www.glos.pl 21 września 2016
nr 38
Głos Nauczycielski
Pomysłodajnia dobrych praktyk
13
Rozwijanie kompetencji matematycznych u dzieci w wieku przedszkolnym
Nauka przez zabawę Nie opowiadajmy dziecku o ważeniu, tylko pozwólmy mu ważyć. W mojej grupie dzieci z kartonowego pudła zrobiły sklep z warzywami i owocami. Klienci podchodzili, wybierali produkty, sprzedawca ważył i podawał cenę
Wiek przedszkolny to okres bardzo intensywnego rozwoju dzieci zarówno na płaszczyźnie intelektualnej, fizycznej, jak i społecznej. To czas nabywania wielu nowych umiejętności oraz rozwijania zdolności. Dzieci interesują się całym otaczającym je światem, zadają dużo pytań, chłoną wiedzę. Tym czynnościom towarzyszą procesy myślenia: synteza, analiza, porównywanie, uogólnianie, wnioskowanie. Dzięki nim w umyśle człowieka powstają pojęcia, które następnie ulegają przetwarzaniu i umożliwiają dostrzeganie stosunków między przedmiotami a zjawiskami. Myśląc, poznajemy rzeczywisty świat. Stawiając na mądrze organizowany proces nauczania, na zabawę, ruch, doświadczanie, aktywność, możemy rozwijać zainteresowania dziecka w wielu zakresach, między innymi kompetencje matematyczne. Myślenie dziecka w wieku przedszkolnym znajduje się na poziomie konkretnym. Ucząc dziecka pojęć matematycznych poprzez ich wyjaśnianie, tłumacząc, nie osiągniemy założonego celu. Zdecydowanie lepiej stworzyć dzieciom warunki do obserwacji, doświadczania i odkrywania złożoności zjawisk. Nie opowiadajmy dziecku o ważeniu, o tym, co jest cięższe, a co lżejsze, tylko pozwólmy mu ważyć i porównywać, najlepiej na różnych rodzajach wag i różnego rodzaju przedmioty. Kiedy zapoznawałam moją grupę z ważeniem, dzieci z dużego kartonowego pudła zrobiły sklep z warzywami i owocami. Klienci podchodzili, wybierali produkty, sprzedawca ważył i podawał cenę. Następnie przyjmował pieniądze i wydawał resztę. Na jednych zajęciach ćwiczyliśmy i określanie wagi, i dodawanie, odejmowanie, dodatkowo wcześniej ozdabiając sklep, dzieci wykazały się dużą kreatywnością. Musiały też podjąć decyzję, z czego rezygnują, jeśli zabrakło im środków na wszystkie wybrane produkty. Dużo umiejętności ćwiczyliśmy właśnie w sposób praktyczny. Dla dzieci była to świetna zabawa, którą kontynuowały również w czasie przeznaczonym na swobodne zagospodarowanie. Taka forma zajęć, odbierana przez dzieci jako zabawa, wzbogacona o sporą dawkę ruchu, jest najefektywniejszym sposobem rozwijania zdolności matematycznych. Zajęcia, na których dzieci siedzą biernie i słuchają nauczyciela, nie spełniają tych wymogów. Organizuję aktywności dydaktyczne, dlatego często korzystam z maty edukacyjnej Mistrzów Kodowania i dopasowanych do niej klocków (kwadratów). Jej
MATERIAŁY AUTORKI
ANNA ŚWIĆ*
Grając w gry, rozwijamy nie tylko kompetencje matematyczne, ale też społeczne
konstrukcja i różnego rodzaju klocki (obrazki, liczmany, cyfry) przyczyniają się do podniesienia zarówno atrakcyjności, jak i efektywności zajęć, a częsta zmiana aktywności i dużo ruchu przy jej wykonywaniu są dodatkowymi zaletami maty.
