(7pdf) κωδικεσ & νομοι (pdf) by STAVROS STAFYLAKIS

΢ηαύρος ΢η. ΢ηαθσιάθες

ΚΩΓΗΚΔ΢ ΚΑΗ ΝΟΜΟΗ Ζ ηζηνξία ηεο λνκνζεζίαο ηεο παγθόζκηαο αξραηόηεηαο

Από ηνλ Κώδηθα ηνπ Υακνπξακπί…

…σο ηνλ Ηνπζηηληάλεην

Κώδηθα

Αζήλα 2012 1

                             

Ο Κώδικας ηοσ Οσροσκαγκίνα (2380-2360 π.Χ.) Ο Κώδικας ηοσ Οσρ-Ναμμού (2100-2050 π.Χ.) Οι Νόμοι ηης Δζνούνα (1930 π.Χ.) Ο Κώδικας ηοσ Λιπίη-Ηζηάρ (1870-1860 π.Χ.) Ο Κώδικας ηοσ Χαμοσραμπί (1790 π.Χ.) Οι Νόμοι ηφν Χεηηαίφν ή ηοσ Νεζιλίμ (1650-1500 π.Χ.) Ο Κώδικας ηης Αζούρα (11ος π.Χ. αι.) Ζ Νομοθεζία ηφν Φαραώ ηης Αιγύπηοσ (2000-1000 π.Χ.) Οι Νόμοι ηης αρταίας Κίνας (400-200 π.Χ.) Οι Δβραχκοί Νόμοι (Παλαιά Γιαθήκη, οι Νόμοι ηοσ Μφσζή κλπ) (1200 π.Χ.) Οι Νόμοι ηφν αρταίφν Περζών (6ος-5ος π.Χ. αι.) Ο Νασηιλιακός Νόμος ηης Ρόδοσ (800 π.Χ.) Οι Νόμοι ηοσ Λσκούργοσ ηης ΢πάρηης (8ος-7ος π.Χ. αι.) Οι Αθηναχκοί Νόμοι ηοσ Γράκονηα (7ος π.Χ. αι.) Οι Αθηναχκοί Νόμοι ηοσ ΢όλφνα (6ος π.Χ. αι.) Οι Αθηναχκοί Νόμοσ ηοσ Κλειζθένη – Ζ Γημοκραηία (5ος π.Χ. αι.) Σο δικαζηικό ζύζηημα ηης Αθηναχκής Γημοκραηίας (4ος-2ος π.Χ. αι.) Ο Όρκος ηοσ Ηπποκράηη (4ος π.Χ. αι.) Ο Γορηύνιος Κώδικας (5ος-4ος π.Ε. αι.) Ζ (ιδανική) Πολιηεία ηοσ Πλάηφνα (4ος π.Χ. αι.) Σα διαηάγμα ηοσ Αζόκα και οι Νόμοι ηοσ Μανού ηης Ηνδίας (3ος-2ος π.Χ. αι.) Ζ Ρφμαχκή Γφδεκάδεληος (Lex Duodecim Tabularum) (451 π.Χ.) Οι Ρφμαίοι Νομομαθείς και οι νόμοι ηης Ρώμης (4ος π.Χ.-4ος μ.Χ. αι.) Οι αρταίοι Ηρλανδικοί Νόμοι (Brehan Codes) (250 μ.Χ.) Ο Θεοδοζιανός Κώδικας (Codex Theodosianus) (438) Ο Κώδικας ηοσ Δσρίκοσ (Codex Euricianus) (480) Ο Βοσργοσνδιανός Κώδικας (Lex Burgundionum) (483) Ζ ΢ύνουη Νόμφν ηοσ Αλάριτοσ (Brevarium Aniani) (506) Ο ΢αλικός Νόμος ηφν Φράγκφν (Lex Salica) (507) Ο Ηοσζηινιάνειος Κώδικας (Codex Justinianus) (533)

 ΢ειίδα

Περηετόκελα 01. 02. 03. 04. 05. 06. 07. 08. 09. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30.

Δηζαγσγή………………………………………………………………… …. 4 Ο Κψδηθαο ηνπ Οπξνπθαγθίλα, βαζηιηά ηεο Οπξνχθ…………………… . 7 Ο Κψδηθαο ηνπ Οπξ-Νακκνχ, βαζηιηά ηεο Οπξ………………….…. …… 11 Οη Νφκνη ηεο Δζλνχλα (Eshnunna)…………………………………… …. 15 Ο Κψδηθαο ηνπ Ληπίη-Ηζηάξ, βαζηιηά ηεο Ηζίλ………………………… …… 17 Ο Κψδηθαο ηνπ Υακνπξακπί, βαζηιηά ηεο Βαβπιψλαο…………………… 21 Οη Νφκνη ησλ Υεηηαίσλ ή Κψδηθαο ηνπ Νεζηιίκ…………………………... 30 Ο Κψδηθαο ηεο Αζζνχξα (Οη Αζζπξηαθνί λφκνη) ………………………… 35 Ζ Ννκνζεζία ησλ Φαξαψ ηεο Αηγχπηνπ – Ζ ζεά Μά’αη ………………… 37 Οη Νφκνη ηεο αξραίαο Κίλαο ……………………………………………….. 42 Οη Δβξατθνί Νφκνη (Παιαηά Γηαζήθε, νη Νφκνη ηνπ Μσπζή θιπ)………. 47 Οη Νφκνη ησλ αξραίσλ Πεξζψλ…………………………………………… 53 Ο Ναπηηιηαθφο Νφκνο ηεο Ρνδνπ (Lex Rhodia)…………………………… 56 Οη Νφκνη ηνπ Λπθνχξγνπ ηεο ΢πάξηεο …………………………………… 59 Οη Αζελατθνί Θεζκνί ηνπ Γξάθνληα ……………………………………… 65 Οη Αζελατθνί Νφκνη ηνπ ΢φισλα ………………………………………….. 69 Οη Αζελατθνί Νφκνη ηνπ Κιεηζζέλε - Ζ Γεκνθξαηία .………………….. 75 Σν δηθαζηηθφ ζχζηεκα ηεο Αζελατθήο Γεκνθξαηίαο …………….……… 81 Ο ΋ξθνο ηνπ Ηππνθξάηε ………………………………………………….. 90 Ο Γνξηχληνο Κψδηθαο ……………... ………………………………………. 94 Ζ (ηδαληθή) Πνιηηεία ηνπ Πιάησλα …………………………………………. 99 Σα δηαηάγκαηα ηνπ Αζφθα θαη νη Νφκνη ηνπ Μαλνχ (Ηλδία) …………….. 104 Ζ Ρσκατθή Γσδεθάδειηνο (Lex Duodecim Tabularum) ………………… 110 Οη Ρσκαίνη λνκνκαζείο θαη νη λφκνη ηεο Ρψκεο ……………….……… 116 Οη αξραίνη ηξιαλδηθνί Νφκνη (Brehan Codes) …………………….……. 123 Ο Θενδνζηαλφο Κψδηθαο (Codex Theodosianus)……………………….. 125 Ο Κψδηθαο ηνπ Δπξίθνπ (Codex Euricianus)……………………………… 131 Ο Βνπξγνπλδηαλφο Κψδηθαο (Lex Burgundionum……………………… 144 Ζ ΢χλνςε Νφκσλ ηνπ Αιάξηρνπ (Brevarium Aniani) ………………….. 137 Ο ΢αιηθφο Νφκνο ησλ Φξάγθσλ (Lex Salica) ………………………… 138 Ο Ηνπζηηληάλεηνο Κψδηθαο (Codex Justinianus) ………………………… 143

 ΢ειίδα

Δηζαγφγή Αλ θαη πεξηζηνηρίδνκαη απφ λνκηθνχο (ζχδπγνο, αδειθφο, αληςηφο, θίινη θιπ.), νη λνκηθέο κνπ γλψζεηο είλαη απφ ειάρηζηεο σο αξθεηά πεξηνξηζκέλεο. Μπνξψ λα πσ κάιηζηα φηη ηα καζήκαηα πνπ είραλ ζρέζε κε ηελ λνκηθή επηζηήκε, κνπ πξνθαινχζαλ θάπνηα αληηπάζεηα (ίζσο θαη θνβία) ηνλ θαηξφ ησλ νηθνλνκηθψλ ζπνπδψλ κνπ. Σν ζθάικα νθείιεηαη θπζηθά ζε κέλα ηνλ ίδην, αιιά δελ κπνξψ λα απνθιείζσ (ηψξα πνπ έρεη πεξάζεη πεξίπνπ κηζφο αηψλαο θαη κπνξψ λα βιέπσ ηα πξάγκαηα πνιχ πην λεθάιηα θαη ρσξίο – πηζηεχσ - πξνθαηαιήςεηο) θαη ηελ επζχλε ησλ θαζεγεηψλ κνπ ή γηα λα είκαη πην ζαθήο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ θαζεγεηή πνπ καο «δίδαζθε» ην Αζηηθφ Γίθαην ζηελ πάιαη πνηέ Α.΢.Ο.Δ.Δ. (Άιισζηε δελ είρα ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα κε ηα άιια λνκηθά καζήκαηα πνπ δηδάρζεθα φπσο ην Γηνηθεηηθφ, Γηεζλέο θαη Δκπνξηθφ Γίθαην). Απηή ήηαλ θαη κηα απφ ηηο αηηίεο πνπ πήξα ην πηπρίν κνπ ζε ρξφλν (αξλεηηθνχ) ξεθφξ. Σψξα φκσο πνπ απνθάζηζα λα γξάςσ απηφ ην πφλεκα, πξέπεη λα ηνλίζσ επζχο εμ αξρήο, φηη δελ ζέισ κε θαλέλα ηξφπν λα θαλεί φηη ζέισ λα κπσ ζε ρσξάθηα μέλα, δχζβαηα θαη γεκάηα αγθάζηα, φηη επίζεο δελ ζέισ – νχηε θπζηθά θαη κπνξψ - λα κπσ ζηελ νπζία ηεο λνκηθήο ζθέςεο θαη φηη απηά πνπ ζα αλαθεξζνχλ παξαθάησ είλαη απιψο ηζηνξηθά ζηνηρεία θαη δεδνκέλα, βαικέλα ζε θάπνηα ρξνλνινγηθή ηάμε. Αθνξνχλ δε ηα λνκηθά ζπζηήκαηα θαη ηνλ λνκηθφ πνιηηηζκφ απφ ηελ απψηαηε παγθφζκηα αξραηφηεηα σο ην ηέινο ηεο Ρσκατθήο ή αιιηψο σο ηηο αξρέο ηεο Βπδαληηλήο απηνθξαηνξίαο. Αξρίδνπλ ζπγθεθξηκέλα απφ ηελ ζηηγκή πνπ έρνπκε ζηα ρέξηα καο θάπνηα γξακκέλα θείκελα πνπ αλαθέξνληαη ή απαξηζκνχλ απνθάζεηο αξρφλησλ ή λνκνζεηψλ, ζρεηηθά κε ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ηνπ θξάηνπο (ή ηεο πφιεο). Αθφκα νξίδνπλ ηηο ζρέζεηο αξρφλησλ θαη αξρνκέλσλ, ηα φξηα ειεπζεξίαο ησλ πνιηηψλ (ή ππεθφσλ), ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο φισλ θαη απαξηζκνχλ ηηο παξαβάζεηο θαη θαζνξίδνπλ ηηο πνηλέο πνπ πξνβιέπνληαη γηα ηνλ παξαβάηε. Σν ηη είλαη Γίθαην, ην μέξεη θαη ν πξσηνεηήο θνηηεηήο ηεο Ννκηθήο ΢ρνιήο, αθφκα θαη ν ζηνηρεησδψο κνξθσκέλνο άλζξσπνο: Δίλαη ην ζύλνιν ησλ δηαηάμεσλ θαη θαλόλσλ πνπ ζεζπίδεη ε Πνιηηεία θαη νη νπνίνη ξπζκίδνπλ ηηο ζρέζεηο κεηαμύ ησλ πνιηηώλ πνπ δνύλε ζηα πιαίζηά ηεο θαη έρνπλ ππνρξεσηηθή εθαξκνγή. Ζ εθαξκνγή ηνπο είλαη ππνρξεσηηθή φρη κφλν γηαηί έρνπλ απνθαζηζηεί απφ ηελ Πνιηηεία (ην Κξάηνο) αιιά θαη γηαηί ε κε ζπκκφξθσζε ηνπ πνιίηε ή ππεθφνπ1, ζπλεπάγεηαη θπξψζεηο ή ηηκσξίεο πνπ μεθηλνχλ απφ ηελ απιή επίπιεμε θαη θηάλνπλ ζηελ πξνζσξηλή σο θαη ηζφβηα θάζεηξμε, αθφκα θαη ζηελ ζαλάησζε ηνπ παξαβάηε. Γίθαην κε απηήλ ηελ έλλνηα ππήξρε αλέθαζελ ζε θάζε νξγαλσκέλε αλζξψπηλε θνηλσλία, αθφκα θαη ζηελ πην πξσηφγνλε, αθφκα θαη ζηηο Ζ δηαθνξά κεηαμύ πνιίηε θαη ππεθόνπ είλαη αθόκα πην μεθάζαξε ζηελ αγγιηθή γιώζζα: Ο πνιίηεο απνθαιείηαη citizen δειαδή κέινο ηεο πόιεο-θξάηνπο, ελώ ν ππήθννο subject δειαδή αληηθείκελν. Απηνί πνπ δνπλ ζε κηα δεκνθξαηία είλαη πνιίηεο, ελώ απηνί πνπ δνπλ ζε κηα κνλαξρία απνθαινύληαη ππήθννη (ηνπ κνλάξρε). 1

 ΢ειίδα

θνηλσλίεο ησλ δψσλ. Ξέξνπκε θαιά ηη ζπκβαίλεη ζηηο πνιππιεζείο θνηλσλίεο κπξκεγθηψλ ή κειηζζψλ, φπνπ ην θάζε κέινο έρεη έλα ζπγθεθξηκέλν ξφινθαζήθνλ θαη ην εθηειεί αγφγγπζηα αθφκα θη αλ απηφ κπνξεί λα ηνπ πξνθαιέζεη θαη ηνλ ζάλαην (ε κέιηζζα θεληξίδεη ηνλ ερζξφ ηνπ ζκαξηνχ μέξνληαο – ίζσο φηη απηή ε πξάμε ζα είλαη θαη ε ηειεπηαία ηεο δσήο ηεο). Δπίζεο νη θνηλσλίεο νξηζκέλσλ δψσλ πνπ δνπλ ζε αγέιεο φπσο νη πίζεθνη, νη βίζσλεο, νη ειέθαληεο, νη ιχθνη θαη άιια, έρνπλ ηεξαξρηθή δνκή θαη ν αξρεγφο ηεο αγέιεο, αλαιακβάλεη ηελ ηήξεζε ηεο ηάμεο θαη δηψρλεη απφ ηελ αγέιε-θνηλσλία απηφλ πνπ ηνικά λα ηνλ ακθηζβεηήζεη ή παιεχεη κέρξη ζαλάηνπ θαη αλ ράζεη, ν ληθεηήο ηεο αλακέηξεζεο είλαη ν λένο αξρεγφο. ΢ηηο πξσηφγνλεο αλζξψπηλεο θνηλσλίεο ζπλέβαηλε ην ίδην πξάγκα. Τπήξρε πάληα κηα ηεξαξρία ζηελ θεθαιή ηεο νπνίαο ήηαλ ν αξρεγφο ή ν βαζηιηάο ή ν ηεξέαο ή ν ηχξαλλνο ή ν ηαγφο ή ν εγεκφλαο ή έλα ζπκβνχιην ζνθψλ γεξφλησλ, νη νπνίνη απνθάζηδαλ ηη είλαη θαιφ θαη ηη βιάπηεη ηελ θνηλσλία πνπ δνχζαλ. ΋ια ηα κέιε ηεο θνηλσλίαο ή ηεο θνηλφηεηαο ήηαλ ππνρξεσκέλα λα ζέβνληαη, λα ηεξνχλ θαη λα εθαξκφδνπλ απηέο ηηο απνθάζεηο αθφκα θη αλ δελ ζπκθσλνχζαλ κ’ απηέο ή αθφκα θη αλ ηηο ζεσξνχζαλ άδηθεο. Ζ κε εθαξκνγή ηνπο ήηαλ παξάβαζε-έγθιεκα θαη ν παξαβάηεοεγθιεκαηίαο ην πιήξσλε κε ηηο θπξψζεηο πνπ πξνβιέπνληαλ.

Ζ Γηθαηνζύλε Αθφκα γηα λα είλαη βέβαηνο ν λνκνζέηεο φηη νη παξαβάηεο ζα ηηκσξνχληαλ, ζέζπηζε θαη φξγαλα πνπ επέβαιαλ ηελ εθαξκνγή ησλ λφκσλ θαη ηελ ηηκσξία ησλ παξαβαηψλ. Σα φξγαλα απηά ήηαλ ε αζηπλνκία ή ν ζηξαηφο, νη δηθαζηέο, νη θχιαθεο θαη νη δήκηνη. Φπζηθά εθηφο απφ ηνπο λφκνπο ηεο Πνιηηείαο ππήξραλ θαη νη ζξεζθεπηηθνί λφκνη, νη νπνίνη ζπλήζσο ήηαλ πνιχ πην απζηεξνί απφ ηνπο θξαηηθνχο. Οη ηηκσξίεο πνπ αληηκεηψπηδε ν παξαβάηεο ηνπ ζξεζθεπηηθνχ λφκνπ (ν ακαξησιφο) ήηαλ ηξνκεξέο, γηαηί αληηκεηψπηδε ηελ νξγή ηνπ Θενχ. Ζ ηηκσξία ζηελ επίγεηα δσή ηνπ δελ ήηαλ ηίπνηα κπξνζηά ζηελ ηηκσξία πνπ ηνλ πεξίκελε ζηελ κεηά ηνλ ζάλαηφ ηνπ δσή. Μηα απφ ηηο πην επθάληαζηεο άιιά θαη πην επηηπρείο αλζξψπηλεο επηλνήζεηο ήηαλ ε ηηκσξία πνπ πεξίκελε ηνλ ακαξησιφ φηαλ πέζαηλε. Σνλ πεξίκελαλ ηα Σάξηαξα2 ή ε Κφιαζε θαη φινη καο Σα Σάξηαξα ήηαλ – ζύκθσλα κε ηε ειιεληθή κπζνινγία – ν ηόπνο ηνπ Άδε όπνπ βαζαλίδνληαλ αησλίσο νη «θαθνί» κεηά ηνλ ζάλαηό ηνπο. Ο Ζζίνδνο ηνλίδεη πσο ραιθνύο άθκσλ πνπ ξίρζεθε από ηε γε έθαλε ελλέα κέξεο θαη ελλέα λύρηεο λα θηάζεη ζηα Σάξηαξα. Ο αξηζκόο απηόο πέξαζε θαη ζηα ρξηζηηαληθά ηαθηθά έζηκα (ηα ελληάκεξα ησλ λεθξώλ). Σα Σάξηαξα ήηαλ ην αληίζηνηρν ηεο Κόιαζεο ησλ ρξηζηηαλώλ. Αληίζεηα νη Μαθάξσλ Νήζνη ηνπ Γσδεθαζένπ απνηεινύλ ην αληίζηνηρν ηνπ ρξηζηηαληθνύ Παξάδεηζνπ. Κάηη παξόκνην πξνβιέπεη θαη ην Ηζιάκ: νη λεθξνί «θαινί» πηζηνί πάλε ζε επηπρηζκέλν ηόπν πνπ ξέεη ην κέιη θαη ην γάια θαη βξίζεη παξζέλσλ «νπξί». 2

 ΢ειίδα

μέξνπκε ηη ζεκαίλεη Κφιαζε γη’ απηφλ πνπ πηζηεχεη θαη θνβάηαη ηνλ Θεφ ηνπ. Δλψ αληίζεηα, ηνλ θαιφ πηζηφ ηνλ πεξίκελε ε ζετθή αληακνηβή, κηα ζέζε ζηελ Παξάδεηζν, ζην πιεπξφ ηνπ Κπξίνπ! Γεληθά φπσο θαη ε ηζηνξία ησλ ρξφλσλ πξηλ απφ ηελ αλαθάιπςε ηεο γξαθήο δελ απνθαιείηαη ηζηνξία, αιιά πξντζηνξία, έηζη θαη ε ηζηνξία ηεο λνκνζεζίαο αξρίδεη φρη απφ ηελ δεκηνπξγία ησλ πξψησλ αλζξψπηλσλ θνηλνηήησλ, αιιά απφ ηφηε πνπ έρνπκε ηα πξψηα γξαπηά θείκελα πνπ απνδεηθλχνπλ ηελ χπαξμε θάπνησλ ζηνηρεησδψλ θαλφλσλ δηθαίνπ. Καη θπζηθά ηα πξψηα απηά ζεκάδηα θάλεθαλ ζηηο θνηλσλίεο πνπ άξρηζαλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ζεκάδηα θαη ζχκβνια γηα λα εθθξάζνπλ έηζη ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν. Απηέο ήηαλ νη θνηλσλίεο πνπ δνχζαλ ζηελ πεξηνρή ηεο Μεζνπνηακίαο (΢νπκέξηνη, Βαβπιψληνη, Αζζχξηνη, Υεηηαίνη, Διακίηεο, Καζζίηεο θιπ) θαη πνπ άξρηζαλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ηελ ζθελνεηδή γξαθή. ΢πλνπηηθά νη λφκνη θαη νη θψδηθεο ησλ ιαψλ απηψλ νλνκάδνληαη «λφκνη ηεο ζθελνεηδνχο γξαθήο» κηαο θαη είλαη γξακκέλνη έηζη. Λίγνπο αηψλεο αξγφηεξα, νη Αηγχπηηνη άξρηζαλ λα ρξεζηκνπνηνχλ έλα πιήξεο θσλεηηθφ ζχζηεκα ηα γλσζηά καο ηεξνγιπθηθά, πνπ πηζαλψο είλαη ηξνπνπνίεζε ηεο ζθελνεηδνχο γξαθήο ησλ ιαψλ ηεο Μεζνπνηακίαο πξνζαξκνζκέλε ζηα δεδνκέλα θαη ηηο ηδηνκνξθίεο ηεο γιψζζαο ησλ Αηγππηίσλ. Αθνινχζεζαλ νη Κξήηεο πνπ απφ ην 1900 σο ην 1200 π.Υ. ρξεζηκνπνίεζαλ ηξία δηαθνξεηηθά είδε γξαθήο, ηελ εηθνλνγξαθηθή ή ηεξνγιπθηθή θαη ηηο Γξακκηθέο Α θαη Β ΢ηελ καθξηλή Αλαηνιή νη Κηλέδνη αλέπηπμαλ έλα ζχζηεκα ηδενγξακκάησλ ην νπνίν κε ζεκαληηθέο αιιαγέο θα ηξνπνπνηήζεηο δηαηεξείηαη σο ηηο εκέξεο καο θαη ηέινο (γχξσ ζην 1000 π.Υ.) νη Φνίληθεο ζηα αλαηνιηθά παξάιηα ηεο Μεζνγείνπ ήηαλ απηνί πνπ πξψηνη άξρηζαλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ρσξηζηά ζχκβνια θαη θάζε θζφγγν, απηφ πνπ απνθαινχκε αιθάβεην. Ήηαλ έλα αιθάβεην ρσξίο θσλήεληα, αιιά αιθάβεην. Δμέιημε ηνπ θνηληθηθνχ αιθαβήηνπ ήηαλ ην ειιεληθφ (νη Έιιελεο πξφζζεζαλ θαη θσλήεληα) ην εβξατθφ, ην αξαβηθφ θαη ην κνγγνιηθφ. Σέινο εμέιημε ηνπ ειιεληθνχ αιθαβήηνπ απνηεινχλ ην ιαηηληθφ, πνπ ρξεζηκνπνηνχλ φιεο ζρεδφλ νη ρψξεο ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο, ηεο Ακεξηθήο θαη ηεο Χθεαλίαο θαη ην θπξηιιηθφ, πνπ ην ρξεζηκνπνηνχλ νη ιανί ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο (νη ΢ιάβνη). Σν παξαπάλσ εδάθην ζρεηηθφ κε ηελ εμέιημε ηεο γξαθήο ήηαλ απαξαίηεην γηα λα καο βνεζήζεη θαη λα καο θαζνδεγήζεη γηα ηνλ δξφκν πνπ ζα αθνινπζήζνπκε γηα λα αλαιχζνπκε ηελ ηζηνξία ησλ λνκνζεζηψλ ησλ αξραίσλ ιαψλ.

΢ηαύρος ΢η. ΢ηαθσιάθες

 ΢ειίδα

01. Ο Κώδηθας ηοσ Οσροσθαγθίλα, βαζηιηά ηες Οσρούθ ΋πσο ήδε είπακε ζηελ Δηζαγσγή, φινη νη λφκνη θαη νη θψδηθεο πνπ βξέζεθαλ γξακκέλνη ζε ζθελνεηδή γξαθή ζηελ πεξηνρή ηεο Μεζνπνηακίαο, απνθαινχληαη ζπιιήβδελ Νόκνη ηεο ΢θελνεηδνύο γξαθήο (Cuneiform laws). Απηνί νη λφκνη αλαπηχρζεθαλ θαη ηέζεθαλ ζε ρξήζε απφ ηνπο Αθθάδηνπο, ΢νπκέξηνπο, Βαβπιψληνπο, Αζζχξηνπο, Διακίηεο, Καζζίηεο θαη Υεηηαίνπο. Απηνί είλαη νη αξραηφηεξνη γλσζηνί γξαπηνί λνκηθνί θαλφλεο ηεο ηζηνξίαο, κε πην δηάζεκν θπζηθά ηνλ Κώδηθα ηνπ Υακνπξακπί. Θα ηνπο ζπλαληήζνπκε θαηά ζεηξά αξραηφηεηαο, κε πξψην απηφλ ηνπ Οσροσθαγθίλα. Ζ πξσηφγνλε κνλαξρία ήηαλ ε αξραηφηεξε κνξθή δηαθπβέξλεζεο ζηελ Μεζνπνηακία θαη απηφ είλαη γλσζηφ απφ ηα πεξηζζφηεξα γξαπηά θείκελα, αθφκα θαη ζε ινγνηερληθά έξγα φπσο ην Έπνο ηνπ Γηιγακέο. Σν έξγν απηφ γξάθηεθε ζε ζθελνεηδή γξαθή ζηε ζνπκεξηαθή γιψζζα, απνηειείηαη απφ 3.000 ζηίρνπο θαη βξέζεθε ζηα εξείπηα ηεο βηβιηνζήθεο ηνπ κεγάινπ βαζηιηά ηεο Αζζπξίαο Αζζνπξκπαληκπάι (γλσζηνχ ζηνπο Έιιελεο σο ΢αξδαλάπαινπ) ζηελ Νηλεπή. Απηφ ην έπνο έρεη σο θχξην ήξσα ηνλ βαζηιηά ηεο πφιεο Οπξνχθ Γηιγακέο. Απφ φζα μέξνπκε ν Γηιγακέο ήηαλ έλαο απφ ηνπο ηειεπηαίνπο ΢νπκέξηνπο πξσηφγνλνπο κνλάξρεο. Αθνινχζεζε κηα ζεηξά αξηζηνθξαηηθψλ ζπκβνπιίσλ πνπ θπξηαξρνχληαλ απφ ηεξείο θαη επγελείο. Ζ κάζθα ηνπ ΢άξγσλνο Α’ Γχξσ ζην 2250 π.Υ. ν Αθθάδηνο εγέηεο ΢άργφλ Α’ ο Μέγας θαηέιαβε ηελ εμνπζία ζε φιε ηελ ΢νπκεξία θαη ίδξπζε ηελ ηεξάζηηα Αθθαδηθή απηνθξαηνξία (ή ‘απηνθξαηνξία ηνπ Παξαδείζνπ’) πνπ εθηεηλφηαλ απφ ηελ Πάλσ Θάιαζζα (Μεζφγεην) σο ηελ Κάησ Θάιαζζα (Πεξζηθφ Κφιπν. ΢ηε ζπλέρεηα ζηελ Μεζνπνηακία επηβιήζεθε κηα λέα ζεηξά κνλαξρψλ (ζηα ζνπκεξηθά énsi3) πνπ ζα ηνπο παξνκνηάδακε κε ηελ ειιεληθή ιέμε (κε ηελ αξρηθή ηεο έλλνηα) ηχξαλλνη. Έλαο απφ απηνχο πνπ απνθαινχκε πξσηφγνλνπο κνλάξρεο ήηαλ ν Οσροσθαγθίλα (ηνλ ζπλαληάκε κε ηηο νλνκαζίεο – ζε ιαηηληθή γξαθή – Urukagina ή Uruinimgina ή Irikagina), βαζηιηάο ή εγεκφλαο ηεο πφιεοθξάηνπο Λαγθάο ηεο Μεζνπνηακίαο, ζηηο φρζεο ηνπ πνηακνχ Σίγξε. Αλέβεθε ζηνλ ζξφλν, φηαλ αλέηξεςε ηνλ πξνεγνχκελν δηεθζαξκέλν Énsi ζηα ζνπκεξηθά ζεκαίλεη ζηελ θπξηνιεμία «ν θύξηνο ηεο αξόζηκεο γεο» θαη ήηαλ ηίηινο γηα ηνπο θπβεξλήηεο ή εγεκόλεο θπξίνπο ησλ πόιεσλ-θξαηώλ 3

 ΢ειίδα

κνλάξρε Λνπθαιάληα θαη βαζίιεπζε γηα είθνζη ρξφληα απφ ην 2380 σο ην 2360 π.Υ. Πηζαλνινγείηαη φηη ν Οπξνπθαγθίλα ήηαλ ηαπεηλήο θαηαγσγήο (ίζσο αγξφηεο) θαη θαηέιαβε ηελ αξρή κεηά απφ επαλάζηαζε. ΋ηαλ ηειηθά ζηαζεξνπνίεζε ηελ εμνπζία ηνπ άξρηζε λα λνκνζεηεί ππέξ ησλ αδχλαησλ ιατθψλ ζηξσκάησλ θαη ζε βάξνο ηεο αξηζηνθξαηίαο θαη ηνπ ηεξαηείνπ, νη νπνίνη πινχηηδαλ επηβάιινληαο βαξχηαηνπο θφξνπο ζηηο ζνδεηέο ησλ αγξνηψλ θαη ζηα πξντφληα ησλ θηελνηξφθσλ, ησλ ςαξάδσλ θαη ησλ εκπφξσλ. Ο Οπξνπθαγθίλα έγηλε γλσζηφο απφ ηνπο αγψλεο ηνπ θαηά ηεο δηαθζνξάο (ίζσο ε πην αξραία θαχιε ζπλήζεηα ηεο αλζξψπηλεο θνηλσλίαο) θαη ηηο κεηαξξπζκίζεηο πνπ επέβαιε ζηελ επηθξάηεηά ηνπ. Πεξηζζφηεξν φκσο είλαη γλσζηφο σο ν λνκνζέηεο κε ην αξραηφηεξν γξαπηφ θείκελν λφκσλ θαη δηαηάμεσλ ηεο ηζηνξίαο. Οη κεηαξξπζκίζεηο πνπ ζέζπηζε ήηαλ πξνο φθεινο ησλ θαηαπηεζκέλσλ απιψλ αλζξψπσλ θαη ζεσξείηαη σο έλαο απφ ηνπο πξψηνπο θνηλσληθνχο κεηαξξπζκηζηέο ηεο ηζηνξίαο. Αλ θαη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ θεηκέλνπ δελ έρεη αλαθαιπθζεί, απφ ηα ππάξρνληα απνζπάζκαηα, ζξαχζκαηα επηγξαθψλ θαη άιιεο πεγέο ηεο επνρήο εθείλεο, κπνξνχκε λα αλαζπλζέζνπκε ηελ νπζία νξηζκέλσλ απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ εγεκφλα ηεο Λαγθάο: Ο βαζηιηάο είλαη δηνξηζκέλνο απφ ηνπο ζενχο [ε έθθξαζε «Διέσ Θενύ βαζηιεύο» δηαηεξήζεθε σο ηα ηέιε ηνπ 19νπ κ.Υ. αηψλα]. Θξαύζκα από πήιηλε επηγξαθή ηνπ 2350 π.Χ. Αλαθέξεηαη ζηνλ Οπξνπθαγθίλα θαη ζε νξηζκέλα από ηα δεκόζηα έξγα ηνπ (Μνπζείν Λνύβξνπ) -

Οη ρήξεο θαη ηα νξθαλά απαιιάζζνληαη απφ ηελ θαηαβνιή θφξσλ (Οη ρήξεο θαη ηα νξθαλά δελ ππόθεηληαη πιένλ ζηελ δηθαηνδνζία ησλ ηζρπξώλ). Ζ Πνιηηεία είλαη ππνρξεσκέλε λα θαηαβάιεη ηηο δαπάλεο ηεο ηαθήο ηνπ λεθξνχ, ζηηο νπνίεο ζπκπεξηιακβάλνληαη ην ηειεηνπξγηθφ δείπλν θαη νη ζπνλδέο πνπ ζπλφδεπαλ ηηο επρέο γηα έλα θαιφ ηαμίδη ηνπ εθιηπφληνο. Οη πινχζηνη θαη νη ηεξείο πξέπεη λα θαηαβάινπλ ζε αζήκη (ή ζε ηζφηηκε πνζφηεηα θξηζαξηνχ) ηελ αμία φπνησλ πξντφλησλ ή αθηλήησλ επηζπκνχλ λα αγνξάζνπλ απφ ηνπο θησρνχο, αιιά αλ ν θησρφο αξλεζεί ηελ πψιεζε, απαγνξεχεηαη ε ρξήζε βίαο γηα λα εμαλαγθαζηεί λα πνπιήζεη. Ο εξγαδφκελνο είρε ην δηθαίσκα λα απαηηήζεη ηελ ακνηβή ηεο δνπιεηάο ηνπ. Καλείο δελ είρε δηθαίσκα λα απαηηήζεη απφ έλα λέν λα εξγαζηεί.

 ΢ειίδα

Οη ηεξείο δελ είραλ πιένλ ην δηθαίσκα λα εηζβάινπλ ζηνλ θήπν ή ζην ρσξάθη ησλ ηαπεηλψλ γεσξγψλ γηα λα αξπάμνπλ θαξπνχο. - Απαγνξεχηεθε ην αξραίν έζηκν ηεο πνιπαλδξίαο. Ζ πνηλή πνπ πεξίκελε ηελ γπλαίθα πνπ έπαηξλε πεξηζζφηεξνπο απφ έλα ζπδχγνπο ήηαλ απζηεξή. Θάλαηνο κε ιηζνβνιηζκφ, κε πέηξεο ζηηο νπνίεο ήηαλ γξακκέλε ε αηηία γηα ηελ νπνία ε γπλαίθα απηή ηηκσξείηαη. - Με ηνλ ίδην ηξφπν, δειαδή κε ιηζνβνιηζκφ, εθηεινχληαλ επίζεο νη θιέθηεο θαη νη κνηρνί - Γεληθψο νη δηαηάμεηο ηνπ Κψδηθα ηνπ Οπξνπθαγθίλα ήηαλ ξηδνζπαζηηθέο - γηα ηελ επνρή ηνπ – θαη εμαζθάιηδαλ ζεκαληηθά ηελ ηζφηεηα θαη ηελ ειεπζεξία ησλ ππεθφσλ ηνπ. Πεξηφξηδαλ ηελ ηζρχ ηνπ ηεξαηείνπ, ησλ πςειφβαζκσλ θξαηηθψλ ππαιιήισλ, ησλ δηεθζαξκέλσλ δηθαζηψλ, ηειψλσλ, θνξνεηζπξαθηφξσλ θαη ησλ θαηφρσλ κεγάισλ πεξηνπζηψλ θαη γαηψλ. - Αθφκα πάξζεθαλ κέηξα γηα ηνλ πεξηνξηζκφ θαη ηελ πάηαμε ηεο δηαθζνξάο, ηεο ηνθνγιπθίαο, ηεο απζαηξεζίαο, ηεο θινπήο, ηεο αξπαγήο πεξηνπζηψλ ησλ αδπλάησλ, ησλ δνινθνληψλ, ησλ ιεζηεηψλ θαη άιισλ πνηληθψλ αδηθεκάησλ. ΢πκπεξαζκαηηθά ν Οπξνπθαγθίλα απάιιαμε ηνπο θαηνίθνπο ηεο Λαγθάο απφ ηελ ηνθνγιπθία, απφ ηα ππεξβνιηθά θνξνινγηθά βάξε, ηηο ιεζηείεο, ηνπο θφλνπο θαη ηελ απζαίξεηε αξπαγή ηεο πεξηνπζίαο ηνπο απφ ηνπο εθκεηαιιεπηέο θαη ηνπο κεγαινθηεκαηίεο. Καζηέξσζε ηελ ειεπζεξία ηνπο θαη πξνζηάηεπζε ηνπο νηθνλνκηθά αλίζρπξνπο. -

Αλαπαξάζηαζε ηεο πόιεο Λαγθάο πξσηεύνπζαο ηνπ Οπξνπθαγθίλα ΋κσο ν Οπξνπθαγθίλα είρε ηελ ηχρε ησλ πεξηζζφηεξσλ κεηαξξπζκηζηψλ ηεο ηζηνξίαο. ΢ηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα ζηεξίμεη ηνπο αδχλαηνπο θαη θησρνχο ππεθφνπο ηνπ, έραζε ηελ ζηήξημε ηεο αξηζηνθξαηίαο, ησλ ηεξέσλ θαη θπζηθά ηνπ ζηξαηνχ. Δμφλησζε αξθεηνχο απφ ηνπο επγελείο, ηνπο κεγαινγαηνθηήκνλεο θαη ηνπο ζξεζθεπηηθνχο εγέηεο. ΋ια απηά είραλ σο ζπλέπεηα ηελ νηθνλνκηθή θαηάξξεπζε θαη ηελ ζηξαηησηηθή απνδπλάκσζε ηεο Λαγθάο, ην νπνίν ζηαδηαθά έραζε αξθεηέο απφ ηηο ππνηειείο θαη ζχκκαρεο πφιεηο ηεο ΢νπκεξίαο, πνπ είηε έγηλαλ αλεμάξηεηεο ή πξνζρψξεζαλ ζε άιια ηζρπξφηεξα βαζίιεηα φπσο απηά ηεο Οπξ, ηεο Οχκκα ή ηεο Οπξνχθ. Ο βαζηιηάο επηρείξεζε λα δεκηνπξγήζεη έλα είδνο

 ΢ειίδα

ελφπισλ δπλάκεσλ πνπ απαξηηδφηαλ θπξίσο απφ αγξφηεο, ςαξάδεο θαη θηελνηξφθνπο, αιιά απηνί ήηαλ αλνξγάλσηνη θαη απαίδεπηνη. Ο εγεκφλαο Λνπγθάι-δάγθε-ζη ηεο αληίπαιεο πφιεο Οχκκα άξρηζε κηα ζεηξά πνιέκσλ κε ζηφρν ηελ θπξηαξρία φιεο ηεο ΢νπκεξίαο ππφ ην ζθήπηξν ηνπ. Καηέιαβε πνιιέο πφιεηο κεηαμχ ησλ νπνίσλ ηελ Οπξνχθ – ηελ νπνία έθαλε πξσηεχνπζά ηνπ – ηελ Κηο, ηελ Οπξ, ηελ Νηππνχξ, ηελ Λάξζα θαη θπζηθά δελ ιππήζεθε ηελ Λαγθάο. Ο αλίζρπξνο ζηξαηφο ηεο δελ κπφξεζε λα αληέμεη ηελ πίεζε ησλ εηζβνιέσλ, εηηήζεθε θαη δηαιχζεθε γξήγνξα. Ζ πφιε ιεειαηήζεθε θαη θαηαθάεθε θαη νη θάηνηθνί ηεο παξαδφζεθαλ ζην έιενο ησλ ζπαζηψλ ηνπ ερζξηθνχ ζηξαηνχ. Μηαο θαη δελ ζπλαληάκε πηα ην φλνκα ηνπ Οπξνπθαγθίλα, κπνξνχκε λα πνχκε φηη εμαθαλίζηεθε θη απηφο αλάκεζα ζηηο θιφγεο θαη ηα εξείπηα ηεο πξσηεχνπζάο ηνπ. Σν φλεηξν ηνπ Λνπγθάι-δάγθε-ζη λα δεκηνπξγήζεη έλα παλίζρπξν ζνπκεξηθφ θξάηνο πξαγκαηνπνίεζε κεηά απφ ιίγεο δεθαεηίεο ν ΢άξγσλ. ΋κσο ην φλνκα ηνπ εηηεκέλνπ Οπξνπθαγθίλα έκεηλε ζηελ ηζηνξία, σο απηφ ηνπ αξραηφηεξνπ λνκνζέηε, ηνπ νπνίνπ ηα δηαηάγκαηα θαη θψδηθεο βξέζεθαλ γξακκέλα (έζησ θαη κηθξφ κέξνο ηνπο).

Δγγξάκκαηνη Μεζνπνηάκηνη γξάθνπλ ζηελ ζθελνεηδή γξαθή

10  ΢ειίδα

02. Ο Κώδηθας ηοσ Οσρ-Νακκού, βαζηιηά ηες Οσρ Ο Οπξ-Νακκνχ (γλσζηφο κε ηελ ιαηηληθή γξαθή σο Ur-Nammu θαη σο Ur-Namma ή Ur-Engur ή Ur-Gur) ήηαλ ν ηδξπηήο θαη πξψηνο βαζηιηάο ηεο ζνπκεξηθήο Σξίηεο Γπλαζηείαο ηεο Οπξ ε νπνία δηήξθεζε πάλσ απφ έλα αηψλα θαη έθηαζε ζηελ αθκή ηεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο βαζηιείνπ ηνπ γηνπ θαη δηαδφρνπ ηνπ ΢νχιγθη. Ο ΢νχιγθη θαηάθεξε λα δεκηνπξγήζεη κηα απηνθξαηνξία, πξνζαξηψληαο ζην βαζίιεηφ ηνπ ην Διάκ θαη ηελ Αζζπξία. Ο Οπξ-Νακκνχ είλαη γλσζηφο σο ν θαηαζθεπαζηήο πνιιψλ πδξαγσγείσλ θαη αξθεηψλ δηγθνπξάη4 ζε δηάθνξεο πφιεηο ηεο ΢νπκεξίαο. Σν πην επηβιεηηθφ απφ απηά ήηαλ ην Μεγάιν Εηγθνπξάη ηεο Οπξ, ρηηζκέλν ζε ηξία επίπεδα θαη αθηεξσκέλν ζηνλ ζειεληαθφ ζεφ Νάλλα θαη ζηελ ζχδπγφ ηνπ Νηγθάι, θνξπθαίν δεπγάξη ζην ζνπκεξηθφ πάλζεν. Ο Οπξ-Νακκνχ βαζίιεπζε επί δεθαεπηά ρξφληα απφ ηνλ 2112 σο ην 2095 π.Υ. Σα ρξφληα ηεο βαζηιείαο ηνπ Οπξ-Νακκνχ θαη ηνπ γηνπ ηνπ ΢νχιγθη ζεσξνχληαη πεξίνδνο επεκεξίαο θαη άλζεζεο γηα ηελ απηνθξαηνξία ηεο Οπξ. Ο Οπξ-Νακκνχ φκσο, είλαη πεξηζζφηεξν γλσζηφο σο ν δεκηνπξγφο ελφο απφ ηνπο παιαηφηεξνπο γλσζηνχο λνκηθνχο θψδηθεο ζηελ ηζηνξία, αλ θαη νξηζκέλνη ηζηνξηθνί απνδίδνπλ ηελ παηξφηεηα ηνπ Κψδηθα ζην γην ηνπ ΢νχιγθη. Ο Κψδηθαο απηφο είλαη θαηά ηξεηο πεξίπνπ αηψλεο αξραηφηεξνο απφ ηνλ παζίγλσζην Κψδηθα ηνπ Υακνπξακπί, πέληε αηψλεο απφ ηνλ Μσζατθφ λφκν θαη κφιηο δπν αηψλεο λεφηεξνο απφ απηφλ ηνπ Οπξνπθαγθίλα (απφ ηελ λνκνζεζία ηνπ νπνίνπ φκσο, δηαζψζεθαλ ειάρηζηα ηκήκαηα). Ζ ελζξόληζε ηνπ Οπξ-Νακκνύ Ο Κψδηθαο αξρίδεη κε έλα πξφινγν πνπ πεξηγξάθεη ηνλ Οπξ-Νακκνχ σο ζετθφ εληεηαικέλν πνπ έρεη σο απνζηνιή ηελ επηβνιή ηεο δηθαηνζχλεο ζηε γε. Απφ ην πξσηφηππν, πνπ είλαη γξακκέλν ζηελ ζνπκεξηθή γιψζζα ζηελ ζθελνεηδή γξαθή, ν Κψδηθαο πεξηιακβάλεη θνξνινγηθνχο λφκνπο, απιηθφ πξσηφθνιιν θαη ηειεηνπξγηθφ, δηθαζηηθέο δηαδηθαζίεο, θαλφλεο γηα ηελ Σα Εηγθνπξάη (Ziggurat) ήηαλ θιηκαθσηέο ππξακίδεο, πνπ έρηηδαλ όινη ζρεδόλ νη ιανί ηεο Μεζνπνηακίαο θαη ήηαλ αθηεξσκέλα ζε ηνπηθέο ζεόηεηεο. ΢πλήζσο απνηεινύζαλ κέξνο θάπνηνπ αλαθηνξηθνύ ζπγθξνηήκαηνο 4

 ΢ειίδα

απνλνκή ηεο δηθαηνζχλεο θαη πνηλέο γηα δηάθνξεο παξαβάζεηο. Σν έηνο πνπ ν Κψδηθαο αλαθνηλψζεθε («δφζεθε ζηε δεκνζηφηεηα») απνθιήζεθε «Ζ ρξνληά πνπ ν Οπξ-Νακκνύ δεκηνύξγεζε ηε δηθαηνζύλε ζηε ρώξα». Ο Κψδηθαο είλαη έλα απφ ηα πξψηα βήκαηα ηεο νξγαλσκέλεο αλζξψπηλεο θνηλσλίαο πξνο ηελ δεκηνπξγία θαλφλσλ δηθαίνπ. Ο Κψδηθαο ρσξίδεη ηελ θνηλσλία ζε δπν ηάμεηο: Σνπο ειεχζεξνπο αλζξψπνπο θαη ηνπο δνχινπο. Οη δνχινη θαηά θαλφλα ρξεζηκνπνηνχληαη σο ππεξέηεο, αιιά θαη σο εξγάηεο θαη ηερλίηεο. Αλήθνπλ θπζηθά ζηνλ θχξηφ ηνπο, αιιά ην λνκηθφ θαζεζηψο είλαη ζρεηηθά ειεχζεξν. Μπνξνχλ λα παξίζηαληαη σο κάξηπξεο ζηα δηθαζηήξηα, λα παληξεχνληαη θαη λα θαηέρνπλ δηθή ηνπο πεξηνπζία. Απφ ηηο αλαζθαθέο πνπ έγηλαλ κεηαμχ 1952 θαη 1965 έρνπλ αλαθαιπθζεί πνιιά ηκήκαηα ηνπ Κψδηθα θαη ηειηθά νη αξραηνιφγνη πέηπραλ λα θάλνπλ επδηάθξηηα ηα πεξηζζφηεξα απφ απηά θαη κεηαθξάζνπλ ηνπο 40 απφ ην ζχλνιν ησλ 57 λφκσλ ηνπ Οπξ-Νακκνχ. ΟΗ λφκνη απηνί μερσξίδνπλ ηηο δηάθνξεο κνξθέο αδηθεκάησλ θαη αξρίδνπλ πάληα απφ ηελ ιέμε Αλ (αδίθεκα) θαη θαηαιήγνπλ κε ηελ θξάζε πνπ αξρίδεη κε ηελ ιέμε ηόηε (πνηλή). Δπίζεο ν Κψδηθαο πξνβιέπεη ηελ επηβνιή ρξεκαηηθψλ πξνζηίκσλ ζε πεξηπηψζεηο πξφθιεζεο ζσκαηηθψλ βιαβψλ, ζε αληίζεζε κε ηνπο κεηαγελέζηεξνπο βαβπισληαθνχο θαη ηνπδατθνχο λφκνπο πνπ πξφβιεπαλ ην «νθζαικόλ αληί νθζαικνύ θαη νδόληα αληί νδόληνο». ΋κσο ζε πεξηπηψζεηο φπσο ε ιεζηεία, ν θφλνο, ε κνηρεία θαη ν βηαζκφο ε πνηλή πνπ επηβαιιφηαλ ήηαλ ε ζαλαηηθή. Σν ζπγθξόηεκα ησλ αλαθηόξσλ θαη ην δηγθνπξάη ηνπ ΟπξΝακκνύ Μεξηθέο απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ Κψδηθα είλαη:  Αλ θάπνηνο δηαπξάμεη θφλν, ηφηε ν έλνρνο πξέπεη λα ζαλαησζεί  Αλ θάπνηνο δηαπξάμεη ιεζηεία, ηφηε ν έλνρνο πξέπεη λα ζαλαησζεί  Αλ θάπνηνο δηαπξάμεη ην αδίθεκα ηεο απαγσγήο, ηφηε ν έλνρνο πξέπεη λα θπιαθηζηεί θαη λα πιεξψζεη πξφζηηκν 15 αξγπξά λνκίζκαηα.  Αλ έλαο ζθιάβνο παληξεπηεί ζθιάβα θαη ν ζθιάβνο ειεπζεξσζεί, ηφηε δελ ηνπ επηηξέπεηαη λα εγθαηαιείςεη ην ζπίηη ηνπ θπξίνπ.  Αλ ζθιάβνο ή ζθιάβα παληξεπηεί ειεχζεξν ή ειεχζεξε, ηφηε ην πξψην παηδί αλήθεη ζηνλ θχξην ηνπ ζθιάβνπ

12  ΢ειίδα

 Αλ έλαο άληξαο βηάζεη παξζέλα, ηφηε ν έλνρνο πξέπεη λα ζαλαησζεί  Αλ έλαο άληξαο βηάζεη παξζέλα ζθιάβα άιινπ θπξίνπ, ηφηε ν έλνρνο ζα πιεξψζεη ζηνλ θχξηφ ηεο πέληε αξγπξά λνκίζκαηα.  Αλ έλαο άληξαο ρσξίζεη ηελ πξψηε ηνπ ζχδπγν, ηφηε πξέπεη λα ηεο θαηαβάιεη εμήληα αζεκέληα λνκίζκαηα.  Αλ έλαο άληξαο ρσξίζεη ηελ ζχδπγφ ηνπ πνπ ήηαλ πξψηα ρήξα, ηφηε απηφο πξέπεη λα ηεο θαηαβάιεη ηξηάληα αζεκέληα λνκίζκαηα.  Αλ έλαο άληξαο θαηεγνξεζεί γηα καγεία θαη απνδεηρζεί αζψνο, ηφηε ν θαηήγνξφο ηνπ πξέπεη λα πιεξψζεη πξφζηηκν ηξηψλ αξγπξψλ λνκηζκάησλ.  Αλ έλαο άληξαο θαηεγνξήζεη ηελ ζχδπγν ελφο άιινπ άληξα γηα κνηρεία θαη κεηά απφ δνθηκαζία ε γπλαίθα απηή απνδεηρζεί αζψα, ηφηε απηφο πνπ ηελ θαηήγγεηιε ζα ηεο θαηαβάιεη 20 αξγπξά λνκίζκαηα.  Αλ έλαο ππνςήθηνο γακπξφο γίλεη δεθηφο κε ηα δψξα ηνπ ζην ζπίηη ηνπ παηέξα ηεο λχθεο, αιιά ηειηθά ν (ππνςήθηνο) πεζεξφο δψζεη ηελ θφξε ηνπ ζε άιινλ άληξα, ηφηε ν παηέξαο ηεο θνπέιαο πξέπεη λα επηζηξέςεη ζηνλ πξψην, δπν θνξέο ηελ αμία ησλ γακήιησλ δψξσλ πνπ απηφο πξνζέθεξε. Ο Οπξ-Νακκνύ σο θηίζηεο, θνπβαιά ρώκα γηα λα θαηαζθεπαζηνύλ ηνύβια γηα έλα λαό (Βξεηαληθό Μνπζείν)  Αλ έλαο ζθιάβνο δξαπεηεχζεη θαη βγεη έμσ απφ ηα ηείρε ηεο πφιεο θαη θάπνηνο ηνλ βξεη θαη ηνλ επηζηξέςεη, ηφηε ν θχξηνο ηνπ ζθιάβνπ πιεξψλεη δπν αζεκέληα λνκίζκαηα ζ’ απηφλ πνπ βξήθε θαη επέζηξεςε ηνλ ζθιάβν.  Αλ θάπνηνο ρηππήζεη ην κάηη θάπνηνπ άιινπ, ηφηε ν έλνρνο πξέπεη λα θαηαβάιεη ζηνλ παζφληα ηξηάληα αζεκέληα λνκίζκαηα.  Αλ θάπνηνο ηξαπκαηίζεη ηελ κχηε ελφο άιινπ κε καραίξη, ηφηε ν πξψηνο ζα θαηαβάιεη ζηνλ δεχηεξν ζαξάληα αζεκέληα λνκίζκαηα.  Αλ έλαο άληξαο θαηά ηελ δηάξθεηα ελφο θαπγά, ζπάζεη έλα κέινο (ρέξη ή πφδη) ελφο άιινπ, ηφηε ν ζχηεο θαηαβάιεη ζην ζχκα εμήληα αζεκέληα λνκίζκαηα.  Αλ θάπνηνο ζπάζεη ην δφληη ελφο άιινπ, ηφηε ν έλνρνο ζα πξέπεη λα ηνπ θαηαβάιεη δπν αζεκέληα λνκίζκαηα.

 ΢ειίδα

 Αλ κηα ζθιάβα, ζπγθξίλεη ηνλ εαπηφ ηεο κε ηελ θπξία ηεο θαη ηεο κηιήζεη κε απζάδεηα, ηφηε ν δηθαζηήο κπνξεί λα δηαηάμεη λα γεκίζνπλ ην ζηφκα ηεο ζθιάβαο κε κεγάιε πνζφηεηα αιαηηνχ.  Αλ θάπνηνο εκθαληζηεί σο κάξηπξαο ζην δηθαζηήξην θαη απνδεηρζεί αλαμηφπηζηνο ή ςεπδνκάξηπξαο, ηφηε ζα πιεξψζεη πξφζηηκν δεθαπέληε αζεκέληα λνκίζκαηα.  Αλ θάπνηνο εκθαληζηεί σο κάξηπξαο ζην δηθαζηήξην θαη φκσο απνζχξεη ηνλ φξθν ηνπ, ηφηε ππνρξενχηαη λα θαηαβάιεη ην ηζφπνζν ηεο αμίαο ηεο δηθαζηηθήο δηακάρεο.  Αλ θάπνηνο πιεκκπξίζεη ην ρσξάθη θάπνηνπ άιινπ κε λεξά, ηφηε ν έλνρνο πξέπεη λα ηνλ απνδεκηψζεη κε αλάινγε πνζφηεηα θξηζαξηνχ.  Αλ έλαο άλζξσπνο επηηξέςεη ζε θάπνηνλ άιιν λα θαιιηεξγήζεη ην αξφζηκν ρσξάθη ηνπ θαη απηφο δελ ην θαιιηεξγήζεη θαη ην κεηαηξέςεη ζε ζθνππηδφηνπν, ηφηε ν έλνρνο ζα πξέπεη λα απνδεκηψζεη ηνλ ηδηνθηήηε κε αλάινγε πνζφηεηα θξηζαξηνχ  Αλ έλαο άλζξσπνο ελψ θαιιηεξγεί θξπθά ην ρσξάθη θάπνηνπ άιινπ, εγείξεη παξάπνλα ελαληίνλ ηνπ ηδηνθηήηε, ηφηε ηα παξάπνλά ηνπ απνξξίπηνληαη θαη απηφο ράλεη ηα έμνδά ηνπ θιπ. θιπ. Μεηά ηνλ ζάλαην ηνπ Οπξ-Νακκνχ ν γηνο ηνπ ΢νχιγθη (βαζίιεπζε επί ζαξάληα νθηψ έηε) θαηέθηεζε ηηο πεξηζζφηεξεο πφιεηο ηεο ΢νπκεξίαο θαη ηεο Αζζπξίαο θαη έθαλε ην βαζίιεηφ ηνπ έλα απφ ην πην ηζρπξά θαη ζεβαζηά θξάηε φιεο ηεο Μέζεο Αλαηνιήο. Ζ δπλαζηεία ηνπ Οπξ-Νακκνχ άληεμε πάλσ απφ εθαηφ ρξφληα.

Ο Οπξ-Νακκνύ

14  ΢ειίδα

03. Οη Νόκοη ηες Δζλούλλα (Eshnunna) ή Ιζλούλλα Μεηά ηελ πηψζε ηεο δπλαζηείαο πνπ ίδξπζε ν Οπξ-Νακκνχ, ε Δζλνχλλα έγηλε κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο ζνπκεξηθέο πφιεηο ηεο Μεζνπνηακίαο. Ζ Δζλνχλλα ήηαλ ρηηζκέλε (ζρεδφλ 4.000 ρξφληα π.Υ.) ζηηο φρζεο ηνπ πνηακνχ Σίγξε πεξίπνπ 30 ρηιηφκεηξα λνηηναλαηνιηθά απφ ηελ ζεκεξηλή Βαγδάηε. Ζ ζέζε ηεο ήηαλ θαίξηα γηαηί βξηζθφηαλ ζηα φξηα ηεο ΢νπκεξίαο κε ην Διάκ θαη φρη πνιχ καθξηά απφ ηελ Αζζπξία. Ζ ζεφηεηα-πξνζηάηεο ηεο πφιεο ήηαλ ν Σίζπαθ. Οη αλαζθαθέο ζηελ θεληξηθή πιαηεία ηεο αξραίαο πφιεο, έθεξαλ ζην θσο κηα πινχζηα ζπιινγή αιαβάζηξηλσλ αγαικάησλ θαη εηδσιίσλ ζε πνιχ θαιή θαηάζηαζε. Ζ ζπιινγή απηή ζεσξείηαη σο κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο ηεο αξραίαο Μέζεο Αλαηνιήο. Ζ πφιε ηνλ 21ν π.Υ. αηψλα ήηαλ ή έδξα θπβεξλήηε, ππνηεινχο ηεο Οπξ, αιιά κεηά ηελ θαηάξξεπζε ηεο Οπξ (πεξίπνπ ην 2000 π.Υ.) ε Δζλνχλα απέθηεζε ηελ αλεμαξηεζία ηεο. Ζ αλεμαξηεζία ηεο άληεμε πεξίπνπ έλα αηψλα θαη γχξσ ζηα 1900 π.Υ. θαηαθηήζεθε απφ ην Διάκ. Σν 1754 π.Υ. ε πφιε ππνηάρζεθε ζην βαζηιηά Υακνπξακπί θαη έγηλε ηκήκα ηεο ηζρπξφηαηεο Βαβπισληαθήο απηνθξαηνξίαο. Απφ ηφηε άξρηζε ε παξαθκή ηεο Δζλνχλα θαη εηθάδεηαη φηη κέρξη ην 1600 π.Υ. ε πφιε εγθαηαιείθζεθε απφ ηνπο θαηνίθνπο ηεο θαη εξεκψζεθε. Αγαικαηίδην θαηνίθνπ ηεο Δζλνύλα πνπ πξνζεύρεηαη (2000-1800 π.Χ.) Ζ Δζλνχλα είλαη θπξίσο γλσζηή σο ε πφιε πνπ ζέζπηζε ηνπο λφκνπο πνπ θέξνπλ ην φλνκά ηεο. Οη λφκνη απηνί ήηαλ ραξαγκέλνη κε ζθελνεηδή γξαθή ζε δπν πήιηλεο πηλαθίδεο πνπ βξέζεθαλ ζε αλαζθαθέο ηνπ 1945 θαη 1947 θαη ην θείκελν ηνπο ρξνλνινγείηαη πεξίπνπ ην 1930 π.Υ. Μεηαθξάζηεθαλ απφ ηελ αθθαδηθή γιψζζα ην 1948. Γελ θέξνπλ ηνλ φλνκα ηνπ βαζηιηά πνπ ηνπο ζέζπηζε επεηδή ν πξφινγνο πνπ ζπλήζσο αλαθέξεη ην φλνκα ηνπ εγεκφλα δελ βξέζεθε, εηθάδεηαη φκσο φηη ε παηξφηεηα ησλ λφκσλ απηψλ αλήθεη ζηνλ βαζηιηά Μπηιαιάκα ή ζηνλ βαζηιηά Νηαληνχζα. Έρνπλ δηαζσζεί είθνζη ηξία άξζξα πνπ αξρίδνπλ φια κε ηελ θξάζε: «Αλ θάπνηνο…» θαη θαηαιήγνπλ κε ηελ ηηκσξία ή ηελ πνηλή πνπ πξνβιέπεηαη γηα ην αδίθεκα. Οη λφκνη δηαρσξίδνπλ ζαθψο ηελ θνηλσλία ζε ειεχζεξνπο αλζξψπνπο θαη δνχινπο. Γίλεηαη πξφβιεςε γηα αδηθήκαηα: θινπή, ιεζηεία, απζαίξεηε αξπαγή (απαγσγή), ζεμνπαιηθά αδηθήκαηα,  ΢ειίδα

αδηθήκαηα θαηά ηεο δσήο (δνινθνλία) ή ηεο ζσκαηηθήο αθεξαηφηεηαο (ηξαπκαηηζκφο ή αθξσηεξηαζκφο), απζαίξεηε θαηάιεςε αθίλεηεο πεξηνπζίαο θιπ. Αθφκα ν θψδηθαο έρεη νξηζκέλεο δηαηάμεηο πνπ θαζνξίδνπλ ηηο ηηκέο πνιιψλ αγξνηηθψλ θαη θηελνηξνθηθψλ πξντφλησλ (ίζσο είλαη αξραηφηεξνο αγνξαλνκηθφο θψδηθαο ηεο ηζηνξίαο), φπσο ην ιάδη, ην θξηζάξη, ην ζεζάκη, ην καιιί, ην αιάηη φπσο θαη ηελ ακνηβή ησλ εξγαηψλ γεο θαη ησλ ρεηξσλαθηψλ. Γηα ηα πεξηζζφηεξα απφ ηα αδηθήκαηα απηά νη πνηλέο πνπ πξνβιέπνληαη είλαη ρξεκαηηθέο θαη είλαη πιεξσηέεο ζε αζεκέληα λνκίζκαηα, αιιά ππήξραλ θαη θάπνηα φπσο ν θφλνο, ε ιεζηεία θαη ηα ζεμνπαιηθά αδηθήκαηα (βηαζκφο) γηα ηα νπνία ν δηθαζηήο έπξεπε λα επηβάιεη ηελ ζαλαηηθή πνηλή. Πάλησο δηαθαίλεηαη ε πξφζεζε ηνπ λνκνζέηε λα πεξηνξηζηεί θαηά ην δπλαηφλ ε πνηλή ηνπ ζαλάηνπ, ζε αληίζεζε κε ηνλ (κεηαγελέζηεξν - θαη πνιχ γλσζηφ - Κψδηθα ηνπ Υακνπξακπί, νπνίνο ζε πνιιά ζεκεία ήηαλ φκνηνο κε ηνπο Νφκνπο ηεο Δζλνχλα, αιιά επέβαιε ηελ ζαλαηηθή πνηλή ζε πάξα πνιιέο πεξηπηψζεηο.

Παίθηεο νθηάρνξδεο άξπαο ηεο Δζλνύλα

16  ΢ειίδα

04. Ο Κώδηθας ηοσ Ληπίη-Ιζηάρ, βαζηιηά ηες Ιζίλ Ο Ληπίη-Ιζηάρ (ζηελ ιαηηληθή γξαθή Lipit-Ishtar ή Lipit Eshtar) ήηαλ ν βαζηιηάο ηεο πφιεο ηεο Μεζνπνηακίαο Ηζίλ, πνπ βξηζθφηαλ ζηηο φρζεο ηνπ πνηακνχ Δπθξάηε, ζην κέζνλ ηεο απφζηαζεο κεηαμχ Οπξνχθ θαη Βαβπιψλαο. Θεά-πξνζηάηηδα ηεο πφιεο ήηαλ ε ζεά ηεο ίαζεο Νηληηλνχγθα ή Γθνχια, ηεο νπνίαο ππήξρε κεγάινο λαφο εθεί. ΋πσο θαη ε Δζλνχλλα έηζη θαη Ηζίλ ήηαλ ππνηειήο ηνπ βαζηιείνπ ηεο Οπξ. ΢ηηο αξρέο ηνπ 20νχ π.Υ. αηψλα, ε θαηάξξεπζε ηεο Οπξ ήηαλ νξαηή θαη ηελ εμνπζία ζηελ Ηζίλ θαηέιαβε ν Ίζκπη-Έξξα ν νπνίνο ην 1953 π.Υ. ίδξπζε ηελ Πξψηε Γπλαζηεία ηεο Ηζίλ Πέκπηνο ζηελ ζεηξά βαζηιηάο απηήο ηεο δπλαζηείαο ήηαλ ν Ληπίη-Ηζηάξ πνπ βαζίιεπζε ηελ δεθαεηία 1870-1860 π.Υ. Απφ ηα ζξαχζκαηα ησλ επηγξαθψλ ζε ζθελνεηδή γξαθή πνπ αλαθαιχθζεθαλ, έρνπλ κεηαθξαζηεί απφ ηελ ζνπκεξηθή γιψζζα, χκλνη γξακκέλνη πξνο ηηκή ηνπ βαζηιηά θαζψο θαη ν λνκηθφο Κψδηθαο πνπ γξάθηεθε ζην φλνκά ηνπ (πξνεγείηαη ηνπ παζίγλσζηνπ Κψδηθα ηνπ Υακνπξακπί θαηά 120 ρξφληα πεξίπνπ). Απηνί νη χκλνη θαη νη λνκηθνί θαλφλεο δηδάζθνληαλ ζηα ζρνιεία ησλ ΢νπκεξίσλ γηα πνιιέο δεθαεηίεο κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ Ληπίη-Ηζηάξ. Άιισζηε φπσο φινη νη ΢νπκέξηνη θαη Βαβπιψληνη εγεκφλεο - ν Ληπίη-΢ηάξ ζεσξείην γηνο ζενχ. Θξαύζκα από επηγξαθή ζηελ νπνία ήηαλ ραξαγκέλνο ν Κώδηθαο ηνπ Ληπίη-Ηζηαξ Απφ ηα ρξνληθά ηεο επνρήο εθείλεο γλσξίδνπκε φηη έλα απφ ηα επηηεχγκαηα ηνπ εγεκφλα ήηαλ ε απφθξνπζε ηεο εηζβνιήο ησλ Ακνξηηψλ. Δπίζεο αλαθέξνπλ φηη ην δεχηεξν έηνο ηεο βαζηιείαο ηνπ επέβαιε – σο εληεηαικέλνο απφ ηνπο ζενχο- ηελ δηθαηνζχλε ζηελ ΢νπκεξία θαη ην Αθθάδ, πνπ κπνξνχκε λα ζπκπεξάλνπκε φηη πξνρψξεζε ζε παξαρσξήζεηο γαηψλ θαη ηαθηνπνηήζεηο νθεηιψλ. Δπίζεο θαηάξγεζε φινπο ηνπο ηφθνπο ππεξεκεξίαο. Απφ ηα ζρεηηθψο θησρά δηαηεξεκέλα ζξαχζκαηα ηνπ πξνιφγνπ ηνπ λνκηθνχ θψδηθα πνπ ζέζπηζε ν Ληπίη-Ηζηάξ, είλαη εκθαλέο φηη κείσζε ηηο ππνρξεψζεηο ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο ηνπ, αιιά δελ μέξνπκε ηη είδνπο ππνρξεψζεηο ήηαλ απηέο, πηζαλψο νηθνλνκηθέο. Ο Κψδηθαο απηφο επεξέαζε ζεκαληηθά ηνπο ζπγγξαθείο ηνπ Κψδηθα ηνπ Υακνπξακπί (17801790 π.Υ.).

 ΢ειίδα

Ο Κψδηθαο αλαθαιχθζεθε ην 1899 ζηα εξείπηα ηεο γεηηνληθήο ηξαθηλήο πφιεο Νηππνχξ, αξρηθά έλα ζξαχζκα θαη αξγφηεξα άιια ηξία απφ κηα επηγξαθή πνπ ήηαλ ραξαγκέλνο νιφθιεξνο. Ζ κεηάθξαζε ησλ θεηκέλσλ πνπ πεξηείραλ απηά ηα ζξαχζκαηα, έγηλε απφ εηδηθνχο επηζηήκνλεο, γλψζηεο ηεο ζθελνεηδνχο γξαθήο θαη ρξεηάζηεθαλ ηξηάληα νιφθιεξα ρξφληα γηα λα νινθιεξσζεί. Ο Κψδηθαο αξρίδεη κε έλα πξφινγν πνπ εθζεηάδεη ηα επηηεχγκαηα ηνπ ειέσ ζενχ κνλάξρε θαη ηειεηψλεη κε έλαλ επίινγν πνπ ζεσξεί θαηαξακέλν απφ ηνπο ζενχο φπνηνλ αγλνεί ή δελ ζέβεηαη ηηο δηαηάμεηο ηνπ. Σν πξψην κέξνο ηνπ Κψδηθα ηνπ Ληπίη-Ηζηάξ δελ έρεη βξεζεί, αιιά ην θείκελν πνπ δηαζψζεθε, απνθαιχπηεη πνιιέο πηπρέο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ησλ θαηνίθσλ θαη ηνπ πνιηηηζκνχ κηαο θνηλσλίαο πνπ έδεζε πξηλ απφ ζρεδφλ ηέζζεξηο ρηιηάδεο ρξφληα. Πεξηγξάθεη πξάμεηο, φπσο ε ρξήζε ησλ πινηαξίσλ, ε αγνξαπσιεζία αθηλήησλ θαη αγξψλ, ε κεηαρείξηζε ησλ δνχισλ, νη ππνρξεψζεηο ησλ θηελνηξφθσλ, ε αλαγλψξηζε ηίηισλ επγελείαο, ππνζέζεηο θιεξνλνκηψλ θαη γάκνπ θαη άιια ζέκαηα πνπ απαζρνινχλ ηελ θνηλσλία. Αο δνχκε ηνλ πξφινγν θαη κεξηθέο απφ ηηο ζαξάληα ηξεηο δηαηάμεηο θαη άξζξα (φζα απφ απηά δηαζψζεθαλ θαη έγηλε δπλαηφλ λα απνθξππηνγξαθεζνχλ) ηνπ Κψδηθα ην ΛηπίηΗζηάξ: Γπλαίθα ηεο Ηζίλ Πξφινγνο: ΋ηαλ νη ζενί Αλνχ θαη Δλιίι θάιεζαλ ηνλ Ληπίη-Ηζηάξ, ηνλ ζνθφ πνηκέλα λα αλαιάβεη ηελ εγεκνλία θαη λα εδξαηψζεη ηελ δηθαηνζχλε ζηε γε, λα αληηκεησπίζεη ηελ ερζξφηεηα θαη ηελ αληαξζία κε ηελ δχλακε ησλ φπισλ θαη λα θέξεη ηελ επεκεξία ζηνπο ΢νπκέξηνπο θαη ηνπο Αθθάδηνπο, ηφηε εγψ ν ηαπεηλφο πνηκέλαο ηεο Νηππνχξ, ν ππεξήθαλνο γεσξγφο ηεο Οπξ, θχξηνο ηεο Δξέρ, βαζηιηάο ηεο Ηζίλ, ηεο ΢νπκεξίαο θαη ηνπ Αθθάδ ζα επηβάισ ηελ δηθαηνζχλε ζχκθσλα κε ηνπο ιφγνπο ηνπ Δλιίι. Μεξηθέο απφ ηηο δηαηάμεηο-άξζξα ηνπ Κψδηθα:  Αλ θάπνηνο εηζέιζεη ζηνλ νπσξψλα θάπνηνπ άιινπ θαη ζπιιεθζεί λα θιέβεη ζα πιεξψζεη δχν αζεκέληα λνκίζκαηα.  Αλ θάπνηνο θφςεη έλα δέληξν απφ ηνλ θήπν ελφο αγξφηε, πξέπεη λα πιεξψζεη 30 αζεκέληα λνκίζκαηα.  Αλ δίπια ζην ζπίηη θάπνηνπ, ην νηθφπεδν ηνπ γείηνλά ηνπ είλαη παξακειεκέλν θαη αθχιαθην θαη ν ηδηνθηήηεο ηνπ ζπηηηνχ πξνεηδνπνηήζεη ηνλ ηδηνθηήηε ηνπ αθχιαθηνπ νηθνπέδνπ φηη

18  ΢ειίδα

   



θηλδπλεχεη ε αζθάιεηα ηνπ ζπηηηνχ ηνπ θαη ν άιινο ην παξακειήζεη, ηφηε αλ ζπκβεί δεκηά ή θινπή ζηνλ ηδηνθηήηε ηνπ ζπηηηνχ, ν ηδηνθηήηεο ηνπ νηθνπέδνπ νθείιεη λα ηνλ απνδεκηψζεη. Αλ κηα λεαξή ζθιάβα ην ζθάζεη θαη εμαθξηβσζεί φηη δηέκελε ζην ζπίηη ελφο άιινπ άληξα ηεο ίδηαο πφιεο, απηφο ππνρξενχηαη λα δψζεη ζηνλ θχξην ηεο ζθιάβαο κηα άιιε ζθιάβα ή ζθιάβν. Αλ δελ έρεη ζθιάβνπο ηφηε ζα απνδεκηψζεη ηνλ θχξην ηεο ζθιάβαο κε 15 αζεκέληα λνκίζκαηα Αλ έλαο ζθιάβνο απνδεκηψζεη ηνλ δνπιέκπνξν γηα ηα έμνδά ηνπ θαη θαηαβάιεη ην δηπιφ πνζφλ ζηνλ θχξηφ ηνπ, ηφηε απηφο θεξχζζεηαη ειεχζεξνο. Αλ θάπνηνο δεζκεχζεη θάπνηνλ άιιν ρσξίο ηελ ζπγθαηάζεζή ηνπ γηα έλα (νηθνλνκηθφ;) ζέκα ην νπνίν ν δεχηεξνο νχηε θαλ γλσξίδεη, ηφηε ν πξψηνο ππνρξεψλεηαη λα πιεξψζεη πξφζηηκν ηζφπνζν κε ηελ αμία ηνπ ζέκαηνο πνπ δέζκεπζε ηνλ δεχηεξν. Αλ ν θχξηνο ή ε θπξία κηα αθίλεηεο πεξηνπζίαο έρεη παξακειήζεη λα πιεξψζεη ηνπο θφξνπο ηνπ αθηλήηνπ θαη έλαο ηξίηνο (μέλνο) ην εθκεηαιιεπηεί γηα ηξία ρξφληα θαη πιεξψζεη απηφο ηνπο θφξνπο, ηφηε ν θχξηνο ή ε θπξία δελ κπνξεί λα ηνλ εθδηψμεη θαη ν ηξίηνο γίλεηαη θάηνρνο ηνπ αθηλήηνπ, ελψ ν πξψελ θχξηνο ή ε πξψελ θπξία δελ κπνξεί λα εγείξεη αμίσζε γηα απνδεκίσζε. Αγαικαηίδην ηεο ζεάο Ηζηάξ

 Αλ ν παηέξαο δεη θαη ε θφξε ηνπ γίλεηαη αξρηηέξεηα ή ηέξεηα ή ηεξφδνπινο, απηή κπνξεί θαηνηθεί ζην ζπίηη σο θιεξνλφκνο…  Αλ ε δεχηεξε ζχδπγνο γελλήζεη παηδηά, ε πξνίθα ηελ νπνία έθεξε απφ ην ζπίηη ηνπ παηέξα ηεο αλήθεη φιε ζηα παηδηά ηεο, κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ ζπδχγνπ. ΋κσο ηα παηδηά ηεο πξψηεο θαη ηα παηδηά ηεο δεχηεξεο ζπδχγνπ, κνηξάδνληαη εμ ίζνπ ηελ παηξηθή πεξηνπζία.  Αλ θάπνηνο άλζξσπνο θαηεγνξήζεη έλα άληξα πσο είρε ζρέζεηο κε κηα άγακε θφξε θαη ε θαηαγγειία ηνπ απνδεηρζεί ςεπδήο, ππνρξενχηαη λα θαηαβάιεη ζηνλ άλζξσπν απηφλ δέθα αξγπξά λνκίζκαηα  Αλ έλαο άληξαο παληξεπηεί κηα γπλαίθα θαη απηή γελλήζεη παηδηά ηα νπνία δνπλ θαη κηα ζθιάβα γελλήζεη επίζεο δσληαλά παηδηά απφ ηνλ θχξηφ ηεο θαη ν θχξηνο ραξίζεη ηελ ειεπζεξία ζ’ απηήλ θαη ζηα παηδηά ηεο, ηα παηδηά ηεο ζθιάβαο δελ έρνπλ δηθαίσκα κεξηδίνπ ηεο πεξηνπζίαο ηνπ πξψελ θπξίνπ, ε νπνία πιένλ αλήθεη κφλν ζηα παηδηά ηεο ζπδχγνπ ηνπ.

