De R van SPELEN

In het woord spelen zit toch geen R? Dat klopt! We bedoelen hier: het spelenderwijs werken met de drie R’s. En dan niet de traditionele drie R’s van Rust, Reinheid, Regelmaat. Maar de nieuwe drie R’s: Regulatie, Relatie, Redenatie. Die hebben alles met spelen te maken!

De drie R’s waren vooral populair in de 19e eeuw. Het was een geheugensteuntje voor opvoeders: zorg voor voldoende rust, goede hygiëne en regelmaat in je dag. Stoffig? Helemaal niet! Iedereen die met kinderen werkt, weet dat deze drie R’s inderdaad belangrijk zijn. Hoe zit het dan met die drie nieuwe R’s?

Regulatie, Relatie, Redenatie

Door onderzoek weten we steeds meer over hoe de hersenen van kinderen werken. Bruce Perry, een Amerikaanse kinderpsychiater en neurowetenschapper, wees als eerste op het belang van deze drie R’s. Uit onderzoek is gebleken dat hersenen het beste leren én kunnen reageren als het brein ‘kalm’ is. Een kalm brein betekent dat de hersenen niet met stress bezig zijn. Daarom, zegt Bruce Perry, moeten we het kind altijd eerst ‘Reguleren’. Regulatie betekent: het kind helpen rustig te worden en emoties te verwerken. Het tweede belangrijke is: de Relatie. Het kind wil pas naar je luisteren en van je leren als er sprake is van verbinding en vertrouwen. Uit hersenonder- zoek blijkt zelfs dat je hersenen het allerbeste informatie verwerken, als je iets samendoet met iemand die je fijn vindt. Als er sprake is van Regulatie (kalm brein) en Relatie (verbinding en vertrouwen), dan kan er geleerd, geluisterd en nagedacht worden: Redenatie.

Het belang van spelen

Spelen is een ingang om te werken aan zowel Regulatie, Relatie als Redenatie. Spelen helpt de hersenen bij het leren van nieuwe dingen. Spelenderwijs leren de hersenen sneller. Men zegt wel dat de hersenen vierhonderd herhalingen nodig hebben om iets nieuws in te slijten. Behalve als het via spel gebeurt, dan zijn slechts tien tot twintig herhalingen nodig. Geweldig toch?!

De nieuwe drie R’s in de praktijk

Hoe kun je nu gebruikmaken van de drie R’s in de omgang met kinderen? Een voorbeeld: Norah (3) heeft op de opvang mooie zandtaartjes gemaakt in de zandbak. Een ander kindje loopt er per ongeluk overheen. Norah is erg overstuur en gooit met zand naar het andere kindje. De leidster kent de drie R’s en weet dat het geen zin heeft om Norah nu te corrigeren. Norahs hersenen staan op ‘alarm’ en ze kan nu niet denken of leren. Eerst helpt de leidster Norah daarom om te reguleren. Ze benoemt de gevoelens van Norah: ‘Je bent heel boos en verdrietig dat je zandtaartjes kapot zijn.’ De leidster heeft gezien dat Norah in de vechtstand staat: ze wil met zand gooien. Ze geeft Norah andere ideeën waardoor haar lijfje kan ontladen; ze zegt: ‘Laat het zand maar liggen… Laten we samen even heel hard op het zand trommelen en erin graaien met onze handen!’ Als Norah wat rustiger is, neemt de leidster haar op schoot. De leidster werkt zo aan regulatie, maar ook aan de relatie. Ze laat zien dat ze Norah begrijpt en haar wil helpen. Als Norah rustig is, weet de leidster dat Norahs denkhersenen als het ware weer ‘aan’ gaan. Ze kan nu aan Norah uitleggen dat het andere kindje het niet expres deed (redenatie). Ze kan nu ook met Norah nadenken over een oplossing: ‘Zullen we samen nieuwe taartjes maken of wil je liever daar gaan spelen?’ De leidster wijst naar Norahs vriendinnetjes die aan het steppen zijn. Nu Norahs hersenen rustig zijn, kan ze weer goed nadenken en ze huppelt naar haar vriendinnen toe.

