P.B. /P.P. 2/111 3000 LEUVEN MAIL P802021. AFGIFTEKANTOOR 3000 LEUVEN MAIL
+CNEDNIN
BIN
V.U. Koenraad De Meulder, Zirkstraat 36, B-2000 Antwerpen
stemband #8 DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM VZW JAARGANG 8, 11 2010 > 01 2011, NR 8
1 // STEMBAND
// GENRE
INHOUD
EVEN DIT…
1 HEDENDAAGSE VLAAMSE KOORMUZIEK What’s in a name?
Het raderwerk van de Vlaamse koormuziek!
4 VIC NEES 75 Postmodernist avant la lettre
Is het nodig om als organisatie voor vocale muziek de schouders te zetten onder de
7 HET HOKJESDENKEN VOORBIJ Gesprek met Maarten Van Ingelgem en Dirk De Nef 11 LITURGISCHE MUZIEK Het andere kerstlied 13 COLUMN Oei, oei, nogmaals Vlaamse muziek!
internationale promotie van de koormuziek uit Vlaanderen? Mist die Vlaamse koormuziek de uitstraling om zich zelf over de grenzen heen waar te maken? Is de slagkracht van onze uitgevers te klein om de Vlaamse koormuziek internationaal te verspreiden? Ik denk dat we met die vraagstelling aan de kern van de zaak voorbijgaan. De koormuziek in Vlaanderen is springlevend en getuigt van een groeiende dynamiek. Heel wat jonge componisten leveren schitterende koorcomposities die met veel plezier gezongen worden. De vocale muziek in Vlaanderen verkeert dus helemaal niet in crisis en heeft duidelijk geen tekort aan zuurstof. Waar wringt het schoentje dan? Is die extra promotionele aandacht wel nodig? De Vlaamse koormuziek is geen wereld op zich! Het is een kunstuiting die onafscheidelijk verbonden is met andere spelers in de muziekwereld: zangers, koren, dirigenten, solisten, concertprogrammatoren, erfgoedinstellingen, opleidingen, auteursvennootschappen, uitgevers om er maar enkele te noemen. Al die spelers vormen samen één groot raderwerk. Wanneer één tandwieltje stroef draait, heeft dat uiteraard een effect op heel het raderwerk. Op dat vlak is er in Vlaanderen nog heel veel werk aan de winkel. Als die Vlaamse koormuziek meer aansluiting wil vinden bij het internationale netwerk dan moet het Vlaamse raderwerk goed geolied zijn en op volle toeren kunnen draaien.
AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE: Natalie Goossens, Geert Hendrix, Tom Eelen, Jos Bielen, Koenraad De Meulder, Erik Demarbaix, Liesbeth Segers, Ivo Jacobs, Jan Stofferis, Vic Nees.
EINDREDACTIE Ivo Jacobs
COÖRDINATIE Jan Stofferis
VERTALINGEN Taal-Ad-Visie vertaalbureau
KOORAANSLUITING € 68, Individueel abonnement: € 20
Rek. nr. 735-0037517-63 t.n.v. Koor&Stem vzw
DRUK Van der Poorten OPLAGE 3.500 ex.
VORMGEVING apple-n, Brand-ink
2 // STEMBAND
Koor&Stem is als organisatie voor vocale muziek goed geplaatst om dat raderwerk te analyseren, te begeleiden en waar nodig te voeden. De Raad van Bestuur van Koor&Stem heeft daarom de aandacht voor de Vlaamse koormuziek ingeschreven als een krachtlijn in de beleidsplanning voor de komende jaren. De publicatie van deze bijzondere editie van StemBand is de start van een reeks initiatieven die Koor&Stem in de komende jaren rond Vlaamse koormuziek zal ontwikkelen. ^ KOENRAAD DE MEULDER // Directeur Koor&Stem
// MEESTERS
Hedendaagse Vlaamse koormuziek What’s in a name? In dit artikel verkent Natalie Goossens de reikwijdte van de Vlaamse hedendaagse koormuziek en hoe die zich verhoudt tot de internationale nieuwe composities voor het genre. De tekst is gebaseerd op haar proefschrift Nieuwe koormuziek in Vlaanderen: een analytisch en sociologisch onderzoek. Daarvoor nam ze ook interviews af, waaruit we hieronder citeren. Met Vlaamse hedendaagse koormuziek worden de composities van
EEN NIEUW BEGIN
vocaal werk bedoeld die na 1960 in Vlaanderen geschreven zijn.
De afgelopen vijftig jaar is er in de internationale en ook in de
Voordien kon je inderdaad wel spreken van een Vlaamse koortaal,
Vlaamse koormuziek veel veranderd. De vroege avant-garde-
geschreven naar het voorbeeld van Peter Benoit (1834-1901):
koorwerken van Olivier Messiaen (1908-1992), Iannis Xenakis
romantisch, met grote koorblokken en in langzame tempi. Sinds
(1922-2001), György Ligeti (1923-2006) en Krzysztof Penderecki
de jaren vijftig hanteerden vooral de amateurcomponisten een ho-
(°1933) waren gebaseerd op een sterk instrumentaal denken. Die
mofone stijl met een neo-modale melodiebouw. Ook vanaf die tijd
progressieve ‘instrumentale’ koormuziek was zo moeilijk dat ze
drukte de Mechelse School, met Jules Van Nuffel (1883-1953),
enkel door professionele ensembles uitgevoerd kon worden. Ze
een tonaal-modale stempel op de religieuze koormuziek.
vond dan ook geen aansluiting in de grote amateurkoorwereld.
Kan je spreken van een Vlaamse koortaal?
Die vijftig jaren vallen voor de evolutie van de koormuziek – internationaal én in Vlaanderen – uiteen in drie periodes. De eerste periode, vanaf 1960, is een reactie op de hevige gevoelsgeladenheid uit de romantiek. Er wordt vlakker gezongen, met minder dynamiek en minder emoties. De kentering in de Vlaamse koorwereld begint bij
VIC NEES: “Dat kòn je. Peter Benoit heeft een stijl ontworpen
het feit dat er kleinere koren komen en dat er meer a capella ge-
die hij nationaal noemde, en die was in hoge mate pathetisch en
zongen wordt. Leidende componist is Vic Nees. Geïnspireerd door
lyrisch. Benoit heeft een grote invloed gehad op de Antwerpse
Hugo Distler (1908-1942) en Heinrich Schütz (1585-1672) creëert
School: Jef van Hoof, Jan Blockx. Hun muziek bezit een Vlaams
hij een nieuwe stijl: innoverend maar niet te avant-gardistisch en
karakter, omdat ze een Benoit-klank heeft. Gent was meer
met inhoudelijk interessante teksten. Zijn vernieuwende taal is
Frans gericht, omdat de directie van het Conservatorium in
streng en rationeel. Het contrapunt wordt weer belangrijk, alsook
Gent meestal Franstalig was. Mijn vader (Staf Nees, nvdr.) en
de motivische en cyclische ontwikkeling. De tekst en de vertolking
zijn tijdgenoten hadden die geest van Benoit mee. Het gevolg
van het woord staan weer centraal. De Vlaamse koortaal wordt
was dat ze in hun vocale muziek allemaal vrijwel uitsluitend
dus vooral de taal van Vic Nees, want andere componisten nemen
langzame tempi gebruikten. Dat gezapige van de Vlamingen
zijn herkenbare stijl over. De nieuwe koorbeweging richt zich op de
heb ik met mijn Duitse en Franse invloeden verleerd. Ik was bij
uitbouw van de amateurkoren.