 ΢ειίδα

 Αλ ε ζχδπγνο ελφο άληξα δελ γελλήζεη παηδηά, αιιά απηφο απνθηήζεη παηδηά κε κηα πφξλε, ν ζχδπγνο είλαη ππνρξεσκέλνο λα εθνδηάδεη κε ζηάξη, ιάδη θαη ξνπρηζκφ ηελ πφξλε. Σα παηδηά πνπ γέλλεζε ε πφξλε απφ απηφλ ζα είλαη νη θιεξνλφκνη ηνπ αιιά φζν δεη ε ζχδπγνο, ε πφξλε δελ έρεη δηθαίσκα λα δεη καδί ηεο ζην ίδην ζπίηη.  Αλ έλαο άληξαο απνξξίςεη ηελ πξψηε ηνπ ζχδπγν (…) αιιά απηή δελ εγθαηαιείςεη ην ζπίηη, επλννχκελε θπξία ηνπ ζπηηηνχ είλαη ή δεχηεξε ζχδπγφο ηνπ. ΋κσο ν άληξαο έρεη ππνρξέσζε λα δηαηξέθεη ηελ πξψηε ηνπ ζχδπγν, φζν απηή δεη ζην ζπίηη ηνπ.  Αλ ν γακπξφο έξζεη ζην ζπίηη ηνπ κειινληηθνχ πεζεξνχ ηνπ θαη αξξαβσληαζηεί ηελ θφξε ηνπ θαη αξγφηεξα ηνλ ππνρξεψζνπλ λα θχγεη, ν πεζεξφο είλαη ππνρξεσκέλνο λα ηνπ επηζηξέςεη ηα δψξα ηνπ αξξαβψλα…  Αλ θάπνηνο λνηθηάζεη κηα αγειάδα θαη ηελ ηξαπκαηίζεη κε ηνλ ραιθά ηεο κχηεο, νθείιεη λα απνδεκηψζεη ηνλ ηδηνθηήηε ηεο αγειάδαο κε ην έλα ηξίην ηεο αμίαο ηεο.  Αλ θάπνηνο λνηθηάζεη κηα αγειάδα θαη ηελ ηξαπκαηίζεη έλα κάηη ηεο νθείιεη λα απνδεκηψζεη ηνλ ηδηνθηήηε ηεο αγειάδαο κε ην κηζφ ηεο αμίαο ηεο. ΢ηήιε κε γξακκέλν ηνλ Κώδηθα ηνπ Ληπίη-Ηζηάξ  Αλ θάπνηνο λνηθηάζεη κηα αγειάδα θαη ζπάζεη έλα ηεο θέξαην νθείιεη λα απνδεκηψζεη ηνλ ηδηνθηήηε ηεο αγειάδαο κε ην έλα ηέηαξην ηεο αμίαο ηεο.  Αλ θάπνηνο λνηθηάζεη κηα αγειάδα θαη ηελ ηξαπκαηίζεη ηελ νπξά ηεο, νθείιεη λα απνδεκηψζεη ηνλ ηδηνθηήηε ηεο αγειάδαο κε ην έλα ηέηαξην ηεο αμίαο ηεο. Ο Δπίινγνο (φπσο είπακε θαη παξαπάλσ) απνθαιεί ηνλ Ληπίη-Ηζηάξ γην ηνπ ζενχ Δλιίι θαη αλαθέξεη φηη απηφο εμάιεηςε ηελ ερζξφηεηα θαη ηελ αληαξζία θαη έθεξε ηελ επεκεξία ζηνπο ΢νπκέξηνπο θαη ηνπο Αθθάδεο. Γηα ηνλ ιφγν απηφ ε ζηήιε κε ηελ επηγξαθή (πνπ πεξηέρεη φιεο ηηο δηαηάμεηο ηνπ Κψδηθα) θαιεί ηνπο πάληεο λα κελ ηελ πεηξάμνπλ, νχηε λα πξνζπαζήζνπλ λα ζβήζνπλ θάηη απφ ην θείκελν νχηε λα γξάςνπλ ην φλνκά ηνπο πάλσ ηεο. ΋πνηνο επηρεηξήζεη λα θάλεη θάηη ηέηνηα ζα είλαη θαηαξακέλνο.

20  ΢ειίδα

05. Ο Κώδηθας ηοσ Χακοσρακπί, βαζηιηά ηες Βαβσιώλας Ο Χακοσρακπί (Hammurabi) ήηαλ βαζηιηάο θαη αξρηεξέαο ηεο Βαβπιψλαο απφ ην 1792 σο ην 1750 π.Υ., γηνο θαη δηάδνρνο ηνπ ΢ηλ Μνπβαιίη. ΋ηαλ αλέβεθε ζην ζξφλν, ην βαζίιεηφ ηνπ ήηαλ πεξηνξηζκέλν ζε κηα κηθξή πεξηνρή γχξσ απφ ηελ πφιε, αιιά θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο βαζηιείαο ηνπ αλέδεημε ηε Βαβπιψλα ζ’ έλα κεγάιν θαη ηζρπξφ θξάηνο. Καηέθηεζε πνιιά απφ ηα γεηηνληθά βαζίιεηα θαη πφιεηο φπσο ε Οπξ, ε Λάξζα, ε Μαξί θαη ε Οπξνχθ. Μεηαμχ ησλ εηψλ 1760-1755 πνιέκεζε ηελ Αζζπξία θαη ηελ θαηέζηεζε ππνηειή ηνπ. Σφηε ν Υακνπξακπί πήξε ηνλ ηίηιν «βαζηιηάο ηεο ΢νπκεξίαο θαη Αθθάδ, θύξηνο ησλ ηεζζάξσλ ηεηάξησλ ηνπ θόζκνπ». Ο Κώδηθαο ην Χακνπξακπί ζην Μνπζείν ηνπ Λνύβξνπ Δθηφο απφ ηηο θαηαθηήζεηο ηνπ επέδεημε δξαζηεξηφηεηα ζηελ αλέγεξζε λαψλ, δεκφζησλ θηηξίσλ, ηείρηζε ακπληηθά ηηο πφιεηο ηνπ, θαη έθηηαμε θαλάιηα θαη αξδεπηηθά έξγα. Ο Υακνπξακπί φκσο έκεηλε θπξίσο γλσζηφο ζηελ ηζηνξία σο ν ζεζκνζέηεο ηνπ πην νλνκαζηνχ γξαπηνχ αξραίνπ λνκηθνχ θεηκέλνπ, ηνπ Κώδηθα ηνπ Υακνπξακπί. Ο Υακνπξακπί φξηζε σο ζηφρν ηνπ λνκηθνχ ηνπ θψδηθα: «ε δηθαηνζύλε λα επηθξαηήζεη ζηε γε, λα θαηαζηξαθεί ην θαθό θαη ν ηζρπξόο λα κελ θαηαπηέδεη ηνλ αδύλαην» Ο Κψδηθαο ηνπ Υακνπξακπί, γξακκέλνο ζηελ αθαδδηθή γιψζζα ζε ζθελνεηδή γξαθή, γχξσ ζηα 1770-1780 π.Υ., απνηειεί κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο ζπιινγέο λφκσλ ζηελ ηζηνξία ηνπ δηθαίνπ. Γελ είλαη ν αξραηφηεξνο γλσζηφο, αιιά είλαη ν πην πιήξεο. Παξφιν πνπ γεληθψο ν Κψδηθαο ζεσξείηαη κάιινλ αλζξσπηζηηθφο γηα ηελ επνρή ηνπ, ζεζπίδεη σο βαζηθή ηηκσξία ην «νθζαικφο αληί νθζαικνχ»5. Σα 282 αξηζκεκέλα άξζξα (έρνπλ ραζεί ηα άξζξα 13 θαη 6699) ηνπ Κψδηθα απηνχ δηαπξαγκαηεχνληαη πνιιά αληηθείκελα, φπσο Ζ ινγηθή ηεο ηηκσξίαο «νθζαικόο αληί νθζαικνύ» είρε θαη ηελ εμαίξεζή ηεο ζηνλ Νόκν (άξζξν 2), πνπ απνδείθλπε όηη ν Υακνπξακπί πίζηεπε όηη νη ζενί είραλ επηξξνή ζηνπο αλζξώπνπο θαη ζηα γεγνλόηα. Έλαο θαηεγνξνύκελνο είρε ην δηθαίσκα ηεο δνθηκαζίαο δειαδή λα πεδήμεη ζηνλ πνηακό Δπθξάηε: «…Αλ βνπιηάμεη ηόηε ν θαηήγνξόο ηνπ παίξλεη ην ζπίηη ηνπ. Αιιά αλ ν πνηακόο απνδείμεη όηη ν θαηεγνξνύκελνο είλαη αζώνο θαη επηδήζεη, ηόηε απηόο πνπ ηνλ θαηήγγεηιε θαηαδηθάδεηαη ζε ζάλαην, ελώ απηόο πνπ βγήθε ζώνο από ηνλ πνηακό παίξλεη ην ζπίηη ηνπ θαηήγνξνπ». Από ηα παξαπάλσ κπνξνύκε λα ζπκπεξάλνπκε όηη εθείλε ηελ επνρή ειάρηζηνη άλζξσπνη ήμεξαλ λα θνιπκπνύλ. 5

 ΢ειίδα

εκπνξηθφ δίθαην, νηθνγελεηαθφ δίθαην, δίθαην ηεο πεξηνπζίαο, δηθαηψκαηα ηεο γπλαίθαο θαη ησλ παηδηψλ, θαλνληζκνχο δνπιείαο (δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψζεηο ησλ δνχισλ), ηηκέο θαη κηζζνχο, θινπέο, ηξαπκαηηζκνχο, θφλνπο θιπ., ήηαλ δειαδή απηφ πνπ ζήκεξα απνθαινχκε Αζηηθφο θαη Πνηληθφο Κψδηθαο. Γξακκέλνο ζηα αξραία βαβπισληαθά πάλσ ζε κηα ζηήιε απφ βαζάιηε ήηαλ πξνζηηφο ζε φιν ην ιαφ, γη’ απηφ δελ ζπγρσξνχζε ηελ άγλνηα ησλ λφκσλ θαη ησλ πνηλψλ, αλ θαη εθείλε ηελ επνρή, ειάρηζηνη κπνξνχζαλ λα ηνλ δηαβάζνπλ. Οη λφκνη ηνπ Υακνπξακπί απεηθνλίδνπλ κηα ηδαληθή άπνςε ηεο παιηάο βαβπισληαθήο θνηλσλίαο. ΢ηελ θνξπθή ηεο ήηαλ ν Βαζηιηάο πνπ είρε δηθαίσκα (θαη ην αζθνχζε), λα παξεκβαίλεη ζε φιεο ηηο ππνζέζεηο ηνπ βαζηιείνπ ηνπ. Κάησ απφ απηφλ ήηαλ ηξεηο ηάμεηο: νη άλζξσπνη (νη επγελείο), νη ππήθννη θαη νη δνχινη. Οη δνύινη φκσο, κπνξνχζαλ λα θαηέρνπλ πεξηνπζία. Σα κέιε ησλ δπν άιισλ ηάμεσλ, κπνξνχζαλ λα πσιεζνχλ σο δνχινη (νη ίδηνη ή ηα παηδηά ηνπο) αλ δελ μεπιήξσλαλ ηα ρξέε ηνπο. Σν ζηαζεξφ επηηφθηα γηα δάλεηα ήηαλ 33% γηα ην θξηζάξη θαη 20% γηα ην αζήκη. Οη άλζξσπνη είραλ ηελ επζχλε ησλ θξαηηθψλ ππνζέζεσλ θαη ππεξεηνχζαλ ζην ζηξαηφ ηνπ βαζηιηά. ΢ηελ Ακεξηθαληθή Βνπιή ησλ αληηπξνζώπσλ ππάξρνπλ ηα αλάγιπθα πνξηξέηα 23 από ηνπο κεγάινπο λνκνζέηεο ηεο Ηζηνξίαο, κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ηνπ Χακνπξακπί

Ο Κψδηθαο ήηαλ γξακκέλνο ζε κηα ζηήιε χςνπο 2,25 κέηξσλ θαη βξέζεθε ζηα ΢νχζα ην 1902. ΢ήκεξα βξίζθεηαη ζην Μνπζείν ηνπ Λνχβξνπ ζην Παξίζη. Ο Μσζατθφο Νφκνο, γξακκέλνο θαηά ηελ παξάδνζε ην 1200 π.Υ. (αιιά πηζαλφηαηα γχξσ ζην 700 απφ ηνλ Δδεθία), πεξηέρεη πνιιέο νκνηφηεηεο κε αξθεηά άξζξα ηνπ Κψδηθα ηνπ Υακνπξακπί. Ο Υακνπξακπί βαζίιεπζε 42 ρξφληα. ΢ηνλ Πξφινγν ηνπ Νφκνπ ηνπ δειψλεη: «Οη ζενί Αλνύ θαη Μπει θάιεζαλ εκέλα ηνλ έλδνμν πξίγθηπα πνπ θνβάηαη ηνλ Μαξληνύθ, εγέηε ησλ ζεώλ θαη πξνζηάηε ηεο Βαβπιώλαο, γηα λα θέξσ επηαμία ζηελ γε, επεκεξία ζηνπο θαηαπηεζκέλνπο θαη λα θαηαζηξέςσ ην θαθό θαη απηνύο πνπ παξαλνκνύλ. Ο ηζρπξόο δελ πξέπεη λα επηβάιιεηαη ζηνλ αδύλαην, νύηε λα κπνξεί λα ηνπ πξνμελήζεη δεκηά.». Σν ηέινο ηεο βαζηιείαο ηνπ Υακνπξακπί ζεκείσζε θαη ηελ εμαθάληζε ησλ ΢νπκεξίσλ σο πνιηηηθήο δχλακεο. Ο Κψδηθαο ηνπ Υακνπξακπί είλαη λεφηεξνο απφ ηνπο ηέζζεξηο πνπ ζπλαληήζακε ζηηο πξνεγνχκελεο ζειίδεο θαη παιαηφηεξνο απφ ηνπο λφκνπο ησλ Υεηηαίσλ, ησλ Αζζπξίσλ θαη ησλ Ηνπδαίσλ. Πνιιέο δηαηάμεηο ησλ πξνεγνχκελσλ λνκνζεζηψλ επαλαιακβάλνληαη ζρεδφλ απηνχζηεο θαη

22  ΢ειίδα

ζηηο επφκελεο. Απηφ δελ είλαη παξάδνμν κηαο θαη φινη απηνί νη ιανί δνχζαλ ζε κηα ζρεηηθά κηθξή γεσγξαθηθή πεξηνρή θαη είραλ παξφκνηεο πνιηηηζηηθέο θαη θνηλσληθέο δνκέο. Μεηά απφ έλα πξφινγν αθνινπζνχλ ηα 282 άξζξα, απφ ηα νπνία ζα παξνπζηάζνπκε ηα ζεκαληηθφηεξα θαη ν Κψδηθαο θιείλεη κε ηνλ Δπίινγν. Άρζρο 2: Απηνχζηα ε ππνζεκείσζε 5 Άρζρο 3: Αλ θάπνηνο καξηπξήζεη ζην δηθαζηήξην θαη δελ ζεκειηψζεη ηελ καξηπξία ηνπ, αλ ην αδίθεκα ηνπ θαηεγνξνπκέλνπ πξνβιέπεη ηελ εζράηε ησλ πνηλψλ, ν ςεπδνκάξηπξαο ζα ζαλαησζεί. Άρζρο 4: Αλ θάπνηνο ςεπδνκαξηπξήζεη ζε αζηηθή δίθε, ηφηε ππνρξενχηαη λα θαηαβάιεη σο απνδεκίσζε ηελ αμία ησλ δεκηψλ πνπ πξνθάιεζε ε καξηπξία ηνπ, Άρζρο 5: Αλ έλαο δηθαζηήο εθδψζεη κηα γξαπηή απφθαζε θαη εθ ησλ πζηέξσλ ηελ αιιάμεη, ζα δησρζεί γηα αιινίσζε ηεο εηπκεγνξίαο θαη ζα θαηαβάιεη ην δσδεθαπιάζην ηνπ πξνζηίκνπ πνπ πξνβιέπεηαη γηα ην αδίθεκα. Αθφκα ζα εθδησρζεί απφ ην δηθαζηηθφ ζψκα θαη δελ ζα έρεη πιένλ δηθαίσκα λα θαζίζεη ζε δηθαζηηθφ έδξαλν. Πήιηλε πηλαθίδα κε ηνπο Νόκνπο ηνπ Χακνπξακπί Άρζρο 6: Αλ θάπνηνο θιέςεη αγαζά απφ λαφ ή ζπίηη θαηαδηθάδεηαη ζε ζάλαην. Κη απηφο πνπ έιαβε ηα θιεκκέλα θαηαδηθάδεηαη επίζεο ζε ζάλαην. Άρζρο 8: Αλ έλαο επγελήο θιέςεη βφδη, πξφβαην, γατδνχξη, ρνίξν ή βάξθα απφ λαφ ή νηθία ζα πιεξψζεη ηξηάληα θνξέο ηελ αμία ησλ θιεκκέλσλ. Αλ είλαη πιεβείνο ζα πιεξψζεη δέθα θνξέο ηελ αμία απηή. Αλ δελ κπνξεί λα πιεξψζεη, ζα ζαλαησζεί. Άρζρο 14: Αλ θάπνηνο θιέςεη έλα παηδί, θαηαδηθάδεηαη ζε ζάλαην. Άρζρο 15: Αλ θάπνηνο απαγάγεη έλα ζθιάβν ή ζθιάβα απφ ην ζπίηη επγελνχο ή πιεβείνπ θαη εγθαηαιείςεη ηελ πφιε, θαηαδηθάδεηαη ζε ζάλαην. Άρζρο 16: Αλ θάπνηνο δψζεη άζπιν ζην ζπίηη ηνπ ζε ζθιάβν ή ζθιάβα ελφο επγελνχο ή πιεβείνπ θαη δελ δηψμεη ηνλ θπγάδα ακέζσο κεηά ηελ απαίηεζε ηνπ αξκφδηνπ αμησκαηνχρνπ, θαηαδηθάδεηαη ζε ζάλαην. Άρζρο 17: Αλ θάπνηνο ζπιιάβεη θπγάδα ζθιάβν ή ζθιάβα θαη ηνλ παξαδψζεη ζηνλ θχξηφ ηνπ, δηθαηνχηαη ακνηβήο δπν αζεκέλησλ λνκηζκάησλ.

 ΢ειίδα

Άρζρο 19: Αλ θάπνηνο ζπιιάβεη θπγάδα ζθιάβν ή ζθιάβα θαη ηνλ θξαηήζεη ζην ζπίηη ηνπ θαη αξγφηεξα απνθαιπθζεί απηφ, θαηαδηθάδεηαη ζε ζάλαην. Άρζρο 22: Αλ θάπνηνο πξαγκαηνπνηήζεη ιεζηεία ζε δεκφζην δξφκν θαη ζπιιεθζεί, θαηαδηθάδεηαη ζε ζάλαην. Άρζρο 23: Σν ζχκα ιεζηείαο ζε δεκφζην δξφκν – θαη ν ιεζηήο δελ έρεη ζπιιεθζεί - δειψλεη ελφξθσο ηελ αμία απηψλ πνπ ηνπ έθιεςε ν ιεζηήο θαη ε πφιε ή ν ηνπηθφο θπβεξλήηεο ηεο πεξηνρήο ηεο ιεζηείαο έρεη ππνρξέσζε λα απνθαηαζηήζεη ηελ απψιεηα. Άρζρο 24: Αλ ζηε ιεζηεία ραζεί κηα δσή, ε πφιε ή ν ηνπηθφο θπβεξλήηεο θαηαβάιεη ζηνπο ζπγγελείο ηνπ εθιηπφληνο 60 αζεκέληα λνκίζκαηα. Άρζρο 25: Αλ μεζπάζεη θσηηά ζε έλα ζπίηη θαη θάπνηνο επηρεηξήζεη λα αξπάμεη θάηη απφ ηα πξάγκαηα ηνπ ζπηηηνχ, ζα ξηθζεί ζηελ ίδηα θσηηά γηα λα θαεί. Άρζρο 27: Αλ έλαο ζηξαηηψηεο ζπιιεθζεί αηρκάισηνο απφ ηνλ ερζξφ, ην ρσξάθη θαη ν θήπνο ηνπ ζα δνζνχλ ζε θάπνηνλ άιιν γηα λα ηα θαιιηεξγεί. Αλ φκσο ν αηρκάισηνο επηζηξέςεη ηφηε μαλαπαίξλεη ζηελ θαηνρή ηνπ ην ρσξάθη θαη ηνλ θήπν ηνπ. Αλάγιπθν ζηελ θνξπθή ηεο ΢ηήιεο ηνπ Χακνπξακπί. Ο Χακνπξακπί όξζηνο παίξλεη ηα βαζηιηθά δηάζεκα από ηνλ ζεό ηεο δηθαηνζύλεο ΢ακάο Άρζρο 32: Αλ έλαο ζηξαηηψηεο ζπιιεθζεί αηρκάισηνο ζηνλ πφιεκν θαη έλαο δνπιέκπνξνο ηνλ αγνξάζεη θαη ηνλ θέξεη πίζσ ζηελ πφιε ηνπ θαη ν ζηξαηηψηεο δελ έρεη ηα κέζα γηα λα εμαγνξάζεη ηελ ειεπζεξία ηνπ, ε εμαγνξά ζα γίλεη απφ ηελ θνηλφηεηα. Αλ ε θνηλφηεηα δελ έρεη ηα ρξήκαηα ε εμαγνξά ζα γίλεη απφ ην δηθαζηήξην. Σν ρσξάθη, ν θήπνο θαη ην ζπίηη ηνπ ζηξαηηψηε δελ πξέπεη λα δνζνχλ γηα ηελ εμαγνξά ηεο ειεπζεξίαο ηνπ. Άρζρο 45: Αλ θάπνηνο λνηθηάζεη ην ρσξάθη ηνπ γηα θαιιηέξγεηα θαη εηζπξάμεη ην ελνίθην, αιιά ν θαθφο θαηξφο θαηαζηξέςεη ηελ ζνδεηά, ε δεκηά βαξχλεη απηφλ πνπ θαιιηέξγεζε ην ρσξάθη. Άρζρο 46: Αλ θάπνηνο λνηθηάζεη ην ρσξάθη ηνπ γηα θαιιηέξγεηα αιιά αληί γηα λνίθη δερζεί λα κνηξάδεηαη ην κηζφ ή ην έλα ηξίην ηεο ζνδεηάο, ε ζνδεηά ή νη δεκηέο κνηξάδνληαη αλάινγα.

24  ΢ειίδα

Άρζρο 48: Αλ θάπνηνο έρεη ρξένο απφ έλα δάλεην θαη ε θαηαηγίδα θαηαζηξέςεη ηελ ζνδεηά ηνπ ή απφ μεξαζία δελ θαηαθέξεη λα παξάγεη θαξπφ, ηφηε ην ρξένο ηνπ παξαγξάθεηαη γη’ απηή ηελ ρξνληά. Άρζρο 55: Αλ θάπνηνο αλνίμεη ηα απιάθηα ηνπ ρσξαθηνχ ηνπ, αιιά απφ απξνζεμία ην λεξφ πιεκκπξίζεη ην ρσξάθη ηνπ γείηνλα, νθείιεη λα ηνλ απνδεκηψζεη ηνλ γείηνλα γηα ηελ δεκηά ηνπ. Άρζρο 62: Αλ θάπνηνο δψζεη ζε έλα θεπνπξφ ην αξφζηκν (γηα ζηάξη ή ζεζάκη) ρσξάθη ηνπ θαη ν θεπνπξφο δελ ην θαιιηεξγήζεη, είλαη ππνρξεσκέλνο λα απνδεκηψζεη ηνλ ηδηνθηήηε ηνπ ρσξαθηνχ γηα ηα ρξφληα πνπ ην άθεζε, ζχκθσλα κε ηελ πνζφηεηα παξαγσγήο ηνπ γεηηνληθνχ ρσξαθηνχ. Καηφπηλ αθνχ θαηαζηήζεη ην ρσξάθη αξφζηκν είλαη ππνρξεσκέλνο λα ην επηζηξέςεη ζηνλ ηδηνθηήηε ηνπ. Άρζρο 64: Αλ θάπνηνο δψζεη ην ρσξάθη ηνπ γηα θαιιηέξγεηα ζε αγξφηε, ν αγξφηεο ζα δψζεη ζηνλ ηδηνθηήηε ηα δπν ηξίηα ηεο ζνδεηάο θαη ζα θξαηήζεη ην έλα ηξίην. Άρζρο 128: Αλ έλαο άλδξαο πάξεη κηα ζχδπγν θαη δελ εθηειέζεη ην γακήιην ζπκβφιαην, ε γπλαίθα δελ είλαη ζχδπγφο ηνπ. Άρζρο 129: Αλ κηα ζχδπγνο ζπιιεθζεί λα θνηκάηαη κε έλαλ άιιν άλδξα, πξέπεη θαη νη δπν λα ηηκσξεζνχλ κε ζηξαγγαιηζκφ ή λα πληγνχλ ζην πνηάκη. Φαληαζηηθή απεηθόληζε ηεο Βαβπιώλαο κε ηνπο θξεκαζηνύο θήπνπο (ζην βάζνο ν Πύξγνο ηεο Βαβέι) Άρζρο 130: Αλ έλαο άληξαο βηάζεη ηελ αξξαβσληαζηηθηά ελφο άιινπ, πνπ είλαη παξζέλα θαη δεη αθφκα ζην ζπίηη ηνπ παηέξα ηεο, ν βηαζηήο πξέπεη λα ζαλαησζεί. Άρζρο 131: Αλ έλαο άληξαο θαηεγνξήζεη ηελ ζχδπγφ ηνπ φηη θνηκάηαη κε άιινλ άληξα θαη δελ έρεη απνδείμεηο γηα ηνλ ηζρπξηζκφ ηνπ, ελψ ε ζχδπγνο νξθίδεηαη γηα ηελ αζσφηεηά ηεο, απηή επηζηξέθεη ζην ζπίηη ηεο. Άρζρο 133: Αλ έλαο άληξαο ζπιιεθζεί αηρκάισηνο θαη ε ζχδπγφο ηνπ άθεζε ην ζπίηη θαη έκεηλε ζην ζπίηη θάπνηνπ άιινπ, απηή πξέπεη λα ζαλαησζεί δηα πληγκνχ. Άρζρο 135: Αλ έλαο άληξαο ζπιιεθζεί αηρκάισηνο θαη ζην ζπίηη δελ ππάξρνπλ ηα αλαγθαία θαη ε ζχδπγφο ηνπ πάεη λα δήζεη ζην ζπίηη ελφο άιινπ άληξα θαη γελλήζεη κ΄ απηφλ παηδί, φηαλ ν άληξαο γπξίζεη απφ ηελ αηρκαισζία, ε ζχδπγνο επηζηξέθεη ζην ζπίηη, αιιά ην παηδί κέλεη κε ηνλ παηέξα ηνπ.

 ΢ειίδα

Άρζρο 138: Αλ έλαο άληξαο ρσξίζεη κε ηελ ζχδπγφ ηνπ πνπ δελ γέλλεζε παηδί, είλαη ππνρξεσκέλνο λα ηεο επηζηξέςεη ηα γακήιηα δψξα θαη ηελ πξνίθα θαη κφλν ηφηε κπνξεί λα πάξεη δηαδχγην. Άρζρο 141: Αλ κηα ζχδπγνο πνπ δεη ζην ζπίηη ηνπ άληξα ηεο μεπνξηίδεη, θέξεηαη παξάινγα, παξακειεί ην ζπίηη ηεο θαη κεηψλεη ηνλ άληξα ηεο, απηφο κπνξεί λα ηελ δηψμεη. Αλ απηφο πεη «ηελ ρσξίδσ» απηή πξέπεη λα θχγεη ρσξίο λα πάξεη ηίπνηα πίζσ απφ ηελ πξνίθα. Αλ ν άληξαο πεη «Γελ ηελ ρσξίδσ» κπνξεί λα πάξεη άιιε γπλαίθα γηα ζχδπγν θαη ε πξψηε ζα δνπιεχεη ζαλ ζθιάβα ζην ζπίηη ηνπ άληξα ηεο. Άρζρο 148: Αλ έλαο άληξαο απνθηήζεη κηα ζχδπγν θαη απηή αξξσζηήζεη, κπνξεί λα απνθηήζεη δεχηεξε ζχδπγν. Γελ κπνξεί φκσο λα ρσξίζεη ηελ άξξσζηε ζχδπγν ε νπνία ζα κέλεη ζην ζπίηη ηνπ ζπδχγνπ ηεο πνπ ζα ηελ ζπληεξεί φζνλ θαηξφ απηή δεη. Άρζρο 150: Αλ έλαο άληξαο δσξίζεη ρσξάθη, θήπν, ζπίηη ή αγαζά ζηελ ζχδπγφ ηνπ, ηα παηδηά ηεο – κεηά ην ζάλαην ηνπ ζπδχγνπ ηεο – δελ κπνξνχλ λα ακθηζβεηήζνπλ ηα δηθαηψκαηά ηεο. Ζ κεηέξα έρεη ην δηθαίσκα λα αθήζεη ηελ πεξηνπζία ζην παηδί πνπ αγαπά πεξηζζφηεξν. Οη άιινη ζπγγελείο δελ δηθαηνχληαη ηίπνηα. Άρζρο 153: Αλ ε ζχδπγνο ελφο άληξα, πξνθαιέζεη ηνλ ζάλαηφ ηνπ γηα ην ραηίξη ελφο άιινπ άληξα, απηή ε γπλαίθα πξέπεη λα αλαζθνινπηζηεί. Άρζρο 154: Αλ έλα άληξαο δηαπξάμεη αηκνκημία κε ηελ θφξε ηνπ, απηφο πξέπεη λα εθδησρζεί απφ ηελ πφιε. Ο βαζηιηάο ηεο Βαβπιώλαο Χακνπξακπί Άρζρο 156: Αλ έλαο άληξαο αξξαβσληάζεη ηνλ γην ηνπ κε κηα θνπέια θαη ζπιιεθζεί λα ηελ θαθνπνηεί ζεμνπαιηθά, απηφο ν άληξαο θαηαδηθάδεηαη ζε ζάλαην δηα πληγκνχ. Άρζρο 157: Αλ έλαο άληξαο δηαπξάμεη αηκνκημία κε ηελ κεηέξα ηνπ θαη νη δπν ηνπ ζα ζαλαησζνχλ ζηελ ππξά. Άρζρο 159: Αλ έλαο άληξαο πξνζθνκίδεη δψξα ζην ζπίηη ηνπ κειινληηθνχ πεζεξνχ ηνπ θαη αξγφηεξα αγαπήζεη κηα άιιε γπλαίθα θαη πεη ζηνλ πεζεξφ ηνπ «Γελ ζα παληξεπηψ ηελ θφξε ζνπ», ν παηέξαο ηνπ θνξηηζηνχ κπνξεί λα θξαηήζεη ηα δψξα. Άρζρο 160: Αλ έλαο άληξαο πξνζθνκίδεη δψξα ζην ζπίηη ηνπ κειινληηθνχ πεζεξνχ ηνπ θαη ν παηέξαο ηεο θνπέιαο πεη αξγφηεξα «Γελ ζνπ δίλσ ηελ θφξε κνπ γηα ζχδπγν», ν παηέξαο πξέπεη λα επηζηξέςεη δηπιά ηα δψξα ηνπ γακπξνχ. Άρζρο 166: Αλ έλαο άληξαο έρεη παληξέςεη φινπο ηνπο γηνπο ηνπ εθηφο απφ ηνλ λεφηεξν θαη πεζάλεη, νη αδειθνί πξέπεη λα ρσξίδνπλ ηελ

26  ΢ειίδα

πεξηνπζία ηνπ παηέξα ηνπ ζε ίζα κεξίδηα, αιιά ζην κεξίδην ηνπ κηθξφηεξνπ πξέπεη λα πξνζηεζεί ε αμία ησλ δψξσλ πνπ απαηηείηαη γηα λα απνθηήζεη θη απηφο ζχδπγν. Άρζρο 168: Αλ έλαο άληξαο πξνηίζεηαη λα απνθιεξψζεη ηνλ γην ηνπ θαη ην δειψζεη ζηνλ δηθαζηή, ν δηθαζηήο νθείιεη λα εξεπλήζεη ην παξειζφλ ηνπ γηνπ θαη αλ απνδεηρζεί φηη δελ ππέπεζε ζν ζνβαξφ αηφπεκα, ε δήισζε ηνπ παηέξα αθπξψλεηαη. Άρζρο 192: Αλ έλαο γηνο πεη ζην παηέξα ηνπ «Γελ είζαη παηέξαο κνπ» ή ζηελ κεηέξα ηνπ «Γελ είζαη κεηέξα κνπ» ηηκσξείηαη κε θφςηκν ηεο γιψζζαο ηνπ. Άρζρο 194: Αλ έλαο παηέξαο θέξεη κηα ηξνθφ γηα λα θξνληίζεη ην παηδί ηνπ ζειάδνληάο ην θαη απηφ πεζάλεη ζηελ αγθαιηά ηεο ηξνθνχ θαη απνδεηρζεί φηη ε ηξνθφο θξφληηδε θαη άιιν παηδί ρσξίο ηελ έγθξηζε ηνπ παηέξα ηνπ πεζακέλνπ παηδηνχ, ε ηξνθφο ηηκσξείηαη κε απνθνπή ησλ καζηψλ ηεο. Άρζρο 195: Αλ έλαο γηνο ρηππήζεη ηνλ παηέξα ηνπ, ηηκσξείηαη κε θφςηκν ησλ ρεξηψλ. Άρζρο 196: Αλ θάπνηνο βγάιεη ην κάηη ελφο επγελνχο, ηηκσξείηαη κε βγάιζηκν ηνπ καηηνχ ηνπ. Σν ιηνληάξη ηεο Βαβπιώλαο από βαζάιηε. Σν ιηνληάξη ήηαλ ην ηεξό δών ηεο ζεάο Ηζηάξ Άρζρο 197: Αλ θάπνηνο ζπάζεη έλα κέινο ελφο επγελνχο, ηηκσξείηαη κε ζπάζηκν ηνπ δηθνχ ηνπ αληίζηνηρνπ κέινπο. Άρζρο 198: Αλ θάπνηνο βγάιεη ην κάηη ελφο πιεβείνπ ή ζπάζεη έλα κέινο ηνπ, πιεξψλεη 60 ρξπζά λνκίζκαηα. Άρζρο 200: Αλ θάπνηνο ζπάζεη ην δφληη ελφο άιινπ πνπ αλήθεη ζηελ ίδηα θνηλσληθή ηάμε, ηηκσξείηαη κε ζπάζηκν ελφο δηθνχ ηνπ δνληηνχ. Άρζρο 206: Αλ θάπνηνο ρηππήζεη έλα άιιν ζε έλα θαπγά θαη ηνπ πξνθαιέζεη ηξαχκα θαη ν πξψηνο νξθηζηεί φηη ηνλ ρηχπεζε ρσξίο θαθή πξφζεζε, έρεη ηελ ππνρξέσζε λα πιεξψζεη ηνλ γηαηξφ. Άρζρο 209: Αλ θάπνηνο ρηππήζεη έγθπν γπλαίθα θαη ηεο πξνθαιέζεη απνβνιή, ζα ηελ απνδεκηψζεη κε δέθα αζεκέληα λνκίζκαηα. Άρζρο 210: Αλ απηή ε έγθπνο γπλαίθα πεζάλεη, ε θφξε ηνπ ζχηε ζα ζαλαησζεί. Άρζρο 218: Αλ έλαο ρεηξνχξγνο εγρεηξήζεη κε έλα ράιθηλν λπζηέξη έλα επγελή θαη ηνπ πξνθαιέζεη ηνλ ζάλαην ε ηνλ ρεηξνπξγήζεη γηα

 ΢ειίδα

θαηαξξάθηε θαη ν επγελήο έραζε ην κάηη, ν γηαηξφο ηηκσξείηαη κε θφςηκν ησλ ρεξηψλ ηνπ. Άρζρο 224: Αλ έλαο θηελίαηξνο πεξηζάιςεη κηα αγειάδα ή έλα γάηδαξν απφ ζνβαξή αζζέλεηα θαη ην δψν ζεξαπεπζεί, ν ηδηνθηήηεο ηνπ δψνπ πιεξψλεη ζην γηαηξφ έλα έθην ηνπ αζεκέληνπ λνκίζκαηνο σο ακνηβή ηνπ. Άρζρο 225: Αλ έλαο θηελίαηξνο πεξηζάιςεη έλα βφδη ή έλα γάηδαξν θαη ην δψν πεζάλεη, ν γηαηξφο πξέπεη λα πιεξψζεη ζηνλ ηδηνθηήηνπ ηνπ δψνπ ην έλα ηέηαξην ηεο αμίαο ηνπ. Άρζρο 226: Αλ έλαο «ζηηγκαηηζηήο»6 αθαηξέζεη ην ζθξάγηζκα απφ έλα ζθιάβν ρσξίο ηελ έγθξηζε ηνπ θπξίνπ ηνπ ζθιάβνπ, ηηκσξείηαη κε θνπή ησλ ρεξηψλ ηνπ. Άρζρο 227: Αλ θάπνηνο άληξαο μεγειάζεη ηνλ ζηηγκαηηζηή θαη ηνλ πείζεη λα αθαηξέζεη ην ζθξάγηζκα απφ έλα ζθιάβν, απηφο ν άληξαο ηηκσξείηαη κε ζάλαην. Αλ ν ζηηγκαηηζηήο νξθηζηεί φηη «Γελ ην έθαλα ελ γλψζεη κνπ» ηφηε αθήλεηαη ειεχζεξνο. Άρζρο 229: Αλ έλαο νηθνδφκνο ρηίζεη έλα ζπίηη θαη απφ θαθνηερλία ην ζπίηη έπεζε θαη πξνθάιεζε ηνλ ζάλαην ηνπ ηδηνθηήηε, ν νηθνδφκνο ζαλαηψλεηαη. Αθόκα κηα θαληαζηηθή αλαπαξάζηαζε ηεο πόιεο ηεο Βαβπιώλαο Άρζρο 230: Αλ ην ζπίηη πνπ έπεζε πξνθαιέζεη ηνλ ζάλαην ηνπ γηνπ ηνπ ηδηνθηήηε, ζα ζαλαησζεί ν γηνο ηνπ νηθνδφκνπ. Άρζρο 231: Αλ ην ζπίηη πνπ έπεζε πξνθαιέζεη ηνλ ζάλαην ελφο δνχινπ ηνπ ηδηνθηήηε, ν νηθνδφκνο πξέπεη λα ηνπ δψζεη έλα δνχιν γηα λα αλαπιεξψζεη ηελ απψιεηα. Άρζρο 232: Αλ ην ζπίηη πνπ έπεζε πξνθαιέζεη απψιεηα εηδψλ, ν νηθνδφκνο πξέπεη λα απνθαηαζηήζεη ηελ δεκία. Δπίζεο νθείιεη λα μαλαρηίζεη ην θαηεζηξακκέλν ζπίηη κε δηθά ηνπ έμνδα. Άρζρο 237: Αλ θάπνηνο κηζζψζεη ηελ βάξθα ηνπ ζε έλα βαξθάξε θαη ηελ θνξηψζεη κε ζηάξη, καιιί, ιάδη, ρνπξκάδεο ή φ,ηη άιιν θαη ν βαξθάξεο απφ απξνζεμία βνπιηάμεη ηελ βάξθα θαη ράζεη ην πεξηερφκελφ ηεο, νθείιεη λα απνδεκηψζεη ηνλ ηδηνθηήηε γηα ηελ αμία ηεο βάξθαο θαη ησλ αγαζψλ πνπ κεηέθεξε. Άρζρο 245: Αλ θάπνηνο κηζζψζεη έλα βφδη θαη ην δψν πεζάλεη απφ θαθνκεηαρείξηζε, ηφηε είλαη ππνρξεσκέλνο λα ηνλ απνδεκηψζεη ην θχξην ηνπ δψνπ κε έλα άιιν βφδη. Ο ζηηγκαηηζηήο ήηαλ απηόο ηνπ ζηηγκάηηδε ην πξόζσπν ή ην ζώκα ελόο αλζξώπνπ, δειαδή έβαδε θάπνηα ζεκάδηα ή ζύκβνια ή εηθόλεο, όπσο ζήκεξα ιέκε έθαλε ηαηνπάδ 6

28  ΢ειίδα

Άρζρο 259: Αλ θάπνηνο θιέςεη ηνλ λεξφκπιν απφ έλα ρσξάθη, ππνρξεψλεηαη λα πιεξψζεη πέληε αζεκέληα λνκίζκαηα ζηνλ ηδηνθηήηε ηνπ λεξφκπινπ. Άρζρο 265: Αλ έλαο βνζθφο αλαιάβεη ηελ θξνληίδα θαηζηθηψλ ή πξνβάησλ θαη απνδεηρζεί φηη θξχβεη ηελ θπζηνινγηθή αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ηνπο (απφ γελλήζεηο) ή πνπιήζεη νξηζκέλα απφ απηά γηα λα θεξδίζεη ρξήκαηα, ηφηε θαηαδηθάδεηαη λα πιεξψζεη ζηνλ ηδηνθηήηε ηνπ πνηκλίνπ , δέθα θνξέο ηελ αμία ηεο δεκηάο. Άρζρο 278: Αλ θάπνηνο αγνξάζεη έλα ζθιάβν ή ζθιάβα θαη πξηλ ζπκπιεξσζεί κήλαο ν ζθιάβνο αξξσζηήζεη, κπνξεί λα ηνλ επηζηξέςεη ζηνλ πσιεηή θαη λα πάξεη πίζσ ηα ρξήκαηά ηνπ. Άρζρο 280: Αλ θάπνηνο αγνξάζεη ζε μέλε γε έλα άληξα ή γπλαίθα ζθιάβα θαη φηαλ γπξίζεη ζηελ παηξίδα ηνπ, απνδεηρζεί φηη ν ζθιάβνο ή ε ζθιάβα ήηαλ ληφπηνη , ηνπο ραξίδεη ηελ ειεπζεξία ρσξίο λα δεηήζεη ρξήκαηα. Άρζρο 282: Αλ έλαο ζθιάβνο πεη ζηνλ θχξηφ ηνπ: «Γελ είζαη ν θχξηφο κνπ» ε ηηκσξία ηνπ είλαη ην θφςηκν ελφο απηηνχ ηνπ. Ζ Πύιε ηεο Ηζηάξ ηεο Βαβπιώλαο (Μνπζείν Πεξγάκνπ ζην Βεξνιίλν) Μεηά απφ ηα άξζξα αθνινπζεί έλαο καθξνζθειήο Δπίινγνο: Απηνί είλαη νη δίθαηνη λόκνη ηνπ νπνίνπο ν ζνθόο βαζηιηάο Υακνπξακπί ζέζπηζε. Δγώ είκαη ν Υακνπξακπί ν βαζηιηάο-πξνζηάηεο. Ο ζεόο Μαξληνύθ κε πξνίθηζε κε ζνθία θαη ν Εακάκα θαη ε Ηζηάξ κνπ εκπηζηεύηεθαλ ηα όπια κε ηα νπνία μεξίδσζα ηνλ ερζξό από ηνλ βνξξά θαη ηνλ λόην θαη έθεξα ηελ επεκεξία ζηελ παηξίδα θαη εγγπήζεθα ηελ αζθάιεηα ησλ θαηνίθσλ ζηα ζπίηηα ηνπο. Οη κεγάινη ζενί κε θάιεζαλ, είκαη ν πνηκέλαο πνπ θέξλεη ηελ ζσηεξία θαη ηελ ζθηά ηεο θαινζύλεο πάλσ ζηελ πόιε. Με ηελ θαξδηά κνπ θαη ηελ απέξαληε ζνθία κνπ, θπιάσ σο θόξε νθζαικνύ ηνπο θαηνίθνπο ηεο γεο ηεο ΢νπκεξίαο θαη ηνπ Αθθάδ, έηζη ώζηε νη ηζρπξνί λα κελ βιάπηνπλ ηνπο αδύλαηνπο, νη ρήξεο θαη ηα νξθαλά λα πξνζηαηεύνληαη, λα ξπζκίδσ ηηο δηαθνξέο θαη ηηο δηακάρεο, λα ζεξαπεύσ όιεο ηηο δεκηέο θαη πιεγέο….

 ΢ειίδα

06. Οη Νόκοη ηφλ Χεηηαίφλ ή ο Κώδηθας ηοσ Νεζηιίκ Οη Υηηηίηεο ή Υεηηαίνη ήηαλ ιαφο πνπ έδεζε ζηελ θεληξηθή θαη λφηηα Μηθξά Αζία σο ηε ΢πξία θαη απφ ηα παιαηζηηληαθά παξάιηα σο ηνλ Πεξζηθφ Κφιπν θαη ήθκαζε απφ ην 1600 σο ην 1200 π.Υ. Ήηαλ ηλδνεπξσπατθήο πξνέιεπζεο, κηινχζαλ κηα ηλδνεπξσπατθή γιψζζα (παξφκνηα κε ηελ πεξζηθή, ηελ ειιεληθή, ηε ιαηηληθή, ηε γεξκαληθή θαη ηηο ηλδηθέο γιψζζεο) θαη έθηαζε ζηελ πεξηνρή ηεο Καππαδνθίαο γχξσ ζην 1800 π.Υ. Ζ Υηηηηηηθή Απηνθξαηνξία αξρίδεη κε ηελ άλνδν ζηελ εμνπζία ηνπ βαζηιηά Σνπδαιίγηαο (1460-1440), ν νπνίνο αλαζπγθξφηεζε ηε δεκφζηα δηνίθεζε θαη ην ζηξαηφ θαη επέθηεηλε ηε ρψξα ηνπ απφ ηνλ Δχμεηλν Πφλην κέρξη ηε ΢πξία. Δπί ηεο επνρήο ηνπ δεκηνπξγήζεθαλ δπν ηζρπξέο ζπκκαρίεο ζηελ πεξηνρή: νη Υηηηίηεο νη Αζζχξηνη θαη νη Διακίηεο απ’ ηε κηα θαη νη Αηγχπηηνη θαη νη Βαβπιψληνη απ’ ηελ άιιε. Ζ άλνδνο ζην ζξφλν ηεο Αηγχπηνπ ηνπ Ρακζή ΗΗ, έθαλε ηνλ πφιεκν κεηαμχ ησλ δπν αληηπάισλ αλαπφθεπθην. Ζ απηνθξαηνξία αθκή ηεο

Χηηηηθή ζηελ

Οη δπν ηεξάζηηνη (ζπλνιηθά 60.000 άλδξεο), ζηξαηνί ζπλαληήζεθαλ ζην Καληέο ηεο ΢πξίαο ην 1275 θαη ε κάρε πνπ επαθνινχζεζε, ζηελ νπνία πήξαλ κέξνο γηα πξψηε θνξά θαη άκαμεο κε άινγα, ήηαλ θνληθφηαηε. Παξά ηηο θαπρεζηνινγίεο ηνπ Ρακζή, θαίλεηαη φηη θαηέιεμε κε λίθε ησλ Υηηηηηψλ, έζησ θαη νξηαθή, γηαηί ε ΢πξία παξέκεηλε ζηα ρέξηα ησλ Υηηηηηψλ. Ο πφιεκνο φκσο απηφο απνδπλάκσζε θαη ηηο δπν ρψξεο. Ο Υηηηίηεο βαζηιηάο Υαηηνχζιηο Γ’, ππέγξαςε κε ηνλ Ρακζή Β’ ηεο Αηγχπηνπ ηελ ηζηνξηθή ζπλζήθε εηξήλεο θαη κε επίζεζεο ην 1258 π.Υ. Απηή ε ζπλζήθε βξέζεθε ζηα εξείπηα ηεο πξσηεχνπζαο Υαηνχζαο, γξακκέλε ζηα ζθελνεηδή αζζπξνβαβπισληαθά θαη ζηνπο ηνίρνπο ηνπ λανχ ηνπ Καξλάθ γξακκέλε ζηα αηγππηηαθά ηεξνγιπθηθά. Αληίγξαθν απηήο ηεο ζπλζήθεο ππάξρεη ζήκεξα ζηα γξαθεία ηνπ ΟΖΔ ζηε Νέα Τφξθε. Πεξί ην 1205 ε ρψξα δέρζεθε επηζέζεηο απφ ηνπο Φξχγεο απφ ην βνξξά θαη απφ ηνπο Λανχο ηεο Θάιαζζαο απφ ην λφην θαη ε πξσηεχνπζα Υαηνχζαο (ζήκεξα Μπνγάδ-θηντ ηεο Σνπξθίαο), θαηαζηξάθεθε ηειείσο απφ ππξθαγηά. Σν Υηηηηηηθφ θξάηνο δηαζπαζκέλν ζε κηθξά βαζίιεηα, νπζηαζηηθά

30  ΢ειίδα

θπηνδσνχζε σο ην 717 π.Υ. φηαλ ηα εδάθε ηνπ θαηειήθζεζαλ απφ ηνπο Αζζχξηνπο θαη απφ ηα δηάθνξα βαζίιεηα ηεο Μ. Αζίαο. Οη Υηηηίηεο είλαη ίζσο έλαο απφ ηνπο πην ζεκαληηθνχο ιανχο ηεο ηζηνξίαο ηεο Μεζνπνηακίαο. Ζ απηνθξαηνξία ηνπο ήηαλ πνιχ εθηεηακέλε, ε θχξηα αζρνιία ηνπο ήηαλ ε γεσξγία, ε θηελνηξνθία θαη ην εκπφξην θαη ζπλαιιάζζνληαλ κε φινπο ηνπο ιανχο θαη ηνπο πνιηηηζκνχο ηεο Μεζνγείνπ Δίλαη νη θαηεμνρήλ ππεχζπλνη γηα ηελ δηάδνζε ηελ κεζνπνηάκηαο ζθέςεο, λνκνζεζίαο, πνιηηηθήο θαη νηθνλνκηθήο δνκήο θαη ηδεψλ, απφ ηελ Αίγππην σο ηνπο ιανχο ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη ηεο Διιάδαο. Οη Υηηηίηεο ηξνπνπνίεζαλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηνπο λφκνπο πνπ θιεξνλφκεζαλ απφ ηνπο Βαβπισλίνπο. Καηά ηηο αλαζθαθέο, αλαθαιχθζεθε έλαο ηεξάζηηνο αξηζκφο πηλαθίδσλ πνπ αθνξνχζαλ ζξεζθεπηηθνχο χκλνπο, ηειεηνπξγίεο θαη γξαπηνχο λφκνπο. Ζ λνκνζεζία ηνπο είλαη ν θχξηνο φγθνο ησλ γξαπηψλ θεηκέλσλ πνπ άθεζαλ. Ο Ννκηθφο Κψδηθαο ησλ Υηηηηηψλ απνδεηθλχεη ηελ αγξνηηθή βάζε ηεο Υηηηηηηθήο θνηλσλίαο θαη πνιηηηζκνχ. Οη λφκνη ηνπο ήηαλ πνιχ επηεηθέζηεξνη απφ απηνχο ησλ Βαβπισλίσλ, ίζσο επεηδή δελ ελδηαθέξνληαλ λα δηαηεξήζνπλ κηα απζηεξή θεληξηθή εμνπζία. Δλψ κε ηνπο βαβπισληαθνχο λφκνπο, ε ζαλαηηθή πνηλή επηβαιιφηαλ γηα αζήκαληα αδηθήκαηα, νη Υηηηίηεο ηελ επέβαιιαλ γηα ειάρηζηα εγθιήκαηα. Ζ απζηεξφηεξε πνηλή κεηά ηελ ζαλαηηθή ήηαλ ε επηβνιή θαηαλαγθαζηηθήο εξγαζίαο. Θεά κεηέξα θαη ην παηδί ηεο, ρηηηηηηθό θνκςνηέρλεκα ηνπ 15νπ π.Χ. αηώλα Σν ζεκαληηθφηεξν λνκνζεηηθφ θείκελν ησλ Υηηηηηψλ ήηαλ ν ιεγφκελνο Κώδηθας ηοσ Νεζηιίκ (Nesilim) πνπ ππνινγίδεηαη φηη ζπληάρζεθε γχξσ ζηα 1650-1500 π.Υ. θαη πεξηιακβάλεη 200 άξζξα. Γελ μέξνπκε πνηνο ήηαλ ν Νεζηιίκ, κπνξνχκε φκσο λα εηθάζνπκε φηη ήηαλ ή βαζηιηάο ή θάπνηνο επγελήο ή πςειφβαζκνο αμησκαηνχρνο. Οη δηαηάμεηο ηνπ θψδηθα απηνχ ίζρπζαλ θαη είραλ εθαξκνγή γηα πεξίνδν πεξίπνπ πέληε αηψλσλ. Οη θπξηφηεξεο απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ Κψδηθα απηνχ είλαη:  Αλ θάπνηνο ζθνηψζεη έλα έκπνξν ηεο Υάηηη (;) ζα πιεξψζεη κηάκηζε ιίβξα αξγχξνπ θαη ζα πάεη ζπίηη ηνπ.  Αλ θάπνηνο ηπθιψζεη έλαλ ειεχζεξν άλζξσπν ή ηνλ ρηππήζεη ζηα δφληηα, ζα πιεξψζεη δέθα αζεκέληα λνκίζκαηα.  Αλ θάπνηνο ηπθιψζεη έλα ζθιάβν, άληξα ή γπλαίθα άλζξσπν ή ηνλ ρηππήζεη ζηα δφληηα, ζα πιεξψζεη πέληε αζεκέληα λνκίζκαηα θαη ζα πάεη ζπίηη ηνπ.

 ΢ειίδα

 Αλ θάπνηνο ηξαπκαηίζεη έλα άλζξσπν ζα πξέπεη λα ηνλ θξνληίζεη. Θα πξέπεη λα ζηείιεη θάπνηνλ ζην ζπίηη ηνπ ηξαπκαηία έσο φηνπ απηφο αλαξξψζεη. ΋ηαλ αλαξξψζεη ζα ηνπ θαηαβάιεη ηξία αζεκέληα λνκίζκαηα θαη ζα πιεξψζεη θαη ηελ ακνηβή ηνπ γηαηξνχ.  Αλ θάπνηνο πξνθαιέζεη απνβνιή ζε κηα ειεχζεξε έγθπν γπλαίθα πνπ βξίζθεηαη ζηνλ ηειεπηαίν κήλα ηεο θχεζεο ζα πιεξψζεη πέληε, αλ βξίζθεηαη ζηνλ πέκπην κήλα ζα πιεξψζεη δπφκηζη αζεκέληα λνκίζκαηα.  Αλ θάπνηνο πξνθαιέζεη ζε κηα ζθιάβα έγθπν γπλαίθα απνβνιή πνπ βξίζθεηαη ζηνλ ηειεπηαίν κήλα ηεο θχεζεο ζα πιεξψζεη δπφκηζη αζεκέληα λνκίζκαηα.  Αλ έλαο ζθιάβνο άληξαο ή γπλαίθα ην ζθάζεη θαη βξεζεί ζην ζπίηη θάπνηνπ άιινπ, απηφο πνπ θηινμέλεζε ηνλ ζθιάβν ζα θαηαβάιεη ζηνλ θχξηφ ηνπ είθνζη πέληε αζεκέληα λνκίζκαηα γηα θάζε ρξφλν θηινμελίαο Αλάγιπθν ηνπ αλαθηόξνπ ηεο Χαηνύζαο πνπ απεηθνλίδεη ηνλ ΢νπππηινύκα Β’, ηειεπηαίν γλσζηό βαζηιηά ησλ Χηηηηηώλ

 

 Αλ έλαο ειεχζεξνο άληξαο θαη κηα ζθιάβα γπλαίθα αγαπεζνχλ, δήζνπλ καδί ζην ίδην ζπίηη θαη απνθηήζνπλ παηδηά θαη αξγφηεξα ρσξίζνπλ, α άληξαο ζα πάξεη ηα παηδηά θαη ε γπλαίθα κφλν ην έλα. Δάλ έλαο ζθιάβνο παληξεπηεί κηα ζθιάβα θαη απνθηήζνπλ παηδηά θαη αξγφηεξα ρσξίδνπλ, ε γπλαίθα ζα πάξεη ηα παηδηά θαη ν άληξαο κφλν ην έλα. Αλ έλαο ειεχζεξνο άλζξσπνο βάιεη θσηηά ζε έλα ζπίηη, ζα πξέπεη λα μαλαρηίζεη ην ζπίηη απηφ. Αλ κέζα ζην ζπίηη βξηζθφηαλ άλζξσπνο ή βφδη ή πξφβαην θαη ραζνχλ, απηφο πνπ έβαιε ηελ θσηηά δελ νθείιεη απνδεκίσζε. Αλ θάπνηνο ζθιάβνο βάιεη θσηηά ζε έλα ζπίηη, ν θχξηνο ηνπ ζθιάβνπ πξέπεη λα απνθαηαζηήζεη ηελ δεκηά. Ζ κχηε θαη ηα απηηά ηνπ ζθιάβνπ ζα θνπνχλ θαη ζα δνζνχλ ζηνλ θχξηφ ηνπ. Αλ θάπνηνο έξζεη γηα νηθνλνκηθά αίηηα θαη δηαπιεθηηζηεί κε ηνλ θχξην ηνπ ζπηηηνχ θαη πεηάμεη θάησ ςσκί ή θαξάθα θξαζηνχ, ζα πξέπεη λα ηνπ δψζεη έλα πξφβαην, δέθα θαξβέιηα θαη κηα θαλάηα κπίξα. Μεηά ζα θαζαξίζεη ην ζπίηη απφ ηα ζθνππίδηα θαη δελ ζα μαλαπεξάζεη απφ απηφ ην ζπίηη πξηλ πεξάζεη έλα έηνο.

32  ΢ειίδα

 Αλ θάπνηνο ζθνηψζεη έλα θίδη θαη αλαθέξεη ην φλνκα θάπνηνπ άιινπ, ζα ηνλ πιεξψζεη κε κηα ιίβξα αξγχξνπ. Αλ είλαη ζθιάβνο ζα ζαλαησζεί.  Αλ θάπνηνο είλαη αληίζεηνο κε ηελ θξίζε ηνπ βαζηιηά, ηα ζπίηη ηνπ ζα θαηεδαθηζηεί. Αλ θάπνηνο είλαη αληίζεηνο κε ηελ θξίζε ελφο επγελνχο, ζα απνθεθαιηζηεί. Αλ έλαο ζθιάβνο αληηκηιήζεη ζηνλ θχξηφ ηνπ ζα πάεη ζηα ιαηνκεία γηα εξγαζία.  Αλ θάπνηνο αγνξάζεη έλα καζεηεπφκελν ηερλίηε ζηδεξνπξγφ ή θεξακέα ή μπινπξγφ ή ξάθηε ή πθαληή ή θαηαζθεπαζηή δαληέιαο ή ηερλίηε δεξκαηίλσλ θαη πξέπεη λα θαηαβάιεη δέθα αξγπξά λνκίζκαηα.  Έλα βφδη γηα ην άξνηξν αμίδεη επηάκηζη αζεκέληα λνκίζκαηα, έλαο ηαχξνο πέληε, κηα κεγάιε αγειάδα ηξηάκηζη, έλα πξφβαην κηζφ, έλα ζηξαηησηηθφ άινγν δέθα, έλα άινγν έιμεο επηά. Αλ έλαο άληξαο έρεη ζεμνπαιηθή επαθή κε κηα αγειάδα, ζα πξέπεη λα ζαλαησζεί. Δίλαη ζηελ θξίζε ηνπ βαζηιηά λα ηνπ ραξίζεη ηε δσή Χηηηίηηεο πνιεκηζηήο ζε άξκα πνπ ην νδεγεί ελίνρνο .  Αλ έλαο άληξαο θνηκεζεί κε ηελ κεηέξα ηνπ ζα ζαλαησζεί. Αλ έλαο άληξαο θνηκεζεί κε ηελ θφξε ηνπ ζα ζαλαησζεί. Αλ έλαο άληξαο θνηκεζεί κε ηνλ γην ηνπ ζα ζαλαησζεί.  Αλ έλαο άληξαο θαη κηα γπλαίθα έξζνπλ εζειεκέλα ζε ζεμνπαιηθή επαθή, δελ ππάξρεη ηηκσξία. Αλ έλαο άληξαο έρεη ζεμνπαιηθή επαθή κε ηελ κεηξηά ηνπ, δελ ππάξρεη ηηκσξία εθηφο αλ ν παηέξαο δεη, νπφηε ν γηνο ζα ζαλαησζεί.  Αλ έλαο ειεχζεξνο άληξαο δηαιέγεη εδψ κηα γπλαίθα, εθεί κηα άιιε, ηελ κηα θνξά ζηελ κηα πφιε, ηελ άιιε ζηελ άιιε, δελ ππάξρεη ηηκσξία εθ’ φζνλ απηά γίλνληαη κε ηελ ζπλαίλεζε θαη ησλ δπν.  Αλ ν ζχδπγνο πεζάλεη, ε γπλαίθα ηνπ δηθαηνχηαη λα πάξεη πίζσ ηελ παηξηθή ηεο θιεξνλνκηά.  Αλ έλαο ειεχζεξνο άληξαο έρεη επαθή πφηε κε κηα, πφηε κε άιιε ζθιάβα δελ ππάξρεη ηηκσξία. Αλ δπν αδειθνί θνηκεζνχλ κε κηα ειεχζεξε γπλαίθα ν έλαο κεηά ηνλ άιιν δελ ππάξρεη ηηκσξία. Αλ έλαο παηέξαο θαη ν γηνο ηνπ θνηκεζνχλ κε κηα ζθιάβα ή πφξλε, καδί ε ν έλαο κεηά ηνλ άιιν δελ ππάξρεη ηηκσξία.

 ΢ειίδα

 Αλ έλαο άληξαο θνηκεζεί κε ηελ ζχδπγν ηνπ αδειθνχ ηνπ, ελψ ν αδειθφο ηνπ δεη, πξέπεη λα ζαλαησζεί. Αλ έλαο άληξαο πάξεη κηα ειεχζεξε γπλαίθα θαη έρεη επίζεο ζεμνπαιηθή επαθή κε ηελ θφξε ηεο, απηφο πξέπεη λα ζαλαησζεί. Αλ έρεη πάξεη ηελ θφξε θαη έρεη ζεμνπαιηθή επαθή θαη κε ηελ κεηέξα ηεο πξέπεη λα ζαλαησζεί.  Αλ έλαο άληξαο βηάδεη κηα γπλαίθα ζηελ εμνρή ή ην βνπλφ, είλαη αδίθεκα ηνπ άληξα θαη απηφο πξέπεη λα ζαλαησζεί. Αλ φκσο ηελ βηάζεη κέζα ζε ζπίηη ηεο, είλαη αδίθεκα ηεο γπλαίθαο θαη απηή πξέπεη λα ζαλαησζεί. Αλ ν ζχδπγνο ηνπο πηάζεη θαη ηνπο ζθνηψζεη δελ ππάξρεη ηηκσξία γηα ηνλ ζχδπγν.  Αλ θάπνηνο έρεη ζεμνπαιηθή επαθή κε ζθχιν ή γνπξνχλη, πξέπεη λα ζαλαησζεί. Αλ φκσο έρεη επαθή κε άινγν ή κνπιάξη δελ ππάξρεη ηηκσξία, αιιά δελ πξέπεη λα πιεζηάζεη ηνλ βαζηιηά ή λα γίλεη ηεξέαο.  Αλ έλαο παηέξαο δψζεη ηνλ γην ηνπ γηα λα κάζεη ηέρλε θαη λα γίλεη μπινπξγφο ή θεξακέαο ή πθαληήο ή ξάθηεο ή ζηδεξνπξγφο, πξέπεη λα θαηαβάιεη ηξία αξγπξά λνκίζκαηα γηα ηα καζήκαηά ηνπ.

Χηηηηηηθό αλάγιπθν

34  ΢ειίδα

07. Ο Κώδηθας ηες Αζζούρα (Οη Αζζσρηαθοί Νόκοη) Οη Νφκνη ηεο Αζζπξίαο ήηαλ παξφκνηνη κε απηνχο ησλ ΢νπκεξίσλ θαη ησλ Βαβπισλίσλ, αιιά ζεκαληηθά πην ζθιεξνί απφ ηνπο πξνεγνχκελνπο. Έρνπλ βξεζεί ηξία αληίγξαθα ηνπ Κψδηθα λφκσλ πνπ ζεζπίζηεθαλ θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο βαζηιείαο ηνπ Σηγιάζ-Πίιεζεξ Α’ ηνλ 11ν π.Υ. αηψλα. Σηκσξίεο φπσο ην θφςηκν ηεο κχηεο ή ησλ απηηψλ ήηαλ ζπλήζεηο, φπσο άιισζηε θαη ζηνλ αξθεηά παιηφηεξν Κψδηθα ηνπ Υακνπξακπί. Μεξηθέο απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ Κψδηθα ηεο Αζζνχξα: Αζζύξηνο βαζηιηάο Αλ κηα γπλαίθα ζεθψζεη ην ρέξη ηεο θαηά ελφο άληξα ζα δησρζεί θαη ζα πιεξψζεη πξφζηηκν. - Αλ κηα γπλαίθα ηξαπκαηίζεη έλαλ απφ ηνπο φξρεηο ελφο άληξα, θαηά ηελ δηάξθεηα ινγνκαρίαο, ζα ηηκσξεζεί κε ην θφςηκν ελφο δαθηχινπ ηνπ ρεξηνχ ηεο. Αλ έλαο άληξαο ζεθψζεη ρέξη θαηά κηαο γπλαίθαο ελφο άιινπ άληξα ζα θνπεί κε θφςηκν ελφο δαθηχινπ ηνπ. Αλ ηελ θηιήζεη ζα θνπεί ην θάησ ρείινο ηνπ. Αλ έλαο άληξαο ππνρξεψζεη κηα γπλαίθα άιινπ άληξα ζε ζεμνπαιηθή επαθή παξά ηελ άξλεζή ηεο θαη ηελ βηάζεη ζα ζαλαησζεί, ελψ ε γπλαίθα δελ ζα ηηκσξεζεί. Αλ κηα γπλαίθα ζχδπγνο ελφο άληξα, πάεη ζην ζπίηη ελφο άιινπ άληξα θαη θνηκεζεί καδί ηνπ, ηφηε θαη νη δπν ζα ζαλαησζνχλ. Αλ έλαο άληξαο πηάζεη έλαλ άιιν άληξα κε ηελ γπλαίθα ηνπ θαη νη δπν κνηρνί ζα ζαλαησζνχλ. Αλ ν ζχδπγνο ζθνηψζεη ηελ γπλαίθα ηνπ πξέπεη λα ζθνηψζεη επίζεο θαη ηνλ άιιν άληξα, Αλ θφςεη ηελ κχηε ηεο γπλαίθαο ηνπ πξέπεη λα επλνπρίζεη ηνλ άληξα. Αλ έλαο άληξαο πεη ζηελ παξέα ηνπ: «Κάπνηνο έρεη ζρέζεηο κε ηελ γπλαίθα κνπ, ζα ην απνδείμσ» θαη ηειηθά δελ ην απνδείμεη, απηφο ζα δερζεί ζαξάληα ξαβδηζκνχο θαη ζα εξγαζηεί θαηαλαγθαζηηθά ζε έξγα ηνπ βαζηιηά. Αλ κηα γπλαίθα κείλεη ρήξα, φια ηα δψξα πνπ ηεο έθαλε ν ζχδπγφο ηεο ζα πάλε ζηνπο γηνπο ηεο. Αλ δελ ππάξρνπλ γηνη, ηα δψξα κέλνπλ ζ’ απηήλ. -

 ΢ειίδα

Αλ κηα γπλαίθα ρήξα πάεη θαη κείλεη ζην ζπίηη ελφο άληξα, φια ηα ππάξρνληά ηεο αλήθνπλ ζηνλ άληξα. Αιιά φηαλ έλαο άληξαο πάεη θαη κείλεη ζην ζπίηη κηαο γπλαίθαο, φια ηα ππάξρνληά ηνπ αλήθνπλ ζηελ γπλαίθα. ΋ηαλ νη ζχδπγνη ή νη θφξεο ελφο άληξα βγαίλνπλ απφ ην ζπίηη, πξέπεη λα έρνπλ θαιπκκέλν ην πξφζσπφ ηνπο. Οη πφξλεο θαη νη ππεξέηξηεο δελ ππνρξενχληαη λα θαιχπηνπλ ην πξφζσπφ ηνπο. Αλ έλαο άληξαο ή κηα γπλαίθα αζθνχλ καγεία, ζα θαηαδηθαζηνχλ ζε ζάλαην. Αλ έλαο άληξαο ρηππήζεη ηελ έγθπν ζχδπγν ελφο άιινπ άληξα θαη απηή απνβάιεη, ζα πιεξψζεη πξφζηηκν. Αλ κηα έγθπνο γπλαίθα ξίμεη εζειεκέλα ην παηδί ηεο, ζα ζηαπξσζεί θαη δελ ζα ηαθεί. Αλ πεζάλεη θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο απνβνιήο δελ ζα ηελ ζάςνπλ. Αλ κηα γπλαίθα παξζέλα δνζεί κε ηελ ζέιεζή ηεο ζε έλα άληξα, απηφο πξέπεη λα νξθηζηεί ζηελ ζχδπγφ ηνπ φηη δελ ζα ηελ πάξεη ζην ζπίηη ηεο. Ο παηέξαο ηεο παξζέλαο έρεη ην δηθαίσκα λα ηηκσξήζεη ηελ θφξε ηνπ φπσο απηφο λνκίδεη.

