Τaλκ 101

Αφιέρωμα στην εφηβεία

14.02.2022

101

1922-2022 100 χρόνια από την καταστροφή της Σµύρνης H ζωή στην πιο ξακουστή πόλη του ελληνισµού µέσα από τα µάτια ενός νεαρού κοριτσιού.

Η Μυρτώ και η Σµύρνη των θαυµάτων Ζήνων Ζαµπακίδης & Βασιλική Μαρκάκη. Εικ.: Άννα Τζώρτζη

Βιβλία για το 1922 σε περιµένουν στο www.patakis.gr/1922 ΕΙΜΑΣΤΕ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ

«

4

βιβλία που τα παιδιά σας θα εύχονται να είχατε διαβάσει

Μπορεί να μην είμαστε σε θέση να προετοιμάσουμε το μέλλον για τα παιδιά μας, αλλά μπορούμε τουλάχιστον να προετοιμάσουμε τα παιδιά μας για το μέλλον.

»

Αυτό είχε πει ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ και όσοι είναι γονείς σίγουρα βιώνουν καθημερινά την αγωνία αφενός να κάνουν τα λιγότερα δυνατά λάθη στην ανατροφή των παιδιών τους και αφετέρου να μεγαλώσουν παιδιά με αυτοπεποίθηση που θα είναι ευτυχισμένα. Ακολουθούν αποσπάσματα από 4 βιβλία των εκδόσεων Διόπτρα που εμπνέουν και καθοδηγούν στον απαιτητικό ρόλο της γονεϊκότητας.

1

3

Το ελεύθερο παιχνίδι διδάσκει τα παιδιά να είναι λιγότερο αγχώδη και ανθεκτικά ψυχικά. Και η ανθεκτικότητα έχει αποδειχτεί ότι είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες για την επιτυχία στην ενήλικη ζωή.

Τα παιδιά κάτω των πέντε χρονών συχνά εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους με μια όχι αποδεκτή συμπεριφορά, επειδή ακόμα δεν γνωρίζουν τα κατάλληλα λόγια για να τα εκφράσουν.

Δεν μπορείτε να δώσετε αυτοπεποίθηση στην κόρη σας με το να τη βομβαρδίζετε με κομπλιμέντα. Η αυτοεκτίμησή της πρέπει να πηγάζει από μέσα της. Είναι οι πράξεις της που θα την κάνουν να νιώθει ανεξάρτητη και ικανή, όχι τα λόγια σας.

2

Όλοι μας θέλουμε να χαρίσουμε στα παιδιά μας μια ζωή χωρίς πόνο και ανασφάλεια. Αλλά είναι αδύνατο να τα προστατεύσουμε απόλυτα. Ο μόνος τρόπος να καταστήσετε τον πόνο τους διαχειρίσιμο είναι να είστε μαζί τους και να τα στηρίζετε όταν τον βιώνουν.

4

ΣΠΟΤ

14.02.2022

03

Γονείς, περνάμε ΚΤΕΟ ΤΗΣ ΜΑΡΚΕΛΛΑΣ ΔΗΜΟΥ

K

αι εκεί που την έχεις βγάλει καθαρή με πάνες, θηλασμούς, κλάματα, βήματα και τούμπες, σταθμούς και νηπιαγωγεία, δημοτικά, δυσλεξίες, πάρτι, ράμματα, φίλους, παιδιάτρους, ιώσεις, ορθοδοντικούς και ΝΟΜΙΖΕΙΣ πως έχεις γράψει τα περισσότερα ή τα πιο δύσκολα χιλιόμετρα στον χάρτη της γονεϊκότητας, πρέπει να περάσεις το πιο κρίσιμο ΚΤΕΟ: την εφηβεία. Όπου πρέπει να ξεχάσεις το παιδί που είχες και να θυμηθείς το παιδί που ήσουν· ίσως αυτό να είναι ένα χρήσιμο σκονάκι για αυτήν την κάπως σαρωτική φάση. Πρέπει να ξεχάσεις τα «ναι» και να συνηθίσεις στα «όχι», πρέπει να ξεχάσεις την ανοιχτή πόρτα και να εξοικειωθείς με την κλειστή, πρέπει να σταματήσεις

να απαιτείς ή να περιμένεις να φοράει/ να ακούει/να βλέπει/να διαβάζει αυτά που αρέσουν σε εσένα και να κάνεις ανακωχή με ένα συνονθύλευμα μονότονων μπιτ στη διαπασών, θριαμβευτικών ιαχών για τον παίχτη που αγοράστηκε στο FIFA ή αναφωνήσεων αηδίας (ίιιιιουυυυυυυ) για το τάδε αγόρι που πέρασε σε ακτίνα μιλίου. Λίγο πιο μετά πρέπει να ξανασυνηθίσεις να κοιμάσαι αργά, να βρίσκεις τρόπους να μένεις ξύπνιος για να υποδεχτείς τον ξενυχτισμένο έφηβο, υπνοβατώντας μεν, με όλες τις αισθήσεις τεταμένες δε: Να τον μυρίσεις για να καταλάβεις αν κάπνιζε και να τον ανακρίνεις για να δεις αν είναι νηφάλιος και να γελάσεις τελικά με τη φαιδρή εκδοχή ενός νυσταγμένου Ηρακλή Πουαρό με πιτζάμες. Πρέπει, επίσης, να αποδεχτείς ότι κάθε έφηβος που σέβεται τον εαυτό του πρέπει να απομυθοποιήσει τους γονείς του, πώς να το κάνουμε; Δεν είσαι πια ο σημαντικότερος

άνθρωπος στη ζωή του, δεν τα ξέρεις όλα (βασικά δεν ξέρεις τίποτα). Δεν είσαι πια ο σκηνοθέτης της καθημερινότητάς του και της σκέψης του, δεν είσαι ο δημιουργός των αποφάσεών του· είσαι ένας κοινός θεατής. Και δεν πειράζει. Είναι αλήθεια αυτό που θα διαβάσετε και στις επόμενες σελίδες του Τaλκ: Η εφηβεία δεν είναι μια παρένθεση, δεν είναι μια «ίωση» που θα περάσει. Είναι το ξεκίνημα μιας διαφορετικής, πιο ισότιμης, σχέσης με το παιδί σου, μιας συναναστροφής που απαρτίζουν ενήλικοι πια. Για μένα είναι η πιο ζωντανή, εξαντλητική, αλλά την ίδια στιγμή ζωογόνος και ωμά όμορφη φάση της μητρότητας η συνύπαρξη με τα έφηβα παιδιά μου. Αλήθεια. Και, για να «κλέψω» τον τίτλο από ένα υπέροχο βιβλίο που μόλις τελείωσα, είναι αλήθεια πως δεν κατοικούν όλοι οι άνθρωποι τον κόσμο με τον ίδιο τρόπο. Ναι. Οι έφηβοι τον κατοικούν καλύτερα. Ευτυχώς.

04

14.02.2022

12

ΠΕΡΙ ΕΧΟΜΕΝΑ

03 | Σποτ 05 | Παιδιά, έφηβοι, διαδίκτυο και διαδικτυακές εξαρτήσεις την εποχή του κορονοϊού 06 | 24 ώρες μαμά 07 | Έξι μύθοι και μια αλήθεια για την εφηβεία 08 | Η θεωρία του αγέννητου έρωτα 10 | Έφηβοι και μαριχουάνα 11 | Τι σημαίνει «βαριά» περίοδος στην εφηβεία; 12 | Μίλα τώρα! Σεξουαλική παρενόχληση… υπεράνω πάσης υποψίας 14 | «Ceci n'est pas une pipe»: Από τον Magritte στο Cobra Kai 16 | Εφηβική παραβατικότητα: Επιτακτική η ανάγκη πρόληψης και παρέμβασης 18 | H σχιζοφρένεια στον 21ο αιώνα: Η κληρονομιά της «καταραμένης» οικογένειας Γκάλβιν 20 | Η μουσική διαφθείρει τους νέους; 22 |Stories από την εφηβεία 24 | Ποιος είμαι; 25 | Μέχρι να γίνει 18…

26 | Εφηβεία: Μεγαλώνοντας {με} τα παιδιά μας 28 | Όταν οι σχολικές τάξεις μετατρέπονται σε κήπους…

29 | Ο «μαγικός» κόσμος των εφήβων 30 | Πως να μείνω δίπλα στο εφηβάκι μου στα πρώτα του ερωτικά σκιρτήματα; 31 | Εφηβεία. Ανοίγοντας την κλειστή πόρτα 32 | Ο Θοδωρής Τσεκούρας κάνει τα παιδιά… Βιβλιοναύτες!

33 | Το κineziko δωμάτιο: Μια λογοτεχνική βόλτα στον θαυμαστό, καινούργιο κόσμο των εφήβων μας 34 | Θεσσαλονίκη-Περθ. Πόσο μακριά, πόσο κοντά; 36 | Οι Παραμυθοκόρες αφηγούνται: «Η γλώσσα των βατράχων» 38 | Κλιματική αλλαγή: Παιδιά, αλλάξτε τα πάντα!

40 | Διαβάζοντας

*

Δείτε τα...covid σημεία διανομής μας εδώ www.talcmag.gr/simeia-dianomis

No 101 14.02.2022 ΥΠΟΔΟΧΗ ΥΛΗΣ & ΔIAΦΗΜΙΣΗΣ: Μαρκέλλα Δήμου (mdimou@talcmag.gr)

@talcmag

ΤΑΛΚ ΕΚΔΟΤΙΚΗ - ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΗ ΜΟΝΟΠΡΟΣΩΠΗ Ε.Π.Ε Ροΐδη 8, 154 52, Ψυχικό ΤΗΛ.: 210 6753180, ΦΑΞ: 210 6753189 Ε-ΜAIL: info@talcmag.gr

ΦΩΤΟ ΘΕΜΑΤΩΝ: Shutterstock

/talcmag

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΕΚΔΟΣΗΣ: Μαρκέλλα Δήμου (mdimou@talcmag.gr)

www.facebook.com/talcmag

TΜΗΜΑ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ: Γεωργία Γιώτη (ggioti@talcmag.gr) ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ: Πελιώ Παπαδιά (ppapadia@talcmag.gr)

COMIC: Τόμεκ Γιοβάνης ΕΚΤΥΠΩΣΗ: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΔΙΑΝΟΜΗ: FREE SUNDAY

DESIGN: Nικόλας Κουκουράκης

ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ: Μαρία Αυγέρη, Νικολέττα Γεωργίου, Μαρκέλλα Δήμου, Αθανάσιος Θήριος, Αγγελική Καρδαρά, Μαριάννα Κουμαριανού, Θεοδότη Κωνσταντοπούλου, Πελιώ Παπαδιά, Ιορδάνης Παπαδόπουλος, Σουζάνα Παπαφάγου, Παραμυθοκόρες, Ράμι-Αλέξανδρος Ρασλάν, Στέλλα Ροΐδη, Αλεξάνδρα Χαΐνη

Η διεύθυνση του περιοδικούΤaλκ δεν φέρει καμία ευθύνη και δεν υιοθετεί απαραίτητα τις απόψεις των επιστημόνων και άλλων ειδικών συνεργατών που ενυπόγραφα αρθρογραφούν στην έκδοση. Προτού χρησιμοποιήσετε οποιοδήποτε προϊόν που διαφημίζεται, άμεσα ή έμμεσα, στην εφημερίδα, ή ακολουθήσετε τις συμβουλές των ειδικών, ρωτήστε τον γιατρό ή τον φαρμακοποιό. Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή ολική, μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκευή και απόδοση του περιεχομένου του εντύπου με οποιονδήποτε τρόπο μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, χωρίς την προηγούμενη άδεια του εκδότη.

NΟΜΙΚΟΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ: Γιάννης Καλλές

ΣΤΟΝ ΓΙΑΤΡΟ

14.02.2022

05 να εμφανίσουν καθυστέρηση στις εκφραστικές γλωσσικές τους δεξιότητες (δηλαδή καθυστέρηση στην ικανότητα τους να λένε λέξεις και προτάσεις), ενώ έχει υπολογιστεί ότι για κάθε 30’ αύξησης στην καθημερινή χρήση, υπάρχει 49% αυξημένος κίνδυνος καθυστέρησης της έκφρασης της γλώσσας. Τα μικρά παιδιά που παρακολουθούν περισσότερα βίντεο λένε και λιγότερες λέξεις. Για κάθε επιπλέον ώρα βίντεο που παρακολουθούν βρέφη ηλικίας 8 έως 16 μηνών σε μια μέρα, λένε κατά μέσο όρο 6 έως 8 λιγότερες λέξεις. Η υπεραπασχόληση με το διαδίκτυο από την παιδική μέχρι και την εφηβική ηλικία, η συνύπαρξη κάποιας ψυχοκοινωνικής δυσκολίας, ο σχολικός εκφοβισμός και η οικογενειακή δυσλειτουργία (βία στην οικογένεια, διαζύγιο γονέων, έλλειψη επικοινωνίας) είναι σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν την ομαλότητα της χρήσης του. Δυστυχώς, επειδή πρόκειται για συχνά κοινωνικά φαινόμενα, πλέον αναφερόμαστε όλο και περισσότερο σε συμπεριφορές εξάρτησης παιδιών και εφήβων από το διαδίκτυο.

Παιδιά, έφηβοι, διαδίκτυο και διαδικτυακές εξαρτήσεις την εποχή του κορονοϊού ΤΟΥ ΑΘΑΝΆΣΙΟΥ ΘΉΡΙΟΥ

Σ

τις μέρες μας, το διαδίκτυο χρησιμοποιείται ευρέως από παιδιά και εφήβους, οι οποίοι γενικά παρουσιάζουν υψηλό επίπεδο ικανότητας διαχείρισης της τεχνολογίας. Οι έφηβοι, πλέον, κοινωνικοποιούνται, εκπαιδεύονται, ερωτεύονται, ψυχαγωγούνται με τρόπους που είναι πολύ διαφορετικοί από αυτούς

Ο Αθανάσιος Θήριος είναι παιδίατρος MSc – Ακαδημαϊκός Υπότροφος ΕΚΠΑ. Μονάδα Εφηβικής Υγείας (ΜΕΥ), Β΄ Παιδιατρική Κλινική Παν/μίου Αθηνών

των γονιών τους. Για πολλά χρόνια, από τότε που η μόρφωση έγινε μαζική και δικαίωμα όλων και αυξήθηκε κατά πολύ το ποσοστό του πληθυσμού που έχει πρόσβαση στη εκπαίδευση, ένας από τους κύριους στόχους των εκπαιδευτικών μοντέλων ήταν η επανεκπαίδευση του εγκεφάλου με γνώμονα την ομιλία, ώστε να αναπτυχθεί η ικανότητα της ανάγνωσης και της μάθησης μέσω του διαβάσματος. Η εκπαίδευση αυτού του τύπου απασχολούσε τους μαθητές αρκετές ώρες την ημέρα, πέντε ημέρες την εβδομάδα, και απαιτούσε την εστιασμένη προσοχή τους. Αφού κατακτήθηκε αυτός ο τρόπος εκμάθησης, κληθήκαμε να επαν-εκπαιδεύσουμε τον εγκέφαλό μας για μάθηση μέσα από την τηλεόραση. Στην εποχή της εικόνας, η τελευταία αντικατέστησε το κείμενο, ενώ παρείχε νέες δυνατότητες εκπαίδευσης και υψηλή ταχύτητα εκμάθησης.

Εγκέφαλος «υπερκειμένου» Τα πράγματα αλλάζουν και πάλι. Τα παιδιά επαν-εκπαιδεύουν με ταχύτητα τον εγκέφαλό τους με σύγχρονους τρόπους σκέψης και μάθησης, πολλοί από τους οποίους είναι αντίθετοι με τους παραδοσιακούς τρόπους. Τα παιδιά που μεγάλωσαν με τον υπολογιστή και το διαδίκτυο σκέφτονται διαφορετικά από τους ενήλικους. Αναπτύσσουν έναν εγκέφαλο «υπερκειμένου». Πηδούν από θέμα σε θέμα. Οι γνωστικές δομές τους είναι παράλληλες, όχι διαδοχικές, και χειρίζονται ταυτόχρονα πολλαπλές καταστάσεις. Οι διαδικασίες γραμμικής σκέψης, που κυριαρχούν στα παραδοσιακά εκπαιδευτικά συστήματα, φαίνεται ότι στην πραγματικότητα καθυστερούν τη μάθηση για εγκεφάλους που αναπτύσσονται μέσω της διαδικασίας των ηλεκτρονικών παιχνιδιών και της περιήγησης στο διαδίκτυο. Οι έφηβοι, όταν βρίσκονται στον υπολογιστή, χρησιμοποιούν διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου και παρουσιάζουν διαφορές από τους μεγάλους στον τρόπο σκέψης. Οδηγίες χρήσης Συμπερασματικά, το διαδίκτυο είναι ένα καταπληκτικό εργαλείο, που ωστόσο χρειάζεται οδηγίες χρήσης. Τα παιδιά και οι έφηβοι δεν έχουν πλήρως αναπτυχθεί και δεν μπορούν να αναγνωρίσουν τους κινδύνους που κρύβει η «βιομηχανία» του. Τα μικρά παιδιά που εκτίθενται για περισσότερο χρόνο σε ατομικές οθόνες (tablet/smartphone) έχουν περισσότερες πιθανότητες

Ο ρόλος της COVID-19 Η ανθρωπότητα βιώνει μία σοβαρή κρίση δημόσιας υγείας. Μετά την εκδήλωση της πανδημίας του κορονοϊού προκλήθηκε σημαντική δυσλειτουργία στις κοινότητες, ιδιαίτερα αγχογόνος για τα μέλη τους, πόσο μάλλον για την κοινότητα των εφήβων, όπου το άγχος είναι κυρίαρχο συναίσθημα, χωρίς να έχουν ακόμα τα εργαλεία να το διαχειρίζονται και τους τρόπους να το αποβάλλουν. Ο φόβος για τη νόσο και τις επιπτώσεις της, η ανασφάλεια για το μέλλον, το αίσθημα απώλειας και η διατάραξη της καθημερινότητας δημιούργησαν σύγχυση και θυμό, συναισθήματα δύσκολα διαχειρίσιμα. Η νέα πραγματικότητα περιελάμβανε μεταξύ άλλων την απώλεια της καθημερινής επαφής με συνομήλικους, το κλείσιμο των σχολείων, την τηλεκπαίδευση και μια αβέβαιη ακαδημαϊκή σταδιοδρομία. Εκτός από τις κοινωνικοσυναισθηματικές επιπτώσεις, η πανδημία και οι καταστάσεις εγκλεισμού είχαν επιπτώσεις και στη χρήση του διαδικτύου, κυρίως από τα παιδιά και τους εφήβους. Μελέτες σε όλον τον κόσμο ανέδειξαν σημαντικά ποσοστά αύξησης χρήσης και κατάχρησής του. Η καθημερινή ενασχόληση και ο χρόνος χρήσης του κινητού τηλέφωνου αυξήθηκαν, ενώ η αποστολή γραπτών μηνυμάτων προτιμήθηκε από την τηλεφωνική επικοινωνία σε μεγάλο βαθμό, ελαχιστοποιώντας έτσι ακόμα και τη γλωσσική έκφραση. Παρατηρήθηκε, βέβαια, και αύξηση της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ιδιαίτερα από τους εφήβους. Επιπλέον, γονείς και παιδιά που εμφάνιζαν άγχος είχαν αυξημένες πιθανότητες να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο και τις ηλεκτρονικές συσκευές περισσότερο απ’ ό,τι συνήθως. Κατά τη διάρκεια της καραντίνας, παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση στην έκθεση των παιδιών σε οθόνες. Η αντίθεση μεταξύ τού πριν και του μετά τα μέτρα είναι τεράστια: Τα αγόρια περνούσαν 5 ώρες/ημέρα κατά τη διάρκεια της καραντίνας, σε αντίθεση με 2,1 ώρες/ημέρα πριν, ενώ τα κορίτσια περνούσαν 4,7 ώρες/ ημέρα σε αντίθεση με 1,9 πριν. Τα παιδιά μεταξύ 2 και 5 ετών αύξησαν τον χρόνο οθόνης κατά τη διάρκεια του εγκλεισμού κατά 2,2 ώρες/ημέρα, τα παιδιά 5-12 ετών κατά 2,9 ώρες/ημέρα, ενώ οι έφηβοι 13-16 ετών κατά 3,3 ώρες/ημέρα. Προφανώς, αυτή η συνθήκη δεν είναι αυτούσια, αλλά προκαλεί έναν καταρράκτη επιπτώσεων στην καθημερινότητα και στην ομαλότητα της ζωής και της υγείας των παιδιών και των εφήβων. Ο αυξημένος χρόνος οθόνης και τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης οδήγησαν σε μειωμένη σωματική δραστηριότητα, ξεκινώντας μια σειρά επιπτώσεων, των οποίων η σοβαρότητα και το εύρος θα αξιολογηθούν έπειτα από πολλά χρόνια. Η πρόληψη είναι η σημαντικότερη δράση απέναντι στις συμπεριφορές διαδικτυακής εξάρτησης. Η σωστή διατροφή, η επαφή με την άθληση, η επικέντρωση στις διαφυλικές σχέσεις, η εκπαίδευση στην ασφάλεια στον ψηφιακό κόσμο και στις συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και προς την κατεύθυνση της ορθής διαδικτυακής και γενικότερα ηλεκτρονικής δραστηριότητας, πρέπει είναι οι πυλώνες της προληπτικής μας δράσης για να προστατέψουμε τα παιδιά.

06

24 ΩΡΕΣ ΜΠAMΠAΣ

Τ

α τελευταία δύο χρόνια, η υπομονή μου συχνά πυκνά δοκιμάστηκε από τις έφηβες κόρες μου. Πατέρας τριών παιδιών, που το μεγαλύτερο –ο γιος μου– πτυχιούχος πια, ξεφορτώθηκε της ευθύνης μου, εισήλθα στην «περφόμανς» των πανελλήνιων εξετάσεων της μεγαλύτερης κόρης μου και στην ασταθή ισορροπία της μικρότερης έφηβης κοκκινομάλλας, που ξέρει πως είναι ξεχωριστή από τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της, αλλά κάνει ό,τι μπορεί, ώστε να υπενθυμίζει προς όλες τις κατευθύνσεις πως είναι το ίδιο ξεχωριστή και ως προς την συμπεριφορά της. Κυριολεκτικά και με τις δυο μου κόρες, αυτά τα χρόνια της εφηβείας τους, δεν τα βρίσκουμε, δεν συμφωνούμε ή απλούστερα σχεδόν πάντα διαφωνούμε. Δεν θα μιλήσω ως υγειονομικός ή επιθεωρητής συστημάτων υγείας, αφού αυτό προσδίδει στα μάτια τους μια αξιωματική υπεροχή και γνώση, ώστε να μην αμφισβητούνται λόγια, παραινέσεις και συμβουλές που σχετίζονται με πρακτικά του βίου θέματα. Θα μιλήσω ως ποιητής, που, γράφοντας τα βιβλία μου, οι ίδιες με θεωρούν πατέρα μερικής απασχόλησης, έναν πατέρα που πληρώνει φροντιστήρια και ανάγκες ενδιαίτησης, τακτοποιώντας οικονομικές υποχρεώσεις, αλλά που δεν μπορεί να διεισδύσει στις σωματικές αλλαγές της εφηβείας τους ή ίσως και να του απαγορεύεται να διεισδύσει. Άρα, έχω κενά και ερωτηματικά για τη σχέση μου με τις έφηβες κόρες μου, που εντέλει ίσως να μη με συμφέρει να τα απαντήσω. Έχοντας αναπτύξει έναν πολύ απλό κώδικα επικοινωνίας που περιλαμβάνει την αποδοχή και την επιτίμηση, συνεχίζω να επιβιώνω με τις τεκμηριωμένες μου αρνήσεις. Παραμένω ο αρνητικός πόλος του σπιτιού μας και, μην έχοντας προσωπικό παράδειγμα από την εφηβεία μου –ποτέ το δωμάτιό μου δεν θύμιζε πεδίο μάχης– τώρα που γυναικεία εσώρουχα ανεμίζουν σε καρέκλες, σκάλες, κάτω από κρεβάτια μαζί με λαστιχάκια για τα μαλλιά, εκατοντάδες λαστιχάκια που κρατούν τον γάτο σε εγρήγορση, φύρδην μίγδην με δεκάδες μπουκαλάκια σε εταζέρες, μπάνια και καθρέφτες, μπουκαλάκια που έχω προσπαθήσει πολλές φορές να διαβάσω τι είναι, αλλά λόγω πρεσβυωπίας τα παρατώ ξανά στις θέσεις τους, αναρωτώμενος πώς τελικά ξοδεύονται τα χρήματα, συγχύζομαι. Έτσι, για να επιβιώσω, διάλεξα τον ρόλο του παρατηρητή κι εκείνες όταν

24 ώρες μπαμπάς: Το εικοσιτετράωρο του Γιάννη Αντιόχου νιώθουν πως καταπιέζονται με ωθούν περιπαικτικά να τους αδειάσω τη γωνιά και να πάω στο δώμα μου να γράψω κανένα ποίημα. Ευτυχώς, το κρατικό βραβείο ποίησης συνέτεινε στο να καταλάβουν πως η ποίηση είναι συστηματική απασχόληση, ενώ και οι δυο τους το χρησιμοποίησαν κάνοντας φιγούρα στις αντιπαθητικές τους φιλολόγους· ήταν μια νίκη για όλους μας. Ένας Θεός ξέρει πώς δεν τις κυνήγησα, όταν στα λοκντάουν κατάλαβα πως σκαρφάλωναν σε όλα τα νταμάρια του Πειραιά ή κρύβονταν λόγω της απαγόρευσης της κυκλοφορίας στα υποφωτισμένα περιαστικά άλση, με προκάλυμμα τη βόλτα του κατοικίδιου μας. Ωστόσο, σκιωδώς τις παρακολουθούσα για εκείνα τα σημάδια που ένας

πατέρας αναγνωρίζει, αφού πώς μπορεί κάποιος να περιμένει τα παιδιά του να μην επαναλάβουν συνήθειες και συμπεριφορές που κι εκείνος συνήθιζε στην ηλικία τους; Ας μην γελιόμαστε, πάντα αναγνωρίζεις παρατηρώντας δυνητικούς κινδύνους και εκπτώσεις της συμπεριφοράς, αρκεί να μην καταδυναστεύεις τον άλλο. Μάλλον, όμως, όλα αυτά τα λέω εκ του ασφαλούς, αφού μπορώ και παρέχω με το παραπάνω τα αναγκαία και ίσως περισσότερα από τα αναγκαία και από την άλλη, 25 χρόνια στη διοίκηση των νοσοκομείων, έχω εκπαιδευτεί σε κρίσεις. Η Covid-19, για παράδειγμα, είναι μια κρίση μεγάλης διάρκειας που με έκανε να αναθεωρήσω πολλές από τις βεβαιότητές μου. Οι κόρες μου βίωσαν την αγω-

14.02.2022

νία της θετικοποίησής τους έχοντας δυο γονείς υγειονομικούς, αλλά κατανόησαν τουλάχιστον πως ο ιός εισέρχεται από την κοινότητα προς το νοσοκομείο και πολύ σπάνια από το νοσοκομείο προς την κοινότητα. Έτσι, θεώρησαν καθήκον τους να προστατέψουν κι εμάς και κατ’ επέκταση τους αρρώστους μας. Αυτό το μάθημα το κατάλαβαν και παρ’ όλες τις διαφωνίες μας, που συντηρούνται σε ήπιους ή ελαφρώς ειρωνικούς τόνους με ατάκες και ευφυολογήματα, παρ’ όλα τα βάσανα της τηλεκπαίδευσης του προηγούμενου χρόνου, όταν και οι δυο κουκουλωμένες κάτω από τα παπλώματά τους υποκρίνονταν, καταφέραμε ως γονείς υγειονομικοί, να ζητήσουν οι ίδιες να εμβολιαστούν, ώστε να συμμετέχουν στις δραστηριότητες της ανεσταλμένης μας ζωής και έγιναν με τη σειρά τους παράδειγμα και για τις φίλες και συμμαθήτριες τους, ώστε να εισέρχονται με περισσότερη ασφάλεια στα μέρη συγχρωτισμού της νεολαίας. Βέβαια, ξέρουν και οι δυο πως μοιράζομαι τις ανησυχίες μου μουρμουρώντας, για το ποια εκπαιδευτικά κενά άφησε η εικονική εκπαίδευση, για την αξία κτήσης ενός πτυχίου, για τον σεβασμό στους άλλους και για την αποφυγή υπερβολών, αφού έχουν μάθει πως η ζωή δεν σταματά να μας εκπλήσσει. Με πιάνουν τύψεις πολλές φορές που αφιερώνομαι στη γραφή, που είμαι πανταχού απών, αλλά χωρίς τα κορίτσια και τις ανάσες τους που διατηρούν την ομοιοστασία όσων είμαι θα ήμουν ένας άλλος. Ελπίζω πως μεγαλώνοντας και ανακαλύπτοντας τις παρουσίες τους ανάμεσα σε στίχους θα με συγχωρέσουν. Δεν ξέρω τι να συμβουλέψω άλλους πατεράδες με έφηβες κόρες, ξέρω όμως πως η ηρεμία και η διακριτική σιωπή διατηρούν γόνιμο το έδαφος ώστε ό,τι σπέρνεις να βλασταίνει. Παραμένω φειδωλός στα κομπλιμέντα που αφορούν την εμφάνισή τους, ωστόσο –σπάνια– αν κάτι μου αρέσει θα το πω με ενθουσιασμό· αυτή η κατανόηση της αισθητικής μου ούτε τρέφει προσδοκίες ούτε συντηρεί υπερβολές. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένες οδηγίες για το πώς ένας πατέρας μπορεί να τα καταφέρει με την έφηβη κόρη του, ξέρω όμως σχεδόν διαισθητικά πως ένας πατέρας που σέβεται τη μητέρα της έφηβης κόρης του διασώζει πολλά από τα σφάλματά του.

Ο Γιάννης Αντιόχου είναι ποιητής. Η τελευταία του συλλογή «Αυτός, ο κάτω ουρανός» (Εκδόσεις Ίκαρος, 2019) ήταν υποψήφια στα Λογοτεχνικά Βραβεία του Αναγνώστη 2020 και απέσπασε το Κρατικό Βραβείο Ποίησης 2020

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ

14.02.2022

07 Η υγιής πορεία προς την ενηλικίωση περνάει από την αλληλεξάρτηση και όχι από την απόλυτη απομόνωση του τύπου «βγάλ’ τα πέρα μόνος σου». Εξάλλου η ανάγκη για στενές σχέσεις διατηρείται σε όλη μας τη ζωή και έτσι μαθαίνουμε να βοηθάμε τους άλλους, αλλά και να δεχόμαστε βοήθεια.

Έξι μύθοι και μια αλήθεια για την εφηβεία ΤΗΣ ΜΑΡΚΈΛΛΑΣ ΔΉΜΟΥ

T

Το βιβλίο Η δύναμη και ο πλούτος του εφηβικού εγκεφάλου- Ένας οδηγός για να κατανοήσουμε τον θαυμαστό εφηβικό εγκέφαλο, του Daniel J. Siegel, MD κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις KAKTOS, σε μετάφραση της Μυρσίνης Γκανά.

ο τηλέφωνο με τις κολλητές μου φίλες έχει μετατραπεί σε γραμμή πρώτων βοηθειών για την επίλυση συγκρούσεων με τους ορμητικούς μας εφήβους. «Θα τον κρεμάσω, δεν ανοίγει βιβλίο». «Είναι όλη μέρα στο tik tok». «Το μόνο που την απασχολεί είναι πότε θα φύγει από το σπίτι για να πάει να δει τους φίλους της, σε εμάς ούτε γεια». «Γιατί εγώ; Που τον περιμένω το βράδυ να γυρίσει ΓΙΑ ΝΑ ΤΟΝ ΜΥΡΙΣΩ λες και είμαι κανένα λάμπραντορ;» και άλλα τέτοια ωραία. Και αφού τα πούμε και ξεθυμάνουμε μονολογούμε πως –δεν πειράζει– εφηβεία είναι, θα περάσει. Και μετά πέφτει στα χέρια μου ένα υπέροχο βιβλίο που ανατρέπει το μάντρα της παρηγοριάς μιας μάνας εφήβων. Δεν θα περάσει, δεν πρέπει να περάσει. Ο Daniel Siegel, στο Η δύναμη και ο πλούτος του εφηβικού εγκεφάλου, μιλάει για τους μύθους και τις αλήθειες της εφηβείας και μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα το εφηβικό μυαλό. Μύθος: Οι ορμόνες είναι αυτές που κάνουν τους εφήβους να τρελαίνονται. Οι ορμόνες όντως αυξάνονται αυτή την περίοδο, αλλά λίγο καθορίζουν τα όσα συμβαίνουν στην εφηβεία. Αυτό που βιώνουν οι έφηβοι (και εμείς οι γονείς τους) οφείλεται

κατά κύριο λόγο στις αλλαγές που συμβαίνουν στην ανάπτυξη του εγκεφάλου τους. Στη διάρκεια της εφηβείας, ο εγκέφαλος τείνει να γίνεται όλο και πιο ενοποιημένος και οδηγεί σε έναν πιο εννοιολογικό και αφηρημένο τρόπο σκέψης. Αυτός ο τρόπος σκέψης, και όχι τόσο οι ορμόνες, οδηγεί σε μια τάση διαρκούς αμφισβήτησης, καθώς φιλτράρει τα πάντα: σχολείο, σχέσεις, γονεϊκή αυθεντία κ.λπ. Μύθος: Η εφηβεία είναι μια περίοδος ανωριμότητας, μια παρένθεση που ευτυχώς σύντομα θα κλείσει. Η άποψη ότι η εφηβεία είναι κάτι που όλοι πρέπει να υπομείνουμε είναι πολύ περιοριστική. Το αντίθετο ισχύει. Οι έφηβοι δεν χρειάζεται απλώς να αντέξουν την περίοδο της εφηβείας, αλλά μπορούν να ακμάσουν χάρη σε αυτή. Η δοκιμασία των ορίων και το πάθος για εξερεύνηση όσων είναι άγνωστα και συναρπαστικά μπορούν να συνθέσουν μια σπουδαία και περιπετειώδη μετέπειτα ζωή με νόημα. Μύθος: Μετά την εφηβεία τα παιδιά (πρέπει να) παύουν να εξαρτώνται από τους γονείς τους. Παρά το γεγονός ότι υπάρχει μια φυσική και απαραίτητη τάση των εφήβων να ανεξαρτητοποιηθούν από τους ενήλικους που τους μεγάλωσαν, οι έφηβοι επωφελούνται –και θα συνεχίσουν να επωφελούνται– από τη σχέση τους με αυτούς τους ενήλικους.

Μύθος: Ο εγκέφαλος των εφήβων σήμερα ωριμάζει νωρίτερα, αφού και η σεξουαλική ωρίμαση έρχεται νωρίτερα. Για ποικίλους λόγους, συμπεριλαμβανομένης και της διατροφής, τα παιδιά ωριμάζουν σεξουαλικά σε πιο μικρές ηλικίες –ειδικά τα κορίτσια– αλλά ο εγκέφαλός τους δεν ωριμάζει με τον ίδιο ρυθμό. Η ανάγκη για συναισθηματικό δεσμό ή για εύρεση ουσιαστικού συντρόφου έρχεται πολύ αργότερα. Είναι δύσκολο, λοιπόν, για τους γονείς να προσπαθούν να διαχειριστούν αυτές τις δύο διαφορετικές ταχύτητες, χωρίς να εμπλακούν σε θέματα διαμόρφωσης ταυτότητας. Τα παιδιά μας θα χρειαστούν ένα σωσίβιο στον ωκεανό αντιφατικών –και λανθασμένων πολλές φορές– σεξουαλικών μηνυμάτων και εμείς θα πρέπει να είμαστε πάντα παρόντες και διαθέσιμοι για απαντήσεις. Μύθος: Βάζοντας αυστηρά όρια και λέγοντας πολλά «όχι» μπορείς ως γονέας εφήβου να προλάβεις κινδύνους και παρεκκλίσεις. Όχι, λοιπόν, το «μην το κάνεις» μάλλον δεν μας κάνει. Αντί να προσπαθούμε να σταματήσουμε μια παρόρμηση απαγορεύοντας την πρέπει να εστιάσουμε στην προώθηση ενός θετικού παράγοντα. Πρέπει με συζήτηση να ενθαρρύνουμε τον αναστοχασμό πάνω σε αξίες και ένστικτα, όχι απλώς να φρενάρουμε συνεχώς τους εφήβους. Είναι διαφορετικό να επιλέξεις να μην κάνεις ένα τατουάζ σε ένα αμφιβόλου υγιεινής στούντιο, επειδή ενδιαφέρεσαι για την υγεία σου και διαφορετικό να πεις «δεν θα το κάνω επειδή δεν με αφήνει η μητέρα μου». Αλήθεια: Την εφηβεία των παιδιών μας μπορούμε να τη διαχειριστούμε καλύτερα, αν γίνουμε και εμείς έφηβοι. Αν ζούμε ως έφηβοι, αν επιτρέπουμε συνεχώς στον εγκέφαλο μας να συνεχίσει να αναπτύσσεται σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας θα τα καταφέρουμε καλύτερα με τους εφήβους μας. Αν, δηλαδή, αγωνιζόμαστε συνεχώς για τα τέσσερα καταστατικά συστατικά της συναρπαστικής αυτής περιόδου της ζωής: -τη συναισθηματική ορμή -την ανάγκη για κοινωνική συναναστροφή -τη διαρκή αναζήτησή νέων εμπειριών -έναν πιο αφηρημένο και συνάμα διευρυμένο τρόπο σκέψης. Μόνο αν μεταμορφωνόμαστε συνεχώς σε εφήβους, αν προσπαθούμε συχνά να σκεφτόμαστε και να αισθανόμαστε όπως αυτοί, μπορούμε να υποστηρίζουμε συνεχώς τα αναδυόμενα μυαλά της νέας γενιάς και να αφήνουμε την ουσία της εφηβείας να εμπλουτίσει την υπόλοιπη ζωή μας.

08

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ

14.02.2022

Η θεωρία του αγέννητου έρωτα ΤΟΥ ΙΟΡΔΆΝΗ ΠΑΠΑΔΌΠΟΥΛΟΥ

Σ

ε κουβέντα που είχα με τον δεκαεξάχρονο ανιψιό μου, μου έδωσε να καταλάβω ότι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στο σχολείο είναι κάτι σαν τις οδηγίες τοποθέτησης αντιολισθητικών αλυσίδων. Υπάρχει ένα φυλλάδιο ή μια εικόνα, που μπορείς να ψάξεις και μόνος στο διαδίκτυο, θεωρητικά είσαι υποχρεωμένος να τις έχεις στο αυτοκίνητο, αλλά μαθαίνεις να τις φοράς τη στιγμή που τις χρειάζεσαι. Σε κάθε περίπτωση, το κράτος φρόντισε, όπως ήταν υποχρεωμένο, να ενημερωθείς ότι υπάρχουν οι αλυσίδες. Σεξουαλική αγωγή στο σχολείο Το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής, όταν διδάσκεται, διδάσκεται ελάχιστα και αποσπασματικά σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, στο πλαίσιο των νέων «εργαστηρίων δεξιοτήτων». Το υπουργείο Παιδείας δεν έχει κανέναν λόγο να νιώθει τύψεις που στα δεκατέσσερα χρόνια υποχρεωτικής εκπαίδευσης εσύ μπορεί να έμαθες ότι το 500 π.Χ. ο Αρταφέρνης ο Πέρσης τα ’βαλε με τους Έλληνες και έχασε, αλλά εάν το 2022 μ.Χ. βρεθείς με απόγονο από τα δεκαεφτά σου χωρίς να

το θες, είναι μια ιστορία δική σου και…καλά να πάθεις. Επιπλέον, δεν θα νιώσει κανείς άσχημα που μπορεί να πληγώσεις μία κοπέλα, επειδή δεν ήξερες ότι για να φτάσει σε οργασμό θέλει παραπάνω χάδια από όσα θες εσύ ως αγόρι, ούτε κάποια ενοχή επειδή μια έφηβη δεν έμαθε να σέβεται πρώτη απ’ όλους εκείνη το σώμα της για να το προστατεύει. Προφανώς, δεν αποποιούμαι τις ευθύνες που έχουμε ως γονείς, αλλά και το υπουργείο ας μην καυχιέται ότι έχει εντάξει μάθημα σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία. Ρώτησα τον ανιψιό μου εάν θα ήθελε στο Λύκειο να είχαν όντως κάποιο μάθημα γύρω από το σεξ, ενταγμένο στο επίσημο εβδομαδιαίο πρόγραμμα, μα η απάντηση ήταν απογοητευτική: «Ναι, χρειάζεται, αλλά, απ’ την άλλη, δεν είμαστε και πολύ ώριμοι να το παρακολουθήσουμε». Δηλαδή, ενώ είναι ένα μάθημα για το οποίο όλοι οι έφηβοι θα ενδιαφέρονταν (πολύ πιθανόν περισσότερο από π.χ. τα αρχαία) υπάρχει η πεποίθηση από τους ίδιους ότι την ώρα εκείνη θα γινόταν ένας χαμούλης. Και όντως έτσι είναι. Σκεφτείτε να έβαζαν σε μια τάξη δέκα ενήλικους, δέκα από εμάς, που θεωρητικά έχουμε ξεπεράσει τα όποια ταμπού μας, και να μας μιλούσαν για το σεξ. Αν όχι γελάκια και αστειάκια γύρω από το θέμα, τουλάχιστον μια αμηχανία θα τη νιώθαμε.