de eersten om een opening te maken naar een andere opvatting van koorzang. Wat je specifiek Vlaams zou kunnen noemen is
VAN BUITEN UIT
dat we eigenlijk geen eigen karakter hebben, en dat Benoit het
In 1975 begint een tweede periode, waarin de technieken uit de in-
dus heeft moeten uitvinden.“
strumentale muziek getransponeerd worden naar de koormuziek. Er komt een nieuwe zangcultuur: een directere manier van zingen. Spreekt men over internationale trendsetters, dan vallen dikwijls de namen van Arvo Pärt (°1935) en van Scandinavische koorcomponisten die actief zijn rond Eric Ericson (°1918) – jarenlang de dirigent van het Zweedse radiokoor – : Sven-David Sandström (°1942), Ingvar Lidholm (°1921), Lars Johan Werle (1926-2001), Einojuhani Rautavaara (°1928), Knut Nystedt (°1915), Thorkell Sigurbjörnsson (°1938) en Bo Holten (°1948). DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 1
// HEDENDAAGSE VLAAMSE KOORMUZIEK
Hoe evolueerde de koormuziek na 1975? ROLAND CORYN, componist en oud-docent compositie aan de Hogeschool Gent, zegt daarover: “Na die ‘Distler-woede’, waarin de uitvoeringen zo afgezwakt en geslachtsloos waren, is er een andere wind gaan waaien vanuit het noorden, vanuit Zweden vooral, met Eric Ericson. Ik herinner me het wereldsymposium in Wenen. Daar was hij met een conservatoriumkoor. Allemaal instrumentisten, die ook in koren zongen. Ze zongen moeilijke werken en ze deden dat gewoon schitterend. Ook op het gebied van directheid in klank, hevige dynamieken, maar altijd beheerst,
1
2
3
4
5
6
met een projectie die naar de zaal toeging, niet dat afgeronde, niet dat afgezwakte. Die directe manier van zingen plus al die nieuwe werken, waarbij de ideeën van die componisten over instrumentale muziek getransponeerd werden naar koormuziek. Daardoor krijg je totaal andere kleuren, totaal andere effecten, en ook werkelijk een vernieuwing. “
AANSLUITING EN EIGENHEID In de derde periode, sinds de jaren negentig, is er meer aandacht voor hedendaagse stijlkenmerken in de brede koorliteratuur. De compositietechnieken uit het buitenland worden ook in Vlaanderen gebruikt en vinden ingang in de werken voor amateurkoren. Er is ruimte voor een uitgebreidere harmonie, improvisatietechnieken, aleatoriek en het gebruik van andere talen of nonsenstalen. Er wordt geëxperimenteerd met het lichaam: het hele lichaam wordt gebruikt (klappen, stampen, bodypercussion) en er is meer aandacht voor stagework, voor beweging. Tegenwoordig kan je niet meer spreken van een eenvormige Vlaamse koortaal, veeleer van persoonlijkheden. Elke koorcomponist zoekt zijn eigen stijl. De koormuziek die hier in Vlaanderen gecomponeerd wordt, is vergelijkbaar met die van buiten de grenzen: een verwijd tonale taal, die vanuit consonantie – unisono of in drieklanken – op zoek gaat naar dissonantie.
2 // STEMBAND
1 // PETER BENOIT
6 // HERMAN ROELSTRATE
2 // JULES VAN NUFFEL
7 // WILLEM KERSTERS >
3 // JEF VAN HOOF
4 // STAF NEES
8 // RUDI TAS
5 // RAYMOND SCHROYENS
9 // KURT BIKKEMBERGS
VIC NEES <
// WHAT’S IN A NAME?
Welke tendensen zie je binnen de Vlaamse koormuziek? VIC NEES: “Er is nu de post-moderne strekking. Frank Nuyts schrijft de laatste tijd ook voor koor. Ik noem die muziek intertonaal, het is tonaal in zijn strekking. Boudewijn Buckinx heeft koormuziek geschreven. Dat is een complexloze manier om met muziek bezig te zijn. Bewust gecultiveerde eenvoud. Maar dat soort koormuziek blijkt het bij de koren niet echt goed te doen. Mezelf noem ik “hedendaags maar traditiegebonden”. Daarna zijn er evoluties: Kurt Bikkembergs en Rudi Tas, die zijn begonnen bij de dingen waar ik mee bezig was. Herman Roelstraete of Willem Kersters gingen ook al in die richting. Zij zijn
7
‘moderne componisten’; de generatie van 1940 tot 1960. Norbert Rosseau vind ik een groot componist – die valt helemaal buiten dat typisch Vlaamse koorwereldje. Zijn werken werden nooit behoorlijk uitgevoerd, tenzij na zijn dood. Jules Van Nuffel was de eerste die in de sacrale muziek een eigen geluid bracht met een eigen vitaliteit. Daar komt Flor Peeters uit voort, Herman Roelstraete en Peter Cabus. Mijn generatie is daar ook uit gegroeid: Raymond Schroyens en Roland Coryn, hoewel die pas later koormuziek is beginnen schrijven. En dan komt de volgende generatie: Kurt Bikkembergs, Rudi Tas, Ludo Claesen. Jean-Paul Byloo is sterk beïnvloed door de repetitieve muziek. Zijn muziek is meer cerebraal, minder toegankelijk. ^ // NATALIE GOOSSENS
8
9
FOTO’S 1// collectie Bibliotheek Koninklijk Conservato-
OVER DE AUTEUR
rium Antwerpen 2// Vlaams Romantisch koor-
De voorbije vijftien jaar was Natalie Goossens actief als koorzanger, koordirigent
boek, 1987, uitg. ANZ 3// Een beknopte kroniek
en componist in Vlaanderen. Sinds januari 2010 woon ze in Zeist en zoekt ze haar
van Jef van Hoof, 1986, uitg. Brabo 4// Staf Nees
weg in de Nederlandse koorwereld. In september 2009 behaalde Natalie Goos-
(1901-1965) – beiaardier, organist, componist,
sens een master in de compositie aan de Artesis Hogeschool te Antwerpen. Haar
dirigent, 1993, uitg. C. De Vries - Brouwers
proefschrift kan je integraal lezen op www.nataliegoossens.nl
7// privécollectie Vic Nees
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 3
// OEUVRE
Vic Nees 75 Postmodernist avant la lettre Nederl andse teksten muziek werd geschreven die absoluut geen cont act had met het Nederl andse taaleigen. Componisten voelden dat Nederl ands veeleer aan vanuit een Frans muzikaal idioom.” En bovendien: “Er was tergend weinig goed Nederl ands tekstmateri aal. Niet verwonderlijk dus dat onze componisten daar nauwelijks een feeling voor ontwikkelden.” Daarnaast waren de Vlaamse romantici de band met de componisten uit de polyfonie en de Barok tot aal kwijtgeraakt. De Vlaamse koorcultuur was bijzonder gefascineerd door grootsheid en klankeffecten, veel meer dan door fijne nuance en klanksoberheid en koos dus voor massale bezetting. Vic Nees voelde aan dat hij zijn muziek niet op dezelfde leest mocht schoeien. Aanvankelijk was hij sterk geboeid door de klankrijkdom van de Franse muziek. “Mijn goden waren Honegger, Poulenc en Rosseau.” In hen herkende hij een vitalere, dynamische aanpak en een grotere zinnelijk heid dan in de muziek van eigen bodem. In de werken van deze Franse meesters – in koorstijl merkwaardig genoeg geïnspireerd door Bach en Händel – was een bijna onmogelijke synthese verschenen tussen verscheidene hoofdstromingen in de muziek: tonaliteit en atonali Vic Nees (Portret: Savio Van Bavel)
teit, vrije stijl en strenge polyfonie, universaliteit en individualiteit. Zodoende verkreeg iemand als Honegger een eigen toverachtige atmosfeer gekenmerkt door een ‘verleidelijk’ coloriet. Uit zijn grote muziek spreekt de ontembare wil van een sterke persoonlijkheid. Ook het werk van Olivier Messiaen boeide hem uitermate. Maar reeds tijdens zijn studies, voornamelijk vanuit de muziekpe dagogie van Marcel Andries, ontdekte Nees de nog diepzinnigere wereld van de Noord-Duitse taal, uitmuntend vertolkt in het werk van Hugo Distler. “Dat was werkelijk iets totaal anders!” De invloed van figuren als Marcel Andries, Hans Dirken, Gottfried Wolters kan hier nauwelijks worden overschat. Deze volkomen Neue Chorbewe gung vertrok vanuit de tekst, streefde een gedépouilleerde muzikale Hugo Heughebaert schreef ooit in de Algemene Muziekency
taal na, ontdaan van alle overbodigheden zoals bijvoorbeeld een
clopedie: “Als componist heeft Vic Nees de Vlaamse koormu
te ver doorgedreven chromatiek. De hele muzikale taal moest een
ziek losgerukt uit een lange romantische traditie en haar met
zin hebben vanuit de tekstbenadering. Er ontstond dus een grotere
eigentijdse middelen en een persoonlijke interpret atie opnieuw
literaire betrokkenheid – een gebied dat Nees steeds nauw aan
georiënteerd op een vocale architectuur zoals in de Renaissance
het hart gelegen heeft. Vooral de rijpere Hugo Distler mogen we
en Vroeg-Barok.” Heughebaert plaatst het belang van Vic Nees
beschouwen als de geestelijke vader van Vic Nees. De lineariteit
in een heel ruim perspectief, nl. als de krachtige vernieuwing
door de herontdekking van de Schütz-taal, de grotere onafhanke
tegenover de Vlaamse romantische (veelal katholieke) koormu-
lijkheid t.o.v. het metrum en bovenal de ‘rijkdom van de soberheid’
ziek. Wie vertrouwd is met zijn werk weet dat Vic Nees inderdaad
waren Distlers middelen om te komen tot een nieuwe authenticiteit.