Spelenderwijs werken aan Regulatie, Relatie en Redenatie kan op elk moment. Hoor je jezelf steeds het kind corrigeren? Werk je met groepen en zijn de kinderen onrustig? Ook dan kun je met een eenvoudig regulatie- of relatiespelletje de negatieve cirkel doorbreken.

Spelenderwijs verbinden en hechten

Het boek Spelenderwijs verbinden en hechten van Micheline Mets is gebaseerd op deze, en nog vele andere inzichten. In het boek staan meer dan honderd spelletjes om met kinderen te doen. De kracht van de spellen is dat er weinig spelmateriaal wordt gebruikt, het gaat echt om het contact tussen opvoeder en kind. Hieronder vind je een paar voorbeelden van spelletjes om rustig van te worden en het contact te versterken (werken aan Regulatie en Relatie).

Veertje blazen

Ga tegenover elkaar zitten en maak van je handen een kommetje. Leg een veertje in het kommetje van je handen, en probeer het in het handenkommetje van het kind te blazen. Daarna mag het kind het veertje in jouw kommetje terugblazen.

Een tunnel en een brug

Ga op je handen en knieën zitten. Je bent nu veranderd in een tunnel. Nodig het kind uit om onder je door te kruipen. Dit mag op allerlei manieren: schuivend, glijdend, kruipend, tijgerend. Misschien vindt het kind nog wel nieuwe poortjes, bijvoorbeeld tussen je armen door. Als je het aandurft, laat je het kind ook over je heen klimmen. Je bent nu in een brug veranderd. Met een groep kinderen kunnen meerdere volwassenen en kinderen tunnels zijn waar de rest onderdoor kan. Je kunt ook van houding veranderen.

Raketlancering

Het kind mag op de grond gaan liggen en trekt de knieën naar zich toe (zorg voor een zachte ondergrond). De onderbenen zijn naar boven gericht, met de voeten plat, zodat jij er een kussen op kan leggen. Hou het kussen zacht op z’n plaats en tel af: 3-2-1-GO! Trek bij ‘GO’ je hand snel weg, en het kind lanceert met z’n benen het kussen met volle kracht het heelal in.

Weerbericht

Laat het kind voor je zitten, zijn/haar rug wordt het weerbord. Maak duidelijke, rustige en goed voelbare figuren op de rug van het kind. Doe het stevig en met vlakke hand, zodat het niet gaat kietelen. Vertel er een verhaal bij alsof je de weerman/vrouw bent. Bijvoorbeeld: morgen begint de dag met een zonnetje (cirkel op de rug), hierna komen er wolken tevoorschijn (plat met de handen drukken), waaruit een beetje regen valt (zacht met vingers op de rug tikken), etc. Vraag aan het einde wat het kind het lekkerste vond, en sluit daarmee af. <

In het kort

Naast de klassieke drie R’s: Rust, Reinheid en Regelmaat, kun je als opvoeder werken met de nieuwe drie R’s: Regulatie, Relatie en Redenatie. Deze drie R’s kunnen je helpen om dagelijkse situaties met kinderen in goede banen te leiden. Je brein kan alleen maar nadenken als je kalm bent, en als je je veilig voelt bij iemand. In elke situatie kun je jezelf daarom deze vragen stellen:

• Wat kan ik nu doen om het kind te helpen rustig te worden?

• Wat kan ik nu doen om verbinding te maken met dit kind en te zorgen dat hij/zij mij vertrouwt?

Is het kind kalm en hebben jullie contact? Dan kan het leren beginnen en kun je uitleg en instructie geven, of samenwerken aan vaardigheden en oplossingen.

Alle drie R’s kun je spelenderwijs inzetten. Al spelend leert het kinderbrein het snelst.

Nascholing voor professionele opvoeders

Omdat Micheline Mets inmiddels met pensioen is, zetten Stefanie van Ruijven en Lonneke van Elburg van Hechter! Trainingen voor Zorg en Onderwijs haar activiteiten rondom het boek voort. Regelmatig zijn er workshops geïnspireerd op het boek. De eerstvolgende masterclass is op 12 november 2021. Micheline Mets zal hier nog een keer spreken, en natuurlijk zit de dag boordevol spelinspiratie! Je kunt je hiervoor opgeven via www.hechter.nu