Stemband magazine #16 juni 2018 by Koor&Stem vzw

STEMBAND 2018

# 16

juni juli augustus

driemaandelijks magazine // V.U. Koenraad De Meulder, Zirkstraat 36, B–2000 Antwerpen // Rise up showkoor ©EMJ

Afgiftekantoor Leuven MassPost – P802021

Neerpelt voor even koorhoofdstad Europees Muziekfestival voor de Jeugd

interview met Hans Primusz 10 jaar In Koor

Zingen vanuit de onderstroom Fitzmaurice Voicework ©

• Neerpelt voor even koorhoofdstad

• Sing Me In studiedag Zingen met kinderen in cultureel diverse groepen

• Derangeer eens een arrangeur: Hans Primusz

• Koor

wereld

• Zingen vanuit de onderstroom Fitzmaurice Voicework©

• Repertoiretips

• Nieuwe partituren

• CD kort

• Bewust omgaan met privacy GDPR

• AGENDA

• Koor zkt dirigent

JONG TALENT De 66ste editie van het Europees Muziekfestival voor de Jeugd (EMJ) ontving in het 1 mei-weekend 88 koren uit 23 landen. Zelfs koren uit Israël en Ecuador namen deel aan dit bruisende festival. Het was bijzonder verheugend vast te stellen dat ook 31 Vlaamse kinderen jeugdkoren met veel enthousiasme deelnamen aan deze editie en dat zij zich heel goed wisten te verdedigen in deze internationale koorwedstrijd. Zes Vlaamse koren sleepten een eerste prijs Cum Laude in de wacht en kregen de eer om een deel van hun programma te zingen op het laureatenconcert. Het Kinderkoor Villanella uit Laakdal deed nog beter en kreeg als enige deelnemende koor een prijs Summa Cum Laude. Twee weken later behaalde het meisjeskoor Amaranthe op het Internationaal Koorfestival CantaRode in Kerkrade niet alleen de eerste prijs maar ook nog de prijs voor de beste dirigent en de publieksprijs. Eens te meer blijkt dat er in Vlaanderen bijzonder veel talent leeft en dat ook de motivatie aanwezig is om dit talent te laten groeien en bloeien. Zowel bij koorbesturen als bij dirigenten leeft een ongeziene gedrevenheid om kinderen en jongeren een creatieve, dynamische en inspirerende koorervaring mee te geven. De glimlach op de gezichten van de jonge zangers maakt duidelijk dat zij hiervan ten volle genieten.

Maar enthousiasme en gedrevenheid zijn niet voldoende. Ook het kader moet aanwezig zijn om die koorwerking voeding en ruimte te kunnen geven. Het is daarom ontzettend belangrijk dat we samen met het EMJ, het DKO, de Vlaamse conservatoria en andere partners blijven investeren in de talentontwikkeling van kinderen jeugdkoren. Ook de Vlaamse Gemeenschap wil in de komende jaren extra middelen ter beschikking stellen voor de talentontwikkeling van kinderen jeugdkoren. Het jonge talent staat klaar, de motivatie is er en de omkadering zit goed: alle elementen zijn dus aanwezig om de kinderen jeugdkoren vleugels te geven. Volgende maand nemen het Jeugdkoor Waelrant en het showkoor Rise Up deel aan de World Choir Games 2018 in Pretoria. We zijn ervan overtuigd dat zij binnen die inter nationale context sterke ambassadeurs zullen zijn van het koorleven in Vlaanderen. Koenraad De Meulder

WARD SWINGLE CURSUS Wie er niet tegen opziet om naar onze Noorderburen te trekken deze zomer, kan zich inschrijven voor de Ward Swingle Cursus: de eerste Nederlandse zomercursus voor dirigenten die zich willen ontwikkelen in de lichte muziek. Onder leiding van Tijs Krammer en Ruben Smits ga je vijf intensieve dagen werken aan je vaardigheden als dirigent. De cursus is bedoeld voor studenten aan conservatoria en personen die al zo’n studie hebben afgerond, maar ook voor gevorderde amateurs die al flinke ervaring hebben als koordirigent. Er wordt gewerkt aan stukken uit de pop en jazz, met uitstapjes naar bijvoorbeeld gospel, wereldmuziek en musical. Met arrangementen van de grootste arrangeurs en bekendste groepen uit de wereld. Onderwerpen die behandeld worden, zijn o.a. slagtechniek, repeteren, inzingen,

repertoirekennis en arrangeren. De cursus wordt afgesloten met een slotconcert onder leiding van de deelnemers. Er is plaats voor max. 30 deelnemers, zodat er veel ruimte is voor individuele feedback. www.wardswinglecursus.nl

WERELD PREMIÈRE 15DE-EEUWS LIEDBOEK Een speciale bijzonderheid tijdens Laus Polyphoniae dit jaar is de wereldcreatie van het ‘Leuven Chansonnier’, een verrassende vondst uit 2015 die werd geïdentificeerd als een tot dan toe volkomen onbekend liedboek. Het betreft een 15de-eeuws chansonnier, dat in zijn originele vorm, inclusief met brokaat beklede band, overgeleverd is. Het met gekleurde initialen verluchte handschrift bevat een religieuze opener en 49 wereldlijke liederen in het Frans. Hoewel het boek geen componisten vermeldt, zijn heel wat liederen onderhand toegeschreven aan 15de-eeuwse FrancoVlaamse meesters zoals Gilles Binchois, Johannes Ockeghem en Antoine Busnois. Daar bovenop zijn twaalf composities in het handschrift uniek en volkomen onbekend: een onontgonnen schat aan nieuw materiaal! De wereldpremière wordt op 25 augustus meerdere malen gebracht tijdens Laus Polyphoniae, telkens door andere uitvoerders: Ensemble Leones, Sollazzo Ensemble, Park Collegium en het Huelgas Ensemble. Wil je erbij zijn? Stuur een mailtje naar tickets@koorenstem.be en maak kans op een vrijkaartje voor de versie van het Huelgas Ensemble! Leuven Chansonnier, Huelgas Ensemble | 25 AUG 2018, 20.00 u. | AMUZ | www.amuz.be win een duoticket door een mailtje te sturen naar

tickets@koorenstem.be

win

EEN K ET D UOTIC

40-STEMMIG?! Heb je er altijd al van gedroomd om een 40-stemmig koorwerk te zingen? Wil je weten hoe fantastisch het voelt als jouw stem zich vermengt met die van 120 anderen? Dan heeft Koor&Stem Vlaams-Brabant de geknipte zomeractiviteit voor jou! Op zondag 26 augustus kun je in Leuven het prachtige Spem in alium van Thomas Tallis komen repeteren en uitvoeren o.l.v. Koen Vits. Dit Engelse renaissancemotet geldt zonder twijfel als een van de onbetwiste hoogtepunten van de koorgeschiedenis. Een niet te missen kans dus om dit mee te kunnen zingen!

Na ontvangst van de partituur oefen je zelf de jouw aangewezen stem thuis in. De dag zelf repeteren we in de voormiddag, in de namiddag voeren we de muziek drie keer uit. De uitvoering duurt telkens een kwartier en zal gratis toegankelijk zijn. zo 26 AUG | Repetities: 10.00 u. | Concerten: 15.00 u. – 15.30 u. – 16.00 u. (Sint-Michielskerk, Leuven) | Schrijf in voor 12 juli! | info@koorenstemvlaamsbrabant.be

EERSTE HULP BIJ LOKAAL AMATEURKUNSTENBELEID Amateurkunstenaars kunnen vaak rekenen op ondersteuning van hun stad of gemeente. Maar soms zijn de maatregelen onvoldoende zichtbaar of is het geheel aan mogelijkheden in de loop van de tijd flou geworden. Jouw lokale overheid of organisatie kan nog steviger inzetten op kunst in de vrije tijd, niet vanuit ad-hocmaatregelen, maar doelgericht vanuit een coherente visie. Het Forum voor Amateurkunsten lanceert in dit kader ‘Panache’, een nieuwe tool voor lokaal cultuurbeleid. Hoe werkt het? Jij brengt een ploeg samen (beroepskrachten, mandatarissen, vrijwilligers). Panache loodst je door het denkproces. Via kritische vragen, voorbeelden en leestips, kom je tot nieuwe inzichten, bepaal je de doelstellingen en de eigen accenten en

vertaal je die naar concrete acties. Verwacht geen pasklare oplossingen: elke context is anders. Maar ga aan de slag en zie welke verbeteracties komen bovendrijven voor actueel en doordacht beleid. Na deze oefening ben je klaar voor een toekomst waarin ‘BBC’, lokale autonomie, bovenlokaal denken en een snel veranderde context centraal staan. Zie ook https://www.amateurkunsten.be/lokaleverkiezingen

NEERPELT VOOR EVEN

KOORHOOFDSTAD

Negenentachtig koren, drieëntwintig nationaliteiten en meer dan drieduizend koorzangers in drie festivaldagen, dat was de 66e editie van het Europees Muziekfestival voor de Jeugd (EMJ) in Neerpelt (27 april – 2 mei). Eens in de twee jaar reizen talrijke kinderen jeugdkoren uit Europa naar Neerpelt om het beste van zichzelf te laten horen voor een internationale jury. Hoewel de jury per koorcategorie een prijs met score toekent, wil EMJ zich niet als een wedstrijd profileren. Deelnemende koren weten dat EMJ vooral een festival is.

‘COMPETITIONS ARE FOR HORSES, NOT ARTISTS’ BÉLA BARTÓK ‘Het belangrijkste is niet het resultaat, maar wat je ermee doet’, aldus voorzitter Rutger Nuyts. ‘We willen koren aanmoedigen om te blijven zingen in de toekomst’. Het wedstrijdaspect van EMJ is vooral een kans om te groeien. Elk koor dat deelneemt aan de wedstrijd, krijgt de mogelijkheid om achteraf persoonlijk met de juryleden te praten. Daar bespreken ze wat hun sterktes en hun werkpunten zijn voor de toekomst. ‘Het belangrijkste aan een wedstrijd is om een koor verder te helpen, om het nieuwe ideeën te geven en

dirigenten te inspireren om zichzelf en hun koor verder te ontwikkelen’, vertelt Margerete Ek (Noorwegen). Ek is voor het eerst dit jaar jurylid in de reeks kinderkoren. Volgens haar is het in een kinderkoor voornamelijk belangrijk om te zorgen voor een gevoel van veiligheid, voldoende afwisseling, uitdaging en betrokkenheid. ‘Wanneer een kind zich veilig voelt in zijn koor, merk je dat meteen op een podium’, verklaart Ek. ‘Veiligheid kan je creëren door met een zo vast mogelijke groep te werken tijdens het repetitieproces en een aantal zekerheden in te bouwen tijdens je juryoptreden. Bijvoorbeeld: de manier van toonopgave, de pianist, het innemen van de juiste opstelling, de volgorde

The organization of the festival is local, but like in an impressive kind of local Margerete Ek van het repertoire of de overgangen tussen de verschillende stukken. Uiteraard is het niet evident, zeker niet met kinderen, om steeds een constante groep te behouden. Kinderkoren kennen het vaakst een wisselend aantal leden. Het is voor kinderkoordirigenten dan ook een serieuze uitdaging om telkens met een andere groepsdynamiek opnieuw te moeten beginnen aan de start van een nieuw werkjaar. Kinderen motiveren om (goed) te zingen kan het best met goed repertoire. Het is de taak van een dirigent om goede muziek te

selecteren en muziek met voldoende variatie. De tekst, de melodie en harmonie moeten interessant genoeg zijn, maar de muziek moet ook voldoende uitdagen. Kinderen kunnen meer dan we vaak denken, we mogen hun mogelijkheden zeker niet onderschatten.’