een heel nieuw klankidioom ontwierp vanuit het uitgangspunt dat
De heilige eenvoud van de toonzetting, die zich in de herhaling van
Heugebaert omschrijft. “Ik wilde absoluut iets anders doen dan
dezelfde toon of van eenzelfde toonsafstand uitdrukt, geeft aan het
mijn vader”, vertelde Nees me ooit. Ook daarmee wordt op heel
woord een absolute volmacht en een draagkracht. Indrukwekkend
persoonlijke wijze dezelfde vernieuwende intentie opgeroepen.
is ook de grote zin voor verantwoordelijkheid op liturgisch gebied en
Nees: “De vocaal-muzikale taal van de Vlaamse romantici had
een diepe trouw aan de bijbelse geschriften. Distler heeft beslist
zelden de tekst als uitgangspunt. Zo gebeurde het dat er vaak op
een direct verband met de muziek van Nees. Het feit dat hij door
4 // STEMBAND
// VIC NEES 75
hem het ‘Germaanse pad’ opging – ook in zijn talrijke religieus ge
Anno 2010 – terwijl ons oor toch enigszins vermoeid is door een
ïnspireerde werken – maakt Nees, naar eigen zeggen, als katholiek
te ver doorgedreven stilistisch stereotiep denken van heel wat
meer protestants gericht. De typische Neesiaanse expressie laat
componisten tijdens de laatste 15 jaar – terugkijkend op Nees’
zich misschien goed typeren vanuit die zienswijze. Als katholiek,
evolutieve stijlontwikkeling mag krachtig worden opgemerkt dat
met een aanvankelijk gevoel voor de meer zinnelijke Romaanse stij
Nees in dat ‘postmoderne alles’ zichzelf is gebleven. De basis-
len, raakte hij gefascineerd door de strenge traditie van de Duitse
ingrediënten blijven inspirerend aanwezig: een sterke woord-
Evangelische kerkmuziek. De religiositeit die in zijn werken onmis
toonverhouding, het evenwicht tussen harmonische én ritmische
kenbaar naar buiten treedt, is als de boeiende ontmoeting tussen
expressie, de milde strengheid (of strenge mildheid) ten aanzien
beide. De directe gevoelswereld van het decoratieve Fransgerichte
van expressiemiddelen en bovenal de kunde om de menselijke
katholicisme versmelt als het ware met de strenge koele toon van
stem optimaal in koorverband te laten renderen. Eenmaal dat
de Duitse beweging. Al vanaf het begin koos Nees meer voor een affectieve expressie, maar dan – volledig anders dan de romantici – vanuit de verwor venheden van de lenige Distler-taal. Dat dubbele spoor blijkt ook samen te vloeien in Nees’ literaire bel angstelling en zijn uitgespro ken persoonlijke religieuze interesse. Naast de invloeden van Franse en Noord-Duitse oorsprong is er niettemin nog een derde invloed. “Van de Engelsen”, zo vertelde Nees, “leerde ik de zangerigheid – het cantabile – in het schrijven. Zij hebben een traditie in een zeer vocale benadering; hun compo nisten weten wat het betekent om een koor ‘te laten zingen.” In de ontwikkeling van zijn compositorisch oeuvre toont Nees zich zeer evolutief. In zijn opeenvolgende composities vinden we reflecties van de grote hedendaagse stromingen – dodecafonie, aleatoriek, minimal music etc… – weliswaar opgenomen in de stijl continuïteit van de componist. Vanaf het midden van de jaren ze ventig ging Nees beseffen dat de avant-gardebeweging (zoals bij voorbeeld Stockhausen) zo dogmatisch geworden was, dat hij zich zelf meer dist antieerde van hun strakke stijlopvattingen. Vanaf de jaren tachtig was het dan ook tijd voor een nieuw uitgangspunt en, aldus Nees, dan voltrok zich een evolutie die goed vergelijkbaar is vereenvoudiging, onder invloed van figuren als Reich en Glass. “Ik kreeg door dat het stilistisch dogmatisme geen toekomst had.” Het stijlpluralisme kreeg meer en meer vorm, en een huiver voor
Hugo Distler
met de overgang van de barok naar het classicisme: een ‘nieuwe’
elk dogmatisme ging Nees kenmerken. “Eigenlijk werd ik postmo dernist avant la lettre”, merkt Nees luchtig op. Gelijklopend met deze evolutie vergrootten ook zijn contacten met de lichte muziek en met de elementaire stijlen van de etnische mu ziek. Beide invloeden zorgden ervoor dat Nees meer en meer zocht naar de uitbreiding van vocale mogelijkheden om het medium koor meer direct ervaarbaar te maken. Zijn streven ging uit naar toegan kelijkheid en ongecomplexeerdheid, zonder evenwel te vervallen in banaliteit. Nees gebruikte vanaf de jaren tachtig en negentig geregeld andere technieken en kleuren om de emotionele verbinding tussen tekst en muziek optimaal mededeelbaar te maken.
“Vooral de rijpere Hugo Distler mogen we beschouwen als de geestelijke vader van Vic Nees.” DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 5
// VIC NEES 75
paradigma helder is, treedt telkens de verrassing van nieuwe stijlaanwendingen op: bv. poly-tekstualiteit, gregoriaanse lijnen in confrontatie met verrassende meerstemmigheid, gebruik van ‘ongewone’ instrumenten of originele dialoog van een religieus koorweefsel met gewone instrumenten (slagwerk, klok, hobo, altviool, trompet, accordeon,…).
OVER DE AUTEUR
Reeds vele jaren vindt Nees’ muziek de internationale koorpodia.
Geert Hendrix is sinds jaar en dag de dirigent van het Lierse koor
Zijn werken worden in heel Europa en in de VS geprogrammeerd.
Helicon. Hij is leraar en lid van het directieteam van de Stedelijke
Veel wijst erop dat zijn oeuvre ook in het buitenland een blijvende
Muziekacademie van Lier, waar hij algemene muzikale vorming en
plaats heeft verworven.
muziekgeschiedenis doceert.