Άρα μήπως πρέπει να ξεκινήσει η διδασκαλία από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού, όταν τα παιδιά μπορούν ακόμα να πειθαρχήσουν σε ένα μάθημα πολύ διαφορετικό από τα συνήθη; Δεν θα ήταν αποτελεσματικό να αρχίζει νωρίς με βασικές γνώσεις, π.χ. με τα αναπαραγωγικά όργανα, και αργότερα, στις τάξεις της εφηβείας, η θεματολογία να αφορά πιο πολύπλοκα θέματα, από τη σωστή χρήση του προφυλακτικού έως και τη σημασία της συναίνεσης; Μήπως το μάθημα πρέπει να αποκτήσει ισάξια βαρύτητα με τα υπόλοιπα και να διδάσκεται κάθε βδομάδα, ακόμα και παραπάνω από μια φορές; Μήπως πρέπει τα παιδιά να εξετάζονται γραπτώς; Όχι ότι είμαι υπέρ του εξεταστικού ύφους εκπαίδευσης, αλλά αφού τα μαθήματα παίρνουν υπόσταση μόνο υπό την «απειλή» των εξετάσεων, γιατί όχι και η σεξολογία να μη γίνει μάθημα που θα πρέπει να περάσουν οι μαθητές κάθε κατεύθυνσης; Το 2021 ήταν το έτος των γυναικοκτονιών. Λίγοι φοβούνται πια επειδή οι νέοι δεν μιλούν σωστά την ελληνική γλώσσα. Οι περισσότεροι ανησυχούμε που δεν γνωρίζουν καν λέξεις όπως σεβασμός, έρωτάς, συναίνεση. Οι περισσότεροι ανησυχούμε, γιατί ενώ τελικά το σχολείο τούς έμαθε για την γονιμοποίηση των φυτών, άντε και του ωαρίου της γυναίκας, δεν τους έμαθε ότι εκείνη δεν βγάζει

14.02.2022

συνήθως τα ρούχα της σε 30 δευτερόλεπτα και δεν στήνεται να υποδεχτεί το πρώτο πέος που περνάει από μπροστά της. Προς εφήβους Αν με διαβάζει κάποιος έφηβος, θα ήθελα να του τονίσω ότι ωραία αυτά τα ακροβατικά στο Pornhub, ζηλευτές ίσως και οι επαναλαμβανόμενες στύσεις μακράς διαρκείας τεράστιων φαλλών, αλλά καλύτερα να το εισπράξει ως μια ταινία και μόνο ή έστω ως υλικό ονειροπόλησης, παρά ως κάτι που γίνεται στ’ αλήθεια. Το μέγεθος, άλλωστε, έχει αποδεδειγμένα λιγότερη αξία από αυτή που του αποδίδεται. Η απόδειξη είναι βιολογική, μια και οι πιο ευαίσθητες ερωτογενείς ζώνες σε μια γυναίκα βρίσκονται στη κλειτορίδα ή άντε κάπου στα 4 εκατοστά από την είσοδο του κόλπου. Συνεπώς και ένα μετρίου μεγέθους αντρικό μόριο μπορεί να πετύχει σεξουαλικά. Αλλά αυτό πρέπει να σας το διδάξει κάποιος. Να σας μιλήσει πρώτα για την ανατομία του κάθε φύλου και κατόπιν για τα βιολογικά μυστικά. Όπως ότι η διέγερση ενός άντρα, η στύση του πέους, είναι μια φάση σύντομη, γρήγορα ξεκινά και απότομα συνήθως μεταπίπτει στη φάση της χαλάρωσης μετά την εκσπερμάτωση. Η αντίστοιχη φάση στη γυναίκα, όμως, παίρνει παραπάνω χρόνο και διαρκεί και περισσότερο. Αυτό σημαίνει ότι θα είναι πιο «έξυπνο» αν υιοθετήσετε έναν λιγότερο σκληρό και γρήγορο τρόπο στη σεξουαλική προσέγγισή σας και αφιερωθείτε στα χάδια. Σε μελέτες για τη σεξουαλική συμπεριφορά των φυλών, το 80% των κοριτσιών ισχυρίζονται πως προτιμούν τα χάδια από τη διείσδυση για να φτάσουν πιο εύκολα σε οργασμό. Και επίσης προτιμούν διαφορετικές δεξιότητες από τα σωματικά «χαρίσματα» που διαθέτει ένα αγόρι, δηλαδή επηρεάζονται θετικά από το πόσο ευγενικό είναι, αν τις κάνει να γελούν, αν έχει χιούμορ, αν είναι κοινωνικό. Συναίνεση Αν με διαβάζει κάποιος έφηβος, θα ήθελα να καταλάβει ότι σε όλες αυτές τις ταινίες πορνό υπάρχει έντονο το στοιχείο του σαδομαζοχισμού, όπου η τρυφερότητα μιας ερωτικής πράξης αντικαθίσταται από τραχύτητα και επιθετικότητα, ακόμη και περιφρόνηση. Δεν λέω ότι απαγορεύεται κάτι στο σεξ. Όλα επιτρεπτά είναι, αρκεί να υπάρχει συναίνεση. Αρκεί να ξέρεις ότι για να γίνει πραγματικότητα η φαντασίωση πρέπει να συμφωνεί και ο/η άλλος/άλλη που συμμετέχει. Στο σεξ δεν υπάρχει συγκεκριμένη ηθική, υπάρχουν όμως οι συμμετέχοντες, που θα την ορίσουν ισότιμα. Διότι οποιαδήποτε επαφή πραγματοποιηθεί με βία, εξαναγκασμό ή ψυχολογική πίεση είναι ΒΙΑΣΜΟΣ, δηλαδή κακούργημα που τιμωρείται με φυλάκιση. Το 1/3 των κοριτσιών στην Ελλάδα βγαίνοντας από την εφηβεία έχουν βιώσει τουλάχιστον μια φορά επαφή χωρίς συναίνεση, ποσοστό που μαρτυρά είτε ότι το αγόρι δεν σέβεται την επιθυμία του κοριτσιού είτε ότι το κορίτσι δεν σέβεται το σώμα της και, προκειμένου να είναι αρεστή, τελικά το εκθέτει σε μια διαδικασία για την οποία αργότερα θα μετανιώσει ή που μπορεί να την «μπλοκάρει» σεξουαλικά για χρόνια. Αυτοδίδακτοι του έρωτα Oι έφηβοι θα ’ναι πάντα πιο μπροστά από εμάς. Τη στιγμή αυτή, που εγώ γράφω για ανύπαρκτη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία, εκείνοι ίσως έχουν δει όλα τα επεισόδια του Sex Education στο Netflix κι όταν εμείς θα τους μιλήσουμε για το

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ προφυλακτικό εκείνοι ίσως και να το έχουν φορέσει ήδη. Αυτή η ικανότητα τους να προπορεύονται είναι στοιχείο της φύσης τους. Ωστόσο, δεν είναι δεδομένο ότι ως αυτοδίδακτοι, αποκτούν ολοκληρωμένη και ουσιαστική γνώση. Κι αυτό το λέω γιατί βλέπω δεκατριάχρονους στο ιατρείο που, όταν τους λέω ότι θα εξετάσω τους όρχεις τους, με ρωτάνε: «Ποιους;» Πρόσφατα, μάθαμε την είδηση του βιασμού μιας εικοσιτετράχρονης κοπέλας στη Θεσσαλονίκη από μια παρέα νεαρών ενηλίκων. Δεν επρόκειτο για τύπους με βρώμικο ποινικό μητρώο, αλλά για «καλά παιδιά» της υψηλής κοινωνίας, για «βιαστές με γραβάτα», όπως ορθώς γράφτηκε. Από τη μία, δηλαδή, όχθη η πλήρης αμάθεια για το σώμα κι από την άλλη η πλήρης διαστρέβλωση της σεξουαλικότητας. Και στη μέση, το ορμητικό ποτάμι που παρασέρνει τους ερωτευμένους… Καλύτερα να πάνε ντουγρού στον καταρράκτη παρά να προσπαθήσουν να πιαστούν από μια από τις όχθες αυτές, της αμάθειας ή της διαστροφής.

Η ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΉ ΑΓΩΓΉ ΠΡΈΠΕΙ ΝΑ ΞΕΚΙΝΆ ΑΠΌ ΤΙΣ ΠΡΏΤΕΣ ΤΆΞΕΙΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΎ, ΌΤΑΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΆ ΜΠΟΡΟΎΝ ΑΚΌΜΑ ΝΑ ΠΕΙΘΑΡΧΉΣΟΥΝ ΣΕ ΈΝΑ ΜΆΘΗΜΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΌ ΑΠΌ ΤΑ ΣΥΝΉΘΗ. ΘΑ ΉΤΑΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΌ ΝΑ ΑΡΧΊΖΕΙ ΜΕ ΒΑΣΙΚΈΣ ΓΝΏΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΡΓΌΤΕΡΑ, ΣΤΙΣ ΤΆΞΕΙΣ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΊΑΣ, Η ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΊΑ ΝΑ ΑΦΟΡΆ ΠΙΟ ΠΟΛΎΠΛΟΚΑ ΘΈΜΑΤΑ, ΑΠΌ ΤΗ ΣΩΣΤΉ ΧΡΉΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΦΥΛΑΚΤΙΚΟΎ ΈΩΣ ΚΑΙ ΤΗ ΣΗΜΑΣΊΑ ΤΗΣ ΣΥΝΑΊΝΕΣΗΣ. Μπρος στην καύλα τι είν’ οι λέξεις! Ωραία, βέβαια, η θεωρία και καλές οι υποδείξεις, όμως τι γίνεται όταν επικρατεί η καύλα, η φυσιολογική της ηλικίας, που πηγάζει από τον ενθουσιασμό του πρώτου έρωτα, που την κατευθύνουν οι ορμόνες και που απλώνεται στο σώμα όχι μόνο ως ανόρθωση των τριχών, ταχυκαρδία και στύση, αλλά και ως ψυχική αναστάτωση και εν τέλει ευεξία; Τι γίνεται όταν βλέπεις τον γιο σου ή την κόρη σου να τραβάει με αγωνία το πόμολο της πόρτας να βγει έξω να τρέξει στην καλή του ή στον καλό της; Πού πάνε όσα έχεις πει ως γονιός με αμηχανία γύρω από το σεξ, όταν τα μάτια του παιδιού σου έχουν γυαλίσει; Πού πάνε όλες οι σφιγμένες ανάσες σου τα προηγούμενα χρόνια, όταν του μίλαγες και καλά άνετος; Με τα πρώτα αγγίγματα θα χαθούν, άραγε, όλα σαν χαρτί που κάηκε στη φωτιά; Δεν ξέρω. Ειλικρινά, όμως, πιστεύω ότι το να είσαι έφηβος και να έχεις ακούσει καμιά δεκαριά φορές παραπάνω από ό,τι η δική μου γενιά, των σημερινών σαραντάρηδων, πράγματα γύρω από το σεξ, κάτι θα σώσει εκείνη τη στιγμή. Αρκεί να έχεις ακούσει τα φυσιολογικά και όχι τα στρεβλά. Και το πιο σημαντικό: Να μιλήσεις για τη συναίνεση με τρόπο που θα αγγίξει το παιδί και όχι με τον απειλητικό χαρακτήρα ενός κανόνα. Ότι, ας πούμε, αν κάνει κάτι κακό, κάτι μη αναστρέψιμο, στο σώμα ή στην ψυχή του ετέρου ημίσεός του, εκείνο θα τον/ τη μισήσει. Μόνο τότε η κουβέντα περί συναίνεσης θα αποδώσει και θα προστατεύσει σώματα και ψυχές. Τα αγόρια πρέπει να ενδιαφέρονται για την αντισύλληψη με τρόπο ισότιμο με τα κορίτσια, με τρόπο

09 προστατευτικό. Και να καταλάβουν ότι ένας δραστήριος σύντροφος, που δείχνει ενδιαφέρον, είναι πιο γοητευτικός από έναν δειλό ερωτευμένο, αδιάφορο για τις συνέπειες των πράξεών του. Αντίστοιχα, τα κορίτσια οφείλουν να καταλάβουν ότι η αντισύλληψη δεν μπορεί να αφήνεται μόνο στα χέρια του εραστή, αλλά ότι το προφυλακτικό αποτελεί και δική τους υποχρέωση. Εάν η σύλληψη απαιτεί δύο, τότε δύο απαιτεί και η αντισύλληψη. Κάρμα Τσούχτρα Στο ελληνικό σχολείο του 2022 παρ’ ολίγον να παρουσιαστεί «η θεωρία του αγέννητου παιδιού». Μια θεωρία που υποστηρίζει ότι το παιδί από το πρώτο κύτταρο ή μάλλον από τις πρώτες κιόλας σκέψεις της μητέρας έχει ζωή. Μια θεωρία που ενοχοποιεί την κάθε γυναίκα που σκέφτεται να προβεί στη διακοπή μια κύησης ανεπιθύμητης για διάφορους λόγους. Το ελληνικό σχολείο θεωρεί, λοιπόν, ότι έχει κάνει το χρέος του, ότι δηλαδή έμαθε στους μαθητές τι είναι το σεξ, πώς κάνεις σεξ, πώς κάνεις αντισύλληψη και τι είναι συναίνεση. Και ότι ενώ η ύλη βγήκε με επιτυχία, η ευθύνη πέφτει στην κάθε κοπέλα που δεν ήταν καλή μαθήτρια. ΟΧΙ! Κάνατε λάθος. Η μόνη θεωρία την οποία, δεκαετίες τώρα, μαθαίνετε στους εφήβους του ελληνικού σχολείου είναι εκείνη του αγέννητου έρωτα. Γιατί αν κάποιος ενήλικος έμαθε πώς να κάνει έρωτα, το έμαθε από δικούς του πειραματισμούς με ισόποσες δόσεις αγαρμποσύνης και τύχης. Και δυστυχώς υπάρχουν αρκετοί ενήλικοι που είτε δεν ξέρουν πώς να βάλουν ένα προφυλακτικό είτε δεν έχουν μάθει να διακρίνουν το γραφείο από το κρεβάτι και, κάνοντας κατάχρηση εξουσίας, μοιράζουν θέσεις εργασίας κάτω απ’ τα σεντόνια. Το ελληνικό σχολείο μπορεί να μας μιλά για την ερωτική ποίηση που γέννησε ο τόπος μας, αλλά ντρέπεται να μιλήσει για τον έρωτα και το σεξ. Κι αν τελικά υπακούει σε συντηρητικές, θρησκόληπτες, πολιτικές γραμμές, τότε έχω να προτείνω το Κάμα Σούτρα ως πιθανή διδακτέα ύλη. Έτοιμο, μεταφρασμένο στα ελληνικά, αντίστοιχης αναγνωρισιμότητας με τη Βίβλο, ένα σύγγραμμα στο οποίο το σώμα θεωρείται η έκφραση της πνευματικότητας κι όχι της αμαρτίας. Ορίστε μια καλή πρόταση για το υπουργείο Παιδείας και… Θρησκευμάτων· μα δυστυχώς το κάρμα του Έλληνα μαθητή είναι άλλο… Οι λοιποί… ηθικοί αυτουργοί Αν η εφηβεία είναι μια διαδρομή εξέλιξης προς τη διαμόρφωση της ταυτότητας, τότε το σχολείο οφείλει να παίξει τον ρόλο του σηματοδοτημένου μονοπατιού, ο γονιός τον ρόλο του θεατή που πετά το μπουκαλάκι με το νερό στον διψασμένο δρομέα και ο παιδίατρος εκείνον που παρατηρεί από μακριά αν όλα βαίνουν ομαλώς. Τα εφηβάκια μας έχουν τόσους ενήλικους πάνω από το κεφάλι τους, αλλά τελικά, από αμηχανία και ταμπού, τα αφήνουμε να κολυμπήσουν μόνα στα βαθιά νερά της σεξουαλικότητας. Τελικά, δεν υπάρχει η κατάλληλη ηλικία για να μιλήσεις για το σεξ στα παιδιά. Υπάρχει ο κατάλληλος τρόπος ανά ηλικία. Ας τους μιλήσουμε όσο πιο νωρίς γίνεται!

Ο Ιορδάνης Παπαδόπουλος MD, PhD, είναι Επιμελητής Β΄ Παιδιατρικής ΓΝ Σύρου. iordanispapado@hotmail.com

10

ΣΤΟΝ ΓΙΑΤΡΟ

14.02.2022

ΌΤΑΝ ΟΙ ΈΦΗΒΟΙ ΕΘΊΖΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΜΑΡΙΧΟΥΆΝΑ ΕΊΝΑΙ ΠΙΘΑΝΌ ΝΑ ΚΑΠΝΊΖΟΥΝ ΑΡΚΕΤΈΣ ΦΟΡΈΣ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΆΔΑ 'Ή ΚΑΙ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΆ. ΠΑΡΌΛΟ ΠΟΥ ΠΟΛΛΟΊ ΠΙΣΤΕΎΟΥΝ ΌΤΙ ΤΟ ΕΛΈΓΧΟΥΝ ΚΑΙ ΜΠΟΡΟΎΝ ΝΑ ΣΤΑΜΑΤΉΣΟΥΝ ΌΠΟΤΕ ΘΕΛΉΣΟΥΝ, ΟΙ ΠΕΡΙΣΣΌΤΕΡΟΙ ΔΕΝ ΤΟ ΚΑΤΑΦΈΡΝΟΥΝ

Έφηβοι και μαριχουάνα ΤΗΣ ΜΑΡΊΑΣ ΑΥΓΈΡΗ

T

α ναρκωτικά είναι δυστυχώς προσιτά και στις μικρές ηλικίες, με αρκετούς νέους να μπαίνουν σε πειρασμό να δοκιμάσουν. Ειδικά η μαριχουάνα ή κάνναβη είναι εύκολο να αγοραστεί μέσω παρανόμων οδών και αποτελεί το πρώτο ναρκωτικό που δοκιμάζουν οι έφηβοι. Η χρήση της συχνά παρουσιάζεται ως ακίνδυνη, όμως είναι εξαρτησιογόνος, ιδιαίτερα για τους εφήβους, ενώ μπορεί να προκαλέσει σοβαρές βλάβες στον οργανισμό τους. Οι γονείς είναι το πρώτο και σημαντικότερο ανάχωμα στη χρήση ναρκωτικών και χρειάζονται σωστή πληροφόρηση, ώστε να βοηθήσουν τα παιδιά τους να μην εμπλακούν.

με καπνό και τυλίγεται σε τσιγάρο. Κάποιοι χρήστες το ανακατεύουν σε φαγητό ή το βράζουν σαν τσάι.Άλλα ναρκωτικά, όπως το PCP (φαινκυκλιδίνη) ή το κρακ, μπορεί να προστίθενται στο τσιγάρο, πολλαπλασιάζοντας τους κινδύνους. Σημειώνουμε εδώ ότι στη χώρα μας ναι μεν λειτουργούν καταστήματα, φυσικά και διαδικτυακά, που εμπορεύονται βρώσιμα ή άλλου είδους προϊόντα που περιέχουν κανναβινοειδή, όμως δεν έχει ακόμη διαμορφωθεί κανονιστικό πλαίσιο ρύθμισης των όρων διάθεσής τους στην αγορά ούτε σε ευρωπαϊκό ούτε σε εθνικό επίπεδο. Επίσης, ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων δεν έχει εκδώσει καμία έγκριση κυκλοφορίας τελικού προϊόντος φαρμακευτικής κάνναβης και δεν έχει κάνει δεκτή καμία γνωστοποίηση κυκλοφορίας προϊόντος ως συμπληρώματος διατροφής με κάνναβη. Σε κάθε περίπτωση, η μαριχουάνα είναι επικίνδυνη σε οποιαδήποτε μορφή για τα παιδιά και τους εφήβους.

Η μαριχουάνα επηρεάζει την υγεία και την ευεξία Σχολείο: Οι χρήστες μαριχουάνας δυσκολεύονται να σκεφτούν καθαρά, να συγκεντρωθούν, να θυμηθούν πράγματα και να επιλύσουν προβλήματα. Η συχνή χρήση προκαλεί πτώση στις σχολικές επιδόσεις. Οι τακτικοί χρήστες συχνά χάνουν το ενδιαφέρον για το σχολείο και μπορεί να το παρατήσουν.

Η μαριχουάνα είναι εξαρτησιογόνο ναρκωτικό Όπως συμβαίνει με το αλκοόλ και τη νικοτίνη, τα παιδιά που καπνίζουν μαριχουάνα χάνουν εύκολα τον έλεγχο και εθίζονται στη χρήση της. Η παγίδα είναι πως δεν προκαλεί έντονα συμπτώματα στέρησης, οπότε πολλοί τείνουν να παραβλέπουν ότι είναι εξαρτησιογόνος. Όμως, το σύνδρομο στέρησης είναι μόνο ένα από τα πολλά συμπτώματα εθισμού στα ναρκωτικά. Όταν οι έφηβοι εθίζονται στη μαριχουάνα είναι πιθανό να καπνίζουν αρκετές φορές την εβδομάδα ή και καθημερινά. Παρόλο που πολλοί πιστεύουν ότι το ελέγχουν και μπορούν να σταματήσουν όποτε θελήσουν, οι περισσότεροι δεν το καταφέρνουν. Οι συστηματικοί χρήστες συχνά παρουσιάζουν πτώση στις σχολικές και αθλητικές επιδόσεις, χάνουν το ενδιαφέρον για εξωσχολικές δραστηριότητες και αναπτύσσουν προβλήματα στις διαπροσωπικές τους σχέσεις με την οικογένεια και τους φίλους τους. Εάν η χρήση κάνναβης συνεχιστεί και στην ενήλικη ζωή, επηρεάζει αρνητικά την επαγγελματική εξέλιξη και τη δημιουργία σταθερής οικογενειακής ζωής. Όπως συμβαίνει και με το αλκοόλ, όσο νεότερος αρχίσει κάποιος τη χρήση, τόσο πιο πιθανό είναι να εξαρτηθεί.

Οδήγηση και φυσική δραστηριότητα: Η μαριχουάνα διαταράσσει την ορθή κρίση, τις σύνθετες κινητικές δεξιότητες και την ικανότητα εκτίμησης του χρόνου και της ταχύτητας. Όσοι οδηγούν ή κάνουν επικίνδυνα σπορ έπειτα από χρήση έχουν μεγάλες πιθανότητες να τραυματιστούν ή να χάσουν τη ζωή τους. Σεξουαλική υγεία: Οι έφηβοι που καπνίζουν μαριχουάνα είναι πιθανότερο να έχουν παρακινδυνευμένη σεξουαλική συμπεριφορά και να εμπλακούν σε σεξουαλική επαφή χωρίς συναίνεση ή μέτρα προφύλαξης.

Η Μαρία Θ. Αυγέρη είναι παιδίατρος. Μπορείτε να τη βρείτε στο maria.aygeri@gmail.com και στο 6945792250.

Μακροπρόθεσμη υγεία: Το σώμα και ο εγκέφαλος των εφήβων είναι ακόμα αναπτυσσόμενα και ανώριμα. Καπνίζοντας οτιδήποτε, συμπεριλαμβανομένης της κάνναβης, καταστρέφονται οι πνεύμονές τους. Επιπλέον, η μαριχουάνα μπορεί να οδηγήσει σε εξάρτηση ή σε εκδήλωση ψυχικών διαταραχών, όπως το άγχος, η κατάθλιψη και η σχιζοφρένεια. Πώς γίνεται η χρήση μαριχουάνας Το αποξηραμένο υλικό του φυτού της κάνναβης συνήθως αναμειγνύεται

Σημάδια χρήσης Πρώτο βήμα για να βοηθήσουμε το παιδί είναι το να αναγνωρίσουμε τα σημάδια χρήσης, όμως κάποια από αυτά είναι αμβληχρά. Πρέπει να υποψιαστούμε χρήση μαριχουάνας (ή άλλων ναρκωτικών) αν το παιδί μας: Περνάει περισσότερο χρόνο μόνο ή μακριά από το σπίτι παρά με την οικογένεια ή τους φίλους του.

Συχνά είναι κακόκεφο ή ευερέθιστο. Αρχίζει να παραλείπει μαθήματα, συχνά αργοπορεί στο σχολείο ή πέφτουν οι βαθμοί του. Αγοράζει CD και ρούχα με μηνύματα και σύμβολα υπέρ της μαριχουάνας. Χάνει το ενδιαφέρον του για δραστηριότητες που του άρεσαν. Έρχεται στο σπίτι «φτιαγμένο», φλύαρο, χαχανίζοντας, με κόκκινα μάτια και απαθές βλέμμα ή, αντίθετα, κλείνεται κατευθείαν στο δωμάτιό του. Μυρίζει μαριχουάνα. Έχει στα πράγματά του ναρκωτικά ή εξαρτήματα χρήσης ναρκωτικών. Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς: Βάζουμε ξεκάθαρα όρια. Ενσταλάζουμε ισχυρές αξίες. Πρέπει το παιδί να κατανοήσει πως περιμένουμε από αυτό να μη χρησιμοποιήσει ναρκωτικά. Συζητάμε μαζί του για την αξία της υγείας και ότι αυτή υπερέχει όταν αποφασίζουμε τι είναι σωστό και τι λάθος για τον οργανισμό μας. Συζητάμε για τους κινδύνους των ναρκωτικών. Η συζήτηση αυτή είναι αναγκαίο να γίνεται σε μικρή ηλικία και να ενθαρρύνουμε το παιδί να εκφράσει τις απορίες και τις ανησυχίες του. Οι νέοι που δεν γνωρίζουν τα δεδομένα μπορεί να δοκιμάσουν μόνο και μόνο για να δουν πώς είναι. Εκμεταλλευόμαστε τις ευκαιρίες διδαχής. Συζητάμε με τα παιδιά για αυτοκινητικά δυστυχήματα ή άλλες τραγωδίες που προκαλούνται από τη χρήση ναρκωτικών και παρουσιάζονται στα δελτία ειδήσεων και στο διαδύκτιο. Βοηθάμε το παιδί να χειριστεί την πίεση των συνομηλίκων. Οι συνομήλικοι επηρεάζουν ισχυρά τους εφήβους να δοκιμάσουν ναρκωτικά. Η επιρροή των γονιών, όμως, μπορεί να είναι ισχυρότερη, αν βοηθούν τα παιδιά να έχουν αυτοπεποίθηση, να κάνουν υγιεινές επιλογές και να αντιστέκονται στη επιβλαβή πίεση των άλλων. Τα παιδιά έχουν ανάγκη να ακούσουν ότι είναι εντάξει να πουν «Όχι!» σε ριψοκίνδυνες συμπεριφορές και να το εννοούν. Είναι επίσης σημαντικό να τα ωθήσουμε σε δραστηριότητες που τους αρέσουν και χτίζουν την αυτοεκτίμησή τους. Βοηθάμε το παιδί να καταλάβει τα συναισθήματά του. Ειδικά στην εφηβεία, πολλά παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με έντονα και πρωτόγνωρα συναισθήματα. Κάποιες φορές μπορεί να νιώσουν άγχος ή κατάθλιψη και να θεωρήσουν τα ναρκωτικά ως διέξοδο. Χρειάζεται να εξηγήσουμε ότι όλοι κατά καιρούς έχουμε αλλαγές στη διάθεσή μας, ότι είναι σημαντικό να εκφράζουμε τα συναισθήματά μας και να αντιμετωπίζουμε το άγχος με υγιείς τρόπους, που βοηθούν να προλάβουμε ή να λύσουμε τα προβλήματά μας. Δίνουμε το καλό παράδειγμα. Αποφεύγουμε το κάπνισμα, το αλκοόλ και τα ναρκωτικά. Δεν οδηγούμε έχοντας πιει. Προσπαθούμε να αποτελούμε καλό πρότυπο όσον αφορά και τον τρόπο που εκφράζουμε, ελέγχουμε και αντιμετωπίζουμε το στρες, τον πόνο ή την ένταση. Αναζητάμε ιατρική βοήθεια. Αν υποψιαζόμαστε ότι το παιδί μας κάνει χρήση μαριχουάνας ή άλλων ναρκωτικών, μιλάμε με τον παιδίατρό του. Εκείνος μπορεί να αναγνωρίσει σημεία χρήσης ναρκωτικών, μιλώντας εμπιστευτικά με τον ίδιο τον έφηβο, και να ενημερώσει και να κατευθύνει τους γονείς όσον αφορά στα προγράμματα θεραπευτικής παρέμβασης, αν υπάρχει άμεσος κίνδυνος.

ΣΤΟΝ ΓΙΑΤΡΟ

14.02.2022

11 Σημειώστε την ποσότητα αιμορραγίας και τον αριθμό των σερβιετών που χρειάζεστε. Ο γιατρός σας μπορεί να σας προσφέρει κάποια θεραπεία και είναι σημαντικό να κατανοήσετε ότι οι περισσότερες θεραπείες χρειάζονται τρεις ή περισσότερους εμμηνορροϊκούς κύκλους για να λειτουργήσουν πλήρως. Ένα ημερολόγιο είναι χρήσιμο τόσο για εσάς όσο και για τη/τον γιατρό σας για να δείτε πόσο έντονα είναι τα συμπτώματα και εάν η θεραπεία βοηθά. Πρέπει να κάνω εξετάσεις; Η/ο γιατρός σας μπορεί να σας ζητήσει να κάνετε μία γενική αίματος για να δει εάν είστε αναιμική ή έχετε χαμηλά αποθέματα σιδήρου. Δεν χρειάζεστε τακτικά άλλες εξετάσεις αίματος. Ο γιατρός σας θα πάρει ένα αναλυτικό ιστορικό για να διαπιστώσει εάν η βαριά αιμορραγία σας ξεκίνησε μόλις ξεκίνησαν οι περίοδοι σας ή έχετε οικογενειακό ιστορικό ή τυχόν ασυνήθιστα συμπτώματα όπως παρατεταμένη αιμορραγία /συχνούς μώλωπες. Μπορεί να χρειαστείτε υπερηχογράφημα της μήτρας, αν και είναι εξαιρετικά σπάνιο.

Τι σημαίνει «βαριά» περίοδος στην εφηβεία; ΤΗΣ ΣΤΈΛΛΑΣ ΡΟΐΔΗ

Η

λέξη «μηνορραγία» σημαίνει υπερβολικό αίμα κατά τη διάρκεια μιας περιόδου. Μια περίοδος θεωρείται «βαριά» εάν προκαλεί ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα:

Συχνές αλλαγές σερβιέτας (κάθε 2 ώρες ή πιο συχνά). Λερώνεται η έφηβη στα ρούχα ή τα σεντόνια. Χρειάζεται «διπλή» προστασία, δηλαδή σερβιέτα ΚΑΙ ταμπόν. Υπάρχουν κομμάτια πηγμάτων αίματος στη σερβιέτα. Επηρεάζονται καθημερινές δραστηριότητες (π.χ. σχολείο, αθλητικά κ.λπ.) λόγω της περιόδου. Τι προκαλεί βαριές περιόδους; Στις περισσότερες περιπτώσεις η αιτία δεν είναι γνωστή. Ωστόσο, είναι σύνηθες εάν έχει ξεκινήσει πρόσφατα η περίοδος για πρώτη

φορά. Μπορεί να διαπιστώσετε ότι οι περίοδοι είναι ακανόνιστες και βαριές. Η αιμορραγία από τη μήτρα είναι υπό την επίδραση ορμονών από τις ωοθήκες. Όταν ξεκινούν οι περίοδοι, είναι συνηθισμένο τα επίπεδα των ορμονών να ποικίλλουν πολύ, κι αυτό να συνεχιστεί για αρκετά χρόνια, ακόμα και μέχρι τα τέλη της εφηβείας. Πιο σπάνιες αιτίες είναι η διαταραχή της πήξης και λοιμώξεις (εάν η έφηβη είναι σεξουαλικά ενεργή). Είναι επικίνδυνο; Η βαριά αιμορραγία δεν προκαλεί άλλα ιατρικά προβλήματα παρά διαταραχή του τρόπου ζωής. Μερικές έφηβες χάνουν αρκετό αίμα και μπορούν να γίνουν αναιμικές (χαμηλός αιματοκρίτης). Η αναιμία μπορεί να προκαλέσει προβλήματα όπως ζάλη, δύσπνοια και κόπωση. Πώς μπορώ να το παρακολουθώ; Κρατήστε ένα ημερολόγιο των περιόδων σας σε εφαρμογή τηλεφώνου ή χαρτί για λίγους μήνες και δείξτε το στη/στον γιατρό σας, που θα σας κατευθύνει εάν χρειάζεστε θεραπεία.

Υπάρχει θεραπεία; Φυσικά και υπάρχουν λύσεις. Οι επιλογές για τη διαχείριση βαριών περιόδων είναι: 1. Μη ορμονικά δισκία – Μεφαιναμικό οξύ (Ponstan) με ή χωρίς Τρανεξαμικό οξύ (Transamin) κατά τη διάρκεια περιόδων. Πλεονέκτημα: Λαμβάνεται μόνο για λίγες ημέρες στην περίοδο που ο πόνος και η αιμορραγία είναι βαριά και έχει πολύ καλά αποτελέσματα. Μειονέκτημα: Το Ponstan είναι λίγο βαρύ για το στομάχι, οπότε θέλει προσοχή σε γυναίκες με ευαισθησία και πάντα με τη καθοδήγηση του γιατρού σας για τη δοσολογία.

2. Συνδυασμένα Αντισυλληπτικά Πλεονέκτημα: Πολύ αποτελεσματική θεραπεία για τις βαριές περιόδους. Βοηθά επίσης στον πόνο της περιόδου, καθώς και στην ακμή. Παράλληλα, προσφέρει αξιόπιστη αντισύλληψη εάν τη χρειάζεστε. Το μοτίβο αιμορραγίας είναι συνήθως σύντομο και προβλέψιμο. Μειονέκτημα: Παρενέργειες των αντισυλληπτικών που μπορεί να περιλαμβάνουν ευαισθησία στο στήθος, ναυτία, αλλαγές στη διάθεση και πονοκεφάλους. Θυμηθείτε όμως ότι αυτά είναι σπάνια και σε κάθε περίπτωση απλώς σταματάτε την αγωγή. Οι ορμονικές αλλαγές που συμβαίνουν στην έναρξη της εφηβείας και ακόμα περισσότερο όταν ξεκινά και η περίοδος είναι ούτως ή αλλιώς μία εποχή συναισθηματικά φορτισμένη για την κάθε έφηβη. Στόχος μας είναι να βοηθήσουμε όσο μπορούμε στο πρακτικό κομμάτι και να στηρίζουμε τις έφηβες να καταλάβουν ότι η εφηβεία δεν είναι οδυνηρό στάδιο αλλά ένα όμορφο ταξίδι προς την ενηλικίωσή τους.

Η Στέλλα Ροΐδη είναι μαιευτήραςγυναικολόγος, www.roidi.gr

12

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ

14.02.2022

Μίλα τώρα! Σεξουαλική παρενόχληση… υπεράνω πάσης υποψίας ΤΗΣ ΠΕΛΙΏΣ ΠΑΠΑΔΙΆ

Γ

νωρίζω την ιστορία της Ε. από το καλοκαίρι, λίγες μέρες αφότου συνέβη. Μου την αφηγήθηκαν η μητέρα της και ο πατέρας της, που ανήκουν στο φιλικό μου περιβάλλον. Περίμενα να περάσει ένα εύλογο χρονικό διάστημα, ώστε το κορίτσι να ηρεμήσει και να καταλαγιάσουν μέσα του τα συναισθήματα που της προκάλεσε η σεξουαλική παρενόχληση την οποία δέχτηκε από άτομο του στενού της οικογενειακού περιβάλλοντος και έπειτα ρώτησα τους γονείς της αν θέλουν να μιλήσουν στο Τaλκ, ώστε να ευαισθητοποιήσουν άλλους γονείς προκειμένου να προληφθούν ανάλογες καταστάσεις. Εκείνοι με παρέπεμψαν απευθείας στη γεν-

ναία, δεκατετράχρονη σήμερα, κόρη τους, που θέλησε να μιλήσει η ίδια για ό,τι της συνέβη, απευθυνόμενη τόσο στους συνομηλίκους της όσο και στους κηδεμόνες τους και να συμβάλει στην αντιμετώπιση της σεξουαλικής παρενόχλησης και βίας, περνώντας δύο βασικά μηνύματα: Ότι συνήθως οι κακοποιητές βρίσκονται πολύ κοντά στα ανήλικα θύματά τους και είναι υπεράνω πάσης υποψίας και ότι τα θύματα πρέπει να μιλάνε αμέσως σε άτομα που εμπιστεύονται, χωρίς τύψεις, χωρίς φόβο, χωρίς ντροπή. Το κορίτσι, μάλιστα, δεν είχε κανένα πρόβλημα να μιλήσει επώνυμα – συζητάει ανοιχτά την εμπειρία της–, αλλά λόγω της ανηλικότητάς της και την εμπλοκή μελών της οικογένειάς της προτιμήσαμε τη χρήση του αρχικού του ονόματός της.