IT’S ALL ABOUT THE ENERGY Energie! Dat is het antwoord dat je van jurylid Robert Sund (Zweden) krijgt wanneer je hem vraagt waar goede koren zich in onderscheiden. ‘Een goed koor profileert zich niet in een buitengewoon repertoire of haarscherpe intonatie. Een koor komt een podium op met een bepaalde energie. Ik merk bij de eerste noot al of die energie aanwezig is – eigenlijk al wanneer het eerste koorlid opkomt. Als jurylid probeer ik te kijken naar het geheel en niet steeds naar de afzonderlijke eigenschappen. Het is gemakkelijk om technische aspecten zoals bijvoorbeeld intonatie en uitspraak te beoordelen. Interessanter is echter de andere zijde: het koor, de sfeer, de musiceervreugde en emoties die een koor overbrengt tijdens zijn optreden. Hierin kan voor mij een koor zich onderscheiden van een ander.’ ‘Het repertoire en de volgorde waarin het gezongen wordt, vormt ook een belangrijke sleutel’, gaat Sund verder. ‘Goed repertoire is samenhangend en vormt een geheel. Het plichtwerk is uiteraard geen vrije keuze, maar kan een aanvulling zijn op het gekozen programma. Het moment waarop je het plaatst in het programma kan wel een belangrijke rol spelen. Een juryoptreden moet, zowel voor het koor, het publiek als voor de jury, een concert zijn waarin je je kwaliteiten laat zien. Dat houdt ook in dat je als dirigent voor een uitgewerkt artistiek geheel zorgt. Vlotte overgangen, goede afwisseling en hier en daar een goed uitgewerkte choreografie kunnen absoluut een verschil maken. Tenzij de choreografie het zingen negatief beïnvloedt, dan kan je het uiteraard beter weglaten.

Ik ben van mening dat een choreografie nooit belangrijker mag zijn dan het zingen zelf.’

VEEL LAUREATEN VAN VLAAMSE BODEM Op het festival mochten uiteraard de Belgische koren niet ontbreken. Maar liefst eenendertig koren uit ons land lieten zich dit jaar horen in Neerpelt en het waren niet de minste. Aan het eind van de festivaldag mogen de beste koren van de dag zich presenteren op het laureatenconcert. Zes Vlaamse koren sleepten een eerste prijs Cum Laude in de wacht en kregen de eer om een deel van hun programma te zingen op het laureatenconcert. Kinderkoor Waelrant uit Borgerhout en Clari Cantuli uit Kessel-Lo stelden zich voor in de categorie kinderkoor, jeugdkoor De Piccolo’s uit Neerpelt zelf in de categorie gelijkstemmige jeugdkoren. Jeugdkoor Waelrant en Clari Cantus konden hun prijs in de wacht slepen binnen de wimpelreeks voor gemengde koren, Villanella jeugdkoor uit Laakdal in de wimpelreeks voor gelijkstemmige koren. De wimpelreeks is een aparte categorie voor koren die eerder al een buitengewone prestatie wisten te leveren op (internationale) wedstrijden. Het buitenbeentje op deze festivaleditie was kinderkoor Villanella uit Laakdal. Dat koor kreeg van de jury als enig deelnemend koor een eerste prijs summa cum laude, in de categorie kinderkoren tot 14 jaar. Het laureatenconcert biedt een goede samenvatting van de dag. Naast de indrukwekkende

prestaties uit eigen land kregen we ook een buitengewoon concert te zien van Sibelius Upper Secondary School Girl’s Choir uit Helsinki (Finland). Zij wisten tweemaal een plekje te veroveren op het laureatenconcert. ‘Ik was erg onder de indruk van hun energie en warme koorklank’, vertelt jurylid Masis Aram Gozbek (Turkije). ‘Tijdens hun optreden kon ik merken dat er een goede communicatie was tussen de verschillende koorleden en de dirigent. Het koor zelf was erg onafhankelijk. Een goed koor kan het zélf doen op een podium en een goede dirigent maakt zichzelf overbodig. Het Finse koor heeft zich voor mij daarin zonder twijfel kunnen onderscheiden!’

‘ALLE MENSCHEN WERDEN BRÜDER’ - FRIEDRICH VON SCHILLER Samenhorigheid en verbroedering worden door het EMJ hoog in het vaandel gedragen. Daarom krijgen de koren, naast de juryoptredens, ook de kans om een verbroederingsconcert te zingen met een ander koor. Zo maken ze kennis met andere nationaliteiten en culturen. Dit jaar mocht het festival zelfs een koor van buiten Europa verwelkomen. Niños Cantores del Pueblo kwam helemaal uit het verre Quito (Ecuador) om aan het festival deel te nemen. EMJ ondersteunde op die manier een koor dat kansarme kinderen uit de criminaliteit wil houden. ‘Jonge mensen met elkaar in verbinding brengen door en met muziek is de belangrijkste boodschap binnen dit festival’, vertelt Rutger Nuyts, festivalvoorzitter. ‘Het EMJ verkondigt een positieve boodschap aan een jonge generatie zangers.’

Aan het festival gaat een intense periode vooraf. De muzikale lat wordt wat hoger gelegd en er wordt naarstig gerepeteerd. Maar met een goed resultaat op zak, zorgt de magische sfeer in Neerpelt – met als apotheose de slotceremonie in het Dommelhof – voor een dag om nooit te vergeten. Veerle Vanheel, dirigente Zonhovense Leeuweriken

Anders dan andere jaren brachten 450 koorzangers dit jaar een bezoek aan Ieper. Samen namen ze vanuit Neerpelt de trein om de 100ste verjaardag van de Eerste Wereldoorlog te herdenken onder de Menenpoort. Het Europese volkslied Ode an die Freude werd door hen

gezongen bij de Last Post. De ode is ook al jaren de opening van de proclamatie op het festival en onderstreept de boodschap van verbondenheid.

INDRUKWEKKENDE ORGANISATIE

Naast het indrukwekkende aantal deelnemende koren staat een minstens even impressionant aantal vrijwilligers klaar dat de handen ineenslaat om het festival elk jaar mogelijk te maken. De proclamatie, de parade en zelfs het tappen van de pintjes steunt op een groot team. ‘Het festival is hard werken’, getuigt een van de helpende handen, ‘maar je krijgt er ongelofelijk veel voor terug. Het is een plezier om dit festival mee in werking te zetten.’ Daarnaast kan het festival elk jaar rekenen op de steun van diverse gastgezinnen om iedereen van een bedje te voorzien. In 2019 organiseert het festival opnieuw een instrumentale editie van het festival. Op die manier komt iedereen één keer per jaar samen in Neerpelt om muziek te maken. Op dat

moment lijkt het wel, om het met de woorden te zeggen van het duo presentatoren tijdens de prijsuitreikingen, alsof Neerpelt de hoofdstad is van België! De uitslagen van het festival zijn terug te vinden op: www.emj.be Elisabeth Alders

Tot op de dag van vandaag zijn twee kussende, verliefde vogeltjes het absolute symbool van het Europees Muziekfestival voor de Jeugd. Vorig jaar bestonden de festivalvogeltjes 50 jaar. De Neerpeltse kunstenares Hilde Keunen ontwierp voor de gelegenheid een monumentaal kunstwerk met de vogeltjes als centraal thema. Het kunstwerk prijkt thans op een strategische plek in het centrum van Neerpelt waar ieder jaar de feestelijke optocht van deelnemers passeert.

VREUGDE EN VERDRIET TIJDENS DEZE EDITIE IN MEMORIAM PETER BERBEN

Gevoelens van intense blijdschap en immens verdriet lagen wel heel dicht bijeen tijdens de 66ste editie van het Europees Muziekfestival voor de Jeugd. Vreugde was er uiteraard bij de koren die in feestelijke en vriendschappelijke sfeer naar hartenlust konden zingen. Verdriet was er bij de grote EMJ-familie omdat erevoorzitter Peter Berben, één dag voor de aanvang van het EMJ, op 76-jarige leeftijd de strijd tegen een slepende ziekte heeft verloren. Peter Berben was 20 jaar voorzitter van het EMJ. Sinds 2002 was hij erevoorzitter. Hij was altijd actief bezig met het welzijn van het Europees Muziekfestival voor de Jeugd. Hij zal gemist worden.

Al sinds oktober 2017 bouwt Brussel onder de naam Singing Brussels aan een massakoor, bestaande uit koren en losse zangers. Het traject omvatte vijf workshops van elk vijf uur met dirigent-bariton Paul Smith. Hij werkte met zowel partituurlezers als niet-lezers – samen goed voor circa 380 zangers – aan een divers programma dat culmineerde in een groot participatieconcert op 6 mei in Bozar. Enige voorbereiding van de individuele zanger was vereist om de meerstemmige zettingen vlot te laten verlopen. De creaties van Paul Smith en de Brit Jonathan Dove (°1959) zijn

BRUSSEL ZONG!

niet eenvoudig, maar alle zangers konden zowel partituren als audiovoorbeelden op het internet terugvinden. Ook zeer jonge zangertjes kregen bijzondere aandacht en ondersteuning. De niet-aflatende enthousiaste inzet van Paul Smith werkte zoals steeds inspirerend, mede dankzij de typische Voces8-methode die hij hanteert. Die methode werkt hoofdzakelijk met voor- en nazingen. Gebaren en lichaamsbeweging vormen een belangrijke geheugensteun wanneer de verschillende stemgroepen meerstemmig gaan klinken. Dankzij het

VLAANDEREN SCOORT OP CANTARODE Van 10 tot 14 mei werd in Kerkrade, waarschijnlijk de meest muzikale gemeente van Nederland, het koorfestival CantaRode gehouden. CantaRode is een jong internationaal koorfestival met een eerste editie in 2014. Het festival is bedoeld voor geselecteerde, hoogkwalitatieve koren uit de hele wereld. De jury bestaat uit internationaal gerenommeerde dirigenten, met dit jaar niemand minder dan Maria Guinand (Venezuela), Dr. Brady Allred (VS), Luc Anthonis, Robert Sund (Zweden) en voorzitter John Damsma. Twee Vlaamse koren gingen erheen en zetten een mooie prestatie neer: het dameskoor Furiosa o.l.v. Steve De Veirman en het dameskoor Amaranthe uit Oudenaarde o.l.v. Johannes Dewilde. Amaranthe kaapte er drie prijzen weg: de eerste prijs (een gedeelde plaats met het koor van de Maritieme Universiteit van Szczecin), de prijs voor beste dirigent én de publieksprijs. Dirigent Johannes Dewilde deelt met ons zijn impressies over CantaRode.

CantaRode is ambitieus en streeft ernaar om uit te groeien tot een van de meest prestigieuze en kwalitatief hoogstaande festivals in Europa. Bovenal is de eeuwenoude abdij Rolduc als centrale verblijfplaats zeer aantrekkelijk en voor ons een schot in de roos. De mogelijkheid om naar believen te repeteren tussendoor en je als koor in alle rust en sereniteit voor te bereiden op de optredens, speelt daarbij zeker een rol. Ook het slot- en openingsconcert ter plaatse, in de schitterende abdijkerk, was zeer geslaagd. Naast de competitie, bestaande uit een strikte en een vrije competitieronde, zijn er een aantal cultureel-muzikale activiteiten en worden er in de regio verschillende concerten georganiseerd. De wedstrijdkoren treden dan samen op met lokale koren of muziekgezelschappen. Een internationaal festival geeft je als koor de gelegenheid om soms zeer uiteenlopende manieren van zingen en performen (dikwijls stoelend op cultuurgebonden tradities), te toetsen aan je eigen praktijk en metier. Het is voor een

volledig loskomen van de partituur klinkt de uitvoering zoveel spontaner, met hoorbare – én duidelijk zichtbare – zangvreugde! De vlotte aanpak en de keuze van het repertoire maakten de intensieve werkrepetities tot een succes. Op zondag 6 mei was het dan zover: alle workshoppers plus tien versterkende koren vonden elkaar in BOZAR voor de laatste fase van hun zangavontuur met Paul Smith. Maar ze waren er zeker niet alleen! Dertig koren, goed voor niet minder dan 1.500 koorzangers, vulden de hele dag het Paleis voor Schone Kunsten en zelfs de cafés erbuiten. Dat alles in een vreugdevol polyglot gezing en gebabbel dat hoort bij onze stad Brussel. Een groot team van vrijwilligers loodste met de glimlach alles en allen in goede banen. Na een dag vol concertjes en workshops kon iedereen tijdens het finale concert ‘Voices of change’ mee genieten van het resultaat van de maandenlange voorbereiding met Paul Smith. Een speciale ervaring. Het gebeurt niet elke dag dat in BOZAR de helft van de zaal meezingt tijdens het concert! Erika Budai

7 koor een gelegenheid om stil te staan bij het eigen kunnen en de eigen verworvenheden. Bepaalde koren maakten echt indruk op ons. Het Canadese dameskoor University of Manitoba Womens Chorus, met zijn volle lyrische koorklank; de trefzekerheid en de robuuste sound van het Russische dameskoor Ozarenie van de Moscow Music Society en de enorme dynamische beleving en muzikaliteit van het gemengde koor van de Maritieme Universiteit van Szczecin uit Polen. Het respect en de bewondering voor alle andere koren doet ons beseffen hoe trots we kunnen zijn op en hoe vereerd met de prachtige prijzen die we behaalden. Johannes Dewilde

in gemengde groepen op school? Hoe pak je dat didactisch aan? Zijn er verschillen in zingen met kinderen in cultureel gemengde en niet-gemengde groepen? Welke rol speelt taal bij het samen zingen?

leren kennen. Men wilde ook onderzoeken hoe zingen de participatie van migranten- en vluchtelingenkinderen kan stimuleren en wat de koorwereld daarin kan betekenen. Het project richt zich in de eerste plaats op kinderen jeugdkoordirigenten, muziekdocenten, jeugdwerkers e.a. in heel Europa en reikt hun didactische instrumenten en middelen aan om samen te zingen met jonge migranten of vluchtelingen. Een positieve stap op weg naar participatie!