Net zoals de man Nees de gave beschikt om in redevoeringen en artikels spits en boeiend de bel angstelling van een publiek te wek
http://helicon.artexanis.be
ken – wie het heeft meegemaakt weet dat – streeft de componist dezelfde betrokkenheid t.a.v. zijn muziek na. Dat maakt zijn kunst intelligibel en hoogstaand. ^
VOOR ALLE JAZZ- EN BRUSSELS PHILHARMONIC-CONCERTEN IN FLAGEY
© Lander Loeckx
ADVERTENTIE
// GEERT HENDRIX
FLAGEY PASS
€ 125 10 TICKETS
geldig voor één of twee personen gedurende het volledige SEIZOEN 2010-2011 verkrijgbaar in de Flagey Ticketshop of online WWW.FLAGEY.BE Info & Tickets : www.flagey.be - 02 641 10 20 Heilig Kruisplein - 1050 Brussel
6 // STEMBAND
// DUBBELINTERVIEW
Het hokjesdenken voorbij in op de vraag om iets te bewerken voor
Onlangs zaten we rond de tafel met twee Vlaamse koordirigenten en componisten die geregeld voor de dag komen met fascinerende composities voor koor en/of stem. Maarten Van Ingelgem is een dertiger die in 2008 de Gouden Klaproos voor koorcompositie van Sabam won. Dirk De Nef is net de vijftig gepasseerd en werkt momenteel aan zijn tweede groot werk voor soli, koor & orkest, ‘k Zing A geire. De liefde voor het koor is bij beiden maar één facet van een breed muzikaal spectrum.
de aanwezige koren. Dat was een enorme stimulans voor mij: ik kwam als het ware achter de schrijftafel vandaan en stapte de realiteit binnen. Die internationale context waar zangers, dirigenten en componisten in spe elkaar ontmoeten, heeft me toen ook wakker geschud. Plots merkte ik dat er veel mensen op een ernstige manier met koor bezig waren. Door die indringende ervaring ben ik vandaag nog steeds enthousiast over het Maarten Van Ingelgem // © www.gedem.be
Dirk De Nef
Europees Muziekfestival in Neerpelt, over de Erasmusprojecten, het Wereldkoor, maar ook over koorwedstrijden waar je andere visies en interpretaties kan ontdekken.”
EEN GEZONDE AFWISSELING Maarten Van Ingelgem (°1976) schreef reeds een vijftigtal werken voor uiteenlopende vocale en instrumentale bezettingen, waaronder het plichtwerk voor strijkers voor de Axion Classics 2003, een kameropera voor het Youth Opera Festival te Utrecht, een pianoconcerto en een tiental koorwerken. “Ik wilde altijd al met muziek bezig zijn, maar tijdens je opleiding moet je keuzes maken die enorm beperkend werken”, vertelt Maarten Van Ingelgem. “Als tiener was ik nog niet bezig met zang en koor. Ik zat vaker aan de piano te improviseren dan te studeren. Ik studeerde verder bij Jan Michiels en compositie bij Wim Henderickx. Pas in
Dirk De Nef (°1957) verwierf aan de
op te pikken. “Zo was er onder meer de
het Conservatorium ben ik bij het koor
conservatoria van Brussel en Antwerpen
kleinkunstperiode”, zegt Dirk De Nef. “Ik
gegaan waar de studenten koordirectie
eerste prijzen schriftuur, muziekgeschie-
luisterde naar Jan De Wilde, Boudewijn de
mee oefenden. Zo zong ik even later ook
denis en analyse en profileerde zich pas
Groot of Willem Vermandere. Van hen heb
in het Goeyvaerts Consort (het huidige
begin de jaren negentig als componist.
ik de aandacht voor goede teksten, geloof
Aquarius), maar ook als vervanger bij het
Eerst liet hij van zich horen op compositie-
ik. Zelf zong ik ook graag; ik studeerde
Vlaams Radio Koor en bij Ex Tempore. Hoe
wedstrijden en in 1995 brak hij definitief
zang bij Lucienne Van Dijck en zong in het
langer hoe meer voelde ik de noodzaak om
door met zijn Rond’eau dat toen het
koor Musica Nova van Roger Leens. Zo
meer te weten over dirigeren en zingen.
plichtwerk in de halve finale van de Ko-
leerde ik de kwaliteitskoormuziek kennen.
Daarom ben ik zangles gaan volgen. Uit-
ningin Elisabethwedstrijd voor piano was.
Even later mocht ik dankzij de Vlaamse
eindelijk ontdek je veel raakvlakken tussen
Uit een typisch muzikale familie komt hij
Koorfederatie meegaan naar een inter-
compositie, directie en zang. Ook vandaag is
niet, maar dat weerhield hem er niet van
nationale koorveertiendaagse (Agec) en
het niet mijn ambitie om alleen maar te com-
om als tiener heel wat muzikale invloeden
daar ging ik, net als enkele andere zangers,
poneren: ik dirigeer, ik zing, geef pianoles,
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 7
// GENRE
Maarten Van Ingelgem // © www.photofolio.be
ben begeleider en componist. Als ik een
aan waar je zelf niet meteen aan zou den-
krijgen. Alleen door het regelmatig te doen
compositieopdracht krijg, ga ik daar graag
ken. Ieder jaar ontmoet je weer jonge men-
kan je je daarin verder bekwamen en kan
diep op in, ook al is het maar iets kleins.
sen waarvan je qua leeftijd steeds verder
je onder de kerktoren wegkomen en een
Componeren is namelijk iets heel persoon-
verwijderd raakt, maar die je tegelijk jong
meer internationale dimensie bereiken.”
lijks. Daarom componeer ik maar drie of
houden.” “Ik ervaar ook de drang om kennis
“Het zou nuttig zijn om voor dit soort
vier werken per jaar waarvan ongeveer
te willen doorgeven, omdat ik ze ooit ook
projecten samen te kunnen werken met
één voor koor. Ik ben niet de enige van mijn
zelf ontvangen heb, en zo kansen en prikkels
orkesten”, gaat Maarten Van Ingelgem
leeftijdsgenoten die de zaken zo bekijkt.
gekregen heb”, vult Maarten Van Ingelgem
verder. “Er bestaan tal van jongerenorkes-
Componisten die bijna exclusief voor koor
aan. “Ik geef twee dagen per week pianoles
ten. Er is zeker behoefte aan associaties
schrijven zoals Vic Nees, Kurt Bikkem-
en samenspel. Het is boeiend om feedback
tussen orkesten en koren. Misschien is ook
bergs, Raymond Schroyens of mijn vader
te krijgen van leerlingen die zelf creatief
daar een rol weggelegd voor de koorfede-
zijn nauwelijks nog vertegenwoordigd in
bezig zijn, vaak op een andere manier dan ik,
raties. Minister Joke Schauvliege had het
mijn generatie. Toch zijn er daarbij meer
en dat is maar goed ook. Het grootste com-
onlangs ook nog over het doorbreken van
dan je op het eerste gezicht wel zou den-
pliment dat Wim Henderickx me ooit gaf is
grenzen en hokjes. Als het stimuleren van
ken, die actief zijn of waren als koorzanger
dat ik niet zoals mijn vader schreef.”
dergelijke samenwerking daartoe behoort,
en sporadisch voor koor schrijven. Ik denk
zou dat heel interessant kunnen zijn.”
aan Annelies Van Parys of Joachim Brackx
“De afgelopen vier jaar heb ik minder
die bij het Goeyvaerts Consort en elders
gecomponeerd omdat ik in die periode het
HEDENDAAGSE TAAL
zongen, of aan Sebastiaan van Steenberge.