Απεηθόληζε Αζζύξησλ επγελώλ

36  ΢ειίδα

08. Η λοκοζεζία ηφλ Φαραώ ηες Αηγύπηοσ – Η ζεά Ma’at ΢ηελ αξραία Αίγππην ηνπο λφκνπο ζέζπηδαλ νη εγεκφλεο, νη Φαξαψ, ζχκθσλα κε ηελ άπνςή ηνπο πεξί δηθαίνπ θαη αδίθνπ, πεξί ηνπ θαινχ θαη θαθνχ, πεξί ηεο πίζηεο (ζηνλ εγεκφλα, ζηελ παηξίδα, ζηνπο ζεζκνχο ζηνπο ζενχο) ή ηεο απηζηίαο, πεξί ηεο αθεξαηφηεηαο θαη ηεο δηαθζνξάο θιπ. Οη λφκνη ήηαλ πνιχ απζηεξνί θαη θπζηθά ήηαλ ππνρξεσηηθνί θαη ε παξάβαζή ηνπο είρε σο ζπλέπεηα κεγάιε πνηθηιία πνηλψλ, ε νπνία επηβαιιφηαλ αλάινγα κε ην βάξνο ηνπ αδηθήκαηνο. ΢ε πεξηπηψζεηο ζνβαξψλ αδηθεκάησλ ε ηηκσξία δελ αθνξνχζε κφλν ηνλ θαηεγνξνχκελν, αιιά ζπρλά πεξηιάκβαλε θαη κέιε ηεο νηθνγέλεηάο ηνπο ή αθφκα θαη νιφθιεξε ηελ νηθνγέλεηα. Σηκσξία κε ξαβδηζκνύο Οη πνηλέο μεθηλνχζαλ κε έλα αξηζκφ ρηππεκάησλ κε θαιάκη ή κπακπνχ θαη ζε ζνβαξφηεξα αδηθήκαηα πξφθιεζε πιεγψλ πνπ αηκνξξαγνχζαλ. Άιιεο πνηλέο πνπ πξνβιέπνληαλ ήηαλ ζηηγκαηηζκφο ζην ζψκα ή ζην πξφζσπν, εμνξία, θαηαλαγθαζηηθή εξγαζία ζε νξπρεία ή ιαηνκεία ή άιια δεκφζηα έξγα (ππξακίδεο, λανί θιπ), αθξσηεξηαζκφο, δήκεπζε πεξηνπζίαο, θπιάθηζε θαη ζαλάησζε κε πλίμηκν, ζαλάησζε κε απνθεθαιηζκφ ή ξίςε ηνπ ελφρνπ δσληαλνχ ζηελ ππξά. Έλα απφ ηα ζνβαξφηεξα αδηθήκαηα ήηαλ ε ζχιεζε ελφο ηάθνπ, γηαηί νη ζεζαπξνί πνπ ζάβνληαλ καδί κε ηνλ λεθξφ ζεσξνχληαλ ηεξνί. Σππηθή απεηθόληζε Φαξαώ Απφ ηελ επνρή ηεο έλσζεο ηεο Άλσ θαη Κάησ Αηγχπηνπ ππφ ην ζθήπηξν ηνπ Φαξαψ Μέλεο (2925 π.Υ.) σο ηελ πεξζηθή θαηνρή θαη αθνινχζσο ειιεληζηηθή θαη ξσκατθή πεξίνδν ππήξμαλ αλαξίζκεηα δηαηάγκαηα θαη λφκνη πνπ ζέζπηδαλ νη Φαξαψ. Δηθάδεηαη φηη νη λφκνη ηεο αξραίαο Αηγχπηνπ ήηαλ θσδηθνπνηεκέλνη. Απφ αξραίνπο Έιιελεο ζπγγξαθείο (φπσο ν Ζξφδνηνο) καζαίλνπκε φηη ηελ ηειεπηαία Πεξίνδν (απφ 664 σο 323 π.Υ.) ππήξραλ νθηψ βηβιία ζηα νπνία ήηαλ γξακκέλνη φινη νη αηγππηηαθνί λφκνη. Γπζηπρψο ηίπνηα απφ απηά δελ δηαζψζεθε θαη φηη μέξνπκε γηα ηνπο

 ΢ειίδα

αηγππηηαθνχο λφκνπο πξνέξρνληαη απφ ηαθηθά θείκελα, δηάθνξα ρεηξφγξαθα, ηζηνξηθά ληνθνπκέληα, ζρφιηα ζπγγξαθέσλ θαη άιιεο πεγέο. Ζ αηγππηηαθή θνηλσλία – φπσο νη πεξηζζφηεξεο θνηλσλίεο ηεο αξραηφηεηαο - ήηαλ ρσξηζκέλε ζε ηάμεηο. ΢ηελ θνξπθή ηεο ππξακίδαο ήηαλ ν Φαξαψ πνπ ιαηξεπφηαλ σο επίγεηνο ζεφο θαη θξαηνχζε ηα ελία ηεο εμνπζίαο. Ήηαλ ππεχζπλνο γηα ηελ ζέζπηζε ησλ λφκσλ, ηελ ηήξεζε ηεο ηάμεο θαη ηελ ππεξάζπηζε ηεο ρψξαο απφ μέλνπο επηδξνκείο. Ακέζσο θάησ απφ απηφλ ήηαλ ν «βεδίξεο», ν ζχκβνπινο ηνπ εγεκφλα (θάηη ζαλ πξσζππνπξγφο ηνπ ζήκεξα) ν νπνίνο ήηαλ ζπρλά θαη ν αξρηεξέαο. Ήηαλ ππεχζπλνο γηα ηελ δεκφζηα δηνίθεζε θαη φια ηα δεκφζηα έγγξαθα έπξεπε λα θέξνπλ ηελ ζθξαγίδα ηνπ. Δπίζεο θξφληηδε γηα ηελ επάξθεηα ησλ ηξνθίκσλ, ηελ δηεπζέηεζε ησλ δηαθνξψλ κεηαμχ ησλ επγελψλ θαη ηελ πξνζηαζία ηνπ βαζηιηθνχ νίθνπ. Αηγύπηηνο γεσξγόο Κάησ απφ απηφλ ήηαλ νη επγελείο ή ηνπηθνί άξρνληεο πνπ είραλ ηελ επζχλε ηεο εθαξκνγήο ησλ λφκσλ θαη ηελ ηήξεζε ηεο ηάμεο ζηηο πεξηνρέο ηνπο. ΢ηελ ίδηα βαζκίδα βξίζθνληαλ θαη νη ηεξείο πνπ είραλ ηελ επζχλε ηα πκλνχλ θαη λα δηαηεξνχλ επηπρείο ηνπο ζενχο θαη λα πξνΐζηαληαη ζε ηειεηνπξγίεο. ΢ην επφκελν επίπεδν ήηαλ νη γξαθείο πνπ γλψξηδαλ γξαθή θαη αλάγλσζε, θαηέγξαθαλ ηηο ζνδεηέο, ηνλ αξηζκφ ησλ ζηξαηησηψλ θαη ησλ εξγαηψλ θαη ηεξνχζαλ ηα θξαηηθά αξρεία θαη νη ζηξαηηψηεο πνπ είραλ ηελ επζχλε ηεο άκπλαο ηεο ρψξαο. Οη ζηξαηηψηεο είραλ δηθαίσκα λα κνηξάδνληαη κέξνο ησλ ιαθχξσλ πνπ απνζπνχζαλ απφ ηνπο ερζξνχο θαη φηαλ απνζηξαηεχνληαλ απνθηνχζαλ ρσξάθηα ή γαίεο. ΢ην πξνηειεπηαίν επίπεδν βξηζθφηαλ νη ηερλίηεο (γιχπηεο, δσγξάθνη, ραιθνπξγνί, μπινπξγνί, ξάθηεο, ρηίζηεο, θεξακείο, πθαληέο θιπ) θαη νη γεσξγνί θαη αιηείο. ΢ηελ βάζε ηεο ππξακίδαο βξίζθνληαλ νη δνχινη πνπ ζπλήζσο ήηαλ αηρκάισηνη πνιέκνπ. Δξγάδνληαλ ζην παιάηη, ζηνπο λανχο, ζηα ζπίηηα ησλ επγελψλ, ζηα δεκφζηα έξγα, ζηα ιαηνκεία θαη ζηα νξπρεία. Σελ έλλνηα ηεο αιήζεηαο, ηεο ηάμεο, ηνπ λφκνπ, ηεο εζηθήο θαη ηεο δηθαηνζχλεο ζηελ αξραία Αίγππην εθπξνζσπνχζε ε ζεά Μά’αη (ή Μάαη ή Μαγηέη). Ζ Μά’αη ήηαλ κηα απφ ηηο πην αξραίεο ζεέο ηνπ αηγππηηαθνχ παλζένπ θαη ήηαλ απηή πνπ ξχζκηδε ηηο θηλήζεηο ησλ αζηεξηψλ, ηηο επνρέο ηνπ έηνπο θαη έβαιε ηάμε ζηνλ θφζκν ηνπ ράνπο ηελ ζηηγκή ηεο Γεκηνπξγίαο. ΋κσο είρε πάληα ηελ επζχλε ηεο ηήξεζεο ηεο ηάμεο θαη ηεο απνθπγήο επηζηξνθήο ηνπ Υάνπο. Αθφκα δχγηδε ηηο ςπρέο ησλ λεθξψλ θαη απνθάζηδε πνηα ζέζε ζα έπαηξλαλ ζηνλ Κάησ Κφζκν. Ο ζχδπγφο ηεο θαη

38  ΢ειίδα

ην αξζεληθφ αληίζηνηρφ ηεο ήηαλ ν Θσζ, ζεφο ηεο καγείαο, ηεο γξαθήο ηεο επηζηήκεο θαη θξηηήο ησλ ζεψλ (πεξίπνπ ζαλ ηνλ Έιιελα ζεφ Δξκή). Οη Φαξαψ απεηθνλίδνληαλ ζπρλά κε ηα εκβιήκαηα ηεο Μά’αη γηα λα δψζνπλ έκθαζε ζηνλ ξφιν ηνπο σο ππνζηεξηθηψλ ηεο δηθαηνζχλεο θαη ζεκαηνθπιάθσλ ησλ λφκσλ ηεο Γεκηνπξγίαο. Ο ζχκβνπινο ηνπ Φαξαψ ν βεδίξεο νλνκαδφηαλ θαη ηεξέαο ηεο Μά’αη θαη νη δηθαζηέο θνξνχζαλ εηθφλεο ηεο ζεάο. Ζ Μά’αη απεηθνληδφηαλ κε έλα θηεξφ ζηξνπζνθακήινπ ζην θεθάιη (ην ιεγφκελν ‘θηεξφ ηεο αιήζεηαο’) θαη θξαηνχζε ζην ρέξη έλα αλρ (αηγππηηαθφ ζηαπξφ) πνπ ζπκβφιηδε ην θιεηδί ηεο δσήο. Ζ ζεά ηεο δηθαηνζύλεο Μά’αη Ο «Πάππξνο ηνπ Άλη» γξακκέλνο γχξσ ζν 1250 π.Υ. πεξηέρεη κεηαμχ άιισλ θαη νξηζκέλα απφ ηα δφγκαηα ηεο Μά’αη γλσζηά σο «΢αξάληα δπν δηαθεξχμεηο αγλφηεηαο» ή «΢αξάληα δπν αξλεηηθέο εμνκνινγήζεηο», νη νπνίεο είλαη: 1. Γελ έρσ δηαπξάμεη ακάξηεκα 2. Γελ έρσ δηαπξάμεη ιεζηεία 3. Γελ έρσ θιέςεη 4. Γελ έρσ ζθνηώζεη άληξα ή γπλαίθα 5. Γελ έρσ αξπάμεη ζηηάξη Ο ζεόο Θσζ 6. Γελ έρσ θιέςεη πξνζθνξέο πξνο ηνπο ζενύο 7. Γελ έρσ θιέςεη πεξηνπζία ησλ ζεώλ 8. Γελ έρσ εθζηνκίζεη ςέκαηα 9. Γελ έρσ αξπάμεη ηξνθή 10. Γελ έρσ εθζηνκίζεη θαηάξεο 11. Γελ έρσ δηαπξάμεη κνηρεία, δελ έρσ θνηκεζεί κε άληξεο 12. Γελ έρσ θάλεη θαλέλα λα θιάςεη 13. Γελ έρσ ζξελήζεη ρσξίο αηηία 14. Γελ έρσ επηηεζεί ζε θαλέλαλ 15. Γελ είκαη άλζξσπνο πνπ εμαπαηά 16. Γελ έρσ θιέςεη θαιιηεξγεκέλε γε 17. Γελ έρσ θξπθαθνύζεη 18. Γελ έρσ ζπθνθαληήζεη θαλέλα 19. Γελ έρσ ζπκώζεη αδηθαηνιόγεηα 20. Γελ έρσ θάλεη αθνιαζία κε ηελ ζύδπγν θαλελόο άληξα

 ΢ειίδα

21. Γελ έρσ θνιαζζεί 22. Γελ έρσ κνιύλεη ηνλ εαπηό κνπ 23. Γελ έρσ ηξνκνθξαηήζεη θαλέλαλ 24. Γελ έρσ παξαβηάζεη (ηνλ λόκν) 25. Γελ έρσ πνηέ εμνξγηζζεί ρσξίο ιόγν 26. Γελ έρσ θιείζεη ηα απηηά κνπ ζε ιόγηα αιήζεηαο 27. Γελ έρσ βιαζθεκήζεη 28. Γελ είκαη άλζξσπνο ηεο βίαο 29. Γελ είκαη ηαξαμίαο ηεο εηξήλεο 30. Γελ ελήξγεζα (έθξηλα) κε ππεξβνιηθή ζπνπδή 31. Γελ έρσζα ηε κύηε κνπ ζε μέλεο ππνζέζεηο 32. Γελ έρσ πεη παξαπαλίζηα ιόγηα, όηαλ νκηιώ 33. Γελ αδίθεζα θαλέλα νύηε έρσ θάλεη θαθό 34. Γελ έρσ θάλεη καγεία θαηά ηνπ βαζηιηά (ή δελ βιαζηήκεζα ηνλ βαζηιηά) 35. Γελ ζηακάηεζα πνηέ ηελ ξνή ηνπ λεξνύ (ζε μέλν ρσξάθη) 36. Γελ ύςσζα ηελ θσλή κνπ (κηιώληαο αιαδνληθά ή ζπκσκέλα) 37. Γελ θαηαξάζηεθα (ή βιαζηήκεζα) ζεό 38. Γελ κίιεζα πνηέ κε αδηθαηνιόγεηε νξγή 39. Γελ έθιεςα ην ςσκί ησλ ζεώλ 40. Γελ άξπαμα ηηο ζπνλδέο γηα ηνπο λεθξνύο 41. Γελ άξπαμα ην ςσκί παηδηνύ νύηε κίιεζα κε θαηαθξόληα γηα ηνλ ζεό ηεο πόιεο κνπ 42. Γελ έζθαμα δών πνπ αλήθε ζε ζεό ΢πδπγηθό Αηγύπηνπ

δεπγάξη

ηεο

αξραίαο

΋πσο ήδε είπακε δελ έρεη δηαζσζεί θψδηθαο ή λφκνο ηεο αξραίαο Αηγχπηνπ αλ θαη είλαη γλσζηνί αξθεηνί Φαξαψ λνκνζέηεο φπσο ν Μπαθελξαλέθ (γλσζηφο ζηνπο Έιιελεο σο Βφθρνξηο (722-715 π.Υ.). ΋κσο ππάξρνπλ πνιιά λνκηθά έγγξαθα θαη ζπκβφιαηα απφ ηα νπνία κπνξεί θαλείο λα ζπκπεξάλεη ηελ νπζία ηεο λνκνζεζίαο ηεο επνρήο εθείλεο. Ξέξνπκε πσο ν Βφθρνξηο πξνψζεζε ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα, πεξηφξηζε ηηο θπιαθίζεηο γηα ρξέε θαη αλακφξθσζε ηνπο λφκνπο γηα ηηο αγνξαπσιεζίεο αθίλεηεο ηδηνθηεζίαο. Ο Αζελαίνο λνκνζέηεο ΢φισλ επηζθέθζεθε ηελ Αίγππην θαη πηνζέηεζε αξθεηά ζεκεία απφ ην αηγππηηαθφ δίθαην, φηαλ εηνίκαδε ηηο πξνηάζεηο ηνπ γηα ηνπο Αζελατθνχο λφκνπο. Αθφκα ην λνκηθφ ζχζηεκα ηεο Αηγχπηνπ ζπλέρηζε λα επεξεάδεη ην δίθαην ησλ ειιεληζηηθψλ ρξφλσλ θαη αξγφηεξα ην ξσκατθφ απηνθξαηνξηθφ δίθαην. Ζ αλσηάηε αξρή απνλνκήο δηθαίνπ θαη ξχζκηζεο δηαθνξψλ ήηαλ ν Φαξαψ, ν νπνίνο θπζηθά δελ κπνξνχζε λα αζρνιείηαη κε φιεο ηηο

40  ΢ειίδα

ππνζέζεηο θαη νη αξκφδηνη γηα ηελ εθδίθαζε ησλ δηαθνξψλ θαη ηελ απνλνκή ηεο δηθαηνζχλεο γηα αζηηθά θαη πνηληθά ζέκαηα ήηαλ θαηά ζεηξά, ν βεδίξεο, νη ηνπηθνί άξρνληεο θαη νη εληεηαικέλνη δηθαζηέο. Ζ δνκηθή δηαδηθαζία ήηαλ απιή: Ο κελπηήο θαηέζεηε ηελ αγσγή, ην δηθαζηήξην θαινχζε ηνλ θαηεγνξνχκελν λα εκθαληζηεί θαη νη γξαθείο ηνπ δηθαζηεξίνπ θξαηνχζαλ πξαθηηθά θαη ελεκέξσλαλ ηνπ δηθαζηέο γηα ηηο λνκηθέο ιεπηνκέξεηεο. Γελ ππήξρε ε έλλνηα ηνπ δηθεγφξνπ θαη νη δπν αληίδηθνη εθπξνζσπνχζαλ ηνπο εαπηνχο ηνπο θαη εκθάληδαλ ηα ζρεηηθά κε ηελ ππφζεζε απνδεηθηηθά ζηνηρεία θαη έγγξαθα. ΢πάληα θαινχληαλ κάξηπξεο θαη ν δηθαζηήο έθξηλε κε βάζε ηνπο ηζρπξηζκνχο θάζε αληηδίθνπ. Ζ απφθαζε θαηαγξαθφηαλ θαη έρνπλ δηαζσζεί δεθάδεο ηέηνηεο απνθάζεηο ηνπηθψλ δηθαζηεξίσλ. Αλ θαη ηα πξνλφκηα ηνπ πξσηφηνθνπ αξζεληθνχ παηδηνχ δελ ακθηζβεηήζεθαλ (θαηά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο αηγππηηαθήο ηζηνξίαο) ππάξρνπλ ζηνηρεία πνπ απνδεηθλχνπλ ίζε δηαλνκή ηεο πεξηνπζίαο ηνπ παηέξα, κεηαμχ ησλ παηδηψλ, αξζεληθψλ θαη ζειπθψλ, αιιά θαη ηεο ζπδχγνπ. ΢θελή από ηελ θαζεκεξηλή νηθνγέλεηαο Αηγππηίσλ

δσή

Αθφκα νη αληζφηεηεο κεηαμχ αληξψλ θαη γπλαηθψλ πνπ ππήξραλ ζηηο ρψξεο ηεο Μεζνπνηακίαο, ηεο Ηνπδαίαο, ησλ Φνηλίθσλ, ησλ Πεξζψλ, ηεο αξραίαο Αζήλαο θαη πνιιψλ άιισλ ειιεληθψλ πφιεσλ, ζηελ Αίγππην ήηαλ ακβιπκκέλεο. Γηα παξάδεηγκα έλαο παηέξαο κπνξνχζε λα επλνήζεη ηελ θφξε ηνπ θαη λα εγγπεζεί ηα δηθαηψκαηά ηεο ζηελ παηξηθή πεξηνπζία. Οη λφκνη έδηλαλ πιήξε ειεπζεξία ζηηο γπλαίθεο, νη νπνίεο είραλ δηθαίσκα λα θπθινθνξνχλ ειεχζεξα θαη κφλεο ζηνλ δξφκν, λα απνθηνχλ θαη λα δηαρεηξίδνληαη ειεχζεξα ηελ πεξηνπζία ηνπο, λα ζπλάπηνπλ ζπκβφιαηα, λα δαλείδνληαη ρξήκαηα, λα πξνζιακβάλνπλ ηξνθνχο γηα ηα παηδηά ηνπο. Αθφκα νη γπλαίθεο κπνξνχζαλ ππνβάιινπλ κελχζεηο θαη λα παξίζηαληαη σο κάξηπξεο ζε δηθαζηήξηα, ρσξίο ηελ έγθξηζε ηνπ παηέξα ή ηνπ ζπδχγνπ. Ζ Αίγππηνο ήηαλ ε πξψηε ρψξα ηεο αξραηφηεηαο πνπ εθάξκνζε κε λφκν ηελ κνλνγακία. Αθφκα θαη νη δνχινη είραλ ηδηνθηεζηαθά δηθαηψκαηα ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο. Ζ ελνηθίαζε δνχισλ ήηαλ λνκηθά κηα ζπλεζηζκέλε εκπνξηθή πξάμε.

 ΢ειίδα

09. Οη Νόκοη ηες αρταίας Κίλας Καηά ηελ δηάξθεηα ηεο θπξηαξρίαο ηεο θηλεδηθήο δπλαζηείαο ησλ Σζνπ ή Ενπ (Chou ή Zhou dynasty, 1027-221 π.Υ.) πνπ θπβεξλνχζε ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο ζεκεξηλήο Κίλαο, ε γξαθή ήηαλ πηα θαζηεξσκέλε θαη ππάξρνπλ πάκπνιια επξήκαηα πνπ καο επηηξέπνπλ λα θαηαιάβνπκε ηελ δνκή ηνπ θξάηνπο θαη ηηο πνιιέο λέεο αλαθαιχςεηο πνπ πξφζθεξε ε ρψξα απηή ζηελ αλζξσπφηεηα θαηά ηελ δηάξθεηα ησλ νθηψ αηψλσλ θπξηαξρίαο ηεο δπλαζηείαο. Οη Σζνπ απνθαινχληαλ Γηνη ηνπ Οπξαλνύ θαη δηελεξγνχζαλ ηηο πνιεκηθέο ηνπο επηρεηξήζεηο ζχκθσλα κε ‘εληνιή ηνπ Οπξαλνχ’. Κπβεξλνχζαλ ην ηεξάζηην θξάηνο ηνπο απνθεληξσκέλα, δεκηνπξγψληαο γχξσ ηνπο (δεθάδεο, ίζσο θαη εθαηνληάδεο) ππνηειή θξαηίδηα, έηζη πνπ ην ζχζηεκά ηνπο απηφ νλνκάζηεθε απφ ηνπο ηζηνξηθνχο, ‘θενπδαξρηθφ’ γηαηί ζχκηδε πνιχ ην αληίζηνηρν επξσπατθφ ζχζηεκα ηνπ Μεζαίσλα. ΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ην ζχζηεκα απηφ ζηεξηδφηαλ θπξίσο ζε νηθνγελεηαθνχο δεζκνχο ή ζε δεζκνχο κεηαμχ θπιψλ παξά ζε λνκηθέο ζρέζεηο κεηαμχ εγεκφλα θαη αξρφλησλ. Κηλεδηθά ηδενγξάκκαηα ζε θαύθαιν ρειώλαο Σα παιαηφηεξα γλσζηά θηλέδηθα λνκηθά ληνθνπκέληα ήηαλ κηα ζεηξά νδεγηψλ ηνπ βαζηιηά Βνπ, γχξσ ζην 1100 π.Υ. Έρνπλ βξεζεί ζπκθσλεηηθά (ή ζπκβφιαηα) ηνπ 8νπ σο θαη ηνπ 5νπ π.Υ. αηψλα πνπ επηβεβαηψλνπλ ηελ χπαξμε γξαπηψλ λφκσλ απηψλ ησλ πεξηφδσλ. Γχξσ ζην 600 π.Υ. νξηζκέλεο απηφλνκεο πεξηνρέο ηεο Κίλαο θσδηθνπνίεζαλ ηνπο λφκνπο ηνπο θαη νη θψδηθεο απηνί γξάθηεθαλ ζε ράιθηλνπο θπιίλδξνπο θαη ζε ισξίδεο κπακπνχ. Σν 536 π.Υ. ζην θξαηίδην Σζελγθ δεκνζηεχζεθε ζε ράιθηλεο ηακπιέηεο ην Βηβιίν ησλ Πνηλώλ (Hsing Shu ή Xingshu). Μεξηθέο απφ ηηο πνηλέο πνπ πξφβιεπε ην βηβιίν απηφ ήηαλ αλαγθαζηηθή εξγαζία, ζηηγκαηηζκφο ηνπ ζψκαηνο ή ηνπ πξνζψπνπ, θφςηκν ηεο κχηεο, επλνπρηζκφο, αθξσηεξηαζκφο πνδηνχ θαη ζάλαηνο. Οη ζαλαηηθέο πνηλέο (ζηξαγγαιηζκφο ή απνθεθαιηζκφο) εθηεινχληαλ ζε δεκφζην ρψξν, ζπλήζσο ζηελ αγνξά. Γελ έρνπλ δηαζσζεί αληίγξαθα απηνχ ηνπ Βηβιίνπ ησλ Πνηλψλ. Οη πεξηζζφηεξνη λφκνη ηεο αξραίαο Κίλαο πξνέξρνληαη απφ ηηο εζηθέο δηδαζθαιίεο πνπ θπξηαξρνχζαλ θαη γξάθνληαλ ζηνπο λνκηθνχο θψδηθεο. Οη

42  ΢ειίδα

βαζηθέο αξρέο ηεο εζηθήο ηάμεο ήηαλ ε αθνζίσζε ησλ παηδηψλ ζηνπο γνλείο θαη ε ππαθνή ζηηο θπβεξλεηηθέο απνθάζεηο. Οη δηαηαγέο ηνπ εθάζηνηε απηνθξάηνξα ήηαλ νη ηζρχνληεο λφκνη θαη ήηαλ θαζήθνλ ησλ καλδαξίλσλ (θπβεξλεηηθψλ αμησκαηνχρσλ) λα ηνπο εθιατθεχζνπλ θαη λα ηνπο θνηλνπνηήζνπλ ζηνλ ιαφ. Ζ παξάβαζε ησλ λφκσλ είρε θπζηθά σο ζπλέπεηα θαη ηελ αλάινγε κε ηελ ζνβαξφηεηα ηνπ αδηθήκαηνο ηηκσξία. Σα ρηππήκαηα κε ξάβδνπο κπακπνχ ήηαλ κηα ζρεηηθά ειαθξηά ηηκσξία. Ο ζηηγκαηηζκφο ήηαλ ηηκσξία γηα ηελ πξψηε θνξά πνπ θάπνηνο παξάβαηλε ηνλ λφκν, ελψ ε επαλάιεςε ηεο παξάβαζεο είρε σο ζπλέπεηα ηελ θιήηεπζε ηνπ δξάζηε ζε πνηληθφ δηθαζηήξην. Μεξηθά αδηθήκαηα θαη πνηλέο:  Γηα ηελ έλνπιε ιεζηεία ε πνηλή ήηαλ ν ζάλαηνο.  Σν παηδί πνπ πξφζβαιε ηνπο γνλείο ηνπ ζηξαγγαιηδφηαλ  Αλ ην παηδί ηξαπκάηηδε έλα ή θαη ηνπ δπν γνλείο ηνπ, πεξλνχζε απφ βαζαληζηήξηα θαη ηέινο ην ζαλάησλαλ κε δηακειηζκφ.  Ο παηέξαο ήηαλ ππεχζπλνο γηα ηελ αγσγή ησλ παηδηψλ θαη ησλ ππεξεηψλ ηνπ θαη θαηά ζπλέπεηα γηα ηηο πξάμεηο ηνπο. Αλ θάπνην απφ ηα παηδηά ή ηνπο ππεξέηεο ηνπ δηαπξάμεη αδίθεκα πνπ ν παηέξαο κπνξνχζε λα ην εκπνδίζεη ε λα ην πξνιάβεη, ζεσξείηαη έλνρνο. Ο Κνκθνύθηνο  Ζ θινπή απφ κέιε ηεο νηθνγέλεηαο ήηαλ απφ ηα ζνβαξφηεξα αδηθήκαηα, ηδηαίηεξα αλ νη λεφηεξνη αδειθνί άξπαδαλ θιεξνλνκηά πνπ ζα έπξεπε λα δηακνηξαζηεί κεηαμχ ησλ κεγαιχηεξσλ αδειθψλ ή θαη ζείσλ.  Απηνί πνπ θαηήγγεηιαλ γηα νπνηνδήπνηε ιφγν ηνπο γνλείο, ηνπο γνλείο ησλ γνληψλ, ζείνπο ή κεγαιχηεξνπο αδειθνχο ηνπο, ηηκσξνχληαλ κε εθαηφ ρηππήκαηα κε κπακπνχ θαη ηξηεηή εμνξία. Αλ ε θαηαγγειία απνδεηθλπφηαλ ςεπδήο, ζαλαηψλνληαλ κε ζηξαγγαιηζκφ.  Αξθεηά απφ ηα αδηθήκαηα ηηκσξνχληαλ κε εμνξία πνπ ζπρλά ήηαλ ηζφβηα. Μεξηθέο θνξέο ε ηηκσξία ήηαλ ε ππεξεζία ζε βαζηιηθά πινία γηα ηξία ρξφληα. Αθφκα κηα άιιε κνξθή ηηκσξίαο ήηαλ ν ζηηγκαηηζκφο κε ππξσκέλν ζίδεξν ζηα κάγνπια. Οη νπιέο πνπ  ΢ειίδα

  



άθελε ε ηηκσξία απηή ήηαλ ζεκάδη γηα ηελ θνηλσλία φηη απηφο είρε θαηαδηθαζηεί γηα θάπνην αηηκσηηθφ αδίθεκα. Σα λεθξνηαθεία θαη νη ηάθνη ζεσξνχληαλ ηεξά θαη απαγνξεπφηαλ ε αξπαγή νπνηνπδήπνηε αληηθεηκέλνπ απφ ηάθν. Αθφκα θαη ε θνπή δέληξνπ απφ ηέηνην ρψξν είρε σο ζπλέπεηα ηελ ζαλαηηθή πνηλή. Δπεηδή νη Κηλέδνη ζεσξνχζαλ ην θεθάιη σο ην επγελέζηεξν κέινο ηνπο ζψκαηνο, ν απνθεθαιηζκφο ινγηδφηαλ σο ε πην επνλείδηζηε ζαλαηηθή πνηλή θαη επηβαιιφηαλ γηα πνιχ ζνβαξά αδηθήκαηα,. Δγθιήκαηα θαηά ηνπ πξνζψπνπ ηνπ απηνθξάηνξα ηηκσξνχληαλ ρσξίο έιενο. Γελ επηηξεπφηαλ βνήζεηα απφ ηελ νηθνγέλεηα ηνπ θαηεγνξνπκέλνπ θαη φια ηνπ ηα ππάξρνληα δεκεχνληαλ. Αλ ηειηθά θξηλφηαλ έλνρνο βαζαληδφηαλ άγξηα θαη ηελ ίδηα κέξα ηνλ ζαλάησλαλ. ΢πρλά σο εθηειεζηέο επηιέγνληαλ ζηξαηηψηεο πνπ αηζζαλφηαλ πεξεθάληα γηα ην θαζήθνλ πνπ αλαιάκβαλαλ θαη πνπ απαηηνχζε ζάξξνο θαη δχλακε γηα λα ην θέξνπλ ζε πέξαο. Ο δήκηνο ζπλφδεπε ηνλ κειινζάλαην ζηελ αίζνπζα βαζαληζηεξίσλ. Φνξνχζε κηα θίηξηλε πνδηά θαη ην ζπαζί ηνπ ήηαλ ηπιηγκέλν ζε θίηξηλν παλί, ζεκάδη φηη εθηεινχζε δηαηαγή ηνπ απηνθξάηνξα. Οη θαινί εθηειεζηέο ηζρπξηδφηαλ φηη απνθεθάιηδαλ κε κηα ζπαζηά ην ζχκα ηνπ ρσξίο λα ζθνξπίζνπλ νχηε κηα ζηαγφλα αίκα.

Ο απηνθξάηνξαο Βνπ Χαλ Βνπληί, ηδξπηήο ηεο θηλεδηθήο δπλαζηείαο ησλ Χαλ Ο κεγάινο Κηλέδνο δηαλνεηήο θαη θηιφζνθνο Κνκθνχθηνο (εθιαηηληζκέλνο ηχπνο ηνπ νηθνγελεηαθνχ νλφκαηνο Κνλγθ θαη ησλ ιέμεσλ Φνπ Σδη πνπ ζεκαίλνπλ δάζθαινο, 551-479 π.Υ.) ήηαλ ν θήξπθαο θαη ηδξπηήο ηεο θνκθνπθηαλήο λνκηθήο θηινζνθίαο πνπ απαξηηδφηαλ ζπλνπηηθά κε ιίγεο θξάζεηο: - Τπαθνή ζηνλ λφκν θαη ζθιεξή ηηκσξία γηα ηνλ παξαβάηε. - Ζ θνηλσληθή ηάμε ζηεξίδεηαη ζηηο αμίαο ηεο νηθνγέλεηαο θαη θάζε έλαο αλαιακβάλεη ηηο επζχλεο ηνπ αλάινγα κε ηελ θξίζε ηεο ζπλείδεζήο ηνπ. Γεληθψο ν Κνκθνχθηνο έδηλε πξνηεξαηφηεηα ζηελ ζπλνρή ηεο νηθνγέλεηαο. - Ο θηινζνθηθφο ηνπ θψδηθαο ήηαλ ζηεξηγκέλνο ζε πξνζσπηθέο εζηθέο αμίεο θαη φρη βαζηζκέλνο ζε θφβν ηνπ λφκνπ - Ο ιαφο λα θπβεξληέηαη κε θαλφλεο πνπ πξέπεη λα ηεξνχληαη φρη απφ ηνλ θφβν ηεο ηηκσξίαο, αιιά απφ ηελ απηνεθηίκεζε.

44  ΢ειίδα

Ο γηνο πξέπεη λα ζέβεηαη ηνλ παηέξα ηνπ, ν ππήθννο ηνλ εγεκφλα ηνπ, ν λένο ηνλ ειηθησκέλν, ν ζχδπγνο ηελ ζχδπγν θαη ν θίινο ηνλ θίιν. - Ο εγεκφλαο πξέπεη λα θπβεξλά κε εζηθά παξαδείγκαηα θαη φρη κε ηελ βία. Ζ ηπξαλλία σο κέζνδνο δηαθπβέξλεζεο δελ είλαη απνδεθηή. - Ο Υξπζφο Καλφλαο είλαη έλα αμίσκα πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ ινγηθή: «Μελ θάλεηο ζηνπο άιινπο φηη δελ ζέιεηο λα θάλνπλ νη άιινη ζε ζέλα». Σν 400 π.Υ. δεκνζηεχζεθε ν Καλόλαο ησλ λόκσλ Φα-Γηλγθ (Fa Jing) πνπ φκσο δελ έρεη δηαζσζεί θαλέλα αληίγξαθν, αιιά ην μέξνπκε απφ ζρεηηθέο αλαθνξέο ζε άιια έγγξαθα ηεο επνρήο (Φα είλαη ε θηλεδηθή ιέμε γηα ηνλ λφκν). Σν 350 π.Υ. πεξίπνπ δεκνζηεχζεθε ν Κώδηθαο Λη Κ’βέη (Li k’vei) πνπ αλαθεξφηαλ ζε θινπέο, ιεζηείεο, ζπιιήςεηο, θπιαθίζεηο θαη γεληθνχο λνκηθνχο θαλφλεο. Ο θψδηθαο απηφο ρξεζίκεπζε σο πξφηππν γηα κειινληηθνχο θψδηθεο θαη ηελ ζεκειίσζε ηνπ λνκηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο ρψξαο. Καηά ηελ δηάξθεηα ηεο θπξηαξρίαο ηεο δπλαζηείαο ησλ Κηλ ή Σζηλ (221207 π.Υ) ν αξρηδηθαζηήο Λη ΢η ζπλέηαμε ηνλ Κψδηθα Κηλ πνπ είρε ππνρξεσηηθή εθαξκνγή ζε φιε ηελ ρψξα. Ο Λη ΢ηλ έγξαςε κεηαμχ άιισλ: «Μόλν έλαο έμππλνο εγεκόλαο είλαη ηθαλόο λα ζεζπίζεη βαξηέο πνηλέο γηα ειαθξά παξαπηώκαηα. Αλ ηα ειαθξά παξαπηώκαηα ηηκσξνύληαη κε βαξηέο πνηλέο, θαζέλαο κπνξεί λα θαληαζηεί ηη ηνλ πεξηκέλεη ζε πεξίπησζε ζνβαξώλ παξαβάζεσλ. Έηζη ν ιαόο δελ ζα ηνικήζεη λα παξαβηάζεη ηνπο λόκνπο». -

Γπλαίθεο ηεο αξραίαο Κίλαο εηνηκάδνπλ ην γεύκα Βάζεη ηνπ Κψδηθα Κηλ ε ηηκσξία γηα δεκφζηα θξηηηθή ησλ λφκσλ ήηαλ ε ζαλαηηθή πνηλή θαη νη πνιίηεο είραλ ηελ λνκηθή ππνρξέσζε λα πιεξνθνξνχλ γη΄ απηφ ν έλαο ηνλ άιιν. Ζ δηδαζθαιία ηεο ηζηνξίαο απαγνξεχηεθε, ηα πεξηζζφηεξα βηβιία αθφκα θαη απηά ηνπ Κνκθνχθηνπ θάεθαλ θαη έηζη ράζεθαλ πνιιά θαη ζεκαληηθά ληνθνπκέληα. Ο ίδηνο ν Λη ΢η φκσο θαηάιαβε ηη ζεκαίλεη «βαξηά πνηλή» φηαλ έπεζε ζηελ δπζκέλεηα ηνπ απηνθξάηνξα. Σν 208 εθηειέζηεθε δεκνζίσο κε ηελ βάξβαξε κέζνδν ηνπ δηακειηζκνχ ηνπ ζψκαηφο ηνπ. Σελ δπλαζηεία Κηλ δηαδέρζεθε ε δπλαζηεία Υαλ (207 π.Υ. -220 κ.Υ.) ε νπνία αλαθάιπςε μαλά ηελ λνκηθή ζθέςε ηνπ Κνκθνχθηνπ, πνπ απφ ηφηε σο ηνλ 20ν αηψλα (άλνδνο ησλ θνκκνπληζηψλ ηνπ Μάν Σζε Σνπλγθ ζηελ

 ΢ειίδα

Δμνπζία) παξακέλεη ε «θπξίαξρε δχλακε» ηεο θηλεδηθήο λνκνζεζίαο. Ζ λνκηθή αλακφξθσζε άξρηζε απφ ηνλ απηνθξάηνξα Ληνπ Παλγθ (Liu Pang ή Liu Bang) ν νπνίνο δήισζε φηη ππήξραλ πάξα πνιινί λφκνη ζηελ Κίλα. Έηζη κε ηνλ Κψδηθα Υαλ πεξηφξηζε ηνπο λφκνπο ηεο ρψξαο (πνπ ήηαλ αξθεηέο ρηιηάδεο) ζε ηξεηο: Απαγφξεπζε θφλνπ, ηξαπκαηηζκνχ θαη θινπήο. Αθφκα απφ ην 167 π.Υ. νη ζσκαηηθέο ηηκσξίεο ηνπ ζηηγκαηηζκνχ, ηεο θνπήο ηεο κχηεο, ηνπ επλνπρηζκνχ θαη ηνπ αθξσηεξηαζκνχ ησλ άθξσλ, θαηαξγήζεθαλ θαη αληηθαηαζηάζεθαλ κε ηελ θαηαλαγθαζηηθή εξγαζία θαη ηνλ ξαβδηζκφ. Φπζηθά νη λφκνη άιιαδαλ θαη πάιη θαη ζεζπίδνληαλ ζπλερψο λένη πνπ πξφβιεπαλ θαη άιια αδηθήκαηα. Χο ην 220 κ.Υ. πνπ ε δπλαζηεία Υαλ θαηάξξεπζε, ν αξηζκφο ησλ αδηθεκάησλ γηα ηα νπνία πξνβιεπφηαλ ε ζαλαηηθή πνηλή μεπεξλνχζε ηα ρίιηα.

Κηλεδηθή δσγξαθηθή

46  ΢ειίδα

10. Οη Δβραχθοί Νόκοη (Οη Νόκοη ηοσ Μφσζή, ηο Σοράτ θιπ) Ζ ηζηνξία ησλ Δβξαίσλ, αξραίνπ ζεκηηηθνχ ιανχ, είλαη ε ηζηνξία ηνπ ‘Λανχ ηεο Βίβινπ’ θαη ζηεξίδεηαη φρη ηφζν ζηα αξραηνινγηθά επξήκαηα (φπσο ησλ πεξηζζφηεξσλ αξραίσλ ιαψλ), αιιά ζηα θείκελα ηεο Παιαηάο Γηαζήθεο. Απηά ηα θείκελα είλαη κίγκα κπζνινγίαο, πνίεζεο, ζξεζθεπηηθήο πξνπαγάλδαο θαη πξαγκαηηθψλ γεγνλφησλ. Καλέλαο άιινο ιαφο δελ επεξέαζε ηφζν πνιχ ηνλ θφζκν, ζην ζέκα ηεο ζξεζθείαο, αθνχ απφ ηελ εβξατθή ζξεζθεία πξνήιζαλ δπν άιιεο κεγάιεο θαη παγθφζκηαο εκβέιεηαο ζξεζθείεο, ν Υξηζηηαληζκφο θαη ν Ηζιακηζκφο. ΢ηελ Ακεξηθαληθή Βνπιή ησλ αληηπξνζώπσλ ππάξρνπλ ηα αλάγιπθα πνξηξέηα 23 από ηνπο κεγάινπο λνκνζέηεο ηεο Ηζηνξίαο, κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ηνπ Μσπζή Οη Δβξαίνη ήηαλ λνκαδηθφο ιαφο πνπ ε θνηηίδα ηνπο βξίζθεηαη ζηε Μεζνπνηακία, γχξσ απφ ηελ πφιε Οπξ. Απφ θεη έθπγαλ, ίζσο δησγκέλνη απφ ηνπο Βαβπιψληνπο θαη ζηξάθεθαλ δπηηθφηεξα. Πνιινί απ’ απηνχο θαηέιεμαλ λα εγθαηαζηαζνχλ ζηελ Αίγππην ζηηο αξρέο ηεο 2εο ρηιηεηίαο π.Υ. ΢πκβίσζαλ αξθεηνχο αηψλεο κε ηνπο Αηγππηίνπο θξαηψληαο ηε ζξεζθεία θαη ηα έζηκά ηνπο. Φαίλεηαη φκσο φηη ζπλεξγάζζεθαλ κε ηνπο εηζβνιείο Τθζψο, ηνπο νπνίνπο νη Αηγχπηηνη κηζνχζαλ. ΋ηαλ νη εηζβνιείο εθδηψρζεθαλ, νη Αηγχπηηνη γηα λα ηηκσξήζνπλ ηνπο Δβξαίνπο, ηνπο θαηαπίεδαλ θαη ηνπο αλάγθαδαλ λα δνπιεχνπλ ζηε θαηαζθεπή δξφκσλ θαη άιισλ κεγάισλ θξαηηθψλ έξγσλ. Δπίζεο ζηα κέζα ηνπ 14νπ αηψλα, ζηελ Αίγππην επηθξάηεζε ην πνιπζετζηηθφ ηεξαηείν ηνπ Άκκσλα θαη μέζπαζαλ θνβεξνί δησγκνί θαηά ησλ κνλνζετζηψλ, Αηγππηίσλ θαη Δβξαίσλ. ΢ηε λέα θαηάζηαζε πνπ δεκηνπξγήζεθε, κφλε ιχζε πνπ ηνπο έκελε, ήηαλ ε θπγή, ε ιεγφκελε Έμνδνο (απφ ηελ Αίγππην). ΢χκθσλα κε ηελ Βίβιν ν Θεφο θαλεξψζεθε ζηνλ Μσπζή θαη ηνπ απεθάιπςε φηη ηνλ επέιεμε λα απειεπζεξψζεη ηνπο Δβξαίνπο απφ ηε δνπιεία θαη λα ηνπο νδεγήζεη ζηε Γε ηεο Δπαγγειίαο. Σα θαηάθεξε θαιά θαη πεξί ηνλ 14ν π.Υ. αηψλα πξαγκαηνπνηήζεθε ε πεξίθεκε Έμνδνο ηνπ Δβξατθνχ ιανχ θαη απφ ηφηε ενξηάδεηαη ην «Πάζρα» (ζηα εβξατθά ε Γηάβαζε, δειαδή ην πέξαζκα απφ ηε δνπιεία ζηελ ειεπζεξία), ε κεγαιχηεξε ενξηή ησλ Δβξαίσλ. Ζ ηζηνξία ηνπ Μσπζή είλαη αλάκηθηε κε κχζνπο, ζξχινπο παξαδφζεηο, «ζαχκαηα» θαη «ζετθέο παξεκβάζεηο» θαη είλαη δχζθνιν λα μερσξίζεη θαλείο ηελ πξαγκαηηθφηεηα απφ ην κχζν.  ΢ειίδα

Δπίζεο ν Θεφο επέιεμε ηνλ Μσπζή λα κεηαθέξεη ζηνπο Δβξαίνπο ηηο πιάθεο κε ηηο Γέθα Δληνιέο. Απηφο ν Γεθάινγνο ζθξάγηζε ηελ παγθφζκηα ηζηνξία θαη ηνπ πνιηηηζκνχ θαη ηνπ δηθαίνπ. Ο ζεβαζκφο ηεο δσήο, ηεο νηθνγέλεηαο, ηεο πεξηνπζίαο, ηεο εβδνκαδηαίαο αξγίαο πνπ ζήκεξα ζεσξνχληαη απηνλφεηα, εθθξάζζεθαλ ηφηε ζαλ ζετθέο εληνιέο, αιιά βξήθαλ ηε ζέζε ηνπο ζαλ θαλφλεο δηθαίνπ. Πνιινί κειεηεηέο ζεσξνχλ φηη ν Μσπζήο ήηαλ απηφο πνπ έπαημε ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ θσδηθνπνίεζε ήδε ππαξρφλησλ εζίκσλ θαη άγξαθσλ λφκσλ ησλ Δβξαίσλ, αξθεηά δε ρξφληα κεηά ην ζάλαηφ ηνπ, γξάθηεθε ν θχξηνο φγθνο απηψλ πνπ απνηεινχλ ηνλ Μσζατθφ Νφκν. Ο Μσζατθφο Νφκνο, γξακκέλνο θαηά ηελ παξάδνζε ην 1200 π.Υ. (αιιά πηζαλφηαηα γχξσ ζην 700 απφ ηνλ Δδεθία), πεξηέρεη πνιιέο νκνηφηεηεο κε αξθεηά άξζξα ηνπ Κψδηθα ηνπ Υακνπξακπί. Οη Γέθα Δληνιέο ΋ινη νη εβξατθνί λφκνη δελ είλαη παξά νη εληνιέο πνπ πεξηέρνληαη ζηελ Πεληάηεπρν, ηα πέληε βηβιία ηεο Βίβινπ: Γέλεζηο, Έμνδνο, Λεπηηηθφ, Αξηζκνί θαη Γεπηεξνλφκηνλ θαη ηα νπνία απνθαινχληαη ηα «πέληε βηβιία ηνπ Μσπζή» θαη απνηεινχλ ην Ηνπδατθφ «Σνξάρ» θαη πηζηεχεηαη φηη ηα έγξαςε ν ίδηνο ν Μσπζήο. Σα βηβιία απηά πεξηέρνπλ: Σηο Γέθα Δληνιέο, εζηθνχο λφκνπο (γηα ηνλ θφλν, ηελ θινπή, κνηρεία, εληηκφηεηα θιπ), θνηλσληθνχο λφκνπο (ηδηνθηεζία, θιεξνλνκηέο, γάκνο, παηδηά, δηαδχγην θιπ), λφκνπο ζρεηηθνχο κε ηελ ηξνθή (πνηεο είλαη νη θαζαξέο ηξνθέο, ηξφπνη απνζήθεπζεο θαη καγεηξέκαηνο ησλ ηξνθψλ), λφκνπο αγλφηεηαο (έκκελνο ξήζε, εθζπεξκάηηζε, ζεμνπαιηθή ζπκπεξηθνξά, δεξκαηηθέο αζζέλεηεο θιπ), ζξεζθεπηηθέο γηνξηέο (Πάζρα, Γηνξηή ηνπ Άδπκνπ Άξηνπ θιπ), νδεγίεο γηα ηηο ζπζίεο θαη ηηο πξνζθνξέο ζηνλ Θεφ, νδεγίεο γηα ηελ θαηαζθεπή ησλ λαψλ, ζξεζθεπηηθνχο θψδηθεο γεληθψο, πνηλέο (ηηκσξίεο γηα ηνπο παξαβάηεο ησλ λφκσλ θαη εληνιψλ) θιπ, θιπ. Γεληθψο φια ηα ζέκαηα ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ξπζκίδνληαλ απφ ζξεζθεπηηθνχο λφκνπο θαη θψδηθεο, ην δε ηεξαηείν ήηαλ παλίζρπξν. Οη Γέθα Δληοιές (‫)םירבדה תרשע‬ 1. Δγψ είκαη ν Κχξηνο ν Θεφο ζνπ, δελ ππάξρνπλ άιινη Θενί γηα ζέλα εθηφο απφ κέλα

48  ΢ειίδα

2. Γελ ζα θαηαζθεπάζεηο γηα ζέλα είδσια θαη θαλελφο είδνπο νκνίσκα

πνπ λα αληηπξνζσπεχεη νηηδήπνηε βξίζθεηαη ςειά ζηνλ νπξαλφ ή εδψ θάησ ζηε γε. 3. Γελ ζα πξνθέξεηο γηα θαλέλα ιφγν ην φλνκα ηνπ Κπξίνπ, ηνπ Θενχ ζνπ 4. Να ζπκάζαη ηελ εκέξα ηνπ ΢αββάηνπ γηα λα ηελ μερσξίδεηο θαη λα ηελ αθηεξψλεηο ζηνλ Κχξην. Έμη κέξεο ζα εξγάδεζαη θαη ζα θάλεηο φιεο ηηο εξγαζίεο ζνπ. Αιιά ε έβδνκε κέξα είλαη εκέξα αλάπαπζεο, αθηεξσκέλε ζ` εκέλα ηνλ Κχξην ην Θεφ ζνπ 5. Να ηηκάο ηνλ παηέξα ζνπ θαη ηε κεηέξα ζνπ, γηα λα δήζεηο πνιιά ρξφληα ζηε γε 6. Γελ ζα θνλεχζεηο. 7. Γελ ζα κνηρεχζεηο. 8. Γελ ζα θιέςεηο. 9. Γελ ζα θαηαζέζεηο ςεχηηθε καξηπξία ελάληηα ζην ζπλάλζξσπφ ζνπ 10. Γελ ζα επηζπκήζεηο ηίπνηε απ` φ,ηη αλήθεη ζην ζπλάλζξσπφ ζνπ: νχηε ην ζπίηη ηνπ, νχηε ηε γπλαίθα ηνπ, νχηε ην δνχιν ηνπ, νχηε ην βφδη ηνπ, νχηε ην ππνδχγηφ ηνπ. Δβξαίνη γηνξηάδνπλ ην Γηόκ Κηππνύξ Δθηφο απφ ηηο Γέθα εληνιέο ππάξρνπλ αθφκα θαη νη Δπηά Δληοιές ηοσ Νώε πνπ είλαη έλαο θψδηθαο εζηθήο ηνλ νπνίν (ζχκθσλα κε ην Σαικνχδ, ην ηεξφ βηβιίν ησλ Δβξαίσλ) έδσζε ν Θεφο ζηα παηδηά ηνπ Νψε – δειαδή ζε φιε ηελ αλζξσπφηεηα - γηα λα ηνλ εθαξκφδνπλ. Αθφκα θαη νη κε Δβξαίνη εθ’ φζνλ αθνινπζνχλ ηηο επηά απηέο εληνιέο, ζα έρνπλ ζέζε ζην Νέν Κφζκν πνπ ζα δεκηνπξγήζεη ν Μεζζίαο. Οη Δπηά Δληνιέο απηέο είλαη: 1. Απαγφξεπζε ηεο ιαηξείαο ησλ εηδψισλ 2. Απαγφξεπζε ηνπ θφλνπ 3. Απαγφξεπζε ηεο θινπήο 4. Απαγφξεπζε ηεο ζεμνπαιηθήο αλεζηθφηεηαο 5. Απαγφξεπζε ηεο βιαζθεκίαο 6. Απαγφξεπζε θαηαλάισζεο θξέαηνο απφ δψν πνπ είλαη αθφκα δσληαλφ 7. Ζ θνηλσλία πξέπεη λα κεξηκλήζεη γηα ηελ ίδξπζε δηθαζηεξίσλ γηα ηελ επηβνιή ησλ εληνιψλ απηψλ Σν Σαικνχδ ζεζκνζέηεζε θαη ηελ πνηλή γηα ηελ παξάβαζε κηα ή πεξηζζφηεξσλ απφ απηέο ηηο εληνιέο ε νπνία ήηαλ κία: ν απνθεθαιηζκφο ηνπ παξαβάηε.

 ΢ειίδα

Ζ Δβξατθή λνκνζεζία είλαη ζπγθεληξσκέλε ζην ζξεζθεπηηθφ λφκν Χαιάτα (αγγιηθά Halakha ή Halocho ή Halacha, εβξατθά ) πνπ είλαη κηα θσδηθνπνίεζε φισλ ησλ βηβιηθψλ, ηαικνπδηθψλ θαη ξαβηληθψλ θεηκέλσλ, λφκσλ θαη δηαηάμεσλ θαζψο θαη ησλ εβξατθψλ εζίκσλ θαη παξαδφζεσλ. ΋ια απηά ηα παξαπάλσ ζπλνςίδνληαη σο 613 Δληοιές, ηηο νπνίεο ζπγθέληξσζε ηνλ 3ν κ.Υ. αηψλα ν ξαβίλνο ΢ηκιάη θαη αξίζκεζε θαη θσδηθνπνίεζε ν ζπνπδαίνο Δβξαίνο θηιφζνθνο Μσπζήο Ματκνλίδεο7 απφ ηελ Κφξδνβα ηεο αξαβηθήο Ηζπαλίαο ηνλ 12ν αηψλα. Μεξηθέο απφ ηηο 613 εληνιέο είλαη: - Να γλσξίδεηο φηη ππάξρεη έλαο Θεφο - Να ηνλ αγαπάο, λα ηνλ θνβάζαη, λα ηνλ αγηάδεηο θαη λα κελ ηνλ βιαζθεκείο - Να αθνχο ηνπο πξνθήηεο πνπ κηινχλ εμ νλφκαηφο ηνπ - Να αγαπάο ηνπο άιινπο Δβξαίνπο θαη ηνπο πξνζήιπηνπο - Να κελ θαηαπηέδεηο ηνπο αδχλαηνπο - Να κελ εθδηθείζαη - Να καζαίλεηο ηηο Γξαθέο θαη λα ηηκάο απηνχο πνπ ηηο δηδάζθνπλ Ο Δβξαίνο θηιόζνθνο Ματκνλίδεο -

Να κελ βιαζθεκείο Να θαηο ηελ πφιε πνπ ζηξάθεθε πξνο ηελ εηδσινιαηξία Να κηζείο ηνπο εηδσινιάηξεο θαη λα κελ ηνπο ζψδεηο Να κελ αθνχο ηνπο ςεπδνπξνθήηεο Να θαηαζηξέθεηο ηα είδσια θαη ηα ζχκβνιά ηνπο Να κελ έρεηο πξνιήςεηο Να κελ πξνζπαζείο λα επηθνηλσλήζεηο κε ηνπο λεθξνχο Να κελ δηαπξάηηεηο καγεία Οη άληξεο λα κελ μπξίδνπλ ηελ γελεηάδα ηνπο θαη λα κελ θνξνχλ γπλαηθεία ξνχρα Σα αγφξηα λα πεξηηέκλνληαη ηελ φγδνε κέξα απφ ηελ γέλλεζή ηνπο Σν δηθαζηήξην λα κελ απαγγέιιεη πνηλέο ην ΢άββαην Να κε εξγάδεζαη ηα ΢άββαηα, ην Πάζρα θαη ηηο άιιεο ζξεζθεπηηθέο γηνξηέο Να κελ έρεηο ζεμνπαιηθέο ζρέζεηο κε γπλαίθα πξηλ ηνλ γάκν Να παληξεχεζαη ηελ άηεθλε ρήξα ηνπ αδειθνχ ζνπ

Ο γηαηξόο, θηιόζνθνο θαη λνκηθόο Μνζζέ κπελ Ματκόλ γλσζηόο ζηε Γύζε κε ην ειιελνπνηεκέλν όλνκα Μσπζήο Μαïκνλίδεο θαηαγόηαλ από ηελ Κόξδνβα ηεο Ηζπαλίαο. Σα ζπγγξάκκαηά ηνπ πεξηιακβάλνπλ κειέηεο θαη δνθίκηα γηα ηελ ηαηξηθή, ηα καζεκαηηθά, ηε λνκηθή, ηε ζενινγία

50  ΢ειίδα

Ο βηαζηήο πξέπεη λα παληξεχεηαη ηελ απνπιαλεκέλε θφξε Να κελ έρεηο ζεμνπαιηθέο ζρέζεηο κε ηελ κεηέξα, ηελ κεηξηά, ηελ αδειθή, ηελ εγγνλή, ηελ ζεία, ηελ εμαδέιθε ή ηελ θνπληάδα ζνπ. Ο άληξαο ή ε γπλαίθα λα κελ έρεη ζεμνπαιηθέο ζρέζεηο κε δψν Μα κελ παληξεχεζαη κε Δβξαίν ή κε Δβξαία Ο αξρηεξέαο λα κελ παληξεχεηαη ρήξα ή ρσξηζκέλε, αιιά κφλν παξζέλα Να αξξαβσληάζεηο ηελ Δβξαία ππεξέηξηά ζνπ Να κελ θαζπζηεξείο ηηο πιεξσκέο ζε εξγάηεο θαη ππεξέηεο Να δαλείδεηο ηνπο θησρνχο θαη ζηεξεκέλνπο θαη λα κελ ηνπο πηέδεηο φηαλ μέξεηο φηη δελ έρνπλ λα ζνπ επηζηξέςνπλ ηα δαλεηθά. Να πηέδεηο ηνπο εηδσινιάηξεο λα πιεξψλνπλ ηα δάλεηα Να κελ απαηηείο εγγπήζεηο απφ κηα ρήξα Να κελ δαλείδεηο νχηε λα δαλείδεζαη απφ Δβξαίνπο κε ηφθν Να δαλείδεηο θαη λα δαλείδεζαη κε ηφθν απφ ηνπο εηδσινιάηξεο - Να κελ δηνξίδεηο δηθαζηέο πνπ είλαη ζρεηηθνί κε ηελ επίδηθε ππφζεζε Δβξαίνο δηθαζηήο θαβάια ζε άζπξν γάηδαξν -

Ζ πιεηνςεθία ηνπ ελφο δελ είλαη αξθεηή γηα ηελ ζαλαηηθή θαηαδίθε,

απαηηείηαη πιεηνςεθία ηνπιάρηζηνλ δχν. Σν δηθαζηήξην απνθαζίδεη γηα ηελ ζαλαηηθή θαηαδίθε κε ιηζνβνιηζκφ Σν δηθαζηήξην απνθαζίδεη γηα ηελ ζαλαηηθή θαηαδίθε κε ππξά Σν δηθαζηήξην απνθαζίδεη γηα ηελ ζαλαηηθή θαηαδίθε κε μίθνο Σν δηθαζηήξην απνθαζίδεη γηα ηελ ζαλαηηθή θαηαδίθε κε ζηξαγγαιηζκφ Οη εθηειεζκέλνη λα ζάβνληαη ηελ ίδηα εκέξα ηεο εθηέιεζεο Σν δηθαζηήξην δελ πξέπεη λα αθήζεη έλα κάγν λα δήζεη Σν δηθαζηήξην πξέπεη λα απνθαζίδεη γηα ηνλ αξηζκφ ησλ καζηηγψζεσλ Ο δηθαζηήο δε πξέπεη λα δείρλεη έιενο ζε δνινθφλν ή εγθιεκαηία Ο δηθαζηήο πξέπεη λα δηθάδεη δίθαηα θαη λα κελ δέρεηαη δψξα Ο δηθαζηήο δελ πξέπεη λα δέρεηαη καξηπξία, εθηφο αλ θαη ηα δπν κέξε είλαη παξφληα Ο δηθαζηήο δελ πξέπεη λα δέρεηαη καξηπξία απφ έλα κφλν κάξηπξα Οη ζπγγελείο ησλ δηαδίθσλ δελ πξέπεη λα είλαη κάξηπξεο Ο δηθαζηήο πξέπεη λα ηηκσξεί ηνλ ςεπδνκάξηπξα Να κελ θαηαξηέζαη ηνλ παηέξα ή ηελ κεηέξα ζνπ Να κελ ρηππάο ηνλ παηέξα ή ηελ κεηέξα ζνπ

 ΢ειίδα

Να θνβάζαη ηνλ παηέξα ή ηελ κεηέξα ζνπ θαη λα κελ αγαλαθηείο ελαληίνλ ηνπο Ο βαζηιηάο πξέπεη λα είλαη Δβξαίνο, φρη μέλνο Ο βαζηιηάο δελ πξέπεη λα έρεη πάξα πνιιέο ζπδχγνπο Ο βαζηιηάο δελ πξέπεη λα έρεη πάξα πνιιά άινγα Ο βαζηιηάο δελ πξέπεη λα έρεη πάξα πνιχ αζήκη ή ρξπζάθη Να κελ δεηο κφληκα ζηελ Αίγππην Να κελ θαηαζηξέθεηο θαξπνθφξα δέληξα θαηά ηελ δηάξθεηα κηαο πνιηνξθίαο Ο ζηξαηηψηεο ζηνλ πφιεκν λα εθνδηάδεηαη κε θηπάξη γηα λα ζθάςεη φξπγκα Καηά ηελ δηάξθεηα ηνπ πνιέκνπ πξέπεη λα δηνξίδεηαη έλαο ηεξέαο γηα εκςπρψλεη ηνπο ζηξαηηψηεο ζηξαηηψηεο δελ πξέπεη λα παληθνβάιιεηαη θαη λα ππνρσξεί θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο κάρεο Ζ Γεκηνπξγία ηνπ Αδάκ έξγν ηνπ Μηραήι Άγγεινπ. Βξίζθεηαη ζηελ Καπέια ΢ηζηίλα ηνπ Βαηηθαλνύ -

Να

ηεξείο ηνπο λφκνπο

ηνπο ζρεηηθνχο κε ηηο αηρκάισηεο γπλαίθεο - Να κελ πνπιάο αηρκάισηε γπλαίθα σο ζθιάβα - Να κελ ππνρξεψλεηο ηελ αηρκάισηε γπλαίθα ζε αλαγθαζηηθή εξγαζία, φηαλ έρεηο ζεμνπαιηθέο ζρέζεηο κε απηήλ. θιπ., θιπ.

52  ΢ειίδα

11. Οη Νόκοη ηφλ αρταίφλ Περζώλ Απφ ηηο εκέξεο ηνπ Εαξαηνχζηξα (νη Έιιελεο ηνλ γλψξηδαλ σο Εσξνάζηξε πνπ ζηα αξραία πεξζηθά ζεκαίλεη «απηφο πνπ θαηεπζχλεη ηηο θακήιεο») ηνπ πξψηνπ πξνθήηε ζηελ ηζηνξία ησλ ζξεζθεηψλ θαη ηδξπηή ηνπ δσξναζηξηζκνχ, ζηελ αξραία Πεξζία – φπσο άιισζηε θαη ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηεο Μέζεο Αλαηνιήο - ε ζξεζθεία έπαημε ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ δσή, ζηελ δνκή ηεο θνηλσλίαο θαη θπζηθά ζηελ έλλνηα ηνπ δηθαίνπ θαη αδίθνπ, ηνπ θαινχ θαη θαθνχ, ηνπ λφκηκνπ θαη ηνπ κε λφκηκνπ. Ο δσξναζηξηζκφο ήηαλ ε επίζεκε ζξεζθεία ηνπ πεξζηθνχ θξάηνπο σο ηνλ 4ν κ.Υ. αηψλα. Απφ ηελ δηδαζθαιία ηνπ ηδξπηή ηνπ δηαζψζεθαλ κφλν κεξηθά απνζπάζκαηα απφ ηνπο χκλνπο Γθάζαο πνπ απνηεινχλ κέξνο ηνπ ηεξνχ βηβιίνπ ηεο Εελη-Αβέζηα. Ο Εαξαηνύζηξα Ο Εαξαηνχζηξα (628551 π.Υ.) θήξπμε ηελ λέα ζξεζθεία πνπ ήηαλ έλα κίγκα κνλνζετζκνχ θαη δπτζκνχ. ΢χκθσλα κ’ απηήλ ππάξρεη κφλν έλαο αιεζηλφο Θεφο, πιήξεο πλεχκαηνο θαη θαινζχλεο, πνπ απνθαιείηαη Αρνχξα Μάδληα (ν ΢νθφο Κχξηνο), ή φπσο ηνλ απνθαινχζαλ νη αξραίνη Έιιελεο Χξνκάζδεο, ν νπνίνο δεκηνχξγεζε ην ζχκπαλ θαη ελζαξξχλεη ηε δηθαηνζχλε, ηελ εζηθή θαη ηελ εηιηθξίλεηα. ΋κσο ν Εαξαηνχζηξα πίζηεπε επίζεο θαη ζηελ χπαξμε ηνπ θαθνχ πλεχκαηνο ηνπ Αρξηκάλ (ή Άλγθξα Ματλπνχ) πνπ εθπξνζσπεί ηελ πεγή ηνπ ζθφηνπο, ηνπ ςεχδνπο θαη ηνπ θαθνχ, δξα πάληνηε αληίζεηα πξνο ηνλ Αρνχξα Μάδληα θαη θπξηαξρεί ζηνλ Κάησ Κφζκν. ΢ηνλ θφζκν ππάξρεη κηα ζπλερήο πάιε κεηαμχ απηψλ ησλ δχν δπλάκεσλ. Ζ πάιε κεηαμχ ηνπ Καινχ θαη ηνπ Καθνχ, κεηαμχ ηεο Αιήζεηαο θαη ηνπ Φεχδνπο, κεηαμχ Φσηφο θαη ΢θφηνπο. Κάζε άλζξσπνο είλαη ειεχζεξνο λα επηιέμεη κε πνηα πιεπξά ζα ζπκπαξαηαρζεί. Με βάζε απηή ηελ επηινγή, ηηο πξάμεηο ηνπ θαη ηηο ζθέςεηο ηνπ ζα θξηζεί κεηά ην ζάλαηφ ηνπ. Ζ δηαδηθαζία ηεο θξίζεο πεξηιάκβαλε έλα είδνο Καζαξηεξίνπ θαη Παξάδεηζν ή Κφιαζε. Ο νπαδνί ηεο ζξεζθείαο πηζηεχνπλ φηη ηειηθά ε πάιε ζα θαηαιήμεη ππέξ ηνπ Αρνχξα Μάδληα. Πηζηεχνπλ επίζεο ζηελ κεηά ζάλαηνλ δσή. ΢ηα εζηθά ζέκαηα ν Εσξναζηξηζκφο δίλεη έκθαζε ζηε δηθαηνζχλε θαη ζηελ αιήζεηα. Ο αζθεηηζκφο απνξξίπηεηαη γηαηί ελζαξξχλεη ηελ αγακία.

 ΢ειίδα

Ο ηζηνξηθφο Πινχηαξρνο ζηνπο «Βίνπο» ηνπ, ζπγθξίλεη ηνλ Εσξνάζηξε κε ηνλ λνκνζέηε ηεο ΢πάξηεο ηνλ Λπθνχξγν θαη ηνλ Ννπκά Πνκπίιην. Μέξνο ηεο Εελη-Αβέζηα,ηνπ ηεξνχ βηβιίνπ ηνπ Εσξναζηξηζκνχ απνηειεί ε Βεληηληάλη ε νπνία ρσξίδεηαη ζε 21 κέξε. Σν έλα ηξίην απφ απηά αζρνιείηαη κε ηελ επηζηήκε, ην δεχηεξν ηξίην κε ηελ ζξεζθεία θαη ην ηειεπηαίν ηξίην κε έλα είδνο βηβιίνπ ησλ λφκσλ. Οη λφκνη απηνί πεξηιακβάλνπλ: - Νφκνπο γηα ηελ βαζηιηθή απιή θαη ηνπο εγεκφλεο - Νφκνπο γηα ηηο θαηαγγειίεο θαη ηηο θαηεγνξίεο - Νφκνπο γηα δεκηέο ζε πξφζσπα (ηξαπκαηηζκνχο) θαη ζε πεξηνπζίεο - Νφκνπο ζρεηηθνχο κε ηελ θινπή, θαηάρξεζε θαη θαθνκεηαρείξηζε δψσλ - Νφκνπο πνπ αθνξνχλ ζηνλ ζηξαηφ, ζηνπο ζηξαηηψηεο θαη ζηελ ζηξαηησηηθή νξγάλσζε - Νφκνπο γηα ην Ηεξαηείν - Νφκνπο γηα ηελ νηθνγέλεηα, ηνλ γάκν θαη ηνπο απνγφλνπο - Νφκνπο ζρεηηθνχο κε ηελ ηαηξηθή πξαθηηθή - Νφκνπο γηα ηηο εκπνξηθέο ζπλαιιαγέο θαη ζρεηηθνχο κε ηελ έκςπρε θαη άςπρε πεξηνπζία - Νφκνπο γηα ηα ρξέε θαη ηνπο ηφθνπο θαζψο θαη γηα ηηο ακνηβαίεο ππνρξεψζεηο δαλεηζηή θαη δαλεηδφκελνπ - Νφκνπο γηα ηελ θαζαξφηεηα (ςπρηθή θαη ζσκαηηθή) - Νφκνπο γηα ηελ πγεία θαη ηελ πεξίζαιςε θαζψο θαη ηελ θξνληίδα ησλ λεθξψλ Ο βαζηιηάο ηεο Πεξζίαο Γαξείνο ν Α’, όπσο ηνλ απεηθόληζε Έιιελαο δσγξάθνο ηνπ 4νπ π.Χ. αηώλα -

Νφκνπο ζρεηηθνχο κε ηελ θαιιηέξγεηα ηνπ εδάθνπο Καη ηέινο λφκνπο γηα ηελ Οπξάληα Βαζηιεία θαη ηελ Θεία

Γηαθπβέξλεζε ηνπ ΢χκπαληνο - Ζ Βεληηληάλη πξφβιεπε επίζεο θαη πνηλέο γηα ηνπο παξαβάηεο, πνπ (αλάινγα κε ηελ βαξχηεηα ηνπ αδηθήκαηνο) μεθηλνχζαλ απφ ηελ ππνρξέσζε θαηαβνιήο ρξεκαηηθνχ πνζνχ (πξφζηηκν), ηελ καζηίγσζε θαη θαηέιεγαλ ζηελ ζαλάησζε ηνπ ελφρνπ Ζ Πεξζία απφ ηελ επνρή ηνπ βαζηιηά Κχξνπ ηνπ Μεγάινπ ηνλ 6ν θαη ηνπ Γαξείνπ Α’ ηνλ 5ν π.Υ. αηψλα ήηαλ ε κεγαιχηεξε απηνθξαηνξία πνπ είρε δεη σο ηφηε ν θφζκνο θαη πνπ εθηεηλφηαλ απφ ηελ Ηλδία σο ην Αηγαίν Πέιαγνο θαη ηελ Αίγππην. Δηδηθφηεξα ν Γαξείνο νξγάλσζε ηνλ ζεζκφ ησλ

54  ΢ειίδα

ζαηξαπεηψλ, ρσξίδνληαο ηελ αραλή απηνθξαηνξία ηνπ ζε ζρεηηθά εκηαπηφλνκεο θφξνπ ππνηειείο πεξηνρέο, ππφ ηελ δηνίθεζε ησλ δηνξηζκέλσλ απφ ηνλ ίδην ζαηξαπψλ. Ήηαλ ν πξψηνο πνπ εθάξκνζε θνηλφ λφκηζκα γηα φινπο ηνπο ιανχο ηεο απηνθξαηνξίαο, ην ληαξίθ (δαξεηθφο), θαζφξηζε εληαία κέηξα θαη ζηαζκά, θσδηθνπνίεζε ηνπο εκπνξηθνχο, αζηηθνχο θαη πνηληθνχο λφκνπο, θαηέγξαςε ζε θηεκαηνιφγην ηηο ηδηνθηεζίεο θαη νδήγεζε ηελ απηνθξαηνξία ζε επίπεδα επεκεξίαο. Ζ δνκή ηεο πεξζηθήο θνηλσλίαο δελ δηέθεξε πνιχ απφ απηήο ηεο αηγππηηαθήο. ΢ηελ θνξπθή ηεο ππξακίδαο ήηαλ ν Μέγαο Βαζηιεύο ή Βαζηιεύο ησλ Βαζηιέσλ, ν νπνίνο φξηδε ηηο ηχρεο ηνπ πεξζηθνχ ιανχ. Κάησ απφ απηφλ ήηαλ ΢αηξάπεο πνπ θπβεξλνχζαλ ηηο επαξρίεο ηεο απηνθξαηνξίαο ελεξγψληαο πεξίπνπ σο αληηβαζηιείο. Αθνινπζνχζαλ νη επγελείο, νη αμησκαηνχρνη ηεο απιήο θαη ηνπ δηνηθεηηθνχ κεραληζκνχ ηεο ρψξαο, νη ηεξείο, ν ζηξαηφο θαη ε κεγάιε κάδα ηνπ πιεζπζκνχ ήηαλ νη ειεχζεξνη άλζξσπνη δειαδή ν ιαφο πνπ θη απηνί ρσξίδνληαλ ζε αγξφηεο, εκπφξνπο, ηερλίηεο θιπ.

Χξπζόο δαξεηθόο ηνπ 5νπ π.Χ. αηώλα

 ΢ειίδα

12. Ο Νασηηιηαθός λόκος ηες Ρόδοσ (Lex Rhodia) Ζ Ρφδνο ήηαλ έλα αλεμάξηεην λαπηηθφ θαη εκπνξηθφ λεζί ηεο απψηεξεο θαη ηεο θιαζζηθήο ειιεληθήο αξραηφηεηαο. Έλα απφ ηα Δπηά Θαχκαηα ηνπ αξραίνπ θφζκνπ, ν Κνινζζόο ηεο Ρόδνπ ήηαλ ζν ζήκα ηνπ πινχηνπ θαη ηεο ηζρχνο ηνπ λεζηνχ. Μεηαμχ ησλ εηψλ 1000 θαη 600 π.Υ. νη Ρφδηνη δεκηνχξγεζαλ έλα απφ ηνπο πην ηζρπξνχο εκπνξηθνχο ζηφινπο ηεο Μεζνγείνπ πνπ ηαμίδεπε ζε φια ηα κεγάια ιηκάληα ηεο επνρήο εθείλεο. Δπίζεο ίδξπζαλ απνηθίεο ζηελ Μεγάιε Διιάδα (λφηηα Ηηαιία θαη ΢ηθειία), Γαιιία, Ηζπαλία θαη αιινχ. Σελ ίδηα πεξίπνπ επνρή (γχξσ ζην 900-800 π.Υ.) νη αξρέο ηνπ λεζηνχ ζέζπηζαλ λνκηθνχο θαλφλεο κε ηνπο νπνίνπο ξπζκίδνληαλ νη εθάζηνηε λαπηηιηαθέο δηαθνξέο, έλα λαπηηθφ θψδηθα δειαδή ν νπνίνο είλαη γλσζηφο ζηελ λνκηθή επηζηήκε κε ηελ ιαηηληθή ηνπ νλνκαζία Lex Rhodia . Αζεκέλην λόκηζκα ηεο απεηθνλίδεη ηνλ ζεό Ήιην

Ρόδνπ

πνπ

Γπζηπρψο δελ έρεη βξεζεί αθφκα αληίγξαθν απηνχ ηνπ λαπηηιηαθνχ ξνδηαθνχ λφκνπ, αιιά είλαη γλσζηφ φηη είρε ηζρχ σο ηελ επνρή ηεο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο θαη πνιιά απφ ηα ζεκεία ηνπ πηνζεηήζεθαλ απφ ηνπο Ρσκαίνπο θαη αξγφηεξα απφ ηνπο Βπδαληηλνχο λνκνζέηεο θαη εληάρζεθαλ ζηα αληίζηνηρα δίθαηα. ΢ε έλα απφ ηα βηβιία ηνπ ν λνκηθφο Ηνύιηνο Παύινο8 αλέθεξε νξηζκέλα ζεκεία απφ ηα νπνία κπνξνχκε λα έρνκε κηα – ακπδξή έζησ – εηθφλα ηνπ ξνδηαθνχ θψδηθα: Ο Ρνδηαθόο Νόκνο πξνβιέπεη όηη αλ ν θαπεηάληνο πεηάμεη εκπόξεπκα ζηελ ζάιαζζα γηα λα ειαθξύλεη ην θνξηίν ηνπ πινίνπ ε δεκηά πνπ έγηλε γηα ην θαιό όισλ, ζα ηνπο επηβαξύλεη όινπο αλαιόγσο ηνπ θνξηίνπ» Αλ όκσο ην πινίν πνπ ειάθξσζε πεηώληαο κέξνο ηνπ θνξηίνπ ζηελ ζάιαζζα βνπιηάμεη θαη νη δύηεο αλαζύξνπλ ηα εκπνξεύκαηα, πξέπεη απηνί πνπ αλέθηεζαλ ην εκπόξεπκά ηνπο Ο ειιεληθήο θαηαγσγήο Ηνύιηνο Παύινο (Julius Paulus Prudentissimus) ήηαλ από ηνπο πην δηαθεθξηκέλνπο Ρσκαίνπο λνκηθνύο. Δμνξίζηεθε από ηνλ απηνθξάηνξα Ζιηνγάβαιν, αιιά ην 222 κ.Υ. αηώλα, αλαθιήζεθε από ηελ εμνξία από ηνλ λέν εγεκόλα Αιέμαλδξν ΢εβήξν θαη ρξεκάηηζε ζύκβνπιόο ηνπ. Θα ηνλ ζπλαληήζνπκε ζην θεθάιαην γηα ηνπο Ρσκαίνπο λνκνκαζείο 8

56  ΢ειίδα

λα κνηξαζηνύλ ηελ δεκηά κε απηόλ πνπ ην εκπόξεπκά ηνπ ξίρηεθε αξρηθά ζηελ ζάιαζζα. Αλ από κηα θαηαηγίδα ην πινίν ή ην θαηάξηη ηνπ ραζεί, νη επηβάηεο δελ είλαη ππεύζπλνη λα ζπλεηζθέξνπλ ζηελ δεκηά, εθηόο αλ ην πινίν ζώζεθε από ηνπο ίδηνπο ηνπ επηβάηεο πνπ έθνςαλ ην θαηάξηη γηα ηελ δηθή ηνπο πξνζηαζία. Αλ γηα λα ειαθξύλεη ην πινίν, θνξησζεί εκπόξεπκα ζε κηα βάξθα θαη απηή ραζεί, ηόηε ε απώιεηα ζα κνηξαζηεί κεηαμύ ησλ ηδηνθηεηώλ ησλ εκπνξεπκάησλ πνπ έκεηλαλ ζην πινίν. Αλ όκσο ραζεί θαη ην πινίν θαη ε βάξθα ζσζεί, ηόηε θαλείο δελ έρεη απαίηεζε από ηνλ ηδηνθηήηε ηνπ δηαζσζέληνο θνξηίνπ. ΢πλεηζθνξά γίλεηαη κόλν γηα ηνλ ηδηνθηήηε ηνπ εκπνξεύκαηνο πνπ πεηάρηεθε ζηελ ζάιαζζα θαη ην πινίν ζώζεθε. Άιινη ηζηνξηθνί ηεο λνκνινγίαο πηζηεχνπλ φηη ν Ρνδηαθφο λαπηηθφο Κψδηθαο, πεξηέρεη πνιχ πεξηζζφηεξα άξζξα απφ ηελ εγθαηάιεηςε θνξηίνπ πνπ αλαθέξεη ν Ηνχιηνο Παχινο. Ο Ηνπζηηληάλεηνο Κψδηθαο ηνπ 6νπ αηψλα αλαθέξεη: Δκπνξηθό πινίν αξραηόηεηαο

ηεο

Ο Ρνδηαθόο Νόκνο πξνβιέπεη όηη αλ εκπόξεπκα πεηαρηεί ζηελ ζάιαζζα γηα λα ειαθξύλεη ην πινίν, ε δεκηά επηβαξύλεη όινπο ηνπο ππνινίπνπο πνπ ην εκπόξεπκά ηνπο δελ πεηάρηεθε. Ο ζπνπδαίνο Ρσκαίνο ξήηνξαο θαη λνκηθφο ηνπ 1νπ π.Υ. αηψλα Κηθέξσλ (Cicero), έγξαςε γηα ηνλ ξνδηαθφ λαπηηθφ θψδηθα: Τπάξρεη έλαο λόκνο ησλ Ρνδίσλ πνπ πξνβιέπεη όηη όπνην πνιεκηθό πινίν πξνζεγγίζεη ην ιηκάλη ζα δεκεύεηαη Ο ηζηνξηθφο ηεο λνκνινγίαο S. P. Scott, βηβιίν ηνπ Ηνπιίνπ Παχινπ:

 ΢ειίδα

έγξαςε ζρνιηάδνληαο ην

Σα ιίγα απνζπάζκαηα πνπ αλαθέξεη πεξηιακβάλνπλ ό,ηη έρεη δηαζσζεί από ηνλ λαπηηθό θώδηθα ελόο από ηα ζπνπδαηόηεξα θξάηε ηεο αξραηόηεηαο, ηνπ νπνίνπ ηηο λαπηηθέο ηθαλόηεηεο αλαθέξεη ν ΋κεξνο. Δίλαη εύινγν λα ζπκπεξάλεη θαλείο όηη νη βαζηθέο αξρέο ηνπ θώδηθα απηνύ, είλαη εκπλεπζκέλεο από ηνπο Φνίληθεο πνπ είραλ δεκηνπξγήζεη απνηθίεο ζε πνιιά ζεκεία ηεο Μεζνγείνπ. Από απηόλ ηνλ εκπνξηθό ιαό πνπ είλαη πξσηνπόξνο ζηελ λαπηηιία ηεο επνρήο ηνπ, πξνήιζαλ πνιινί θαλόλεο πνπ αθνξνύλ ηελ λαπζηπινΐα. Ο Νφκνο ηεο Ρφδνπ ήηαλ έλαο αλαιπηηθφο λαπηηθφο θψδηθαο ν νπνίνο πεξηγξάθεη ηνπο θαλφλεο πνπ θαζνδεγνχλ ηνπο αμησκαηηθνχο θαη ηα πιεξψκαηα ησλ πινίσλ θαζψο θαη ηνπο επηβάηεο θαη πξνβιέπεη πξφζηηκα γηα θαθνδηαρείξηζε ή ακέιεηα ζηνπο ππεχζπλνπο. Δπίζεο πξνβιέπεη ηνλ ηχπν ησλ θνξησηηθψλ, ησλ λαπινζχκθσλσλ θαη ησλ ζπκβνιαίσλ. Πνιιέο απφ απηέο ηηο δηαηάμεηο πηνζεηήζεθαλ απφ ηελ ξσκατθή λνκνζεζία θαη αξθεηέο επηδνχλ αθφκα θαη ζηηο κέξεο καο, φπσο γηα παξάδεηγκα ν αγγιηθφο λαπηηθφο θψδηθαο ζηα ζεκεία πνπ αλαθέξεηαη ζηηο αβαξίεο ησλ πινίσλ.