DIDACTISCHE GIDSEN Op 15 september vindt er een interessante studiedag plaats in Leuven over het zingen met jonge migranten en vluchtelingen in schoolcontext en erbuiten. Die studiedag past binnen het mooie Europese samenwerkingsproject Sing Me In, dat zingen promoot als een hulpmiddel om nieuwe jonge burgers te helpen integreren in hun nieuwe land.

ZINGEN MET JONGE MIGRANTEN EN VLUCHTELINGEN

Sing Me In is een Europees project met tentakels in Turkije en Libanon. Het project ontstond vanuit de behoefte om de situatie van kinderen en jongeren met een migranten- of vluchtelingenachtergrond beter te

Aan de hand van tal van goede voorbeelden uit eigen land gingen elf internationale partners op zoek naar geschikte methodieken en repertoire voor deze groep. In het algemeen bleek die didactische aanpak echter niet veel te verschillen van het werken met kinderen tout court (zie ook basistips in het kadertje). De methodieken en het repertoire werden gebundeld in drie gidsjes en een nieuwe repertoirebundel: een eerste over het werken met jonge vluchtelingen in opvangcentra, een tweede over jonge migranten in bestaande koren. In een derde gids focusten we ons op zingen met gemengde groepen op school en voegden daarmee ook een belangrijke doelgroep aan het project toe: de leerkrachten die met cultureel gemengde groepen werken. Vooral bij het samenstellen van die laatste gids was Koor&Stem actief betrokken.

STUDIEDAG VOL ACTIEVE INSPIRATIE Volgens Koor&Stem verdient het zingen met cultureel gemengde groepen een eigen studiedag, want de vragen die het thema oproept, zijn talrijk. Welk repertoire zing je bijv.

Tijdens de studiedag werken docenten uit binnen- en buitenland in uiteenlopende workshops aan zingen met kinderen in al zijn vormen, zowel in de klas- als in schoolkoorcontext, zowel in het Nederlands als in andere talen of zonder taal, van klassiek gezongen tot rap, met bewegingen of instrumentjes. Je kan deelnemen aan workshops, concertjes beluisteren, goede praktijkvoorbeelden uit binnen- en buitenland leren kennen of interessant materiaal ontdekken op de vakbeurs. Je mag komen als leerkracht lager onderwijs, dirigent van een school- of kinderkoor, leerkracht DKO of gewoon, als je interesse in het onderwerp hebt. Ook begeleiders van anderstalige inburgeraars, leerlingenbegeleiders, mensen die actief zijn in het sociaal-cultureel werk, intergratieambtenaren of schooldirecties kunnen hun voordeel doen met deze studiedag. De drie internationale didactische gidsjes en repertoirebundel zullen dan ook in meerdere talen vrij beschikbaar zijn via www.singmein.eu. Studiedag Sing Me In 15 september 2018 LUCA School of Arts, Campus Lemmens, Leuven

BASISTIPS

om te zingen met kinderen (op school) in cultureel diverse groepen ervoor dat je de verwachtingen van 1. Zorg de groep kent.

2. Plan vooruit, maar wees flexibel. aandacht aan de speciale uitda3. Geef gingen bij kinderen met migratieachtergrond (communicatie, muzikale cultuur, welzijn, culturele of religieuze normen en waarden). in ruimte, tijd, repertoire en be4. Investeer trek de leerlingen, de schooladministratie, ouders, gemeente, professionelen, ambassadeurs. het vooral praktisch en concreet: 5. Houd zing veel vanbuiten, zoek goede icebreakers en muzikale spelletjes, gebruik geluiden en nonsensteksten, zoek eenvoudige kinderliederen.

PARTICIPATIEPROJECT IN DE KIJKER:

IEDEREEN ZINGT!

Iedereen Zingt! was een Antwerps project dat dit voorjaar een zeer diverse groep kinderen uit verschillende buurten samenbracht in zes Antwerpse cultuurcentra. De bedoeling was om net ook kinderen die nooit met zingen in contact komen, warm te maken voor het samen musiceren. Dat gebeurde met een zeer afwisselend repertoire uit alle hoeken van de wereld en met niet al te veel tekst. Initiatiefneemster Tatjana Scheck blikt terug op succeselementen en werkpunten: Iedereen Zingt! was zeer geslaagd. Het mooie is dat de doelgroep kinderen die moeilijk toegang krijgen tot het reguliere muzikale aanbod, echt wel werd bereikt. Uiteindelijk stonden er voor het toonmoment een honderdtal kinderen samen op het podium van de Blauwe Zaal van deSingel, begeleid door de strijkers XS van Amaj (jonge strijkers uit Antwerpen). Dirigent Tom Johnson nam alle kinderen mee op sleeptouw door een aantrekkelijke reeks liedjes. Velen onder hen waren voor het eerst in deSingel. Ook voor velen van de honderden ouders die kwamen luisteren, was dit een nieuwe ervaring. We hopen dat we dit project kunnen herhalen en verder uitbouwen. Tijdens Sing Me In zal Tatjana Scheck haar project verder toelichten. Daarnaast kan je ook kennis maken met projecten als Crossing Music (dat recent nog de Koningin Mathildeprijs ontving) uit Roeselare, Mais quelle Chanson uit Gent, Re-Mix XXL uit Antwerpen en interessante participatieprojecten uit Zweden en Engeland.

Sing Me In loopt van oktober 2016 tot en met september 2018. Het Europese project wordt ondersteund door het Erasmus+-programma voor de Jeugd van de Europese Unie.

VAN GREGORIAANS TOT POLYFOON Eind juni is het weer zover. Gent kleurt polyfoon. De zevende editie van Meer Stemmig Gent belooft weer heel wat moois! Het openingsconcert op vrijdagavond 29 juni brengt ons opnieuw het charmante Tiburtina vrouwenensemble. Daags nadien word je muzikaal verwend door het Weense ensemble Cinquecento met een verzameling renaissancemuziek uit de Luikse kathedraal. Psallentes schildert met de Missa de Sancto Martino van Jacob Obrecht muzikaal mee aan het schilderij Diptiek van Maarten van Nieuwenhove van Hans Memling. El Grillo gooit het over een andere boeg en waagt zich aan het mythische veertigstemmige psalmmotet Spem in alium van Thomas Tallis. Kers op de taart die dag zijn Catalina Vicens en Servir Antico. Geïnspireerd door Oscar Wildes controversiële liefdesbrief ‘De Profundis’, geschreven tijdens zijn gevangenschap in Reading Gaol, verkennen zij de liefde van haar donkerste kant in het Bourgondische chanson.

Wil je zelf ook aan het werk kunnen? Heb je minstens vijf jaar koorervaring, hou je van oude muziek, zing je af en toe weleens een gregoriaanse hymne en wil je meer ervaring opdoen in dit schitterende repertoire? Ben je bereid om een partituur thuis voor te bereiden, maar durf je ook wat te improviseren? Tijdens Meer Stemmig Gent kun je deelnemen aan een workshop met Hendrik Vanden Abeele van Psallentes, waar je het gregoriaans kunt ontdekken als basis van de meerstemmigheid. Je leert er wegwijs worden in stemgebruik, ritmiek, tempo etc. Aansluitend kun je overigens naar een gratis lezing door Pieter Mannaerts, die zijn bevlogen visie uiteenzet over het ontstaan en de ontwikkeling van de polyfonie over de eeuwen heen. Workshop voor koorzangers: za 30 JUN 10.30 – 13.00 u. | Sint-Machariuskerk Gent

AMUZ VIERT DUBBEL 2018 wordt een bijzonder jaar voor het Antwerpse AMUZ. In de zomer blaast Laus Polyphoniae, het festival gewijd aan de muziek van de middeleeuwen en de renaissance, 25 kaarsjes uit. Tegelijk is het de 400ste verjaardag van de opening van de voormalige Sint-Augustinuskerk, nu het kloppende hart van AMUZ. De spil voor de muzikale activiteiten is 1618, het jaar waarin de Sint-Augustinuskerk in de Kammenstraat werd geopend. Die periode was in de muziekgeschiedenis een kruispunt van stijlen: de oude polyfonie en de nieuwe barokke monodie. Laus Polyphoniae presenteert de muziek van vóór 1618: van bovenaardse gregoriaanse gezangen tot somptueuze meerstemmigheid. Nobele balladen en chansons van Guillaume de Machaut, over de ars subtilior, de melancholische wereld van Pierre de la Rue en het rijke contrapunt van Jacob

Obrecht. Ook Kapsberger, William Byrd en vele anderen kunnen niet ontbreken. ‘1618 | Before’ eindigt met Orfeo van Monteverdi. Dat allemaal verklankt door Belgische en buitenlandse topensembles en jong opkomend talent. Met het culturele stadsfestival ‘Antwerpen Barok 2018. Rubens inspireert’ herontdekt Antwerpen in het najaar haar barokke roots. AMUZ richt nu de pijlen op de nieuwere muziekstijlen en muziekgenres van de barok vanaf 1618: wereldlijke opera, religieuze cantaten, instrumentale muziek ... Het festival biedt een kernprogramma van tentoonstellingen in de musea en de kerken, met daarnaast een gevarieerd programma vol muziek, theater, literatuur, streetart, fotografie, installatiekunst, dans, performances en wandelingen, ontwikkeld door en in samenwerking met heel wat klinkende namen uit de Antwerpse kunstensector. www.amuz.be

DERANGEER EENS EEN ARRANGEUR

HANS PRIMUSZ

Hans Primusz riep als dirigent het begrip ‘pop-upkoor’ in het

leven. Hij laat zalen en pleinen volstromen met zangers én hij laat de media warmlopen met koorprojecten met o.a. Bart Peeters, K’s Choice, Pieter Embrechts, Lady Linn, Axl Peleman en Spinvis. Hij toerde langs Vlaamse en Nederlandse theaters met verschillende producties: Zingelong (productie Maandacht), Kintsukuroi (een gedanste opera van Spinvis en Saartje van Camp), De Soldaatfacteur en Rachel (productie Compagnie Cecilia). Met zijn vzw Zaterdag Zondag en met het Zangerscollectief laat hij het ene na het andere nieuwe koorproject los op zingend Vlaanderen. Maar hoe is het voor hem allemaal begonnen?

Hans: In het derde leerjaar ging ik met mijn zus Hannelore zingen in het koor De Konsinjoorkes. Na twee maanden had ik mijn eerste solo beet: ik moest heel luid ‘auw’ roepen aan het einde van een liedje (lacht). In de rijksmuziekacademie van Antwerpen (nu MA’GO) volgde ik lessen slagwerk, trompet en piano. Daarnaast had ik de koormicrobe stevig te pakken en begon ik meer en meer in koren te zingen. Na een paar jaar wou ik liever zelf het repertoire kiezen. Ik ging lessen koordirectie volgen in de academie van Lier bij Marleen De Boo en Geert Hendrix. Vervolgens ben ik zelf koren beginnen te leiden. Eerst Tosangana in Mortsel en later Recto Verso in Kontich. Hoewel je oorspronkelijk klassiek geschoold bent, programmeerde je met Tosangana en Recto Verso vooral popmuziek. Een interessante kruisbestuiving? De klassieke opleiding die ik kreeg in de muziekacademies en aan het Antwerps Conservatorium, heeft mij op theoretisch vlak veel bijgebracht dat mij helpt om met koren aan de slag te gaan. Hoewel ik met Tosangana en met Recto Verso popmuziek uitvoerde, vond ik het al snel vreemd dat de klank en de presentatie van die koren klassiek bleef. Dat statige karakter paste niet bij de stijl van de muziek. Het was een aansporing om eens iets anders te proberen, met zangers die daar echt voor kiezen. Dat werd dan het project ‘Mira in Koor’ in 2009 waarbij ik heb geëxperimenteerd met de combinatie van zang- en podiumcoaching. Die ervaring was van onschatbare waarde. Toen heb ik voor mezelf besloten om al mijn andere kooractiviteiten af te bouwen en voluit te gaan voor dat nieuwe concept: een groep mensen rond de muziek van een artiest of stijl verzamelen en daarmee zowel qua zang als qua performance intens aan de slag gaan. Zelf ben ik me gaan bijscholen bij stemgoeroe Alberto ter Doest, hoofdvakdocent zang in CODARTS Rotterdam. Bij hem heb ik geleerd wat stemtechnisch gebeurt in om het even welke muziekstijl: van opera en klassiek over pop en rock tot zelfs metal. Ik gebruik die kennis nu om zelf te zingen, om anderen te coachen en om koorarrangementen te schrijven.