Orientacja w przestrzeni i w schemacie własnego ciała Orientacja w przestrzeni, określanie położenia przedmiotów względem siebie, zdolność rozróżniania strony lewej i prawej to jedne z umiejętności, nad których rozwijaniem pracowałam z dziećmi pięcioletnimi. Często przy okazji, podczas zabaw, ćwiczeń ruchowych, pobytu na dworze. Spacerując, określaliśmy położenie domów względem siebie, znaków drogowych, dzieci opowiadały, co widzą po lewej, a co po prawej stronie. Orientację w terenie ćwiczyliśmy również, „szukając skarbu” z zakodowaną mapą. Dzieci szukały wskazówek, które zapisane były za pomocą zakodowanych zdjęć w QR. Po odkodowaniu orientowały się, w którym punkcie na mapie się znajdują i którędy powinny dalej pójść. Również bawiąc się na macie, nawet z pojedynczym kompletem obrazków, dzieci pracują nad określaniem ich położenia względem siebie. Opisują, gdzie znajduje się pies, a gdzie samolot, po której stronie od drzewa jest marchewka, który obrazek położony jest w lewym dolnym rogu. Młodsze dzieci wspomagają się opaską założoną na lewą rękę. W ten sposób możemy ćwiczyć z dziećmi w różnym wieku, dopasowując poziom trudności zajęć do ich możliwości. Pracując z najmłodszymi, zaczynamy od pojęć typu: obok, nad, pod, z dziećmi starszymi dodajemy określenia stron: lewy górny róg, prawy dolny, po lewej
stronie, pomiędzy itp. W początkowej fazie ćwiczeń dla ułatwienia dzieci otrzymywały opaski na lewą rękę, z czasem, kiedy dobrze radziły sobie z różnicowaniem strony lewej i prawej, zrezygnowałam z zakładania im znaczników na ręce. Wprowadzając elementy kodowania, również pracujemy nad orientacją przestrzenną. Strzałki wskazujące kierunek, obroty w lewą lub w prawą stronę to dla dziecięcego umysłu spora gimnastyka. Jeśli zajęcia takie wzbogacimy o magiczne elementy, stwarzające bajkową atmosferę, dzieci nawet nie zauważą, że wykonują zadania, dla nich to będzie świetna zabawa. Zamiast pytać się, która to jest lewa strona, ułóżmy dzieciom labirynt, po którym będzie poruszał się ulubiony bohater z bajek. Jeżeli ktoś nie będzie chciał zamienić się w angry birda czy minionka, pozostałe dzieci będą wskazywały mu drogę za pomocą słownej instrukcji, np.: idź prosto, skręć w lewo itp. Podczas zabawy dzieci zamieniają się rolami, w ten sposób ćwiczymy nie tylko kierunki, ale również skupienie, rozumienie poleceń, umiejętność ich formułowania, przekazywania informacji innym osobom. Kontynuacją takich zabaw może być praca na tabletach w aplikacjach „Kodable”, „Lightbot” lub „The foos”. Układając właściwy kod, dzieci będą utrwalały znajomość kierunków i położenia przedmiotów.
Klasyfikujemy, tworzymy zbiory, porównujemy… Kompetencje matematyczne to również segregowanie, klasyfikowanie, porównywanie ilości. W zależności od pory roku i dostępnych materiałów pracujemy na różnego rodzaju liczmanach: kasztanach, żołędziach, guzikach,
zakrętkach od butelek, muszlach o różnych wielkościach. Korzystamy również z maty, która w tym przypadku będzie idealną pomocą edukacyjną. Początkowo zaczynaliśmy od łatwych kategorii: kolor, kształt, następnie wielkość. Po każdych zajęciach dzieci same sprzątały cały materiał, segregując go według wskazanych kategorii. Dziewięć rodzajów tabliczek z liczmanami w zakresie dziewięciu daje duże możliwości przy organizacji zajęć. Dzieci dobierały je w taki sposób, żeby ich liczba była taka sama. Porównywały również liczbę liczmanów, wstawiały znak mniejszości, większości lub równości pomiędzy nimi. Przy każdej z tych czynności ćwiczyły logiczne myślenie. Z czasem zaczęliśmy oznaczać osie liczbowe, co stanowiło wstęp do wprowadzenia koordynatów. Dzieci nie używały takich określeń, nie wiedziały, co to układ współrzędnych, ale świetnie się po nim poruszały, odnajdywały się na macie, a przy zaznaczonych osiach bez problemu określały współrzędne każdej z kratek. Na bazie tych umiejętności tworzyliśmy z kolorowych kwadratów wiele obrazów: choinkę, żarówkę, koszyk, a nawet flagi wszystkich państw z nami sąsiadujących, z zachowaniem ich położenia względem Polski i siebie nawzajem. Kolorowe kwadraty świetnie sprawdziły się na zajęciach z symetrią. Przestrzeń podzielona na pół za pomocą listewki i wzór ułożony po jednej stronie. Zadanie polegało na dołożeniu drugiej, symetrycznej części. Dla ułatwienia dzieci miały do dyspozycji duże lustro, w którym sprawdzały, jak będzie wyglądać wzór w całości.