Leuvens Universitair Koor heb gedirigeerd,
Hoe reageert een koor dat gewoon is om
Ik beschouw die gezonde afwisseling van
wat veel tijd vergde”, zegt Dirk De Nef. “Nu
de grote oratoria uit de vorige eeuwen te
genres ook als een leerproces, maar ik
heb ik terug een groot compositieproject
zingen op een hedendaags oratorium? “Ik
begrijp dat het voor de buitenwereld daar-
voor koor, orkest en solisten aanvaard
schrijf die muziek op hun lijf”, antwoordt
door wat moeilijker is om ons in een vakje
naar aanleiding van het honderdjarig
Dirk De Nef. “Het is steeds mijn doel
te stoppen. Ik zie voor Koor&Stem een rol
bestaan van mijn koor Arti Vocali. Negen
eenvoudig te schrijven in een hedendaagse
weggelegd om het koorrepertoire van deze
jaar geleden componeerde ik met Rodian
taal. Dat is trouwens ingewikkelder dan
jonge componisten te helpen ontsluiten.”
ook zo’n groot werk. Het valt me op dat
moeilijke stukken componeren. Je kunt
componisten vandaag niet of nauwelijks
jezelf geniaal voelen als componist, maar
Ook Dirk De Nef is van vele markten thuis:
voor dergelijke grote bezettingen schrij-
als je werk niet aanslaat, wordt het niet
hij schreef voor uiteenlopende bezettingen
ven. The Messiah of de Matthäus-Passion
uitgevoerd en is het waardeloos. Daarom
en combineert dat met het dirigeren van
worden wel uitgevoerd, maar nieuw werk
probeer ik delen van een nieuwe composi-
vier koren en een job als leraar schriftuur.
voor die bezetting komt zelden aan bod.
tie vaak al eens uit tijdens repetities met
Hij ziet daar vooral veel voordelen in. “Het
Het vergt enorm veel tijd en middelen om
mijn koor. Zo wordt componeren een moei-
lesgeven biedt niet alleen een financiële ze-
zo’n project vanuit de amateurwereld op
zaam verlopend proces: je wil kwaliteit
kerheid,” zegt hij, “het houdt me ook wakker
te zetten en als het er komt, blijft het
bieden, niet vervallen in clichés en tegelijk
omdat ik voortdurend actief bezig ben met
meestal bij een eenmalige uitvoering.
moet je goed inschatten wat de koorle-
het oplossen van vragen waar studenten
Als componist vind ik het nochtans nodig
den aankunnen en wat niet. Vandaag is er
mee worstelen. Soms reiken ze ook dingen
om het genre oratorium in de vingers te
bovendien een grote diversiteit op het vlak
8 // STEMBAND
// HET HOKJESDENKEN VOORBIJ
Dirk De Nef
Het is steeds mijn doel om eenvoudig te schrijven in een hedendaagse taal. Je kunt jezelf geniaal voelen als componist, maar als je werk niet aanslaat, wordt het niet uitgevoerd en is het waardeloos. van muziektalen. Als er bij de meeste van
formules te vervallen. Ook grafische par-
Wat de meer experimentele technieken
je koorleden een tonale onderstroom is
tituren, of een combinatie van traditionele
betreft waar Maarten net over sprak, ik
dan moet je al een leerproces doormaken
en grafische notatie, waar je muzikale
geloof dat de nieuwe media een belang-
als je die stroom wil verlaten. Ik kan me
parameters op een andere manier kan gaan
rijke rol hebben gespeeld in het accep-
voorstellen dat in het koor van Maarten,
tonen, leveren vaak erg bruikbare stukken
teren daarvan. Zo is er het populaire
dat zich op hedendaagse muziek toelegt,
op waar je op een prettige manier een zeer
promofilmpje van de Honda Civic dat ook
de mogelijkheden op dat vlak groter zijn.”
hedendaags resultaat mee bereikt. Ook in
op Youtube circuleert en waar een koor
mijn eigen composities maak ik soms die
klanknabootsingen als filmmuziek brengt
“Toen ik het koor De 2de Adem overnam
mix. Er zijn passages die een traditioneel
– een auto die over verschillende onder-
zongen ze al uitsluitend hedendaags koor-
koor best normaal kan vinden en andere
gronden rijdt, een regenbui, de ruitenwis-
repertoire maar dat was niet afkomstig
passages waar ze aanvankelijk wat van zul-
sers van de auto – de mogelijkheden van
uit de typische koorscholen”, zegt Maarten
len opkijken. Ik heb eens een Zuid-Afrikaans
de stem worden er heel creatief aange-
Van Ingelgem. “Ze brachten muziek die
drinklied voor het project Componistenlink
wend. Door een grote verspreiding van
haalbaar is voor amateurkoor van grote
van Koor&Stem geschreven dat hedendaag-
dergelijke filmpjes krijg je bij je koorleden
20ste-eeuwse auteurs die minder bekend
se technieken bruikbaar wilde maken voor
een vorm van herkenning als je met iets
zijn als koorcomponist zoals Ravel, De-
een basiskoor. Het Suid-Afrikaans Drinklied
gelijkaardigs voor de dag komt, en dan sta
bussy, Messiaen, Ligeti of Bartok. Ik heb
wordt alsmaar ‘zatter’. Het begint eerder
je al een stap verder. Ook de inburgering
dat repertoire uitgebreid met werk van
traditioneel, maar evolueert naar iets waar
van body percussion heeft er de afgelo-
componisten van bij ons die niet uitsluitend
de zangers met dezelfde bouwstenen iets
pen jaren voor gezorgd dat koorzangers
voor koor schrijven. Zo was er een project
anders moeten doen. Ik heb daar al veel
experimentele technieken gemakkelijker
geïnspireerd op In the beginning van Aaron
koren mee aan werk gezien en ze amuseren
gingen accepteren. Dat stimuleert de
Copland, met scheppingsverhalen uit de
zich er goed mee. Ik denk dat zoiets tot op
durf en verbetert het ritmisch gevoel ook.
zeven werelddelen op muziek gezet door
zekere hoogte ook een jongere generatie
Ik wil wel op de hoogte zijn van nieuwe
Filip Rathé, Peter Swinnen, Petra Vermote,
zangers aanspreekt. Het zorgt voor een
evoluties of technieken en als het past wil
Lucien Posman en enkele compositiestu-
bepaalde dynamiek. Het voordeel van dit
ik ze wel eens gebruiken, maar het is voor
denten. Het waren allemaal auteurs met
soort partituren is dat de zangers hun stem
mij geen doel op zich. Zo heb ik wel eens
een achtergrond in andere genres dan koor.
vanzelf ook veel vrijer gaan gebruiken.”
een rap geïntegreerd in een koorwerk. Bij
Ik ervoer dat als heel positief omdat het
de schunnige tekst van François Villon en
koor toch een van de meest flexibele genres
TE NETJES
is. Die aanpak geeft zuurstof aan een koor.”
“Onlangs merkte ik dat het stemgebruik fel
ONONTGONNEN TERREIN
gebracht door een jong mannenkoor, vond ik dat wel op zijn plaats.”
veranderde doordat zangers teruggrepen naar oude muziek”, zegt Dirk De Nef. “Ik liet
“Maar ik besef steeds meer dat er voor het
Hoe vernieuwend mag of moet de heden-
een oud IJslands lied uit een Europa Can-
zingen van kunstmuziek, naast de stimu-
daagse muziek voor een amateurkoor zijn?
tat-bundel zingen. Het gebruik van paral-
lans van openheid en durf, ook stemtraining
“Ook al ben je als koor niet ongelooflijk
lelle kwinten had een enorme impact op de
nodig is”, gaat Dirk De Nef verder. “Daarom
avant-gardistisch bezig, ik geloof dat er
intonatie, maar ook op de stemtechniek van
ben ik meteen ingegaan op het aanbod
nog heel veel onontgonnen terrein is ”,
de zangers: ze voelden meteen aan dat dit
voor stemvorming dat door Koor&Stem
zegt Maarten Van Ingelgem. “Als je daar
lied volks en strak moest worden gezongen.
georganiseerd wordt. Nu hebben we een
op inspeelt, is het niet moeilijk om in die
Plots was het een ander koor geworden.
zangpedagoge die elke week zanglessen
specifieke context toch vernieuwend te zijn.