Φαληαζηηθή απεηθόληζε ηνπ Κνινζζνύ ηεο Ρόδνπ

58  ΢ειίδα

13. Οη Νόκοη ηοσ Λσθούργοσ ηες ΢πάρηες Ζ δνκή ηνπ πνιηηεχκαηνο ηεο αξραίαο ΢πάξηεο ήηαλ πξντφλ ηεο λνκνζεζίαο ηνπ Λσθούργοσ, ε πξαγκαηηθή ππφζηαζε ηνπ νπνίνπ φκσο είλαη ακθηζβεηήζηκε. Σα φζα μέξνπκε γηα ηελ δσή ηνπ (ππαξθηνχ ή κπζηθνχ) αξραηφηεξνπ λνκνζέηε ηεο Διιάδαο πξνέξρνληαη απφ ηνλ Ζξφδνην, ηνλ Ξελνθψληα, ηνλ Πιάησλα, ηνλ Πνιχβην, ηνλ Δπίθηεην θαη θπξίσο απφ ηνλ Πινχηαξρν, ν νπνίνο έρεη γξάςεη θαη ηελ βηνγξαθία ηνπ. Ζ επνρή πνπ έδεζε κπνξεί λα ηνπνζεηεζεί γχξσ ζηνλ 8ν π.Υ. αηψλα, αλ θαη άιινη ζπγγξαθείο αλαθέξνπλ δηάθνξεο ρξνλνινγίεο απφ ηνλ 11ν σο ηνλ 6ν αηψλα. ΋ια απηά δεκηνχξγεζαλ πνιιά εξσηεκαηηθά γηα ηνλ Λπθνχξγν θαη ν Πινχηαξρνο ζην βηβιίν ηνπ έγξαςε ραξαθηεξηζηηθά: «Γηα ηνλ Λπθνχξγν ηνλ λνκνζέηε γεληθά δελ κπνξνχκε λα πνχκε ηίπνηε ην αλακθηζβήηεην». ΢ηελ Ακεξηθαληθή Βνπιή ησλ αληηπξνζώπσλ ππάξρνπλ ηα αλάγιπθα πνξηξέηα 23 από ηνπο κεγάινπο λνκνζέηεο ηεο Ηζηνξίαο, κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ηνπ Λπθνύξγνπ Λέγεηαη φηη ν Λπθνχξγνο ήηαλ γηνο ηνπ βαζηιηά ηεο ΢πάξηεο Δχκελνπ. Μεηά ηνλ ζάλαην ηνπ παηέξα ηνπ, ν κεγαιχηεξνο αδειθφο ηνπ, Πνιπδέθηεο, αλέβεθε ζηνλ ζξφλν. Λίγν αξγφηεξα πέζαλε θαη απηφο, θαη ν Λπθνχξγνο έγηλε βαζηιηάο. Ζ ρήξα ηνπ αδειθνχ ηνπ, κία θηιφδνμε θαη αδίζηαθηε γπλαίθα, ηνπ πξφηεηλε λα ηελ παληξεπηεί θαη λα ζθνηψζεη ην αγέλλεην παηδί ηεο. Ο Λπθνχξγνο μέξνληαο ηνλ ραξαθηήξα ηεο θαη θνβνχκελνο γηα ηελ δσή ηνπ παηδηνχ, πξνζπνηήζεθε φηη δέρεηαη ηελ πξνζθνξά. Σεο είπε λα θέξεη ζηνλ θφζκν ην παηδί θαη ζα ην εμαθάληδε κφιηο ζα γελληφηαλ. Αιιά φηαλ ήιζε ν ηνθεηφο, πήξε ην λενγέλλεην ζηελ Αγνξά, θαη ηνλ αλέδεημε βαζηιηά ηεο ΢πάξηεο, δίλνληαο ηνπ ην φλνκα Υαξίιανο (ραξά ηνπ ιανχ). ΋ηαλ ε ρήξα έκαζε ηη έγηλε, άξρηζε λα δνινπινθεί ελαληίνλ ηνπ Λπθνχξγνπ, ν νπνίνο αλαγθάζηεθε λα θχγεη απφ ηελ ΢πάξηε γηα λα απνθχγεη ηελ αηκαηνρπζία. Σαμίδεςε ζηελ Αίγππην, ζηε Ληβχε θαη ζηελ Κξήηε, κειέηεζε ηα πνιηηεχκαηα ηνπο λφκνπο θαη ηελ ηζηνξία ηνπο θαη ζρεκάηηζε ζην κπαιφ ηνπ έλα θαζεζηψο πνπ ηαίξηαδε ζην ιαφ ηεο ΢πάξηεο, ζηα ήζε θαη ηηο παξαδφζεηο ηνπ. ΢ην κεηαμχ νη ΢παξηηάηεο ηνπ έγξαθαλ θαη ηνλ παξαθαινχζαλ λα επηζηξέςεη ζηελ παηξίδα γηαηί ζηελ θαξδηά ηνπο ν πξαγκαηηθφο βαζηιηάο ήηαλ απηφο, αθφκα θη αλ άιινο θνξνχζε ην ζηέκκα.

 ΢ειίδα

Ο Λπθνχξγνο πξηλ γπξίζεη επηζθέθζεθε ηνπο Γειθνχο θαη πήξε ηελ ζχκθσλε γλψκε ηνπ καληείνπ. Μάιηζηα ιέγεηαη φηη ε Ππζία ζηνλ ρξεζκφ ηεο αλέθεξε φηη νη λφκνη ηνπ Λπθνχξγνπ ζα γίλνληαλ μαθνπζηνί ζε φιν ηνλ θφζκν. Μεηά απφ απηφ γχξηζε ζηελ παηξίδα ηνπ θαη πξφηεηλε έλα πνιηηεηαθφ θαζεζηψο θαηά ηα πξφηππα ηεο Κξήηεο, αιιά κε λφκνπο θαη ζεζκνχο πξνζαξκνζκέλνπο ζηηο ηδηνκνξθίεο θαη ηηο αλάγθεο ηεο ΢πάξηεο. ΋ηαλ ν Λπθνχξγνο παξέδσζε ηε λνκνζεζία ηνπ ζηνπο ΢παξηηάηεο ηνπο φξθηζε λα κελ αιιάμνπλ ηίπνηε, ψζπνπ λα γπξίζεη απφ ην ηαμίδη πνπ επξφθεηην λα θάλεη. Έθπγε θαη δελ επέζηξεςε μαλά, θάλνληαο ζίγνπξν φηη νη λφκνη ηνπ δελ ζα αιιάμνπλ. Πέζαλε ζηνπο Γειθνχο ή (ζχκθσλα κε άιινπο) ζηελ Κξήηε θαη ιέγεηαη φηη πξηλ πεζάλεη δήηεζε λα θαεί ην ζψκα ηνπ θαη ε ζηάρηε ηνπ λα ζθνξπηζηεί ζηνλ άλεκν. Ο Λπθνχξγνο έηζη δελ επέηξεςε νχηε ην ζψκα ηνπ λα γπξίζεη ζηελ ΢πάξηε. ΢παξηηάηεο νπιίηεο Οπζηαζηηθά νη λφκνη ηνπ Λπθνχξγνπ (γλσζηνί θαη κε ην φλνκα Μεγάιε Ρήηξα) είραλ κηα πξσηνηππία ζε ζρέζε κε ηνπο λφκνπο θαη θψδηθεο πνπ είδακε ζηα πξνεγνχκελα θεθάιαηα. Οη δηαηάμεηο θαη ε δνκή ησλ λφκσλ ζπγθξνηνχλ ηνλ πξψην ΢χληαγκα ζηνλ θφζκν, δειαδή νη λφκνη απηνί δελ αζρνινχληαη – ή αζρνινχληαη ειάρηζηα κε ηηο παξαβάζεηο, ηα αδηθήκαηα, ηηο ηηκσξίεο, ηηο πνηλέο, ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο ησλ πνιηηψλ, αιιά εθείλν πνπ ξπζκίδνπλ είλαη ε δνκή θαη ε ζπγθξφηεζε ηνπ πνιηηεχκαηνο ηεο πφιεο-θξάηνπο ηεο ΢πάξηεο. Οπζηαζηηθά δειαδή, απηφ πνπ νλνκάδνπκε «Νφκνη ηνπ Λπθνχξγνπ» ήηαλ έλα κίγκα ζπληαγκαηηθψλ θαλφλσλ, λφκσλ θαη ζεζκνζέηεζεο εζίκσλ θαη ζπλεζεηψλ ηνπ ζπαξηηαηηθνχ ιανχ. Γελ είκαζηε βέβαηνη γηα ηελ παηξφηεηα φισλ απηψλ ησλ θαλφλσλ θαη δηαηάμεσλ πνπ ζπιιήβδελ απνδίδνληαη ζηνλ Λπθνχξγν. Αλ θαη δελ ππάξρεη ηίπνηε γξαπηφ απφ απηή ηελ λνκνζεζία, κπνξνχκε λα ζπλνςίδνπκε ηα θπξηφηεξα ζεκεία ηνπ πνιηηεχκαηνο πνπ επηβιήζεθε θαη ησλ λφκσλ πνπ ην πιαηζίσλαλ θαη πνπ δεκηνχξγεζαλ ζηελ ΢πάξηε (φρη κφλν ζηελ πφιε, αιιά ζηελ επξχηεξε Λαθσλία) ην γλσζηφ ζηξαηνθξαηηθφ αιιά ζπλάκα θαη δεκνθξαηηθφ θξάηνο-πφιε πνπ άληεμε κ’ απηή ηελ κνξθή γηα πεξηζζφηεξνπο απφ πέληε αηψλεο θαη αλέδεημαλ ηελ πφιε σο κηα απφ ηηο πην έλδνμεο θαη ζεκαληηθέο ηεο ειιεληθήο αξραηφηεηαο.

60  ΢ειίδα

Ζ θνηλσλία ηεο Λαθσλίαο ρσξίζηεθε ζε ηξεηο ηάμεηο. ΢ηελ θνξπθή βξίζθνληαλ νη ΢παξηηάηεο πνιίηεο νη ΋κνηνη πνπ ήηαλ γλήζηνη απφγνλνη ησλ παιαηψλ Γσξηέσλ θαηνίθσλ ηεο πφιεο. Οη ΢παξηηάηεο δνχζαλ ζηελ πφιε ηεο ΢πάξηεο, ππεξεηνχζαλ ζην ζηξαηφ θαη είραλ πιήξε πνιηηηθά θαη λνκηθά δηθαηψκαηα. Οη ΋κνηνη είραλ απφιπηε θνηλσληθή ηζφηεηα, ληχλνληαλ απιά θαη ζρεδφλ νκνηφκνξθα, έηξσγαλ ην ίδην θαγεηφ ζηα θνηλά ζπζζίηηα (άξα δελ ππήξραλ κεηαμχ ηνπο πινχζηνη θαη θησρνί) θαη είραλ ηηο ίδηεο ππνρξεψζεηο, θπξίσο ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο ζηξαηησηηθήο ππεξεζίαο. - Αθφκα θαη ηα ζπίηηα ηνπο ήηαλ κηθξά θαη απιά, γηαηί νη ΢παξηηάηεο δελ ήζειαλ λα ππάξρνπλ δηαθξίζεηο αθφκα θαη ζηελ θαηνηθία. Γηα ην ρηίζηκν ησλ ζπηηηψλ επηηξεπφηαλ κφλν ε ρξήζε ζθπξηνχ θαη πξηνληνχ θη έηζη δελ κπνξνχζαλ λα θαηαζθεπάζνπλ ζπίηηα κε θίνλεο θαη δηαθνζκήζεηο. Ο ζπαξηηαηηθφο ηξφπνο δσήο, αθφκα θαη ζήκεξα ζεκαίλεη απζηεξή θαη ιηηή δσή θαη ν ιαθσληθφο ηξφπνο νκηιίαο ζεκαίλεη νκηιία ζχληνκε θαη πεξηεθηηθή κε απνθπγή πεξηηηψλ θξάζεσλ ή ιέμεσλ. Οη αξραίνη Έιιελεο ηηκψληαο απηφ ηνλ ηξφπν νκηιίαο, έιεγαλ: ην ιαθσλίδεηλ εζηί θηινζνθείλ. -

Ο Λπθνύξγνο παξνπζηάδεη ηνπο λόκνπο ηνπ ζηνλ ιαό ηεο ΢πάξηεο Απηφο ν ιηηφο ηξφπνο δσήο πνπ επέβαιε ε ΢παξηηαηηθή Πνιηηεία δελ είρε αλάγθε απφ «πεξηηηά» επαγγέικαηα φπσο ήηαλ νη θνζκεκαηνπψιεο, νη δάζθαινη ξεηνξηθήο, νη κάληεηο, νη γεισηνπνηνί, νη εζνπνηνί ή νη πφξλεο. Αθφκα θαη νη θηιφζνθνη, νη ιφγηνη, νη αζηξνλφκνη, νη ηξαγσδνί, νη πνιηηηθνί ήηαλ επαγγέικαηα πνπ δελ απαγνξεχνληαλ κελ, αιιά ζπάληδαλ ζηελ απζηεξή θαη βινζπξή εθείλε θνηλσλία. Κάησ απφ ηνπο ΢παξηηάηεο ήηαλ νη Πεξίνηθνη. Απηνί ήηαλ νη παιηνί Αραηνί θάηνηθνη ηεο Λαθσλίαο πνπ δέρζεθαλ ηνπο εηζβνιείο Γσξηείο ρσξίο λα πξνβάινπλ αληίζηαζε. Ενχζαλ ζηα παξάιηα θαη ζηηο εθηφο ηεο ΢πάξηεο πφιεηο ηεο Λαθσλίαο, δελ είραλ κελ δηθαίσκα ςήθνπ αιιά ήηαλ ειεχζεξνη, πνιινί απφ απηνχο ζηξαηεχνληαλ, πιήξσλαλ θφξνπο θαη αζρνινχληαλ θπξίσο κε ηελ αιηεία, ηελ θηελνηξνθία, ην εκπφξην, ηελ βηνηερλία θαη ηελ ρεηξνηερλία. Καη ηέινο ππήξραλ νη Δίισηεο πνπ ήηαλ νη παιηνί Αραηνί θάηνηθνη ηεο Λαθσλίαο θαη πνπ πξφβαιαλ αληίζηαζε ζηνπο εηζβνιείο Γσξηείο. Λέγεηαη φηη ην φλνκά ηνπο πξνεξρφηαλ απφ αξραία παξαζαιάζζηα -

 ΢ειίδα

πφιε Έινο πνπ ήηαλ θαη ε εζηία αληίζηαζεο ησλ θαηνίθσλ ηεο Λαθσλίαο θαηά ησλ Γσξηέσλ. Οη είισηεο ήηαλ δνπινπάξνηθνη, δελ είραλ πνιηηηθά δηθαηψκαηα θαη αζρνινχληαλ κε ρεηξνλαθηηθέο εξγαζίεο, κε δεκφζηα έξγα θαη κε ηελ θαιιηέξγεηα ηεο γεο. Γελ ζεσξνχληαλ δνχινη, αθνχ ζεζκφο ηεο δνπιείαο δελ ππήξρε ζηελ ΢πάξηε, αιιά έλα είδνο δεκφζησλ εξγαηψλ. Οη είισηεο κπνξνχζαλ λα γίλνπλ πνιίηεο εθ’ φζνλ είραλ πξνζθέξεη θάπνηα ζεκαληηθή ππεξεζία ζηελ παηξίδα. Καη ηφηε φκσο μερψξηδαλ απφ ηνπο άιινπο πνιίηεο, νλνκάδνληαλ «λενδακψδεηο» δειαδή λένη πνιίηεο (κέιε ηνπ δήκνπ). Οη είισηεο απνηεινχζαλ κφληκε ζρεδφλ απεηιή γηα ηελ ΢πάξηε, γηαηί δελ δίζηαδαλ λα επαλαζηαηήζνπλ θαη λα πξνθαιέζνπλ ζνβαξή θνηλσληθή αλαηαξαρή ζην θξάηνο. Κνξίηζη ηεο ΢πάξηεο γπκλάδεηαη -

΢πγθξνηήζεθε κηα αξρή πνπ ηελ απνηεινχζαλ δπν θιεξνλνκηθνί βαζηιείο (πνπ ήηαλ ηαπηφρξνλα θαη νη εγέηεο ηνπ ζηξαηεχκαηνο) θαη ε Γεξνπζία ηελ απνηεινχζαλ είθνζη νθηψ πνιίηεο άλσ ησλ εμήληα εηψλ. ΟΗ βαζηιείο θαη ε Γεξνπζία ήηαλ δπν δηαθνξεηηθά αιιά ηζνδχλακα θέληξα εμνπζίαο. Ζ Γεξνπζία πξφηεηλε ζηελ Απέιια γηα έγθξηζε ηνπο λφκνπο θαη ιεηηνπξγνχζε παξάιιεια θαη ζαλ αλψηαην δηθαζηήξην. Ζ Απέιια, ήηαλ ε ζπλέιεπζε φισλ ησλ αλδξψλ ΢παξηηαηψλ πνιηηψλ ειηθίαο πάλσ απφ 30, πνπ εμέιεγε ηε Γεξνπζία θαη ελέθξηλε ή απέξξηπηε ηηο λνκνζεηηθέο ηεο πξνηάζεηο (δειαδή δεκνθξαηία ησλ πνιηηψλ). Ζ Γεξνπζία ιεηηνπξγνχζε, φπσο πξνζθπψο αλαθέξεη ν Πινχηαξρνο, φπσο ην έξκα (ε ζαβνχξα) ζην πινίν, δειαδή θξαηνχζε ηελ ηζνξξνπία κεηαμχ ηεο κε ειεγρφκελεο δεκνθξαηίαο θαη ηεο ηπξαλλίαο, δειαδή ηεο αλαξρίαο θαη ηεο δηθηαηνξίαο. Έηζη ην πνιίηεπκα ήηαλ ζηαζεξφ θαη νη αξρέο θαη νη λφκνη απνιάκβαλαλ ηεο εκπηζηνζχλεο ησλ πνιηηψλ ΋κσο πάλσ απ’ φινπο ήηαλ νη πέληε Έθνξνη. Απηνί ήηαλ νπζηαζηηθά ε θπβέξλεζε πνπ δηνηθνχζε ην ζηξαηφ, έιεγρε ηελ εθπαίδεπζε θαη ηε ζηξαηνινγία ησλ λέσλ θαη είρε δηθαίσκα αξλεζηθπξίαο (βέην) ζηηο απνθάζεηο ηεο Γεξνπζίαο θαη ηεο Απέιιαο. Οη Έθνξνη είραλ αθφκα θαη ην δηθαίσκα λα εθζξνλίζνπλ έλα απφ ηνπο δπν βαζηιείο. Έηζη ινηπφλ, κπνξνχκε λα ραξαθηεξίδνπκε ην πνιίηεπκα ηεο ΢πάξηεο, σο κηα ηδηφηππε ‘δεκνθξαηηθή’ κνλαξρηθή νιηγαξρία. Σν γεγνλφο είλαη φηη ε ΢πάξηε δελ γλψξηζε πνηέ ηπξάλλνπο, αιιά νχηε θαη εκθπιίνπο πνιέκνπο. Ο ζεζκφο ησλ εθφξσλ δελ ήηαλ έξγν ηνπ Λπθνχξγνπ, γηαηί

62  ΢ειίδα

δεκηνπξγήζεθε ηνλ 6ν π.Υ. αηψλα, πεξίπνπ 130 ρξφληα κεηά απφ απηφλ9. Έλα αθφκα απφ ηα κέηξα πνπ ζέζπηζε ν Λπθνχξγνο ήηαλ ν αλαδαζκφο ηεο γεο. Οη πνιίηεο πείζηεθαλ πσο ήηαλ αλαγθαίνο γηα ηνλ έιεγρν ηεο γεσξγηθήο παξαγσγήο θαη ηελ απξφζθνπηε αζρνιία ησλ πνιηηψλ ηεο ΢πάξηεο κε ηα ζηξαηησηηθά ηνπο θαζήθνληα θη έηζη ε γε ρσξίζηεθε ζε 9.000 θιήξνπο γηα ηνπο ΢παξηηάηεο θαη ζε 30.000 γηα ηνπο πεξίνηθνπο. Έλαο λφκνο πνπ έθαλε ηελ ΢πάξηε λα δηαθέξεη απφ φιεο ηηο ππφινηπεο ειιεληθέο πφιεηο, αιιά θαη ηα ππφινηπα μέλα θξάηε ηεο επνρήο εθείλεο ήηαλ ε απαγφξεπζε ζηνπο πνιίηεο λα θαηέρνπλ ρξπζφ ή άξγπξν (ηνπιάρηζηνλ σο ηνλ 4ν π.Υ. αηψλα). Δπίζεο, ελψ απφ ηνλ 7ν αηψλα, φιεο νη ειιεληθέο πφιεηο ρξεζηκνπνηνχζαλ ην λφκηζκα, ζηε ΢πάξηε ππήξραλ κφλν βαξηά ζηδεξά λνκίζκαηα θαη γηα εζσηεξηθή θπξίσο ρξήζε. Οη ειάρηζηεο θνξέο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ρξπζά ή αξγπξά λνκίζκαηα ήηαλ, φηαλ απηά απνηεινχζαλ ιεία πνιέκνπ (κεηά ηελ κάρε ησλ Πιαηαηψλ, δηαλεκήζεθαλ ζηνπο ζηξαηηψηεο ρξπζά θαη αξγπξά πεξζηθά ιάθπξα). Έηζη θπζηθά εμαθαλίζηεθαλ ηα αδηθήκαηα πνπ είραλ λα θάλνπλ κε αδηθαηνιφγεην πινπηηζκφ, ρξεκαηηζκφ, δσξνδνθία θιπ. Οη ΢παξηηάηεο ήηαλ πξηλ από όια ζηξαηηώηεο Σν θξάηνο ήζειε κφλν πγηείο πνιίηεο θαη γηα ην ιφγν απηφ, (ην πξψην θξάηνο ζηελ ηζηνξία πνπ ην ζεζκνζέηεζε), ηα αλάπεξα θαη άξξσζηα παηδηά ζαλαηψλνληαλ. Σα αγφξηα ζηελ ειηθία ησλ επηά εηψλ ζηέιλνληαλ ζε ζηξαηησηηθφ ζρνιείν, φπνπ δηδάζθνληαλ πεηζαξρία, αληνρή ζηνλ πφλν θαη ηαθηηθέο επηβίσζεο. ΢ηα είθνζη, ν λένο ΢παξηηάηεο γηλφηαλ ζηξαηηψηεο, δνχζε ζε ζηξαηψλα θαη έηξσγε ιηηά, φπσο θαη νη άιινη ζηξαηηψηεο. Αθφκα θη αλ παληξεπφηαλ, δελ δνχζε κε ηελ ζχδπγφ ηνπ. Μφλν φηαλ έθζαλε ζηελ ειηθία ησλ ηξηάληα, ν ΢παξηηάηεο άθελε ην ζηξαηφπεδν θαη δνχζε ζην ζπίηη ηνπ, ρσξίο φκσο λα πάςεη λα είλαη ζηξαηηψηεο, κέρξη ηα εμήληα ηνπ. Οη άλσ ησλ ηξηάληα εηψλ πνιίηεο νλνκάδνληαλ Ίζνη θαη κεηείραλ ζηελ Απέιια. Γηα λα κπνξέζεη ην θξάηνο λα αληέμεη ην νηθνλνκηθφ βάξνο ελφο ηφζν -

Ο ζεζκόο ησλ εθόξσλ δεκηνπξγήζεθε επί βαζηιείαο Θεόπνκπνπ. Λέγεηαη όηη όηαλ ςεθίζηεθε ν ζρεηηθόο λόκνο, ε ζύδπγνο ηνπ βαζηιηά παξαπνλέζεθε όηη ζα θιεξνλνκήζεη ζηα παηδηά ηνπ αζζελέζηεξε βαζηιηθή εμνπζία, ν Θεόπνκπνο ηεο απάληεζε: «Όρη, ην αληίζεην ζα ζπκβεί, ε εμνπζία ηνπο ζα είλαη πην δπλαηή γηαηί ζα δηαξθέζεη πεξηζζόηεξν ρξόλν» 9

 ΢ειίδα

δπζαλάινγα κεγάινπ ζηξαηνχ, έδηλε ζηνλ θάζε ζηξαηηψηε έλα θνκκάηη γεο (πνπ ν ίδηνο, ηηο πην πνιιέο θνξέο, δελ ην είρε θαλ δεη), ην νπνίν θαιιηεξγνχζαλ νη είισηεο. Παξαδφμσο, απηφ ην ζηξαηησηηθφ θαζεζηψο, ήηαλ απφ ηα πην θηιειεχζεξα ειιεληθά θξάηε, ζηε κεηαρείξηζε ησλ γπλαηθψλ. Ήηαλ νη κφλνη Έιιελεο πνπ έπαηξλαλ ζηα ζνβαξά ηελ εθπαίδεπζε ησλ θνξηηζηψλ θαη ηελ ζεζκνζέηεζαλ ζαλ θξαηηθή πνιηηηθή. Απφ κηθξέο νη γπλαίθεο δηδάζθνληαλ ζσκαηηθή άζθεζε θαη αθνζίσζε ζην θξάηνο. Γπκλάδνληαλ ζηα αγσλίζκαηα δξφκνπ, ηελ δηζθνβνιία, ην αθφληην θαη ηελ ηππαζία, πξάγκα αζχιιεπην θαη αθαηαλφεην γηα ηηο άιιεο ειιεληθέο πφιεηο. Άιισζηε νη πξψηεο γπλαίθεο πνπ έιαβαλ κέξνο ζηνπο Οιπκπηαθνχο αγψλεο θαη θέξδηζαλ ηνλ θφηηλν ηεο λίθεο ήηαλ ΢παξηηάηηζζεο. Οη γπλαίθεο ηεο ΢πάξηεο ήηαλ ειεχζεξεο λα βγαίλνπλ κφλεο ηνπο απφ ην ζπίηη, λα κνξθψλνληαη θαη λα δηνηθνχλ ηα ηνπ νίθνπ ηνπο. Φπζηθά ηα παξαπάλσ πνπ αλαθέξζεθαλ δελ ήηαλ φια δεκηνχξγεκα ηνπ Λπθνχξγνπ, αιιά ζεζκνζεηήζεθαλ θαη ίζρπζαλ γηα λα κπνξέζεη απηφ ην πεξίεξγν ζηξαηνθξαηηθφ θαη ζπλάκα δεκνθξαηηθφ θαζεζηψο λα ιεηηνπξγήζεη απηφλνκα, ρσξίο μέλεο επηξξνέο θαη πεξηηηέο πνιπηέιεηεο πνπ κπνξεί λα αιινίσλαλ ηνλ ιηηφ θαη απζηεξφ ηξφπν δσήο ησλ πνιηηψλ, αξρφλησλ θαη αξρνκέλσλ.

Σα θνξίηζηα θαη ηα αγόξηα γπκλάδνληαλ καδί από πνιύ κηθξή ειηθία

64  ΢ειίδα

14. Οη Αζελαχθοί Θεζκοί ηοσ Γράθοληα Οη Αζελαίνη, φπσο θαη νη ππφινηπνη Έιιελεο πξηλ απφ ηνλ 8ν π.Υ. αηψλα δελ είραλ λνκνζεζία θαη νη λνκηθνί θαλφλεο πνπ ππήξραλ, ήηαλ άγξαθνη θαη αθνξνχζαλ θπξίσο ην πνιίηεπκα ηεο πφιεο. Οη άγξαθνη απηνί θαλφλεο δηθαίνπ δελ απνθαινχληαλ λφκνη αιιά θαλνληζκνί ή ξήηξεο. Νφκνη νλνκάζηεθαλ κεηά ηνλ 5ν αηψλα (επί Κιεηζζέλε). Αλ θάπνηνο έραλε ηελ δσή ηνπ απφ δνινθνλία, ζπλήζσο νη ζπγγελείο ηνπ αλαιάκβαλαλ λα εθδηθεζνχλ ηνλ ζάλαηφ ηνπ, ζαλαηψλνληαο ηνλ δνινθφλν ηνπ ή θάπνην κέινο ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ, νπφηε μεθηλνχζε κηα αέλαε αιπζίδα αίκαηνο, απηφ πνπ ζηελ επνρή καο απνθαινχκε βεληέηα. Μέρξη ηφηε ε Αζήλα είρε σο αλψηαην άξρνληα, βαζηιηά [Καηά ηελ παξάδνζε ηειεπηαίνο βαζηιηάο ηεο πφιεο ήηαλ ν Κφδξνο, ν νπνίνο ζπζηάζηεθε γηα λα απνθεπρζεί ε ζχγθξνπζε κε ηνπο Γσξηείο]. Κάησ απφ απηφλ ήηαλ έλα ζπκβνχιην επγελψλ γαηνθηεκφλσλ, ν Άξεηνο Πάγνο, φξγαλν πνπ ήηαλ θπξίσο ππεχζπλνο γηα ηελ ηήξεζε ησλ ζεζκψλ θαη ησλ άγξαθσλ λφκσλ. Σνλ 8ν π.Υ. αηψλα, νη επγελείο είραλ γίλεη ηφζν πινχζηνη θαη ηζρπξνί πνπ ζηαδηαθά απνγχκλσζαλ ηνλ βαζηιηά απφ ηηο εμνπζίεο ηνπ. Σειηθά, ν βαζηιηάο αληηθαηαζηάζεθε απφ ηνπο Δλλέα Άξρνληεο θαη ην πνιίηεπκα έγηλε νιηγαξρηθφ ησλ αξίζησλ (αξηζηνθξαηία). Οη άξρνληεο απηνί εθιέγνληαλ απφ ηνλ Άξεην Πάγν, (ζψκα πνπ πήξε ηελ νλνκαζία ηνπ απφ ην ζεκείν ηεο Αζήλαο φπνπ ζπλεδξίαδε10) ν νπνίνο θαη ελέθξηλε ή απέξξηπηε ηηο απνθάζεηο ηνπο θη φηαλ ε ζεηεία ηνπο ηειείσλε, γηλφηαλ θη απηνί κέιε ηνπ. Οπζηαζηηθά ηε ρψξα ηελ θπβεξλνχζε ν Άξεηνο Πάγνο. Αζελαίνο νπιίηεο Δπηπξνζζέησο εθιεγφηαλ ν Πνιέκαξρνο ν νπνίνο ήηαλ ππεχζπλνο γηα ηνλ ζηξαηφ, γηα ηελ αζθάιεηα ησλ πνιηηψλ θαη ηελ ηήξεζε ηεο ηάμεο ζηελ πφιε. Αθφκα δπν φξγαλα ηεο εμνπζίαο ήηαλ ν Δπώλπκνο Άξρσλ ν νπνίνο εθιεγφηαλ γηα ζεηεία ελφο έηνπο θαη νη Έμη Θεζκνζέηεο, έξγν ησλ νπνίσλ ήηαλ ε θαηαγξαθή ησλ ςεθηζκάησλ ησλ αξρφλησλ θαη ν έιεγρνο ησλ παξαλνκηψλ. Ο Πνιέκαξρνο θαηνηθνχζε ζην Δπηιχθεηνλ θαη ν Δπψλπκνο Άξρσλ ζην Πξπηαλείνλ. Αξγφηεξα ζην Πξπηαλείν, είραλ θαηαγξαθεί ζε καξκάξηλεο Τπάξρνπλ δπν εθδνρέο γηα ηελ νλνκαζία ηνπ Αξείνπ Πάγνπ. ΢ύκθσλα κε ηνλ Αηζρύιν (Δπκελίδεο) πήξε ην όλνκά ηνπ από ηνλ ζεό ηνπ πνιέκνπ Άξε . ΢ύκθσλα κε άιιε εθδνρή νλνκάζηεθε έηζη από ην ηεξό ησλ Αξώλ (αξαί = θαηάξεο, ηηκσξίεο) πνπ ππήξρε εθεί. 10

 ΢ειίδα

πιάθεο νη λφκνη ηεο Αζήλαο γηα λα κπνξνχλ φινη νη πνιίηεο ρσξίο εμαίξεζε λα έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα λα ηνπο δηαβάδνπλ. Σν θηίξην απηφ ήηαλ ε ςπρή ηεο πνιηηείαο. Μέζα ζ’ απηφ θπιαζζφηαλ ην άζβεζην ηεξό ππξ απφ ην νπνίν έπαηξλαλ καδί ηνπο θσηηά θαη θσο φζνη αλαρσξνχζαλ γηα απνηθία. Σν 632 (ή 628) π.Υ. έλα δξακαηηθφ γεγνλφο ζπληάξαμε ηελ Αζήλα. Έλαο απφ ηνπο επγελείο, ν δεκνθηιήο νιπκπηνλίθεο ηνπ δηαχινπ Κύισλ απνθάζηζε λα ζθεηεξηζζεί κε πξαμηθφπεκα ηελ εμνπζία θαη λα γίλεη ηχξαλλνο ηεο πφιεο. Με ηελ βνήζεηα ηνπ πεζεξνχ ηνπ, ηπξάλλνπ ησλ Μεγάξσλ, Θεαγέλε θαηέιαβε ηελ Αθξφπνιε. Ο επψλπκνο άξρσλ εθείλνπ ηνπ έηνπο ήηαλ ν εππαηξίδεο Μεγαθιήο ν νπνίνο αληέδξαζε ακέζσο, θηλεηνπνίεζε ηνλ αζελατθφ ιαφ θαη πνιηφξθεζε ηελ Αθξφπνιε. Οη πνιηνξθεκέλνη δελ είραλ νχηε λεξφ, νχηε ηξφθηκα θαη δελ κπφξεζαλ λα αληέμνπλ γηα πνιχ. Ο Κχισλ θαη ν αδειθφο ηνπ δηέθπγαλ πξνο ζηα Μέγαξα, φκσο νη νπαδνί ηνπ, νη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο νπνίνπο ήηαλ Μεγαξείο, θαηέθπγαλ σο ηθέηεο ζηνλ βσκφ ηεο Αζελάο Πνιηάδνο. Σφηε φζνη δεηνχζαλ άζπιν ζε λαφ ή ζε βσκφ ζεσξνχληαλ πξνζηαηεπφκελνη ησλ ζεψλ θαη θαλείο δελ είρε δηθαίσκα λα ηνπο πεηξάμεη. Μαξκάξηλε πιάθα κε εγράξαθηε απόθαζε ηεο Βνπιήο (440-445 π.Χ.). (Δπηγξαθηθό Μνπζείν ηεο Αζήλαο) Ο Μεγαθιήο ηνπο ππνζρέζεθε φηη αλ παξαδηλφηαλ ζα ηνπο ράξηδε ηελ δσή. ΋ηαλ φκσο νη ηθέηεο παξαδφζεθαλ θξαηψληαο έλα ζθνηλί πνπ ε άθξε ηνπ ήηαλ δεκέλε κε ηνλ βσκφ, ν Μεγαθιήο θαη νη δηθνί ηνπ έθνςαλ ην ζθνηλί (γηα λα κελ έρνπλ ηελ πξνζηαζία ηεο ζεάο) θαη ηνπο έζθαμαλ φινπο κπξνζηά απφ ηνλ λαφ ησλ Δπκελίδσλ. Απηή ε αλέληηκε θαη αλίεξε πξάμε ηεο δνινθνλίαο ησλ ηθεηψλ πξνθάιεζε θξίθε θαη απνηξνπηαζκφ θαη ηελ πφιε βάξπλε απηφ πνπ είλαη γλσζηφ σο Κπιώλεηνλ Άγνο11. Έηζη νλνκάζηεθε κηα ζεηξά δεηλψλ θαη ζενκεληψλ πνπ έπιεμαλ ηελ Αζήλα θαη νη νπνίεο απνδφζεθαλ ζηελ νξγή ησλ ζεψλ γηα ηελ απνηξφπαηε θαη αλφζηα πξάμε ηνπ Μεγαθιή. Οη Αιθκεσλίδεο (νηθνγέλεηα ηνπ Μεγαθιή) απνθιήζεθαλ ελαγείο12 εμνξίζηεθαλ θαη ζηελ πφιε επηθξάηεζε αλαηαξαρή θαη αλαξρία. Σελ θαθή θαηάζηαζε επηδείλσζε ε αηθληδηαζηηθή θαηάιεςε ηεο ΢αιακίλαο απφ ηνπο Μεγαξείο ηνπ Θεαγέλε. Γηα λα εμαγληζηεί ε πφιε απφ ην άγνο, νη Αζελαίνη πξνζθάιεζαλ απφ ηελ Φαηζηφ ηεο Κξήηεο ηνλ ζνθφ κάληε, ζξεζθεπηηθφ δάζθαιν θαη πνηεηή Δπηκελίδε ν νπνίνο πξάγκαηη απάιιαμε ηελ Αζήλα απφ ην θαθφ. 11 12

Άγνο = κίαζκα, αλνζηνύξγεκα. Δλαγήο = απηόο πνπ πξνθάιεζε ην άγνο

66  ΢ειίδα

Σν 621 π.Υ. φηαλ επψλπκνο άξρσλ ήηαλ ν Αξίζηαηρκνο, νη Αζελαίνη θάιεζαλ ηνλ Γράθοληα θαη ηνπ αλέζεζαλ λα μεξηδψζεη ηελ δηαθζνξά θαη ην νξγαλσκέλν έγθιεκα πνπ έπιεηηαλ ηελ πφιε, λα ζπληάμεη θαη λα ζεζκνζεηήζεη θαλφλεο δηθαίνπ, λα ηνπο θσδηθνπνηήζεη θαη λα ηνπο δεκνζηεχζεη ψζηε λα είλαη θηήκα φισλ ησλ Αζελαίσλ πνιηηψλ. Δπηηέινπο ε Αζήλα, κεηά ηελ ΢πάξηε θαη άιιεο πφιεηο ηεο Διιάδαο θαη ηεο Ησλίαο, ζα απνθηνχζε πιένλ γξαπηνχο θαη ζπγθεθξηκέλνπο λνκηθνχο θαλφλεο. Ζ λνκνζεζία ηνπ Γξάθνληνο απεηέιεζε ζηαζκφ ζηε δσή ησλ πνιηηψλ, γηαηί ξχζκηδε ηελ πνιηηεηαθή δσή θαη ζέζπηδε ηηκσξίεο γηα ηα δηάθνξα αδηθήκαηα. Ήηαλ φκσο ηφζν απζηεξέο νη ηηκσξίεο, πνπ αθφκα θαη ζήκεξα κηιάκε γηα δξαθόληεηα κέηξα ή δξαθόληεηνπο λόκνπο. Ο Πινχηαξρνο παξαηήξεζε εχζηνρα φηη νη Νφκνη (ζσζηφηεξα νη Θεζκνί) ηνπ Γξάθνληα ήηαλ γξακκέλνη κε αίκα. Σα ζεκαληηθφηεξα ζεκεία ηεο λνκνζεζίαο (Θεζκώλ) ηνπ Γξάθνληα ήηαλ: Αζελατθό πνιεκηθό πινίν -

Καζηέξσζε ηε δηάθξηζε ηνπ εζθεκκέλνπ απφ ηνλ αθνχζην θφλν

θαη θαηήξγεζε ηελ απηνδηθία. Ζ ζαλαηηθή πνηλή επηβαιιφηαλ φρη κφλν ζε πεξηπηψζεηο θφλνπ ή ιεζηείαο, αιιά αθφκα θαη γηα ειαθξά αδηθήκαηα φπσο ήηαλ ε ηεκπειηά, ε ηεξνζπιία, ν εκπξεζκφο θαη ε θινπή αθφκα θαη ελφο θξνχηνπ ή ελφο ιάραλνπ. Μεηαμχ ησλ πνηλψλ πνπ πξφβιεπαλ νη λένη λφκνη, πεξηιακβαλφηαλ ε αηίκσζε θαη ε εμνξία απφ ηελ πφιε. Πνιηηηθά δηθαηψκαηα είραλ φινη φζνη απφ ηνπο Αζελαίνπο πνιίηεο (άληξεο) κπνξνχζαλ λα θέξνπλ φπια. Γηαηεξήζεθε ν ζεζκφο ησλ ελλέα αξρφλησλ, νη νπνίνη γηα λα εθιεγνχλ έπξεπε λα δηαζέηνπλ πεξηνπζία ηνπιάρηζηνλ δέθα κλσλ θαη απηή λα είλαη ειεχζεξε βαξψλ. ΢ηξαηεγνί θαη Ίππαξρνη (δηνηθεηέο ηνπο ζψκαηνο ησλ ηππέσλ) είραλ δηθαίσκα λα γίλνπλ φζνη είραλ πεξηνπζία ηνπιάρηζηνλ δέθα κλσλ (κηα κλα – εθαηφ δξαρκέο), ειεχζεξε βαξψλ, ήηαλ παληξεκέλνη θαη είραλ λφκηκα παηδηά άλσ ησλ δέθα εηψλ. ΋ινη νη εθιεγκέλνη άξρνληεο είραλ ππνρξέσζε λα ινγνδνηήζνπλ γηα ηα πεπξαγκέλα, κεηά ηελ ιήμε ηεο ζεηείαο ηνπο. Ννκνζεηήζεθε ν ζεζκφο ηεο Βνπιήο πνπ ηελ απνηεινχζαλ ηεηξαθφζηνη έλαο πνιίηεο Αζελαίνη πνπ είραλ ζπκπιεξψζεη ην ηξηαθνζηφ έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο θαη ε επηινγή ηνπο γηλφηαλ κεηά απφ θιήξσζε. Οη λφκνη

 ΢ειίδα

πξφβιεπαλ πξφζηηκν γηα ηνλ βνπιεπηή πνπ απνπζίαδε αδηθαηνιφγεηα απφ ηηο ζπλεδξηάζεηο ηεο Βνπιήο. - Ο Άξεηνο Πάγνο αλαιάκβαλε ην ξφιν ηεο πηζηήο ηήξεζεο ησλ λφκσλ, έιεγρε ηνπο άξρνληεο αλ εθηεινχζαλ ζχλλνκα ηα θαζήθνληά ηνπο θαη είρε δηθαίσκα λα επηβάιιεη πξφζηηκα ζε απηνχο πνπ έθξηλε φηη παξέβεζαλ ηηο ππνρξεψζεηο ηνπο. - Κάζε πνιίηεο πνπ ζεσξνχζε ηνλ εαπηφ ηνπ αδηθεκέλν, είρε ην δηθαίσκα λα πξνζθεχγεη ζηνλ Άξεην Πάγν θαη λα δεηά ην δίθην ηνπ. Αξρηθά νη Θεζκνί (ή Γηαηάμεηο) απηνί γξάθηεθαλ ζε μχιηλεο πηλαθίδεο θαη αξγφηεξα ζε καξκάξηλεο ππξακηδνεηδείο ζηήιεο κε ηξεηο πιεπξέο θαη ηνπνζεηήζεθαλ ζηελ Αγνξά, φπνπ κπνξνχζε λα ηνπο δηαβάζεη ν θάζε έλαο πνιίηεο. Αιιά, νη Θεζκνί ηνπ Γξάθνληα δελ έζηγαλ ηηο ηεξάζηηεο πεξηνπζηαθέο δηαθνξέο, πνπ ήδε ππήξραλ κεηαμχ ησλ πνιηηψλ θαη δηαηεξήζεθε ν ζεζκφο ηνπ δαλεηζκνχ κε ππνζήθε ηνπ ζψκαηνο. Γειαδή θάπνηνο πνπ ρξσζηνχζε θαη δελ κπνξνχζε λα απνπιεξψζεη ην ρξένο ηνπ, ν ίδηνο (ή αθφκα θαη ε γπλαίθα ηνπ θαη ηα παηδηά ηνπ) γηλφηαλ δνχινο ηνπ δαλεηζηή, ν νπνίνο κπνξνχζε λα ηνλ πνπιήζεη φπνπ ήζειε. Ζ ηεξάζηηα δηαθνξά εηζνδήκαηνο κεηαμχ ησλ πινχζησλ παξαγσγψλ ιαδηνχ θαη θξαζηνχ θαη ησλ νινέλα θησρφηεξσλ παξαγσγψλ ζηηαξηνχ νδήγεζε ηνπο ηειεπηαίνπο ζε ρξέε κε ηηο ζπλέπεηεο ησλ ρξεψλ απηψλ.. Ζ θαηάζηαζε εμειηζζφηαλ εθξεθηηθή θαη δηαθαίλνληαλ αληαξζίεο ή εκθχιηνο πφιεκνο. Γηα λα αληηκεησπηζηεί ε θαηάζηαζε ην 594 ν Άξεηνο Πάγνο θαη ν ιαφο ηεο Αζήλαο, παξαρψξεζαλ φιεο ηηο εμνπζίεο ζε έλα άηνκν, ηνλ ΢όιφλα. Απηφ ην απνδέρζεθαλ ηφζν νη πινχζηνη γηαηί ν ΢φισλ θαηαγφηαλ απφ πινχζηα νηθνγέλεηα, φζν θαη νη θησρνί γηαηί πίζηεπαλ φηη ήηαλ έληηκνο. ΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα ν ΢φισλ νξίζηεθε ηχξαλλνο, κε ηελ απνζηνιή ηεο αλαδηνξγάλσζεο ηνπ θξάηνπο θαη ηεο λνκνζεζίαο, ψζηε ε ρψξα λα κε πεξηπέζεη μαλά ζε ηέηνηα θαηάζηαζε.

Ζ ζεά Αζελά πξνζηάηεπε ηελ πόιε ηεο Αζήλαο

68  ΢ειίδα

15. Οη Αζελαχθοί Νόκοη ηοσ ΢όιφλα ΋πσο είδακε θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο Ννκνζεζίαο ηνπ Λπθνχξγνπ ηεο ΢πάξηεο θαη ηνπ Γξάθνληα ηεο Αζήλαο θαη ζα ζπλερίζνπκε κε ηνλ ΢φισλα θαη ηνλ Κιεηζζέλε, νη αξραίνη Έιιελεο είραλ έλα δηαθνξεηηθφ απφ ηνπο άιινπο ιανχο ζχζηεκα κνξθνπνίεζεο ησλ λνκνζεηηθψλ θαλφλσλ. Αληίζεηα κε ηηο ρψξεο ηεο Αλαηνιήο φπνπ νη βαζηιείο απνθάζηδαλ θαη ζέζπηδαλ ηνπο θαλφλεο δηθαίνπ, νη Έιιελεο εμέιεγαλ ή δηφξηδαλ έλαλ εμέρνληα πνιίηε, ηνλ απνθαινχκελν λνκνζέηε, λα ζεζπίζεη ηνπο λφκνπο. Οη λνκνζέηεο ησλ πεξηζζφηεξσλ ειιεληθψλ πφιεσλ (εθηφο απηψλ πνπ είραλ ηπξαλλία, νπφηε λνκνζεηνχζε ν ηχξαλλνο) δελ είραλ θπβεξλεηηθή ζέζε νχηε ήηαλ αμησκαηνχρνη θαη γηα ηνλ ιφγν απηφ νη ζεζκνί πνπ πξφηεηλε ν λνκνζέηεο δελ αληαλαθινχζαλ ηηο επηζπκίεο ηεο θπβέξλεζεο νχηε ηα ζπκθέξνληα θάπνηαο ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθήο κεξίδαο ή ηάμεο. Απηή ε πξαθηηθή νδήγεζε ηνπο Έιιελεο πνιίηεο λα θηάζνπλ πξψηνη απφ φινπο ηνπο ιανχο ζην πνιίηεπκα ηεο δεκνθξαηίαο13, αθνχ πξψηα είραλ δηαλχζεη – θαη απνξξίςεη - ηα ζηάδηα ηεο βαζηιείαο, ηεο νιηγαξρίαο, θαη ηεο ηπξαλλίαο Ο ΢φισλ (639-559 π.Υ.) ήηαλ έλαο απφ ηνπο Δπηά ΢νθνχο ηεο αξραηφηεηαο, πνιηηηθφο θαη θνηλσληθφο κεηαξξπζκηζηήο, λνκνζέηεο, θηιφζνθνο θαη πνηεηήο. Δπέδεημε ζνθία φηαλ, ακέζσο κεηά ηελ αλάξξεζή ηνπ ζηελ ζέζε ηνπ Δπψλπκνπ άξρνληα ηεο Αζήλαο, ζε θάπνηνλ πνπ ηνπ πξφηεηλε λα γίλεη ηχξαλλνο, απηφο απάληεζε φηη ε ηπξαλλία είλαη πνιχ επράξηζηε φηαλ είζαη ζηελ θνξπθή, αιιά ε πηψζε δελ είλαη πνηέ νκαιή. ΢ηελ Ακεξηθαληθή Βνπιή ησλ αληηπξνζώπσλ ππάξρνπλ ηα αλάγιπθα πνξηξέηα 23 από ηνπο κεγάινπο λνκνζέηεο ηεο Ηζηνξίαο, κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ηνπ ΢όισλα Ο ΢φισλ γελλήζεθε ζηε ΢αιακίλα θαη αλήθε ζε αξηζηνθξαηηθή νηθνγέλεηα. Λέγεηαη φηη ν παηέξαο ηνπ ν Δμεθεζηίδεο θαηαγφηαλ απφ ηνλ Κφδξν, ηνλ ηειεπηαίν - κπζηθφ βαζηιηά ηεο Αζήλαο. Αζρνιήζεθε κε ην εκπφξην πνπ ήηαλ θαη ην επάγγεικα ηνπ παηέξα ηνπ θαη ηαμίδεςε ζηελ Αίγππην, ηε Μηθξά Αζία θαη ηελ Κχπξν θαη κειέηεζε ηνλ πνιηηηζκφ, ηνπο λφκνπο θαη ηα πνιηηεχκαηα Δπεηδή ε έλλνηα ηεο δεκνθξαηίαο είλαη πνιύ πιαηεηά, πξέπεη λα δηεπθξηληζηεί όηη νη Αζελαίνη πξώηνη ρξεζηκνπνίεζαλ ηνλ όξν απηόλ, αιιά νη ΢παξηηάηεο ή νη Θεβαίνη ή νη Ίσλεο ή άιινη είραλ θη απηνί δεκνθξαηηθήο κνξθήο πνιηηεύκαηα, πξνζαξκνζκέλα θπζηθά ζηηο ηδηνκνξθίεο ησλ πόιεώλ ηνπο. 13

 ΢ειίδα

ησλ ρσξψλ πνπ επηζθέθζεθε. Ο ιαφο ηνλ εκπηζηεπφηαλ θαη ηνλ αγαπνχζε γηα ην πνηεηηθφ έξγν ηνπ, αιιά θαη γηα ηηο ζσζηέο ζέζεηο πνπ έπαηξλε πάλσ ζηα ζνβαξά πξνβιήκαηα ηεο πφιεο. Έηζη φηαλ ην 594/3 π.Υ. ε πνιηηηθή θαηάζηαζε έθζαζε ζε επηθίλδπλν ζεκείν θαη ν Άξεηνο Πάγνο ηνλ πξφηεηλε σο «επψλπκν άξρνληα» κε επξχηαηεο δηθαηνδνζίεο ζέζπηζεο λνκνζεηηθψλ κέηξσλ γηα ηελ απνθαηάζηαζε ηεο νκαιφηεηαο, φινη ζπκθψλεζαλ ζηελ επηινγή απηή. Ο ζηφρνο ηνπ ΢φισλα ήηαλ λα ζπκβηβάζεη θαη λα εμηζνξξνπήζεη ηελ αληίζεζε αλάκεζα ζηνπο πινχζηνπο θαη ηνπο θησρνχο. Σελ επνρή εθείλε ν απιφο αζελατθφο ιαφο ππέθεξε απφ ηε δηαθπβέξλεζε ησλ αξηζηνθξαηψλ, νη νπνίνη είραλ ηνλ έιεγρν ζηελ νηθνλνκηθή, πνιηηηθή θαη δηθαζηηθή δσή ηεο πφιεο θαη δεηνχζαλ δηθαηφηεξε θαηαλνκή θαη ζηνπο ηξεηο απηνχο ηνκείο εμνπζίαο. Οη αξηζηνθξάηεο δέρηεθαλ ηνλ ζπκβηβαζηηθφ ξφιν ηνπ ΢φισλα απφ θφβν ηπρφλ εμέγεξζεο ηνπ ιανχ. Σα πεξηζζφηεξα λνκνζεηηθά (θαη «ζπληαγκαηηθά») κέηξα πνπ πξφηεηλε ήηαλ δεκνθξαηηθά. Έδσζε ζην ιαφ ην δηθαίσκα λα ζπκκεηέρεη ζηελ πνιηηηθή θαη δηθαζηηθή εμνπζία. Σα κέηξα πνπ ζέζπηζε ήηαλ: - Ζ ζεηζάτζεηα14 κε ηελ νπνία δηαγξάθεθαλ φια ηα ρξέε ησλ πνιηηψλ, εμαγνξάζηεθαλ φζνη πνιίηεο είραλ πνπιεζεί σο δνχινη, απαγνξεχηεθε ν δαλεηζκφο κε ππνζήθε ηελ πξνζσπηθή ειεπζεξία ηνπ δαλεηδφκελνπ [ρξεώλ απνθνπή θαη δαλείδεζζαη επί ζώκαζηλ] θαη ηέινο εθαξκφζηεθε θαη κηα κνξθή «πφζελ έζρεο» γηα ηνπο πινχζηνπο. Πξψηνο ν ΢φισλ, ράξηζε ζηνπο νθεηιέηεο ηα επηά ηάιαληα πνπ φθεηιαλ ζηνλ παηέξα ηνπ. Ζ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ ςήθηδε ηνπο λόκνπο -

Ο ΢φισλ δηαίξεζε ηνπο πνιίηεο ζε ηέζζεξηο ηάμεηο, αλάινγα κε ην εηζφδεκά ηνπο [Πεληαθνζηνκέδηκλνη (φζνη είραλ εηζφδεκα πεληαθνζίσλ κεδίκλσλ15), Ηππείο (φζνη είραλ εηζφδεκα ηξηαθνζίσλ κεδίκλσλ θαη κπνξνχζαλ λα ζπληεξήζνπλ πνιεκηθφ άινγν), Εεπγίηεο (φζνη είραλ εηζφδεκα δηαθνζίσλ κεδίκλσλ) θαη Θήηεο (φζνη είραλ εηζφδεκα θάησ ησλ δηαθνζίσλ κεδίκλσλ. Απηνί ππεξεηνχζαλ σο βνεζεηηθνί ζηνλ ζηξαηφ ή θσπειάηεο ζην λαπηηθφ)]

΢εηζάρζεηα = ζείσ + άρζνο (βάξνο) δειαδή απαιιαγή από ηα βάξε Μέδηκλνο = κνλάδα ρσξεηηθόηεηαο γηα μεξνύο θαξπνύο θαη ζηηεξά πνπ ηελ επνρή ηνπ ΢όισλα αληηζηνηρνύζε κε 52 ιίηξα πεξίπνπ. 14 15

70  ΢ειίδα

θαη ξχζκηζε ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο θάζε πνιίηε αλάινγα κε ηελ ηάμε ηνπ. Οη πνιίηεο ησλ ηξηψλ πξψησλ ηάμεσλ είραλ δηθαίσκα λα εθιέγνπλ θαη λα εθιέγνληαη Οη πνιίηεο ηεο ηέηαξηεο ηάμεο δελ πιήξσλαλ θφξνπο, αιιά είραλ δηθαίσκα κφλν λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ Δθθιεζία ηνπ Γήκνπ θαη ζηα δηθαζηήξηα. Δπίζεο είραλ δηθαίσκα λα εθιέγνπλ, αιιά φρη λα εθιέγνληαη. Απειεπζέξσζε φινπο ηνπο Αζελαίνπο πνπ είραλ πσιεζεί σο δνχινη ιφγσ ρξεψλ θαη εμαγφξαζε απηνχο πνπ είραλ κεηαπσιεζεί ζε μέλεο πφιεηο. Κσδηθνπνίεζε ηηο ζηξαηησηηθέο ππνρξεψζεηο αλάινγα κε ηελ ηάμε. Οη ζήηεο είραλ ηελ ππνρξέσζε λα ζηξαηεχνληαη σο απινί νπιίηεο. Ίδξπζε ηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ, δειαδή ηελ ζπλέιεπζε φισλ ησλ ειεπζέξσλ πνιηηψλ (απηψλ πνπ θαη νη δπν γνλείο ηνπο ήηαλ Αζελαίνη πνιίηεο) άλσ ησλ είθνζη εηψλ απφ φιεο ηηο ηάμεηο. Γηα λα ππάξρεη κεγάιε ζπκκεηνρή πνιηηψλ, ηα θαηαζηήκαηα ήηαλ θιεηζηά θαηά ηηο ηαθηέο εκεξνκελίεο ζπλέιεπζεο ηνπ ζψκαηνο. Ζ Δθθιεζία ηνπ Γήκνπ ςήθηδε ηνπο λφκνπο πνπ πξφηεηλε ε Βνπιή ησλ ηεηξαθνζίσλ. Δπίζεο ε Δθθιεζία ηνπ δήκνπ απνθάζηδε γηα ηελ θήξπμε πνιέκνπ ή ηελ ζχλαςε ζπλζήθεο εηξήλεο θαη ζπκκαρηψλ. Δθπαίδεπζε ζηελ αξραία Αζήλα Ίδξπζε ηελ Βνπιή ησλ ηεηξαθνζίσλ. Σα κέιε ηεο Βνπιήο εθιέγνληαλ γηα έλα έηνο θαη νη ηέζζεξηο θπιέο ηεο Αηηηθήο αληηπξνζσπεχνληαλ απφ εθαηφ κέιε ε θάζε κηα. Ζ Βνπιή είρε αξκνδηφηεηα λα πξνεηνηκάδεη ηα ςεθίζκαηα, πνπ επξφθεηην λα ςεθηζηνχλ απφ ηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ θαη λα γίλνπλ ζεζκνί (λφκνη). Καζφξηζε ζε ελλέα ηνλ αξηζκφ ησλ Αξρόλησλ νη νπνίνη εθιέγνληαλ απφ ηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ γηα ζεηεία ελφο έηνπο. Απηνί εθιέγνληαλ κεηαμχ ησλ ηθαλψλ γηα ην ζπγθεθξηκέλν αμίσκα θαη νξθίδνληαλ φηη ζα απνδερφηαλ θάζε λφκηκε ηηκσξία αλ παξαβίαδαλ θάπνηνλ απφ ηνπο λφκνπο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ζεηείαο ηνπο. -

 ΢ειίδα

Ίδξπζε ηελ Ζιηαία, δηθαζηήξην πνπ ην απνηεινχζαλ 6000 (νξθσηνί) δηθαζηέο-πνιίηεο άλσ ησλ ηξηάληα εηψλ, δειαδή εηζήγαγε γηα πξψηε θνξά ζηελ ηζηνξία ηνλ ζεζκφ ησλ ελφξθσλ. Ζ Ζιηαία ήηαλ ρσξηζκέλε ζε δέθα ηκήκαηα ησλ πεληαθνζίσλ αηφκσλ, νη ππφινηπνη ρίιηνη ήηαλ αλαπιεξσκαηηθνί. Γελ γλσξίδνπκε αλ κέιε ηεο Ζιηαίαο δηνξίδνληαλ θαη απφ ηελ ηάμε ησλ Θεηψλ. Θέζπηζε ην δηθαίσκα ηεο έθεζεο ζηα δηθαζηήξηα. Με ην κέηξν απηφ, ν ΢φισλ έδσζε ζηνλ ιαφ κέζν άκπλαο θαηά ηεο δηθαζηηθήο απζαηξεζίαο θαη πεξηφξηζε ηε δηθαηνδνζία ησλ αξρφλησλ λα θξίλνπλ ππνζέζεηο θαη λα επηβάινπλ θπξψζεηο. Πεξηφξηζε ηελ εμνπζία ηνπ Αξείνπ Πάγνπ ν νπνίνο δελ είρε πιένλ ην δηθαίσκα εθινγήο αξρφλησλ, αιιά απηφ κεηαβηβάζηεθε ζηελ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ Θέζπηζε ην δηθαίσκα θάζε πνιίηε πνπ επηζπκνχζε λα θαηαγγείιεη νπνηνδήπνηε αδίθεκα ζεσξνχζε φηη είρε δηαπξαρζεί ελαληίνλ ηεο πνιηηείαο απφ νπνηνλδήπνηε, αθφκα θαη απφ άξρνληεο. Δπίζεο ν πνιίηεο είρε δηθαίσκα λα θαηαγγέιιεη ζηνλ Άξεην Πάγν κε εηζαγγειία (αγσγή) νπνηνλδήπνηε ηνλ αδίθεζε θαη λα εκθαλίδεηαη σο θαηήγνξνο αθφκα θαη ελαληίνλ θάπνηνπ θξαηηθνχ νξγάλνπ πνπ νη πξάμεηο ή νη απνθάζεηο ηνπ ηνλ έβιαςαλ. Έδσζε ηελ δπλαηφηεηα πνιηηνγξάθεζεο ζε κεηνίθνπο (θαηνίθνπο ηεο Αζήλαο, αιιά μέλεο θαηαγσγήο) εθ΄ φζνλ πιεξνχζαλ θάπνηεο πξνυπνζέζεηο. Αλαπαξάζηαζε ηεο Θόινπ θαη ηεο Βνπιήο ηεο αξραίαο Αζήλαο

΋ξηζε λέα κέηξα θαη ζηαζκά θαη έθνςε λέα λνκίζκαηα Αλακφξθσζε ην εκεξνιφγην Αθχξσζε ηνπο Θεζκνχο ηνπ Γξάθνληα, εθηφο απφ εθείλνλ ηεο αλζξσπνθηνλίαο θαη θαηήξγεζε ηελ ζαλαηηθή θαηαδίθε γηα φια ηα κηθξά αδηθήκαηα γηα ηα νπνία πξφβιεςε ηελ πνηλή ησλ ρξεκαηηθψλ πξνζηίκσλ. ΋ζνη είραλ ηηκσξεζεί κε πξνεγνχκελνπο λφκνπο απνθαηαζηάζεθαλ θαη απέθηεζαλ θαη πάιη ηελ ηδηφηεηα ηνπ Αζελαίνπ πνιίηε. Έηζη επέζηξεςαλ ζηελ πφιε νη εμφξηζηνη Αιθκεσλίδεο. Αθφκα ζέζπηζε κέηξα πξνζηαζίαο ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηνπ γάκνπ. Ζ θφξε κπνξνχζε λα θιεξνλνκήζεη ηνλ παηέξα ηεο, κφλν φπσο ζηελ πεξίπησζε πνπ δελ ππήξρε αξζεληθφο δηάδνρνο.

72  ΢ειίδα

Πήξε κέηξα θαηά ηεο αλεζηθφηεηαο, ηεο κνηρείαο, ηνπ βηαζκνχ, ηεο καζηξνπείαο θαη ηεο αλεμέιεγθηεο πνξλείαο. Γηα ηνλ ιφγν απηφλ πξφηεηλε ηελ ίδξπζε πνξλείσλ πνπ ειέγρνληαλ απφ ην θξάηνο. - Σν πξφζηηκν γηα ηνλ βηαζκφ ήηαλ 100 δξαρκέο θαη ην πξφζηηκν γηα ηελ θινπή είρε άκεζε ζρέζε κε ηελ αμία ηνπ θινπηκαίνπ. Τπνρξέσζε ηνπο γνλείο λα δηδάμνπλ θάπνηα ηέρλε ζηα παηδηά ηνπο, κε ζηφρν λα αλαπηπρζεί ην εκπφξην θαη ε βηνηερλία. Σα παηδηά είραλ ππνρξέσζε λα θξνληίδνπλ ηνπο ειηθησκέλνπο γνλείο ηνπο. Θέζπηζε σο ακνηβή γηα ηνπο νιπκπηνλίθεο θαη ηζζκηνλίθεο ζεκαληηθά πνζά (πεληαθφζηεο θαη εθαηφ δξαρκέο αληίζηνηρα) θαζψο θαη δψξα γηα ηνπο ληθεηέο ησλ Παλαζελαίσλ. Σέινο ελζάξξπλε ηελ θαιιηέξγεηα ηεο ειηάο θαη απαγφξεπζε ηηο εμαγσγέο ησλ άιισλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ, κε ζηφρν λα ππάξρεη ηθαλή πνζφηεηα ζηηαξηνχ θαη ηξνθίκσλ γηα ηνλ ιαφ ηεο Αζήλαο. Γηα λα θάλεη ηε γλψζε ησλ λφκσλ πξνζηηή ζε θάζε πνιίηε, φξηζε ηελ θαηαγξαθή ηνπο ζε θπιίλδξνπο θαη ζε μχιηλα ηξηγσληθά πηλάθηα, ηα νλνκαδφκελα θχξβεηο ή άμνλεο (γηαηί πεξηζηξέθνληαλ γχξσ απφ έλα άμνλα) θαη ηελ αλάξηεζή ηνπο ζηελ Αθξφπνιε θαη αξγφηεξα θαη ζην Πξπηαλείν. -

Κεθαιή Αζελαίνπ Κνύξνπ ηνπ 6νπ π.Χ. αηώλα Οη ζεζκνί απηνί ηνπ ΢φισλα ήηαλ κηα λνκνζεηηθή επαλάζηαζε, πνπ θαζηέξσλε ηελ ηζνλνκία (ηνπιάρηζηνλ γηα ηνπο άξξελεο ειεχζεξνπο πνιίηεο). Ίζσο ήηαλ ε πξψηε απφπεηξα ζέζπηζεο κηαο κνξθήο ΢πληάγκαηνο. Οη λφκνη ηνπ ΢φισλα πέξαζαλ ζηνλ επξχηεξν ειιεληθφ ρψξν, νξηζκέλνη απφ απηνχο ίζρπζαλ ζην ξσκατθφ δίθαην, ζηε ζπλέρεηα ζηνλ Ηνπζηηληάλεην Κψδηθα θαη κέζσ απηψλ ζηε λνκνζεζία ησλ επξσπατθψλ θξαηψλ. Ο ΢φισλ ζεσξείηαη δηθαίσο ν παηέξαο ηνπ αζηηθνχ δηθαίνπ. ΋ηαλ έγηλαλ δεθηέο νη λνκνζεηηθέο ηνπ πξνηάζεηο, ν ΢φισλ επεηδή γλψξηδε φηη θακηά κεξίδα ηνπ ιανχ δελ ζα ήηαλ απνιχησο ηθαλνπνηεκέλε κε ηηο κεηαξξπζκίζεηο ηνπ θαη φηη πηζαλψο ζα ππήξραλ εμεγέξζεηο, απνθάζηζε λα θχγεη ν ίδηνο απφ ηελ Διιάδα γηα κηα πεξίνδν δέθα εηψλ, θαηά ηελ νπνία νη Αζελαίνη δελ είραλ ην δηθαίσκα λα αιιάμνπλ ηνπο λφκνπο ηνπ. Αλ θαη ν ΢φισλ ήηαλ δίθαηνο ζηηο κεηαξξπζκίζεηο ηνπ, δελ έθαλε ξηδηθέο αιιαγέο, πηζηεχνληαο φηη νη ζενί δίλνπλ ζηνλ άλζξσπν φ,ηη είλαη δίθαην γη' απηφλ. Καη πξάγκαηη (ζχκθσλα κε ηνλ Πινχηαξρν) θαλέλαο δελ ήηαλ ηθαλνπνηεκέλνο κε ηηο λνκνζεζίεο ηνπ, νη θησρνί, νη νπνίνη πξνζδνθνχζαλ

 ΢ειίδα

αλαθαηαλνκή (αλαδαζκφ) ηεο γεο, απνγνεηεχζεθαλ θαη νη πινχζηνη ήηαλ δπζαξεζηεκέλνη γηα ηελ αθχξσζε ησλ ζπκβνιαίσλ ησλ δαλείσλ θαη γηα ηα δηθαηψκαηα πνπ παξαρψξεζε ζηνπο θησρνχο. Ο ΢φισλ ηαμίδεςε ζηελ Αίγππην, ζηελ Κχπξν θαη ζηε Λπδία. ΢ηελ ΢αΐδα ηεο Αηγχπηνπ, ηεξείο ηνπ έδσζαλ ζηνηρεία γηα ηελ ηζηνξία ηεο ρψξαο θαη έθαλαλ αλαθνξά γηα ηελ ρακέλε (πξηλ 9000 ρξφληα) ήπεηξν Αηιαληίδα. Ο ΢φισλ ηα θαηέγξαςε ζε έλα ρεηξφγξαθν. Απηφ ην ρεηξφγξαθν ρξεζηκνπνίεζε αξγφηεξα ν Πιάησλ ζηνπο δηαιφγνπο ηνπ Σίκαηνο θαη Κξηηίαο. ΢ηε Λπδία ζπλαληήζεθε κε ηνλ βαζηιηά ηεο, ηνλ Κξνίζν, ν νπνίνο ηνλ ζαχκαδε. Λέγεηαη φηη ν Κξνίζνο ηνλ ξψηεζε αλ γλψξηδε θαλέλαλ άλζξσπν πην επηπρηζκέλν απφ απηφλ. Ο ΢φισλ ηνπ αλέθεξε ηξεηο πεξηπηψζεηο επηπρηζκέλσλ αλζξψπσλ θαη ηνλ ζπκβνχιεςε κε ην γλσζηφ: "Μεδέλα πξν ηνπ ηέινπο καθάξηδε" (=κε καθαξίδεηο θαλέλαλ, πξηλ ην ηέινο ηνπ). ΋ηαλ μαλαγχξηζε ζηελ Αζήλα, ηε βξήθε ζε πνιχ θαιή θαηάζηαζε ράξε ζηα δηθά ηνπ λνκνζεηηθά κέηξα θαη πέζαλε επηπρηζκέλνο ζε βαζηά γεξάκαηα. Ο ΢φισλ εθηφο απφ πνιηηηθφο θαη λνκνζέηεο ήηαλ θαη ζεκαληηθφο ειεγεηαθφο πνηεηήο. Έγξαςε πεξί ηνπο 5000 ζηίρνπο, απφ ηνπο νπνίνπο δηαζψδνληαη νη 280. Γλσζηά πνηήκαηά ηνπ είλαη ην «Δπλνκίε» θαη ην «΢αιακίο» ζην νπνίν πξνηξέπεη ηνπο ζπκπνιίηεο ηνπ λα αλαθηήζνπλ ην λεζί απφ ηνπο Μεγαξείο. Αλαπαξάζηαζε ηνπ Γηνλύζνπ ηεο Αζήλαο

ζεάηξνπ

ηνπ

΋ινη νη θιαζζηθνί θαη κεηαγελέζηεξνη ζπγγξαθείο έδεημαλ ηνλ ζεβαζκφ ηνπο γηα ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ ΢φισλα. Βηνγξαθίεο ηνπ έγξαςαλ ν Πινχηαξρνο θαη ν Γηνγέλεο ν Λαέξηηνο. Υάιθηλνη αλδξηάληεο ηνπ ππήξραλ ζηε αγνξά ηεο Αζήλαο θαη ζηε ΢αιακίλα.