Mira in Koor was in 2009 het eerste pop-upkoorproject en het begin van een lange reeks projecten met grote artiesten ‘In Koor’. Wat maakt de pop-upformule zo succesvol? Tijdens Mira in Koor werd duidelijk in welke mate een koor voor een artiest een meerwaarde is. Het samen optreden is zowel voor het koor als voor de artiest een geweldige ervaring. Daarnaast omkaderen we het koor sterk: het werken met professionals voor de zang- en de performancecoaching maakt van zo’n pop-upkoor een totaalervaring voor de deelnemers. Ook het feit dat we zingen in een zaal als deSingel en werken met de beste technici draagt daartoe bij. De artiest die aan het einde van het project komt meezingen tijdens het optreden, is dan de kers op de taart: de emotionele impact ervan op de deelnemers is niet te onderschatten. Een ander aspect van In Koor is dat het een divers publiek aantrekt: zowel doorwinterde koorzangers die een uitstapje maken vanuit hun vaste koor, als mensen die nog nooit in een koor hebben gezongen, voelen zich aangesproken door het concept. Na In Koor nemen ze die ervaring mee naar hun eigen koor. Het gebeurt ook meer en meer dat mensen achteraf beslissen om zich – vaak voor het eerst – aan te sluiten bij een vast koor. Schrijf je alle arrangementen voor je pop-upkoren zelf? Ja, meestal bestaan er geen koorarrangementen van de muziek die ik wil uitvoeren, dus het is een beetje uit noodzaak! Ik ga daarin heel spontaan te werk: een leeg blad in Sibelius, macrostructuur met strofes, refrein en herhalingen toevoegen, en daarna het hele arrangement uitschrijven zoals het in mij opkomt. Na 10 jaar pop-upkoren en stapels arrangementen heb je een grote expertise als arrangeur. Wat zijn voor jou de typische eigenschappen van een goed arrangement voor popkoor? Dat is nauw gelinkt aan het performance-aspect dat ik bij een popkoor zo belangrijk vind. En aan de gebruikte stemtechniek, want die bepaalt de klank van het koor. Veel bestaande poparrangementen zijn op klassieke wijze geschreven, vooral qua tessituur en harmonie. Een amateurkoor dat een voor popmuziek

te hoog geschreven sopraanpartij zingt, zal klassiek klinken, wát men ook probeert. Een popsound is veel moeilijker in de hoogte. In mijn partituren gooi ik de benamingen sopraan-alt-tenor-bas dan ook overboord. Die op klassieke leest geschoeide terminologie schept bij zangers een verkeerd beeld. De stemvoering denk ik orkestraal, maar altijd vertaald naar de menselijke stem. En dus rekening houdend met tessituur en stemkarakter. Dat laatste is iets waarin je als dirigent keuzes moet maken. Wil je een bepaalde passage bijvoorbeeld hard en scherp of net warm met vibrato laten klinken? Om dat te bereiken, moet je de bijbehorende stemtechniek overbrengen. Dat is iets waar bij veel koren nog te weinig kennis over bestaat. Wat stel je voor jezelf als doelen in je muzikale activiteiten? Eigenlijk zing ik zelf heel graag, en dat wil ik in de toekomst zoveel mogelijk blijven doen. Daarvoor heb ik enkele jaren geleden het Zangerscollectief opgericht: tien mensen uit totaal verschillende windrichtingen die hun passie voor muziek en samenzang delen met elkaar en met hun publiek. Met het Zangerscollectief zijn we overigens permanent op zoek naar koren die met ons willen optreden. Met elk koor werken we samen een optreden uit waarbij het koor en het Zangerscollectief samen op de planken staan. Daar hebben we nu al een paar edities van gedaan en het smaakt naar meer! De drie geplande live concerten in de Singel waren meteen uitverkocht, waardoor er nog drie extra concerten moesten worden ingepland! Het pop-up koor telt dit jaar meer dan 350 zangers. Alle info op www.zaterdagzondag.be Peter Maus

Jouw koor of zangproject hier in de kijker? Bezorg ons een recente en originele foto met een tekstje van maximum 100 woorden. Mail naar stemband@koorenstem.be voor 10 augustus 2018.

koorpartij (geen aria) mee te brengen in twee exemplaren.

©Victoriano Moreno

KOOR WERELD

AUDITIES OCTOPUS KAMER KOOR EN SYMFONISCH KOOR!

Octopus is een projectkoor met een bezetting variërend van 24 tot 80 zangers uit heel Vlaanderen. Het staat o.l.v. Bart Van Reyn, chef-dirigent van het Deens Radio Koor, gastdirigent bij o.a. Vlaams Radio Koor, Nederlands Kamerkoor, BBC Singers,... Repetities vinden projectmatig plaats, op zondagavond in Antwerpen. Octopus rekruteert nu nieuwe, gedreven amateurzangers (SATB). Vereisten: een goede stem, koorervaring, thuisstudie, engagement. Er wordt gevraagd op de auditie een eigen interessante

EERSTE INCLUSIEF KOOR BRUGGE Het was in de huiskamer van vzw ‘t Veldzicht in Sint-Kruis dat de eerste samenkomst plaatsvond van het inclusief koor Cantare con Amore, het nieuwe project van vzw Speling. Het koor wil via het zingen van liederen en composities ontmoeting creëren tussen mensen uit verschillende hoeken en lagen van de samenleving.

Cultuurplatform vzw Speling bestaat sinds 2013 en geeft al jaren een stem en een podium aan personen die moeilijkheden ondervinden om te participeren in de maatschappij. Zo heeft Speling vzw al enige tijd een inclusief theaterproject. Koor Cantare con Amore past helemaal in die filosofie. Dirigente is Elke Poppe. Zij is beroepshalve dementieconsulente bij Foton, het expertisecentrum voor dementie te Brugge en heeft ervaring met inclusieve koorprojecten. Ze heeft ook zelf koorervaring in diverse koren. Met de steun van Speling vzw zette Elke haar schouders onder dit project, samen met haar dochter, haar man en met hen veel vrijwilligers.

In 2018-2019 staan o.a. op het programma: Bachs Matthäus-Passion, Mendelssohns Psalm 42 Wie der Hirsch schreit, Sibelius’ Kullervo, Bernsteins Chichester psalms etc. Octopus werkt o.a. samen met Antwerp Symphony Orchestra, Nationaal Orkest van België, Symfonieorkest van de Munt. Met concerten in BOZAR, de Koningin Elisabethzaal, het Concertgebouw Brugge, De Doelen (Rotterdam),... auditiedata: za 30 JUN, zo 1 JUL | audities@octopusensembles.be | www.octopusensembles.be

Met het laagdrempelige koor Cantare con Amore willen ze mensen uit alle lagen van de maatschappij, mensen met of zonder beperking, jong en oud samenbrengen en kansen bieden om op een positieve manier te tonen wat ze in hun mars hebben. De nadruk ligt op wat wél nog kan. Zo willen ze de samenleving sensibiliseren en ervan overtuigen dat iedereen mens is tussen de mensen. Een van de speerpunten is dat ze zich ook specifiek richten naar de context van de koorleden. Ze willen familie, vrienden en mantelzorgers rond de deelnemers betrekken door hen aan te moedigen om deel te nemen. Vandaar dat ze er bewust voor kiezen om het koor op zondagmorgen te laten bijeenkomen. Er staan ook samenwerkingen gepland met andere Brugse koren. Zo staat er samen met Bryghia Cantat o.l.v. Reinhilde Uyttendaele een uitvoering op het programma van een compositie van Sebastiaan van Steenberge, La noche sin estrellas, speciaal geschreven voor gemengd koor en inclusief koor.

AMICANTUS GEEFT EERSTE CONCERT MET NIEUWE DIRIGENT Sinds kort heeft het Vocaal Ensemble Amicantus uit Heusden-Zolder een nieuwe dirigent: Alexander Schneider, een inspirerende Duitse altus die met zijn liefde voor de oude muziek de traditie van het ensemble voortzet en verder uitdiept. Hij is ook oprichter en leider van het internationale ensemble Polyharmonique. Met Amicantus brengt hij op 10 juni feestelijke en ingetogen muziek van o.a. Palestrina, Monteverdi, Schütz, Mozart en Mendelssohn. M.m.v. organist David Van Bouwel. zo 10 JUN 16.00 u. Heusden-Zolder | 0474/50 77 95, nicoleroosen1@gmail.com

50 JAAR DE CANTATE DOMI ZINGENDE BRUG NO AALST ZOEKT OUD-LEDEN ‘De Zingende Brug’ vzw is geen echt koor met repetities en concerten, maar een open vereniging die via het volkslied bruggen wil slaan tussen de volkeren. Ons repertorium bestaat uit meer dan 2000 liederen die in de originele, al dan niet Europese, taal gezongen worden. Er wordt evenveel aandacht besteed aan de tekst en de symboliek als aan de melodie. Uiteraard redden we met liederen de wereld niet, maar het is bijzonder boeiend om dit fantastische erfgoed te verkennen en zo de cultuur en de geaardheid van een volk, een regio of een tijdsperiode beter te begrijpen. Wij zingen maandelijks in BerchemAntwerpen en in Brussel en organiseren daarnaast ook jaarlijks een zangweekend, een zomerzangweek en geregeld ook een buitenlandse reis. De muzikale leiding ligt in handen van Mik Deboes, voor de vertaling en achtergrond van de liederen zorgt Veerle De Leyn. Notenkennis of een talenknobbel zijn geen vereiste. Interesse en plezier in zingen zijn belangrijker. Hartelijk welkom!

De Schola Cantorum Cantate Domino uit Aalst bestaat volgend jaar 60 jaar! Dat wordt o.a. gevierd op 27 januari met een jubel-dankmis, voorgegaan door mgr. Van Looy. Tijdens deze viering wordt tevens kanunnik Michael Ghijs, stichter-bezieler van Cantate Domino, herdacht. Uiteraard wordt die viering opgeluisterd door het koor, maar het is de bedoeling om een drietal liederen in samenzang te brengen met een koor ad hoc, bestaande uit zo veel mogelijk oud-zangers. Ben jij er zo eentje? Laat het ons weten en wij houden je op de hoogte. Verwittig ook je koorvrienden van weleer, want misschien slagen wij er niet in hen allemaal te bereiken. Achteraf kunnen jullie, oud-zangers, bijpraten op een feestelijke receptie.

Bevestig je deelname aan Cantate Domino ad hoc via: 60jaar@cantatedomino.com

www.dezingendebrug.be

VREDESCONCERT VOOR SYRIË Het parochiekoor Cantate Domino van Loenhout bestaat 50 jaar en besluit zijn jubileumjaar met een vredesconcert op 22 juni ten voordele van kinderen in Syrië. Het koor kan hierbij rekenen op de uitzonderlijke medewerking van bisschop Mgr. Johan Bonny. In een vorig leven, toen hij werkzaam was in Rome, was hij verantwoordelijk voor de contacten met de christelijke minderheden in het Midden-Oosten. In het voorjaar bracht hij een bezoek aan het oorlogsgebied van Syrië. Over deze reis houdt hij tijdens het jubileumconcert

een referaat. Cantate Domino zingt vierstemmige vredesliederen. Het koor kan voor de begeleiding van enkele liederen een beroep doen op koperensembles uit de koninklijke harmonie De Heidegalm en de fanfare Sint Lucia. Luc Dockx, organist van Hoogstraten, besluit aan het orgel de samenzang met het hoopvolle Alle mensen worden broeders (Europese hymne). Het concert wordt voorafgegaan door een stille vredestocht, ingezet door leerlingen van het 5° en 6° leerjaar van ’t Blokje met vormelingen.

Vredesconcert voor Syr Tickets: cantatedominoloenhout@gmail.com | Een

Met voorafgaand een korte stille optocht

bijdrage aan de inzameling is ook mogelijk via

BE50 7330 0408 2518, met vermelding “Kinderen Syrië”.