Ένα sleepover στη θεία και στον θείο Η Ε. είχε τελειώσει την Α’ Γυμνασίου και απολάμβανε τις διακοπές της, φιλοξενούμενη από τη γιαγιά της στον τόπο καταγωγής της μητέρας της. Μια μέρα δέχτηκε πρόσκληση από τη θεία της, την αδερφή της μητέρας της, και τον άντρα της (δεν έχουν παιδιά μαζί), να κοιμηθεί ένα βράδυ στο σπίτι τους και το πρωί να πάνε παρέα για μπάνιο. Η Ε. δέχτηκε ενθουσιασμένη. Είχε πολύ καιρό να τους δει, λόγω καραντίνας! Τρεις μέρες μετά είχε ήδη κανονίσει mini διακοπές σε ξενοδοχείο μαζί τους και με τη ενήλικη αδελφή της, το αγόρι της και τον ανιψιό του θείου της, αλλά γιατί όχι και ένα sleepover, με φαγητό, ταινία και πισίνα την επόμενη; Ο θείος της πήγε να την πάρει με τη μηχανή του, σχολίασε το πόσο μεγάλωσε και ομόρφυνε, ενώ της ζήτησε να κρατηθεί πολύ καλά επάνω του και να τον

14.02.2022

αγκαλιάσει γερά, γιατί «είχε την έννοια να μην πέσει». Η Ε., εντελώς απονήρευτη, τον άκουσε. Πολύ τον πήγαινε αυτόν τον θείο. Αν και πενήντα τριών ετών, ήταν μοντέρνος και κουλ και ευχάριστος, με αέρα πολύ νεανικό. Είχε την αίσθηση ότι οι γονείς της δεν τον πολυπήγαιναν, άλλο στιλ ανθρώπου, αλλά δεν το είχε φιλοσοφήσει ιδιαίτερα. Άλλωστε, ζούσαν σε άλλη πόλη, βρίσκονταν σπάνια και είχαν να ειδωθούν σχεδόν δυο χρόνια, από τότε που ήταν ακόμα μαθήτρια δημοτικού, εξαιτίας της πανδημίας. Στην αρχή, η βραδιά κύλησε αναμενόμενα. Παρήγγειλαν φαγητό, είδαν ταινία, κουβέντιασαν και γύρω στα μεσάνυχτα, η θεία αποχώρισε για ύπνο. Ο θείος ζήτησε από την Ε. να μείνει να του κάνει λίγη παρέα και να τα πουν, μια και είχε τόσο καιρό να τη δει και του είχε λείψει. Η Ε. δέχτηκε με χαρά και μάλιστα τον άφησε να την πλησιάσει και να την αγκαλιάσει. Κι εκείνης της είχε λείψει. Όταν, όμως, άρχισε να τη χαϊδεύει, αρχικά στην κοιλιά και έπειτα στα γεννητικά όργανα, η Ε. πάγωσε. Αρχικά, δεν κατάλαβε τι συνέβαινε. Τον άκουγε να της λέει πως ήταν πια σε ηλικία «κατάλληλη» και πως ονειρευόταν για καιρό αυτή τη στιγμή, ενώ ταυτόχρονα της ζητούσε να χαλαρώσει. Λίγη ώρα μετά, η Ε. σαν να ξύπνησε, τον απώθησε, άρπαξε το κινητό της και κλείστηκε στο μπάνιο, χωρίς, όμως, να έχει συνειδητοποιήσει ακόμα τι ακριβώς είχε προηγηθεί. Παγωμένη και σε σύγχυση, έκανε τις συνηθισμένες προετοιμασίες της πριν από τον ύπνο. Ο θείος έφτασε απ’ έξω, άρχισε να χτυπάει την πόρτα, ψιθυρίζοντάς της ότι δεν έπρεπε να ενοχληθεί και –κυρίως– ρωτώντας την αν ενημέρωσε κάποιον τηλεφωνικά. Φυσικά, δεν έπρεπε να πει σε κανέναν τι είχε συμβεί. Ας έμενε μεταξύ τους. Η Ε. βγήκε, έκατσε μακριά του, ακούγοντάς τον να μιλάει για παρεξήγηση και πάνω απ’ όλα για σιωπή και έπειτα πήγε στο κρεβάτι της. Κοιμήθηκε άσχημα, αναστατωμένη, και συνέχισε να είναι αναστατωμένη και το πρωί, όταν σηκώθηκε να ετοιμαστεί για την πισίνα. Η θεία της παρούσα, αλλά ο θείος να σχολιάζει το όμορφο σώμα της με το μαγιό. Η Ε., μπερδεμένη, άρχισε να σκέφτεται μήπως φταίει, μήπως τον είχε προκαλέσει. Στην πισίνα, πάντως, κατάφερε να απομακρύνεται κάθε φορά που εκείνος την πλησίαζε να «παίξουν» στο νερό. Πού και πώς να μιλήσω; Η Ε. επέστρεψε στο σπίτι της γιαγιάς της, με ενοχές, αρχίζοντας, όμως, να βάζει τα συναισθήματά της σε τάξη και να καταλαβαίνει ότι πρέπει να αντιδράσει. Πού να μιλήσει, όμως; Στη γιαγιά και να τη στενοχωρήσει, μεγάλη γυναίκα; Μήπως να τηλεφωνούσε στους γονείς της; Όχι, βρίσκονταν μακριά και δεν ήξερε αν θα κρατούσαν την ψυχραιμία τους. Αρχικά, λοιπόν, τηλεφώνησε στον άλλο θείο της, στον αγαπημένο αδερφό του μπαμπά της, χωρίς να του αποκαλύψει κάτι, έτσι, για να νιώσει την ασφάλεια πως δεν είναι όλοι οι θείοι τέρατα. Το επόμενο βράδυ, η Ε. μίλησε επιτέλους για ό,τι συνέβη πρώτα σε δυο φίλες και σε έναν φίλο της, που εμπιστευόταν, μέσω ηλεκτρονικών μηνυμάτων. Και οι τρεις ήταν κάθετοι. «ΜΙΛΑ ΤΩΡΑ». Μάλιστα, η μια της φίλη τής είπε: «Αν δεν μιλήσεις εσύ, θα ενημερώσω ΕΓΩ τους γονείς σου». Ευτυχώς, η αδελφή της με το

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ αγόρι της θα έφταναν την επόμενη ημέρα για να πάνε όλοι μαζί εκδρομή. Πάνω στη συζήτηση, τα παιδιά σκέφτηκαν ότι θα ήταν καλύτερο η αποκάλυψη να γίνει ξαφνικά, με τον θείο παρόντα, ώστε να μη μπορέσει να τη διαψεύσει. Όπερ και εγένετο. Η αποκάλυψη Όταν η οικογένεια (η Ε., η αδερφή της, το αγόρι της αδερφής της, η θεία, ο θείος και ο ανιψιός του) έφτασε στο ξενοδοχείο όπου θα παραθέριζαν και κάθισαν για φαγητό, η Ε. ενημέρωσε μέσω μηνυμάτων την αδελφή της για το συμβάν –της έστειλε μάλιστα screenshots από τις συζητήσεις με τους φίλους της και τις παραινέσεις τους– και εκείνη, αν και ιδιαίτερα σοκαρισμένη, ανέλαβε αμέσως δράση. Βούτηξε τη θεία της, την τράβηξε έξω και άρχισε να της μιλάει. Ο θείος άρχισε να καταλαβαίνει και να χάνει την ψυχραιμία του. Αναρωτήθηκε τι άραγε να συνέβη και η Ε. του ανταπάντησε ότι αυτός ειδικά δεν θα έπρεπε να αναρωτιέται. Και τότε, για πρώτη φορά, ξέσπασε σε κλάματα. Σηκώθηκε να βρει τη θεία της και την αδερφή της, ο θείος πήγε να την ακολουθήσει, αλλά το αγόρι της αδερφής της, που είχε καταλάβει ότι κάτι δεν πήγαινε καλά, του έκοψε τον δρόμο. Τώρα η Ε. ήταν ανακουφισμένη και παγωμένη ήταν πια η θεία της. Η αδερφή της, εντωμεταξύ, είχε ήδη ενημερώσει τη μητέρα τους, που ξεκίνησε οδικώς από άλλη πόλη να παραλάβει το κορίτσι της. Καθώς τα μάζευαν άρον άρον από το ξενοδοχείο, ο θείος δεν αρνήθηκε τα γεγονότα, όμως έδωσε την –by the book των κακοποιητών– δική του εκδοχή: Η Ε. ήταν αυτή που του την είχε πέσει, η Ε. τον προκάλεσε, η Ε. φταίει. Στο πλευρό του ο ανιψιός του, που τη ρωτούσε αν είναι σίγουρη ότι έτσι είχαν τα πράγματα, μήπως δεν θυμόταν καλά, μήπως έλεγε ψέματα. Πίσω στην ασφάλεια Λίγες ώρες αργότερα, η Ε. ήταν ασφαλής στην αγκαλιά των γονιών της, στους οποίους αποκάλυψε, χωρίς φόβο, τα πάντα. Κι εκείνοι την πίστεψαν και τη στήριξαν και την παρότρυναν να μην ντραπεί, να μην κατηγορεί τον εαυτό της και να συνεχίσει τη ζωή της χωρίς κανένα στίγμα. Το επόμενο πρωί, ο κακοποιητής τηλεφωνούσε αχάραγα σε άλλα μέλη της οικογένειας και έριχνε τις ευθύνες στο κορίτσι, ότι εκείνη «του κουνήθηκε» και ξεκίνησε τη φάση. Ευτυχώς κατάλαβαν την ενοχή του. Στο κάτω κάτω, ακόμα και γυμνή να εμφανιζόταν μπροστά του, δεν έπαυε να είναι ένα παιδί και εκείνος ένας άντρας πενήντα τριών ετών. Η θεία, πάλι, ζήτησε χρόνο να μείνει μόνη της να σκεφτεί… Αφού έμειναν λίγες ημέρες, στην γενέθλια πόλη του πατέρα της, ώστε να ηρεμήσουν, οι γονείς και η Ε. επέστρεψαν στην Αθήνα, μίλησαν αμέσως με δικηγόρους ειδικευμένους σε θέματα σεξουαλικής παρενόχλησης και θέλησαν να προχωρήσουν σε μήνυση. Τελικά, αυτό δεν έγινε, γιατί κατάλαβαν ότι δεν θα έβγαζαν εύκολα άκρη, θα άφηναν ένα τραύμα ανοιχτό για χρόνια και το πιθανότερο θα ήταν ότι ο δράστης θα αθωωνόταν, ελλείψει στοιχείων. Όμως, η Ε., που θα ήθελε να τον δει να δικάζεται, έμαθε ότι ο ίδιος έχει ένα παιδί από προηγούμενο γάμο, στην ηλικία της, το οποίο δεν μπορεί να δει, καθώς η πρώην σύζυγός του έχει εγκαταλείψει

13 τη χώρα και υπάρχουν εν ενεργεία περιοριστικά μέτρα εναντίον του. Είναι σίγουρη ότι δεν ήταν η πρώτη ανήλικη στην οποία την έπεσε, «δεν ξυπνάς ένα πρωί στα πενήντα τρία σου και λες “α, ας την πέσω σε ένα δεκατριάχρονο”» και ελπίζει ότι σύντομα θα αποκαλυφθεί ποιος πραγματικά είναι και σε κοινωνικό επίπεδο. Αυτήν που δεν συγχωρεί η Ε. είναι τη θεία της, που αφού έμεινε για λίγο καιρό σε μια φίλη της, επέστρεψε στο σπίτι, μαζί του, για να… επαναπροσδιορίσουν τη σχέση τους. Έτσι, η μόνη που της μιλάει πλέον είναι η γιαγιά της Ε., η μάνα της, που είναι σε πολύ κακή ψυχολογική κατάσταση, ρίχνοντας μάλιστα ευθύνες στον εαυτό της που επέτρεψε στην εγγονή της να πάει εκείνο το βράδυ στους θείους της. «Η γιαγιά μου είναι η μόνη που δεν φταίει. Δεν θα μπορούσα να της ζητήσω να μη βλέπει την κόρη της. Και μάλιστα γνωρίζοντας ότι παραμένει με έναν τέτοιον επικίνδυνο άνθρωπο», λέει η Ε. Και μετά; Έπειτα από όλα αυτά, η Ε. άλλαξε. Είναι πιο προσεκτική, πιο φοβισμένη και αποφεύγει να μείνει μόνη της με άντρες, π.χ. να μπει στο ασανσέρ με κάποιον γείτονα ή να μιλήσει ιδιαιτέρως σε κάποιον καθηγητή της. Αυτό, όπως λέει, είναι και καλό, γιατί φυλάγεται, και κακό, γιατί ίσως υπερβάλλει. Την ενοχλούν και τα αγγίγματα από αγόρια, σε φιλικό επίπεδο, και σκέφτεται να μιλήσει με ψυχολόγο, ώστε το τραύμα αυτό να μην επηρεάσει μελλοντικά την ερωτική ζωή της. Κάτι που την ενόχλησε ιδιαίτερα είναι κάποιες, πρώην πλέον, φίλες της, που όταν τους αφηγήθηκε το περιστατικό μπήκαν στο πατριαρχικό τριπάκι τού victim blaming, σχολιάζοντας πως ίσως είχε ντυθεί προκλητικά και αναρωτώμενες για τυχόν δικές της ευθύνες. Κλείνοντας τη συζήτησή μας, η Ε. απευθύνεται στους γονείς και στους εφήβους που διαβάζουν αυτό το κείμενο. Ζητάει από τους γονείς να πιστεύουν τα παιδιά τους (γιατί στην πορεία έμαθε για δεκάδες παρόμοιες περιπτώσεις στις οποίες τα παιδιά δεν έγιναν πιστευτά) και να έχουν τα μάτια και τα αυτιά τους ανοιχτά στο περιβάλλον τους. Εκεί βρίσκουν συνήθως χώρο οι κακοποιητές και συχνά πείθουν τα θύματά τους να μη μιλήσουν, γεμίζοντάς τα τύψεις. Αυτό που έχει να πει στα παιδιά είναι επίσης να έχουν τα μάτια και τα αυτιά τους ανοιχτά, να χτίσουν μια σχέση εμπιστοσύνης με τους γονείς τους, και ακόμα και αν δεν θέλουν ή δεν μπορούν να μιλήσουν σε εκείνους, να έχουν έναν άλλον ενήλικο (νονό/ά, συγγενή, εκπαιδευτικό, γονιό φίλων) στον οποίον θα μπορούν να απευθυνθούν εάν τους συμβεί το οτιδήποτε. Λυπάται, δε, που βλέπει πολλούς συνομηλίκους της (ανεξαρτήτως φύλου) να εκφέρουν καθημερινά με μεγάλη ευκολία φαλλοκρατικό, ομοφοβικό, ρατσιστικό λόγο και να συνεχίζουν την αναπαραγωγή των στερεοτύπων που πασχίζουμε να καταρρίψουμε. Οι δε καθηγητές, στη συντριπτική τους πλειονότητα, από αδιάφοροι έως βαθιά συντηρητικοί. Αναφορικά, τέλος, με τα εργαστήρια δεξιοτήτων και τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα σχολεία, η Ε. απλώς γελάει πικρά… Αυτή είναι μια άλλη πονεμένη συζήτηση, στην οποία της υπόσχομαι ότι θα επανέλθουμε.

14

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ

14.02.2022

«Ceci n'est pas une pipe»: Από τον Magritte στο Cobra Kai ΤΗΣ ΑΛΕΞΆΝΔΡΑΣ ΧΑΐΝΗ

M

αμά, τι είναι επιτέλους αυτή η πίπα;» Η ερώτηση μπορεί να με συνέλαβε εξαπίνης, αλλά οφείλω να ομολογήσω ότι τα ’θελα και τα ’παθα. Αφού χωρίς να το πολυψειρίσω, μια ωραία Κυριακή απόγευμα, ξεκίνησα να βλέπω με τον εντεκάχρονο γιο μου τη

σειρά του Netflix «Cobra Kai». Στα +13 το είχε, ε, είπα τι στο καλό, το είδε ο Μ., το είδε κι ο Α., το είδε κι ο Κ., άντε, δες το κι εσύ, αρκεί να ’μαι κι εγώ στο πλάι σου. Η σειρά είναι το sequel του Karate Kid saga. Ο Ιάπωνας σενσέι έχει, βέβαια, πεθάνει προ πολλού, ο Ραλφ Μάτσιο δεν είναι πια έφηβος αλλά μεσήλικος με αντιπροσωπεία πολυτελών αυτοκινήτων, ενώ ο πάλαι ποτέ μισητός

αντίπαλός του έχει εξελιχθεί σε ένα ρεμάλι και μισό. Δεν θέλω να μπω σε άλλες λεπτομέρειες, καράτε παίζουν τα παιδιά, με όσα αυτό συνεπάγεται. Το πρόβλημα είναι ότι εκεί κάπου στο τρίτο, τέταρτο επεισόδιο έσκασαν οι «πίπες». Εν είδει «αποδυτηριακών» αστείων μεταξύ άγουρων εφήβων, στο στιλ των αμερικάνικων κομεντί με τις οποίες μεγαλώσαμε και που τώρα είναι κομματάκι πασέ, μην πω τίποτα χει-

14.02.2022

ρότερο. Τέλος πάντων, το είπαν μία το είπαν δύο, το ζωγραφίσανε κιόλας και, όπως ήταν αναμενόμενο, κάποια στιγμή το παιδί ρώτησε. Του απάντησα όσο πιο κόσμια μπορούσα και διέκοψα την προβολή για μετά τα δεκατρία. Θυμήθηκα τον εαυτό μου σε πολύ μικρότερη ηλικία να κάθομαι στο κρεβάτι των γονιών μου με τον αδερφό μου δίπλα και να προσπαθώ να αποκρυπτογραφήσω το περιεχόμενο του βιβλίου Το βαθύ λαρύγγι, που είχε ο πατέρας μου στο κομοδίνο του. Αφού το ξεφύλλισα, αποφάνθηκα: «Τραγουδίστρια θα είναι» και όλα μπήκαν στη θέση τους… Ωστόσο, πλέον, με τον διαρκή βομβαρδισμό των παιδιών από την επικαιρότητα, νοσηρή και μη, στο προαύλιο, στο γήπεδο ή όπου αλλού, η πιθανότητα τα πράγματα να μπούνε έτσι εύκολα «στη θέση τους» έχει απομακρυνθεί αισθητά. Ας πάρουμε για παράδειγμα την υπόθεση του Στάθη Παναγιωτόπουλου. Ο γιος μου δεν έχει δει ποτέ του «Ράδιο Αρβύλα», όμως γύρισε από το σχολείο πλήρως ενημερωμένος σχετικά με την online δραστηριότητα του παρουσιαστή. Και αν δεν έμαθε για το revenge porn, είναι γιατί απλώς δεν έτυχε. Κάτι παρόμοιο είχε συμβεί στα επτά του. Είχε μόλις επιστρέψει από την κατασκήνωση και μουρμούριζε σε ρυθμούς ραπ «τρώω τα λεφτά μου στις γυναίκες και τα Sneakers». «Για ξαναπές το αυτό», του ζήτησα. Το επανέλαβε αφού προηγουμένως μου διευκρίνισε ότι κανονικά αντί για «γυναίκες» το τραγούδι λέει «μια άλλη λέξη, που όμως είναι κακιά λέξη». Ποια λέξη είναι αυτή ρώτησα και όταν μου είπε, θέλησα να μάθω αν ξέρει τι σημαίνει. Δεν ήξερε, του εξήγησα ήρεμα και έπεσε από τα σύννεφα.

Online «τσόντα» Στην εποχή του webex, του skype, της αναγκαστικής τελικά ηλεκτρονικής επικοινωνίας, είναι εξαιρετικά σπάνιο ένα παιδί να μην εκτεθεί σε όλα αυτά και σε ακόμη χειρότερα, που ποτέ δεν θα φτάσουν στ’ αυτιά μας. Πόσο όμως να το προστατεύσεις; Ακόμη κι αν η τηλεόραση παραμένει κλειστή τις ώρες που εκείνο είναι στο σπίτι, ακόμη κι αν οι πιο «ακατάλληλες» συζητήσεις δεν γίνονται μπροστά του, θα σπάσει κάποια στιγμή ο διάολος το ποδάρι του και θα ακούσει για το τάδε ή το δείνα σεξουαλικό έγκλημα ή για τις επιδόσεις των παικτών στο «Bachelor» και στο «Big Brother». Γιατί πάντα θα υπάρχει κάποιο παιδί που και τηλεόραση θα βλέπει και δεν θα έχει ιδιαίτερο έλεγχο από τους γονείς του. Ή που θα είναι πιο μεγάλο σε ηλικία. Τις προάλλες διάβαζα για μια έρευνα στον Guardian σχετικά με την έκθεση των παιδιών στη διαδικτυακή πορνογραφία. Τη συσχέτιζε με τη ραγδαία αύξηση των περιστατικών σεξουαλικής παρενόχλησης και εκμετάλλευσης στα βρετανικά σχολεία, υποστηρίζοντας ότι μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη συμπεριφορά των παιδιών, αλλά και στη στάση τους απέναντι στα φύλα, στο σεξ και στη συναίνεση. Στο πλαίσιο της ίδιας έρευνας, η Βρετανίδα Επίτροπος για τα παιδιά, Dame Rachel de Souza, συνέταξε έναν οδηγό με τίτλο «Τα πράγματα που εύχομαι να ήξεραν οι γονείς μου: Ένας οδηγός για εφήβους και νεαρούς ενήλικους για θέματα διαδικτυ-

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ ακής σεξουαλικής έκθεσης», όπου συνοψίζει με απλό και κατανοητό τρόπο τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει ένας γονιός σε περίπτωση που διαπιστώσει ότι το παιδί του έχει εντρυφήσει στα πορνογραφικά site. Μεταξύ άλλων παροτρύνει τους γονείς να μιλήσουν στα παιδιά τους για το θέμα από νωρίς και σε τακτική βάση, ώστε να είναι προετοιμασμένα όταν χρειαστεί. Ως ηλικία-ορόσημο θεωρεί τα εννέα με δέκα χρόνια, πριν από την εφηβεία, δηλαδή, στην ουσία πριν τα παιδιά αποκτήσουν smart phone και λογαριασμό στα κοινωνικά δίκτυα. «Η συμβουλή μου προς τους γονείς και κηδεμόνες είναι να δημιουργήσουν μια κουλτούρα πριν ξεσπάσει η κρίση. Τα παιδιά μάς έχουν πει ότι θέλουν οι γονείς τους να φτιάξουν έναν ασφαλή χώρο, χωρίς κριτική, ώστε να μπορούν να μιλούν ελεύθερα για το θέμα. Είναι καλύτερο να γίνει αυτό πριν προκύψει το πρόβλημα παρά να προσπαθούμε να το μπαλώσουμε κατόπιν εορτής». Σύμφωνα, πάντως, με την έρευνα, παρόλο που είναι σχετικά λίγοι οι γονείς που πιστεύουν ότι το παιδί τους έχει επισκεφθεί πορνογραφικές σελίδες, τα στοιχεία δείχνουν ότι περισσότερα από τα μισά εντεκάχρονα και δεκατριάχρονα το έχουν κάνει, ασχέτως αν για το 62% όλο αυτό συνέβη «τυχαία». «Είναι δύσκολο να μιλήσεις στα παιδιά για το θέμα», παραδέχεται η De Souza. «Οι γονείς αισθάνονται άβολα, όχι μόνο επειδή το ζήτημα έχει να κάνει με το σεξ, αλλά και γιατί τα παιδιά τους έχουν μεγαλύτερη εξοικείωση με την τεχνολογία απ’ όσο οι ίδιοι».

ΠΑΡΌΛΟ ΠΟΥ ΕΊΝΑΙ ΣΧΕΤΙΚΆ ΛΊΓΟΙ ΟΙ ΓΟΝΕΊΣ ΠΟΥ ΠΙΣΤΕΎΟΥΝ ΌΤΙ ΤΟ ΠΑΙΔΊ ΤΟΥΣ ΈΧΕΙ ΕΠΙΣΚΕΦΘΕΊ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΚΈΣ ΣΕΛΊΔΕΣ, ΤΑ ΣΤΟΙΧΕΊΑ ΔΕΊΧΝΟΥΝ ΌΤΙ ΠΕΡΙΣΣΌΤΕΡΑ ΑΠΌ ΤΑ ΜΙΣΆ ΕΝΤΕΚΆΧΡΟΝΑ ΚΑΙ ΔΕΚΑΤΡΙΆΧΡΟΝΑ ΤΟ ΈΧΟΥΝ ΚΆΝΕΙ, ΑΣΧΈΤΩΣ ΑΝ ΓΙΑ ΤΟ 62% ΌΛΟ ΑΥΤΌ ΣΥΝΈΒΗ «ΤΥΧΑΊΑ» Πορνογραφία ΔΕΝ σημαίνει συνουσία Η συζήτηση αναθερμάνθηκε μετά την αποκάλυψη της βραβευμένης με Grammy τραγουδίστριας Billie Eilish στον ραδιοφωνικό παραγωγό Howard Stern ότι είχε εθιστεί στο πορνό από τα έντεκά της, με αποτέλεσμα να βλέπει για χρόνια εφιάλτες, να δυσκολεύεται στις σχέσεις της και να διαμορφώσει μια διαστρεβλωμένη εικόνα για τη γυναικεία σεξουαλικότητα και την ερωτική πράξη. «Πιστεύω ότι το πορνό είναι ντροπή. Για να είμαι ειλικρινής έχω δει πολύ. Ξεκίνησα στα έντεκα και νομίζω ότι το μυαλό μου καταστράφηκε εντελώς», εξομολογήθηκε η δεκαεννιάχρονη πλέον σταρ, εξηγώντας ότι έβλεπε πορνό επειδή ήθελε να νιώσει κι εκείνη «σαν ένας από τους τυπάδες». «Έχουμε ένα καθήκον: να εξηγήσουμε στα παιδιά και στους εφήβους ότι η πορνογραφία δεν είναι σεξ», γράφει προς επίρρωση των παραπάνω η Ιταλίδα συγγραφέας Elena

15 Stancanelli στην εφημερίδα Repubblica και συνεχίζει: «Πρέπει όμως να καταλάβουμε ότι είναι αδύνατον να απαγορεύσουμε κάτι που παρέχεται δωρεάν στο διαδίκτυο. Και όσο επιμένουμε στον έλεγχο, άλλο τόσο, και περισσότερο ακόμα, τα παιδιά θα μάς κοροϊδεύουν». Αν κάποια εντεκάχρονη θελήσει, όπως η Eilish, να δει πορνογραφικές ταινίες στο διαδίκτυο, τελικά θα τα καταφέρει. Εμείς πρέπει, ωστόσο, να της έχουμε δώσει τα κατάλληλα εργαλεία για να κατανοήσει αυτά που βλέπει, λέει η Stancanelli, πηγαίνοντας το θέμα ένα βήμα ακόμη πιο πέρα: «Όχι μόνο δεν είναι σεξ η πορνογραφία αλλά δεν μοιάζει καν με σεξ – είναι ένα ακροβατικό απίθανων σωμάτων, ένα μοντάζ από συχνά γελοίες καταστάσεις που αφορούν πάνω από όλα τα γεννητικά όργανα. Είναι παράσταση, όχι μάθημα, δεν μαθαίνεις πώς να κάνεις σεξ παρακολουθώντας πορνογραφία». Αντιθέτως, καταλήγει, σε περίπτωση που κάποιος την έπαιρνε στα σοβαρά και την αντιμετώπιζε ως «εγχειρίδιο», θα απογοητευόταν…

Οι βασικές «αρχές» του οδηγού της De Souza Μιλήσ τε σ τα παιδιά από νωρίς. Εξηγήσ τε τους το θέμα με τρόπο ανά λογο με την η λικία τους. Μην αφήσετε το πορνό να γίνει θέμα ταμπού μεταξύ σας. Μιλάτε άνετα και σε καθημερινή βάση για όλα τα δύσκολα θέματα. Γελάτε συχ νά, ώσ τε να μην τα κάνετε να αισθάνον ται φόβο. Μην τα αποπαίρνετε όταν βλέπου ν πορνογραφία, μην τα τιμωρείτε και εξηγήσ τε τους ότι κατανοείτε την περιέργειά τους. Μην αν τιδράτε υπερβολικά –εξηγήσ τε ότι αυ τό που βλέπου ν αφορά ενή λικους. Τονίσ τε ότι το σεξ και τα σώματα που πρωταγωνισ τού ν σ το πορνό δεν είναι ρεα λισ τικά. Κάν τε το μάθημά σας. Μάθετε για τις νέες τεχ νολογίες! Αναζητήσ τε τη βοήθεια ειδικών σε περίπ τωση που χρειασ τεί. Δ ημιουργήσ τε ένα ασφα λές περιβά λ λον σ το σπίτι για να μπορού ν τα παιδιά να έχου ν τον χώρο και την άνεση να συζητήσου ν τα θέματα που τα απασχολού ν.

16

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ

14.02.2022

Εφηβική παραβατικότητα: Επιτακτική η ανάγκη πρόληψης και παρέμβασης ΤΗΣ ΑΓΓΕΛΙΚΉΣ ΚΑΡΔΑΡΆ

K Διαβάστε: Αγγελική Καρδαρά, Νέοι παγιδευμένοι στα παιχνίδια της βίας: Εγκλήματα με δράστες και θύματα νέους. Πρόλογος: Καθηγητής Νέστωρ Κουράκης, Επίμετρο: Δικηγόρος Παρ’Αρείω Πάγω Διονύσης Χιόνης, Εκδόσεις Παπαζήση, 2021

ατά τη συγγραφή του νέου μου βιβλίου για την ανηλικότητα και τη νεότητα, με τίτλο Νέοι Παγιδευμένοι στα Παιχνίδια της Βίας: Εγκλήματα με Δράστες και Θύματα Νέους, μου δόθηκε η ευκαιρία να εμβαθύνω στα υπό ανάλυση θέματα μέσα από έρευνες και μελέτες σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Παράλληλα, συνομίλησα με σημαντικούς στον τομέα της εξειδίκευσής τους επιστήμονες, που ανέδειξαν καίριες πτυχές του φαινομένου της νεανικής παραβατικότητας. Η επιστημονική ενασχόληση με το φαινόμενο καταδεικνύει τη σοβαρότητα και την πολυπλοκότητά του και φέρνει στην επιφάνεια την ανάγκη για ευρύτερη κοινωνική μέριμνα και πρόνοια για ανήλικους εκτεθειμένους σε πολλαπλούς κινδύνους, αλλά και την ανάγκη για καινοτόμες και πρωτοπόρες εκπαιδευτικές δράσεις στα σχολεία μας, προσανατολισμένες στο προφίλ της νέας γενιάς, στα ζητούμενα και τις απαιτήσεις της νέας εποχής που διανύουμε. Σκληρά εγκλήματα Εστιάζοντας στους εφήβους ηλικίας 13-17 ετών, μεγάλο ερευνητικό ενδιαφέρον παρου-

σιάζουν τόσο τα ποσοτικά όσο και τα ποιοτικά στοιχεία για το φαινόμενο, που προκαλούν προβληματισμό. Από τις αστυνομικές στατιστικές, βάση των οποίων αποτελεί η καταγραφή καταγγελιών (η χαρακτηριζόμενη «δήλη εγκληματικότητα») αντλούμε σημαντικές πληροφορίες για την εξέλιξη του φαινομένου. Επιχειρώντας μία συγκριτική ανάλυση της αστυνομικής επετηρίδας του 2000 και της αντίστοιχης του 2020, ο καθηγητής Νέστωρ Κουράκης, που έχει ασχοληθεί επισταμένως με το θέμα, τόνισε, στην παρουσίαση του βιβλίου, πως ενώ το 2000 η αυτή νεανική παραβατικότητα (13-17 ετών) κυμαινόταν στο 7%, σήμερα έχει πέσει στο 4,5%. Ωστόσο, στα επιμέρους «σκληρά» εγκλήματα, τα οποία χαρακτηρίζονται και ως «εγκλήματα βίας», ο δείκτης της εγκληματικότητας παρουσιάζεται αυξημένος. Συγκεκριμένα, το 2020 καταγράφηκαν 16 ανθρωποκτονίες με πρόθεση έναντι 7 το 2000, 32 βιασμοί έναντι 6, 486 ληστείες έναντι 62, 440 περιπτώσεις ναρκωτικών έναντι 330. Ως αιτιολογία, ο καθηγητής αναφέρθηκε στη θεωρία της θεσμικής δυσλειτουργίας, που θέτει στο επίκεντρο τους κοινωνικοποιητικούς θεσμούς (οικογένεια, σχολείο, εργασία, αξιακή ατμόσφαιρα της κοινωνίας) και τον τρόπο λειτουργίας ή υπολειτουργίας τους. Από τα προαναφερθέντα διαπιστώνεται ότι

η σκληρότητα και η βία καταγράφονται στις εγκληματικές πράξεις στις οποίες εμπλέκονται έφηβοι, γεγονός που αναμφίβολα προβληματίζει και καθιστά επιτακτική την ενίσχυση της πρόληψης και της έγκαιρης παρέμβασης. Παρατηρούμε επίσης ότι, ιδιαίτερα σε ληστείες και υποθέσεις ναρκωτικών, η εμπλοκή των εφήβων αυξήθηκε σημαντικά. Αυτό καταδεικνύει την αναγκαιότητα να αντιμετωπιστούν τα κοινωνικά προβλήματα στη ρίζα τους, κυρίως ως προς τη χρήση ουσιών από την ανηλικότητα, γεγονός που σχετίζεται άμεσα με το προφίλ του ανήλικου παραβάτη. Ποια παιδιά παραβαίνουν τους νόμους; Το προφίλ των ανήλικων παραβατών στη χώρα μας σκιαγραφείται ως ακολούθως: Η συντριπτική πλειονότητα αποτελείται από αγόρια, ηλικίας κυρίως 14 έως 18 ετών, τα οποία προέρχονται κυρίως από χαμηλά κοινωνικοοικονομικά στρώματα και ενδεχομένως βιώνουν αισθήματα κοινωνικού αποκλεισμού. Ωστόσο, καταγράφονται και κάποιες περιπτώσεις που αναιρούν το γενικό προφίλ των ανήλικων παραβατών, προερχόμενοι από μεσαία και ανώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, από οικογένειες χωρίς (φαινομενικά τουλάχιστον) ορατές δυσλειτουργίες, με καλό εκπαιδευτικό υπόβαθρο, που φτάνουν στις Υπηρεσίες Ανηλίκων κατηγορούμενοι για

14.02.2022

κλοπές, χρήση ναρκωτικών, φθορά ξένης ιδιοκτησίας, ακόμα και για ληστείες ή βιασμούς. Συνεπώς, πλέον διαπιστώνονται διαφοροποιήσεις στο φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας και οφείλουμε να παρακολουθούμε στενά την εξέλιξή του. Η οικογένεια και η εκπαίδευση Στο οικογενειακό περιβάλλον των ανήλικων παραβατών εντοπίζονται συχνά δυσλειτουργίες, ορατές αλλά και μη (όπως προαναφέρθηκε), που το καθιστούν όχι μόνο μη υποστηρικτικό, αλλά ενίοτε και κακοποιητικό (τεταμένες γονεϊκές σχέσεις, απουσία κάποιου γονέα, παραβατικοί ή με σοβαρά ζητήματα ψυχικής υγείας γονείς, πολύ αυστηρές ή πολύ ελαστικές μέθοδοι ανατροφής, παραμέληση, έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας, απουσία ορίων, πρότυπα επιθετικής συμπεριφοράς / βία στο σπίτι). Η πλειονότητα των ανηλίκων παραβατών φέρεται να έχει ολοκληρώσει με χαμηλές επιδόσεις τη βασική εκπαίδευση. Ωστόσο, μεγάλο είναι και το ποσοστό εκείνων που την έχουν διακόψει προτού την ολοκληρώσουν, λόγω μαθησιακών δυσκολιών, αδικαιολόγητων απουσιών ή εξαιτίας ανταγωνιστικού σχολικού περιβάλλοντος. Δεν πρέπει να παραβλέψουμε ότι υπάρχουν ανήλικοι που υποχρεώνονται να εγκαταλείψουν το σχολείο για να αναζητήσουν εργασία, εξαιτίας οικονομικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν ενδοοικογενειακά. Εδώ θα τονίσουμε για μία ακόμα φορά τον σημαίνοντα ρόλο της πρόνοιας για αυτά τα παιδιά, που βιώνουν μία σκληρή καθημερινότητα, η οποία όχι μόνο δεν συνάδει με την ηλικία τους, αλλά τα καθιστά ευάλωτα και τα εκθέτει σε σοβαρούς κινδύνους.

ΤΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΌ ΣΎΣΤΗΜΑ ΧΡΕΙΆΖΕΤΑΙ ΝΑ ΔΏΣΕΙ ΒΑΡΎΤΗΤΑ ΣΕ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΎΣ ΚΑΙ ΒΙΩΜΑΤΙΚΟΎΣ ΤΡΌΠΟΥΣ ΜΆΘΗΣΗΣ, ΜΕ ΑΞΙΟΠΟΊΗΣΗ ΤΗΣ ΜΟΝΑΔΙΚΌΤΗΤΑΣ ΚΆΘΕ ΠΑΙΔΙΟΎ ΚΑΙ ΑΝΆΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΔΕΞΙΟΤΉΤΩΝ ΤΟΥ Ουσίες, ψυχική υγεία, εθνικότητα, περιοχές Ένας αξιοσημείωτος αριθμός ανήλικων παραβατών εμπλέκεται με εξαρτησιογόνες ουσίες, γεγονός που πρέπει να αντιμετωπιστεί επίσης μέσω κοινωνικής μέριμνας και έμπρακτης υποστήριξης από την οργανωμένη πολιτεία και τους αρμόδιους φορείς της. Επιπροσθέτως, ορισμένα από αυτά τα παιδιά εκδηλώνουν συναισθηματικές διαταραχές, διαταραχές διαγωγής ή προβλήματα ψυχικής υγείας. Κοινό δε χαρακτηριστικό τους είναι η έλλειψη στόχων, κινήτρων και προσδοκιών για προσωπική, εκπαιδευτική ή επαγγελματική ανέλιξη. Αναφορικά με την εθνικότητα, σημειώνεται μια σταθερή εμπλοκή ανηλίκων Ρομά, κυρίως σε κλοπές. Επίσης, ενώ στον Πειραιά προκύπτει ότι η συμμετοχή Ελλήνων και αλλοδαπών παραβατών είναι σχεδόν ισοδύναμη, και σε κάποιες περιπτώσεις η συμμετοχή των Ελλήνων δραστών είναι υψηλότερη, στο Δικαστήριο Ανηλίκων της Αθήνας η συμμετοχή των αλλοδαπών παραβατών είναι εμφανώς μεγαλύτερη. Στο σημείο αυτό επισημαίνεται, όμως, και η μεγαλύτερη ευαλωτότητα του αλλοδαπού πληθυσμού στους μηχανισμούς του τυπικού κοινωνικού ελέγχου, που ίσως είναι εντονότερος στο κέντρο της Αθήνας, όπως εξάλλου μαζικότερη είναι και η συγκέντρωση μεταναστών σε

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ συγκεκριμένες περιοχές της πρωτεύουσας. Τα αστικά κέντρα φαίνεται να είναι καταφύγιο για ανθρώπους που αντιμετωπίζουν θέματα εμπλοκής με τον νόμο και εκεί λαμβάνουν χώρα οι περισσότερες συλλήψεις. Συνταγές αποτυχίας Μελετώντας το φαινόμενο της νεανικής παραβατικότητας, αναδεικνύονται κρίσιμης σημασίας ζητήματα, μεταξύ των οποίων το γεγονός ότι ορισμένες πράξεις ανήλικων παραβατών φτάνουν στο σημείο να εξισώνονται με την εγκληματικότητα ενηλίκων, όπως εμφατικά σημειώνει ο ομότιμος καθηγητής Εγκληματολογίας ΕΚΠΑ Γιάννης Πανούσης στο βιβλίο μου, στο πλαίσιο της συνέντευξης που μου παραχώρησε, στο τέλος της οποίας γράφει και απευθύνει στη νεολαία ένα γράμμα. Όπως επίσης υπογράμμισε ο καθηγητής Πανούσης στην παρουσίαση του βιβλίου, οι συζητήσεις σχετικά με το φαινόμενο της παραβατικότητας εστιάζουν κατά κύριο λόγο στον ανήλικο παραβάτη, ενώ μόλις πρόσφατα ευαισθητοποιηθήκαμε σχετικά με το θύμα. Ανέφερε χαρακτηριστικά ότι συνήθως επικαλούμαστε επιχειρήματα ηθικής τάξης και μίας σοβούσας ανασφάλειας των ενηλίκων, τα οποία «θαμπώνουν» τις θεωρητικές αναλύσεις και τα προτιμώμενα μέτρα διαχείρισης της κρίσης. Απόρροια αυτών είναι η θυσία του πραγματικού δικαιώματος του νέου για αυτοπροσδιορισμό και αυτοδιάθεση, καθώς και η δημιουργία ενός ασφυκτικού κλοιού γύρω από το πρόσωπό του. Με αυτές τις «συνταγές αποτυχίας», όπως τόνισε «όχι μόνο δεν λύνουμε κανένα προσωπικό ή κοινωνικό πρόβλημα των νέων αλλά, αντιθέτως, διαρρηγνύουμε τις σχέσεις εμπιστοσύνης ανάμεσα στις γενεές, την οικογένεια, τη φιλία, την κοινότητα. Ο νέος έχει τις δικές του κοινωνικές και θεσμικές αναπαραστάσεις. Έχει τη δική του εικόνα σχετικά με το τι είναι έγκλημα και τι είναι τιμωρία. Η ποινικοποίηση προ-εγκληματικών καταστάσεων δημιουργεί ρωγμές και στα συνταγματικά δικαιώματα. Όσο οι κοινωνικές παράμετροι παραβλέπονται, τόσο η χάραξη αντεγκληματικής πολιτικής θα κινείται άναρχα ανάμεσα σε ηθικολογίες για ευάλωτα άτομα. Έτσι, από τα ευάλωτα παιδιά προχωρήσαμε στα αδικημένα παιδιά και τώρα κινούμαστε στον αστερισμό των επικίνδυνων παιδιών σε μία προσπάθεια να συνδυάσουμε την κατάστασή τους με την κοινωνία της διακινδύνευσης». Κάτι πρέπει να αλλάξει Με τη σειρά της, η καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο τμήμα Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, Έφη Λαμπροπούλου, στη συνέντευξη που μου παραχώρησε, εστίασε το ερευνητικό της ενδιαφέρον στις βίαιες συμπεριφορές ανήλικων κοριτσιών, αλλά και γενικότερα στην όξυνση της βίας από ανήλικους και νέους, ιδιαίτερα σε συγκεκριμένα αδικήματα. Η καθηγήτρια προβλέπει ότι στο μέλλον θα ενταθεί η επιθετική συμπεριφορά και θα πολλαπλασιαστεί η βία των νέων, οργανωμένων σε ομάδες, τόσο εναντίον προσώπων όσο και θεσμών. Ειδικότερα, όπως επισημαίνει, «στην Ελλάδα, εάν δεν αλλάξει κάτι στο δημόσιο σκηνικό, θα έχουμε περισσότερα εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας, περισσότερο οργανωμένη επιθετική συμπεριφορά, παράνομες πράξεις που έχουν σχέση με ναρκωτικές ουσίες και εξάπλωση της βίας στα κορίτσια». Σημαντικά είναι τα επίπεδα παρέμβασης που παρουσιάζει, τονίζοντας τον σημαίνοντα ρόλο της οικογένειας, του σχολείου και της πολιτείας στην πρόληψη του φαινομένου, το οποίο θεωρεί ότι θα μας απασχολήσει σε μεγαλύτερη έκταση στο μέλλον εάν δεν το «κοιτάξουμε κατάματα» και δεν ληφθούν έγκαιρα τα αναγκαία μέτρα πρόληψης.