74  ΢ειίδα

16. Οη Αζελαχθοί Νόκοη ηοσ Κιεηζζέλε – Η Γεκοθραηία Ο Κιεηζζέλες (570-507 π.Υ.) ήηαλ γηνο ηνπ Αιθκεσλίδε Μεγαθιή θαη ηεο Αγαξίζηεο, θφξεο ηνπ Κιεηζζέλε ηπξάλλνπ ηεο ΢ηθπψλαο. Ο πξνπάππνο ηνπ Μεγαθιήο ήηαλ ν επψλπκνο άξρσλ ηεο Αζήλαο, φηαλ ν Κχισλ έθαλε ηελ αλεπηηπρή πξνζπάζεηα λα θαηαιάβεη ηελ Αθξφπνιε ησλ Αζελψλ, θαη λα γίλεη ηχξαλλνο ηεο πφιεο ην 632. ΋πσο είδακε ζην θεθάιαην πεξί Γξάθνληα, ε ζθαγή ησλ νπαδψλ ηνπ Κχισλα είρε σο ζπλέπεηα ηελ εμνξία ηνπ Μεγαθιή θαη ησλ Αιθκεσληδψλ απφ ηελ Αζήλα, γηα λα απαιιαγεί ε πφιε απφ ην Κπιψλεην Άγνο. Ζ νηθνγέλεηα επέζηξεςε ζηελ Αζήλα βάζεη ηεο λέαο λνκνζεζίαο ηνπ ΢φισλα. Ο Κιεηζζέλεο Γηα λα θαηδξχλνπκε ιίγν ηελ κνλφηνλε – θαη ίζσο θνπξαζηηθή θαη αληαξή παξάζεζε λφκσλ θαη δηαηάμεσλ - ζα θάλνπκε εδψ κηα παξέλζεζε γηα λα αληηγξάςνπκε απφ ην βηβιίν ηνπ θ. Γεκήηξε ΢αξαληάθνπ Οη αξραίνη είραλ ηελ πιάθα ηνπο (εθδφζεηο Γλψζε, 2008) έλα απφζπαζκα πνπ εμηζηνξεί κε πνην ηξφπν νη γνλείο ηνπ Κιεηζζέλε έλσζαλ ηηο δσέο ηνπο: Χο γλσζηόλ νη δεκνθξαηηθνί ζεζκνί γελλήζεθαλ ζηελ Αζήλα θαη πξσηεξγάηεο ηνπο ήηαλ ν Κιεηζζέλεο, γηνο ηνπ Μεγαθιή θαη ηεο Αγαξίζηεο. Παξά ιίγν όκσο απηόο ν Κιεηζζέλεο λα κε γελληόηαλ πνηέ αιιά λα μεθύηξσλε ζηε ζέζε ηνπ θάπνηνο άιινο, πνπ κπνξεί λα ιεγόηαλ επίζεο Κιεηζζέλεο θαη λα ήηαλ γηνο ηεο Αγαξίζηεο αιιά ν κπακπάο ηνπ λα ήηαλ ν Ηππνθιείδεο θαη λα κελ ηνλ έλνηαδε θαζόινπ ε Γεκνθξαηία. Αο πάξνπκε όκσο ηα πξάγκαηα από ηελ αξρή. Δθείλν ηνλ θαηξό, ηνλ 6ν αηώλα ηεο Αξραηόηεηαο, ηύξαλλνο ηεο πόιεο ηεο ΢ηθπώλαο (θνληά ζην ζεκεξηλό Κηάην), ήηαλ ν Κιεηζζέλεο, ιατθήο θαηαγσγήο πνιηηηθόο, πνπ πήξε ηελ εμνπζία ππνζηεξηδόκελνο από ηνπο θησρνύο θαη κεζαίνπο θαιιηεξγεηέο. ΋πσο νη πεξηζζόηεξνη ηύξαλλνη ηνπ θαηξνύ ηνπ, ζηξάθεθε θαηά ησλ πινπζίσλ, ηνπο έβαιε ηα δπν πόδηα ζ’ έλα παπνύηζη θαη αλέδεημε ηελ ΢ηθπώλα ζε ζεκαληηθή δύλακε ηεο Βόξεηαο Πεινπνλλήζνπ. Απηόο ν Κιεηζζέλεο είρε κηα θόξε, ηελ Αγαξίζηε, ηελ νπνία νλεηξεπόηαλ λα ηελ παληξέςεη κε θάπνηνλ γακπξό από νλνκαζηό ζόη. Έηζη όηαλ ε Αγαξίζηε έθζαζε ζε ειηθία γάκνπ, (πνπ εθείλα ηα ρξόληα

 ΢ειίδα

ήηαλ κεηαμύ 16 θαη 18 ρξνλώλ), ν Κιεηζζέλεο θάιεζε ζην παιάηη ηνπ ηα παιηθάξηα ησλ πην νλνκαζηώλ νηθνγελεηώλ νιόθιεξνπ ηνπ Παλειιήληνπ θαη ηνπο θηινμέλεζε αξρνληηθά επί κηα βδνκάδα, κειεηώληαο ην ραξαθηήξα θαη ηε ζπκπεξηθνξά θάζε ππνςεθίνπ γακπξνύ. ΢ηελ πξόζθιεζε ηνπ Κιεηζζέλε αληαπνθξίζεθαλ πνιινί, θάπνπ δεθαηέζζεξηο. Ήξζαλ ππνςήθηνη από ηελ Ηηαιία, ν ΢κηλδπξίδεο από ηε ΢ύβαξε θαη ν Γάκαζνο από ηελ ΢ίξε. Από ηελ Δπίδακλν ήξζε ν Ακθίκλεζηνο, ήξζαλ αθόκε έλαο Αηησιόο, έλαο Ζπεηξώηεο, έλαο Θεζζαιόο θαη έλαο από ηελ Δξέηξηα. Από ηελ Πεινπόλλεζν θπζηθά ήξζαλ νη πεξηζζόηεξνη, πέληε γακπξνί, κε επηθαλέζηεξν ηνλ Λεσθύδε, γην ηνπ Φείδσλνο, βαζηιηά ηνπ Άξγνπο. Ήξζαλ θαη δπν Αζελαίνη, ν Ηππνθιείδεο Σεηζάλδξνπ θαη ν Μεγαθιήο Αιθκαίσλνο. Από ηελ αξρή θάλεθε ε ππεξνρή ηνπ Ηππνθιείδε. Δθηόο ηνπ όηη θαηαγόηαλ από ηνπο Κπςειίδεο ηεο Κνξίλζνπ, ήηαλ πην όκνξθνο, πην έμππλνο θαη πην αζιεηηθόο από όινπο. Ήηαλ επίζεο κεγάινο γιεληδέο, αιιά απηό γηα ηνπο Έιιελεο ήηαλ πξνζόλ θαη όρη ειάηησκα. Νένη ηεο αξραίαο Διιάδαο ρνξεύνπλ ππό ζπλνδεία απινύ Σελ ηειεπηαία βξαδηά ηεο θηινμελίαο, ν Κιεηζζέλεο, πνπ είρε ζρεδόλ θαηαιήμεη ζηελ επηινγή ηνπ Ηππνθιείδε, έθαλε έλα απνραηξεηηζηήξην γιέληη. ΢’ απηό όκσο ην γιέληη, ν Ηππνθιείδεο, πνπ είρε πηεη πεξηζζόηεξν από ην θαλνληθό, κέζπζε γηα θαιά, δηέηαμε έλαλ απιεηή λα ηνπ παίδεη θαη άξρηζε λα ρνξεύεη κόλνο ηνπ. ΢ηελ αξρή ρόξεςε ιαθσληθνύο ρνξνύο, θαηόπηλ αηηηθνύο, ελ ζπλερεία ηνλ θόξδαθα (έλα είδνο ηζηθηεηέιη) θαη ζην ηέινο θώλαμε θαη θέξαλ έλα κεγάιν ηξαπέδη, αλέβεθε επάλσ ηνπ θη άξρηζε λα ρνξεύεη πξώηα κε ηα πόδηα θη ύζηεξα κε ηα… ρέξηα, ζηεξίδνληαο ην θεθάιη ηνπ ζην ηξαπέδη θαη θνπλώληαο ηα πόδηα ηνπ ζηνλ αέξα ζην ξπζκό ηεο κνπζηθήο (ζεκείσζε: νη αξραίνη Έιιελεο δε θνξνύζαλ ζώβξαθα θαη παληειόληα). Ο Κιεηζζέλεο, πνπ από ηελ αξρή ηνπ ρνξνύ παξαθνινπζνύζε κε κεγάιε δπζθνξία ηα θακώκαηα ηνπ κέιινληνο γακπξνύ, ζην ζεκείν απηό έραζε ηελ ππνκνλή ηνπ. Έμσ θξελώλ ζηακάηεζε ηνλ απιεηή θαη θώλαμε ζηνλ ρνξεπηή: -- Χ παη Σεηζάλδξνπ, απόξρεζαην γε κελ ηνλ γάκνλ! (δειαδή: γηε ηνπ Σεηζάλδξνπ, κε ην ρνξό ζνπ έραζεο ηνλ γάκν)

76  ΢ειίδα

Σνπ Ηππνθιείδε δελ ίδξσζε ην απηί θαη απάληεζε ζηνλ ακθηηξύσλά ηνπ: -- Οπ θξνληίο Ηππνθιείδε (δε ζθνηίδεηαη ν Ηππνθιείδεο) Έηζη ν Κιεηζζέλεο, αθνύ απνραηξέηεζε ηνπο θαιεζκέλνπο ηνπ, δίλνληαο ζηνλ θαζέλα ηνπο (θαη ζηνλ Ηππνθιείδε) πινύζηα δώξα, θξάηεζε γηα γακπξό ηνπ ηνλ άιινλ Αζελαίν ππνςήθην, ηνλ Μεγαθιή, πνπ ηνλ πάληξεςε κε ηελ Αγαξίζηε. Από ην γάκν ηνπο γελλήζεθε έλαο γηνο, πνπ πήξε ην όλνκα ηνπ παππνύ ηνπ, ν Κιεηζζέλεο Μεγαθιένπο θαη ν νπνίνο πξσηνζηάηεζε ζηελ εθδίσμε ησλ Πεηζηζηξαηηδώλ θαη ηελ εγθαζίδξπζε ηεο Γεκνθξαηίαο ζηελ Αζήλα. Μηα θόξε ηνπ λεώηεξνπ Κιεηζζέλε ιεγόηαλ επίζεο Αγαξίζηε θαη ήηαλ ε γηαγηά ηνπ Πεξηθιή. ΋ηαλ ν Πεηζίζηξαηνο έγηλε ηχξαλλνο ηεο Αζήλαο εμφξηζε πνιινχο απφ ηνπο αληηπάινπο ηνπ κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ηνπο Αιθκεσλίδεο. Σν 527 πέζαλε ν Πεηζίζηξαηνο θαη ηνλ δηαδέρζεθαλ νη γηνη ηνπ Ηππίαο θαη Ίππαξρνο νη νπνίνη επέηξεςαλ ηελ επηζηξνθή ησλ εμφξηζησλ θαη ν Κιεηζζέλεο εμειέγε επψλπκνο άξρσλ ηεο πφιεο. Αηηηθό αγγείν πνπ απεηθνλίδεη ηελ δνινθνλία ηνπ ηπξάλλνπ Ηππάξρνπ από ηνλ Αξκόδην θαη ηνλ Αξηζηνγείηνλα ΋κσο νη λένη ηχξαλλνη εμφξηζαλ θαη πάιη ηνλ Κιεηζζέλε, ν νπνίνο δήηεζε ηελ βνήζεηα ηνπ καληείνπ ησλ Γειθψλ γηα λα απαιιάμεη ηελ Αζήλα. Σν καληείν ζπλέζηεζε ζηνπο ΢παξηηάηεο λα ζπλδξάκνπλ ηνλ Κιεηζζέλε θαη έηζη νη δεκνθξαηηθνί ηεο Αζήλαο κε ηελ βνήζεηα ηνπ βαζηιηά ηεο ΢πάξηεο Κιενκέλε Α’. πνιηφξθεζαλ ηελ Αθξφπνιε φπνπ είρε ηακπνπξσζεί ν Ηππίαο (ν Ίππαξρνο είρε ελησκεηαμχ δνινθνλεζεί απφ ηνλ Αξκφδην θαη ηνλ Αξηζηνγείηνλα) θαη ηνλ αλάγθαζαλ λα ηνλ ζθάζεη ελψ φζνη απφ ηνπο νπαδνχο ηνπ παξέκεηλαλ ζηελ Αθξφπνιε εθηειέζηεθαλ (510 π.Υ.). Μεηά ηελ πηψζε ησλ Πεηζηζηξαηηδψλ αθνινχζεζαλ λέεο δηακάρεο γηα ηελ εμνπζία ηεο πφιεο, απηή ηελ θνξά κεηαμχ – ειεπζεξσηή ηεο Αζήλαο Κιεηζζέλε θαη ηνπ εγέηε ησλ αξηζηνθξαηψλ Ηζαγφξα. Ο ηειεπηαίνο πξνζπάζεζε λα εγθαζηδξχζεη ηπξαλλία θαη θάιεζε ζε βνήζεηα ηνλ θίιν ηνπ Κιενκέλε, ν νπνίνο έζηεηιε ζπαξηηαηηθφ ζηξαηφ θαη απαίηεζε ηελ εθ λένπ εμνξία ησλ Αιθκεσληδψλ θαη αθφκα επηαθνζίσλ νηθνγελεηψλ. ΋ηαλ φκσο δηέιπζε ηελ Βνπιή θαη έβαιε αλζξψπνπο εκπηζηνζχλεο ησλ ΢παξηηαηψλ ζε φια ηα θαίξηα θξαηηθά πφζηα, ν αζελατθφο ιαφο μεζεθψζεθε,

 ΢ειίδα

πνιηφξθεζε αθφκα κηα θνξά ηεο Αθξφπνιε θαη ππνρξέσζε ηνλ Ηζαγφξα θαη ηνλ Κιενκέλε λα εγθαηαιείςνπλ ηελ πφιε. Οη Αζελαίνη αλαθάιεζαλ απφ ηελ εμνξία ηηο εμφξηζηεο νηθνγέλεηεο κεηαμχ ησλ νπνίσλ θπζηθά θαη ηνλ Κιεηζζέλε. Έηζη ην 507 ν Κιεηζζέλεο σο «πξνζηάηεο ηνπ Γήκνπ» αλέιαβε λα πξνηείλεη ην λέν πνιηηεηαθφ θαη λνκηθφ κεηαξξπζκηζηηθφ πξφγξακκα γηα ην έζεζε βάζε ηνπ, ηελ ηζεγνξία θαη ηελ ηζνλνκία (ε ιέμε δεκνθξαηία ρξεζηκνπνηήζεθε αξγφηεξα) γηαηί παξείρε ζε φινπο ηνπο πνιίηεο ίζα δηθαηψκαηα. Πνιίηεο ήηαλ φινη νη ειεχζεξνη άληξεο άλσ ησλ είθνζη εηψλ πνπ δνχζαλ ζηελ Αζήλα θαη γεληθφηεξα ζηελ Αηηηθή. Σα θπξηφηεξα ζεκεία ηεο ζπληαγκαηηθήο θαη λνκνζεηηθήο κεηαξξχζκηζεο ηνπ Κιεηζζέλε πνπ έζεζαλ ηα ζεκέιηα ηεο Αζελατθήο Γεκνθξαηίαο, ήηαλ: Αζελαίνο πνιηηηθόο αγνξεύεη ζηελ Βνπιή  Καηαξγήζεθαλ νη ηέζζεξηο παιηέο Ησληθέο θπιέο (Αηγηθνξείο, Οπιίηεο, Γειένληεο, Αξγαδείο) θαη αληηθαηαζηάζεθαλ απφ δέθα λέεο, πνπ πήξαλ ηα νλφκαηά ηνπο απφ γλσζηνχο αηηηθνχο ήξσεο, φπσο ν Δξερζέαο, ν Αηγέαο θαη άιινη.  Ζ θάζε θπιή ρσξίζηεθε ζε ηξία κέξε, ηηο «ηξηηηχεο», άξα ππήξραλ ηξηάληα ηξηηηχεο κε πεξίπνπ ηζάξηζκν πιεζπζκφ. Οη ηξηηηχεο ρσξίζηεθαλ αλά δέθα: Γέθα «πεξί ην άζηπ», δέθα «παξάιηεο» θαη δέθα «κεζφγεηεο». Οη θαηλνχξγηεο πεξηνρέο ηψξα ήηαλ: ην Άζηπ (ε πφιε), ε νπνία πεξηειάκβαλε ηελ Αζήλα, ηνλ Πεηξαηά θαη ην Φάιεξν; ε Αθηή, ε νπνία πεξηειάκβαλε παξαζαιάζζηεο πεξηνρέο θαη ην Δζσηεξηθφ ή Μεζνγαία, απνηειείην απφ πεξηνρέο ηνπ άζηεσο θαη ηεο αθηήο.  Γηαηήξεζε ηελ Δθθιεζία ηνπ Γήκνπ, ε νπνία ήηαλ ε ζπλέιεπζε φισλ ησλ πνιηηψλ 18 εηψλ θαη άλσ, γελλεκέλνπο απφ δπν γνλείο Αζελαίνπο. Καη επί Κιεηζζέλε νη γπλαίθεο δελ είραλ πνιηηηθά δηθαηψκαηα. Ζ Δθθιεζία ηνπ δήκνπ πνπ ζπλεξρφηαλ ζην ιφθν ηεο Πλχθαο, ήηαλ ην θπξίαξρν πνιηηεηαθφ φξγαλν αθνχ απνθάζηδε γηα ηνπο λφκνπο, γηα πφιεκν ή εηξήλε, γηα ζχλαςε ζπκκαρηψλ, γηα δηνξηζκφ πξέζβεσλ θαη πνιιά άιια. Απηφ ην φξγαλν ήηαλ ν θαη’ εμνρήλ δεκνθξαηηθφο ζεζκφο.  Κάζε θπιή επέιεγε εηεζίσο κε θιήξσζε 50 βνπιεπηέο πνπ απεηέιεζαλ ηελ Βνπιή ησλ Πεληαθνζίσλ (αληί 400 πνπ πξφβιεπαλ νη ζεζκνί ηνπ ΢φισλα) ε νπνία ήηαλ ην δηαξθέο ηκήκα ηεο Δθθιεζίαο

78  ΢ειίδα

ηνπ Γήκνπ. Οη 50 βνπιεπηέο ηεο θάζε θπιήο «πξπηάλεπαλ» γηα ην έλα δέθαην ηνπ έηνπο (ην αηηηθφ έηνο ην απνηεινχζαλ 12 ζειεληαθνί κήλεο θαη 354 εκέξεο), δειαδή γηα 35 ή 36 εκέξεο. Ζ δηα θιήξνπ επηινγή ησλ βνπιεπηψλ ήηαλ ζαθψο δεκνθξαηηθή πξάμε, γηαηί φινη νη άληξεο άλσ ησλ 30 εηψλ είραλ ίζεο επθαηξίεο λα ιάβνπλ κέξνο ζηελ εμνπζία θαη κ’ απηφ ηνλ ηξφπν απνθιείνληαλ νη θαη’ επάγγεικα πνιηηηθνί. ΋πνηνο πνιίηεο επηιεγφηαλ είρε δηθαίσκα κηζζνδνζίαο απφ ην θξαηηθφ ηακείν θη έηζη αθφκα θαη νη θησρφηεξνη πνιίηεο κπνξνχζαλ λα ζπκκεηάζρνπλ ζηα θνηλά. Κάζε κέξα ε Βνπιή εμέιεγε έλα ‘επηζηάηε ησλ πξπηάλεσλ’, ν νπνίνο ήηαλ ν αλψηαηνο άξρσλ ηεο πφιεο. Κάζε θπιή εμέιεγε έλα ‘ζηξαηεγφ’ θαη νη δέθα ζηξαηεγνί ήηαλ ην αλψηαην πνιεκηθφ ζπκβνχιην κε αξρηζηξάηεγν ηνλ ‘πνιέκαξρν’. Ο Πεξηθιήο αγνξεύεη ζηε Δθθιεζία ηνπ Γήκνπ  Απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο αξκνδηφηεηεο ηεο Βνπιήο ησλ Πεληαθνζίσλ ήηαλ ε θαηάξηηζε ησλ πξνβνπιεπκάησλ ησλ λνκνζρεδίσλ πνπ επξφθεηην λα ζπδεηεζνχλ θαη λα ςεθηζζνχλ απφ ηελ Δθθιεζία ηνπ Γήκνπ. Δπηπιένλ ν Κιεηζζέλεο αχμεζε ηηο αξκνδηφηεηεο ηεο Δθθιεζίαο ηνπ Γήκνπ, ε νπνία κπνξνχζε πιένλ λα επηθπξψλεη ή λα αθπξψλεη απνθάζεηο θαηαδίθεο ζε ζαλαηηθή πνηλή ηηο νπνίεο είρε ιάβεη ν Άξεηνο Πάγνο.  Γηαηήξεζε επίζεο ηελ Ζιηαία, ην ιατθφ δηθαζηήξην ηεο πφιεο, πνπ φπσο θαη επί ΢φισλα, απνηεινχληαλ απφ 10 ηκήκαηα ησλ 500 κειψλ ην θαζ’ έλα, δειαδή 5.000 πνιίηεο-δηθαζηέο θαη αθφκα ρίιηνπο αλαπιεξσκαηηθνχο. ΢ηελ Ζιηαία κπνξνχζε ν θάζε πνιίηεο λα θαηαγγείιεη αθφκα θαη απνθάζεηο ησλ αξρφλησλ.  ΋ινη νη θάηνηθνη πνπ έκελαλ ζηνπο δήκνπο έγηλαλ πνιίηεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ αιινδαπψλ κεηνίθσλ θαη ησλ απειεχζεξσλ δνχισλ. Ο δήκνο ήηαλ έλα απηφλνκν ηνπηθφ φξγαλν, ην νπνίν είρε ηνλ δηθφ ηνπ Γήκαξρν, δηθή ηνπ νηθνλνκηθή δηαρείξηζε, θνηλή πεξηνπζία, δηθνχο ηνπ ηεξείο θαη ηέξεηεο. Οη πνιίηεο δελ ήηαλ κφλν γλσζηνί απφ ην φλνκα ηνπ παηέξα ηνπο αιιά θαη απφ ην φλνκα ηνπ δήκνπ.  Γηα λα πξνζηαηεχζεη ην πνιίηεπκα απφ ηελ πηζαλφηεηα επηβνιήο ηπξαλλίδαο ν Κιεηζζέλεο απνκάθξπλε απφ ηελ θνξπθή ηεο πνιηηείαο ηνλ επψλπκν άξρνληα - ν νπνίνο εθιεγφηαλ κε ζεηεία ελφο έηνπο, άξα ήηαλ πηζαλψο επηθίλδπλνο - θαη ηνλ αληηθαηέζηεζε κε

 ΢ειίδα

έλαλ απιφ βνπιεπηή, απφ ηνπο 500, ν νπνίνο αλαδεηθλπφηαλ κε θιήξν θαη άιιαδε θάζε εκέξα.  Καη ηέινο έλα ζεκαληηθφ κέηξν πνπ εθάξκνζε ν Κιεηζζέλεο ήηαλ ν νζηξαθηζκόο. Οη Αζελαίνη πνιίηεο κπνξνχζαλ λα γξάςνπλ επάλσ ζε έλα φζηξαθν (πήιηλα θνκκάηηα ή πηλαθίδηα) ην φλνκα θάπνηνπ γηα ηνλ νπνίν ζεσξνχζαλ φηη επηβνπιεπφηαλ ηελ δεκνθξαηία. Αλ νη ςήθνη (ηα φζηξαθα) έθζαλαλ έλα ζπγθεθξηκέλν αξηζκφ, ηφηε ν άλζξσπνο απηφο εμνξηδφηαλ απφ ηελ Αζήλα απφ ηξία σο δέθα ρξφληα. Πνιινί επηθαλείο Αζελαίνη πνιηηηθνί θαη ζηξαηεγνί «νζηξαθίζηεθαλ» φπσο ν Ξάλζηππνο (παηέξαο ηνπ Πεξηθιή), ν Αξηζηείδεο ν Γίθαηνο, ν ληθεηήο ηεο λαπκαρίαο ηεο ΢αιακίλαο Θεκηζηνθιήο, ν ηζηνξηθφο Θνπθπδίδεο, ν γηνο ηνπ Μηιηηάδε ζηξαηεγφο Κίκσλ θαη πνιινί άιινη. Ο ηηκσξεκέλνο δελ έραλε νχηε ηα πνιηηηθά ηνπ δηθαηψκαηα νχηε ηελ πεξηνπζία ηνπ, γηαηί κε ηελ ίδηα δηαδηθαζία κπνξνχζε λα αλαθιεζεί απφ ηελ εμνξία. Δπίζεο κεηά ηελ παξέιεπζε ηεο δεθαεηίαο είρε δηθαίσκα επηζηξνθήο ζηελ πφιε θαη θπζηθά ηεο δηαρείξηζεο ηεο πεξηνπζίαο ηνπ. Ο Κιεηζζέλεο ζεσξείηαη δίθαηα ν παηέξαο ηεο Αζελατθήο δεκνθξαηίαο. ΋κσο δελ έρνπκε θακηά πιεξνθνξία γηα ηελ δσή θαη ηνλ ζάλαηφ ηνπ κεηά ηελ θαηάζεζε ησλ κεηαξξπζκηζηηθψλ ηνπ πξνηάζεσλ. Όζηξαθν πνπ αλαγξάθεη «Κίκσλ Μηιηηάδνπ» Έηζη κεηά ηελ ΢πάξηε θαη ε Αζήλα ζπκπιήξσζε θαη εδξαίσζε ηελ πνιηηεηαθή ηεο δνκή θαη ζηελ πφιε απηή αθνχζηεθε γηα πξψηε θνξά ζηελ ηζηνξία ν φξνο Γεκνθξαηία. Μπνξεί λα μελίδεη ην γεγνλφο φηη ε δεκνθξαηία απηή ήηαλ κφλν γηα ηνπο ειεχζεξνπο άληξεο, αιιά δελ πξέπεη λα μερλάκε φηη αθφκα θαη ζηηο ζχγρξνλεο ρψξεο πνπ είραλ ζεζπίζεη δεκνθξαηηθνχο ζεζκνχο θαη θαζεζηψηα, νη γπλαίθεο απέθηεζαλ δηθαίσκα ςήθνπ κφιηο ηνλ εηθνζηφ αηψλα.

80  ΢ειίδα

17. Σο δηθαζηηθό ζύζηεκα ηες Αζελαχθής Γεκοθραηίας Ζ πνιηηηθή δσή ηεο αξραίαο Διιάδαο ραξαθηεξηδφηαλ απφ ηξεηο θχξηνπο παξάγνληεο: Ο έλαο ήηαλ ε χπαξμε δεθάδσλ πφιεσλ-θξαηψλ, πνπ είραλ κελ θνηλά ραξαθηεξηζηηθά (γιψζζα, ζξεζθεία, ήζε, έζηκα, παξαδφζεηο) αιιά ε θάζε κηα απφ απηέο ήηαλ αλεμάξηεηεο, κε δηθφ ηνπο ηδηαίηεξν πνιηηεηαθφ, πνιηηηθφ θαη δηθαζηηθφ ζχζηεκα. Ζ θάζε πφιε είρε ηνπο δηθνχο ηεο λφκνπο θαη ζεζκνχο. Ο δεχηεξνο παξάγνληαο ήηαλ ζηαδηαθά φιεο νη πφιεηο απνθάζηδαλ λα απνθηήζνπλ γξακκέλνπο θαη θσδηθνπνηεκέλνπο ζεζκνχο θαη γηα ην ζθνπφ απηφ αλέζεηαλ ζε θάπνηνλ απνδεθηφ απ’ φινπο άηνκν, γλσζηφ γηα ηε ζνθία θαη ηελ εληηκφηεηά ηνπ λα ηνπο ζπληάμεη θαη λα ηνπο πξνηείλεη. ΋ηαλ νη πξνηάζεηο απηέο γίλνληαλ απνδεθηέο απφ ηηο αξρέο ηεο πφιεο ή ηνπο πνιίηεο ηεο, δηακνξθψλνληαλ νη ζεζκνί16. Γλσζηνί ηέηνηνη λνκνζέηεο ήηαλ νη κπζηθνί Μίλσο θαη Ραδάκαλζπο γηα ηελ Κξήηε, ν Λπθνχξγνο (πνπ πηζαλψο δελ ήηαλ ππαξθηφ πξφζσπν) γηα ηελ ΢πάξηε, ν Εάιεπθνο (7νο π.Υ. αη.) γηα ηνπο Δπηδεθχξηνπο Λνθξνχο ηεο Κάησ Ηηαιίαο, ν Υαξψλδαο (6νο π.Υ. αη.) γηα ηελ Καηάλε ηεο ΢ηθειίαο θαη ν Γξάθσλ, ν ΢φισλ θαη ν Κιεηζζέλεο γηα ηελ Αζήλα. Ο Εάιεπθνο ήηαλ ν λνκνζέηεο ησλ Δπηδεθύξησλ Λνθξώλ ηεο Ηηαιίαο. Ζ λνκνζεζία ηνπ είρε ζεκαληηθή επίδξαζε ζηνπο κεηαγελέζηεξνπο λνκνζέηεο ησλ ειιεληθώλ απνηθηώλ ηεο Ηηαιίαο θαη ΢ηθειίαο, αιιά θαη ηεο ίδηαο ηεο Ρώκεο. Ο ηξίηνο παξάγνληαο πνπ ραξαθηήξηδε ην λνκηθφ ζχζηεκα ησλ ειιεληθψλ πφιεσλ – θαη θπζηθά ηεο Αζήλαο – ήηαλ ή έιιεηςε λνκνινγίαο θαη βαζηάο λνκηθήο αλάιπζεο, θάηη πνπ αληίζεηα, ήηαλ ραξαθηεξηζηηθφ ησλ Ρσκαίσλ λνκνζεηψλ θαη λνκηθψλ. Αθφκα θαη νη δηάζεκνη Αηηηθνί ξήηνξεο, αλ θαη γλψξηδαλ θαιά ηνπο λφκνπο, ελδηαθεξφηαλ πην πνιχ γηα ηνλ εληππσζηαζκφ ησλ δηθαζηψλ ηεο Ζιηαίαο (πνπ δελ ήηαλ λνκηθνί, αιιά απινί πνιίηεο πνπ είραλ εθιεγεί κε θιήξν θαη δίθαδαλ έρνληαο ππ’ φςε ηελ ζηελή έλλνηα ηνπ φξνπ ησλ λφκσλ, ηνπο νπνίνπο είραλ νξθηζηεί φηη ζα πξναζπίδνπλ θαη ζα εθαξκφδνπλ), παξά γηα ηελ αλάιπζε ηνπ λφκνπ πνπ Ζ ιέμε ζεζκόο είρε ηελ ζεκαζία θαλόλα ζπκπεξηθνξάο πνπ επηβαιιόηαλ από ηελ πνιηηεία θαη ήηαλ απνδεθηή από ηνπο πνιίηεο. Οη ιέμεηο λόκνο θαη ςήθηζκα ρξεζηκνπνηήζεθαλ κεηά ηνλ 5ν π.Υ. αηώλα θαη είραλ ηελ έλλνηα ηεο ζέζπηζεο απνθάζεσλ πνπ ιήθζεθαλ από ηελ θνηλόηεηα σο ζύλνιν θαη όρη από θάπνην λνκνζέηε. 16

 ΢ειίδα

αθνξνχζε ζηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε. Αθφκα θαη νη θηιφζνθνη δελ ελδηαθεξφηαλ γηα ηνλ λφκν απηφλ θαζ’ εαπηφλ, αιιά γηα ηελ εξκελεία ηεο έλλνηαο ηεο δηθαηνζχλεο. ΢ηελ Αζελατθή δεκνθξαηία ηελ επζχλε ηεο απφδνζεο δηθαηνζχλεο ηελ είραλ νη δηθαζηέο, ηα ιατθά κέιε (κε ηελ ζεκεξηλή έλλνηα κηα κνξθή νξθσηψλ δηθαζηψλ ή ελφξθσλ) ηεο Ζιηαίαο θαη ν Άξεηνο Πάγνο. Ζ ζχλζεζε ηεο Ζιηαίαο ήηαλ 1001 ή 501 κέιε ζε πεξίπησζε βαξέσλ παξαπησκάησλ (θαθνπξγεκάησλ) ή 201 κέιε ζε πεξηπηψζεηο αζηηθψλ ππνζέζεσλ θαη πιεκκειεκάησλ. ΢ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο πνπ ην αδίθεκα επέζπξε ηελ πνηλή ηνπ ζαλάηνπ, ηελ εθδίθαζε αλαιάκβαλε ν Άξεηνο Πάγνο. ΋ιεο νη δίθεο δηεμάγνληαλ δεκφζηα θαη κπνξνχζαλ λα ηηο παξαθνινπζήζνπλ φινη νη πνιίηεο. Μεηά ηνλ Κιεηζζέλε άξρηζε λα ρξεζηκνπνηείηαη θαη ν φξνο ςήθηζκα, γηα λα δειψζεη ηνλ θαλφλα ή ηελ απφθαζε πνπ ιακβάλεηαη κεηά απφ ςεθνθνξία ηεο Δθθιεζίαο ηνπ δήκνπ, πνπ γηλφηαλ κε αλάηαζε ησλ ρεξηψλ. Γειαδή ην ςήθηζκα επείρε ζέζε απηνχ πνπ ζήκεξα απνθαινχκε λνκνζρέδην, κέρξη λα πάξεη ηελ νξηζηηθή κνξθή ηνπ λφκνπ. Καηά ηνλ 5ν θαη 4ν π.Υ. αηψλα φινη νη λφκνη ραξάζζνληαλ ζε πέηξα ή μχιν θαη ηνπνζεηνχληαλ ζε δεκφζηα κέξε, φπσο ε αγνξά, ε Βνπιή ή ν Άξεηνο Πάγνο, ψζηε λα είλαη πξνζηηά ζε θάζε Αζελαίν πνιίηε. Αζελαίνο ζηξαηηώηεο Σνλ 5ν π.Υ. αηψλα ε Αζήλα γλψξηζε δπν θνξέο ηπξαλληθφ θαζεζηψο. Σν 411/410 επηβιήζεθε πξαμηθνπεκαηηθά ην θαζεζηψο ηεο Οιηγαξρίαο ησλ Σεηξαθνζίσλ, ην νπνίν είρε ππνθηλήζεη ν Αιθηβηάδεο ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο Πέξζεο. Ζγέηεο ηεο ηπξαλλίδαο ήηαλ ν Πείζαλδξνο. Σν νιηγαξρηθφ απηφ θαζεζηψο θαηέξξεπζε ζχληνκα θαη νη Αζελαίνη ζέινληαο λα δηαθπιάμνπλ ηελ δεκνθξαηία απνδέρζεθαλ ην γλσζηφ σο «Φήθηζκα ηνπ Γεκνθάληνπ θαηά ησλ Σπξάλλσλ» ζην νπνίν πξνβιεπφηαλ: ΋πνηνο θαηαιύζεη ην δεκνθξαηηθό πνιίηεπκα ηεο πόιεο ή αζθήζεη απζαίξεηα νπνηαδήπνηε αξρή, λα ζεσξεζεί ερζξόο ησλ Αζελαίσλ θαη πξέπεη λα θνλεπζεί ρσξίο λα ηηκσξεζεί απηόο πνπ ηνλ ζθόησζε, ε δε πεξηνπζία ηνπ λα δεκεπζεί θαη ην έλα δέθαην λα πεξηέιζεη ζην ηεξό ηεο ζεάο Αζελάο. Απηόο πνπ ζα θνλεύζεη ηνλ ηύξαλλν ή ηνλ ζπλεξγό ηνπ, θαζώο θαη ν εζηθόο απηνπξγόο, λα είλαη απαιιαγκέλνη από ην κίαζκα ηεο αλζξσπνθηνλίαο. Να νξθηζζνύλ όινη νη Αζελαίνη, θαηά θπιέο θαη θαηά δήκνπο, όηη ζα θνλεύζνπλ ηνλ ηύξαλλν ή ηνλ ζπλεξγό.

82  ΢ειίδα

΋κσο κεηά ηελ ήηηα ησλ Αζελαίσλ ζηνλ Πεινπνλλεζηαθφ Πφιεκν ην 404, νη ληθεηέο ΢παξηηάηεο επέβαιαλ ζηελ αηψληα αληίπαιφ ηνπο Αζήλα λέν απνιπηαξρηθφ θαζεζηψο πνπ έκεηλε γλσζηφ ζηελ ηζηνξία σο γλσζηφ σο ην θαζεζηψο ησλ Σξηάθνληα Σπξάλλσλ, κε επηθεθαιήο ηνλ θηιφζνθν θαη καζεηή ηνπ ΢σθξάηε Κξηηία θαη ηνλ κεηξηνπαζή πνιηηηθφ Θεξακέλε. Οη Σξηάθνληα εγθαζίδξπζαλ έλα θαζεζηψο ηξφκνπ, ην νπνίν αλαγλψξηζε πιήξε πνιηηηθά δηθαηψκαηα κνλαρά ζε ηξεηο ρηιηάδεο Αζελαίνπο πνπ ήηαλ νπαδνί ή κέιε ηεο δηθήο ηνπο παξάηαμεο. Οη αληίπαιν εθηεινχληαλ αλειεψο ρσξίο θακηά λνκηθή δηαδηθαζία θαη ρσξίο θαλ λα πξνεγεζεί δίθε. Καη απηφ ην θαζεζηψο φκσο ήηαλ βξαρχβην. Σνλ Ηαλνπάξην ηνπ 403 κεηά ιίγνπο κήλεο ζηελ εμνπζία, νη Σχξαλλνη εθδηψρζεθαλ απφ ηνλ εγέηε ηεο δεκνθξαηηθήο παξάηαμεο Θξαζχβνπιν θαη ε δεκνθξαηία απνθαηαζηάζεθε. Ακέζσο κεηά νη Αζελαίνη απνθάζηζαλ λα ζπγθεληξψζνπλ φιε ηελ λνκνζεζία ηεο πφιεο δειαδή λα δεκηνπξγήζνπλ έλα Κψδηθα ησλ Θεζκψλ θαη ησλ Νφκσλ πνπ ήηαλ ζε ηζρχ εθείλε ηελ πεξίνδν θαη παξάιιεια λα θαηαξγήζεη ηνπο λφκνπο ησλ Σξηάθνληα. Γηνξίζηεθαλ αληηγξαθείο ππφ ηελ επίβιεςε ηεο Δθθιεζίαο ηνπ δήκνπ νη νπνίνη ζπγθέληξσζαλ θαη θαηέγξαςαλ ηνπο ζεζκνχο ηνπ Γξάθνληα θαη ηνπ ΢φισλα θαη ηνπο λφκνπο ηνπ Κιεηζζέλε, ηνπ Δθηάιηε θαη ηνπ Πεξηθιή θαη έηζη δεκηνπξγήζεθε ην πξψην αξρείν ηνπ θξάηνπο. Ο Σεηζακελφο αλέιαβε φιε ηελ επηκέιεηα, ηελ ζπγθέληξσζε, ηελ αλακφξθσζε θαη ηελ θαηαγξαθή φισλ ησλ ζεζκψλ, λφκσλ θαη ςεθηζκάησλ Οη λφκνη, ηα ςεθίζκαηα θαη ηα άιια επίζεκα έγγξαθα, ραξάρηεθαλ ζε πέηξα θαη απνθαζίζηεθε ε θχιαμή ηνπο ζε θηίξην πνπ νλνκάζηεθε Μεηξψν. Ζ ζεά Θέκηο Γηθαζηέο κε ηελ ζεκεξηλή έλλνηα ηνπ φξνπ (ηνπ επαγγεικαηία επηζηήκνλα-λνκηθνχ πνπ απνλέκεη δηθαηνζχλε) δελ ππήξραλ ζηελ Αζήλα ηνπ 5νπ θαη ηνπ 4νπ π.Υ. αηψλα. Οη δηθαζηέο ήηαλ απινί πνιίηεο πνπ εθιέγνληαλ κε θιήξσζε ζηελ αξρή ηνπ έηνπο θαη νη κφλεο πξνυπνζέζεηο γηα λα κπεη θάπνηνο ζηελ θιεξσηίδα ήηαλ λα είλαη ειεχζεξνο Αζελαίνο πνιίηεο, άλσ ησλ ηξηάληα εηψλ θαη λα κελ είλαη άηηκνο, δειαδή λα κελ έρεη ζηεξεζεί ησλ πνιηηηθψλ ηνπ δηθαησκάησλ. Θεσξείηαη βέβαην φηη νη δηθαζηέο, φπσο θαη ην ζχλνιν ησλ πνιηηψλ, γλψξηδαλ ηνπο λφκνπο, κηαο θαη απηνί ήηαλ γξακκέλνη θαη αλαξηεκέλνη ζηα πεξηζζφηεξα θαη πην πνιπζχρλαζηα ζεκεία ηεο πφιεο. ΢πλεπψο – φπσο άιισζηε ζπκβαίλεη θαη ζήκεξα – άγλνηα ηνπ λφκνπ δελ

 ΢ειίδα

ήηαλ ζπγρσξεηέα. ΋πσο ήδε γλσξίδνπκε νη δηθαζηέο ήηαλ 6.000 ρσξηζκέλνη ζε δέθα ηκήκαηα ησλ 500. Γηα ηηο πεξηζζφηεξεο ππνζέζεηο ν αξηζκφο ησλ πεληαθνζίσλ (γηα ηελ αθξίβεηα 501) ήηαλ επαξθήο, αιιά ππήξραλ πνιιέο ζνβαξέο ππνζέζεηο (πξνδνζία, δνινθνλία, αζέβεηα πξνο ηνπο ζενχο θιπ) πνπ ζπλεδξίαδε φιν ην ζψκα ηεο Ζιηαίαο δειαδή θαη νη έμη ρηιηάδεο δηθαζηέο. Γηα ηελ εθδίθαζε ηεο ππφζεζεο νη δηάδηθνη φθεηιαλ λα παξνπζηαζηνχλ ζην δηθαζηήξην. Τπήξραλ δπν ηξφπνη πξνζαγσγήο ηνπ θαηεγνξνπκέλνπ γηα ππνζέζεηο πνπ ηνλ αθνξνχζαλ ή αθφκα θαη γηα δεκφζηεο ππνζέζεηο: ή ν ίδηνο ν κελπηήο (ην ζχκα) λα δεηνχζε ηελ θιήηεπζε ηνπ θαηαγγειιφκελνπ ή έλαο απφ ηνπο άξρνληεο λα αλαιάβεη ηελ πξσηνβνπιία απηή. Γηα λα απνθεπρζεί φκσο ε ςεπδήο θαηακήλπζε, ε ζπθνθαληία ή ε ηπρφλ ζπίισζε ελφο πνιίηε, ν λφκνο πξφβιεπε επηβνιή πξνζηίκνπ (επσβειίαο) ρηιίσλ δξαρκψλ ζ’ απηφλ πνπ πήξε ηελ πξσηνβνπιία ηεο θαηαγγειίαο, αλ δελ θαηάθεξλε λα απνζπάζεη ηελ ςήθν ηνπιάρηζηνλ ηνπ ελφο πέκπηνπ ησλ δηθαζηψλ ή αλ απηφο εγθαηέιεηπε ηελ ππφζεζε θαηά ηελ δηαδηθαζία ηεο εθδίθαζήο ηεο. Οη δηάδηθνη κπνξνχζαλ λα δεηήζνπλ απφ επαγγεικαηίεο ινγνγξάθνπο (ξήηνξεο) λα ηνπο γξάςνπλ ηελ καξηπξία ή ηελ απνινγία ηελ νπνία – αθνχ απνζηήζηδαλ - ζα εθθσλνχζαλ ζην δηθαζηήξην ζαλ λα ήηαλ δηθά ηνπο ιφγηα. Ο ιφγνο ήηαλ θαη ηφηε ζεκαληηθφ ηκήκα ηεο δηαδηθαζίαο θαη κηα θαινγξακκέλε θαη πεηζηηθή νκηιία πεηχραηλε ζπλήζσο ην επηζπκεηφ απνηέιεζκα, Γηα ην ιφγν απηφ θπζηθά φζν πην δηάζεκνο ήηαλ ν ξήηνξαοινγνγξάθνο, ηφζν κεγαιχηεξε ήηαλ ε ακνηβή ηνπ. Σα κέιε ηεο Ζιηαίαο πξηλ αλαιάβνπλ ηα θαζήθνληά ηνπο όθεηιαλ λα δώζνπλ ηνλ πξνβιεπόκελν όξθν Αθφκα ζηελ Αζήλα ππήξρε ν ζεζκφο ηνπ ζπλεγόξνπ, φρη φκσο κε ηελ έλλνηα πνπ ηνπ απνδίδνκε ζήκεξα. Ο δηάδηθνο πνπ ρξεζηκνπνηνχζε ζπλήγνξν (ζπλήζσο έλα ξήηνξα θαη φρη απαξαίηεηα λνκηθφ), εμεγνχζε απφ ηελ αξρή φηη είρε δηθαζηηθή απεηξία ή έιιεηςε ηθαλφηεηαο έθθξαζεο θαη ν ζπλήγνξνο (θίινο ή ζπγγελήο) ηνλ εθπξνζσπνχζε θαη εθθσλνχζε «αλη’ απηνχ» ηνλ ιφγν πνπ νλνκαδφηαλ ζπλεγνξία. Δπίζεο έλαο δηάδηθνο είρε ην δηθαίσκα λα θαιέζεη κάξηπξεο νη νπνίνη επηβεβαίσλαλ ή δηέςεπδαλ ηνπο ηζρπξηζκνχο ηνπ. Οη θαηαζέζεηο ησλ καξηχξσλ ήηαλ πξνθνξηθέο, αιιά απφ ην 380 θαη κεηά παξνπζίαδαλ ηελ

84  ΢ειίδα

καξηπξία ηνπο γξακκέλε θαη ηελ δηάβαδε ν γξακκαηέαο ηνπ δηθαζηεξίνπ ελψ ν κάξηπξαο επηβεβαίσλε απιψο απηά πνπ είρε γξάςεη. ΋ιεο ζρεδφλ νη ππνζέζεηο ηειείσλαλ απζεκεξφλ θαη νη ηδησηηθέο (αζηηθέο δηαθνξέο) δελ δηαξθνχζαλ παξαπάλσ απφ κηα ψξα. Οη δηθαζηέο ςήθηδαλ αλ ν θαηεγνξνχκελνο ήηαλ αζψνο ή έλνρνο θαη ζηελ δεχηεξε πεξίπησζε αθνινπζνχζε αθφκα κηα ςεθνθνξία γηα ηελ επηκέηξεζε ηεο πνηλήο. Οη ππνζέζεηο πνπ έξρνληαλ πξνο ζπδήηεζε ζην δηθαζηήξην ήηαλ δπν εηδψλ ε δίθε (ηδησηηθέο ππνζέζεηο, ζπλήζσο νη κελχζεηο κεηαμχ πνιηηψλ γηα εμχβξηζε, ζπθνθαληία θιπ) θαη ε γξαθή (δεκφζηεο ππνζέζεηο φπσο αλζξσπνθηνλία, πξνδνζία, αζέβεηα θιπ). Δηδηθφηεξα ε αλζξσπνθηνλία πνπ ήηαλ ν κνλαδηθφο ζεζκφο ηνπ Γξάθνληα πνπ έκεηλε άζηθηνο θαη απφ ηνλ ΢φισλα θαη απφ ηνλ Κιεηζζέλε – ήηαλ έγθιεκα πνπ αθνξνχζε φρη κφλν ηνλ δνινθφλν ή ηελ νηθνγέλεηά ηνπ αιιά θαη νιφθιεξε ηελ θνηλσλία, αθνχ φπσο πίζηεπαλ νη Αζελαίνη, ν θφλν πξνθαινχζε κίαζκα θαη ε θνηλσλία έπξεπε λα εμαγληζηεί. ΋πσο θαη ζήκεξα ν θφλνο δηαρσξηδφηαλ ζε εθ πξνκειέηεο ή εθνύζηνο (εμ ακειείαο) γηα ηνλ νπνίν ε πνηλή πνπ επέζπξε ήηαλ ν ζάλαηνο θαη αθνύζηνο γηα ην νπνίν ε πνηλή ήηαλ ε εμνξία ηνπ ελφρνπ. ΢ε πεξίπησζε δνινθνλίαο δνχινπ ή μέλνπ νη δηθαζηέο απνθάζηδαλ θαηά πεξίπησζε. Γηα ην ζεζκφ ηεο νηθνγέλεηαο νη λφκνη ήηαλ μεθάζαξνη: Ο άληξαο ήηαλ θχξηνο ησλ γπλαηθψλ θαη ησλ παηδηψλ θαη είρε ηελ επζχλε ηεο δηαηξνθήο θαη ηεο θξνληίδαο ηνπο. Ζ Αζελαία γπλαίθα δελ ήηαλ πνηέ αλεμάξηεηε, ήηαλ πάληα ππφ ηελ εμνπζία ελφο θπξίνπ, πξψηα ηνπ παηέξα ηεο θαη κεηά ηνλ γάκν ηεο ηνπ ζπδχγνπ ηεο. Αλ ν ζχδπγνο πέζαηλε, ήηαλ απαξαίηεην λα ππάξρεη άληξαο θιεξνλφκνο θαη ζπλερηζηήο ηνπ νίθνπ. Ο Πεηξαηάο ζπλδεόηαλ κε ηελ Αζήλα κε ηα Μαθξά Σείρε Γηα λα ζπλαθζεί έλαο γάκνο ήηαλ απαξαίηεηε ε ππνγξαθή ελφο ζπκβνιαίνπ αλάκεζα ζηνλ θχξην ηεο γπλαίθαο – ζπλήζσο ηνλ παηέξα – θαη ζηνλ επφκελν θχξην, ηνλ απξηαλφ ζχδπγν. ΢ηνλ ζχδπγν ν παηέξαο παξαρσξνχζε ηελ εγγύε πνπ ήηαλ έλα είδνο πξνίθαο, ζπλήζσο ρξεκαηηθφ πνζφ ή αθίλεηε πεξηνπζία, ε νπνία ζα έπξεπε λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ ζπληήξεζε ηεο γπλαίθαο θαη ησλ κειινληηθψλ ηεο παηδηψλ. Ο ζχδπγνο κπνξνχζε λα αμηνπνηήζεη ηελ εγγχε, φρη φκσο λα ηελ μνδέςεη γηαηί ζε πεξίπησζε δηαδπγίνπ ήηαλ ππνρξεσκέλνο λα ηελ επηζηξέςεη.

 ΢ειίδα

Ζ γπλαίθα θαηνηθνχζε πιένλ ζηνλ νίθνπ ηνπ λένπ ηεο θπξίνπ θαη είρε ηελ ππνρξέσζε λα ηνπ είλαη πηζηή. Αλ απνδεηθλπφηαλ απηζηία ηεο γπλαίθαο, ν άληξαο είρε δηθαίσκα λα ζθνηψζεη ηνλ κνηρφ θαη ήηαλ ππνρξεσκέλνο λα δηψμεη ηελ γπλαίθα. Αληίζεηα ν άληξαο είρε δηθαίσκα λα δηαηεξεί ζρέζεηο κε κηα παιιαθίδα, ε νπνία φρη ζπάληα δηέκελε ζην ίδηα ζπίηη κε ηελ ζχδπγφ ηνπ. Σα παηδηά πνπ απνθηνχζε κε ηελ παιιαθίδα ηνπ θαη αθ’ φζνλ απηή ήηαλ ειεχζεξε Αζελαία θαη φρη δνχιε, ζεσξνχληαλ γλήζηνη Αζελαίνη πνιίηεο. ΋ηαλ ν άληξαο πέζαηλε, ν γλήζηνο γηνο ή γηνη θιεξνλνκνχζαλ ηελ πεξηνπζία. Αλ δελ είρε απνθηήζεη γην ηφηε έπξεπε λα κεξηκλήζεη λα πηνζεηήζεη έλαλ, ν νπνίνο κεηά ην ζάλαην ηνπ ζεηνχ παηέξα ήηαλ ππνρξεσκέλνο λα παληξεπηεί ηελ θφξε ηνπ. Μεξηθά απφ ηα πην ζνβαξά πνηληθά παξαπηψκαηα ήηαλ: - Ζ θινπή ή θαηάρξεζε ρξεκάησλ πνπ αλήθαλ ζε λαφ ή ζξεζθεπηηθφ ίδξπκα - Ζ ηεξνζπιία. Γηα ηνλ ηεξφζπιν πξνβιεπφηαλ ε πνηλή ηνπ ζαλάηνπ, ε απαγφξεπζε ηεο ηαθήο ηνπ ζηελ Αζήλα θαη ε δήκεπζε ηεο πεξηνπζίαο ηνπ. - Ζ θαηαζηξνθή ειαηνδέληξσλ ήηαλ βαξχηαην αδίθεκα επεηδή ε ειηά ήηαλ θπηφ πνπ αλήθε ζηελ ζεά Αζελά, είηε βξηζθφηαλ ζε δεκφζην είηε ζε ηδησηηθφ ρψξν. Σν αδίθεκα απηφ εθδηθαδφηαλ απφ ηνλ Άξεην Πάγν θαη ε πνηλή ήηαλ ν ζάλαηνο. Ο Αιθηβηάδεο θαηεγνξήζεθε γηα αζέβεηα πξνο ηνπο Θενύο, γηαηί θαηαγγέιζεθε γηα θνπή ησλ Δξκώλ Γεληθψο ε αζέβεηα πξνο ηνπο ζενύο, ηνπο λανχο θαη ηα ηεξά κλεκεία ήηαλ ζνβαξφηαην έγθιεκα. Ζ αζέβεηα πξνο ηα Διεπζίληα κπζηήξηα ή ε βεβήισζε ησλ Δξκψλ. Ζ πην γλσζηή πεξίπησζε αζέβεηαο ήηαλ ε θαηεγνξία θαηά ηνπ Αιθηβηάδε φηη απέθνςε θεθαιέο ησλ αγαικάησλ ηνπ Δξκή. Μεηά ηελ θαηαγγειία νη αξρέο ηεο Αζήλαο έζηεηιαλ εηδηθφ πινίν πξνο ηνλ Αιθηβηάδε, πνπ ήηαλ επηθεθαιήο ησλ ζηξαηεπκάησλ πνπ έπιεαλ πξνο ηηο ΢πξαθνχζεο. γηα λα επηζηξέςεη ακέζσο θαη λα δηθαζηεί. Ζ αζεΐα ήηαλ επίζεο έλα απφ ηα αδηθήκαηα πνπ παηάζζνληαλ ζχκθσλα κε ην «Φήθηζκα ηνπ Γηνπείζε» (430 π.Υ.). Βάζεη απηνχ ηνπ ςεθίζκαηνο αθφκα θαη απηνί πνπ δίδαζθαλ αζηξνλνκία ή εμεγνχζαλ ηα θπζηθά θαηλφκελα ήηαλ έλνρνη αζεΐαο. Με απηφ ην ςήθηζκα θαηαδηθάζηεθαλ ν Αλαμαγφξαο, ν Πξσηαγφξαο θαη ν ΢σθξάηεο. Οη δπν πξψηνη εμνξίζηεθαλ ελψ ν ΢σθξάηεο θεξχρζεθε έλνρνο γηαηί «δελ πίζηεπε -

86  ΢ειίδα

ζηνπο ζενχο ηεο πνιηηείαο θαη εηζήγαγε θαηλά δαηκόληα. Δπίζεο ήηαλ έλνρνο γηαηί δηέθζεηξε ηνπο λένπο». Δίλαη ζε φινπο γλσζηφ φηη ν κεγάινο θηιφζνθνο θαηαδηθάζηεθε ζε ζάλαην θαη ππνρξεψζεθε λα πηεη ην θψλεην. Ο Άξεηνο Πάγνο ζεσξείηαη σο ην αξραηφηεξν ειιεληθφ δηθαζηήξην γηα εθδίθαζε ππνζέζεσλ θφλνπ. Αξρηθά δίθαδε κφλν ππνζέζεηο αλζξσπνθηνληψλ, αιιά ζηαδηαθά αζρνιήζεθε θαη κε άιια αδηθήκαηα. Σνλ 5ν αηψλα ν Άξεηνο Πάγνο δηαηξέζεθε ζε ηέζζεξα δηαθνξεηηθά δηθαζηήξηα, ηα νπνία δίθαδαλ δηαθνξεηηθέο ππνζέζεηο. Ο ίδηνο ζεζκφο ηνπ Αξείνπ Πάγνπ παξέκεηλε, αιιά ε θχξηα αζρνιία ηνπ πιένλ ήηαλ νη πνιηηηθέο θαη ζξεζθεπηηθέο ππνζέζεηο. Σα ηέζζεξα απηά δηθαζηήξηα ήηαλ: Σν Πξπηαλείν πνπ δίθαδε ππνζέζεηο ζαλάηνπ πνπ πξνθιήζεθε απφ δψν ή άςπρν αληηθείκελν. Σν Παιιάδην πνπ ην απαζρνινχζαλ ππνζέζεηο αθνχζηαο δνινθνλίαο ή δνινθνλίαο πξνζψπσλ πνπ δελ ήηαλ Αζελαίνη πνιίηεο. Σν Γειθίλην ην νπνίν δίθαδε ππνζέζεηο αηηηνινγεκέλεο δνινθνλίαο. Καη ην Δλ Φξεαηηνί πνπ δίθαδε πξφζσπα πνπ βαξχλνληαλ κε θφλν ή πξφζεζε θφλνπ. Απηά ηα ηέζζεξα δηθαζηήξηα απνηεινχληαλ απφ 51 κέιε πνπ νλνκάδνληαλ εθέηεο. Απηά ηα κέιε δηνξίδνληαλ απφ ηνλ Άξεην Πάγν, Αιιά απφ ην 403 ή 402 π.Υ. εθιέγνληαλ δεκνθξαηηθά θαη απνθαινχληαλ δηθαζηέο. ΢θαιηά ζηνλ βξάρν πνπ νδεγνύλ ζηνλ Άξεην Πάγν Οη δηθαζηέο είραλ δηθαίσκα λα θξίλνπλ θαηά ηνλ λφκν, λα ζηαζκίζνπλ ηα γεγνλφηα θαη λα απνθαζίζνπλ γηα ηηο πνηλέο. Γηα λα γίλεη θάπνηνο δηθαζηήο ήηαλ απαξαίηεηα ηξία πξνζφληα: Ο ππνςήθηνο έπξεπε λα είλαη Αζελαίνο πνιίηεο κε πιήξε πνιηηηθά δηθαηψκαηα, λα είλαη ηνπιάρηζην ηξηάληα εηψλ θαη λα ήηαλ έλαο απφ ηνπο 6.000 πνιίηεο πνπ είραλ εθιεγεί γηα εηήζηα ζεηεία ζηελ Ζιηαία θαη είραλ πάξεη ηνλ δηθαζηηθφ φξθν: …Θα ςεθίδσ ζύκθσλα κε ηνπο λόκνπο θαη ηηο δηαηάμεηο πνπ έρνπλ ζεζπηζηεί από ηελ Βνπιή, αιιά αλ δελ ππάξρεη ζρεηηθόο λόκνο ζύκθσλα κε ηελ αίζζεζή κνπ πεξί δηθαίνπ, ρσξίο εύλνηα ή έρζξα. Θα ςεθίδσ κόλν γηα ζέκαηα πνπ αθνξνύλ ζηελ θαηεγνξία θαη ζα αθνύσ θαη ζα θξίλσ αληηθεηκεληθά θαη κε ηελ ίδηα πξνζνρή, ηόζν ηνπο θαηεγόξνπο όζν θαη ηνπο θαηεγνξνύκελνπο.

 ΢ειίδα

΢ηα αζελατθά δηθαζηήξηα δελ ππήξρε δεκφζηνο θαηήγνξνο (εηζαγγειέαο). Αληί γη’ απηφλ νπνηνζδήπνηε πνιίηεο κπνξνχζε λα πάξεη ηελ πξσηνβνπιία ηεο πνηληθήο δίσμεο. Αλ παξαθνινπζήζνπκε ηελ γλσζηή ζε φινπο ππφζεζε ηεο θαηαγγειίαο, δίσμεο, δίθεο θαη θαηαδίθεο ηνπ θηιφζνθνπ ΢σθξάηε, πνπ έγηλε ην 399 π.Υ. ζα έρνπκε κηα θαιή βάζε γηα λα αληηιεθζνχκε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ιεηηνπξγνχζε ην δηθαζηηθφ ζχζηεκα ηεο αξραίαο Αζήλαο. ΢ηελ δίσμε ηνπ ΢σθξάηε νη δηαδηθαζίεο άξρηζαλ φηαλ έλαο κάιινλ κέηξηνο πνηεηήο ν Μέιεηνο παξέδσζε ελψπηνλ καξηχξσλ, πξνθνξηθή θιήηεπζε ζηνλ θηιφζνθν κε ηελ νπνία ν ΢σθξάηεο έπξεπε λα παξνπζηαζηεί ηελ ζπγθεθξηκέλε κέξα ζηνλ αξκφδην άξρνληα θαη λα απνινγεζεί γηα ηηο θαηεγνξίεο πεξί αζεΐαο θαη δηαθζνξάο ησλ λέσλ πνπ ηνλ βάξαηλαλ. Πξάγκαηη ν άξρνληαο άθνπζε ηνλ ΢σθξάηε θαη ηνλ Μέιεην θαη πηζαλψο θαη ηνπο άιινπο δπν κάξηπξεο θαηεγνξίαο, ηνλ βπξζνδέςε θαη πνιηηηθφ Άλπην θαη ηνλ άζεκν ξήηνξα Λχθσλα θαη έθξηλε πσο ε ππφζεζε ήηαλ ζνβαξή θαη παξάπεκςε ηνλ εγθαινχκελν ζε πξνθαηαξηηθή αλάθξηζε. Ο ΢σθξάηεο θξαηνύκελνο Ο αλαθξηηήο άξρηζε κε ηελ αλάγλσζε ηεο θαηεγνξίαο, άθνπζε ηνλ ΢σθξάηε θαη ηνπο θαηήγνξνχο ηνπ. Ο θαηεγνξνχκελνο θαη νη κελπηέο νξθίζηεθαλ λα πνπλ ηελ αιήζεηα θαη απάληεζαλ ζηηο εξσηήζεηο ηνπ αλαθξηηή. Σειηθά ν αλαθξηηήο βξήθε βάζηκεο ηηο θαηεγνξίεο θαη παξέπεκςε ηνλ ΢σθξάηε ζε δεκφζηα δίθε, γηα ηελ νπνία νξίζηεθε θαη ε κέξα δηεμαγσγήο ηεο17. Ζ δίθε ηοσ ΢φθράηε ήηαλ πνιχσξε – γηα ηα δεδνκέλα ηεο επνρήο – πξέπεη λα θξάηεζε πάλσ απφ δέθα ψξεο. Σν δηθαζηήξην απνηεινχζαλ 501 άλδξεο πνιίηεο Αζελαίνη ειηθίαο άλσ ησλ ηξηάληα πνπ είραλ δψζεη ηνλ λφκηκν φξθν. Οη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο δηθαζηέο ήηαλ γεσξγνί ή ηερλίηεο θαη γηα ηελ ζπκκεηνρή ηνπο ζην δηθαζηήξην έπαηξλαλ σο ακνηβή ην πνζφ ησλ ηξηψλ νβνιψλ. Κάζνληαλ ζε μχιηλα έδξαλα, ρσξηζκέλα κε θηγθιηδψκαηα 17

Ζ πηζαλόηεξε εθδνρή γηα ηελ παξαπνκπή ηνπ ΢σθξάηε ήηαλ όηη ππνζηήξημε ην βξαρύβην θαζεζηώο ησλ Σξηάθνληα Σπξάλλσλ θαη ηνπ επηθεθαιήο ηνπο (θαη καζεηή ηνπ ΢σθξάηε) Κξηηία, πνπ είραλ επηβάιεη νη ΢παξηηάηεο κεηά ηελ λίθε ηνπο επί ησλ Αζελαίσλ ζηνλ Πεινπνλλεζηαθό Πόιεκν. Οη έλνρνη γηα ην θαζεζηώο απηό ακλεζηεύηεθαλ θαη απαγνξεύηεθε ε επηβνιή ηεο ζαλαηηθήο πνηλήο γη’ απηνύο. Έηζη «εθεπξέζεθε» ην αδίθεκα ηεο εηζαγσγήο θαηλώλ δαηκνλίσλ θαη ηεο δηαθζνξάο ησλ λέσλ γηα λα παξαπεκθζεί θαη θαηαδηθαζηεί ν ΢σθξάηεο

88  ΢ειίδα

απφ ην πιήζνο πνπ παξαθνινπζνχζε ηελ δίθε. Μάιηζηα δεδνκέλεο ηεο βαξηάο θαηεγνξίαο θαη ηεο θήκεο ηνπ ΢σθξάηε, ην αθξναηήξην ηνπ δηθαζηεξίνπ πξέπεη λα ήηαλ αξθεηά κεγάιν, αλάκεζά ηνπο δε θαη νη πην πνιινί απφ ηνπο καζεηέο ηνπ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ν Κξίησλ, ν Αληηζζέλεο, ν Πιάησλ θαη άιινη. Ζ δίθε άξρηζε λσξίο ην πξσί κε ηελ αλάγλσζε ηνπ θαηεγνξεηεξίνπ απφ έλα θήξπθα. Πξψηνη πξνζήιζαλ ζην ππεξπςσκέλν βήκα νη κάξηπξεο θαηεγνξίαο Μέιεηνο, Άλπηνο θαη Λχθσλ, νη νπνίνη είραλ ζηελ δηάζεζή ηνπο απφ κηα ψξα (βάζεη ηεο θιεςχδξαο) γηα λα αλαπηχμνπλ ηα επηρεηξήκαηά ηνπο. Αθνινχζεζε ν θαηεγνξνχκελνο ν νπνίνο κίιεζε γηα ηξεηο ψξεο. Τπάξρνπλ αξθεηέο εθδνρέο γηα ηελ απνινγία ηνπ ΢σθξάηε, αιιά νη κφλεο πνπ έρνπλ δηαζσζεί είλαη απηέο ηνπ Πιάησλα θαη ηνπ Ξελνθψληα. Σέινο νη δηθαζηέο ςήθηζαλ γηα ηελ ελνρή ή φρη ηνπ θαηεγνξνπκέλνπ. Ζ ςεθνθνξία ήηαλ εηο βάξνο ηνπ ΢σθξάηε κε 280 θαηά θαη 221 ππέξ. ΢χκθσλα κε ηνλ λφκν αξθνχζε απιή πιεηνςεθία γηα λα θξηζεί έλνρνο ν θαηεγνξνχκελνο. Αθνινχζεζε δεχηεξε ςεθνθνξία επί ηεο πνηλήο. Πξηλ ηελ ςεθνθνξία ν ΢σθξάηεο αξλήζεθε λα πξνηείλεη ρξεκαηηθφ πξφζηηκν ή λα αληηπξνηείλεη εμνξία, γηαηί απηφ ζα θαηλφηαλ ζαλ απνδνρή ησλ θαηεγνξηψλ θαη απεπζχλζεθε εηξσληθά θαη κάιινλ πξνθιεηηθά ζηνπο δηθαζηέο. Σειηθψο κε 360 ςήθνπο θαηαδηθάζζεθε ζε ζάλαην, δειαδή λα πηεη θψλεην.

Ο παζίγλσζηνο πίλαθαο ηνπ Γάιινπ δσγξάθνπ Jacques-Louis David πνπ απεηθνλίδεη ηηο ηειεπηαίεο ώξεο ηνπ ΢σθξάηε

 ΢ειίδα

18. Ο Όρθος ηοσ Ιπποθράηε ΢ηελ αξραία Διιάδα θαιιηεξγήζεθαλ νη ηέρλεο θαη νη επηζηήκεο. Απφ ηηο δεχηεξεο, θπξίσο ηα καζεκαηηθά θαη ε ηαηξηθή, ρσξίο λα παξαβιέπνκε ηελ αζηξνλνκία, ηελ θπζηθή, ηελ γεσκεηξία θαη ηηο άιιεο. Ο ζεκαληηθφηεξνο γηαηξφο ήηαλ ν Ιπποθράηες (460-377 π.Υ.). ν νπνίνο ήηαλ ν πξψηνο πνπ αζρνιήζεθε επηζηεκνληθά κε ηελ ηαηξηθή θαη εθάξκνζε κεζνδεπκέλεο ζεξαπείεο ησλ αζζελεηψλ. Ζ βαζηθή ζεσξία ηνπ Ηππνθξάηε ήηαλ φηη θάζε αζζέλεηα έρεη κφλν θπζηθά αίηηα. Θεσξείηαη ν ζεκειησηήο ηεο ηαηξηθήο σο επηζηήκεο. Ήηαλ επίζεο ν πξψηνο πνπ είδε ηελ ηαηξηθή ζαλ θάηη μερσξηζηφ απφ ηε ζξεζθεία. Ο Ιπποθράηες γελλήζεθε ζηε Κσ θαη θαηά ηελ παξάδνζε, ν παηέξαο ηνπ ήηαλ απφγνλνο ηνπ Αζθιεπηνχ, ζενχ ηεο ηαηξηθήο θαη ηεο πγείαο θαη ε κεηέξα ηνπ απφγνλνο ηνπ Ζξαθιή. ΢πνχδαζε ηαηξηθή ζην Αζθιεπηείν ηεο Κσ, πνπ ήηαλ θαη ε πην δηάζεκε ηαηξηθή ζρνιή ηεο επνρήο ηνπ. Γάζθαινί ηνπ ήηαλ νη πην γλσζηνί γηαηξνί ηνπ λεζηνχ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ν ίδηνο ν παηέξαο ηνπ. Πξάγκαηη έγηλε γηαηξφο κε αθηηλνβνιία θαη θχξνο, γλσζηφο ζε φιεο ηηο ειιεληθέο πφιεηο αθφκα θαη ζηελ Πεξζία. Λέγεηαη φηη ν βαζηιηάο Αξηαμέξμεο ηνπ έζηεηιε δψξα θαη ηνλ θάιεζε ζηελ απιή ηνπ, αιιά ν Ηππνθξάηεο αξλήζεθε. Διιεληθό γξακκαηόζεκν κε ηνλ Ηππνθξάηε θαη ηνλ όξθν ηνπ Απφ ηελ αμηφπηζηε βηνγξαθία ηνπ πνπ έγξαςε ηνλ 2ν κ.Υ. αηψλα ν ΢σξαλφο ν Δθέζηνο18, πξνθχπηεη φηη, ν Ηππνθξάηεο πξνζθιήζεθε λα ζεξαπεχζεη ην βαζηιηά Πεξδίθα Β’ ηεο Μαθεδνλίαο θαη επίζεο φηη πξνζθιήζεθε απφ ηνπο Αβδεξίηεο λα ζεξαπεχζεη ηνλ ζπκπαηξηψηε ηνπο, καζεκαηηθφ θαη θηιφζνθν Γεκφθξηην. Σαμίδεςε ζηελ Αίγππην, ζηελ ΢θπζία, ζηελ Θξάθε θαη ζηελ Θεζζαιία. Πέζαλε ζηε Λάξηζα ζε κεγάιε ειηθία. Ο Άλζηκνο Γαδήο ηζρπξίδεηαη φηη ην κλήκα ηνπ Ηππνθξάηε ππήξρε ζηελ Λάξηζα σο ηνλ 2ν κ.Υ. αηψλα. Ο Ηππνθξάηεο γλψξηδε επίζεο θαη θηινζνθία. ΢χκθσλα κε ηνλ Γαιελφ (ηνλ κεγαιχηεξν κεηά ηνλ Ηππνθξάηε γηαηξφ ηεο αξραηφηεηαο, πνπ έδεζε ηνλ 2ν αηψλα κ.Υ.), ν Ηππνθξάηεο είλαη ν κέγηζηνο ησλ γηαηξψλ θαη ν πξψηνο ησλ θηινζφθσλ. Σν γεγνλφο είλαη φηη είρε επεξεαζζεί απφ ηε Ο ΢σξαλόο ν Δθέζηνο έδεζε ην πξώην κηζό ηνπ 2νπ κ.Υ. αηώλα. Άζθεζε ηελ ηαηξηθή ζηελ Αιεμάλδξεηα θαη ηελ Ρώκε θαη παξάιιεια ήηαλ πνιπγξαθόηαηνο ζπγγξαθέαο. Θεσξείηαη ν ηδξπηήο ηεο Μαηεπηηθήο θαη ηεο Γπλαηθνινγίαο. 18

90  ΢ειίδα

ζεσξία ησλ Ππζαγφξεησλ θηινζφθσλ, αλ θαη ην έξγν ηνπ είλαη ηειείσο απαιιαγκέλν απφ κεηαθπζηθή. Σα έξγα ηνπ (ηαμηλνκήζεθαλ κε εληνιή ηνπ Πηνιεκαίνπ, θαηά ηνπο αιεμαλδξηλνχο ρξφλνπο, ηνλ 3ν π.Υ. αηψλα) είλαη 59, φια γξακκέλα ζηελ ησληθή δηάιεθην θαη ζεσξνχληαη ηα αξραηφηεξα θείκελα επηζηεκνληθήο ηαηξηθήο. Ζ Ηππνθξάηεηνο ΢πιινγή (είλαη ζπιινγή ζεξαπεηψλ, γξακκέλσλ, απφ ην 430 σο ην 200 π.Υ., απφ δηάθνξνπο γηαηξνχο, αλάκεζα ζηηο νπνίεο θαη αξθεηέο ηνπ Ηππνθξάηε), είλαη ρσξηζκέλε ζε θαηεγνξίεο φπσο: αλαηνκηθά, γεληθήο παζνινγίαο, πξφγλσζεο, εηδηθήο λνζνινγίαο, ζεξαπεπηηθά, ρεηξνπξγηθά, νθζαικνινγηθά, καηεπηηθήο θαη γπλαηθνινγίαο, παηδηθήο νδνληηαηξηθήο θαη πνιιά άιια κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ν ΋ξθνο. Οη ηδέεο ηνπ Ηππνθξάηε πέξαζαλ κέζσ ηνπ Γαιελνχ ζηελ Ρσκατθή Απηνθξαηνξία θαη ζηε ζπλέρεηα, ζηνπο γηαηξνχο ηεο Αλαγέλλεζεο. Σν ζχγρξνλν ηαηξηθφ νηθνδφκεκα έρεη ζεκειησζεί ζην έξγν ηνπ. Καη νη λένη γηαηξνί, πξηλ πάξνπλ ην πηπρίν ηνπο νξθίδνληαη ηνλ ΋ξθν ηνπ Ηππνθξάηε. Ο ΋ξθνο ηνπ Ηππνθξάηε δελ είλαη λφκνο κε ηελ ζηελή έλλνηα ηνπ φξνπ, αιιά ζα κπνξνχζακε λα ηνλ νλνκάζνπκε εζηθφ ηαηξηθφ λφκν, γηαηί αθνξά θπξίσο ζηελ εζηθήο ηεο άζθεζεο ηνπ ηαηξηθνχ επαγγέικαηνο. Αλαινγηθά ν Ρνδηαθφο Νφκνο ζεσξείηαη λαπηηιηαθφο θψδηθαο. Ο Όρθος ηοσ Ιπποθράηε ζε κεηάθξαζε έρεη σο εμήο: Οξθίδνκαη ζην ζεό Απόιισλα ηνλ ηαηξό θαη ζην ζεό Αζθιεπηό θαη ζηελ Τγεία θαη ζηελ Παλάθεηα θαη επηθαινύκελνο ηε καξηπξία όισλ ησλ ζεώλ όηη ζα εθηειέζσ θαηά ηε δύλακε θαη ηελ θξίζε κνπ ηνλ όξθν απηόλ θαη ηε ζπκθσλία απηή. Ο Όξθνο ηνπ Ηππνθξάηε γξακκέλνο ζε ζρήκα ζηαπξνύ ηνλ 12ν αηώλα Να ζεσξώ ηνλ δηδάζθαιό κνπ ηεο ηαηξηθήο ηέρλεο ίζν κε ηνπο γνλείο κνπ θαη ηελ θνηλσλό ηνπ βίνπ κνπ. Καη όηαλ ρξεηάδεηαη ρξήκαηα λα κνηξάδνκαη καδί ηνπ ηα δηθά κνπ. Να ζεσξώ ηελ νηθνγέλεηά ηνπ αδέιθηα κνπ θαη λα ηνπο δηδάζθσ απηήλ ηελ ηέρλε αλ ζέινπλ λα ηελ κάζνπλ ρσξίο δίδαθηξα ή άιιε ζπκθσλία. Να κεηαδίδσ ηνπο θαλόλεο εζηθήο, ηελ πξνθνξηθή δηδαζθαιία θαη όιεο ηηο άιιεο ηαηξηθέο γλώζεηο ζηνπο γηνπο κνπ, ζηνπο γηνπο ηνπ δαζθάινπ κνπ θαη ζηνπο εγγεγξακκέλνπο καζεηέο πνπ πήξαλ ηνλ ηαηξηθό όξθν, αιιά ζε θαλέλαλ άιιν.

 ΢ειίδα

Θα ρξεζηκνπνηώ ηε ζεξαπεία γηα λα βνεζήζσ ηνπο αζζελείο θαηά ηε δύλακε θαη ηελ θξίζε κνπ, αιιά πνηέ γηα λα βιάςσ ή λα αδηθήζσ. Ούηε ζα δίλσ ζαλαηεθόξν θάξκαθν ζε θάπνηνλ πνπ ζα κνπ ην δεηήζεη, νύηε ζα ηνπ θάλσ κηα ηέηνηα ππόδεημε. Παξνκνίσο, δελ ζα εκπηζηεπηώ ζε έγθπν κέζν πνπ πξνθαιεί έθηξσζε. Θα δηαηεξώ αγλή θαη άζπηιε θαη ηε δσή θαη ηελ ηέρλε κνπ. Γελ ζα ρξεζηκνπνηώ λπζηέξη νύηε ζε απηνύο πνπ πάζρνπλ από ιηζίαζε, αιιά ζα παξαρσξώ ηελ εξγαζία απηή ζηνπο εηδηθνύο ηεο ηέρλεο. ΢ε όζα ζπίηηα πεγαίλσ, ζα κπαίλσ γηα λα βνεζήζσ ηνπο αζζελείο θαη ζα απέρσ από νπνηαδήπνηε εζθεκκέλε βιάβε θαη θζνξά, θαη ηδίσο από γελεηήζηεο πξάμεηο κε άλδξεο θαη γπλαίθεο, ειεύζεξνπο θαη δνύινπο. Καη όζα ηπρόλ βιέπσ ή αθνύσ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζεξαπείαο ή θαη πέξα από ηηο επαγγεικαηηθέο κνπ αζρνιίεο ζηελ θαζεκεξηλή κνπ δσή, απηά πνπ δελ πξέπεη λα καζεπηνύλ παξαέμσ δελ ζα ηα θνηλνπνηώ, ζεσξώληαο ηα ζέκαηα απηά κπζηηθά. Αλ ηεξώ ηνλ όξθν απηό θαη δελ ηνλ παξαβώ, αο ραίξσ πάληνηε ππνιήςεσο αλάκεζα ζηνπο αλζξώπνπο γηα ηε δσή θαη γηα ηελ ηέρλε κνπ. Αλ όκσο ηνλ παξαβώ θαη επηνξθήζσ, αο πάζσ ηα αληίζεηα... Οξηζκέλα ηκήκαηα ηνπ φξθνπ έρνπλ εθ ησλ πξαγκάησλ αιιάμεη γηαηί κεηά ηελ παξέιεπζε είθνζη πέληε αηψλσλ απφ ηελ επνρή ηνπ Ηππνθξάηε, έρεη αιιάμεη (ηνπιάρηζηνλ ζε νξηζκέλεο ρψξεο) ε θνηλσλία θαη ε αληηκεηψπηζε ζνβαξψλ ζεκάησλ ηεο ηαηξηθήο φπσο είλαη ε επζαλαζία, ε έθηξσζε, ε ρεηξνπξγηθή θιπ. Δμέηαζε αζζελνύο Οξηζκέλεο απφ απηέο ηηο αιιαγέο ή πξνζζήθεο ζηνλ ηαηξηθφ φξθν είλαη: - Θα απνθεύγσ λα βιάςσ ηελ εζηθή ηεο θνηλσλίαο κνπ. (΢ε αξθεηέο ρψξεο κπνξεί λα αθαηξεζεί ή άδεηα εμάζθεζε ηνπ ηαηξηθνχ επαγγέικαηνο απφ θάπνηνλ γηαηξφ πνπ επηρείξεζε λα παξαβεί ηνπο εζηθνχο θαλφλεο ηεο θνηλσλίαο). -Θα ρξεζηκνπνηώ ηελ ζεξαπεία γηα λα βνεζήζσ ηνπο αζζελείο θαηά ηε δύλακε θαη ηελ θξίζε κνπ, αιιά πνηέ γηα λα βιάςσ ή λα αδηθήζσ. Ούηε ζα δίλσ ζαλαηεθόξν θάξκαθν ζε θάπνηνλ πνπ ζα κνπ ην δεηήζεη, νύηε ζα ηνπ θάλσ κηα ηέηνηα ππόδεημε. (Απηή ε

92  ΢ειίδα

παξάγξαθνο παξαιείπεηαη ζηηο ρψξεο πνπ έρνπλ ζεζκνζεηήζεη ηελ επζαλαζία ή ε θνηλσλία ηελ έρεη απνδερζεί). - Γελ ζα βιάςσ θαλέλα γηα ηα ζπκθέξνληα θάπνηνπ ηξίηνπ. Οη δηεζλείο ηαηξηθνί νξγαληζκνί απνδνθηκάδνπλ ηελ παξνπζία γηαηξψλ ζε ζαλαηηθέο εθηειέζεηο. -Να απνθεύγσ λα θάλσ πξάγκαηα πνπ άιιεο εηδηθόηεηεο κπνξνύλ λα ρεηξηζηνύλ θαιύηεξα. (Ζ πξφηαζε απηή επηβάιεη φηη έλαο γηαηξφο δελ κπνξεί λα αζρνιεζεί κε πνιιέο εηδηθφηεηεο. Δπίζεο επηβεβαηψλεηαη ε παξαδνζηαθή δηαθνξά κεηαμχ γηαηξνχ θαη ρεηξνχξγνπ). -Να θξαηώ ην θαιό ηνπ αζζελνύο σο πξώηε πξνηεξαηόηεηα -Να απνθεύγσ λα δηαηεξώ ζεμνπαιηθέο ζρέζεηο ή άιινπο αλάξκνζηνπο δεζκνύο κε ηνλ αζζελή ή κε ηελ νηθνγέλεηα ηνπ αζζελνύο.