Foto: Jeanne Me

VRIJDAG 22 JUNI, KERK LOENHOUT

ZINGEN VANUIT DE ONDER STROOM 14

We weten allemaal wat zingen is, want we zitten in een koor. Toch? We wringen onze stembanden in bochten, kijken geconcentreerd naar de dirigent en vertrouwen erop dat het zo wel goed komt. Maar bij zingen komt er heel veel kijken, ook ver voorbij de stembanden. Psychologisch en lichamelijk. Stemband ging erover praten met Leo Van Cleynenbreugel. Met een achtergrond in yoga, theater en Fitzmaurice Voicework© biedt hij ons een interessante kijk op dit onderwerp. Leo, ik denk niet dat veel zangers vertrouwd zijn met Fitzmaurice Voicework. Waar draait het allemaal om? Fitzmaurice Voicework is een holistische benadering van stemtraining die ontwikkeld is door Catherine Fitzmaurice, een Ierse actrice. Ze studeerde en werkte aan de Central School of Speech and Drama in Londen, waar ze stemtraining gaf aan de dramastudenten. Soms konden haar studenten een tekst heel doorleefd brengen, terwijl ze daar op andere momenten helemaal niet in slaagden. Dat verschil intrigeerde haar. Ze ging op zoek naar antwoorden in andere disciplines die het lichaam centraal stellen o.a. yoga en bio-energetica. Op basis van haar eigen klassieke opleiding en haar ervaringen in deze lichaamsgerichte technieken, ontwikkelde ze

een methode die mensen kan helpen om de stem van blokkeringen te bevrijden. Ik heb het privilege gehad rechtstreeks van haar les te krijgen en ik ben er trots op te behoren tot de community van 315 leraars wereldwijd. Fitzmaurice Voicework werd dus eigenlijk aanvankelijk ontwikkeld voor mensen in het theater. Hoe kan de methode zinvol zijn voor mensen in een koor, denk je? Stemwerk dat zinvol is voor acteurs, is minstens even zinvol voor zangers. Ik vergelijk ons lichaam graag met de klankkast van een instrument. Onnodige spanningen dempen de klankkast waardoor de resonantie vermindert en de stem niet volledig tot haar recht komt. Wat wij doen, is via zelfreflectie scannen waar onze spanningen zitten en die langzaamaan

verzachten. Dat vergroot de resonantie en flexibiliteit van de stem. Het komt inderdaad zowel acteurs als zangers ten goede en bij uitbreiding iedereen die zijn stem bewust wil gebruiken, bijvoorbeeld leraars, advocaten etc. We werken onder meer op de ademsteun, door betrokken spiergroepen te leren onderscheiden van de spiergroepen die we niet nodig hebben voor stemproductie. De bedoeling is om te leren hoe we met minder inspanning een groter effect kunnen bereiken. De methode nodigt ook uit om vanuit de persoonlijke intentie van de zanger aansluiting te vinden bij de compositie, de medezangers en het publiek. Dat lijkt abstract, maar krijgt tijdens de sessies een concrete invulling. Zingen voor iemand anders heeft iets kwetsbaars, en daar ga ik bewust mee aan het werk. Zich al zingend kwetsbaar opstellen is toch niet zo evident voor heel wat zangers. Ik merk wel vaker dat zangers zich soms geen houding weten te geven tijdens een concert en zich als het ware verstoppen achter de muziek in plaats van zich net te tonen in de muziek. Soms leidt dat tot minder overtuigende kooroptredens. Het typische beeld van bijvoorbeeld een Afrikaans

koor dat zich ongeremd durft te uiten op een podium, staat daarmee in schril contrast. Dat resulteert ook in een andere klank. Hoe zit dat? Wel, dat is een interessante vraag. Ze gaat eigenlijk over het verband tussen stemgebruik en culturele identiteit. Daar valt veel over te zeggen. Maar zowel in Europa, Zuid-Amerika als Palestina heb ik bij het coachen dezelfde visie gehanteerd: ik zoek minder naar de gevoelens die de muziek of tekst zou moeten oproepen, maar tracht te werken met de gevoelens die er al zijn. Als ik het over gevoel heb, heb ik het niet zozeer over het benoemen van de emotie, maar eerder over het waarnemen en het beschrijven van de fysieke gewaarwordingen die hieraan verbonden zijn. Een gevoel benoemen is eigenlijk fysieke gewaarwordingen interpreteren. Maar die fysieke gewaarwordingen zijn onderhevig aan voortdurende verandering. In die zin is het feit dat we ons soms geen houding weten te geven, een fantastisch gegeven om mee te werken. ‘Je geen houding weten te geven’ is een gevoel. De reden waarom we ons achter de partituur verstoppen, óók. Of de frustratie omdat je denkt dat het gevoel dat de muziek zou moeten oproepen, er niet is. Als deze onderwerpen bespreekbaar worden en verbonden kunnen worden met de interpretatie, kan het repertoire plots een zeer prangende betekenis krijgen.

bij het zingen of bij het spreken voor publiek. Maar dat is een evolutieproces van jaren. Is dat wat jij doet als je zelf een stemcoaching geeft: werken op de onbewuste onderstroom? Als ik een koor coach, probeer ik echt op de onderstroom te werken, ja. Vaak start ik met het observeren van de ademhaling en de hartslag. Dan gaan we over naar het voelen van de trillingen van de stem in het lichaam. Als de koorleden bereid zijn om op een yogamatje te gaan liggen, gaan we daarna een aantal stretches doen. Dat zijn rustige, regeneratieve oefeningen, het is geen uitputtingsslag. Je hoeft dus geen hyperflexibele yogi te zijn om dat te kunnen. Het zijn meestal aangepaste yogahoudingen die als doel hebben de adem-

dezelfde momenten in- en uitademen. Dat is het resultaat van het aandachtig luisteren naar elkaar. Maar, volgens mij, ook van het bewust voelen van elkaars resonantie en die van het geheel van de stemmen. De trillingen van geluid zijn voelbaar, dus kunnen we ook die van onze medezangers voelen. Zo kunnen we nog beter samen resoneren. Dat is, vind ik, een premisse om samen muziek te maken. Ik leg de focus meer op het sensoriële dan het visuele. De partituur en de aanwijzingen van de dirigent zijn natuurlijk sterke visuele signalen die de koorzanger volgt. Dan wordt de uitdaging om te blijven voelen nog groter. Alles komt er eigenlijk op neer dat zingen een groot mentaal en lichamelijk engagement vergt. Uiteraard. Meer nog: zingen doe je niet alleen met eigen lichaam en geest, maar ook met de hele omgeving van dat moment: de ruimte, de aanwezige medezangers en het publiek. Door dat engagement werkelijk aan te gaan, kunnen we heel wat ontdekken.

Ik zoek minder naar de gevoelens die de muziek of tekst zou moeten oproepen, maar tracht te werken met de gevoelens die er al zijn.

Als ik dat zo allemaal hoor, klinkt het alsof we eigenijk teveel met ons intellect zingen en te weinig luisteren naar de signalen die ons lichaam ons geeft bij het zingen? Ratio en instinct/gevoel zijn twee kanten van dezelfde medaille. Ze zijn onafscheidelijk. Ik geef je een beeld: je zit in een kano op een wilde rivier. De wilde rivier is je gevoel. De peddel is je ratio. De kunst is om te leren navigeren in de stroom van je gevoelswereld. Het gaat er dus geenszins over om de ratio aan de kant te duwen. Je gooit je peddel toch ook niet in het water? We kunnen ons handelen gedeeltelijk sturen. Maar die sturing gebeurt op basis van wat ons instinct ons ingeeft. De ‘onderstroom’ heeft een direct effect op onze stembanden. De stem volgt het gevoel onmiddellijk. Daar hebben we met ons intellect niet altijd vat op en daarom zoeken we naar manieren om bewust met het onbewuste te gaan werken. Dit kunnen we als troef inzetten

haling vrij spel te geven. Dat soort stretches zijn enorm waardevol voor het gewaarworden van de ademhaling. Ze kunnen ook chronische spanningen afbouwen. Een meer flexibel lichaam betekent meer ademhalingsruimte en bijgevolg een vrijere stem en meer resonantie. In een volgende fase gaan we over tot het observeren van de ruggengraat, borstkas en de verschillende spiergroepen die we nodig hebben voor de stemproductie. We leren ze afzonderlijk te gebruiken. Dat is onze peddel. Daarna gaan we spelenderwijs ons klankpalet uitbreiden en dit kunnen we toepassen op het koorrepertoire. Hier begint het eigenlijke creatieve proces. Fitzmaurice Voicework biedt een arsenaal van bewustwordingsoefeningen (aangevuld met mijn eigen oefeningen) waar ik uit kan putten om te werken met koren en individuen, aangepast aan hun behoeften. De rode draad is de uitnodiging voor de zanger om fysieke sensaties te verbinden met de stem, de compositie, de medezanger en het publiek. In welke zin is voor jou dat contact met de medezangers belangrijk? Men heeft ontdekt dat de hartslagen van koorleden synchroniseren na enige tijd samen zingen. Dat gebeurt uiteraard vooral bij het unisono zingen, omdat de meesten op

Dat lijkt me een prachtig streefdoel. Bedankt voor het gesprek! Lieselotte Goessens

Interesse in opleidingen in Fitzmaurice Voicework? Neem een kijkje op www.fitzmauriceinstitute.org Advies of coaching nodig dichter bij huis? www.leovancleynenbreugel.be

REPERTOIRETIPS De bibliotheek van Koor&Stem koopt regelmatig nieuwe partituren

VOOR KINDERKOOR

aan. Maak een afspraak in Antwerpen of Gent en kom snuisteren in de meer dan 190.000 nieuwe en oude partituren.

VOOR GEMENGD KOOR

Ground Control to Major Tom Space Oddity van David Bowie (19472016) werd in 1969 voor het eerst op single uitgebracht. Bijna 50 jaar geleden dus. Bij Bowies dood doken er al her en der koorbewerkingen op van de hit over de fictieve astronaut Major Tom. Ook Matthias E. Becker, dirigent, arrangeur en directeur van uitgeverij Ferrimontana schreef een eenvoudige vierstemmige bewerking. Heerlijk ontspannend om te zingen. Can you hear me, Major Tom? Uitgegeven bij Ferrimontana. Sing, Glory! Sing, Glory! is een verzameling met acht inspirerende gospelsongs, zowel nieuwe songs als arrangementen, van Mike Sheppard. De verzameling tracht de vreugde bij, de energie door en het enthousiasme voor het zingen van gospels ook bij traditionele koren ingang te doen vinden. De acht gospels zijn geschreven voor SATB en piano. Akkoordsymbolen werden toegevoegd en het boek bevat eveneens een aantal teksten van schrijvers als Khalil Gibran en Mahatma Gandhi die je tijdens een uitvoering tussen de liederen kan lezen. Iedere gospel kan ook zelfstandig uitgevoerd worden. Uitgegeven bij Edition Peters.

Polyphonies irlandaises Polyphonies irlandaises bundelt negen eenvoudige arrangementen van Ierse liederen voor drie- of vierstemmig gemengd koor. De liederen bezingen de liefde, het dansen, het vaderland. Je vindt bekende melodieën terug zoals Oh, Danny boy en The Sally Gardens, maar ook onbekende Ierse liederen die door hun koorarrangement bij koren ingang kunnen vinden. Uitgegeven door A coeur Joie.

SCHENKINGEN VAN COMPONISTEN UIT VLAANDEREN Een grote verzamelactie van vrijwilliger Johan De Lombaert leverde een heleboel schenkingen op van Vlaamse componisten als Erika Budai, Alain De Ley, Nathalie Goossens, David Anne, Sebastiaan van Steenberge, Dirk De Nef, Peter Pazmany, Bart Verstraete, Jan Huylebroeck, Michiel Verfaillie en Lucien Posman. Veel onuitgegeven werken voor alle bezettingen zijn nu raadpleegbaar in de bibliotheek van Koor&Stem. Maak een afspraak en bezoek onze bibliotheek.

Creaties in Wetteren De koordagen voor kinderen in Wetteren waren ook dit jaar de ‘place to be’ voor jonge zangers. Tijdens de koordagen voor kinderen zongen meer dan honderdtwintig zangers - waarvan ook bijna veertig jongens! - enthousiast bekend en onbekend repertoire onder leiding van Marleen De Boo, Tom Johnson en Jeroen Beckers. Ieder jaar geeft Koor&Stem drie compositie-opdrachten, speciaal voor de koordagen, om zo ook vernieuwend repertoire voor kinderkoor een boost te geven. Dit jaar waren alle drie de werkjes van de hand van Sebastiaan van Steenberge, op teksten van Reine De Pelseneer. In (B)lijf! ontlokt een pulserende motorische pianobegeleiding een prachtige liefdesverklaring die tussen mineur en majeur, reciteren en melodie balanceert. Een lied dat meteen in de smaak valt bij menig jonge zanger. In Scheldgedicht opent Reine De Pelseneer een woordenboek vol kleurrijke scheldwoorden. Van Steenberge gebruikt naar hartenlust gepunteerde ritmes, chromatiek, drieklanken en triolen. Een speelse en goede oefening voor de kinderen. Het lied kan gewoon eenstemmig uitgevoerd worden of je kan de drie delen boven elkaar plaatsen en als stapellied uitvoeren. Die chromatiek hebben de kinderen zeker ook nodig in Nieuwe taal. Van Steenberge imiteert de melodievoering en de ritmiek uit de Perzische muziek. Daarom zet hij het begin, waar de tekst vertelt over een kind dat geboren is in Iran, in een vrij tempo en gebruikt hij melodisch overmatige afstanden. Dat is voor de kinderen niet altijd eenvoudig, maar de pianobegeleiding ondersteunt overal. Uitgegeven bij Euprint. C’est Pythagore qui me l’a dit! In een rechthoekige driehoek is het kwadraat van de schuine zijde gelijk aan de som van de kwadraten van de rechthoekszijden. Dat weten we, van Pythagoras. Manuel Coley wijdt er een tweestemmige compositie met

piano in swing aan. En de titel van een bundel met een-, twee- en driestemmige werken, a capella of met begeleiding, beat boxing, bodypercussion, spreekkoor en beweging. Je vindt er werkjes in eenvoudig Frans, maar ook in het Spaans en Zoeloe, uit Zuid-Afrika, Mali en Cuba. Uitgegeven bij A coeur joie.

PLICHTWERKEN EMJ EMJ, het mooiste muziekfestival voor de jeugd in Europa, leverde ook dit jaar weer een opgelegd werk in iedere categorie. De componisten kregen de opdracht binnen het thema vrede en verdraagzaamheid te schrijven, aangezien 2018 de honderdste verjaardag van het einde van de Eerste Wereldoorlog markeert. Voor de kinderkoren tot 12 en 14 jaar schreef Luc Anthonis twee eenvoudige werkjes met hier en daar meerstemmigheid en enkele metrische uitdagingen. In Zinge zong, voor de jongste kinderen, mocht een groot deel van de tekst zelf geschreven worden in de eigen taal binnen het thema vrede. Bij de oudere kinderkoren blijft de tekst van Peace song beperkt tot daba daba. Martin Slootmaker schreef O be joyful voor de categorie gelijkstemmige jeugdkoren op eigen tekst. De componist introduceert veelvuldige handklappen en voetgestamp, dat evenwel ook door claves of floor tom mag worden vervangen. Gevarieerd werkje dat de kinderen graag zingen. In de categorie voor gemengde jeugdkoren leverde Ludo Claesen Who ever, een werk

op tekst van Beau Knievel, pseudoniem van Boudewijn Knevels, die regelmatig met componisten als Claesen, Swerts, Steegmans en Tas samenwerkt. Who ever daagt het jonge jeugdkoor uit op veel manieren: uiteenlopende articulaties, timbres, onverwachte afstanden, sfeerschepping. Ritmisch en metrisch zit het geheel weliswaar heel logisch en organisch in elkaar. Het geagiteerde einde maakt er een echt wedstrijdstuk van. In de Wimpelreeks kinderkoren ontdekken we Pazapa van Maarten van Ingelgem. Omdat vredesprocessen stap voor stap verlopen, noemde hij zijn compositie Pazapa (de klankmatige notatie van pas-à-pas). De titel levert samen met het woord ‘pax’ (vrede in het Latijn dus) de klanken aan die hij gebruikte als tekst. Pas à pas is overigens ook een pianowerk van Karel Goeyvaerts, dat Van Ingelgem speelde op zijn eindexamen piano aan het conservatorium. Hierin past Goeyvaerts de compositorische techniek van de evolutieve repetitiviteit toe. Beginnend met slechts één noot groeit er geleidelijk aan een melodie. Bij elke herhaling komt er een nieuwe noot bij. Geleidelijk aan ontstaat er zo een complexer stemmenweefsel. Op dezelfde manier schrijft Van Ingelgem in Pazapa een eerbetoon aan Goeyvaerts. De prachtige tekst For the fallen van Robert Laurens Binyon inspireerde Sebastiaan van Steenberge voor het plichtwerk in de reeks gelijkstemmige jeugdkoren. De componist verklankt de tekst kleurrijk en duidelijk: de tranenvloed op tears, de ijlheid op desolation, de pijnlijke rust van de herinnering. Tot slot schreef Rudi Tas een nieuwe zetting op de beroemde tekst In Flanders Fields van John Mc Crae voor de wimpelreeks gemengde jeugdkoren. Het vierstemmige koor wordt in de meeste stemmen af en toe gesplitst. Tas vraagt ook een sopraan-, alt- en tenorsolo, eenvoudige extra laagjes die als een tekstecho de koordelen aan elkaar lassen. Het werk valt van de ene stemmige passage in de andere, binnen een duidelijke structuur en met smaakvolle verklanking van de tekst.

zichzelf onmiddellijk en zei: ‘Eigenlijk negen maanden voor de geboorte van de moeder.’ In Rin Tjin Tjin bundelt Chris Moens zo’n vierhonderd voornamelijk Vlaamse volksliederen voor basisscholen, muziekacademies, jeugdbewegingen en huiskamers vanuit het Kodályconcept. De liederen zijn handig verdeeld per leeftijdsgroep. Per lied krijg je technische informatie en inspiratie voor activiteiten bij het lied. Uitgave in eigen beheer, verkrijgbaar via chmoens@pandora.be

VOOR IN DE KLAS

Liesbeth Segers

Rin Tjin Tjin Toen men Kodály eens vroeg wanneer de muzikale opvoeding van een kind eigenlijk zou moeten beginnen, was zijn antwoord: ‘Negen maanden voor de geboorte.’ Maar toen corrigeerde hij

Zing ’es Het project Zing ’es ontstond in Nederland door de samenwerking van Kunstfactor, Muziekcentrum Nederland en het Fonds voor Cultuurparticipatie naar het Engelse voorbeeld Sing-Up. Ruim twintig nieuwe liedjes behandelen thema’s uit het dagelijkse leven van een kind. Van een tiental liedjes is ook bladmuziek beschikbaar voor symfonie-, harmonie-, fanfare- en slagwerkorkest. Uitermate geschikt als je repertoire zoekt voor een leuk optreden met leerlingen van de basisschool en een orkest uit je eigen lokale omgeving. Daarnaast zijn er begeleidingspartijen beschikbaar voor een kleine variabele bezetting met strijkers, blazers en slagwerkers én partijen voor een combo met ritmesectie en blazers. Neem zeker ook een kijkje op de website, want er horen ook instructiefilmpjes en mp3’s bij. Speciaal voor leerkrachten in het basisonderwijs heeft het LKCA ook een nieuwe en gratis handleiding Zing ’es ontwikkeld. In de handleiding staan laagdrempelige tools om structureel (meer) aandacht te geven aan zingen in de klas. De handleiding biedt inhoudelijke achtergrondinformatie over zingen met kinderen en is opgebouwd uit de volgende hoofdstukken: De zingende leerkracht - Het zingende kind - Lied leiden en aanleren Didactiek specifiek - Voorbeelden en links. De handleiding werd ontwikkeld samen met Leo Aussems en Roeland Vrolijk, deskundigen op het gebied van zingen in de klas.

CD KORT KOORKLANK

NIEUWE PARTITUREN

LITANIE

SAMMY

LUCIEN POSMAN

CARL VAN EYNDHOVEN

Litanie, opgedragen aan Cum Splendore en Liselotte Sels, werd getoonzet door Lucien Posman. Posman (°1952) is een erg interessante componist. Zijn werk is gevarieerd in stijl en bezetting: van symfonie over opera tot concerti en werken voor solo-instrumenten, kamermuziek en – hoera! - veel vocale werken, waarbij tekstschrijver William Blake een belangrijke plaats inneemt. Ken je zijn koormuziek nog niet, beluister dan zeker de cd Welcome stranger, die in 2012 verscheen bij zijn 60e verjaardag, uitgegeven door Phaedra. De opname kreeg van het Nederlandse muziektijdschrift Luister destijds zelfs een uitmuntende 10/10. De tekst van het vierstemmige a capellawerk Litanie is van Marleen De Crée en is opgevat als een portret van een goede vriend van haar, de humanist Michel Oukhow. De Crée koos voor een litanie. Niet verwonderlijk, naast rondelen en sonnetten vraagt de litanie een bepaalde vorm. En die vorm zoekt De Crée op, precies om vrijheid en muzikaliteit aan haar taal te geven. Ook het koorwerk van Posman volgt in die structuur. Litanie is een tamelijk eenvoudig vierstemmig koorwerkje dat de tekst perfect volgt. Eindelijk een Posman op Koorklank!

Sammy is na Zing, vecht, huil, bid, lach, werk en bewonder wellicht de bekendste hit van Ramses Shaffy en het nummer waarmee hij doorbrak bij het grote publiek. Het lied gaat over Sammy die – volgens de liedtekst – gebogen door het leven gaat. Sammy wordt geïntroduceerd als een angstige, verlegen en eigenzinnige jongeman. Het lied is een oproep om niet bang of angstig te zijn en het leven te aanvaarden zoals het is. Het arrangement van Carl Van Eyndhoven ontstond naar aanleiding van de crowdfundingsactie die de productie van de tweede cd van De Stem van ons Geheugen in 2016 financierde. Een aantal koren uit Vlaanderen kreeg voor hun milde bijdrage een arrangement van een nummer op de cd cadeau, helemaal op maat van hun eigen koor. Helicon uit Lier koos voor een a-capellabewerking van Sammy voor zesstemmig koor. Carl Van Eyndhoven schreef een vlotte, bruikbare bewerking waarbij de bekende melodie door de verschillende stemmen heen zwerft. Helicon onder leiding van Geert Hendrix zal dit arrangement voor het eerst zingen op hun vriendenconcert op 1 juli in Lier.

Sedert de vorige Stemband verschenen tal van nieuwe cd’s met koormuziek, te veel om hier allemaal op te sommen. We maakten een gevarieerde selectie, zodat er voor elk wat wils is. Giovanni Battista Pergolesi was een koorcomponist bij uitstek. Geen Stabat Mater, geen Salve Regina, maar de Messa in Re maggiore en het motet Dignas laudes resonemus, beide werken in de Napolitaanse stijl, werden voor de allereerste keer opgenomen. Giulio Prandi koos ze voor zijn 24 leden tellend Coro Ghislieri. Een degelijke prestatie. (Arcana) Hoe lang bestaat het uitstekende Kammerchor Stuttgart? Het antwoord vindt men op deze cd, uitgegeven naar aanleiding van zijn 50ste verjaardag. Samen met de Hofkapelle Stuttgart brengt het Kammerchor o.l.v. stichter en dirigent Frieder Bernius, een monument in de Europese koorwereld, het Stabat Mater van Joseph Haydn. (Carus) We blijven nog even bij kamerkoren. Les Arts Florissants van William Christie zorgde voor een live-opname van de machtige h Moll Messe van Johann Sebastian Bach. Een goede aanwinst bij het dertigtal reeds bestaande realisaties. (Harmonia Mundi)

Voor de Bachfans die de Hohe Messe te omvangrijk vinden, hebben we een alternatief van vader Bach, namelijk drie vroege cantates voor Leipzig in de vertolking van een solokwartet, begeleid door het Ricercar Consort o.l.v. Philippe Pierlot. (Mirare) Voor het dramatisch gedicht Comala, geschreven in 1845 door de Deense componist Niels W. Gade, heeft men een aanzienlijk apparaat nodig: solisten, groot koor en orkest. De meeste partijen werden door Gades landgenoten, het Deens Nationaal Concertkoor en Symfonieorkest, vertolkt. (Dacapo)

De cd’s met het overbekende Gloria van Antonio Vivaldi zijn niet te tellen. Het werk en verder nog het motet Nulla in mundo pax sincera en de psalm Nisi Dominus, werden door ensembles met artistieke garantie opgenomen: Coro della Radiotelevisione Svizzera en I Barocchisti o.l.v. Diego Fasolis. (Decca)

Met de Tsjechische toondichter Bohuslav Martinů zijn we al in de 20ste eeuw. Martinů Voices presenteren o.l.v. Lukáš Vasilek Martinů’s werken voor gemengd koor. De meeste zijn verschillende madrigalen voor een koor a capella, gecomponeerd tussen 1939 en 1959. Een mooie uitgave met veel informatie. (Supraphon)

Gothic Voices is geen koor, maar wel een vocaal ensemble. Hun prachtige vertolking van motetten en chansons van Guillaume Dufay, klinkt zoals in de tijd van onze grote componist. (Linn)

Tot slot van ons kort overzicht gaan we terug naar de oude muziek. Het Britse Stile Antico vertolkt op een pakkende manier Tenebrae Responsories, 18 motetten uit het Officium Hebdomadae Sanctae van Tomás Luis de Victoria. De Britten hebben veel ervaring met muziek uit de renaissance, dit is al hun 12de cd’tje. (Harmonia Mundi)

Voor de realisatie van de opera Naïs van Jean-Philippe Rameau werkten de Fransen met de Hongaren samen. In Boedapest werd de pastorale héroïque met uitsluitend Hongaren opgenomen: solisten, het Purcell Koor en het Orfeo Orkest o.l.v. György Vashegyi. (Glossa)

De grote motetten van MichelRichard de Lalande zijn twee eeuwen jonger; gezongen door een echt koor van een dertigtal zangers krijgen ze een feestelijke allure. Vincent Dumestre leidt het Ensemble Aedes en Le Poème Harmonique. (Alpha)

Het San Francisco Girls Chorus van Valérie Sainte-Agathe is samengesteld uit een veertigtal jonge vrouwen. Onder de titel Final Answer vertolken ze hedendaagse componisten, vaak in wereldpremière: Kahane, Bielawa, Zorn, Glass, Kihlstedt, Vrebalov, Aminikia, Welch en Bleckmann. (OMM)

Wat het aantal cd-realisaties betreft, kan de Missa Solemnis van Ludwig van Beethoven met Bachs Hohe Messe wedijveren. Vorig jaar kreeg het Bach Collegium Japan van Masaaki Suzuki een Grammophone Award in de categorie ‘koor’ voor de opname van Mozarts Mis in c. Zou het met deze Beethoven dit jaar ook zo aflopen? (BIS)

Pelham Humfrey is een weinig bekende 17de-eeuwse Engelsman. Men zegt dat hij in Frankrijk en Italië voor Charles II spioneerde. We blijven echter bij zijn expressieve anthems, hier op een voorbeeldige wijze door het Oxford Consort of Voices van Edward Higginbottom voorgesteld. (Panclassics) Mirek Cerny

OPERA MORTELMANS

UITGEGEVEN BIJ PHAEDRA

Met deze nieuwste cd-uitgave brengt het Belgische label Phaedra hulde aan Lodewijk Mortelmans en August De Boeck, die beiden 150 geleden geboren werden. Het werd een eerbetoon aan de ‘Prins van het Vlaamse lied’, Mortelmans, met een grote selectie uit zijn enige opera, De kinderen der zee, en enkele liederen, waaronder het overbekende Als de ziele luistert. Uit La route d’Emeraude en Winternachtsdroom, opera’s waarmee De Boeck destijds veel succes boekte, werden twee schitterende aria’s geselecteerd. Met deze 97ste editie uit de serie Flanders’ Fields, bewijst Phaedra niet alleen dat de Vlaamse romantische 20 opera een absoluut te (her)ontdekken genre met een rijke traditie is, maar dat ze ook kan worden uitgevoerd met een cast van topniveau: dirigent Dirk Vermeulen en solisten Liesbeth Devos, Peter Gijsbertsen en Werner van Mechelen samen met het Duitse orkest, de Württembergische Philharmonie Reutlingen. Omdat de première van zijn enige opera, De kinderen der zee, op 27 maart 1920, niet de bijval oogstte die het werk verdiende, besloot Lodewijk Mortelmans (1865-1952) er een negentig minuten durende suite van te maken. Deze opname bevat ruim de helft van de suite met een zeer representatieve selectie. De oerkracht van de zee en de tragiek van het noodlot vormen de rode draad door het verhaal. Mortelmans voegt op Wagneriaanse wijze, met een prominente rol van het orkest, een dramatische dimensie toe aan het realistische libretto van Raf Verhulst (1866-1941). Hij diept niet alleen de psychologie van de personages uit maar verklankt ook het ruisen en het geweld van de zee. Hier is een meester-orkestrator aan het werk! Ook in de geselecteerde aria’s van August De Boeck (1865-1937) gaan expressieve kracht hand in hand met een sublieme orkestratie. Alle lof voor deze nieuwe uitgave van Flanders Fields, zowel voor de selectie van de stukken als voor de uitvoerders. Al meer dan een kwarteeuw slaagt het label Phaedra erin om, vanuit puur privé-initiatief en met veel risico, zulke pareltjes van Vlaamse muziek aan het publiek aan te bieden. Kristin Van den Buys

WAS HET NU

50 OF 60? Martin Slootmaekers (°1968) werd 50 in januari. Sinds 1991 is hij actief als koorcomponist en sinds 2000 krijgt hij compositieopdrachten van Vlaamse koren, EMJ en Koor&Stem. De grote helft van zijn werken is geschreven voor gemengd koor of voor koor met gelijke stemmen, al dan niet a capella of met begeleiding (piano, orgel of kleine instrumentale ensembles). Slootmaekers schat het niveau van de doelgroep goed in en levert zo erg bruikbaar materiaal voor amateurkoren. Veel van zijn werken verschenen bij Euprint, met recent in 2017 nog An old Irish Blessing en Kleine Diptiek voor SATB en Maria zingt in gouden avondstond voor SSA. In 2016 verleende hij zijn medewerking aan Oude liederen verrassend nieuw, gebundeld door Koor&Stem Limburg en uitgegeven door Euprint, waarbij oude volksliederen in een eigentijds kleedje gestoken werden. In 2018 leverde hij het plichtwerk voor EMJ in de categorie B voor gelijke stemmen. Slootmaekers schrijft niet alleen voor koor, maar ook voor solo-instrumenten, kamermuziek en orkest. Jeroen D’hoe (°1968) wordt 50 in juni. Hij volgde compositie bij John Corigliano aan The Julliard School in New York en is musicoloog. In 2003 won hij de Koningin Elisabethwedstrijd voor compositie (die slechts tot 2014 bestond) met Toccata-Scherzo voor piano. D’hoe profileert zich niet als koorcomponist. Hij schrijft voor erg diverse bezettingen en gaat ook muziektheater en audiovisuele installaties niet uit de weg. Jazz, pop en filmmuziek maken ook deel uit van zijn klankspectrum. In december 2017 kon je de creatie horen van Songs for the crossing voor solo sopraan, koor en orkest op tekst (vertaald naar het Engels) van Stefan Hertmans. De teksten vertellen over de oversteek over de IJzer in Tervaete tijdens de Eerste Wereldoorlog, maar zijn tevens een metafoor voor de huidige vluchtelingensituatie. Op www.koorklank.be vind je Beautiful Dreamer, een koorarrangement van zijn hand. Jeroen D’hoe is professor compositie aan LUCA School of Arts Leuven en stimuleert zijn studenten regelmatig om voor koor te schrijven. Stef Minnebo (°1958) viert zijn 60ste verjaardag in augustus. Minnebo is docent elektrische gitaar, ensemble en jazztheorie/compositie in MA’GO Antwerpen en aan de Academie voor Muziek, Woord, Dans in Heist-op-den-Berg. Van 1999 tot 2009 was hij gastdocent arrangement & compositie aan de Artesis Hogeschool. Als componist-arrangeur schreef hij vele werken voor gitaar, koor, diverse ensembles, bigband en symfonisch orkest. Zijn stijl kenmerkt zich door een combinatie van elementen uit de klassieke muziek, de wereldmuziek en de jazzmuziek. In de bibliotheek van Koor&Stem vind je een aantal mooie arrangementen van zijn hand: Twee meisjes, Een schip, Vierhoog in de wolken, Cups, Tender comrade, maar ook eigen composities als Fotoalbum en Tijdgenoten voor gemengd koor, Les ailes rouges de la guerre voor koor en piano of strijkorkest en Vier anti-oorlogsliederen voor gemengd koor en piano. Zijn werk werd uitgegeven bij Golden River Music, Euprint en Beriato. Liesbeth Segers

BEWUST OMGAAN MET PRIVACY

Eind mei 2018 traden de nieuwe Europese privacyregels in werking. Het gaat om de zgn. General Data Protection Regulation, afgekort ‘GDPR’, een geheel van vernieuwde regels om de gegevens van Europese burgers beter te beschermen in een wereld die steeds digitaler wordt.

‘GDPR IS IN DE EERSTE PLAATS EEN MENTALITEITSWIJZIGING’

Je hebt er misschien al van gehoord: de wetgeving is er niet enkel voor de grote spelers, maar is ook van toepassing op kleine bedrijven, vzw’s, feitelijke verenigingen en dus ook koren. Koren gebruiken en verwerken immers persoonsgegevens van hun leden en publiek om te communiceren, om tickets te verkopen, uitnodigingen te versturen, programmaboekjes te maken, koorleden op de website te laten inloggen, vrijwilligers aan het werk te zetten enzovoort. De overheid wil een duidelijker wettelijk kader scheppen om voorzichtig en planmatig om te gaan met die persoonsgegevens. Iedereen heeft uiteraard recht op privacy en mag verwachten dat wij als organisaties die data beschermen en veilig bewaren. Mensen hebben ook het recht om te vragen welke data over hen bewaard worden en met welk doel, maar ook om ‘vergeten’ te worden. Wat betekent dat in de praktijk voor je koorwerking? Welke verplichtingen zijn er? Wat moet je organisatie doen om alle nodige formaliteiten te vervullen in verband met GDPR? Drie sleutelwoorden zijn hier van belang: documenteren, informeren, beveiligen.

Met gezond verstand, het creëren van bewustwording in het bestuur van het koor en een aantal acties en inspanningen kom je al een heel eind. Dit is het ideale moment om even stil te staan bij dit thema en de omgang met persoonsgegevens in de eigen koorwerking onder de loep te nemen. Waar zit het goed, waar kan het beter? Want GDPR is in de eerste plaats een proces van mentaliteitswijziging. We geven hieronder een paar voorbeelden van een stapsgewijze aanpak.

#1 DOCUMENTEREN GDPR is een zaak van iedereen in je organisatie die persoonsgegevens kan zien of gebruikt. Handel dit niet alleen af. Breng in kaart over welke gegevens je beschikt: het zgn. ‘dataregister’ is een schematisch elektronisch document dat je verplicht moet opstellen en waarin je alle soorten persoonsgegevens die in je bezit zijn (ledenadministratie, ticketverkoop, fotomateriaal enz. ) inventariseert en kort beschrijft: het wie, wat, waarom, waar, hoelang, hoe. Het geeft aan dat je het belang van privacy goed inschat en het overzicht weet te behouden.

#2 INFORMEREN Elke koor moet zijn leden, publiek, deelnemers aan activiteiten, partners enz. van wie het persoonsgegevens gebruikt (‘gebruiken’ kan zijn: opslaan, bewaren, publiceren, doorgeven) goed informeren over de reden waarom je welke gegevens gebruikt. Je informeert in een duidelijke taal, bij het eerste moment waarop je gegevens opslaat. Als je een website hebt, kan je het beste een privacyverklaring opstellen waarnaar je kan verwijzen. Zorg dat

personen zich altijd gemakkelijk kunnen laten verwijderen uit de databank, mailinglist of adressenlijst in kwestie – dat recht op verzet hebben ze immers.

#3 BEVEILIGEN Elk koor is verantwoordelijk voor het gebruik van persoonsgegevens van zijn leden. Dat betekent dat je er ook zorgzaam mee moet omgaan. Speel enkel gegevens door aan derden als de personen in kwestie daarmee instemmen en de reden ervan kennen. Zo is het bijvoorbeeld van belang dat alle koorleden weten dat er gegevens worden doorgegeven aan ons, Koor&Stem vzw, in het kader van het koorlidmaatschap (een contract) en de PA-verzekering (een wettelijke verplichting) waarin we voorzien. Zomaar de adressenlijst van je koorleden doorspelen aan bijvoorbeeld een evenementsorganisator is niet de bedoeling! Gegevens die je eigenlijk niet (meer) nodig hebt, schrap je direct. Laat geen lijsten rondslingeren en maak hier duidelijke afspraken over met je medebestuursleden. Jan Stofferis

Met dit artikel brengen we een aantal aspecten van de nieuwe wetgeving onder de aandacht. Concrete vragen, antwoorden en voorbeelden vind je op de website van de Gegevensbeschermingsautoriteit, de vroegere Privacycommissie: www.privacycommission.be Ook kan je je licht opsteken bij de organisatie Scwitch en hun gratis toolbox ‘GDPR voor lokale verenigingen’. Het geeft een duidelijk overzicht van wat de nieuwe regelgeving betekent voor lokale verenigingen met een stappenplan en modeldocumenten: scwitch.be/toolkit/ Verder organiseren we in het najaar van 2018 ook verschillende infosessies waar je met al je praktische vragen terechtkan. De data en locaties vind je binnenkort op onze online vormingskalender.

AGENDA

JUNI

29 & 30 JUN | GENT

MEER STEMMIG GENT

Het jaarlijkse festival van de polyfonie in Gent. Naast een koorworkshop Gregoriaans o.l.v. Hendrik Vanden Abeele en een lezing over polyfonie van Pieter Mannaerts, kun je een hele dag tal van mooie concerten bijwonen. Sint-Machariuskerk en Sint-Baafsabdij Gent

JULI 2-6 JUL | KONINKLIJK LYCEUM ANTWERPEN 16-20 JUL | CAMPUS WEMMEL 27-30 AUG | ATHENEUM VOSKENSLAAN GENT

IDEE KIDS ZINGKAMP: SING-IT!

In juli en augustus organiseert Idee Kids in samenwerking met Koor&Stem een zingkamp voor kinderen van het 1e tot 6e leerjaar. Samen met de professionele, enthousiaste begeleiders gaan de kinderen een hele week muzikaal aan de slag. De laatste dag is er een toonmoment. info@ideekids.be

2-6 JUL | GENT

ZINGE-ZANGE-ZON

Zinge-zange-zon is een vijfdaagse zomerse vakantie-zingweek of koorkamp voor kinderen van 8 tot 12 jaar. Muzikale ervaring of specifieke koorervaring is niet nodig. Graag zingen daarentegen is een must! Zonnige zang onder de deskundige leiding van ervaren kinderkoordirigente Annelies De Kimpe wordt afgewisseld met knutselen, spel en ontspanning. Sint-Bavohumaniora Gent | marleen.moortgat@koorenstem.be

AUGUSTUS

11-15 AUG | BILZEN

KOORSTAGE INTERNATIONALE ZOMERACADEMIE ALDEN BIESEN

Individuele trainingen met vermaarde docenten uit binnen- en buitenland. Met masterclasses, lezingen en de gelegenheid om meerdere malen op te treden. Landcommanderij Alden Biesen, Bilzen |

NOVEMBER

3-4 NOV | MALLE

SAVE THE DATE! KOORWEEKEND VOOR JONGEREN

Het populaire Koorweekend voor jongeren van Koor&Stem verhuist voor de editie 2018 naar het Provinciaal Vormingscentrum Malle. Maar het zal er niet minder tof op worden! Namen van docenten zullen later worden bekendgemaakt.

www.organum-aldenbiesen.be

26 AUG | LEUVEN

SPEM IN ALIUM

Sta je mannetje en zing het veertigstemmige (!) motet van 16e-eeuws componist Thomas Tallis mee. Repeteren doen we in de voormiddag, gevolgd door niet minder dan drie opvoeringen in de namiddag!

9 & 10 NOV | AALST

ONVOLTOOID LANDSCHAP

15 SEP | LEUVEN

Onvoltooid Landschap is het verhaal van Annelies Verbeke over het leven van Edgar en Julienne tijdens de Eerste Wereldoorlog, op muziek gezet door Maarten Van Ingelgem. Het werk werd in 2014 voor het eerst uitgevoerd in Kortrijk en was in 2015 nog te horen in Genk, Edegem en Antwerpen en haalde het zelfs de 13de plaats in de Klara Top 100. Een hedendaagse koorcompositie die de harten beroert van honderden uitvoerders en luisteraars.

Zingen in cultureel gemengde groepen een uitdaging? Ja, en het biedt nog tal van muzikale en talige opportuniteiten ook! Tijdens de studiedag werken we in uiteenlopende workshops, maar kun je ook concertjes meepikken, inspiratie opdoen bij voorstellingen van good practices of naar de vakbeurs gaan. Een niet te missen praktische inspiratiedag voor leerkrachten lager onderwijs, dirigenten van een kinderkoor of schoolkoor, leerkrachten DKO. Ook kunnen begeleiders van anderstalige inburgeraars, leerlingenbegeleiders, mensen die actief zijn in het sociaal-cultureel werk, integratieambtenaren of schooldirecties hun voordeel doen met deze studiedag.

In november zal Onvoltooid Landschap opnieuw te horen zijn, deze keer in de Sint-Martinuskerk te Aalst. Een rits koren uit de regio, zowel jeugd als volwassenen, zingt mee: Vivace en Cantala onder leiding van Frederik Meireson, Cantate Domino onder leiding van Andries De Winter, Kantilene onder leiding van Martine Vandevoorde, Kratzfuss onder leiding van Philippe Souvagie. Uit Gent horen we Kalliope onder leiding van Sabine Haenebalcke. Haenebalcke leidde ook de creatie destijds in Kortrijk in 2014 en stond mee aan de wieg van het project. Jonas Van Thielen (Edgar) en Ella Michiels (Julienne) nemen de vertellersrol op zich. De jongens van Die Verdammte Spielerei omlijsten het geheel op sax en percussie.

Sint-Michielskerk Leuven | info@koorenstemvlaamsbrabant.be

SEPTEMBER

STUDIEDAG SING ME IN

Campus Lemmens Leuven | liesbeth.segers@koorenstem.be

KR ZKT DRGNT CANTILONE UIT BORGLOON Cantilone bestaat 35 jaar en is uitgegroeid tot een open vriendengroep van muziekliefhebbers tussen de 30 en 80 jaar oud. We zingen vierstemmige muziek en streven steeds naar een juiste balans en wisselwerking tussen de samenhorigheid en vriendschap aan de ene kant en de zangkwaliteit aan de andere kant. Als koor willen we bovendien het zingen én het plezier van het zingen uitdragen, wat we in 2017 o.m. deden met de workshop ‘Ontdek je Stem’, i.s.m. Nadia Loenders. Bij Koor Cantilone houden we de geest en het hart open! Evelien Bers, 0494197846, bersevelien@hotmail.com

SHOWKOOR AMUSE UIT LEUVEN Showkoor AMUSE is een koor met een 35-tal zangers, dat niet enkel zingt (musical, film en pop, andere hedendaagse muziek), maar ook choreografieën en entertainment combineert, waarbij hoge kwaliteit van zang en dans van groot belang is. Vanaf werkjaar 2018-2019 (start in oktober) hebben we iemand nodig die onze dirigent, Xander Tillon, kan ondersteunen in zijn taken. We zoeken iemand die koorarrangementen mee kan uitschrijven en aanleren, zelf kan begeleiden op piano en mee wil bouwen aan de verdieping van de muzikale vaardigheden van het koor (dynamiek, stemcontrole, samenzang, ... ). Je werkt mee aan het showconcept en de nummerkeuze en overlegt daarvoor regelmatig. Je bent beschikbaar tijdens onze showperiode in mei

COLOFON Stemband magazine #16 juni 2018 Redactieraad: Koenraad De Meulder, Liesbeth Segers, Jan Stofferis, Erik Demarbaix, Lieselotte Goessens Verschijnt vier keer per jaar / Oplage: 3.000 exemplaren Uitgave: Koor&Stem vzw / Coördinatie: Lieselotte Goessens Werkten mee aan dit nummer: Marianne van Scherpenzeel, Koenraad De Meulder, Elisabeth Alders, Erika Budai, Johannes Dewilde, Liesbeth Segers, Tatjana Scheck, Peter Maus, Lieselotte Goessens, Mirek Cerny, Kristin Van den Buys, Jan Stofferis Coverfoto: © EMJ Vormgeving: apple–n.be / brand–ink.be / Druk: Vanderpoorten

(8-11 mei 2019). We voorzien een onkostenvergoeding voor de deelname aan dit project. Repetities: DI avond + 1x/maand (herhalings) repetitie op ZO (hele dag of avond) Els Delang, 0473/574655, amuse@artbij.be.

SOLIDARITEITSKOOR CAMINHANDO UIT LEUVEN Caminhando is een enthousiaste, gemotiveerde groep van circa 50 zangers, gemiddeld tussen 30 en 50 jaar oud. Al ruim 20 jaar brengen zij 3- of 4 stemmige solidariteitsliederen waarmee zij hun verbondenheid tonen met alle volkeren en verdrukten op de wereld. De boodschap van solidariteit vind je ook terug in de keuze van de benefietconcerten. Caminhando zoekt vanaf september een dirigent die zich terugvindt in de visie van het koor: al zingend solidariteitsorganisaties ondersteunen. Je bent mee verantwoordelijk voor de liedkeuze en bepaalt mee de invulling van het koorproject. Het koor rekent vooral op veel enthousiasme! Caminhando biedt jou veel warmte, samenwerking en onderlinge solidariteit. Een onkostenvergoeding is bespreekbaar. Zuzanna Osewska, 0485/56 83 06, voorzitter@caminhando.be

SENIORENKOOR UIT ZAVENTEM 17 bewoners van assistentiewoningen van het OCMW van Zaventem zijn op zoek naar een

begeleider-voorzinger (zanger en eventueel ook iemand die een instrument (gitaar…) kan spelen) om hen te begeleiden bij hun zangactiviteiten. Het is vooral het samen zingen dat voor deze bewoners (80 tot 90 jaar oud) van belang is. We hebben al een repertoire van een 80-tal liedjes ( De lichtjes van de Schelde, My Bonny, ….). Je krijgt een vrijwilligerscontract (verzekering) en kilometervergoeding. Repetitities:Di 14-15u (om de 14 dagen) Karine Hermans, 0473 990 405, karine.hermans@ocmw-zaventem.org

KINDERKOOR CANTECLAER UIT LO-RENING Kinderkoor Canteclaer is een toffe bende van een twintigtal 8-14-jarige jongens en meisjes, die graag het beste van zichzelf geven op een podium. Canteclaer is onderdeel van de koorwerking ‘CCEvents’, een groep van vier koren: een groep voor muziekinitiatie, een kinderkoor, een jongerenkoor en een volwassenenkoor. Voor het kinderkoor zijn we op zoek naar een enthousiaste dirigent die de groep m.b.v. een piano muziek kan aanleren (vanaf september 2018). In samenwerking met de andere koren uit de CCEvents-groep wordt regelmatig een groot project op poten gezet. Repetities: in overleg 1u ccevents.loreninge@gmail.com

Je vindt alle zoekertjes uit de koorwereld op

www.koorenstem.be/zoekertjes

Redactieadres stemband@koorenstem.be www.koorenstem.be/tijdschrift +32 (0)3 237 96 43 Zirkstraat 36 2000 Antwerpen Abonnement: Binnenland: €25 / Buitenland: €35 Bij Koor&Stem aangesloten koren krijgen 3 gratis abonnementen. Volg ons via Facebook en Twitter www.facebook.com/koorenstemvzw www.twitter.com/koorenstem

Koor&Stem vzw is de organisatie voor vocale muziek in Vlaanderen. Koor&Stem ondersteunt iedereen die graag zingt, brengt zingende mensen samen en promoot koorwerking in Vlaanderen. Onze initiatieven helpen je om beter te zingen en om dat met nog meer plezier te doen. www.koorenstem.be

Koorklank is een online platform van Koor&Stem vzw met nieuws en inspiratie voor dirigenten en koren, partituren te downloaden, repertoiretips en véél muziek. www.koorklank.be

p ONVOLTOOID p

LANDSCHAP Componist: Maarten Van Ingelgem Auteur: Annelies Verbeke Vertellers: Ella Michiels en Jonas Van Thielen Uitvoerders: 6 koren uit Aalst en Gent en Die Verdammte Spielerei Algemene leiding: Sabine Haenebalcke

Aalst Sint-Martinuskerk 9 & 10 november 20u

kassa: € 19 vvk: € 16 tot 12 jaar: gratis Uitpas met kansentarief: €1,5 tickets via de koorleden of via www.onvoltooidlandschap.be