Een andere keer raakten we eens niet op
komt geven en dat heeft er zelfs toe geleid
Precies daarom heeft het koor als genre nog
dreef met een Afrikaans lied dat westers
dat ondertussen ook 14 koorleden bij haar
zoveel toekomst. Er bestaan bijvoorbeeld
geharmoniseerd was. Het werd veel te
zangles volgen. Dat trekt het niveau van
interessante alternatieven voor traditio-
‘netjes’ gezongen. Toen ik de koorleden het
het koor duidelijk omhoog. Je kan niet
nele processen en voor tonale muziek: rap,
lied in het Antwerps dialect liet zingen,
verlangen dat iedereen dat doet, maar als
fluisteren, spreekkoor-technieken kan je
gingen de klanken veel meer resoneren en
een grote groep uit je koor zich daarvoor
makkelijk integreren zonder in goedkope
creëerden ze een enorm klankbeeld.
engageert, ben je al goed op weg.”
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 9
// DUBBELINTERVIEW
Ervaren beide componisten het Neder-
“Met mijn koor breng ik meestal zeven of
maakt mij niet uit in welke taal ik schrijf;
lands als een hinderpaal voor de inter-
acht verschillende talen op een concert”,
een tekst moet mij aanspreken zodat ik
nationale uitstraling van hun werk? “Op
besluit Maarten Van Ingelgem. “Ik denk
achter elk woord kan staan.”
het Muziekfestival in Neerpelt bracht een
dat zoiets in buitenland ook wel kan, als
Mannen en woorden om bij stil te staan. ^
Sloveens koor een uitstekende versie van
koren ervaring hebben met andere talen
mijn opgelegd werk in het Nederlands”,
of ze er ten minste wat energie in willen
// TOM EELEN
zegt Dirk De Nef. “Als componist heb ik wel
stoppen. Mijn Suid-Afrikaans Drinklied is
de indruk dat het makkelijker is om je te
ook in Kroatië uitgevoerd. En Timo Nuoran-
verschuilen achter een vreemde taal. De
ne heeft het met het Ests Nationaal Man-
taal- en tekstgevoeligheid is toch groter in
nenkoor twee keer gebracht. Hij zei me dat
je eigen taal.”
hij voldoende contact had met mensen die
ADVERTENTIE
ervaring hadden met het Nederlands. Het
In Flanders’ Fields t wij alsmaar dikker worden ! Excuus da 66
in Flanders’ Fields
Concierto del Alma Johan Duijck
The Flemish Radio Choir Hans Ryckelynck piano Ignace Michiels organ Johan Duijck conductor
65
On period instruments
in Flanders’ Fields
The Fall now blows its horn De Herfst blaast op den horen
64
World Première Recordings
in Flanders’ Fields
August de Boeck
Music for Horn by Joseph Ryelandt – Martin-Joseph Mengal Hendrik Waelput – Serge Gaucet – Jules Busschop – Auguste Dupont
Selected Piano Works
Jeroen Billiet horn - Jan Huylebroeck piano and ophicleïde Mengal Ensemble
Jozef de Beenhouwer piano
(1865-1937)
In Flanders’ Fields Volume 66
In Flanders’ Fields Volume 65
In Flanders’ Fields Volume 64
Concierto del Alma
De Herfst blaast op den horen
August de Boeck
Concierto del Alma, voor koor en orgel, op. 30 Gedicht: ‘La Noche Obscura del Alma’ - San Juan de la Cruz (XVIde eeuw)
Sonate in E, op. 18 (1897) Joseph Ryelandt Romance, Martin-Joseph. Mengal (1784-1851) Allegretto, Serge Gaucet (1866?-na 1914) Chasse, Jules Busschop (1810-1896) Romance, Hendrik Waelput (1845-1885) Duo nr 6 voor hoorn en piano, Martin-Joseph Mengal Intermezzo - Barcarolle, Auguste Dupont (1829-1890) Zomeravond, Joseph Ryelandt (1870-1965)
Prélude in Des / Capriccio in G / Scherzo nr 1 in a / Soir sur l’eau in Es / Scherzo nr 2 in Es / Valse Arabesque in f / Valse Dolente in a / Toccata nr 1 in F / Toccata nr 2 in Bes / Menuet nr 1 in g / Impromptu in a / Eekhoorndans / Voor Kinderen: Sprookje - de
Johan Duijck
Salve, Regina, voor vrouwenkoor en orgel, op. 29 Apostel na de Twaalf – Paulus, op. 28 voor solisten, koor en orgel Vlaams Radio Koor Hans Ryckelynck, piano Joris Derder, baritone /Sarah van Mol, sopraan Ignace Michiels, orgel Johan Duijck, dirigent
Jeroen Billiet, horn Jan Huylebroeck, piano and ophicleïde Mengal Ensemble: Jeroen Billiet - Bart Indevuyst Mark de Merlier - Frank Clarysse - Steven Bossuyt Jan Huylebroeck
pianocomposities
Scharenslijper – Sprinkhanendans – Scherts – Gavotte – Droom – aan het Spinnewiel – bijna een Etude – Blindenmannetje – Spleen Waterbelletjes - Wiegenlied Jozef de Beenhouwer, piano
Phaedra CD · Donkerstraat 51 · b-9120 Beveren · t: +32 3 755 40 37 · info@phaedracd.com · www.phaedracd.com · Alle cd’s kunnen gedownload worden
advertentie phaedra cd 148 x 210.indd 1
10 // STEMBAND
10/22/10 2:56:30 PM
// LITURGISCHE MUZIEK
Het andere kerstlied Hoe kun je als koor nog origineel zijn bij je repertoirekeuze voor de kerstviering of het kerstconcert? Iedereen kent de evergreens… en sommige zijn we ondertussen beu gehoord. Aan de andere kant is het net die herkenning die de bijzondere sfeer geeft aan heel het kerstgebeuren. Wat is een Weihnachtsmarkt zonder de melodieën van de oude Vlaamse en Duitse kerstliederen? We horen ze dan in allerlei bewerkingen, van André Rieu over James Last tot weet ik veel wie… En voor een deel is dat goed.
Hier zingen eng’len hemels de aarde vrede toe. Nog slaapt zij aan het heil voorbij waarvan zij weten moet. Het zwijgen van de lange nacht bewaart een stil geheim: hoe God, de mensen toegedaan, als één van hen wil zijn. Zo ongehoord verschenen, zo klein en zonder macht, komt Gods genade aan het licht. Een kind betrekt de wacht.
Hetzelfde geldt voor de kerstvieringen in de
en hun geloof in de menswording van God
Gezegend Kind van Bethlehem,
kerk. Voor menig kerkbezoeker is het geen
in verzen te gieten. Namen die we zeker
dat onze harten wint,
Kerstmis geweest als hij/zij niet stilletjes
moeten noemen: Huub Oosterhuis, Sytze
wij bidden dat ook Gij bij ons
voor zich of uit volle borst Stille Nacht of
de Vries, Marcel Weemaes, Piet Thomas…
een onderkomen vindt.
Gloria in excelsis Deo heeft kunnen mee-
Sommige teksten werden op muziek gezet,
De eng’len zingen glorie,
zingen. Enerzijds is het goed en waardevol
andere (nog) niet. Enkele auteurs schreven
de morgen wordt begroet.
dat we ons erfgoed bewaren en koesteren.
hun verzen als nieuwe tekst op een oude,
Het is de echo van dit lied
Anderzijds is het noodzakelijk om ook in dat
bekende kerstmelodie. Misschien deden
die ons ontwaken doet.
repertoire nieuwe wegen te durven gaan.
ze het wel om de tekst een kans te geven
EVOLUTIE
als kerstlied, wetende dat wij ons meteen
Inhoudelijk zie je twee grote lijnen in de
aangesproken gaan voelen door die melodie.
nieuwe productie van kerstliederen. De eerste lijn loopt langs het geboorteverhaal
In de jaren tachtig en negentig ontdekten we de kerstliederen uit andere continen-
Voorbeeld: ZJ 231
van Jezus en de tweede neemt ons mee
ten. Geen kerstconcert ging voorbij of je
Een diepe nacht houdt Bethlehem in
naar de menswording van het Woord van
hoorde Przybiezeli do Betlejem of Fum
dromeloze ban
God. Die twee lijnen vinden we ook terug in
fum fum. Vooral liederen die bijna niet uit
t.: O little town of Bethlehem van
de verschillende vieringen voor Kerstmis.
te spreken zijn, waren in trek. En ook dat
Ph. Brooks (1835-1893), vrij vertaald
De nachtmis staat in de eerste lijn en de
heeft zijn goede kant. De wereld wordt ons
door Sytze de Vries / m.: traditioneel
viering op Kerstdag zelf staat thematisch
dorp en mensen van overal in dat dorp ver-
Engels kerstlied
in de tweede lijn. Zo krijgen we een mooie opbouw van ‘verwachting’ en ‘uitkijken
huizen en gaan op andere plaatsen wonen. Het wordt allemaal internationaler, dus
Een diepe nacht houdt Bethlehem
naar’ in de vier adventsweken naar de
waarom ook niet eens kennismaken met
in dromeloze ban.
geboorte van Jezus én de daaropvolgende
kerstmuziek uit andere culturen.
Haar straten zwijgen,
duiding in het verhaal van de menswording.
maar verstild straalt heel het sterrenplan.
Het zou een verarming zijn, indien we in
Onze eigen, Nederlandstalige, cultuur
Hoe zwart het nacht’lijk duister,
onze kerstprogrammatie zouden stoppen
heeft ondertussen echter niet stilgezeten
het donker dat haar dekt
bij het feit van de geboorte van Jezus.
en bracht ook nieuwe pennenvruchten
wordt nu met godd’lijk licht gevuld
Belangrijk is de duiding die de viering van
voort. Nieuwe kerstliederen die, bij een
dat haar tot leven wekt.
Kerstdag ons geeft: God is mens geworden en wil dicht bij de mens wonen… of om
louter instrumentale uitvoering, niet meteen aan Kerstmis doen denken…
Nu ster voor ster de morgen groeit,
het heel plechtig te zeggen “het Woord is
omdat we ze nog niet kennen. Dichters
de dag geboren wordt,
vlees geworden”.
hebben niet stilgezeten en proberen, net
breekt heel de nacht in zingen uit;
zoals hun voorlopers, hun kerstvreugde
Gods glorie wordt gehoord! DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 11
// HET ANDERE KERSTLIED
“U bent welkom”. Dat uit zich ook in de liedkeuze. In het programma vinden we de traditionals als Stille Nacht en Susa Nina, maar ook Uit uw hemel zonder grenzen en het zopas geciteerde Van ver, van oudsher aangereikt.
UITDAGING Heel het gebeuren rond Goede Vrijdag en Pasen – passie, dood en verrijzenis van Jezus – heeft al velen geïnspireerd om nieuwe teksten en nieuwe muziek te schrijven. Want ieders leven wordt wel ooit geconfronteerd met een of andere Voorbeeld: ZJ 230 Gezegend Woord
Dit Woord blijft leven in een lied.
vorm van Goede Vrijdag. En het schrijven
Ik denk dat ‘het andere kerstlied anno
Waar mensen zingen, sterft het niet,
van tekst en/of muziek helpt ons dan vaak
2010’ dát kerstlied is dat ons terug bij de
als adem die de harten voedt,
bij de verwerking ervan. Daarom lukt het
basis van het kerstgebeuren brengt: de
als lente die ons bloeien doet.
ook makkelijker om daarover nieuwe zaken
geboorte van Jezus die wij herkennen als
te zeggen dan wanneer we spreken over
Zoon van God. Heel de samenleving, ook
Dit lied, dat onze nacht verstoort,
het kerstgebeuren. Bij het kerstgebeu-
heel het kerkgebeuren, heeft grote nood
wordt keer op keer als nieuw gehoord.
ren moeten we immers diep in ons eigen
aan een ‘back-to-basics’. Op veel terreinen
Het breekt zich baan in morgenlicht,
geloof graven. En dan komen vragen naar
zijn we ons gaan verliezen in de randfe-
een nieuwe dag, een vergezicht.
boven als: “Wat betekent het voor mij als
nomenen waarbij we de kern van de zaak
ik zeg dat God mens geworden is?” Omdat
kwijtraken. Vandaar dit pleidooi om ook
Van ver, van oudsher aangezegd, een Naam,
dat zo’n moeilijke vraag is, houden veel
eens een stevig, nieuw kerstlied te verken-
opnieuw op ons gelegd,
tekstschrijvers halt bij de kribbe, of bij de
nen, te bewerken, in te studeren en op het
een Woord, dat onze monden vult, een lied,
wintersfeer, of bij de vredesthematiek die
programma te zetten voor de kerstviering
dat Gods gelaat onthult.
ook met Kerstmis te maken heeft. Dat is
of het kerstconcert. En dat mag best in
makkelijker… maar ook minder diepgaand.
het Nederlands, wij hebben immers een
O Woord, zolang ons toegedaan,
mooie taal.
zet ons opnieuw tot zingen aan:
Toch wil ik hier een lans breken om als
gezegend, hier en overal, die is,
dichter en als componist de uitdaging aan
die was en komen zal!
te gaan. Laat u inspireren door de diepe
Voorbeeld ZJ 232 Van ver, van oudsher aangereikt
inhoud van Kerstmis en schrijf nieuwe lie-
t.: Sytze de Vries / m. Puer nobis nascitur
ACTIE
(14de eeuw)
Op 26 december komen op meer dan 80
eigentijdse liederen zingen in onze kerken
plaatsen in Vlaanderen mensen samen om
en tijdens kerstconcerten; zo hebben de
Van ver, van oudsher aangereikt,
kerstliederen te zingen. Het Davidsfonds
komende generaties vers materiaal om
een Woord dat toch niet van ons wijkt,
organiseert, samen met Koor&Stem, dit
bewerkingen bij te maken; zo zetten we
nabij en nieuw ons aangedaan,
Vlaanderen zingt kerst onder de beteke-
de traditie verder. Want elke generatie die
weer vleesgeworden, opgestaan!
nisvolle titel U zijt wellekome. De titel is
het zingen niet kan laten, heeft liederen
een knipoog naar het bekende kerstlied.
voortgebracht over de grote mysteries
Dit Woord komt tot ons op de wind.
Maar de variatie geeft meteen aan dat
van het leven… liederen waar de volgende
Het zoekt een huis, een wijs. Het vindt
de organisatoren niet blijven steken in de
generaties op voortbouwen. ^
gehoor bij mensen, onderdak. Dit Woord,
geboorteverhalen van Jezus. Zij zetten
dat God van oudsher sprak.
een stap verder en zeggen tegen God:
12 // STEMBAND
deren. Zo kunnen we in de toekomst meer
// JOS BIELEN
// GENRE
OEI, OEI, NOGMAALS
VLAAMSE MUZIEK! Eerst een misverstand uit de wereld helpen. Bij het opmaken
Soms kan een belangrijke verjaardag tot een uitvoering stimu-
van statistieken over de uitvoering van Vlaamse muziek worden
leren. Zo heb ik verleden jaar een motet van Lode Van Dessel
componisten en uitvoerders op één hoopje geveegd. Alle media
uitgevoerd waarvan de partituur als bijlage bij het vorige nummer
hanteren de term ‘Vlaamse producties’ om het percentage eigen
verscheen. Van Dessel zou toen honderd geworden zijn. Het jaar
muziek ogenschijnlijk op te drijven. Dat is bewuste misleiding. Als
1910 zag echter geen enkel Vlaams koorcomponist geboren
Herreweghe het Requiem van Benoit dirigeert, brengt hij inderdaad
worden. Ik hoor een zucht van verlichting opgaan uit duizend
Vlaamse muziek, maar als hij het Requiem van Fauré uitvoert, gaat
Vlaamse koorlongen. Renier Van der Velden schreef inderdaad
het om Franse muziek. Als Zeger Vandersteene Die Winterreise
geen enkel koornummer. Dat deed Raymond Keldermans wel. Hij
zingt, wordt Schubert niet ipso facto een Vlaams componist, even-
werd in 1911 geboren en hij schreef heel wat koormuziek, deels
min als Strauss’ Weense walsen onder leiding van Van Immerseel
in het Engels omdat hij in de Verenigde Staten woonde, maar ook
plots Vlaamse walsen zouden worden.