Σν Αζθιεπηείν ηεο Κσ

 ΢ειίδα

19. Ο Γορηύληος Κώδηθας ΋πσο μέξνπκε απφ ζπγγξαθείο ηεο αξραηφηεηαο φπσο ν Αξηζηνηέιεο, ν Πιάησλαο, ν Ηζνθξάηεο θαη άιινη, ν κπζηθφο (;) βαζηιηάο19 ηεο Κξήηεο Μίλφας θαη ν αδειθφο ηνπ Ραδάκαλζσς ζεσξνχληαη νη πξψηνη πνπ ζπλέιαβαλ, δεκηνχξγεζαλ θαη εθάξκνζαλ ηνπο πξψηνπο πνιηηηθνχο θαη θνηλσληθνχο ζεζκνχο θαη λφκνπο ζηελ Διιάδα. Γειαδή ζ’ απηνχο απνδίδεηαη ε ζχληαμε ζπληάγκαηνο θαη λφκσλ, ζέζπηζε θνηλνβνπιίνπ θαη εθπξνζψπσλ ηνπ ιανχ (βνπιεπηψλ), ζχζηαζε ζψκαηνο θνξνεηζπξαθηφξσλ θιπ. Αθφκα ε επηβνιή πνιηηηθψλ δίθαηεο, ίζεο θαη νξζήο αληηκεηψπηζεο φισλ ησλ Κξεηψλ ελψπηνλ ηεο δηθαηνζχλεο θαη ίζεο κεηαρείξηζήο ηνπο απφ ηνλ λφκν . ΢ε φιν ηνλ γλσζηφ ηφηε θφζκν (Μέζε Αλαηνιή, Αίγππην, Πεξζία, Κίλα θιπ.) ν εγεκφλαο έθαλε φηη ηνπ άξεζε ή δεκηνπξγνχζε λφκνπο ζχκθσλα κε ηελ ζέιεζή ηνπ θαη ηα πξνζσπηθά ηνπ ζπκθέξνληα, δηφξηδε ηνπο εγέηεο ησλ θπιψλ (επγελείο) θαη φιε ηελ θξαηηθή ηεξαξρία. Ο βαζηιηάο δεηνχζε λα ηνλ ιαηξεχνπλ σο ζεφ20 θαη φρη ζπάληα ζπζίαδαλ ζ’ απηφλ φρη κφλν δψα, αιιά θαη αλζξψπνπο. Απηφο ήηαλ έλαο απφ ηνπο ιφγνπο πνπ νη Έιιελεο ζεσξνχζαλ φινπο ηνπο άιινπο βαξβάξνπο, αιιά εμαηξνχζαλ ηνπο Κξήηεο. Φαληαζηηθή απεηθόληζε ηνπ Μίλσα Μεγάιν κέξνο ηνπ λνκηθνχ θαζεζηψηνο ησλ Κξεηψλ πνπ δεκηνχξγεζε ν Μίλσο, αληέγξαςαλ αξγφηεξα νη ΢παξηηάηεο θαη ιίγν κεηά απφ απηνχο, νη Αζελαίνη. Οη λνκνζέηεο ηεο ΢πάξηεο Λπθνχξγνο θαη ηεο Αζήλαο ΢φισλ πξηλ αθφκα πξνηείλνπλ ηνπο λφκνπο ηνπο ζηηο πφιεηο ηνπο είραλ θαη νη δπν επηζθεθζεί ηελ Κξήηε θαη είραλ κειεηήζεη ηελ λνκνζεζία θαη ηνπο ζεζκνχο ησλ πφιεσλ ηνπ λεζηνχ. Οη ΢παξηηάηεο ζεσξνχζαλ φηη φινη νη λφκνη ησλ άιισλ θξαηψλ ήηαλ παξάινγνη θαη αλφεηνη θαη κφλν νη κηλσηθνί (θξεηηθνί) ήηαλ δίθαηνη θαη ζσζηνί θαη κπνξνχζαλ λα ηνπο αληηγξάςνπλ ή λα θηηάμνπλ θάπνηνπο παξφκνηνπο πξνζαξκνζκέλνπο ζηελ δηθή ηνπο θνηλσλία. Γελ μέξνπκε αθόκα αλ ε ιέμε Μίλσο ήηαλ βαζηιηθόο ηίηινο ή ην όλνκα ζπγθεθξηκέλνπ βαζηιηά ή βαζηιηά-αξρηεξέα ηεο Κξήηεο. Από ηνλ Μίλσα ν Βξεηαλόο αξραηνιόγνο Έβαλο (πνπ έβγαιε ζην θσο ην αλάθηνξν ηεο Κλσζνύ) νλόκαζε ηνλ θξεηηθό πνιηηηζκό Μηλσηθό. 20 Σελ πξαθηηθή απηή εθάξκνζαλ ν βαζηιηάο ηεο Μαθεδνλίαο Αιέμαλδξνο (ν Μέγαο) θαη νη Ρσκαίνη απηνθξάηνξεο. 19

94  ΢ειίδα

Ο Μίλσο θαηάθεξε λα ελψζεη φιεο ηηο θξεηηθέο πφιεηο ππφ ην ζθήπηξν ηνπ θαη έθαλε ηελ κεγαιχηεξε πφιε ηνπ λεζηνχ ηελ Κλσζφ, πξσηεχνπζά ηνπ. Ολνκαζηέο πφιεηο ηεο Κξήηεο ηφηε ήηαλ ε Φαηζηφο, ε Κπδσλία, ε Διεχζεξλα, ε Λχθηνο, ε Καηξέα, ε Έιπξνο, ε Πάλνξκνο, ε Ηεξάππηλα, ν Εάθξνο, ε Υεξζφλεζνο, ε Φαιάζεξλα, ε Ρίζπκλα, ε Λχθαζηνο, ν Αμφο, ε Γφξηπλα θαη άιιεο. Πνιχ αξγφηεξα απφ ηελ κηλσηθή επνρή, κεηά ηελ θαηάιεςε ηνπ λεζηνχ απφ ηνπο Γσξηείο, δεκηνπξγήζεθαλ αξθεηά αλεμάξηεηα πφιεηο-θξάηε θαηά ην πξφηππα ησλ ππφινηπσλ ειιεληθψλ πφιεσλ. Ζ Γφξηπλα ήηαλ κηα απφ ηηο αξραηφηεξεο πφιεηο ηνπ λεζηνχ θαη ήηαλ θαηνηθεκέλε απφ ην 3200 π.Υ. Καηά ηελ 1ε π.Υ. ρηιηεηία, ήηαλ ε ζεκαληηθφηεξε δσξηθή πφιε ηεο Κξήηεο θαη ζαλάζηκε αληίπαινο ηεο Κλσζνχ. Λίγν πξηλ ηελ αθκή ηεο Ρψκεο ζπκκάρεζε κε ηνπο Ρσκαίνπο θαη πέηπρε λα ληθήζεη ην ζηξαηφ ηεο Κλσζνχ θαη λα θαηαζηξέςεη ηελ γεηηνληθή ηεο Φαηζηφ πνπ ήηαλ ζχκκαρνο ηεο Κλσζνχ. Αξγφηεξα νη Ρσκαίνη θαηέζηξεςαλ θαη ηελ Κλσζφ θαζψο θαη θάζε άιιε πφιε πνπ έθεξε αληίζηαζε ζην ζηξαηφ ηνπο. Δπί ξσκατθήο απηνθξαηνξίαο ε Γφξηπλα έγηλε πξσηεχνπζα ηεο Κξήηεο θαη ηεο Κπξελατθήο (Ληβχεο). Ο Γνξηύληνο Κώδηθαο είλαη γξακκέλνο βνπζηξνθεδόλ ζε αξραία δσξηθή δηάιεθην Ο Γνξηχληνο Κψδηθαο αλαθαιχθζεθε ην 1884 απφ έλα Ηηαιφ αξραηνιφγν ηνλ Φεληεξίθν Υάικπρεξ (Federico Halbherr, 1857-1930) ν νπνίνο έθαλε αλαζθαθέο ζηελ Φαηζηφ, ζηελ Αγία Σξηάδα θαη ζηελ Γφξηπλα ηεο λφηηαο Κξήηεο. Ο Φεληεξίθν ήηαλ θίινο ηνπ Βξεηαλνχ αξραηνιφγνπ Άξζνπξ Έβαλο πνπ πξαγκαηνπνίεζε ηηο αλαζθαθέο ηηο Κλσζνχ. Ο Κψδηθαο ήηαλ γξακκέλνο ζε 42 ζπλερφκελεο πέηξεο πνπ ήηαλ ηκήκα ηνίρνπ ηνπ Βνπιεπηεξίνπ ή άιινπ δεκφζηνπ θηηξίνπ ή ηεο αξραίαο αγνξάο. Μεηά ηελ ξσκατθή θαηάθηεζε ηεο Κξήηεο ν ηνίρνο απηφο έγηλε ηκήκα ηνπ ακθηζεάηξνπ ηνπ Χδείνπ ηεο πφιεο. Σελ επνρή πνπ ν Υάικπρεξ πήξε απφ ηηο Οζσκαληθέο αξρέο21 ηελ άδεηα γηα αλαζθαθέο, ν ηνίρνο απηφο ήηαλ ηκήκα ελφο λεξφκπινπ. Σειηθψο ζπγθεληξψζεθαλ δψδεθα ζηήιεο πνπ ηηο απνηεινχζαλ 42 ζπλερφκελεο εγράξαθηεο πέηξεο πνπ πεξηείραλ πεξί ηηο 21

Σελ επνρή εθείλε ε Κξήηε ήηαλ αθόκα ππό ηελ θαηνρή ησλ Σνύξθσλ.

 ΢ειίδα

600 γξακκέο. Κάπνηεο πέηξεο δελ βξέζεθαλ θαη εηθάδεηαη φηη πεξηείραλ ηηο πνηλέο γηα ηνπο παξαβάηεο ηνπ θψδηθα. Σν καθξνζθειέο απηφ θείκελν (ίζσο ην καθξνζθειέζηεξν εγράξαθην θείκελν ηεο αξραηφηεηαο) είλαη γξακκέλν πεξίπνπ ηνλ 5ν π.Υ. αηψλα ζηελ αξραία δσξηθή δηάιεθην. Σν θείκελν απηφ είλαη γξακκέλν βοσζηροθεδόλ δειαδή ε πξψηε ζεηξά δηαβάδεηαη απφ αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά, ε δεχηεξε απφ αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά, ε ηξίηε πάιη απφ αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά θαη νχησ θαζεμήο. Απφ ην αιθάβεην ηεο γξαθήο ησλ θψδηθα απηνχ ιείπνπλ ηα γξάκκαηα δ, θ, τ, υ θαη φ. Ο Γορηύληος Κώδηθας (ηνλ απνθαινχλ επίζεο θαη Μέγα Κώδηθα) ήηαλ ε θσδηθνπνίεζε ηνπ αζηηθνχ δηθαίνπ ηεο πφιεο Γφξηπλαο. Γηαπξαγκαηεχεηαη ζέκαηα φπσο ε ακθηζβεηνχκελε θπξηφηεηα ζθιάβσλ, ν βηαζκφο, ε κνηρεία, ηα δηθαηψκαηα ηεο ζπδχγνπ, ηεο δηαδεπγκέλεο ή ηεο ρήξαο, ηελ επηκέιεηα ησλ παηδηψλ κεηά ην δηαδχγην, θιεξνλνκηθά, ε αγνξά ή ε ππνζήθεπζε αθίλεηεο πεξηνπζίαο, ιχηξα, παηδηά κηθηψλ γάκσλ22 θαη πηνζεζία. Ο θψδηθαο θάλεη δηάθξηζε κεηαμχ ησλ δηάθνξσλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ. Μέζα ζην θείκελφ ηνπ αλαγλσξίδεηαη ην θαζεζηψο ησλ ειεχζεξσλ πνιηηψλ, ησλ δνπινπάξνηθσλ, ησλ ζθιάβσλ θαη ησλ μέλσλ. Σν ακθηζέαηξν ηνπ ξσκατθνύ Ωδείνπ ηεο Γόξηπλαο, ζην νπνίν βξέζεθαλ πνιιέο από ηηο πέηξεο ζηηο νπνίεο ήηαλ εγράξαθηνο ν Κώδηθαο ηεο πόιεο Σα ζεκαληηθφηεξα ηνπ θψδηθα είλαη:

ζεκεία

 Πξόβιεςε γηα πξνζηαζία ηνπ ελαγνκέλνπ. Γελ επηηξέπεηαη ε ζύιιεςε θαη ε θξάηεζή ηνπ θαηεγνξνύκελνπ πξηλ ηελ δηεμαγσγή ηεο δίθεο. Ζ παξαβίαζε ηεο δηάηαμεο ζπλεπάγεηαη πξόζηηκν πνπ δηαθέξεη αλάινγα κε ηελ νηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηνπ παξαβάηε.  Ο βηαζκόο ηηκσξείηαη κε πξόζηηκν, ην νπνίν θαζνξίδεηαη αλάινγα κε ηελ νηθνλνκηθή ζέζε ηνπ ζύκαηνο θαη ηνπ δξάζηε. Αλ έλαο ειεύζεξνο πνιίηεο βηάδεη ζθιάβα πιεξώλεη ην κηθξόηεξν πξόζηηκν. Αληίζεηα αλ έλαο ζθιάβνο θαηαδηθαζηεί γηα βηαζκό ειεύζεξεο γπλαίθαο, ηνπ επηβάιιεηαη βαξύ πξόζηηκν.  Ζ κνηρεία ηηκσξείηαη κε ηελ ίδηα ινγηθή ηεο ηηκσξίαο γηα βηαζκό. Σν ύςνο ηνπ πξνζηίκνπ εμαξηάηαη από ην αλ ε κνηρεία δηαπξάρζεθε 22

Μηθηώλ γάκσλ, δειαδή κεηαμύ ειεπζέξσλ θαη ζθιάβσλ ή ειεπζέξσλ θαη μέλσλ θιπ.

96  ΢ειίδα

κέζα ζην ζπίηη ηνπ παηέξα, ηνπ ζπδύγνπ ή ηνπ αδειθνύ ηεο γπλαίθαο ή ζε άιιε ηνπνζεζία. Σν πξόζηηκν επηβάιιεηαη πάληα ζηνλ άληξα, γηαηί ν θώδηθαο δελ πξνβιέπεη πνηλή ή πξόζηηκν γηα ηελ γπλαίθα πνπ κνηρεύεηαη.  Ο θώδηθαο πξνβιέπεη έλα ειάρηζην δηθαησκάησλ ηδηνθηεζίαο γηα ηελ γπλαίθα ζε πεξίπησζε δηαδπγίνπ. Ζ δηαδεπγκέλε γπλαίθα δηθαηνύηαη λα πάξεη πίζσ ηελ πεξηνπζία πνπ ζπλεηζέθεξε θαηά ηνλ γάκν ζπλ ην κηζό ηεο πεξηνπζίαο πνπ απνθηήζεθε σο εηζόδεκα από απηήλ ηελ ζπλεηζθνξά ηεο. Δπίζεο δηθαηνύηαη έλα κέξνο ηεο πεξηνπζίαο ηνπ θνηλνύ λνηθνθπξηνύ. Σέινο ν θώδηθαο πξνβιέπεη όηη ηα παηδηά πνπ ζπλειήθζεζαλ πξηλ ην δηαδύγην αιιά γελλήζεθαλ κεηά από απηό, ζα ππόθεηληαη ζηελ επηκέιεηα ηνπ παηέξα ηνπο. Αλ ν παηέξαο δελ δερζεί ηελ επηκέιεηα ηόηε ηελ αλαιακβάλεη ε κεηέξα.  Ο θώδηθαο αζρνιείηαη πνιύ κε ηελ θαηαλνκή θαη ηελ δηαρείξηζε ηεο πεξηνπζίαο. Αλ θαη ν ζύδπγνο δηαρεηξίδεηαη ην κεγαιύηεξν κέξνο ηεο νηθνγελεηαθήο ηδηνθηεζίαο, ε πεξηνπζία ηεο ζπδύγνπ πξνζηαηεύεηαη. Αλ ε ζύδπγνο πεζάλεη ν άληξαο γίλεηαη ν ζεκαηνθύιαθαο ηεο πεξηνπζίαο ηεο θαη δελ θάλεη θακηά κεηαβνιή ρσξίο ηελ ζπγθαηάζεζε ησλ παηδηώλ ηνπ δεύγνπο. Αλ ν ζύδπγνο μαλαπαληξεπηεί ε πεξηνπζία ηεο πξνεγνύκελεο γπλαίθαο ηνπ πεξηέξρεηαη ζηελ θαηνρή ησλ παηδηώλ ηεο. Αλ ε ζύδπγνο πεζάλεη άηεθλε, ε πεξηνπζία ηεο πεξηέξρεηαη ζηνπο εμ αίκαηνο ζπγγελείο ηεο. Νόκηζκα ηεο Γόξηπλαο (4νο π.Χ. αηώλαο)  Αλ ν ζύδπγνο πεζάλεη, ζεκαηνθύιαθαο ηεο πεξηνπζίαο ηνπ είλαη ε ρήξα θαη ηα παηδηά ηνπο. Αλ ηα παηδηά είλαη ελήιηθα ε πεξηνπζία δηαλέκεηαη ζ΄ απηά θαη ηα αγόξηα θξαηνύλ όιε ηελ θαιιηεξγήζηκε γε. Αλ ν ζύδπγνο πεζάλεη άηεθλνο ε ρήξα είλαη ππνρξεσκέλε λα μαλαπαληξεπηεί.  Τηνζεηεκέλα ηέθλα δηθαηνύληαη κεξίδην θαη ζεσξνύληαη λόκηκνη θιεξνλόκνη όπσο όια ηα θπζηθά παηδηά ηνπ ζαλόληνο. Οη γπλαίθεο δελ έρνπλ δηθαίσκα λα πηνζεηήζνπλ παηδηά. Ζ ζεκαληηθφηεξε αιιαγή πνπ παξαηεξείηαη ζηνλ Γνξηχλην Κψδηθα ζε ζρέζε κε ηνπο λφκνπο ηεο κηλσηθήο πεξηφδνπ είλαη ε ζηαδηαθή απνκείσζε ησλ δηθαησκάησλ ησλ γπλαηθψλ. [απηφ ίζσο ήηαλ απφηνθν ηεο λνκνζεζίαο

 ΢ειίδα

ησλ άιισλ ειιεληθψλ πφιεσλ ή ηεο ξσκατθήο λνκνζεζίαο, πνπ έζεηαλ ηελ γπλαίθα ζε δεχηεξε κνίξα κε απηή ληνπ άληξα]. Υίιηα ρξφληα πξηλ ηελ ζχληαμε ηνπ Κψδηθα ηεο Γφξηπλαο, δειαδή θαηά ηελ κηλσηθή πεξίνδν νη γπλαίθεο ηεο Κξήηεο απνιάκβαλαλ απφιπηε ηζφηεηα (θάπνηνη ηζηνξηθνί κηιάλε γηα αλσηεξφηεηα θαη κεηξηαξρία) κε ηνπο άληξεο. Απ’ φηη είλαη γλσζηφ απφ ηνπο κηλσηθνχο λφκνπο νη θιεξνλφκνη ηεο πεξηνπζίαο ήηαλ ηα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα θαη κάιηζηα επλννχκελα ήηαλ ηα θνξίηζηα. Απφ ηα ειάρηζηα πνπ γλσξίδνπκε, ε κεηξηαξρηθή άπνςε ησλ κηλσηθψλ λφκσλ ήηαλ θαλεξή ζηελ παξαθάησ πεξίπησζε: Αλ έλαο ειεχζεξνο άληξαο απνθηνχζε παηδηά κε κηα δνχιε, ηα παηδηά ζεσξνχληαλ θη απηά δνχινη. Αιιά αλ κηα ειεχζεξε γπλαίθα απνθηνχζε παηδηά κε έλα δνχιν ηεο, ηφηε ηα παηδηά απηά ινγίδνληαλ – φπσο θαη ηα γλήζηα παηδηά ηεο – ειεχζεξα.

Ρσκατθό άγαικα ηνπ ζενύ Απόιισλα πνπ βξέζεθε ζηελ Γόξηπλα

98  ΢ειίδα

20. Η (ηδαληθή) Ποιηηεία ηοσ Πιάηφλα Ζ Ποιηηεία είλαη – αλ φρη ην ζπνπδαηφηεξν – έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα έξγα ηνπ Πιάησλα (427-347 π.Υ.), ηνπ κεγάινπ απηνχ θηινζφθνπ ηεο αξραηφηεηαο. Γηα ην έξγν απηφ πνπ επεξέαζε ηφζν ηελ θηινζνθία, φζν θαη ηηο ζεσξίεο ηεο πνιηηηθήο θαη ηνπ δηθαίνπ, φρη κφλν ηεο επνρήο ηνπ αιιά ε επίδξαζή ηνπ έθηαζε σο θαη ηηο εκέξεο καο, έρνπλ γξαθηεί δεθάδεο βηβιία, εθαηνληάδεο πξαγκαηείεο θαη κειέηεο, ρηιηάδεο ζειίδεο θαη έρεη μνδεπηεί πνιχ κειάλη. Ζ Πνιηηεία γξάθηεθε ηελ δεθαεηία 380-370 π.Υ. Γελ πξνηίζεκαη – νχηε έρσ ηελ δπλαηφηεηα - λα πξνζζέζσ θάηη ζπνπδαίν ζε φια απηά πνπ έρνπλ γξαθηεί. Απιψο ζα πξνζπαζήζσ λα πεξηγξάςσ φζν κπνξψ πην ζχληνκα θαη εχιεπηα ηα ζεκεία ηνπ έξγνπ απηνχ πνπ αθνξνχλ ζηελ νπζία ηνπ πνλήκαηνο πνπ επηρεηξψ. Ρσκατθό αληίγξαθν πξσηόηππνπ έξγνπ ηεο θεθαιήο ηνπ Πιάησλα, πνπ εθηέζεθε ζηελ Αθαδεκία ηεο Αζήλαο κεηά ηνλ ζάλαην ηνπ θηινζόθνπ (Γιππηνζήθε Μνλάρνπ) Ο αθεγεηήο ηνπ έξγνπ είλαη ν ΢σθξάηεο πνπ δηεγείηαη έλα δηάινγν πνπ έιαβε ρψξα έλα βξάδπ ηνπ 421 π.Υ. ζην ζπίηη ηνπ Πνιέκαξρνπ ζηνλ Πεηξαηά. Απηνί πνπ έιαβαλ κέξνο ζηνλ δηάινγν ήηαλ: - ν ίδηνο ν ΢σθξάηεο, - νη γηνη ηνπ Αξίζησλα (θαη αδειθνί ηνπ Πιάησλα), Αδείκαληνο θαη Γιαχθσλ - ν ζνθηζηήο απφ ηελ Υαιθεδφλα Θξαζχκαρνο, - ν κέηνηθνο θαηαζθεπαζηήο φπισλ θαη παηέξαο ηνπ ξήηνξα Λπζία Κέθαινο, - ν γηνο ηνπ Κεθάινπ θαη νηθνδεζπφηεο ηεο νκήγπξεο Πνιέκαξρνο - νη ακίιεηνη (βνπβά πξφζσπα) Λπζίαο θαη Δπζχδεκνο, επίζεο γηνη ηνπ Κεθάινπ, - ν Υαξκαληίδεο απφ ηελ Παηαλία θαη - ν Νηθήξαηνο, γηνο ηνπ Νηθία Ο Βξεηαλφο θηιφζνθνο Μπέξηξαλη Ράζει (Bertrand Russell, 18721970) ρψξηζε ηα δέθα βηβιία ηεο Πνιηηείαο ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: - Σα πέληε πξψηα αζρνινχληαη κε ηελ πεξηγξαθή ηεο ηδαληθήο Πνιηηείαο θαη ν ζπγγξαθέαο επηρεηξεί ηα δψζεη ηνλ νξηζκφ ηεο δηθαηνζχλεο - ΢ηα επφκελα δπν ν Πιάησλαο δίλεη ηνλ νξηζκφ ηνπ θηινζφθνπ, ηνλ νπνίν ζεσξεί σο ηνλ ηδαληθφ άξρνληα ηεο (ηδαληθήο) Πνιηηείαο.

 ΢ειίδα

100

Καη ηέινο ζηα ηξία ηειεπηαία βηβιία παξαηίζεληαη νη κνξθέο ησλ πνιηηεπκάησλ θαη αλαιχνληαη ηα πιενλεθηήκαηα θαη ηα κεηνλεθηήκαηα θαζ’ ελφο απφ απηά. ΢ηελ αξρή ηνπ δηαιφγνπ νη ζπλνκηιεηέο δίδνπλ ηνλ νξηζκφ ηεο δηθαηνζχλεο - φπσο ηνλ θαηαιαβαίλεη ν θάζε έλαο απφ απηνχο. Ο Κέθαινο ηελ νξίδεη σο ηηκηόηεηα ζηηο ζπλαιιαγέο θαη ζπλέπεηα ζηελ εμόθιεζε ησλ ρξεώλ. Ο νηθνδεζπφηεο Πνιέκαξρνο πηζηεχεη φηη δηθαηνζχλε είλαη ε απφδνζε ηνπ θαινχ ζηνπο θίινπο θαη ηνπ θαθνχ ζηνπο ερζξνχο. Ο ζνθηζηήο Θξαζχκαρνο πηζηεχεη φηη δηθαηνζχλε είλαη πάληα ην δίθην ηνπ ηζρπξφηεξνπ θαη απηφ θπξηαξρεί ζηνλ θφζκν. Ο Γιαχθσλ ηζρπξίδεηαη φηη δηθαηνζχλε δελ ππάξρεη, είλαη απιψο κηα θνηλσληθή ζχκβαζε. Πηζηεχεη φηη θαη ν δίθαηνο θαη ν άδηθνο ζα δηέπξαηηαλ αδηθία λα ήμεξαλ πσο δελ ηνπο πεξηκέλεη ε ηηκσξία θιπ. Ζ ηδεψδεο πνιηηεία ηελ νπνία ν Πιάησλαο απνθαιεί Καιιίποιε θαη ηελ θπβεξλνχλ θηιφζνθνη-βαζηιείο, ραξαθηεξίδεηαη απφ ηέζζεξηο αξεηέο: ζνθία, αλδξεία, ζσθξνζχλε θαη δηθαηνζχλε: ν θάζε πνιίηεο απηήο ηεο θνηλσλίαο θάλεη απηφ πνπ ρξεηάδεηαη γηα ην νπνίν είλαη ηαγκέλνο (επάγγεικα, ιεηηνχξγεκα, ππεξεζία) θαη πνπ ηαηξηάδεη ζηελ θχζε ηνπ. Σν θάλεη γηα ην θνηλφ θαιφ ρσξίο φκσο λα εκπνδίδεη ηελ ιεηηνπξγία ησλ άιισλ θαη λα μεθεχγεη απφ ηα φξηα πνπ έρνπλ νξηζηεί εληφο ησλ νπνίσλ πξέπεη λα θηλείηαη.

Απόζπαζκα ρεηξόγξαθεο έθδνζεο ηεο «Πνιηηείαο» ηνπ Πιάησλα γξακκέλν ηνλ 3ν κ.Χ. αηώλα. Βξέζεθε ζηελ Αίγππην αλάκεζα ζε δεθάδεο άιια ρεηξόγξαθα Διιήλσλ πνηεηώλ θαη θηινζόθσλ, αιιά θαη πνιιώλ ρξηζηηαλώλ ζξεζθεπηηθώλ ζπγγξαθέσλ (Πάππξνη ηεο Ομπξξύγρνπ) Ο ΢σθξάηεο πεξηγξάθεη ηελ ‘Πνιηηεία’ σο κηα θνηλσλία πνπ δελ ππάξρεη ηδηνθηεζία, νχηε ν ζεζκφο ηεο νηθνγέλεηαο, άξα δελ ππάξρεη πξνζσπηθή δσή, νχηε ππάξρνπλ νη έλλνηεο πινχζηνο θαη θησρφο, ειεχζεξνο θαη δνχινο, άληξαο θαη γπλαίθα. Τπάξρεη φκσο δηαρσξηζκφο ησλ ηάμεσλ (νη δεκηνπξγνί, νη θχιαθεο-επίθνπξνη θαη νη θχιαθεο-άξρνληεο) θαη ε θηινζνθία είλαη θάηη απφ ην νπνίν νη θαηψηεξεο ηάμεηο είλαη απνθιεηζκέλεο. Με ηελ θαηάξγεζε ηεο ηδηνθηεζίαο θαη ηεο νηθνγέλεηαο, ην παηδί αλήθεη ζηελ θνηλφηεηα θαη δελ πξέπεη λα μέξεη πνηνη είλαη νη γνλείο ηνπ, πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζεί ν λεπνηηζκφο θαη έλλνηα ηελ θιεξνλνκηάο. Αθφκα θαη ε αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ είλαη ειεγρφκελε.

100  ΢ειίδα

101

΢χκθσλα κε ηνλ Πιάησλα, ν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα είλαη θαζήθνλ ηεο Πνιηηείαο εληαίν γηα φινπο, αιιά καζήκαηα φπσο ε πνίεζε, ε κνπζηθή, ην ζέαηξν θαη γεληθά νη ηέρλεο, πνπ δεκηνπξγνχλ πάζε θαη απεπζχλνληαη ζην θαηψηεξν κέξνο ηεο ςπρήο απνθιείνληαη απφ απηφ ην ζχζηεκα. Σα παηδηά αζθνχληαη ζσκαηηθά θαη δηδάζθνληαη καζήκαηα φπσο καζεκαηηθά, θπζηθή, ηζηνξία, θηινζνθία θαη άιια. ΢ε δηάθνξα ζηάδηα ηεο εθπαίδεπζεο ζα μερσξίδνπλ απηνί πνπ ζηακαηνχλ ηελ παηδεία θαη πάλε ζηελ παξαγσγή θαη νη ηθαλφηεξνη πνπ ζπλερίδνπλ ηηο ζπνπδέο ηνπο. Δθηφο ησλ άιισλ, ηψξα ζα ζπνπδάζνπλ θαη «θηινζνθία». ΢ηα 35 ηνπο, απηνί πνπ επέδεημαλ ηθαλφηεηεο ζπλερίδνπλ γηα άιια δέθα πέληε ρξφληα ζπνπδψλ θαη πξαθηηθήο πιένλ εκπεηξίαο. Μφλν απηνί πνπ ζα απνδείμνπλ φηη είλαη ηθαλνί θαη ελδηαθέξνληαη γηα ην δεκφζην θαιφ, ζα επηιεγνχλ θαη ζα γίλνπλ νη θξνπξνί – θχιαθεο ηεο πνιηηείαο. Απηνί νη θχιαθεο πνπ θπζηθά δελ έρνπλ πξνζσπηθή πεξηνπζία, κηζζνδνηνχληαη απφ ηελ Πνιηηεία. Ζ απνδεκίσζή ηνπο ζα είλαη ε ηθαλνπνίεζε φηη πξνζθέξνπλ ζην θνηλσληθφ ζχλνιν. Απφ ηνπο δηαιφγνπο ηεο Πνιηηείαο ν Πιάησλαο αλαιχεη ηα ηέζζεξα δηαθνξεηηθά πνιηηεχκαηα πνπ δελ έρνπλ ζέζε ζηελ ηδεψδε Καιιίπνιή ηνπ. Απηά είλαη θαηά ζεηξά: Λεπηνκέξεηα από ηνλ πίλαθα ηνπ Ραθαήι Ζ ΢ρνιή ησλ Αζελώλ πνπ απεηθνλίδεη ηνλ Πιάησλ θαη ηνλ καζεηή ηνπ Αξηζηνηέιε. Δληππσζηάδεη ε νκνηόηεηα ηνπ Πιάησλα κε ηνλ Λενλάξλην ληα Βίληζη -

Σν Κρεηηθό/Λαθφληθό ή Σηκοθραηία: Ζ πνιηηεία θπβεξλάηαη απφ άηνκα πνπ ιαηξεχνπλ ηελ ηηκή, δειαδή ηελ ηδηνθηεζία θαη ηνλ πινχην. ΢’ απηφ ην πνιίηεπκα ε πνιηηεία νδεγείηαη

κε βεβαηφηεηα ζηνλ πιηζκφ. Ζ Οιηγαρτία: Δθ’ φζνλ ππάξρεη πινχηνο αλαπφθεπθηα ε θνηλσλία ρσξίδεηαη ζε πινχζηνπο θαη θησρνχο θαη ε αδηθία απηή δεκηνπξγεί εγθιεκαηίεο θαη επαίηεο. Τπάξρεη ζπλερήο δηαπάιε κεηαμχ ησλ πινπζίσλ θαη ησλ θησρψλ. - Ζ Γεκοθραηία: Κάπνηε νη θησρνί θαηαθέξλνπλ λα αλαηξέςνπλ ηνπο νιηγαξρηθνχο θαη δίλνπλ ειεπζεξίεο ζηνπο πνιίηεο. Ζ πνιηηεία είλαη φκσο έξκαην ησλ δεκαγσγψλ, πνπ εκθαλίδνληαη σο πξνζηάηεο ησλ θαηψηεξσλ ηάμεσλ. Απηφ ην πνιίηεπκα ζα νδεγήζεη αλαγθαζηηθά ζην επφκελν πνπ είλαη Ζ Σσραλλίδα: Ζ άξρνπζα ηάμε, νη πινχζηνη (απηνί πνπ ζήκεξα απνθαινχκε θαπηηαιηζηέο) βιέπνπλ λα απεηινχληαη ηα δηθαηψκαηα θαη ν -

 ΢ειίδα

101

102

πινχηνο ηνπο απφ ηηο θαηψηεξεο ηάμεηο πνπ μεζήθσζε ν δεκαγσγφο θαη ηνπο παξαρψξεζε αλεμέιεγθηεο ειεπζεξίεο. ΋πσο είλαη γλσζηφ ε εμνπζία δηαθζείξεη θαη ν δεκαγσγφο θαηαθεχγεη ζηελ ηπξαλλία, ζην θαζεζηψο πνπ ν ηχξαλλνο θπβεξλά κε ηελ ζπλδξνκή κηα κηθξήο κεξίδαο αθνζησκέλσλ νπαδψλ ηνπ, θαηαξγψληαο νπζηαζηηθά θάζε ιατθή ειεπζεξία. ΢ην έξγν ηνπ απηφ ν Πιάησλαο ζεσξεί φηη ην θαιχηεξν πνιίηεπκα είλαη ην αξηζηνθξαηηθφ, φρη ε θιεξνλνκηθή αξηζηνθξαηία ή ε κνλαξρία, αιιά ε αξηζηνθξαηία ησλ αμίσλ, δειαδή ε εμνπζία ησλ θαιχηεξσλ θαη ζνθφηεξσλ πνιηηψλ. Απηνί δελ ζα εθιέγνληαη κε ςεθνθνξία ησλ πνιηηψλ, αιιά απφ κηα δηαδηθαζία επηινγήο απφ ηα κέιε ηεο άξρνπζαο ηάμεο κε βάζε ηελ αμία ηνπο. Φπζηθά ην πνιίηεπκα πνπ πξνηείλεη ν Έιιελαο θηιφζνθνο δελ δηαθέξεη πξαθηηθά απφ ηελ ηπξαλλία, κε κφλε ηελ δηαθνξά φηη ν θηιφζνθνοβαζηιηάο ελεξγεί κε κνλαδηθφ γλψκνλα ην ζπκθέξνλ ηνπ ζπλφινπ θαη φρη ηνπ εαπηνχ ηνπ, κηαο θαη ν ίδηνο είλαη θηιφζνθνο, άξα είλαη θάηνρνο ηεο γλψζεο θαη ηεο ζνθίαο θαη δελ έρεη θαλέλα νηθνλνκηθφ ζπκθέξνλ, αιιά θαη νχηε δηαδφρνπο πνπ ζα θιεξνλνκήζνπλ ηελ εμνπζία ηνπ. Ο Πιάησλαο θαη νη καζεηέο ηνπ Ο Πιάησλαο πίζηεπε φηη φινη νη άλζξσπνη, άληξεο θαη γπλαίθεο, ζα πξέπεη λα έρνπλ ηελ επθαηξία λα δνθηκάζνπλ ηελ ηθαλφηεηά ηνπο λα γίλνπλ κέιε ηεο θπξίαξρεο ηάμεο. Δίλαη ν πξψηνο απφ ηνπο κεγάινπο θηινζφθνπο ηεο ηζηνξίαο (αθφκα θαη Ηλδνχο ή Κηλέδνπο), πνπ πίζηεςε θαη δηαθήξπμε ηελ ηζφηεηα ησλ δχν θχισλ. Αλ θαη ην ηδαληθφ πνιηηηθφ ζχζηεκα πνπ πξφηεηλε ν Πιάησλ δελ βξήθε πνηέ νξγαλσκέλε θνηλσληθή νκάδα (ή θφκκα) λα ην ππνζηεξίμεη ή λα ην εθαξκφζεη, ε Πνιηηεία ηνπ, φπσο θαη φια ηα άιια βηβιία ηνπ δηαβάζηεθαλ θαη εμαθνινπζνχλ λα δηαβάδνληαη επί 24 αηψλεο. Θεσξείηαη ν θνξπθαίνο θηιφζνθνο ηεο ηζηνξίαο θαη ε δηδαζθαιία ηνπ επεξέαζε ηελ πνξεία ηεο θηινζνθίαο ησλ Διιήλσλ, ησλ Ρσκαίσλ αιιά θαη ησλ κεηαγελέζηεξσλ θηινζφθσλ ηεο Δπξψπεο. Ο Αξηζηνηέιεο έγξαςε ην έξγν ηνπ Πνιηηηθά ζην νπνίν αλαιχεη ηα δηάθνξα ζπζηήκαηα δηαθπβέξλεζεο. Άιινο έλαο θηιφζνθνο ν ηδξπηήο ηνπ ζησηθηζκνχ Εήλσλ ν Κηηηεύο, έγξαςε ηνλ 3ν π.Υ. αηψλα, έλα έξγν κε ηνλ ίδην ηίηιν Πνιηηεία ζην νπνίν πεξηγξάθεη κηα θνηλσλία πνπ απνηειείηαη απφ θηινζφθνπο θαη δελ έρεη αλάγθε απφ θπβεξλήηεο, είλαη δειαδή κηα

102  ΢ειίδα

103

αλαξρηθή θνηλσλία. Ο Ρσκαίνο πνιηηηθφο θαη ξήηνξαο Κηθέξσλ (1νο π.Υ. αη.) έγξαςε ην βηβιίν De re publica ζην νπνίν κηκείηαη ηνλ πιαησληθφ δηάινγν θαη νη ζπλνκηιεηέο ηνπ ζπδεηνχλ ηελ νξγάλσζε ηνπ θξάηνπο, δειαδή ηεο Ρσκατθήο δεκνθξαηίαο πνπ ππήξρε ζηελ επνρή ηνπ. Σν 1516 ν Άγγινο πνιηηηθφο, θηιφζνθνο θαη ζπγγξαθέαο Σόκαο Μνξ έγξαςε ην έξγν Οπηνπία (Utopia) ζην νπνίν - θαηά ην πξφηππν ηεο Καιιίπνιεο ηνπ Πιάησλα – πεξηέγξαθε κηα ηδαληθή πνιηηεία ζ’ έλα θαληαζηηθφ λεζί ηνπ Αηιαληηθνχ, ηελ Οπηνπία φπνπ έρεη επηβιεζεί θνηλνθηεκνζχλε θαη δελ ππάξρεη ηδησηηθή θαη νηθνγελεηαθή δσή. Καηά ηελ επνρή ηνπ Γηαθσηηζκνχ (18νο αηψλαο), ν Βνιηέξνο ήηαλ απηφο πνπ εηζήγαγε ηνλ φξν Πεθσηηζκέλε δεζπνηεία, πξνθεηκέλνπ λα πεξηγξάςεη ηε δηαθπβέξλεζε νξηζκέλσλ Δπξσπαίσλ κνλαξρψλ, νη νπνίνη πηνζεηνχζαλ ηηο ηδέεο ηνπ Γηαθσηηζκνχ θαη θπξίσο έδηλαλ έκθαζε ζηε Λνγηθή κε ηελ νπνία πξνζπαζνχζαλ λα δηαθπβεξλήζνπλ ηελ ρψξα ηνπο. Δπεξέαζε αθφκα θαη απηνχο πνπ πξψηνη ζπλέηαμαλ ην ΢χληαγκα ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ. Σν 1932 ν Βξεηαλφο ζπγγξαθέαο Άιληνπο Υάμιετ δεκνζίεπζε ην κπζηζηφξεκά ηνπ Θαπκαζηόο Καηλνύξηνο Κόζκνο (Brave New World) ζην νπνίν – επεξεαζκέλνο απφ ηηο ηερλνινγηθέο εμειίμεηο ηεο επνρήο ηνπ – πξνβιέπεη έλα δνθεξφ κέιινλ γηα ηελ αλζξσπφηεηα, κηα Γπζηνπία, ην αληίζεην ηεο Οπηνπίαο. Ζ ζεκαία ηνπ θόκκαηνο ηνπ Μεγάινπ Αδειθνύ ζην κπζηζηόξεκα 1984 ηνπ Όξγνπει Σέινο ην 1949 ν Βξεηαλφο ζπγγξαθέαο θαη δεκνζηνγξάθνο Σδόξηδ ΋ξγνπει εμέδσζε ην κπζηζηφξεκα επηζηεκνληθήο θαληαζίαο Υίιηα ελληαθόζηα νγδόληα ηέζζεξα, ζην νπνίν πξνβιέπεη έλα ηξνκαθηηθφ κέιινλ ηεο αλζξσπφηεηαο, πνπ ζα δεη ζε έλα εθηαιηηθφ αζηπλνκηθφ θξάηνο, φπνπ ηα πάληα – αθφκα θαη ε ζθέςε – βξίζθνληαη ππφ ηελ παξαθνινχζεζε ηνπ Μεγάινπ Αδειθνχ.

 ΢ειίδα

103

104

21. Σα δηαηάγκαηα ηοσ Αζόθα θαη οη Νόκοη ηοσ Μαλού (Ιλδία) 21.01. Σα Γηαηάγκαηα ηοσ Αζόθα ηες Ιλδίας Ο βαζηιηάο Αζφθα (300-232 π.Υ.) απνθαινχκελνο θαη Μέγαο, ήηαλ ν ηξίηνο κνλάξρεο ηεο Μανπξπαλήο Απηνθξαηνξίαο ηεο Ηλδίαο, πνπ εθηεηλφηαλ απφ ηνλ Γάγγε σο ην Πνπληδάκπ, δπηηθά ηνπ πνηακνχ Ηλδνχ, κε πξσηεχνπζα ηελ Παηαιηπνχηξα. ΢ηα πξψηα ρξφληα ηεο βαζηιείαο ηνπ έθαλε επεθηαηηθνχο πνιέκνπο θαη ε απηνθξαηνξία ηνπ εθηεηλφηαλ απφ ηελ Βεγγάιε αλαηνιηθά σο ηα ζεκεξηλά Αθγαληζηάλ θαη Ηξάλ. Ζ ηειεπηαία ηνπ θαηάθηεζε ήηαλ ην θξαηίδην ηεο Καιίλγθα, ζην λνηηναλαηνιηθφ άθξν ηεο Ηλδίαο. Ζ Καιίλγθα ήηαλ πεξήθαλε γηα ην πνιίηεπκά ηεο, πνπ ζήκεξα ζα ην ραξαθηεξίδακε βαζηιεπφκελε δεκνθξαηία. Ο πφιεκνο κε ηελ Καιίλγθα θξάηεζε ηξία ρξφληα σο ην 263 θαη ν ληθεηήο Αζφθα εμφλησζε 100.000 απ’ ηνπο θαηνίθνπο ηεο. Ο κχζνο ιέεη φηη φηαλ ν Αζφθα κπήθε ζε κηα θακέλε θαη θαηεζηξακκέλε πφιε ηεο Καιίλγθα θαη είδε ηα δηαζπαξκέλα πηψκαηα ζπλεηδεηνπνίεζε ην θαθφ πνπ έγηλε θαη αλαθψλεζε: Ση έθαλα;. Μεηά απφ απηφ, απνθάζηζε λα εγθαηαιείςεη ηνπ επηζεηηθνχο πνιέκνπο, πξνζαλαηνιίζηεθε ζε πλεπκαηηθέο αζρνιίεο θαη αθηεξψζεθε ζηνλ Βνπδηζκφ, ηνλ νπνίν επέβαιιε σο επίζεκε ζξεζθεία ηνπ θξάηνπο θαη πηνζέηεζε λέα πνιηηηθή, απηήλ ηεο «κε βίαο». Ο βαζηιηάο Αζόθα κε επίζεκε πεξηβνιή Ο ιαφο πνπ πξψηα ηνλ απνθαινχζε άζπιαρλν Αζόθα, ηψξα ην άιιαμε ζε επζεβήο Αζόθα. ΢ηνλ ππφινηπν ρξφλν ηεο βαζηιείαο ηνπ ζπλέρηζε ηελ πνιηηηθή ηνπ δφγκαηνο ηεο «κε βίαο», επέδεημε αλνρή ζηε δηαθνξεηηθή άπνςε, δίδαμε ηελ ππαθνή ζηνπο γνλείο θαη ηνπο δαζθάινπο, ηνλ ζεβαζκφ ζηνπο βξαρκάλνπο θαη ηνπο άιινπο ζξεζθεπηηθνχο ιεηηνπξγνχο, απαγφξεπζε ηηο ζπζίεο, αθφκα θαη ηελ αλαίηηα ζθαγή ησλ δψσλ, θαζψο θαη ην θπλήγη θαη πξνψζεζε ηελ ηδέα ηεο ρνξηνθαγίαο. Ίδξπζε παλεπηζηήκηα θαη βνήζεζε ζηελ αλάπηπμε ηεο γεσξγίαο, κε αξδεπηηθά ζπζηήκαηα. Έθηηαμε νδηθφ δίθηπν πνπ θάιππηε φιε ηελ Ηλδία, θαη λνζνθνκεία γηα αλζξψπνπο θαη άζπια γηα ηα δψα. Κήξπμε ηελ αλεμηζξεζθία θαη κεηαρεηξίζηεθε ηνπο ππεθφνπο ηνπ σο ίζνπο, αλεμαξηήησο ζξεζθείαο, θπιήο ή θάζηαο.

104  ΢ειίδα

105

Πέζαλε ρσξίο λα νξίζεη δηάδνρν. Θεσξείηαη απφ ηνπο κεγάινπο θηινζφθνπο θαη κεηαξξπζκηζηέο εγεκφλεο ηεο ηζηνξίαο. ΢ε κηζφ αηψλα κεηά ην ζάλαηφ ηνπ ε απηνθξαηνξία ηνπ δηαιχζεθε. Οη δηάδνρνί ηνπ δελ θαηάθεξαλ λα θξαηήζνπλ απηή ηελ απηνθξαηνξία πνπ ν παππνχο θαη ν παηέξαο ηνπο δεκηνχξγεζαλ. Σν έξγν φκσο γηα ην νπνίν ν Αζφθα έκεηλε ζηελ ηζηνξία είλαη ηα πεξίθεκα Γηαηάγκαηά ηνπ (The Edicts of King Asoka), ηα νπνία ραξάρηεθαλ ζε πέηξηλεο θνιψλεο (ζηήιεο), βξάρνπο αθφκα θαη ζην εζσηεξηθφ θάπνησλ ζπειαίσλ. Τπήξραλ ζε φια ηα ζεκεία ηνπ απέξαληνπ βαζηιείνπ ηνπ θαη πνιιά απφ απηά πνπ ζψδνληαη ραξαθηεξίδνληαη σο κλεκεία εμαηξεηηθήο ηέρλεο. Πνιιέο απφ απηέο ηηο θνιψλεο έθεξαλ ζηελ θνξπθή ηνπο ην ηεηξαπιό ιηνληάξη ηνπ Αζόθα πνπ θνηηάδεη θαη πξνο ηηο ηέζζεξηο θαηεπζχλζεηο ηνπ νξίδνληα, θαζψο θαη ηνλ ηξνρό ηνπ Αζόθα πνπ ζήκεξα είλαη έλα εζληθφ ζχκβνιν ηεο ζεκαίαο ηεο Γεκνθξαηίαο ηεο Ηλδίαο. Σέηνηεο θνιψλεο βξέζεθαλ ζηελ Ηλδία, ζην Νεπάι, ζην Αθγαληζηάλ, ζην Παθηζηάλ θαη ζην Μπαγθιαληέο. Σν ηεηξαπιό ιηνληάξη ηνπ Αζόθα είλαη ην έκβιεκα ηεο Γεκνθξαηίαο ηεο Ηλδίαο Σα δηαηάγκαηα ηνπ Αζφθα αθνξνχλ θπξίσο ζηηο κεηαξξπζκίζεηο πνπ ζέζπηζε θαη ζηηο εζηθέο αξρέο πνπ δίδαζθε ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα δεκηνπξγήζεη κηα δίθαηε θαη αλζξψπηλε θνηλσλία. Πηζηεχεηαη φηη ηα δηαηάγκαηα απηά απερνχλ ηα ίδηα ηα ιφγηα ηνπ Αζφθα, γηαηί αλαθέξεηαη ζηα θαιά έξγα πνπ έθαλε, φρη γηα λα θαπρεζεί γη’ απηά αιιά γηα λα πείζεη ηνλ αλαγλψζηε γηα ηελ εηιηθξίλεηά ηνπ θαη γηα λα θάλεη ηνπο ππεθφνπο ηνπ πην επγεληθνχο θαινχο θαη εζηθνχο πνιίηεο. Δπίζεο κεηά ηελ εγθαηάιεηςε ηεο επηζεηηθή πνιηηηθήο ηεο απηνθξαηνξίαο ν Αζφθα επέβαιε ηελ πνιηηηθή ηεο εηξεληθήο ζπλχπαξμεο, Σν λνκηθφ ζχζηεκα κεηαξξπζκίζηεθε θαη έγηλε πην δίθαην, ιηγφηεξν ζθιεξφ θαη δηεθζαξκέλν. Έδσζε ην δηθαίσκα ζηνπο θαηαδηθαζκέλνπο ζε ζάλαην λα εθεζηβάινπλ ηελ απφθαζε θαη φρη ζπάληα ν βαζηιηάο παξαρσξνχζε ακλεζηία ζηνπο θξαηνχκελνπο ησλ θπιαθψλ. Σα θξαηηθά έζνδα ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ρξήζηκα δεκφζηα έξγα, ηελ αλνηθνδφκεζε λνζνθνκείσλ θαη ζρνιείσλ, ηελ θαηαζθεπή αξδεπηηθψλ έξγσλ θαη ηελ θαιιηέξγεηα θξνχησλ, ζηηεξψλ θαη ιαραληθψλ. Απαγνξεχηεθε ην θπλήγη νξηζκέλσλ άγξησλ δψσλ θαη ε θαθνκεηαρείξηζε ησλ θαηνηθίδησλ. Σα ζεκαληηθφηεξα ζεκεία ησλ δηαηαγκάησλ ηνπ Αζφθα ήηαλ:

 ΢ειίδα

105

106

 



΢ηελ επηθξάηεηά κνπ απαγνξεχεηαη ε δνινθνλία ή ε ζπζία δσληαλψλ φλησλ ΢ηελ επηθξάηεηά κνπ πξνβιέπεηαη ε ηαηξηθή πεξίζαιςε ηφζν γηα ηνπο αλζξψπνπο φζν θαη γηα ηα δψα. ΢ε πεξίπησζε πνπ ζεξαπεπηηθά βφηαλα ή ξίδεο δελ ππάξρνπλ, απηά ζα εηζάγνληαη θαη ζα επηβάιιεηαη ε θαιιηέξγεηά ηνπο ζηελ ρψξα. ΢ε φινπο ηνπο δεκφζηνπο δξφκνπο αλνίγνληαη ραληάθηα θαη θπηεχνληαη δέληξα γηα ην θαιφ ησλ αλζξψπσλ θαη ησλ δψσλ. Ο ζεβαζκφο ζηνπο γνλείο είλαη θαιφ, ε γελλαηνδσξία ζηνπο θίινπο, γλσζηνχο, ζπγγελείο, ηεξείο θαη αζθεηέο είλαη θαιφ, ε απνθπγή ζαλάησζεο δψλησλ φλησλ είλαη θαιφ, ε πξνζνρή ζηηο δαπάλεο θαη ε απνθπγή ηεο θηιαξγπξίαο είλαη θαιφ. Σν λα θάλεηο θαιφ είλαη δχζθνιν, ελψ αληίζεηα ε θαθή πξάμε είλαη εχθνιν λα γίλεη. Δγψ ν βαζηιηάο έρσ θάλεη πνιιέο θαιέο πξάμεηο θαη αλ νη γηνη κνπ, νη εγγνλνί κνπ θαη νη απφγνλνί ηνπο σο ην ηέινο ηνπ θφζκνπ ζπκπεξηθεξζνχλ κε ηνλ ίδην ηξφπν ζα θάλνπλ πνιχ θαιφ. Σκήκα ησλ δηαηαγκάησλ ηνπ Αζόθα

 

 Ο αγαπεκέλνο ησλ ζεψλ ν βαζηιηάο καο, επηζπκεί φινη νη ιεηηνπξγνί θαη πηζηνί ησλ ζξεζθεηψλ πνπ ππάξρνπλ ζην βαζίιεηφ ηνπ λα αζθνχλ απηνέιεγρν θαη λα έρνπλ αγλφηεηα ζηελ θαξδηά ηνπο. ΋πνηνο πηζηεχεη φηη κφλν ε δηθή ηνπ ζξεζθεία είλαη ε αιεζηλή θαη θαηαδηθάδεη ηηο άιιεο θάλεη κφλν θαθφ ζηελ δηθή ηνπ ζξεζθεία. Γηα ην ιφγν απηφ νη επαθέο κεηαμχ δηαθφξσλ ζξεζθεηψλ θαη ν ζεβαζκφο ησλ άιισλ δνγκάησλ είλαη θαιφ. Δθηφο απφ ηνπο Έιιελεο, φινη νη άιινη ιανί δηαζέηνπλ νκάδεο ησλ Βξαρκάλσλ θαη αζθεηψλ. ΋κσο δελ ππάξρεη ρψξα ηεο νπνίαο ν ιαφο λα κελ ιαηξεχεη ηελ κηα ή ηελ άιιε ζξεζθεία. Ο βαζηιηάο ιέεη: ΋ινη νη άλζξσπνη είλαη παηδηά κνπ θαη επηζπκψ ηελ επεκεξία θαη ηελ επηπρία ηνπο ζε απηφλ θαη ζηνλ άιιν θφζκν. Τπάξρνπλ πνιινί λνκνηαγείο πνπ είλαη θπιαθηζκέλνη θαη ππνθέξνπλ άδηθα. Γηα ηνλ ιφγν απηφ ζα πξέπεη λα ηνπο ζπκπεξηθεξφκαζηε ζε φινπο ρσξίο πάζνο θαη κίζνο.

106  ΢ειίδα

107



Ο Θεφο είλαη θαιφο, αιιά ηη είλαη ν Θεφο; Λίγν θαθφ, πνιχ θαιφ, επγέλεηα, γελλαηνδσξία, αιήζεηα θαη αγλφηεηα. Έδσζε ην δψξν ηεο δσήο ζε δηάθνξα είδε. Γίπνδα θαη ηεηξάπνδα φληα, πηελά θαη δψα ηεο ζάιαζζαο. Οη άλζξσπνη νθείινπλ λα θάλνπλ θαιέο πξάμεηο. Πξηλ θάλνπλ κηα θαθή πξάμε πξέπεη λα ζθεθζνχλ: «Αλ απηή ε πξάμε νδεγεί ζην θαθφ, ζηελ βία, ζηελ ζθιεξφηεηα, ηνλ ζπκφ, ηελ πεξεθάληα θαη ηελ δήιεηα ζα θαηαζηξέςσ ηνλ εαπηφ κνπ θαη δελ ζα είκαη επηπρήο νχηε ζ’ απηήλ νχηε ζηελ άιιε δσή». Οη δηθαζηέο νθείινπλ λα θάλνπλ ην θαζήθνλ ηνπο αλεπεξέαζηνη, ρσξίο θφβν θαη κε δηαθξηηηθφηεηα. Οθείινπλ λα εθαξκφδνπλ ηνλ λφκν ρσξίο δηαθξίζεηο θαη λα επηβάιινπλ ηηο πνηλέο επίζεο ρσξίο δηαθξίζεηο. Υνξεγείηαη ζε θάζε θαηαδηθαζκέλν ζε ζάλαην πεξίνδνο ηξηψλ εκεξψλ, ζηελ δηάξθεηα ησλ νπνίσλ νη ζπγγελείο ηνπ ζα κπνξνχλ λα θάλνπλ έθεζε ή αίηεζε γηα ράξε. Άιιε απεηθόληζε ηνπ βαζηιηά ηεο Ηλδίαο Αζόθα ηνπ Μεγάινπ



Σα παξαθάησ δψα πξνζηαηεχνληαη: Παπαγάινη, θφθθηλεο ρήλεο, άγξηεο πάπηεο, λπρηεξίδεο, κπξκήγθηα, ζαιάζζηεο ρειψλεο, ζθαληδφρνηξνη, αζπφλδπια ζαιαζζηλά, ςάξηα, ρειψλεο, ειάθηα, άγξηνη γάηδαξνη, άγξηα πεξηζηέξηα, ηαχξνη, ζθίνπξνη θαη φια ηα ηεηξάπνδα πνπ δελ είλαη βξψζηκα, Δπίζεο νη πξνβαηίλεο, νη θαηζίθεο θαη νη γνπξνχλεο πνπ ζειάδνπλ ηα κηθξά ηνπο πξνζηαηεχνληαη σο φηνπ ηα κηθξά γίλνπλ έμη κελψλ. Σα δάζε δελ πξέπεη λα θαίγνληαη ρσξίο ιφγν. Γηα ηα είθνζη έμη ρξφληα ηεο βαζηιείαο κνπ παξέρσ ακλεζηία ζηνπο θπιαθηζκέλνπο. Γηέηαμα λα θπηεπηνχλ δέληξα ζηνπο δξφκνπο γηα λα δίλνπλ ηελ ζθηά ηνπο ζε αλζξψπνπο θαη δψα. Δπίζεο λα ρηηζηνχλ ραληάθηα κε λεξφ γηα λα θαιιηεξγνχληαη ηα ρσξάθηα θαη λα μεδηςάλε νη άλζξσπνη θαη ηα δψα.

21.02. Οη Νόκοη ηοσ Μαλού ή Μαλάβα Νηάρκα ΢άζηρα (Laws of Manu or Mānava-Dharmaśāstra) ηες Ιλδίας Οη Νφκνη ηνπ Μαλνχ είλαη έλα αξραίν θείκελν πνπ ήηαλ ε βάζε ηεο ηλδνπηζηηθήο λνκνζεζίαο θαη ησλ ηλδνπηζηηθψλ εζίκσλ γηα εθαηνληάδεο ρξφληα. Ο Ηλδνπηζκφο – ζε αληίζεζε κε ηελ εβξατθή ζξεζθεία (θαη ζπλεπψο κε ηελ ρξηζηηαληθή θαη ην Ηζιάκ) δελ έρεη ηεξφ θψδηθα (Σαικνχδ, Δπαγγέιην  ΢ειίδα

107

108

ή Κνξάλη) πνπ δφζεθε πξνθνξηθά απφ ηνλ Θεφ. Οη «ηεξνί» λφκνη ησλ Ηλδνπηζηψλ είλαη νη δηδαζθαιίεο ησλ ζξχισλ θαη ησλ παξαδφζεσλ πνπ εκπλένληαη απφ ηηο αμίεο θαη ηνπο εζηθνχο θαλφλεο πνπ αλαγξάθνληαη ζηηο Βέδεο23, ηα αξραηφηεξα θείκελα ηεο ηλδηθήο ηζηνξίαο. Οη Βέδεο είλαη επηθά πνηήκαηα θαη χκλνη πνπ πεξηιακβάλνπλ κχζνπο θαη ζεκαληηθά ηζηνξηθά γεγνλφηα θαη γξάθηεθαλ απφ πεθσηηζκέλνπο άληξεο. Οη λφκνη ηνπ Μαλνχ γξάθηεθαλ ζηελ ζαλζθξηηηθή γιψζζα θαηά ηελ πεξίνδν κεηαμχ ηνπ 200 π.Υ. θαη ηνπ 200 κ.Υ. κεηά ηελ θαηάξξεπζε ηεο κεγάιεο Μανπξπαλήο απηνθξαηνξίαο (ηνπ Αζφθα) θαη ηεο απηνθξαηνξίαο ησλ ΢νχλγθα. Σν αξρηθφ θείκελν πεξηιακβάλεη εθαηνληάδεο θεθάιαηα πνπ πεξηιακβάλνπλ λφκνπο, πνιηηηθή αθφκα θαη δηάθνξεο κεζφδνπο εδνλήο. Πηζηεχεηαη φηη νη λφκνη γξάθηεθαλ απφ ηνλ Μαλού, γην ηνπ Βξάρκα ν νπνίνο ηνπο δίδαμε ζηνπο καζεηέο ηνπ. Μεξηθά ζεκεία ησλ Νφκσλ ηνπ Μαλνχ πνπ δηακφξθσζαλ ηελ ηλδνπηζηηθή θνηλσλία ηεο Ηλδίαο: Ο ζεόο ηεο δεκηνπξγίαο Βξάρκα -

Ζ θνηλσλία ήηαλ απζηεξά παηξηαξρηθή θαη ρσξηζκέλε ζε ηέζζεξηο ηάμεηο (θάζηεο): ηνπο ηεξείο (βξαρκάλνπο), ηνπο ηππείο πνιεκηζηέο, ηνπο αγξφηεο θαη ηνπο δνχινπο. Ζ ηειεπηαία θάζηα - θαζψο θαη νη γπλαίθεο φισλ ησλ ηάμεσλ - ήηαλ απνθιεηζκέλε απφ ηελ κειέηε ησλ Βέδαο, ηελ δηαδηθαζία ηεο κφξθσζεο θαη γεληθά ηεο εθπαίδεπζεο. Οη γπλαίθεο ήηαλ απφ ηελ γέλλεζε σο ηνλ ζάλαηφ ηνπο ππφ ηελ εμνπζία ελφο άληξα: Χο θνξίηζη ηηο εμνπζίαδε ν παηέξαο ηνπο, σο παληξεκέλεο ν ζχδπγφο ηνπο θαη σο ρήξεο ην πάλσ ρέξη ζηε δσή ηεο ην είραλ νη γηνη ηνπο. Ζ ρήξα δελ είρε δηθαίσκα λα μαλαπαληξεπηεί ζε αληίζεζε κε ηνλ άληξα ε γπλαίθα ηνπ νπνίνπ πέζαλε. Οη ηλδνπηζηέο πίζηεπαλ – θαη πηζηεχνπλ αθφκα θαη ζήκεξα – ζηελ κεηεκςχρσζε, δειαδή φηη κεηά ηνλ ζάλαηφ ηνπο ζα δήζνπλ κηα δεχηεξε δσή, φρη απαξαηηήησο σο άλζξσπνη αιιά κε άιιε κνξθή (δψνπ, πηελνχ, εληφκνπ ή νπνηνπδήπνηε άιινπ φληνο). ΋κσο νη γπλαίθεο αθφκα θαη ησλ αλψηεξσλ ηάμεσλ – δελ κπνξνχζαλ λα δήζνπλ δεχηεξε δσή γηαηί ήηαλ αθάζαξηεο. Οξηζκέλεο κφλν απφ ηηο γπλαίθεο κπνξνχζαλ λα κεηεκςπρσζνχλ αιιά κφλν σο άληξεο πιένλ ζηελ δεχηεξή ηνπο δσή.

Βέδα ζηα ζαλζθξηηηθά ζεκαίλεη γλώζε

108  ΢ειίδα

109

Οη βξαρκάλνη ήηαλ νη ζνθνί ηεο θνηλσλίαο θαη θαλείο απφ ηηο άιιεο ηάμεηο δελ έπξεπε λα ηνπο αληηκηιά, λα κελ ηνπο ππαθνχεη ή λα ηνπο δίλεη καζήκαηα εζηθήο. Έλαο εθαηφρξνλνο πνιεκηζηήο ή έλαο αγξφηεο έπξεπε λα αθνχεη έλα δεθάρξνλν βξαρκάλν ζαλ λα ήηαλ ν παηέξαο ηνπ. ΋πνηνο παξέβαηλε απηνχο ηνπο θαλφλεο θαηαδηθαδφηαλ λα δερζεί ζην απηί θαη ζην ζηφκα θαπηφ ιάδη. ΋πνηνο ηνικνχζε λα θάηζεη ζε ζέζε πνπ πξννξηδφηαλ γηα βξαρκάλν θαηαδηθαδφηαλ ζε θνπή ησλ γινπηψλ ηνπ. Οη λφκνη ηνπ Μαλνχ ήηαλ βαζηζκέλνη ζηνλ απζηεξφ δηαρσξηζκφ ησλ ηάμεσλ. Απηφ ήηαλ εκθαλέο ζηηο πνηλέο πνπ πξνβιεπφηαλ γηα ηηο παξαβηάζεηο ηνπ λφκνπ. Γηα ην ίδην αδίθεκα ε ηηκσξία ηνπ βξαρκάλνπ ήηαλ θαηά πνιχ επηεηθέζηεξε απφ απηή ησλ παξαβαηψλ ησλ άιισλ ηάμεσλ. Αλ έλαο βξαρκάλνο θαηαδηθαδφηαλ ζε ζάλαην, ήηαλ απιψο ππνρξεσκέλνο λα μπξίζεη ην θεθάιη ηνπ, αιιά νη θαηαδηθαζκέλνη ησλ άιισλ ηάμεσλ ζαλαηψλνληαλ. Αλ έλαο βξαρκάλνο θαθνκεηαρεηξηδφηαλ έλα αγξφηε ή δνχιν, πιήξσλε απιψο έλα πξφζηηκν, αλ ζπλέβαηλε ην αληίζεην ηφηε ν δξάζηεο ην πιήξσλε κε ζαλαηηθή πνηλή. -

Ο Μαλνύ

Απαγνξεπφηαλ ν γάκνο κεηαμχ αληξψλ θαη γπλαηθψλ πνπ αλήθαλ ζε δηαθνξεηηθέο ηάμεηο. Ζ άζθεζε ηνπ ηαηξηθνχ επαγγέικαηνο ήηαλ απαγνξεπκέλε γηα ηνπο βξαρκάλνπο.

Οη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο λφκνπο ηνπ Μαλνχ αζρνινχληαη κε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ζηελ δεκηνπξγία ηνπ θφζκνπ, ζηελ ιαηξεία ησλ ζεψλ, ζηα ηειεηνπξγηθά, ζηα δηθαηψκαηα ησλ βξαρκάλσλ θαη ηηο λνκηθέο θαη εζηθέο ππνρξεψζεηο ησλ κειψλ ησλ άιισλ ηάμεσλ.

 ΢ειίδα

109

110

22. Η Ρφκαχθή Γφδεθάδειηος (Lex Duodecim Tabularum) Ζ πεξίνδνο απφ ηελ πηψζε ηνπ ηειεπηαίνπ βαζηιηά ηεο Ρψκεο ην 509 π.Υ., σο ηελ αλαθήξπμε ηνπ Οθηαβηαλνχ Απγνχζηνπ σο απηνθξάηνξα ηεο Ρψκεο νλνκάδεηαη Πεξίνδνο Γεκνθξαηίαο, αλ θαη ην θαζεζηψο πνπ εγθαζηδξχζεθε δελ ήηαλ δεκνθξαηία νχηε κε ηε ζεκεξηλή ηεο έλλνηα, νχηε κε ηελ έλλνηα πνπ έδηλαλ ζηε ιέμε απηή νη Έιιελεο. Ολνκάζηεθε έηζη απφ ηηο ιαηηληθέο ιέμεηο res publica πνπ θαηά ιέμε ζεκαίλνπλ δεκόζην πξάγκα, αιιά δηεζλψο θαζηεξψζεθε σο ζπλψλπκε ηεο Γεκνθξαηίαο (αγγιηθά republic, γαιιηθά république θιπ.). Οπζηαζηηθά ην θαζεζηψο πνπ επηβιήζεθε ήηαλ αξηζηνθξαηηθφ θαζεζηψο, ην θξάηνο ησλ επγελψλ (ησλ παηξηθίσλ), νη νπνίνη θαη είραλ πξαγκαηνπνηήζεη ηελ εμέγεξζε θαηά ηνπ βαζηιηά. Ο πιεβείνο ηξηβνύλνο Γάηνο Σεξεληίιηνο ήηαλ απηόο πνπ άξρηζε ηνλ αγώλα γηα ηελ θσδηθνπνίεζε ησλ ξσκατθώλ λόκσλ ΢ηε ζέζε ηνπ βαζηιηά ηνπνζεηήζεθαλ δπν άξρνληεο, νη ύπαηνη, νη νπνίνη εθιέγνληαλ απφ ηε ΢χγθιεην γηα ζεηεία ελφο έηνπο. Ζ εμνπζία θαη ησλ δχν ππάησλ καδί ήηαλ ε ίδηα κε απηή ηνπ βαζηιηά, αιιά θαλείο απφ ηνπο δπν δελ κπνξνχζε λα πάξεη απνθάζεηο κφλνο ηνπ. Ο έλαο κπνξνχζε λα αθπξψζεη πξνηάζεηο, πξάμεηο ή απνθάζεηο ηνπ άιινπ πξνβάιινληαο ην δηθαίσκα ηεο αξλεζηθπξίαο (veto). ΋ια ζρεδφλ ηα θξαηηθά αμηψκαηα (φπσο π.ρ. απηά ηνπ δεκάξρνπ ή ησλ πξαηηφξσλ), ζεζπίζηεθαλ κε ηελ ίδηα ινγηθή, ηεο δπαξρίαο. Οη χπαηνη, φπσο θαη φινη νη άιινη αμησκαηνχρνη ηεο πνιηηείαο, αθφκα θαη νη δηθαζηέο πξνέξρνληαλ απφ ηελ ηάμε ησλ παηξηθίσλ. Απηφ δπζαξεζηνχζε ηνπο πιεβείνπο, νη νπνίνη ην 490 ζπγθεληξψζεθαλ θαη απείιεζαλ λα ηδξχζνπλ θαηλνχξηα δηθή ηνπο πφιε (θαη θπζηθά λα κελ ππεξεηνχλ ζην ξσκατθφ ζηξαηφ θαη αθφκα λα κελ πιεξψλνπλ θφξνπο) αλ νη παηξίθηνη ζπλέρηδαλ λα κελ ηνπο επηηξέπνπλ λα αζρνιεζνχλ κε ηα θνηλά. Έηζη ζηαδηαθά απέθηεζαλ θάπνηα δηθαηψκαηα, ην θπξηφηεξν απφ ηα νπνία ήηαλ φηη ε ζπλέιεπζε ησλ πιεβείσλ ζα κπνξνχζε λα ςεθίδεη λφκνπο, πνπ ζα ήηαλ δεζκεπηηθνί γηα φινπο. Χο ηνλ 5ν αηψλα νη πιεβείνη είραλ πιήξε άγλνηα ησλ λφκσλ, νη νπνίνη δελ δίλνληαλ ζηελ δεκνζηφηεηα, αιιά απνηεινχζαλ θηήκα ηνπ πνληίθηθα24 θαη ησλ παηξηθίσλ, πνπ ηνπο 24

Pontifex = αξρηεξέαο ή θύιαθαο ησλ λόκσλ

110  ΢ειίδα

111

εξκήλεπαλ θαηά ην δνθνχλ. Οη λφκνη απηνί ήηαλ άδηθνη θαη κνλνκεξείο, γηαηί ε απζηεξφηεηά ηνπο ζηξεθφηαλ ζρεδφλ απνθιεηζηηθά θαηά ησλ πιεβείσλ. Σν 462 έλαο εθπξφζσπνο (ηξηβνχλνο ή δήκαξρνο) ησλ πιεβείσλ ν Σερεληίιηος (Gaius Terentilius Harsa) απαίηεζε ηελ θσδηθνπνίεζε θαη δεκνζηνπνίεζε ησλ λφκσλ ηεο Ρψκεο. Ζ ΢χγθιεηνο αληέδξαζε θαη γηα αξθεηφ θαηξφ ε θνηλσληθή πάιε θαη δηακάρε κεηαμχ ησλ δπν ηάμεσλ ηεο πφιεο δεκηνπξγνχζαλ κηα ηεηακέλε αηκφζθαηξα. Δλ ηέιεη ην 451 απνθαζίζηεθε ε θαηαγξαθή θαη θσδηθνπνίεζε φισλ ησλ θαλφλσλ ηνπ δηθαίνπ. Λέγεηαη φηη νη εληεηαικέλνη γηα ηελ ζχληαμε θαη θσδηθνπνίεζε ησλ λφκσλ ηαμίδεςαλ σο ηελ Αζήλα γηα λα κειεηήζνπλ ηνπο λφκνπο ηνπ ΢φισλα, αιιά απηφ δελ είλαη εμαθξηβσκέλν. Σν πηζαλφηεξν είλαη φηη πήγαλ ζηηο ειιεληθέο απνηθίεο-πφιεηο ηεο λφηηαο Ηηαιίαο θαη ηεο ΢ηθειίαο θαη άληιεζαλ απφ ηελ λνκνζεζία ηνπο – πνπ δηέθεξε θαη πνιχ απφ ηηο αληίζηνηρεο ησλ κεηξηθψλ πφιεσλ ηεο θπξίσο Διιάδαο. Σν ζχλνιν ησλ λφκσλ ραξάρηεθε ζε δψδεθα ράιθηλνπο πίλαθεο πνπ αλαξηήζεθαλ ζην Φφξνπκ ηεο Ρψκεο, έηζη ψζηε λα είλαη πξνζηηνί ζε θάζε Ρσκαίν πνιίηε. Οη Γώδεθα Πίλαθεο ήηαλ ε ζχλνςε ησλ λνκηθψλ θαλφλσλ πνπ ξχζκηδαλ ηελ δεκφζηα, ηδησηηθή θαη πνιηηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ πνιηηψλ ηεο Ρψκεο. Ήηαλ κηα ζχλνςε ησλ ππνρξεσηηθψλ θαλφλσλ δηθαίνπ, πνπ είραλ πιένλ ηζρχ γηα φινπο αλεμαηξέησο θαη ξχζκηδαλ ηα δηθαηψκαηα θαη ηεο ππνρξεψζεηο ησλ Ρσκαίσλ. Ζ Γσδεθάδειηνο ήηαλ κάζεκα ζηα ζρνιεία ηεο Ρψκεο γηα πνιιέο δεθαεηίεο. Ζ αλάξηεζε ησλ Γώδεθα Πηλάθσλ ζηελ ξσκατθή αγνξά (Φόξνπκ) Γπζηπρψο ηα πξσηφηππα ησλ πηλάθσλ απηά ράζεθαλ ή θαηαζηξάθεθαλ θαηά ηελ εηζβνιή ησλ Γαιαηψλ ηνπ Βξέλλνπ ζηελ Ρψκε ηελ νπνία θαη θαηέθαςαλ ην 390/387. ΋,ηη μέξνπκε γηα ην αθξηβέο θείκελφ ηνπο είλαη απφ έξγα ηζηνξηθψλ ζπγγξαθέσλ ηεο επνρήο θαη απφ ζξαχζκαηα αληηγξάθσλ. Λέγεηαη φηη ν ζπνπδαίνο ξήηνξαο, λνκηθφο θαη πνιηηηθφ Κηθέξσλ ήμεξε απφ ζηήζνπο φιε ηελ Γσδεθάδειην. Ο ξσκατθφο Κψδηθαο ησλ Γώδεθα Πηλάθσλ (Lex Duodecim Tabularum), γλσζηφο σο Γφδεθάδειηος ίζρπζε θαηά ηε δηάξθεηα φιεο ηεο ηζηνξηθήο χπαξμεο ηεο Ρψκεο, ήηαλ ε βάζε ηνπ πεξίθεκνπ Ρσκατθνχ Γηθαίνπ θαη ζηε ζπλέρεηα ππήξμε ν ζεκέιηνο ιίζνο ηνπ Δπξσπατθνχ Γηθαίνπ. Σν Ρσκατθφ Γίθαην είλαη κηα απφ ηηο πην ζεκαληηθέο πξνζθνξέο

 ΢ειίδα

111

112

ηεο Ρψκεο ζηελ αλζξσπφηεηα, φπσο ε θηινζνθία, ε επηζηήκε θαη ην ζέαηξν ήηαλ ε αληίζηνηρε πξνζθνξά ησλ Διιήλσλ. Μεηά απφ απηφ, ζηαδηαθά νη πιεβείνη αχμεζαλ ηελ ζπκκεηνρή ηνπο ζηα θνηλά ζηεο πφιεο. Ο πξψηνο πιεβείνο χπαηνο εμειέγε ην 366 π.Υ. Σν 287 ςεθίδεηαη λφκνο ζχκθσλα κε ηνλ νπνίνλ θαηαξγείηαη νπνηαδήπνηε δηάθξηζε κεηαμχ ησλ πνιηηψλ. Πάλησο ε ΢χγθιεηνο παξέκεηλε ην θπξίαξρν φξγαλν ηεο πνιηηείαο, ηα κέιε ηεο ήηαλ θπξίσο παηξίθηνη, αιιά απφ ην 312 εηζέξρνληαη θαη πιεβείνη. Θα αλαθέξνπκε παξαθάησ ηα θπξηφηεξα ζεκεία ησλ λφκσλ πνπ αλαγξάθνληαλ ζηνπο Γψδεθα Πίλαθεο. Λφγσ ηεο ζεκαληηθήο επίδξαζεο ηνπ Ρσκατθνχ Γηθαίνπ ζην Δπξσπατθφ θαη ζην Παγθφζκην Γίθαην, ζα απαξηζκήζνπκε αξθεηά απφ ηα άξζξα θαη ησλ Γψδεθα Πηλάθσλ:  Αν ο μηνυτής κλητεύσει τον κατηγορούμενο στο δικαστήριο, ο δεύτερος οφείλει να προσέλθει. Αν ο κατηγορούμενος δεν προσέλθει ο μηνυτής έχει το δικαίωμα να καλέσει μάρτυρα Ρσκαίνο ζηξαηηώηεο ζαιπίδεη ηελ αλάξηεζε ηεο Γσδεθαδέιηνπ ελώπηνλ ηνπ ξσκατθνύ ιανύ 

Αν

κατηγορούμενος προσπαθήσει να διαφύγει, ο μηνυτής έχει δικαίωμα να τον συλλάβει και να τον υποχρεώσει να προσέλθει στο δικαστήριο.  Αν ο κατηγορούμενος λόγω ηλικίας ή αναπηρίας αδυνατεί να προσέλθει, το δικαστήριο οφείλει να του χορηγήσει άμαξα για να μετακινηθεί.  Όταν οι δυο διάδικοι συμφωνήσουν και λύσουν την διαφορά τους ο δικαστής οφείλει να το αποδεχθεί.  Αν ένας από τους διαδίκους δεν εμφανιστεί ο δικαστής επιδικάζει την υπόθεση υπέρ του παρόντος.  Δίνεται περιθώριο τριάντα ημερών για την εξόφληση δανείου που έχει αποδεχθεί ο οφειλέτης ή για την τακτοποίηση των εκκρεμοτήτων που επιδικάστηκαν από το δικαστήριο.  Μετά την παρέλευση αυτού του χρονικού περιθωρίου ο δανειστής έχει δικαίωμα να απαιτήσει την εξόφληση και σε περίπτωση άρνησής του να φέρει τον οφειλέτη στο δικαστήριο.