17 ΣΤΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΌ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝ ΤΩΝ ΑΝΉΛΙΚΩΝ ΠΑΡΑΒΑΤΏΝ ΕΝΤΟΠΊΖΟΝΤΑΙ ΣΥΧΝΆ ΔΥΣΛΕΙΤΟΥΡΓΊΕΣ, ΟΡΑΤΈΣ ΑΛΛΆ ΚΑΙ ΜΗ, ΠΟΥ ΤΟ ΚΑΘΙΣΤΟΎΝ ΌΧΙ ΜΌΝΟ ΜΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΌ, ΑΛΛΆ ΕΝΊΟΤΕ ΚΑΙ ΚΑΚΟΠΟΙΗΤΙΚΌ Το σχολείο του μέλλοντος Η αντιμετώπιση της παραβατικότητας των ανηλίκων πρέπει σίγουρα να είναι ολιστική και να περιλαμβάνει παράλληλη αντιμετώπιση των σοβαρών προβλημάτων που ταλανίζουν τις σύγχρονες κοινωνίες, προκαλώντας ισχυρούς τριγμούς στον οικογενειακό και κατ’ επέκταση στον κοινωνικό ιστό. Ως εκπαιδευτικός, εστιάζω στον καθοριστικό ρόλο του σχολείου και τονίζω την επιτακτική ανάγκη η οργανωμένη πολιτεία να τολμήσει να προχωρήσει σε ριζικές αλλαγές, με στόχο να χτίσει το «σχολείο του μέλλοντος». Το σχολείο του μέλλοντος πρέπει, όμως, να λάβει υπόψη το προφίλ του σύγχρονου νέου και τα ζητούμενα των σύγχρονων κοινωνιών και να ξεφύγει από τους παραδοσιακούς τρόπους μάθησης, που εγκλωβίζουν τη σκέψη και οδηγούν έναν αριθμό νέων με σοβαρές μαθησιακές ή άλλες δυσκολίες είτε εκτός σχολείου είτε στο κοινωνικό περιθώριο. Το εκπαιδευτικό σύστημα χρειάζεται να δώσει βαρύτητα σε δημιουργικούς και βιωματικούς τρόπους μάθησης, με αξιοποίηση της μοναδικότητας κάθε παιδιού και ανάπτυξη των δεξιοτήτων του. Πολύ σημαντικό, επίσης, να τεθούν σε εφαρμογή προγράμματα πρόληψης, κυρίως κατά των ουσιών και γενικότερα των εξαρτήσεων, προγράμματα διαχείρισης συναισθημάτων και να πραγματοποιούνται, σε καθημερινή βάση, δημιουργικές δράσεις που θα προσφέρουν στον ανήλικο πληθυσμό θετικές διεξόδους και εποικοδομητικούς τρόπους έκφρασης. Όσον αφορά τον ρόλο της οικογένειας, είναι πολύτιμος και πρέπει να είναι ουσιαστικός ήδη από την προσχολική ηλικία, όταν το παιδί διαμορφώνει την προσωπικότητά του. Αξίζει, ως γονείς, να αφιερώσουμε περισσότερο και πρωτίστως πιο ποιοτικό χρόνο στα παιδιά μας και μέσα από τη δική μας συμπεριφορά και την αναγνώριση των λαθών μας να τους περάσουμε αξίες και ιδανικά για το μέλλον. Συμπερασματικά, ο σύγχρονος νέος έχει έντονους προβληματισμούς, σε μία κοινωνία που βιώνει συνταρακτικές αλλαγές στις δομές της. Οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί, η οργανωμένη πολιτεία, οφείλουμε να του δώσουμε ολοκληρωμένες απαντήσεις. Αναλογιζόμενοι επομένως την κοινωνική μας ευθύνη απέναντι στην ανηλικότητα, ας κάνουμε ένα ουσιαστικό βήμα για να την προσεγγίσουμε.

Η Αγγελική Καρδαρά είναι Διδάκτωρ Τμήματος ΕΜΜΕ ΕΚΠΑ, Φιλόλογος, Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος & Επιστημονικά Υπεύθυνη του Crime & Media Lab (KE.M.E.), Συγγραφέας-Εισηγήτρια και Εκπαιδεύτρια E-Learning ΕΚΠΑ

18

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ

H σχιζοφρένεια στον 21ο αιώνα: Η κληρονομιά της «καταραμένης» οικογένειας Γκάλβιν ΤΗΣ ΠΕΛΙΏΣ ΠΑΠΑΔΙΆ

T

ο βιβλίο του Robert Kolker Οι γυναίκες που επιβίωσαν (Εκδόσεις Ίκαρος, μετάφραση Βαγγέλης Προβιάς) ρίχνει φως στην ασυνήθιστη ιστορία της οικογένειας Γκάλβιν, με δώδεκα παιδιά, γεννημένα από το 1945 μέχρι το 1965, έξι από τα οποία διαγνώστηκαν με σχιζοφρένεια, και αποτέλεσε σταθμό στην κατανόηση της νόσου. H ανάγνωσή του ήταν ταυτόχρονα απολαυστική (ως λογοτεχνικό κείμενο) και συγκλονιστική (ως αληθινή ιστορία). Ολοκληρώνοντάς το, και αφού είχα κρατήσει κάμποσες σημειώσεις, αναζήτησα τον Αθανάσιο Αλεξανδρίδη, ψυχίατρο, παιδοψυχίατρο και ψυχαναλυτή, για να συζητήσουμε για το πάντοτε επίκαιρο και ακανθώδες ζήτημα της ψυχικής υγείας στην οικογένεια.

Διαβάστε: Robert Kolker Οι γυναίκες που επιβίωσαν (Εκδόσεις Ίκαρος, μετάφραση Βαγγέλης Προβιάς)

Κ. Αλεξανδρίδη, να σας ζητήσω καταρχάς να μου πείτε την αίσθηση που σας άφησε το βιβλίο αυτό, που συνδυάζει λογοτεχνία και ιστορία της ψυχιατρικής. Καλησπέρα σας. Σας ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση και τη δυνατότητα να μιλήσω για την αξιόλογη δουλειά του Kolker. Οι γυναίκες που επιβίωσαν είναι ένα ογκώδες βιβλίο 600 σελίδων, που σε καμιά στιγμή

δεν χάνει τον ρυθμό του. Αυτό δεν είναι περίεργο, αν σκεφτεί κανείς ότι περιγράφει τα τραγικά, ως επί το πλείστον, γεγονότα μιας πολύπαθης οικογένειας με δέκα αγόρια που πάσχουν ή απειλούνται από σχιζοφρένεια και δύο κορίτσια που υφίστανται ψυχική, σωματική και σεξουαλική βία μέσα σε αυτό το περιβάλλον. Οι λογοτεχνικές και δημοσιογραφικές ικανότητες του συγγραφέα επιτρέπουν να δοθεί όλο το σκοτεινό κλίμα με ισορροπία, χωρίς να προκαλεί ηδονοβλεπτικές τάσεις στον αναγνώστη, αλλά και χωρίς να κρύβει το διαταρακτικό που, όπως ξέρουμε από την ψυχανάλυση, πάντα ελκύει. Αυτό, όμως, που είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο είναι ότι, παράλληλα και αλληλένδετα με την ιστορία της οικογένειας Γκάλβιν, δίνεται και η ιστορία της εξέλιξης των θεωριών και των ερευνών για τη σχιζοφρένεια στις ΗΠΑ κατά τα τελευταία πενήντα χρόνια με τρόπο «μυθιστορηματικό», δηλαδή εύληπτα και ευχάριστα για τον αναγνώστη. Δώστε μας τον ορισμό της σχιζοφρένειας. Διότι είναι παρεξηγημένη έννοια και ο σχιζοφρενής ταυτίζεται με μια σειρά από κινηματογραφικούς ήρωες θρίλερ, στη συνείδηση των πολλών. Δυστυχώς, συχνά οι κοινωνικές αναπαραστάσεις για τους ψυχικά πάσχοντες, όπως δίνονται από τις ταινίες, την τηλεόραση και

14.02.2022

την κακή δημοσιογραφία είναι πολύ μακριά από την αλήθεια. Έχουν υπάρξει αξιόλογες σχετικές ταινίες, που όμως έχουν δει ελάχιστοι άνθρωποι. Δεν θα ήθελα να σας δώσω έναν ορισμό της σχιζοφρένειας, αλλά μια βιωματική περιγραφή του σχιζοφρενή. Με αυτή τη μετατόπιση θέλω να τονίσω ότι πρέπει να μιλάμε πάντοτε για άτομα που πάσχουν και όχι για μια αφηρημένη έννοια. Ο σχιζοφρενής είναι ένας πολύ δυστυχισμένος, άτυχος και τραγικός άνθρωπος που στις εκλάμψεις του διαισθάνεται πόσο βαθιά άρρωστος είναι (τότε δυστυχώς κάποιοι αυτοκτονούν) και στις κρίσεις του είναι τόσο άρρωστος που δεν έχει καμιά συναίσθηση του πραγματικού περιβάλλοντος. Κατακλύζεται από τεράστιους τρόμους θανάτου, διάλυσης του εαυτού του και του κόσμου, από ψευδαισθήσεις και παραληρήματα καταδίωξης και κατοχής του μυαλού του από «άλλους», από αγωνίες και φαντασιώσεις σεξουαλικής κακοποίησης και όποια άλλη απειλή μπορείτε να φανταστείτε. Το παραλήρημα «μεγαλείου», που συχνά παρατηρούμε, θεωρείται από την ψυχοδυναμική ψυχιατρική και την ψυχανάλυση ως προσπάθεια υπεραναπλήρωσης απέναντι στη μηδαμινότητα. Θέλω να τονίσω ότι οι σχιζοφρενείς συχνότατα είναι αδρανείς και ανεσταλμένοι, σπάνια επιθετικοί, σίγουρα λιγότερο βίαιοι από τους λεγόμενους «κανονικούς». Ο μύθος του επικίνδυνου σχιζοφρενούς πρέπει να αντικατασταθεί από την αλήθεια του επικίνδυνου «κανονικού». Πολύ ενδιαφέρουσα παρατήρηση. Πάμε τώρα στο ερώτημα που διατρέχει το βιβλίο και, νομίζω, αφορά όλες τις ψυχικές νόσους: «Κληρονομικότητα ή ανατροφή»; Ποια είναι η δική σας θέση; Η θέση μου έπειτα από πολλά χρόνια κλινικής εργασίας με σχιζοφρενείς (έχω κάνει τη διατριβή μου της Ιατρικής σε αυτούς), ψυχωτικούς ενήλικες και παιδιά (έχω κάνει τη διατριβή μου της Ψυχολογίας σε αυτά), είναι «κληρονομικότητα ΚΑΙ ανατροφή». Όμως αυτό πρέπει να εξηγηθεί για να μην πέφτουμε στις ακρότητες που έπεσαν, αναζητώντας τον έναν πόλο και αποκλείοντας τον άλλο, για πολλά χρόνια οι ερευνητές και οι κλινικοί θεραπευτές. Αυτή η ταλάντωση δίνεται πολύ καλά από το βιβλίο και προτείνω ένθερμα στον αναγνώστη να τη μελετήσει ψύχραιμα. Εν συντομία, η κληρονομικότητα υπάρχει αλλά δεν είναι τόσο άμεση, εμφανής και γραμμική όσο φανταζόμαστε. Για παράδειγμα, δεν πάει από τους γονείς στα παιδιά στατιστικά περισσότερο απ’ ό, τι στον «υγιή» πληθυσμό. Η ανατροφή σε πολυπροβληματικές οικογένειες θα δώσει μεγαλύτερο αριθμό ψυχικών, ψυχοσωματικών και κοινωνικών διαταραχών. Όλες οι μελέτες συγκλίνουν στη σημασία της έγκαιρης διάγνωσης και της πρόωρης, μερικές φορές και προληπτικής, ψυχοκοινωνικής ένταξης και θεραπείας. Γι’ αυτό πρέπει να αναπτυχθούν όσο γίνεται περισσότερο οι υπηρεσίες

14.02.2022

κοινωνικής προστασίας του παιδιού και της οικογένειας. Ένας όρος που γνώρισα διαβάζοντας την ιστορία των Γκάλβιν είναι η «σχιζοφρενογόνος μητέρα». Θέλετε να μας τον εξηγήσετε και να μας πείτε γιατί τελικά καταρρίφθηκε ο χαρακτηρισμός των μαμάδων ως τέτοιων; Πρόκειται για μια ψυχαναλυτική θεωρία που επεκτάθηκε και στις μητέρες των παιδιών με παιδική ψύχωση και αυτισμό. Δυστυχώς, από την αρχή παρανοήθηκε τόσο από τους επιστήμονες όσο και από το ευρύ κοινό και δυστυχώς πλήγωσε και ενοχοποίησε αναίτια τις μητέρες και γενικότερα τους γονείς των πασχόντων. Η θεωρία της «σχιζοφρενογόνου μητέρας» δεν αφορά την πραγματική μητέρα, αλλά τη «μητέρα» ως εσωτερικευμένη υπόσταση στον ψυχισμό του ατόμου. Δεν πρόκειται, λοιπόν, για μια αντικειμενική συνθήκη, αλλά για τον τρόπο που υποκειμενικά το πάσχον άτομο «διάβασε» την πραγματική του μητέρα. Όσοι έχουμε δουλέψει με οικογένειες έχουμε δει παιδιά απόλυτα υγιή μέσα σε εξαιρετικά άρρωστο οικογενειακό περιβάλλον και το ακριβώς αντίστροφο. Σε κάθε περίπτωση, η ψυχανάλυση και η ψυχιατρική έχουν συχνά στο στόχαστρο τις μητέρες. Γιατί; Πόση είναι στ’ αλήθεια η ευθύνη που μας αναλογεί για τις ψυχικές νόσους που θα εκδηλώσουν τα παιδιά μας; Οι πατεράδες πού βρίσκονται στην εξίσωση; Έχετε δίκιο που επιμένετε στην ερώτηση. Λοιπόν, η ψυχανάλυση, τουλάχιστον, ποτέ δεν μιλά για τη «μητέρα» και τον «πατέρα», αλλά για «μητρική και πατρική λειτουργία». Με απλά λόγια: για τις πρακτικές φροντίδας και εγκατάστασης κανόνων μέσα σε ένα οικογενειακό σύστημα. Όπως καταλαβαίνετε, μητρική και πατρική λειτουργία ασκείται και από τους δύο γονείς, αλλά και από άλλα μέλη εντός και εκτός της οικογένειας. Αν μάλιστα λάβουμε υπόψη το καίριο ζήτημα της υποκειμενικής ανάγνωσης του κάθε μέλους της οικογένειας, τότε κινούμαστε σε μια πραγματικότητα τόσων πολλών παραγόντων που κάθε προσπάθεια αιτιολογικής απόδοσης της νόσου σε έναν παράγοντα δεν είναι παρά αντι-επιστημονική. Η μελέτη των ψυχικών νόσων, αλλά και των νόσων γενικότερα, και ακόμη γενικότερα των κοινωνιών (στους ανθρώπους και στα ζώα) ανέδειξε την πολυπλοκότητα. Δυστυχώς αυτή τη θέση δύσκολα μπορούν να την αντέξουν και να ζήσουν με αυτήν οι άνθρωποι. Οι περισσότεροι καταφεύγουν σε δογματικές απλουστεύσεις για όλα τα θέματα. Πάντως, ο καλός κλινικός γιατρός σκέφτεται όχι την εφαρμογή και την επαλήθευση μιας θεωρίας αλλά το πώς –συνδυάζοντας θεωρητικές γνώσεις, την εμπειρία του αλλά και τη διαίσθησή του και την ενσυναίσθησή του σχετικά με τον πάσχοντα και την οικογένειά του– θα προσπαθήσει μαζί τους να βρει την καλύτερη, άρα εξειδικευμένη, για αυτούς λύση. Θα συνεργαστούμε, θα γίνουμε μέρος του προβλήματος και όχι ένα επιπλέον πρόβλημα, στοχεύοντας και προσδοκώντας τη βελτίωση και, αν είναι δυνατόν, τη λύση του προβλήματος. Αυτή είναι και κεντρική αρχή που διατρέχει και όλα τα βιβλία μου της σειράς «Σχολή Ανήσυχων Γονέων». Οι γιοι των Γκάλβιν εκδήλωσαν τα πρώτα σημάδια της νόσου κατά την εφηβεία τους. Πράγματι, η σχιζοφρένεια κάνει την εμφάνισή της σε αυτή

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ

19

την ηλικία; Ή είναι δυνατόν να εκδηλωθεί και σε μικρότερα παιδιά; Και αν κάποιος περάσει στην ενήλικη ζωή, χωρίς να έχει δείξει κάποια ανησυχητικά σημάδια, σημαίνει ότι δεν θα νοσήσει; Είναι γεγονός ότι η σχιζοφρένεια, στις περισσότερες περιπτώσεις, εκδηλώνεται κατά το πέρασμα στην ενήλικη ζωή, όταν δηλαδή το άτομο έχει να διαχειριστεί συγχρόνως πολλά ζωτικά θέματα και περνάει σε άλλη υπαρξιακή συνθήκη. Με αυτόν τον γνώμονα, σχιζοφρενική και προβληματική διαταραχή μπορεί να εκδηλωθεί σε όλες τις ηλικίες. Δεν μιλάμε όμως, πλέον για σχιζοφρένεια, μιλάμε για σχιζοειδείς καταστάσεις στους ανήλικους, για σχιζοφρενικές κρίσεις στους ενήλικους. Κατά τη γνώμη μου, πάντως, γίνεται κατάχρηση της διάγνωσης και πολλοί ασθενείς που χαρακτηρίζονται ως σχιζοφρενείς δεν είναι. Ίσως είναι ψυχωτικοί, κάποιοι μάλιστα είναι οριακές οργανώσεις ή βαριές νευρώσεις. Η σωστή διάγνωση υποδεικνύει και τη σωστή θεραπεία και την πιθανή πρόγνωση.

Ας σταματήσουμε την υποχρεωτική «ψυχολογοποίηση»/«παθολογοποίηση» των πάντων. Στον ειδικό πρέπει να πάνε όταν νιώσουν αυτοί ή τους πείσει το περιβάλλον ότι το «ζήτημα» τους ξεπερνά. Η αναστολή για την προσφυγή σε «ειδικό» μοιάζει να ξεπερνιέται στις μέρες μας, αλλά δεν είμαι σίγουρος ότι αυτό δείχνει μια ποιοτική αλλαγή. Η επίσκεψη σε «Ψ» έχει γίνει «της μόδας» και με αυτόν τον τρόπο τείνει να χαθεί το «βάθος» και η σοβαρότητα του διαβήματος. Παίρνει τον χαρακτήρα «κοινωνικής επίσκεψης», «φιλικής σχέσης δια βίου». Δυστυχώς σε αυτό συμβάλλουν οι πολλοί κακοί επαγγελματίες (μια έρευνα στα σάιτ τους θα σας το δείξει), η διαστροφική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και η κακή δημοσιογραφία. Οι γονείς καλό θα είναι να αναζητήσουν θεραπευτές μέσα από καταλόγους επισήμων επιστημονικών εταιρειών, μέσα από δημοσιεύσεις έγκυρων επιστημονικών εκδόσεων ή εγκύρων περιοδικών ενημέρωσης, όπως για παράδειγμα το Τaλκ, που παρακολουθεί με συνέπεια και κριτική αυτά τα ζητήματα.

Πώς ακριβώς εκδηλώνονται οι σχιζοειδής καταστάσεις; Δεν έχει νόημα να κάνω έναν κατάλογο πιθανών συμπτωμάτων. Ας πω ότι κάποιοι ανήλικοι αρχίζουν να παρουσιάζουν κάποιες υπερβολικές εκκεντρικότητες, που προκαλούν έντονη αναταραχή και δυσφορία στην οικογένεια, στο σχολείο, στην κοινωνία. Είναι η στιγμή για την οικογένεια να επισκεφθεί έναν ειδικό. Αυτός θα εκτιμήσει αν πρόκειται για θέματα της εφηβείας ή για αρχή κάποιας ψυχικής διαταραχής. Πάντως σε αυτές τις περιπτώσεις η ψυχοθεραπεία του εφήβου πολλές φορές θα έχει θετικά αποτελέσματα και, αν τύχει και εκδηλωθεί βαριά ψυχική νόσος, η ψυχική δομή θα είναι κάπως ενισχυμένη και θα αντέξει περισσότερο.

Τελικά, ένα ψυχικά ασθενές παιδί είναι «καταδικασμένο» να ζήσει και την ενήλικη ζωή του με δυσκολίες, συνεδρίες και φάρμακα, τα οποία όταν θα σταματάει θα οδηγείται σε κρίσεις; Οι ψυχικές ασθένειες θεωρούνται ανίατες; Για την κάθε ερώτησή σας θα μπορούσαμε να απαντήσουμε γράφοντας ένα βιβλίο… Συνοπτικά: Δεν δέχομαι τον όρο «καταδικασμένο», όχι μόνο γιατί αυτή είναι η επιστημονική και υπαρξιακή μου τοποθέτηση, αλλά διότι έχω δει και ισορροπημένα άτομα στα οποία συγκαταλέγονται σχιζοφρενείς και πρώην αυτιστικά και ψυχωτικά παιδιά. Το ερώτημα αν θα παίρνουν ή όχι θεραπεία βρίσκεται σε λάθος κατεύθυνση. Ας παίρνουν ό,τι χρειάζεται, με γνώμονα πάντα «το επαρκώς αναγκαίο», φτάνει να είναι καλά! Ανίατες θα πρέπει να θεωρούνται οι ασθένειες με οργανικό υπόστρωμα, αλλά και για αυτές, κανονικά, υπάρχει δυνατότητα «θεραπείας», δηλαδή καλής πλαισίωσης. Γιατί δεν πρέπει να συγχέουμε «θεραπεία» και «ίαση». Δεν είναι συνώνυμα!

Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΚΌΤΗΤΑ ΥΠΆΡΧΕΙ ΑΛΛΆ ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΤΌΣΟ ΆΜΕΣΗ, ΕΜΦΑΝΉΣ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΙΚΉ ΌΣΟ ΦΑΝΤΑΖΌΜΑΣΤΕ. ΓΙΑ ΠΑΡΆΔΕΙΓΜΑ, ΔΕΝ ΠΆΕΙ ΑΠΌ ΤΟΥΣ ΓΟΝΕΊΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΆ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΆ ΠΕΡΙΣΣΌΤΕΡΟ ΑΠ’ Ό,ΤΙ ΣΤΟΝ «ΥΓΙΉ» ΠΛΗΘΥΣΜΌ. Η ΑΝΑΤΡΟΦΉ ΣΕ ΠΟΛΥΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΚΈΣ ΟΙΚΟΓΈΝΕΙΕΣ ΘΑ ΔΏΣΕΙ ΜΕΓΑΛΎΤΕΡΟ ΑΡΙΘΜΌ ΨΥΧΙΚΏΝ, ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΏΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΏΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΏΝ Στη χώρα μας θεωρείται ακόμα ταμπού ως και μια επίσκεψη σε παιδοψυχολόγο καθ’ υπόδειξη του σχολείου. Πόσω μάλλον σε παιδοψυχίατρο. Όμως, οι γονείς πρέπει να είναι προετοιμασμένοι; Πέραν των περιπτώσεων που –θεωρητικά– οι συνεδρίες επιβάλλονται για λόγους «ανωτέρας βίας» (μαθησιακές δυσκολίες, διαζύγιο, μετακόμιση, ασθένεια, θάνατος στην οικογένεια κ.λπ.), πότε πρέπει να ανησυχήσει ο γονιός; Δεν υπάρχει «ανωτέρα βία» για την επίσκεψη σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Οι περιπτώσεις που αναφέρατε, σε μια οικογένεια που λειτουργεί με καλούς εσωτερικούς δεσμούς, μπορούν να αντιμετωπισθούν ικανοποιητικά με τις δικές τους δυνάμεις.

Τέλος, λίγα λόγια για το στίγμα που ακολουθεί τους ψυχικά ασθενείς. Ναι μεν τα πράγματα είναι βελτιωμένα –και σε αυτό έχει βοηθήσει σίγουρα ο δημόσιος διάλογος και οι νοσούντες που μιλούν για την ασθένειά τους– όμως έχουμε δρόμο μπροστά μας. Τι θα θέλατε εσείς ως θεραπευτής να γίνει σε πανελλήνια κλίμακα, ώστε να μη στοχοποιούνται οι «τρελοί» κάθε ηλικίας; Έχω να σας προτείνω κάτι. Ας ανοίξουμε στο Taλκ μια δημόσια διαβούλευση με αυτό το θέμα για να πάρουμε γνώμες από όλες τις πλευρές. Εγώ, μαζί με κάποιους φίλους επιστήμονες-ερευνητές, θα σας βοηθήσω στην επεξεργασία των απαντήσεων και ίσως διαπιστώσουμε κάτι που θα αντανακλά τη δυναμική της ελληνικής κοινωνίας σχετικά με το θέμα του στίγματος. Πάντως, όπως έχω γράψει και παλαιότερα για το θέμα της «αναπηρίας» και με τη θέση μου συμφωνούν και οι οργανώσεις των αναπήρων, η τάση του δήθεν «πολιτικά σωστού», που δεν αναγνωρίζει πουθενά και σε τίποτε τη «νόσο», έχει καταστροφικές συνέπειες γιατί συχνά δίνει το άλλοθι στις κυβερνήσεις να περικόπτουν τα κονδύλια για θεραπευτικές, παιδαγωγικές και κοινωνικές ειδικές δομές, αφού «κανένας δεν είναι άρρωστος»! Αλλά χωρίς αυτές, η κοινωνική ένταξη των διαφορετικών και των ευάλωτων ανθρώπων είναι στις περισσότερες των περιπτώσεων, ανέφικτη!

20

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ

14.02.2022

Η μουσική διαφθείρει τους νέους; ΤΗΣ ΠΕΛΙΏΣ ΠΑΠΑΔΙΆ

Π

ριν από λίγους μήνες, ο Λεωνίδας Αντωνόπουλος, δημοσιογράφος και διευθυντής του ραδιοφώνου KOSMOS 93,6, απηύθυνε ανοιχτή επιστολή προς τον Σύλλογο Γονέων του 1ου Πρότυπου Γυμνασίου Αθήνας, με αφορμή μια σειρά πανικόβλητων ανακοινώσεων που έλαβαν οι γονείς –πρώτα από τον γυμνασιάρχη και έπειτα από τον Σύλλογο– μετά την πρωτοβουλία των μαθητών δύο σχολείων (του 1ου Πρότυπου Γυμνασίου και του 26ου Γυμνασίου) να διοργανώσουν πάρτι με guest έναν γνωστό τράπερ. Ο Λεωνίδας εξέφρασε τη θλίψη του ότι «για πολλούς (που ίσως μάλιστα θεωρούν ότι ανήκουν στους προοδευτικούς της κοινωνίας μας…) ισχύει η άποψη ότι “η μουσική (προσθέστε όποιο είδος δεν σας αρέσει) διαφθείρει τους νέους”». Το κείμενο μου προκάλεσε το ενδιαφέρον, ως μαμάς εφήβων που ακούνε (και) τραπ. Προσπάθησα να με ψυχολογήσω: Ποια θέση θα έπαιρνα αν ένα τέτοιο πάρτι διοργανωνόταν από το 2ο και όχι από το 1ο Πρότυπο Γυμνάσιο; Τι θα έλεγα στα παιδιά μου; Τι συναισθήματα μου γεννά η τραπ; Θεωρώ ότι τα παιδιά κινδυνεύουν ακούγοντας αυτό ή οποιοδήποτε άλλο μουσικό είδος; Εγώ τι άκουγα στην εφηβεία και τι ακούω τώρα; Παρενέβησαν ποτέ οι γονείς μου στα ακούσματά μου; Έπαθα κάτι εξαιτίας κάποιου τραγουδιού; Με επηρέασε η

προσπάθειά μου να παίξω (πολάκις) το βινύλιο των Eagles με το Hotel California ανάποδα; Έγινα σατανίστρια όταν εξέφραζα Sympathy for the devil; Πόσες φορές βρέθηκα στην κόλαση σκούζοντας I'm on the highway to hell; Πήρα LSD μαζί με τη Λούσι και τα διαμάντια της, στον ουρανό των Σκαθαριών; Έριξε κανείς κάτι στο ποτό μου επειδή ακούω Ramones; Και να το πάω και αλλού. Με εμπόδισε η λατρεία μου προς τους New Kids On The Block (παλαιότερα από τα προαναφερθέντα ακούσματα –ας μείνει μεταξύ μας) να είμαι σήμερα λάτρης της όπερας; Σκέφτηκα τόσα κι άλλα τόσα κι άλλα τόσα και αποφάσισα να απευθυνθώ στον Λεωνίδα Αντωνόπουλο, μια και ξέρει τη μουσική και την ιστορία της πολύ καλύτερα από μένα και να κάνουμε μια όμορφη και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συζήτηση-τροφή για σκέψη. Η μουσική διαφθείρει τους νέους; Αυτή η ανοιχτή ερώτηση προς γονείς, κηδεμόνες και εκπαιδευτικούς λίγους μήνες πριν είναι διαχρονική. Μπορείς να μας κάνεις μια σύντομη ανασκόπηση της σχέσης μουσικής και νεολαίας τον 20ο αιώνα; Τι άκουγαν οι νέοι; Ποιες κατηγορίες εξαπολύονταν από τους «σοβαρούς ενήλικους» εναντίον τους και εναντίον συγκεκριμένων μουσικών ειδών; Τελικά, είχε κάποια από αυτές ουσιαστική βάση; Διαχρονική και… ρητορική η ερώτηση. Πίστευα ότι είχαμε δώσει την απάντηση οριστικά και αμετάκλητα από τη δεκαετία του ’70,

όταν φάνηκε ότι οι νέοι του ’60 δεν ήταν ούτε «διεφθαρμένοι» ούτε «ρεμάλια», ότι το ροκ δεν επρόκειτο να διαλύσει τα θεμέλια της κοινωνίας και να εξαϋλώσει τα ήθη ούτε να οδηγήσει τη νεολαία στα ναρκωτικά και στην πορνεία. Ο τρόμος μπροστά στην ψυχοσωματική σχέση που αναπτύσσουν οι έφηβοι με τη μουσική έχει τις ρίζες του στην Εκκλησία και στον κόσμο που αυτή επηρέαζε, ως ρυθμιστής και κριτής των ηθών, ήδη από τη δεκαετία του ’20. Τότε ήταν το αργεντίνικο tango («τανγκό» γαλλιστί, αφού το Παρίσι έγινε η ευρωπαϊκή κοιτίδα του ήχου και του χορού) και το φοξ τροτ, ως πρόγονος του σουίνγκ, που κατέφθασε ακόμη πιο άγριο και ανεξέλεγκτο, μπολιασμένο με τα πρώτα αφρικανικά ψήγματα τη δεκαετία του ’30. Ύστερα ήταν η τζαζ στην πιο σύγχρονη εκδοχή της, άναρχη, απροσδιόριστη, ακατανόητη και γι’ αυτό φοβιστική, προερχόμενη από τα καταγώγια των μεγάλων πόλεων όπου σύχναζαν μαύροι και –τι κατάντια! – ορισμένοι λευκοί. Ο μαύρος ήχος του boogie μεταμορφώθηκε, στα τέλη της δεκαετίας του ’40, σε rhythm & blues και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’50 είχε γεννηθεί το «μωρό της Ρόζμαρι»: το ροκ εν ρολ! Ήταν το casus beli, η αφορμή για την κήρυξη του πολέμου μεταξύ της μεταπολεμικής συντηρητικής οικογένειας, που προσπαθούσε όπως όπως να κρατήσει όρθια κάποια ηθικά στηρίγματα που είχε πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, παριστάνοντας ότι δεν ήξερε πόσα από αυτά είχε τελικά σαρώσει ο πόλεμος. Το ροκ εν ρολ ήταν ταυτοχρόνως

14.02.2022

η αιτία της διαφθοράς και η ζωντανή της απόδειξή: Δεν χρειαζόταν παρά να δεις τον «έξαλλο» χορό, όπου τα κορμιά έρχονταν ανησυχητικά κοντά και οι φούστες σηκώνονταν απαράδεκτα ψηλά και, φυσικά, να ακούσεις τον «ζουγκλοειδή» ρυθμό (υπονοούμενο σαφώς ρατσιστικό, αφού το ροκ εν ρολ δεν ήταν παρά η χαραμάδα από την οποία τρύπωσαν τα μαύρα rhythm & blues στα δωμάτια των λευκών εφήβων). Τη δεκαετία του ’60 είχε πλέον φανεί ότι η «μάχη της νεολαίας» είχε χαθεί για λόγους που έχουν αναλυθεί επαρκώς και από πολλούς, πιο αρμόδιους από μένα. Ας κρατήσουμε όμως το μοτίβο ότι κάθε γενιά έχει, αναπόφευκτα, τους δικούς της θαμμένους σκελετούς, τα λάθη που ξέρει πως κουβαλάει όσο μεγαλώνει, οπότε έχει υπονομεύσει καταρχήν κάθε μάχη που ξεκινάει απέναντι στη γενιά της αθωότητας, στους έφηβους. Θεωρώ πως θα έπρεπε πλέον να έχουμε ξεπεράσει το σύνδρομο του «χτυπάω το σαμάρι» και οι φόβοι και οι αγωνίες που έχουμε ως γονιοί ή γενικώς ως μεγάλοι για τους έφηβους να μη μας οδηγούν σε υστερίες απέναντι στα συμπτώματα που, στο κάτω κάτω, μόνο γραφικούς, «μπούμερ» και «κριντζ» μας κάνουν να δείχνουμε. Ε, με τέτοιο προφίλ ποιος έφηβος θα μας πάρει σοβαρά; Ενθυμούμενη τα παιδικά και πρώιμα εφηβικά μου χρόνια, πράγματι απαξίωνα τα ακούσματα των γονιών μου –αν υπήρχε τότε στο λεξιλόγιό μας η λέξη, «κριντζ» θα τα ονόμαζα–και ακολουθούσα κάποιες από τις «μόδες» της εποχής. Ορισμένες από αυτές ήταν, σύμφωνα με τα σημερινά μου κριτήρια, άθλιες, ορισμένες αξιοπρεπείς και ελάχιστες καλές. Καταστάλαξα στα ακούσματά μου από τα δεκατέσσερά μου και έπειτα, επιλέγοντας πλέον συνειδητά καλλιτέχνες και μουσικά είδη… Φυσικά και ακολουθούσες τις μόδες της εποχής. Αυτό κάναμε οι περισσότεροι και αυτό κάνουν οι έφηβοι ανεξαρτήτως εποχής. Οι «μόδες» είναι ο τρόπος που έχουμε να δηλώνουμε την ταυτότητά μας: ποιοι είμαστε και σε τι διαφέρουμε από τους άλλους. Αυτό μας έλειπε, να ταυτίζεται ο δεκαεξάχρονος με τον σαραντάρη· δεν υπάρχει πιο διεστραμμένο σενάριο! Η μουσική, λοιπόν, είναι ένας από αυτούς τους τρόπους και στην ηλικία των εφήβων τα κριτήρια δεν μπορεί να είναι μόνο «αισθητικά» ή «καλλιτεχνικά». Επειδή, πολύ απλά, δεν έχουν προλάβει να αποκτήσουν επαρκείς εμπειρίες και ερεθίσματα, ζουν με τους γονείς τους και είναι κοινωνικά και οικονομικά εξαρτημένοι από αυτούς. Πώς είναι δυνατόν να τους ζητάμε να επιλέγουν με τα δικά μας κριτήρια για την τέχνη και την αισθητική; Ας πάμε συγκεκριμένα στην «πηγή του κακού», στην τραπ. Καταρχάς, τι είναι η τραπ; Ποια τα στοιχεία της ως μουσικού είδους; Και, κυρίως, τι γίνεται με τους στίχους της; Θα χρησιμοποιήσω το δικό σου παράδειγμα από την επιστολή [Αρκούν οι γραφικοί και επιφανειακοί συσχετισμοί, trap => γυναικοκτονία, trap => ναρκωτικά, trap => όπλα και οι επτά πληγές του Φαραώ] για να ρωτήσω εάν τελικά οι τράπερ είναι όλοι άντρες, μισογύνηδες, βίαιοι, φραγκάτοι, ναρκομανείς οπλοφόροι ή εάν οι τελευταίοι είναι εκείνοι που «κάνουν φασαρία» (ενώ υπάρχουν και άλλοι, με εντελώς διαφορετικούς π.χ. κοινωνικούς ή πολιτικούς στίχους); Και τελικά, με ποιους τρόπους «γοητεύουν» τους εφήβους μας; Είναι οι βωμολοχίες; Τα στοιχεία παρανομίας; Η αντίδραση στην παντός είδους εξουσία; Ή απλώς η μόδα του YouTube, στην οποία βρίσκει εφαρμογή η παλαιά και αγαπημένη θεωρία της ψυχολογίας της μάζας; Εδώ πρέπει να πάρουμε μία ανάσα για να μην παρα-