in zijn moedertaal. Kopieën van de handschriften daarvan zijn in
Een afdoende definitie is niet te geven, maar het gaat in eerste
het bezit van de bibliotheek van Koor&Stem. Het is nu de tijd om
instantie over scheppende kunstenaars, over componisten dus,
op zoek te gaan. Ook naar de koormuziek van zijn jaargenoot Lode
en niet over dirigenten, niet over zangers of pianisten, niet over
Huybrechts die eveneens in Amerika zijn heil zocht, maar van wie
uitvoerende kunstenaars. Herscheppen kan grote kunst zijn, maar
ik geen partituren terugvond.
het is niet gelijk aan scheppen.
Ik stel mij voor dat niet alle dirigenten elkaar staan te verdringen
Vlaamse muziek is muziek door Vlamingen gecomponeerd. Het gaat
om werk van Keldermans of Huybrechts te zoeken, maar in 1912
niet om een stilistisch begrip, noch om enig nationalistisch karak-
zal Edgar Tinel honderd jaar overleden zijn. Laat Franciscus en
ter, maar slechts om een geografische omschrijving. Begrijp dat
Godelieve rusten, zolang we niet over de nodige middelen beschik-
niet te eng. Componisten die op een actieve wijze met Vlaanderen
ken om ze op wereldniveau uit te voeren, maar kijk eens uit naar
verbonden zijn, behoren evenzeer tot de Vlaamse muziek. Zo was de
de Marialiederen, de Zes geestelijke gezangen of de prachtige Vier
Luikenaar Adolphe Samuel meer dan vijfentwintig jaar directeur van
Adventliederen, alle op gedichten van Gezelle. De drie cycli zijn
het Gentse conservatorium. Hoewel hij een notoire tegenstander
uitgegeven bij De Notenboom. Aan deze muziek kan geen enkel
was van Peter Benoit, behoort zijn werk tot het Vlaamse muzikale
Vlaams koor voorbijlopen zonder zijn zelfrespect te verliezen. Dat
erfgoed. De Nederlander Marinus De Jong werd Belg en zijn werk
geldt ook voor een monument als August De Boeck, die dan vijfen-
behoort tot de Vlaamse muziek. Ook Vlaamse componisten die het
zeventig jaar zal overleden zijn.
elders waar maakten, behoren ertoe: Oscar Van Hemel in Nederland,
In 1913 werden Albert Delvaux, Ernest van der Eyken en Karel De
Raymond Keldermans en Noël Goemanne in de Verenigde Staten.
Brabander geboren. Delvaux heeft zijn psalmen in oude sleutels genoteerd en ik begrijp dat weinig dirigenten zich geroepen zullen
Naargelang van hun cultureel zelfbewustzijn stellen sommige
voelen om die extra moeilijkheid te overwinnen. Ernest Van der
koren er prijs op Vlaamse muziek te zingen, andere aanzien het
Eyken overleed pas dit jaar. In 2013 zou hij honderd geworden zijn.
slechts als een plicht en sommige vinden het een beproeving en
Hij heeft enkele koorstukken gecomponeerd waarvan de kopie van
laten die gewoon aan zich voorbijgaan.
het handschrift bij Koor&Stem te vinden is. De kinderen van de
De oorzaak van het negatieve vooroordeel is de afwezigheid van
Soetewey is een eenvoudig en charmant stukje voor kinderkoor op
inspirerende modellen. Sommige dirigenten hebben een voorbeeld
een bekend gedicht van Alice Nahon.
nodig om overtuigd te worden. Hun eigen verbeelding volstaat niet
Maar daarna mogen de Vlaamse koren tot 2016 opgelucht adem-
om een partituur levendig te horen klinken. Het beeld dat zij actief
halen. In 2014 zouden Jan De Cadt en Jan Louël honderd zijn
meedragen door modeluitvoeringen van Brahms, Holst of Poulenc,
geworden. Louël heeft geen noot voor koor geschreven en Jan De
missen zij voor hun eigen muziek. Wij hebben geen Brahms, maar
Cadt slechts een enkel minuscuul stukje: Janneke, mijn manneke op
wij hebben Tinel, geen Holst maar wel Van Nuffel, geen Poulenc
een kleengedichtje van Gezelle. Hooguit een kwartiertje werk voor
maar wel Rosseau. Wij bezitten echter geen commerciële opna-
een getraind koor. Voor de genereuze man die Jan De Cadt was, zou
men van hun koormuziek, en de zeldzame opnamen die bestaan
een uitvoering van dat pretentieloze stukje een vriendelijk gebaar
zijn nauwelijks bekend. Ze worden ook nooit uitgezonden. De
zijn. Het zou de koren nauwelijks moeite kosten, vooral omdat ze in
weerstand die sommige koren hebben, komt voort uit een gebrek
2015 van een volmaakte Vlaamse rust kunnen genieten. David Van
aan toonaangevende modellen.
de Woestijne schreef niets voor koor tenzij als illustratie bij een televisieprogramma. Vic Legley componeerde De gevallen vriend voor
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 13
// GENRE
dubbelkoor op tekst van Jos De Haes, maar hij vond het zelf geen geslaagde compositie en het werk is bovendien erg moeilijk. Dobber rustig rond op Europese en Amerikaanse golven, lieve koren, en laat uw Vlaamse ziel in 2016 weer ontwaken. Dan zou Hendrik Daems zijn honderdste verjaardag vieren. Daems heeft wĂŠl voor koor gecomponeerd, vooral voor kinderkoor. Hoeveel meisjes hebben destijds niet deelgenomen aan de radiowedstrijd voor schoolkoren. Die wedstrijd was zijn werk. De meisjes die toen meezongen zullen nu de leeftijd hebben van Wendy van Wanten. Zij nam eraan deel met het Lyceumkoor uit Oostende. Wat Wendy nu zingt weet ik niet, maar ooit heeft ze nog Daems gezongen. Dat ik in hetzelfde jaar tachtig zou worden, laat ik best in het midden. Ik ben al bijzonder blij en dankbaar voor alles wat mij volgend jaar op mijn vijfenzeventigste te beurt valt. Niemand weet of mijn overbruggingen het nog vijf jaar langer zullen uithouden. ^ // VIC NEES
Lode Van Dessel
(1909 - 1993)
Renier Van der Velden
(1910 - 1993)
Raymond Keldermans
(1911 - 1984)
Lode Huybrechts
(1911 - 1973)
Edgar Tinel
(1854 - 1912)
August De Boeck
(1865 - 1937)
Albert Delvaux
(1913 - 2007)
Ernest Van der Eyken
(1913 - 2010)
Karel De Brabander
(1913 - 1984)
Jan Louel
(1914 - 2005)
Jan De Cadt
(1914 - 1995)
Victor Legley
(1915 - 1994)
David Van de Woestijne (1915 - 1979) Hendrik Daems
14 // STEMBAND
(1916 - 1989)
20/10/10
20:12:21
ADVERTENTIE
SABAM_FLEMISH_CHORAL_2010_00_OK.Page 1
SABAM wenst alle koormuziekcomponisten veel succes
C
M
J
CM
MJ
CJ
CMJ
N
Aarlenstraat 75-77 1040 Brussel Tel. 02/286.82.11 frontoffice@sabam.be www.sabam.be
DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN KOOR&STEM // 15