112  ΢ειίδα

113



   

Εκτός από την περίπτωση της εξόφλησης του δανείου ή της εγγύησης της καταβολής του από ένα τρίτο πρόσωπο ενώπιον του δικαστηρίου, ο δανειστής δικαιούται να δέσει με σκοινί ή χειροπέδες τον οφειλέτη και να τον κρατήσει στο σπίτι του ως την εξόφληση. Εφ’ όσον ο οφειλέτης μπορεί, θα συντηρείται με δικά του μέσα. Αν δεν έχει τα μέσα ο δανειστής που τον κρατά μπορεί να του χορηγεί ένα λίτρο αποφάγια την ημέρα. Αν θέλει μπορεί να του δίνει καλύτερη ή περισσότερη τροφή. … Εν τω μεταξύ αν οι δυο τους δεν βρουν συμβιβαστική λύση ο οφειλέτης θα κρατηθεί δέσμιος για εξήντα μέρες. Στο διάστημα αυτό θε προσαχθεί στον πραίτορα τρεις φορές και θα εκφωνηθεί δημοσίως το ποσό που οφείλει και για το οποίο έχει επιδικαστεί. Την τρίτη μέρα θα καταδικαστεί στην εσχάτη των ποινών ή θα πουληθεί ως σκλάβος στην αγορά του ποταμού Τίβερη. Ένα εμφανώς παραμορφωμένο παιδί πρέπει να θανατώνεται αμέσως Ο πατέρας έχει εξουσία ζωής ή θανάτου στον γιο του Αν ο πατέρας στείλει για τρίτη φορά τον γιο του για πώληση, ο γιος απελευθερώνεται από την πατρική επιμέλεια. Ένα παιδί που γεννιέται δέκα μήνες μετά τον θάνατο του πατέρα του, δεν έχει δικαίωμα κληρονομιάς… Κνξίηζη ηεο Ρώκε, δηαβάδεη



… Οι γυναίκες, ακόμα και οι ενήλικες, επειδή είναι ελαφρόμυαλες θα είναι υπό επιμέλεια του πατέρα ή του συζύγου. Οι παρθένες της Βέστα25… θα είναι ελεύθερες από επιμέλεια.  Αν πεθάνει κάποιος που δεν έχει κληρονόμους και δεν έχει αφήσει διαθήκη, την περιουσία του κληρονομεί ο κοντινότερος αρσενικός συγγενής.  Αν δεν έχει αρσενικό συγγενή τον κληρονομούν οι άντρες της γενιάς του.  Αν κάποιος βρίσκεται υπό επιμέλεια λόγω πνευματικής ανεπάρκειας ή τρέλας την διαχείριση της περιουσίας του αναλαμβάνει αυτός που έχει την επιμέλεια ή ο κοντινότερος άντρας συγγενής.

Ζ Βέζηα ήηαλ ε παξζέλνο ζεόηεηα ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηεο νηθνγελεηαθήο εζηίαο, αλάινγε κε ηελ ειιεληθή ζεά Δζηία. Σν θείκελν αλαθέξεηαη ζηηο Δζηηάδεο παξζέλεο 25

 ΢ειίδα

113

114

    

Επιμέλεια μπορεί να οριστεί σε κάποιον που είναι σπάταλος. Την διαχείριση της περιουσίας του σπάταλου ατόμου, αναλαμβάνουν οι κοντινότεροι άρρενες συγγενείς. Κατοχύρωση δικαιώματος κατοχής γης, γίνεται μετά από δυο χρόνια από την απόκτηση ιδιοκτησίας. Για το δικαίωμα κατοχής κινητών αρκεί ένα έτος. Απαγορεύεται η αρπαγή ξυλείας από ένα σκελετό κτιρίου ή ενός αμπελώνα. Αν κάποιος κλέψει τέτοια ξυλεία είναι υπεύθυνος για την ζημιά που προξένησε. Το πλάτος ενός δρόμου … να είναι τουλάχιστο έξι πόδια στην ευθεία, στην στροφή… δεκαέξι πόδια. Οι δρόμοι πρέπει να συντηρούνται και να βρίσκονται σε καλή κατάσταση και ελεύθεροι από πέτρες, ώστε ένας με άλογο ή κάρο να τους περνά ελεύθερα και χωρίς εμπόδια. Ρσκατθόο δξόκνο

 

    



Τα κλαδιά των δέντρων πρέπει να κόβονται ως το ύψος των δεκαπέντε ποδιών. Αν ένας δέντρο πέσει εξ αιτίας δυνατού ανέμου στο αγρόκτημα του γείτονα, αυτός έχει το δικαίωμα να ζητήσει από τον ιδιοκτήτη του δέντρου να το μετακινήσει από το κτήμα του. Αν πέσουν καρποί σε κτήμα του γείτονα, αυτοί ανήκουν στον γείτονα Αν κάποιος απαγγείλει ή κατασκευάσει ένα ξόρκι και προκαλέσει ατίμωση ή ντροπή σε κάποιον, πρέπει να καταδικαστεί σε θάνατο. Αν κάποιος σπάσει ένα μέλος ενός ανθρώπου, τότε ή θα υποστεί αντίποινα ή θα πρέπει να του καταβάλει αποζημίωση. Όποιος εμποδίζει την ανάπτυξη της σοδειάς με μαγεία θα θανατωθεί με σταύρωση. Αν κάποιος οδηγήσει το κοπάδι του σε ξένο καλλιεργημένο χωράφι ή κόψει καρπούς και ταΐσει τα ζώα του θα τιμωρηθεί με την εσχάτη των ποινών. Αν είναι ανήλικος θα μαστιγωθεί μετά από απόφαση του πραίτορα. Εκτός αυτού πρέπει να πληρώσει ως αποζημίωση το διπλό της ζημιάς που προξένησε στον ιδιοκτήτη του χωραφιού. Όταν κάποιος κάψει ένα σπίτι ή μια σιταποθήκη, θα δεθεί, θα μαστιγωθεί και θα καεί ζωντανός, υπό την προϋπόθεση ότι έκανε την πράξη αυτή ηθελημένα και γνωρίζοντας τις συνέπειές της. Αν όμως το έκανε από λάθος ή αμέλεια ή από ατύχημα τότε θα πρέπει να

114  ΢ειίδα

115

αποζημιώσει τον ιδιοκτήτη. Αν δεν έχει τα μέσα να τον αποζημιώσει τότε θα τιμωρηθεί με ελαφρά σωματική ποινή.  Αν ένας κλέφτης επιχειρήσει κλοπή τη νύχτα και ο ιδιοκτήτης τον σκοτώσει, ο φόνος αυτός είναι νόμιμος.  Οι κακοποιοί που θα πιαστούν να κλέβουν θα μαστιγώνονται και θα παραδίδονται αλυσοδεμένοι στον κύριο του σπιτιού, εφ’ όσον διέπραξαν την πράξη αυτήν με το φως της ημέρας και δεν αμύνθηκαν με όπλο. Αν ένα σκλάβος συλληφθεί να κλέβει θα μαστιγωθεί και θε ριχθεί από ένα βράχο για να θανατωθεί. Οι ανήλικοι κλέφτες θα μαστιγωθούν μετά απόφαση του πραίτορα και είναι υποχρεωμένοι να αποζημιώσουν τον ιδιοκτήτη. Όποιος καταδικαστεί για ψευδή μαρτυρία θα ριχθεί από τον Ταρπήιο Βράχο26 για να θανατωθεί. Δθηέιεζε θαηαδίθνπ κε ξίςε ηνπ από ηνλ Σαξπήην Βξάρν 

    

Ένας δικαστής ή επιδιαιτητής που καταδικαστεί ότι χρηματίστηκε θα καταδικαστεί στην εσχάτη των ποινών. Κανείς δεν καταδικάζεται στην εσχάτη των ποινών χωρίς δίκη. Απαγορεύεται η ταφή ή η καύση νεκρού μέσα στην πόλη. Δεν επιτρέπεται η συλλογή οστών για να πραγματοποιηθεί δεύτερη κηδεία Εξαιρούνται της παραπάνω απαγόρευσης οι νεκροί που έχασαν την ζωή τους σε ξένο έδαφος. Απαγορεύεται ο γάμος μεταξύ πληβείων και πατρικίων

Ο Σαξπήηνο Βξάρνο ήηαλ έλαο βξάρνο ζηελ θνξπθή ηνπ Καπηησιίλνπ ιόθνπ, από ηνλ νπνίν ξίρλνληαλ νη πξνδόηεο, νη δνινθόλνη θαη νη ζσκαηηθώο αλάπήξνη. 26

 ΢ειίδα

115

116

23. Οη Ρφκαίοη λοκοκαζείς θαη οη λόκοη ηες Ρώκες ΋πσο έρνπκε ήδε πεη ε ζεκαληηθφηεξε πξνζθνξά ησλ Ρσκαίσλ ζηελ παγθφζκηα ηζηνξία θαη ηελ αλζξσπφηεηα ήηαλ ην Γίθαην. Πξνυπήξμαλ ηεο Ρψκεο ζεκαληηθνί ζπληάθηεο λφκσλ, φπσο νη βαζηιείο ηεο Μεζνπνηακίαο θαη νη Έιιελεο λνκνζέηεο θαη νη αληίζηνηρνη Ρσκαίνη άληιεζαλ πνιιά ζηνηρεία απφ ηνπο λφκνπο ησλ ειιεληθψλ πφιεσλ. Απφ ηελ ζχληαμε ηεο Γσδεθαδέιηνπ ηνλ 5ν π.Υ. αηψλα σο θαη ηνλ Ηνπζηηληαλφ κεζνιάβεζε κηα νιφθιεξε ρηιηεηία. Ζ Ρψκε πέξαζε απφ ηελ βαζηιεία ζηελ δεκνθξαηία θαη ζηε ζπλέρεηα ζηελ απηνθξαηνξία. ΋κσο ε ξσκατθή λνκνζεζία – παξά ηηο αιιαγέο ησλ πνιηηεπκάησλ – είρε κηα ζπλέρεηα θαζ’ φιε ηελ δηάξθεηα ησλ αηψλσλ πνπ θχιεζαλ. Ζ δηαθνξά ησλ Διιήλσλ κε ηνπο Ρσκαίνπο ζην ζέκα ηεο ζέζπηζεο ησλ λφκσλ ήηαλ φηη νη πξψηνη πνηέ δελ αληηκεηψπηζαλ ηελ γλψζε ησλ λφκσλ σο επηζηήκε, νχηε ππήξμαλ ζεκαληηθνί Έιιελεο λνκνκαζείο θαη λνκηθνί. Φαληαζηηθή δηθαζηεξίνπ

απεηθόληζε

ξσκατθνύ

Ο ξσκατθφο ιαφο θαη νη πνιίηεο ησλ θαηαθηεκέλσλ θξαηψλ θαη πφιεσλ, δειαδή φινη ζρεδφλ νη ιανί ηεο Μεζνγείνπ, έκαζαλ λα ζέβνληαη ηνπο λφκνπο είηε γηαηί έηζη έπξεπε λα γίλεη, είηε γηαηί ήμεξαλ θαιά φηη ε παξαλνκία ηηκσξείηαη. Πνιινί επηθαλείο θαη ζνθνί επηζηήκνλεο λνκηθνί εκθαλίζηεθαλ θαηά θαηξνχο πνπ ζπλέβαιαλ ηφζν ζηελ ζχληαμε θαη ςήθηζε, φζν θαη ζηελ εξκελεία ησλ λφκσλ πνπ ζέζπηδαλ νη πνιηηηθνί εγέηεο ηεο δεκνθξαηίαο, νη απηνθξάηνξεο θαη ε ΢χγθιεηνο. Καη απηή ε ξσκατθή λνκνζεζία είρε ηφζν ζηέξεεο βάζεηο, ψζηε απνηέιεζε ην ζεκέιην ησλ λνκνζεζηψλ ησλ κεηαγελέζηεξσλ θξαηψλ (θπξίσο ηεο επεηξσηηθήο Δπξψπεο θαη ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο) σο ζηηο εκέξεο καο. Μεηαμχ απηψλ ησλ ζπνπδαίσλ Ρσκαίσλ λνκηθψλ θαη λνκνκαζψλ ζα αλαθέξνπκε ηνπο: - Ο Γλαίος Φιάβηος (Gnaeus Flavius ) έδεζε ηνλ 4ν π.Υ. αηψλα. Ήηαλ γηνο απειεχζεξνπ θαη θαηάθεξε λα αλαξξηρεζεί ζε πςειά δεκφζηα αμηψκαηα θαη σο γξακκαηέαο ηνπ ππάηνπ Αππίνπ Κιαπδίνπ. Απφ ηελ ζέζε απηή απέθηεζε νινθιεξσκέλε γλψζε ηεο ξσκατθήο λνκνζεζίαο πνπ σο ηφηε ήηαλ θηήκα ησλ γφλσλ ησλ παηξηθίσλ. Ήηαλ ν πξψηνο

116  ΢ειίδα

117

πνπ δεκνζίεπζε κηα πξαγκαηεία γηα ηελ δηθαζηηθή δηαδηθαζία ηηο Ννκηθέο δξάζεηο (legis actiones). Παξά ηελ ηαπεηλή ηνπ θαηαγσγή ν Γλαίνο Φιάβηνο έραηξε κεγάιεο εθηίκεζεο φρη κφλν ζηνπο λνκηθνχο θχθινπο, αιιά γεληθφηεξα ζηελ ξσκατθή θνηλσλία. - Ο Κοσΐληος Μούθηοσς ΢θαηβόια (Quintus Mucius Scaevola Pontifex) έδεζε ηνλ 2ν –1ν π.Υ. αηψλα θαη ήηαλ γηνο ππάηνπ θαη αξρηεξέα (Pontifex). Ήηαλ πνιηηηθφο ηεο Ρσκατθήο δεκνθξαηίαο θαη άξηζηνο γλψζηεο ηεο ξσκατθήο λνκνζεζίαο. Ήηαλ πξσηεξγάηεο ηεο ίδξπζεο ζρνιήο γηα ηελ ζπζηεκαηηθή κειέηε ησλ λφκσλ θαη ζπγγξαθέαο λνκηθψλ θεηκέλσλ. Έθηαζε σο ην αμίσκα ηνπ Pontifex Maximus (αξρηεξέαο θαη θχιαθαο ησλ λφκσλ) θαη ήηαλ ν πξψηνο κε απηφ ην αμίσκα πνπ δνινθνλήζεθε δεκνζίσο ζηνλ βσκφ ησλ Δζηηάδσλ Παξζέλσλ ην 82 π.Υ. - Ο γλσζηφο καο Κηθέρφλ (Marcus Tullius Cicero ) έδεζε απφ ην 106 σο ην 43 π.Υ. ήηαλ θηιφζνθνο, πνιηηηθφο, λνκηθφο, ζπληαγκαηνιφγνο θαη χπαηνο. Θεσξείηαη απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο ξήηνξεο θαη δηθεγφξνπο ηεο ξσκατθήο δεκνθξαηίαο. Ήηαλ απηφο πνπ εηζήγαγε ζηα ζρνιεία ηεο Ρψκεο ηελ ειιεληθή θηινζνθία θαη έγξαςε έλα ιαηηληθφ θηινζνθηθφ ιεμηθφ. Ζ πξνζσπηθφηεηά ηνπ επεξέαζε ηελ επξσπατθή θηινζνθία, λνκνινγία θαη πνιηηηζκφ γεληθφηεξα. Έγηλε γλσζηφο απφ ηνπο ιφγνπο ηνπ θαηά ηνπ ζπλσκφηε Καηηιίλα θαη γηα ηελ ζθνδξή αληίζεζή ηνπ ζηηο (θαλεξέο ή θξπθέο) πξνζέζεηο ηνπ Ηνπιίνπ Καίζαξα γηα ηελ επηβνιή δηθηαηνξίαο ζηελ Ρψκε. Δπηθξφηεζε ηελ δνινθνλία ηνπ Καίζαξα θαη αθνινχζεζε ηνπο δνινθφλνπο ηνπ, πξνθαιψληαο ηελ νξγή ηνπ Μάξθνπ Αληψληνπ. Ο ηειεπηαίνο θαζψο θαη ν Οθηαβηαλφο θαη Λέπηδνο απνηεινχζαλ ηελ Γεχηεξε Σξηαλδξία ε νπνία επηθήξπμε ηνλ Κηθέξσλα. Σειηθά δνινθνλήζεθε άγξηα ην 43 π.Υ. Ο Κηθέξσλ ήηαλ ν επηθαλέζηεξνο λνκηθόο ηεο Ρσκατθήο Γεκνθξαηίαο - Ο ΢έρβηος ΢οσιπίθηος Ρούθος (Servius Sulpicius Rufus) έδεζε θαη πέζαλε ηηο ίδηεο ρξνληέο κε ηνλ ζπλάδειθν θαη θίιν ηνπ Κηθέξσλα (10643 π.Υ.). ΢πνχδαζε – καδί κε ηνλ Κηθέξσλα – ξεηνξηθή ζηε Ρφδν αιιά, ίζσο επεηδή δελ κπνξνχζε λα ζπλαγσληζηεί ηνλ θίιν ζηελ επγισηηία, αζρνιήζεθε απνθιεηζηηθά κε ηελ λνκηθή επηζηήκε θαη πξαθηηθή ζηελ νπνία ππεξηεξνχζε θαηά ηελ νκνινγία ηνπ ίδηνπ ηνπ Κηθέξσλα. Σν 51 εμειέγε χπαηνο θαη ζηνλ πξψην εκθχιην πήξε ην κέξνο ηνπ Ηνπιίνπ Καίζαξα. ΢ψδνληαη δπν επηζηνιέο ηνπ πξνο ηνλ Κηθέξσλα, ε κηα απφ

 ΢ειίδα

117

118

απηέο γηα λα εθθξάζεη ζηνλ θίιν ηνπ ηα ζπιιππεηήξηά ηνπ γηα ηνλ ζάλαην ηεο θφξεο ηνπ Σνπιιίαο. Λέγεηαη φηη έγξαςε επίζεο θαη εξσηηθά πνηήκαηα, αιιά θαλέλα απφ απηά δελ δηαζψδεηαη. Ήηαλ δηαθεθξηκέλνο λνκηθφο θαη ζπγγξαθέαο πνιιψλ πξαγκαηεηψλ ζρεηηθψλ κε ηελ επηζηήκε ηνπ. - Ο ΢άιβηος Ιοσιηαλός (Salvius Julianus Aemilianus ) (110-170 κ.Υ.) γλσζηφο θαη σο Ηνπιηαλόο ν Ννκηθόο ήηαλ αθξηθαληθήο θαηαγσγήο, δηάζεκνο πνιηηηθφο, λνκηθφο θαη δεκφζηνο ιεηηνπξγφο ηελ επνρή ηεο απηνθξαηνξίαο. ΢πνχδαζε ζηελ λνκηθή ζρνιή ηνπ Μαζνχξηνπ ΢αβίλνπ θαη αλέβεθε ζηελ θξαηηθή ηεξαξρία απνθηψληαο ηα αμηψκαηα ηνπ Γεκάξρνπ ησλ Πιεβείσλ, ηνπ πξαίηνξα θαη ηνπ ππάηνπ. Δπίζεο ήηαλ λνκηθφο ζχκβνπινο ηνπ απηνθξάηνξα Αδξηαλνχ. Αθνινχζσο έγηλε ζχκβνπινο ησλ απηνθξαηφξσλ Αλησλίλνπ Πίνπ θαη ηνπ Μάξθνπ Απξειίνπ. Έγηλε δηάζεκνο απφ ην ηεξάζηην έξγν ηνπ κε ζρφιηα γηα ηελ ξσκατθή λνκνζεζία ην Digestorum libri πνπ απνηειείηαη απφ ελελήληα βηβιία. Σν έξγν απηφ ζεσξείηαη έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα ηεο ξσκατθήο λνκηθήο θηινινγίαο. ΢ηελ Ακεξηθαληθή Βνπιή ησλ αληηπξνζώπσλ ππάξρνπλ ηα αλάγιπθα πνξηξέηα 23 από ηνπο κεγάινπο λνκνζέηεο ηεο Ηζηνξίαο, κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ηνπ Γάηνπ (δεμηά) θαη ηνπ Παπηληαλνύ (θάησ αξηζηεξά -

Ο Γάηος (Gaius ) ζεσξείηαη έλαο απφ ηνπ θνξπθαίνπο λνκνκαζείο θαη λνκνζέηεο ηεο Ρψκεο θαηά ηελ δηάξθεηα ησλ απηνθξαηνξηψλ ησλ Αδξηαλνχ, Αλησλίλνπ Πίνπ, Μάξθνπ Απξειίνπ θαη Κφκνδνπ. Γελ γλσξίδνπκε πνιιά πξάγκαηα γηα ηελ δσή ηνπ θαη ην πιήξεο φλνκά ηνπ. Ξέξνπκε κφλν φηη έγξαςε ηα έξγα ηνπ κεηαμχ ησλ εηψλ 130-180. Σξεηο αηψλεο κεηά ηνλ ζάλαηφ ηνπ αλαγλσξίζηεθε σο λνκηθή απζεληία καδί κε άιινπο ζπνπδαίνπο λνκνκαζείο φπσο νη Παπηληαλφο, Οπιπηαλφο, Μνδεζηίλνο θαη Παχινο, ησλ νπνίσλ ηηο απφςεηο έπξεπε λα ιακβάλνπλ ππ’ φςε νη δηθαζηέο ζε ζεκαληηθέο ππνζέζεηο. Έγξαςε πνιιέο πξαγκαηείεο γηα ην ξσκατθφ δίθαην, ζρφιηα γηα ηελ Γσδεθάδειην θαη άιια. - Ο Αηκίιηος Παπηληαλός (Aemilius Papinianus) (142-212) ήηαλ ζπξηαθήο θαηαγσγήο, δηάζεκνο Ρσκαίνο λνκηθφο θαη λνκνζέηεο. Ήηαλ θίινο θαη ζεζαπξνθχιαθαο ηνπ ΢εβήξνπ. Πξηλ ην ζάλαηφ ηνπ ν

118  ΢ειίδα

119

απηνθξάηνξαο φξηζε σο θιεξνλφκνπο ηνπο γηνπο ηνπ Καξαθάιια θαη Γέηα θαη ηνλ Παπηληαλφ σο λνκηθφ ηνπο ζχκβνπιν. Οη δπν αδειθνί ήξζαλ ζε ξήμε θαη φηαλ ν Παπηληαλφο πξνζπάζεζε λα ηνπο ζπκβηβάζεη πξνθάιεζε ηελ νξγή ηνπ Καξαθάιια πνπ δηέηαμε ηνλ απνθεθαιηζκφ ηνπ κεγάινπ λνκνκαζνχο. Γελ ήηαλ ν κφλνο πνπ έραζε ηελ δσή ηνπ ζ΄ απηήλ ηελ αδειθνθηφλν ζχγθξνπζε. Τπνινγίδεηαη φηη πάλσ απφ 20.000 νπαδνί ηνπ Γέηα θαη άιινη πνιίηεο ζθαγηάζηεθαλ απφ ηνπο ζηξαηηψηεο ηνπ Καξαθάιια. Ο Παπηληαλφο έγξαςε δεθάδεο έξγα φπσο ην Quaestiones ζε 37 βηβιία, ην Responsa ζε 19 βηβιία, ην Definitiones, ην De adulteriis θαη πνιιά άιια. Ήηαλ έλαο απφ ηνπο πην ζεβαζηνχο Ρσκαίνπο κειεηεηέο ηνπ δηθαίνπ θαη νη ηξηηνεηείο ζπνπδαζηέο ησλ ξσκατθψλ λνκηθψλ ζρνιψλ απνθαινχληαλ Παπηληαληζηέο . - Ο Γλαίος Γοκίηηος Οσιπηαλός (Gnaeus Domitius Ulpianus ) (170228) ήηαλ θη απηφο έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθνχο Ρσκαίνπο λνκνκαζείο. Τπεξέηεζε ηνπο απηνθξάηνξεο ΢επηίκην ΢εβήξν θαη Καξαθάιια, Ζιηνγάβαιν θαη Αιέμαλδξν ΢εβήξν. Έραζε ηελ δσή ηνπ ζε κηα ζχγθξνπζε πξαηηνξηαλψλ θαη φρινπ κέζα ζην παιάηη. Ήηαλ πνιπγξαθφηαηνο, ην έξγν ηνπ Ad Sabinum ήηαλ κηα κειέηε γηα ην αζηηθφ δίθαην ζε 50 βηβιία, ην Ad edictum ζρφιηα θαη κειέηεο γηα ηα δηαηάγκαηα ζε 83 βηβιία θαη αθφκα έγξαςε πνιιέο πξαγκαηείεο. Ο Ηνύιηνο Παύινο - Ο Ιούιηος Παύιος (Julius Paulus) ήηαλ ειιεληθήο θαηαγσγήο, έδεζε ηνλ 2ν θαη 3ν κ.Υ. αηψλα θαη ππήξμε έλαο απφ ηνπο δηαθεθξηκέλνπο Ρσκαίνπο λνκηθνχο. Τπεξέηεζε θαη σο έπαξρνο ππφ ηνλ απηνθξάηνξα Αιέμαλδξν ΢εβήξν, ηνπ νπνίνπ ππήξμε θαη ζχκβνπινο. Ήηαλ πεξίπνπ ζχγρξνλνο κε ηνλ Παπηληαλφ θαη ε θαξηέξα ηνπο ήηαλ ζρεδφλ φκνηα. Ο απηνθξάηνξαο Γνξδηαλφο Γ΄ ηνλ ηίκεζε κε ηνλ ηίηιν Prudentissimus (κεηαθξάδεηαη πεξίπνπ σο πνιχ ζπλεηφο). Ο Παχινο δεκνζίεπζε ζπλνιηθά 319 δηάθνξεο λνκηθέο πξαγκαηείεο θαη κειέηεο. Ζ ξσκατθή λνκνζεζία ήηαλ έλα κίγκα απφ ηηο λνκνζεζίεο άιισλ ρσξψλ, φπσο ηεο θάησ Ηηαιίαο θαη ηεο Αζήλαο, πξσηφηππσλ λφκσλ ηεο Γεκνθξαηίαο θαη αξγφηεξα ηεο Απηνθξαηνξίαο θαη αληηγξαθή λφκσλ θαη θσδίθσλ απφ ηηο θαηαθηεκέλεο ρψξεο, ηνπιάρηζηνλ απηψλ ησλ λφκσλ πνπ νη Ρσκαίνη ζεσξνχζαλ φηη ηαίξηαδαλ ζην λνκηθφ θαη πνιηηηζηηθφ πεξηβάιινλ ηνπ θξάηνπο ηνπο.

 ΢ειίδα

119

120

Οη λφκνη ηνπ ξσκατθνχ θξάηνπο ήηαλ εθαηνληάδεο θαη ε θσδηθνπνίεζή ηνπο άξγεζε αξθεηνχο αηψλεο. Θα δνχκε - ηειείσο ελδεηθηηθά – πνιχ ιίγνπο απφ απηνχο:  Lex Canuleia (Καλσιήηος Νόκος): Καηά ηελ δηάξθεηα ηνπ 5νπ-4νπ π.Υ. αηψλα νη πιεβείνη είραλ απνθιεηζηεί απφ ηελ ΢χγθιεην (Γεξνπζία) θαη απφ φια ηα δεκφζηα αμηψκαηα εθηφο ηνπ δεκάξρνπ θαη ηνπ ζηξαηησηηθνχ δηνηθεηή ησλ πιεβείσλ. Δπίζεο ν γάκνο κεηαμχ παηξηθίσλ θαη πιεβείσλ ήηαλ - φπσο είλαη γλσζηφ θαη απφ ηελ Γσδεθάδειην – απαγνξεπκέλνο. Σν 445 ν δήκαξρνο ησλ πιεβείσλ Γάηνο Καλνπιέηνο (Gaius Canuleius) πξφηεηλε ηελ άξζε απηήο ηεο απαγφξεπζεο. Αθφκα πξφηεηλε έλαο απφ ηνπο δπν δεκάξρνπο ηεο πφιεο λα πξνέξρεηαη νπσζδήπνηε απφ ηελ ηάμε ησλ πιεβείσλ. Οη παηξίθηνη θαη νη ζπγθιεηηθνί αληέδξαζαλ αιιά νη πιεβείνη θήξπμαλ ζηξαηησηηθή απεξγία, δειαδή δήισζαλ φηη δελ ζα ππεξαζπίδνληαλ ηελ Ρψκε ζε πεξίπησζε ερζξηθήο επίζεζεο. Ζ ζχγθξνπζε ησλ δπν απηψλ ηάμεσλ απνθιήζεθε απφ ηνλ Πιίλην Πάιε ησλ Σάμεσλ. Ζ επηκνλή ησλ πιεβείσλ ήηαλ ηφζν πηεζηηθή θαη πεηζηηθή πνπ ελ ηέιεη ε πξφηαζε ηνπ Γάηνπ Καλνπιέηνπ έγηλε δεθηή θαη ςεθίζηεθε ν λφκνο κε ηίηιν Lex de conubio patrum et plebis, πεξηζζφηεξν γλσζηφο σο Lex Canuleia, θέξεη δειαδή ην φλνκα απηνχ πνπ ηνλ πξφηεηλε. Βάζεη ηνπ λφκνπ απηνχ ν γάκνο κεηαμχ πιεβείνπ θαη παηξηθίαο ή πιεβείαο θαη παηξηθίνπ ήηαλ λφκηκνο ηα δε παηδηά ηνπο ζα αλήθαλ ζηελ ηάμε πνπ αλήθε θαη ν παηέξαο ηνπο. Ρσκαίνη Παηξίθηνη  Lex Ogulnia (Ογθούιληος Νόκος: Ο λφκνο ήηαλ έλα απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο ξσκατθήο Πάιεο ησλ Σάμεσλ δειαδή κεηαμχ παηξηθίσλ θαη πιεβείσλ. Σνλ 3ν π.Υ. αηψλα ν δήκαξρνο ησλ πιεβείσλ Κνπΐληνο Ογθνύιληνο Γάιινο (Quintus Ogulnius Gallus) πέηπρε λα πεξάζεη ηνλ λφκν πνπ θέξεη ην φλνκά ηνπ, βάζεη ηνπ νπνίνπ ην αμίσκα ηνπ ηεξέα έγηλε αλνηρηφ θαη ζηνπο πιεβείνπο. Αθφκα κε ηνλ λφκν απηφ νη πνληίθηθεο απμάλνληαλ απφ πέληε ζε ελλέα (καδί κε ηνλ αξρηεξέα - Pontifex Maximus) πξψηνο πιεβείνο αξρηεξέαο δηνξίζηεθε ην 254 π.Υ.). Δπίζεο ν λφκνο φξηζε φηη πέληε απφ ηνπο νησλνζθφπνπο ζα ήηαλ πιεβείνη.  Lex Hortensia (Χορηελζηαλός Νόκος): Αθφκα έλαο λφκνο πνπ ήηαλ απνηέιεζκα ηεο Πάιεο ησλ Σάμεσλ ήηαλ απηφο πνπ θέξεη ηνλ

120  ΢ειίδα

121

φλνκα ηνπ πιεβείνπ Κνπΐληνπ Υνξηέλζηνπ (Quintus Hortensius) πνπ ήηαλ δηθηάηνξαο ηεο Ρψκεο ηνλ 3ν π.Υ. αηψλα φηαλ ε δηακάρε κεηαμχ πιεβείσλ θαη παηξηθίσλ είρε θηάζεη ζην απφγεηφ ηεο. Σν 287 νη πιεβείνη γηα κηα αθφκα θνξά φρη κφλν απείιεζαλ λα απέρνπλ απφ ηα δεκφζηα πξάγκαηα, αιιά εμέιεμαλ σο δηθηάηνξα ηνλ Υνξηέλζην. Ακέζσο κεηά απηφο πέξαζε έλα λφκν κε ζηφρν ηνλ ηεξκαηηζκφ ηεο ζχγθξνπζεο κεηαμχ ησλ δπν ηάμεσλ. Με ηνλ λφκν απηφ νη λφκνη πνπ ςήθηδε ην ΢πκβνχιην ησλ Πιεβείσλ ήηαλ ππνρξεσηηθνί γηα φινπο ηνπο Ρσκαίνπο πνιίηεο. Γειαδή ην ΢πκβνχιην είρε πιένλ ην δηθαίσκα λα ςεθίδεη λφκνπο (plebiscites) γηα ηνπο νπνίνπο ε ΢χγθιεηνο δελ είρε δηθαίσκα βέην, άξα δελ κπνξνχζε λα ηνπο αθπξψζεη.  Lex Aquilia: Έλα αθφκα λνκνζέηεκα πνπ ςεθίζηεθε ηελ επνρή ηεο ξσκατθήο δεκνθξαηίαο ήηαλ ν lex Aquilia ν νπνίνο ζεσξείηαη σο έλα απφ ηα ζεκέιηα ηνπ ζχγρξνλνπ αζηηθνχ θψδηθα. Ο λφκνο απηφο πξαγκαηεχεηαη κε παξάλνκεο ή ηπραίεο δεκηέο θαη κε ηηο αζηηθέο απνδεκηψζεηο γηα δεκηέο ζηελ ηδηνθηεζία απφ ιαλζαζκέλε ή εζθεκκέλε ελέξγεηα θάπνηνπ. Ο λφκνο απηφο ζεζπίζηεθε ηνλ 3ν π.Υ. αηψλα, πηζαλψο ην 286. Έλα παξάδεηγκα: Αλ θάπνηνο ζθνηψζεη ηνλ δνχιν ελφο πνιίηε ή έλα δψν ηνπ ζα πξέπεη λα απνδεκηψζεη ηνλ θχξην ηνπ δνχινπ ή ηνλ ηδηνθηήηε ηνπ δψνπ κε ηελ πςειφηεξε ηηκή πνπ είραλ (ν δνχινο ή ην δψν) ηνλ πξνεγνχκελν ρξφλν. Αθφκα ν λφκνο απηφο πξνβιέπεη φηη φπνηνο πξνμελήζεη δεκηά ή ζπάζηκν ή δηάξξεμε αθηλήηνπ ή άιινπ πεξηνπζηαθνχ ζηνηρείνπ, ν δξάζηεο πξέπεη λα θαηαβάιεη ζηνλ ηδηνθηήηε ηελ αμία ηεο δεκηάο ζηελ ηηκή πνπ είρε απηφ ην πεξηνπζηαθφ ζηνηρείν πξηλ απφ ηξηάληα κέξεο. Ρσκαίνο νησλνζθόπνο  Lex Agraria (Αγροηηθός ή Κιεροστηθός Νόκος): Ο λφκνο απηφο πξνηάζεθε απφ ηνλ δήκαξρν Σηβέξην Γξάθρν (Tiberius Gracchus) θαη πξφβιεπε ηελ αλαδηαλνκή δεκφζηαο γεο - πνπ αλήθε πξνεγνπκέλσο ζε παηξηθίνπο - ζηνπο αθηήκνλεο αγξφηεο. Σν ρξήκα γηα ηηο απνδεκηψζεηο θαη ηελ ελίζρπζε ησλ λέσλ αγξνηψλ πξνεξρφηαλ απφ ην θιεξνδφηεκα ηνπ βαζηιηά ηεο Πεξγάκνπ Άηηαινπ Γ’ ν νπνίνο κε ηελ δηαζήθε ηνπ δήισλε φηη επηζπκνχζε ηελ δηαλνκή ηεο πεξηνπζίαο ηνπ ζηνλ ξσκατθφ ιαφ. Ο λφκνο πξνθάιεζε αλαηαξαρή θαη νη αλψηεξεο ηάμεηο αληέδξαζαλ βίαηα, κε απνηέιεζκα ηελ

 ΢ειίδα

121

122

δνινθνλία ηνπ Γξάθρνπ. ΋κσο παξά ηνλ ζάλαηφ ηνπ ν λφκνο απηφο δελ θαηαξγήζεθε.  Lex Caecilia Didia: Απηφο ν λφκνο ζεζπίζηεθε ην 98 π.Υ. θαη πξνηάζεθε απφ ηνπο ππάηνπο Καηθίιην Μέηειιν Νέπν (Caecilius Metellus Nepos) θαη Σίην Νηίληην (Titus Didius), ησλ νπνίσλ θέξεη ηα νλφκαηα. Ο λφκνο απηφο πξνβιέπεη δπν πξάγκαηα. Σν πξψην ήηαλ ν νξηζκφο κηαο ειάρηζηεο πεξηφδνπ κεηαμχ ηεο πξφηαζεο ελφο ξσκατθνχ λφκνπ θαη ηεο ςήθηζήο ηνπ. Σν δεχηεξν ήηαλ ε απαγφξεπζε δηαθφξσλ άιισλ ξπζκίζεσλ ζε έλα θαη κφλν λφκν (απηφ πνπ απνθαινχκε ζήκεξα πνιπλνκνζρέδην). Ο Σηβέξηνο Γξάθρνο  Lex Junia Licinia: Ο λφκνο απηφο ζεζπίζηεθε ην 62 π.Υ. θαη πξνηάζεθε απφ ηνπο ππάηνπο Ηνύλην ΢ηιάλν (Junius Silanus) θαη Λνύθην Ληθίλην (Lucius Licinius). Ο λφκνο είρε ζηφρν ηελ πξνζηαζία ησλ λνκνζεηηθψλ νξγάλσλ θαη ηελ απνθπγή ςήθηζεο λφκσλ, πνπ κε δηάθνξα ηερλάζκαηα πεξηείραλ θξπθέο ή αλήζηθεο δηαηάμεηο. Ο λφκνο απηφο επέβαιε ηελ αλαγξαθή θαη ηνπνζέηεζε ησλ ζρεδίσλ λφκνπ ζε δεκφζηα κέξε, γηα λα γίλνληαη γλσζηά ζε φινπο ηνπο πνιίηεο πξηλ έξζνπλ γηα ςήθηζε. Με απηφ ηνλ ηξφπν ην θείκελν ηνπ λνκνζρεδίνπ δελ ήηαλ δπλαηφ νχηε λα παξαπνηεζεί νχηε λα πιαζηνγξαθεζεί.  Lex Acilia Calpurnia: Απφ ηνπο ηειεπηαίνπο λφκνπο ηεο ξσκατθήο δεκνθξαηίαο, ζεζπίζηεθε ην 67 π.Υ. θαη πξφβιεπε ηνλ κφληκν απνθιεηζκφ απφ νπνηνδήπνηε δεκφζην αμίσκα εθείλσλ πνπ είραλ απνδεδεηγκέλα θαηεγνξεζεί γηα δηαθζνξά. Οη παξαπάλσ αλαθεξφκελνη λφκνη είλαη απιψο ελδεηθηηθνί θαη δελ είλαη δπλαηφ λα απεηθνλίζνπλ ηνλ ηεξάζηην φγθν θαη ηελ πνηθηιία ηεο ξσκατθήο λνκνζεζίαο. Απηή ζπγθεληξψζεθε θαη θσδηθνπνηήζεθε αξθεηά αξγφηεξα θαη θπξίσο απφ ηνπο απηνθξάηνξεο ηεο Θενδόζην Β’ (Θενδνζηαλόο Κώδηθαο) θαη Ηνπζηηληαλό (Ηνπζηηληάλεηνο Κώδηθαο).

122  ΢ειίδα

123

24. Οη αρταίοη Νόκοη ηες Ιριαλδίας (Brehon Codes) Οη Κψδηθεο ή νη Νφκνη Brehon είλαη νη αξραηφηεξνη γλσζηνί λφκνη ηεο Ηξιαλδίαο, πνπ ρξνλνινγνχληαη απφ ην 250 κ.Υ. πεξίπνπ. Σν φλνκά ηνπο πξνέξρεηαη απφ ηελ ηξιαλδηθή (θειηηθή) ιέμε27 Breitheamh πνπ πξνθέξεηαη Brehoon ή Brehon θαη ζεκαίλεη ηνλ δηθαζηή ή ηνλ λνκνζέηε. Μεγάιν κέξνο ηεο ηζηνξίαο ησλ θσδίθσλ απηψλ πξνέξρεηαη απφ εηθαζίεο θαη έρεη γίλεη ελδεηθηηθή αλαθαηαζθεπή απφ ζηνηρεία πνπ πέξαζαλ πξνθνξηθά απφ γεληά ζε γεληά θαη απφ θάπνηα ζθφξπηα έγγξαθα απνζπάζκαηα θαη ζηνηρεία ησλ λφκσλ απηψλ. ΋κσο θάπνηνη Ηξιαλδνί ιφγηνη πνπ εξγάζηεθαλ ζε δηαθνξεηηθέο επνρέο (ηνλ 16ν σο θαη ηνλ 18ν αηψλα) θαηάθεξαλ λα αλαζπλζέζνπλ θαη λα κεηαθξάζνπλ απφ ηελ αξραία ηξιαλδηθή (θειηηθή) γιψζζα ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ ηξιαλδηθνχ θψδηθα. Σν ζήκα ηεο Γεκνθξαηίαο ηεο Ηξιαλδίαο είλαη αξραίν θειηηθό ζύκβνιν Οη Κψδηθεο Brehon είλαη κηα ζπιινγή λφκσλ, δηαηαγκάησλ θαη δηθαζηηθψλ απνθάζεσλ, αθφκα θαη εζίκσλ πνπ μεθηλάλε απφ ηηο δηαηαγέο θαη θξίζεηο ηνπ (ππαξθηνχ ή κπζηθνχ) βαζηιηά Cormac Mac Airt, πνπ έδεζε ηνλ 3ν αηψλα, φηαλ αθφκα ε Ηξιαλδία δελ είρε εθρξηζηηαληζηεί. Αθνινπζνχλ νη λφκνη ηνπ 5νπ αηψλα, φηαλ δνχζε ζην λεζί ν (πξνζηάηεο ηεο Ηξιαλδίαο άγηνο) Πάηξηθ θαη έπνληαη νη λφκνη ηνπ βαζηιηά-επηζθφπνπ Cormac mac Culinan (10νο αηψλαο). Οη θψδηθεο παξέκεηλαλ ζε ηζρχ ζε φιν ην λεζί ηεο Ηξιαλδίαο σο ηελ αγγιηθή θαηάθηεζε, νπφηε θαηαξγήζεθαλ νη ηνπηθνί λφκνη θαη επηβιήζεθε ε βξεηαληθή λνκνζεζία. Μεξηθέο απφ ηηο δηαηάμεηο ησλ ηξιαλδηθψλ λφκσλ: - Ο βαζηιηάο δεζκεχεηαη απφ ηνλ λφκν λα απνδίδεη δηθαηνζχλε θαη ζηνλ ηαπεηλφηεξν απφ ηνπο ππεθφνπο ηνπ. - Έλαο άξρνληαο πνπ ζπγθεληξψλεη πιηθά γηα λα ρηίζεη ην θάζηξν ηνπ έρεη ηελ ίδηα - θαη κφλν ηελ ίδηα - λνκηθή αληηκεηψπηζε κε ηνλ κπισλά πνπ ζπγθεληξψλεη πιηθφ γηα λα ρηίζεη ηνλ κχιν ηνπ. - Ο θησρφηεξνο θάηνηθνο απηήο ηεο ρψξαο, κπνξεί λα εμαλαγθάζεη ηελ πιεξσκή ελφο ρξένπο απφ έλα επγελή ή λα εθθξάζεη ηελ δπζθνξία ηνπ γηα ηνλ ίδην ηνλ βαζηιηά. Ζ ηξιαλδηθή γιώζζα είλαη έλα παξαθιάδη ηεο θειηηθήο θαη ζεσξείηαη ε αξραηόηεξε νκηινύκελε γιώζζα ηεο δπηηθήο Δπξώπεο. ΢ήκεξα έλα κηθξό πνζνζηό ησλ Ηξιαλδώλ κηιά απηή ηελ γιώζζα αθνύ ε αγγιηθή επηβιήζεθε θαη επηθξάηεζε ζε όιν ην λεζί από ηνλ 18o αηώλα θαη κεηά. 27

 ΢ειίδα

123

124

Οη δάζθαινη δηθαηνχληαη ζεβαζκφ, αιιά ην θξάηνο πεξηκέλεη απφ απηνχο λα δηδάζθνπλ ρσξίο επηθπιάμεηο θαη λα δηνξζψλνπλ ρσξίο ηξαρχηεηα θαη βία. Απηφο πνπ έθιεςε κηα βειφλα απφ κηα γπλαίθα πνπ θαηαζθεπάδεη πιεθηά νθείιεη λα πιεξψζεη κεγαιχηεξν πξφζηηκν απφ απηφλ πνπ έθιεςε ηελ βειφλα ηεο βαζίιηζζαο. Ο λφκνο είλαη πην απζηεξφο πξνο απηνχο πνπ έρνπλ πξνηθηζηεί κε δψξα απφ ηνλ Θεφ, φπσο ν βαζηιηάο, ν επίζθνπνο, νη επγελείο ή νη πνηεηέο. Έηζη έλαο θιεξηθφο πιεξψλεη ην δηπιάζην πξφζηηκν απφ έλαλ απιφ ιατθφ πνπ δηαπξάηηεη ην ίδην αδίθεκα. Γεληθψο γηα ην ίδην παξάπησκα ε ηηκσξία ή ην πξφζηηκν πνπ θαηαδηθαδφηαλ έλαο επγελήο ή αμησκαηνχρνο ήηαλ πνιχ πςειφηεξν απφ απηφ ελφο απινχ πνιίηε. Οη γπλαίθεο είλαη ίζεο κε ηνπο άληξεο θαη έρνπλ δηθαίσκα λα αζθνχλ φια ηα επαγγέικαηα αθφκα θη εθείλα ηνπ πνιεκηζηή, ηνπ ηεξέα θαη ηνπ δηθαζηή. Οη παληξεκέλεο γπλαίθεο είλαη ζχληξνθνη θαη φρη ηδηνθηεζία ησλ ζπδχγσλ ηνπο Ζ ηηκσξία γηα πξνκειεηεκέλν θφλν ήηαλ ν δνινθφλνο λα θαηαβάιεη έλα πξφζηηκν ην νπνίν δηαλεκφηαλ ζηνπο ζπγγελείο ηνπ ζχκαηνο θαηά ηελ αλαινγία ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο θιεξνλνκηάο. Αλ ν δνινθφλνο δελ πιήξσλε, ηφηε ε νηθνγέλεηα ηνπ ζχκαηνο είρε ην δηθαίσκα λα δεηήζεη ηελ ζαλάησζε ηνπ δξάζηε. Γεληθψο νη ηξιαλδηθνί λφκνη ήηαλ πνιχ πην επηεηθείο θαη αλζξσπηζηηθνί απφ ηνπο αληίζηνηρνπο άιισλ πεξηνρψλ ησλ βξεηαληθψλ λεζηψλ. Δπίζεο δελ ππάξρνπλ ελδείμεηο γηα ρξήζε βαζαληζηεξίσλ θαη ε πνηλή ηνπ ζαλάηνπ ήηαλ πνιχ ζπάληα. ΋ηαλ νη Άγγινη θαηέιαβαλ ηελ Ηξιαλδία θαη θαηάξγεζαλ ηνπο Κψδηθεο Brehon, νη Ηξιαλδνί εμεπιάγεζαλ γηα ηελ βαξβαξφηεηα θαη ηελ σκφηεηα ησλ βξεηαληθψλ λφκσλ.

Αξραίν Κειηηθό ζύκβνιν

124  ΢ειίδα

125

25. Ο Θεοδοζηαλός Κώδηθας Ο Θεοδοζηαλός Κώδηθας (Codex Theodosianus) ζπληάρζεθε κεηαμχ ησλ εηψλ 428 θαη 439 φηαλ ν Ρσκαίνο απηνθξάηνξαο Θενδόζηνο Β’28 έδσζε εληνιή ζε κηα επηηξνπή είθνζη δχν ινγίσλ θαη λνκνκαζψλ λα ζπιιέμνπλ φια ηα απηνθξαηνξηθά δηαηάγκαηα θαη ηνπο λφκνπο ηεο απηνθξαηνξίαο απφ ην έηνο 313, επνρή εγεκνλίαο ηνπ Μεγάινπ Κσλζηαληίλνπ σο ην 428. Χο ηφηε (κε ηελ εμαίξεζε δπν παξφκνησλ πξνζπαζεηψλ ηνπ Γηνθιεηηαλνχ) ππήξρε ράνο ζηελ λνκνζεζία ηεο Ρψκεο, αθνχ απφ ηελ δεκνζίεπζε ηεο Γσδεθαδέιηνπ ηνλ 5ν π.Υ. αηψλα θαη γηα νθηψ νιφθιεξνπο αηψλεο, ε ξσκατθή δεκνθξαηία θαη αξγφηεξα ε ξσκατθή απηνθξαηνξία εμέδηδε ζπλερψο εθαηνληάδεο λφκνπο θαη δηαηάγκαηα, ηα νπνία δελ είραλ θσδηθνπνηεζεί. Δίλαη πξνθαλέο φηη νη λνκνκαζείο, νη λνκηθνί, νη δηθεγφξνη θαη νη δηθαζηέο βξίζθνληαλ ζε ζχγρπζε πξνθεηκέλνπ λα εληνπίζνπλ θαη λα εθαξκφζνπλ ηνλ λφκν πνπ ίζρπε ηελ ζπγθεθξηκέλε ζηηγκή. Πξνηνκή ηνπ Θενδνζίνπ Β’ (Μνπζείν Λνύβξνπ) Ο Θενδνζηαλφο Κψδηθαο νινθιεξψζεθε θαη δεκνζηεχζεθε - ζηελ ιαηηληθή γιψζζα - ζην Αλαηνιηθφ ηκήκα ηεο απηνθξαηνξίαο ην 438 θαη ηνλ επφκελν ρξφλν έγηλε δεθηφ θαη ζηελ Γχζε θαη απφ ηνλ απηνθξάηνξά ηεο Βαιεληηληαλφ Γ’. ΢πλνιηθά ην έξγν απηφ απνηειείην απφ 16 βηβιία, πνπ πεξηείραλ πεξηζζφηεξνπο απφ 2529 λφκνπο θαη απηνθξαηνξηθά δηαηάγκαηα φισλ ησλ Ρσκαίσλ απηνθξαηφξσλ απφ ηνλ Κσλζηαληίλν σο θαη ηνπο Θενδφζην Β΄ θαη Βαιεληηαλφ Γ’. Μέρξη ηφηε είραλ ζπληαρζεί άιιεο δπν θσδηθνπνηήζεηο λφκσλ ηεο απηνθξαηνξίαο: Ο Γρεγορηαλός Κώδηθας πνπ ζπληάρζεθε ην 291 κε εληνιή ηνπ απηνθξάηνξα Γηνθιεηηαλνχ θαη πεξηιάκβαλε φινπο ηνπο απηνθξαηνξηθνχο λφκνπο θαη δηαηάγκαηα ησλ εηψλ 130 σο 290. Πήξε ην φλνκα ηνπ Γξεγνξίνπ (ή Γξεγνξηαλνύ) πνπ ήηαλ ππεχζπλνο γηα ηελ ζπιινγή θαη θσδηθνπνίεζε θαη γηα ηνλ νπνίν δελ γλσξίδνπκε ηίπνηα. Απφ ηνλ Κψδηθα απηφ ιίγα απνζπάζκαηα έρνπλ δηαζσζεί. 28

Ο Θενδόζηνο Β’ ήηαλ γηνο θαη δηάδνρνο ηνπ Αξθαδίνπ, απηνθξάηνξα ηεο Αλαηνιηθήο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο θαη εγγνλόο ηνπ Θενδνζίνπ Α΄ ηνπ Μεγάινπ. Ο Θενδόζηνο B’ πνπ απνθιήζεθε επίζεο θαη Μηθξόο ή Καιιηγξάθνο, έκεηλε ζηελ ηζηνξία γηα ηελ ζύληαμε ηνπ Κώδηθα Ρσκατθήο λνκνζεζίαο πνπ θέξεη ην όλνκά ηνπ (Θενδνζηαλόο Κώδηθαο) θαη γηα ηελ θαηαζθεπή ησλ Θενδνζηαλώλ ηεηρώλ ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο. Δπίζεο γηα ηηο δηώμεηο πνπ δηέηαμε θαηά ησλ αηξεηηθώλ Νεζηνξηαλώλ θαη Μνλνθπζηηώλ.

 ΢ειίδα

125

126

Καη ν Δρκογεληαλός Κώδηθας ήηαλ κηα ζπιινγή θαη θσδηθνπνίεζε ησλ λφκσλ θαη ησλ δηαηαγκάησλ ησλ εηψλ ησλ απηνθξαηφξσλ θαη θαηζάξσλ Γηνθιεηηαλνχ, Μαμηκηαλνχ, Κσλζηάληηνπ θαη Γαιέξηνπ ησλ εηψλ 293-294. Πήξε ην φλνκά ηνπ απφ ηνλ λνκνκαζή Ανπξέιην Δξκνγεληαλό (Aurelius Hermogenianus), πνπ ήηαλ ν ππεχζπλνο γηα ην έξγν απηφ. Οη δπν πξνεγνχκελνη θαη ν Θενδνζηαλφο θψδηθαο ηεο λνκνζεζίαο ηεο ξσκατθήο απηνθξαηνξίαο θάιππηαλ φιε ηελ πεξίνδν απφ ην 130 σο ην 437 θαη είλαη έλα πξφηππν γηα ηελ κειέηε θαη εθπαίδεπζε ησλ λνκηθψλ. Γηα πξψηε θνξά ζηελ ηζηνξία ηεο Ρψκεο νη λνκηθνί θαη εηδηθφηεξα νη δηθαζηέο είραλ έλα ρξήζηκν εξγαιείν, πνπ ηνπο δηεπθφιπλε λα βξίζθνπλ άθνπα φια ηα παιαηφηεξα δηαηάγκαηα θαη λφκνπο θαη λα θξίλνπλ θαη λα απνθαζίδνπλ ζηηο δίθεο. ΢ήκεξα ζψδνληαη κεξηθά απφ ηα δεθαέμη βηβιία ηνπ Θενδνζηαλνχ Κψδηθα, ηα νπνία είλαη πνιχηηκα ηφζν γηα ηελ κειέηε ησλ λνκηθψλ φζν θαη ηνπο ηζηνξηθνχο, πνπ βιέπνπλ λα αληαλαθιψληαη ζ’ απηά νη θνηλσληθέο, πνιηηηθέο θαη ζξεζθεπηηθέο ζπλζήθεο ηνπ 5νπ αηψλα. Σν έξγν απηφ νινθιεξψζεθε έλα πεξίπνπ αηψλα αξγφηεξα απφ ηνλ απηνθξάηνξα Ηνπζηηληαλφ Α’ κε ηελ ζχληαμε ηνπ Ηνπζηηληάλεηνπ Κψδηθα (Codex Justinianus). Ο Θενδνζηαλφο Κψδηθαο παίξλεη ζαθή ζέζε ππέξ ηνπ ρξηζηηαληζκνχ θαη θαηαδηθάδεη απεξίθξαζηα φρη κφλν ηηο άιιεο αηξέζεηο ηεο επνρήο φπσο ν Αξεηαληζκφο θαη ν Δπηπρηζκφο (Μνλνθπζηηηζκφο), αιιά θαη ηνπο ελαπνκείλαληεο νπαδνχο ηνπ δσδεθαζένπ (παγαληζηέο) θαζψο θαη ηνπο Δβξαίνπο. Ο Θενδόζηνο ππνδέρεηαη ην ζθήλσκα ηνπ Ησάλλε ηνπ Χξπζνζηόκνπ

Μεξηθά απφ ηα άξζξα ηνπ Κψδηθα είλαη (ζε παξέλζεζε ην έηνο ζέζπηζεο ηνπ λφκνπ): Κάζε Δβξαίνο πνπ ιηζνβνιεί άιινλ Δβξαίν επεηδή πξνζρψξεζε ζηνλ ρξηζηηαληζκφ ζα νδεγείηαη ζηελ ππξά. Καλείο δελ επηηξέπεηαη λα αζπαζηεί ηνλ Ηνπδατζκφ (315). Οη ρξηζηηαλνί ηεξείο εμαηξνχληαη απφ ηελ ππνρξέσζε νπνηαζδήπνηε δεκφζηαο ππεξεζίαο (ζηξάηεπζεο) (319). Δμαηξνχληαη απφ ηελ πιεξσκή θφξσλ νη θιεξηθνί θαζψο θαη νη ζχδπγνη, ηα παηδηά θαη νη ζηελνί ζπλεξγάηεο ηνπο (320). Οη άλζξσπνη κεηά ην ζάλαηφ ηνπο πξέπεη λα θιεξνδνηνχλ ηελ πεξηνπζία ηνπο ζηελ Δθθιεζία (321). Οη θιεξηθνί δελ πξέπεη λα εμαλαγθάδνληαη ζε ζπκκεηνρή ζε παγαληζηηθέο πξαθηηθέο. ΋πνηνο αλαγθάδεη έλα θιεξηθφ ζε ηέηνηα πξάμε

126  ΢ειίδα

127

πιεξψλεη πξφζηηκν ή καζηηγψλεηαη δεκνζίσο, αλάινγα κε ηελ θνηλσληθή ηνπ ζέζε (323) Πξέπεη λα ππάξρεη φξην ζηνλ αξηζκφ απηψλ πνπ εηζέξρνληαη ζηνλ θιήξν, γηαηί πνιινί γίλνληαη θιεξηθνί γηα λα απνθχγνπλ ηελ δεκφζηα ππεξεζία ή ηελ ζηξάηεπζε (326). Σα ζξεζθεπηηθά πξνλφκηα αθνξνχλ ηνπο ρξηζηηαλνχο κφλν (326). ΟΗ Δβξαίνη ηεξείο θαη νη ππεχζπλνη ησλ ζπλαγσγψλ εμαηξνχληαη απφ ηελ δεκφζηα ππεξεζία (331). Οη δνχινη πνπ έρνπλ ππνζηεί πεξηηνκή δελ ειεπζεξψλνληαη (336) Οη Δβξαίνη δελ κπνξνχλ λα έρνπλ πεξηηεηκεκέλνπο δνχινπο, Δπίζεο έλαο Δβξαίνο δελ πξέπεη λα δηψθεη άιινλ Δβξαίν πνπ έρεη εθρξηζηηαληζηεί (337). ΟΗ Δβξαίνη δελ κπνξνχλ λα έρνπλ ρξηζηηαλνχο δνχινπο. Δβξαίνη πνπ πεξηηέκλνπλ δνχινπο εθηεινχληαη (339). Οη ζπζίεο θαη νη πξνιήςεηο απαγνξεχνληαη. Οη παξαβάηεο ηηκσξνχληαη (341). Οη θιεξηθνί δελ πιεξψλνπλ θφξνπο. Πιεξψλνπλ κφλν φηαλ αξρίζνπλ δηθή ηνπο επηρείξεζε (343). Δπίζθνπνο ησλ πξώησλ ρξηζηηαληθώλ ρξόλσλ

Αλ θαη νη παγαληζηηθέο πξαθηηθέο έρνπλ απαγνξεπηεί, νη παγαληζηηθνί λανί πξέπεη λα κελ θαηαζηξέθνληαη θαη λα ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα ζηεγάδνπλ ζέαηξα θαη δηάθνξεο άιιεο παξαζηάζεηο. ΋πνηνο πξνζέξρεηαη ζε παγαληζηηθφ λαφ γηα λα πξνζεπρεζεί, αληηκεησπίδεη ηελ πνηλή ηνπ ζαλάηνπ κε απνθεθαιηζκφ θαη ε πεξηνπζία ηνπ ζα πεξηέιζεη ζηα απηνθξαηνξηθά ηακεία. Δπίζεο νη δηνηθεηέο ησλ επαξρηψλ πνπ ζα ακειήζνπλ λα ηηκσξνχλ απηνχο πνπ δηαπξάηηνπλ απηά ηα αδηθήκαηα ζα ηηκσξνχληαη (346). Οη πεξηνπζίεο ησλ ρξηζηηαλψλ πνπ πξνζειπηίζηεθαλ ζηνλ ηνπδατζκφ πξέπεη λα θαηάζρνληαη (352). Οη επίζθνπνη δελ δηθάδνληαη απφ ιατθφ δηθαζηή, αιιά απφ άιινπο επηζθφπνπο (355). Οη έλνρνη γηα εηδσινιαηξία θαη παγαληζηηθέο ζπζίεο αληηκεησπίδνπλ ηελ πνηλή ηνπ ζαλάηνπ (356). Οη κηθξνί έκπνξνη εμαηξνχληαη απφ ηελ θνξνινγία, νη εχπνξνη έκπνξνη θνξνινγνχληαη. Ζ γε πνπ θαηέρνπλ θιεξηθνί είλαη επίζεο θνξνινγεηέα (360). Απηνί πνπ δνπλ ελάξεηε θαη επιαβή δσή εμαηξνχληαη ηεο θνξνινγίαο (361).

 ΢ειίδα

127

128

Οη θιεξηθνί θαη νη πξψελ θιεξηθνί δελ επηηξέπεηαη λα επηζθέπηνληαη ρήξεο ή δηακεξίζκαηα γπλαηθψλ (370). Οη Μαληρατζηέο θαη παξφκνηεο νκάδεο δελ επηηξέπεηαη λα ζπλέξρνληαη νκαδηθά. Οη δάζθαινί ηνπο ζα ηηκσξνχληαη (372). Οη δηαθσλίεο επί ζξεζθεπηηθψλ δεηεκάησλ επηιχνληαη απφ ηηο εθθιεζηαζηηθέο αξρέο, ελψ νη πνηληθέο ππνζέζεηο δηθάδνληαη απφ ηνπο δηθαζηέο (376). Βσκνί θαη κέξε ιαηξείαο ησλ κε ρξηζηηαλψλ θαηάζρνληαη (378). Δθθιεζίεο πνπ πηζηεχνπλ ζηελ Αγία Σξηάδα ππάγνληαη ζηελ θαζνδήγεζε εγθεθξηκέλσλ επηζθφπσλ. Απηέο πνπ δελ αθνινπζνχλ απηφ ηνλ θαλφλα δελ αλαγλσξίδνληαη σο Δθθιεζίεο (381). Χο αηξεηηθνί νξίδνληαη απηνί πνπ δελ ηεξνχλ ηελ πίζηε, φπσο νξίζηεθε απφ ηελ Οηθνπκεληθή ΢χλνδν ηεο Νηθαίαο. Οη δηδαζθαιίεο ηνπο απαγνξεχνληαη. Απαγνξεχεηαη ζηνπο νπαδνχο ηνπ Αξείνπ θαη άιινπο αηξεηηθνχο λα ρηίδνπλ εθθιεζίεο. Αλ ην θάλνπλ νη εθθιεζίεο ζα δεκεχνληαη (381). ΋ηαλ πεζάλνπλ νη Μαληρατζηέο, νθείινπλ λα αθήλνπλ ηελ πεξηνπζία ηνπο ζηηο νηθνγέλεηέο ηνπο αληί ζηνπο Μαληραίνπο θίινπο ηνπο. Σν Πάζρα πξέπεη λα ενξηάδεηαη απφ φινπο ηελ ίδηα κέξα ηνπ ρξφλνπ (382). Μαληραίνη ηεξείο

Δπλνκηαλνί, Μαθεδφλεο θαη νπαδνί ηνπ Αξείνπ θαη ηνπ Απνιιηλαξίνπ ζηηγκαηίδνληαη σο νπαδνί ζηξεβιψλ δνγκάησλ. Τπνρξεψλνληαη λα εγθαηαιείςνπλ ηελ πφιε (Κσλζηαληηλνχπνιε) (384). Οη ζπζίεο θαη ε καληεία απαγνξεχνληαη. Οη παξαβάηεο ηηκσξνχληαη απζηεξά (385). Απηνί πνπ ζπγθεληξψλνληαη ή πξνθαινχλ δηαδειψζεηο θαηά ηνπ απηνθξάηνξα είλαη έλνρνη εζράηεο πξνδνζίαο θαη ηηκσξνχληαη κε ζάλαην (386). Απαγνξεχνληαη νη ηειεηέο ηαθήο απφ κε Καζνιηθέο ζξεζθεπηηθέο νκάδεο, κέζα ζηελ πφιε ή θαη ζηα πξνάζηηα (389). Οη κνλαρνί πξέπεη λα δνπλ ζηελ έξεκν ή ζε αθαηνίθεηεο πεξηνρέο φπνπ ζα δνπλ κνλαρηθφ βίν. Απηνί φκσο πνπ ζέινπλ λα γπξίδνπλ πίζσ κπνξνχλ λα ην θάλνπλ (390). Καλέλαο δελ πξέπεη λα εηζέξρεηαη ζε παγαληζηηθνχο λανχο θαη λα θάλεη ζπζίεο. Αθφκα θαη νη δηθαζηέο ππφθεηληαη ζ΄ απηφλ ηνλ λφκν θαη αλ ηνλ παξαβηάζνπλ ζα πιεξψζνπλ πξφζηηκν δεθαπέληε ρξπζέο ιίβξεο (391).

128  ΢ειίδα

129

Ζ ηνπδατθή θνηλφηεηα πξνζηαηεχεηαη απφ ηνλ λφκν. Γελ επηηξέπεηαη λα εθδνζεί δηάηαμε πνπ λα απαγνξεχεη ηνλ Ηνπδατζκφ αθφκα θαη ζην φλνκα ηεο ρξηζηηαλνζχλεο (393). Απαγνξεχεηαη ζηνπο αηξεηηθνχο λα ρεηξνηνλνχλ επηζθφπνπο (394). ΋ια ηα πξνλφκηα πνπ έρνπλ παξαρσξεζεί απφ παιαηφηεξνπο λφκνπο ζηνπο παγαληζηέο ηεξείο, ηεξνθάληεο θιπ θαηαξγνχληαη (396). Απηνί πνπ έρνπλ θξηζεί έλνρνη γηα εηδσινιαηξία ελψ έρνπλ βαπηηζηεί ρξηζηηαλνί, απαγνξεχεηαη λα θιεξνλνκνχλ ηελ πεξηνπζία ηνπο ζε άιια πξφζσπα εθηφο απφ γνλείο, παηδηά ή εγγφληα (396). Αλ ν αξηζκφο ησλ θιεξηθψλ κεηψλεηαη, νη επίζθνπνη κπνξνχλ λα ρεηξνηνλήζνπλ ηεξείο απφ ηηο ηάμεηο ησλ κνλαρψλ (398). Παγαληζηηθνί λανί ζε αγξνηηθέο πεξηνρέο πξέπεη λα θαηαζηξέθνληαη, ηα είδσια λα γθξεκίδνληαη θαη απηνί πνπ επηρεηξνχλ ζπζίεο ζα ηηκσξνχληαη (399). Πιάθα από ειεθαληνζηό πνπ απεηθνλίδεη βάπηηζκα

Δπίζθνπνη πνπ θαζαηξνχληαη απφ εθθιεζηαζηηθφ ζπκβνχιην, εμνξίδνληαη ζε απφζηαζε ηνπιάρηζην 100 κηιίσλ απφ ηελ πφιε ηνπο (400). Απαγνξεχνληαη νη ζπλαζξνίζεηο πξνζψπσλ πνπ απηναπνθαινχληαη νξζφδνμνη ρξηζηηαλνί, αιιά αζθνχλ ηελ ιαηξεία ηνπο αιινχ (404). Σν βάπηηζκα δελ πξέπεη λα γίλεηαη δπν θνξέο (405). Οη Γνλαηηζηέο θαη νη Μαληρατζηέο πνπ αξλνχληαη ηελ πίζηε ηνπο θαη αζπάδνληαη ηελ Καζνιηθή πίζηε θαη πξαθηηθή, ζπγρσξνχληαη γηα ηα ακαξηήκαηά ηνπο (407). Ηεξείο πνπ εγθαηέιεηςαλ ην ζρήκα ηνπο, είηε εζεινληηθά ή θαηφπηλ εληνιήο ηνπ επηζθφπνπ, ππφθεηληαη ζε ππνρξεσηηθή ζηξάηεπζε. (408). Πξφζσπα πνπ επέζηξεςαλ απφ ηελ βαξβαξηθή αηρκαισζία κπνξνχλ λα γπξίζνπλ ζην ζπίηη ηνπο. ΋κσο ζα πξέπεη λα εμνθιήζνπλ απηφλ πνπ ηνπο εμαγφξαζε, ππεξεηψληαο ηνλ γηα πέληε ρξφληα. (408). ΋πνην απηνθξαηνξηθφ δηάηαγκα παξαρσξεί δηθαηψκαηα ζε αηξεηηθνχο θαηαξγείηαη (410). Ζ Δθθιεζία δελ έρεη δηθαίσκα λα απαηηεί θφξνπο ή ππνρξεσηηθή ππεξεζία (γηα δεκφζηα έξγα) (412). Ζ πεξηνπζία ησλ Γνλαηηζηψλ θαη άιισλ αηξεηηθψλ παξαρσξείηαη ζηελ Καζνιηθή Δθθιεζία. Αθαηξείηαη ε παηξηθή επηκέιεηα απφ απηφλ πνπ πξνζηαηεχεη αηξεηηθνχο. Οη γεξνπζηαζηέο θαη νη δηθαζηέο πνπ είλαη Γνλαηηζηέο ηηκσξνχληαη κε πξφζηηκν (414).

 ΢ειίδα

129

130

Οη παγαληζηέο πνπ ζπλέξρνληαη δεκνζίσο, ηηκσξνχληαη κε θαηάζρεζε ηεο πεξηνπζίαο ηνπ ή αθφκα θαη κε ζάλαην (415). Οη Δβξαίνη πνπ αζπάζηεθαλ ηνλ ρξηζηηαληζκφ γηα λα απνθχγνπλ δίσμε γηα αδηθήκαηα είλαη ππνθξηηέο. Οη δηθαζηέο πξέπεη λα εθαξκφδνπλ ελαληίνλ ηνπο, ηνπο απηνθξαηνξηθνχο λφκνπο πνπ αθνξνχλ ην παξάπησκά ηνπο (416). Οη παγαληζηέο δελ δηνξίδνληαη δηθαζηέο νχηε κπνξνχλ λα αλαιάβνπλ θάπνην δεκφζην αμίσκα (417). Πξφζσπα πνπ δεηνχλ άζπιν ζηελ εθθιεζία πξνζηαηεχνληαη ζε δψλε πελήληα βεκάησλ απφ απηήλ. Οη ηεξείο δηθαηνχληαη λα εηζέξρνληαη ζηηο θπιαθέο θαη λα επηζθέπηνληαη θξαηνχκελνπο (419). Οη ηεξείο δελ πξέπεη λα παληξεχνληαη κεηά ηελ ρεηξνηνλία ηνπο, φκσο αλ ήηαλ ήδε παληξεκέλνη δελ ππνρξενχληαη λα εγθαηαιείςνπλ ηελ ζχδπγφ ηνπο (420). Οη Δβξατθέο ζπλαγσγέο δελ πξέπεη λα αξπάδνληαη ή λα θαίγνληαη αδηαθξίησο. Οη Δβξαίνη πξνζηαηεχνληαη απφ επηζέζεηο πνπ γίλνληαη ζην φλνκα ηνπ ρξηζηηαληζκνχ. Οη Δβξαίνη δελ δηθαηνχληαη λα ρηίδνπλ λέεο ζπλαγσγέο, αιιά νη παιηέο δηαηεξνχληαη (423). Ο Ρσκαίνο απηνθξάηνξαο Γηνθιεηηαλόο

Ηνπδαίνη ή ΢ακαξίηεο πνπ πξνζειπηίζηεθαλ ζηνλ ρξηζηηαληζκφ, δελ είλαη δπλαηφλ λα απνθιεξσζνχλ απφ ηνλ παηέξα ηνπο εμ αηηίαο ηεο λέαο ηνπο ζξεζθείαο. ΋κσο αδηθήκαηα πνπ δηέπξαμαλ απηά ην πξφζσπα θαηά ησλ γνλέσλ ηνπο δηψθνληαη, αθφκα θη αλ νη γνλείο ηνπο δελ ηνπο θαηαγγείινπλ (426). Οη παγαληζηηθέο ζπζίεο απαγνξεχνληαη. Σα παγαληζηηθά ηεξά θαη ζπζηαζηήξηα πξέπεη λα γθξεκίδνληαη θαη ζηε ζέζε ηνπο λα κπαίλεη ην ζχκβνιν ηεο ρξηζηηαλνζχλεο, ν ζηαπξφο. ΋πνηνο αγλνήζεη απηφλ ηνλ λφκν αληηκεησπίδεη ηελ πνηλή ηνπ ζαλάηνπ (435). Ο Νεζηνξηαληζκφο θαηαδηθάδεηαη. Σα βηβιία ησλ νπαδψλ ηνπ πξέπεη λα θαίγνληαη. Αθφκα θαη νη ζπγθεληξψζεηο ηνπο απαγνξεχνληαη. Γηα ηνπο παξαβάηεο πξνβιέπεηαη ε θαηάζρεζε ηεο πεξηνπζίαο ηνπο (435).

130  ΢ειίδα

131

26. Ο Κώδηθας ηοσ Δσρίθοσ (Codex Euricianus) ΋πσο είδακε ν Θενδνζηαλφο Κψδηθαο πηνζεηήζεθε απφ ηνλ απηνθξάηνξα ηεο Γπηηθήο απηνθξαηνξίαο Βαιεληηληαλφ Γ’. Ζ επνρή εθείλε (5νο έσο θαη ηνλ 9ν αηψλα) ζεκαδεχηεθε απφ ζπλερείο θαη κεγάιεο κεηαλαζηεχζεηο γεξκαληθψλ θπξίσο θχισλ ηνπ Βνξξά, (φπσο νη Βεζηγφηζνη, νη Οζηξνγφηζνη, νη Βάλδαινη, νη Φξάγθνη, νη Βνπξγνπλδνί, νη Λνκβαξδνί, νη ΢άμνλεο, νη Άγγινη, νη Αιακαλλνί θαη άιινη) νη νξδέο ησλ νπνίσλ έθεπγαλ απφ ηελ παγσκέλε παηξίδα ηνπο θαη δεηνχζαλ δσηηθφ ρψξν γηα λα εγθαηαζηαζνχλ ζε πην εχθνξα εδάθε. Οη αηηίεο ησλ κεηαλαζηεχζεσλ απηψλ ήηαλ πνιιέο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ν απμαλφκελνο πιεζπζκφο, νη θιηκαηνινγηθέο θαη νηθνινγηθέο κεηαβνιέο, ε κεγάιε δηαθνξά πνηφηεηαο δσήο Βνξξά-Νφηνπ, ε απνδπλάκσζε ησλ ζπλφξσλ - ηνπ δπηηθνχ θπξίσο ηκήκαηνο – ηεο ξσκατθήο απηνθξαηνξίαο, νη εηζβνιέο άιισλ ιαψλ (Οχλλνη, Άβαξνη, Αιαλνί) θαη αξθεηέο άιιεο. Έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα γεξκαληθά θχια ήηαλ νη Γφηζνη ηνπο νπνίνπο γλσξίδνπκε ζε Βεζηγφηζνπο θαη Οζηξνγφηζνπο (δπηηθνχο θαη αλαηνιηθνχο Γφηζνπο). ΋ηαλ εηζέβαιαλ ζηνλ λφην ηεο Δπξψπεο νη Βεζηγφηζνη, δελ αξηζκνχζαλ πεξηζζφηεξνπο απφ 100.000 αλζξψπνπο θαη ν κεγαιχηεξνο αξηζκφο ζηξαηησηψλ πνπ κπνξνχζαλ λα παξαηάμνπλ δελ μεπεξλνχζε ηνπο 25.000 άληξεο. Ζ Απηνθξαηνξία. ηνλ θαηξφ εθείλν αξηζκνχζε 60 κε 70 εθαηνκκχξηα θαηνίθνπο θαη θπζηθά, αλάινγν αξηζκφ ζηξαηησηψλ. Καη φκσο νη Γφηζνη, φρη κφλν θαηάθεξαλ λα θαηαιάβνπλ ηε Ρψκε, αιιά θαη λα ειέγμνπλ δηνηθεηηθά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο δπηηθήο Δπξψπεο. Άγαικα ηνπ Δύξηθνπ ζηελ Μαδξίηε Βάξβαξνη, άμεζηνη αιιά θαινί καρεηέο θαηάθεξαλ ζηαδηαθά λα θαηαθηήζνπλ κεγάιεο εθηάζεηο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο, ηεο Βαιθαληθήο ρεξζνλήζνπ, ηεο Ηηαιίαο, ηεο Γαιιίαο, ηεο Ηζπαλίαο θαη λα ηδξχζνπλ θξάηε, ηα νπνία πηνζέηεζαλ ζηαδηαθά ηηο πνιηηηζηηθέο αμίεο, αθφκα θαη ηελ ζξεζθεία ησλ θαηαθηεκέλσλ ιαψλ. Μεηαμχ άιισλ αληέγξαςαλ θαη κεγάιν κέξνο ηεο πξνεγκέλεο ξσκατθήο λνκνζεζίαο, ηελ νπνία θπζηθά πξνζάξκνζαλ ζηα ήζε, έζηκα θαη ζηελ λννηξνπία ησλ ιαψλ ηνπο.