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ συρθούμε και εν τέλει χαθούμε μέσα σε θάλασσα από λεπτομέρειες που αφορούν μόνο όσους ασχολούνται επαγγελματικά. Γενικώς, η τραπ δεν είναι αυτόνομο είδος, είναι μία τεχνοτροπία του χιπ χοπ, ένα σύγχρονο στιλ να κάνεις ραπ. Είναι αρκετά διαδεδομένη πάνω από μία δεκαετία και έχει εκπροσώπους παντού. Δεν είναι αποκλειστικά για άντρες, αν και γενικώς στο χιπ χοπ οι γυναίκες υποεκπροσωπούνται. Θα ήθελα να ακούγαμε περισσότερο γυναικείο χιπ χοπ ή και τραπ. Ωστόσο, και οι γυναίκες ράπερ συνήθως φτιάχνουν ρίμες που μιλούν για τσαμπουκά, για το πόσο δυναμικές και ανεξάρτητες είναι και για το πώς κάνουν ό,τι θέλουν με τη σεξουαλικότητά τους. Δεν υπάρχει τεράστια διαφορά. Ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης χιπ χοπ θεματολογίας καταπιάνεται με το σεξ, το χρήμα, τα ναρκωτικά, τα όπλα. Και υπάρχει μία φαινομενική αντίφαση: Ακούς τραγούδια και παραγωγές DIY, φτιαγμένα από τα κάτω, από μη προνομιούχους, από παιδιά που για διάφορους λόγους ζουν στο περιθώριο, επειδή είναι φτωχοί, μαύροι, μετανάστες, τσιγγάνοι… και είναι τραγούδια που μιλούν για όσα βλέπουν και ακούν στον δικό τους περίγυρο και, την ίδια στιγμή, προσθέτουν μια καπιταλιστική φαντασίωση (ακριβά αυτοκίνητα, ρούχα και πολύ χρήμα), τόσο τραβηγμένη στα άκρα που γίνεται καρικατούρα και βέβαια ελάχιστα πιστευτή ως στόχος ζωής –εκτός εάν είσαι γονιός σε πανικό… Αυτό που φαντάζομαι ότι γοητεύει τους έφηβους – όσους τέλος πάντων γοητεύει, γιατί πολλά παιδιά ακούνε μεν αυτό το είδος, όπως ακούνε και ποπ και ηλεκτρονική και όποια άλλη μουσική και το να πάνε σ’ ένα πάρτι ή σε κάποιο κλαμπ ή σε μία συναυλία τραπ δεν σημαίνει ότι είναι τυφλοί οπαδοί του είδους– είναι ο συνδυασμός του περιθωρίου, της αμεσότητας και της αίσθησης της παρανομίας, αφού πρόκειται για ένα είδος εντελώς αποκλεισμένο από όλα τα μέσα, εκτός εάν πρόκειται για αρνητικές ειδήσεις σχετικά με κάποιον καλλιτέχνη ή κάποιο συμβάν. Και ας μην ξεχνάμε πόσο γοητευόμασταν κι εμείς ως έφηβοι από οτιδήποτε ήταν παράνομο ή επικίνδυνο και πως με αυτόν τον τρόπο γνωρίσαμε τελικά τα προσωπικά μας όρια. Μεγάλη αλήθεια, που δεν πρέπει να ξεχνάμε… Εκτός από τραπ, τι άλλο ακούν οι έφηβοι σήμερα; Ποιες είναι οι hot μουσικές που… «τρεντάρουν»; Ακούνε τα πάντα, περισσότερα «πάντα» από όσα ακούγαμε εμείς στη δική τους ηλικία. Το ενδιαφέρον είναι ότι εκείνοι μπορούν να πλοηγηθούν μέσα στο χάος όταν και αν το θελήσουν, ενώ εμείς παθαίνουμε πανικό! Και από την άλλη, αυτά που «τρεντάρουν» είναι τα συνήθη, αυτά που «τρένταραν» πάντα: ποπ και χορευτικά τραγούδια, ελληνικά και ξένα. Μη νομίζεις, δηλαδή, ότι ξαφνικά οι έφηβοι θα ανακαλύψουν έναν εντελώς άγνωστο σε εμάς κόσμο… Πάντως, η ευκολία πρόσβασης σε ΟΛΗ τη μουσική, από όλον τον κόσμο, χωρίς στεγανά αισθητικά ή οικονομικά, είναι ένα δώρο που είναι ακόμη νωρίς για να ξέρουμε πώς θα το αξιοποιήσει αυτή ή η επόμενη γενιά. Σίγουρα, όμως, βρισκόμαστε μπροστά σε έναν διαφορετικό τρόπο ακρόασης και προσέγγισης της μουσικής σε σύγκριση π.χ. με τα «άλμπουμ» με τα οποία μεγάλωσε η δική μας γενιά. Συμπερασματικά, τι θα έλεγες σε έναν γονιό που ανησυχεί για τα ακούσματα του παιδιού του; Έχει κάτι να φοβάται; Πώς να διαχειριστεί, χωρίς φασίζουσες συμπεριφορές, όλα όσα ο ίδιος αποδοκιμάζει και πώς μπορεί να βελτιώσει (προφανώς βασιζόμενος στην προσωπική του κρίση και στα προσωπικά του γούστα) τις επιλογές του;

21 Ο ΤΡΌΜΟΣ ΜΠΡΟΣΤΆ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΉ ΣΧΈΣΗ ΠΟΥ ΑΝΑΠΤΎΣΣΟΥΝ ΟΙ ΈΦΗΒΟΙ ΜΕ ΤΗ ΜΟΥΣΙΚΉ ΈΧΕΙ ΤΙΣ ΡΊΖΕΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΊΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΚΌΣΜΟ ΠΟΥ ΑΥΤΉ ΕΠΗΡΈΑΖΕ, ΩΣ ΡΥΘΜΙΣΤΉΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΉΣ ΤΩΝ ΗΘΏΝ, ΉΔΗ ΑΠΌ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΊΑ ΤΟΥ ’20. ΤΌΤΕ ΉΤΑΝ ΤΟ ΑΡΓΕΝΤΊΝΙΚΟ TANGO ΚΑΙ ΤΟ ΦΟΞ ΤΡΟΤ, ΩΣ ΠΡΌΓΟΝΟΣ ΤΟΥ ΣΟΥΊΝΓΚ, ΠΟΥ ΚΑΤΈΦΘΑΣΕ ΑΚΌΜΗ ΠΙΟ ΆΓΡΙΟ ΚΑΙ ΑΝΕΞΈΛΕΓΚΤΟ, ΜΠΟΛΙΑΣΜΈΝΟ ΜΕ ΤΑ ΠΡΏΤΑ ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΆ ΨΉΓΜΑΤΑ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΊΑ ΤΟΥ ’30 Ο φόβος είναι κακός οδηγός, γιατί θολώνει την κρίση. Το ερώτημα είναι πώς μπορούμε να εμπιστευτούμε τα παιδιά μας ότι θα μεγαλώσουν, θα ωριμάσουν και θα σταθούν στα πόδια τους χωρίς να κινδυνεύσουν. Η απάντηση που δίνω στον εαυτό μου είναι «να τα βοηθήσουμε να αποκτήσουν κριτήριο». Να τους δώσουμε, λοιπόν, ερεθίσματα. Να τα πετάξουμε σε μια θάλασσα ή να τα κλείσουμε σε ένα δωμάτιο γνώσης και εμπειριών, αλλά να είμαστε κάπου εκεί, κοντά τους, στην ακτή ή έξω από την κλειδωμένη πόρτα. Να είμαστε εκεί όταν και εάν μας χρειαστούν, όχι με το δάχτυλο υψωμένο, αλλά για να τους συμπαρασταθούμε και να τους πούμε «προσπάθησε ξανά, αλλά με άλλον τρόπο». Το τι θα βρουν, τι θα αγαπήσουν, με ποιες μουσικές θα ταυτιστούν… είναι δικό τους θέμα. Όπως ήταν δικό μας θέμα αυτά που εμείς αγαπήσαμε και ακολουθήσαμε, όχι των γονιών μας. Ίσως ήταν και λίγο των γονιών μας… Τα ερεθίσματα που έλεγες…

Ο Λεωνίδας Αντωνόπουλος είναι δημοσιογράφος, ειδικευμένος σε θέματα πολιτισμού και μουσικής, και διευθυντής του ραδιοσταθμού KOSMOS 93,6. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στην Αθήνα και έκανε μεταπτυχιακό στη Στρατηγική των ΜΜΕ στο Λονδίνο. Έχει εργαστεί σε εφημερίδες και περιοδικά, κάνει εκπομπές μουσικού και δημοσιογραφικού περιεχομένου στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση, ενώ υπήρξε και διευθυντής προγράμματος στον «Αθήνα 9.84». Από το 1997 εργάζεται στην ΕΡΤ και ήταν, μεταξύ άλλων εκπομπών, ο δημιουργός και παρουσιαστής της βραβευμένης σειράς μουσικών ντοκιμαντέρ «Οι Μουσικοί του Κόσμου». Υπήρξε σύμβουλος για τη μουσική και καλλιτεχνικός υπεύθυνος της ενότητας «Ήχοι του Κόσμου» του Φεστιβάλ Αθηνών και τα τελευταία χρόνια είναι καλλιτεχνικός σύμβουλος του Athens Technopolis Jazz Festival.

22

BIBΛΙΟ

14.02.2022

Stories από την εφηβεία ΤΗΣ ΠΕΛΙΏΣ ΠΑΠΑΔΙΆ

H

μουν από τα τυχερά παιδιά που διάβασαν στο δημοτικό, στο τέλος της δεκαετίας του ’80, το περίφημο βιβλίο της Γκρέτε Φάγκερστρεμ Ο Περ, η Ίντα και το μικρούτσικο, ίσως το μόνο εικονογραφημένο βιβλίο σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης που κυκλοφορούσε τότε. Οι περισσότεροι συνομήλικοί μου, αλλά και παιδιά επόμενων γενιών, έμπαιναν στην εφηβεία με μηδενικές ή έστω ελάχιστες και αποσπασματικές για το σώμα, τον εαυτό, τη σεξουαλικότητά τους. Σταδιακά, αυτό άλλαξε. Άρχισαν (και συνεχίζουν) να εκδίδονται καλά βιβλία που βοηθούσαν τους μεγάλους και ενημέρωναν τους μικρούς για το περίφημο «Πώς γεννιούνται τα παιδιά». Αλλά και βιβλία για μεγάλους μικρούς, δηλαδή για εφηβάκια, που ναι μεν ξέρουν από παιδιά «πώς γεννιούνται τα παιδιά», αλλά προς το παρόν τα ενδιαφέρουν οι ταχύτατες αλλαγές στο σώμα και στα συναισθήματά τους, αλλά και το να κάνουν –αργά ή γρήγορα–σεξ, χωρίς ακόμα να γεννήσουν παιδιά. Τα ενδι-

αφέρουν, επίσης, ένα σωρό άλλα ζητήματα, όπως η χρήση του διαδικτύου, ο σχολικός εκφοβισμός, οι εξαρτήσεις, η συναίνεση, η φιλία κ.ά. Στην ηλικία αυτή δεν κάθονται πλέον να διαβάσουν βιβλία με τη μαμά και τον μπαμπά. Επιπλέον, η σεξουαλικότητα είναι κάτι που πια τα αφορά άμεσα, άρα η αμηχανία είναι αμφίπλευρη και (λίγο) αιτιολογημένη. Είναι άλλο να μιλάς για αντισύλληψη σε ένα οχτάχρονο, που τη βλέπει ως κάτι μακρινό, και άλλο σε ένα δεκαπεντάχρονο. Εδώ έρχονται πάλι τα βιβλία να προσφέρουν λύσεις. Βιβλία που απευθύνονται σε εφήβους, μιλούν «τη γλώσσα» τους και, χωρίς ταμπού και γονεϊκές αγκυλώσεις, τους εξηγούν όλα όσα ντρέπονται να ρωτήσουν και τους καθοδηγούν, ώστε να κινηθούν στο μονοπάτι μιας δύσκολης, μα πολύ ενδιαφέρουσας ηλικίας, με περισσότερες γνώσεις και λιγότερα προβλήματα. Ένα από αυτά είναι το Stories από την εφηβεία, που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Διόπτρα. Αυτό που το κάνει να ξεχωρίζει, εκτός από τα σύντομα, κατανοητά και έγκυρα κείμενα που καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα καταστάσεων, είναι η χιου-

μοριστική εικονογράφηση, τύπου κόμικ και ιδιαίτερα ελκυστική. Συγκέντρωσα, λοιπόν, ορισμένες από τις –κατά τη γνώμη μου– best of stories του βιβλίου και σας τις παρουσιάζω για να σας διευκολύνω να διευκολύνετε τα εφηβάκια σας! Αξίζει να σημειωθεί ότι στο τέλος του βιβλίου, ο έφηβος ή η έφηβή σας θα βρει ιστοσελίδες και τηλεφωνικές γραμμές όπου θα μπορεί να απευθυνθεί αν χρειαστεί οποιουδήποτε είδους βοήθεια. Η λέξη «εφηβεία» χρονολογείται από τις αρχές του 20ού αιώνα. Πριν υπήρχαν μόνο τα παιδιά και οι ενήλικοι. Αυτό ισχύει ακόμη στις παραδοσιακές κοινωνίες της Αφρικής και της Ασίας. Αν θέλεις να παρατηρήσεις το αιδοίο σου, μπορείς να χρησιμοποιήσεις έναν καθρέφτη. Αν θέλεις να έχεις ακριβή εικόνα για το μέγεθος του πέους σου, μπορείς να το παρατηρήσεις μπροστά σ’ έναν ολόσωμο καθρέφτη. Τα αγόρια βλέπουν το δικό τους πέος από ψηλά και των άλλων όταν βρίσκονται απέναντί τους. Η γωνία θέασης μπορεί να ξεγελάσει, με αποτέλεσμα να βλέπουν το δικό τους πέος μικρότερο απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα.

14.02.2022

H γυναικομαστία, δηλαδή η ανάπτυξη στήθους, απασχολεί πολλά αγόρια ηλικίας 13-16 ετών. Τις περισσότερες φορές το φαινόμενο υποχωρεί έπειτα από μερικούς μήνες ενώ μέσα στα δύο επόμενα χρόνια εξαφανίζεται. Εάν γεννηθεί κάποιος κορίτσι ή αγόρι είναι απλώς θέμα χρωμοσωμάτων, όμως τη συμπεριφορά του θα την καθορίσουν η οικογένεια, το σχολείο και η κοινωνία. Μερικές φορές τα στερεότυπα εμποδίζουν τα κορίτσια και τα αγόρια να ζήσουν όπως θέλουν. Η ακμή δεν σχετίζεται καθόλου με τη σεξουαλική ζωή. Στην εφηβεία δεν μεγαλώνουν όλα τα μέρη του σώματος ταυτόχρονα. Αυτή η έλλειψη αρμονίας, ακόμα κι αν είναι προσωρινή, μπορεί να σου προκαλέσει κόμπλεξ. Ίσως χρειαστείς λίγο χρόνο για ν’ αποδεχτείς την καινούρια εικόνα σου. Τα πίρσινγκ και τα τατουάζ δεν είναι τάση της σύγχρονης εποχής. Τα συναντάμε σχεδόν παντού στον κόσμο και σε διαφορετικές εποχές. Στους Αιγύπτιους της αρχαιότητας τα μέλη των βασιλικών οικογενειών έκαναν πίρσινγκ στον αφαλό. Στην Πολυνησία, μέχρι τον 19ο αιώνα, οι σπουδαίοι πολεμιστές είχαν τα πιο περίτεχνα τατουάζ. Πολλές μελέτες έχουν αποδείξει ότι η ενασχόληση με τον αθλητισμό βελτιώνει τις σχολικές επιδόσεις. Ορισμένοι έφηβοι τραυματίζονται σκόπιμα γιατί δεν μπορούν να εκφράσουν διαφορετικά τον πόνο τους. Προκαλούν σωματικό πόνο στον εαυτό τους για να ξεχάσουν τον ψυχολογικό. Στην πραγματικότητα, αυτά τα σημάδια εκφράζουν την ανάγκη για βοήθεια. Αν αυτοτραυματίζεσαι ή αν δεις έναν φίλο ή μια φίλη σου να το κάνει, πρέπει να μιλήσεις σ’ έναν ενήλικο που εμπιστεύεσαι. Το ρίσκο τροχαίου ατυχήματος διπλασιάζεται με δύο ποτήρια αλκοόλ στο αίμα και δεκαπλασιάζεται με τρία ποτήρια. Μην μπεις ποτέ στο αυτοκίνητο κάποιου που έχει πιει!

BIBΛΙΟ Μην πιστεύεις τυφλά ό,τι σου λένε. Δώσε χρόνο στον εαυτό σου να μάθει και, όταν βρεθείς απέναντι σε πολλές απαντήσεις, διάλεξε αυτή που πιστεύεις ότι είναι καλύτερη. Να θυμάσαι ότι η πλειονότητα δεν έχει πάντα δίκιο. Θέλεις να έχεις τα μυστικά σου και να κρατάς μερικά πράγματα για τον εαυτό σου. Όλα αυτά μπορείς να τα εξηγήσεις στους γονείς σου. Αν δυσκολεύονται να το καταλάβουν, ρώτα τους αν, όταν είχαν την ίδια ηλικία μ’ εσένα, τα έλεγαν όλα στους δικούς τους γονείς. Η φιλία ανάμεσα σ’ ένα αγόρι κι ένα κορίτσι μοιάζει κάπως με τη σχέση ανάμεσα σ’ έναν αδελφό και μια αδελφή. Μπορεί να χαιρόμαστε να περνάμε χρόνο μαζί χωρίς ωστόσο να έχουμε ερωτικά συναισθήματα. Η φιλία αυτή είναι πολύτιμη, γιατί μας επιτρέπει να μάθουμε ένα σωρό πράγματα ο ένας για τον άλλο. Δεν είναι εύκολο να κάνουμε τη σεξουαλικότητά μας ν’ ανθήσει. Η σεξουαλικότητα εξελίσσεται με την ηλικία. Το σημαντικό είναι ν’ ανακαλύπτουμε την ευχαρίστηση με τον δικό μας ρυθμό. Δεν υπάρχει ιδανική ηλικία για την πρώτη σεξουαλική επαφή· είναι καθαρά ζήτημα προσωπικής επιλογής. Το σημαντικό είναι να το θέλουν και οι δύο και να νιώθουν έτοιμοι. Μη στέλνεις σε κανέναν φωτογραφίες που δεν θα ήθελες να δεις να κυκλοφορούν. Αν λάβεις μια φωτογραφία τέτοιου είδους, μην την κυκλοφορήσεις. Το καλύτερο είναι να ειδοποιήσεις το άτομο το οποίο αφορά και να μιλήσεις σ’ έναν ενήλικο. Αντίστοιχα, μίλα σε έναν ενήλικο αν γίνεις μάρτυρας ή θύμα ανάρμοστων πράξεων Νομίζεις ότι αν δεις μια ταινία πορνό θα μάθεις να κάνεις έρωτα; Είναι κάπως σαν να πιστεύεις ότι αν δεις μια ταινία με τον Σούπερμαν θα μάθεις να πετάς από το ένα κτίριο στο άλλο! Εάν θες να εκφράσεις τον έρωτά σου, χρειάζεται θάρρος γιατί υπάρχει περίπτωση το πρόσωπο που σε ενδιαφέρει να μην έχει τα ίδια συναισθήματα για

23

σένα. Όμως υπάρχει και η περίπτωση να ξεκινήσει μια όμορφη περιπέτεια και για τους δυο σας. Δεν χρειάζεται να πάρεις βιαστικές αποφάσεις σχετικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό σου. Περίμενε λίγο μέχρι να ξεκαθαρίσουν οι προτιμήσεις σου. Το σημαντικότερο είναι να νιώθεις άνετα με τη σεξουαλική σου ταυτότητα, αλλά και να σέβεσαι τις επιλογές των άλλων. Από τη στιγμή που το αγόρι μπορεί να εκσπερματώσει και το κορίτσι έχει περίοδο, μπορούν ν’ αποκτήσουν παιδί. Μπορείς να σκεφτείς την αντισύλληψη όταν νιώσεις έτοιμος ή έτοιμη να αναπτύξεις σεξουαλική δραστηριότητα. Η πρόσβαση στην αντισύλληψη είναι δυνατή ακόμα κι όταν είμαστε ανήλικοι και δεν θέλουμε να το συζητήσουμε με τους γονείς μας. Η εφηβεία είναι η περίοδος των πρώτων εμπειριών και των πρωτόγνωρων ευχαριστήσεων. Εκμεταλλεύσου το! Δεν χρειάζεται ούτε υπέρμετρη προσοχή ούτε άσκοπα ρίσκα. Μπορείς να επιλέξεις τη μέση οδό!

Διαβάστε: Stories από την εφηβεία, της Sylvie Misslin Εικονογράφηση: Isabelle Maroger Μετάφραση: Εύη Γεροκώστα Εκδόσεις Διόπτρα

24

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ

14.02.2022

και θεμιτό! Διότι, μέσα στην πρώτη αυτή κοινωνία που λέγεται οικογένεια, το κάθε παιδί αντιλαμβάνεται τον εαυτό του, αρχίζει να τον χτίζει και αισθάνεται αποδεκτό και ικανό να αγαπηθεί για αυτό που είναι και για όσα ακούει ότι είναι. Συνεπώς, η ταυτότητά του συγκροτείται μέσα από τον «καθρέφτη» των γονιών. Τι συμβαίνει μετά; Η εφηβεία είναι ένα μεταίχμιο. Το παιδί αρχίζει να αντιλαμβάνεται και να επιθυμεί τον εαυτό του ανεξάρτητα από τις επιθυμίες των γονιών. Προσπαθεί να φτιάξει ένα αφήγημα που να απαντάει στο ερώτημα «ποιος είμαι;», αλλά η απάντηση να μην προκύπτει από το ποιος πιστεύουν/θέλουν οι γονείς να είναι. Όμως, εξακολουθεί να βιώνει το αφήγημά τους. Έτσι, ξεκινάει μια αντίστροφη πορεία· πρέπει πρώτα να απαντηθεί το «ποιος δεν είμαι». Ιδού η αρχή της κόντρας και, συχνά, το μπέρδεμα. Προσπαθώντας να καταλάβει κάθε έφηβος ποιος είναι, προσπαθώντας να αποκτήσει ρόλο, στην κοινωνία αυτή τη φορά, μπαίνει σε μια διαδικασία αναζήτησης. Δοκιμάζει. Σταματάει να είναι το παιδί των γονιών και προσπαθεί να γίνει κύριος του εαυτού του. Ποιος είναι αυτός ο εαυτός; Χρειάζεται να τον ανακαλύψει εκ νέου. Είναι γνωστό στους περισσότερους, από την εμπειρία μας ως παιδιών, πόσα τολμήσαμε, πόσο συχνά παίζαμε με τους κινδύνους και πόση πίστη είχαμε στην ατρωτότητά μας. Πόσο εκτός ορίων βγαίναμε και πόσο ρισκάραμε. Πίσω από κάθε τέτοια πράξη, νομίζω, υπάρχει το «εγώ μπορώ να τα καταφέρω. Εγώ είμαι εγώ και έχω την ικανότητα! Δεν είμαι εσείς. Είμαι κάτι άλλο, που μπορεί να πάει πέρα από τους περιορισμούς και τους συμβιβασμούς που εσείς βάζετε». Κάτι τέτοιο ακούω τα παιδιά-εφήβους να λένε…

Ποιος είμαι; ΤΗΣ ΜΑΡΙΆΝΝΑΣ ΚΟΥΜΑΡΙΑΝΟΎ

Π

ροσπαθώ να σκεφτώ τι κάνει την εφηβεία τόσο εκρηκτική. Ως γονιός, ως εκπαιδευτικός, ως ενήλικη. Για ποιον λόγο, όταν τα παιδιά φτάνουν στην εφηβεία, προκύπτει αυτό το «χάσμα»; Αφού η κοινωνία, θεωρητικά, έχει προχωρήσει, έχει εκσυγχρονιστεί, έχει αλλάξει. Οι γνώσεις μας είναι περισσότερες. Οι έρευνες και η κατανόηση, θεωρητικά, έχουν αυξηθεί. Γιατί ακόμα δεν έχουμε καταφέρει να κατευνάσουμε την «εφηβεία»; Τι φταίει; Οι ενήλικοι; Η κοινωνία; Το σχολείο; Τα ίδια τα παιδιά; Εξετάζω τους παράγοντες και τους εμπλεκόμενους, με σκοπό να βρω μία και μοναδική, αν γίνεται, σταθερά. Έναν παράγοντα που θα μπορούσε να εξηγεί την καθολικότητα του φαινομένου. Διότι, πέραν από τις μοναδικές συνθήκες κάθε παιδιού-εφήβου, το φαινόμενο δεν παύει να αφορά τα παιδιά στο σύνολό τους. Μια πρώτη εκτίμηση είναι ότι οι ιδιαίτερες συνθήκες μάλλον λειτουργούν ως αφορμή. Ας εξετάσουμε την οικογένεια, το πρώτο περιβάλλον που επηρεάζει τον άνθρωπο. Ας μιλήσουμε δε για οικογένειες όπου οι συνθήκες είναι «ιδανικές» (σε εισαγωγικά, γιατί στις ανθρώπινες σχέσεις δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ιδανικό). Καλύτερα ας χρησιμοποιήσω τον όρο

του Winnicott. Θα μιλήσω για «αρκετά καλό» περιβάλλον, που ερμηνεύω ως την άγνοια που έχουμε απέναντι σε κάθε ψυχισμό. Είμαι «αρκετά καλή» μητέρα για το παιδί μου, γιατί δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω στην πληρότητά του ούτε τον δικό του ούτε τον δικό μου ψυχισμό, αλλά –από την άλλη– κάνω ό,τι καλύτερο μπορώ. Ακόμα και στις «αρκετά καλές» οικογένειες, λοιπόν, όπου υπάρχει κατανόηση, αποδοχή, αγάπη, όπου όλα ρέουν ήρεμα, οι έφηβοι επαναστατούν. Προβαίνουν σε πράξεις επικίνδυνες, εκφράζουν αγανάκτηση/αντίθεση/θυμό απέναντι στους υποστηρικτικούς γονείς, που πλέον γίνονται στα μάτια τους καταπιεστικοί, ανελαστικοί, χωρίς κατανόηση. Γιατί, λοιπόν, αυτή η αντίδραση; Παρόλο που ο τρόπος που σκέφτομαι και εξετάζω το καθετί μού υπαγορεύει να στρέφω την προσοχή μου σε εμένα, αναζητώντας τι κάνω «λάθος» εγώ, τι δεν έχω κατανοήσει ή αναγνωρίσει, αυτή τη φορά γυρίζω τον φακό προς το παιδί-έφηβο και ρωτάω «Τι είναι αυτό που το(ν) χαρακτηρίζει και ακόμα δεν το έχω δει;» Και ξεκινάω μια συλλογιστική… Ο καθρέφτης των γονιών Κάθε παιδί γεννιέται και μεγαλώνει μέσα από τις επιθυμίες των γονιών του. Ξεκινάει να διαμορφώνεται «ακούγοντας» και βιώνοντας τα «θέλω» τους για εκείνο. Οι γονείς είναι οι πρώτοι που στρώνουν τον δρόμο. Οραματίζονται χαρακτηριστικά και συνήθειες και τα προβάλλουν στο παιδί, κάτι απόλυτα υγιές

Η στάση των γονιών Το ζήτημα είναι η στάση των γονιών σε αυτό το αναπόφευκτο στάδιο. Συχνά, ως μαμά, λέω «ευτυχώς που μαθαίνω τα επικίνδυνα του γιου μου κατόπιν εορτής!» Σίγουρα αν έβλεπα ή ήμουν παρούσα, θα λαχταρούσα… Θεωρώ ότι τα έφηβα παιδιά μας δεν έχουν ως πρόθεση να γίνουμε «αντίπαλοι» ή «ανταγωνιστές». Ναι μεν έτσι φαίνεται από την αντίδρασή τους, όμως, κατά βάθος, δεν χρειάζονται επ’ ουδενί λόγω αυτό. Οι πράξεις τους δείχνουν την ατσούμπαλη επιθυμία τους να αυτονομηθούν και να αποκτήσουν ταυτότητα. Ατσούμπαλη, γιατί πρώτη φορά βγαίνουν στη ζωή. Και βγαίνουν με τέτοια λαχτάρα, αλλά και άγνοια, που νιώθουν ότι μπορούν να κυριαρχήσουν στο καθετί, σχεδόν αγνοώντας τους κανόνες! Την περίοδο αυτή, οι γονείς πρέπει να έχουμε τα κότσια να είμαστε βράχοι αντοχής, υπομονής, αποδοχής… Όσο οι έφηβοι νιώθουν ότι είμαστε μαζί τους, ότι τους εμπιστευόμαστε, δεν θα έχουν λόγο να μας εναντιώνονται. Ναι, θέλει γερό στομάχι, ίσως περισσότερο από αυτό που χρειάστηκαν παλαιότερα οι γονείς μας σε εμάς. Σίγουρα θέλει και απόσταση. Την απόσταση που ο γονιός οφείλει να κρατήσει, ώστε να δει το παιδί του ως ολότητα· όχι τις μεμονωμένες πράξεις του. Την απόσταση που αφήνει να φανούν τα χαρακτηριστικά και οι αξίες που τόσα χρόνια του έχει εμφυσήσει. Την απόσταση της εμπιστοσύνης σε όσα έχει προσφέρει, μεγαλώνοντας το παιδί αυτό. Πιστέψτε με. Δεν πάνε χαμένα! Αυτό που χρειάζεται κάθε έφηβος είναι να αισθανθεί ότι «είναι καλό παιδί» όχι επειδή το θέλουν οι γονείς του, αλλά επειδή εκείνος το θέλει και εκείνος το επιλέγει για τον εαυτό του. Αν εμείς, ενήλικοι πια, τα καταφέραμε και γίναμε χρήσιμοι στην κοινωνία, τότε και τα παιδιά μας θα το καταφέρουν! Ίσως, μάλιστα, να είναι ικανότερα. Κι αν εμείς μια φορά αναζητούσαμε την εμπιστοσύνη από τους γονείς μας, τώρα, που οι γνώσεις μας έχουν διευρυνθεί τόσο, τα παιδιά μας το χρειάζονται και το δικαιούνται ακόμα περισσότερο. Τους το οφείλουμε! Και το οφείλουμε και σε εμάς, που έχουμε δώσει τη ζωή μας για αυτά. Η Μαριάννα Κουμαριανού είναι παιδαγωγός και συγγραφέας.

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ

14.02.2022

25 ηλεκτρονική συσκευή το αργότερο μέχρι την ηλικία των 10 ετών. Η βαθμοθηρία έχει μπει στη ζωή των οικογενειών από τις γυμνασιακές τάξεις ως ο σημαντικότερος στόχος ζωής, φορτώνοντας τα παιδιά με υπερβολικό άγχος και με το αίσθημα του αρνητικού ανταγωνισμού. Το βασικό πρότυπο των παιδιών, οι γονείς τους, πολλές φορές δεν γίνονται οι ίδιοι παράδειγμα προς μίμηση, σχετικά με την άθληση, την υγιεινή διατροφή ή το κάπνισμα. Η πανδημία απομόνωσε όλους τους εφήβους, αποκόπτοντάς τους από κάθε είδους σωματική δραστηριότητα και εθίζοντάς τους στο διαδίκτυο και στον πλαστό κόσμο των ηλεκτρονικών παιχνιδιών. Έναν κόσμο όπου ο καθένας κάνει ό,τι θέλει χωρίς καμιά προσπάθεια, κόπο και έκθεση, έναν κόσμο όπου όλα επιτρέπονται. Η κουλτούρα μας δεν υποστηρίζει τα μεγαλύτερα παιδιά να αθλούνται και να παίζουν για διασκέδαση, όπως όταν ήταν μικρότερα.

Μέχρι να γίνει 18…

ΤΟ ΜΌΝΟ ΠΟΥ ΠΕΡΙΜΈΝΕΙ ΚΆΘΕ ΕΝΉΛΙΚΟΣ ΑΠΌ ΤΟΝ ΈΦΗΒΟ ΕΊΝΑΙ ΝΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΈΡΕΤΑΙ ΣΑΝ ΕΝΉΛΙΚΟΣ ΚΑΙ ΝΑ ΕΊΝΑΙ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΜΈΝΟΣ ΠΟΥ ΤΟΥ ΦΈΡΟΝΤΑΙ ΣΑΝ ΠΑΙΔΊ.

ΤΟΥ ΡΆΜΙ-ΑΛΈΞΑΝΔΡΟΥ ΡΑΣΛΆΝ

A

νοίγω τα μάτια μου. Μπροστά μου βρίσκεται μια μεγάλη συμφωνική ορχήστρα κι εγώ είμαι ο μαέστρος της. Πρέπει να δώσω τις καλύτερες οδηγίες σε κάθε όργανο. Τύμπανα, τρομπέτες, τρομπόνια, άρπες, πληκτροφόρα, κλαρινέτα, κοντραμπάσα, πρώτα και δεύτερα βιολιά. Κάποια όργανα αντιπροσωπεύουν τα μέλη του σώματός μου. Κάποια άλλα όλες εκείνες τις αλλαγές που συμβαίνουν μέσα στον εγκέφαλό μου και τα συναισθήματα που με κατακλύζουν, χωρίς να μπορώ να τα ελέγξω. Φοράω ένα μαύρο κοστούμι με λευκό πουκάμισο. Όλα τεράστια σε μέγεθος· παντελόνι που σέρνεται σε κάθε μου βήμα, κάτι που μοιάζει με προπέλα μου σφίγγει το λαιμό σε σημείο να μην μπορώ να αναπνεύσω, να πάρω λίγο καθαρό αέρα μήπως τα βάλω όλα σε μια σειρά. Μπροστά μου άνθρωποι που περιμένουν πολλά από εμένα. Το βλέπω στα μάτια τους, νιώθω ότι πρέπει να τους δώσω απαντήσεις, να αποδείξω ότι τα κάνω καλύτερα από όλους, γιατί μόνο τότε θα έχω μια θέση στην καρδιά τους, γιατί μόνο τότε θα αισθανθώ ότι μετράει η γνώμη μου. Η αλήθεια είναι ότι δεν μου φτάνει μόνο αυτό. Θέλω να με ακούν και να με υπολογίζουν σαν μεγάλο, σαν ενήλικο δηλαδή, κι ας μην είμαι. Από την άλλη, υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που με κρίνουν χωρίς να τους έχω κάνει κάτι. Σχολιάζουν το ντύσιμό μου, το κούρεμά μου ή το διαφορετικό χρώμα των μαλλιών μου. Είναι κι αυτά τα απαίσια σπυράκια που εμφανίζονται εκεί που δεν θέλω και επίμονα μου θυμίζουν πόσο άσχημος είμαι. Κοιτάω κάθε μέρα το πρόσωπό μου στον καθρέφτη μήπως και γίνει κάποιο μαγικό. Να πατήσω ένα κουμπί και να φύγει αυτή η εικόνα του μαύρου κύκνου. Κάνω μερικά βήματα με αυτά τα ξένα παπούτσια και παίρνω απόφαση να τα βγάλω και να περπατήσω ξυπόλητος στο έδαφος για να έρθω πιο κοντά με τον πραγματικό μου εαυτό. Σκεπτόμενος όμως τα σχόλια των γύρω μου τα ξαναφοράω. Κι ας μην αντέχω. Κάπως έτσι ήταν, είναι και θα είναι η εφηβεία για εκατομμύρια μοναδικά και ξεχωριστά παιδιά. Παιδιά που μπορεί να είναι οι

γιοι ή οι κόρες μας, παιδιά που συναναστρεφόμαστε μαζί τους λόγω του επαγγέλματός μας ή παιδιά που τα προσπερνάμε στον δρόμο χωρίς να τους δίνουμε ιδιαίτερη σημασία. Μπορεί να είστε γονιός, προπονητής, εκπαιδευτικός ή να ασχολείστε με κάποιο άλλο επάγγελμα που σχετίζεται με έφηβους. Φέρτε στη μνήμη σας τη δική σας εμπειρία από όλα τα κοσμογονικά γεγονότα που σας συνέβαιναν και σκεφτείτε πώς θα θέλατε να σας είχαν συμπεριφερθεί οι γύρω σας τότε. Έτσι, λοιπόν, τώρα μπορείτε από την πλευρά σας να δώσετε στους εφήβους μεγαλύτερη σημασία. Να τους ακούτε και να τους μιλάτε. Να τους χαρίζετε το χαμόγελό σας. Την επόμενη φορά, κάντε μια καλή προσπάθεια. Κι αν δεν σας βγαίνει για το παιδί που έχετε απέναντί σας, κάντε το για εσάς. Αθλητισμός και εφηβεία Ένα σημαντικό μέρος στην καθημερινότητα του εφήβου θα πρέπει να κατέχει ο αθλητισμός. Είναι, όμως, κάτι που συμβαίνει στις μέρες μας; Αρκετοί αθλητικοί σύλλογοι ξεκινούν προγράμματα από πολύ μικρές ηλικίες. Κάποιοι, όπως το Tigerart, έχουν επενδύσει σε γνώσεις και εκπαιδευτικά σεμινάρια ώστε να μπορούν να δέχονται παιδιά από 3 ετών. Τα παιδιά ξεκινούν και συνεχίζουν να αθλούνται μέχρι το τέλος του δημοτικού. Στην πρώτη γυμνασίου φαίνεται ότι στην πλειονότητά τους κάτι αλλάζει. Έρχονται τα φροντιστήρια για τα μαθήματα όπου το παιδί υστερεί και για τις ξένες γλώσσες και από εκεί και έπειτα… βάλε ώρες και δώσ’ του προσπάθεια από 12 ετών έως την πολυπόθητη τελευταία ημέρα των πανελλαδικών εξετάσεων. Αυτός είναι ένας από τους κυριότερους λόγους που η Ελλάδα, δυστυχώς, κατέχει την τρίτη θέση στην Ευρώπη στην παιδική παχυσαρκία –που συνδέεται μάλιστα στενά με τη χαμηλή αυτοεκτίμηση. Γιατί οι έφηβοι σταματούν τον αθλητισμό; Φορτώνονται με πολλές εργασίες από το σχολείο και το φροντιστήριο. Περνούν πολλές ώρες συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα περισσότερα παιδιά παίρνουν το πρώτο τους κινητό ή

Πώς μπορώ να υποστηρίξω το παιδί μου στην κρίσιμη ηλικία της εφηβείας; Να γνωρίζει ότι είστε κάθε στιγμή δίπλα του κι όχι μπροστά του, όπως όταν ήταν μικρότερο. Να του δίνετε ουσιαστική προσοχή κάθε φορά που σας απευθύνει τον λόγο. Αυτό βοηθά ώστε να αναπτύξετε συνεργατικές σχέσεις και χτίζει την αυτοπεποίθηση, την αυτοεκτίμηση και την προσαρμοστικότητά του. Είναι τρόπος να δείξετε ότι νοιάζεστε. Να περνάτε οικογενειακό χρόνο παίζοντας επιτραπέζια, βγαίνοντας βόλτα, τρώγοντας όλοι μαζί ή βλέποντας μία ταινία. Να το στηρίζετε, να το προτρέπετε να παραμένει δραστήριο και να ασχολείται με ένα άθλημα σε όλη τη διάρκεια της εφηβικής του ηλικίας, ώστε να γίνει τρόπος ζωής που θα το ακολουθήσει στην ενήλικη ζωή του. Να κάνετε χαζομάρες μαζί. Π.χ. πάρτε ένα πινέλο και ζωγραφίστε με το στόμα, ζωγραφίστε σε ένα σημείο του τοίχου με μαρκαδόρους με βάση το νερό, πάρτε δύο πάστες και ταΐστε ο ένας τον άλλον με κλειστά μάτια. Γενικά βγείτε έξω από τα καθιερωμένα. Σας βοηθάει να χαλαρώσετε και να εκπλήξετε ευχάριστα το παιδί σας, δείχνοντάς του ότι έχει σημασία για εσάς κι ότι δεν σας νοιάζει να τσαλακωθείτε. Το πιο σημαντικό το άφησα για το τέλος: Αγάπη, αγάπη και πάλι αγάπη. Αγάπη χωρίς να πνίγετε το παιδί στα «θέλω» σας, αγάπη χωρίς να περιμένετε πράγματα που θα κάνει για να σας ικανοποιήσει, αγάπη χωρίς να βλέπετε στον νέο αυτό άνθρωπο την προέκταση του εαυτού σας. Ο Ράμι-Αλέξανδρος Ρασλάν είναι προπονητής-εκπαιδευτής Kung Fu, Kick Boxing, αυτοάμυνας και personal trainer. Θα τον βρείτε στο 698 0888 661 και στο rami@tigerart.gr και θα χαρεί να απαντήσει σε ερωτήσεις σας και απορίες πάνω σε θέματα που αφορούν τη γυμναστική ή τον αθλητισμό. Στο www.facebook.com/talcmagr ανεβαίνουν συχνά ασκήσεις-παιχνίδια που έχει δημιουργήσει με αγάπη για όλη την οικογένεια.

26

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ

14.02.2022

Θοδωρή και τη μητέρα του, την Αναστασία. Ο Θοδωρής θα πάει Α’ γυμνασίου και η Αναστασία ανησυχεί σε σχέση με τη διαδρομή προς το σχολείο, που το χωρίζει από το σπίτι ένας μεγάλος δρόμος. Ο νεαρός λέει «θα διασχίσω μόνος τον δρόμο», η μητέρα λέει «αυτό ξέχασέ το» και οι αναγνώστες γινόμαστε κοινωνοί μιας κλιμακωτής διαπραγμάτευσης. Ο γιος θέλει να αυτονομηθεί και η μητέρα δεν μπορεί να πάρει απόφαση πως θα πρέπει να αποχωριστεί το παιδί και να υποδεχτεί τον έφηβο. Η μονομαχία είναι αγωνιώδης. Η μητέρα χρησιμοποιεί όσα όπλα βαστά η φαρέτρα της. Το πιο ακονισμένο είναι ο φόβος. «Αν πάθεις οτιδήποτε θα πεθάνω». Και κάπου εκεί «πεθαίνει» η μεταξύ τους ουσιαστική επικοινωνία.

Εφηβεία: Μεγαλώνοντας {με} τα παιδιά μας ΤΗΣ ΣΟΥΖΆΝΑΣ ΠΑΠΑΦΆΓΟΥ

Η Η Σουζάνα Παπαφάγου είναι κλινική ψυχολόγοςοικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια.

διαδρομή προς την ενήλικη ζωή είναι σπουδαία, συχνά δύσκολη, αλλά στο τέλος της ξεκινά μια νέα φάση της ζωής του ανθρώπου. Αναζητώντας διάφορα άρθρα σε σχέση με την εφηβεία, «σκόνταψα» πολλές φορές στη λέξη πέρασμα και ψάχνοντας την ετυμολογία της οδηγήθηκα σε κάποια συνώνυμα του ρήματος περνάω· ένα από αυτά ήταν το διασχίζω: σκίζω στα δύο, πορεύομαι σε μια περιοχή και την περνάω απ’ άκρη σ’ άκρη. Αυτή η λέξη με έκανε να διασχίσω τον χώρο του γραφείου και να αρπάξω ένα αγαπημένο βιβλίο από τη βιβλιοθήκη μου. Πρόκειται για το Μεγαλώνοντας {με} το παιδί

μου, του ψυχίατρου-ψυχοθεραπευτή Κώστα Γκοτζαμάνη, από τις εκδόσεις Πατάκη, γραμμένο με τρόπο τόσο εύληπτο, χωρίς θεωρητικές υπερβολές, που το κάνει προσιτό και εύχρηστο για όλους. Κάθε φορά που το διαβάζω, πότε ως θεραπεύτρια πότε ως μητέρα πότε ως κόρη, ανακαλύπτω κάτι νέο, σκέφτομαι και κάτι διαφορετικό. Ξεφύλλισα, λοιπόν, αυτόν τον σύγχρονο «οδηγό επιβίωσης» και έφτασα στα κεφάλαια όπου ο συγγραφέας καταπιάνεται με την εφηβεία. Η ιστορία του παιδιού που ήθελε να διασχίσει τον δρόμο Εκεί βρήκα την κατάλληλη ιστορία για να ξεκινήσω ένα άρθρο για το πέρασμα στην εφηβεία. «Η ιστορία του παιδιού που ήθελε να διασχίσει τον δρόμο» έχει πρωταγωνιστές τον

Το ρίσκο της αυτονομίας Ο συγγραφέας, αφού παραθέτει τη συζήτηση μητέρας-γιου, αναλύει και μοιράζεται με τον αναγνώστη τις σκέψεις του. «Το ρίσκο της αυτονομίας» είναι από τα αγαπημένα μου κεφάλαια. Ο ίδιος γράφει: «Η ζωή μας είναι ένας αδιάκοπος αγώνας για να κερδίσουμε την αυτονομία μας. Στην πραγματικότητα, η αυτονομία ταυτίζεται με τη δυνατότητα του ανθρώπου να προετοιμάζεται και να τολμά να περνά έγκαιρα από τη μια φάση της ζωής στην επόμενη, να αναλαμβάνει τους αντίστοιχους ρόλους και να αντεπεξέρχεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στις ειδικές απαιτήσεις κάθε φάσης. Η ίδια η γέννησή μας είναι η πρώτη μεγάλη μας κίνηση προς την αυτονομία. Εγκαταλείπουμε τη μήτρα της μητέρας μας… Ο μητρικός οργανισμός μάς εξασφάλιζε όλα τα απαραίτητα… Και όμως, ενώ απολαμβάναμε όλη αυτή την προσφορά του μητρικού οργανισμού, ξαφνικά αυτός ο ίδιος οργανισμός αρχίζει να συσπάται και να μας εξωθεί με βίαιο τρόπο, σαν να μας πετάει έξω με τις κλοτσιές…» Ακολουθεί ο τοκετός. Η μητέρα καλείται να αποχωριστεί το έμβρυο από το σώμα της για να γεννηθεί το παιδί και το έμβρυο αποχωρίζεται τον ασφαλή χώρο της μήτρας, την ωκεάνια αίσθηση ασφάλειας, για να βρεθεί στον ωκεανό της ζωής. «Κάθε μετάβαση έχει πόνο, έχει κόπο, έχει προσπάθεια, αλλά έχει και τη χαρά για όλα τα καινούργια που ανοίγονται μπροστά μας», γράφει σε κάποιο άλλο σημείο ο Γκοτζαμάνης και συνεχίζει: «Το παιδί δεν είναι μόνο του στα βήματα της αυτονόμησής του. Υπάρχουν δίπλα του οι άνθρωποι που έχουν την ευθύνη να το βοηθήσουν να μεγαλώσει, έχουν την ευθύνη να του μάθουν να τολμάει, να εμπιστεύεται τον εαυτό του, τις επιθυμίες του, έχουν την ευθύνη να το παροτρύνουν να προχωρήσει μπροστά για να βρει τη δική του διαδρομή στη ζωή». Ο έφηβος είναι ένας περιπατητής της ζωής, στο δισάκι του κουβαλά ό,τι του ετοίμασαν από το σπίτι… Ξεχωριστό αναπτυξιακό στάδιο Ο G. Stanley Hall (1844-1924), ο πρώτος πρόεδρος της Αμερικανικής Ψυχολογικής Εταιρείας και σημαντική προσωπικότητα στη διαμόρφωση της αναπτυξιακής ψυχολογίας, χαρακτήριζε την εφηβεία περίοδο αυξημένης συναισθηματικότητας και αντιθέσεων. Όποιος ζει με έναν έφηβο δεν μπορεί παρά να συμφω-

14.02.2022

νήσει. Μπροστά στα μάτια του εκτυλίσσονται καθημερινά καρέ διάθεσης ανεβασμένης στα ουράνια και την επόμενη στιγμή κατάθλιψης, σκηνές αυτοπεποίθησης σχεδόν δίχως όρια και αμέσως μετά παραπόνων και ανασφάλειας, στιγμές μεγάλης γενναιοδωρίας, ταχύτατα εναλλασσόμενες με στιγμές απέραντου εγωισμού. Το πιο σπουδαίο σημείο, όμως, της θεωρίας του Hall είναι η ιδέα ότι η εφηβεία αποτελεί θεμέλιο λίθο της εξελικτικής διαδικασίας του ανθρώπινου είδους. Τόσο ο ίδιος όσο κάμποσοι ακόμα θεωρητικοί της εποχής του πίστευαν πως το αναπτυσσόμενο παιδί περνάει από στάδια που αντιστοιχούν στα εξελικτικά βήματα του είδους, από το πρωτόγονο στάδιο της βρεφικής ηλικίας προς το πολιτισμένο, ώριμο στάδιο των ενηλίκων. Η εφηβεία είναι πιο ευέλικτη και δημιουργική από οποιαδήποτε άλλη περίοδο ανάπτυξης. Ο Hall μάλιστα πίστευε πως οι έφηβοι είναι κυριολεκτικά το μέλλον του είδους μας! Με τη σειρά του, ο Φρόιντ (1856–1939), όπως και ο Hall, θεωρούσε την εφηβεία ως ξεχωριστό στάδιο, επειδή είναι η περίοδος κατά την οποία οι άνθρωποι μπορούν πλέον να επιτελέσουν τη βιολογική επιταγή της αναπαραγωγής και η σεξουαλική συνεύρεση αποκτά ζωτική σημασία και γίνεται κίνητρο συμπεριφοράς. Ο «πατέρας της ψυχανάλυσης» πίστευε πως η ορμητική εμφάνιση της σεξουαλικής διέγερσης που συνοδεύει την ήβη ξυπνάει ξανά πρωτόγονα ένστικτα (εκείνα του σταδίου της βρεφικής ηλικίας) και ταράζει την ψυχολογική ισορροπία που έχει κατά πολύ εδραιωθεί στη μέση παιδική ηλικία. Ακροβασίες και ισορροπία Στο σημείο αυτό, πρέπει να αναφέρω ότι αν δεν έχουν ολοκληρωθεί κάποιες βασικές ψυχικές διεργασίες στην παιδική ηλικία τότε είναι αρκετά πιθανό, αν όχι βέβαιο, πως στην εφηβεία τα πράγματα θα είναι δύσκολα, καθώς η έλλειψη ισορροπίας προκαλεί συγκρούσεις και ανακόλουθες συμπεριφορές. Η ψυχική σκευή του εφήβου έχει να επιτελέσει ένα πολύ σοβαρό αναπτυξιακό έργο: Να αποκαταστήσει την ισορροπία των ψυχικών δυνάμεων του νέου ανθρώπου, δίνοντας του τη δυνατότητα να ενταχθεί στην κοινωνία με έναν σταδιακά πιο ώριμο, με έναν ενήλικο, τρόπο. Τα τελευταία χρόνια έχει φανεί πως, αντίθετα με τις αντιλήψεις για την εφηβεία ως συμβολικό χώρο μόνιμου συναισθηματικού αναβρασμού, όσο προχωρά η ανάπτυξη του εφήβου τα σκαμπανεβάσματα γίνονται σπανιότερα και τα συναισθήματα ηπιότερα. Αυτό εξηγείται σε μεγάλο βαθμό από την αύξηση της ικανότητας ρύθμισής τους. Στην πρώτη εφηβεία οι μετωπιαίοι λοβοί ίσως είναι ανίκανοι να αντιμετωπίσουν τα συναισθήματα που εκρήγνυνται σαν πυρομαχικά από το οπλοστάσιο των ορμονών. Στην πορεία, οι μετωπιαίοι λοβοί ωριμάζουν και έτσι «πήζει» και το μυαλό, διευκολύνοντας τη ρύθμιση των συναισθημάτων. Στο κατά πόσο η ρύθμιση αυτή θα επιτευχθεί, παίζει σπουδαίο ρόλο η γονική ζεστασιά και αντοχή, όπως και η διαμόρφωση των κοινωνικών προσδοκιών που σχετίζονται με το φύλο και τη σεξουαλική ταυτότητα. Η παιδοψυχίατρος και ψυχαναλύτρια Φρανσουάζ Ντολτό (1908-1988) συνήθιζε να λέει πως ο έφηβος μοιάζει με τον αστακό κατά την εποχή που αλλάζει το κέλυφός του: είναι εκτεθειμένος σε όλους τους κινδύνους και στην ανάγκη να κατασκευάσει ένα νέο κέλυφος. Πράγματι, το σώμα μεταμορφώνεται, το πνεύμα και τα συναισθήματα διευρύνονται και απλώνουν σαν πέπλο την ενέργεια τους. Έτσι μεταμορφώνεται και η ψυχή. Όλη αυτή η αλλαγή, που ο καθένας αντιμετωπίζει με δικό του τρόπο, δημιουργεί μεγάλη αναταραχή. Η ψυχή και το σώμα καλούνται να ισορροπήσουν,

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ ο έφηβος είναι σωστός ακροβάτης. Το δίχτυ ασφαλείας, το πλεγμένο από την οικογένεια, είναι ακόμα εν εξελίξει και είναι σημαντικό να έχει αντοχή, ώστε να αντέχει στον χρόνο και στους κραδασμούς.

ΑΝ ΔΕΝ ΈΧΟΥΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΘΕΊ ΚΆΠΟΙΕΣ ΒΑΣΙΚΈΣ ΨΥΧΙΚΈΣ ΔΙΕΡΓΑΣΊΕΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΉ ΗΛΙΚΊΑ ΤΌΤΕ ΕΊΝΑΙ ΑΡΚΕΤΆ ΠΙΘΑΝΌ, ΑΝ ΌΧΙ ΒΈΒΑΙΟ, ΠΩΣ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΊΑ ΤΑ ΠΡΆΓΜΑΤΑ ΘΑ ΕΊΝΑΙ ΔΎΣΚΟΛΑ, ΚΑΘΏΣ Η ΈΛΛΕΙΨΗ ΙΣΟΡΡΟΠΊΑΣ ΠΡΟΚΑΛΕΊ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΈΣ ΣΥΓΚΡΟΎΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΑΚΌΛΟΥΘΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΈΣ Εφηβεία και πολιτισμικό πλαίσιο Το δίχτυ αυτό είναι επίσης άμεσα συνδεδεμένο με ένα ευρύτερο πλέγμα, τον κάθε πολιτισμό και τους ανθρώπους του. Αυτή η σύνδεση παίζει σπουδαίο ρόλο στην εδραίωση της ταυτότητας, μιας από τις πιο σύνθετες πλευρές της ανάπτυξης των εφήβων. Η συνθετότητά της είναι αποτέλεσμα αυτής της αναπτυσσόμενης σχέσης των παιδιών με την κοινότητα και τον πολιτισμό. Η είσοδος και η έξοδος στην εφηβεία σηματοδοτούνται με διαφορετικούς τρόπους σε όλο τον κόσμο. Σε μερικούς πολιτισμούς, όπως στον δυτικό, γιορτάζονται απλώς τα γενέθλια και ορίζεται η νομική ηλικία για ορισμένες δραστηριότητες, όπως η οδήγηση ή η ψήφος. Σε άλλους πάλι πραγματοποιούνται σημαντικά και ασυνήθιστα τελετουργικά, που σε εμάς μπορεί να φαίνονται ως και απάνθρωπα. Σε κάποιες φυλές στην Παραγουάη και τη Βραζιλία, για παράδειγμα, τα κορίτσια που έχουν τον πρώτο εμμηνορροϊκό κύκλο τους χαράζουν με κόκαλο ψαριών την πλάτη, το στήθος και το στομάχι τους και έπειτα τρίβουν στις πληγές σκόνες με χρώμα για να δημιουργήσουν ένα μόνιμο τατουάζ. Στο Μπαλί, την έναρξη της ήβης σηματοδοτεί το σφράγισμα του δοντιού. Η τελετή περιλαμβάνει ελαφριά επικάλυψη του άνω κυνόδοντα και στόχος της είναι να ξεριζώσει συμβολικά την «άγρια φύση του ανθρώπου», που ξυπνά. (Παλαιότερα πιο συχνά, αλλά και σήμερα ακόμα σε κάποιες φυλές ξεριζώνουν τον κυνόδοντα!) Οι συγκρούσεις γονέων-παιδιών Μια διαδρομή σε δρόμο μετ’ εμποδίων, λοιπόν, η εφηβεία, από τον κόσμο του παιδιού σε εκείνον της ενήλικης ζωής. Μια διαδρομή με όχημα ένα μεταβαλλόμενο σώμα που συμπαρασύρει και τους γονείς. Η σύγκρουση γονέων και παιδιών συνήθως έχει ένταση και συχνότητα στην αρχή. Έπειτα, αν όλα γίνουν όπως πρέπει, με υπομονή, αντοχή και επιμονή, έρχεται η καλοσύνη. Έτσι λένε στο νησί μου, στην Ικαρία, όταν η θάλασσα ηρεμεί. Οι συγκρούσεις συνήθως εστιάζουν σε θέματα όπως οι ευθύνες και η απαγόρευση εξόδου. Γενικά, έρχονται στην επιφάνεια διαφορές μεταξύ του τρόπου που κατανοούν από τη μια οι γονείς και από την άλλη οι έφηβοι το ηθικό πεδίο τόσο των κοινωνικών όσο των προσωπικών συμβάσεων. Δύσκολες και σκληρές οι διαπραγματεύσεις ανάμεσα στους γονείς και στα εφηβάκια. Οι δύο αντίπαλοι/συμπαίχτες διαπραγματεύονται μια καινούργια μορφή αλληλεξάρτησης-συνύπαρξης. Οι έφηβοι είναι σε θέση εκκίνησης, η επόμενη φάση της ζωής τους ξεκινά. Θα διασχίσουν τον μεγάλο δρόμο και οι γονείς καλούνται να είναι εκεί γύρω, όχι πολύ κοντά, αλλά ούτε και μακριά. Οφείλουν να βρίσκονται σε τέτοια απόσταση που

27 θα επιτρέπει στα παιδιά να αισθάνονται πως βαδίζουν ανεξάρτητα, έχοντας, όμως, την αίσθηση πως οι γονείς τους είναι εκεί και θα μπορούν να τους συναντήσουν κάθε φορά που θα επιστρέφουν. Να συναντήσουν τη σκέψη τους, την επιδοκιμασία τους και τη σοφία τους. Οι γονείς έχουν σοφία, προσφέρουν θησαυρούς, όταν καταφέρνουν να αντέξουν τους αποχωρισμούς και να μεταβολίσουν τις προσωπικές τους φοβίες πριν τις φτύσουν αμάσητες πάνω στα παιδιά. Αν ο γονιός δεν αντέξει το κάθε πέρασμα από τη μία ηλικιακή φάση στην άλλη, τότε πώς θα αντέξει το παιδί του τις αναταραχές που φέρνει στην επιφάνεια η εφηβεία, ώστε να διασχίσει τους δρόμους που οδηγούν στο κατώφλι της ενήλικης ζωής; Γονεϊκές αντοχές Αν, όπως πίστευε ο Hall, οι έφηβοι είναι το μέλλον του είδους μας, το παρελθόν είμαστε εμείς, οι ενήλικοι. Αντέχουμε άραγε να είμαστε το παρελθόν; Αντέχουμε να δίνουμε τη σκυτάλη και να μπαίνουμε σε νέους ρόλους στη ζωή των έφηβων παιδιών μας ώστε να βρουν χώρο να συνθέσουν τη δική τους ιστορία, καθώς διαγράφουν νέες διαδρομές; Αντέχουμε να ζούμε στο τώρα των δικών μας αναγκών, δίχως να τις μπλέκουμε με εκείνες των παιδιών μας; Αντέχουμε να μεγαλώσουμε {με} τα παιδιά μας, αφήνοντας τα να διαχωριστούν από εμάς; Να μεγαλώσουν και να μεγαλώσουμε και εμείς; Ο Κώστας Γκοτζαμάνης «έφυγε» πριν από λίγο καιρό, αλλά οι διαδρομές που έκανε όσο ζούσε χάραξαν σημάδια στον χάρτη της ζωής, ώστε εμείς, οι γονείς και οι συνάδελφοί του, να μπορούμε να τα έχουμε ως πυξίδα, κάθε φορά που απομακρυνόμαστε από τη στεριά. Όταν έχεις αφοσιωθεί και έχεις αφιερώσει τη ζωή σου, ανάμεσα σε άλλα, σε έναν σημαντικό στόχο, να σταθείς δίπλα στους γονείς και να τους συντροφεύσεις στη διαδρομή του μεγαλώματός τους, ώστε να μεγαλώσουν ελεύθερα παιδιά και το έργο σου έχει απλωθεί στο έδαφος σαν ρίζες δυνατές και γόνιμες, τότε, ακόμα και αν το ταξίδι για το οποίο κίνησες είναι το πιο μακρινό, δεν φεύγεις ποτέ πραγματικά από τη ζωή. Το βιβλίο Μεγαλώνοντας {με} το παιδί μου είναι κομμάτι της γενναιόδωρης κληρονομιάς του! Αναζητήστε το!

Στη μνήμη του Κώστα Γκοτζαμάνη

28

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ

14.02.2022

τις ίδιες τις αναζητήσεις του, μαθαίνει για τις διαφορετικές μορφές τέχνης ανά τον κόσμο, εκπολιτίζεται. Αίθουσες-κήποι Όλη αυτή η μαγεία του κόσμου μας έρχεται να πάρει σάρκα και οστά σε αίθουσες-κήπους, που ανοίγουν καθημερινά τις πύλες τους και περιμένουν όλους τους μαθητές να ανθήσουν. Σε αυτούς τους καινοφανείς κήπους λαμβάνουν χώρα διαδραστικές δραστηριότητες και παιχνίδια, που συνδυάζονται με τον τελευταίας τεχνολογίας VR εξοπλισμό του σχολείου. Η εικονική πραγματικότητα μεταφέρει τα παιδιά στο υπό μελέτη περιβάλλον και αποτελεί πολύτιμο εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ταυτόχρονα με το πλούσιο περιεχόμενο των μαθημάτων, βοηθώντας τους μαθητές να αναπτύξουν τις βασικές ικανότητες του 21ου αιώνα, τη δημιουργικότητα, την κριτική σκέψη, τη συνεργασία.

Όταν οι σχολικές τάξεις μετατρέπονται σε κήπους…

Σ

Πρότυπο Κέντρο Ξένων Γλωσσών και Σχολικής Μελέτης της Μαρίας Διαβάτη, Β. Κωνσταντίνου 259, Κορωπί, 210-6623165 Μάθετε περισσότερα στο www.mariadiavath.gr

ε έναν όμορφο χώρο, οι μαθητές μπορούν να κάνουν θαύματα… Πόσο μάλλον όταν ο χώρος αυτός τους προσφέρει μάθηση και ολιστική σκέψη, μέσα από μια πληθώρα θεμάτων που τους αφορούν και τους κεντρίζουν το ενδιαφέρον. Αυτό λοιπόν είναι το Πρότυπο Κέντρο Ξένων Γλωσσών και Σχολικής Μελέτης της Μαρίας Διαβάτη. Η εκπαιδευτική του πρόταση δεν είναι απλώς καινοτόμα, είναι ριζικά διαφορετική! Αντικαθιστά την εργοστασιακή εκπαίδευση με έναν εκπαιδευτικό κήπο που ανθοφορεί ιδέες και εκπαιδευτικές αξίες, μετατρέπει τις τάξεις σε κήπους όπου η στείρα αναπαραγωγή αντικαθίσταται από τη φαντασία, η αφαιρετική σκέψη από την ολιστική, η παθητική μάθηση από την ενεργιτική και ο ανταγωνισμός από τη συνεργατικότητα. Οι αίθουσες, γεμάτες έμπνευση και ζωντάνια, δημιουργούν στον μαθητή το αίσθημα της περιέργειας για το περιεχόμενο των μαθημάτων. Και δεν σταματά εκεί… Το πιο συναρπαστικό κομμάτι αποτελεί η ίδια η διδασκαλία και οι εκπαιδευτικές μέθοδοι, που χρησιμοποιούνται με πλήρη επίγνωση του αντικειμένου, και που βοηθούν τον μαθητή να αφήσει ελεύθερη την κριτική του σκέψη και δημιουργικότητα.

Πρωτοπόρα προγράμματα Το πρόγραμμα που εφαρμόζεται, CLIL-TOSUCCEED, αποτελεί μια διαδρομή χιλιόμετρα μακριά από τη βιομηχανική εκπαίδευση που γνωρίζουμε και που συναντάμε ακόμα και σήμερα στα περισσότερα κέντρα ξένων γλωσσών. Τα παιδιά μαθαίνουν γλώσσες μέσα από τη λογοτεχνία, το περιβάλλον, την τέχνη και τον πολιτισμό, την ψυχολογία και τις κοινωνικές επιστήμες. Πρώτος σταθμός της εκπαιδευτικής διαδρομής, τα παραμύθια και η ανάγνωση λογοτεχνικών έργων! Ο μαθητής γίνεται αόρατος παρατηρητής της ιστορίας εκ των έσω, κινείται ανάμεσα στους ήρωες και νιώθει τα συναισθήματά τους. Τους αντιλαμβάνεται, τους μιμείται και τους θαυμάζει. Επόμενος σταθμός; O κόσμος των ζώων! Οι συνήθειές τους και οι προτιμήσεις τους, τα ταλέντα τους, οι συνθήκες ζωής τους. Οι μαθητές ενισχύουν το μαθησιακό αποτύπωμα με εικονικές περιηγήσεις στον κόσμο που ερευνούν και με εκδρομές που μεγιστοποιούν τη μαθησιακή εμπειρία. Καθώς σκαρφαλώνουν ηλικιακά, το αντικείμενο που αποτελεί τον επόμενο σταθμό είναι ο πλανήτης μας! Η Γη, μέσα από γεωγραφικά και πολιτιστικά στοιχεία. Και κάπου εδώ, αφού ο μαθητής έχει διαμορφώσει τη δική του προσωπικότητα και έχει αποκτήσει τη δική του θέαση στον κόσμο, είναι έτοιμος να εισαχθεί στον χώρο της τέχνης. Αναζητά, παίρνει γνώσεις από

Σύγχρονη θεματολογία Οι μαθητές συμμετέχουν σε ομιλίες για σημαντικά ζητήματα της σύγχρονης εποχής, συνδιαλέγονται, αποφασίζουν από κοινού και παρουσιάζουν τα ευρήματά τους. Όλοι μαζί μαθαίνουν να αναζητούν, προβληματίζονται, λαμβάνουν χρήσιμες πληροφορίες για τον κόσμο γύρω τους και αντιλαμβάνονται πόσο σημαντική είναι η γνώση, αλλά και η ενεργή συμβολή όλων των πολιτών στην κοινωνία μας. Κατανοούν ότι είναι υπεύθυνοι για ό,τι συμβαίνει στον κόσμο μας, πως δεν πρέπει να εφησυχάζουν, αλλά να συνεχίσουν να ερευνούν και να αναλαμβάνουν δράση! Αναζητούν πληροφορίες για τη βία, την επιθετικότητα, την παραβατικότητα, την απανθρωποποίηση που επικρατεί στην εποχή μας, την καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά και τα πολυάριθμα περιβαλλοντικά προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί και συνεχώς διογκώνονται. Όλα αυτά με βασικό άξονα την αγγλική γλώσσα, την οποία, αφού περνούν μέσα απ’ όλους τους σταθμούς της εκπαιδευτικής τους πορείας, οι μαθητές καταφέρνουν να χειρίζονται με περισσότερη άνεση και ευγλωττία, μέσα σ’ έναν καταπράσινο χώρο, που υποβοηθά, συμβάλλοντας στη δημιουργία μιας ευχάριστης ατμόσφαιρας. Η συνεχής χρήση της αγγλικής γλώσσας από τα πρώτα κιόλας γλωσσικά επίπεδα, ιδιαίτερα σε θέματα που κυριαρχούν στη σύγχρονη εποχή, βοηθά στην εξοικείωσή τους. Όταν τελικά αντιλαμβάνονται την ευκολία με την οποία μπορούν να συζητήσουν για κάθε σημαντικό ζήτημα, η ευχαρίστηση και ικανοποίησή τους δεν περιγράφονται! Και έτσι απλά, χωρίς ατελείωτους, κουραστικούς γραμματικούς κανόνες και στείρα μάθηση, ο στόχος επιτυγχάνεται... Έχουν καταφέρει να αναπτύξουν τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες, να εξοικειωθούν σε βασικές τεχνικές χρήσης των αγγλικών και να αποκτήσουν λεξιλόγιο που αφορά όλη τη σύγχρονη καθημερινότητα.

29

ΜΑΘΑΙΝΟΝΤΑΣ

14.02.2022

Ο «μαγικός» κόσμος των εφήβων ΤΗΣ ΘΕΟΔΌΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΎΛΟΥ

K

ατά την περίοδο της εφηβείας συμβαίνουν αλλαγές στον εγκέφαλο, στο σώμα και στα συναισθήματα. Στο στάδιο αυτό αναπτύσσονται νέες δεξιότητες και υπάρχει ψυχολογική αναπροσαρμογή μέσα στην οικογένεια, στους φίλους και στους ενήλικους γενικότερα. Είναι όμως και η περίοδος με τη μεγαλύτερη δυναμική ως προς το θάρρος και τη δημιουργικότητα, αποτελώντας ευκαιρία για αυτοβελτίωση και προσωπική εξέλιξη.

Η Θεοδότη Κωνσταντοπούλου είναι ψυχολόγος στα Εκπαιδευτήρια Καίσαρη.

Εγκέφαλος Παρόλο που η εφηβεία παρουσιάζει προκλήσεις, οι αλλαγές που συντελούνται στον εγκέφαλο αναδεικνύουν τη μοναδικότητα του εφηβικού μυαλού και δημιουργούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις για τη μετάβαση στην ενήλικη ζωή. Οι αλλαγές αυτές δεν χρειάζεται να προκαλούν φόβο ή αποφυγή, αλλά χρειάζονται υποστήριξη και καθοδήγηση. Εντοπίζονται τέσσερα χαρακτηριστικά που κυριαρχούν κατά τη διάρκεια των εφηβικών χρόνων: η αναζήτηση της καινοτομίας οι κοινωνικές συναναστροφές η αυξημένη συναισθηματική ένταση και η δημιουργική αναζήτηση. Όπως είναι αναμενόμενο, τα τέσσερα αυτά χαρακτηριστικά της εφηβείας έχουν πλε-

ονεκτήματα αλλά και μειονεκτήματα. Αν οι ενήλικοι τα αντιμάχονται, είναι σαν να αντιστέκονται στη φυσική ορμή ενός καταρράκτη. Η εφηβική ορμή θα βρει τρόπο να εκδηλωθεί, είτε στις εξωτερικές δράσεις είτε στις εσωτερικές διανοητικές διεργασίες του εφήβου. Δεν μπορεί κανείς να σταματήσει έναν καταρράκτη, Μπορεί, όμως, να κατευθύνει την ορμητικότητά του και να τιθασεύσει τη δύναμή του. Σώμα και πνεύμα Οι σωματικές αλλαγές που συντελούνται προκαλούν συχνά αμηχανία και εσωστρέφεια, καθώς οι έφηβοι προσπαθούν να προσαρμοστούν σε αυτές. Παράλληλα, επηρεάζουν την αίσθηση ταυτότητας, καθώς η ανάπτυξή της προϋποθέτει όχι μόνο την ιδέα ότι ένα άτομο είναι ξεχωριστό, αλλά και την αίσθηση της εσωτερικής συνοχής. Επιπλέον, οι αλλαγές που πραγματοποιούνται στη σκέψη, στον συλλογισμό και στην επεξεργασία των πληροφοριών δεν καθορίζουν μόνο τη σχολική επίδοση αλλά, μεταξύ άλλων, επηρεάζουν την ηθική σκέψη, την επίλυση διαπροσωπικών προβλημάτων, τις αποφάσεις και τις επικίνδυνες συμπεριφορές. Συναισθήματα Οι έφηβοι, καθώς προσπαθούν να κατανοήσουν τις αλλαγές στο σώμα τους, τις νέες μορφές συλλογισμού τους και τις ικανότητές τους, μπορεί να βρίσκονται σε σύγχυση ή αβεβαιότητα και να εκφράζονται με θυμό, γεγονός το οποίο συχνά οδηγεί σε διαμάχες και

εντάσεις. Το να μεγαλώνει κανείς δεν είναι εύκολη διαδικασία. Ωστόσο, αυτό που χρειάζεται να έχουν κατά νου οι ενήλικοι είναι ότι οι έφηβοι δεν συμπεριφέρονται άσχημα επειδή «κάτι δεν πάει καλά με αυτούς» και βέβαια ότι δεν είναι αντιδραστικοί επειδή… το διασκεδάζουν. Η συμπεριφορά τους αποκαλύπτει ανάγκες και συναισθήματα. Ανάγκη για αυτονόμηση, για διαφοροποίηση, για αναζήτηση ταυτότητας. Ως μαθητευόμενοι ενήλικοι, επιθυμούν να σταθούν στα πόδια τους, να προσδιορίσουν ποιοι είναι και τι πιστεύουν και εν τέλει να ανοίξουν τα φτερά τους. Και αυτό που έχουν ανάγκη από τους σημαντικούς ενήλικους είναι να τους βοηθήσουν να μάθουν να πετούν. Άλλωστε, ό,τι συμβαίνει στην εφηβεία, ταυτόχρονα πρόκληση και δώρο, είναι αυτό που χρειάζεται κανείς προκειμένου να διατηρήσει τη ζωτικότητά του και να επιτρέψει στον εγκέφαλό του να συνεχίσει να αναπτύσσεται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του.

Βιβλιογραφία Hayman, S., επιμ. Παππά, Β. (2016). Μεγαλώνοντας χαρούμενους εφήβους. Αθήνα: Εκδ. Βήτα.

Siegel, D.J. (2020). Η δύναμη και ο πλούτος του εφηβικού εγκεφάλου. Αθήνα: Εκδ. Gordon Hellas & Κάκτος.

Coleman, J., επιμ. Μπεζεβέγκης Η.Γ.

(2013). Η ψυχολογία της εφηβικής ηλικίας. Αθήνα: Εκδ. Gutenberg.

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ

14.02.2022

Πώς να μείνω δίπλα στο εφηβάκι μου στα πρώτα του ερωτικά σκιρτήματα; ΤΗΣ ΝΙΚΟΛΈΤΤΑΣ ΓΕΩΡΓΊΟΥ

Θ

υμάστε την πρώτη φορά που αισθανθήκατε ερωτευμένη/ος; Το σφίξιμο στο στομάχι και την αδυναμία να διώξετε από τη σκέψη σας το πρόσωπό του/της; Την εξιδανίκευση, την τεράστια σημασία που είχε οτιδήποτε έλεγε ή έκανε και την ονειροπόληση με σενάρια που κατέληγαν με τον εαυτό σας και εκείνον/η να χάνεστε στο ηλιοβασίλεμα; Πέρασαν πολλά χρόνια από τότε. Μάθαμε, δυναμώσαμε, ωριμάσαμε, αγαπήσαμε, χωρίσαμε, κατανοήσαμε, την ξαναπατήσαμε… Και τώρα ήρθαν τα δύσκολα: πρέπει να τα ζήσουμε όλα αυτά ξανά, μόνο που τώρα θα είμαστε θεατές και στη βασική ιστορία θα πρωταγωνιστούν τα παιδιά μας! Τα παιδιά μας, που θέλουμε να μοιράζονται μαζί μας τις σκέψεις τους, τα συναισθήματά τους, τις απογοητεύσεις και τις αγωνίες τους. Τα παιδιά μας, που αγωνιούμε να είναι ασφαλή, να μην παρασυρθούν σε κάποια περιπέτεια που θα τα τραυματίσει, να έχουν όμορφες και θετικές εμπειρίες στις πρώτες τους προσπάθειες ν’ αγαπήσουν και να αγαπηθούν. Πώς θα τα καταφέρουμε όλα αυτά; Το μεγάλο στοίχημα είναι να παραμείνουμε, όσο γίνεται, κοντά στο παιδί σε αυτό το νέο κεφάλαιο στη ζωή του αλλά και στη δική μας. Δείτε κάποιες βασικές συμβουλές και κατευθύνσεις που ετοιμάσαμε για εσάς… Ελπίζουμε να φανούν χρήσιμες! Να θυμάστε ότι η ερωτική έλξη είναι κομμάτι της διαδικασίας ωρίμασης του ατόμου. Πρέπει να την αποδεχτούμε ως φυσιολογική εξέλιξη στην ανάπτυξη του παιδιού και όχι σαν κάτι τρομερό που συμβαίνει στην οικογένεια μας. Επενδύστε στη σχέση σας. Προσπαθήστε να διατηρήσετε μια ζεστή σχέση εμπιστοσύνης, αποδοχής και αγάπης με το παιδί. Έτσι, συμβάλλετε στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησής του και προσφέρετε ένα μοντέλο σχέσης με θετικά χαρακτηριστικά που το παιδί θα αναζητήσει και στις σχέσεις του εκτός της οικογένειας. Συζητήστε με το παιδί σας θέματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης νωρίς. Στην εποχή μας, οι πληροφορίες είναι εύκολα προσβάσιμες και το παιδί θα αναζητήσει τις απαντήσεις στα ερωτήματα του κάπου αλλού, αν δεν είστε εσείς διαθέσιμοι να τα απαντήσετε! Απαντήστε, λοιπόν, με ειλικρίνεια και απλά λόγια, όσο δύσκολο κι αν είναι το ερώτημα.

Μη διστάσετε να «εκτεθείτε». Μοιραστείτε με το παιδί δικές σας ιστορίες της εφηβείας, αστείες, διδακτικές, άτακτες, τρομακτικές… Δώστε στο παιδί να καταλάβει ότι δεν γεννηθήκατε μαμά ή μπαμπάς, αλλά έχετε περάσει και εσείς από την ίδια διαδικασία και μάλιστα σε μια πιο συντηρητική εποχή! Μιλήστε, με κάθε ευκαιρία, για σχετικά και ιδιαίτερα σημαντικά ζητήματα. Μιλήστε στο παιδί για το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, την πίεση των συνομηλίκων και τον ρόλο που μπορεί να παίζει στην εφηβεία, τον αλληλοσεβασμό που πρέπει να χαρακτηρίζει μια σχέση (φιλική ή ερωτική), τον αυτοσεβασμό, τις προσωπικές αξίες κ.λπ. Σεβαστείτε την ιδιωτικότητα του παιδιού. Κάντε ξεκάθαρο ότι είστε πάντα εκεί για να ακούσετε και ότι δεν υπάρχουν απαγορευμένα θέματα, αλλά μην προσπαθείτε να μπείτε στον ρόλο του/της κολλητού/της. Κάποια πράγματα τα παιδιά δεν θέλουν να τα μοιραστούν μαζί μας! Αποφύγετε τις συγκρούσεις. Ο στόχος μας κατά την εφηβεία είναι να διατηρήσουμε, όσο γίνεται, τη σύνδεσή μας με το παιδί. Όσο συγκρουόμαστε μαζί του, τόσο αυτό θα στρέφεται για υποστήριξη στις άλλες σχέσεις του (φιλικές ή ερωτικές). Μην κατακρίνετε τις επιλογές του παιδιού Όσο κι αν δεν σας αρέσει η καινούργια φίλη ή ο μυστικός έρωτας του παιδιού, μην μπείτε στον πειρασμό να κατακρίνετε. Παραμείνετε τουλάχιστον ουδέτεροι και μην προχωρήσετε σε απαγορεύσεις αν δεν προκύψουν σημαντικοί λόγοι. Θέστε γενικούς κανόνες που θα διατηρήσουν ένα βασικό επίπεδο ελέγχου και προστασίας. Μην αλλάζετε τους κανόνες ανάλογα με το αν εγκρίνετε ή όχι τον/τη φίλο/η ή τον/τη σύντροφο του εφήβου. Συζητήστε και θέστε ένα γενικό πλαίσιο μέσα στο οποίο πρέπει να κινείται ο/η έφηβος/η (ωράριο εξόδων, χρήση υπολογιστή, δυνατότητα διανυκτέρευσης σε φίλους, υποχρεώσεις κ.λπ.) για να εξασφαλίσετε την ασφάλεια και την ομαλή, σταδιακή αυτονόμηση του. Η Νικολέττα Γεωργίου είναι πτυχιούχος Μ.Α. Κλινικής Ψυχολογίας και δημιουργός των παιδικών & εφηβικών ημερολογίων προσωπικής ανάπτυξης και θετικής σκέψης με τίτλο «Το κυνήγι της Ευτυχίας». www.earlylifenotes.gr

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ

14.02.2022

31 αισθάνονται ανασφάλεια, φοβούνται πως δεν θα γίνουν αποδεκτά, πως θα κάνουν λανθασμένες επιλογές, πως θα πορεύονται κάτω από την κριτική ματιά των ενηλίκων. Γιατί, μεταξύ μας, αυτό γίνεται. Γονείς και εκπαιδευτικοί συνήθως κρίνουμε, σχολιάζουμε, απαξιώνουμε, ενώ τελικά αυτά ζητούν, με μεγάλη αγαρμποσύνη –τεράστια συχνά– να τα κοιτάξουμε, να τα συμπαθήσουμε και να τα αγαπήσουμε, παρά τα όσα κάνουν. Κι εμείς; Μα φυσικά τα κοιτάμε, τα συμπαθούμε και τα αγαπάμε, αλλά δεν το εκφράζουμε σωστά. Τρελαινόμαστε με τις αλλαγές που έχουν υποστεί, χωρίς τη θέλησή τους, τονίζω εδώ, και σπάνια κατορθώνουμε να τους εκφράσουμε την κατανόησή μας (θέλει πολλή εσωτερική δική μας δουλίτσα και δουλίτσα το ζευγάρι για να τα κατανοήσουμε), να τους χαμογελάσουμε παρά την απαράδεκτη (κατά τη γνώμη μας πάντα) συμπεριφορά τους, να τα παρηγορήσουμε όταν δυσκολεύονται, ακόμα κι αν μας διώχνουν, να τα βοηθήσουμε όταν νιώθουν χαμένα και δεν το παραδέχονται και να συζητάμε μαζί τους χωρίς να τα κατακρίνουμε.

Εφηβεία. Ανοίγοντας την κλειστή πόρτα ΤΗΣ ΠΕΛΙΏΣ ΠΑΠΑΔΙΆ

H Το βιβλίο της Hedvig Montgomery Εφηβεία. Η πορεία προς την ανεξαρτησία κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση της Δέσπως Παπαγρηγοράκη και πρόλογο της Χριστίνας Ρασιδάκη.

σειρά βιβλίων της Νορβηγίδας ψυχολόγου Hedvig Montgomery «Μεγαλώνοντας παιδιά βήμα βήμα» έχει χαρακτηριστεί ως σύγχρονη «βίβλος» για τους γονείς του 21ου αιώνα, καθώς τους παίρνει από το χέρι και τους συνοδεύει στην ανατροφή του παιδιού τους από τις πρώτες ανάσες του μέχρι την εφηβεία. Τα τέσσερα πρώτα βιβλία της σειράς, Η μαγεία να είσαι γονιός, Η εποχή των θαυμάτων, Η εποχή της εξερεύνησης και Συγκροτώντας ταυτότητα, με έχουν βοηθήσει και κυρίως ηρεμήσει αφάνταστα ως μητέρα (ακόμα και το βρεφικό και το «μέχρι 6 ετών», παρόλο που τα παιδιά μου ήταν ήδη μεγαλύτερα όταν εκδόθηκαν, είχαν δεκάδες αναφορές που ενέταξα στην καθημερινότητά μας). Δεν φαντάζεστε πόσο περίμενα τον πέμπτο και τελευταίο τόμο, με τίτλο Εφηβεία. Η πορεία προς την ανεξαρτησία, για γονείς με παιδιά 13-19 ετών. Διότι η εφηβεία, συνδυασμένη με τα λοκντάουν και την πανδημία και τα κλειστά σχολεία και τον περιορισμό των κοινωνικοτήτων και τις ψυχικές αναταράξεις που όλα αυτά προκάλεσαν, μας έσκασε σαν αναπάντεχο χαστούκι σε τρυφερό, ροδαλό και παραχαϊδεμένο μαγουλάκι και διέλυσε κάθε ρομαντική –όπως αποδείχτηκε– προσδοκία πως τα δικά μας παιδιά θα την περάσουν χαλάρα, κουλ, χωρίς εντάσεις, γιατί είμαστε οι ψαγμένοι γονείς

που έχουμε κάνει άριστη δουλειά. Η εφηβεία είναι εφηβεία και κλείνει, κυριολεκτικά και μεταφορικά, την πόρτα στα μούτρα των σαστισμένων και αιφνιδιασμένων μπαμπάδων και μαμάδων. Και όσο κι αν η κυριολεκτικά κλειστή πόρτα του εφηβικού δωματίου δεν με ενοχλεί καθόλου –τουναντίον νομίζω, επιβάλλεται– η μεταφορικά κλειστή και μάλιστα τριπλοκλειδωμένη με προβληματίζει και με ανησυχεί. Τα παιδιά αναζητούν την ταυτότητά τους… …και εμείς πρέπει να είμαστε θεατές και διακριτικά παρόντες σε όλη αυτή τη διαδικασία. Ούτε αυτό με ενοχλεί, αντιθέτως, ενθυμούμενη και τις δικές μου αναζητήσεις, με γεμίζει περιέργεια και περηφάνια. Αυτό που ακόμα με ενοχλεί –αφού ξεπέρασα το πρώτο σοκ των καθημερινών συγκρούσεων και της καθολικής απόρριψης των μέχρι κάποια στιγμή δεδομένων και «στρωμένων» συνθηκών ζωής μας– είναι η, κατά τη δική μου ενήλικη λογική, έλλειψη λογικής από μεριάς των εφήβων. Επομένως, δεν έχω καταφέρει να μπω ικανοποιητικά στα παπούτσια τους και κάθε τόσο μου υπενθυμίζω τους δικούς μου παραλογισμούς, που, όμως, ήταν διαφορετικοί από των παιδιών μου, επομένως δεν επιτυγχάνω την απόλυτη ταύτιση. Αλλά… … σταδιακά καταφέρνω να βάλω στην άκρη τις δικές μου ανησυχίες και να παραδεχτώ ότι τα εφηβάκια μας αντιδρούν με τόση ένταση γιατί πειραματίζονται και προχωρούν ψηλαφιστά και, όσο κι αν το παίζουν κουλ,

Το πρόβλημα είναι (και) οι γονείς Όσο κι αν οι πόρτες παραμένουν κλειστές, κάποιες στιγμές τα παιδιά ξετρυπώνουν και μας προσεγγίζουν με αμηχανία και δυσκολία. Τότε είναι που πρέπει να παραμερίσουμε τη δική μας αμηχανία και δυσκολία και να δείξουμε ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ, ό,τι κι αν έχει συμβεί, ό,τι κι αν ακούσουμε, όσο κι αν μας έχει πληγώσει, γιατί ουσιαστικά αυτό είναι το πρόβλημά μας: η προσπάθεια του παιδιού να ανοίξει τα φτερά του και να πετάξει ψηλά, με τα δικά του κριτήρια και με τον δικό του τρόπο, μακριά ΑΠΟ ΕΜΑΣ και από την παιδική του ηλικία, όσο ευτυχισμένη κι αν ήταν αυτή. Όταν το εφηβάκι έρχεται προς το μέρος μας δεν είναι ευκαιρία για κριτική και έκφραση της δικής μας γνώμης και παραπόνων. Αυτή η αντίδραση είναι η χειρότερη δυνατή. Τις στιγμές της προσέγγισης, ακόμα κι αν είναι ελάχιστες, ιδιαίτερα στην αρχή, οφείλουμε να διακρίνουμε κάτω από την επιφάνεια και να ενισχύουμε τον δεσμό μας μαζί του. Όπως, λέει χαρακτηριστικά η Montgomery, και είναι συγκλονιστικό αν το έχεις ζήσει, όταν το εφηβάκι ουρλιάζει «Άφησέ με!», ταυτόχρονα ψιθυρίζει «Κράτα με!» Και εμείς πρέπει να τα κάνουμε και τα δύο. Στο βιβλίο, η Montgomery προτείνει τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσουν οι ενήλικοι για να διατηρήσουν τον συναισθηματικό δεσμό και να διαφυλάξουν τη σχέση τους με τα έφηβα παιδιά τους, ενώ ταυτόχρονα θίγει σημαντικά θέματα που τρομάζουν και τις δυο πλευρές, όπως τα όρια, το σχολείο, τις οθόνες, τον εκφοβισμό, τον ύπνο, το άγχος, τη σεξουαλικότητα, τη διατροφή, την εμφάνιση, το αλκοόλ. Τα πραγματικά περιστατικά που χρησιμοποιεί ως παραδείγματα μας βοηθούν να κατανοήσουμε την επώδυνη εξελικτική διαδικασία της εφηβείας, αλλά και τις ιδιαίτερες ανάγκες των παιδιών σε αυτή την ηλικία. Για άλλη μια φορά, ο λόγος της καταρχάς με καθησύχασε, με ανακούφισε και κυρίως θα με καθοδήγησε. Και πλέον είμαι σίγουρη πως όλα θα πάνε καλά –ή έστω καλύτερα.

32

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ

Ο Θοδωρής Τσεκούρας κάνει τα παιδιά… Βιβλιοναύτες! ΤΗΣ ΠΕΛΙΏΣ ΠΑΠΑΔΙΆ

M

ε σπουδές Πολιτικών Επιστημών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και Ανάλυσης Ιδεολογίας και Πολιτικού Λόγου στο University of Essex, ο Θοδωρής Τσεκούρας εργάζεται από το 2001 στη διαφήμιση, δημιουργώντας καμπάνιες που σίγουρα έχετε απολαύσει. Του αρέσει επίσης να μιλάει σε συνέδρια, έχει κάνει stand-up comedy και έχει μιλήσει σε συνέδρια που κατέληξαν stand-up comedy. Τυχαίο; Δεν νομίζει… Μέχρι στιγμής έχουν εκδοθεί τέσσερα παιδικά βιβλία του και ένα μυθιστόρημα για μεγάλους. Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος το πρώτο του μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας για παιδιά, με τίτλο Πώς να ταξιδέψεις στο διάστημα χωρίς να βγεις από το σπίτι σου, το πρώτο της σειράς «Οι Βιβλιοναύτες», για το οποίο μας μιλάει! Ήμουν στο θέατρο και έβλεπα μια παράσταση όταν μου ήρθε η ιδέα για ένα παιδί που κοιμάται σπίτι του, όταν έρχονται εξωγήινοι και του λένε πως είναι πρίγκιπας από έναν μακρινό πλανήτη και πως ήρθε η ώρα να επιστρέψει στο βασίλειό του. Καθώς το παιδί αναρωτιέται αν υπάρχει περίπτωση αυτό να είναι αλήθεια, οι εξωγήινοι το ξανασκέφτονται. Λένε «συγγνώμη, λάθος» και φεύγουν. Ήθελα να κάνω ένα βιβλίο για ένα παιδί που χάνει το σκύλο του (γιατί αυτός είναι τελικά ο εξωγήινος πρίγκιπας) και κάνει ένα ταξίδι στο διάστημα για να τον βρει.

Όλο έδεσε όταν σκέφτηκα ότι το ταξίδι δεν θα γίνει με διαστημόπλοια, αλλά μέσα από βιβλία. Η «διαβιβλιακή τεχνολογία» που έχει το ρομπότ-συμπρωταγωνιστής είναι αυτή που τους βάζει μέσα στις περιπέτειες, γιατί στα διαγαλαξιακά ταξίδια τίποτα δεν είναι εύκολο. Το ρομπότ είναι ιδιαίτερα αδέξιο και καταλήγουν σε μια σειρά από λάθος βιβλία. Κατάφερα έτσι να συνδυάσω τα αγαπημένα μου θέματα: τα βιβλία, το διάστημα, τα ζώα και το χιούμορ. Μια μέρα –δεν ξέρω πότε θα βρω τον χρόνο– θα μαζέψω όλα αυτά που έχω διαβάσει, τα άρθρα, τα βιβλία και τα λήμματα της εγκυκλοπαίδειας και θα φτιάξω μια παρουσίαση που θα δείχνει πόσα από αυτά που γράφω, και φαίνονται αστεία ή τυχαία, έχουν βασιστεί σε πραγματικά στοιχεία. Π.χ. ο Ωρίωνας, ο πρωταγωνιστής, έχει έναν σκύλο που κατάγεται από τον Σείριο. Ο Σείριος είναι ένα αστέρι που βρίσκεται στον αστερισμό του Μεγάλου Σκύλου, που είναι ο σκύλος ενός άλλου αστερισμού, του αστερισμού του Ωρίωνα. Ο πατέρας του Ωρίωνα λέγεται Οδυσσέας και ο πατέρας του σκύλου τους λέγεται Βασιλιάς Άργος. Αυτό δείχνει μια σχέση που υπάρχει ανάμεσα στον πατέρα και τον Βασιλιά, κάτι που θα αποκαλυφθεί στο τρίτο βιβλίο. Ο κακός του βιβλίου είναι ένας λύκος που λέγεται Άνουβις. Πρόσφατα διάβασα ένα άρθρο που έλεγε ότι ο Άνουβις των αρχαίων Αιγυπτίων απεικονιζόταν με κεφάλι τσακαλιού. Όμως μια μελέτη δείχνει ότι δεν ήταν τσακάλι, αλλά λύκος. Μου αρέσει όταν μύθος, επιστήμη και μυθιστόρημα δένουν μαζί ώστε να υπάρχει και ένα δεύτερο επίπεδο που δεν φαίνεται στην πρώτη ανάγνω-

14.02.2022

ση. Μου αρέσει να επιβραβεύω τους έξυπνους αναγνώστες που καταφέρνουν να βρουν τους κρυμμένους συσχετισμούς με ένα ξαφνικό, ευχάριστο «Αχά!» Στο σπίτι έχουμε τρεις γάτες και έναν σκύλο. Μελέτησα ασφαλώς και βιβλία για σκύλους και γάτες, γιατί θέλω στο βιβλίο η ιστορία να μην μπάζει από πουθενά. Κάθε λεπτομέρεια πρέπει να δένει τέλεια. Σε ένα σημείο π.χ. λέει «μα δεν καταλάβατε από τη μυρωδιά του ότι είναι λύκος» και απαντάνε οι σκύλοι «νομίζαμε ότι έχει ωτίτιδα», γιατί αυτός είναι ένας λόγος για να έχει περίεργη μυρωδιά ένας σκύλος. Κατά μία έννοια, έχω και ρομπότ. Στην προκειμένη περίπτωση είναι οι υπολογιστές και τα διαφορετικά software που χρησιμοποιώ και με βοηθούν στη διαδικασία συγγραφής. Χρησιμοποιώ το Scrivener για να συλλέγω τα άρθρα και τις πληροφορίες που βρίσκω κατά καιρούς. Σε αυτό επίσης γράφω το κείμενο. Ωστόσο, το σχεδιάγραμμα το φτιάχνω σε ένα καινούργιο application, το Hepta, ενώ για τα μπρος πίσω στο μέλλον, στο παρελθόν και στα βιβλία χρησιμοποιώ το Aeon Timeline που εικονοποιεί τον χρόνο και κάνει την πλοκή πιο ξεκάθαρη. Για την εικονογράφηση του κειμένου, συνεργάστηκα με τη Λέλα Στρούτση με μεγάλη αγωνία αρχικά, γιατί εκτός από φανταστική εικονογράφος είναι και εξαιρετική συγγραφέας. Έχει γράψει τη Μία και μοναδική μαύρη θρούμπα, που έχει αυτό το χαρακτηριστικό που περιέγραφα πιο πριν: Μια ιστορία που δεν μπάζει από πουθενά. Και ανησυχούσα αν θα της αρέσει το βιβλίο μου. Γράφοντας, έγινα κι εγώ βιβλιοναύτης και πήγα όντως στα βιβλία που θα ήθελα να πάω. Στα βιβλία του Ιουλίου Βερν, στον Δον Κιχώτη, στους Τρεις Σωματοφύλακες, στην Αργοναυτική Εκστρατεία κ.λπ. Το καλό με το να είσαι συγγραφέας είναι ότι ταξιδεύεις με την ιστορία σου όπου θες. Έχω την τύχη ο μεγάλος μου γιος να διαβάζει πάρα πολύ. Ο μικρός επίσης αγαπάει τα βιβλία, αλλά προτιμάει να του τα διαβάζουμε εμείς, μέχρι στιγμής. Ωστόσο, η στρατηγική μου για να διαβάζουν είναι να τους αγοράζω βιβλία και να τα αφήνω σε τυχαία σημεία για να τα βρουν και να τα ανοίξουν. Και με τον εαυτό μου έτσι κάνω. Έχω ακούσει πολύ καλά λόγια για το βιβλίο! Για παράδειγμα, παιδιά που, ενθουσιασμένα, το έχουν διαβάσει δύο φορές! Είναι ένα βιβλίο που έχει γραφτεί με μεγάλη προσοχή στην ισορροπία. Είναι γεμάτο δράση, ώστε να μη θες να το αφήσεις ούτε στιγμή και ταυτόχρονα είναι διανθισμένο με αστεία, αλλά και ένα συγκινητικό υπόβαθρο, που ξετυλίγεται πολύ αργά και προσεκτικά με στόχο να παρασύρει και να συγκινήσει τον αναγνώστη. Δεν ξέρω τι κατάφερα, αλλά αυτός ήταν ο στόχος. Ο δεύτερος και ο τρίτος τόμος είναι στα σκαριά και η ιστορία εξελίσσεται με απρόσμενες ανατροπές, πρωτότυπη πλοκή και πολλή περιπέτεια. Αυτές τις μέρες ξενυχτάω φτιάχνοντας τεράστια σχεδιαγράμματα με χαρακτήρες, τόπους και δράση. Σιγά σιγά, όλα αυτά θα γίνουν λέξεις. Ανυπομονώ κι εγώ, όπως και οι αναγνώστες.

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ

14.02.2022

Το κineziko δωμάτιο: Μια λογοτεχνική βόλτα στον θαυμαστό, καινούργιο κόσμο των εφήβων μας

Η Κατερίνα Χρυσανθοπούλου είναι συγγραφέας, υποψήφια διδάκτορας ΑΠΘ, «Ψηφιακά μέσα και σύγχρονοι γραμματισμοί».

ολύ πριν το Μetaverse μπει στη ζωή μας, οι ανήσυχοι χρήστες πειραματίζονταν με το Second Life ζώντας «παράλληλες ζωές» στο διαδίκτυο. Αυτό έκανε ο Χάρης, ήρωας του μυθιστορήματος ενηλίκων Το κινέζικο δωμάτιο, της Κατερίνας Χρυσανθοπούλου, που κυκλοφόρησε το 2008, αυτό κάνει –με πιο γλαφυρή και επεξηγηματική γλώσσα– ο έφηβος Χάρης, στο νέο εφηβικό μυθιστόρημα Το κineziko δωμάτιο, που διασκεύασε η ίδια και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Τόπος τον Δεκέμβριο του 2021. Το κineziko δωμάτιο είναι ένα μυθιστόρημα που εξηγεί πώς αλληλεπιδρούμε με την τεχνητή νοημοσύνη, τι ξέρουν τα παιδιά μας που δεν ξέρουμε εμείς, πώς μπαινοβγαίνουμε στον εικονικό και τον «πραγματικό» κόσμο. Ένα βιβλίο για όλους – αφού όλοι είμαστε έφηβοι στο διαδίκτυο. Η συγγραφέας μιλάει στο Τaλκ.

φύλο του, αλλά με την ταυτότητά του. Υποδύεται εαυτούς, φτιάχνοντας άβαταρς για το άτομό του και συναντώντας άλλα άβαταρς σε παιχνίδια, chatrooms, πλατφόρμες που έχω εμπνευστεί από το Second Life (τον παλιό παράλληλο κόσμο της δεκαετίας του 2000, πριν ο Zάκερμπεργκ λανσάρει το Μetaverse). Εκεί που είσαι –πραγματικά– ό,τι δηλώσεις! Και επικοινωνείς με όποιον θέλεις: με άτομα σαν εσένα ή εντελώς διαφορετικά, γνωστά από το σχολείο ή τις διακοπές, ή παντελώς άγνωστα...

Μα τι κάνουν online όλη μέρα; Αναρωτιέστε κι εσείς; Αναρωτιόμαστε κι εμείς... Μάλλον, έχουμε μια ιδέα τι κάνουν: milane, δηλαδή, μιλάνε, δηλαδή γράφουν, με συντμήσεις φυσικά, στα chat του insta και του tiktok... ή παίζουν.... ή στέλνουν το ένα στο άλλο φωτογραφίες (όχι από τις ανησυχητικές, συνήθως όχι· δείχνουν το πόδι τους, τα μαλλιά τους, το δωμάτιό τους, κάτι που κάνουν εκείνη τη στιγμή). Επίσης στέλνουν φωνητικά μηνύματα – σαν τηλεφώνημα σε δόσεις: το ένα άτομο στέλνει voice, το άλλο αργότερα το ακούει, απαντάει όποτε μπορεί, ή καθόλου. Το αφήνει στο «Διαβάστηκε» ή ούτε καν. Κι έτσι είναι μαζί… Νιώθουν ότι είναι μαζί κι αφού το νιώθουν, είναι.

Γιατί να φτιάχνεις νέες ταυτότητες; Αρχίζοντας από την εφηβεία –για πολλούς σε όλη μας τη ζωή– μας απασχολούν «υπαρξιακά θέματα»: αναρωτιόμαστε ποιοι είμαστε, γιατί είμαστε όπως είμαστε, αν υπάρχουμε πραγματικά ή είμαστε αντανάκλαση του κοινωνικού μας ρόλου ή αν είμαστε αυτό που μας έχουν φτιάξει οι γονείς μας κτλ. Επίσης στις ομάδες μας μερικές φορές η ταυτότητά μας ξεθωριάζει ή δεν μας ικανοποιεί. Αλλά στον ψηφιακό κόσμο, «διορθώνουμε» ό,τι δεν μας αρέσει: το online avatar μας έχει ακριβώς τα χαρακτηριστικά με τα οποία θέλουμε να μας βλέπουν οι άλλοι. Αυτό κάνει ο Χάρης στο βιβλίο, αλλάζει τον εαυτό του και φτιάχνει την περσόνα που τον αντιπροσωπεύει καλύτερα. Και άβαταρ, ξέρετε, δεν χρειάζεται να είναι ένα περίτεχνο ρομπότ· μπορεί να είναι απλώς το icon και τα σύμβολα που επιλέγουμε για όνομα στο λογαριασμό μας.

Γιατί «το άτομο»; Διότι βασική ενασχόληση για κάθε έφηβη και έφηβο είναι να εξερευνούν την σεξουαλικότητά τους. Και σήμερα έχουν πολλές επιλογές σεξουαλικής ή κοινωνικής ταυτότητας ή φύλου... bi, ετερο-, cross, βιολογικό, fluid... Καλύτερα λοιπόν να λέμε «το», αν δεν ξέρουμε τι προτιμούν... ή τι θα προτιμήσουν... Και ο Χάρης είναι «το»; Όχι, ο Χάρης στο Κineziko δωμάτιο είναι «ο». Αυτός δεν πειραματίζεται με το

Και δεν είναι επικίνδυνο αυτό; Μπορεί να είναι. Όσο και οι παρέες που κάνει το παιδί μας στις πλατείες – ίσως περισσότερο, ίσως λιγότερο. Και ναι, online μπορείς να δεις τα πάντα– και πολλά παιδιά έχουν δει πολλά από αυτά «τα πάντα» από την τρυφερή ηλικία του δημοτικού... Και όσο κι αν βάζουμε parental controls και όρια στο WiFi, οι πληροφορίες και οι εικόνες κινούνται ανεμπόδιστα, από στόμα σε στόμα ή από οθόνη σε οθόνη...

Αυτό δηλαδή είναι το θέμα του βιβλίου; Είναι ένα από τα θέματα. Ένα άλλο είναι το ερώτημα αν οι μηχανές είναι έξυπνες, το ίδιο με τους ανθρώπους ή ίσως περισσότερο. Αυτό είναι κλασικό ζήτημα στην τεχνητή νοημοσύνη από την εποχή του 1950, τότε που οραματιστές όπως ο μαθηματικός Turing υποστήριζαν πως, όταν φτάσουμε στο σημείο ένας υπολογιστής

33 και ένας άνθρωπος να συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο, τότε δεν θα μπορούμε πλέον να τους ξεχωρίσουμε... Αυτό δεν είναι ένα όραμα του ανθρώπου; Και ένα όραμα των εφήβων; Να φτιάξουν νέα άτομα, νέους εαυτούς, με διαφορετικό τρόπο σκέψης, σε μια διαφορετική ζωή; Ένα άλλο θέμα του βιβλίου αφορά τη γνώση που έχουμε για τον κόσμο και πώς την αποκτούμε, πώς λειτουργεί ο νους, αν αυτό που βλέπουμε είναι αλήθεια, αν οι άλλοι βλέπουν τον κόσμο όπως εμείς –ζητήματα που μελετά η φιλοσοφία και ενδιαφέρουν πολύ τα παιδιά, ήδη από το δημοτικό. Η κόρη μου από τα 8-9 αναρωτιόταν «τώρα που μιλάμε, εμείς υπάρχουμε ή είμαστε μέσα σ’ ένα όνειρο;» Αυτές οι ερωτήσεις της με ώθησαν να ξαναγράψω από την αρχή το παλιό Κινέζικο δωμάτιο σε εφηβική εκδοχή. Γιατί «κινέζικο»; Επειδή ένα «παιχνίδι» στην πλοκή του βιβλίου βασίζεται σε ένα «νοητικό πείραμα» του φιλοσόφου Searle, που έλεγε ότι, αν δεν έχεις επαφή με τον κινεζικό πολιτισμό, ακόμα κι αν γνωρίζεις όλα τα σύμβολα της γλώσσας δεν μπορείς να ισχυριστείς ότι ξέρεις κινέζικα! Και ο Χάρης θα χρειαστεί να παίξει αυτό το παιχνίδι... Θα δείτε! Κι εμείς, οι γονείς; Σίγουρα ανησυχούμε, γιατί δεν είναι όλα ρόδινα στον ψηφιακό κόσμο... Αλλά και αισιοδοξούμε, γιατί τα εφηβάκια μας γνωρίζουν δημιουργικούς τρόπους να επανεφευρίσκουν τους εαυτούς τους. Απλώς, για να τα συντροφεύσουμε, ως ψηφιακοί μετανάστες στον κόσμο τους, χρειαζόμαστε πολύ homework, όχι μόνο τα βασικά, ώστε να καταφέρουμε να προχωράμε κι εμείς παράλληλα μαζί τους.

Διαβάστε: Κατερίνα Χρυσανθοπούλου, Το kineziko δωμάτιο, Εκδόσεις Τόπος

34

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ

14.02.2022

Θεσσαλονίκη-Περθ. Πόσο μακριά, πόσο κοντά; ΤΗΣ ΠΕΛΙΏΣ ΠΑΠΑΔΙΆ

Π

όσο διαφορετικοί και πόσο ίδιοι είναι οι έφηβοι σε Ελλάδα και Αυστραλία; Έχουν κοινές ανησυχίες, ενδιαφέροντα, χόμπι, βιβλία και μουσικές που τους ενθουσιάζουν; Για πρώτη φορά, στο πλαίσιο του Μήνα Εφηβείας των εκδόσεων Πατάκη, δόθηκε η ευκαιρία σε εφήβους από την Ελλάδα να επικοινωνήσουν με Έλληνες εφήβους στην Αυστραλία για να συζητήσουν για τα θέματα της γενιάς τους. Συντονιστές ήταν δυο ιδιαίτερα δραστήριοι εκπαιδευτικοί, ο Πολυχρόνης Κουτσάκης και η Αλεξάνδρα Μητσιάλη. Ο Πολυχρόνης είναι καθηγητής Πληροφορικής σε πανεπιστήμιο στην Αυστραλία και συγγραφέας βιβλίων για ενήλικους και εφήβους, θεατρικών έργων και τηλεοπτικών/κινηματογραφικών σεναρίων. Τα Σάββατα κάνει μάθημα σε ελληνικό σχολείο στο Περθ, για να βοηθήσει όσο μπορεί να παραμείνει ζωντανή η ελληνική γλώσσα

και κουλτούρα. Η Αλεξάνδρα είναι συγγραφέας και φιλόλογος στο 1ο Πρότυπο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης. Με αυτή της την ιδιότητα, υλοποίησε μαζί με τις μαθήτριες και τους μαθητές της σε ένα τμήμα της Β΄ τάξης, που ο μαθητικός πληθυσμός του ταίριαζε πολύ –ενθουσιώδεις, αντισυμβατικοί, πάντα ανοιχτοί στο καινούργιο και στην έκπληξη, συνεπείς– το εν λόγω πρόγραμμα. Η ιδέα, η υλοποίηση, οι αντιδράσεις Την ιδέα την είχε πρωτοσυζητήσει ο Πολυχρόνης Κουτσάκης με τον Δικαίο Χατζηπλή, υπεύθυνο εκδηλώσεων στις εκδόσεις Πατάκη, πριν από λίγα χρόνια, από τότε που πήρε την απόφαση να ζήσει στην Αυστραλία. Όμως μεσολάβησαν πολλά άλλα σχέδια και τελικά οι συνθήκες ωρίμασαν μόλις πέρυσι. Αρχικά «συναντήθηκαν» οι δυο εκπαιδευτικοί και έπειτα οι μαθητές. Ο τρόπος που οργανώθηκε η δράση ήταν να γράφουν τα παιδιά κάθε εβδομάδα επί έναν μήνα επιστολές για την καθημερινότητα, τα χόμπι τους και για θέματα που τους απασχολούν. Μετά, τους ζητήθηκε

να επιλέξουν με ποιους αλληλογράφους πιστεύουν πως ταιριάζουν περισσότερο κι έτσι δημιουργήθηκαν ομάδες 6-10 παιδιών. Οι ομάδες αυτές τελικά βρέθηκαν σε μια κλήση Zoom, όπου πρώτα μίλησαν όλοι μαζί και μετά κάθε ομάδα ξεχωριστά. «Τα παιδιά στην Αυστραλία είχαν διαφορετικές αντιδράσεις. Άλλα ήταν πιο σκεπτικά, γιατί δεν ήξεραν αν τα ελληνικά τους είναι αρκετά καλά για να γράφουν επιστολές στους αλληλογράφους τους στην Ελλάδα, άλλα ήταν πολύ ενθουσιασμένα εξαρχής. Τελικά, ευτυχώς το χάρηκαν όλα πάρα πολύ», λέει ο Πολυχρόνης. Η Αλεξάνδρα, με τη σειρά της, υπογραμμίζει πόσο ενθουσιάστηκαν οι μαθητές της στο άκουσμα της πρότασης. «Γνωριμία με συνομήλικους στην άλλη άκρη του κόσμου; Διαδικτυακό ταξίδι στο σαββατιανό ελληνικό σχολείο του Περθ; Ηλεκτρονική αλληλογραφία και στο τέλος συνάντηση πρόσωπο με πρόσωπο; Ίσως κάποιες καινούριες φιλίες; Τι θα μπορούσε να ακούγεται πιο ενδιαφέρον κι ελπιδοφόρο, πιο ανατρεπτικό για τη σχολική ρουτίνα, μια περιπέτεια;»

14.02.2022

Κοινοί (ή όχι;) προβληματισμοί Σύμφωνα με την Αλεξάνδρα, όσα προβλημάτιζαν τους εφήβους της Αυστραλίας ήταν έκπληξη για την ομάδα της Θεσσαλονίκης και τροφοδότησε στην τάξη μια μεγάλη συζήτηση. «Όταν διαβάσαμε τις επιστολές από το Περθ, διαπιστώσαμε ότι οι λόγοι για τους οποίους θα ήθελαν ενδεχομένως τα παιδιά εκεί να αλλάξουν τον κόσμο (μια από τις ερωτήσεις στις οποίες κλήθηκαν να απαντήσουν) ήταν εντελώς διαφορετικοί από αυτούς που είχαν επικαλεστεί τα δικά μας παιδιά, που είχαν μιλήσει για την ανισότητα, τη φτώχεια, τον ρατσισμό, για τις διαμάχες των ισχυρών χωρών που προκαλούν πολέμους. Τα παιδιά του Περθ φάνηκε να μην έχουν ιδιαίτερους λόγους ν’ αλλάξουν τον κόσμο τους, που ήταν τακτοποιημένος και πλουσιοπάροχος, σε αντιστοιχία με τις φωτογραφίες που είχαν στείλει: καλοχτισμένα σχολεία περιτριγυρισμένα από ελεύθερους χώρους, μονοκατοικίες με αυλές, μεγάλοι δρόμοι και παντού αστικό πράσινο. Σε σύγκριση με αυτόν, ο δικός μας κόσμος έμοιαζε φτωχός: ένα σχολείο-πολυκατοικία με μια μικρή συμπιεσμένη αυλή, κλειστές ορατότητες, ακαλαίσθητο τσιμέντο όπου έπεφτε το μάτι σου. Σχεδόν σοκ». Οι μαθητές και οι μαθήτριές της Αλεξάνδρας βρέθηκαν ξαφνικά να κοιτάζουν τον κόσμο τους μέσα από το βλέμμα των παιδιών του Περθ, να βλέπουν τη διαφορά ανάμεσα στον πρώτο κόσμο (Αυστραλία) και στον δεύτερο (Ελλάδα), να μπαίνουν στη θέση των παιδιών του τρίτου κόσμου και να νιώθουν όπως θα ένιωθαν εκείνα όταν τα κοιτάζουμε εμείς από τη δική μας ανωτερότητα. Τότε ένιωσαν την ανάγκη να υπερασπιστούν τον κόσμο τους και το σχολείο τους. «Στα περισσότερα κείμενα έγραψαν ότι μπορεί το σχολείο τους να μην είναι όμορφο και να στερείται διάφορων υποδομών αλλά ότι οι εκπαιδευτικοί τους είναι πολύ καλοί και ότι το αγαπούν και περνούν όμορφα τις μέρες τους μέσα σε αυτό. Ήταν συγκλονιστικό να συνειδητοποιούν πώς και σε ποιον βαθμό οι συνθήκες ζωής διαμορφώνουν τις αντιλήψεις των ανθρώπων, τι σημαίνει στην πράξη οπτική γωνία και πόσο σημαντικό είναι να ανοίγει αυτή και να περιλαμβάνει περισσότερες πλευρές των ανθρώπων και της ζωής», συμπληρώνει η Αλεξάνδρα Μητσιάλη, που ολοκλήρωσε το πρόγραμμα με το ντοκιμαντέρ του Γιώργου Αυγερόπουλου El Sistema, για το πρόγραμμα του Χοσέ Αμπρέου στη Βραζιλία. «Για να δούμε μια άλλη πλευρά του τρίτου κόσμου και να συναντήσουμε το επαναστατικό όραμα ενός σπουδαίου ανθρώπου που κατόρθωσε να αλλάξει τη ζωή πολλών νέων ανθρώπων». Ο Πολυχρόνης Κουτσάκης διαπίστωσε ότι η κλιματική αλλαγή και η διάσωση απειλούμενων ζώων στον πλανήτη απασχολεί την πλειονότητα των παιδιών. Οι έφηβοι στο Περθ μίλησαν πολύ και για ένα περιστατικό έντονης βίας από μαθήτρια σε καθηγήτρια σε ένα γυμνάσιο, αφού κάτι τέτοιο είναι σπάνιο εκεί και προκάλεσε αίσθηση. Επίσης, η πανδημία και η άρνηση ανθρώπων σε όλο τον κόσμο να κάνουν το εμβόλιο ήταν ένα θέμα που προβλημάτισε και τις δύο πλευρές. Όμως, δεν ασχολήθηκαν και πολύ με τον κορονοϊό. Οι μεν έφηβοι στην Ελλάδα, αφού βίωσαν τον εγκλεισμό, έχουν πλέον εξοικειωθεί μαζί του, οι δε έφηβοι στο Περθ, λόγω των κλειστών συνόρων, δεν κλείστηκαν βέβαια καθόλου στα σπίτια τους, όμως προβληματίζονται επειδή δεν μπορούν εδώ και δύο χρόνια να ταξιδέψουν στην Ελλάδα ή να έρθουν στην Αυστραλία μέλη της οικογένειάς τους. Οι μεν και οι δε δεν

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ έζησαν με τον ίδιο τρόπο την πανδημία, οπότε, οι (διαφορετικές) ανησυχίες τους αποτυπώθηκαν κυρίως στις επιστολές που είχαν ανταλλάξει και όχι στο Zoom.

Η εφηβεία είναι μια ιδιαίτερη περίοδος της ζωής, που όλα μέσα μας και γύρω μας είναι λίγο θολά και αδιευκρίνιστα, εύκολα μεγαλοποιούνται και δραματοποιούνται, τελούν υπό αμφισβήτηση και υπό διαμόρφωση. Αυτή η συνθήκη μοιάζει με ένα κινούμενο έδαφος πάνω στο οποίο κανείς και καμιά δεν μπορεί να αισθάνεται ασφαλής και ισορροπημένος. Η εφηβεία, όμως, βιώνεται ανάλογα και με τις συνθήκες μέσα στις οποίες ζει ένας έφηβος και μία έφηβη, συνθήκες οικονομικές, οικογενειακές, μορφωτικές, εκπαιδευτικές. Ορισμένα χαρακτηριστικά της μεγεθύνονται και βιώνονται πιο δύσκολα, εξαιτίας αυτών των συνθηκών. Δεν χρειάζεται, όμως, να μεγαλοποιούμε τα ζητήματα της εφηβείας, να μετατρέπουμε τους έφηβους σε μάρτυρες ή να τους θεωρούμε δυνάμει επικίνδυνες υπάρξεις που κυκλοφορούν ανάμεσά μας, έτοιμες για όλα. Έχουμε, κατά τη γνώμη μου, ψυχολογικοποιήσει υπέρ το δέον την εφηβεία, όπως άλλωστε και όλα τα φαινόμενα της ζωής, αναζητώντας ατομικές λύσεις σε ζητήματα πολύ περισσότερο κοινωνικά και πολιτικά απ’ όσο φαίνονται εκ πρώτης όψεως. Ένα, για παράδειγμα, πιο όμορφο, φιλόξενο, δημιουργικό, συμπεριληπτικό σχολείο, ένα σχολείο όπου θα μπορούσαν όλοι και όλες να βρουν μια θέση κι ένα νόημα θα έλυνε «ως δια μαγείας» πολλά από τα «προβλήματα» της εφηβείας και θα απάλλασσε τους γονείς από ένα βάρος που τώρα νιώθουν να σηκώνουν και εν πολλοίς σηκώνουν, σαν να είναι φυσικό και αυτονόητο, μόνοι τους. Αλεξάνδρα Μητσιάλη

Και το σχολείο; «Το δικό τους σχολικό πρόγραμμα φάνηκε στη δική μας ομάδα πιο ελεύθερο, με περισσότερες επιλογές και χωρίς αμφιβολία τα σχολεία τους, ως κτίρια και ως περιβάλλον, ξεπερνούσαν τη φαντασία μας, όπως προανέφερα. Όταν ολοκληρώθηκε το πρόγραμμα και τους ζήτησα να γράψουν ένα κείμενο με θέμα “Αν μπορούσα να βρεθώ για μία ώρα στο Περθ…”, οι περισσότεροι/ες έγραψαν, μέσα στο πλήθος των πραγμάτων που επιθυμούσαν να δουν και να κάνουν, ότι θα ήθελαν να επισκεφτούν τα σχολεία των παιδιών για να τα εξερευνήσουν και να παρακολουθήσουν αυτοπροσώπως κάτι από τα μαθήματά τους. Μια εύλογη, νομίζω, δόση ζήλιας ένιωσαν όλα τα παιδιά βλέποντας τις φωτογραφίες των σχολείων εκεί: θα ήθελαν κι αυτά να διδάσκονται μέσα σε τέτοια κτήρια και το αξίζουν, όπως το αξίζουν όλα τα παιδιά του κόσμου», παραδέχεται η Αλεξάνδρα Μητσιάλη. Ο Πολυχρόνης Κουτσάκης τονίζει αυτό που ενώνει όλους τους εφήβους: Ότι υπάρχουν πράγματα που τους ενοχλούν στο σχολείο τους, σε όποια πόλη, χώρα ή ήπειρο κι αν βρίσκονται. «Από εκεί και πέρα, οι Έλληνες έφηβοι στην Αυστραλία νιώθουν λιγότερο πιεσμένοι, γιατί η οργάνωση εδώ είναι τέτοια ώστε να υπάρχουν λιγότερες εργασίες για το σπίτι και περισσότερη δουλειά στην τάξη. Έτσι, έχουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Εξ ου και το γεγονός ότι οι έφηβοι στην Ελλάδα έχουν πολύ πιο… επαναστατικές διαθέσεις. Η επανάσταση δύσκολα γεννιέται στο μυαλό κάποιου που δεν νιώθει καταπίεση».

35 Πολιτιστικές αναφορές Στην ομάδα της Θεσσαλονίκης υπάρχουν πολλά παιδιά που παίζουν μουσικά όργανα ή τραγουδούν σε χορωδίες. Πολλά επίσης αγαπούν τον κινηματογράφο και διαβάζουν λογοτεχνία. Στις επιστολές, όμως, επικοινώνησαν κυρίως μέσα από την παγκόσμια γλώσσα της μουσικής. Μίλησαν για αγαπημένους τραγουδιστές/τριες και μουσικά ρεύματα. Ενθουσιάστηκαν, μάλιστα, όταν διαπίστωναν ότι παίζουν τα ίδια ηλεκτρονικά παιχνίδια. «Η αντικειμενική δυσκολία στην ύπαρξη κοινών ελληνικών αναφορών», εξηγεί ο Πολυχρόνης Κουτσάκης, «είναι ότι οι Έλληνες έφηβοι της Αυστραλίας καθημερινά στο σχολείο τους και στη συναναστροφή τους με τους περισσότερους συνομήλικούς τους ακούνε και μιλούν αγγλικά. Οπότε οι περισσότερες κοινές αναφορές είχαν να κάνουν με αγγλόφωνους ποπ τραγουδιστές/τριες και με κάποια ξένα βιβλία που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά, έτσι οι έφηβοι στην Ελλάδα τα γνώριζαν από τη μετάφραση και οι έφηβοι στην Αυστραλία από το πρωτότυπο».

Ένα σκαλοπάτι απλώς είναι η εφηβεία. Για μένα, δεν χρειάζεται ιδιαίτερη αντιμετώπιση. Απλώς χρειάζεται να έχει χτίσει ο γονιός πολύ καλή –δηλαδή πολύ αληθινή και πολύ αγαπησιάρικη, αλλά όχι μαλθακή– σχέση με το παιδί του πριν αυτό φτάσει στην εφηβεία. Αν συνεχίσει έτσι η σχέση, μιλώντας ανοιχτά για όλα χωρίς ταμπού, όλα θα πάνε καλά. Πολυχρόνης Κουτσάκης

Τα συμπεράσματα Και οι δυο εκπαιδευτικοί παραδέχονται ότι αυτή η επικοινωνία ήταν ιδιαίτερα σημαντική. «Ήταν ένα ταξίδι που τροφοδότησε σκέψεις και συναισθήματα, γέννησε προβληματισμούς, άνοιξε τους ορίζοντες, προκάλεσε ερωτηματικά και απορίες, έδωσε την ευκαιρία να γραφτούν πολλά, διαφόρων ειδών (ημερολογιακά, διαλογικά, δοκιμιακά), εμπνευσμένα από το βίωμα κείμενα, τα οποία εμπλούτισαν τις συζητήσεις στην τάξη. Ήταν ένα πρόγραμμα που πρόσφερε κίνητρα για την ενεργοποίηση και τη συμμετοχή των παιδιών, δημιουργούσε προσμονή, οδήγησε σε ανατροφοδότηση, συνδύασε διάφορα γνωστικά αντικείμενα και θα μπορούσε χρονικά να επεκταθεί ακόμα περισσότερο και να εξελιχθεί σε μια ευρύτερη ερευνητική εργασία. Τέτοιες δράσεις μπορούν να αποκτούν άμεσο νόημα, γιατί πυρήνας τους είναι η επικοινωνία των παιδιών και περιέχουν καθεαυτές το στοιχείο της περιπέτειας και της ανακάλυψης», υπογραμμίζει η Αλεξάνδρα Μητσιάλη. Ο Πολυχρόνης Κουτσάκης θα ήθελε να επαναλάβουν τη δράση και την επόμενη χρονιά, με περισσότερα σχολεία από την Ελλάδα και με παιδιά διαφόρων ηλικιών. «Ο ενθουσιασμός που είδα από τους εφήβους και στην Ελλάδα και στην Αυστραλία ήταν μεγάλος, και πιστεύω πως αντίστοιχες δράσεις με Έλληνες μαθητές που ζουν σε διάφορες χώρες του κόσμου θα ήταν εξαιρετικά ωφέλιμες: θα έδιναν την δυνατότητα στους μαθητές στην Ελλάδα να αντιληφθούν πόσο διαφορετικά ζουν συνομήλικοί τους σε άλλες χώρες, αλλά και πόσα κοινά έχουν, και στους Έλληνες μαθητές του εξωτερικού να διατηρήσουν την επαφή τους με την πατρίδα».

36

ΠΑΡΑΜΥΘΙ

Οι Παραμυθοκόρες αφηγούνται: «Η γλώσσα των βατράχων»

Οι Παραμυθοκόρες κάνουν παραστάσεις σε σχολεία, βιβλιοθήκες, δήμους και χώρους καλλιτεχνικής έκφρασης. Την εικόνα σχεδίασε ο εικονογράφος Δημήτρης Κάσδαγλης. Μαζί με τις Παραμυθοκόρες κάνουν παραστάσεις με αφήγηση και comics.

Facebook: Paramythokores Instagram: Paramythokores e-mail: info@paramythokores.gr

Πριν από την αφήγηση: Από την ώρα που αρχίζει το σχολείο αρχίζει μαζί και μια ερώτηση για τα παιδιά. «Τι θα γίνεις όταν μεγαλώσεις;» Και όλοι εννοούν «Τι δουλειά θα κάνεις;» Γιατί αν ακούγαμε πραγματικά και σκεφτόμασταν τι θα θέλαμε να γίνουμε όταν μεγαλώσουμε, αυτό θα είχε μια εύκολη απάντηση: ευτυχισμένοι. Αυτό είναι το μόνο που αναζητάμε. Και δεν έχει να κάνει με τη δουλειά ή με τις σπουδές μας. Για τα παιδιά μας στην εφηβεία, αυτό το ερώτημα γίνεται βάσανος, κάτεργα, εφιάλτης. Καλούνται να περάσουν την επίπονη διαδικασία που ονομάζεται «πανελλήνιες» και που στο μυαλό τους καθορίζει όλη τους τη ζωή. Κάθε οικογένεια και κάθε παιδί είναι διαφορετικό, αλλά εμείς θα θέλαμε να ζητήσουμε από όλους κάτι απλό. Αναρωτηθείτε και εσείς: «Τι θέλω να γίνει το παιδί μου όταν μεγαλώσει;» Αρχή του παραμυθιού, καλησπέρα της αφεντιάς σας. Ήταν κάποτε δύο αδέρφια. Ήταν κάποτε δύο αδέρφια και ψάχνανε την τύχη τους. Βγήκαν στον δρόμο να πάνε στη μεγάλη πολιτεία να βρουν τι θα κάνουν για να ζήσουν. Στον δρόμο ο μεγάλος αδερφός το σκέφτηκε από εδώ, το σκέφτηκε από εκεί και αποφάσισε να γίνει ράφτης. «Ράφτης θα γίνω, αδερφέ μου. Αμ, πώς. Ρούχα πάντα χρειάζονται οι άνθρωποι και αυτά όλο χαλάνε και λιώνουν και θέλουν καινούργια. Άλλα για τον χειμώνα, άλλα για το καλοκαίρι. Αυτή είναι μια δουλειά χρήσιμη και θα έχω μέλλον εξασφαλισμένο». Ο μικρός αδερφός δεν μίλαγε.

Περπάτησαν, προχώρησαν, μέχρι που έφτασαν δίπλα σε μια λίμνη. Γεμάτη βατράχια ήταν εκείνη που δεν σε άφηναν να ησυχάσεις από τις φωνές τους. Κάτσανε δίπλα στη λίμνη να φάνε, να ξεκουραστούν, για να συνεχίσουν τον δρόμο για τη μεγάλη πολιτεία. Σαν έφαγαν και απόφαγαν, σηκώνεται ο μεγάλος αδερφός να φύγει. Μα ο μικρός ούτε που κουνήθηκε. «Άντε έλα, έχουμε δρόμο ακόμα για την πολιτεία». «Εγώ θα κάτσω εδώ», λέει ο μικρός. «Εδώ; Και τι θα κάνεις εδώ;» «Λέω να μάθω τη γλώσσα των βατράχων». «Τη γλώσσα των βατράχων; Και είναι πράγμα αυτό χρήσιμο; Τι θα γίνεις δηλαδή;» «Εγώ αυτό θέλω να κάνω». «Βρε θα ψοφήσεις στην πείνα!» «Εγώ θέλω να μάθω τη γλώσσα των βατράχων». Είπε, είπε, ξαναείπε ο μεγάλος, αλλά ο μικρός αγύριστο κεφάλι. Συμφώνησαν τότε να χωρίσουν οι δρόμοι τους. Ο μεγάλος θα πήγαινε στην πολιτεία και ο μικρός θα έμενε εκεί. Αλλά έκλεισαν ραντεβού στη λίμνη σε έναν χρόνο. Πάει ο μεγάλος στην πολιτεία, βρίσκει έναν ράφτη και μπαίνει στη δούλεψή του να μάθει την τέχνη. Ανακατεύεται με τις κλωστές και τα υφάσματα και ανακαλύπτει ότι κείνη η τέχνη του αρέσει. Και έτσι πέρασε ένας χρόνος. Πάει ο μεγάλος πίσω στη λίμνη να συναντήσει τον αδερφό του. Και τον βρίσκει εκεί, αξύριστο, άπλυτο, ασυγύριστο. Αλλά στο πρόσωπό του είχε ένα τεράστιο χαμόγελο. Είπε ο μεγάλος τα νέα του και ύστερα ρώτησε τον μικρό. «Εσύ πώς τα πας εδώ με τα βατράχια;»

14.02.2022

«Α, μια χαρά. Κάνουν φιλότιμες προσπάθειες να μου μάθουν τη γλώσσα τους, αλλά είναι δύσκολη. Σίγουρα θα κάτσω έναν χρόνο ακόμα». «Βρε, δεν τα παρατάς να έρθεις μαζί μου να μάθεις καμιά τέχνη της προκοπής;» «Εγώ αυτό θέλω να κάνω», είπε ο μικρός. Κάτσανε, φάγανε, αγκαλιαστήκανε και έδωσαν ραντεβού για την επόμενη χρονιά. Γύρισε ο μεγάλος στην πολιτεία. Δεν πέρασε πολύς καιρός και ήταν έτοιμος να ανοίξει το δικό του ραφτάδικο. Και ήταν τόσο καλός στη δουλειά του που όλοι οι άρχοντες και οι αρχόντισσες σε αυτόν έραβαν τα ρούχα τους. Και έτσι πέρασε ένας χρόνος. Πάει ο μεγάλος πίσω στη λίμνη να συναντήσει τον αδερφό του. Και τον βρίσκει εκεί, αξύριστο, άπλυτο, ασυγύριστο. Τα μαλλιά του είχαν μακρύνει μέχρι τους ώμους και τα ρούχα του ήταν σκισμένα. Αλλά στο πρόσωπό του είχε ένα τεράστιο χαμόγελο. Είπε ο μεγάλος τα νέα του και ύστερα ρώτησε τον μικρό. «Εσύ πώς τα πας εδώ με τα βατράχια;» «Αχ, κάτι κάνω, αλλά ακόμα δυσκολεύομαι πολύ. Καταλαβαίνω τις πιο πολλές φορές τι λένε, αλλά να μη μάθω να μιλάω και εγώ;» «Βρε, άσε τα βατράχια και έλα μαζί μου στην πολιτεία που σου έχω στρωμένη δουλειά», έλεγε ο μεγάλος. «Εγώ αυτό θέλω να κάνω», είπε ο μικρός. Κάτσανε, φάγανε, αγκαλιαστήκανε και έδωσαν ραντεβού για την επόμενη χρονιά. Γύρισε ο μεγάλος στην πολιτεία. Δεν πέρασε πολύς καιρός και γνώρισε μια όμορφη κοπέλα. Την αγάπησε και παντρεύτηκαν. Και ύστερα από λίγο γεννήθηκε το πρώτο τους παιδάκι. Και έτσι πέρασε ένας χρόνος. Πάει ο μεγάλος πίσω στη λίμνη να συναντήσει τον αδερφό του. Και τον βρίσκει εκεί, αξύριστο, άπλυτο, ασυγύριστο. Τα μαλλιά του και τα γένια του είχαν πια είχαν μακρύνει μέχρι τα πόδια. Και πάλι καλά, δηλαδή, γιατί για ρούχα ούτε λόγος, είχαν σκιστεί τελείως. Τα νύχια του είχαν μεγαλώσει και ήταν πενταβρώμικα. Αλλά στο πρόσωπό του είχε ένα τεράστιο χαμόγελο. Είπε ο μεγάλος τα νέα του και ύστερα ρώτησε τον μικρό. «Εσύ πώς τα πας εδώ με τα βατράχια;» «Τέλεια! Πια μιλάω άπταιστα βατραχικά! Τα κατάφερα», είπε όλο καμάρι ο μικρός. «Ε, αφού πια έγινες προφέσορας», ειρωνεύτηκε ο μεγάλος, «δεν έρχεσαι στην πολιτεία να γίνεις άνθρωπος, να γνωρίσεις και το ανίψι σου;» «Και δεν έρχομαι;» είπε ο μικρός και ξεκίνησαν για την πολιτεία. Μόλις εμφανίστηκε ο μικρός στην πολιτεία, τρόμαξε ο κόσμος έτσι που τον είδε. Τον έβλεπαν τα παιδιά και έβαζαν τα κλάματα, τον έβλεπαν οι γυναίκες και κλεινόταν στα σπίτια τους. «Μάλλον ήρθε η ώρα για ένα μπάνιο». Έκανε ένα μπάνιο, ξυρίστηκε, του έδωσε και ο αδερφός του ρούχα. Βγήκε τότε σαν άνθρωπος μια βόλτα στην πόλη. Και βλέπει μαύρα πανιά παντού και τους ανθρώπους σκυφτούς και λυπημένους. Όταν γύρισε πίσω στον αδερφό του, τον ρώτησε. «Τι συμβαίνει και είναι όλοι θλιμμένοι στην πόλη;» «Η πριγκίπισσά μας, η μοναχοκόρη του βασιλιά, είναι άρρωστη. Είναι άρρωστη βαριά και

14.02.2022

κανείς δεν ξέρει τι έχει. Ο βασιλιάς έχει φέρει τους καλύτερους γιατρούς από όλον τον κόσμο, αλλά κανείς δεν έχει βρει τη γιατρειά. Και η κοπέλα όσο πάει και λιώνει από την αρρώστια». Το σκέφτηκε λίγο ο μικρός αδερφός και λέει: «Θα πάω να δοκιμάσω και εγώ». «Εσύ; Τι να δοκιμάσεις εσύ δηλαδή; Γιατρός είσαι;» «Γιατί; Σάμπως οι γιατροί βρήκαν τι έχει; Δεν χάνω τίποτα να δοκιμάσω». Έτσι είπε και έτσι έκανε. Την άλλη μέρα κιόλας πήγε στο παλάτι και ζήτησε να δει την πριγκίπισσα. Ο βασιλιάς ήταν απελπισμένος και τον άφησε και αυτόν να δοκιμάσει. Μπαίνει το παλικάρι μέσα και βρίσκει την πριγκίπισσα στο κρεβάτι. Το πρόσωπό της ήταν άσπρο σαν το πανί, τα μάτια της είχαν μαύρους κύκλους και ανάσαινε με δυσκολία. Και κάτω από τα σκεπάσματα είχε μια τεράστια φουσκωμένη κοιλιά. Πλησιάζει το παλικάρι και βάζει το αυτί του στην κοιλιά της κοπέλας. Και τι λέτε ότι άκουσε; «Βρεκεκέξ, κουάξ κουάξ!» Μέσα στην κοιλιά της κοπέλας ήταν μια οικογένεια από βατράχια! Βλέπετε η πριγκίπισσα είχε πιει νερό από ένα πηγάδι και μέσα στο πηγάδι υπήρχαν αυγά

ΠΑΡΑΜΥΘΙ από βατράχια. Το παλικάρι έστησε αυτί και άκουγε τα βατράχια που μιλούσαν μεταξύ τους. «Αχ, τι ωραία, που περνάμε!» έλεγαν όλα μαζί. «Τα καλύτερα φαγητά φέρνουν στην πριγκίπισσα και είμαστε μια χαρά εδώ μέσα». «Ναι, ναι», είπε ένα βατράχι, «μονάχα μην της δώσουν να φάει σκόρδο». «Κουάξ κουάξ! Όχι σκόρδο! Όχι σκόρδο! Θα πρέπει να φύγουμε χοροπηδώντας από εδώ!» Σαν το άκουσε αυτό το παλικάρι, τρέχει κατευθείαν στον μάγειρα του παλατιού. Και του παραγγέλνει σκορδαλιά και τζατζίκι, σκορδοστούμπι και σκορδόψωμο. Και όταν ήταν έτοιμα, τα πήρε και πήγε στο δωμάτιο της πριγκίπισσας. Και κουταλιά κουταλιά τής τα τάισε όλα. Τα έφαγε εκείνη και μόλις τελείωσε πετάχτηκε πάνω. Η κοιλιά της γουργούριζε και έτρεξε όσο πιο γρήγορα μπορούσε στην τουαλέτα. Και από μέσα ακούστηκε ένα μακρύ, δυνατό, εκκωφαντικό… «ΠΡΡΡΡΡΡΡΡΡΟΥΟΥΟΥΟΥΟΥΤΣ!» Ξαλάφρωσε το κορίτσι και βγήκε από την τουαλέτα. Η κοιλιά της είχε ξεφουσκώσει και το χρώμα είχε έρθει πάλι στα μάγουλά της. Το έμαθε και ο πατέρας της,

του Τόμεκ Γι οβάνη

37 ο βασιλιάς, και ήρθε στο δωμάτιο. Είδε την κόρη του καλά, υγιή, και η καρδιά του γέμισε με χαρά. «Έσωσες την κόρη μου!» είπε ο βασιλιάς στον μικρό τον αδερφό. «Δικό σου το μισό μου βασίλειο. Και σου δίνω την κόρη μου για γυναίκα σου». Το άκουσε αυτό το παλικάρι και σκέφτηκε για λίγο. «Σε ευχαριστώ, βασιλιά μου. Αλλά, εκεί στη λίμνη που ήμουν, άκουσα κάποια πουλιά να κελαηδούν. Λέω να πάω να μάθω τη γλώσσα των πουλιών». «Μα… Μα γιατί;» «Εγώ αυτό θέλω να κάνω». Αυτά είπε το παλικάρι και έφυγε. Και στ’ αλήθεια έμαθε τη γλώσσα των πουλιών, αλλά τι έγινε μετά, αυτό είναι μια άλλη ιστορία για μιαν άλλη φορά. Το μόνο που ξέρουμε είναι ότι έζησε αυτός καλά και εμείς καλύτερα. Μετά την αφήγηση: Πέρασε πια ο καιρός που καθόσασταν μαζί και ζωγραφίζατε, που διαβάζατε μαζί βιβλία. Δεν μπορείτε να φτιάξετε βατράχια από χαρτί ή να χορέψετε σαν βατράχια. Μπορείτε να κάνετε μαζί κάτι άλλο, πιο απλό και πιο δύσκολο. Να κάτσετε και να μιλήσετε, να ακούσετε τι είναι αυτό που πραγματικά θέλουν ή ονειρεύονται τα έφηβα παιδιά σας.

38

ΣΥΖΗΤΩΝΤΑΣ

Κλιματική αλλαγή: Παιδιά, αλλάξτε τα πάντα! ΤΗΣ ΠΕΛΙΏΣ ΠΑΠΑΔΙΆ

H Διαβάστε: Πώς να αλλάξουμε τα πάντα, των Naomi Klein - Rebecca Stefoff, μετάφραση Πετρούλα Γαβριηλίδου, Εκδόσεις Κλειδάριθμος

φράση κλιματική αλλαγή ακούγεται ολοένα και συχνότερα στην καθημερινότητά μας. Σε αυτήν αποδίδονται –άλλες φορές σωστά και άλλες καθ’ υπερβολή– ακραία καιρικά φαινόμενα που επηρεάζουν τον πλανήτη μας και τις ζωές όλων. Στη χώρα μας, μάλιστα, μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του καλοκαιριού σε Αττική και Βόρειο Εύβοια, η Γ.Γ. Πολιτικής προστασίας αναβαθμίστηκε σε Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, προκειμένου «να διαμορφωθεί ένα αποτελεσματικότερο σύστημα αντιμετώπισης καταστροφικών φαινομένων για την προστασία της ζωής, της υγείας και της περιουσίας των πολιτών, καθώς και για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος». Τι είναι η κλιματική αλλαγή; Σύμφωνα, με τον επίσημο ιστότοπο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι ιδιαίτερα ζεστοί χειμώνες, οι ανεξέλεγκτες πυρκαγιές και το λιώσιμο των παγετώνων ταχύτερα από το αναμενόμενο είναι όλα φαινόμενα που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή. Ως αποτέλεσμα της υπερθέρμανσης του πλανήτη, η κλιματική αλλαγή σχετίζεται με μακροπρόθεσμα καιρικά φαινόμενα στη Γη, όπως η αυξημένη θερμοκρασία, η στάθμη της θάλασσας και ο υετός. Κατά τα τελευταία 150 έτη (τη λεγόμενη «Βιομηχανική Εποχή») οι θερμοκρασίες αυξήθηκαν ταχύτερα από ποτέ. Η κύρια αιτία της κλιματικής αλλαγής είναι η καύση ορυκτών καυσίμων, όπως το πετρέλαιο, ο άνθρακας και

το φυσικό αέριο, κατά την οποία εκπέμπονται αέρια στην ατμόσφαιρα. Άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η γεωργία, η κτηνοτροφία και η αποψίλωση των δασών, ενισχύουν επίσης το φαινόμενο. Τα αέρια αυτά παγιδεύουν τη θερμότητα στην ατμόσφαιρα, προκαλώντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου, χωρίς το οποίο η μέση θερμοκρασία του πλανήτη θα ήταν αρκετά χαμηλότερη. Οι καθημερινές ανθρώπινες δραστηριότητες ενισχύουν αυτό το αποτέλεσμα. Παρά τις διεθνείς δεσμεύσεις, το επίπεδο διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, και κατ’ επέκταση η μέση θερμοκρασία, εξακολουθεί να αυξάνεται. Τούτο έχει ως αποτέλεσμα το λιώσιμο των πάγων στους πόλους, που με τη σειρά του προκαλεί άνοδο της στάθμης της θάλασσας, οδηγώντας σε πλημμύρες και απειλώντας τα παράκτια περιβάλλοντα. Η κλιματική αλλαγή συμβάλλει επίσης στην αύξηση των συχνών και έντονων ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως οι καταιγίδες, η ξηρασία, οι καύσωνες και οι δασικές πυρκαγιές. Αναστρέφεται η κλιματική αλλαγή; Τόσο η υγεία μας όσο και η επισιτιστική μας ασφάλεια απειλούνται. Τα δε παιδιά και οι έφηβοι, οι μελλοντικοί ενήλικοι, θα έχουν να αντιμετωπίσουν πολύ μεγαλύτερες προκλήσεις στην καθημερινότητά τους. Αν δεν αρχίσουμε από ΣΗΜΕΡΑ κιόλας, μαζί τους, τον περιβαλλοντικό ακτιβισμό, ώστε να μετριάσουμε τις επιπτώσεις της και να προσαρμοστούμε στις συνέπειές της, η κατάσταση απλώς θα επιδεινώνεται. Στο πρώτο της βιβλίο για νέους, με τίτλο Πώς να αλλάξουμε τα πάντα, η βραβευμένη ακτιβίστρια, συγγραφέας, δημοσιογράφος και αρθρογράφος των

14.02.2022

ΝΥ Times Ναόµι Κλάιν, σε συνεργασία µε τη συγγραφέα Ρεµπέκα Στέφοφ, προσφέρει στους αναγνώστες από δώδεκα ετών (και βέβαια στους γονείς και στους εκπαιδευτικούς τους) έμπνευση, ιδέες και εργαλεία δράσης χρήσιμα στον αγώνα για την προστασία του περιβάλλοντος και την επίτευξη της κλιματικής δικαιοσύνης. Αφού εξηγεί αναλυτικά γιατί ανεβαίνει η θερμοκρασία, πώς αυτή η άνοδος επηρεάζει το κλίμα, πώς βλάπτει τον πλανήτη που μοιραζόμαστε όλοι και ποια είναι τα μελλοντικά, αποθαρρύντια, κλιματικά μοντέλα, προτείνει τρόπους δράσης όλων μας, αλλά κυρίως των νέων ανθρώπων. Διότι οι νέοι, όπως υποστηρίζει ορθά η Κλάιν, δεν αποτελούν απλώς µέρος του κινήµατος κατά της κλιµατικής αλλαγής· είναι πρωτοπόροι του. Όσα μπορούν να κάνουν ξεπερνούν κατά πολύ τις μεμονωμένες προσπάθειες του καθενός να μειώσει τη ρύπανση. Φυσικά και πρέπει να αναλάβουν άμεσα δράση κατά της κλιματικής αλλαγής για να προστατέψουν τον φυσικό κόσμο και τον πλανήτη μας, που φιλοξενεί κάθε ζωντανό οργανισμό, αλλά μπορούν να προχωρήσουν και ακόμα παραπέρα, δίνοντας μια μάχη με σαφή χαρακτηριστικά. Η κλιματική αλλαγή είναι άδικη, στερώντας έναν υγιή, καθαρό και βιώσιμο πλανήτη από τα παιδιά –που παρέλαβαν εξαιτίας των προηγούμενων γενεών έναν κόσμο κατεστραμμένο, χωρίς τα ίδια να φταίνε σε κάτι– και πλήττοντας περισσότερο τις φτωχότερες κοινότητες και τις μειονότητες. Ο αγώνας εναντίον της θα κάνει τον κόσμο όχι μόνο λιγότερο μολυσμένο και χτυπημένο από τις χειρότερες συνέπειές της, αλλά και πιο δίκαιο. Αν και η κατάσταση είναι τρομακτική, το παιχνίδι δεν έχει χαθεί. Η βελτίωση είναι εφικτή. Η κατάσταση είναι, ως έναν βαθμό, αναστρέψιμη. Αρκεί να έχουμε στα χέρια μας έμπνευση, ιδέες και εργαλεία για δράση. Μέσα από το κείμενό της, η Κλάιν συστήνει στη νέα γενιά ένα εν εξελίξει κίνημα νεο-οικολογίας και νεαρούς ακτιβιστές από όλον τον κόσμο, ενώ αντιπαραθέτει τη φωτιά της κλιµατικής αλλαγής με τη φωτιά που έχει μέσα της η νέα γενιά. Όσο πιο πολλές σπίθες έχει αυτή η δεύτερη φωτιά, τόσο πιο έντονα θα λάµπει, λέει η συγγραφέας, και καλεί τους αναγνώστες να προσθέσουν τη δική τους σπίθα, καθώς τους ρωτάει: «Είστε έτοιμοι να αλλάξετε τα πάντα;» Το βιβλίο είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο στα χέρια των εφήβων. Όχι μόνο τους εξηγεί, εύστοχα και κατανοητά, πώς ακριβώς φτάσαμε στην κατάσταση όπου βρίσκεται σήμερα ο πλανήτης –ω ναι, τα πράγματα είναι πολύ άσχημα–, μα τους καλεί να αναλάβουν δράση και να διεκδικήσουν όλοι μαζί, ταυτόχρονα, σε παγκόσμιο επίπεδο, το μέλλον που τους αξίζει, μέσα από ένα πράσινο new deal. Ένα τέτοιο εγχειρίδιο θα άξιζε να είναι σχολικό. Όχι μόνο δεν θα ήταν βαρετό, αλλά θα πρόσφερε ουσιαστική μάθηση και θα οδηγούσε σε ανάληψη αναγκαίων και σωτήριων πρωτοβουλιών. Εκπαιδευτικοί των τελευταίων τάξεων του δημοτικού και κυρίως της δευτεροβάθμιας, που μας διαβάζετε, προμηθευτείτε το και φέρτε το μέσα στις τάξεις. Κι εσείς, γονείς, στις εφηβικές βιβλιοθήκες!

Σ

ΤΟ

Σ

Ω

ΥΜΑΣ ΤΟ

ΘΑ

ΜΑ ΜΑ

Η νέα σειρά βιβλίων για μικρά παιδιά ΤΟ ΘΑΥΜΑΣΤΟ ΣΩΜΑ ΜΑΣ…

Έρχεται να δώσει σαφείς απαντήσεις σε δύσκολες ερωτήσεις! Μα πώς μπήκε το μωρό στην κοιλιά; Πώς μεγαλώνει; Πότε θα βγει από εκεί; Και πώς θα γίνει αυτό;

Πότε λες ναι και πότε λες όχι; Πότε θέλεις πράγματι να κάνεις κάτι και πότε όχι; Μπορείς εσύ να ακούσεις πότε κάποιος λέει όχι;

Ξέρεις πώς ονομάζονται όλα τα μέρη του σώματός σου; Και πώς πρέπει να φροντίζεις το σώμα σου;

40

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ

βιβλίο

Βρείτε όλα τα βιβλία που προτείνουμε στο παιδικό βιβλιοπωλείο "Ο Γάτος Μαουρίτσιο", www.mauriciobookstore.gr

ΤΗΣ ΠΕΛΙΩΣ ΠΑΠΑΔΙΑ Οι εκδόσεις Μεταίχμιο παρουσιάζουν τις «Περιπέτειες του Ρούντι», μια σειρά βιβλίων του Ντέιβιντ Μέλινγκ για παιδιά από 2 ετών, με ήρωα έναν αξιολάτρευτο σκυλάκο, που μαθαίνει τον κόσμο γύρω του και ζει τις πρώτες του εμπειρίες σαν ένα συνηθισμένο νήπιο. Στο βιβλίο «Ο Ρούντι και τα μικρούτσικα γατιά», ο Ρούντι δεν θέλει να µοιραστεί τίποτα µαζί με τα γατάκια. Ούτε το φαγητό του… ούτε το µαξιλάρι του… ούτε το κόκαλό του… ούτε το µπαλάκι του… ούτε το κλαδί του… και ούτε τη Μεγάλη Μπλε Κουβέρτα του! Ίσως όμως τα µικρούτσικα γατιά κάνουν τον Ρούντι να καταλάβει ότι διασκεδάζει κανείς περισσότερο όταν ξέρει να µοιράζεται. Το «Κρακ!», της Σέου Λι (Εκδόσεις Κλειδάριθμος) είναι ένα εικονοβιβλίο κορεάτικης προέλευσης χωρίς λέξεις (silent book), που περιγράφει την περιπέτεια της ζωής μέσα από την ιστορία ενός μικρού πιγκουίνου, που κάνει ένα ταξίδι στις θάλασσες του κόσμου, φτάνοντας μέχρι και στην Ελλάδα. Καθώς ψάχνει την οικογένειά του, το κομμάτι πάγου που τον μεταφέρει μικραίνει. Μια διασκεδαστική ιστορία για την κλιματική αλλαγή, που προσφέρεται για διαδραστική ανάγνωση, όξυνση της φαντασίας και ευαισθητοποίηση σε ποικίλα θέματα, για παιδιά από 3 ετών. Του Κωνσταντή του αρέσει να φτιάχνει ξύλινες σβούρες στο εργαστήριό του. Μια μέρα μια απ’αυτές αρχίζει να του μιλάει και να στροβιλίζεται μόνη της! Όταν πάει να τη χρωματίσει, η σβούρα αρνείται και αποφασίζει να κάνει ένα ταξίδι στις χώρες των χρωμάτων για να διαλέξει μόνη της το χρώμα με το οποίο θα βαφτεί. Ο Κωνσταντής την ακολουθεί. ΗΆντζυ Κάντζου γράφει τη «Σβούρα στις χώρες των χρωμάτων» (Εκδόσεις MarMar), ένα βιβλίο για μικρά παιδιά μέσα από το οποίο μαθαίνουν τα χρώματα και τα συνδέουν με ζώα, φυτά ή πράγματα. Ο Ρόουαν λατρεύει το ποτάμι. Κάποιες μέρες είναι ήσυχο και ήρεμο, ενώ κάποιες άλλες ζωηρό και παιχνιδιάρικο. Υπάρχουν, μάλιστα, και φορές που είναι άγριο και θυμωμένο. Ο χειμώνας που έρχεται είναι δύσκολος για τον Ρόουαν. Το ποτάμι παγώνει –όπως ακριβώς και ο ίδιος. Μπορεί να βρει έναν τρόπο να απελευθερώσει τα παγωμένα του συναισθήματα και να επιτρέψει στο ποτάμι να ρέει ελεύθερα και πάλι; Από τις εκδόσεις Ίκαρος κυκλοφορεί το παραμύθι του Tom Percival «Το ποτάμι», για παιδιά από 3 ετών, σε μετάφραση του Φίλιππου Μανδηλαρά, ένα πρωτότυπο βιβλίο που βάζει στο επίκεντρο τα συναισθήματα των παιδιών και τα βοηθά να κατανοήσουν τον τρόπο που αυτά μεταβάλλονται διαρκώς μέσα μας. Γνωρίστε τη Λαμαντάρα και τον Τσαπατσουλέν που τα έχουν κάνει μαντάρα σε όλο το πριγκιπάτο! Ξεχύνονται σαν ανεμοστρόβιλος μέσα σε πόλεις, δάση, βουνά και ποτάμια και αναστατώνουν τα πάντα στο πέρασμά τους. Ακολουθήστε τους στα ξέφρενα παιχνίδια τους και βρείτε τα σκόρπια αντικείμενα. Περάστε ατελείωτες ώρες διασκέδασης με τα παιδιά σας και δεθείτε περισσότερο μαζί τους ψάχνοντας! Το «Τσαπατσουλέν και Λαμαντάρα», το δεύτερο της σειράς του Benzamin Becue και των Εκδόσεων Διόπτρα με πρωταγωνίστρια την πιο ακατάστατη πριγκίπισσα του κόσμου, είναι ένα υπέροχο «Ψάχνω και Βρίσκω» βιβλίο δραστηριοτήτων, σε μετάφραση της Λύντης Γαλάτη! Άλλο ένα «Ψάχνω και Βρίσκω» βιβλίο, πάλι από τις Εκδόσεις Διόπτρα, είναι «Το μυστικό δάσος», της Sandra Dieckmann, σε μετάφραση Αργυρώς Πιπίνη. Μια καινούργια μέρα ανατέλλει στην άκρη του Μυστικού Δάσους. Τα ελάφια ξυπνούν και μασουλάνε νόστιμα φρούτα, τα αλεπουδάκια παίζουν, ενώ μια οικογένεια αρκούδων πηγαίνει για ψάρεμα. Περιπλανηθείτε μαζί με τα μικρά σας, ψάξτε και βρείτε όλους τους κρυμμένους θησαυρούς, όλα τα κρυμμένα ζωάκια για να μάθετε πώς μεγαλώνουν, πώς χτίζουν τις φωλιές τους και πώς αναζητούν την τροφή τους… Ο ΠΛΟΠ μας ταξιδεύει στα μυστικά που κρύβουν το διάστημα και ο κόσμος μας. Ο ξεναγός της ιστορίας παρατηρεί τον κόσμο με την περιέργεια ενός παιδιού. Από το διάστημα, το ανθρώπινο DNA, στον κόσμο των ατόμων και των σωματιδίων. Το «Πού είμαστε;» της Ισλανδής Γεωγράφου και συγγραφέα Laura Ertimo (Εκδόσεις Κλειδάριθμος, Μετάφραση: Riikka Pulkkinen, Εικονογράφηση: Sanna Pelicioni) είναι ένα βιβλίο γνώσεων, με ιδιαίτερη εικονογράφηση σαν παιδική ζωγραφιά που δημιουργεί οικειότητα στον μικρό αναγνώστη, ενώ παράλληλα του προσφέρει βασικές γνώσεις για τον κόσμο και το σύμπαν με πολύ απλά λόγια. Έρχεται η άνοιξη και ο σκαντζόχοιρος ξυπνάει από τη χειμερία νάρκη του. Ψάχνει αμέσως τη χελώνα αλλά δεν την βρίσκει πουθενά. Οι υπόλοιποι φίλοι του είναι αξιολάτρευτοι, όμως δεν είναι το ίδιο χωρίς εκείνη. Κι όταν επιτέλους η φίλη του ξυπνάει, κάνουν την πιο μεγάλη αγκαλιά! Από τις εκδόσεις Μεταίχμιο κυκλοφορεί «Η πιο μεγάλη αγκαλιά» του Όουεν ΜακΛάφλιν, (εικονογράφηση Πόλι Ντάνμπαρ, μετάφραση Μάρω Ταυρή). Για παιδιά από 3 ετών, για γονείς που αναζητούν τρόπους να τους μιλήσουν και να τα συμβουλέψουν και για κάθε ενήλικο που πρέπει να επαναπροσδιορίσει την έννοια της φιλίας σ’αυτούς τους παράξενους καιρούς. Ήταν κάποτε ένα κορίτσι τόσο όµορφο που το λέγανε Πεντάµορφη. Κι ήταν κι ένα πλάσµα τόσο άσχηµο, που το φωνάζανε όλοι τέρας. Κι ούτε λίγο ούτε πολύ, πήγαν και θρονιάστηκαν στο ίδιο παραµύθι. Μα τι γυρεύουν µια Πεντάµορφη και ένα τέρας μαζί; Ό,τι ζητάνε όλοι στα παραµύθια, µα και στη ζωή: την ξεχωριστή αγάπη, τη µία και µοναδική! Οι Μικρές Καληνύχτες, μια από τις πιο αγαπημένες σειρές των Εκδόσεων Μεταίχμιο, παρουσιάζουν

14.02.2022

διάλεξε κόσμο

14.02.2022

κλασικά παραμύθια, σε νέες αποδόσεις από καταξιωμένους συγγραφείς, με μοντέρνα εικονογράφηση. «Η πεντάμορφη και το τέρας», σε διασκευή Ρίας Φελεκίδου και εικονογράφηση Σοφίας Παπαδοπούλου, περιμένει μικρά παιδιά με μεγάλη φαντασία και νέους γονείς με πολλή όρεξη.

…έναν κόσµο που θα σε ταξιδέψει στο παρελθόν.

Από τις εκδόσεις Ίκαρος κυκλοφορεί το παραμύθι της Ευτυχίας Γιαννάκη «Έκρηξη στο Πιτσιτούμπο», σε εικονογράφηση της Σοφίας Τουλιάτου. Πρόκειται για την τέταρτη ιστορία της σειράς «Πιτσιμπουίνοι: Τα πρώτα μου μυστήρια», για αναγνώστες από 3 ετών, με κεντρικό χαρακτήρα, σε ρόλο ντετέκτιβ, τον Μικρό Μπλε. Στο Πίτσι Πίτσου, την ώρα της ζωγραφικής, πιτσιλιές αρχίζουν να σκάνε πάνω στα Πιτσιμπουίνια, ενώ το μεγάλο ηφαίστειο του νησιού, το Πιτσιτούμπο, βρυχάται. Ο Μικρός Μπλε βρίσκεται μπροστά στο μεγάλο μυστήριο των χρωμάτων. Οι πιτσιλιές γίνονται τεράστιες και καλύπτουν σιγά σιγά τα σπίτια και την πλατεία του χωριού, ενώ ο ένοχος παραμένει άφαντος. Σύντομα, τα Πιτσιμπουίνια θα διαπιστώσουν ότι για να λύσουν το μυστήριο δεν αρκεί να επιστρατεύσουν όλο το θάρρος τους, που τα οδηγεί στην καρδιά του ηφαιστείου, αλλά χρειάζεται να βουτήξουν για τα καλά τα πτερύγιά τους στο χρώμα.

12+

Τη νύχτα που το σκυλί µας µεταµορφώθηκε σε λύκο

Μαρούλα Κλιάφα Ένα (µυθ)ιστόρηµα για τον Εµφύλιο στη Θεσσαλία. Ένα αφήγηµα όπου δεν υπάρχουν καλοί και κακοί, πατριώτες και προδότες, νικητές και ηττηµένοι, παρά µόνο θύµατα.

Ο Μαξ, το μικρό μαύρο πρόβατο, ο ήρωας της Μαρία Ρουσάκη που πήρε μορφή από τη Λέλα Στρούτση, μπαίνει σε νέες περιπέτειες. Στο «Πες τα λόγια σου, Μαξ!» (Εκδόσεις Κλειδάριθμος) το συμπαθέστατο πρόβατο, που αρνείται να κάνει ό,τι του λένε, διστάζει να μιλήσει. Γιατί να μιλά; Δεν του αρέσει η πάρλα. Προτιμάει την ησυχία από τη συνεχόμενη φλυαρία. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν περνάει καλά. Απλώς θέλει κάποια λόγια να μένουν σιγανά. Κρατάει τις λέξεις μέσα του, στις σκέψεις του, για να μη δραπετεύουν μακριά. Κάποιοι τον λένε «ντροπαλό». Ώσπου βρίσκει τη γλύκα των λέξεων σε ρόλο πρωταγωνιστικό. Ο Βαγγέλης Ηλιόπουλος παρουσιάζει στις νέες γενιές αναγνωστών έναν από τους πρώτους του ήρωες, τον Φώκο, οι περιπέτειες του οποίου επανεκδίδονται από τις Εκδόσεις Πατάκη, σε εικονογράφηση της Έλλης Κελεμένδρη. Ο Φώκος είναι μικρός και έχει ανησυχίες, όπως συχνά έχουν τα παιδιά. Κατορθώνει όμως και τις ξεπερνά μέσα από εμπειρίες γεμάτες ευρηματικότητα, φαντασία και χιούμορ. Στο βιβλίο «Ο Φώκος νόμιζε ότι μισούσε το σχολείο», είναι βέβαιος ότι οι μεγάλοι έφτιαξαν το σχολείο για να ξεφορτωθούν τους μικρούς. