινή (για πολιτικά εγκλήματα), έλαβε μέτρα ανακούφισης των λαϊκών τάξεων και προκήρυξε εκλογές.

37

01.05. Η Δεύτερη Γαλλική Δημοκρατία (1848-52) Οι εκλογές της 23ης Απρίλιου 1848 έδωσαν την πλειοψηφία στη Δεξιά, που την αποτελούσαν οπαδοί της μοναρχίας, μετριοπαθείς φιλελεύθεροι και δημοκρατικοί υπό τον Λαμαρτίνο, ενώ την αριστερά - που μειοψήφησε εκπροσωπούσαν οι σοσιαλιστές υπό τον Λεντρύ-Ρολλέν. Η πλειοψηφία σχημάτισε πενταμελή Εκτελεστική Επιτροπή για την άσκηση της εξουσίας. Στις 15 Μαΐου η αριστερά οργάνωσε διαδήλωση που εξελίχθηκε σε εξέγερση, με αποτέλεσμα την σύλληψη και φυλάκιση πολλών εκ των ηγετών της σοσιαλιστικής παράταξης. Ο Λαμαρτίνος

Ακολούθησαν νέες εκλογές την 4η Ιουνίου που ανέδειξαν μια διχασμένη και πολωμένη Βουλή. Αίσθηση έκανε η εκλογή ως μέλους του νέου κοινοβουλίου του - γιου του Λουδοβίκου Βοναπάρτη, δηλαδή ανιψιού του Μ. Ναπολέοντα - Λουδοβίκου-Ναπολέοντα Βοναπάρτη (Louis Napoléon Bonaparte). Τρεις εβδομάδες αργότερα, μετά από μια νέα διαδήλωση, ξεκίνησε ακόμα μια ανταρσία της αριστεράς, με τους εργάτες να υψώνουν και πάλι οδοφράγματα στο Παρίσι. Η ανταρσία κράτησε τέσσερις μέρες (23-26 Ιουνίου 1848). Ο υπουργός Στρατιωτικών Λουί Καβενιάκ (LouisCavaignac), οδήγησε το στρατό κατά των εξεγερμένων και

38

συνέτριψε τους ριζοσπάστες και σοσιαλιστές που καθοδηγούσαν την ανταρσία. Η Βουλή διέλυσε την Εκτελεστική Επιτροπή και εξέλεξε τον Καβαινιάκ ως προσωρινό πρόεδρο της Δημοκρατίας. Το Νοέμβριο ψηφίστηκε το νέο δημοκρατικό σύνταγμα της Δεύτερης Γαλλικής Δημοκρατίας, που προέβλεπε την διάκριση των τριών εξουσιών: Δικαστική, Νομοθετική (με μια Βουλή που εκλέγεται με καθολική ψηφοφορία) και Εκτελεστική με Πρόεδρο και αρχηγό του κράτους, που εκλέγεται για τέσσερα χρόνια με καθολική ψηφοφορία. Προκηρύχθηκαν αμέσως εκλογές για την εκλογή του νέου Προέδρου της Δημοκρατίας. Ο Λεντρύ-Ρολλέν

Η Δεξιά (υπό τον τίτλο Κόμμα της Τάξης) με πρόταση του Θιέρσου (Adolphe Thiers), επέλεξε ως υποψήφιό της τον Βοναπάρτη και η Αριστερά (υπό τον τίτλο Δημοκρατική Αλληλεγγύη) που την αποτελούσαν ακραίοι δημοκρατικοί και μετριοπαθείς σοσιαλιστές, χωρίς όμως τους κομμουνιστές, πρότεινε τον Λεντρύ-Ρολλέν. Οι εκλογείς ψήφισαν τον πρώτο με 5.434.000 ψήφους επί 7.300.000 εκλογέων. Ο Καβενιάκ πήρε 1.400.000 και ο Λεντρύ Ρολλέν τους υπόλοιπους Ο ΛουδοβίκοςΝαπολέων Βοναπάρτης, ορκίστηκε ως ο πρώτος εκλεγμένος πρόεδρος της Δεύτερης Δημοκρατίας.

39

Όμως, οι διαδηλώσεις, διαμαρτυρίες και ιδεολογικές συγκρούσεις δεν έπαψαν για καιρό να ταλανίζουν τη χώρα. Ο Βοναπάρτης άδραξε την ευκαιρία και την 2α Δεκεμβρίου 1851 (επέτειο της αυτοκρατορικής στέψης του Μ. Ναπολέοντα το 1804), με πραξικόπημά του, διέλυσε τη Βουλή, συνέλαβε τους ηγέτες της αντιπολίτευσης και προκήρυξε δημοψήφισμα με καθολική ψηφοφορία. Οι αντιδράσεις που ακολούθησαν ήταν υποτονικές. Ξεχώρισε η έκκληση του – από τότε – διάσημου συγγραφέα και ποιητή Βικτόρ Ουγκώ (Victor Hugo(*)), που κάλεσε το λαό στα όπλα. Πράγματι οι στασιαστές έφτασαν ως το κέντρο της πόλης. Επέλαση ιππικού

του

Εκεί έστησαν τα συνήθη οδοφράγματα, αλλά γρήγορα τους συνέτριψε μια ορμητική επέλαση του ιππικού. Το δημοψήφισμα της 21ης Νοεμβρίου 1852, που προκήρυξε ο Βοναπάρτης, νομιμοποίησε με 97%(!) το πραξικόπημα του Βοναπάρτη, που αναγορεύτηκε επίσημα Πρίγκιπας-Πρόεδρος. Και ένα ακριβώς χρόνο μετά το πραξικόπημά του, στις 2 Δεκεμβρίου 1852, έχρισε τον εαυτό του αυτοκράτορα με το όνομα Ναπολέων Γ’. Ο νεοεκλεγείς αυτοκράτορας συγκρότησε κυβέρνηση που την αποτελούσαν προσωπικότητες από τον συντηρητικό και φιλομοναρχικό χώρο, που προχώρησε στη σύνταξη νέου Συντάγματος το οποίο προέβλεπε: 40

 Δεκαετή θητεία του αρχηγού του κράτους,  Υπουργούς υπόλογους στην εκτελεστική εξουσία,  Συμβούλιο Επικρατείας υπεύθυνο για την σύνταξη των νόμων,  Νομοθετικό Σώμα (Βουλή) της οποίας τα μέλη εκλέγονται με καθολική ψηφοφορία. Το σώμα αυτό ψηφίζει τους νόμους που συντάσσει το Συμβούλιο της Επικρατείας και  Γερουσία, που την αποτελούν επιφανείς Γάλλοι πολίτες και είναι το σώμα που εγγυάται τις συνταγματικές ελευθερίες του λαού. Οδοφράγματα στην πόλη

Την εξουσία στην πραγματικότητα ασκεί αποκλειστικά ο Βοναπάρτης, ο οποίος τον Μάρτιο του 1852 κήρυξε 32 επαρχίες της χώρας σε «κατάσταση πολιορκίας». Στήθηκαν έκτακτα στρατοδικεία, τα οποία προέβησαν σε μαζικές συλλήψεις και εκτοπίσεις αντιφρονούντων και υπόπτων για συμμετοχή σε μυστικές οργανώσεις. Εκατοντάδες στελέχη της αντιπολίτευσης κατέφυγαν στο Βέλγιο, την Ελβετία, την Ιταλία, την Αγγλία και αλλού για να αποφύγουν τη σύλληψη. Μεταξύ αυτών ήταν και ο – στρατευμένος κατά της κοινωνικής ανισότητας και κατά της θανατικής ποινής – Βικτόρ Ουγκώ (Victor Hugo(*)).

41

01.06. Η Δεύτερη Αυτοκρατορία (1852-1871) 01.06.01. Τα πρώτα χρόνια Ο Ναπολέων Γ’ ήταν γιος του Λουί Βοναπάρτη, αδελφού του Μεγάλου Ναπολέοντα και της Ορτάνς ντε Μποαρνιέ, κόρης της Ιωσηφίνας, (πρώτης συζύγου του Μ. Ναπολέοντα). Μετά την πτώση της πρώτης αυτοκρατορίας, ακολούθησε στην Ελβετία τη μητέρα του, η οποία τον γαλούχησε με τον θρύλο του αυτοκράτορα θείου του. Είχε συναίσθηση του οικογενειακού μεγαλείου και ενσυνείδητα μιμήθηκε τις ενέργειες, τις κινήσεις, ακόμα και την ομιλία και τις κινήσεις του θείου του. Ο Ναπολέων Β’ δεν βασίλευσε ποτέ

Είδαμε πως το 1848 εκλέχθηκε βουλευτής και στο τέλος του ίδιου έτους πρόεδρος της δεύτερης γαλλική δημοκρατίας. Ακολούθησε η σύγκρουσή του με τους θεσμούς και κάθε μορφής αντιπολίτευση και εν τέλει το 1852, επέβαλε την ανακήρυξή του ως αυτοκράτορα με όνομα Ναπολέων Γ’. Ο Ναπολέων Β’ (`1811-1832) ήταν γιος του Μ. Ναπολέοντα και της δεύτερης συζύγου του ΜαρίαςΛουΐζας. Αμέσως μετά τη γέννησή του ο πατέρας του τον ονόμασε βασιλιά της Ρώμης. Το 1814, όταν ο Ναπολέων Α’ υποχρεώθηκε να παραιτηθεί, το έκανε χρίζοντας διάδοχο τον τετραετή γιο του, ως Ναπολέοντα Β’. Αυτός κράτησε τον τίτλο για λίγες μόλις μέρες και στην συνέχεια

42

ακολούθησε την μητέρα του στην Αυστρία. Πέθανε το 1832 από φυματίωση, σε ηλικία 21 ετών. Ο ΛουδοβίκοςΝαπολέων, από σεβασμό προς τον εξάδελφό του ονόμασε τον εαυτό του Ναπολέοντα Γ΄}. Η Δεύτερη Γαλλική Αυτοκρατορία ήταν ένα διάλειμμα δυο σχεδόν δεκαετών, μεταξύ της Δεύτερης και της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας. Ο Ναπολέων έχει μάλλον αδικηθεί από τους ιστορικούς και από την πολεμική αντιπάλων του, που θέλησαν να τον γελοιοποιήσουν (όπως ο Ουγκώ). Ξεκίνησε τη πορεία του ως αυτοκράτορας, έχοντας ευρύτατη λαϊκή αποδοχή και έδειξε ότι συμμεριζόταν το όραμα του μεγάλου θείου του για μια ενιαία Ευρώπη και ότι πίστευε στον κοινωνικό ρόλο του κράτους. Ο Ναπολέων πρόεδρος της δημοκρατίας

Ο Ναπολέων ήταν καλός αγορητής και εμψύχωνε το ακροατήριό του. Τα πρώτα χρόνια της αυτοκρατορίας ενίσχυσε την κεντρική εξουσία, αποκατέστησε την τάξη και το διεθνές κύρος της χώρας. Έδωσε ώθηση στη γαλλική ναυτιλία και σύντομα ένας μεγάλος εμπορικός στόλος από σύγχρονα ατμόπλοια συνέδεε τη Γαλλία με τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Λατινική Αμερική, την Αφρική και την Άπω Ανατολή. Το ναυτικό της Γαλλίας βρέθηκε στη δεύτερη θέση παγκοσμίως, αμέσως μετά τη Βρετανία. Εφάρμοσε ευνοϊκό αγροτικό πρόγραμμα, έδωσε ώθηση στη βιομηχανική ανάπτυξη και στην ίδρυση νέων 43

τραπεζών (την δεκαετία του 1860 ιδρύθηκαν οι τράπεζες Crédit Lyonnais και Société Générale) και επιχειρήσεων. Οι τράπεζες αυτές χρηματοδότησαν μεγαλεπήβολα σχέδια, όπως το άνοιγμα της Διώρυγας του Σουέζ και την ταχύτατη επέκταση του σιδηροδρομικού δικτύου της Γαλλίας. Στο Παρίσι άνοιξαν τις πύλες τους τα πρώτα μεγάλα πολυκαταστήματα (Au Printemps και La Samaritaine), που έγιναν υποδείγματα για να ιδρυθούν παρόμοιες επιχειρήσεις σε άλλες πρωτεύουσες και μεγάλες πόλεις της Ευρώπης και τις Αμερικής. Ακόμα ο Ναπολέων διόρισε διοικητή του Παρισιού τον βαρόνο Οσμάν (baron Haussmann), ο οποίος άλλαξε κυριολεκτικά την όψη της πρωτεύουσας, με ευρείες λεωφόρους, πάρκα, πλατείες, γέφυρες, όπερα, θέατρα και επιβλητικά δημόσια κτίρια. Ο Ναπολέων αυτοκράτορας

Όλη αυτή η επιχειρηματική δραστηριότητα αύξησε κατά πολύ τον πληθυσμό του Παρισιού γιατί τα εργοστάσια πλήθαιναν και η ανάγκη για εργατικό δυναμικό συνέβαλε στο να συρρέουν στην πρωτεύουσα χιλιάδες νέοι από τις επαρχίες. Περισσότεροι από τους μισούς εργαζόμενους της πόλης ήταν φτωχοί εργάτες, γεγονός που ισχυροποίησε τα ριζοσπαστικά κόμματα. Από την άλλη πλευρά, ο αυτοκράτορας εγκαθίδρυσε ένα απολυταρχικό καθεστώς: Ουσιαστικά κυβερνούσε ο ίδιος ενώ οι υπουργοί και τα νομοθετικά όργανα ασκούσαν απλώς συμβουλευτικό ρόλο. Οι θεμελιώδεις ελευθερίες καταργήθηκαν, επιβλήθηκε λογοκρισία στις εφημερίδες και 44

τις εκδόσεις βιβλίων και ενισχύθηκαν οι δυνάμεις καταστολής, όπως η αστυνομία. Οι σοσιαλιστές τέθηκαν υπό επιτήρηση. Οι πολιτικοί του αντίπαλοι βρέθηκαν στη φυλακή ή κατέφυγαν στο εξωτερικό. Το σκληρό αυτό και απολυταρχικό καθεστώς, που είχε επιβληθεί αμέσως μετά την ανάρρηση του Ναπολέοντα στον αυτοκρατορικό θρόνο, άρχισε να χαλαρώνει μετά την πάροδο της πρώτης δεκαετίας.

01.06.02. Οι πρώτοι πόλεμοι του Ναπολέοντα Στόχος της εξωτερικής πολιτικής του Ναπολέοντα ήταν να αποκαταστήσει τη διεθνή θέση της Γαλλίας, που είχε υποβαθμιστεί μετά το Βατερλό και τις αποφάσεις του Συνεδρίου της Βιέννης. Στα πλαίσια αυτά εντάσσεται και η απόφασή του να συμπήξει συμμαχία με την Αγγλία, με στόχο την παρεμπόδιση των επεκτατικών σχεδίων του τσάρου της Ρωσίας Νικολάου Α’ σε βάρος της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Αυτό οδήγησε στο ξέσπασμα του Κριμαϊκού πολέμου (1854-56). Ο πόλεμος αυτός, που έληξε με ήττα της Ρωσίας, δεν είχε θεαματικά αποτελέσματα για τη Γαλλία ούτε άλλαξε την ισορροπία των δυνάμεων στην νοτιοανατολική Ευρώπη. Η υπογραφή της Συνθήκης του Παρισιού, έδωσε ξανά στη Γαλλία τη θέση, που της είχε στερήσει το Συνέδριο της Βιέννης. Τον Κριμαϊκό Πόλεμο ακολούθησε ακόμα ένας πόλεμος της Γαλλίας. Ο Ναπολέων και ο πρωθυπουργός του Πεδεμοντίου Καβούρ συμφώνησαν να πολεμήσουν κατά της Αυστρίας, η οποία κατείχε μεγάλα τμήματα της ιταλικής χερσονήσου. Το 1859 ξέσπασε ο πόλεμος με αποτέλεσμα το Πεδεμόντιο να αποσπάσει τη Λομβαρδία, από την

45

Αυστρία. Ήταν η αρχή της δημιουργίας του ενιαίου ιταλικού κράτους. Το κέρδος για τη Γαλλία ήταν η προσάρτηση της Νίκαιας και τη Σαβοΐας. Το 1861, το τεράστιο χρέος του Μεξικού ήταν το πρόσχημα για τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, Ισπανία, Αγγλία και Γαλλία να επέμβουν και να στείλουν στρατό για να εισπράξουν τα χρέη του Μεξικού με τη βία. Εκείνη την εποχή, οι Ηνωμένες Πολιτείες σπαράσσονταν από τον Εμφύλιο Πόλεμο και σύντομα η Αγγλία και η Ισπανία απέσυραν τις δυνάμεις τους. Αντίθετα ο Ναπολέων – ανοήτως – πίστεψε ότι ήταν ευκαιρία να δημιουργήσει στην Αμερική, ένα κράτος υπό την επικυριαρχία του. Η εκτέλεση του Μαξιμιλιανού

Έτσι οι Γάλλοι οργάνωσαν ένα δημοψήφισμα (νόθο) με το οποίο το Μεξικό μετασχηματίστηκε σε ‘καθολική μοναρχία’ την Μεξικανική Αυτοκρατορία. Αυτοκράτορας τοποθετήθηκε ο αρχιδούκας Μαξιμιλιανός Α’ των Αψβούργων {αδελφός του αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκου-Ιωσήφ Α’ (Franz Joseph I}} Ο νέος ηγεμόνας του Μεξικού βασίλευσε μόνο τρία χρόνια. Ο λαός γρήγορα ξεσηκώθηκε ενάντια στον αυτοκράτορα-μαριονέτα και ο άτυχος Μαξιμιλιανός συνελήφθη και τουφεκίστηκε μαζί με δυο στρατηγούς του. Οι Γάλλοι αποχώρησαν και ο ινδιάνικης καταγωγής 46

Μπενίτο Χουαρέζ έγινε πρόεδρος της Μεξικανικής Δημοκρατίας. Αυτός ήταν ο τρίτος πόλεμος της Γαλλίας επί Ναπολέοντα Γ’, που διεξήχθη εκτός Ευρώπης και είχε ατυχή κατάληξη.

01.06.03. Το εργατικό και σοσιαλιστικό κίνημα Οι δυσμενείς εξελίξεις των πολέμων, έφεραν οικονομική δυσπραγία στο κράτος και κατά συνέπεια έντονες λαϊκές αντιδράσεις. Από το 1860 και μετά η κυβέρνηση του Ναπολέοντα, χαλάρωσε αισθητά τον καταπιεστικό τρόπο διακυβέρνησης. Λογοκρισία του τύπου Ενίσχυσε τις εξουσίες του Κοινοβουλίου, θέσπισε μια σειρά φιλελεύθερων μέτρων και άρχισε να εφαρμόζει θεαματικά φιλελεύθερη και φιλεργατική πολιτική. Η λογοκρισία έγινε πολύ ανεκτική, επιτράπηκαν οι δημόσιες συγκεντρώσεις, η απρόσκοπτη λειτουργία των κομμάτων και οι απεργίες. Αμέσως τα συνδικάτα άρχισαν να προχωρούν σε απεργιακές κινητοποιήσεις διεκδικώντας καλύτερες συνθήκες εργασίας, μειωμένο ωράριο και αξιοπρεπείς αμοιβές. Φυσικά το κάθε κόμμα είχε τις δικές του απόψεις. Το σημαντικότερο αντικείμενο διαφωνίας ήταν η μορφή που έπρεπε να έχει η δημοκρατία. Οι μετριοπαθείς δημοκράτες ήθελαν απλώς ελεύθερες εκλογές, δημοκρατικό σύνταγμα, 47

και φιλελεύθερες αλλαγές. Οι σοσιαλιστές ήταν αντίθετοι με την ατομική ιδιοκτησία και ζητούσαν τα εργοστάσια να περάσουν στα χέρια και τη διεύθυνση των εργατών. Επιχειρήθηκε πράγματι να εφαρμοστεί – περιορισμένα αυτό το μοντέλο, αλλά απέτυχε και λόγω κακής οργάνωσης και εξ αιτίας της αντίδρασης των συντηρητικών στρωμάτων της κοινωνίας. Οι αναρχικοί, τους οποίους εκπροσωπούσε ο ονομαζόμενος Πατέρας του Αναρχισμού Πιερ Ζοζέφ Προυντόν (Pierre Joseph Prudhon(*)), δεν συμφωνούσαν με κανένα γιατί ήταν αντίθετοι με κάθε μορφή εξουσίας. Το κύριο σύνθημα των οπαδών του Προυντόν ήταν Η ιδιοκτησία είναι κλοπή. Σημαντικό γεγονός για το ευρωπαϊκό επαναστατικό κίνημα ήταν η ίδρυση τους Διεθνούς Ένωσης Εργατών (International Workingmen's Association - IWA), που είναι περισσότερο γνωστή ως η Πρώτη Διεθνής. Ιδρύθηκε το 1864 στο Λονδίνο, στο οποίο συμμετείχαν εκπρόσωποι σοσιαλιστικών, κομμουνιστικών, αναρχικών ομάδων και καθώς και μέλη εργατικών συνδικαλιστικών ενώσεων χωρών της Ευρώπης. Στόχος των συνέδρων ήταν η συσπείρωση και ο συντονισμός δράσης των διαφόρων τάσεων της ευρωπαϊκής αριστεράς. Το γαλλικό συνδικαλιστικό κίνημα εκπροσώπησαν, μεταξύ άλλων, Προυντονιστές {(οπαδοί του Προυντόν όπως ο σοσιαλιστής Ανρί Τολαίν (Henri Tolain)} και Μπλανκιστές (οπαδοί του Λουί Μπλανκί, για τον οποίο θα πούμε περισσότερα σε επόμενες σελίδες). Στο συνέδριο αυτό παρέστησαν επίσης Βρετανοί Οουενιστές, οπαδοί του ουτοπικού σοσιαλισμού του Ρόμπερτ Όουεν (Robert Owen), Ιρλανδοί και Πολωνοί εθνικιστές, Ιταλοί φιλελεύθεροι και Γερμανοί σοσιαλιστές και άλλοι.

48

Στην ομάδα των Γερμανών συμμετείχε και ένας 46άρης πρόσφυγας, ο φιλόσοφος και δημοσιογράφος Κάρλ Μάρξ (Karl Marx(*)), ο οποίος θα παίξει σημαίνοντα ρόλο στην μελλοντική πορεία της διεθνούς, αλλά και του παγκόσμιου εργατικού, επαναστατικού, αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος. Ήδη από την έναρξη των εργασιών της πρώτης Διεθνούς ήταν φανερό ότι στους κόλπους της θα υπάρξουν συγκρούσεις εξ αιτίας της συμμετοχής στην οργάνωση εκπροσώπων ποικίλων πολιτικών απόψεων και φιλοσοφιών. Ιδιαίτερα από το 1868, όταν προσχώρησε ο αναρχικός Μπακούνιν και οι οπαδοί του, η Διεθνής πολώθηκε σε δυο διακριτές παρατάξεις: Ο Μαρξ

Των Μαρξιστών (οπαδών του Μαρξ - σοσιαλιστών) και των αναρχικών οπαδών του Μιχαήλ Μπακούνιν (Mikhail Bakunin(*)) Συνέδρια της Διεθνούς έγιναν: το 1866 στη Γενεύη, 1867 στη Λοζάνη, 1868 στις Βρυξέλες, 1869 στη Βασιλεία και το 1872 στη Χάγη. Το τελευταίο συνέδριο (της Χάγης) διεξήχθη σε βαριά ατμόσφαιρα, αφού έγινε αμέσως μετά την ήττα της Παρισινής Κομμούνας, που είχε ως επακόλουθο τη σκλήρυνση των κυβερνήσεων των ευρωπαϊκών χωρών έναντι των αριστερών και ριζοσπαστικών κομμάτων. Αποφασίστηκε η μεταφορά της έδρας της Διεθνούς στη Νέα Υόρκη.

49

Όμως η συνεχής αντιπαράθεση ανάμεσα στους εξουσιαστές-σοσιαλιστές (Μαρξιστές), που δέχονταν τη συμμετοχή στα εθνικά κοινοβούλια και στους αντιεξουσιαστές-αναρχικούς (Μπακούνιν), που απέρριπταν κάθε συμμετοχή στις αστικές διεργασίες και απαιτούσαν την – με κάθε μέσον – ανατροπή του καπιταλισμού, έφερε τη διάσπαση και εν τέλει τη διάλυση της Πρώτης Διεθνούς. Το 1872, οι αναρχικοί από διάφορες χώρες, σε συνέδριό τους στην Ελβετία, προχώρησαν στην ίδρυση χωριστής Διεθνούς, της (Μαύρης) Αναρχικής Διεθνούς. Από την άλλη πλευρά, τα μαρξιστικά σοσιαλιστικά και εργατικά κόμματα 20 χωρών, ίδρυσαν το 1889 στο Παρίσι την (Κόκκινη) Δεύτερη Διεθνή. Ο Λεόν Γκαμπετά

01.06.04. Πόλεμος

Ο Γαλλοπρωσικός

Ο Ναπολέων κάνοντας πράξη τις πολιτικές ελευθερίες που αναγκάστηκε να παραχωρήσει, προκήρυξε τις εκλογές Μαΐου/Ιουνίου 1869. Πίστευε ότι ο γαλλικός λαός θα επιβράβευε με την ψήφο του την αποκαλούμενη Φιλελεύθερη Αυτοκρατορία του. Τα αποτελέσματα ανέδειξαν τα δυο φιλομοναρχικά κόμματα, πρώτο το νεοπαγές Τρίτο Κόμμα {υπό τους: φιλελεύθερο-βοναπαρτιστή Εμίλ Ολιβιέ (Émile Ollivier) και δεύτερο τον γνωστό μας συντηρητικό της δεξιάς Θιέρσο (Thiers(*))}, με 212 στις 283 έδρες. Στη νέα βουλή ξεχώρισε ο νεαρός Λεόν Γκαμπετά (Léon Gambetta - γνωστός στην 50

Ελλάδα ως Λέων Γαμβέτας), ο οποίος με επαναστατικό πρόγραμμα τέθηκε επικεφαλής τριάντα Δημοκρατικών βουλευτών, που δηλώνουν ασυμβίβαστοι εχθροί του καθεστώτος. Τελικά, σχηματίστηκε κυβέρνηση υπό τον Εμίλ Ολιβιέ. Σε ένα χρόνο, ο Ναπολέων προκήρυξε δημοψήφισμα για την έγκριση του νέου φιλελεύθερου συντάγματος. Το αποτέλεσμα (82,7% υπέρ του Ναι) έδειξε ότι ο αυτοκράτορας ήταν ακόμα εξαιρετικά δημοφιλής στο λαό. Όμως το καλοκαίρι του ίδιου έτους ο Ναπολέων Γ’ διαπράττει ένα ακόμα - ολέθριο αυτή τη φορά – λάθος (μετά το φιάσκο του Μεξικού). Συζήτηση για τον πόλεμο σε καφέ του Παρισιού

Λάθος μοιραίο, που του στοίχισε το θρόνο και οδήγησε τη Γαλλία στην κατάλυση της Δεύτερης Αυτοκρατορίας. και την ανάδειξη της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας. Η Γαλλία πάντα φοβόταν την ισχυροποίηση της Πρωσίας και προσπαθούσε με κάθε τρόπο να εμποδίσει την ενοποίηση των γερμανικών κρατιδίων. Έτσι στις 19 Ιουλίου 1870, με ασήμαντη αφορμή (την κάλυψη του κενού ισπανικού θρόνου), κηρύσσει τον πόλεμο κατά της Πρωσίας. Στην απόφαση αυτή συναινεί

51

και η κυβέρνηση, ο μόνος που μένει πεισματικά προσηλωμένος στην ειρήνη ήταν ο Θιέρσος. Στο θρόνο της Πρωσίας βρισκόταν από το 1861 ο Γουλιέλμος Α’, ο οποίος ευτύχησε να έχει άξιους συνεργάτες, οι οποίοι άλλαξαν τους προσανατολισμούς της χώρας. Ο υπουργός Πολέμου Έμιλ φον Ρόον με τον συνεργάτη του Φον Μόλτκε βάλθηκαν να κάνουν τον πρωσικό στρατό, τον ισχυρότερο της Ευρώπης. Η στρατιωτική θητεία έγινε τριετής. Ο Μόλτκε, κατάλαβε ότι ο σιδηρόδρομος διευκόλυνε τις μετακινήσεις μεγάλων μονάδων του στρατού, και γρήγορα απλώθηκε στη χώρα ένα πυκνό σιδηροδρομικό δίκτυο. Ταυτόχρονα ένα εξ ίσου πυκνό σύστημα τηλεγράφου κάλυψε την Πρωσία. Ο Ναπολέων αιχμάλωτος στο πλάι του Μπίσμαρκ

Ο τρίτος σημαντικός συνεργάτης του βασιλιά της Πρωσίας, ήταν ο Όττο φον Μπίσμαρκ (Otto von Bismarck(*)), ο οποίος διετέλεσε καγκελάριος της Πρωσίας (και της ενωμένης Γερμανίας) για 28 ολόκληρα χρόνια. Αμέσως μετά την κήρυξη του πολέμου οι Πρώσοι εισέβαλαν ταχύτατα στην Αλσατία και τη Λωρραίνη. Η Γαλλία βρέθηκε διαιρεμένη στο εσωτερικό, στρατιωτικά απροετοίμαστη και διπλωματικά απομονωμένη. Η ισχυρή πρωσική στρατιωτική μηχανή, καλύτερα εξοπλισμένη και προετοιμασμένη, αιφνιδίασε τις γαλλικές δυνάμεις στο Μετς και τις περικύκλωσε. Ακολούθησε μια σειρά ηττών του γαλλικού στρατού με κορύφωση την ήττα στο Σεντάν.

52

Εκεί την 1η Σεπτεμβρίου 1870, τα υπολείμματα του γαλλικού στρατού παραδόθηκαν στους Πρώσους. Ο συνολικός αριθμός των Γάλλων αιχμαλώτων, ξεπέρασε το ένα εκατομμύριο. Οι Γάλλοι παράδωσαν επίσης στους Πρώσους και όλα τα όπλα, κανόνια και το υπόλοιπο πολεμικό υλικό τους Ανάμεσα στους αιχμαλώτους ήταν και ο ίδιος ο Ναπολέων Γ’. {Ο αιχμάλωτος – και έκπτωτος - αυτοκράτορας ελευθερώθηκε από τους Γερμανούς τον Μάρτιο του 1871 και κατέφυγε στη Βρετανία. Λίγες μέρες αργότερα, η αυτοκράτειρα Ευγενία εγκατέλειψε τα ανάκτορα του Κεραμεικού και κατέφυγε και αυτή στη Βρετανία. Ο Ναπολέων πέθανε δυο χρόνια αργότερα στο Λονδίνο}. Ο Γαμβέτας κηρύσσει την Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία

Τα νέα της ήττας στο Σεντάν και της αιχμαλωσίας του αυτοκράτορα έφτασαν στο Παρίσι στις 4 Σεπτεμβρίου και αμέσως προκάλεσαν αγανάκτηση, που εξελίχτηκε σε λαϊκή εξέγερση, εισβολή των εξεγερμένων στη Βουλή και κατάρρευση του καθεστώτος. Συγκροτήθηκε άρον-άρον Προσωρινή Κυβέρνηση ή Κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας. Την ίδια μέρα, ο Λέων Γαμβέτας από τον εξώστη του Κεντρικού Δημαρχείου (Ηôtel de ville) της γαλλικής πρωτεύουσας κηρύσσει την πτώση της αυτοκρατορίας και την ίδρυση της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας.

53

01.06.05. Η πολιορκία του Παρισιού Η Γαλλική Εθνοσυνέλευση κήρυξε τον Ναπολέοντα Γ΄ έκπτωτο του θρόνου και υπεύθυνο για τις καταστροφές του πολέμου, ανάμεσα στις οποίες ήταν η απώλεια της Αλσατίας και της Λωρραίνης. Η Προσωρινή Κυβέρνηση αποφάσισε την συνέχιση του πολέμου κατά των Πρώσων, που όμως προήλαυναν χωρίς να συναντήσουν σοβαρή αντίσταση. Στις 18 Σεπτεμβρίου αρχίζουν οι πρώτες συνομιλίες για τους όρους σύναψης συμφωνίας ειρήνης μεταξύ του Πρώσου καγκελάριου Μπίσμαρκ και του Γάλλου μετριοπαθή ρεπουμπλικάνου και μέλους της Προσωρινής Κυβέρνησης Ζυλ Φαμπρ (Jules Favre). Οι συνομιλίες καταλήγουν σε αποτυχία. Από τις 19 Σεπτεμβρίου 1870 οι Πρώσοι περικύκλωσαν και πολιόρκησαν το Παρίσι, κλείνοντας κάθε πιθανή οδό διαφυγής ή εισόδου βοηθείας των πολιορκημένων. Από την 1η ως και την 4η Νοεμβρίου αρχίζουν ξανά συνομιλίες για τους όρους συνθηκολόγησης μεταξύ του Μπίσμαρκ και – αυτή τη φορά – του Θιέρσου εκ μέρους της Γαλλίας. Οι συνομιλίες καταλήγουν σε θετικά αποτελέσματα, χωρίς όμως ακόμα να υπογραφεί η συμφωνία ειρήνης. Για την υπεράσπιση της γαλλικής πρωτεύουσας συγκροτήθηκε η άμυνα, που την αποτελούσαν περίπου 150.000 στρατιώτες και έφεδροι, 13.000 ναύτες από 350.000 πολίτες που αποτέλεσαν την Εθνοφρουρά (Garde National), δηλαδή συνολικά 513.000 άνδρες. Οι εθνοφρουροί προήλθαν από βεβιασμένη επιστράτευση και ήταν αγύμναστοι και φυσικά απειροπόλεμοι. Οι 54

περισσότεροι από αυτούς προέρχονταν από τις εργατικές συνοικίες του Παρισιού. Εκεί κυριαρχούσαν οι αναρχικές, αριστερές και σοσιαλιστικές ιδέες και τα αντίστοιχα πολιτικά κόμματα και οργανώσεις κυριαρχούσαν. Εκείνη την εποχή η γαλλική πρωτεύουσα είχε πληθυσμό περίπου 1.900.000 κατοίκους. Το 50% των εργαζομένων είχε δουλειά στα εργοστάσια της πόλης, με κακές συνθήκες εργασίας και πολύ χαμηλούς μισθούς. Η αμοιβή του εθνοφρουρού ήταν 1,50 φράγκο την ημέρα, σημαντικά υψηλότερη από το μέσο εργατικό μεροκάματο Οι νέοι εθνοφρουροί απαίτησαν και πέτυχαν να εκλέγουν αυτοί τους αξιωματικούς τους. Επιστράτευση Εθνοφρουρών

Οι Πρώσοι μπορούσαν να καταλάβουν εύκολα το Παρίσι, αλλά προτίμησαν την μακρά πολιορκία και την εξάντληση των Παριζιάνων από τις ελλείψεις και τις ασθένειες, παρά να χάσουν σε μάχες Γερμανούς στρατιώτες. Περιορίστηκαν σε βομβαρδισμούς της πόλης και σε σποραδικές εκατέρωθεν αψιμαχίες χωρίς θεαματικά αποτελέσματα. Όπως αναμενόταν, σε λίγες εβδομάδες όλα τα τρόφιμα στη γαλλική πρωτεύουσα εξαντλήθηκαν και πρόβαλε απειλητικό το φάσμα της πείνας. Άρχισε η διανομή ψωμιού με δελτίο.

55

Οι πολιορκημένοι αναγκάστηκαν να σφάξουν εκτός από τα αιγοπρόβατα, τα γουρούνια και τα βοοειδή και όποια άλλα ζώα ήταν διαθέσιμα, όπως σκύλους, γάτες, γαϊδούρια και άλογα, ακόμα και αρουραίους. Το κρέας αυτών των ζώων αναγραφόταν και στα μενού των κομψών παριζιάνικων εστιατορίων: Κονσομέ αλόγου, Συκώτι σκύλου σουβλάκι, Γεμιστό γαϊδουρίσιο κεφάλι, Γατίσιος κιμάς, Σκυλίσιες κοτολέτες, Σαλάμι από κρέας αρουραίου, Παϊδάκια αρκούδας, Αλογίσια μυαλά με δαμάσκηνα κλπ.

Υπαίθριο κρεοπωλείο διαθέτει κρέας σκύλων, γάτων και αρουραίων

Όταν κι αυτά εξαντλήθηκαν οι πολίτες του Παρισιού στράφηκαν και στα ζώα του Ζωολογικού Κήπου. Από τη σφαγή δεν γλίτωσαν ούτε ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης, οι δημοφιλείς δίδυμοι ελέφαντες του κήπου. Εκτός από την πείνα ενέσκηψαν και οι αρρώστιες. Οι νεκροί από την πείνα υπολογίζονται σε 40.000. Ακόμα, πολλοί πολίτες και εθνοφρουροί πέθαναν από τη μάστιγα της εποχής, τη φυματίωση.

56

Όπως είδαμε, ναι μεν αποκαταστάθηκε η αστική δημοκρατία στη Γαλλία, όμως παρά την εσπευσμένη, αλλά πρόχειρη οργάνωση της γαλλικής άμυνας, οι Πρώσοι ασυγκράτητοι κατέλαβαν το Παρίσι στις 18 Ιανουαρίου. Την ίδια μέρα, στην μεγαλοπρεπή Αίθουσα των Κατόπτρων των Βερσαλλιών, ο βασιλιάς της Πρωσίας Γουλιέλμος Α’ ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας της ενοποιημένης Γερμανίας, ενώ δέκα μέρες αργότερα, έληξε και επίσημα η πολιορκία και ο Γερμανικός στρατός αποχώρησε. Αμέσως έφτασαν από την Γερμανία τρένα με δεκάδες βαγόνια γεμάτα τρόφιμα για τους πεινασμένους Παριζιάνους. Καρικατούρα του Κάιζερ Γουλιέλμου Α’

Πριν αποχωρήσουν, 30.000 Πρώσοι, Βαυαροί και Σάξονες στρατιώτες πραγματοποίησαν μεγαλοπρεπή παρέλαση στους έρημους δρόμους της πρωτεύουσας, ενώ στα παράθυρα των σπιτιών είχαν αναρτηθεί μαύρες σημαίες. Ο Μπίσμαρκ επιδίωκε την άμεση υπογραφή συνθήκης ειρήνης, αλλά στη Γαλλία υπήρχε χάος. Η Προσωρινή Κυβέρνηση δεν είχε την απαραίτητη νομιμοποίηση (της λαϊκής ψήφου) για να δεσμεύσει την χώρα με την υπογραφή μιας συνθήκης, που ασφαλώς θα ήταν προϊόν των όρων που θα έθεταν οι νικητές Πρώσοι.

57

Προκηρύχθηκαν εκλογές για την 8η Φεβρουαρίου 1871 για την ανάδειξη των μελών της Εθνοσυνέλευσης και σχηματισμό νέας κυβέρνησης της Τρίτης Δημοκρατίας. Οι πρώτες ενδείξεις ότι το χάσμα μεταξύ των λαϊκών στρωμάτων της γαλλικής πρωτεύουσας και της συντηρητικής κυβέρνησης μεγάλωνε και μια εμφύλια σύρραξη ήταν ‘προ των πυλών’, φάνηκαν στις 22 Ιανουαρίου 1871, όταν μερικές εκατοντάδες Εθνοφρουρών επιτέθηκαν στο Κεντρικό Δημαρχείο του Παρισιού και συγκρούστηκαν με μονάδες εφέδρων. Η γενίκευση της σύρραξης αποφεύχθηκε, μόνο όταν κατέφθασαν ενισχύσεις τους τακτικού στρατού και αποσόβησαν προσωρινά την κατάληψη του Δημαρχείου. Οι εκλογές της 8ης Φεβρουαρίου διεξήχθησαν υπό συνθήκες εθνικής κρίσης, αφού περίπου 43 εκλογικές περιφέρειες βρίσκονταν ακόμη υπό πρωσική κατοχή. Έτσι απαγορεύτηκαν όλες οι προεκλογικές συγκεντρώσεις εκτός της περιφέρειας του Παρισιού. Τα αποτελέσματα έδωσαν ευρεία νίκη με 62% στα δυο μοναρχικά κόμματα: {Legitimists (Νομιμόφρονες), οπαδοί του βασιλικού οίκου των Βουρβόνων, δηλαδή του Καρόλου Ι’) και Ορλεανιστές (Orléanists), οπαδοί του βασιλικού οίκου του Λουδοβίκου-Φιλίππου Α’} που ήταν υπέρ της άμεσης υπογραφής συνθήκης ειρήνης με την Γερμανία. Τα δημοκρατικά κόμματα (Μετριοπαθείς Ρεπουμπλικάνοι, Φιλελεύθεροι, Σοσιαλιστές και Ριζοσπάστες) κέρδισαν το 35% των ψήφων. Το υπόλοιπο 3% κέρδισαν οι οπαδοί του έκπτωτου Ναπολέοντα. Στις 17 Φεβρουαρίου η νέα Εθνοσυνέλευση ονομάζει τον θερμό υποστηριχτή της ειρήνης Αδόλφο Θιέρσο (Adolphe Thiers(*)), αρχηγό της εκτελεστικής εξουσίας της Γαλλικής Δημοκρατίας και σε δυο μέρες σχηματίζεται –

58

συντηρητική, φιλομοναρχική και υπέρμαχος της άμεσης συνθηκολόγησης – κυβέρνηση. Αμέσως μετά την ανάδειξή του ως αρχηγού του κράτους, ο Θιέρσος αναχώρησε για τη Φρανκφούρτη και άρχισε διαπραγματεύσεις με τον Μπίσμαρκ για την οριστικοποίηση των όρων της συνθήκης ειρήνης. Η Συνθήκη της Φρανκφούρτης την οποία - εκ μέρους της Γαλλίας - ο Θιέρσος υποχρεώθηκε να συνάψει μετά από μακρές διαπραγματεύσεις, περιλάμβανε βαρύτατους και ταπεινωτικούς όρους για την ηττημένη χώρα, μεταξύ των οποίων οι εξής:  Οι πλούσιες σε ορυκτά βιομηχανικές γαλλικές επαρχίες της Αλσατίας και της Λωρραίνης, είναι πλέον γερμανικά εδάφη8. Γερμανία: Αντίο Κυρία, και αν… Γαλλία: Χα! Θα τα ξαναπούμε! (Γελοιογραφία της εποχής)





Η Γαλλία θα καταβάλει στη Γερμανία πολεμικές αποζημιώσεις πέντε δισεκατομμυρίων φράγκων. Ο γερμανικός στρατός θα κρατήσει υπό την κατοχή του τμήματα της βόρειας Γαλλίας, έως ότου η Γαλλία εξοφλήσει το ποσόν της πολεμικής αποζημίωσης στη Γερμανία.

Η απώλεια της Αλσατίας και της Λωρραίνης δηλητηρίασε επί δεκαετίες τις σχέσεις μεταξύ της Γερμανίας και της Γαλλίας. Ένα από τα σημαντικότερα θέματα της γαλλικής εξωτερικής πολιτικής, ως τα μέσα του 20ού αιώνα, ήταν η εκδίκηση (ή η ρεβάνς) για την προσβολή της τιμής της Γαλλίας.

8

59

01.06.06. Οι λαϊκές αντιδράσεις και νίκες Οι όροι της συνθήκης ειρήνης της Φρανκφούρτης (μεταξύ Μπίσμαρκ-Θιέρσου) κυρώθηκαν από την Εθνοσυνέλευση στις 28 Φεβρουαρίου. Όμως, μετά το αποτέλεσμα των εκλογών της 8ης Φεβρουαρίου, που ανάδειξε μια άκρως συντηρητική, δεξιά και φιλομοναρχική σύνθεση της Εθνοσυνέλευσης, ο φόβος της παλινόρθωσης της μοναρχίας και η ενδοτική προς τον εχθρό πολιτική της νέας κυβέρνησης των Βερσαλλιών, εξαγρίωσαν τους πολίτες του Παρισιού.

Τα πρώτα οδοφράγματα στήθηκαν από την Εθνοφρουρά

Άρχισαν ξανά διαδηλώσεις, στήθηκαν οδοφράγματα και ξέσπασαν οι πρώτες συγκρούσεις. Η επανάσταση των λαϊκών προαστίων της πρωτεύουσας ήταν πια γεγονός. Πολλοί από τους επαναστάτες κατατάσσονται στην Εθνοφρουρά και εξοπλίζονται. Θορυβημένη η κυβέρνηση

60

αποφάσισε να επιβάλει την τάξη και να προλάβει τον ευρύτερο εξοπλισμό των εργατικών συνοικιών. Από τον Σεπτέμβριο ήδη, επαναστατικά στοιχεία και ριζοσπάστες της αριστεράς συγκρότησαν – με προτροπή της Σοσιαλιστικής Διεθνούς – την Κεντρική Επιτροπή των Διαμερισμάτων (arrondissments) του Παρισιού με στόχο την επιβολή, έστω και δια των όπλων, δημοκρατικής και σοσιαλιστικής κυβέρνησης. Τον Μάρτιο 1871, το Παρίσι βρίσκεται ακόμα μια φορά σε επαναστατικό αναβρασμό. Οι παρατάξεις που ανήκουν στη Διεθνή (αναρχικοί, κομμουνιστές, ιακωβίνοι, σοσιαλιστές, δημοκρατικοί κλπ.), η Κεντρική Επιτροπή Διαμερισμάτων και η νεοεκλεγείσα Κεντρική Επιτροπή της Εθνοφρουράς9 καλούν το λαό σε συνεχείς διαδηλώσεις. Αυτό το βαρύ κλίμα που δημιουργήθηκε υποχρεώνει την Εθνοσυνέλευση να εγκαταλείψει το Μπορντό την 10η Μαρτίου και να εγκατασταθεί στις Βερσαλλίες. Λίγες μέρες αργότερα μετακινήθηκαν από το Παρίσι η κυβέρνηση και ο Θιέρσος. Αυτές οι μετακινήσεις αποδείχτηκαν – εκ των υστέρων – μοιραίο λάθος, γιατί δημιούργησαν κενό εξουσίας στην γαλλική πρωτεύουσα. Στις 17 Μαρτίου συλλαμβάνεται και φυλακίζεται ο Λουί Μπλανκί. Στις 18 Μαρτίου, ο Θιέρσος διέταξε το στρατό, να επέμβει για να αφοπλίσει την Εθνοφρουρά και να καταλάβει τα 227 κανόνια της συνοικίας Μπελβίλ και του λόφου της Μονμάρτης, που ελέγχονταν από τους εξεγερμένους. Η απόφαση αυτή του Θιέρσου εξόργισε την Εθνοφρουρά, η οποία ενώθηκε με τους εργάτες και εμπόδισε το στρατό να πλησιάσει τα κανόνια. Η Εθνοφρουρά του Παρισιού αποτελείτο από 260 συντάγματα των 1500 ανδρών, δηλαδή 390.000 άνδρες συνολικά. (Αυτοί οι αριθμοί ήταν στα χαρτιά, στην πραγματικότητα τα ενεργά μέλη της Εθνοφρουράς δεν ξεπερνούσαν τις 4050.000 άνδρες). Μεταξύ 15 και 24 Φεβρουαρίου έγιναν εκλογές και αναδείχτηκαν τα πεντακόσια μέλη της νέας Κεντρικής Επιτροπής.

9

61

Όταν αξιωματικοί του κυβερνητικού στρατού διέταξαν τους στρατιώτες να πυροβολήσουν κατά του πλήθους, οι περισσότεροι από αυτούς αρνήθηκαν να εκτελέσουν την διαταγή και αρκετοί φαντάροι λιποτάχτησαν και ενώθηκαν με την Εθνοφρουρά και το επαναστατημένο πλήθος. Δυο στρατηγοί, ο Ζακ Λεόν Κλεμάν-Τομά (Jacques Léon Clément-Thomas) και ο Κλωντ Λεκόν (Claude Lecomte) και κάμποσοι αξιωματικοί παραδόθηκαν από τους στρατιώτες τους στους εξαγριωμένους επαναστάτες. Οι αξιωματικοί λιντσαρίστηκαν άγρια από το πλήθος και οι δυο στρατηγοί δικάστηκαν από τη «λαϊκή δικαιοσύνη», καταδικάστηκαν και τουφεκίστηκαν αμέσως. Η εκτέλεσή τους έγινε δημοσίως και στην σχετική εικόνα, βλέπουμε δεκάδες πολιτών να παρακολουθούν με αρρωστημένη περιέργεια την αιματηρή διαδικασία.

Η εκτέλεση των στρατηγών Κλεμάν-Τομά και Λεκόν

Ο Θιέρσος υποχρεώθηκε να διατάξει υποχώρηση, πριν λιποτακτήσουν και άλλοι στρατιώτες. Όλοι οι κυβερνητικοί στρατιώτες - περίπου 40.000 άνδρες - εγκατέλειψαν τους στρατώνες του Παρισιού και μετακινήθηκαν προς τις Βερσαλλίες, 17 χιλιόμετρα δυτικά του Παρισιού. Μετά την απομάκρυνση του Θιέρσου, της κυβέρνησης και της Εθνοσυνέλευσης, η μόνη εξουσία ήταν πλέον η Κ. Ε. της Εθνοφρουράς, η οποία αναγκάζεται να αναλάβει, με τη συνδρομή εθελοντών μαρξιστών και αναρχικών εργατών, την διακυβέρνηση της πρωτεύουσας.