 ΢ειίδα

131

132

΢ηαδηαθά, ζε θάπνηεο δεθαεηίεο νη θαηαθηεκέλνη ιανί θαη νη θαηαθηεηέο ηνπο απνξξνθήζεθαλ ν έλαο απφ ηνλ άιινλ, ζπγρσλεχηεθαλ θαη έηζη ζρεκαηίζηεθαλ εληαία έζλε-θξάηε, φπσο απηφ ησλ Βεζηγφηζσλ ζηελ Ηζπαλία, ησλ Οζηξνγφηζσλ θαη ησλ Λνκβαξδψλ ζηελ Ηηαιία, ησλ Βνπξγνπλδψλ θαη Φξάγθσλ ζηελ Γαιιία, ησλ Άγγισλ θαη ΢αμφλσλ ζηελ Βξεηαλία θιπ. ΢ην ηκήκα απηφ ηνπ βηβιίνπ, καο ελδηαθέξεη ε επίδξαζε ηεο λνκνζεζίαο ησλ δπν ηκεκάησλ ηεο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο (αλαηνιηθνχ θαη δπηηθνχ) ζηηο λνκνζεζίεο ησλ λέσλ θξαηψλ, πνπ δεκηνπξγήζεθαλ απφ ηελ Μεγάιε Μεηαλάζηεπζε. Φπζηθά ν Θενδνζηαλφο Κψδηθαο ήηαλ έλα απφ ηα ξσκατθά λνκνζεηήκαηα, πνπ επεξέαζε ζεκαληηθά ηηο λνκνζεζίεο ησλ λέσλ απηψλ θξαηψλ θαη βέβαηα θαη ηνλ ιεγφκελν Κώδηθα ηνπ Δπξίθνπ. Σν Βεζηγνηζηθό βαζίιεην ζηελ αθκή ηνπ Ο Βεζηγφηζνο Δύρηθος (γνηζηθά Aiwareiks, ηζπαληθά Eurico, αγγιηθά Euric) ήηαλ γηνο θαη δηάδνρνο ηνπ Θενδψξηρνπ Α’ 29, εγγνλφο ηνπ θεκηζκέλνπ Αιάξηρνπ θαη απφ ην 466 σο ην 484 βαζηιηάο ηεο Ηζπαλίαο30 , κέξνπο ηεο Πνξηνγαιίαο θαη κεγάινπ κέξνπο ηεο ζεκεξηλήο Γαιιίαο κε πξσηεχνπζα ηελ Σνπινχδε. Ήηαλ ν πξψηνο πνπ θσδηθνπνίεζε ηνπο λφκνπο ηνπ θξάηνπο ηνπ, πνπ σο ηφηε ήηαλ θηήκα νξηζκέλσλ ζπκβνχισλ, πνπ ήμεξαλ φιε ηελ λνκνζεζία ηνπ βεζηγνηζηθνχ θξάηνπο απφ ζηήζνπο. Πεξί ην 480 ν Δχξηθνο κεξίκλεζε γηα ηελ ζπιινγή φισλ ησλ λφκσλ ζε έλα θψδηθα πνπ πήξε ην φλνκά ηνπ. Ζ ζπγθέληξσζε φισλ απηψλ ησλ λφκσλ (πνπ έγηλε ζηελ Σνπινχδε ή ζηελ Αξι) ήηαλ έξγν ελφο Ρσκαίνπ λνκνκαζνχο θαη ζπκβνχινπ ηνπ βαζηιηά, ηνπ Λένληνο. ΢ην έξγν απηφ πνπ ζεσξείηαη σο κηα ηξνπνπνίεζε ησλ ξσκατθψλ λφκσλ πξνζαξκνζκέλε ηα

Απηόο ν Θενδώξηρνο ησλ Βεζηγόηζσλ δελ πξέπεη λα ζπγρέεηαη κε ηνλ ζπλνλόκαηό ηνπ βαζηιηά ησλ Οζηξνγόηζσλ Θενδώξηρν ηνλ απνθαινύκελν Μέγα πνπ θπξηάξρεζε ηελ Ηηαιηθή ρεξζόλεζν από ην 474 σο ην 526 θαη είρε πξσηεύνπζά ηνπ ηελ Ραβέλλα. 30 Ο απηνθξάηνξαο ηεο Γύζεο Ολώξηνο έζηεηιε ηνπο Βεζηγόηζνπο ζηελ Γαιαηία γηα λα ππεξαζπίζνπλ ηα ΒΓ ζύλνξα ηεο απηνθξαηνξίαο. ΢ε αληάιιαγκα ηνπο παξαρώξεζε ηελ (γαιιηθή) Αθνπτηαλία γηα λα εγθαηαζηαζνύλ. Απηή ε εγθαηάζηαζε ήηαλ ν ππξήλαο ηνπ κειινληηθνύ Βεζηγνηζηθνύ βαζηιείνπ, πνπ ζηαδηαθά επεθηάζεθε θαη πέξαλ ησλ Ππξελαίσλ θαη ζηελ Ηβεξηθή. Από ηόηε νη Βεζηγόηζνη παξέκεηλαλ πηζηνί ζύκκαρνη ησλ Ρσκαίσλ. Ο ραξηζκαηηθόο εγεκόλαο Δύξηθνο θαηάθεξε λα ελώζεη ηηο θαηξίεο ησλ ππεθόσλ ηνπ θαη ππνρξέσζε ηνλ απηνθξάηνξα, λα αλαγλσξίζεη ηελ αλεμαξηεζία ηνπ Βαζηιείνπ ησλ Βεζηγόηζσλ. 29

132  ΢ειίδα

133

ήζε ηνπ ιανχ ησλ Βεζηγφηζσλ. ΋κσο βαζηθφο άμνλαο ηεο θψδηθα ήηαλ ν Θενδνζηαλφο Κψδηθαο. Ο Κψδηθαο πνπ ζπλέηαμε ν Λέσλ είλαη έλα απφ ηα παιαηφηεξα γξαπηά λνκνζεηηθά θείκελα ησλ θαηαθηεηψλ, γεξκαληθψλ θχισλ ηεο Γπηηθήο Δπξψπεο. Μεηαμχ άιισλ ν θψδηθαο θαηνρχξσλε ηελ ηαμηθή δηάθξηζε ηεο γνηζηθήο, ηζπαληθήο θαη γαιαην-ξσκατθήο θνηλσλίαο, πνπ απνηεινχζε ηνπο ππεθφνπο ηνπ Βεζηγνηζηθνχ βαζηιείνπ. Τπήξρε ε ηάμε ησλ θπξίσλ, πνπ απνθαινχληαλ domini (αλ ήηαλ θχξηνη ειεπζέξσλ αλζξψπσλ) ή patroni (αλ ήηαλ θχξηνη ζθιάβσλ). Αθφκα ππήξραλ νη ειεχζεξνη άλζξσπνη, πνπ θη απηνί ήηαλ ππνθείκελα ηαμηθψλ δηαρσξηζκψλ θαη ηέινο νη δνχινη. Ο Λέσλ έθαλε ηξνπνπνηήζεηο ζην Ρσκατθφ Γίθαην θαη πέηπρε λα θσδηθνπνηήζεη ηνπο λφκνπο ηνπ βαζηιείνπ ησλ Βεζηγφηζσλ θαη ελ ηέιεη λα θαηαγξαθνχλ θαη λα δεκνζηεπζνχλ. Απφ ηφηε φινη νη λφκνη θαη ηα δηαηάγκαηα ηνπ βαζηιηά θαηαγξάθνληαλ. Τπάξρνπλ ζηνηρεία πνπ αλαθέξνπλ φηη πξηλ απφ ηνλ Κψδηθα ηνπ Δπξίθνπ ππήξρε αθφκα παιαηφηεξνο, πνπ ζέζπηζε ν παηέξαο ηνπ ν Θενδψξηρνο, αιιά αθφκα θη αλ απηφ αιεζεχεη, δελ έρεη βξεζεί θαλέλα αληίγξαθν ή έζησ ηκήκα ηνπ. Μεηά ηελ ζχληαμε ηνπ Κψδηθα ηνπ Δπξίθνπ θαη άιινη βάξβαξνη βαζηιείο ηεο Δπξψπεο θσδηθνπνίεζαλ ηελ λνκνζεζία ηνπο θαη πξνέθπςαλ ν Βνπξγνπλδηαλφο Κψδηθαο, ε ΢χλνςε Νφκσλ ηνπ Αιάξηρνπ, ν Νφκνο ΢αιίθ ηνπ Φξάγθνπ βαζηιηά Κινβίο (Υινδνβίθνπ) θαη άιινη.

Γόηζνη

 ΢ειίδα

133

134

27. Ο Βοσργοσλδηαλός Κώδηθας (Lex Burgundionum) Ο Βοσργοσνδιανός Κώδικας ή Κώδηθαο ηνπ Γθνπληνκπάλη31 άξρηζε λα ζπληάζζεηαη πεξί ην έηνο 483 ζηελ Βνπξγνπλδία, ε νπνία ζήκεξα απνηειεί λνηηναλαηνιηθή επαξρία ηεο Γαιιίαο. Ο Κψδηθαο απηφο παληξεχεη ην γεξκαληθφ κε ην ξσκατθφ δίθαην θαη ζπληέιεζε ζεκαληηθά ζηελ πνξεία ηεο ηζηνξίαο ηνπ Γηθαίνπ ηεο Δπξψπεο. Ήηαλ έλαο απφ ηνπο πξψηνπο λνκηθνχο θψδηθεο πνπ ζέζπηζαλ ηα δηάθνξα γεξκαληθά θαη γαιαηηθά θχια κεηά ηελ απφζπξζε ησλ Ρσκαίσλ απφ ηελ πεξηνρή πνπ απνηειεί ηελ ζεκεξηλή Γαιιία. Οη Φξάγθνη θαη ηα άιια γεξκαληθά θχια θαηαιάκβαλαλ ακέζσο ηα εδάθε, πνπ εγθαηέιεηπαλ νη Ρσκαίνη θαη δεκηνπξγνχζαλ δηθά ηνπο κηθξά ή κεγαιχηεξα βαζίιεηα. Οη Βνπξγνπλδνί ήηαλ ρξηζηηαλνί πνπ αθνινπζνχζαλ ην δφγκα ηνπ Αξείνπ, φπσο νη πεξηζζφηεξνη γεξκαληθνί ιανί. Σν 493 ε θαζνιηθή Βνπξγνπλδή πξηγθίπηζζα Κινηίιδε παληξεχηεθε ηνλ Φξάγθν βαζηιηά Κινβίο ή Υινδνβίθν θαη ηνλ έπεηζε λα αζπαζηεί ηνλ ρξηζηηαληζκφ. Σν 523 νη Φξάγθνη επηηέζεθαλ ζηελ Βνπξγνπλδία θαη ηελ θαηέιαβαλ νξηζηηθά ην 534. Αλ θαη έγηλε πιένλ θηήζε ηνπ γαιιηθνχ βαζηιείνπ, νη Γάιινη βαζηιείο δελ έζημαλ ηνλ Βνξγνπλδηαλφ Κψδηθα ν νπνίνο ζπλέρηζε λα ηζρχεη γηα πνιιέο δεθαεηίεο αθφκα. Ο Βνπξγνπλδόο βαζηιηάο Γθνπληνκπάλη Απηφ πνπ μεθίλεζε ν Βνπξγνπλδηαλφο Κψδηθαο ζπλερίζηεθε ζε φια ηα κηθξά θαη κεγάια θξάηε, πνπ ηδξχζεθαλ κεηά ηελ απνζχλζεζε ηεο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο θαη ηελ Μεγάιε Μεηαλάζηεπζε. ΋ια απηά ηα θξάηε ζηαδηαθά δεκηνπξγνχζαλ ηνπο δηθνχο ζηνπο λφκνπο θαη θψδηθεο, κέρξη ηελ επνρή ηνπ Καξινκάγλνπ (ηνλ 8ν θαη 9ν αηψλα), ν νπνίνο έλσζε φιε ηελ Γαιιία θαη αθφκα κεγάιν κέξνο ηεο Κεληξηθήο Δπξψπεο θαη ζέζπηζε ηνπο δηθνχο ηνπ λνκηθνχο θαλφλεο. Αιιά ηνλ 5ν αηψλα, φηαλ φιε ε Δπξψπε ήηαλ έλα θηλνχκελν πεδίν κάρεο – ιφγσ ησλ ζπλερψλ κεηαθηλήζεσλ ησλ δηαθφξσλ βαξβαξηθψλ θχισλ – ν Κψδηθαο ησλ Βνπξγνπλδψλ ήηαλ θάηη θαηλνθαλέο. Ο Βνπξγνπλδηαλφο Κψδηθαο ζπληάρζεθε θαηφπηλ εληνιήο ηνπ βαζηιηά ησλ Βνπξγνπλδψλ Γθνύληνκπαλη (Gundobad) θαη πηζαλφηαηα βειηηψζεθε Ο Γθνπληνκπάλη ήηαλ παηξίθηνο ηεο Γπηηθήο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο θαη αθνινύζσο βαζηιηάο ησλ Βνπξγνπλδώλ ηα έηε 473-516. Έγηλε γλσζηόο από ηνλ λνκηθό θώδηθα ηεο Βνπξγνπλδίαο πνπ θέξεη θαη ην όλνκά ηνπ. Σν δηαδέρζεθε ν γηνο ηνπ ΢ηγηζκνύλδνο. 31

134  ΢ειίδα

135

θαη ζπκπιεξψζεθε απφ ηνλ γην θαη δηάδνρφ ηνπ ΢ηγηζκνύλδν ή ΢ίγθκνπλη (Sigismund). Σν Βνπξγνπλδηθφ βαζίιεην ήηαλ έλα απφ ηα πξψηα γεξκαληθά θξάηε πνπ ηδξχζεθαλ κέζα ζηα φξηα ηεο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο θαη ήηαλ ππνηειή ζ’ απηήλ, έσο ηνλ 5ν-6ν αηψλα, νπφηε απέθηεζε ηελ αλεμαξηεζία ηνπ. Αλ θαη ην θέληξν ηνπ βαζηιείνπ ήηαλ θνληά ζηελ ιίκλε Λεκάλ ηεο Γελεχεο, ε πξσηεχνπζά ηνπ ήηαλ ε ζεκεξηλή Βηέλλε θαη αξγφηεξα κεηαθέξζεθε ζηελ Λπψλ. Σν βαζίιεην είρε ήδε έλα εζηκηθφ δίθαην, πνπ κεηαθεξφηαλ απφ γεληά ζε γεληά θαη απφ ζηφκα ζε ζηφκα, αθνχ δελ ππήξρε - ή δελ βξέζεθε - ηίπνηε γξακκέλν. Άιισζηε νη Βνπξγνπλδνί – φπσο θαη ηα πεξηζζφηεξα γεξκαληθά θχια πνπ εηζέβαιαλ ζηελ λφηηα Δπξψπε θαηά ηελ Μεγάιε Μεηαλάζηεπζε, έκαζαλ γξαθή θαη αλάγλσζε απφ ηνπο Ρσκαίνπο θαη φια ηα θείκελά ηνπο (θπζηθά θαη ν Κψδηθαο) ήηαλ γξακκέλα ζηελ ιαηηληθή γιψζζα. Ο βαζηιηάο ηεο Βνπξγνπλδίαο ΢ηγηζκνύλδνο ΢ηνλ Κψδηθα γίλεηαη αλαθνξά ζε κηα αξραία λνκηθή ππφζεζε, ζχκθσλα κε ηελ νπνία κηα ρήξα νλφκαηη Ανπλεγθίιλη ζπκθψλεζε λα παληξεπηεί έλα αμησκαηνχρν ηεο απιήο. Απηφο θαηέβαιε έλα ζεβαζηφ πνζφ γηα λα απνθηήζεη ην ρέξη ηεο. Αιιά πξηλ ηελ ηέιεζε ηνπ γάκνπ, ε Ανπλεγθίιλη εξσηεχηεθε έλα άιιν άληξα ηνλ Μπαξζφκνδν. Ζ ππφζεζε έθηαζε ζην δηθαζηήξην ην νπνίν απεθάλζε φηη ν Μπαξζφκνδνο κπνξνχζε λα παληξεπηεί ηελ ρήξα κε ηελ πξνυπφζεζε φηη ζα πξνζθφκηδε κάξηπξεο πνπ ζα πηζηνπνηνχζαλ φηη δελ γλψξηδε ηελ πξνεγνχκελε δέζκεπζή ηεο. Φπζηθά ε Ανπλεγθίιλη ήηαλ ππνρξεσκέλε λα επηζηξέςεη ζηνλ πξψελ αξξαβσληαζηηθφ ηεο ηα γακήιηα δψξα. Ο Κψδηθαο πνπ ζρνιηάδεη ηελ ππφζεζε θαηαιήγεη: «Γηαηάζζνκε φηη ε θξίζε απηή … πξέπεη λα παξακείλεη γηα πάληα σο λφκνο…». Έλα άιιν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ Κψδηθα ήηαλ φηη δελ αλαγλψξηδε πιένλ ηνπο δηαρσξηζκνχο πνπ ππήξραλ αλάκεζα ζηηο γεξκαληθέο θπιέο. ΢χκθσλα κε ηελ λέα λνκνζεζία (φπσο θπζηθά θαη κε ηελ ξσκατθή, πνπ ήηαλ ην πξφηππν γηα ηνπο ζπληάθηεο ηνπ Κψδηθα) ππήξρε έλαο κφλν ιαφο θαη έλαο κφλν λφκνο γηα απηφλ ηνλ ιαφ. Ο Βνπξγνπλδηαλφο Κψδηθαο απνηειείηαη απφ δπν νκάδεο λφκσλ, ην παιαηφηεξν Βηβιίν ησλ Θεζκώλ ή Νόκν ηνπ Γθνπληνκπάλη (Liber Constitutionum sive Lex Gundobada) θαη ηνλ λεφηεξν ΢πκπιεξσκαηηθά Θεζπίζκαηα (Constitutiones Extravagantes). Ζ πξψηε νκάδα είλαη ε ζπγθέληξσζε ηνπ ππάξρνληνο εζηκηθνχ δηθαίνπ. Ζ δεχηεξε (πνπ νινθιεξψζεθε κάιινλ ηελ επνρή ηνπ βαζηιηά ΢ηγηζκνχλδνπ) αλαθέξεηαη ζε γεληθνχο λνκηθνχο θαλφλεο θαη θαιεί ηελ βαζηιηθή θξίζε γηα ηηο

 ΢ειίδα

135

136

πεξηπηψζεηο πνπ ζα ρεηξηζηεί ν ίδηνο ν βαζηιηάο, ν νπνίνο είλαη ηαπηφρξνλα ν αλψηαηνο δηθαζηήο θαη ν λνκνζέηεο. Ο Κψδηθαο είλαη έλαο ζπγθεξαζκφο εζηκηθνχ θαη ζεζκηθνχ δηθαίνπ θαη είλαη εκθαλήο ε κίμε ησλ Βνπξγνπλδηθψλ θαη ησλ Ρσκατθψλ λφκσλ. Μεγάιν κέξνο ησλ λφκσλ ηνπ Κψδηθα πξαγκαηεχεηαη ηηο απνδεκηψζεηο, ζε πεξίπησζε πξφθιεζεο ζσκαηηθήο ή πιηθήο δεκηάο. Πξνβιέπεη πξφζηηκα ή αληίζηνηρε ζσκαηηθή πνηλή κε ζηφρν ηεο απνθπγή ηεο αηκαηεξήο εθδίθεζεο κεηαμχ δπν νηθνγελεηψλ, αιιά απνθεχγεη λα επηβάιεη ηελ ζαλαηηθή πνηλή. Δπίζεο πξνβιέπεη ηελ ππνρξέσζε ηνπ δξάζηε λα θαηαβάιεη ζην ζχκα ή ζηελ νηθνγέλεηα ηνπ ζχκαηνο έλα πνζφ πνπ ζα αλαπιεξψλεη ηελ δεκηά ή ζα ηθαλνπνηεί νηθνλνκηθά ηνπιάρηζηνλ ηνπο παζφληεο. Αθφκα ν Κψδηθαο αζρνιείηαη κε ζέκαηα θιεξνλνκηάο, αιιά νη δηαηάμεηο ηνπ δηαθέξνπλ απφ ηηο αληίζηνηρεο ξσκατθέο. Γηα παξάδεηγκα ε ρήξα δηθαηνχηαη λα θιεξνλνκήζεη ην έλα ηξίην ηεο πεξηνπζίαο ηνπ ζπδχγνπ ηεο θαη δελ γίλεηαη δηαρσξηζκφο κεηαμχ αξζεληθψλ θαη ζειπθψλ ηέθλσλ. Μεξηθά άξζξα απφ ηελ εηζαγσγή ηνπ Βνπξγνπλδηαθνχ Κψδηθα:  … ε αγάπε γηα ηελ δηθαηνζχλε ηελ νπνία επαξεζηήζεθε ν Θεφο λα παξαρσξήζεη ζηνπο επίγεηνπο βαζηιείο…  … απφ ζήκεξα φινη νη δηθαζηέο πξέπεη λα θξίλνπλ ηνπο Βνπξγνπλδνχο θαη ηνπο Ρσκαίνπο, ζχκθσλα κε ηνπο ζεζκνζεηεκέλνπο λφκνπο … … Ο ζπγγελήο ηνπ δνινθνλεκέλνπ πξέπεη λα αλαγλσξίζεη φηη δελ κπνξεί λα δηψμεη θαλέλαλ άιιν εθηφο απφ ηνλ δνινθφλν, γηαηί φπσο έρνκε δηαηάμεη νη δνινθφλνη πξέπεη λα ηηκσξνχληαη θαη νη αζψνη λα κελ θνβνχληαη φηη ζα ππνθέξνπλ γηα έλα έγθιεκα πνπ δελ δηέπξαμαλ. Κνξίηζη από ηελ Βνπξγνπλδία  Αλ έλαο ζθιάβνο δνινθνλήζεη έλα ειεχζεξν ν ζθιάβνο πξέπεη λα ζαλαησζεί θαη ν θχξηφο ηνπ έρεη ηελ επζχλε λα απνδεκηψζεη ηνπο ζπγγελείο ηνπ ζχκαηνο. Αλ ν θχξηνο γλψξηδε απφ πξηλ γηα ηνλ θφλν, ζα ζαλαησζεί καδί κε ηνλ δνινθφλν. θιπ. θιπ.

136  ΢ειίδα

137

28. ΢ύλουε ηφλ Νόκφλ ηοσ Αιάρητοσ (Brevarium Aniani) Έλαο αθφκα θψδηθαο ησλ «βαξβαξηθψλ» λέσλ θξαηψλ πνπ δεκηνχξγεζε ε Μεγάιε Μεηαλάζηεπζε, είλαη απηφο ηνπ Βεζηγνηζηθνχ βαζηιείνπ ηεο Σνπινχδεο, πνπ είλαη ε κεγάιε πξνζπάζεηα ηνπ βαζηιηά Αιάξηρνπ Β’ 32 λα εθζπγρξνλίζεη θαη λα βειηηψζεη ηελ λνκνζεζία ηνπ θξάηνπο θαη λα νινθιεξψζεη ηελ πξνζπάζεηα, πνπ άξρηζε ν παηέξαο ηνπ Δχξηθνο κε ηνλ Codex Euricianus, ιίγεο δεθαεηίεο πξηλ. Ζ ΢χλνςε ησλ Νφκσλ ηνπ Αιάξηρνπ είλαη κηα ζπιινγή θαη ζχλζεζε πνιιψλ λφκσλ, θσδίθσλ θαη λνκηθψλ θεηκέλσλ πνιιά ζηνηρεία ησλ νπνίσλ αληιήζεθαλ θαη απφ ζρεηηθά βηβιία: Ο βαζηιηάο ησλ Βεζηγόηζσλ Αιάξηρνο Β’ Μεγάιν κέξνο (16 βηβιία) ηνπ Θενδνζηαλνχ Κψδηθα. [Δπεηδή απηή ε ΢χλνςε ησλ Νφκσλ ηνπ Αιάξηρνπ έρεη δηαζσζεί, απνηειεί έλα πνιχηηκν ζηνηρείν γηα ηνπο ηζηνξηθνχο (θαη λνκηθνχο) πνπ ζέινπλ λα αλαζπλζέζνπλ ηνλ Θενδνζηαλφ Κψδηθα, ηνπ νπνίνπ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ έρεη ραζεί]. - Δπίζεο ηκήκαηα ησλ λνκνζεζηψλ ησλ εγεκφλσλ ηεο Αλαηνιηθήο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο Θενδνζίνπ Β’ θαη Μαξθηαλνχ θαζψο θαη ησλ εγεκφλσλ ηεο Γπηηθήο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο Βαιεληηληαλνχ Γ’, Ματνξηαλνχ θαη Λίβηνπ ΢εβήξνπ. - Κείκελα απφ ηηο αξρέο ηνπ Γαΐνπ - Σκήκαηα ησλ λνκηθψλ θεηκέλσλ ηνπ Ηνπιίνπ Παχινπ - Σκήκαηα απφ ηνλ Γξεγνξηαλφ Κψδηθα - Σκήκαηα απφ ηνλ Δξκνγεληαλφ Κψδηθα θαη - Σκήκαηα ησλ λνκηθψλ θεηκέλσλ ηνπ Παπηαλνχ. Ζ ΢χλνςε ησλ Νφκσλ ηνπ Αιάξηρνπ δεκνζηεχζεθε ην 506, έλα ρξφλν πξηλ ηνλ ζάλαην ηνπ βαζηιηά. Έλα απφ ηα απνηειέζκαηα ηεο ΢χλνςεο ήηαλ ε δηαηήξεζε ησλ ξσκατθψλ θαλφλσλ δηθαίνπ ζε κηα κεγάιε πεξηνρή ηεο δπηηθήο Δπξψπεο ζπλέβαιε δε ζηελ αλαγλψξηζε ηεο πξνζθνξάο ησλ Ρσκαίσλ ζην ζχλνιν ηεο επξσπατθήο λνκνζεζίαο. -

Ο Αιάξηρνο Β΄ (γνηζηθά Alareiks, ιαηηληθά Alaricus) ήηαλ γηνο θαη δηάδνρνο ηνπ βαζηιηά ησλ Βεζηγόηζσλ ηεο Ηζπαλίαο θαη λόηηαο Γαιιίαο Δπξίθνπ. Αλήιζε ζην ζξόλν ην 484 θαη βαζίιεπζε σο ην 507, όηαλ ζθνηώζεθε ζηνλ πόιεκν θαηά ηνπ βαζηιηά Κινβίο ησλ Φξάγθσλ (Γάιισλ). 32

 ΢ειίδα

137

138

29. Ο ΢αιηθός (ή ΢άιηος) Νόκος ηφλ Φράγθφλ (Lex Salica) Ο ΢αιηθός Νόκος (Lex Salica ή Lex Salia) είλαη έλαο θψδηθαο λφκσλ πνπ γξάθηεθε ηελ επνρή ηνπ βαζηιηά ησλ ΢αιίσλ Φξάγθσλ33 Κινβίο ή Υινδνβίθνπ (481-511), ν νπνίνο ππήξμε ν ζεκαληηθφηεξνο εγεκφλαο ηεο Μενβίγγηαο δπλαζηείαο. Ο Κινβίο παληξεχηεθε ηελ θαζνιηθή πξηγθίπηζζα ηεο Βνπξγνπλδίαο Κινηίιδε, ε νπνία ηνλ έπεηζε λα αζπαζηεί ηνλ ρξηζηηαληζκφ. Έλσζε φινπο ζρεδφλ ηνπο Φξάγθνπο ππφ ην βαζίιεηφ ηνπ θαη ζεσξείηαη ν πξψηνο βαζηιηάο ηεο Γαιιίαο. Ήηαλ ν πξψηνο εγεκφλαο γεξκαληθνχ θχινπ, πνπ δελ αθνινχζεζε ηνλ Αξεηαληζκφ (φπσο νη Γφηζνη θαη νη Βάλδαινη). Ο πξνζειπηηζκφο ηνπ ζηνλ θαζνιηθηζκφ ηνλ βνήζεζε λα ζπζθίμεη ηηο ζρέζεηο ηνπ κε ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε θαη λα εμαζθαιίζεη ηελ ππνζηήξημε ηεο Ρψκεο. Σν 507 νη Φξάγθνη ππφ ηνλ Κινβίο πέηπραλ απνθαζηζηηθή λίθε θαηά ηνπ Βεζηγφηζνπ βαζηιηά Αιάξηρνπ Β’ θαη θαηέιπζαλ ην Βεζηγνηζηθφ βαζίιεην ηεο Αθνπτηαλίαο. Οη Φξάγθνη θαηείραλ πιένλ φιε ζρεδφλ ηε ζεκεξηλή Γαιιία [εθηφο ελφο ηκήκαηνο πνπ θαηείραλ νη Βεζηγφηζνη] θαη κεγάιν κέξνο ηεο Γεξκαλίαο. Σφηε ν Κινβίο κεηέθεξε ηελ έδξα ηνπ ζην Παξίζη. Ο Κινβίο βαθηίδεηαη ρξηζηηαλόο Ο λφκνο ζπληάρζεθε θαη’ εληνιή ηνπ βαζηιηά (θάπνηνη ιέλε πσο ζπληάρζεθαλ απφ ηνλ ίδην ηνλ βαζηιηά) απφ κηα επηηξνπή ζνθψλ, ινγίσλ θαη λνκηθψλ θαη νινθιεξψζεθε ην έηνο 507. Μέρξη ηφηε νη λφκνη ηνπ θξάηνπο ησλ ΢αιίσλ Φξάγθσλ ήηαλ άγξαθνη θαη ηνπο ήμεξαλ κφλν ιίγνη δηαθεθξηκέλνη ιφγηνη ή λνκνκαζείο ή ζχκβνπινη ηνπ βαζηιηά. Ο λφκνο απηφο ήηαλ γξακκέλνο ζηελ ιαηηληθή γιψζζα αλακεκηγκέλε κε ζηνηρεία ηεο γεξκαληθήο πνπ κηιηφηαλ ζηνλ βνξξά ηνπ θξάηνπο ησλ Φξάγθσλ θαη είρε πνιιέο νκνηφηεηεο κε ηελ νιιαλδηθή γιψζζα. O ΢αιηθφο λφκνο πνπ ήηαλ έλαο θψδηθαο αζηηθνχ θαη πνηληθνχ δηθαίνπ θαη ζεσξείηαη έλα απφ ηα ζεκαληηθά επξσπατθά λνκνζεηήκαηα γηαηί απνηέιεζε ηελ βάζε αξθεηψλ απφ ηνπο αληίζηνηρνπο λφκνπο πνπ ίζρπζαλ ζε πνιιά θξάηε θαη αξθεηνί απφ απηνχο ίζρπζαλ θαη φινπο ηνπο επφκελνπο αηψλεο σο θαη ηνλ 20φ, φπσο ε δηάηαμε πνπ πξνβιέπεη ηελ δηαδνρή θαη’ αξξελνγνλία, δειαδή επηβάιεη λα θιεξνλνκεί ηνλ ζξφλν ηνπ 33

Οη ΢άιηνη Φξάγθνη ήηαλ έλα παξαθιάδη ησλ αξραίσλ Φξάγθσλ πνπ θαηνηθνύζε αξρηθά βόξεηα ηνπ πνηακνύ Ρήλνπ. Σνλ 3ν αηώλα ζπκκάρεζαλ κε ηνπο Ρσκαίνπο νη νπνίνη ηνπο παξαρώξεζαλ εθηάζεηο ζηελ πεξηνρή πνπ ζήκεξα βξίζθνληαη ην Βέιγην θαη ε Οιιαλδία.

138  ΢ειίδα

139

λεθξνχ (ή παξαηηεζέληνο) εγεκφλα αξζεληθφο δηάδνρνο, αζρέησο αλ απηφο είλαη λεφηεξνο απφ ηελ αδειθή ή ηηο αδειθέο ηνπ. Αθφκα θαη γηα ην θιεξνλνκηθφ δηθαίσκα επί ηεο αθίλεηεο πεξηνπζίαο ν λφκνο πξφβιεπε: «΋ζνλ αθνξά εθηάζεηο ησλ ΢αιίσλ (ζαιηθή γε), θαλέλα ηκήκα ηεο ή θιεξνδόηεκά ηεο δελ κπνξεί λα αλήθεη ζε γπλαίθα, αιιά όιε ε γε αλήθεη ζε αξζεληθά κέιε ηεο νηθνγέλεηαο, πνπ έρνπλ αδειθηθή ζρέζε». Ο ΢αιηθφο Νφκνο αθνινχζεζε ζε πνιιά ζεκεία ηελ γεξκαληθή παξάδνζε θαη κεηαμχ άιισλ πξφβιεπε θαη ηελ επηβνιή πξνζηίκνπ ή απνδεκίσζεο ζηνπο ζπγγελείο ελφο ζχκαηνο (Wergeld ή Weregild34) πνπ ηξαπκαηίζηεθε ή αθφκα θαη δνινθνλήζεθε. Απφ απηφ ην πνζφλ έλα ζρεηηθά κηθξφ κέξνο πήγαηλε ζην βαζηιηθφ ηακείν. Ο θχξηνο ζθνπφο απηνχ ηνπ κέηξνπ ήηαλ ε απνθπγή αηκαηνρπζίαο κεηαμχ ησλ κειψλ ησλ νηθνγελεηψλ ηνπ δξάζηε θαη ηνπ ζχκαηνο. ΢ηνλ ΢αιηθφ Νφκν δηαθξίλνπκε ηαμηθφ δηαρσξηζκφ ησλ παζφλησλ: Αλ ην ζχκα ήηαλ ειεχζεξνο Φξάγθνο ην Wergeld ήηαλ 200 ρξπζά λνκίζκαηα (ζνιδία). Αλ ήηαλ έγθπνο γπλαίθα 600 θαη αλ ην ζχκα δνινθνλήζεθε απφ νκάδα ζπλσκνηψλ ην Wergeld ηξηπιαζηαδφηαλ. Οη ηάμεηο πνπ αλαγλψξηδε ν λφκνο ήηαλ ηξεηο: νη ζθιάβνη, νη ειεχζεξνη Φξάγθνη θαη ηα κέιε ηεο βαζηιηθήο αθνινπζίαο. Γηα ηνλ λφκν νη ζθιάβνη είραλ ηελ ίδηα κεηαρείξηζε κε ηα νηθφζηηα δψα θαη ήηαλ ηδηνθηεζία ηνπ θπξίνπ ηνπο. Ο Κινβίο ππαγνξεύεη ηνλ ΢αιηθό Νόκν Δπεηδή φπσο ήδε είπακε ν ΢αιηθφο Νφκνο απνηέιεζε ηελ βάζε ηεο λνκνζεζίαο πνιιψλ επξσπατθψλ θξαηψλ, ζα παξαζέζνκε αξθεηέο απφ ηηο δηαηάμεηο απηνχ ηνπ ζεκαληηθνχ λφκνπ :  Αλ θάπνηνο θιεηεπζεί ζην δηθαζηήξην θαη δελ εκθαληζηεί, θαηαδηθάδεηαη λα πιεξψζεη 15 ζειίληα35 (ζνιδία).  Αλ θάπνηνο ζέιεη λα θιεηεχζεη θάπνηνλ άιινλ ζην δηθαζηήξην, πξέπεη λα πάεη ζην ζπίηη ηνπ κε κάξηπξεο. Αλ ν αληίδηθνο απνπζηάδεη ε γλσζηνπνίεζε ηεο θιήηεπζεο γίλεηαη ζηελ ζχδπγν ή ζε θάπνην άιιν κέινο ηεο νηθνγέλεηαο.  Αλ θάπνηνο βξίζθεηαη ζηελ ππεξεζία ηνπ βαζηιηά δελ κπνξεί λα θιεηεπζεί ζην δηθαζηήξην. Ζ ιέμε weregild είλαη απνηειείηαη από ηηο ιέμεηο were πνπ ζεκαίλεη άληξαο ή άλζξσπνο θαη geld πνπ ζεκαίλεη θαηαβνιή πξνζηίκνπ. Ζ ιέμε Geld ή Jeld ζήκαηλαλ ζηα αξραία αγγιηθά θαζώο θαη ζηα ζεκεξηλά γεξκαληθά θαη νιιαλδηθά ην ρξήκα 35 Έλα ζειίλη ήηαλ ηζόπνζν κε 40 δελάξηα 34

 ΢ειίδα

139

140

 Αλ θάπνηνο θιέςεη γνπξνπλάθη ηνπ γάιαθηνο θαηαδηθάδεηαη λα θαηαβάιεη ηξία ζειίληα. Αλ ην γνπξνπλάθη πνπ θιέςεη έρεη απνθνπεί απφ ηελ κεηέξα ηνπ ην πξφζηηκν είλαη έλα ζειίλη.  Αλ θάπνηνο θιέςεη 25 πξφβαηα απφ έλα θνπάδη, θαηαδηθάδεηαη λα θαηαβάιεη 62 ζειίληα.  Αλ θάπνηνο θιέςεη έλα ηαχξν πνπ αλήθεη ζηνλ βαζηιηά, θαηαδηθάδεηαη λα πιεξψζεη 90 ζειίληα.  Αλ θάπνηνο βξεη έλα δψν ή έλα άινγν ή έλα θνπάδη ζην ρσξάθη ηνπ δελ πξέπεη λα ηα ζθάμεη. Αλ ην νκνινγήζεη φηη ην έθαλε, νθείιεη λα απνδεκηψζεη ηελ αμία ηνπ δψνπ ζηνλ ηδηνθηήηε, αιιά κπνξεί λα θξαηήζεη ην ζθάγην. Αλ δελ νκνινγήζεη θαη φκσο απνδεηρζεί φηη ην έθαλε, ζα πξέπεη εθηφο απφ ηελ αμία ηνπ δψνπ, λα θαηαβάιεη θαη πξφζηηκν 15 ζειίληα.  Αλ θάπνηνο ειεχζεξνο πνιίηεο θιέςεη ζηνλ δξφκν θάηη πνπ αμίδεη έλα ζειίλη ζα θαηαδηθαζηεί λα πιεξψζεη 35 ζειίληα  Αλ θάπνηνο ειεχζεξνο δηαξξήμεη έλα ζπίηη αθφκα θη αλ δελ θιέςεη ηίπνηα, θαηαδηθάδεηαη γηα ηελ πξάμε απηή λα πιεξψζεη 30 ζειίληα. Αιιά αλ θιέςεη πξάγκαηα αμίαο κεγαιχηεξεο ησλ πέληε δελαξίσλ, θαηαδηθάδεηαη λα πιεξψζεη ηελ αμία ησλ θινπηκαίσλ θαη έλα πξφζηηκν 35 ζειίληα. Μεζαησληθή νηθνγέλεηα  Αλ ν θιέθηεο είλαη ζθιάβνο θαη θιέςεη πξάγκαηα αμίαο δπν δελαξίσλ, εθηφο απφ ηελ ππνρξέσζε ηεο πιεξσκήο ηεο αμίαο ησλ θινπηκαίσλ θαηαδηθάδεηαη λα δερζεί 120 ρηππήκαηα. Αλ ν ζθιάβνο θιέςεη πξάγκαηα αμίαο άλσ ησλ 40 δελαξίσλ, θαηαδηθάδεηαη ή ζε επλνπρηζκφ ή ζε θαηαβνιή 6 ζειηληψλ. Ο θχξηνο ηνπ ζθιάβνπ έρεη ηελ ππνρξέσζε ηεο απνθαηάζηαζεο ηεο απψιεηαο ησλ θινπηκαίσλ.  Απηνί πνπ δηαπξάηηνπλ βηαζκφ, θαηαδηθάδνληαη λα πιεξψζνπλ 63 ζειίληα  Αλ κηα ειεχζεξε γπλαίθα αθνινπζήζεη κε δηθή ηεο βνχιεζε έλα ζθιάβν, ράλεη ηελ ειεπζεξία ηεο.  ΋πνηνο επηηεζεί θαη ιεζηέςεη έλα ειεχζεξν άλζξσπν, θαηαδηθάδεηαη λα πιεξψζεη 63 ζειίληα. Σν ίδην πνζφ ζα θαηαβάιεη ν Ρσκαίνο πνπ ζα ιεζηέςεη ΢άιην Φξάγθν. Αιιά αλ έλαο ΢άιηνο Φξάγθνο ιεζηέςεη έλα Ρσκαίν, ζα πιεξψζεη 35 ζειίληα.

140  ΢ειίδα

141

 Αλ θάπνηνο βάιεη θσηηά ζε έλα ζπίηη ηελ ψξα πνπ ν θχξηνο ηνπ ζπηηηνχ θνηκάηαη θαη απηφο θαεί, ηφηε ν εκπξεζηήο θαηαδηθάδεηαη λα πιεξψζεη 63 ζειίληα.  Αλ θάπνηνο, ζέινληαο λα δνινθνλήζεη έλα πξφζσπν, αζηνρήζεη θαη απιψο ηνλ ηξαπκαηίζεη ζα πιεξψζεη 63 ζειίληα.  Αλ θάπνηνο θαηεγνξήζεη έλα πξφζσπν πνπ είλαη απφλ θαη δελ απνδεηρζεί ε θαηεγνξία ηνπ, θαηαδηθάδεηαη ζε πιεξσκή 63 ζειηληψλ.  Αλ θάπνηνο έδσζε βφηαλα ζε έλα άηνκν θη απηφ πεζάλεη θαηαδηθάδεηαη ζε πιεξσκή 200 ζειηληψλ ή ζε ζάλαην ζηελ ππξά.  Αλ θάπνηνο δνινθνλήζεη έλα παηδί θάησ ησλ δέθα εηψλ, θαηαδηθάδεηαη λα πιεξψζεη 600 ζειίληα.  Αλ θάπνηνο ρηππήζεη έγθπν γπλαίθα θαη απηή πεζάλεη, ζα πιεξψζεη 700 ζειίληα. Αλ απηή ε γπλαίθα έρεη ήδε γελλήζεη, ην πνζφλ είλαη 600 ζειίληα.  Αλ θάπνηνο άληξαο ή γπλαίθα απνθαιέζεη κηα άιιε γπλαίθα πφξλε θαη δελ είλαη ζε ζέζε λα ην απνδείμεη, θαηαδηθάδεηαη ζε 45 ζειίληα.  Αλ θάπνηνο απνθαιέζεη έλα πξφζσπν «θαηάζθνπν» ή «επίνξθν» θαη δελ ην απνδείμεη, θαηαδηθάδεηαη ζε 15 ζειίληα. Αλ έλαο θιέςεη έλα ζθχιν εθπαηδεπκέλν γηα θπλήγη, πιεξψλεη 45 ζειίληα. Φξάγθνη ηνπ Μεζαίσλα  Αλ θάπνηνο δνινθνλήζεη έλα ειεχζεξν Φξάγθν ή έλα βάξβαξν, πνπ δεη ππφ ην θαζεζηψο ηνπ ΢αιηθνχ Νφκνπ θαηαδηθάδεηαη ζε 200 ζειίληα.  Αιιά αλ ν δνινθφλνο ξίμεη ην ζχκα ηνπ ζ’ έλα πεγάδη θαη ηνλ θαιχςεη κε θιαδηά θαη άιια, θαηαδηθάδεηαη ζε 600 ζειίληα.  Αλ ν δνινθφλνο θάλεη ηα ίδηα ζε πξφζσπν πνπ είλαη ζηελ ππεξεζία ηνπ βαζηιηά, θαηαδηθάδεηαη ζε 1800 ζειίληα.  Αλ θάπνηνο ζέιεη λα κεηαλαζηεχζεη ζε άιιν ρσξηφ απφ απηφ πνπ δνχζε σο ηψξα, αιιά θάπνηνη θάηνηθνη δελ ηνλ ζέινπλ, είλαη ππνρξεσκέλνο λα εγθαηαιείςεη ην ρσξηφ απηφ.  Αλ έλαο ειεχζεξνο πνιίηεο πήξε δάλεην απφ έλα άιιν πξφζσπν θαη ππνζρέζεθε φηη ζα επηζηξέςεη ηα ρξήκαηα κέζα ζε 40 κέξεο, ν δαλεηζηήο έρεη δηθαίσκα λα πάεη κε δπν κάξηπξεο ζην ζπίηη ηνπ νθεηιέηε θαη λα απαηηήζεη ηελ θαηαβνιή ηνπ ρξένπο. Αλ ν δεχηεξνο αξλεζεί, θαηαδηθάδεηαη ζε πιεξσκή 15 ζειηληψλ επί πιένλ ηνπ ρξένπο πνπ νθείιεη.

 ΢ειίδα

141

142

 Αλ θάπνηνο δνινθνλήζεη έλα θφκε θαηαδηθάδεηαη ζε πιεξσκή 600 ζειηληψλ.  Αλ θάπνηνο ζθάςεη θαη ζπιήζεη έλα ηάθν, θεξχζζεηαη απφβιεηνο απφ ηελ θνηλσλία, κέρξηο φηνπ ε νηθνγέλεηα ηνπ λεθξνχ ηνπ επηηξέςεη λα επαλέιζεη κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ. Αλ θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο εμνξίαο ηνπ θάπνηνο ηνπ δψζεη ηξνθή ή ζηέγε, αθφκα θη αλ είλαη ε ζχδπγφο ηνπ, ζα θαηαδηθαζηεί ζηελ πιεξσκή 15 ζειηληψλ.  Αλ θάπνηνο δνινθφλνο έρεη ζπαηαιήζεη φιε ηελ πεξηνπζία ηνπ θαη δελ έρεη ρξήκαηα γηα λα αληαπνθξηζεί ζηηο απαηηήζεηο ηνπ λφκνπ, πξέπεη λα παξνπζηάζεη κάξηπξεο πνπ λα νξθηζζνχλ φηη δελ θαηέρεη πηα πεξηνπζία. Μεηά ζα καδέςεη ηελ ζθφλε απφ ηέζζεξα ζεκεία ηνπ ζπηηηνχ ηνπ, ζα ζηαζεί ζην θαηψθιη κε ην πξφζσπν πξνο ην εζσηεξηθφ ηνπ ζπηηηνχ θαη ζα ξίμεη κε ην ρέξη ηνπ ζθφλε πάλσ απφ ηνλ ψκν ηνπ. Καηφπηλ ζα ξίμεη άιιε ζθφλε πάλσ ζηνπο ηξεηο πιεζηέζηεξνπο ζπγγελείο απφ ηελ πιεπξά ηνπ παηέξα θαη ζε άιινπο ηξεηο απφ ηελ πιεπξά ηεο κεηέξαο ηνπ, νη νπνίνη ζα αλαιάβνπλ λα πιεξψζνπλ ην πνζφ πνπ νξίδεη ν λφκνο. Ο βαζηιηάο Κινβίο  Αλ έλαο άληξαο πεζάλεη θαη δελ έρεη απνθηήζεη γηνπο, ηφηε ηνλ θιεξνλνκνχλ ν παηέξαο θαη ε κεηέξα ηνπ, εθ’ φζνλ δνπλ.  Αλ νη γνλείο ηνπ έρνπλ πεζάλεη, ηφηε ηνλ θιεξνλνκνχλ νη αδειθνί θαη νη αδειθέο ηνπ.  Αλ δελ έρεη αδέιθηα, ηνλ θιεξνλνκνχλ νη αδειθέο ηνπ παηέξα ηνπ.  Αλ δελ ππάξρνπλ αδειθέο ηνπ παηέξα ηνπ, ηνλ θιεξνλνκνχλ νη αδειθέο ηεο κεηέξαο ηνπ,  Αλ δελ ππάξρεη θαλέλαο απφ ηνπο παξαπάλσ, ηφηε ηνλ θιεξνλνκνχλ νη πιεζηέζηεξνη ζπγγελείο ηνπ παηέξα ηνπ.  Αλ ε πεξηνπζία ηνπ ζαλφληνο είλαη ηεκάρην γεο, ηφηε ηα ζειπθά κέιε ηεο νηθνγέλεηαο δελ δηθαηνχληαη θιεξνλνκηθφ κεξίδην θαη φιε ε πεξηνπζία πεγαίλεη ζηα κέιε ηεο νηθνγέλεηαο πνπ αλήθνπλ ζην αληξηθφ θχιν.

142  ΢ειίδα

143

30. Ο Ιοσζηηληάλεηος Κώδηθας (Codex Justinianus) Ζ ζπγθέληξσζε ησλ λφκσλ ηεο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο ζεσξείηαη έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα επηηεχγκαηα ηνπ απηνθξάηνξα Ηνπζηηληαλνχ Α’ θαη ζπλέβαιε νπζηαζηηθά ζηελ ηζηνξία ησλ θνηλσληψλ ηεο Γχζεο. Μεηά ηελ πηψζε ηεο Γπηηθήο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο, ην κεγάιν κέξνο ηεο λνκνζεζίαο ηνπ Ηνπζηηληαλνχ είρε ζρεδφλ μεραζηεί θαη κφιηο ηνλ 11ν αηψλα κειεηεηέο απφ ην παλεπηζηήκην ηεο Μπνιφληαο ζπγθέληξσζαλ ζθφξπηα αληίγξαθα, ηα επεμεξγάζηεθαλ ζπζηεκαηηθά θαη ηελ αλαπαξήγαγαλ. ΢’ απηέο ηηο εθδφζεηο δφζεθε ν ιαηηληθφο ηίηινο Corpus iuris civilis, δειαδή ΢ώκα Αζηηθνύ Γηθαίνπ. ΟΗ εθδφζεηο απηέο απεηέιεζαλ ηελ βαζηθή πεγή ηεο δεκηνπξγίαο ησλ πεξηζζφηεξσλ κειινληηθψλ δπηηθψλ λνκνζεζηψλ θαη θπξίσο ηεο επεηξσηηθήο Δπξψπεο ηεο Κεληξηθήο θαη Νφηηαο Ακεξηθήο θαη κεγάινπ κέξνπο ηεο Αθξηθήο. (Ζ ακεξηθαληθή λνκνζεζία αληέγξαςε κεγάιν κέξνο ηεο αληίζηνηρεο βξεηαληθήο). Γελ είλαη ηζηνξηθά ζσζηφ φηαλ κηιάκε γηα ην πξάγκαηη ζπνπδαίν λνκνζεηηθφ έξγν ηνπ Ηνπζηηληαλνχ λα κελ αλαθεξζνχκε ζηνλ θχξην ζπληειεζηή θαη ζηελ θπξηνιεμία ηελ ςπρή ηνπ έξγνπ απηνχ ηνλ λνκνκαζή θαη λνκνδηδάζθαιν Σρηβφληαλό.

ησλ νπνίσλ ηνπ Σξηβσληαλνύ (δεμηά)

΢ηελ Ακεξηθαληθή Βνπιή ησλ αληηπξνζώπσλ ππάξρνπλ ηα αλάγιπθα πνξηξέηα 23 από ηνπο κεγάινπο λνκνζέηεο ηεο Ηζηνξίαο, κεηαμύ Ηνπζηηληαλνύ θαη ηνπ

Ο Σξηβσληαλφο γελλήζεθε ζηε ΢ίξε ηεο Πακθπιίαο ζηα ηέιε ηνπ 5νπ αηψλα ή ιίγν πξηλ ην έηνο 500. ΢πνχδαζε λνκηθά θαη αλαδείρζεθε ζε επηηπρεκέλν δηθεγφξν ζην πεξηθεξεηαθφ δηθαζηήξην ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο. Ζ ηθαλφηεηα θαη νη γλψζεηο ηνπ έγηλαλ γξήγνξα γλσζηέο ζηνπο λνκηθνχο θχθινπο ηεο πξσηεχνπζαο θαη ν Ηνπζηηληαλφο ην 528, ηνλ επέιεμε θαη ηνλ ελέηαμε ζε κηα επηηξνπή δέθα λνκνκαζψλ, πνπ αλέιαβαλ ηελ θσδηθνπνίεζε ησλ λφκσλ ηεο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο. Απφ ηελ επνρή ησλ πξψησλ εηψλ ηεο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο, ε λνκνζεηηθή εμνπζία αλήθε απνθιεηζηηθά ζηνλ απηνθξάηνξα θαη φιν ην  ΢ειίδα

143

144

πιέγκα ηεο λνκνζεζίαο πέληε θαη πιένλ αηψλσλ δελ ήηαλ ζπγθεληξσκέλν ή θσδηθνπνηεκέλν ζε επίζεκα έγγξαθα, ηνπιάρηζηνλ γηα ηνπο ηξεηο πξψηνπο αηψλεο. Τπήξραλ κφλν ειάρηζηεο ηδησηηθέο ζπιινγέο λνκνζεηηθνχ πεξηερνκέλνπ, πνπ δελ είραλ φκσο θακηά επίζεκε αλαγλψξηζε. Σν έξγν πνπ αλέιαβε απηή ε επηηξνπή ήηαλ πνιχ δχζθνιν θαη επίπνλν, ζρεδφλ ηηηάλην, γηαηί νη λφκνη, ηα απηνθξαηνξηθά δηαηάγκαηα θαη γεληθά φιε ε ξσκατθή λνκνζεζία πνιιψλ αηψλσλ ήηαλ ζε ραψδε θαηάζηαζε, ζθφξπηα ζε δηάθνξνπο ηφκνπο θαη βηβιία θαη θάπνηνο έπξεπε λα ηα ζπγθεληξψζεη θαη λα ηα θσδηθνπνηήζεη. Ζ επηηξνπή κε πξφεδξν αξρηθά ηνλ Ησάλλε Καππαδφθε αιιά νπζηαζηηθά επηθεθαιήο ηεο ηνλ Σξηβσληαλφ («δεμί ρέξη ηνπ απηνθξάηνξα ζηε κεγάιε λνκνζεηηθή ηνπ πξνζπάζεηα»), βνεζήζεθε ζεκαληηθά απφ πξφζθαηνπο ζρεηηθά θψδηθεο ησλ πξνεγνχκελσλ απηνθξαηφξσλ θαη λνκηθψλ, φπσο – ηνπο έρνπκε ζπλαληήζεη ήδε - ν Γξεγνξηαλόο Κώδηθαο (Codex Gregorianus), ν Δξκνγεληαλόο (Codex Hermogenianus) θαη ν Θενδνζηαλόο (Codex Theodosianus). Έηζη γξήγνξα (ηνλ Απξίιην ηνπ 529) ε επηηξνπή εμέδσζε ηνλ Πρώηο Ιοσζηηληάλεηο Κώδηθα (Αζηηθνχ δηθαίνπ) ή Πρώηο Κώδηθα (Codex Justinianus ή Primus Codex). Σν έξγν απηφ ήηαλ γξακκέλν ζηελ ιαηηληθή γιψζζα, ρσξηζκέλν ζε δέθα βηβιία θαη πεξηείρε φινπο ηνπο λφκνπο θαη ηα απηνθξαηνξηθά δηαηάγκαηα πνπ εθδφζεθαλ απφ ηελ επνρή ηνπ απηνθξάηνξα Σξαταλνχ σο ηελ επνρή ηνπ Ηνπζηηληαλνχ. Ο Κψδηθαο απηφο ηνπ 529 έρεη ραζεί. Ο Ηνπζηηληαλόο παξίζηαηαη θαη πξνΐζηαηαη ζηε ζπλεδξίαζε ηεο επηηξνπήο ησλ λνκηθώλ, πνπ ζπληάζζεη ηνπ Παλδέθηεο ΢ηελ ζπλέρεηα ε επηηξνπή έγηλε δεθαεπηακειήο κε πξφεδξν απηή ηε θνξά ηνλ Σξηβσληαλφ, ν νπνίνο απφ ην 530 είρε πξναρζεί ζε Quaestor sacri palatii36 θαη δεθαέμη κέιε, επηθαλείο λνκνκαζείο θαη λνκνδηδαζθάινπο φπσο ν θαζεγεηήο ηνπ δηθαίνπ Θεόθηινο, ν Κξαηίλνο, ν Αλαηόιηνο, ν θαζεγεηήο απφ ηε Βεξπηφ Γσξόζενο θαη άιινη. Απηή ε επηηξνπή, πνπ είρε σο έξγν ηελ αλαζεψξεζε ησλ έξγσλ ησλ θιαζζηθψλ λνκνκαζψλ, ζα απέξξηπηε φ,ηη ζεσξνχζε απεξραησκέλν ή μεπεξαζκέλν θαη ζα έβαδε ην ππφινηπν πιηθφ ζε θάπνηα ηάμε. Ο αξηζκφο Quaestor sacri palatii = Κπαίζησξ ή θνηαίζησξ ηνπ ηεξνύ Παιαηίνπ, ηίηινο πνπ απνλεκόηαλ ζηνλ αλώηαην θξαηηθό ιεηηνπξγό ηεο Γηθαηνζύλεο, πνπ ήηαλ ππεύζπλνο γηα ηνλ ζρεδηαζκό ησλ λόκσλ, θάηη ζαλ ηνλ ζεκεξηλό ππνπξγό Γηθαηνζύλεο ν νπνίνο εηνηκάδεη ηα ζρεηηθά κε ηελ αξκνδηόηεηά ηνπ λνκνζρέδηα. 36

144  ΢ειίδα

145

ησλ βηβιίσλ, πνπ ε επηηξνπή είρε λα κειεηήζεη, μεπεξλνχζε ηηο 2.000 δειαδή πάλσ απφ 3.000.000 γξακκέο! Σν γηγάληην απηφ έξγν ήηαλ έηνηκν ζε ηξία ρξφληα θαη ην απνηέιεζκα ήηαλ ε επηηξνπή λα παξνπζηάζεη ην 533 ζην απηνθξάηνξα, ηνλ πεξίθεκν λέν θψδηθα Παλδέθηες (Pantectae ή Digesta), έλα έξγν πελήληα βηβιίσλ πνπ απνηειεί έλα απφ ηα πην ζεκαληηθά εξγαιεία ηεο λνκηθήο επηζηήκεο. Οη πεγέο ησλ αλζνινγεκέλσλ θεηκέλσλ αλαθέξνληαλ ζηελ αξρή θάζε απνζπάζκαηνο ζηηο ιεγφκελεο επηγξαθέο (inscriptiones), φπνπ αλαγξαθφηαλ ην φλνκα ηνπ ζπγγξαθέα θαη ν ηίηινο ηνπ βηβιίνπ. Σν έξγν θπζηθά απηφ πνπ έγηλε πξαγκαηηθφηεηα ζε ζρεηηθά ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα, είρε αηέιεηεο, παξαιείςεηο, θελά θαη ζε αξθεηά ηνπ ζεκεία ήηαλ αζαθέο. Απηά φκσο ηα κεηνλεθηήκαηα δελ αλαηξνχλ ηελ κεγάιε αμία θαη ηελ πξνζθνξά ηνπ έξγνπ απηνχ ζηελ ξσκατθή θαη θαη’ επέθηαζε ζηελ παγθφζκηα λνκνζεζία. Σαπηφρξνλα κηα άιιε ηξηκειήο επηηξνπή κε ηνλ Σξηβσληαλφ θαη ηνπο θαζεγεηέο Θεφθηιν θαη Γσξφζεν ζπλέηαμε ηηο Δηζεγήζεης (Institutiones), ζε ηέζζεξα βηβιία, πνπ ζεσξείηαη λνκηθφ εγρεηξίδην θαη βαζηθφ βνήζεκα γηα ηνπο ζπνπδαζηέο ηεο λνκηθήο επηζηήκεο. Ο Ηνπζηηληαλφο ραξαθηήξηζε ηηο Δηζεγήζεηο «κηα θαζαξή ιίκλε» θαη ην δηάηαγκά ηνπ πνπ ελέθξηλε ην έξγν απηφ απεπζπλφηαλ «ζηνπο λένπο πνπ είραλ ηνλ δήιν θαη ηελ πξνζπκία λα γλσξίζνπλ ηνπο λφκνπο». Ο Ηνπζηηληαλόο Οη Δηζεγήζεηο πεξηιάκβαλαλ 901 άξζξα πνπ θάιππηαλ ηα αθφινπζα ζέκαηα: - Ζ Γηθαηνζχλε θαη ν λφκνο - Ο λφκνο ηεο θχζεο - Οη ειεχζεξνη πνιίηεο θαη νη δνχινη -

Ο γάκνο Ζ πηνζεζία, ε δηθαζηηθή αληίιεςε θαη ε ρεηξαθέηεζε ησλ αλειίθσλ Οη δηαζήθεο, ε δηαδνρή ησλ πεξηνπζηψλ θαη ε έιιεηςε δηαζήθεο Ηδηνθηεζηαθά δηθαηψκαηα, δνπιεία, επηθαξπία, δσξεέο Τπνρξεψζεηο (απφ ζπκβάζεηο ή ζπκβφιαηα), αδηθνπξαμίεο, αζηηθά δηθαηψκαηα ΢πλεηαηξηζκνί θαη απαηηήζεηο Μεηαρείξηζε, δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψζεηο δηαδίθσλ Έλα ζχληνκν παξάξηεκα γηα ηηο πνηληθέο δίθεο Καη αξθεηά άιια αθφκα

 ΢ειίδα

145

146

Ζ φιε δνκή ησλ Δηζεγήζεσλ ηνπ Ηνπζηηληαλνχ ήηαλ ζηεξηγκέλε ζηελ ινγηθή θαη ηελ απιφηεηα. Παξαθάησ ζα δνχκε κεξηθά απφ ηα άξζξα ησλ Δηζεγήζεσλ: - Οη ηξεηο ζεκειηψδεηο ζηφρνη ηνπ λφκνπ είλαη … λα δεηο εζηθά, λα κελ δεκηψλεηο ηνλ ζπλάλζξσπφ ζνπ θαη λα απνδίδεηο ζηνλ θάζε έλα απηφ πνπ ηνπ αλαινγεί. - Ο απηνθξάηνξαο δελ πξέπεη λα ζηεξίδεηαη κφλν ζηελ δχλακε ησλ φπισλ, αιιά επίζεο θαη ζηελ ηζρχ ησλ λφκσλ θαη ησλ δηαηαγκάησλ κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα θπβεξλά δίθαηα θαη ζε θαηξφ πνιέκνπ θαη ζε θαηξφ εηξήλεο. Ζ θεθαιή ηνπ θξάηνπο ησλ Ρσκαίσλ πξέπεη λα ληθά φρη κφλν ηνπο ερζξνχο, αιιά θαη ηνπο ηαξαμίεο πνπ επηβνπιεχνληαη ηελ θνηλσληθή εηξήλε. - Ζ δηθαηνζχλε πξέπεη λα δηαζθαιίδεη κε απνθαζηζηηθφηεηα ηα δηθαηψκαηα φισλ ησλ πνιηηψλ. - Ο ζθνπφο ησλ λφκσλ είλαη λα αλαγλσξίδεη ηεο δηαθνξέο κεηαμχ δηθαηνζχλεο θαη αδηθίαο. - Ζ θχξηα δηάθξηζε ηνπ λφκνπ γηα ηα πξφζσπα είλαη: Οη άλζξσπνη είλαη είηε ειεχζεξνη είηε ζθιάβνη. Ζ δνπιεία κεηαηξέπεη έλα άλζξσπν ζε ηδηνθηεζία ελφο άιινπ θαη απηφ είλαη ελάληηα ζηνπο λφκνπο ηεο θχζεο. - Σα παηδηά κηαο ζθιάβαο γελληνχληαη ζθιάβνη. Σα παηδηά κηαο ειεχζεξεο γπλαίθαο είλαη ειεχζεξνη πνιίηεο, αθφκα θη αλ ν παηέξαο ηνπο είλαη ζθιάβνο… Αξθεί ε γπλαίθα λα είλαη ειεχζεξε θαηά ηελ ζηηγκή ηεο γέλλεζεο, αθφκα θη αλ ήηαλ ζθιάβα θαηά ηελ ψξα ηεο ζχιιεςεο. Ο Ηνπζηηληαλόο θαη ε Θενδώξα, δέρνληαη ηνπο λνκνκαζείο, νη νπνίνη ηνπο δίλνπλ ηνπο λένπο θώδηθεο. -

Απειεχζεξνο είλαη απηφο πνπ ρεηξαθεηήζεθε απφ λφκηκε θαηάζηαζε δνπιείαο. Υεηξαθέηεζε είλαη ε ρνξήγεζε ηεο ειεπζεξίαο. Έλαο λφκηκνο γάκνο ζχκθσλα κε ηνλ ξσκατθφ λφκν είλαη ν γάκνο κεηαμχ δπν Ρσκαίσλ πνιηηψλ. Ο άληξαο πξέπεη λα έρεη πεξάζεη ηελ εθεβεία. Ζ γπλαίθα πξέπεη λα είλαη ζεμνπαιηθά ψξηκε. Μνηρφο είλαη απηφο πνπ πεξηθξνλεί ηνλ γάκν ησλ άιισλ θαη πξέπεη λα θαηαδηθάδεηαη ζε ζάλαην. Απηφο πνπ δνινθνλεί ηνλ παηέξα ηνπ δελ πξέπεη λα ζαλαηψλεηαη απφ ζπαζί ή ππξά αιιά λα θιείλεηαη ζε έλα ζάθν καδί κε έλα ζθχιν, έλα θφθνξα, έλα θίδη θαη έλα πίζεθν θαη λα ηνλ πεηάλε ζηελ πιεζηέζηεξε

146  ΢ειίδα

147

αθηή ή ζην πνηάκη. Με απηφλ ηνλ ηξφπν ν νπξαλφο ηνλ απαξλείηαη φζν είλαη δσληαλφο θαη ε γε δελ ηνλ δέρεηαη λεθξφ. Σν 534 ε επηηξνπή αλαζεψξεζε ηνλ Ηνπζηηληάλεην Κψδηθα ή Πξψην Κψδηθα (Codex Justinianus ή Primus Codex), ν νπνίνο είρε ήδε μεπεξαζηεί θαη εμέδσζε ηνλ Νέο Ιοσζηηληάλεηο Κώδηθα επαλαιεθζείζας αλάγλφζες (Codex Justinianus repetitae praelectionis) ζε δψδεθα βηβιία. Ο Κψδηθαο απηφο αθχξσλε ηνλ παιηφ ηνπ 529, ν νπνίνο φπσο είπακε δελ έρεη δηαζσζεί.

Ο Ηνπζηηληάλεηνο Κψδηθαο πεξηείρε πνιπάξηζκα άξζξα πνπ είραλ ζθνπφ ηελ πξνζηαζία ηνπ ρξηζηηαληζκνχ θαη ηελ αλαγλψξηζή ηνπ σο ηεο επίζεκεο ζξεζθείαο ηεο απηνθξαηνξίαο. Σαχηηδε ηελ Δθθιεζία κε ην θξάηνο θαη δελ δερφηαλ ηελ ηδηφηεηα ηνπ Ρσκαίνπ πνιίηε ζε κε ρξηζηηαλνχο. Δπίζεο ζεσξνχζε ερζξνχο ηνπ θξάηνπο ηνπο αηξεηηθνχο (Μαληρατζηέο, νπαδνχο ηνπ Αξείνπ ηνπ Απνιιηλάξηνπ, ηνπο Μνλνθπζίηεο) θαη ηνπο παγαληζηέο ζηνπο νπνίνπο απαγφξεπζε θάζε είδνπο ιαηξεία θαη πξαθηηθή. Ο νπαδφο ηεο ζξεζθείαο ηνπ Γσδεθαζένπ (ν Έιιελαο φπσο ηνλ απνθαινχζαλ) πνπ ζπζίαδε ζηνπο ζενχο ηνπ, ηαπηηδφηαλ κε εγθιεκαηία, φπσο ν θάζε θνηλφο δνινθφλνο. Γξακκαηόζεκν ηνπ Βαηηθαλνύ (1934) απεηθνλίδεη ηνλ Σξηβσληαλό λα παξαδίδεη ζηνλ απηνθξάηνξα ηνλ Κώδηθα Έλαο αθφκα αληίπαινο ηεο ρξηζηηαληθήο ζξεζθείαο, πνπ ξεηά αλαθεξφηαλ ζηνλ Κψδηθα ήηαλ ν Δβξατζκφο θαη νη πηζηνί Δβξαίνη θαη νη δηαηάμεηο ηνπ Κψδηθα ήηαλ θαζνξηζηηθέο γηα ηελ ζέζε ησλ Δβξαίσλ ζηηο επξσπατθέο θνηλσλίεο γηα εθαηνληάδεο ρξφληα. ΋ιεο ζρεδφλ νη δηψμεηο θαη ηα πνγθξφκ θαηά ησλ Δβξαίσλ ηεο Δπξψπεο ηνπο επφκελνπο αηψλεο, (Μεζαίσλαο, Ηεξά Δμέηαζε αθφκα θαη νη δηψμεηο ηνπ 20νχ αηψλα) ζηεξίδνληαλ ζε ηνπηθέο λνκνζεζίεο πνπ είραλ ζηεξηρζεί ζηηο δηαηάμεηο ηνπ Ηνπζηηληάλεηνπ Κψδηθα Οη Δβξαίνη δελ είραλ δηθαίσκα λα θαηαζέζνπλ σο κάξηπξεο θαηά ρξηζηηαλψλ θαη απνθιείνληαλ απφ δηνξηζκνχο ζε δεκφζηα αμηψκαηα. Αθφκα θαη ε ρξήζε ηεο ηνπδατθήο γιψζζαο θαηά ηελ άζθεζε ηεο ζξεζθεπηηθήο ιαηξείαο ήηαλ απαγνξεπκέλε. Ο Δβξαίνο πνπ είρε αζπαζηεί ηνλ ρξηζηηαληζκφ είρε ην δηθαίσκα λα θιεξνλνκήζεη ηνλ παηέξα ηνπ θαη λα απνθιείζεη ηνπο αδειθνχο ή αδειθέο ηνπ. Σα δηαηάγκαηα θαη νη λφκνη πνπ εθδφζεθαλ κεηά ην 534 νλνκάζηεθαλ Νεαρές (Novellae) θαη ζε αληίζεζε κε φια ηα πξνεγνχκελα, πνπ είραλ γξαθηεί ζηα ιαηηληθά, ηελ επίζεκε γιψζζα ηεο απηνθξαηνξίαο, νη Νεαξέο, γξάθηεθαλ ζηα ειιεληθά, απφδεημε φηη ν απηνθξάηνξαο είρε αλαγλσξίζεη

 ΢ειίδα

147

148

ηελ λέα πξαγκαηηθφηεηα. Ζ ειιεληθή γιψζζα είρε πηα επηβιεζεί ζε φιε ην αλαηνιηθφ ηκήκα ηεο Ρσκατθήο απηνθξαηνξίαο θαη κηιηφηαλ θαη απφ ηνπο θαηνίθνπο ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο. Ζ ιαηηληθή, αλ θαη επίζεκε γιψζζα ηνπ θξάηνπο, δελ ήηαλ ζε ρξήζε απφ ηνπο Ρσκαίνπο πνιίηεο ησλ Βαιθαλίσλ, ηεο Μηθξάο Αζίαο θαη ηεο Αθξηθήο. ΢ε έλαλ απφ ηνπο λφκνπο ηνπ ν Ηνπζηηληαλφο γξάθεη: «Γελ γξάςακε ην λφκν ζηε ιαηηληθή, αιιά ζηελ νκηινχκελε ειιεληθή κε ην ζθνπφ λα γίλεη εχθνια θαηαλνεηφο απφ φινπο». Οη Νεαξέο ζεσξνχληαη σο ζπνπδαία πεγή πιεξνθνξηψλ γηα ηελ θνηλσλία, ηηο ζπλήζεηεο θαη ηελ ηζηνξία ηεο επνρήο ηνπ Βπδαληίνπ ηνπ 6νπ αηψλα. ΢ε αξθεηέο απφ ηηο Νεαξέο, ηδίσο απηέο πνπ αθνξνχλ ην ζεζκφ ηνπ γάκνπ θαη γεληθψο ην νηθνγελεηαθφ δίθαην, είλαη εκθαλήο ε επέκβαζε ησλ απφςεσλ ηεο ζπδχγνπ ηνπ Ηνπζηηληαλνχ ηεο απηνθξάηεηξαο Θενδψξαο θαη ε επηξξνή πνπ άζθεζε ψζηε λα πεξηιεθζνχλ ζ’ απηνχο ηνπο λφκνπο δηαηάμεηο, φζν ην δπλαηφ επλντθφηεξεο γηα ηελ γπλαίθα. Μεηά απ’ φια απηά ε θνίηεζε θαη ε δηδαζθαιία ηεο λνκηθήο επηζηήκεο ζηηο Ννκηθέο ΢ρνιέο (νη ζεκαληηθφηεξεο απφ απηέο ήηαλ ζηε Ρψκε, ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε θαη ζηε Βεξπηφ) έγηλε πεληαεηήο. Καηά ην πξψην έηνο ζπνπδψλ, θχξην ζέκα κειέηεο ήηαλ νη Δηζεγήζεηο, ζηα ηξία επφκελα νη θνηηεηέο δηδάζθνληαλ ηνπο Παλδέθηεο θαη ζην πέκπην έηνο ηνλ Κψδηθα. Σν κόλν λνκνζέηεκα ηνπ Ηνπζηηληαλνύ πνπ ήηαλ γξακκέλν ζηελ ειιεληθή γιώζζα ήηαλ νη Νεαξέο Σν ηεξάζηην θαη ζεκαληηθφ λνκνζεηηθφ έξγν ηνπ Ηνπζηηληαλνχ δηέζσζε ην ξσκατθφ δίθαην θαη απνηέιεζε, φπσο ήδε έρνκε πεη, ηε βάζε ηεο λνκνζεζίαο ησλ πεξηζζφηεξσλ ζχγρξνλσλ επξσπατθψλ θαη πνιηηηζκέλσλ θξαηψλ. Ο ίδηνο ήζειε λα ζπγθεληξψζεη ζε κηα εληαία ζπιινγή ηνλ Κψδηθα, ηνπο Παλδέθηεο, ηηο Δηζεγήζεηο θαη ηηο Νεαξέο. ΋κσο δελ πξφιαβε λα νινθιεξψζεη απηφ ην έξγν πξηλ ηνλ ζάλαηφ ηνπ. Ο Σξηβσληαλφο φκσο, έλαο ιακπξφο ππεξέηεο ηεο λνκηθήο επηζηήκεο, ζπλέδεζε ην φλνκά ηνπ κε φρη θαη ηφζν έληηκεο κεζνδεχζεηο θαη θαηεγνξήζεθε γηα ρξεκαηηζκφ θαη δσξνδνθία. Ο ζπνπδαίνο ηζηνξηθφο ηεο επνρήο Πξνθφπηνο ηνλ ραξαθηεξίδεη σο άλζξσπν κε κεγάιεο ηθαλφηεηεο θαη ζπνπδαία κφξθσζε, επγεληθφ, επράξηζην ζηνπο ηξφπνπο θαη ζηελ νκηιία, αιιά παξάιιεια ηνλ θαηεγνξεί φηη δελ είρε εζηθνχο θξαγκνχο, ήηαλ παξαδφπηζηνο, άπιεζηνο, ζπζζψξεπε άλνκν ρξήκα θαη φηη ήηαλ ηθαλφο

148  ΢ειίδα

149

λα πνπιά αθφκα θαη δηθαζηηθέο απνθάζεηο γηα ην θέξδνο ή αθφκα θαη λα θαηαζθεπάδεη λφκνπο θαηά παξαγγειία, κε ην αδεκίσην!. Ο ΢νπίδαο θαηεγνξεί ηνλ Σξηβσληαλφ σο άζεν ή θξππηνπαγαληζηή, φπσο ήηαλ ηφηε θαη αξθεηνί άιινη επηθαλείο ιφγηνη, απιηθνί θαη αμησκαηνχρνη ηεο επνρήο εθείλεο, (παξάδεηγκα ν Πξνθφπηνο) νη νπνίνη εκθαλίδνληαλ ζηελ δεκφζηα δσή σο επζεβείο νξζφδνμνη ρξηζηηαλνί. Γηα ηνπο παγαληζηέο, δειαδή ηνπ νπαδνχο ηεο παιηάο ζξεζθείαο ηνπ Γσδεθαζένπ, νη λφκνη ήηαλ πνιχ απζηεξνί θαη πξφβιεπαλ απφ ηελ καζηίγσζε θαη ηελ θπιάθηζε σο ηελ εμνξία θαη ηνλ ζάλαην. Φπζηθά νη παγαληζηέο απνθιείνληαλ απφ φια ηα δεκφζηα αμηψκαηα θαη πνιχ πεξηζζφηεξν απφ ηα πςειφβαζκα. Ο Σξηβσληαλφο πνπ γλψξηδε ηελ ηπθιή πίζηε ηνπ Ηνπζηηληαλνχ ζηελ ρξηζηηαληθή ζξεζθεία, θέξεηαη λα είπε ζηνλ απηνθξάηνξα φηη αλεζπρεί κήπσο θάπνηα ζηηγκή αλαιεθζεί ζηνπο νπξαλνχο απφ ηελ επιάβεηά ηνπ (!). Αλεμάξηεηα απφ ηελ αιήζεηα ή φρη ησλ θαηεγνξηψλ πνπ ηνπ πξνζάπηνπλ, πξέπεη λα αλαγλσξηζηεί φηη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ ν Σξηβσληαλφο πξνζέθεξε φζα ιίγνη άλζξσπνη ζηελ επηζηήκε θαη εηδηθφηεξα ζηε λνκηθή. Ήηαλ έλαο ελεξγεηηθφο, αλνηρηφκπαινο θαη δξαζηήξηνο εξεπλεηήο, νινθιεξσκέλε πξνζσπηθφηεηα, βαζεηά θαιιηεξγεκέλνο θαη θπζηθά ν θαηάιιεινο άλζξσπνο γηα λα θέξεη ζε πέξαο ην ηεξάζηην έξγν πνπ ηνπ αλέζεζε ν Ηνπζηηληαλφο. Ο Σξηβσληαλφο πέζαλε απφ ηελ κεγάιε επηδεκία παλνχθιαο πνπ ρηχπεζε ηελ απηνθξαηνξία ην 542. Υαξαθηεξίζηεθε σο ν ηειεπηαίνο Ρσκαίνο λνκνκαζήο. Ζ Βπδαληηλή Απηνθξαηνξία, σο ν δηάδνρνο ηεο Ρσκατθήο ζπλέρηζε λα εθαξκφδεη ην Ρσκατθφ Γίθαην φπσο θσδηθνπνηήζεθε ζην Corpus Juris Civilis. Φπζηθά ν λφκνο απηφο ηξνπνπνηήζεθε αξθεηέο θνξέο ηνπο επφκελνπο αηψλεο, αλάινγα κε ηηο θνηλσληθέο ζπλζήθεο ηνπ Μεζαίσλα. ΢εκαληηθέο αιιαγέο έθαλαλ ν Λέσλ ν Ίζαπξνο, ν Βαζίιεηνο Α΄ ν Μαθεδφλαο θαη ν γηνο ηνπ Λέσλ ΢η’ ν ΢νθφο. Μεηά ηελ δεκνζίεπζή ηνπ ηνλ 11ν αηψλα πνιιέο απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ Ηνπζηηληαλνχ Κψδηθα πέξαζαλ ζηηο λνκνζεζίεο πνιιψλ επξσπατθψλ ρσξψλ.

Χξπζό Νόκηζκα ηνπ απηνθξάηνξα Ηνπζηηληαλνύ

 ΢ειίδα

149

150

150  ΢ειίδα