Przeliczanie, stałość liczby i działania matematyczne Żeby opanować umiejętność przeliczania, dodawania, odejmowania, trzeba po prostu liczyć, więc liczyliśmy na różne możliwe sposoby. Na dworze: mijane samochody, drzewa na całej ulicy, schodki do przedszkola, kroki na plac zabaw i wiele innych rzeczy. Podczas zajęć dydaktycznych zawsze znajdował się jakiś element przeliczania, nawet jeśli główna aktywność skierowana była na nabywanie innych umiejętności. Tworzyliśmy długi pociąg z działaniami, dokładaliśmy grzywę matematycznemu lewkowi, który składał się cyfr, a grzywa z różnych działań, układaliśmy matematyczne, samodzielnie zrobione puzzle. Bawiliśmy się klockami w dwóch kolorach, ćwicząc dodawanie i odejmowanie. Tworzyliśmy ciągi liczbowe z pustymi miejscami, które należało uzupełnić. Przy każdej z tych zabaw starałam się przeprowadzać je z jak największym udziałem dzieci i przy częstej zmianie pozycji. Zaopatrzeni w różnego
rodzaju liczmany manipulowaliśmy nimi na różne sposoby, przekładaliśmy z miejsca na miejsce, układaliśmy raz w rzędzie, raz w kolumnie, raz w rozsypance, w ten sposób opanowując pojęcie stałości liczby.
Gry planszowe rozwijają kompetencje matematyczne Gry planszowe, zespołowe towarzyszą nam podczas zajęć bardzo często. Korzystamy ze znanych od wielu lat, przerabiamy pod nasze możliwości propozycje dr. Mirosława Dąbrowskiego z „Gier matematycznych”, jak również tworzymy swoje własne, dopasowane do aktualnie przerabianej tematyki, potrzeb i możliwości dzieci. Grając, w bardzo szybki sposób usprawniliśmy umiejętność dodawania w pamięci. Na planszy ułożone były działania, dodawanie, zespoły rzucały kostką i za zadanie miały położenie pionka na takim działaniu, którego wynik wskazała kostka. Analogicznie ćwiczyliśmy odejmowanie, a grając w grę mojego autorstwa „Dni tygodnia”, dzieci opanowały określenia: dziś, wczoraj, jutro i zaczęły używać ich adekwatnie do znaczenia, jakie mają. Wykorzystując matę i kolorowe kwadraty, nauczyliśmy się obliczać pole powierzchni i obwód w kwadracie i prostokącie. Zanim dzieci to obliczyły, same ten prostokąt budowały. Rzucały kostkami, które decydowały o wymiarach boków prostokąta, następnie ten prostokąt tworzyły. Drużyna, której udało się zająć więcej kratek na macie, wygrywała. Grając w gry, rozwijamy nie tylko kompetencje matematyczne, ale również społeczne, dzieci uczą się przestrzegania ustalonych zasad, gry fair play, radzenia sobie z porażkami i zwycięstwami, cieszenia się z samego faktu gry, bez względu na jej wynik. Matematyka jest dla małych dzieci ciekawa, łatwa i powiązana z otaczającym je światem wtedy, kiedy uczą się jej przez zabawę, działanie i manipulowanie, i o tym powinniśmy pamiętać, planując każde zajęcia dydaktyczne. ◘ *Anna Świć – nauczycielka w Przedszkolu nr 83 w Lublinie, logopeda, związana ze społecznością Mistrzów Kodowania i Superbelfrów MINI. Autorka bloga: kodowanienadywanie.blogspot.com
Pomysłodajnia dobrych praktyk – cykl publikacji przygotowanych SUPERBELFRZY przez nauczycieli edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej, skupionych w grupie Superbelfrzy MINI. Autorzy dzielą swoimi pomysłami na uatrakcyjnienie zajęć.