62

Την επόμενη μέρα, πρωί Κυριακή 19 Μαρτίου, οι πολίτες του Παρισιού και ιδιαίτερα των προλεταριακών συνοικιών της πρωτεύουσας βάδιζαν σε ήρεμους δρόμους, σε αντίθεση με την ένταση της χθεσινής ημέρας. Όλα στην πόλη θύμιζαν εορταστική ατμόσφαιρα, όπως κατά τις πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου, όταν ξεσηκώθηκαν και πάλι για να ανατρέψουν τη μοναρχία και τον αυτοκράτορα Λουδοβίκο-Ναπολέοντα. Στον προαύλιο χώρο του Δημαρχείου 20.000 περίπου εθνοφρουροί είχαν κατασκηνώσει και τριγύριζαν στους γύρω δρόμους σχολιάζοντας με τους πολίτες τα χθεσινά δραματικά γεγονότα. Όμως, μέσα στο Δημαρχείο το κλίμα ήταν διαφορετικό. Εθνοφρουροί και πολίτες

Εκεί βρισκόταν ένα πολυποίκιλο πλήθος επαναστατικών αποχρώσεων, ιδεολογιών και πολιτικών θέσεων. Κυριαρχούσαν διφορούμενα συναισθήματα, έκπληξη για την καλή - ως τώρα - πορεία των εξελίξεων, φόβος, επιφυλακτικότητα ή ακόμα και υπεραισιοδοξία για το αύριο. Κάποιοι απέδιδαν την ως τώρα επιτυχία της επανάστασης στον μελετημένο σχεδιασμό από την ηγεσία της Εθνοφρουράς ή τη Διεθνή. Όμως, όπως αποδείχτηκε, δεν υπήρξε κανένα σχέδιο, καμιά οργανωμένη κίνηση, όλα έγιναν «στο γόνατο», από αποφάσεις της στιγμής ή/και από συμπτώσεις.

63

Η κατάληψη του Κεντρικού Δημαρχείου (Ηôtel de ville), των υπουργείων και των γραφείων των κυβερνητικών υπηρεσιών από στελέχη των Εθνοφρουράς ή της Διεθνούς κάλυψε απλώς το κενό που άφησε η εγκατάλειψή τους από την κυβέρνηση. Αλλά δεν ήταν δυνατόν να συνεννοηθούν άνθρωποι διαφορετικών αντιλήψεων. Κάποιοι ζήτησαν να βαδίσει η Εθνοφρουρά στις Βερσαλλίες και να καταλύσει την κυβέρνηση, άλλοι υποστήριζαν την αντίθετη άποψη. Οι αναρχικοί απαιτούσαν την παντελή διάλυση των κρατικών δομών, ενώ οι μαρξιστές ζητούσαν να κρατικοποιηθούν τα πάντα, ακόμα και τα μικρά καφενεδάκια ή οι ταβέρνες. Άλλοι καυτηρίαζαν και χαρακτήριζαν δολοφονία την χθεσινή εκτέλεση των δυο στρατηγών, ενώ αντίθετα κάποιοι ακραίοι έλεγαν, ότι οι δυο τουφεκίστηκαν βάσει των νόμων του πολέμου και της λαϊκής εξουσίας. Χάος! Κανονικά το κενό της εξουσίας, που παρουσιάστηκε μετά την φυγή του Θιέρσου, έπρεπε να καλυφθεί από τους δημάρχους των είκοσι διαμερισμάτων του Παρισιού. Πριν φύγει, ο Θιέρσος κάλεσε αυτούς τους δημάρχους να μεσολαβήσουν με τους εξεγερμένους. Ασφαλώς και δεν πίστευε στην συνδιαλλαγή, αλλά ήθελε να κερδίσει χρόνο για να προετοιμάσει την αντεπίθεσή του. Και οι δήμαρχοι ήταν διαφορετικών πολιτικών αποχρώσεων, ανάλογα με τους ψηφοφόρους τους. Για παράδειγμα ο δήμαρχος του 2ου διαμερίσματος (έδρα τραπεζιτών και επιχειρήσεων) ήταν συντηρητικός και φίλος του Θιέρσου, ενώ οι δήμαρχοι του 9ου και του 20ού διαμερισμάτων είχαν επαναστατικές θέσεις. Οι υπόλοιποι ήταν κυρίως αριστεροί ή μετριοπαθείς κεντρώοι. Ο σημαντικότερος ήταν ο δήμαρχος του 18ου διαμερίσματος (Μονμάρτη) Ζορζ Κλεμανσώ (Georges Clemenceau(*)).

64

Οι δήμαρχοι των διαμερισμάτων του Παρισιού συναντήθηκαν την 19η Μαρτίου με μέλη της Κ.Ε. Ο Κλεμανσώ υπογράμμισε την έλλειψη νομιμότητας της κατάστασης: Το Παρίσι δεν έχει κανένα δικαίωμα να εξεγείρεται κατά της Γαλλίας και πρέπει να αναγνωρίσει την νόμιμη εξουσία του Κοινοβουλίου. H Κ.Ε. έχει ένα μόνο καθήκον, να βρει λύση άρσης του αδιεξόδου. Ας δώσουμε την ευκαιρία στους βουλευτές και δημάρχους να αποδεχθούν κάποιους από τους όρους που ζητά η Εθνοφρουρά και ο λαός του Παρισιού. Οι συζητήσεις των δημάρχων και της Κ.Ε. ήταν ατελέσφορες. Στις 2.00’ το πρωί της Δευτέρας 20 Μαρτίου, ο (συντηρητικός) δήμαρχος του 20ού διαμερίσματος Πιέρ Τιράρ (Pierre Tirard), τόλμησε να πει την λέξη «αντάρτες» και ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων. Ο Πιέρ Τιράρ

Ένας «ανεξάρτητος επαναστάτης», μέλος της Κ.Ε. απάντησε οργισμένος με τις λέξεις «εμφύλιος πόλεμος» και πρόσθεσε απειλητικά: Θα ξεσπάσει όχι μόνο στο Παρίσι, αλλά σε όλη τη Γαλλία και θα είναι αιματηρός. Σας προειδοποιώ, αν μας επιτεθείτε, θα κάψουμε το Παρίσι και θα ερημώσουμε τη χώρα… Ο σεβάσμιος σοσιαλιστής Λουί Μπλαν επενέβη και ηρέμησε τα πνεύματα. Τελικά συμφωνήθηκε ότι οι δήμαρχοι του Παρισιού θα προσπαθήσουν να πιέσουν την κυβέρνηση και τη Βουλή, για να γίνουν δεκτοί οι όροι των εξεγερμένων. Από την πλευρά της η Κ.Ε. θα ανέβαλε τη διεξαγωγή των εκλογών που ήταν προγραμματισμένες για την 22α Μαρτίου.

65

Η συμφωνία αυτή των δημάρχων με την ΚΕ προκάλεσε μαζικές αντιδράσεις οργής από ακραίους εθνοφρουρούς και πολίτες και τελικά ακυρώθηκε, εκτός της αναβολής των εκλογών. Ο Κλεμανσώ και οι άλλοι δήμαρχοι απογοητεύτηκαν, γιατί όλο αυτό το μπρος-πίσω προκάλεσε τη δυσπιστία τόσο του Θιέρσου όσο και των εξεγερμένων. Δυσαρεστημένοι και απογοητευμένοι από την διάχυτη επαναστατική ατμόσφαιρα, τη βία και την αυθαιρεσία κάποιων εθνοφρουρών δεν ήταν μόνο μερικοί δήμαρχοι, η κυβέρνηση και ο Θιέρσος. Ήταν και οι κάτοικοι των αστικών περιοχών του Παρισιού, ο οποίοι συνέπηξαν μια ομάδα διαμαρτυρίας με την επωνυμία Οι Φίλοι της Τάξης (Amis de l'Ordre). Εθνοφρουροί κατά Φίλων της Τάξης

Οι Φίλοι της Τάξης είχαν την υποστήριξη μεγάλου μέρους του λαού και του παρισινού τύπου. Έτσι το πρωί της 21η Μαρτίου, οι Φίλοι της Τάξης οργάνωσαν μαζική, αλλά ειρηνική διαδήλωση, που βάδισε προς το αρχηγείο της Εθνοφρουράς. Η διαδήλωσε έληξε χωρίς επεισόδια. Την επομένη οι διαδηλωτές με συνθήματα: Ζήτω η Βουλή, Κάτω οι δολοφόνοι, Ειρήνη, Ζήτω η Δημοκρατία βάδισαν στους δρόμους της πόλης. Κατέληξαν στην πλατεία Βαντόμ, όπου ακούστηκαν πυροβολισμοί και από τις δύο πλευρές (αργότερα η Εθνοφρουρά ανακοίνωσε ότι οι διαδηλωτές πυροβόλησαν πρώτοι) και η διαδήλωση διαλύθηκε αφήνοντας πέντε 66

νεκρούς και δεκάδες τραυματίες. Ανάμεσά τους δυο νεκροί και πέντε τραυματίες εθνοφρουροί. Σχεδόν όσοι μεγαλοαστοί δεν είχαν εγκαταλείψει το Παρίσι μαζί με το στρατό του Θιέρσου στις 18 Μαρτίου, έφυγαν τώρα πανικόβλητοι για τις Βερσαλλίες ή για άλλες επαρχιακές πόλεις. Ένα τραγικό γεγονός σημάδεψε την ιστορική αυτή μέρα. Την ίδια ώρα που λαός και εθνοφρουροί αντιμετώπιζαν το στρατό των Βερσαλλιών, ο Ουγκώ κήδευε τον γιο του. Ο συγγραφέας Προσπέρ-Ολιβιέ Λισαγκαραί (ProsperOlivier Lissagaray(*)), στο έργο του Ιστορία της Παρισινής Κομμούνας του 1871, περιγράφει: Στην πλατεία της Βαστίλης απλώθηκε άκρα σιγή. Πίσω από μια νεκροφόρα, βημάτιζε ένας γέρος με ξέσκεπο κεφάλι και ακολουθούσε μια μακρά πομπή: Ο Βικτόρ Ουγκώ κήδευε το σώμα του γιου του Σαρλ. Οι εθνοφρουροί παρουσίασαν όπλα και άνοιξαν τα οδοφράγματα για να περάσουν η δόξα και ο θάνατος… Ένα μεγάλο και ιστορικό λάθος της Κομμούνας ήταν – σύμφωνα με τον Καρλ Μαρξ – η ανενόχλητη αποχώρηση των κυβερνητικών δυνάμεων από το Παρίσι, χωρίς να επιχειρηθεί καταδίωξή της από την Εθνοφρουρά. Αν οι μαχητές της Κομμούνας κυνηγούσαν τις δυνάμεις του Θιέρσου, θα τις διέλυαν σχετικά εύκολα. Ο στρατός που εγκατέλειψε τη γαλλική πρωτεύουσα, εγκαταστάθηκε στις Βερσαλλίες, από όπου ο Θιέρσος μπόρεσε να οργανώσει – με πρωσική βοήθεια – το στρατό που θα έπνιγε στο αίμα την επανάσταση. Σ’ αυτό συνετέλεσε και το άφθονο χρήμα που ήρθε στα χέρια της κυβέρνησης από την συμφωνία μεταξύ του τοποθετημένου από την Κομμούνα διοικητή της Τράπεζας της Γαλλίας και του μαρκήσιου υποδιοικητή της κυβέρνησης των Βερσαλλιών. Αυτό ήταν το δεύτερο μεγάλο λάθος της Κομμούνας.

67

01.06.07. Η Εθνοφρουρά κυβερνά το Παρίσι Μόλις μαθεύτηκε η εκκένωση της πρωτεύουσας από τη Βουλή, την κυβέρνηση και το στρατό, μονάδες της Εθνοφρουράς κινήθηκαν γρήγορα για να θέσουν υπό έλεγχο τα καίρια σημεία της πόλης. Κατέλαβαν το Πάνθεον, στο οποίο είχε αποθηκευτεί μεγάλη ποσότητα πυρίτιδας, τους μεγάλους σιδηροδρομικούς σταθμούς, τα σημαντικότερα δημόσια κτίρια, το αρχηγείο της αστυνομίας, τα υπουργεία Δικαιοσύνης, Εσωτερικών, Οικονομίας και Πολέμου και το Κεντρικό Δημαρχείο της πόλης (Hôtel-de-Ville). Στον περίβολο του Δημαρχείου είχαν στρατοπεδεύσει εθνοφρουροί έχοντας μαζί τους αρκετά πυροβόλα. Κάποιος ύψωσε μια κόκκινη σημαία στον ιστό του κτιρίου. Τα πιο ακραία στοιχεία της Κεντρικής Επιτροπής, κυρίως οπαδοί του σοσιαλιστή και πολιτικού ακτιβιστή Λουί Μπλανκί (Louis Blanqui(*)), απαιτούσαν την άμεση προέλαση προς τις Βερσαλλίες, με σκοπό την κατάλυση της κυβέρνησης Θιέρσου και την επιβολή της εξουσίας τους στη χώρα. Αλλά η πλειοψηφία ήθελε πρώτα την εδραίωση και νομιμοποίηση της λαϊκής εξουσίας στο Παρίσι. Έτσι η Κεντρική Επιτροπή της Εθνοφρουράς αποφάσισε την άρση της κατάστασης πολιορκίας, που είχε επιβληθεί από την κυβέρνηση Θιέρσου και προκήρυξε εκλογές για την 26η Μαρτίου 1871. Επίσης η Κ.Ε. της Εθνοφρουράς έστειλε μια αντιπροσωπεία δημάρχων των διαμερισμάτων του Παρισιού στις Βερσαλλίες, για να διαπραγματευτεί με τον Θιέρσο την αναγνώριση ειδικού ανεξαρτησιακού καθεστώτος της πρωτεύουσας. Επικεφαλής της αντιπροσωπείας ήταν ο Ζορζ Κλεμανσώ.

68

Δυο μέρες πριν τις εκλογές η Κεντρική Επιτροπή της Εθνοφρουράς δήλωσε, ότι η ίδια και όχι οι εκλεγμένοι δήμαρχοι, είναι η νόμιμη κυβέρνηση του Παρισιού. Και με απόφασή της έπαυσε ορισμένους δημάρχους, μεταξύ των οποίων και τον Κλεμανσώ. Τα περισσότερα δημαρχεία καταλήφθηκαν από ακραίους ριζοσπάστες εθνοφύλακες. Ο Κλεμανσώ δήλωσε: Είμαστε μεταξύ δυο τρελών, αυτών των Βερσαλλιών και των άλλων του Παρισιού! Στις εκλογές της 26ης Μαρτίου αναδείχθηκαν τα 92 μέλη του Συμβουλίου της Κομμούνας10. Πριν τις εκλογές η Κεντρική Επιτροπή της Εθνοφρουράς και η ηγεσία της Διεθνούς έδωσαν στη δημοσιότητα τους καταλόγους των υποψηφίων τους, οι περισσότεροι των οποίων ανήκαν στην άκρα αριστερά. Αναγγελία των εκλογών της 26ης Μαρτίου 1871

Το κάλεσμα της Κεντρικής Επιτροπής της Εθνοφρουράς προς τον παρισινό λαό για να συμμετάσχει στις εκλογές: ΕΚΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΜΜΟΥΝΑ ΠΟΛΙΤΕΣ, Η αποστολή μας τελείωσε: θα δώσουμε τη θέση μας στο Δημαρχείο στους νέους εκλεγμένους αντιπροσώπους σας. Έχοντας βοηθό τον πατριωτισμό και την αφοσίωσή σας, πετύχαμε το δύσκολο έργο που επιτελέσαμε για λογαριασμό σας. Κομμούνα, μετάφραση του γαλλικού commune, που έχει τη ρίζα της στη λατινική λέξη communis=κοινός. Οι οπαδοί της Κομμούνας αναγάγουν την κοινότητα ως την ανωτάτη πολιτική εξουσία (νομοθετική, εκτελεστική και δικαστική). Η Παρισινή Κομμούνα είναι η απόπειρα των εργατών της πόλης να διαχειριστούν τα κοινά, χωρίς την παρέμβαση της κρατικής εξουσίας.

10

69

Σας ευχαριστούμε για την επιμονή σας. Η αλληλεγγύη δεν είναι πλέον κενή λέξη: η σωτηρία της Δημοκρατίας είναι εξασφαλισμένη. Εάν οι συμβουλές μας μπορεί να έχουν κάποια βαρύτητα στην ψήφο σας, επιτρέψτε στους υπηρέτες σας να σας ενημερώσουν, πριν από τις εκλογές, τι να περιμένουν από την σημερινή ψηφοφορία. ΠΟΛΙΤΕΣ Να έχετε υπόψη σας ότι εκείνοι που θα σας εξυπηρετήσουν καλύτερα είναι αυτοί που ζουν ανάμεσά σας, ζουν την ίδια ζωή με σας και πάσχουν το ίδιο με σας. Μην παρασυρθείτε από φιλόδοξους ή επιτυχημένους. Και οι δυο βάζουν τα συμφέροντά τους πάνω απ’ όλα και θέλουν να θεωρούνται απαραίτητοι. Ακόμα μην παρασυρθείτε από καλούς ομιλητές που όμως είναι ανίκανοι να δράσουν. Θα κάνουν τα πάντα για μια ωραία ομιλία, ένα ρητορικό αποτέλεσμα ή μια πνευματώδη λέξη. Αποφύγετε επίσης εκείνους τους οποίους ευνόησε η τύχη, επειδή πολύ σπάνια το αφεντικό είναι πρόθυμο να κοιτάξει τον εργαζόμενο ως αδελφό. Τέλος, αναζητήστε άνδρες με ειλικρινείς πεποιθήσεις, ανθρώπους του λαού, αποφασισμένους, δραστήριους, με σωστή νοημοσύνη και αναγνωρισμένη ειλικρίνεια. Δώστε την προτίμησή σας σε όσους δεν ενδιαφέρονται για αξιώματα. Αυτοί που πραγματικά αξίζουν, είναι μετριόφρονες και από σας τους εκλογείς, εξαρτάται να τους επιλέξετε. Είμαστε πεπεισμένοι ότι, αν λάβετε υπόψη τις παρατηρήσεις αυτές, θα έχουμε για πρώτη φορά πραγματική λαϊκή εκπροσώπηση, θα έχετε βρει αντιπροσώπους που ποτέ δεν θα θεωρήσουν τους εαυτούς σας ως κυρίους σας. Κεντρικό Δημαρχείο (Hôtel-de-Ville), 25 Μαρτίου 1871, Η Κεντρική Επιτροπή της Εθνικής Φρουράς Οι υποψήφιοι είχαν ελάχιστες μέρες για την προεκλογική τους εκστρατεία. Ο Θιέρσος, εκ μέρους της κυβέρνησης των Βερσαλλιών, κάλεσε τους πολίτες να απόσχουν από τις ‘παράνομες’ εκλογές.

70

Επί 485.000 εγγεγραμμένων ψηφοφόρων των 20 διαμερισμάτων του Παρισιού, ψήφισαν τελικώς οι 233.000, ήτοι το 48%. Στις πλούσιες συνοικίες η αποχή κυμάνθηκε από 62% ως 77%. Αντίθετα, στις εργατικές συνοικίες η αποχή δεν ξεπέρασε το 24-40%. Εννιά από τους νέους συμβούλους της Κομμούνας ήταν Μπλανκιστές (οπαδοί του Μπλανκί) ή/και μέλη της Διεθνούς, εικοσιπέντε αυτοαποκλήθηκαν ανεξάρτητοι επαναστάτες {μεταξύ των οποίων και οι Φελίξ Πυά (Félix Pyat(*)) και Σαρλ Ντελεσκλούζ (Charles Delescluze(*)), οι οποίοι θα αναδειχθούν αργότερα σε επιφανείς ηγέτες της Κομμούνας}. Ακόμα άλλα 15 μέλη προέρχονταν από τις τάξεις της Διεθνούς και οι υπόλοιποι από ένα ευρύ ιδεολογικό φάσμα : σοσιαλιστές, αναρχικοί, μαρξιστές, φιλελεύθεροι, δημοκρατικοί κλπ. Ένα από τα ηγετικά μέλη της Κομμούνας ήταν και ο Έλληνας σοσιαλιστής και δικηγόρος Παύλος Αργυριάδης (Paul Argyriades(*)). Από τα μέλη του Συμβουλίου, 33 ήταν εργάτες, 19 λογιστές και διοικητικοί υπάλληλοι, 5 μικροεπιχειρηματίες, 12 δημοσιογράφοι και μερικοί καλλιτέχνες. Όλοι ήταν άνδρες, αφού οι γυναίκες δεν είχαν δικαίωμα ψήφου. Ήταν εμφανές ότι εξ αιτίας της πολυποίκιλης σύνθεσής της, το Συμβούλιο της Κομμούνας δεν μπορούσε να έχει ενιαία ιδεολογική κατεύθυνση, πράγμα που συνέτεινε στην δυσλειτουργία του. Την 27η Μαρτίου, με πανηγυρική τελετή στην είσοδο του στολισμένου με κόκκινες σημαίες Κεντρικού Δημαρχείου, μπροστά σε 200.000 Παριζιάνους που ζητωκραύγαζαν ασταμάτητα, αναγγέλθηκαν τα αποτελέσματα των εκλογών. Ακολούθησε θριαμβευτική παρέλαση της Εθνοφρουράς.

71

Τα γεγονότα της σημαντικής αυτής ημέρας για τον λαό της γαλλικής πρωτεύουσας περιγράφει, όπως τα έζησε, ο μαχητής της Κομμούνας, και συγγραφέας ΠροσπέρΟλιβιέ Λισαγκαραί (Lissagaray(*)) στο έργο του Ιστορία της Παρισινής Κομμούνας του 1871: Την επόμενη ημέρα, 200.000 «άθλιοι» πήγαν στο Δημαρχείο να εγκαταστήσουν τους εκλεκτούς τους. Τα τάγματα παρατεταγμένα με τα τύμπανα να ηχούν και με κόκκινη κορδέλα στο τουφέκι, πλήθη από στρατιώτες, πυροβολητές και ναύτες γέμισαν τους δρόμους. Μπρος στην πύλη του Κεντρικού Δημαρχείου έχει στηθεί μια εξέδρα, με την προτομή της Δημοκρατίας. Τεράστια πανό ανεμίζουν για να στείλουν το χαιρετισμό σε όλη τη Γαλλία. Το Παρίσι πανηγυρίζει

Εκατό τάγματα εθνοφρουράς παρατάσσονται μπροστά στο Δημαρχείο με τις ξιφολόγχες γυμνές. Αυτοί από το λαό που δεν μπόρεσαν να εισχωρήσουν, βρίσκονται στις αποβάθρες και στα βουλεβάρτα. Οι περισσότερες σημαίες μπροστά στην εξέδρα ήταν κόκκινες, μερικές τρίχρωμες, όλες με κόκκινες ταινίες, συμβολίζουν την ανάσταση του λαού. Τα τάγματα παρατάσσονται, ξεσπάνε σε τραγούδια, οι μουσικές παίζουν τη Μασσαλιώτιδα, οι σάλπιγγες σαλπίζουν έφοδο και το κανόνι βροντάει στην αποβάθρα… Ο θόρυβος σταματά. Τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής και της Κομμούνας, με την κόκκινη εσάρπα σταυρωτά, εμφανίζονται στην 72

εξέδρα. Το μέλος της Κ.Ε. της Εθνοφρουράς Γαβριήλ Ρανβιέ (Gabriel Ranvier(*)) μιλά δυνατά: “Η Κεντρική Επιτροπή παραδίνει τις εξουσίες της στην Κομμούνα. Πολίτες, η χαρά μου δεν μου επιτρέπει να βγάλω λόγο. Επιτρέψτε μου μονάχα να δοξάσω το λαό του Παρισιού για το παράδειγμα που δίνει στον κόσμο’’. Ένα άλλο μέλος της Κεντρικής Επιτροπής διαβάζει τον κατάλογο με τα ονόματα των εκλεγμένων. Τα τύμπανα χτυπούν και πάλι. Οι μουσικές συνοδεύουν 200.000 φωνές που τραγουδούν τη Μασσαλιώτιδα, δεν θέλουν άλλους λόγους. Με μια ανάσα, μόλις προλαβαίνει ο Ρανβιέ να φωνάξει: Στο όνομα του λαού ανακηρύσσεται η Κομμούνα! Μια μονάχα κραυγή απαντάει, που είναι η φωνή 200.000 ατόμων: Ζήτω η Κομμούνα!. Τα πηλήκια χορεύουν, οι σημαίες μαστιγώνουν τον αέρα. Στα παράθυρα, στις στέγες χιλιάδες χέρια κουνάνε μαντήλια. Οι ομοβροντίες των κανονιών, οι μουσικές, οι σάλπιγγες, τα τύμπανα ενώνονται μέσα σε μια υπέροχη αρμονία. Οι καρδιές αναπηδούν, τα μάτια λάμπουν από δάκρυα. Ποτέ, εκτός από το 1792 δεν τραντάχτηκαν τόσο τα σπλάγχνα του Παρισιού…. Την ίδια ημέρα η Εθνοφρουρά παραδίνει την διακυβέρνηση της γαλλικής πρωτεύουσας στο μόλις εκλεγμένο Συμβούλιο της Κομμούνας. Στις εργατικές συνοικίες του Παρισιού είχαν αναρτηθεί εκατοντάδες κόκκινες σημαίες και από τα παράθυρα των σπιτιών κρέμονταν κόκκινες κορδέλες. Η βραχυχρόνια, ιστορική αλλά και δραματική περίοδος της Παρισινής Κομμούνας, έχει μόλις αρχίσει.

73

02. Η Παρισινή Κομμούνα (18 Μαρτίου-28 Μαΐου 1871) Η 28η Μαρτίου, μια όμορφη ανοιξιάτικη μέρα. Στον προαύλιο χώρο είχε στηθεί μια εξέδρα και πάνω της ήταν παραταγμένα τα μέλη του Συμβουλίου, με κόκκινα κασκόλ και χαιρετούσαν τις χιλιάδες Παριζιάνους που είχαν, όπως χθες, συγκεντρωθεί, ζητωκραύγαζαν και τραγουδούσαν τη Μασσαλιώτιδα. Όλοι ήταν βέβαιοι, ότι αυτή ήταν η πρώτη μέρα μιας νέας εποχής, της εποχής που θ’ άλλαζε τα πάντα - όπως τουλάχιστο έλεγε ο Μαρξ:

Απαλλαγή του ανθρώπου από την καταπίεση, τη φτώχεια, την αδικία, τη μιζέρια, την πείνα και την άγνοια. Δεν θα υπάρξει πια στο μέλλον καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο. Από σήμερα, ο εργαζόμενος λαός θα είναι η μοναδική τρισυπόστατη (νομοθετική, εκτελεστική και εκτελεστική) εξουσία, θα είναι κύριος του εαυτού του, θα κατέχει τη γη και τα μέσα παραγωγής και το προϊόν που θα παράγεται θα ανήκει σε όλους και θα διανέμεται σε κάθε ένα, ανάλογα με τις ανάγκες του. Θα καταργηθούν τα σύνορα, οι στρατοί, οι θρησκείες και κάθε μέσο καταπίεσης και επιβολής κλπ. Τη μέρα αυτή, το νεοεκλεγέν Συμβούλιο της Κομμούνας εγκαταστάθηκε στο επιβλητικό κτίριο του Δημαρχείου του Παρισιού (Hôtel de Ville de Paris) και θα άρχιζε τις

74

εργασίες του υπό την προεδρία του στρατηγού και Μπλανκιστή, Πωλ Μπρυνέλ (Paul Brunel). Πριν προχωρήσουμε στην εξιστόρηση των δραματικών ημερών, που θα ακολουθήσουν την θριαμβευτική αυτή έναρξη της Παρισινής Κομμούνας, καλό είναι να παρατηρήσουμε ότι το παράδειγμα της γαλλικής πρωτεύουσας επιχείρησαν να μιμηθούν και άλλες πόλεις. Όμως η Κομμούνα - όπου εγκαθιδρύθηκε - έζησε ελάχιστα, από μια ως δώδεκα ημέρες. Ας δούμε, με λίγα λόγια, τις πόλεις που έγιναν αυτές οι απόπειρες, το ξεκίνημα και το τέλος τους. {Από τα μέσα του 19ου αιώνα, οι επαναστατικές ιδέες είχαν βρει γόνιμο έδαφος στην πρωτεύουσα της Γαλλίας. Στο Παρίσι οι πάσης φύσεως ριζοσπάστες, αναρχικοί, σοσιαλιστές, μαρξιστές και αντιμοναρχικοί κυριαρχούσαν. Ο Πωλ Μπρυνέλ

Αντίθετα στην γαλλική επαρχία, το πάνω χέρι είχαν οι συντηρητικές και φιλομοναρχικές παρατάξεις και ο καθολικισμός. Αυτό φάνηκε καθαρά στο αποτέλεσμα των εκλογών της 8ης Φεβρουαρίου 1871. όπου τα φιλομοναρχικά κόμματα συγκέντρωσαν 62% των ψήφων, ποσοστό που προερχόταν κατά το μεγαλύτερο μέρος του από τις ψήφους της επαρχίας. Οι Παριζιάνοι αντίθετα ψήφισαν ριζοσπαστικά και αριστερά κόμματα. Αυτή η μεγάλη ιδεολογική διαφορά μεταξύ της επαρχίας και της πρωτεύουσας συνέτεινε αποφασιστικά στην σχεδόν μηδαμινή απήχηση που είχαν στην επαρχία ο πολύμηνος επαναστατικός αναβρασμός και η παρισινή Κομμούνα και η εύκολη συντριβή όσων τολμηρών επιχείρησαν να μιμηθούν τους Παριζιάνους ομοϊδεάτες τους.} 75

02.01.

Η Κομμούνα σε άλλες γαλλικές πόλεις

02.01.01. Η Κομμούνα της Μασσαλίας (23/3- 5/4/1871) Η Kομμούνα της Μασσαλίας (La Commune de Marseille) ήταν επαναστατικό κίνημα, που δημιουργήθηκε για να διακηρύξει την αλληλεγγύη του στην εξέγερση του παρισινού λαού. Στόχος του ήταν να υποστηρίξει την εκκολαπτόμενη νέα γαλλική (λαϊκή) δημοκρατία, ενάντια στις αντίθετες προσπάθειες της κυβέρνησης των Βερσαλλιών και να επιτρέψει στους πολίτες να διαχειριστούν οι ίδιοι τα συμφέροντα της πόλης της Μασσαλίας. Ο Γκαστόν Κρεμιέ

Στις 23 Μαρτίου, η εθνοφρουρά ενώθηκε με τους εξεγερμένους, κατέλαβε το δημαρχείο, φυλάκισε το δήμαρχο και το νομάρχη και κήρυξε την εξουσία της Κομμούνας. Σ’ αυτήν προσχώρησαν Μπλανκιστές (οπαδοί του Μπλανκί), μετριοπαθείς ρεπουμπλικάνοι, σοσιαλιστές και ποικίλλων απόψεων μέλη της Διεθνούς (αναρχικοί, μαρξιστές κλπ.) Την Κομμούνα καθοδηγούσε μια εξαμελής επαναστατική επιτροπή με επικεφαλής τον συγγραφέα, δικηγόρο και ποιητή Γκαστόν Κρεμιέ (Gaston Crémieux(*)). Όμως οι μεγάλες διαφορές απόψεων μεταξύ των μελών της Κομμούνας έφερε γρήγορα τις διαφωνίες και την πλημμελή εκπλήρωση ακόμα και των πιο απλών καθημερινών διοικητικών υποχρεώσεων.

76

Η Κομμούνα αποφάσισε την διοργάνωση εκλογών για να νομιμοποιήσει δημοκρατικά την εξουσία της. Σε απάντηση, ο γενικός εισαγγελέας κήρυξε την Κομμούνα και τις εκλογές παράνομες και ζήτησε την επέμβαση του στρατού. Ο στρατηγός Espivent, επικεφαλής ισχυρής στρατιωτικής δύναμης, βάδισε κατά της Μασσαλίας, βομβάρδισε το δημαρχείο και κατά την νύχτα της 4ης προς 5η Απριλίου, έπνιξε στο αίμα και την τελευταία ελπίδα της Παρισινής Κομμούνας να αποκτήσει προσβάσεις και στις επαρχίες. Οι νεκροί ξεπέρασαν τους 180 (30 στρατιώτες και 150 εξεγερμένοι) και οι συλληφθέντες τους 500. Η Κομμούνα της Λυών χαιρετά την Κομμούνα του Παρισιού. Στο έδαφος η Κομμούνα της Μασσαλίας

02.01.02. Η Κομμούνα της Λυών (Μάρτιος-Απρίλιος 1871) Η Λυών είχε μακρύ ιστορικό εργατικών κινητοποιήσεων και εξεγέρσεων. Λίγους μήνες πριν την Κομμούνα του Παρισιού, στις 28 Σεπτεμβρίου 1870, ο αναρχικός Μιχαήλ Μπακούνιν (Bakunin(*)) ηγήθηκε μιας αποτυχημένης απόπειρας κατάληψης του δημαρχείου της πόλης. Μετά από άμεση επέμβαση στρατού και εθνοφρουράς, ο Μπακούνιν και οι σύντροφοί του συνελήφθησαν και εξορίστηκαν, Την άνοιξη του 1871, όταν έγινε γνωστή η σύσταση της Κομμούνας στην πρωτεύουσα, συγκεντρώθηκαν αστοί δημοκράτες, σοσιαλιστές, αναρχικοί, μαρξιστές κλπ. και

77

αφού άκουσαν την ομιλία του εκπροσώπου του Παρισιού, εξεγέρθηκαν και επιχείρησαν δυο φορές να πάρουν την εξουσία με τα όπλα. Η πρώτη συνέβη τη νύχτα της 22ης με 23η Μαρτίου, όταν οι εξεγερμένοι με την συνδρομή εθνοφρουρών κατέλαβαν το Δημαρχείο της πόλης και σχημάτισαν την Κομμούνα της Λυών (Commune de Lyon). Κάποιοι από αυτούς, μεταξύ των οποίων εργάτες, μέλη της Διεθνούς και ένας αναρχικός, οπαδός του Μπακούνιν, εξήγγειλαν από το μπαλκόνι του Δημαρχείου την έναρξη της παγκόσμιας επανάστασης και ονόμασαν την Λυών παγκόσμια πρωτεύουσα σου σοσιαλισμού(!). Η αντίδραση του νομάρχη της Λυών ήταν ακαριαία. Με διαταγή του, μικρή στρατιωτική δύναμη, εισέβαλε στο Δημαρχείο, αιφνιδίασε και ανάγκασε τους Κομμουνάρους να το εγκαταλείψουν χωρίς αιματηρή σύγκρουση. Όμως οι επαναστάτες δεν το ‘βαλαν κάτω. Την 30ή Απριλίου, εθνοφρουροί κατέλαβαν το δημαρχείο του διαμερίσματος Guillotière και ύψωσαν ξανά την κόκκινη σημαία. Συγχρόνως σε πολλά σημεία της περιοχής, χιλιάδες εξεγερμένων έστησαν οδοφράγματα στους δρόμους της πόλης. Επενέβησαν μονάδες του πεζικού, εκκένωσαν το Δημαρχείο και διέλυσαν τα οδοφράγματα, μετά από μάχη που κράτησε πάνω από 23 ώρες. Αυτή τη φορά το αποτέλεσμα ήταν αιματηρό, 30 νεκροί στο Δημαρχείο και άλλοι 13 στους δρόμους.

02.01.03. Η Κομμούνα του Σαιν ντ’ Ετιέν (24-28 Μαρτίου) Όταν τα γεγονότα και η σύσταση της παρισινής Κομμούνας και στη συνέχεια η δημιουργία της Κομμούνας της Μασσαλίας έγιναν γνωστά στο Σαιν ντ’ Ετιέν, σχηματίστηκε μια επιτροπή από στελέχη ριζοσπαστικών

78

οργανώσεων και κομμάτων της πόλης. Αντιπροσωπεία αυτής της επιτροπής πήγε στο Δημαρχείο και απαίτησε την παραίτηση του δημοτικού συμβουλίου και τη διενέργεια δημοψηφίσματος για την ανάδειξη Κομμούνας, η οποία θα κληθεί να αναλάβει την εξουσία της πόλης. Τα μεσάνυχτα της 24ης Μαρτίου το πλήθος εισέβαλε στο Δημαρχείο, το κατέλαβε και συνέλαβε τον δήμαρχο και όσους αξιωματούχους δεν ανήκαν στην αριστερά. Κάποιοι ύψωσαν την κόκκινη σημαία στο μπαλκόνι του μεγάρου. Σχηματίστηκε μια Κεντρική Επιτροπή που ανακήρυξε την Κομμούνα Σαιν ντ’ Ετιέν (Commune de Saint-Étienne) . Το επόμενο πρωί ο δήμαρχος αναγκάζεται να δεχτεί την διοργάνωση του δημοψηφίσματος και οι καταληψίες εκκενώνουν το δημαρχείο. Αντίθετα, ο νομάρχης διατάζει την Εθνοφρουρά να προστατεύσει το Δημαρχείο. Όμως, οι περισσότεροι από τους εθνοφρουρούς αυτομολούν και περνάνε προς την πλευρά των εξεγερμένων. Φυλακίζουν τον νομάρχη, καταλαμβάνουν τα σημαντικότερα δημόσια κτίρια (σιδηροδρομικό σταθμό, τηλεγραφείο, αποθήκες όπλων κλπ.) και εκλέγουν νέους αξιωματικούς. Λίγες ώρες αργότερα και υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες, σκοτώθηκαν ο νομάρχης και ένας σωματοφύλακας. Όλοι μούδιασαν, οι περισσότεροι εξεγερμένοι παράτησαν τα οδοφράγματα και τις καταλήψεις και επέστρεψαν στα σπίτια τους. Συνέχισε μόνο η Κεντρική Επιτροπή και λίγοι 79

πεισματάρηδες από τους εξεγερμένους. Ήταν σαφές πως ο λαός της πόλης δεν ενέκρινε τις ενέργειες αυτές. Στις 28 Μαρτίου όλα είχαν τελειώσει. Περίπου εκατό άτομα συνελήφθησαν και μερικοί από αυτούς καταδικάστηκαν σε φυλάκιση ή εξορία.

02.01.04. Η Κομμούνα της Ναρβόνης (24-31 Μαρτίου) Την άνοιξη του 1871, η μικρή πόλη (περίπου 17.000 κάτοικοι τότε) Ναρβόνη (Narbonne), έζησε έντονη επαναστατική έκρηξη. Οι επαναστάτες είχαν ως στόχο τη δημιουργία ένοπλου κινήματος στο νότο της Γαλλίας, το οποίο θα ενωνόταν με την Παρισινή Κομμούνα και θα ανέτρεπε τη συντηρητική κυβέρνηση των Βερσαλλιών. Οι κάτοικοι της πόλης, σε αντίθεση με την υπόλοιπη γαλλική επαρχία, είχαν δημοκρατικές και ριζοσπαστικές απόψεις. Οι επαναστατικές κινητοποιήσεις του λαού του Παρισιού βρήκαν πρόθυμους μιμητές στη Ναρβόνη. Μια μαχητική ομάδα ίδρυσε τη Λέσχη της Επανάστασης (Club de la Révolution). Στις 12 Μαρτίου, ο δημοσιογράφος Εμίλ Ντιζεόν (Emile Digeon) κάλεσε το λαό στα όπλα και με οδηγό την κόκκινη σημαία, να υπερασπίσει τη δημοκρατία. Όταν έφτασε στη Ναρβόνη η είδηση της εξέγερσης της 18ης Μαρτίου στο Παρίσι, η Λέσχη της Επανάστασης ζήτησε από το συντηρητικό δημοτικό συμβούλιο της πόλης, να εξοπλιστεί η Εθνοφρουρά. Φυσικά συνάντησε την άρνηση. Έτσι στις 24 Μαρτίου ο λαός και εθνοφρουροί εισβάλλουν στο Δημαρχείο και από το μπαλκόνι ο Ντιζεόν κηρύσσει τη συγκρότηση της Κομμούνας της Ναρβόνης (Commune de Narbonne) και την ένωσή της με την Παρισινή Κομμούνα.

80

Στην πόλη έδρευε ένα σύνταγμα με 1500 οπλίτες, οι οποίοι την 25η Μαρτίου διατάσσονται να καταλάβουν τη δημαρχείο. Όμως όταν έφτασε η ώρα της σύγκρουσης, οι στρατιώτες αρνήθηκαν να πυροβολήσουν πολίτες και 250 από αυτούς αυτομόλησαν και ενώθηκαν με τους εξεγερμένους. Ο διοικητής αποσύρει τη μονάδα από φόβο μήπως ο ιός της επανάστασης μολύνει και τους υπόλοιπους άνδρες. Ενισχυμένοι οι επαναστάτες καταλαμβάνουν ανενόχλητοι το τηλεγραφείο, τη νομαρχία, το σταθμό και άλλα δημόσια κτίρια.

Emile Digeon

Οι ριζοσπάστες της αριστεράς είναι κύριοι της πόλης και στήνουν παντού οδοφράγματα. Παράλληλα έρχονται σε επικοινωνία με τους ομοϊδεάτες τους των γειτονικών πόλεων Μπεζιέ, Περπινιάν, Καρκασόν και Τουλούζη, με στόχο τον συντονισμό των επαναστατικών δράσεων. Εκτός της Τουλούζης, της οποίας η Κομμούνα κράτησε δυο μέρες, δεν υπήρξε ανταπόκριση από τις υπόλοιπες πόλεις. Βιαστικά η κυβέρνηση συγκεντρώνει στρατό από τις γύρω πόλεις. Στις 31 Μαρτίου ο διοικητής στρατηγός Zentz, στέλνει τελεσίγραφο στους επαναστάτες ότι θα βομβαρδίσει το Δημαρχείο. Οι κομμουνάροι απείλησαν να εκτελέσουν ομήρους. Όμως η διαφορά δύναμης των δυο παρατάξεων υποχρεώνει τους πολιορκημένους να

81

αποχωρήσουν. Παραμένουν στο Δημαρχείο περίπου εκατό άτομα, που συλλαμβάνονται από το στρατό. Σε αντίθεση με άλλες πόλεις, το τέλος της Κομμούνας της Ναρβόνης δεν ήταν αιματηρό. Συνελήφθησαν 203 στρατιώτες, οι περισσότεροι από τους οποίους εστάλησαν σε πειθαρχικά τάγματα. 19 από αυτούς καταδικάστηκαν σε θάνατο, αλλά τελικά εξορίστηκαν στη Νέα Καληδονία. Όσοι πολίτες συνελήφθησαν δεν καταδικάστηκαν.

02.01.05. Η Κομμούνα της Τουλούζης (25-28 Μαρτίου) Όπως σε κάθε επαρχιακή πόλη, τα νέα της εξέγερσης και της ανακήρυξης της Κομμούνας στο Παρίσι, τη Μασσαλία, τη Λυών και τη γειτονική Ναρβόνη έφτασαν και στην Τουλούζη, μια πόλη 50.000 κατοίκων. Η Εκτελεστική Επιτροπή

Στις 18 Μαρτίου 1871, η Εθνοφρουρά κλήθηκε να δηλώσει πίστη στη δημοκρατία και στην κυβέρνηση των Βερσαλλιών και οι αξιωματικοί συμφωνούν. Όμως στις 25 του μήνα οι εθνοφρουροί στασιάζουν, καταλαμβάνουν δημόσια κτίρια και μπροστά σε ενθουσιώδες πλήθος κηρύσσουν τη σύσταση της Κομμούνας της Τουλούζης (Commune de Toulouse). Το ίδιο βράδυ εκλέγεται Εκτελεστική Επιτροπή της Κομμούνας. Αλλά στις 27 του μήνα φτάνουν στην πόλη τρεις μοίρες ιππικού, εξακόσιοι πεζοί και έξι κανόνια. Κάθε

82

αντίσταση θα είναι μάταιη. Στις 28 Μαρτίου η Κομμούνα διαλύεται και έτσι τελειώνει αναίμακτα η εξέγερση.

02.01.06. Η Κομμούνα της Κρεσό (26-28 Μαρτίου) Τη δεκαετία του 1870 η Κρεσό (Creusot) ήταν μια μικρή μεσογειακή πόλη στις δυτικές επαρχίες της Γαλλίας, που αριθμούσε περί τους 20.000 κατοίκους, οι περισσότεροι από τους οποίους εργάζονταν στα μεταλλωρυχεία και εργοστάσια. Η πόλη είχε παράδοση συνδικαλιστικών αγώνων και απεργιών. Μετά την ήττα του Ναπολέοντα και την ανακήρυξη της δημοκρατίας, δήμαρχος της Κρεσό ανέλαβε ο σοσιαλιστής και συνδικαλιστής Ζαν-Μπατίστ Ντυμεΐ (Jean-Baptiste Dumay). Ο Ζαν-Μπατίστ Ντυμεΐ

Όταν φτάνουν στην πόλη τα νέα ότι στην πρωτεύουσα η Κομμούνα ανέλαβε την εξουσία, ο Dumay επικεφαλής 3.000 εργατών απευθύνεται στην Εθνοφρουρά και την καλεί να συμμετάσχει στις διαδηλώσεις, για να εκφράσουν την συμπαράστασή τους στο Παρίσι. Στις 24 Μαρτίου ένας λόχος εθνοφρουρών ενώνεται με τους διαδηλωτές και καταλαμβάνουν το Δημαρχείο. Στις 26 Μαρτίου ο νομάρχης στέλνει τρία τάγματα στρατού, αλλά πολλοί στρατιώτες αυτομολούν και προσχωρούν στους εξεγερμένους. Ο Dumay από το παράθυρο του πρώτου ορόφου του Δημαρχείου υψώνει την κόκκινη σημαία και αναγγέλλει ότι μιλά εξ ονόματος 32 πολιτών (όλων των πολιτικών 83

αποχρώσεων) που συνέπηξαν την Κομμούνα της Κρεσό (La Commune du Creusot). Την επομένη, η Κομμούνα αποφασίζει να καταλάβει το σταθμό το τηλεγραφείο και το ταχυδρομείο, αλλά είναι πλέον αργά, γιατί ο στρατός έχει ήδη εγκατασταθεί και στα τρία αυτά κτίρια και παράλληλα πραγματοποιεί μια εντυπωσιακή παρέλαση στους δρόμους της πόλης, με στόχο τον εκφοβισμό των κατοίκων και των εργατών. Πράγματι στις 28 Μαρτίου ελάχιστοι έχουν παραμείνει στο πλευρό του Dumay. Όλοι οι άλλοι έχουν επιστρέψει στα σπίτια και στις δουλειές τους. Το κίνημα καταπνίγεται, η Εθνοφρουρά αφοπλίζεται και συλλαμβάνονται 22 (ο Dumay κατέφυγε στην Ελβετία), από τους οποίους οι εννέα καταδικάζονται σε ελαφρές ποινές.

02.01.07. Η Κομμούνα της Λιμόζ (4 Απριλίου 1871) Η Λιμόζ (Limoges) είναι γνωστή για τα προϊόντα πορσελάνης που παράγει. Το 1870 είχε περίπου 55.000 κατοίκους. Οι μισοί από αυτούς εργάζονταν στα πολλά εργοστάσια της περιοχής. Οι περισσότεροι από τους εργάτες ανήκαν σε μια από τις μαρξιστικές, αναρχικές ή σοσιαλιστικές παρατάξεις, που είχαν σχηματίσει την Διεθνή. Έτσι όταν γίνεται γνωστό, ότι η εξουσία του Παρισιού περνά στη Κομμούνα, οι εργάτες της Λιμόζ ξεσηκώνονται. Μια εξαμελής επιτροπή από σοσιαλιστές δημοτικούς συμβούλους της πόλης ζητά από το νομάρχη να δώσει όπλα στο πληθυσμό, για να αποτραπεί η «μοναρχική συνομωσία κατά της δημοκρατίας». Την 4η Απριλίου φτάνει στη Λιμόζ μια μονάδα στρατού μαζί με εθνοφρουρούς. Ένα πλήθος 400-500 εξεγερμένων πολιτών μαζί με τις γυναίκες και τα παιδιά τους εισβάλλει στο σταθμό και υποδέχεται στους φαντάρους με φωνές:

84

Ζήτω η Δημοκρατία, Ζήτω η Κομμούνα. Οι γυναίκες ρωτάνε: Θα πυροβολήσετε τ’ αδέλφια σας; Στρατιώτες, εθνοφρουροί και πολίτες αναμειγνύονται, και οι στρατιώτες παραδίνουν όπλα στο πλήθος. Κυριαρχεί ενθουσιασμός, οργανώνεται η Κομμούνα της Λιμόζ (La Commune de Limoges) και στήνονται οδοφράγματα στους κεντρικούς δρόμους της πόλης. Όμως το ίδιο βράδυ, ισχυρές μονάδες στρατού των Βερσαλλιών κυκλώνουν την πόλη. Είναι φανερό ότι θα υπάρξει αιματοχυσία, άρα κάθε αντίσταση είναι μάταιη. Σταδιακά τα οδοφράγματα αραιώνουν από κόσμο, κάνοντας για το στρατό την κατάληψη της πόλης μια εύκολη και αναίμακτη υπόθεση. Έγιναν συλλήψεις, πολλές από τις οποίες μετά από καταγγελίες. Ακόμα και ο εισαγγελέας απηύδησε από τον μεγάλο αριθμό των ανώνυμων καταγγελιών. Τελικά δυο άτομα καταδικάζονται (ερήμην) σε θάνατο και τριάντα άλλα σε ποινές φυλάκισης. Η Κομμούνα της Λιμόζ άντεξε μόλις μια ημέρα.

85

02.02.

Οι πρώτες πράξεις της Παρισινής Κομμούνας

Η εξουσία βρίσκεται πλέον στα χέρια της Κομμούνας και όλοι, αστοί και προλετάριοι, περιμένουν να δουν ποια θα είναι τα επόμενα βήματα. Αλλά η ιδεολογική σύνθεση της πλειοψηφίας των μελών του Συμβουλίου της Κομμούνας (όλες οι τάσεις των κόκκινων11 επαναστατικών ομάδων, μπλανκιστές, σοσιαλιστές, μαρξιστές, ριζοσπάστες αστοί, αναρχικοί, ανεξάρτητοι επαναστάτες κλπ.) δεν άφηνε περιθώρια σύγκλισης και λήψης κοινών αποφάσεων. Είδαμε ότι το Συμβούλιο είχε την πρώτη συνεδρίασή του την 28η Μαρτίου. Υπήρχε μέσα και έξω από το Κεντρικό Δημαρχείο (Ηôtel de ville) διάχυτο ένα κλίμα ευφορίας και ελπίδας. Πολλά από τα μέτρα που αποφασίστηκαν και θεσπίστηκαν σταδιακά τις επόμενες μέρες ήταν ριζοσπαστικά. Μεταξύ αυτών ήταν και τα παρακάτω:  Κατάργηση της θανατικής ποινής12  Κατάργηση της υποχρεωτικής στράτευσης. Η μόνη ένοπλη δύναμη είναι η Εθνοφρουρά. Όλοι οι υγιείς άρρενες πολίτες είναι μέλη της Εθνοφρουράς, ενώ απαγορεύτηκε η κατάταξη στον τακτικό στρατό.  Διαγραφή των μισθωμάτων (ενοικίων) που οφείλονταν κατά την διάρκεια της πολιορκίας του Παρισιού.  Χορήγηση σύνταξης σε χήρες και παιδιά των εθνοφρουρών που έχασαν τη ζωή τους σε μάχες. Όταν αναφερόμαστε σε «κόκκινους», εννοούμε όλο το φάσμα των αριστερών επαναστατών, πολλά χρόνια πριν ο μαρξιστικός όρος «κομμουνισμός» κάνει την εμφάνισή του.

12 Η απόφαση για την κατάργηση της θανατικής ποινής είναι αντιφατική. Είναι εξακριβωμένο ότι, δεκάδες αντίπαλοι της Κομμούνας – όχι μόνο ένοπλοι – εκτελέστηκαν ως αντίποινα εκτελέσεων του τακτικού στρατού.

11

86

 Αναστολή πληρωμής εμπορικών χρεών και διαγραφή των τόκων.  Το δικαίωμα των εργαζομένων να αναλαμβάνουν τη διεύθυνση και διαχείριση μιας επιχείρησης, που είχε εγκαταλειφθεί από τον ιδιοκτήτη της. Ο ιδιοκτήτης της όμως, δικαιούται να ζητήσει αποζημίωση για την απώλεια της περιουσίας του.  Κατάργηση των προστίμων στους εργαζόμενους.  Θέσπιση της δεκάωρης εργασίας.  Η δημοκρατική τρίχρωμη σημαία της Γαλλίας αντικαταστάθηκε από την σοσιαλιστική κόκκινη σημαία της επανάστασης.  Θα σταλούν εκπρόσωποι της Κομμούνας σε άλλες πόλεις για να βοηθήσουν την σύσταση τοπικής κομμούνας.  Χωρισμός Κράτους-Εκκλησίας και κατάργηση της διδασκαλίας των θρησκευτικών στα σχολεία. Η εκκλησιαστική περιουσία περνάει στο κράτος13. Μια συμβολική απόφαση του Συμβουλίου της Κομμούνας ήταν η τιμητική εκλογή ως προέδρου του σώματος του παλαίμαχου επαναστάτη Λουί Μπλανκί (Louis Blanqui(*)), που στις 17 Μαρτίου είχε συλληφθεί από το στρατό των Βερσαλλιών. Το Συμβούλιο της Κομμούνας έλαβε και κάποιες διαδικαστικές αποφάσεις, όπως: - Το ασυμβίβαστο μέλους της Κομμούνας να είναι ταυτόχρονα και μέλος του Κοινοβουλίου. Αυτή η απόφαση αφορούσε κυρίως τον δημοκρατικό (δεξιό) Θεωρητικά, οι ναοί είχαν τη δυνατότητα να συνεχίσουν τη λειτουργία τους μόνο εάν ήταν ανοιχτοί και το βράδυ, για δημόσιες πολιτικές συναντήσεις. Στην πράξη, πολλοί ναοί έκλεισαν και ο αρχιεπίσκοπος του Παρισιού και κάμποσοι ιερείς συνελήφθησαν και κρατήθηκαν ως όμηροι, με την σκέψη να ανταλλαγούν με τον κρατούμενο των Βερσαλλιών Λουί Μπλανκί.

13

87

δήμαρχο του 2ου διαμερίσματος Πιέρ Τιράρ, που είχε εκλεγεί και στα δυο σώματα. Μετά από αυτήν την απόφαση ο Τιράρ και άλλοι είκοσι δημοκρατικοί, παραιτήθηκαν από μέλη της Κομμούνας. Έτσι στο συμβούλιο παρέμειναν πλέον οι σοσιαλιστές, οι μαρξιστές, οι αναρχικοί και οι ανεξάρτητοι επαναστάτες.

- Επίσης, μετά από μακρά συζήτηση, αποφασίστηκε η μυστικότητα των διαβουλεύσεων της Κομμούνας, με την αιτιολογία ότι η Κομμούνα ήταν ουσιαστικά σε πόλεμο με την Κυβέρνηση, άρα δεν έπρεπε να γνωστοποιούνται οι αποφάσεις στο εχθρό.

- Ακόμα, μετά από πρόταση κάποιων από τα ριζοσπαστικότερα μέλη, αποφασίστηκε, η νέα κυβέρνηση να μην έχει πρόεδρο, δήμαρχο και στρατιωτικό διοικητή.

- Τέλος, αποφασίστηκε η εκλογή επταμελούς Εκτελεστικής Επιτροπής (ΕΕ), η οποία θα έχει την ευθύνη της πρότασης και την εφαρμογής των νόμων.

88

02.03.

Η διάρθρωση νέας διοίκησης της πόλης

Μπορεί η Κομμούνα – υπό την πίεση των αναρχικών και των οπαδών του Προυντόν - να αποφάσισε ότι υπό τη διοίκησή της δεν θα υπήρχαν πρωθυπουργοί, πρόεδροι, στρατιωτικοί διοικητές και άλλοι αξιωματούχοι, αλλά η ζωή σε μια πόλη 2.000.000 κατοίκων συνεχιζόταν και κάποιοι έπρεπε να παίρνουν αποφάσεις, να υιοθετούν και να εφαρμόζουν μέτρα για τη λειτουργία της οικονομίας, της παιδείας, των ενόπλων δυνάμεων, της ασφάλειας των πολιτών, της εξωτερικής πολιτικής κλπ. Κομμουνάροι

Έτσι θεσπίστηκε από το Συμβούλιο της Κομμούνας η δημιουργία εννέα Επιτροπών (υπουργείων) για διαχείριση των υποθέσεων της πόλης. Σε κάθε μια επιτροπή ως επικεφαλής ήταν ένας Επίτροπος, που ήταν υπόλογος (αναφερόταν) στην εκλεγμένη επταμελή Εκτελεστική Επιτροπή της Κομμούνας, η οποία ήταν ουσιαστικά η κυβέρνηση της Κομμούνας. Τα επτά αυτά μέλη ήταν οι: Émile Eudes(*), Gustave Tridon(*), Édouard Vaillant(*)), Gustave Lefrançais, Félix Pyat(*), Duval και Bergeret. Σε δυο από αυτές τις Επιτροπές υπήρξαν αλλαγές των προσώπων των επιτρόπων: Σ’ αυτήν του Πολέμου τον κρίσιμο μήνα, υπήρξαν 3 αντικαταστάσεις επιτρόπου (1η, 8η, 10η Μαΐου) και στην Επιτροπή Εξωτερικών ορίστηκε νέος επίτροπος στις 10 Μαΐου.

89

Για την ιστορία θα αναφέρουμε τα ονόματα και λίγα λόγια για τη δράση αυτών των Επιτρόπων: 1. Επίτροπος Πολέμου: Ορίστηκε ο στρατηγός Γκυστάβ Κλυζερέ (Gustave Cluseret(*)), ο οποίος την πρώτη Μαΐου αντικαταστάθηκε από τον Λουί Ροσέλ (Louis Rossel(*)), μοναδικό ανώτερο αξιωματικό του στρατού που προσχώρησε στην Εθνοφρουρά. Ο Κλυζερέ συνελήφθη και δικάστηκε ως «εχθρός του λαού». Μετά από επτά ημέρες, την 8η Μαΐου ο Ροσέλ αντικαταστάθηκε με τη σειρά του από τον ζωγράφοεθνοφρουρό Αλφρέ Μπιγιορέ (Alfred Billioray(*)).Ο Λουί Ροσέλ μετά από δυο μέρες ορίστηκε επίτροπος Εξωτερικών Υποθέσεων. Μετά την ήττα, συνελήφθη, καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε. Στις 10 Μαΐου ανέλαβε ακόμα ένας - ο τέταρτος στη σειρά - επίτροπος πολέμου, ο δημοσιογράφος Σαρλ Ντελεσκλούζ (Charles Delescluze(*)). Την 25η Μαΐου, όταν τα πάντα είχαν χαθεί, ο Ντελεσκλούζ πήγε σε ένα οδόφραγμα, σκαρφάλωσε άοπλος στην κορυφή και άφησε να τον γαζώσουν οι σφαίρες του στρατού των Βερσαλλιών.

2. Επίτροπος Οικονομίας: Ο λογιστής Φρανσουά Ζουρντ (François Jourd(*)). Μετά την ήττα της Κομμούνας, καταδικάστηκε σε εξορία στη Νέα Καληδονία. Επέστρεψε στη Γαλλία μετά το 1880 3. Επίτροπος Ασφαλείας: Ο Ραούλ Ριγκό (Raoul Rigault(*)), ονομαστός για την αυστηρότητα και τη δημιουργία εκτεταμένου δικτύου πληροφοριοδοτών και χαφιέδων. Στις 24 Μαΐου, συνελήφθη από ένα κυβερνητικό αξιωματικό, ο οποίος τον δολοφόνησε, όταν αρνήθηκε να φωνάξει: Ζήτω οι Βερσαλλίες.

4. Επίτροπος Παιδείας: Το μέλος της (Πρώτης) Διεθνούς Εντουάρ Βαϊγιάντ (Édouard Vaillant(*)). Κατέφυγε στη 90

5.

6.

7.

8.

9.

Βρετανία και το γαλλικό δικαστήρια τον καταδίκασε ερήμην σε θάνατο. Επανήλθε στη Γαλλία μετά την αμνηστία του 1880. Επίτροπος Εφοδιασμού: Ο Ωγκύστ Βιάρ (Auguste Viard(*)).Τις τελευταίες μέρες της Κομμούνας κατέφυγε στην Ελβετία. Το δικαστήριο τον καταδίκασε ερήμην σε θάνατο. Επίτροπος Δικαιοσύνης: Ο δικηγόρος Εζέν Προτό (Eugène Protot(*)) Πολέμησε στα οδοφράγματα και μετά την ήττα της Κομμούνας κατέφυγε στην Ελβετία. Καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο. Επίτροπος Εργασίας: Ο Εβραίος, ουγγρικής καταγωγής εργάτης Λεό Φρανκέλ (Léo Frankel(*)). Κατέφυγε στη Ελβετία για να αποφύγει τη θανατική καταδίκη. Αργότερα εξελέγη μέλος της ηγεσίας της (Πρώτης) Διεθνούς. Επίτροπος Εξωτερικών Υποθέσεων: Ο πολιτικός, δημοσιογράφος και συγγραφέας Πασκάλ Γκρουσέ (Paschal Grousset(*)). Συνελήφθη τον Μάιο και καταδικάστηκε σε εξορία στη Νέα Καληδονία. Την 10η Μαΐου ο Γκρουσέ αντικαταστάθηκε από τον πρώην επίτροπο Πολέμου Λουί Ροσέλ. Επίτροπος Δημοσίων Υπηρεσιών: Ο συγγραφέας Ζυλ Αντριέ (Jules Andrieu(*)). Μετά την ήττα της Κομμούνας διέφυγε στην Αγγλία. Έγραψε την Ιστορία της Κομμούνας 1871.

91

Από τις πρώτες πράξεις της Κομμούνας ως κυβέρνησης

92

02.04.

Η πολυπλόκαμη Κομμούνα

Ανεξάρτητα από τη δημιουργία μιας – υποτυπώδους κυβέρνησης της Κομμούνας, οι επίτροποι-υπουργοί που τοποθετήθηκαν ήταν αποτέλεσμα συμβιβασμών μεταξύ ενός ευρύτατου φάσματος «κόκκινων» επαναστατών (μαρξιστών, μπλανκιστών αναρχικών σοσιαλιστών, Ιακωβίνων, καλλιτεχνών, λόγιων, ακόμα και αστών, τυχοδιωκτών ή απολιτικών), οι οποίοι εκπροσωπούνταν στο Συμβούλιο της Κομμούνας, που κυβερνούσε το Παρίσι. Η κάθε παράταξη, ο κάθε κομμουνάρος, ο κάθε οπαδός που κρατούσε βάρδια με το όπλο του στα οδοφράγματα του Παρισιού είχαν το δικό τους όραμα για την μετατροπή του ξεπερασμένου και καταπιεστικού αστικού καθεστώτος, στο νέο ιδανικό – αναρχικό, κομμουνιστικό, σοσιαλιστικό ή αφηρημένα επαναστατικό – καθεστώς. O καθένας από αυτούς είχε χτίσει στο μυαλό του τη δική του Ουτοπία, για την ιδανική κοινωνία, που θα αντικαθιστούσε τη μισητή καθεστηκυία τάξη. Όμως, δεν είχαν και άδικο, το κράτος τότε ήταν εχθρικό για τον εργάτη, για τον πολίτη των υποβαθμισμένων διαμερισμάτων (arrondissements) της πρωτεύουσας. Οι χαμηλές απολαβές έκαναν δυσπρόσιτο το κόστος ζωής. Δεν υπήρχε ωράριο εργασίας, οι συνθήκες καθαριότητας, ανάπαυσης, υγιεινής και προστασίας των εργαζομένων στα εργοστάσια ήταν από άθλιες ως ανύπαρκτες, χιλιάδες παιδιά εργάζονταν από 8 χρονών για ένα κομμάτι ψωμί, οι γυναίκες δούλευαν 13-15 ώρες τη μέρα, με αμοιβή μισό αντρικό μεροκάματο, δεν υπήρχε εξασφάλιση της εργασίας, ούτε κοινωνική ασφάλιση, ούτε ιατρική περίθαλψη ή σύνταξη. Αν αρρώσταινες έχανες απλώς τη δουλειά σου και πέθαινες χωρίς φροντίδα.

93

Το κράτος ήταν ο πανίσχυρος αφέντης και όχι ο στοργικός πατέρας. Ο στρατός, η αστυνομία και οι ποικίλες δυνάμεις ασφαλείας προστάτευαν τους ισχυρούς, τους πλούσιους και τους παράγοντες του καθεστώτος, Τα δικαστήρια έστελναν σωρηδόν στα κάτεργα, στις εξορίες ή και στο ικρίωμα κάθε μικροπαραβάτη, ακόμα κι εκείνους που άρπαζαν μια φραντζόλα για να φάνε {Το 1862, ο Βικτόρ Ουγκώ έγραψε το μυθιστόρημά του «Οι Άθλιοι», που περιγράφει ρεαλιστικά την κατάσταση που επικρατούσε στη γαλλική κοινωνία. Ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου ο Γιάννης Αγιάννης είναι ο τυπικός χαρακτήρας του προλετάριου του 19ου αιώνα}.

H Κυρία Αναστασία

Το άγρυπνο μάτι της Κυρίας Αναστασίας (Madame Anastasie), όπως σκωπτικά αποκαλούσαν τη λογοκρισία οι δημοσιογράφοι, ασκούσε προληπτικό και κατασταλτικό έλεγχο στις εφημερίδες, τα βιβλία, τις μπροσούρες και σε κάθε λογής έντυπο λόγο. Η πανίσχυρη και πάμπλουτη Εκκλησία ήξερε καλά ότι ήταν η παρηγοριά, η έσχατη ελπίδα και το αποκούμπι των φτωχών λαϊκών τάξεων, αλλά το εκμεταλλευόταν με κάθε τρόπο, σε βάρος του ποιμνίου της. Ο απλός άνθρωπος της καθημερινής βιοπάλης, λίγο νοιαζόταν για τα – πράγματι σπουδαία - μνημεία, τις όπερες, τα μουσεία, τα θέατρα, τα μέγαρα, τις γέφυρες, τα μιούζικ-χωλ, τα πάρκα, τα καμπαρέ και τα όμορφα καφέ ή ρεστοράν που κοσμούσαν την γαλλική πρωτεύουσα. Άλλωστε, τα περισσότερα ήταν απρόσιτα, αφού δεν είχε 94

την δυνατότητα να αγοράσει εισιτήριο ή να πληρώσει για να τα απολαύσει ή απλώς να τα δει. Δεν είναι λοιπόν παράξενο που όλοι αυτοί οι miserables – όπως τους χαρακτήρισε ο Ουγκώ - ξεσηκώθηκαν, ζητώντας έναν άλλο, διαφορετικό, πιο δίκαιο κόσμο. Δεν ήθελαν τα παιδιά τους να ζήσουν στις ίδιες συνθήκες με αυτούς. Είχαν πιστέψει, τα λόγια των εκπροσώπων των προφητών του εργατικού, αριστερού και αναρχικού κινήματος (Μπαμπέφ, Μαρξ, Προυντόν, Μπακούνιν, Μπλανκί) ότι ένας άλλος κόσμος ήταν εφικτός, φτάνει να έπαιρναν την εξουσία στα χέρια τους. Όλοι ξέρουμε τη ρήση του Μαρξ: Οι προλετάριοι δεν έχουν να χάσουν τίποτε, εκτός από τις αλυσίδες τους! Μέσα στους κόλπους της Κομμούνας ήταν ορατές οι δυο ισχυρότερες τάσεις και ευδιάκριτες οι διαφορές τους:  Οι αναρχικοί και οι οπαδοί του Μπακούνιν και του (δημοφιλούς στη Γαλλία) Μπλανκί (Μπλανκιστές) ήταν – σύμφωνα με τον Μαρξ – παλιάς κοπής σοσιαλιστές, που είχαν εμπιστοσύνη μόνο στο «επαναστατικό και προλεταριακό τους ένστικτο». Τους αποκαλούσαν και Ιακωβίνους. Οραματίζονταν μια αποκεντρωμένη κοινωνία συνειδητοποιημένων πολιτών, στην οποία είχαν θέση και οι μικροϊδιοκτήτες. Ακόμα, ήταν εχθρικοί με την Εκκλησία και τον τακτικό στρατό.  Οι Μαρξιστές και τα περισσότερα μέλη της (Πρώτης) Διεθνούς. Ήταν μια πλειάδα ομάδων με μικρές ή μεγάλες ιδεολογικές διαφορές, που – αντίθετα με τους διαδόχους τους, τα κομμουνιστικά κόμματα – δεν είχαν μονολιθική δομή. Οι βασικές ιδεολογικές τους θέσεις ήταν η συμμετοχή των μαρξιστικών κομμάτων στα εθνικά κοινοβούλια, αλλά ο μόνιμος στόχος τους ήταν η κατάληψη της εξουσίας, ακόμα και με βίαια μέσα και η κατάργηση κάθε μορφής ατομικής ιδιοκτησίας.

95

Κυριότεροι εκπρόσωποι της ομάδας αυτής ήταν ο Εζέν Βαρλέν (Eugène Varlin(*)), και ο γνωστός μας εβραϊκής καταγωγής Ούγγρος μαρξιστής Λεό Φρανκέλ (Léo Frankel(*)), ο οποίος χρημάτισε και επίτροπος Εργασίας. Ασφαλώς, δεν ήταν όλα τα μέλη ή/και οι οπαδοί της Κομμούνας, ιδεολόγοι ή προσκείμενοι σε διάφορες αριστερές ή αναρχικές ομάδες. Υπήρχε και σημαντικός αριθμός τυχοδιωκτών, εραστών της περιπέτειας ή απολιτικών, που επέλεξαν το ρίσκο εκλογής μιας από τις δυο πλευρές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν ο Γκυστάβ Φλουράνς (Gustave Flourens(*)). Ο Φλουράνς ήταν ανήσυχο πνεύμα. Πήρε μέρος στην Επανάσταση της Κρήτης 1866-68 και ήταν μέλος του Επαναστατικού Συμβουλίου της. Σε μονομαχία στο Παρίσι παρ’ ολίγο να χάσει την ζωή του Ο Γκουστάβ Φλουράνς

Εκλέχτηκε μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας και του απονεμήθηκε ο βαθμός του στρατηγού. Στις 3 Απριλίου 1871, συνελήφθη και δολοφονήθηκε από ένα λοχαγό των Βερσαλλιών. Άλλης τάξης μαχητές ήταν κάποιοι Πολωνοί εξόριστοι, αγωνιστές της ανεξαρτησίας της πατρίδας τους από τους Ρώσους κατακτητές, που βρέθηκαν στο Παρίσι και εντάχθηκαν στις τάξεις της Κομμούνας, θέλοντας να δείξουν την αντίθεσή τους σε κάθε μορφής καταπίεση. Δυο από αυτούς, ο Γιαροσλάβ Ντομπρόφσκι (Jarosław Dąbrowski(*)) και ο Βαλερύ Βρομπλέφσκι (Walery Wroblewski(*)) αναδείχθηκαν από τους ικανότερους στρατιωτικούς διοικητές της Κομμούνας.

96

Το πολυπλόκαμο της Κομμούνας συμπλήρωναν και εκείνοι που, ανεξάρτητα από ιδεολογική τοποθέτηση, έλκονταν από την αναμπουμπούλα, τη βία και τον τρόμο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο επίτροπος Ασφαλείας Ραούλ Ριγκό (Rigault(*)), τον συναντήσαμε παραπάνω), οι πρακτικές του οποίου θύμιζαν ανάλογους ασφαλίτες του 20ού αιώνα (Γιεζόφ, Μπέρια, Χίμλερ, Άιχμαν ή Μακάρθυ). Ακόμα ένα παράδειγμα «τρομοκράτη» είναι ο Τεοφίλ Φερέ (Théophile Ferré(*)). Ο Φερέ τον Ιούλιο 1870, συμμετείχε σε συνομωσία για τη δολοφονία του Ναπολέοντα Γ’.

O Φερέ

Η Κομμούνα τον διόρισε υπεύθυνο της επαναστατικής αστυνομίας και εισαγγελέα. Με διαταγές του είχαν συλληφθεί και κρατηθεί ως όμηροι εκατοντάδες Γάλλοι, μεταξύ των οποίων και ο αρχιεπίσκοπος του Παρισιού. Όταν ο στρατός εισέβαλε στο Παρίσι, ο Φερέ διέταξε την εκτέλεση του αρχιερέα και άλλων ομήρων. Ο Φερέ συνελήφθη από το στρατό και τον Αύγουστο δικάστηκε από στρατοδικείο και εκτελέστηκε με τυφεκισμό. {Πάντως πιστεύω, ότι το σημαντικότερο πρόβλημα της Κομμούνας ήταν η έλλειψη ηγέτη. Ο φυσικός της ηγέτης, ο Λουί Μπλανκί, ήταν αιχμάλωτος των Βερσαλλιών. Αν και εξελέγη τιμητικά πρόεδρος του Συμβουλίου της Κομμούνας, στη θέση του δεν τοποθετήθηκε κανείς άλλος}.

97

02.05. H σύνθεση της Εθνοφρουράς Η Εθνοφρουρά του Παρισιού ήταν λαϊκή πολιτοφυλακή, επιφορτισμένη με τη διατήρηση της τάξης και την στρατιωτική άμυνα της γαλλικής πρωτεύουσας. Συμμετείχε σε όλα τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα της πολιτικής ζωής της Γαλλίας, από την Επανάσταση του 1879 ως και την Παρισινή Κομμούνα του 1871.

Ο Σιμόν Μαγιέρ (Simon Mayer(*)) διοικητής της Εθνοφρουράς

Η ενεργός και ουσιαστική συμμετοχή της Εθνοφρουράς στην Κομμούνα 1871, ήταν η βασική αιτία της οριστικής διάλυσης του ένοπλου αυτού σώματος, που το αποτελούσαν κυρίως νέοι άνδρες από τα λαϊκά διαμερίσματα-συνοικίες (arrondissements) της γαλλικής πρωτεύουσας.

98

Όπως είδαμε σε προηγούμενες σελίδες (Κεφάλαιο 02.02. Οι πρώτες πράξεις της Παρισινής Κομμούνας) μια από τις πρώτες αποφάσεις του Συμβουλίου της Κομμούνας ήταν: Κατάργηση της υποχρεωτικής στράτευσης. Η μόνη ένοπλη δύναμη είναι η Εθνοφρουρά. Όλοι οι υγιείς άρρενες πολίτες λογίζονται υποχρεωτικά μέλη της Εθνοφρουράς. Η κατάταξη στον τακτικό στρατό (της κυβέρνησης των Βερσαλλιών) απαγορεύεται14. Έτσι βάσει αυτού του διατάγματος, η Κομμούνα είχε – στα χαρτιά – ένα ισχυρό στράτευμα περίπου 200.000 ανδρών. Όμως ο πραγματικός αριθμός των εθνοφρουρών υπό τα όπλα ήταν πολύ χαμηλότερος, πιθανότατα μεταξύ 25.000 και 50.000 ανδρών. Στις αρχές του κρίσιμου μήνα Μαΐου, περίπου το 20% των εθνοφρουρών αναφέρθηκαν απόντες, χωρίς να έχουν πάρει άδεια. Η Εθνοφρουρά είχε εκατοντάδες πυροβόλα και χιλιάδες τουφέκια στα οπλοστάσιά της, αλλά στις μάχες που ακολούθησαν, χρησιμοποιήθηκαν μόνο τα μισά κανόνια και τα δύο τρίτα των όπλων αυτών. Επίσης στα υψώματα του Παρισιού είχαν τοποθετηθεί – κατά την διάρκεια της πολιορκίας της πόλης από τους Πρώσους – βαριά κανόνια του πολεμικού ναυτικού, αλλά ελάχιστοι εθνοφρουροί είχαν τις αναγκαίες γνώσεις για να τα χρησιμοποιήσουν. Από τα τέλη Απριλίου ως τις 21 Μαΐου, ο αριθμός των εκπαιδευμένων ανδρών του πυροβολικού έπεσε από 5.445 στους 2.340. Η απόφαση αυτή ήταν αντιφατική. Γιατί ενώ από τη μια καταργούσε την υποχρεωτική στράτευση, από την άλλη θεωρούσε ότι κάθε ικανός και υγιής άνδρας πολίτης του Παρισιού ήταν υποχρεωτικά μέλος της Εθνοφρουράς! Είδαμε επίσης (στο ίδιο κεφάλαιο 02.02.) πως και η απόφαση του Συμβουλίου για την κατάργηση της θανατικής ποινής, ήταν αντιφατική. Είναι εξακριβωμένο ότι, δεκάδες αντίπαλοι της Κομμούνας – όχι μόνο ένοπλοι – εκτελέστηκαν ως αντίποινα εκτελέσεων του τακτικού στρατού.

14

99

Οι Εθνοφρουροί είχαν απαιτήσει και τελικά κέρδισαν το δικαίωμα να εκλέγουν οι ίδιοι τους αξιωματικούς τους. Φυσικά, τις περισσότερες φορές, τα κριτήρια εκλογής ήταν άσχετα με τις ηγετικές ή/και στρατιωτικές ικανότητες των αξιωματικών που ψηφίζονταν, δηλαδή μετρούσαν πιο πολύ οι πολιτικές θέσεις ή το αγωνιστικό παρελθόν τους ή ακόμα και φιλική σχέση. Έτσι η ποιότητα των αξιωματικών της εθνοφρουράς είχε ευρύτατες διαφορές μεταξύ τους. Στρατιωτικός διοικητής της Εθνοφρουράς ως τις 5 Μαΐου ανέλαβε ο εμπειροπόλεμος - συμμετείχε στους πολέμους της Αλγερίας και της Κριμαίας και έλαβε μέρος στον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο Γκυστάβ Κλυζερέ (Gustave Cluseret(*)). Ο Γκυστάβ Κλυζερέ

Ο Κλυζερέ προσπάθησε να επιβάλει στρατιωτική πειθαρχία στο στρατό του. Διέλυσε πολλές αναξιόπιστες μονάδες και ανάγκασε τους εθνοφρουρούς να ζουν στους στρατώνες αντί στα σπίτια τους. Στρατολόγησε έμπειρους αξιωματικούς, ιδιαίτερα αρκετούς Πολωνούς, που διέφυγαν στη Γαλλία μετά την αποτυχία της πολωνικής εξέγερσης κατά της Ρωσίας, όπως οι στρατηγοί Βαλερύ Βρομπλέφσκι (Walery Wroblewski(*)) και Γιαροσλάβ Ντομπρόφσκι (Jaroslav Dombrowski(*)). Ο τελευταίος διορίστηκε στις 5 Μαΐου στρατιωτικός διοικητής της Κομμούνας και σκοτώθηκε στις 23 του ίδιου μήνα, πολεμώντας στα οδοφράγματα.

100

02.06.

Οι γυναίκες της Κομμούνας

Οι γυναίκες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πορεία της Παρισινής Κομμούνας, κατά τη διάρκεια της οποίας – εκτός του αγώνα για την υπεράσπιση της πρωτεύουσας ανέδειξαν τα ζητήματα των κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων της γυναίκας. Η πρώτη δυναμική εμφάνιση των γυναικών στον αγώνα ήταν στις 18 Μαρτίου, όταν ο στρατός επιχείρησε να καταλάβει τα κανόνια της Μονμάρτης και της Μπελβίλ, που ελέγχονταν από τους εξεγερμένους. Αυτό εξόργισε την Εθνοφρουρά, η οποία ενώθηκε με τους εργάτες στη μάχη για την προστασία των πυροβόλων. Τα κανόνια της Μονμάρτης

Αρκετές γυναίκες συγκεντρώθηκαν και με τις όποιες δυνάμεις τους συνέβαλαν στην προσπάθεια αυτή. Μετά αυτή την ημέρα και για όλη τη διάρκεια της ζωής της Κομμούνας, οι γυναίκες - αν και δεν είχαν δικαίωμα ψήφου - δραστηριοποιήθηκαν σε πολλούς τομείς. Δημιούργησαν επιτροπές επαγρύπνησης για την άμυνα της πόλης, διεκδίκησαν καλύτερη αμοιβή για τις εργάτριες, παιδεία για τα κορίτσια και συντάξεις στις χήρες των εθνοφρουρών, έγγαμες ή όχι. Εργάστηκαν ως μαγείρισσες και νοσοκόμες, κατασκεύαζαν όπλα και στολές για την εθνοφρουρά και βοηθούσαν στο στήσιμο οδοφραγμάτων για την άμυνα της πόλης.

101

Πολλές γυναίκες συγκεντρώνονταν τα βράδια στις εκκλησίες – που είχαν μετατραπεί σε λέσχες των εργατών - και εκφωνούσαν πύρινους λόγους καταγγελίας των εχθρών της επανάστασης, των ανδρών που δεν εντάχθηκαν στην εθνοφρουρά ή εγκατέλειψαν την πόλη, των πλουσίων και κυρίως του κλήρου. Οι οπαδοί του Θιέρσου κατήγγειλαν, ότι καλόγριες λιντσαρίστηκαν και τα σώματά τους ρίχτηκαν στο Σηκουάνα, όμως αυτό δεν επιβεβαιώθηκε ποτέ. Οι δυο γυναικείες οργανώσεις στο Παρίσι της Κομμούνας: Η Επιτροπή Επαγρύπνησης της Μονμάρτης, ψυχή και πρόεδρος της οποίας ήταν η Λουίζ Μισέλ (Louise Michel(*)). Η Λουίζ Μισέλ

Η αναρχική Λουίζ ήταν από τις επιφανείς προσωπικότητες της Κομμούνας και η πιο διάσημη επαναστάτρια του 19ου αιώνα. Την αποκαλούσαν: Κόκκινη Παρθένα της Μονμάρτης ή και Μεγάλη Κυρία του Αναρχισμού. Η Λουίζ συνελήφθη σε οδόφραγμα με στολή εθνοφρουρού, δικάστηκε και εξορίστηκε στη Ν. Καληδονία, μαζί με την Ναταλί Λεμέλ(*). Η Επιτροπή βοηθούσε σε όλους τους τομείς της άμυνας, έστελνε ομιλητές στις λέσχες, κυνηγούσε τους αρνητές στράτευσης, συνέδραμε τις χήρες των νεκρών εθνοφρουρών, περιέθαλπε τραυματίες κλπ.

102

Η Ένωση Γυναικών (Union des Femmes) ήταν η δεύτερη μεγάλη γυναικεία οργάνωση της περιόδου της Κομμούνας. Ιδρύθηκε την 11η Απριλίου 1871 στο Παρίσι από την Ελισάβετ Ντμίτριεφ (Elisabeth Dmitrieff(*)), την Ναταλί Λεμέλ (Nathalie Lemel(*)) και εφτά άλλες Γαλλίδες εργάτριες. Η Ελισάβετ ήταν Ρωσίδα, φεμινίστρια και αναρχική, μέλος της Διεθνούς και φίλη και συνεργάτιδα του Καρλ Μαρξ. Η Ναταλί ήταν Γαλλίδα, φεμινίστρια και αναρχική επίσης, με πείρα στους κοινωνικούς αγώνες και μέλος της Διεθνούς. Πολέμησε στα οδοφράγματα του Παρισιού, συνελήφθη και εξορίστηκε στη Νέα Καληδονία μαζί με την Λουίζ Μισέλ(*). Γυναίκες της Κομμούνας

Η Ένωση Γυναικών, μέλος της (Πρώτης) Διεθνούς, ήταν οργάνωση εργαζόμενων Γαλλίδων. Σε όλα τα διαμερίσματα του Παρισιού υπήρχαν μέλη της Ένωσης με καθήκοντα: να στρατολογήσουν νέα μέλη, να περιθάλψουν άρρωστους, ανήμπορους και τραυματίες και να εφοδιάζουν με όπλα, φαγητό και ρουχισμό τους εθνοφρουρούς. Και οι δυο παραπάνω οργανώσεις προωθούσαν ζητήματα, που αποτελούσαν διαχρονικά αιτήματα των γυναικών: Ισότητα των φύλων, δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες, ίση αμοιβή για την ίδια εργασία, επαγγελματική εκπαίδευση των κοριτσιών, εξίσωση των δικαιωμάτων 103

εγγάμων με άγαμα ζευγάρια και δικαιωμάτων των παιδιών που προέρχονταν και από τις δυο μορφές συμβίωσης, κατάργηση των οίκων ανοχής, ίδρυση συνεργατικών επιχειρήσεων και εργαστηρίων, κατάργηση των καθολικών σχολείων και πολλά ακόμα άλλα αιτήματα. Κατά τη διάρκεια της Αιματοβαμμένης Εβδομάδας (Semaine Sanglante), πολλά από τα μέλη της Ένωσης πολέμησαν στο πλάι των ανδρών. Μεταξύ των δεκάδων χιλιάδων νεκρών και αιχμαλώτων της Κομμούνας ήταν και πολλές γυναίκες. Συνελήφθησαν περίπου 1050 και από αυτές οι 168 καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης ή εξορίστηκαν. Γυναίκες στα όπλα!

Μεταξύ των πολλών γυναικών της Κομμούνας, θα αναφέρουμε - εκτός των τριών παραπάνω – και τις:  Ζοζεφίν Μαρσιά (Joséphine Marchias, 1840-1871;), εργάτρια, η οποία κατά τη διάρκεια των μαχών της 22/25 Μαΐου, άρπαξε ένα όπλο και φώναξε στους εθνοφρουρούς που έφευγαν πανικόβλητοι: Δειλοί, ελάτε να πολεμήσετε! Εγώ θα σκοτωθώ, αλλά θα σκοτώσω πρώτα. Συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο. Δεν υπάρχουν πληροφορίες αν εκτελέστηκε.  Αντρέ Λεό (André Léo(*)),εκδότρια, συγγραφέας και φεμινίστρια. Εξέδιδε την La Sociale, μια από τις εφημερίδες της Κομμούνας.

104

 Πωλ Μινκ (Paule Mink (*)), Πολωνικής καταγωγής Γαλλίδα φεμινίστρια και επαναστάτρια. Συμμετείχε στη Κομμούνα και ήταν μέλος της Πρώτης Διεθνούς.  Άννα Ζακλάρ (Anne Jaclard(*)), γαλλικό όνομα της Ρωσίδας συγγραφέως, σοσιαλίστριας, επαναστάτριας και φεμινίστριας Άννα Κρουκόφσκαγια. Συμμετείχε στην Κομμούνα και ήταν μέλος της Διεθνούς. Είχε σχέση με τον διάσημο συγγραφέα Φεοντόρ Ντοστογιέφσκι, ο οποίος δημοσίευσε δυο από τα διηγήματά της σε περιοδικό του.

105

02.07.

H Οικονομία της Κομμούνας

Θα ήταν επιπόλαιο να επιχειρήσει κάποιος να κρίνει την οικονομική πολιτική μιας ιδιόμορφης επαναστατικής «κυβέρνησης», όπως η Κομμούνα, της οποίας ο βίος δεν ξεπέρασε τις 72 ημέρες. Άλλωστε τα περισσότερα από τα διατάγματα που εξέδωσαν το Συμβούλιο της Κομμούνας και οι επί μέρους επίτροποι (υπουργοί) δεν πρόλαβαν καν να υλοποιηθούν, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων, όπως κάποια διατάγματα του επιτρόπου Εργασίας. Ο επίτροπος Φρανσουά Ζουρντ

Κατά τη διάρκεια της ζωής της Κομμούνας, τα έσοδα από φόρους ανήλθαν στα είκοσι εκατομμύρια φράγκα, στα οποία πρέπει να προστεθούν και άλλα έξι που βρέθηκαν στα ταμεία του Δημαρχείου. Οι δαπάνες της Κομμούνας στο αντίστοιχο διάστημα ήταν 42 εκατομμύρια φράγκα, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων αφορούσε σε μισθούς των ανδρών της εθνοφρουράς. Η Κομμούνα εξασφάλισε ακόμα ένα δάνειο σεβαστού ποσού που χορήγησε – διπλωματικά φερόμενη - η Τράπεζα Ρότσιλντ (Bank de Rothschild). Όπως είδαμε επίτροπος Οικονομίας διορίστηκε ο λογιστής Φρανσουά Ζουρντ (François Jourde(*)), ο οποίος διαχειρίστηκε τα περισσότερα οικονομικά θέματα χωρίς εξαλλοσύνες. Ο Ζουρντ διόρισε διοικητή της

106

Τράπεζας της Γαλλίας τον αναρχικό, μέλος της Πρώτης Διεθνούς, γηραιό αλλά και… χρεωκοπημένο τραπεζίτη Σαρλ Μπεσλύ (Charles Beslay(*)). Ο έως τότε διοικητής της Τράπεζας Γκυστάβ Ρουλάν (Gustave Rouland) είχε καταφύγει στις Βερσαλλίες. Άφησε όμως το πιστωτικό ίδρυμα της χώρας και τους 400 υπαλλήλους του στα χέρια του έμπειρου και πανέξυπνου υποδιοικητή, μαρκήσιου ντε Πλέτς (marquis de Plœuc), ο οποίος επιφορτίστηκε να αντιμετωπίσει τον τοποτηρητή της Κομμούνας. {Όταν η κυβέρνηση Θιέρσου εγκατέλειψε εσπευσμένα το Παρίσι, δεν είχε το χρόνο ή δεν είχε έμπιστους στρατιώτες για να πάρει μαζί της τα αποθέματα χρυσού της Τράπεζας της Γαλλίας. Μετά την αναχώρηση των κυβερνητικών στελεχών, όλα τα υπουργεία και οι κρατικοί οργανισμοί περιήλθαν στα χέρια των επαναστατών. Καρικατούρα του ντε Πλετς

Πολλά στελέχη της Κομμούνας πίεζαν την ηγεσία της να αρπάξει τα μεγάλα αποθέματα χρυσού της κεντρικής τράπεζας, για να καλύψει τις τεράστιες ανάγκες άμυνας, επισιτισμού και λειτουργίας της πόλης}. Ο αριστοκράτης υποδιοικητής μαρκήσιος ντε Πλετς, σε διάλογο με τον εντεταλμένο διοικητή της Κομμούνας, έκανε έκκληση στον πατριωτισμό του Μπεσλύ, υπογραμμίζοντας ότι: ‘Η μοίρα της Γαλλίας είναι τώρα στα χέρια σου’. Σαστισμένος, αβέβαιος, αλλά και κολακευμένος ο 76ετής Μπεσλύ, ανέφερε στο Δημαρχείο (όπου κατοικοέδρευε η ηγεσία των εξεγερμένων), ότι αν η Κομμούνα έβαζε χέρι στο χρυσό της τράπεζας, τότε: δεν θα υπήρχε πια βιομηχανία, δεν θα υπήρχε πια εμπόριο και

107

όλα τα κρατικά και τραπεζικά ομόλογα θα έχαναν την αξία τους, θα ήταν απλώς άχρηστα χαρτιά. Εν τω μεταξύ, ο επίτροπος Οικονομίας Φρανσουά Ζουρντ είχε πετύχει την εκταμίευση του δανείου της τράπεζας Ρότσιλντ και έτσι είχε εξασφαλίσει την έγκαιρη πληρωμή των μισθών των ανδρών της εθνοφρουράς. Με αυτή την κίνηση του Ζουρντ, τα πνεύματα ηρέμησαν και αποφεύχθηκε έτσι η κατάληψη της Τράπεζας της Γαλλίας. Αυτή η «συνδιαλλαγή» μεταξύ του αναρχικού διοικητή Μπεσλύ και του μαρκήσιου υποδιοικητή της Τράπεζας της Γαλλίας και κατά συνέπεια η σύνεση του Ζουρντ που την αποδέχτηκε, έγινε – εκ των υστέρων – αντικείμενο σφοδρής κριτικής. Ο Σαρλ Μπεσλύ

Τόσο ο Μαρξ και πολλοί μαρξιστές ιστορικοί και θεωρητικοί, όσο και ο Λένιν, θεώρησαν τον συμβιβασμό αυτό, ένα από τα δυο μοιραία λάθη της Κομμούνας. {Το άλλο λάθος ήταν η ανενόχλητη αποχώρηση του κυβερνητικού στρατού από το Παρίσι την 18η Μαρτίου 1871. Η Εθνοφρουρά δεν κινήθηκε εναντίον του στρατού, ενώ είχε όλες τις προϋποθέσεις να τον διαλύσει.(Βλέπε κεφάλαιο 01.06.06 Οι πρώτες λαϊκές αντιδράσεις και νίκες)}. Τότε, τα ταμειακά αποθέματα της κεντρικής τράπεζας την άνοιξη του 1871 υπερέβαιναν το ιλιγγιώδες ποσό των 2.000.000.000 (δυο δισεκατομμυρίων) φράγκων. Το ποσό αυτό – σύμφωνα με τους επικριτές των Ζουρντ και 108

Μπεσλύ - έπρεπε να κατασχεθεί αμέσως. Με αυτό τον τρόπο η Κομμούνα θα είχε στα χέρια της ένα πολύ πιο ισχυρό όπλο από τους ομήρους, που κρατούσε για να πιέζει την κυβέρνηση των Βερσαλλιών. Ο Μαρξ στο βιβλίο του ‘Ο εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία’ γράφει: Αν η Κομμούνα έπαιρνε στα χέρια της αυτά τα ταμειακά αποθέματα, όλη η μπουρζουαζία (bourgeoisie, εννοεί τη γαλλική αστική τάξη) θα ασκούσε πίεση στη κυβέρνηση των Βερσαλλιών για συμφωνία ειρήνης με την Κομμούνα. Αντίθετα, ο συμβιβαστικός Μπεσλύ δέχθηκε να εγκατασταθεί σε ένα μικρό γραφείο, δίπλα στο γραφείο του ντε Πλετς και ουσιαστικά υπό την επιτήρησή του, ενώ ο πανέξυπνος μαρκήσιος έστελνε – κάτω από τη μύτη της Κομμούνας – τις πλάκες εκτύπωσης χαρτονομισμάτων και όσα χρήματα μπόρεσε να πακετάρει.

Η Τράπεζα της Γαλλίας το 1871

109

02.08.

Η Κομμούνα και η Εκκλησία

Από την αρχή της ύπαρξής της η Κομμούνα είχε εχθρική στάση προς την Εκκλησία, πολύ περισσότερο δε, μόλις εδραίωσε την εξουσία της και τοποθετήθηκαν οι επίτροποι (υπουργοί). Στις 3 Απριλίου 1871 εξεδόθη διάταγμα στο οποίο η Κομμούνα κατηγορούσε την Καθολική Εκκλησία για ‘συνενοχή στα εγκλήματα της μοναρχίας’. Το διάταγμα κήρυξε τον διαχωρισμό του Κράτους από την Εκκλησία , κατάργησε τις κρατικές επιχορηγήσεις προς την εκκλησία και κατάσχεσε την περιουσία των θρησκευτικών ιδρυμάτων, διέταξε την μετατροπή των καθολικών σχολείων σε κοσμικά και την παύση της θρησκευτικής διδασκαλίας σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης. Το διάταγμα: Η ΚΟΜΜΟΥΝΑ ΤΟΥ ΠΑΡΙΣΙΟΥ: Επειδή: Θεωρεί ότι η πρώτη από τις αρχές της Δημοκρατίας είναι η ελευθερία Θεωρεί ότι η ελευθερία της συνείδησης είναι η πρώτη ελευθερία Θεωρεί ότι η επιβαλλόμενη λατρεία, αντίκειται στην αρχή αυτή Θεωρεί ότι ο κλήρος είναι συνεργός των εγκλημάτων της μοναρχίας Διατάσσει: Άρθρο 1. Η Εκκλησία χωρίζεται από το κράτος Άρθρο 2. Οι κρατικές επιχορηγήσεις προς την Εκκλησία καταργούνται Άρθρο 3. Η κινητή και ακίνητη περιουσία των εκκλησιαστικών ιδρυμάτων περιέρχεται πλέον στο κράτος Άρθρο 4. Θα διεξαχθεί έρευνα για να διαπιστωθεί η φύση των παραπάνω περιουσιών, που αποτελούν πλέον κρατική περιουσία. Η Παρισινή Κομμούνα 3 Απριλίου 1871

110

Τις επόμενες εβδομάδες συνελήφθησαν περίπου διακόσιοι αρχιερείς (μεταξύ τους και ο αρχιεπίσκοπος του Παρισιού), ιερείς, μοναχοί και καλόγριες και έκλεισαν είκοσι έξι ναοί. Με προτροπή των ριζοσπαστικών εφημερίδων, μονάδες της εθνοφρουράς έψαχναν τα υπόγεια των εκκλησιών για να ανακαλύψουν στοιχεία εγκληματικών πρακτικών των ιερέων. Ακραία στοιχεία οπαδών της Κομμούνας πραγματοποίησαν στους δρόμους παρωδίες θρησκευτικών πομπών και λιτανειών.

Η εκτέλεση του αρχιεπισκόπου και των άλλων πέντε

Στις αρχές Μαΐου, πολλές οργανώσεις και ακραίες πολιτικές ομάδες της Κομμούνας απαιτούσαν την άμεση εκτέλεση του αρχιεπισκόπου Ζωρζ Νταρμπουά (Georges Darboy), που κρατούνταν ως όμηρος. Τελικά, κατά της διάρκεια της Αιματοβαμμένης Εβδομάδας (Semaine Sanglante), ο αρχιεπίσκοπος και αρκετοί ιερείς

111

εκτελέστηκαν σε αντίποινα για την εκτέλεση εθνοφρουρών από τον τακτικό στρατό (των Βερσαλλιών). Σύμφωνα με τα στοιχεία της Καθολικής Εκκλησίας, ο μόνος λόγος που η Κομμούνα στράφηκε εναντίον της ήταν το μίσος κατά της ίδιας και των λειτουργών της. Χωρίζει δε τα θύματα της σε τρεις ομάδες: 1. Αυτούς που την 24η Μαΐου, εκτελέστηκαν μέσα στις φυλακές της La Roquette.

2. Στους Δομινικανούς μοναχούς που εκτελέστηκαν την επόμενη μέρα στο οδόφραγμα της οδού Ιταλίας 3. Στους ιερείς και πιστούς που σφαγιάστηκαν την 26η Μαΐου στη συνοικία Μπελβίλ. Η εκτέλεση των Δομινικανών μοναχών

Στην πρώτη ομάδα περιλαμβάνονται ο αρχιεπίσκοπος του Παρισιού Νταρμπουά, δυο ιερείς, δυο ιησουίτες μοναχοί και ένας δημοσιογράφος. Οι έξι αυτοί όμηροι της Κομμούνας εκτελέστηκαν χωρίς να έχει προηγηθεί δίκη, ούτε καν να έχουν απαγγελθεί κατηγορίες. Η εκτέλεση έγινε βιαστικά γιατί πλησίαζαν οι στρατιώτες του Βερσαλλιών - στον περίβολο των φυλακών από ένα απόσπασμα είκοσι εθνοφρουρών, με επικεφαλής το μέλος της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας Γκυστάβ Γκαντόν (Gustave Genton(*)),. Στη δεύτερη ομάδα εκτελέστηκαν πέντε δομινικανοί μοναχοί και λαϊκοί (καθηγητές του κολλεγίου των 112

μοναχών), οι οποίοι είχαν συλληφθεί ως ύποπτοι για συνεργασία με την κυβέρνηση των Βερσαλλιών. Πυροβολήθηκαν στο δρόμο ένας προς ένα και τα πτώματά τους έμειναν άταφα. Τα βρήκαν την επομένη οι στρατιώτες του τακτικού στρατού. Η τρίτη ομάδα: Στις 26 Μαΐου οι επαναστάτες είχαν υποχωρήσει από τα περισσότερα σημεία του Παρισιού και κρατούσαν ακόμα λίγα σημεία, μεταξύ τους και τα υψώματα της συνοικίας Bellville. Ήταν γνωστό πως καθώς προχωρούσε ο τακτικός στρατός πραγματοποιούσε μαζικές εκτελέσεις επαναστατών. Το πρωί της ίδιας μέρα είχαν εκτελέσει μαζικά 424 εθνοφρουρούς. Εξοργισμένοι οι υπερασπιστές της συνοικίας πήραν από τις φυλακές 52 ομήρους και αφού άφησαν το πλήθος να τους κακοποιήσει, τους εκτέλεσαν με συνοπτικές διαδικασίες, λίγες ώρες πριν καταλάβει τη συνοικία ο στρατός των Βερσαλλιών. Ανάμεσά στους εκτελεσμένους ήταν τρεις ιησουίτες μοναχοί και άλλοι οκτώ ιερείς και εκκλησιαστικοί παράγοντες.

113

02.09. Ο Τύπος της περίοδο της Κομμούνας Από την αρχή της ύπαρξής της και παρ’ όλη την πανσπερμία των αριστερών, σοσιαλιστικών, αναρχικών και άλλων ομάδων που την συγκροτούσαν, η Κομμούνα έστησε ένα μονοκομματικό καθεστώς. Και όπως όλα τα παρόμοιου τύπου καθεστώτα, έδειξε ότι δεν θα ανεχτεί τόσο τις πολιτικές απόψεις, που δεν συμβάδιζαν με τον γενικότερο επαναστατικό πολιτικό της προσανατολισμό, όσο και την κυκλοφορία μέσων μαζικής ενημέρωσης, των οποίων τις απόψεις δεν είχε την δυνατότητα να ελέγξει, δηλαδή να λογοκρίνει. Έτσι από την 21η Μαρτίου 1871 η Κεντρική Επιτροπή της Εθνοφρουράς απαγόρευσε την κυκλοφορία δυο από τις μεγαλύτερες συντηρητικές εφημερίδες, που εξέφραζαν απόψεις παρόμοιες με αυτές της κυβέρνησης των Βερσαλλιών, την Le Gaulois και την Le Figaro. Στα γραφεία των δυο αυτών εφημερίδων εισέβαλαν εκατοντάδες υποστηριχτών της Κομμούνας και αφού έδιωξαν όσους εργάζονταν εκεί, κατέστρεψαν ό,τι βρήκαν και τα σφράγισαν. Μετά την 18η Απριλίου, όσες άλλες εφημερίδες θεωρήθηκαν ύποπτες για συμπόρευση με τις Βερσαλλίες, έκλεισαν κι αυτές. Φυσικά και η κυβέρνηση των Βερσαλλιών – που κι αυτή δεν ήταν δα και πρότυπο δημοκρατικού θεσμού - με τη σειρά της, επέβαλε αυστηρή λογοκρισία και απαγόρευσε την δημοσίευση οποιουδήποτε εντύπου ευνοϊκού προς την Κομμούνα. Την ίδια εποχή στο Παρίσι, άρχισαν να εκδίδονται δεκάδες εφημερίδες και περιοδικά, υποστηρικτικά της Κομμούνας. Η πιο δημοφιλής – και φυσικά, φίλη της

114

Κομμούνας εφημερίδα – ήταν η Le Cri du Peuple (Η Φωνή του Λαού), που κυκλοφόρησε από τις 22 Φεβρουαρίου ως και την 23η Μαΐου, με μέση κυκλοφορία πάνω από 100.000 φύλλα. Εκδότης της ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Ζυλ Βαλέ (Jules Vallès(*)), μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας. Προς τιμήν του, αντιτάχθηκε στο κλείσιμο «αντιδραστικών» εφημερίδων από την Κομμούνα. Την τελευταία εβδομάδα πολέμησε στα οδοφράγματα, αλλά διέφυγε στο Λονδίνο και δεν συνελήφθη. Καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο. Η Φωνή του Λαού (Le Cri du Peuple)

Η άλλη, εξ ίσου δημοφιλής εφημερίδα (έφτασε να πουλά ως και 100.000 φύλλα) ήταν η Père Duchêne. Μαχητική, ριζοσπαστική, αλλά και χυδαία λαϊκίστικη, απηχούσε τις απόψεις των Μπλανκιστών. Ως εκδότης εμφανίζεται ο πατέρας Duchêne (φανταστικό όνομα) και μόνο στα τρία τελευταία φύλλα αναγράφονται τρία διαφορετικά ονόματα. Από την 6η Μαρτίου ως και την 23η Μαΐου, η εφημερίδα εξέδωσε συνολικά 68 τεύχη. Η La Sociale ήταν η εσπερινή αδελφή της Père Duchêne. Εξεδόθη από 31 Μαρτίου ως 19 Μαΐου Άλλες εφημερίδες, λιγότερο δημοφιλείς, αλλά με υπολογίσιμη κυκλοφορία ήταν οι: Journal Officiel de la

115

République Français, La Commune, Le Mot d'Ordre, Le Vengeur {εκδότης ο Φελίξ Πυά (Félix Pyat(*))} και Le Rappel. Η Le Mot d'Ordre ήταν ρεπουμπλικανική, σφόδρα επικριτική της κυβέρνησης των Βερσαλλιών, αλλά επισήμαινε και τις υπερβολές της Κομμούνας. Η Le Rappel ήταν επίσης ρεπουμπλικανική. Καταδίκασε την εκτέλεση των στρατηγών ClementThomas και Lecomte. Οι συντάκτες της εφημερίδας διευκρίνισαν: Είμαστε κατά της Εθνικής Συνέλευσης, αλλά δεν είμαστε με την Κομμούνα. Αυτό που υπερασπιζόμαστε και αγαπάμε, είναι το Παρίσι. Εξώφυλλο της Père Duchêne που σατιρίζει τον Θιέρσο

Άλλα έντυπα: Le Réveil du peuple: Κυκλοφόρησε 18 Απριλίου-22 Μαΐου (εξέδωσε 34 φύλλα) Le Châtiment: Απηχούσε τις απόψεις του Μπλανκί. Κυκλοφόρησε 5-26 Μαρτίου.

Le Bonnet rouge: Κυκλοφόρησε 10-22 Απριλίου L’ Affranchi: Κυκλοφόρησε 2-25 Απριλίου La Justice: Κυκλοφόρησε 1-9 Μαΐου (10 φύλλα) Αναφέρουμε παρακάτω τους τίτλους μερικών από τις εφημερίδες και τα φυλλάδια των ημερών της Κομμούνας. Πολλά από αυτά τα έντυπα έζησαν ελάχιστες ημέρες, είτε λόγω μηδαμινής κυκλοφορίας είτε γιατί τα έκλεισε η Κομμούνα: L’ Ami du people, Caïn et Abel, Journal du

116

soir, Le Drapeau rouge, Le Fédéraliste, Rigoletto, Le Soir, Les Chefs révolutionnaires, Le Prolétaire, La Rouge, L’ Ordre, Le Journal populaire, L’ Action, Le Triomphe de la république, L’Estafette, Le Combat, Le Siècle, La Vérité, Le Pirate, La Cloche, La Constitution Politique, La Liberté, Le Salut public, Le Temps, La presse, L’ Avent-garde, L’ Avenir national, Le Bulletin du jour, Le Veilleur, L'Electeur libre, Le Moniteur du people, L'Opinion nationale, Parisjournal, La France Nouvelle, La Bouche de fer, La Souveraineté du peuple, Le Régime constitutionnel, LeTribun du people και πολλοί τίτλοι ακόμα.

Journal Officiel de la République Française (Το επίσημο όργανο της Κομμούνας, κάτι σαν Εφημερίδα της Κυβερνήσεως)

117

02.10.

Το διάταγμα περί ομήρων

Αν και μια από τις πρώτες αποφάσεις του Συμβουλίου της Κομμούνας ήταν η κατάργηση της θανατικής ποινής, τελικά η απόφαση αυτή δεν εφαρμόστηκε. Όχι λίγοι όμηροι της Κομμούνας εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες τις άγριες ημέρες του Μαΐου 1871. Είναι γεγονός ότι στο θέμα αυτό, πρώτη η κυβέρνηση του Θιέρσου (Adolphe Thiers(*)) ήρξατο χειρών αδίκων.

Εκτέλεση εθνοφρουρών και οπαδών της Κομμούνας

Στις αρχές Απριλίου μια επίθεση της Εθνοφρουράς - του στρατού της Κομμούνας - στο Σατιγιόν (Chatillon) αποτυγχάνει και 1500 εθνοφρουροί συλλαμβάνονται από τον τακτικό στρατό. Ένας αριθμός (δεν γνωρίζουμε πόσοι) από τους αιχμαλώτους εκτελείται χωρίς δίκη και οι υπόλοιποι κρατούνται ως όμηροι της κυβέρνησης των Βερσαλλιών.

118

Αμέσως μετά η Κομμούνα απάντησε με το γνωστό ως Διάταγμα περί ομήρων σύμφωνα με το οποίο, κάθε πρόσωπο που κατηγορείται για συνεργασία με την κυβέρνηση των Βερσαλλιών, θα συλλαμβάνεται αμέσως, θα φυλακίζεται και θα δικάζεται από ειδικό δικαστήριο. Όσοι από τους κατηγορούμενους κριθούν ένοχοι θεωρούνται «όμηροι του παρισινού λαού».

Εκτέλεση «αντιδραστικών», ομήρων της Κομμούνας

Το άρθρο 5 του διατάγματος ορίζει ότι: Κάθε εκτέλεση αιχμαλώτου πολέμου ή επαναστάτη από την κυβέρνηση (Θιέρσου) θα ακολουθείται από την θανατική εκτέλεση τριπλάσιου αριθμού από αυτούς που χαρακτηρίστηκαν ως όμηροι. Και τέλος: «Οι αιχμάλωτοι πολέμου θα οδηγηθούν σε δίκη, όπου θα αποφασιστεί αν θα αφεθούν ελεύθεροι ή θα κρατηθούν ως όμηροι».

119

Σε εφαρμογή του διατάγματος αυτού συνελήφθησαν εκατοντάδες πολίτες και κληρικοί, ύποπτοι για συνεργασία με την κυβέρνηση των Βερσαλλιών. Μεταξύ τους και ο αρχιεπίσκοπος του Παρισιού Ζωρζ Νταρμπουά (Georges Darboy, ο ιερέας της εκκλησίας της Μαγδαληνής και πολλοί άλλοι. Η Κομμούνα έλπιζε ότι θα έπειθε τον Θιέρσο να δεχτεί την ανταλλαγή του αρχιεπισκόπου με τον – όμηρο των Βερσαλλιών από τις 17 Μαρτίου – σοσιαλιστή ηγέτη και επίτιμο πρόεδρό της, Λουί Μπλανκί (Louis Blanqui(*)). Η Εθνοσυνέλευση των Βερσαλλιών ανταπάντησε αμέσως με την ψήφιση ενός νέου διατάγματος που επέτρεπε στα στρατιωτικά δικαστήρια (στρατοδικεία) να τιμωρούν τους υπόπτους για συνεργασία με τη Κομμούνα εντός 24 ωρών. Στις 12 Απριλίου ο αρχιεπίσκοπος έγραψε στο Θιέρσο επιστολή με την οποία τον καλούσε να σταματήσουν οι εκτελέσεις των κομμουνάρων. Ο Θιέρσος αρνήθηκε κάθε συνδιαλλαγή με την Κομμούνα και (όπως είδαμε παραπάνω στο κεφάλαιο Η Κομμούνα και η Εκκλησία) ο αρχιεπίσκοπος και πέντε άλλοι εκκλησιαστικοί εκτελέστηκαν τελικά την 24η Μαΐου. Ο διάσημος Γάλλος συγγραφέας Εμίλ Ζολά (Émile Zola) έγραψε γι’ αυτόν τον παραλογισμό των απανωτών διαταγμάτων: Έτσι, οι πολίτες του Παρισιού βρίσκονται μεταξύ δυο τρομερών νόμων: Του νόμου των υπόπτων της Κομμούνας και του νόμου των συνοπτικών εκτελέσεων της κυβέρνησης, ο οποίος μάλιστα εγκρίθηκε από την Εθνοσυνέλευση. Εδώ δεν έχουμε μάχη με κανονιοβολισμούς, έχουμε σφαγές που εκτελούνται με διατάγματα

120

02.11. Η κατεδάφιση της στήλης Βαντόμ Η Πλατεία Βαντόμ (Place Vendôme) είναι από τις διασημότερες και πολυτελέστερες πλατείες του Παρισιού. Στο κέντρο της πλατείας υψώνεται μια στήλη, στην κορυφή της οποίας δεσπόζει ο ανδριάντας του Μ. Ναπολέοντα. Η κατασκευή της στήλης που ολοκληρώθηκε το 1810, έγινε για να τιμηθεί η νίκη του Ναπολέοντα στο Αούστερλιτς. Αντίπαλοι των Γάλλων ήταν οι στρατοί της Αυστρίας, της Ρωσίας και της Πρωσίας. Η πλατεία Βαντόμ

Για την κατασκευή της στήλης αυτής χρησιμοποιήθη κε το μέταλλο 125015 κανονιών που εγκατέλειψαν οι ηττημένοι στο πεδίο της μάχης. Την 4η Σεπτεμβρίου 1870, ο σπουδαίος ζωγράφος Γκυστάβ Κουρμπέ (Gustave Courbet(*)), πρόεδρος της Ομοσπονδίας των Καλλιτεχνών, πρότεινε στην τότε κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας, την κατεδάφιση, της στήλης, ενός μνημείου που συμβόλιζε την τυραννία. Έγραψε: Εφ’ όσον η στήλη Vendôme είναι ένα μνημείο χωρίς καλλιτεχνική αξία και που απλώς εκφράζει τις ιδέες του πολέμου και των κατακτήσεων, ιδέες που θίγουν το Το νούμερο αυτό είναι υπερβολικό γιατί οι Γάλλοι κατέλαβαν στο Αούστερλιτς μόλις 180 εχθρικά κανόνια.

15

121

συναίσθημα του δημοκρατικού λαού, ο πολίτης Courbet εκφράζει την ευχή η κυβέρνηση της Εθνικής Άμυνας να τον εξουσιοδοτήσει να διαλύσει αυτή τη στήλη. Η κυβέρνηση δεν αποδέχθηκε το αίτημα του Κουρμπέ, αλλά όταν στο Παρίσι επικράτησε η Κομμούνα - ο Κουρμπέ ήταν και μέλος της - η νέα εξουσία με απόφαση της, την 12η Απριλίου, αποδέχτηκε την διάλυση με την παρατήρηση ότι η στήλη αυτή είναι «μνημείο βαρβαρότητας». Έβαζε δε ως όρο, το μέταλλο να επαναχρησιμ οποιηθεί για την κατασκευή όπλων. Η στήλη στο έδαφος

Η πτώση της στήλης Vendôme πραγματοποιήθηκε τελετουργικά στις 16 Απριλίου, παρουσία δυο ταγμάτων της Εθνοφρουράς και υπό τους ήχους της Μασσαλιώτιδας. Παρόντες ήταν και πολλοί από τους ηγέτες της Κομμούνας. Η στήλη έπεσε σπασμένη σε τρία κομμάτια. Η πλατεία γέμισε με χιλιάδες ενθουσιώδεις οπαδούς της Κομμούνας, που ανέμιζαν κόκκινες σημαίες και προσπαθούσαν να αποσπάσουν ένα μικρό κομμάτι της στήλης ως αναμνηστικό. Μετά την πτώση της Κομμούνας, ο Κουρμπέ συνελήφθη στις 7 Ιουνίου και καταδικάστηκε σε έξι μήνες φυλάκιση και πρόστιμο 500 φράγκων. Η κυβέρνηση αποφάσισε να ξαναχτίσει τη στήλη και ο Κουρμπέ έγινε ο αποδιοπομπαίος τράγος της υπόθεσης. Τον Μάιο 1877, 122

κλήθηκε να πληρώσει το κόστος της επανόρθωσης της ζημιάς, ήτοι 323.091 φράγκα. Η μόνη παραχώρηση που του έγινε ήταν να πληρώσει το ποσό αυτό σε 33 ετήσιες δόσεις των 10.000 φράγκων! Φυσικά ο καλλιτέχνης δεν μπορούσε να καταβάλει αυτό το ποσόν και διέφυγε στην Ελβετία, όπου στις 31 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου πέθανε σε ηλικία 58 ετών. Η κυβέρνηση δήμευσε και πούλησε πολλούς από τους πίνακες του Κουρμπέ. Στις 12 Απριλίου, την μέρα που εξεδόθη το διάταγμα αποδόμησης της στήλης Βαντόμ, αποφασίστηκε και η κατεδάφιση της οικίας του αρχηγού της εκτελεστικής εξουσίας των Βερσαλλιών Θιέρσου (Thiers(*)). Ο πεσμένος ανδριάντας του Ναπολέοντα

Η απόφαση ελήφθη μετά από πρόταση του Γκυστάβ Κουρμπέ και πάλι. Σύμφωνα με το διάταγμα τα έργα τέχνης, που βρέθηκαν στο σπίτι του Θιέρσου, κατασχέθηκαν και δωρίθηκαν στο μουσείο του Λούβρου. Όμως ο διευθυντής του Μουσείου αρνήθηκε να τα δεχτεί. Επίσης τα έπιπλα του σπιτιού πουλήθηκαν και το προϊόν της πώλησης δόθηκε στις χήρες των πεσόντων στα οδοφράγματα. Το άδειο σπίτι του Θιέρσου κατεδαφίστηκε στις 12 Μαΐου.

123

02.12.

Αποτυχία πορείας προς τις Βερσαλλίες

Ο Μάρτιος 1871 τελείωνε σε πολεμική αδράνεια. Οι ηγέτες της Κομμούνας, του επαναστατημένου λαού του Παρισιού, έχασαν – από αναποφασιστικότητα – δεκατρείς πολύτιμες μέρες, από τότε που ο Θιέρσος και το στράτευμα των Βερσαλλιών εγκατέλειψαν την πόλη16. Αντιθέτως, ο Θιέρσος δεν σπατάλησε ούτε μια από αυτές τις δεκατρείς μέρες. Δήλωσε μεταξύ άλλων: Η Εθνοσυνέλευση εδρεύει στις Βερσαλλίες με στόχο να οργανώσει έναν από τους καλύτερους στρατούς που είχε η Γαλλία. Οι καλοί πολίτες μπορούν να καθησυχάσουν και να ελπίζουν ότι το τέλος του αγώνα θα είναι οδυνηρό, αλλά σύντομο…

Η πορεία προς τις Βερσαλλίες ξεκινά με ενθουσιασμό

Ο Θιέρσος εκτιμούσε ότι για να ανακαταλάβει το Παρίσι ήταν απαραίτητοι περίπου 150.000 άνδρες, όταν στα τέλη Μαρτίου διέθετε μόλις 20.000 αξιόμαχους στρατιώτες και Θυμίζουμε πως η διστακτικότητα της Κομμούνας να διατάξει την Εθνοφρουρά να κυνηγήσει και να αποδυναμώσει τον τακτικό στρατό, θεωρήθηκε από τον Μαρξ, τον Λένιν και πολλούς ιστορικούς της αριστεράς, ως ένα από τα δυο σοβαρότερα - και ίσως μοιραία - λάθη της Κομμούνας.

16

124

ακόμα 5.000 χωροφύλακες. Οι περισσότεροι από τους στρατιώτες υπήρξαν αιχμάλωτοι των Πρώσων, που απολύθηκαν βάσει της συμφωνίας ανακωχής. Για διοικητή του νέου στρατού ο Θιέρσος επέλεξε τον στρατάρχη Πατρίς ΜακΜαόν (Patrice de MacMahon(*)). Ο ΜακΜαόν ήταν δημοφιλής στρατιωτικός με συμμετοχή στους πολέμους της Αλγερίας, της Κριμαίας, της Ιταλίας και στο Γαλλοπρωσικό. Στον τελευταίο τραυματίστηκε και συνελήφθη αιχμάλωτος (όπως και ο ίδιος ο Ναπολέων). Από την τελευταία μέρα του Μαρτίου, όταν ο ΜακΜαόν αισθάνθηκε πως ο στρατός απέκτησε αρκετές δυνάμεις, άρχισε τις εχθροπραξίες με την Εθνοφρουρά της Κομμούνας, στα μακρινά προάστια του Παρισιού. Αξιωματικοί της Εθνοφρουράς

Την 1η Απριλίου συνεδρίασαν τα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμούνας, της Κεντρικής Επιτροπής της Εθνοφρουράς και της στρατιωτικής ηγεσίας. Αποφάσισαν να βαδίσουν προς τις Βερσαλλίες και να επιτεθούν αυτοί πρώτοι στο κυβερνητικό στρατό. Πράγματι, την επομένη πέντε τάγματα της Εθνοφρουράς διέσχισαν τον Σηκουάνα και επιτέθηκαν στο στρατό, αλλά αποκρούστηκαν εύκολα, με συνολικές απώλειες και από τους δυο αντιπάλους 15 άτομα. Ο στρατός συνέλαβε πέντε εθνοφρουρούς και τους εκτέλεσε χωρίς διαδικασίες. Η πρακτική της άμεσης εκτέλεσης όσων αιχμαλώτων έφεραν όπλα συνεχίστηκε και όλες τις επόμενες ημέρες με 125

αποκορύφωμα την Αιματοβαμμένη Εβδομάδα (Semain sanglante), όπως θα δούμε στις επόμενες σελίδες. Παρά αυτή την πρώτη αποτυχία, οι ηγέτες της Κομμούνας πίστευαν ακόμα ότι οι Γάλλοι στρατιώτες δεν θα υπάκουαν σε διαταγή να χτυπήσουν εθνοφρουρούς (όπως συνέβη στις 18 Μαρτίου στη Μονμάρτη).

Εκτέλεση με συνοπτικές διαδικασίες

Ετοιμάστηκε μαζική επίθεση με 27.000 εθνοφρουρούς, που βάδισαν με στόχο να φτάσουν στις πύλες των ανακτόρων των Βερσαλλιών μέσα σε 24 ώρες. Νωρίς το πρωί της 3ης Απριλίου η στρατιά της Εθνοφρουράς ξεκίνησε, αλλά ήταν εντελώς ελλιπής και όπως αποδείχτηκε, τελείως ανοργάνωτη. Δεν την συνόδευε καμιά μονάδα ιππικού, που θα κάλυπτε τα πλευρά της, αν χρειαζόταν. Δεν είχαν μαζί τους ούτε καν μερικά από τα εκατοντάδες πυροβόλα της Μονμάρτης, που ήταν η αφορμή της εξέγερσης και της δημιουργίας της

126

Κομμούνας. Ακόμα δεν είχαν πάρει μαζί τους επαρκείς ποσότητες τροφίμων, ούτε τα απαραίτητα εφεδρικά πυρομαχικά. Τέλος, κανείς δεν μερίμνησε να ακολουθούν μια μεγάλη στρατιά όπως αυτή και μερικά ασθενοφόρα με γιατρούς και νοσηλευτές. Και όλα αυτά γιατί οι ηγέτες της Κομμούνας και της Εθνοφρουράς ήταν εντελώς πεπεισμένοι για την γρήγορη νίκη(!). Οι περισσότεροι μαχητές εθνοφρουροί δεν ήθελαν την σύγκρουση, αλλά οι ηγέτες τους είχαν διαφορετική άποψη. Αφιέρωμα στην Εθνοφρουρά

Ο γνωστός μας Γκυστάβ Φλουράνς (Gustave Flourens(*)), φορώντας στολή Κρητικού επαναστάτη, τηλεγράφησε στο Δημαρχείο: Θα είμαστε οι νικητές… Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία γι’ αυτό! Οι εθνοφρουροί πέρασαν την γραμμή των οχυρών έξω από την πόλη, βέβαιοι ότι αυτά φυλάσσονταν από μονάδες της Κομμούνας. Στην πραγματικότητα, τα οχυρά αυτά είχαν εγκαταλειφθεί από τους εθνοφρουρούς από τις 28 Μαρτίου και τώρα βρίσκονταν στα χέρια του στρατού. Και το χειρότερο η Εθνοφρουρά δέχτηκε καταιγισμό πυρών από εχθρικό πυροβολικό, αλλά και από τα όπλα του κυβερνητικού στρατού. Ο στρατός της Κομμούνας είχε πέσει σε παγίδα.

127

Πανικόβλητοι οι εθνοφρουροί, έσπασαν τις γραμμές τους και το ‘βαλαν στα πόδια προς το Παρίσι. Επικρατούσε χάος. Ο ανταποκριτής των Times του Λονδίνου περιγράφει μια σκηνή: Δυο αξιωματικοί (εθνοφρουροί) κρύφτηκαν σε ένα σπίτι και παρακαλούσαν τους χωρικούς να τους δανείσουν ρούχα για να μην τους αναγνωρίσουν (από τη στολή) οι στρατιώτες των Βερσαλλιών. Σκοτώθηκαν πολλοί εθνοφρουροί μεταξύ των οποίων και ο Φλουράνς (δολοφονήθηκε από χωροφύλακα). Αιχμαλωτίστηκαν πάνω από 1500 εθνοφρουροί, από τους οποίους οι ένοπλοι τουφεκίστηκαν αμέσως, χωρίς καν κάποια τυπική διαδικασία. Γάλλος Εθνοφρουρός

Στο Παρίσι επικράτησε θλίψη. Την επομένη, κηδεύτηκαν οι νεκροί εθνοφρουροί, ως ήρωες του λαού. Οι νεκροφόρες ήταν καλυμμένες με κόκκινες και μαύρες σημαίες. Μπροστά ήταν ο Σαρλ Ντελεσκλούζ και άλλοι πέντε ηγέτες της Κομμούνας ασκεπείς και με κόκκινα κασκόλ και ακολουθούσαν μονάδες της Εθνοφρουράς, τυμπανιστές και γυναίκες που ολοφύρονταν. Τώρα στο Παρίσι επικράτησε απογοήτευση, πανικός και φόβος. Οι δρόμοι ερήμωσαν, τα περισσότερα μαγαζιά έκλεισαν, λες και είχε ενσκήψει πανούκλα. Παρά την διαταγή της Κομμούνας, ότι για να φύγει κάποιος από την πόλη έπρεπε να έχει μαζί του ένα laisser-passer (είδος 128

διαβατηρίου), δεκάδες χιλιάδες πολίτες εγκατέλειπαν την πρωτεύουσα. Μεταξύ τους και πολλοί άνδρες που κρύβονταν για να αποφύγουν την υποχρεωτική στρατολόγησή τους στην Εθνοφρουρά. Τα νέα για τις μαζικές εκτελέσεις αιχμαλώτων εθνοφρουρών και οπαδών της Κομμούνας από το στρατό των Βερσαλλιών έφτασαν στο Παρίσι. Ως απάντηση η Κομμούνα εκδίδει στις 5 Απριλίου, το Διάταγμα περί Ομήρων. Συλλαμβάνονται ως ‘όμηροι του παρισινού λαού’ ο αρχιεπίσκοπος του Παρισιού Ζωρζ Νταρμπουά και αρκετές δεκάδες άλλοι πολίτες, φίλοι της κυβέρνησης. Μετά από δυο μέρες ανακοινώνεται, ότι ο Γκυστάβ Κλυζερέ (Gustave Cluseret(*)) αναλαμβάνει επίτροπος Πολέμου. Την 1η Μαΐου απολύεται και στη θέση του διορίζεται ο Λουί Ροσέλ (Louis Rossel(*)), μοναδικός αξιωματικός του στρατού που προσχώρησε στην Εθνοφρουρά. Ο Κλυζερέ κατηγορήθηκε ως εχθρός του λαού, δικάστηκε και αθωώθηκε.

129

02.13. Η επιτροπή Κοινής Σωτηρίας (Comité de Salut Public) Και πριν την αποτυχημένη πορεία της Εθνοφρουράς προς τις Βερσαλλίες, υπήρξαν πολλές ενδείξεις ότι οι κυβερνητικές δυνάμεις ενισχύονταν συστηματικά και δεν θα αργούσε η εισβολή τους στο Παρίσι. Ήδη, υπό την ηγεσία του στρατάρχη ΜακΜαόν υπήρχαν υπό τα όπλα γύρω στους 150.000 άνδρες απέναντι στους 60.000 εθνοφρουρούς της Κομμούνας. Ο στόχος του Θιέρσου για την δημιουργία στρατού με περισσότερους από 200.000 άνδρες φαινόταν εφικτός. Η Κομμούνα σκλήρυνε τις θέσεις της με την απόφασή της για την δημιουργία της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας, που συνέστησε παρά την αντίδραση πολλών μελών της. Η λήψη μιας τέτοια απόφασης δεν ήταν καθόλου εύκολη, γιατί υπήρχε διχογνωμία μεταξύ των ηγετών του Συμβουλίου της Κομμούνας. Η πλειοψηφία, στην οποία ανήκαν οι Μπλανκιστές και οι ακραίοι ριζοσπαστικοί και είχαν την υποστήριξη των εντύπων Le Vengeur και Le Père Duchesne, τάχθηκαν με τη παράταξη που έδινε προτεραιότητα στην στρατιωτική προετοιμασία της άμυνας. Οι Μαρξιστές και οι σοσιαλιστές με την υποστήριξη των εφημερίδων La Commune, La Justice και Le Cri du Peuple φοβόνταν ότι μια περισσότερο αυταρχική κυβέρνηση της Κομμούνας θα κατέστρεφε το πείραμα της κοινωνικής δημοκρατίας, που προσπαθούσαν τόσο καιρό να δημιουργήσουν. Τελικά την 1η Μαΐου 1871, παρά τις πολύ ισχυρές αντιρρήσεις, το Συμβούλιο της Κομμούνας ψήφισε (45 ψήφοι ναι, 23 όχι) υπέρ της δημιουργίας μιας Επιτροπής

130

Κοινής Σωτηρίας, με πρότυπο την επιτροπή με την ίδια ακριβώς ονομασία που σχηματίστηκε από την Συμβατική Εθνοσυνέλευση της Γαλλικής Επανάσταση τον Απρίλιο του 1793. Η επιτροπή αυτή αποτέλεσε την de facto εκτελεστική εξουσία κατά τη διάρκεια της περιόδου της Τρομοκρατίας (Terreur) 1793-94. Την περίοδο αυτή, περισσότεροι από 500.000 ήταν οι «αντιδραστικοί» που φυλακίστηκαν και περίπου 100.000 εκτελέστηκαν στη λαιμητόμο ή με τυφεκισμό. Και μόνο οι φριχτές αναμνήσεις, που συνειρμικά έφερνε αυτό το όνομα, έκαναν πολλά από τα μέλη της Κομμούνας να αντιταχθούν με πάθος στη δημιουργία της νέας Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας (Comité de Salut public). Η Εκτελεστική Επιτροπή παραχώρησε στην Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας έκτακτες εξουσίες για να εντοπίσει και να συλλάβει ‘αντιδραστικούς’, ‘εχθρούς του λαού’ και της Κομμούνας. Ο διαβόητος επίτροπος Ασφαλείας Ραούλ Ριγκό (Raoul Rigault(*)) άρχισε με ζήλο να συλλαμβάνει υπόπτους για προδοσία ή κατασκοπία υπέρ του εχθρού ή ακόμα και για προσβολή της Κομμούνας. Συνελήφθησαν 131

πάρα πολλοί, μεταξύ των οποίων και σημαντικές προσωπικότητες της γαλλικής ζωής, όπως ο 80ετής στρατηγός ντε Μπαρτιμπρέ και ο μέχρι προ ολίγου στρατιωτικός διοικητής της Εθνοφρουράς Γκυστάβ Κλυζερέ (Gustave Cluseret(*)) ως «εχθρός του λαού», ο αρχιεπίσκοπος του Παρισιού Ζωρζ Νταρμπουά και άλλοι θρησκευτικοί παράγοντες

Η Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας

Η πολιτική κράτησης ομήρων για ενδεχόμενα αντίποινα καταγγέλθηκε από ορισμένους υπερασπιστές ή απλώς φίλους της Κομμούνας, συμπεριλαμβανομένου του συγγραφέα Βικτόρ Ουγκώ, ο οποίος έγραψε ένα ποίημα με τίτλο Όχι αντίποινα (No Reprisals). Στις 14 Μαΐου ο Ριγκό πρότεινε στην κυβέρνηση των Βερσαλλιών να δεχθεί ανταλλαγή του Νταρμπουά και άλλων ιερωμένων με τον φυλακισμένο ηγέτη της αριστεράς Μπλανκί. Ο Θιέρσος αρνήθηκε την πρόταση.

132

Τέλος και παρά τις διαμαρτυρίες και την αποχή της μειοψηφίας, το Συμβούλιο της Κομμούνας εξέλεξε την ηγεσία της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας (της οποίας οι εξουσίες δεν προσδιορίζονται), που την στελέχωσαν μεταξύ άλλων και οι: Σαρλ Φερντινάντ Γκαμπόν (Charles Ferdinand Gambon), Σαρλ Ντελεσκλούζ (Charles Delescluze(*)), Γκαμπριέλ Ρανβιέ (Gabriel Ranvier(*)), Εμίλ Εντέ (Émile Eudes(*)), o δημόσιος κατήγορος Γκυστάβ Γεντόν (Gustave Genton(*)) και ο δημοσιογράφος Φελίξ Πυά (Félix Pyat(*)). Κατά τη διάρκεια της σύντομης ζωής της η Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας, εκτός των εκτεταμένων συλλήψεων, πήρε λίγες και μάλλον ασήμαντες αποφάσεις, όπως: η κατεδάφιση του παρεκκλησίου του Λουδοβίκου XVI, η κατάσχεση της περιουσίας του Θιέρσου, η απαγόρευση κάθε εχθρικού προς την Κομμούνα εντύπου και η ανάθεση της διαχείρισης της τηλεγραφίας και των σιδηροδρόμων στην Επιτροπή Πολέμου.

133

02.14. Τα γεγονότα από 1 Απριλίου ως 21 Μαΐου (Χρονολόγιο)  2 Απριλίου: Απόφαση της Κομμούνας για χωρισμό Εκκλησίας-Κράτους και τη δήμευση της εκκλησιαστικής περιουσίας.

- Με διάταγμα της Κομμούνας ορίζεται ότι ο ετήσιος μισθός των δημοσίων υπαλλήλων δεν θα ξεπερνά τα 6.000 φράγκα.

– Περιορισμένης κλίμακας επίθεση της Εθνοφρουράς κατά του στρατού αποτυγχάνει. Εμφύλιος Πόλεμος

Από τις Βερσαλλίες ο Θιέρσος μιλώντας στην Εθνοσυνέλευση είπε ότι στόχος της κυβέρνησης είναι να οργανώσει τον καλύτερο στρατό που είχε ποτέ η Γαλλία. Και προέβλεψε σύντομο, αλλά οδυνηρό το τέλος του αγώνα. Τα λόγια αυτά του Θιέρσου, ισοδυναμούσαν ουσιαστικά με κήρυξη πολέμου.  3/4 Απριλίου: Πορεία προς τις Βερσαλλίες μεγάλης στρατιάς εθνοφρουρών καταλήγει σε φιάσκο και ήττα της Κομμούνας. Ο Γκουστάβ Φλουράνς (Gustave Flourens) δολοφονείται από ένα χωροφύλακα. Δεκάδες αιχμάλωτοι Κομμουνάροι εκτελούνται χωρίς δίκη.

-

134

Η Κομμούνα απαγορεύει την κυκλοφορία των εφημερίδων Le Journal des Débats και La Liberté, ως προσκειμένων στις Βερσαλλίες.  6 Απριλίου: Ως απάντηση των μαζικών εκτελέσεων αιχμαλώτων, η Κομμούνα εκδίδει το Διάταγμα περί Ομήρων (το είδαμε αναλυτικά στο κεφάλαιο 2.10). Συλλαμβάνονται ως ‘όμηροι του παρισινού λαού’ ο αρχιεπίσκοπος του Παρισιού Ζωρζ Νταρμπουά και άλλοι 73 πολίτες και εκκλησιαστικοί λειτουργοί.

- Ο στρατάρχης ΜακΜαόν (MacMahon(*)) ορίζεται από τον Θιέρσο διοικητής του τακτικού στρατού (των Βερσαλλιών).

-

Πυροβόλο σε οδόφραγμα

- Ο Γκυστάβ Κλυζερέ (Gustave Cluseret(*)), αναλαμβάνει επίτροπος Πολέμου. Η Κομμούνα αποφασίζει τον αφοπλισμό των εθνοφρουρών, που είναι αντίθετοι προς το καθεστώς της.

- Η Κομμούνα θεσπίζει την απονομή σύνταξης στους τραυματίες της Εθνοφρουράς. Η ίδια σύνταξη θα απονέμεται και στις χήρες και τα ορφανά των εθνοφρουρών, που έχασαν τη ζωή τους σε μάχη.  9 Απριλίου: Ο ήρωας του πολωνικού αγώνα ανεξαρτησίας στρατηγός Ντομπρόφσκι (Dombrowski(*)), μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας, ορίζεται στρατιωτικός διοικητής της Εθνοφρουράς.

135

 11 Απριλίου: Η Κομμούνα αποφασίζει την δημιουργία Συμβουλίου Πολέμου.

- Ίδρυση της οργάνωσης Ένωση Γυναικών (Union des Femmes) , με σκοπό την συνδρομή των γυναικών στην άμυνα της πόλης και την περίθαλψη των τραυματιών  12 Απριλίου: Ο αρχιεπίσκοπος Παρισιού, όμηρος της Κομμούνας, αποστέλλει στον Θιέρσο, επιστολή διαμαρτυρίας για τις συνεχιζόμενες με συνοπτική διαδικασία μαζικές εκτελέσεις αιχμαλώτων οπαδών και μαχητών της Κομμούνας. Παράλληλα προτείνει την ανταλλαγή του με τον κρατούμενο των Βερσαλλιών σοσιαλιστή Λουί Μπλανκί. Ο αρχιεπίσκοπος Ζωρζ Νταρμπουά

Η Κομμούνα απαγορεύει την κυκλοφορία της εφημερίδας Le Moniteur Universel, ως προσκείμενης στις Βερσαλλίες.  13 Απριλίου: Η Κομμούνα αποφασίζει την κατεδάφιση της -

Στήλης Βαντόμ.  14 Απριλίου: Η Κομμούνα ψηφίζει την απαγόρευση αυθαίρετων συλλήψεων.

- Ο τακτικός στρατός αρχίζει τον τριήμερο βομβαρδισμό του παρισινού προαστίου Asnières, όπου βρίσκονται μονάδες της εθνοφρουράς  16 Απριλίου: Η Κομμούνα απογράφει τα εγκαταλειμμένα διαμερίσματα και εργαστήρια. Επίσης προωθεί τη δημιουργία εργατικών συνεταιρισμών.

136

 17 Απριλίου: Ψηφίζεται μορατόριουμ εμπορικών υποχρεώσεων  19 Απριλίου: Η Κομμούνα κοινοποιεί το πρόγραμμά της με την Δήλωση προς τον γαλλικό λαό (Déclaration au peuple français).  20 Απριλίου: Η Κομμούνα απαγορεύει τη νυχτερινή εργασία των αρτεργατών.  21 Απριλίου: Οι Γάλλοι Ελευθερομασόνοι προτείνουν να μεσολαβήσουν για συνδιαλλαγή μεταξύ της Κομμούνας και της κυβέρνησης των Βερσαλλιών.  22 Απριλίου: Η Κομμούνα οργανώνει δημοτικά κρεοπωλεία.  23 Απριλίου: Ο Θιέρσος αποφασίζει τον εμπορικό αποκλεισμό του Παρισιού.  25 Απριλίου: Στο χωριό Belle-Epine αξιωματικός του ιππικού των Βερσαλλιών εκτελεί χωρίς δικαστική απόφαση, τέσσερις αιχμαλώτους εθνοφρουρούς.

- Η Κομμούνα αποφασίζει την στέγαση των θυμάτων των βομβαρδισμών σε κενά διαμερίσματα της πόλης.

- Αποφασίζεται η αναδιοργάνωση των μέτρων και σταθμών.

137

 27 Απριλίου: Διάταγμα της Κομμούνας απαγορεύει στους εργοδότες την επιβολή προστίμων ή την μείωση των μισθών των εργαζομένων.  30 Απριλίου: Απολύεται ο επίτροπος Πολέμου Γκυστάβ Κλυζερέ (Gustave Cluseret(*)) ως «εχθρός του λαού» και την επομένη αντικαθίσταται από τον Λουί Ροσέλ (Louis Rossel(*)), μοναδικό αξιωματικό του στρατού που προσχώρησε στην Εθνοφρουρά.  1η Μαΐου: Αποφασίζεται η ίδρυση της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας (Comité de salut public), στην οποία η Κομμούνα παραχωρεί έκτακτες εξουσίες.  7 Μαΐου: Αποδέσμευση και απόδοση στους πολίτες αντικειμένων αξίας μικρότερης των 20 φράγκων, που είχαν κατατεθεί ως ενέχυρο δανεισμού.  9 Μαΐου: Κατάληψη του φρουρίου Ισσύ (fort d’ Issy) από τον στρατό των Βερσαλλιών.  10 Μαΐου: Απόλυση του επιτρόπου Πολέμου Λουί Ροσέλ (Louis Rossel(*)) και αντικατάστασή του από τον δημοσιογράφο Σαρλ Ντελεσκλούζ (Charles Delescluze(*)).  15 Μαΐου: Έκκληση της Κομμούνας στις μεγάλες πόλεις τη Γαλλίας, να ακολουθήσουν τον ίδιο δρόμο.

- Απόσχιση της μειοψηφίας της Κομμούνας, η οποία δεν αποδέχεται τον αυταρχισμό και τις υπερβολές της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας. Η μειοψηφία δημοσιεύει τις απόψεις της με μανιφέστο προς τον Παρισινό λαό.  16 Μαΐου: Κατεδάφιση του ανδριάντα του Μ. Ναπολέοντα και της Στήλης Βαντόμ  17 Μαΐου: Αποφασίζεται η εξίσωση των δικαιωμάτων παιδιών που γεννήθηκαν από νόμιμο γάμο και εκτός γάμου, καθώς και η απονομή σύνταξης σε γυναίκες,

138

που ο σύζυγος ή ο σύντροφός τους σκοτώθηκε σε μάχη. Η Κομμούνα αναγνωρίζει ως ίσα τα παιδιά από νόμιμο γάμο και εκτός γάμου, καθώς και συζύγους και συντρόφους για τη απονομή συντάξεων.  19 Μαΐου: Διάταγμα εκλαΐκευσης της παιδείας.  21 Μαΐου: Εκδίδεται το τελευταίο φύλλο της εφημερίδας Cri du Peuple του Ζυλ Βαλέ (Jules Vallès). Αρχίζει η Αιματοβαμμένη Εβδομάδα (Semain sanglante) με την είσοδο στο Παρίσι 60.000 στρατιωτών των Βερσαλλιών

16 Απριλίου 1871: Διαδηλωτές στο Χάιντ Παρκ (Hyde Park) του Λονδίνου εκδηλώνουν την υποστήριξή τους στην Παρισινή Κομμούνα

139

Ο3. Η Αιματοβαμμένη Εβδομάδα (Semain sanglante) 03.01. Ο πόλεμος με την εθνική κυβέρνηση Από την ως τώρα πορεία της Παρισινής Κομμούνας διαπιστώνουμε ότι η ηγεσία της απέτυχε, για διάφορους λόγους, στα πιο καίρια θέματα, τα οποία εν τέλει έκριναν και το τελικό αποτέλεσμα του αιματηρού γαλλικού εμφυλίου πολέμου: Από την αρχή η Κομμούνα έδωσε το βάρος της στις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις (κατάργηση θανατικής ποινής, κατάργηση υποχρεωτικής στράτευσης, συντάξεις σε χήρες και ορφανά, επιβολή δεκαώρου εργασίας, αναστολή εμπορικών χρεών, χωρισμός Κράτους-Εκκλησίας κλπ.) και υποβάθμισε την ανάγκη ενίσχυσης της άμυνας της πόλης.

- Όμως, οι περισσότερες από τις εξαγγελίες της Κομμούνας δεν υλοποιήθηκαν είτε γιατί δεν υπήρξε ο αναγκαίος χρόνος ή ακόμα γιατί υπήρχαν σοβαρές διαφωνίες μεταξύ των διαφόρων «συνιστωσών» της Κομμούνας. Κάποιες δε από τις μεταρρυθμίσεις αυτές αύξησαν τον αριθμό των αντιπάλων της, όπως η διαμάχη με την Εκκλησία, η υποχρεωτική ένταξη όλων των πολιτών του Παρισιού στην Εθνοφρουρά, η δίωξη μη φιλικών εφημερίδων και η σύλληψη και φυλάκιση ως ομήρων, εκατοντάδων πολιτικών αντιπάλων της Κομμούνας. Μετά τα γεγονότα της 18ης Μαρτίου, η Κομμούνα δεν επιχείρησε (τότε ακόμα ήταν στο χέρι της) να

140

κυνηγήσει και να εκμηδενίσει με επιτυχία το στρατό, που υποχωρούσε προς τις Βερσαλλίες. Αν και η Κομμούνα κατέλαβε τις τράπεζες και τοποθέτησε δικό της διοικητή (τον υπέργηρο και αφελή Φρανσουά Ζουρντ (François Jourde(*)) στην Τράπεζα της Γαλλίας, άφησε άθικτα τα τεράστια αποθέματα κεφαλαίων και χρυσού. Αν ξόδευε ένα μέρος από αυτά, θα δημιουργούσε ένα πολύ πιο ισχυρό στράτευμα, καλά εξοπλισμένο και με ικανοποιητικ ές αποδοχές. Μάιος 1871

Ο νέος αυτός στρατός θα μπορούσε να αντιμετωπίσει επαρκώς τις επιθέσεις των Βερσαλλιών. Επίσης θα διευκόλυνε την διεύρυνση της εξουσίας της Κομμούνας και σε άλλες πόλεις της Γαλλίας. Αντίθετα, τώρα – βρισκόμαστε στα μέσα Μαΐου – οι Βερσαλλίες αισθάνονταν πλέον πολύ ισχυρές και έτοιμες για να εισβάλουν στο Παρίσι και τα εκμηδενίσουν την Κομμούνα. Είχαν την οικονομική άνεση να στρατολογήσουν και να εξοπλίσουν δεκάδες χιλιάδες νέους στρατιώτες. Σ’ αυτό συνέβαλε – όπως είδαμε - ο συντηρητικός υποδιοικητής της

141

Τράπεζας της Γαλλίας μαρκήσιος ντε Πλέτς (marquis de Plœuc), ο οποίος διοχέτευε στις Βερσαλλίες, κάτω από τη μύτη της Κομμούνας και του Φρανσουά Ζουρντ, ράβδους χρυσού, τις πλάκες εκτύπωσης χαρτονομισμάτων, και όσα χρήματα μπόρεσε να πακετάρει. Επί πλέον οι Βερσαλλίες είχαν την αμέριστη υποστήριξη των Πρώσων. Ο Βίσμαρκ έτρεμε και μόνο στη σκέψη ότι, τυχόν επιτυχία της Κομμούνας θα έσπειρε το μικρόβιο των σοσιαλιστικών ιδεών στην υπόλοιπη Ευρώπη και φυσικά και στη χώρα του. Ο Θιέρσος

Έτσι ο Βίσμαρκ βοήθησε, όσο μπορούσε, τον Θιέρσο με χρήμα και με όπλα. Επίσης έστειλε πίσω δεκάδες χιλιάδες Γάλλους αιχμαλώτους του πολέμου του 1870, μεγάλο μέρος των οποίων εντάχθηκε στον στρατό, που με μεθοδικότητα ισχυροποιούσε ο έμπειρος στρατάρχης ΜακΜαόν. Και απείλησε ότι αν ο τακτικός στρατός δεν ξεκινούσε σύντομα επίθεση στο Παρίσι, θα το έκανε ο πρωσικός στρατός. Οι βομβαρδισμοί των προαστίων του Παρισιού και οι αψιμαχίες του στρατού με την Εθνοφρουρά ήταν επαρκείς ενδείξεις για τον Θιέρσο και την κυβέρνηση των Βερσαλλιών, ότι είχαν πλέον τις δυνάμεις να βαδίσουν

142

κατά του Παρισιού και να συντρίψουν την Κομμούνα. Και πράγματι η εισβολή ξεκίνησε την 21η Μαΐου. Οι εθνοφρουροί και οι πολίτες της πόλης άρχισαν να στήνουν οδοφράγματα στους δρόμους της πόλης, για να υπερασπίσουν την Κομμούνα και τους εαυτούς τους από τα προελαύνοντα στρατεύματα των Βερσαλλιών.

Ο λαός του Παρισιού καίει την γκιλοτίνα μπροστά στις φυλακές La Roquette, για να πανηγυρίσει την κατάργηση της θανατικής ποινής

Έτσι φτάσαμε στην αποκαλούμενη Αιματοβαμμένη Εβδομάδα (Semain sanglante). Ήταν ένας άνισος αγώνας με πικρό για την Κομμούνα αποτέλεσμα, την ήττα και τις δεκάδες χιλιάδες νεκρούς. Θα παρακολουθήσουμε τα δραματικά γεγονότα, ημέρα με την ημέρα.

143

03.02. Κυριακή, 21 Μαΐου 1871 Βαθιά χαράματα της Κυριακής 21ης Μαΐου 1871. Ο στρατός του ΜακΜαόν (MacMahon(*)) αρχίζει την τελική του πορεία με στόχο την εισβολή στο Παρίσι. Η μέρα αυτή σηματοδοτεί την ολιγοήμερη περίοδο σκληρών μαχών μεταξύ του κυβερνητικού στρατού και της Εθνοφρουράς, που είναι γνωστή ως η Αιματοβαμμένη Εβδομάδα. Ο στρατός των Βερσαλλιών προβαίνει, κάθε στιγμή και κάθε μέρα, σε μαζικές συνοπτικές εκτελέσεις αιχμαλώτων εθνοφρουρών και ύποπτων μελών της Κομμούνας ή πολιτών συμπαθούντων την Κομμούνα. Οι αξιωματικοί του στρατού είχαν ενημερωθεί από κάποιον - προσκείμενο στις Βερσαλλίες πολίτη του Παρισιού – ότι η Εθνοφρουρά είχε αποσυρθεί από το τμήμα των τειχών της πόλης στο σημείο Point-du-Jour και ότι οι οχυρώσεις ήταν αφύλακτες. Ένας μηχανικός του στρατού διέσχισε την τάφρο και διαπίστωσε ότι πράγματι στις οχυρώσεις δεν υπήρχε ίχνος εθνοφρουρών. Αμέσως στέλνει τηλεγράφημα στο στρατάρχη ΜακΜαόν και τον ενημερώνει για το γεγονός αυτό. Την ώρα εκείνη ο ΜακΜαόν βρισκόταν σε σύσκεψη με τον Θιέρσο. Έδωσε αμέσως διαταγή και δυο τάγματα πέρασαν από τις οχυρώσεις, όπου δεν συνάντησαν κανένα αντίπαλο. Έτσι κατέλαβαν χωρίς δυσκολία δυο πύλες (εισόδους) των τειχών, την Porte de Saint-Cloud και την Porte de Versailles. Στις 4.00 το πρωί, είχαν κιόλας περάσει από τις δυο αυτές πύλες και εισέλθει στο Παρίσι, εξήντα χιλιάδες πάνοπλοι στρατιώτες και κατέλαβαν τις αριστοκρατικές δυτικές συνοικίες Auteuil και Passy.

144

Μόλις άρχισαν οι μάχες, οι γειτονικές συνοικίες του Παρισιού, των οποίων η ειλικρινής και συντροφική συνεργασία ήταν ένα από τα πλεονεκτήματα της Κομμούνας, χάθηκε ξαφνικά. Αντί να επιδιώξουν συντονισμένη και οργανωμένη άμυνα, οι μαχητές κάθε συνοικίας (quartier) και κάθε τετραγώνου πολεμούσαν μόνοι τους απελπισμένα, με στόχο την επιβίωσή τους. Έτσι ο στρατός ξεπερνούσε το κάθε εμπόδιο και εκμηδένιζε εύκολα την αντίσταση.

Οδόφραγμα σε γέφυρα του Σηκουάνα

Το πλέγμα των στενών δρόμων της γαλλικής πρωτεύουσας, που στις προηγούμενες επαναστάσεις καθιστούσε τις συνοικίες σχεδόν απρόσβλητες, είχε – με την ανανέωση της πόλης από τον βαρόνο Οσμάν (baron Haussmann) - αντικατασταθεί με ευρείες λεωφόρους. Οι δυνάμεις των Βερσαλλιών είχαν έμπειρη, σοβαρή και οργανωμένη κεντρική διοίκηση, ήταν άριστα εξοπλισμένες 145

και υπερτερούσαν αριθμητικά. Είχαν επίσης εκπαιδευτεί στην τακτική των οδομαχιών και υπερφαλάγγιζαν τα οδοφράγματα των Κομμουνάρων, δημιουργώντας περάσματα μέσα από τους τοίχους των σπιτιών. Η Εκτελεστική Επιτροπή της Κομμούνας και η Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας ασχολούνταν με τη δίκη του πρώην επιτρόπου Πολέμου Γκουστάβ Κλυζερέ (Gustave Cluseret(*)), όταν ήρθε μήνυμα από τον στρατιωτικό διοικητή στρατηγό Γιαροσλάβ Ντομπρόφσκι (Jaroslav Dombrowski(*)), ότι ο κυβερνητικός στρατός ήταν ήδη μέσα στην πόλη. Ο στρατηγός ζήτησε επειγόντως ενισχύσεις και πρότεινε άμεση αντεπίθεση. Ο Κλυζερέ δικάζεται

Έγραφε στο μήνυμά του, μεταξύ άλλων: Να παραμείνουμε ήρεμοι και όλα θα σωθούν. Δεν πρέπει να ηττηθούμε! Τα μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής της Κομμούνας διάβασαν το μήνυμα και επέστρεψαν στις ατέρμονες φλυαρίες και συζητήσεις – ως τις 8.00 το βράδυ - για το αν ο Κλυζερέ ήταν προδότης του λαού ή όχι. Η πρώτη αντίδραση των περισσότερων μελών της Εθνοφρουράς ήταν να βρουν ένα αποδιοπομπαίο τράγο, για να του επιρρίψουν την ευθύνη για την απρόσκοπτη είσοδο του κυβερνητικού στρατού στο Παρίσι. Και τον βρήκαν στο πρόσωπο του στρατηγού Ντομπρόφσκι.

146

Κυκλοφόρησαν μάλιστα και φήμες ότι δέχτηκε να παραδώσει την πόλη στον ΜακΜαόν, έναντι ενός εκατομμυρίου φράγκων. Αυτές οι διαδόσεις έφτασαν και στα αυτιά του στρατιωτικού διοικητή, ο οποίος, φυσικά, ένιωσε βαθιά προσβεβλημένος. Οι φήμες αυτές σταμάτησαν απότομα όταν – δυο μέρες αργότερα, στις 23 Μαΐου – ο Πολωνός στρατηγός έχασε τη ζωή του από τραύματα, που δέχτηκε πολεμώντας σε ένα οδόφραγμα της πόλης. Οι τελευταίες του λέξεις ήταν: Ακόμα λένε ότι είμαι προδότης; Στην κηδεία του στρατιωτικού διοικητή τους, οι εθνοφρουροί τον τίμησαν παρουσιάζοντας όπλα, με ασυνήθιστη γι’ αυτούς πειθαρχία.

Μαχητές της Κομμούνας και εθνοφρουροί παρουσιάζουν όπλα για να τιμήσουν τον νεκρό Ντομπρόφσκι

147

03.03. Δευτέρα, 22 Μαΐου 1871 Επιτέλους η Κομμούνα άρχισε να αντιλαμβάνεται τη σοβαρότητα των περιστάσεων - ότι το πείραμά της κινδύνευε να ναυαγήσει, πριν ακόμα κάνει το παρθενικό του ταξίδι - και αποφάσισε να κινητοποιηθεί. Τα ξημερώματα της Δευτέρας 22 Μαΐου οι καμπάνες της πόλης σήμαναν πολεμικό συναγερμό. Στους δρόμους του Παρισιού είχε ήδη τοιχοκολληθεί μια προκήρυξη του επιτρόπου Πολέμου Σαρλ Ντελεσκλούζ (Charles Delescluze(*)): Πολίτες! Στο όνομα της ένδοξης Γαλλίας, μητέρας όλων των λαϊκών επαναστάσεων και μόνιμης κατοικίας των ιδεών της δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης, οι οποίες πρέπει να είναι - και θα είναι - οι νόμοι όλου του κόσμου: Βαδίστε κατά του εχθρού και η επαναστατική σας ορμή ας αποδείξει, ότι κάποιοι μπορεί να πούλησαν το Παρίσι, αλλά κανείς δεν δικαιούται να το παραδώσει ή μπορεί να το κατακτήσει. Η Κομμούνα βασίζεται σε σας, βασιστείτε κι εσείς στην Κομμούνα! Η Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας εξέδωσε με τη σειρά της την δική της προκήρυξη: Πολίτες, στα όπλα! Ας πλημμυρίσουμε το Παρίσι με οδοφράγματα και πίσω απ’ αυτές τις αυτοσχέδιες οχυρώσεις ας ακουστεί και πάλι η πολεμική κραυγή, η κραυγή της περηφάνιας, η κραυγή της περιφρόνησης, αλλά και η κραυγή της νίκης. Γιατί το Παρίσι με τα οδοφράγματά του είναι ανίκητο… Το επαναστατικό Παρίσι, το Παρίσι των μεγάλων ημερών θα κάνει το καθήκον του! Η Κομμούνα και η Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας θα κάνουν το δικό τους καθήκον! Αλίμονο όμως! Μόλις δεκαπέντε με είκοσι χιλιάδες Παριζιάνοι, μεταξύ των οποίων και πολλές γυναίκες και παιδιά, ανταποκρίθηκαν σ’ αυτές τις γεμάτες επαναστατικό 148

βερμπαλισμό εκκλήσεις. Ήταν φανερό ότι ο αγώνας ήταν άνισος, μιας και οι δυνάμεις του στρατάρχη ΜακΜαόν υπερτερούσαν αριθμητικά κατά πέντε προς ένα των δυνάμεων της Κομμούνας. Από τα χαράματα της 22ας Μαΐου, ο τακτικός στρατός κατείχε ήδη μια μεγάλη έκταση από την Porte Dauphine ως το Πεδίο του Άρεως και τη Στρατιωτική Σχολή, στην οποία ο στρατηγός Σισέ (general Cissey) εγκατέστησε το στρατηγείο του. Ακόμα ο στρατός είχε καταλάβει τον μεγαλύτερο μέρος της περίφημης λεωφόρου των Ιλισίων (Champs-Élysées).

Η Κομμούνα κλείνει ‘φιλικές προς τις Βερσαλλίες’ εφημερίδες

Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα το 5ο Σώμα Στρατού προχώρησε ως την πλατεία Clichy, ενώ άλλες μονάδες του στρατού των Βερσαλλιών κατέλαβαν το σταθμό SaintLazaire. Πάντως, αν και η αντίσταση που συναντούσαν ήταν σχετικά μικρή, οι κυβερνητικοί στρατιώτες προχωρούσαν χωρίς βιασύνη και με προσοχή. Η Κομμούνα, οι εθνοφρουροί και ο λαός του Παρισιού αιφνιδιάστηκαν από την ξαφνική εισβολή του στρατού 149

στην πόλη. Ασφαλώς και η ηγεσία φέρει βαρύτατη ευθύνη, γιατί δεν όρισε ως πρώτη επιλογή την άμυνα της και ασχολήθηκε με τις διώξεις αντιπάλων της, το κλείσιμο των μη φιλικών εντύπων και στις προπαγανδιστικές πομφόλυγες. Γι’ αυτό και έδωσε μεγάλη βαρύτητα στη συγκρότηση της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας. Καθώς δεν περίμεναν επίθεση, ελάχιστα οδοφράγματα υπήρχαν, τα περισσότερα δε από τις συγκρούσεις του Μαρτίου. Αυτά ήταν στις οδούς Όπερας (Rue de l'Opéra), Ριβολί (Rue de Rivoli) και Rue Saint-Florentin και σε μερικά άλλα σημεία. Εκτελεσθέντες μαχητές της Κομμούνας

Αυτά τα οδοφράγματα ήταν φτιαγμένα από πέτρες, πλακάκια, τούβλα και σάκους χώματος και άμμου. Οι πρώτες συγκρούσεις άρχισαν το απόγευμα με ανταλλαγές πυρών πυροβολικού στρατού και Εθνοφρουράς κοντά στα ανάκτορα του Κεραμεικού. Την ίδια μέρα πραγματοποιήθηκαν στο Παρίσι και οι πρώτες εκτελέσεις αιχμαλώτων εθνοφρουρών από τον τακτικό στρατό. Δεκαέξι συλληφθέντες μαχητές της Κομμούνας πέρασαν από υποτυπώδη ανάκριση και αμέσως μετά εκτελέστηκαν με τυφεκισμό.

150

03.04. Τρίτη, 23 Μαΐου 1871 Ο στόχος του στρατού του ΜακΜαόν την Τρίτη 23 Μαΐου ήταν η κατάληψη του υψώματος της Μονμάρτης, εκεί που στις 18 Μαρτίου είχε ξεκινήσει η εξέγερση της Κομμούνας. Κυκλικά του λόφου, η Εθνοφρουρά είχε στήσει αρκετά οδοφράγματα και στη βάση του υψώματος είχε κατασκευάσει αυτοσχέδια οχυρά. Την υπεράσπιση ενός από αυτά τα οδοφράγματα στην περιοχή Clignancourt, είχε αναλάβει ένα τάγμα γυναικών. Η σύλληψη της Λουίζ Μισέλ

Μεταξύ τους βρισκόταν η γνωστή μας ‘κόκκινη παρθένα της Μονμάρτης’ Λουίζ Μισέλ (Louise Michel(*)), η οποία είχε ήδη συμμετάσχει και σε άλλες μάχες. Συνελήφθη από στρατιώτες, που την έριξαν στην τάφρο μπροστά στο οδόφραγμα και την παράτησαν εκεί. Η Μισέλ το ‘σκασε, αλλά σε λίγες μέρες παραδόθηκε η ίδια στον κυβερνητικό στρατό, που απειλούσε να συλλάβει την μητέρα της. Η αντίσταση της Εθνοφρουράς δεν άντεξε την πίεση του ισχυρότερου τακτικού στρατού και υποχώρησε. Το μεσημέρι η τρίχρωμη σημαία της Γαλλίας κυμάτιζε στην κορυφή του λόφου της Μονμάρτης. Τα κωμικοτραγικό

151

είναι ότι τα κανόνια της Μονμάρτης, που ήταν η αφορμή του ξεσπάσματος της επανάστασης του Μαρτίου, βρέθηκαν στη θέση τους, σκονισμένα και αχρησιμοποίητα. Οι στρατιώτες συνέλαβαν σαράντα δυο εθνοφρουρούς και αρκετές γυναίκες. Τους πήγαν στον τόπο, όπου την 18η Μαρτίου οι Κομμουνάροι είχαν εκτελέσει και μετά από δίκη-παρωδία τους δυο στρατηγούς των Βερσαλλιών Κλεμάν-Τομά (Clément-Thomas) και Λεκόν (Lecomte) {βλέπε κεφάλαιο 01.06.06}. Εκεί τουφέκισαν όλους τους αιχμαλώτους χωρίς καν απαγγελία κατηγορίας. Η μεγαλύτερη ως τότε μαζική εκτέλεση αιχμαλώτων συνέβη στο οδόφραγμα της οδού Royale, όπου ο στρατός συνέλαβε τριακόσιους υπερασπιστές του, οι οποίοι κατέθεσαν τα όπλα και παραδόθηκαν. Στήθηκαν στον τοίχο και εκτελέστηκαν όλοι, χωρίς καμιά εξαίρεση. Μετά από τρεις μέρες μαχών η Εθνοφρουρά ελάχιστες επιτυχίες είχε στην αντιπαράθεσή της με τον τακτικό στρατό. Πολλοί εθνοφρουροί, μη βρίσκοντας άλλο τρόπο να απαντήσουν, ξέσπασαν για εκδίκηση πάνω σε πολλά δημόσια κτίρια που συμβόλιζαν την κυβερνητική εξουσία. Με την καθοδήγηση του μέλους του Συμβουλίου και της Κομμούνας στρατηγού Πωλ Μπρυνέλ (Paul Brunel(*)), έβαλαν φωτιά σε κρατικά κτίρια στις οδούς Royale, Lille, Saint-Florentin, Rivoli, Saint-Honoré και αλλού. Οι εμπρησμοί πήραν μεγάλη έκταση αυτή την ημέρα. Μια μονάδα τριακοσίων εθνοφρουρών υπερασπιζόταν τα ανάκτορα του Κεραμεικού (Palais des Tuileries), έδρα πολλών μοναρχών της Γαλλίας. Επί ώρες δέχονταν πυκνά πυρά πυροβολικού του στρατού. Στις 7 το απόγευμα, όταν ο διοικητής της φρουράς Ζυλ Μπεργκερέ (Jules Bergeret(*)) είδε πως κάθε αντίσταση ήταν μάταιη, διέταξε τους άνδρες του να κάψουν τα ανάκτορα, πριν υποχωρήσουν.

152

Οι εθνοφρουροί πότισαν με νέφτι, πετρέλαιο και πίσσα τα δάπεδα, τις κουρτίνες και τα έπιπλα, τοποθέτησαν βαρέλια με μπαρούτι στη βάση του κλιμακοστασίου των ανακτόρων και έβαλαν φωτιά. Η πυρκαγιά διήρκεσε 48 ώρες, κάηκε το μεγαλύτερο μέρος του κτιρίου και έμειναν μόνο οι μαυρισμένοι τοίχοι. Υπερήφανος ο Μπεργκερέ έστειλε μήνυμα στο αρχηγείο της Κομμούνας: Τα τελευταία απομεινάρια της μοναρχίας εξαφανίστηκαν! Πήρε επίσης φωτιά και η Βιβλιοθήκη Ρισελιέ του Μουσείου του Λούβρου, που συνδεόταν με τα ανάκτορα του Κεραμεικού, η οποία και καταστράφηκε ολοσχερώς.

200.000 τόμοι έγιναν στάχτη. Τα ανάκτορα του Κεραμεικού μετά την πυρκαγιά

Χάθηκαν πολύτιμα έγγραφα και βιβλία. Το ίδιο το μουσείο διασώθηκε, χάρις στις προσπάθειες των επιμελητών του και των ανδρών της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Ο σοσιαλιστής, δημοσιογράφος, συγγραφέας και φίλος της Κομμούνας Προσπέρ-Ολιβιέ Λισαγκαραί (Prosper-Olivier Lissagaray(*)), ισχυρίστηκε αργότερα ότι πολλές από τις φωτιές των κτιρίων του Παρισιού προκλήθηκαν από το πυροβολικό του γαλλικού στρατού. Χωρίς να είναι εξακριβωμένο ιστορικά, λέγεται ότι οι πυρκαγιές των ανακτόρων του Κεραμεικού, του Λούβρου, του Δικαστικού Μεγάρου (Palais de Justice), του Μεγάρου της Λεγεώνος της τιμής (Palace of the Legion of Honor), 153

του Ανωτάτου Δικαστηρίου (Cour des Comptes), των παλιών Βασιλικών Ανακτόρων (Palais-Royal) και πολλών άλλων κυβερνητικών κτιρίων και ιδρυμάτων προκλήθηκαν μετά από διαταγές της ηγεσίας της Κομμούνας.

Pétroleuses, λέξη που θα μπορούσε να μεταφραστεί περίπου - σε Πετρελαιούδες, αποκλήθηκαν κάποιες γυναίκες των λαϊκών συνοικιών του Παρισιού, φίλες της Κομμούνας, που ειπώθηκε ότι ευθύνονταν για τους εμπρησμούς κτιρίων και μνημείων κατά τις τελευταίες ημέρες των μαχών.

Γυναίκες κρατούμενες των Βερσαλλιών ως Pétroleuses

Σύμφωνα με αυτούς που κυκλοφορούσαν αυτές τις «πληροφορίες», οι γυναίκες αυτές χρησιμοποιούσαν μπουκάλια γεμάτα με πετρέλαιο ή παραφίνη (κάτι σαν τα σύγχρονα κοκτέιλ Μολότοφ), τα οποία πετούσαν στα παράθυρα των κυβερνητικών κτιρίων. Δεν είναι εξακριβωμένο κάτι τέτοιο, άλλωστε κανένας ιστορικός της εποχής δεν αναφέρθηκε σε Pétroleuses.

154

Αντίθετα είναι γνωστό ότι εθνοφρουροί έβαλαν φωτιά σε πολλά από αυτά τα κτίρια, ακόμα και στο Κεντρικό Δημαρχείο (Hôtel de Ville), που ήταν το στρατηγείο της Κομμούνας για περίπου τρεις μήνες. Από τις χιλιάδες γυναίκες που συνελήφθησαν ως φιλικές προς την Κομμούνα και δικάστηκαν μετά το τέλος της Αιματοβαμμένης Εβδομάδας, λίγες καταδικάστηκαν για την συμμετοχή τους σε μάχες ή άλλα αδικήματα, αλλά δεν υπάρχει καμιά καταδίκη για εμπρησμό. Γυναίκες στα όπλα!

Το πιθανότερο είναι ότι ο μύθος των Pétroleuses κατασκευάστηκε από τους πολιτικούς και τα δημοσιογραφικά φερέφωνα των Βερσαλλιών, για να αποδώσουν στις γυναίκες της Κομμούνας βάρβαρη ή καταστροφική συμπεριφορά.

155

03.05.

Τετάρτη, 24 Μαΐου 1871

Καθώς ξημέρωνε η 24η Μαΐου και ενώ ο τακτικός στρατός πλησίαζε σταθερά, ο Ντελεσκλούζ (Delescluze(*)) και οι άλλοι ηγέτες της Κομμούνας, αποφάσισαν να εγκαταλείψουν το Κεντρικό Δημαρχείο (Hôtel de Ville) και να μεταφέρουν το αρχηγείο τους στο δημαρχείο του 11ου Διαμερίσματος (ΧΙ arrondissment) του Παρισιού. Στις 2.00 το πρωί ο Πωλ Μπρυνέλ (Brunel(*)) με μερικούς εθνοφρουρούς πήγε στο Κεντρικό Δημαρχείο. Βρήκε κάμποσους τραυματίες να έχουν καταλάβει αίθουσες του κτιρίου. Δεκάδες αξιωματικοί της Εθνοφρουράς και μέλη της Κομμούνας άλλαζαν βιαστικά τις στολές τους με πολιτικά ρούχα και ξύριζαν τις γενειάδες τους, καθώς ετοιμάζονταν να εγκαταλείψουν την πόλη, για να μην πέσουν στα χέρια του στρατού. Ο Μπρυνέλ17 διέταξε την ταχεία εκκένωση του κτιρίου και αμέσως μετά οι άνδρες του έβαλαν φωτιά. Το μεγαλοπρεπές Κεντρικό Δημαρχείο τυλίχτηκε στις φλόγες, που γρήγορα κατέστρεψαν το κτίριο και τα αρχεία της πόλης. Η Τετάρτη ξημέρωνε ανέφελη, αλλά ο ορίζοντας της πόλης ήταν μαύρος από τον καπνό των καιγομένων ανακτόρων, υπουργείων και άλλων κυβερνητικών και μη κτιρίων. Εκτός από τα κτίρια που είχαν καεί από χθες, προστέθηκαν σήμερα και το αρχηγείο της Αστυνομίας (Prefecture de Police), δυο θέατρα, εκκλησίες και αρκετά άλλα. Στις τάξεις της Κομμούνας επικρατούσε το χάος. Δεν υπήρχε κεντρικός συντονισμός και κάθε γειτονιά πολεμούσε για την άμυνα και την επιβίωσή της, όπως οι Ο Μπρυνέλ ευθύνεται και για πολλές από τις πυρκαγιές της προηγούμενης μέρας. Του έμεινε το παρατσούκλι Μπρυνέλ ο Εμπρηστής 17

156

κάτοικοί της νόμιζαν καλύτερο. Η Εθνοφρουρά βρισκόταν σε φάση διάλυσης και οι εθνοφρουροί παρακαλούσαν τους πολίτες να τους δώσουν πολιτικά ρούχα, για τα το σκάσουν από την πόλη. Υπολογίζεται ότι αυτή την ημέρα δέκα με δεκαπέντε χιλιάδες μαχητές της Κομμούνας εγκατέλειψαν τα πόστα τους στα οδοφράγματα και εξαφανίστηκαν. Καθώς ο στρατός συνέχισε να προελαύνει, οι μαζικές εκτελέσεις αιχμαλώτων Κομμουνάρων συνεχίζονταν χωρίς διακοπή. Είχαν συσταθεί άτυπα στρατοδικεία στην Πολυτεχνική Σχολή (École Polytechnique), στο Παλάτι του Λουξεμβούρ γου, στο Σατελέ και σε άλλα σημεία της πόλης. Επιλογή αιχμαλώτων για εκτέλεση

Η διαδικασία ήταν απλή: Ελέγχονταν τα χέρια των κρατουμένων αν είχαν χρησιμοποιήσει πυροβόλο όπλο. Ακολουθούσε η εξακρίβωση των στοιχείων ταυτότητας και το (άτυπο) δικαστήριο, που το αποτελούσαν δυο ή τρεις χωροφύλακες, απήγγειλε την ποινή. Αμέσως μετά οι αιχμάλωτοι οδηγούνταν έξω και οι ποινές εκτελούνταν επιτόπου. Όταν τα νέα των συνεχιζόμενων με αυξητικό ρυθμό εκτελέσεων από το στρατό, οι Κομμουνάροι οργισμένοι αποφάσισαν να πραγματοποιήσουν αντίποινα. Ο Ραούλ 157

Ριγκό (Raoul Rigaut(*)), πρόεδρος της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας, χωρίς να έχει καμιά εξουσιοδότηση από την Κομμούνα, διέταξε την εκτέλεση τεσσάρων αιχμαλώτων του τακτικού στρατού. Συμπτωματικά την ίδια ημέρα ο Ριγκό συνελήφθη από μια περίπολο του στρατού των Βερσαλλιών. Όταν ο επικεφαλής αξιωματικός τον διέταξε να φωνάξει: Ζήτω οι Βερσαλλίες, ο Ριγκό κραύγασε με πείσμα: Είστε δολοφόνοι! Ζήτω η Κομμούνα και αμέσως δέχθηκε μια σφαίρα στο κεφάλι. Αντιπροσωπεία εθνοφρουρών με επικεφαλής το μέλος της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας Γκυστάβ Γκαντόν (Gustave Genton(*)) πήγε στο νέο αρχηγείο της Κομμούνας και απαίτησε την άμεση εκτέλεση των ομήρων που κρατούνταν στη φυλακή La Roquette. Στην αρχή ο εισαγγελέας της Κομμμούνας Τεοφίλ Φερέ (Théophile Ferré(*)) δίστασε, αλλά στο τέλος υπόγραψε την διαταγή με την οποία εξουσιοδοτούσε τον Γκαντόν να προχωρήσει στις εκτελέσεις. Ο Γκαντόν έφτασε με ένα απόσπασμα στη φυλακή και από τους ομήρους που κρατούνταν εκεί επέλεξε έξη ονόματα, στα οποία περιλαμβάνονταν ο αρχιεπίσκοπος του Παρισιού Ζωρζ Νταρμπουά και πέντε άλλοι εκκλησιαστικοί παράγοντες. Ο διευθυντής της φυλακής αρνήθηκε να παραδώσει τον αρχιεπίσκοπο και ζήτησε έγγραφη διαταγή της Κομμούνας. Ο Γκαντόν έστειλε ένα στρατιώτη στον Φερέ, ο οποίος στο τέλος της διαταγής που είχε υπογράψει ήδη, συμπλήρωσε: …και οπωσδήποτε τον αρχιεπίσκοπο. Οι έξι όμηροι παραδόθηκαν στο απόσπασμα του Γκαντόν, οδηγήθηκαν στο προαύλιο των φυλακών, όπου και τουφεκίστηκαν.

158

03.06. Πέμπτη, 25 Μαΐου 1871 Πριν προχωρήσουμε στην συνέχεια και το τέλος των εχθροπραξιών της αιματοβαμμένης αυτής εβδομάδας, θα πρέπει να ειπωθούν λίγα λόγια για την κύρια στρατιωτική δύναμη της Κομμούνας, την Εθνοφρουρά και τους στρατιώτες της επανάστασης, τους εθνοφρουρούς. Ασφαλώς η Εθνοφρουρά ήταν μια στρατιωτική μονάδα, αλλά μονάδα με πολύ κακές συνήθειες, που τις είχε αποκτήσει από την εποχή της πολιορκίας του Παρισιού από τους Πρώσους. Εθνοφρουρός

Το σημαντικότερο μειονέκτημα στη συγκρότηση της Εθνοφρουράς ήταν το δικαίωμα – που είχε παραχωρήσει η Κομμούνα στα μέλη της – να εκλέγουν οι ίδιοι τους αξιωματικούς τους. Αυτό παρεξηγήθηκε σε ακρότατο βαθμό. Η πειθαρχία ήταν άγνωστη λέξη και αν ένας αξιωματικός έδινε μια διαταγή που δεν άρεσε στους κατώτερούς του, αυτοί καλούσαν συνέλευση, τον απέλυαν και εξέλεγαν έναν άλλο της αρεσκείας τους(!). Για τους λόγους αυτούς δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι κατά την – αποτυχημένη - πορεία προς τις Βερσαλλίες της 3η Απριλίου, οι εθνοφρουροί ξεκίνησαν ξένοιαστοι σαν να πήγαιναν σε περίπατο και όχι σε μάχη. Δεν είχαν μαζί τους ούτε μια ίλη ιππικού, ούτε ένα 159

πυροβόλο, ούτε επαρκή πολεμοφόδια και τρόφιμα, ούτε καν φρόντισαν να προηγηθεί εμπροσθοφυλακή για να τους προετοιμάσει για το τί τους περίμενε. Και ασφαλώς, ως φυσική συνέπεια της ολιγωρίας τους, ήρθε η ήττα και η καταστροφή. Η μοναδική περίοδος που η Εθνοφρουρά θύμιζε κανονικό στρατό ήταν όταν είχε αναλάβει επίτροπος Πολέμου ο έμπειρος αξιωματικός Γκυστάβ Κλυζερέ (Cluseret(*)). Προσπάθησε να επιβάλει την στρατιωτική πειθαρχία, στους συνήθως απείθαρχους στρατιώτες του. Ώρες ξεγνοιασιάς

Ο Κλυζερέ διέλυσε πολλές αναξιόπιστες μονάδες και ανάγκασε τους εθνοφρουρούς να ζουν και να κοιμούνται στους στρατώνες, αντί στα σπίτια τους. Όμως την 1η Μαΐου, ο Κλυζερέ συνελήφθη από τον Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας ως ‘εχθρός του λαού’ και γρήγορα τα πάντα χαλάρωσαν. Οι εθνοφρουροί παράτησαν τους στρατώνες και κοιμόνταν στα σπίτια τους ή στα σπίτια των ερωμένων τους. Την Κυριακή, πρώτη ημέρα της εισβολής των δυνάμεων των Βερσαλλιών στο Παρίσι, οι περισσότεροι εθνοφρουροί που είχαν υπηρεσία δεν βρίσκονταν στα πόστα τους και ολόκληρες μονάδες ήταν τύφλα στο μεθύσι. *** 160

Το πρωί της 25ης Μαΐου, ο στρατός των Βερσαλλιών είχε καταλάβει τα περισσότερα οδοφράγματα του Καρτιέ Λατέν (Quartier latin) και κατείχε ήδη περισσότερο από το 60% της πόλης. Ο στρατάρχης ΜακΜαόν είχε το αρχηγείο του στο Quai d'Orsay, (το κτίριο του γαλλικού υπουργείου Εξωτερικών), στην αριστερή όχθη του Σηκουάνα. Οι μαχητές της Κομμούνας είχαν υπό τον έλεγχό τους μόνο τέσσερα διαμερίσματα και τμήμα άλλων τριών διαμερισμάτων του Παρισιού. Ο Σαρλ Ντελεσκλούζ (Charles Delescluze(*)) και μόνο είκοσι από τους ηγέτες της Κομμούνας, είχαν εγκατασταθεί στο δημαρχείο του 11ου Διαμερίσματος στην οδό Βολταίρου. Ο Βαλερύ Βρομπλέφσκι

Από τα στελέχη της Κομμούνας ο Μπρυνέλ (Brunel(*)) είχε τραυματιστεί και το μέλος της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας Φελίξ Πυά (Félix Pyat(*)). Παρά τα παχιά λόγια του ότι ήρθε η ώρα να πεθάνει μαχόμενος και ότι η καριέρα του τελείωσε, διέφυγε στο Λονδίνο. Μετά την αμνηστία συνέχισε την καριέρα του ως γερουσιαστής. Στο 13ο Διαμέρισμα, 1.500 περίπου εθνοφρουροί υπό τις διαταγές του εξόριστου Πολωνού στρατηγού Βαλερύ Βρομπλέφσκι (Walery Wroblewski(*)), αντιμετώπιζαν με μεγάλη δυσκολία τρεις ταξιαρχίες του στρατηγού των Βερσαλλιών Σισέ (Cissey). Μέχρι το βράδυ της Πέμπτης οι εθνοφρουροί είχαν χάσει τη μάχη από τις υπέρτερες δυνάμεις του τακτικού 161

στρατού και οπισθοχώρησαν προς στο οδόφραγμα της οδού Ζαν ντ’ Αρκ. Ο στρατός όμως αιχμαλώτισε εκατοντάδες από τους μαχητές της Κομμούνας. Εκατοντάδες αιχμάλωτοι πέρασαν τη συνήθη πλέον διαδικασία αναγνώρισης, συνοπτική δίκη από το «άτυπο δικαστήριο», καταδίκη σε θάνατο και άμεση εκτέλεση της απόφασης. Σε αντίποινα οι Εθνοφρουροί τουφέκισαν πέντε μοναχούς και πολίτες που είχαν συλληφθεί ως ύποπτοι για συνεργασία με την κυβέρνηση . Ο Βρομπλέφσκι με τα απομεινάρια της μονάδος του διέφυγαν προς το δημαρχείο και συνάντησαν τον Ντελεσκλούζ. Ο Σαρλ Ντελεσκλούζ

Ο Ντελεσκλούζ πρότεινε στον Βρομπλέφσκι να αναλάβει την διοίκηση των δυνάμεων της Κομμούνας, αλλά ο τελευταίος αρνήθηκε, λέγοντας ότι προτιμά να πολεμήσει ως απλός στρατιώτης. Στις 7.30’ περίπου το απόγευμα της 25ης Μαΐου, ο τελευταίος στρατιωτικός ηγέτης της Κομμούνας Σαρλ Ντελεσκλούζ, που έβλεπε ότι τα πάντα είχαν χαθεί πλέον, πήγε στο κοντινότερο οδόφραγμα, σκαρφάλωσε άοπλος στην κορυφή και άφησε να τον γαζώσουν οι σφαίρες των στρατιωτών των Βερσαλλιών. Θάφτηκε κρυφά σε ομαδικό τάφο του νεκροταφείου της Μονμάρτης. Θεωρήθηκε φυγόδικος και καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο.

162

03.07. Παρασκευή, 26 Μαΐου 1871 Στις 6.00 η ώρα το απόγευμα της Παρασκευής, 26ης Μαΐου, ο τακτικός στρατός κατέλαβε την πλατεία της Βαστίλης. Η Εθνοφρουρά κατείχε τμήματα μόνο του 3ου Διαμερίσματος και με πυροβόλα βομβάρδιζε τις δυνάμεις του ΜακΜαόν κατά μήκος του καναλιού Sain-Martin. Οι εκτελέσεις συνεχίζονταν με αμείωτο ρυθμό από πλευράς του τακτικού στρατού. Στο πάρκο Monceau και στην Μονμάρτη 424 αιχμάλωτοι τουφεκίστηκαν με τις γνωστές συνοπτικές διαδικασίες. Εκτέλεση αιχμάλωτων εθνοφρουρών

Εξαγριωμένοι για τις μαζικές εκτελέσεις συναδέλφων τους, περίπου εκατό εθνοφρουροί, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Εμίλ Γκουά (Emile Gois) και τον πολιτικό επίτροπο Αντουάν Κλαβιέ (Antoine Clavier) αποφάσισαν να προχωρήσουν σε αντίποινα. Έφτασαν στη φυλακή La Roquette και με την απειλή των όπλων, απαίτησαν από τον διευθυντή την παράδοση των υπολοίπων ομήρων που κρατούνταν ακόμα εκεί. Ήταν δέκα ιερωμένοι και μοναχοί, αρκετοί αστυφύλακες, χωροφύλακες και πολίτες που είχαν συλληφθεί με την κατηγορία της συνεργασίας με την κυβέρνηση των Βερσαλλιών, συνολικά 62 άτομα.

163

Πήραν τους ομήρους και αρχικά τους πήγαν εν πομπή στο δημαρχείο του 20ού Διαμερίσματος. Ο εκεί υπεύθυνος της Κομμούνας αρνήθηκε να επιτρέψει να γίνει το δημαρχείο τόπος εκτέλεσης, οπότε οι Γκουά και Κλαβιέ βάδισαν με τους ομήρους προς την οδό Haxo. Την θλιβερή πορεία ακολουθούσε ένα οργισμένο πλήθος από εθνοφρουρούς, μαχητές και πολίτες, που πετούσαν πέτρες, εξύβριζαν, έφτυναν και κακοποιούσαν τους ομήρους. Έφτασαν σε μια αλάνα της οδού Haxo και άρχισε η διαδικασία της εκτέλεσης. Τοποθετούσαν στο τοίχο τους ομήρους ανά δέκα. Οι εθνοφρουροί και το πλήθος πυροβολούσε εναντίον τους από όλες σχεδόν τις πλευρές και τους αποτελείωσαν με τους υποκόπανους και τις ξιφολόγχες των τουφεκιών τους.

Η εκτέλεση των 62 ομήρων στην οδό Haxo

164

03.08. Σάββατο, 27 Μαΐου 1871 Καθώς ξημέρωνε το Σάββατο, η αντίσταση των Κομμούνας στην ορμή του κυβερνητικού στρατού, γινόταν όλο και πιο αδύναμη. Σε ελάχιστα σημεία της πόλης υπήρχαν ακόμα οδοφράγματα, τα οποία υπερασπίζονταν λίγοι πεισματάρηδες εθνοφρουροί και πολίτες (άντρες και γυναίκες, ακόμα και παιδιά), χωρίς όμως ελπίδα. Το Παρίσι ήταν πνιγμένο στους καπνούς από τις φλόγες των εμπρησμών δεκάδων δημόσιων κτιρίων, καταστημάτων ακόμα και σπιτιών, που άρχισαν από την Τρίτη και συνεχίστηκαν με μεγαλύτερη ένταση και την Τετάρτη. Το Παρίσι φλέγεται

Ο στρατηγός της Κομμούνας Πωλ Μπρυνέλ (Paul Brunel(*)), που ευθύνεται για τις φωτιές στο Κεντρικό Δημαρχείο (Hôtel-de-Ville) και σε μια σειρά άλλων κρατικών κτιρίων στις οδούς Royale, Lille, Saint-Florentin, Rivoli, Saint-Honoré και αλλού, κέρδισε επάξια το παρατσούκλι Μπρυνέλ ο Εμπρηστής. Ως το απόγευμα του Σαββάτου μονάδες του τακτικού στρατού και της Λεγεώνας των Ξένων είχαν καταλάβει και τα τελευταία οδοφράγματα, καθώς και μια πυροβολαρχία της Εθνοφρουράς στα υψώματα Buttes-Chaumont.

165

Η συντριπτική και ταχεία ήττα της Κομμούνας έφερε στην επιφάνεια αισθήματα ανακούφισης χιλιάδων κατοίκων του Παρισιού, που τους τελευταίους μήνες σιωπούσαν από τον φόβο καταγγελίας, ακόμα και υποψίας εναντίον τους, για φιλικά προς την κυβέρνηση αισθήματα. Τέτοιες καταγγελίες μπορούσαν να οδηγήσουν σε σύλληψη των υπόπτων και κράτησής τους ως ομήρων. Όπως είδαμε, αρκετοί από αυτούς τους ομήρους εκτελέστηκαν χωρίς δίκη, ως αντίποινα για τις καθημερινές μαζικές εκτελέσεις εθνοφρουρών και Κομμουνάρων από τον τακτικό στρατό. Ζήτω ο Θιέρσος, Ζήτω η Δημοκρατία

Ο λαός των συνοικιών που καταλάμβανε σταδιακά ο στρατός των Βερσαλλιών, έβγαινε στους δρόμους κρατώντας τις τρίχρωμες σημαίες της Γαλλικής Δημοκρατίας και υποδεχόταν το στρατό του ΜακΜαόν με ενθουσιώδεις εκδηλώσεις ανακούφισης και χαράς. Αντίθετα οι εθνοφρουροί και οπαδοί της Κομμούνας άλλαζαν τα ρούχα και την εμφάνισή τους και έψαχναν τρόπους διαφυγής, για να μη συλληφθούν από το στρατό. Ήξεραν ότι αυτό που τους περίμενε σε περίπτωση αιχμαλωσίας τους, ήταν κατά πάσα πιθανότητα η άμεση εκτέλεσή τους.

166

03.09. Κυριακή, 28 Μαΐου 1871 Την Κυριακή 28 Μαΐου, ο τακτικός στρατός, κατέλαβε και τα τελευταία σημεία – της σχεδόν εκμηδενισμένης πλέον αντίστασης της Κομμούνας. Ένα από τα τελευταία σημεία που κατελήφθησαν ήταν η φυλακή La Roquette. Εκεί απελευθερώθηκαν και οι τελευταίοι 179 όμηροι της Κομμούνας.

Η μάχη στο νεκροταφείο Père-Lachaise

Η Κυριακή ήταν η τελευταία ημέρα μαχών με την Εθνοφρουρά. Ο στρατός κατέλαβε και τα τελευταία σημεία αντίστασης και αιχμαλώτισε 1.500 εθνοφρουρούς στην οδό Haxo και άλλους 2.000 σε άλλα σημεία του Παρισιού. Το απόγευμα όλα τα οδοφράγματα μέσα στην πόλη είχαν καταληφθεί. Το τελευταίο σημείο αντίστασης, βρισκόταν στο μεγαλύτερο νεκροταφείο της πόλης, το Père-Lachaise, το 167

οποίο υπερασπίζονταν περίπου διακόσιοι εθνοφρουροί. Κατά τις 6.00 το απόγευμα, ο στρατός κατεδάφισε με κανονιοβολισμό τις πύλες του νεκροταφείου και οι άνδρες του γαλλικού 1ου Συντάγματος Πεζοναυτών, όρμησαν μέσα. Γύρω από τους τάφους του νεκροταφείου ακολούθησε άγρια μάχη ως τη βαθιά νύχτα, όταν οι τελευταίοι 147 εθνοφρουροί, πολλοί από τους οποίους ήταν τραυματισμένοι, κυκλώθηκαν και παραδόθηκαν. Όλοι οι αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν σε ένα τοίχο του νεκροταφείου και τουφεκίστηκαν, χωρίς καμιά άλλη διαδικασία.

Ο τοίχος της Κομμούνας (mur des Fédérés)

Οι τοίχος αυτός και το μνημείο που έχει στηθεί είναι γνωστός ως ο τοίχος της Κομμούνας (mur des Fédérés), παραμένει ένα από τα αξιοθέατα του Παρισιού και σύμβολο των αγώνων για ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη.

168

Το βράδυ της Κυριακής στους δρόμους του Παρισιού τοιχοκολλήθηκε αυτή η ανακοίνωση της κυβέρνησης: Γαλλική Δημοκρατία Πολίτες του Παρισιού, Ο γαλλικός στρατός ήρθε για να σώσει. Το Παρίσι παραδόθηκε. Από την 04.00 ώρα του απογεύματος, οι στρατιώτες μας κατέλαβαν και τις τελευταίες θέσεις των επαναστατών. Σήμερα ο αγώνας τελείωσε. Η τάξη, η εργασία και η ασφάλεια θα ξανάρθουν στην πόλη. Όμως οι θανατώσεις συνεχίστηκαν ακόμα κι όταν όλοι οι εθνοφρουροί και οι μαχητές της Κομμούνας εκτελέστηκαν ή παραδόθηκαν. Το τελευταίο οδόφραγμα

Συνελήφθησαν συνολικά 43.522 αιχμάλωτοι, πολλοί από τους οποίους εκτελέστηκαν με τις γνωστές διαδικασίες. Ακολούθησαν πολλές δίκες, με ποινές που κυμαίνονταν από τυφεκισμό, φυλάκιση, εξορία ή ακόμα και απαλλαγή. Η τελευταία πινελιά της Αιματοβαμμένης Εβδομάδας γράφηκε την επομένη 19η Μαΐου, όταν παραδόθηκε τελευταία η άοπλη φρουρά του φρουρίου της Βενσάν (Fort de Vincennes). Οι αξιωματικοί της τουφεκίστηκαν αμέσως από τους στρατιώτες των Βερσαλλιών. Ο Θιέρσος έστειλε τηλεγράφημα προς τους νομάρχες και δημάρχους στο οποίο, μεταξύ άλλων, αναφέρεται στους νεκρούς επαναστάτες:

169

…το έδαφος είναι σπαρμένο με τα πτώματά τους. Το φοβερό αυτό θέαμα, ας χρησιμεύσει στο μέλλον ως μάθημα… Ως ανάμνηση των τραγικών ημερών που πέρασε το Παρίσι, αλλά και ως πράξη καυτηριασμού του θράσους και της ιερόσυλης καταπάτησης κάθε θρησκευτικού συμβόλου από την Κομμούνα, η κυβέρνηση έχτισε στο λόφο της Μονμάρτης, στη θέση που βρισκόταν τα κανόνια και κοντά στο σημείο που εκτελέστηκαν οι δυο στρατηγοί Κλεμάν-Τομά και Λεκόν, την περίφημη εκκλησία Sacré Coeur (Ιερή Καρδιά). Η Sacré Coeur στη Μονμάρτη

Η εκκλησία αυτή είναι από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της γαλλικής πρωτεύουσας. Όμως, ακόμα και σήμερα, οι αριστεροί Παριζιάνοι την θεωρούν ως σύμβολο καταπίεσης. Η Παρισινή Κομμούνα απέτυχε, αλλά τα μαθήματα που διδάσκει η πτώση της, δίδαξαν τις επόμενες γενιές επαναστατών. Οι Μαρξ και Έγκελς έγραψαν: Αμέσως μετά από μια σοσιαλιστική επανάσταση, είναι αναγκαία η επιβολή δικτατορίας του προλεταριάτου, που θα εδραιώσει την εξουσία της ενάντια σε οποιαδήποτε αντεπανάσταση.

170

03.10.

Οι αγριότητες του Εμφυλίου Πολέμου

Όπως συνήθως συμβαίνει στους πολέμους και ιδιαίτερα στους σκληρότερους, δηλαδή τους εμφυλίους πολέμους, οι αγριότητες, οι σφαγές ενόπλων και αόπλων αντιπάλων, οι εκδικήσεις και οι αντεκδικήσεις, οι μαζικές εκτελέσεις, οι δίκες-παρωδία, οι καταστροφές και οι εμπρησμοί είναι κανόνας. Ιστορικά παραδείγματα: ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, ο Αμερικανικός Εμφύλιος, ο Ρωσικός, ο Ισπανικός και τέλος, ο σχετικά πρόσφατος, Ελληνικός Εμφύλιος πόλεμος. Και το χειρότερο, στο τέλος κάθε εμφυλίου πολέμου, ο νικητής συνεχίζει να πολεμά και να εκδικείται, εκτελώντας – ουσιαστικά φονεύοντας – τους αιχμαλώτους ηττημένους. Φυσικά, από τον κανόνα αυτόν δεν ξέφυγαν και οι αντίπαλοι του γαλλικού εμφυλίου πολέμου του 1871. Οι οπαδοί της Κομμούνας έθεταν εκτός νόμου κάθε έντυπο ή κρατούσαν όμηρο κάθε πρόσωπο, που δεν συμφωνούσε με τις απόψεις τους. Και ο τακτικός στρατός της κυβέρνησης των Βερσαλλιών εκτελούσε χωρίς καμιά νόμιμη διαδικασία και μαζικά, όσους άτυχους είχαν πέσει στα χέρια τους ως αιχμάλωτοι. Τα παραδείγματα είναι εκατοντάδες. Θα αναφέρουμε ενδεικτικά τα παρακάτω δυο: Πρώτο: Ο διαβόητος για τη σκληρότητα του επίτροπος Ασφαλείας της Κομμούνας Raoul Ραούλ Ριγκό (Raoul Rigault(*)) είχε από καιρό σχεδιάσει την εκτέλεση του δημοσιογράφου και πολιτικού Γκυστάβ Σοντέ (Gustave Chaudey, που ήταν κρατούμενος ως όμηρος στη φυλακή της Αγίας Πελαγίας. Ο Ριγκό, χωρίς εξουσιοδότηση ή συνεννόηση με τους συντρόφους του, πήγε στη φυλακή και ισχυρίστηκε ότι είχε διαταγή να εκτελέσει τον όμηρο.

171

Όταν παρέλαβε τον κρατούμενο του είπε: Έχεις πέντε λεπτά ζωής ακόμη. Ο Σοντέ απάντησε ότι αυτό που ετοιμαζόταν να κάνει ο επίτροπος ήταν φόνος και όχι εκτέλεση. Και ότι είχε γυναίκα και παιδιά. Και ο Ριγκό: Η Κομμούνα θα φροντίσει την οικογένειά σου καλύτερα από ότι εσύ. Οι άνδρες του εκτελεστικού αποσπάσματος, που παρακολούθησαν την συνομιλία, πυροβόλησαν με δισταγμό και μόνο μια σφαίρα βρήκε τον Σοντέ στον ώμο. Αυτός βρήκε το κουράγιο να κραυγάσει Ζήτω η Δημοκρατία, πριν οι σφαίρες του Ριγκό τον αποτελειώσουν. Η εκτέλεση του Σοντέ

Δεύτερο: Σύμφωνα με μαρτυρία Άγγλου δημοσιογράφου που παρακολούθησε την πρώτη ομάδα περίπου χιλίων αιχμαλώτων, οι οποίοι βάδιζαν προς τις Βερσαλλίες, υπό την επίβλεψη μιας ίλης ιππικού: Η πορεία με τους εξαθλιωμένους, ρακένδυτους και γεμάτους αίματα κρατούμενους ξεκίνησε από την πλατεία Ομονοίας (place de la Concord) και διέσχισε ορισμένες από τις εχθρικές προς την Κομμούνα συνοικίες της πόλης. Οι κάτοικοι εξαγριωμένοι έβριζαν κι έφτυναν τους εθνοφρουρούς και κάποιοι όρμησαν να τους λιντσάρουν, πράγμα που με μεγάλη προσπάθεια, απέτρεψαν οι στρατιώτες των Βερσαλλιών. Αφού η πορεία έφτασε στην άκρη του δάσους 172

της Βουλώνης, ο επικεφαλής της φρουράς, ένας αξιωματικός, ήρωας του πολέμου με τους Πρώσους, ο μαρκήσιος de Gallifet, απευθύνθηκε στους αιχμάλωτους: ‘Είμαι ο Gallifet και με ξέρετε για σκληρό. Είμαι περισσότερο σκληρός από όσο φαντάζεστε!’ Προχώρησε προς τους παραταγμένους κρατούμενους και με το χέρι επέλεγε εκείνους, που από τα ρούχα τους ήταν φανερό ότι είχαν λάβει μέρος σε μάχες. Αυτοί ήξεραν ότι είχε έρθει η τελευταία τους ώρα. Όντως όλοι αυτοί τουφεκίστηκαν αμέσως. Κανείς δεν θα μάθει ποτέ, πόσες εκατοντάδες από τους αιχμαλώτους «εκκαθαρίστηκαν» από τον de Gallifet. Συλλογή πτωμάτων από μαζικούς τάφους για κανονική ταφή σε νεκροταφείο

Αυτή η μαρτυρία του Άγγλου δημοσιογράφου, είναι μια από τις ‘ηπιότερες’ περιπτώσεις, γιατί περιγράφει δεκάδες, ακόμα βιαιότερες. Εκατοντάδες εθνοφρουροί και άλλοι μαχητές της Κομμούνας, που συνελήφθησαν αιχμάλωτοι από τον τακτικό στρατό και βρέθηκαν με όπλα ή με ίχνη πυρίτιδας στα χέρια τους, τουφεκίστηκαν αμέσως, χωρίς άλλη διαδικασία. Άλλοι αιχμάλωτοι, που μεταφέρθηκαν στους στρατώνες του Παρισιού, εκτελέστηκαν επίσης μετά από μια σύντομη δίκη ή καλύτερα δίκη-παρωδία. Οι νεκροί αιχμάλωτοι θάφτηκαν σε μαζικούς λάκκους-τάφους, που ανοίχτηκαν σε πάρκα ή πλατείες.

173

03.11.

Τα θύματα και απώλειες της σύγκρουσης

Μετά το πέρας των εχθροπραξιών ανοίχτηκαν αυτοί οι μαζικοί τάφοι και οι σοροί ενταφιάστηκαν σε νεκροταφεία. Αλλά δεν εκτελέστηκαν όλοι οι αιχμάλωτοι αμέσως. Στα αρχεία του γαλλικού στρατού καταγράφηκαν οι αριθμοί: 43.522 αιχμάλωτοι, που συνελήφθησαν κατά και αμέσως μετά την Αιματοβαμμένη Εβδομάδα. Από αυτούς 1.054 ήταν γυναίκες και 615 παιδιά κάτω των 16 ετών. Οι αιχμάλωτοι βάδισαν με τη συνοδεία μονάδων ιππικού, σε ομάδες των 150 ή 200 ατόμων προς τις Βερσαλλίες ή στο στρατόπεδο Satory και κρατήθηκαν υπό άθλιες συνθήκες διαβίωσης και υγιεινής, μέχρι την ημέρα της δίκης τους. Από αυτούς, 22.727 (λίγο περισσότεροι από τους μισούς), απολύθηκαν για ανθρωπιστικούς λόγους ή λόγω έλλειψης επιβαρυντικών στοιχείων. Μιας και το Παρίσι, κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας της Κομμούνας, βρισκόταν σε κατάσταση πολιορκίας, οι κρατούμενοι πέρασαν από στρατοδικείο. Δικάστηκαν 15.895 κρατούμενοι, από τους οποίους απαλλάχτηκαν οι 13.500. Καταδικάστηκαν σε θάνατο οι 95 (και άλλοι 175 ερήμην). Σε αναγκαστική εργασία τέθηκαν οι 251. Σε υπερορία (οι περισσότεροι στο νησί της Νέα Καληδονίας)18 οι 1.169. Σε εξορία οι 3.147, σε αυστηρή πολύχρονη φυλάκιση οι 1.257, σε φυλάκιση μεγαλύτερη του ενός έτους οι 1.305 και σε φυλάκιση μικρότερη του έτους οι 2.054 Τον Αύγουστο διεξήχθησαν χωριστές δίκες για τους κρατούμενους ηγέτες της Κομμούνας. Σε μια από αυτές, κατηγορούμενοι ήταν ο Τεοφίλ Φερέ (Théophile Ferré(*)), 18

Υπερπόντια κτήση της Γαλλίας στον Ειρηνικό Ωκεανό 174

που την 24η Μαΐου υπέγραψε τη διαταγή εκτέλεσης έξι ομήρων και ο ζωγράφος Γκυστάβ Κουρμπέ (Gustave Courbet(*)), αυτός που πρότεινε την κατεδάφιση της στήλης με τον ανδριάντα του Μ. Ναπολέοντα στην πλατεία Βαντόμ. Το στρατοδικείο απαρτιζόταν από επτά ανώτερους αξιωματικούς. Ο Φερέ καταδικάστηκε σε θάνατο και τουφεκίστηκε στις 28 Νοεμβρίου. Μαζί του στήθηκαν στον τοίχο ο πρώην επίτροπος Πολέμου της Κομμούνας Λουί Ροσσέλ (Louis Rossel(*)) και ένας ακόμα, ο λοχίας Μπουρζουά (Bourgeois), για τον οποίο δεν έχουμε άλλα στοιχεία. Η Λουίζ Μισέλ(*)) σύντροφος και συναγωνίστριά του Φερέ, του αφιέρωσε ένα ποίημά της με τίτλο το Κόκκινο Γαρύφαλλο.

Η εκτέλεση των Ροσέλ, Μπουρζουά και Φερέ

Ο Κουρμπέ καταδικάστηκε σε φυλάκιση έξι μηνών. Αργότερα και μετά την αποφυλάκισή του, του επεβλήθη πρόστιμο το κόστος της ανακατασκευής της κολόνας Βαντόμ. Διέφυγε στην Ελβετία, όπου και πέθανε, χωρίς φυσικά να πληρώσει ούτε ένα φράγκο από το πρόστιμο.

175

Πέντε γυναίκες δικάστηκαν για τη συμμετοχή τους στην Κομμούνα. Μια από αυτές ήταν η γνωστή μας ‘Κόκκινη Παρθένα’ Λουίζ Μισέλ (Louise Michel(*)). Αν και ζήτησε να της επιβληθεί η ποινή του θανάτου, καταδικάστηκε σε υπερορία στην Νέα Καληδονία. Τον Οκτώβριο 1871, η Εθνοσυνέλευση ψήφισε μια σειρά μέτρων επιείκειας: 310 από τους καταδικασθέντες σε φυλάκιση, πήραν χάρη, 286 είδαν μείωση του χρόνου κράτησής τους και 1295 αποφυλακίστηκαν. Από τους καταδικασμένους σε θάνατο, μόνο 25 εκτελέστηκαν. Χιλιάδες ηγέτες και στελέχη της Κομμούνας διέφυγαν την τελευταία εβδομάδα και αυτοεξορίστη καν στη Βρετανία, το Βέλγιο και την Ελβετία. Στρατοδικείο

Το 1872 αποφασίστηκε η διάλυση της Εθνοφρουράς. Το 1879 ψηφίστηκαν και άλλα μέτρα επιείκειας και τον Ιούλιο του 1880 χορηγήθηκε γενική αμνηστία, οπότε όλοι οι εξόριστοι γύρισαν στη Γαλλία και οι φυλακές άδειασαν από τους τελευταίους κρατούμενους Κομμουνάρους. *** Ο αριθμός των απωλειών του τακτικού στρατού, αλλά και των νεκρών μαχητών της Κομμούνας και των εθνοφρουρών, δεν είναι εξακριβωμένος. Όσοι κατέγραψαν αυτά που έζησαν από κοντά την τελευταία και αιματηρή

176

εβδομάδα, αλλά και ιστορικοί, αναφέρουν αριθμούς που όμως δεν διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους. Τα στρατιωτικά αρχεία αναφέρουν ότι καταμετρήθηκαν 877 νεκροί, 6.454 τραυματίες και 183 αγνοούμενοι αξιωματικοί και στρατιώτες. Απώλειες της Κομμούνας δεν αναγράφηκαν ακόμα, αναφέρεται απλώς οι φράση ότι ‘η καταμέτρηση δεν ολοκληρώθηκε’. Στη σχετική συζήτηση που έγινε στην Εθνοσυνέλευση ο ΜακΜαόν αμφισβήτησε ως υπερβολικό τον αριθμό των 17.000 νεκρών που, όπως ανέφερε ένας βουλευτής, τον πληροφόρησε ο επικεφαλής της γαλλικής στρατιωτικής δικαιοσύνης. Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Προσπέρ-Ολιβιέ Λισαγκαραί (Prosper-Olivier Lissagaray (*)), στο βιβλίο του Ιστορία της Παρισινής Κομμούνας 1871, καταγράφει το ιστορικό αυτό γεγονός στο οποίο συμμετείχε ως μαχητής στα οδοφράγματα του Παρισιού. Ο Προσπέρ-Ολιβιέ Λισαγκαραί

Για τη συγγραφή του συνέλεξε δεκάδες μαρτυρίες επιζώντων και εξόριστων και μελέτησε όσα διαθέσιμα ιστορικά ντοκουμέντα υπήρχαν, για να διασφαλίσει την ιστορική ακρίβεια των γεγονότων του ταραχώδους αυτού κεφαλαίου της γαλλικής ιστορίας. Ο Λισαγκαραί λοιπόν γράφει: Κανείς δεν ξέρει τον ακριβή αριθμό των θυμάτων της τελευταίας εβδομάδας (Semaine sanglante). Ο επικεφαλής της στρατιωτικής δικαιοσύνης ανέφερε τον αριθμό 17.000 νεκρών της Κομμούνας. Όντως αυτός ήταν ο αριθμός των σκοτωμένων Κομμουνάρων των 177

οποίων την ταφή επιβεβαιώνει το Δημοτικό Συμβούλιο του Παρισιού. Αλλά υπάρχει και μεγάλος αριθμός, μη απογραφέντων νεκρών, που σκοτώθηκαν και αποτεφρώθηκαν έξω από τα όρια της πόλης. Χωρίς υπερβολή, ο αριθμός των νεκρών της Κομμούνας είναι περίπου 20.000. Αυτός ο αριθμός - των 20.000 ως 25.000 νεκρών της Κομμούνας - γίνεται αποδεκτός από πολλούς ιστορικούς, τόσο της Δεξιάς όσο και της Αριστεράς.

178

03.12.

Η Κομμούνα και οι καλλιτέχνες

Υπάρχει μια ιστορία – πραγματική ή κατασκευασμένη εκ των υστέρων - για απόπειρα εμπρησμού του διάσημου καθεδρικού ναού, γνωστού ως η Παναγία των Παρισίων (Notre-Dame). Τις τελευταίες μέρες της Κομμούνας, όταν τα κρατικά κτίρια, ιδρύματα, ανάκτορα, μνημεία ακόμα και οικήματα της πόλης είχαν παραδοθεί στις φλόγες, μια ομάδα εμπρηστών πήγε στη Notre-Dame με πρόθεση να της βάλει φωτιά. Όμως μπροστά της βρήκε μια ένοπλη ομάδα καλλιτεχνών της Κομμούνας, που τους εμπόδισαν αποφασιστικά να προχωρήσουν στον εμπρησμό. Αυτό το επεισόδιο είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της αποκαλούμενης άμεσης δημοκρατίας. Μας δίνει μια ιδέα για το είδος της εξουσίας των τοπικών ή δημοτικών συμβουλίων ή των σοβιέτ ή της κομμούνας ή όπως αλλιώς έχει λεχθεί αυτού του είδους η επαναστατική ανάληψη εξουσίας. Τα μέλη αυτών των συμβουλίων θέλουν να εκφράσουν τα πιστεύω τους με διάφορους τρόπους, όπως και με τη συμμετοχή τους στην καταστροφή ενός μνημείου, αποδεικνύοντας - έτσι τουλάχιστον πιστεύουντην απόλυτη ανυπακοή τους στο κατεστημένο, που θέλει να παραδώσει τη ζωή τους στην σιωπή και τη λήθη. Από την άλλη, οι καλλιτέχνες έχουν το δικαίωμα – και την υποχρέωση – να υπερασπιστούν ένα ναό-κόσμημα ή ένα μνημείο ή ένα δημόσιο έργο τέχνης-σύμβολο, στο όνομα των αιώνιων αισθητικών αξιών, στο όνομα του διαχρονικού πολιτισμού. Οι επαναστάτες- καλλιτέχνες βρίσκονται σε συνεχή σύγκρουση με κάθε εξτρεμιστική μορφή αγώνα, που επιδιώκει την αλλοτρίωση των πάντων, ακόμα και των διαχρονικών καλλιτεχνικών αξιών.

179

*** Οι Γάλλοι συγγραφείς και καλλιτέχνες που συμμετείχαν στη δραστηριότητα της Κομμούνας δεν είναι πολλοί. Όμως, είναι περισσότεροι αυτοί, που ενώ δεν είχαν δράση, ήταν κοντά στην Κομμούνα και τις ιδέες που αυτή εξέφραζε. Και είναι πολλοί περισσότεροι οι Γάλλοι και ξένοι συγγραφείς και καλλιτέχνες που ασχολήθηκαν, έγραψαν, τραγούδησαν, απεικόνισαν ή επιχείρησαν να αναπαραστήσουν τη ζωή στην Παρισινή Κομμούνα. Ο γνωστότερος από τους πρώτους ήταν ο ζωγράφος Γκυστάβ Κουρμπέ (Gustave Courbet(*)), ένας από τους πρωτοπόρους του ρεαλισμού στις εικαστικές τέχνες. Ο απελπισμένος, έργο του Κουρμπέ

Ο Κουρμπέ ήταν αναρχικός, οπαδός του Προυντόν (Prudhon(*)). Τον Μάρτιο 1871 εξελέγη στο Συμβούλιο της Κομμούνας. Είδαμε (κεφάλαιο 02.11. Η κατεδάφιση της στήλης Βαντόμ) ότι ο Κουρμπέ πρότεινε στην Κομμούνα την καταστροφή της στήλης της πλατείας Βαντόμ, που στην κορυφή της βρισκόταν ο ανδριάντας του Μ. Ναπολέοντα. Και πράγματι τον Απρίλιο 1871 η στήλη κατεδαφίστηκε. Ο Κουρμπέ ήταν αντίθετος με τις εκτελέσεις ομήρων από την Κομμούνα. Ένα ακόμα δραστήριο μέλος της Κομμούνας, ήταν ο συνθέτης και τραγουδιστής Ζαν Μπατίστ Κλεμάν ((Jean Baptiste Clément(*)). Υπηρέτησε στην Εθνοφρουρά. Ήταν μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας. Διαμαρτυρήθηκε για το κλείσιμο εφημερίδων από τη Κομμούνα. Την 180

τελευταία εβδομάδα πολέμησε στα οδοφράγματα Κατέφυγε στο εξωτερικό. Το στρατοδικείο τον καταδίκασε ερήμην σε θάνατο. Επέστρεψε στο Παρίσι μετά τη χορήγηση γενικής αμνηστίας. Τα γνωστότερα τραγούδια του είναι: Semaine Sanglante και Le Temps des cerises. Ο συγγραφέας και δημοσιογράφος Μπενουά Μαλόν (Benoît Malon(*)), εντάχθηκε από νέος στη Διεθνή και ακολούθησε την ομάδα του Μπακούνιν. Εξελέγη μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας, αλλά ήταν αντίθετος με τις εκτελέσεις ομήρων. Την τελευταία εβδομάδα ο Μαλόν κατέφυγε στην Ελβετία. Επέστρεψε στη Γαλλία μετά την αμνηστία. Έγραψε την πεντάτομη ιστορία του Σοσιαλιστικού Κόμματος. Ο Μπενουά Μαλόν

Ο σημαντικός Γάλλος ποιητής του 19ου αιώνα Πώλ Βερλαίν (Paul Verlain) δεν είχε ανάμιξη στην πολιτική, όμως καταγράφεται στους υποστηριχτές της Κομμούνας. Επίσης οι γνωστοί εμπρεσιονιστές ζωγράφοι Καμίλ Πισαρό (Camille Pissarro) και Ωγκύστ Ρενουάρ (Auguste Renoir), ήταν από τους συμπαθούντες την Κομμούνα. Για τον συγγραφέα και ποιητή Βίκτορα Ουγκώ μιλήσαμε ήδη σε προηγούμενες σελίδες. Αν και δεν υποστήριξε την Κομμούνα, συμπαθούσε τον αγώνα των Κομμουνάρων και μετά την ήττα έδωσε άσυλο σε μερικούς από αυτούς που κινδύνευαν να συλληφθούν. Κατηγορούσε τον Θιέρσο 181

για κοντόφθαλμη πολιτική. Ήταν από τους ένθερμους υποστηριχτές της παροχής αμνηστίας στα καταδικασμένα μέλη της Κομμούνας. Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Εμίλ Ζολά (Émile Zola), ήταν από τους πρώτους ρεπόρτερ που μπήκαν στο Παρίσι κατά τη διάρκεια της τελευταίας εβδομάδας και κατέγραψε όσα είδε. Μεταξύ αυτών έγραψε: Σε καιρούς πολιτισμένους, ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε ένα τόσο φοβερό έγκλημα σε μια μεγάλη πόλη… Οι άνδρες του Κεντρικού Δημαρχείου (Hotel de Ville) κατέκαψαν τα μνημεία και τα κτίρια, θέλοντας να πάρουν εκδίκηση από την επίθεση του τακτικού στρατού και κατόπιν έφυγαν σαν ληστές. ΟΙ πυρκαγιές του Παρισιού ξεπέρασαν κάθε όριο ανοχής του στρατού. Όσοι διέπραξαν αυτό το έγκλημα, πρέπει να τιμωρηθούν με τυφεκισμό. Ο Εμίλ Ζολά

Όμως, όταν οι μάχες τελείωσαν ο ίδιος δημοσιογράφος (ο Ζολά) έγραφε την 1η Ιουνίου: Τα στρατοδικεία εξακολουθούν να συνεδριάζουν και οι συνοπτικές καταδίκες και εκτελέσεις συνεχίζονται, αλλά – είναι αλήθεια - με πιο ήπιο ρυθμό. Οι ήχοι των πυροβολισμών ακούγονται ακόμα στην πένθιμη αυτή πόλη, σαν πραγματικός εφιάλτης… Το Παρίσι είναι άρρωστο από τις εκτελέσεις και φαίνεται ότι αυτοί σκοπεύουν να τους τουφεκίσουν όλους. Οι πολίτες δεν διαμαρτύρονται για τις εκτελέσεις των ηγετών της Κομμούνας, αλλά γιατί πιστεύουν ότι πολλοί από αυτούς που καταδικάστηκαν είναι αθώοι… Όταν οι ήχοι και των 182

τελευταίων τουφεκισμών σταματήσουν, θα πρέπει να καταβληθεί μεγάλη προσπάθεια για να θεραπευτούν τα εκατομμύρια των ανθρώπων που υποφέρουν από εφιάλτες… Ανάλογες τοποθετήσεις έκαναν και οι Γάλλοι συγγραφείς Ανατόλ Φρανς (Anatole France), Γεωργία Σάνδη (George Sand), Γκυστάβ Φλομπέρ (Gustave Flaubert) και άλλοι. *** Αλλά και πολλοί άλλοι σύγχρονοι ή μεταγενέστεροι της εποχής της Κομμούνας, έγραψαν τραγούδια, ποιήματα, μυθιστορήματα, θεατρικά ή κινηματογραφικά έργα. Ο Βικτόρ Ουγκώ

 Πάλι θα μας απασχολήσει ο Βικτόρ Ουγκώ, ο οποίος τον Ιούλιο 1871 έγραψε ένα ποίημα με τίτλο Σε ένα οδόφραγμα (Sur une barricade) αφιερωμένο σε ένα δωδεκάχρονο αγόρι μου οδηγήθηκε μαζί με άλλους αιχμαλώτους στο εκτελεστικό απόσπασμα του τακτικού στρατού. Το ποίημα αυτό είναι μέρος μιας συλλογής που εκδόθηκε ένα χρόνο αργότερα και είχε τίτλο Η φοβερή χρονιά (L' Année terrible).  Το μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας και εκδότης της εφημερίδας Le Cri du Peuple, Ζυλ Βαλέ (Jules Vallès(*)),έγραψε μια τριλογία με τίτλο: Jacques Vingtras, Το Παιδί, Ο Γλύπτης, Ο επαναστάτης, η οποία εκδόθηκε μετά το θάνατό του.

183

 Ο Εμίλ Ζολά έγραψε το μυθιστόρημα La Débâcle (Η Πανωλεθρία), με φόντο τα γεγονότα του Γαλλοπρωσικού πολέμου, της μάχης του Σεντάν και της Παρισινής Κομμούνας. Ο Αμερικανός συγγραφέας Γκάι Έντορ (Guy Endore, 1901-70), έγραψε το μυθιστόρημα Ο Λυκάνθρωπος του Παρισιού (The Werewolf of Paris), που διαδραματίζεται κατά την εποχή της Κομμούνας του Παρισιού και συσχετίζει την αγριότητα του λυκάνθρωπου με την αγριότητα της Αιματοβαμμένης Εβδομάδας. Ο Γάλλος συγγραφέας και σεναριογράφος Ζαν Βωτρέν (Jean Vautrin, 1933-2015) στο μυθιστόρημά του Η Φωνή του Λαού19, ασχολείται με την άνοδο και την πτώση της Κομμούνας. Ο Ουμπέρτο Έκο

 Ο μεγάλος Ιταλός φιλόσοφος και συγγραφέας Ουμπέρτο Έκο (Umberto Eco, 1932-2016), στο βιβλίο του Το Κοιμητήριο της Πράγας, αφιερώνει 16 κεφάλαια στην Παρισινή Κομμούνα.  Ο Αλεξάντερ Χι (Alexander Chee, 1967-) Αμερικανός συγγραφέας, ποιητής και δημοσιογράφος, στο βιβλίο του Η βασίλισσα της νύχτας, περιγράφει τη ζωή της (φανταστικής) τραγουδίστριας της όπερας Lilliet Berne η οποία κατά τη διάρκεια της πολιορκίας του Παρισιού, συναντάται με προσωπικότητες της εποχής, όπως η Ο τίτλος του μυθιστορήματος του Βωτρέν, είναι εμπνευσμένος από την ομότιτλη εφημερίδα της Κομμούνας Le Cri du Peuple, που εξέδιδε ο Ζυλ Βαλέ 19

184

 -

-

συγγραφέας Γεωργία Σάνδη και η αυτοκράτειρα Ευγενία Έχουν γραφτεί και παρουσιαστεί αρκετά θεατρικά έργα με θέμα την Κομμούνα, όπως: Η Ήττα (Nederlaget) του Νορβηγού συγγραφέα και ποιητή Νόρνταχλ Γκρίγκ (Nordahl Grieg, 1902-43). Η Ημέρα της Κομμούνας (Die Tage der Commune) του διάσημου Γερμανού θεατρικού συγγραφέα και ηθοποιού Μπέρτολτ Μπρέχτ (Bertolt Brecht, 18981956) και Η Άνοιξη ‘71 (Le Printemps ‘71) του Σοβιετικού θεατρικού συγγραφέα Άρθουρ Αντάμοφ (Arthur Adamov, 1908-70). Ο Μπέρτολτ Μπρεχτ

- Το θεατρικό συγκρότημα της Νέας Υόρκης The Civilians, παρουσίασε στις σαιζόν 2004-2008, το έργο Παρισινή Κομμούνα.

- Το θεατρικό συγκρότημα του Βερολίνου Showcase Beat le Mot, ανέβασε την παράσταση Παρίσι 1871, Καλημέρα Κομμούνα, που αποτελεί μέρος μιας τετραλογίας με θέμα τις αποτυχημένες επαναστάσεις.  Επίσης έχουν γραφτεί κινηματογραφικά σενάρια με το ίδιο θέμα, όπως:

185

- Το έργο-ποταμός διαρκείας 5.30’ ωρών με τίτλο La Commune, Paris 1871, του Αμερικανού σκηνοθέτη Πήτερ Γουότκινς (Peter Watkins, 1935-). Το έργο γυρίστηκε το 2000 στη Μονμάρτη και ο σκηνοθέτης αντί για ηθοποιούς, χρησιμοποίησε απλούς συνηθισμένους ανθρώπους, για να δώσει ντοκουμανταρίστικη χροιά στο φιλμ του.

- Το 1929, οι Σοβιετικοί Γκριγκόρι Κόνιτσεφ και Λεονίντ Τράουμπεργκ έγραψαν και σκηνοθέτησαν το φιλμ (του βωβού κινηματογράφου) Η Νέα Βαβυλώνα, με θέμα την Παρισινή Κομμούνα. Η μουσική ήταν του Ντμίτρι Σοστάκοβιτς. Αφίσα του έργου του Γουότκινς

 Ο Ιταλός μουσικοσυνθέτης Λουίτζι Νόνο (Luigi Nono, 192490), έγραψε την όπερα Λαμπρός ήλιος, γεμάτος αγάπη (Al gran sole carico d'amore), που είναι βασισμένη στην ιστορία της Παρισινής Κομμούνας.  Ο συνθέτης και τραγουδιστής Μαρσέλ Μουλουτζί (Marcel Mouloudji), έγραψε το άλμπουμ τραγουδιών Η Κομμούνα τραγουδά La Commune en chantant, Υπάρχουν ακόμα πολλά βιβλία, ποιήματα, θεατρικά και άλλα έργα, ακόμα και κόμικς, που αναφέρονται σ’ αυτή τη δραματική περίοδο της γαλλικής ιστορίας.

186

Σε ένα οδόφραγμα (Sur une barricade) (Η εικόνα είναι από το βιβλίο του Β. Ουγκώ: Οι Άθλιοι)

187

Ο4. Τα μετά την Κομμούνα 04.01. Μετά το τέλος της Κομμούνας Όταν πλέον και ο τελευταίος μαχητής της Κομμούνας είχε πλέον παραδοθεί, ο Θιέρσος έδωσε προθεσμία 48 ωρών για την παράδοση όσων ακόμα κατείχαν όπλα και κρύβονταν. Για όποιον συλλαμβανόταν μετά από αυτή την προθεσμία, κάποια σημάδια, όπως οι στρατιωτικές μπότες που φορούσε ή τα μαυρισμένα από μπαρούτι χέρια, ήταν αρκετά για να αποδοθεί αυθωρεί η ‘δικαιοσύνη’. Όσοι Παριζιάνοι δεν μιλούσαν τους τελευταίους μήνες, τώρα ξέσπασαν ζητώντας να ληφθούν ανελέητα μέτρα εναντίον εκείνων, που τους είχαν επιβάλει τον φόβο και τη σιωπή. Η εφημερίδα Figaro έγραψε: Τώρα είναι η μοναδική ευκαιρία για να θεραπευτεί το Παρίσι από την ηθική γάγγραινα, που έτρωγε τις σάρκες του τα τελευταία είκοσι χρόνια. Οι πολίτες του Παρισιού οφείλουν να υπακούν στους νόμους, όσο σκληροί κι αν είναι αυτοί. Σήμερα η επιείκεια ισοδυναμεί με παραφροσύνη. Οι νέες αρχές τις πόλης βρέθηκαν εμπρός σε ένα μαζικό κύμα οργής των πολιτών. Μόνο το πρώτο δεκαπενθήμερο του Ιουνίου, οι αρμόδιες υπηρεσίας έλαβαν πάνω από 350.000 καταγγελίες. Εκ των υστέρων αποδείχτηκε ότι πολλές από αυτές τις καταγγελίες είχαν γνωρίσματα αντιπαλότητας ή προσωπικής έχθρας ή αντεκδίκησης. {Κάτι παρόμοιο συνέβη μετά την απελευθέρωση της Γαλλίας το 1944}. Το χυμένο αίμα των άγριων ημερών της καταστολής της Κομμούνας, βρήκε διέξοδο στο ποτάμι της πόλης. Η εφημερίδα La Petite Presse, που είχε διωχθεί από την 188

Κομμούνα, έγραψε: Χθες, όποιος βρισκόταν στην γέφυρα κοντά στα ανάκτορα του Κεραμεικού, μπορούσε να δει μια μακριά λωρίδα αίματος που κυλούσε με το ρεύμα των νερών του Σηκουάνα. Τις πρώτες νύχτες ακούγονταν οι ήχοι αμαξιών που κουβαλούσαν πτώματα, έξω από τα τείχη της πόλης. Εκεί ήταν ήδη αναμμένες τεράστιες νεκρικές πυρές. Επί μέρες οι καπνοί και η απαίσια μυρωδιά της καμένης σάρκας σκέπασαν την πόλη. Αλλά και για όσους τυχερούς έφτασαν αιχμάλωτοι στα ‘κέντρα υποδοχής’ που είχαν ετοιμαστεί στους στάβλους των Βερσαλλιών ή στο κοντινό στρατόπεδο Satory, ο τρόμος δεν είχε τέλος. Αιχμάλωτοι των Βερσαλλιών

Οι κρατούμενοι, άντρες και γυναίκες, στοιβάχθηκαν σε θαλάμους, χωρίς αρκετά κρεβάτια, χωρίς επαρκή αερισμό, με ελάχιστη τροφή και νερό και ανύπαρκτη υγειονομική περίθαλψη. Πολλοί από αυτούς δεν άντεξαν και πέθαναν πριν την δίκη τους από πείνα, ασθένειες ή κακουχίες. Θα περάσουν πολλά ακόμα χρόνια για να ξαναζήσει η Ευρώπη παρόμοιας κλίμακας συνθήκες κράτησης (στα σοβιετικά γκουλάγκ ή στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί). Δεν φαινόταν να υπάρχει τέλος στον τρόμο. Στο εξωτερικό άρχισαν να ακούγονται φωνές διαμαρτυρίας και πικρά σχόλια. Σε αλλεπάλληλες διαδηλώσεις στο Λονδίνο 189

οι ομιλητές κατήγγειλαν την αναξιοπιστία του Θιέρσου και καυτηρίασαν τις εγκληματικές τακτικές των Βερσαλλιών. Οι Times έγραψαν: Οι νόμοι του πολέμου είναι χριστιανικοί και ήπιοι συγκρινόμενοι με τους απάνθρωπους νόμους της εκδίκησης, κάτω από τους οποίους ο στρατός των Βερσαλλιών πυροβολούσε, λόγχιζε και ξεκοίλιαζε άντρες, γυναίκες και παιδιά αιχμάλωτους, τις τελευταίες έξι μέρες. Απ’ όσο μπορούμε να ξέρουμε δεν υπήρξε ποτέ κάτι παρόμοιο στην Ιστορία. Παρόμοιες διαμαρτυρίες και δημοσιεύσεις έγιναν σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές πόλεις. Ακόμα και στη Γαλλία, ακούστηκαν φωνές διαμαρτυρίας για τις σφαγές. Πολλοί συμμερίζονταν την άποψη ότι οι ακραίοι των Βερσαλλιών, αποδείχθηκαν πιο βίαια από αυτούς της Κομμούνας. Στις 2 Ιουνίου η Paris Journal έγραψε: Ας μη σκοτώσουμε άλλους, ακόμα και επαναστάτες και δολοφόνους. Ας σταματήσουν οι φόνοι! *** Η λαϊκή εξέγερση της Κομμούνας τελείωσε με την ολοκληρωτική καταστολή της την εβδομάδα 21-28 Μαΐου 1871. Μετά το πρώτο δεκαπενθήμερο του Ιουνίου, η τακτική δικαιοσύνη αντικατέστησε τις αυθαίρετες ‘δίκες’ και τις μαζικές εκτελέσεις των μαχητών της Κομμούνας από τους στρατιώτες των Βερσαλλιών. Για τον σκοπό αυτό η κυβέρνηση θέσπισε την ίδρυση ‘συμβουλίων πολέμου’ με τετραετή θητεία. Παράλληλα συστάθηκαν είκοσι έξι στρατοδικεία, που εργάζονταν συνεχώς ως το 1875, για να διεκπεραιώσουν τις δίκες περίπου 40.000 κρατουμένων εθνοφρουρών, ηγετών και οπαδών της Κομμούνας. Η πρώτη δίκη στρατοδικείου, που διεξήχθη σε μια αίθουσα σχολής ιππασίας, άρχισε τον Αύγουστο με κατηγορούμενους 15 στελέχη και δυο μέλη της Κεντρικής Επιτροπής της 190

Κομμούνας. Από αυτούς, δυο θα καταδικαστούν σε θάνατο, αλλά μόνο ο Τεοφίλ Φερέ (Théophile Ferré) θα εκτελεστεί, παρά την παρέμβαση του σεβάσμιου Β. Ουγκώ να μην εκτελεστούν θανατικές ποινές. Μια από τις σημαντικές δίκες ήταν αυτή της Λουίζ Μισέλ (Louise Michel), η οποία εμφανίστηκε τον Δεκέμβριο στο στρατοδικείο φορώντας μαύρα, ως εκδήλωση πένθους για την πρόσφατη εκτέλεση του συντρόφου της Φερέ. Η Λουίζ εντυπωσίασε τους στρατοδίκες με το πείσμα και την ειλικρίνεια που τους αντιμετώπισε. Δεν έκανε καμιά προσπάθεια να υπερασπιστεί τον εαυτό της: Μαζική δίκη μελών της Κομμούνας

Ναι, έκαψα κι εγώ το Παρίσι γιατί ήθελα να εμποδίσω τους εισβολείς των Βερσαλλιών, με ένα φράγμα φωτιάς. Θέλω να εκτελεστώ όπως οι φίλοι και σύντροφοί μου. Αν με αφήσετε να ζήσω, δεν θα πάψω ούτε στιγμή να επιζητώ την εκδίκηση. Καταδικάστηκε σε εξορία στο νησί της Νέας Καληδονίας. Μετά τα στρατοδικεία, συστάθηκε επίσης επιτροπή που θα κρίνει και θα αποφασίζει για την τύχη των αιτήσεων απονομής χάριτος των καταδίκων της εξέγερσης. Η επιτροπή αυτή αποτελείται από 15 μέλη, στην πλειοψηφία

191

τους φιλομοναρχικούς βουλευτές, με πρόεδρο τον βουλευτή Λουί Μαρτέλ (Louis Martel). Τον Μάρτιο 1872 η Εθνοσυνέλευση ψήφισε νόμο με τον οποίο απαγορεύεται η συμμετοχή Γάλλων πολιτών στην Διεθνή (Ένωση Εργατών), την γνωστή ως Πρώτη Διεθνή. Τον ίδιο μήνα εγκρίθηκε η μεταφορά μελών και οπαδών της Κομμούνας, που καταδικάστηκαν σε εξορία ή καταναγκαστική εργασία στο νησί της Ν. Καληδονίας, στον Ειρηνικό Ωκεανό. Το πρώτο πλοίο με καταδίκους αναχώρησε από το λιμάνι της Βρέστης στις 3 Μαΐου 1872 και έφτασε στη Ν. Καληδονία στις 29 Σεπτεμβρίου. Τα επόμενα έξι χρόνια ακολούθησαν ακόμα είκοσι αποστολές, που μετέφεραν στο νησί πάνω από 3.800 εξόριστους. Η Μισέλ με στολή εθνοφρουρού

Από το 1872 και σχεδόν κάθε χρόνο, βουλευτές όλων σχεδόν των παρατάξεων πρότειναν στη Βουλή νομοσχέδια για τη χορήγηση αμνηστίας στους φυλακισμένους, εξόριστους και τους εκπατρισμένους. Κατά καιρούς ψηφίστηκαν μέτρα επιείκειας. Τελικά τον Ιούνιο 1880 με πρωτοβουλία του προέδρου της Βουλής Γαμπετά ψηφίστηκε η χορήγηση γενικής αμνηστίας με ψήφος 312 υπέρ και 136 κατά. Οι φυλακές άνοιξαν και οι εξόριστοι γύρισαν σύντομα στη χώρα. *** 192

Ο αντίκτυπος της Παρισινής Κομμούνας έφθασε και στην Ελλάδα. Όλες σχεδόν οι αθηναϊκές εφημερίδες της εποχής τάχθηκαν εχθρικά προς την Κομμούνα. Μόνο η εφημερίδα Μέλλον – από τα πρώτα σοσιαλιστικά έντυπα της χώρας - υπερασπίστηκε τις αρχές και τα πρόσωπα του ‘πρώτου προλεταριακού κράτους στον κόσμο’. Στις 11 Μαΐου, ο εκδότης της Δήμος Παπαθανασίου γράφει: Ναι, χαίρετε οι πρόμαχοι και οσονούπω μάρτυρες των αρχών εφ' ων μόνον δύναται να θεμελιωθή η αληθής, η ακράδαντος, η λαοσώτηρα ελευθερία… Αι αρχαί σας εισί προωρισμέναι να αναπλάσσουν τα έθνη και τους λαούς. Το Μέλλον συνέχισε - παρά τις επιθέσεις που δεχόταν - να υπερασπίζεται με μαχητική αρθρογραφία ως το τέλος την Κομμούνα Η εφημερίδα Μέλλον

Την Κομμούνα αποδοκίμασε και η Βουλή, στις 22 Μαΐου 1871. Ο βουλευτής Ζακύνθου Κωνσταντίνος Λομβάρδος ανέφερε στην ομιλία του: … Μικρά και αδύνατος η Ελλάς αλλ' υπέρ της ελευθερίας πάντοτε αγωνισθείσα και αγωνιζόμενη δεν ημπορεί παρά να υψώσει δυνατά την φωνήν της αγανακτήσεώς της εναντίον εκείνων οι οποίοι εν τη καταχρήσει του ονόματος της ελευθερίας, την ελευθερίαν εν Παρισίοις επολέμησαν… *** Κατά την διάρκεια της δράσης της Κομμούνας, αλλά και πολλές δεκαετίες αργότερα, δεκάδες ιστορικοί, πολιτικοί, συγγραφείς, ακτιβιστές και αναλυτές έγραψαν βιβλία και άρθρα υποστηρικτικά ή επικριτικά των πεπραγμένων του 193

ιστορικού αυτού πειράματος εγκαθίδρυσης ενός νέου πολιτεύματος, το οποίο χαρακτηρίστηκε - αναλόγως του συγγραφέα - ως: λαϊκό, λαϊκοδημοκρατικό, σοσιαλιστικό, επαναστατικό, κομμουνιστικό, αναρχικό, καταπιεστικό, μαρξιστικό, αυταρχικό κλπ. Από όλα αυτά θα μεταφέρουμε λίγα αποσπάσματα, που γράφτηκαν κατά καιρούς από τον Καρλ Μαρξ, ο οποίος έζησε με ένταση τα γεγονότα, για τα οποία ενημερωνόταν μέρα με τη μέρα. Άλλωστε γνώριζε, καθοδηγούσε και συμβούλευε πολλούς συντρόφους του, που πολεμούσαν στα οδοφράγματα. Αλλά και μετά την πτώση της Κομμούνας, γνώρισε αρκετούς άλλους από τους πρωταγωνιστές της. Στο βιβλίο του Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία, γράφει: Το Παρίσι, η έδρα της παλιάς κυβερνητικής ισχύος και ταυτόχρονα το κοινωνικό οχυρό της εργατικής τάξης στη Γαλλία, πήρε τ’ άρματα για να αποκρούσει την απόπειρα του Θιέρσου και τον Αγροτικών να αποκαταστήσουν και να διαιωνίσουν την παλιά κυβερνητική εξουσία που τους κληροδότησε η αυτοκρατορία. Το Παρίσι μπόρεσε να αντισταθεί μόνο και μόνο επειδή, εξ αιτίας της πολιορκίας, είχε απαλλαγεί από το στρατό και τον είχε αντικαταστήσει με μια Εθνοφρουρά, που ο κύριος όγκος της απαρτιζόταν από εργαζόμενους. Αυτό το γεγονός δεν είχε τώρα παρά να μετατραπεί σε θεσμό. Έτσι το πρώτο διάταγμα της Κομμούνας ήταν η κατάργηση το μόνιμου στρατού και η αντικατάστασή του από τον ένοπλο λαό… Ο Μαρξ που από νωρίς διέβλεπε ήττα της Κομμούνας, γράφει σε μια επιστολή του: Οι Παριζιάνοι κάμπτονται, είναι φανερό και από δικό τους λάθος, αλλά ένα λάθος που στο κάτω-κάτω οφείλεται στην υπερβολική τους τιμιότητα. Η Κ.Ε κι έπειτα η Κομμούνα άφησαν σ’ αυτό άθλιο

194

έκτρωμα, το Θιέρσο, το χρόνο να συγκεντρώσει τις εχθρικές δυνάμεις: 1. Γιατί από βλακεία δεν θέλησαν ν’ αρχίσουν τον εμφύλιο πόλεμο, λες και δεν τον είχε αρχίσει πρώτος ο Θιέρσος όταν πήγε ν’ αφοπλίσει το Παρίσι με τη βία, λες και η Εθνοσυνέλευση που κλήθηκε να αποφασίσει για πόλεμο ή ειρήνη με τους Πρώσους, δεν είχε κιόλας, κηρύξει τον πόλεμο στη Δημοκρατία! Και 2. Για να μην κατηγορηθούν ότι σφετερίσθηκαν την εξουσία έχασαν πολύτιμο χρόνο με τις εκλογές της Κομμούνας, της οποίας η οργάνωση κλπ. χρειάστηκε κι άλλο χρόνο, αντί να βαδίζουν προς τις Βερσαλλίες αμέσως μετά την ήττα της αντίδρασης στο Παρίσι. Καρλ Μαρξ: Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία

Εκτός από τα παραπάνω ο Μαρξ συνεχίζει να κάνει διάφορες παρατηρήσεις και κριτικές στα πεπραγμένα της Κομμούνας και να προσπαθεί να ερμηνεύσει τις αιτίες της ήττας της. Όμως δεν επικρίνει την Κομμούνα για την απόρριψη της επαναστατικής τρομοκρατίας, αν και αναφέρει ότι, πολύ αργά, όταν ήταν φανερό ότι είχε ηττηθεί, αποφάσισε να εκτελέσει ομήρους ως αντίποινα για τις μαζικές εκτελέσεις του στρατού των Βερσαλλιών.

195

Αντίθετα ο Λένιν επικρίνει την ηγεσία της Κομμούνας και της προσάπτει ότι αντί να εξοντώσει τους εχθρούς της, τους έδειξε «υπερβολική μεγαλοψυχία». Σε άρθρο του που δημοσιεύτηκε το 1908, γράφει: Το δεύτερο λάθος είναι η υπερβολική μεγαλοψυχία του προλεταριάτου. Αντί τα εξοντώσει τους εχθρούς του, προσπάθησε να επιδράσει ηθικά πάνω τους, περιφρόνησε τη σημασία των καθαρά πολεμικών ενεργειών στον εμφύλιο πόλεμο και αντί να στεφανώσει τη νίκη του στο Παρίσι με μια αποφασιστική επίθεση στις Βερσαλλίες, αργοπόρησε και έδωσε στην κυβέρνηση τον καιρό να συγκεντρώσει τις σκοτεινές δυνάμεις και να προετοιμαστεί για τη ματωμένη εβδομάδα του Μάη.

196

04.02. L’ Internationale, ο ύμνος της Διεθνούς Ένα μήνα μετά την ήττα της Παρισινής Κομμούνας, ο εργάτης, αναρχικός, επαναστάτης και μαχητής Εζέν Ποτιέ (Eugène Pottier(*)) έγραψε το ποίημα Η Διεθνής (L’ Internationale), το οποίο λίγο αργότερα μελοποιήθηκε από τον Βέλγο μουσικό Πιέρ Κρετιέν ντε Ζετέ (Pierre Chrétien De Geyter. Το τραγούδι αυτό έγινε ο επίσημος ύμνος

της Διεθνούς Ένωσης Εργατών, γνωστής ως Πρώτης Διεθνούς και έμελλε να γίνει και ο ύμνος του παγκόσμιου εργατικού κινήματος.

L’ Internationale

Συνόδευε και συνοδεύει ακόμα, τις συγκεντρώσεις, συνέδρια και κάθε είδους εκδηλώσεις όλων των αποχρώσεων της Αριστεράς. Έγινε επίσης και ο εθνικός ύμνος της Σοβιετικής Ένωσης από το 1922 ως το 1944. Η Διεθνής είναι ίσως, το πιο δημοφιλές και γνωστό παγκοσμίως τραγούδι, αφού έχει μεταφραστεί στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου. Το ποίημα του Ποτιέ άρχιζε με τους στίχους:

197

Debout ! les damnés de la terre !

Debout ! les forçats de la faim !

La raison tonne en son cratère, C’est l’éruption de la fin …………………..…. Στα ελληνικά το μετέφρασε για πρώτη φορά το 1909 ο ποιητής Ρήγας Γκόλφης και το δημοσίευσε στην εφημερίδα Εργάτης του Βόλου. Ήταν μια άτεχνη και συνεπώς άτυχη μετάφραση που δεν έγινε ιδιαίτερα γνωστή. Το 1915 ο νεαρός σοσιαλιστής Γιάννης Πικρός20 έκανε τη μετάφραση της Διεθνούς στα ελληνικά, που τελικά επικράτησε και τραγουδιέται ακόμα και σήμερα:

Εμπρός της Γης οι κολασμένοι της πείνας σκλάβοι εμπρός - εμπρός Το δίκιο από τον κρατήρα βγαίνει σα βροντή σαν κεραυνός. Φτάνουν πια της σκλαβιάς τα χρόνια όλοι εμείς οι ταπεινοί της Γης που ζούσαμε στην καταφρόνια θα γίνουμε το παν εμείς. Στον αγώνα ενωμένοι κι ας μη λείψει κανείς Ω! Να ‘τη, μας προσμένει στον κόσμο η Διεθνής. ………………………………….

Δεν είχε σχέση με τον γνωστό δημοσιογράφο και συγγραφέα Πέτρο Πικρό Η λέξη Πικρός στα ρωσικά είναι Γκόρκι και φαίνεται ότι τότε το Πικρός ήταν της μόδας στους διανοούμενους της Αριστεράς ως ψευδώνυμο.

20

198

04.03. Η Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία (1870-1942) Αμέσως μετά την ταπεινωτική ήττα των Γάλλων από τους Πρώσους στο Σεντάν και την αιχμαλωσία του αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ’, στο Παρίσι ξέσπασαν ταραχές που εξελίχθηκαν σε λαϊκή εξέγερση με αποτέλεσμα την κατάρρευση του καθεστώτος της Δεύτερης Αυτοκρατορίας. Στις 4 Σεπτεμβρίου 1870 ο νεαρός βουλευτής Λέων Γαμβέτας (Léon Gambetta) κήρυξε από το μπαλκόνι του Κεντρικού Δημαρχείου του Παρισιού (Ηôtel de ville) την ίδρυση της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας. Είδαμε (Κεφάλαιο 01.06.06, Η πολιορκία του Παρισιού), ότι στις εκλογές της 8ης Φεβρουαρίου 1871, επικράτησαν με 62% τα δυο μοναρχικά κόμματα, που εκπροσωπούσαν τους δυο διεκδικητές του γαλλικού θρόνου: - Ο Κόμης του Παρισιού, μέλος του οίκου της Ορλεάνης, εγγονός του βασιλιά ΛουδοβίκουΦιλίππου (1830-1848). Τον υποστήριζε το Κόμμα των Ορλεανιστών, που απέσπασε το 33,5% των ψήφων και 214 από τις 638 έδρες του Κοινοβουλίου.

- Ο Κόμης ντε Σαμπόρ (Comte de Chambord), εγγονός του Βουρβόνου βασιλιά Καρόλου Ι’ (1824-30). Ο κόμης ήταν άτεκνος και βαθιά συντηρητικός. Το υποστήριζε το Κόμμα των Νομιμοφρόνων, που πήρε το 28,5% και 182 έδρες. Τις υπόλοιπες ψήφους και έδρες απέσπασαν: - Οι Μετριοπαθείς Ρεπουμπλικανοί: 17,5% των ψήφων και 112 έδρες - Οι Φιλελεύθεροι: 11,4 % των ψήφων και 72 έδρες

199

- Οι Ριζοσπάστες Ρεπουμπλικανοί 6% και 38 έδρες και - Οι Βοναπαρτιστές (οπαδοί του έκπτωτου Ναπολέοντα Γ’) 3,1% και 20 έδρες. Μια εβδομάδα μετά τις εκλογές , η νέα Εθνοσυνέλευση εξέλεξε τον γνωστό πολιτικό Αδόλφο Θιέρσο (Adolphe Thiers(*)) του κόμματος των Μετριοπαθών Ρεπουμπλικανών, ως αρχηγό της εκτελεστικής εξουσίας της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας. Ο Θιέρσος ηγήθηκε της κυβέρνησης των Βερσαλλιών, η οποία κατέστειλε την Παρισινή Κομμούνα, αλλά – όπως είδαμε στα προηγούμενα κεφάλαια με βαρύτατο φόρο αίματος. Ζήτω η Δημοκρατία!

Στις 31 Αυγούστου ο Θιέρσος εξελέγη και τυπικά Πρόεδρος της Δημοκρατίας, τίτλο που κράτησε ως τον Μάιο 1873, οπότε τον αντικατέστησε ο (μοναρχικός) στρατάρχης Πατρίς ΜακΜαόν (Patrice de MacMahon(*)). Το 1875 ψηφίστηκε ένα νέο Σύνταγμα με πλειοψηφία μόλις μιας ψήφου. Με το Σύνταγμα αποκαταστάθηκαν οι πολιτικές ελευθερίες και προστατεύτηκαν τα δικαιώματα του πολίτη. Η εκπαίδευση έγινε υποχρεωτική, δωρεάν και λαϊκή, δηλαδή απαλλαγμένη από την επιρροή του κλήρου. Το 1877 νέες εκλογές έδωσαν κοινοβουλευτική πλειοψηφία στους Ρεπουμπλικανούς. Ο ΜακΜαόν ήταν ο τελευταίος φιλομοναρχικός πρόεδρος της Γαλλικής

200

Δημοκρατίας. Το 1879 αντικαταστάθηκε από τον Ρεπουμπλικανό Ζυλ Γκρεβύ (Jules Grévy). Το 1879 η κυβέρνηση επέστεψε από τις Βερσαλλίες στην έδρα της στο Παρίσι. Για να τονίσει τη δημοκρατική ταυτότητα του γαλλικού λαού, η κυβέρνηση πήρε μια σειρά μέτρων μεταξύ των οποίων: το πατριωτικό τραγούδι Η Μασσαλιώτιδα έγινε ο εθνικός ύμνος της χώρας και η 14η Ιουλίου ορίστηκε ως εθνική γιορτή (Η ημέρα της Βαστίλης). Σύμφωνα με το Σύνταγμα ο πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται για επταετή θητεία και με αρμοδιότητες: - Έχει το δικαίωμα να διαλύει την Εθνοσυνέλευση με την υποστήριξη της Γερουσίας. Ο Ρεϋμόν Πουανκαρέ (Raymond Poincaré) ήταν πρόεδρος της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας 1913-20, τα κρίσιμα έτη του Μεγάλου Πολέμου

- Έχει το δικαίωμα να διορίζει τη νέα κυβέρνηση - Παίζει κύριο ρόλο στις εξωτερικές υποθέσεις της χώρας. Η Γερουσία εκλέγεται για θητεία εννέα ετών από τους δημάρχους και κοινοτάρχες της χώρας. Αποκλήθηκε και Αγροτική Συνέλευση γιατί οι εκπρόσωποι των αγροτικών περιοχών αντιπροσωπεύονταν δυσανάλογα. Για το λόγο αυτό η Γερουσία ήταν άκρως συντηρητική και συχνά μπλοκάριζε προοδευτικά νομοσχέδια όπως τα γυναικεία ή τα εργατικά δικαιώματα.

201

Το Κοινοβούλιο είχε 600 έδρες με θητεία τεσσάρων ετών. Εκλογείς ήταν μόνο οι άνδρες ψηφοφόροι. Οι σημαντικότερες πολιτικές παρατάξεις ήταν: Οι Σοσιαλιστές: Ως παράταξη έγινε αξιόλογη μετά το 1890. Πολλά από τα μέλη της ήταν επαναστατικά και πιστά στις μαρξιστικές θεωρίες.

- Οι Μετριοπαθείς Ρεπουμπλικανοί: Τους στήριζαν οι συντηρητικοί πολίτες και η μεσαία τάξη. Η παράταξη σχημάτισε αυτοτελώς ή συμμετείχε στις περισσότερες κυβερνήσεις της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας.

- Οι Ριζοσπάστες: Για τα μέλη της παράταξης αυτής, λεγόταν περιπαικτικά ότι είχαν την καρδιά τους στα αριστερά, αλλά τα πορτοφόλια τους στα δεξιά. Ήταν φανατικοί αντικληρικοί.

- Οι Μοναρχικοί: Τα μέλη και οι οπαδοί ήταν φανατικά καθολικοί. Θεωρούσαν τους Ρεπουμπλικανούς ως διεφθαρμένους και αδύνατους. Ήταν χωρισμένοι σε Βοναπαρτιστές και τους παραδοσιακούς μοναρχικούς. Η Τρίτη Γαλλική Δημοκρατία πέρασε από πολιτικές και διεθνείς κρίσεις και τον Μεγάλο Πόλεμο (Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο) χωρίς μεγάλους κραδασμούς. Άντεξε μέχρι το 1942, όταν καταλύθηκε από τους Γερμανούς κατακτητές και η μαριονέτα τους, αποκαλούμενη «Γαλλική Δημοκρατία του Βισύ».

202

04.04.

Η Τετάρτη Γαλλική Δημοκρατία (1946-58)

Μετά την ήττα της ναζιστικής Γερμανίας και την απελευθέρωση της χώρας, σχηματίστηκε η Προσωρινή Κυβέρνηση της Τέταρτης Δημοκρατίας της Γαλλίας στην οποία συμμετείχαν όλα σχεδόν τα κόμματα, συμπεριλαμβανομένων των Σοσιαλιστών και Κομμουνιστών, υπό την προεδρία του στρατηγού Σαρλ ντε Γκώλ (Charles de Gaulle). Στις 13 Οκτωβρίου 1946 ψηφίστηκε το Τέταρτο δημοκρατικό Σύνταγμα της χώρας. Η περίοδος της Τέταρτης Δημοκρατίας αν και βραχύβια – έζησε μόλις δώδεκα χρόνια – ήταν εποχή σημαντικής οικονομικής ανάπτυξης και της ανασυγκρότησης των κοινωνικών θεσμών, του εμπορίου και της βιομηχανίας, μετά τις τρομακτικές καταστροφές του πολέμου. Στα επιτεύγματα των κυβερνήσεων αυτής της περιόδου είναι η πρόοδος των συνομιλιών για τη δημιουργία της Ενωμένης Ευρώπης, που άλλαξε βασικά τη ζωή των πολιτών της ηπείρου. Στο εσωτερικό θεσπίστηκαν η κοινωνική ασφάλιση, η προστασία των ανέργων, η σύνταξη των ηλικιωμένων και αναπήρων και η προστασία της υγείας των πολιτών με ένα αποτελεσματικό σύστημα δημόσιας υγείας. Όμως ο πόλεμος στην αποικία της Ινδοκίνας και η ήττα των γαλλικών δυνάμεων από τη μια και η μακροχρόνια κρίση στη Βόρεια Αφρική και ιδιαίτερα στην Αλγερία, οδήγησε το 1958 στη κατάρρευση της Τέταρτης Γαλλικής Δημοκρατίας και στην ίδρυση – μετά από δημοψήφισμα – της Πέμπτης Γαλλικής Δημοκρατίας.

203

04.05. Η Πέμπτη Γαλλική Δημοκρατία (1958 -….) Η δεκαετία του 1950 ήταν περίοδος ξεσπάσματος εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων στις αποικίες της Αφρικής και της Ασίας. Η δεύτερη – μετά τη Βρετανία – αποικιοκρατική δύναμη ήταν η Γαλλία. Και οι δύο χώρες υποχρεώθηκαν, τόσο από τα τοπικά κινήματα, όσο και από την πίεση της διεθνούς κοινής γνώμης να υποχωρήσουν σταδιακά και να παραχωρήσουν την αυτοδιάθεση σε μια σειρά χώρες, που βρήκαν την θέση τους στην παγκόσμια πολιτική σκηνή και στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Η Γαλλία υπέστη μια οδυνηρή ήττα στην Ινδοκίνα και αποχώρησε από την νοτιοανατολική Ασία, αφήνοντας στη θέση της τους Αμερικανούς, που αργότερα υπέστησαν κι αυτοί με τη σειρά τους ταπεινωτική ήττα στο Βιετνάμ. Αλλά το μεγάλο αγκάθι στο πλευρό της Γαλλίας ήταν η Αλγερία. Στη αποικία αυτή, που θεωρητικά ήταν τμήμα της γαλλικής επικράτειας, είχαν ριζώσει και ζούσαν εκατομμύρια Γάλλοι πολίτες, που θεωρούσαν την Αλγερία πατρίδα τους και τους ήταν αδιανόητο, ότι κάποια στιγμή οι ντόπιοι θα έπαιρναν την εξουσία και θα ίδρυαν το δικό τους ανεξάρτητο κράτος. Το Αλγερινό πρόβλημα ήταν οξύτατο και δίχασε την γαλλική κοινωνία και σταδιακά εξελίχθηκε σε πολιτική κρίση και οδήγησε σε κατάρρευση την ασθενή Τέταρτη Γαλλική Δημοκρατία. Όταν μια ομάδα Γάλλων στρατιωτικών επιχείρησε με πραξικόπημα να εμποδίσει την ανεξαρτησία της Αλγερίας, ο – σεβαστός από όλες σχεδόν τις παρατάξεις – στρατηγός Σαρλ Ντε Γκωλ (Charles de Gaulle) πρότεινε την διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την συνταγματική αναθεώρηση για την ενίσχυση των εξουσιών του 204

προέδρου της Δημοκρατίας. To δημοψήφισμα της 18ης Σεπτεμβρίου 1958 εγκρίθηκε από τον γαλλικό λαό με το συντριπτικό 79,2%. Φυσικά, πρώτος πρόεδρος της Πέμπτης Γαλλικής Δημοκρατίας εξελέγη ο Ντε Γκώλ, ο οποίος όμως – και παρά τις ελπίδες των Αλγερινών Γάλλων που τον ψήφισαν μαζικά, κατάφερε τα δρομολογήσει την ανεξαρτησία του Αλγερίου τον Ιούλιο 1962. Σύμφωνα με το νέο Σύνταγμα ο πρόεδρος της Δημοκρατίας εκλέγεται για επτά χρόνια (αργότερα η θητεία μειώθηκε σε πέντε) έχει αυξημένες αρμοδιότητες, ενώ υποβαθμίστηκε ο θεσμός του κοινοβουλίου και του πρωθυπουργού. Ο Σαρλ ντε Γκώλ

Τα ονόματα και οι θητείες όλων των προέδρων της Πέμπτης Γαλλικής Δημοκρατίας: 1959-1969: Σαρλ Ντε Γκώλ (Charles de Gaulle).

1969-1974: Ζορζ Πομπιντού (Georges Pompidou) 1974-1981: Ζισκάρ Ντ’ Εστέν ( Giscard d’Estaing) 1985-1995: Φρανσουά Μιτεράν (François Mitterrand) 1995-2007: Ζακ Σιράκ (Jacques Chirac) 2007-2012: Νικολά Σαρκοζί (Nicolas Sarkozy) 2012-2017: Φρανσουά Ολάντ (François Hollande) 2017-

: Εμμανουέλ Μακρόν (Emmanuel Macron)

205

05. Ε υ ρ ε τ ή ρ ι ο ονομάτων που στο κείμενο σημειώνονται με(*) Andrieu Jules: Ο Ζυλ Αντριέ (1838-1884) ήταν υπάλληλος της νομαρχίας, συγγραφέας (Ιστορία του Μεσαίωνα και Φιλοσοφία & Ηθική) και συνεργάτης της εφημερίδας της Πρώτης Διεθνούς, Εργατικό Βήμα. Μετά την ήττα της Κομμούνας, κατέφυγε στην Αγγλία. Έγραψε την Ιστορία της Κομμούνας 1871. (*)

(*)

Argyriades Paul: Από τους πρωτοπόρους Έλληνες σοσιαλιστές ο Παύλος Αργυριάδης γεννήθηκε το 1849 στην Καστοριά. Το 1870 πήγε στο Παρίσι για να σπουδάσει νομικά και εκεί ήρθε σε επαφή με τους επαναστατικούς κύκλους της εποχής. Ο Παύλος Αργυριάδης

Υπήρξε μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας του Παρισιού, αλλά γλίτωσε από το κύμα εκτελέσεων και διώξεων που ακολούθησαν την ήττα. Ως πολιτικός ακτιβιστής και δικηγόρος, έγινε γνωστός για την υπεράσπιση αναρχικών και σοσιαλιστών σε πολιτικές δίκες. Ακόμα διατηρούσε επαφές με τον ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα και με τον εκ των πρωτοπόρων του κινήματος, Σταύρο Καλλέργη. Πέθανε στο Παρίσι το 1901.

Babeuf Gracchus (Γράκχος Μπαμπέφ): Ο Φρανσουά-Νοέλ Μπαμπέφ, γνωστός ως Γράκχος Μπαμπέφ (1760-97), ήταν πολιτικός ακτιβιστής και δημοσιογράφος που έδρασε την εποχή της Γαλλικής (*)

206

Επανάστασης. Θεωρείται ως ο πρόδρομος του σοσιαλισμού, του κομμουνισμού και του αναρχισμού. Ο νεαρός Μπαμπέφ εργάστηκε - ως τις παραμονές της επανάστασης - ως τοπογράφος. Από τη θέση αυτή υπερασπιζόταν τα δικαιώματα των ευγενών και του κλήρου από απαιτήσεις των χωρικών. Όμως, αμέσως μετά το ξέσπασμα της επανάστασης, άλλαξε προσανατολισμό και – καθώς ήταν άριστος στον γραπτό λόγο – άρχισε να γράφει άρθρα με τα οποία ζητούσε την κατάργηση των προνομίων των φεουδαρχών. Λίγο αργότερα μετακινήθηκε στο Παρίσι. Εκεί, λίγες εβδομάδες μετά την εκτέλεση του Ροβεσπιέρου και το τέλος της Τρομοκρατίας, άρχισε να εκδίδει την δική του εφημερίδα με τίτλο Το Βήμα του Λαού (Le tribune du people). Ακόμα, αλλάζει το όνομά του σε Γράκχος για να τιμήσει τους Ρωμαίους μεταρρυθμιστές Γράκχους (Τιβέριο και Γάιο). Ο Μπαμπέφ

Στην αρθρογραφία του ο Μπαμπέφ υιοθετούσε τις ιδεολογικές θέσεις των Ιακωβίνων Ροβεσπιέρου, Σαιν Ζυστ και Κουτόν. Υποστήριζε με πάθος την κατάργηση της ιδιοκτησίας. Για τις απόψεις του αυτές διώχθηκε επανειλημμένα και φυλακίστηκε, από το ‘Διευθυντήριο’ που κυβερνούσε πλέον τη Γαλλία. Στην φυλακή γνωρίστηκε με τον Ιταλό επαναστάτη, και ουτοπιστή σοσιαλιστή Φίλιππο Μπουοναρότι (1761-1837) και αρκετούς άλλους. Μετά την αποφυλάκισή τους οι Μπαμπέφ και Μπουοναρότι, ίδρυσαν την γιακωβίνικη ‘Λέσχη του Πανθέου’ η οποία είχε ως επίσημο όργανό της το Βήμα του Λαού. Η οργάνωση αυτή αριθμούσε (αρχές 1796) περί τα 17.000 μέλη, τα οποία πραγματοποιούσαν θορυβώδεις συγκεντρώσεις, που τρόμαξαν το Διευθυντήριο και τους συντηρητικούς 207

πολίτες, ο οποίοι διέβλεπαν επιστροφή του ροβεσπιερισμού. Η κυβέρνηση διέλυσε βιαίως τη Λέσχη, αλλά ο Μπαμπέφ και οι σύντροφοί του προχώρησαν αμέσως στη ίδρυση μιας νέας, της Κοινωνίας των Ίσων (Societe des Egaux). {Για την Κοινωνία των Ίσων (θεωρείται η πρώτη σοσιαλιστική επαναστατική γαλλική οργάνωση) η δημοκρατία δίχως οικονομική ανατροπή ισοδυναμούσε με δουλεία, συνεπώς έπρεπε να εγκαθιδρυθεί κοινοκτημοσύνη, γενική υποχρέωση στην εργασία και πλήρης κοινωνική ισότητα. Η ιδεολογία του Μπαμπέφ (Babouvisme) εξέφραζε έναν πρωτότυπο αγροτικό σοσιαλισμό, που αντιστρατευόταν την βιομηχανία, το εμπόριο και τον αστισμό και στηριζόταν στην λιτότητα και την απλή ζωή. Ο Μπουοναρότι

Ο Μπαμπέφ έθετε ως σκοπό την άμεση επαναστατική κατάληψη της εξουσίας από τον λαό, την πλήρη κοινωνική αναδιοργάνωση και την ανακατανομή της ιδιοκτησίας}. Ακολούθησε και η διάλυση της Κοινωνίας των Ίσων και η απαγόρευση της έκδοσης του Βήματος του Λαού από το Διευθυντήριο. ‘Όμως ο πεισματάρης Μπαμπέφ εξέδωσε μερικά παράνομα τεύχη της. Στο τελευταίο (430ό) τεύχος επιτέθηκε σφοδρά στην τυραννία του Διευθυντηρίου. Ταυτόχρονα η παράνομη Κοινωνία των Ίσων εξέδωσε το Μανιφέστο των Ίσων - μοιράστηκε από χέρι σε χέρι – που έκανε σφοδρή επίθεση στην ατομική ιδιοκτησία και ζητούσε άμεση αγροτική μεταρρύθμιση. Το Διευθυντήριο δεν είχε άλλη λύση παρά την βίαιη προληπτική καταστολή της - διαφαινόμενης ως βέβαιης - εξέγερσης,

208

Ο Μπαμπέφ συνελήφθη στις 10 Μαΐου 1796, την παραμονή της προγραμματισμένης από την οργάνωση ένοπλης εξέγερσης. Μαζί του πιάστηκαν οι Ωγκυστέν Νταρτέ, ο Φίλιππος Μπουοναρότι και άλλα σαράντα μέλη της οργανωτικής επαναστατικής επιτροπής. Όλοι μεταφέρθηκαν στις φυλακές της πόλης Βαντόμ. Η εξέγερση επιχειρήθηκε τελικά στις 7 Σεπτεμβρίου από περίπου χίλιους ένοπλους που είχαν ως σχέδιο την απελευθέρωση των κρατουμένων και την κατάληψη της έδρας του Διευθυντηρίου. Το σχέδιο είχε προδοθεί και οι επαναστάτες βρέθηκαν αντιμέτωποι με το πυρ του στρατού, που άφησε περισσότερους από εκατό νεκρούς και τραυματίες. Η επιχείρηση η οποία θεωρείται «ως το τελευταίο επεισόδιο της Γαλλικής Επανάστασης», απέτυχε παταγωδώς. Συνελήφθησαν 800 περίπου άτομα, τα οποία δικάστηκαν από έκτακτα στρατοδικεία. Τριάντα εκτελέστηκαν, ενώ εκατοντάδες άλλοι καταδικάστηκαν σε πολυετείς φυλακίσεις και εξορία. Η δίκη των 47 κρατουμένων (εκ των οποίων οι 5 δικάζονταν ερήμην) που παραπέμφθηκαν στο Ανώτατο Δικαστήριο της Βαντόμ ξεκίνησε στις 20 Φεβρουαρίου 1797, με ένα κατηγορητήριο στηριγμένο κυρίως σε αναφορές χαφιέδων και σε κατασχεθέντα έγγραφα. Οι Μπουοναρότι και Μπαμπέφ πρόβαλαν από το εδώλιο τις ιδεολογικές τους θέσεις, ενώ ο Νταρτέ, έμεινε σιωπηλός σε όλη την διάρκεια της δίκης με εξαίρεση ένα μανιφέστο που διάβασε την πρώτη ημέρα. Στην διάρκεια της τρίμηνης δίκης, ο Μπαμπέφ προσπάθησε να προπαγανδίσει τις θέσεις του για κοινωνική δικαιοσύνη και την ανάγκη λαϊκής εξέγερσης, η οποία θα ερχόταν να ολοκληρώσει το έργο των ροβεσπιεριστών. Δήλωσε: Μόνο όταν μου κόψουν τα χέρια ή μου ξεριζώσουν την γλώσσα, θα πάψω να γράφω και να υπερασπίζομαι τους καταπιεσμένους… Ας με κτυπήσουν όπως νομίζουν, αφού ούτως ή άλλως δεν πρόκειται να πετύχουν τίποτε. Εγώ θα κοιμηθώ απλώς εν ειρήνη, αγκαλιασμένος αιώνια από την Αρετή.

209

Στις 26 Μαΐου 1797 οι Μπαμπέφ και Νταρτέ καταδικάστηκαν σε θάνατο στην λαιμητόμο, οι Μπουοναρότι και πέντε άλλοι σε εξορία στις γαλλικές αποικίες και οι υπόλοιποι 38 αθωώθηκαν. Οι δυο μελλοθάνατοι εκτελέστηκαν το επόμενο πρωί και τα καρατομημένα σώματά τους πετάχτηκαν σε έναν υπόνομο. Τον Οκτώβριο 1997, διακόσια χρόνια μετά την εκτέλεση του Μπαμπέφ, οργανώθηκε από θαυμαστές του, που είχαν ήδη ιδρύσει τον σύλλογο Φίλοι του Γράκχου Μπαμπέφ (Les Amis de Gracchus Babeuf), ένα διεθνές συνέδριο στην ιδιαίτερη πατρίδα του, το Σαιν Κουεντίν της Πικαρδίας. Στο συνέδριο συμμετείχαν ομιλητές από την Γαλλία, την Ρωσία, τις Η.Π.Α., την Βραζιλία και την Αγγλία, και γνωστοί πανεπιστημιακοί ιστορικοί. (*) Bakunin Mikhail: Ο Μιχαήλ Μπακούνιν (1841-1876) ήταν Ρώσος επαναστάτης, αναρχικός και ιδρυτής του αποκαλούμενου κολεκτιβιστικού αναρχισμού. Ο Μπακούνιν ομιλητής

Υποστήριζε την κατάργηση του κράτους και της ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής και οραματιζόταν τα μέσα αυτά να ανήκουν συλλογικά, να ελέγχονται και να διευθύνονται από τους ίδιους τους παραγωγούς. Ο Μπακούνιν θεωρείται από τις πιο σημαντικές προσωπικότητες του αναρχισμού και ένας από τους κύριους ιδρυτές της κοινωνικής αναρχικής παράδοσης. Απέκτησε ουσιαστική επιρροή μεταξύ των ριζοσπαστών στη Ρωσία και στη Ευρώπη του 19ου αιώνα}. (*)

Bergeret Jules: Ο Ζυλ Μπεργκερέ (1830-1905) ήταν μόνιμος υπαξιωματικός του τακτικού στρατού. Αργότερα προσχώρησε στη 210

Πρώτη Διεθνή και έγινε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και αξιωματικός της Εθνοφρουράς. Εξελέγη στο Συμβούλιο της Κομμούνας. Τάχθηκε υπέρ της άμεσης ρήξης με την κυβέρνηση των Βερσαλλιών. Τέθηκε για λίγο σε δυσμένεια μετά την αποτυχημένη πορεία προς τις Βερσαλλίες, αλλά αποκαταστάθηκε και ανέλαβε τη διοίκηση της φρουράς των ανακτόρων του Κεραμεικού. Όταν τα κυβερνητικά στρατεύματα πλησίαζαν, ο Μπεργκερέ διέταξε τον εμπρησμό των ανακτόρων. Διέφυγε στο εξωτερικό και δεν συνελήφθη. Καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο. (*)

Beslay Charles: Ο Σαρλ Μπεσλύ (1795-1878) ήταν το γηραιότερο μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας. Σπούδασε μηχανικός και ίδρυσε ένα εργοστάσιο παραγωγής ατμομηχανών, στο οποίο επιχείρησε να εφαρμόσει τις ιδέες του Προυντόν(*) σχετικά με τις σχέσεις κεφαλαίου και εργασίας. Συμμετείχε στις επαναστάσεις του 1830 και του 1848. Κατά την περίοδο της Δεύτερης Αυτοκρατορίας, ίδρυσε μια τράπεζα στην οποία επίσης θέλησε να εφαρμόσει προυντονικές αρχές, αλλά η τράπεζα πτώχευσε. Το 1866 έγινε μέλος της Πρώτης Διεθνούς. Στις 16 Μαρτίου 1871 εξελέγη στο Συμβούλιο της Κομμούνας και διορίστηκε διοικητής της Τράπεζας της Γαλλίας. Πέτυχε να μην πειραχτούν τα ταμειακά αποθέματα της τράπεζας από την Κομμούνα. Ίσως γι’ αυτό το λόγο, μετά την ήττα δεν διώχθηκε από την κυβέρνηση των Βερσαλλιών.

Billioray Alfred: Ο Αλφρέ Μπιγιορέ (1841-1877) ήταν ζωγράφος. Κατά την πολιορκία του Παρισιού από τους Γάλλους εντάχθηκε στην Εθνοφρουρά. Χρημάτισε για δυο μόνο μέρες (8-10 Μαΐου 1871) επίτροπος Πολέμου. Συνελήφθη από το στρατό και καταδικάστηκε σε εξορία στη Νέα Καληδονία. Αρρώστησε και πέθανε εκεί σε ηλικία μόλις 36 χρονών. (*)

Bismarck, Otto von: Ο Ότο φον Μπίσμαρκ είναι μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας, ο πρωτεργάτης της ενοποίησης της Γερμανίας. Υπηρέτησε την Πρωσία (*)

211

από τη θέση του καγκελάριου από το 1852 ως τη 1871 και αμέσως μετά, πάλι ως καγκελάριος της ενιαίας Γερμανίας, ως το 1890. Έμεινε στην ιστορία με το προσωνύμιο Ο Σιδηρούς Καγκελάριος. Ο καγκελάριος έδειξε ότι ο στόχος του από την αρχή ήταν ένα ενιαίο γερμανικό κράτος με την Πρωσία σε πρωταγωνιστικό ρόλο. Το 1864 επιτέθηκε στη Δανία και απέσπασε τις γερμανόφωνες επαρχίες της. Σε δυο χρόνια προκάλεσε πόλεμο επτά εβδομάδων με την Αυστρία και την κέρδισε τον αγώνα για την πρωτοκαθεδρία των γερμανικών κρατών. Κέρδισε το Ανόβερο, την Έσση και την Φρανκφούρτη και έθεσε υπό την κηδεμονία της τη Βορειογερμανική Ομοσπονδία. Τα κράτη της νότιας Γερμανίας, με ισχυρότερο τη Βαυαρία, υπέγραψαν συνθήκες συμμαχίας με την Πρωσία. Ήταν σαφές ότι τα γερμανικά κράτη και κρατίδια βάδιζαν πλέον στο δρόμο της ενοποίησής τους. Ο Μπίσμαρκ

Οι στρατιωτικές επιτυχίες και η ισχυροποίηση των Πρωσίας, ανησύχησαν τη Γαλλία του Ναπολέοντα Γ’. Και όπως είδαμε, τον Ιούλιο 1870 ξέσπασε ο γαλλοπρωσικός πόλεμος. Οι Πρώσοι νίκησαν εύκολα τους απροετοίμαστους Γάλλους και το Παρίσι έπεσε στα χέρια του εχθρού τον Ιανουάριο 1871. Στις 18 του ίδιου μήνα, στην Αίθουσα των Κατόπτρων του ανακτόρου των Βερσαλλιών, ο Γουλιέλμος Α’, ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας της ενιαίας Γερμανικής Αυτοκρατορίας, γνωστής και ως Δεύτερο Ράιχ. (*)

Blanqui Louis: Ο Λουί Μπλανκί (1805-1881) ήταν επαναστάτης, ηρωική προσωπικότητα του Σοσιαλισμού του 19ου αιώνα. Υπήρξε ο εμπνευστής της επαναστατικής θεωρίας {Μπλανκισμός (Blanquisme)}, η οποία εστιαζόταν στην αιφνιδιαστική ένοπλη κατάληψη της εξουσίας από έναν μικρό κύκλο καλά εκπαιδευμένων επαναστατών.

212

Καταδικάστηκε κατ’ επανάληψη σε θάνατο και πέρασε το μισό σχεδόν της ζωής του (συνολικά 36 από τα 76 χρόνια της ζωής του) στις φυλακές. Σε ηλικία μόλις 19 ετών προσχώρησε στην επαναστατική οργάνωση των Καρμπονάρων. Συμμετείχε στις εξεγέρσεις του παρισινού λαού κατά του βασιλιά Καρόλου το 1827 και το 1830. Κατά την βασιλεία του Λουδοβίκου-Φιλίππου διώχθηκε και φυλακίστηκε πέντε φορές. Σε μια αποτυχημένη εξέγερση ο Μπλανκί συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά η ποινή μετατράπηκε σε ισόβια. Συμμετείχε στην επανάσταση του 1848 που είχε ως αποτέλεσμα την ανατροπή της μοναρχίας. Ίδρυσε την επαναστατική οργάνωση Κεντρική Δημοκρατική Εταιρεία (Societe Republicaine Centrale), με την οποία ζητούσε τα κεφάλια «τουλάχιστον 300.000 στελεχών της κοινωνίας του οργανωμένου κανιβαλισμού» ως προϋπόθεση για ν’ ανοίξει ο δρόμος προς την πραγματική ελευθερία και διακήρυσσε ότι: η χειρότερη σκλαβιά είναι η πείνα. Ο Μπλανκί

Την εποχή εκείνη ο Μπλανκί συστηματοποίησε τη θεωρία του για τον επαναστατικό σοσιαλισμό με σταδιακή μετάβαση των κοινωνιών από την καπιταλιστική οικονομία σε μία κομμουνιστική, έπειτα από βίαιη επανάσταση, στην οποία μία ελίτ επαναστατών θα καταλάμβανε την πολιτική εξουσία και θα κοινωνικοποιούσε τα μέσα παραγωγής. Ο Μπλανκί ήταν φανατικός πολέμιος της Εκκλησίας και θερμός υπέρμαχος της Παιδείας: Δύο στρατοί είναι παρόντες, ο στρατός του Κακού και ο στρατός του Καλού. Ο στρατός του Κακού 40.000 ιερείς, ο στρατός του Καλού 40.000 δάσκαλοι. Το φθινόπωρο του 1870, κατά τη διάρκεια των ταραχών που ακολούθησαν την ήττα της Γαλλίας, ο Μπλανκί καταδικάστηκε ακόμα 213

μια φορά σε θάνατο (ερήμην). Αλλά στις 17 Μαρτίου 1871 συνελήφθη και φυλακίστηκε από την κυβέρνηση Θιέρσου. Μετά από δέκα ημέρες, το νεοεκλεγέν Συμβούλιο της Κομμούνας, ψήφισε ως πρόεδρό του τον Μπλανκί και πρότεινε στην κυβέρνηση να τον ανταλλάξει με ομήρους των κομμουνάρων. Όμως ο Θιέρσος αρνήθηκε. Μετά την ήττα της Κομμούνας ο Μπλανκί καταδικάστηκε σε πολυετή φυλάκιση ως ηθικός αυτουργός της εξέγερσης, αν και βρισκόταν στη φυλακή καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της Κομμούνας . Το 1879 αποφυλακίστηκε και το ίδιο έτος εξελέγη βουλευτής του Μπορντό. Πέθανε το 1881. Στην κηδεία του ήρθαν περισσότεροι από 100.000 κυρίως εργάτες και οπαδοί του με κόκκινες σημαίες και μαντίλια. Τον επικήδειο λόγο εκφώνησε η επαναστάτρια, αναρχική και επιφανές στέλεχος της Παρισινής Κομμούνας Λουϊζ Μισέλ(*). Ο Πωλ Μπρυνέλ

Brunel Paul: Ο Πωλ Μπρυνέλ (18301904) ήταν ανθυπολοχαγός του τακτικού στρατού. Μετά την ήττα της Γαλλίας από την Πρωσία, πέρασε στην πλευρά των οπαδών του Μπλανκί και συμμετείχε στις διαδηλώσεις του Παρισιού. Εξελέγη μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας Στις 24 Μαΐου ήταν μεταξύ εκείνων που κατέλαβαν το δημαρχείο του Πρώτου Διαμερίσματος (arrondissement) του Παρισιού. Την ίδια μέρα ονομάστηκε στρατηγός της Κομμούνας. Ο Μπρυνέλ ευθύνεται για την καταστροφική πυρκαγιά του Κεντρικού Δημαρχείου του Παρισιού, που ήταν ως τότε το αρχηγείο της Κομμούνας. Εκάψε και άλλα κτίρια, ακόμα και κατοικίες και για το λόγο αυτό του έμεινε το παρατσούκλι: Μπρυνέλ ο εμπρηστής. Κατά τις μάχες της τελευταίας εβδομάδας (semaine sanglante), τραυματίστηκε, αλλά κατάφερε να διαφύγει στην Αγγλία. (*)

214

Clemenceau Georges: Ο πολιτικός, συγγραφέας, και εκδότης Ζωρζ Κλεμανσώ, (1841-1929) γνωστός με το παρατσούκλι Ο Τίγρης για τη μαχητικότητά του υπήρξε από τις επιφανέστερες προσωπικότητες της Γαλλίας και χρημάτισε δυο φορές πρωθυπουργός. Το 1870 εκλέχθηκε δήμαρχος Μονμάρτης, αλλά στις εκλογές της 26 ης Μαρτίου 1871 απέτυχε να εκλεγεί στο Συμβούλιο της Κομμούνας. Το 1876 εκλέχθηκε βουλευτής της αριστεράς του ριζοσπαστικού κόμματος και αγωνίστηκε για την αμνήστευση των οπαδών της Κομμούνας. Εξέδωσε την εφημερίδα Αυγή (L’ Aurore) από την οποία προπαγάνδιζε τις θέσεις του, όπως κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, διαχωρισμό κράτους-εκκλησίας και φιλελεύθερη εξωτερική πολιτική. Κράτησε αποφασιστική στάση στην υπόθεση Ντρευφούς και δημοσίευσε στην Αυγή την περίφημη ανοικτή επιστολή του Ζολά με τίτλο Κατηγορώ! (*)

Ο Κλεμανσώ

Το 1906 αναλαμβάνει το υπουργείο Εξωτερικών και την ίδια χρονιά ορκίζεται πρωθυπουργός ως το 1909. Όταν το 1914 ξέσπασε ο πόλεμος επέκρινε εκείνους που ζητούσαν ειρήνη με κάθε θυσία. Το Νοέμβριο του 1917, ανέλαβε πάλι πρωθυπουργός. Κράτησε παράλληλα και το υπουργείο Πολέμου και ανασυγκρότησε το στράτευμα. Παρά τα 76 χρόνια του επισκεπτόταν συχνά το μέτωπο και εκφωνούσε λόγους που εμψύχωναν τους φαντάρους των χαρακωμάτων. Η συμβολή του στη τελική νίκη θεωρείται αποφασιστική και ονομάστηκε Ο πατέρας της νίκης. Υποστήριξε με πάθος τις βαρύτατες ταπεινωτικές κυρώσεις κατά της ηττημένης Γερμανίας. Υπήρξε θερμός φίλος του Έλληνα πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου.

215

Clément Jean Baptiste: Ο Ζαν Μπατίστ Κλεμάν (1836-1903) ήταν συνθέτης και τραγουδιστής. Υπήρξε δραστήριο μέλος του Γαλλικού Επαναστατικού Σοσιαλιστικού Κόμματος Εργαζομένων. Αντιτάχθηκε στον Ναπολέοντα Γ’ και φυλακίστηκε. Στρατεύτηκε στην Εθνοφρουρά και αργότερα εξελέγη μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας και συμμετείχε στην επιτροπή Παιδείας. Διαμαρτυρήθηκε για το κλείσιμο εφημερίδων από τη Κομμούνα. Πολέμησε στα οδοφράγματα και έγραψε το τραγούδι Semaine Sanglante. Διέφυγε τη σύλληψη και πήγε στο Βέλγιο και την Αγγλία. Το στρατοδικείο τον καταδίκασε ερήμην σε θάνατο. (*)

Ο Ζαν Μπατίστ Κλεμάν

Επέστρεψε στο Παρίσι μετά τη χορήγηση γενικής αμνηστίας. Το γνωστότερό του τραγούδι είναι το Le Temps des cerises (Ο καιρός των κερασιών). Ο φάκελός του στα αρχεία της Αστυνομικής διεύθυνσης έχει πάχος περίπου 30 εκατοστά. (*)

Cluseret Gustave: Ο Γκυστάβ Κλυζερέ (1823-1900) ήταν στρατιωτικός με συμμετοχή στους πολέμους της Αλγερίας και της Κριμαίας. Υπηρέτησε ως στρατηγός των Βορείων στον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Επέστρεψε στη Γαλλία και έγινε μέλος της Διεθνούς. Ως στρατιωτικός διοικητής της Εθνοφρουράς με το βαθμό του στρατηγού, ανέλαβε για λίγες μέρες επίτροπος Πολέμου της Κομμούνας. Στις αρχές Μαΐου συνελήφθη από την Επιτροπής Κοινώς Σωτηρίας και δικάστηκε ως εχθρός του Λαού και της Κομμούνας. Μετά την ήττα, κατέφυγε στην Ελβετία.

216

Courbet Gustave: Ο Γκυστάβ Κουρμπέ (1819-1877), θεωρείται από τους σημαντικότερους ζωγράφους του 19ου αιώνα και από τους πρωτεργάτες του Ρεαλισμού. Από νέος είχε στραφεί κατά της μοναρχίας και σταδιακά προσχώρησε στις αναρχικές ιδέες του Προυντόν. Μάλιστα φιλοτέχνησε ένα πίνακα με τον Προυντόν και την οικογένειά του. Την εποχή της Κομμούνας του Παρισιού, ο Κουρμπέ εξελέγη μέλος της και έγραψε γι’ αυτό το γεγονός: Είμαι μαγεμένος. Το Παρίσι είναι ένας πραγματικός παράδεισος. καμία αστυνομία, καμία βία, καμία αμφισβήτηση, καμία υπερβολή. Το Παρίσι κινείται ομαλά με τις δικές του δυνάμεις. Ας προσπαθήσουμε να είμαστε πάντα έτσι. (*)

Ο Κουρμπέ

Ο Κουρμπέ ήταν αντίθετος με τις εκτελέσεις ομήρων από την Κομμούνα. Τον Απρίλιο πρότεινε την κατεδάφιση της στήλης της πλατείας Βαντόμ, που στην κορυφή της βρισκόταν ο ανδριάντας του Μ. Ναπολέοντα. Τον Απρίλιο 1871 η στήλη κατεδαφίστηκε. Μετά την πτώση της Κομμούνας ο Κουρμπέ κατηγορήθηκε ως ηθικός αυτουργός και καταδικάστηκε να καταβάλει το κόστος της επανόρθωσης, δηλαδή το ποσό των 323.000 φράγκων. Επειδή ο καλλιτέχνης δεν είχε την δυνατότητα να πληρώσει αυτό το υπέρογκο ποσό, διέφυγε στη Ελβετία, όπου και πέθανε. (*)

Crémieux Gaston: Ο Γκαστόν Κρεμιέ (1836-71), ηγήθηκε της Κομμούνας της Μασσαλίας. Μετά την ήττα, συνελήφθη, δικάστηκε και

217

καταδικάστηκε σε θάνατο. Κατά την διάρκεια των επτά μηνών που έμεινε ως μελλοθάνατος στη φυλακή, έγραψε ένα θεατρικό έργο για τον Ροβεσπιέρο, μερικά ποιήματα και αναμνήσεις της φυλακής. Εκτελέστηκε με τυφεκισμό στις 30 Νοεμβρίου 1871 σε ηλικία μόλις 35 ετών. (*)

Delescluze Charles: Ο δικηγόρος και δημοσιογράφος Σαρλ Ντελεσκλούζ (1809-71) ήταν σημαίνον μέλος της Κομμούνας. Για τη μαχητική σου αρθρογραφία διώχθηκε, φυλακίστηκε και εξορίστηκε επανειλημμένως. Εξελέγη μέλος της Επιτροπής της Κομμούνας, μέλος της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας και στις 11 Μαΐου επίτροπος Πολέμου. Ο Ντελεσκλούζ

Την 25η Μαΐου, όταν τα πάντα είχαν χαθεί πήγε σε ένα οδόφραγμα, σκαρφάλωσε στην άοπλος στην κορυφή και άφησε να τον γαζώσουν οι σφαίρες του στρατού των Βερσαλλιών. Θάφτηκε κρυφά σε κοινό τάφο του νεκροταφείου της Μονμάρτης. Θεωρήθηκε φυγόδικος και αν και νεκρός, καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο.

Dmitrieff Elisabeth: Η Ελισάβετ Ντμίτριεφ (1850-1918) ήταν Ρωσίδα (πραγματικό όνομα Elizabeta Luknichna), φεμινίστρια και αναρχική. Ήταν ιδρυτικό μέλος του ρωσικού τμήματος της Πρώτης Διεθνούς και φίλη και συνεργάτιδα του Καρλ Μαρξ. Μετά την ανακήρυξη της Κομμούνας η Ελισάβετ πήγε στο Παρίσι. Εκεί, μαζί με την Nathalie Lemel(*), ίδρυσαν την οργάνωση Ένωση Γυναικών. Συνέβαλε στην έκδοση της σοσιαλιστικής εφημερίδας Η Υπόθεση του (*)

218

Λαού (La Cause du peuple). Την τελευταία εβδομάδα της Κομμούνας πολέμησε στα οδοφράγματα και μετά την ήττα διέφυγε στη Ρωσία. (*)

Dombrowski Jaroslav: Ο Πολωνός ευγενής και στρατιωτικός Γιαροσλάβ Ντομπρόφσκι, ήταν αξιωματικός του ρωσικού στρατού, αγωνιστής και ηγετικό στέλεχος της πολωνικής εξέγερσης κατά των Ρώσων. Του 1863. Μετά την αποτυχία της εξέγερσης κατέφυγε στη Γαλλία, όπως και συμπατριώτης του Βαλερύ Βρομπλέφσκι (Walery Wroblewski(*)) και αρκετοί άλλοι Πολωνοί αξιωματικοί. Εξελέγη μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας του Παρισιού και στις 5 Μαΐου 1871, ανέλαβε στρατιωτικός διοικητής της Εθνοφρουράς. Όταν τα στρατεύματα των Βερσαλλιών εισέβαλαν στο Παρίσι την 21η Μαΐου, κάποιοι κατηγόρησαν τον στρατηγό ότι δέχτηκε να παραδώσει την πόλη έναντι ενός εκατομμυρίου φράγκων. Η Πολωνία τιμά τον Ντομπρόφσκι

Οι φήμες αυτές σταμάτησαν απότομα όταν – δυο μέρες αργότερα – ο Πολωνός στρατηγός έχασε τη ζωή του από τραύματα που δέχτηκε πολεμώντας σε ένα οδόφραγμα της πόλης. Οι τελευταίες του λέξεις ήταν: Ακόμα λένε ότι είμαι προδότης; Στην κηδεία του οι εθνοφρουροί τον τίμησαν παρουσιάζοντας όπλα, με ασυνήθιστη γι’ αυτούς πειθαρχία. (*)

Eudes Émile: Ο Εμίλ Εντέ (1843-88) ήταν σοσιαλιστής, επαναστάτης και μέλος της Παρισινής Κομμούνας. Σπούδασε ιατρική και ειδικεύτηκε στη φαρμακολογία. Ήταν σφόδρα αντιμοναρχικός, ελευθερομασόνος και συνδεδεμένος με την αντικληρική κίνηση. Έγινε οπαδός του Λουί Μπλανκί. Για τη δράση καταδικάστηκε σε θάνατο, 219

αλλά πριν την εκτέλεσή του, ο Ναπολέων έχασε τον πόλεμο με τους Πρώσους και ο Εντέ αφέθηκε ελεύθερος αμέσως μετά την ανακήρυξη της Τρίτης Δημοκρατίας τον Σεπτέμβριο του 1870. Αμέσως μετά εντάχθηκε στην Εθνοφρουρά και εξελέγη στην Κεντρική Επιτροπή της με το βαθμό του στρατηγού και λίγες εβδομάδες αργότερα στην Εκτελεστική Επιτροπή της Κομμούνας. Μετά τη αποτυχημένη επίθεση της Εθνοφρουράς κατά των Βερσαλλιών, ψήφισε την θέσπιση της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας και έγινε μέλος της. Πολέμησε την τελευταία εβδομάδα της Κομμούνας και διέφυγε στην Ελβετία για να αποφύγει τη σύλληψη. Καταδικάστηκε από στρατοδικείο σε ερήμην σε θάνατο. Επέστρεψε στη Γαλλία μετά τη χορήγηση αμνηστίας. Ο Εμίλ Εντέ

Ferré Théophile: Λίγα πράγματα ξέρουμε για τη ζωή του Τεοφίλ Φερέ (1845-71), ενός Μπέρια του 19ου αιώνα. Ήταν οπαδός του Μπλανκί και τον Ιούλιο 1870, συμμετείχε σε συνομωσία για τη δολοφονία του Ναπολέοντα. Συνελήφθη, αλλά δεν δικάστηκε, γιατί δεν υπήρχαν επαρκή στοιχεία. Στις 20 Απριλίου 1871, θεσπίστηκε η Επιτροπή Κοινής Σωτηρίας (Le comité de Salut public ), ένα όργανο αυξημένων αρμοδιοτήτων για την αναζήτηση και εξόντωση των εχθρών της Κομμούνας. Ο Φερρέ υπεύθυνος του σώματος της Επαναστατικής Αστυνομίας, διορίστηκε και εισαγγελέας της Κομμούνας. Από τις αρχές Απριλίου είχαν συλληφθεί και κρατηθεί ως όμηροι εκατοντάδες επιφανείς Γάλλοι, μεταξύ των οποίων και αρχιεπίσκοπος του Παρισιού Ζωρζ Νταρμπουά (Georges Darboy). Η Κομμούνα πρότεινε στην κυβέρνηση των Βερσαλλιών να δεχτεί την ανταλλαγή του Νταρμπουά και άλλων (*)

ομήρων με τον κρατούμενο (από τις 17 Μαρτίου) Λουί Μπλανκί(*). Ο 220

Θιέρσος απέρριψε την πρόταση. Όταν τα κυβερνητικά στρατεύματα εισέβαλαν στο Παρίσι και η αντίσταση των κομμουνάρων κατέρρεε, ο Φερρέ διέταξε την εκτέλεση του Αρχιεπισκόπου και πέντε άλλων ομήρων. Οι υπερασπιστές του Φερέ δικαιολόγησαν τις μαζικές εκτελέσεις ομήρων που πραγματοποίησε τις τελευταίες ημέρες της Κομμούνας, ως αντίποινα για τις αντίστοιχες ωμότητες του κυβερνητικού στρατού. Ο Φερέ συνελήφθη από το στρατό και τον Αύγουστο δικάστηκε από στρατοδικείο και στις 28 Νοεμβρίου 1871 εκτελέστηκε με τυφεκισμό. Μαζί του στήθηκε στο απόσπασμα και ο πρώην επίτροπος Πολέμου της Κομμούνας Λουί Ροσσέλ (Louis Rossel(*)), και ένας ακόμα κατάδικος, ονόματι Μπουρζουά (Bourgeois) για τον οποίο δεν έχουμε άλλα στοιχεία. Ο Τεοφίλ Φερέ

Η σύντροφος και συναγωνίστριά του Λουίζ Μισέλ(*), αφιέρωσε στον Φερέ ένα ποίημά της με τίτλο το Κόκκινο Γαρύφαλλο.

Flourens Gustave: Ο Γκυστάβ Φλουράνς (1838-71) ήταν ανήσυχο πνεύμα, ένας επαναστάτης τυχοδιώκτης της εποχής του. Πολύ νέος επισκέφτηκε την Κωνσταντινούπολη και την Αθήνα. Έλαβε μέρος στην Επανάσταση της Κρήτης (1866-68) και ως μέλος του Επαναστατικού Συμβουλίου του νησιού, ανέλαβε να το αντιπροσωπεύσει στην Αθήνα. Προσπάθησε να πείσει τον Ουγκώ να πάρει υποστηρικτική θέση στο κρητικό ζήτημα. Στην Ιταλία έγραψε ένα πύρινο άρθρο σε τοπική εφημερίδα, που του κόστισε βραχυχρόνια φυλάκιση. Επέστρεψε στο Παρίσι, χαρακτήρισε τον εαυτό του «κόκκινο ρεπουμπλικάνο» και παρ’ ολίγο να χάσει την ζωή του σε μια (*)

221

μονομαχία. Αντιτάχθηκε στον Ναπολέοντα, αλλά μετά την πτώση του, οργάνωσε διαδήλωση στο Παρίσι κατά της Προσωρινής Κυβέρνησης, πράγμα που είχε ως συνέπεια νέα φυλάκιση. Εκλέχτηκε μέλος της Κομμούνας, ήταν από τα δραστήρια μέλη της και του απονεμήθηκε ο τίτλος του στρατηγού. Στις 3 Απριλίου 1871 συμμετείχε στην επίθεση της Εθνοφρουράς κατά του στρατού, αλλά συνελήφθη και δολοφονήθηκε από ένα λοχαγό των Βερσαλλιών.

Frankel Léo: Ο Λεό Φρανκέλ ήταν Εβραίος ουγγρικής καταγωγής εργάτης μεταλλουργίας και μαρξιστής. Στο Παρίσι εργάστηκε για να προσχωρήσουν στη Διεθνή ξένοι εργάτες κυρίως Γερμανοί και Ούγγροι. (*)

Ο Λεό Φρανκέλ

Εξελέγη μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας και ως επίτροπος Εργασίας αγωνίστηκε κατά του στρατού των Βερσαλλιών. Κατέφυγε στη Ελβετία για να αποφύγει τη θανατική καταδίκη. Αργότερα εξελέγη μέλος της ηγεσίας της (Πρώτης) Διεθνούς.

Jaclard Anne: Η Αν Ζακλάρ (1843-87) ήταν το γαλλικό όνομα της Ρωσίδας συγγραφέως, σοσιαλίστριας, επαναστάτριας και φεμινίστριας Άννα Κρουκόφσκαγια. Συμμετείχε στην Κομμούνα, ήταν μέλος της Διεθνούς και φίλη του Καρλ Μαρξ. Είχε σχέση (αλλά αρνήθηκε να τον παντρευτεί) με τον διάσημο συγγραφέα Φεοντόρ Ντοστογιέφσκι, ο οποίος δημοσίευσε δυο από τα διηγήματά της σε περιοδικό του. Στο Παρίσι ερωτεύτηκε τον σοσιαλιστή, οπαδό του Μπλανκί και εθνοφρουρό Βικτόρ Ζακλάρ (Victor Jaclard(*)). Η Άννα έγινε μέλος της Επιτροπής Επαγρύπνησης της Μονμάρτης και συνεργάστηκε με τις αγωνίστριες της Κομμούνας Louise (*)

222

Michel(*), Nathalie Lemel(*), André Léo(*), Paule Mink(*) και την συμπατριώτισσά της Elisaveta Dmitrieva(*). Μετά την ήττα της Κομμούνας η Άν και ο Ζακλάρ συνελήφθησαν από το στρατό των Βερσαλλιών. Ο Ζακλάρ καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά η Άννα διέφυγε στην Αγγλία και έμεινε στο σπίτι του Μαρξ. Ο Ζακλάρ κατάφερε να δραπετεύσει και συναντήθηκε με την Άννα στην Ελβετία όπου παντρεύτηκαν. Η Αν Ζακλάρ

Jourd François: Ο Φρανσουά Ζουρντ (1843-1893) ήταν υπάλληλος και λογιστής. Μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και του Συμβουλίου της Κομμούνας. Ανέλαβε επίτροπος Οικονομικών της Κομμούνας. Φρόντισε για την πληρωμή των μισθών των εθνοφρουρών. Προστάτευσε – εσκεμμένα ή όχι – τα αποθέματα χρυσού της Τράπεζας της Γαλλίας, προκαλώντας την οργή των συντρόφων του. Η μη παράδοση των ταμειακών αποθεμάτων της Τράπεζας στη Κομμούνα, θεωρήθηκε από τον Μαρξ ως ένα από τα μοιραία λάθη της. Μετά την ήττα της Κομμούνας, καταδικάστηκε σε εξορία στη Νέα Καληδονία και επέστρεψε το 1880 μετά την χορήγηση αμνηστίας. (*)

Genton Gustave: Ο εργάτης Γκυστάβ Γκαντόν (1825-72), ήταν μέλος της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας και o δημόσιος κατήγορος της Κομμούνας. Συνελήφθη από το στρατό των Βερσαλλιών, δικάστηκε για τη συμμετοχή του στην εκτέλεση του αρχιεπισκόπου του Παρισιού Ζωρζ Νταρμπουά (Georges Darboy) και πέντε άλλων κληρικών, καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε στις 30 Απριλίου 1872. (*)

223

Hugo Victor: Ο Βικτόρ Ουγκώ (1802-85) υπήρξε ο μεγαλύτερος ίσως - Γάλλος συγγραφέας του 19ου αιώνα, που έζησε από κοντά τα δραματικά γεγονότα της εποχής εκείνης. Ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του γράφοντας ποίηση και θεατρικά έργα (Κρόμβελ, Ερνάνης). Το 1831 με το μυθιστόρημα Η Παναγία των Παρισίων, γνωρίζει την καταξίωση και εκλέγεται μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας. Υποστήριξε τον ΛουδοβίκοΝαπολέοντα Βοναπάρτη στην ανάρρησή του στην προεδρία της Β’ Δημοκρατίας, αλλά όταν αυτοανακηρύχθηκε αυτοκράτορας (Ναπολέων Γ’), στράφηκε με μένος εναντίον του και για να αποφύγει τη σύλληψη κατέφυγε στο Βέλγιο. Κατά τη διάρκεια της εξορίας του έγραψε δυο πολιτικά μανιφέστα ενάντια στο Ναπολέοντα τον οποίο ονόμαζε Μικρό. Ο χαρακτηρισμός αυτός - σε αντιδιαστολή με τον Μεγάλο - θα μείνει ως προσωνύμιο στον Ναπολέοντα Γ’. (*)

Ο Ουγκώ

Παράλληλα έγραψε την Ιστορία ενός εγκλήματος στο οποίο εξιστορεί τα γεγονότα της εποχής. Το 1862 κυκλοφόρησε το σημαντικότερο έργο του Οι Άθλιοι που αγαπήθηκε πολύ από τα λαϊκά στρώματα και χαρακτηρίστηκε ως το ‘νέο κοινωνικό ευαγγέλιο’. Στο βιβλίο αυτό, μέσα από την εξιστόρηση ενός μεγάλου έρωτα, παραθέτει τη γαλλική ιστορία μισού αιώνα. Ο πάπας όμως, το καταχώρισε στο Index (Κατάλογος Απαγορευμένων Βιβλίων). Το 1870 με την ανακήρυξη της Τρίτης Δημοκρατίας επιστρέφει στο Παρίσι και το 1876 ανακηρύσσεται ισόβιος γερουσιαστής. Την 1η Ιουνίου 1885, δυο εκατομμύρια Γάλλοι συνόδεψαν το νεκρό μεγάλο συγγραφέα, από την Αψίδα του Θριάμβου ως το Πάνθεον.

224

(*)Lemel

Nathalie: Η Ναταλί Λεμέλ (1827-1921) ήταν αναρχική, με πείρα στους κοινωνικούς αγώνες και μέλος της Πρώτης Διεθνούς. Με την Elisabeth Dmitrieff(*) ίδρυσαν την οργάνωση Ένωση Γυναικών, που συνεισέφερε σημαντικά στον αγώνα της Κομμούνας. Πολέμησε στα οδοφράγματα και εμψύχωνε τις γυναίκες που πολεμούσαν στο πλάι των εθνοφρουρών: Όχι υποχώρηση! Όχι αμφιβολίες! Όλες οι γυναίκες στα όπλα. Οι Βερσαλλίες θα σαρωθούν! Συνελήφθη και εξορίστηκε στην Νέα Καληδονία μαζί με την Λουίζ Μισέλ(*). Επέστρεψε στη Γαλλία μετά την χορήγηση αμνηστίας.

Léo André: Το πραγματικό όνομα της Αντρέ Λεό (1824-1900) ήταν Victoire Béra, αλλά, πήρε το αυτό το ψευδώνυμο από τα ονόματα των δυο γιων της. (*)

Η Αντρέ Λεό

Ήταν συγγραφέας, εκδότρια και φεμινίστρια. Αν και η ίδια δεν ήταν υπέρ της δημιουργίας της Κομμούνας, ούτε πήγε καν στα οδοφράγματα, εξέδωσε την La Sociale, μια από τις εφημερίδες της Κομμούνας. Μέσω της εφημερίδας της, παρότρυνε τις γυναίκες να είναι αποφασισμένες να θυσιαστούν για τα ιδανικά τους. Παράλληλα, κατέκρινε τους άνδρες ηγέτες της Κομμούνας για την άρνησή τους να δώσουν όπλα στις γυναίκες. Αργότερα έγινε μέλος της Διεθνούς. Παντρεύτηκε τον αναρχικό συγγραφέα Μαλό Μπενουά(*) Lissagaray Prosper-Olivier: Ο Προσπέρ-Ολιβιέ Λισαγκαραί (18381901) ήταν σοσιαλιστής, δημοσιογράφος και συγγραφέας. Είναι γνωστός από το έργο του Ιστορία της Παρισινής Κομμούνας 1871, στο οποίο περιγράφει το σημαντικό αυτό γεγονός στο οποίο συμμετείχε ως (*)

225

μαχητής. Για τη συγγραφή του συνέλλεξε δεκάδες μαρτυρίες επιζώντων, εξόριστων στην Ελβετία και Αγγλία και συμβουλεύτηκε όσα διαθέσιμα ιστορικά έγγραφα και ντοκουμέντα υπήρχαν για να διασφαλίσει την ιστορική ακρίβεια των γεγονότων του βραχύβιου και ταραχώδους αυτού κεφαλαίου της γαλλικής ιστορίας. Μετά την ήττα της Κομμούνας, ο Λισαγκαραί κατέφυγε στο Λονδίνο και συνεργάστηκε στενά με τον Καρλ Μαρξ.

MacMahon Patrice de,: Ο Πατρίς ΜακΜαόν (1808-1893), ήταν στρατιωτικός και πολιτικός. Χρημάτισε αρχηγός του Κράτους και Πρόεδρος της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας. Θεωρείται εθνικός ήρωας και υπήρξε αφοσιωμένος καθολικός. (*)

Γελοιογραφία του ΜακΜαόν

Μετά την αποφοίτησή του από τη σχολή αξιωματικών, συμμετείχε στους πολέμους της Αλγερίας, της Κριμαίας και της Ιταλία, όπου και κέρδισε το βαθμό του στρατάρχη. Φυσικά συμμετείχε και στο πόλεμο της Γαλλίας με την Πρωσία και στη μάχη τραυματίστηκε και κρατήθηκε αιχμάλωτος για λίγες μέρες. Διορίστηκε από τον Θιέρσο στρατιωτικός διοικητής του στρατού των Βερσαλλιών και κατέπνιξε την Κομμούνα του Παρισιού αιχμαλωτίζοντας και εκτελώντας χιλιάδες μαχητές και οπαδούς της. Τον Μάιο 1873 εξελέγη σχεδόν ομόφωνα (μια αρνητική ψήφος) από την Εθνοσυνέλευση πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας.

Malon Benoît: Ο Μπενουά Μαλόν (1841-1893) ήταν συγγραφέας, δημοσιογράφος και σοσιαλιστής. Από πολύ νέος επηρεάστηκε από τις (*)

226

ιδέες του Προυντόν και έγινε μέλος της Διεθνούς. Τοποθετήθηκε στο πλευρό του Μπακούνιν και αντιτάχθηκε στους Μαρξιστές. Δραστήριος πολιτικά οργάνωσε πολλές απεργίες κατά του καθεστώτος του Ναπολέοντα. Εξελέγη μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας. Ήταν σφόδρα αντίθετος με τις εκτελέσεις ομήρων από την Κομμούνα. Την τελευταία εβδομάδα των μαχών, ο Μαλόν κατέφυγε στην Ελβετία. Παντρεύτηκε την συγγραφέα και φεμινίστρια και μέλος της Κομμούνας Αντρέ Λεό(*). Επέστρεψε στη Γαλλία μετά την αμνηστία και έγινε μέλος του Γαλλικού Εργατικού Κόμματος. Εξέδωσε δυο εφημερίδες και έγραψε την πεντάτομη ιστορία του Σοσιαλιστικού Κόμματος.

Marx Karl: Ο εβραϊκής καταγωγής Γερμανός οικονομολόγος και φιλόσοφος Καρλ Μαρξ (1818-83), θεωρείται ο θεμελιωτής του κομμουνισμού. (*)

Ο Μαρξ

Μετά τις σπουδές του εργάστηκε για λίγο ως δημοσιογράφος σε εφημερίδα. Εξ αιτίας της λογοκρισίας προτίμησε να καταφύγει στο Παρίσι. Εκεί ήρθε σε επαφή με τα ρεύματα του σοσιαλισμού και των πρωτεργατών του αναρχισμού. Γνώρισε τον Ρώσο Μιχαήλ Μπακούνιν(*), και τους Γάλλους Λουί Μπλανκί(*) και Πιερ-Ζοζέφ Προυντόν(*). Εκεί γνώρισε και τον συμπατριώτη του φιλόσοφο Φρήντριχ Ένγκελς, με τον οποίο συνδέθηκε με στενή φιλία που διατηρήθηκε ως το τέλος της ζωής του. Το 1845 οι δυο τους συγγράφουν την Γερμανική ιδεολογία, έργο στο οποίο διατυπώνεται η θεωρία που ονομάστηκε Ιστορικός υλισμός. Οι δραστηριότητές τους ενόχλησαν τις γαλλικές αρχές και τους απέλασαν. Πήγαν στις Βρυξέλλες και την Πρωσία, το 1847 πήραν μέρος στο συνέδριο της 227

«Ένωσης των Κομμουνιστών», επαναστατικής οργάνωσης που έδρευε στο Λονδίνο. Οι Μαρξ και Ένγκελς ανέλαβαν να συντάξουν τον θεωρητικό και πολιτικό πρόγραμμα της οργάνωσης. Έτσι γεννήθηκε το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, που φέρει την σφραγίδα της μεγαλοφυΐας του Μαρξ. Οι βασικές αρχές του Μανιφέστου ήταν: - Κατάργηση της ιδιοκτησίας της γης. Όλες οι γαίες στο κράτος - Οι φόροι εισοδήματος θα αυξάνουν προοδευτικά και θα γίνονται όλο και πιο υψηλοί.

- Κατάργηση του κληρονομικού δικαιώματος - Κατάσχεση των περιουσιών των φυγάδων στο εξωτερικό - Συγκέντρωση και μονοπώληση της τραπεζικής πίστης από την κεντρική κρατική τράπεζα.

- Τα εργοστάσια και τα μέσα παραγωγής ανήκουν στο κράτος. Μαρξ και Ένγκελς

Τα επικοινωνίας

μέσα και

μεταφορών ανήκουν στο κράτος - Ίση αμοιβή για ίση εργασία.

- Συνεργασία αγροτικής και βιομηχανικής παραγωγής. Σταδιακή κατάργηση της διάκρισης μεταξύ πόλης και χωριού, με την πιο δίκαιη κατανομή του πληθυσμού της χώρας.

- Πλήρης δωρεάν εκπαίδευση σε δημόσια σχολεία. Κατάργηση της παιδικής εργασίας. Σχέση της παιδείας με τη βιομηχανική παραγωγή, και άλλα πολλά. Στο Λονδίνο έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του. Παρακολούθησε από κοντά την πορεία και την ήττα της Κομμούνας. Ήξερε πολλούς από τους μαρξιστές ή άλλης αριστερής κατεύθυνσης ηγέτες της και έδινε συμβουλές και κατευθύνσεις. Μετά την ήττα της 228

Κομμούνας επισήμανε τα δυο σημαντικότερα (μοιραία) λάθη της: Το πρώτο ήταν η διστακτικότητα των ηγετών της Κομμούνας να διατάξουν την Εθνοφρουρά να κυνηγήσει και να αποδεκατίσει τον κυβερνητικό στρατό, όταν αυτός και η κυβέρνηση του Θιέρσου εγκατέλειψαν το Παρίσι και κατέφυγαν στις Βερσαλλίες. Και το δεύτερο λάθος: Όταν η Κομμούνα ανέλαβε τη διοίκηση της Τράπεζας της Γαλλίας, δεν πείραξε τα τεράστια αποθέματα χρυσού με τα οποία μπορούσε να εξοπλιστεί και να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την επίθεση των Βερσαλλιών. Στη Βρετανία ο Μαρξ μελέτησε συστηματικά της συνθήκες εργασίας στα εργοστάσια και τους κλασσικούς συγγραφείς έργων πολιτικής οικονομίας. Εκεί συνέγραψε τα δυο σημαντικά έργα του Κριτική της πολιτικής οικονομίας, το 1859 και το περίφημο Κεφάλαιο, (ο πρώτος τόμος το 1867, οι δυο άλλοι μετά το θάνατό του με τη φροντίδα του Ένγκελς). Ο Μαρξ πέθανε το 1883 και τάφηκε στο Λονδίνο. Το μνημείο στο οποίο είναι θαμμένος αποτελεί σημείο προσκυνήματος, αλλά είναι και πόλος επίσκεψης τουριστών.

Mayer Simon: Ο εβραϊκής καταγωγής και μασόνος Σιμόν Μαγιέρ (1820-87) ήταν ο στρατιωτικός διοικητής της Εθνοφρουράς της πλατείας Βαντόμ. Ήταν αυτός που, στις 16 Μαΐου 1871, ζήτησε βοήθεια για να γκρεμιστεί η στήλη Vendome, που τιμούσε τις νίκες του Μ. Ναπολέοντα. Μετά την πτώση της Κομμούνας, δικάστηκε ως υπεύθυνος της εκτέλεσης των στρατηγών Κλεμάν-Τομά και Λεκόν, τον Μάρτιο. Καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά η ποινή του μετατράπηκε σε εξορία στην Νέα Καληδονία. (*)

(*) Michel

Louise: Η Λουίζ Μισέλ (1830-1905) ήταν αναρχική, δασκάλα και επιφανής προσωπικότητα της Κομμούνας. Ήταν γνωστή ως: Η Κόκκινη Παρθένα της Μονμάρτης ή και: Η Μεγάλη Κυρία του Αναρχισμού. Ήταν πρόεδρος της ‘Επιτροπής Επαγρύπνησης της Μονμάρτης’. Η επιτροπή βοηθούσε σε όλους τους τομείς της άμυνας, έστελνε ομιλητές στις λέσχες, κυνηγούσε τους αρνητές στράτευσης, συνέδραμε τις χήρες των νεκρών εθνοφρουρών, περιέθαλπε 229

τραυματίες κλπ. Κατά τη διάρκεια της Κομμούνας η Λουίζ έστειλε επιστολή στο δήμαρχο της Μονμάρτης με μια σειρά αιτημάτων όπως την κατάργηση των οίκων ανοχής και την κατάληψη εγκαταλειμμένων κτιρίων για τη στέγαση προσφύγων. Επίσης ζητούσε να κατασκευαστούν κανόνια με το μέταλλο των καμπανών των εκκλησιών. Η Λουίζ σπούδασε δασκάλα, αλλά οι αναρχικές της απόψεις ήταν αιτία να μη διοριστεί σε δημόσιο σχολείο. Είχε ταχτεί κατά της αυτοκρατορίας και του ίδιου του Ναπολέοντα Γ. Κατά την διάρκεια της πολιορκίας του Παρισιού από τους Πρώσους, βοήθησε στην άμυνα της πόλης. Ήταν φανατική οπαδός της Κομμούνας και πρότεινε στην ηγεσία της να μεταβεί η ίδια στις Βερσαλλίες με σκοπό τη δολοφονία του Θιέρσου. Ήταν σύντροφος του εισαγγελέα της Κομμούνας Θεόφιλου Φερέ (Théophile Ferré(*)) που εκτελέστηκε λόγω της συμμετοχής και της δράσης του στην Κομμούνα. Μετά την εκτέλεσή του η Λουίζ αφιέρωσε στον Φερέ το ποίημά της l’œillet rouge (Το κόκκινο γαρύφαλλο). Η Λουίζ πολέμησε η ίδια στα οδοφράγματα, συνελήφθη φορώντας στολή εθνοφρουρού και δικάστηκε με πολλές κατηγορίες σε βάρος της. Ζήτησε να της επιβληθεί η ποινή του θανάτου, αλλά το δικαστήριο αποφάσισε - μετά από δωδεκάμηνη φυλάκιση – να εξορίστεί στη Νέα Καληδονία, {μαζί με την Ναταλί Λεμέλ (Nathalie Lemel(*))}, όπου παρέμεινε για οκτώ χρόνια. Επέστρεψε με την αμνηστία το 1880 και συνέχισε την επαναστατική της δραστηριότητα. Συμμετείχε στο Αναρχικό Συνέδριο του Λονδίνου το 1881. Γύρισε όλη τη Γαλλία κηρύσσοντας τις αναρχικές θέσεις και φυλακίστηκε δυο φορές ακόμα.

Minck Paule: Η Πωλ Μινκ (1839-1901) ήταν Γαλλίδα φεμινίστρια και επαναστάτρια, γόνος οικογένειας προσφύγων Πολωνών ευγενών. (*)

230

Το πραγματικό της όνομα ήταν Adèle Paulina Mekarsk. Από νέα υποστήριζε τις φεμινιστικές και σοσιαλιστικές ιδέες και οργανώθηκε και στην πολωνική αντίσταση Συμμετείχε στη Κομμούνα και ήταν μέλος της Πρώτης Διεθνούς. Υποστήριξε την εξέγερση της Κομμούνας και επειδή ήταν καλή ομιλήτρια συμμετείχε στις συγκεντρώσεις των επαναστατικών λεσχών και μιλούσε για τον σοσιαλισμό και τον φεμινισμό. Ήταν μέλος της Επιτροπής Επαγρύπνησης και της Ένωσης Γυναικών. Την τελευταία εβδομάδα της Κομμούνας δεν βρισκόταν στο Παρίσι και κατέφυγε στην Ελβετία. Επέστρεψε μετά τη χορήγηση αμνηστίας και έγινε ίδρυσε το Κόμμα των Γάλλων Εργατών. Η Μινκ υποστήριζε τις πολιτικές απόψεις του Λουί Μπλανκί(*).

Pottier Eugène: Ο Εζέν Ποτιέ (1816-87) ήταν επαναστάτης, αναρχικός, μασόνος και εργάτης μεταφορών. (*)

Ο Εζέν Ποτιέ

Συμμετείχε στην επανάσταση του 1848, ήταν μέλος της Πρώτης Διεθνούς και τον Μάρτιο 1817 εξελέγη μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας. Μετά την ήττα της Κομμούνας διέφυγε στο εξωτερικό. Ένα μήνα αργότερα έγραψε το ποίημα Η Διεθνής, το οποίο μελοποιήθηκε από τον Βέλγο σοσιαλιστή συνθέτη Πιέρ Κρετιέν ντε Ζετέ (Pierre Chrétien De Geyter). Το τραγούδι αυτό έγινε ο ύμνος της Διεθνούς Ένωσης Εργατών, γνωστής ως Πρώτης Διεθνούς. Υιοθετήθηκε από τα περισσότερα σοσιαλιστικά και αριστερά κινήματα του κόσμου. Ο Ποτιέ επέστρεψε στη Γαλλία μετά τη χορήγηση γενικής αμνηστίας.

Protot Eugène: Ο Εζέν Προτό (1839-1921) σπούδασε νομικά και έγινε δικηγόρος υπερασπιστής διωκόμενων για τα φρονήματά τους. (*)

231

Ως επίτροπος της Κομμούνας φρόντισε για την σωστή και δίκαιη κράτηση των ομήρων και αιχμαλώτων της. Πολέμησε στα οδοφράγματα μέχρι την τελευταία ημέρα και μετά την ήττα της Κομμούνας κατέφυγε στην Ελβετία. Καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο.

Prudhon, Pierre Joseph: Ο Πιέρ Ζοζέφ Προυντόν (1809-65), γνωστός και ως Πατέρας του Αναρχισμού, είναι από τους σημαντικότερους αναρχικούς συγγραφείς της ιστορίας. Ήταν γόνος φτωχής οικογένειας της Μπεζανσόν και τα πρώτα του γράμματα τα έμαθε από τη μητέρα του. Η οικονομική καταστροφή του πατέρα του τον υποχρέωσε να εργαστεί σε ένα τυπογραφείο, όπου θα μάθει άριστα την τέχνη, αλλά και θα μορφωθεί διαβάζοντας δεκάδες από τα βιβλία που τύπωνε. (*)

Ο Προυντόν

Έμαθε να μιλά ελληνικά, λατινικά και εβραϊκά και έτσι έκανε τις διορθώσεις στα εκκλησιαστικά και θεολογικά βιβλία που τύπωνε. Εκεί έκανε και τη γνωριμία με τον σοσιαλιστή φιλόσοφο και πατέρα του ουτοπικού σοσιαλισμού Σαρλ Φουριέ (Charles Fourier). Η επαφή με τις σοσιαλιστικές θεωρίες του Φουριέ, έπεισε τον Προυντόν ότι ο σοσιαλισμός ήταν ο δρόμος για την λύση των προβλημάτων της εργατικής τάξης. Ήταν αφορμή να ασχοληθεί σοβαρά με τη συγγραφή Το 1838 ο Προυντόν εκδίδει το πρώτο του γνωστό πόνημα «Τι είναι η ιδιοκτησία; (Qu'est-ce que la propriété)», και απαντά ο ίδιος στο ερώτημα με τη φράση: Η ιδιοκτησία είναι κλοπή! Είναι ο πρώτος διανοούμενος που προσδιόρισε τις βασικές γραμμές του αναρχισμού ως πολιτικής ιδεολογίας.

232

Ο Προυντόν συνεχίζει τα ερωτήματα. Είσαι δημοκράτης; – Όχι! Μήπως είσαι φιλελεύθερος; - Όχι! Τι είσαι λοιπόν; Είμαι αναρχικός! Πάντως ο Προυντόν ήταν πάντα αντίθετος με την επανάσταση και τη βία και πίστευε ότι μόνο με σταδιακές κοινωνικές αλλαγές θα δημιουργηθεί ο ιδανικός νέος κόσμος! Αυτό τη σημείο τον έφερε αντιμέτωπο με το άλλο σπουδαίο στοχαστή και θεωρητικό του κομμουνισμού Καρλ Μαρξ! Οι δυο αυτοί θεωρητικοί μιας νέας κοινωνίας, ήρθαν σε σύγκρουση και η αντίθεσή τους κορυφώθηκε όταν ο Προυντόν δημοσίευσε την Φιλοσοφία της Αθλιότητας. Ο Μαρξ απάντησε στην πρόκληση με το έργο του Η Αθλιότητα της Φιλοσοφίας! Ο Προυντόν με το έργο του Λύση του κοινωνικού ζητήματος, άσκησε σφοδρή κριτική στον Ναπολέοντα, πράγμα που του κόστισε τρία χρόνια στη φυλακή. Μέσα από τη φυλακή έγραψε το: Η φιλοσοφία της προόδου, έργο που θα του στοιχίσει νέες διώξεις. Κατέφυγε στο Βέλγιο, από όπου επέστρεψε μετά τη χορήγηση αμνηστίας. Πέθανε λίγα χρόνια αργότερα. Δυο άλλοι σπουδαίοι θεωρητικοί του αναρχισμού, οι Ρώσοι Πιότρ Κροπότκιν (αναρχοκομμουνιστής) και Μιχαήλ Μπακούνιν (αναρχικός), επηρεάστηκαν από τις ιδέες του Προυντόν. Ο Μπακούνιν αντίθετος με κάθε μορφή κράτους, έλεγε: Ο Προυντόν είναι ο πατέρας όλων μας!

Pyat Félix: Ο Φελίξ Πυά (1830-89) ήταν δημοσιογράφος και πολιτικός. Ασχολήθηκε από νωρίς με την πολιτική και υπέστη διώξεις φυλακίσεις και εξορίες για την αρθρογραφία του. Μετά την πτώση του Ναπολέοντα εξέδωσε την εφημερίδα Le Combat και λίγο αργότερα την Vengeur, που υποστήριζε με πάθος την Κομμούνα. Εξελέγη και μέλος του Συμβουλίου της. Ήταν υπέρ των βίαιων κατασταλτικών μέτρων και συνέβαλε με την αρθρογραφία του στην κατεδάφιση της Στήλης Βαντόμ και της οικίας του Θιέρσου. Υποστήριξε την ίδρυση της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας και ήταν από τα επιφανή μέλη της. Σις μάχες της τελευταίας εβδομάδας, ακούστηκε να λέει ότι ήρθε η ώρα να (*)

233

πεθάνει μαχόμενος και ότι η καριέρα του τελείωσε. Όμως ο Πυά δεν εμφανίστηκε σε κανένα οδόφραγμα Μετά την πτώση της Κομμούνας βρέθηκε στο Λονδίνο. Το στρατοδικείο τον καταδίκασε ερήμην σε θάνατο. Επέστρεψε με την αμνηστία το 1880 και το 1888 εξελέγη γερουσιαστής της άκρας αριστεράς.

Ranvier Gabriel: Ο Γαβριήλ Ρανβιέ (1828-79) ήταν σκηνογράφος. Διετέλεσε διοικητής τάγματος εθνοφρουράς. Επίσης ήταν μέλος της Κεντρικής Επιτροπής της Εθνοφρουράς και της Επιτροπής Κοινής Σωτηρίας. Πολέμησε στα οδοφράγματα ως την τελευταία μέρα. Μετά την πτώση της Κομμούνας διέφυγε στην Αγγλία. Καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο. Αργότερα έγινε μέλος του Εθνικού Συμβουλίου της Πρώτης Διεθνούς. (*)

Ο Λουί Ροσέλ

Rossel Louis: Ο Λουί Ροσέλ (18441871) ήταν ο μοναδικός ανώτερος αξιωματικός του στρατού που προσχώρησε στην Εθνοφρουρά και ανέλαβε Επίτροπος Πολέμου τις κρίσιμες μέρες της εισβολής του κυβερνητικού (*)

στρατού στο Παρίσι. Διέταξε την κατασκευή πολλών οδοφραγμάτων και συγκέντρωσε δεκάδες πυροβόλα για ν α αντιμετωπίσει τον εχθρό. Στις 8 Μαΐου αντικαταστάθηκε από τον Αλφρέ Μπιγιορέ (Alfred Billioray(*)). Μετά από δυο μέρες ο Ροσέλ ορίστηκε επίτροπος Εξωτερικών Υποθέσεων. Μετά την ήττα, συνελήφθη, καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε με τυφεκισμό. Μαζί του στήθηκε στο απόσπασμα και ο εισαγγελέας της Κομμούνας Τεοφίλ Φερέ (Théophile Ferré(*)) και ένας ακόμα ονόματι Μπουρζουά (Bourgeois).

234

Rigault Raoul: Ο Ραούλ Ριγκό (1846-1871) σπούδασε στην Πολυτεχνική Σχολή του Παρισιού. Επαναστάτης (Μπλανκιστής) από νέος, αλλά και τύπος αργόσχολου μποέμ, φυλακίστηκε για αθεΐα το 1868. Ως επίτροπος Ασφαλείας ήταν ονομαστός για την αυστηρότητα, την αθεΐα του και τη δημιουργία εκτεταμένου δικτύου πληροφοριοδοτών και χαφιέδων (ήταν δηλαδή ένα είδος Μπέρια του 19ου αιώνα). Προσπάθησε επίμονα να ανταλλάξει τον επαναστάτηκρατούμενο των Βερσαλλιών Λουί Μπλανκί, με τον όμηρο της Κομμούνας αρχιεπίσκοπο του Παρισιού Ζωρζ Νταρμπόυ (Georges Darboy), αλλά απέτυχε. Αντίθετα έσωσε τον διάσημο ζωγράφο Ρενουάρ (Auguste Renoir) από την εκτέλεση από απόσπασμα της Κομμούνας. (*)

Ο Ραούλ Ριγκό

Στις τελευταίες ημέρες της Κομμούνας, φόρεσε στολή εθνοφρουρού για να δείξει την περιφρόνησή του σε εκείνους που εγκατέλειπαν τον (χαμένο και μάταιο) αγώνα. Στις 24 Μαΐου, συνελήφθη στο οδόφραγμα από ένα αξιωματικό των Βερσαλλιών. Όταν αυτός τον διέταξε να φωνάξει: Ζήτω οι Βερσαλλίες, ο Ριγκό κραύγασε με πείσμα: Είστε δολοφόνοι! Ζήτω η Κομμούνα και αμέσως δέχθηκε μια σφαίρα στο κεφάλι. Το πτώμα έμεινε γυμνό και άταφο για τρεις μέρες, ώσπου η σύντροφός του, ήρθε και το σκέπασε με μια κουβέρτα.

Talleyrand Charles Maurice de,: Ο γνωστός στην Ελλάδα ως Ταλλεϋράνδος (1754-1838), υπήρξε η σημαντικότερη προσωπικότητα της γαλλικής διπλωματίας κατά την περίοδο της βασιλείας του Λουδοβίκου ΙΣΤ’, της Γαλλικής Επανάστασης, του Ναπολέοντα και της (*)

235

βασιλικής Παλινόρθωσης. Είναι ένας από τους ισχυρότερους και διασημότερους διπλωμάτες της ιστορίας. Ως ανάπηρος (ήταν χωλός) αναγκάστηκε να ακολουθήσει την εκκλησιαστική σταδιοδρομία αντί της στρατιωτικής. Το 1778 πήρε πτυχίο θεολογίας από τη Σορβόννη και από το 17 80 ως το ‘85 ήταν εκπρόσωπος της Εκκλησίας στις σχέσεις της με το κράτος. Από τότε διακρίθηκε για τις διπλωματικές του ικανότητες. To 1788, χρίστηκε επίσκοπος και το 1789 ήταν πληρεξούσιος του κλήρου στη Συνέλευση των Τάξεων. Αντιλήφθηκε εγκαίρως την επερχόμενη θύελλα και τάχθηκε υπέρ της κοινής συνέλευσης και των τριών τάξεων, υπέρ της κατάργησης των προνομίων του κλήρου και τη διάθεση της τεράστιας εκκλησιαστικής περιουσίας στο έθνος. Για τα παραπάνω η καθολική Εκκλησία τον αφόρισε ως σχισματικό. Ο Ταλλεϋράνδος

Το 1792 – και αφού εντωμεταξύ είχε παραιτηθεί από τον επισκοπικό θρόνο - ανέλαβε την πρώτη διπλωματική αποστολή στο Λονδίνο και πέτυχε την ουδετερότητα της Αγγλίας στον επικείμενο πόλεμο Γαλλίας-Αυστρίας. Το 1797, το Διευθυντήριο ανέθεσε στον Ταλλεϋράνδο το υπουργείο Εξωτερικών, από όπου υποστήριξε θερμά τον Ναπολέοντα, ο οποίος τον κράτησε στην ίδια θέση ως το 1807. Είχε μεγάλες διπλωματικές επιτυχίες, διαπραγματεύτηκε τρεις συνθήκες ειρήνης και αποκατέστησε την θρησκευτική ειρήνη μεταξύ Ναπολέοντα και Πάπα Πίου Ζ΄. Ο Ναπολέων γοητευμένος από τον αφοσιωμένο και πανέξυπνο υπουργό του, τον αντάμειψε με τίτλους (του παραχώρησε το πριγκιπάτο του Βενεβέντο στην Ιταλία και τον ονόμασε Μεγάλο Αυλάρχη) και με πολλά χρήματα (ο Ταλλεϋράνδος ήταν φιλόδοξος και υπέρμετρα φιλοχρήματος - έγινε πάμπλουτος από δωροδοκίες).

236

Όμως αυτή η αφοσίωση του Ταλλεϋράνδου προς τον Ναπολέοντα δεν κράτησε πολύ. Πίσω από την πλάτη του αυτοκράτορα, ο υπουργός του έπαιζε διπλό παιχνίδι με τους Αυστριακούς και τους Ρώσους. Λέγεται ότι, ο τσάρος Αλέξανδρος Α’ τον δωροδόκησε με 1,5 εκατομμύριο φράγκα(!). Μετά την πτώση του Ναπολέοντα ο Ταλλεϋράνδος έγινε πρόεδρος της προσωρινής κυβέρνησης και συνέταξε την πράξη καθαίρεσης του αυτοκράτορα. Ακολούθησε η παλινόρθωση των Βουρβόνων. Ο βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΗ’, τον διόρισε υπουργό Εξωτερικών και τον έστειλε ως εκπρόσωπο της Γαλλίας στο Συνέδριο της Βιέννης. Εκεί ο δαιμόνιος Γάλλος διπλωμάτης θα αποδείξει τις αξιοθαύμαστες ικανότητές του. Εκμεταλλεύτηκε τις αντιθέσεις μεταξύ των νικητριών δυνάμεων και χάρις στους επιδέξιους χειρισμούς του, πέτυχε να επιβάλει τους δικούς του όρους παιχνιδιού. Όχι μόνο απέφυγε την ταπείνωση της χώρας του, αλλά κατάφερε να μιλά με τους νικητές ως ίσος προς ίσους και να ξαναδώσει στη Γαλλία το διεθνές κύρος μιας μεγάλης δύναμης. Ακόμα και ο – επίσης σπουδαίος διπλωμάτης – Αυστριακός διπλωμάτης Μέτερνιχ, είπε γι’ αυτόν: "Ο Ταλλεϋράνδος είναι κοφτερό μαχαίρι, πρέπει να προσέχεις άμα παίζεις μαζί του". Ο Ταλλεϋράνδος συνεργάστηκε επίσης και με τους επόμενους Γάλλους μονάρχες, Κάρολο Ι’ και Λουδοβίκο-Φίλιππο. Ο τελευταίος τον έστειλε πρεσβευτή στο Λονδίνο, όπου και κατάφερε να επιτύχει την τετραπλή συμμαχία Γαλλίας, Αγγλίας, Πορτογαλίας, Ισπανίας, η οποίας εγγυήθηκε την ανεξαρτησία του νεοσύστατου Βελγίου. Το 1834 αποσύρθηκε από την πολιτική και λίγα χρόνια αργότερα πέθανε.

Thiers Adolphe: O Αντόλφ Τιέρς ή γνωστός με το εξελληνισμένο του όνομα Θιέρσος (1797-1877) κυριάρχησε στην πολιτική ζωή της Γαλλίας κατά το μεγαλύτερο μέρος του 19ου αιώνα. Σπούδασε νομικά, αλλά ασχολήθηκε αρχικά με τη δημοσιογραφία και αργότερα με την πολιτική. Από τα πρώτα του άρθρα που ήταν σφόδρα επικριτικά για την αντιδραστική πολιτική του βασιλιά Καρόλου Ι, ήταν εμφανής η (*)

237

πολιτική του τοποθέτηση. Ήταν συντηρητικός και απηχούσε τις απόψεις της μεγαλοαστικής τάξης. Υποστήριξε την άνοδο του Λουδοβίκου Φιλίππου στο θρόνο και αναδείχθηκε σε σημαίνουσα προσωπικότητας της μοναρχίας. Χρημάτισε βουλευτής, κατέλαβε διάφορες υπουργικές θέσεις και το 1836 έγινε για πρώτη φορά πρωθυπουργός. Επί Δεύτερης Αυτοκρατορίας δεν ανέλαβε κυβερνητικό αξίωμα και μετά την ήττα της Γαλλίας από τους Πρώσους, η Εθνοσυνέλευση τον εξέλεξε επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας της Δημοκρατίας. Συμφώνησε με τον Μπίσμαρκ τους επαχθείς για τη Γαλλία όρους της ειρήνης. Όταν η Εθνοσυνέλευση μετακομίσει στο Παρίσι, ο Θιέρσος αποφάσισε να συγκρουστεί με την Εθνοφρουρά και τον εξεγερμένο λαό της πρωτεύουσας. Ο Θιέρσος

Στις 18 Μαρτίου 1871, απέσυρε το στρατό από την πρωτεύουσα. Και έτσι ο λαός και η Εθνοφρουρά ανέλαβαν την εξουσία κηρύσσοντας την έναρξη της διακυβέρνησης από την Κομμούνα. Ο Θιέρσος αναδιοργάνωσε εκμεταλλευόμενος σοβαρά λάθης της Κομμούνας, ανασύνταξε το στρατό και μετά από μιας εβδομάδας αιματηρότατες συγκρούσεις, ανακατέλαβε το Παρίσι. Ακολούθησαν μαζικές εκτελέσεις, εκτοπίσεις και φυλακίσεις χιλιάδων μελών και οπαδών της Κομμούνας. Τον Αύγουστο 1871 ο Θιέρσος εξελέγη πρόεδρος της Τρίτης Γαλλικής Δημοκρατίας.

Vaillant Édouard: Ο Εντουάρ Βαϊγιάντ (1840-1915) σπούδασε νομικά, γνώρισε τον Προυντόν και έγινε οπαδός του και μέλος της Διεθνούς. Τις τελευταίες ημέρες της Κομμούνας κατέφυγε στη (*)

238

Βρετανία. Το δικαστήριο τον καταδίκασε ερήμην σε θάνατο. Επανήλθε στη Γαλλία μετά την αμνηστία του 1880 και ασχολήθηκε με την πολιτική. (*)

Vallès Jules: Ο Ζυλ Βαλέ (1832-1885) ήταν συγγραφέας και εκδότης. Ήταν μόλις 16 ετών όταν η συμμετοχή του στη επανάσταση του 1848 τον έφερε κοντά στις σοσιαλιστικές και αριστερές ιδέες. Ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία και άρχισε να συνεργάζεται με την κεντροδεξιών απόψεων εφημερίδα Le Figaro {Η εφημερίδα αυτή κυκλοφορεί στη Γαλλία από το 1826 ως και σήμερα}, από όπου απολύθηκε για τις ακροαριστερές θέσεις του. Αργότερα ασχολήθηκε με τη συγγραφή και παράλληλα εξακολούθησε να συνεργάζεται με εφημερίδες. Ο Ζυλ Βαλέ

Το Μάρτιο 1871 εξελέγη μέλος της Κ.Ε. της Εθνοφρουράς, από όπου διατήρησε καλές σχέσεις με όλες σχεδόν τις τάσεις της Κομμούνας (αναρχικούς, μπλανκιστές, μαρξιστές κ.ά.) και λίγο αργότερα μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας. Στις 22 Φεβρουαρίου εξέδωσε μια από τις δυο πιο επιτυχημένες εφημερίδες, που υποστήριζαν αναφανδόν τις θέσεις της Κομμούνας. Όμως αυτό δεν τον εμπόδισε να είναι αντίθετος με το κλείσιμο «αντιδραστικών» εφημερίδων από την Κομμούνα. Την τελευταία εβδομάδα πολέμησε στα οδοφράγματα, αλλά διέφυγε στο Λονδίνο και γλίτωσε από τις μαζικές εκτελέσεις. Καταδικάστηκε ερήμην σε θάνατο και επέστεψε στο Παρίσι μετά την χορήγηση αμνηστίας το 1880. Όταν πέθανε το 1885, την κηδεία του ακολούθησε ένα πλήθος 60.000 λαού.

239

Varlin Eugène: Ο Εζέν Βαρλέν (1839-71) ήταν σοσιαλιστής, μέλος της (Πρώτης) Διεθνούς και πρωτοπόρος του γαλλικού συνδικαλισμού. Από νέος μελέτησε τις θεωρίες του Προυντόν και επηρεάστηκε από αυτές. Μετά την ήττα της Γαλλίας, εντάχθηκε στην Εθνοφρουρά. Συμμετείχε στις εξεγέρσεις των πρώτων μηνών του 1871. Στις 26 Μαρτίου, εξελέγη μέλος του Συμβουλίου της Κομμούνας. Κατά την διάρκεια της τελευταίας εβδομάδας της Κομμούνας 21-28 Μαΐου, γνωστής ως Αιματοβαμμένης Εβδομάδας (Semaine sanglante ) προσπάθησε ανεπιτυχώς να σώσει τη ζωή ομήρων της Κομμούνας. Συνελήφθη στις 28 Μαΐου, βασανίστηκε άγρια από τους άντρες των Βερσαλλιών και εκτελέστηκε με τυφεκισμό, χωρίς να δικαστεί. (*)

Viard Auguste: Ο Ωγκύστ Βιάρ (1836-92) ήταν ιδιωτικός υπάλληλος. Κατά την διάρκεια της πολιορκίας του Παρισιού κατατάχτηκε στην Εθνοφρουρά. Τις τελευταίες μέρες της Κομμούνας κατέφυγε στην Ελβετία. Το δικαστήριο τον καταδίκασε ερήμην σε θάνατο. (*)

(*)

Wroblewski Walery: Ο Πολωνός Βαλερύ Βρομπλέφσκι (1836-

1908) συμμετείχε – όπως και ο συμπατριώτης του Dąbrowski(*) - στην εξέγερση των Πολωνών κατά της Ρωσίας και κατέφυγε στο Παρίσι. Το Συμβούλιο της Κομμούνας τον τοποθέτησε στρατιωτικό διοικητή των οχυρώσεων του Ιβρύ. Πολέμησε σκληρά σαν απλός στρατιώτης στα οδοφράγματα και μετά την ήττα κατέφυγε στο εξωτερικό. Αργότερα εξελέγη στο Συμβούλιο της Διεθνούς.

240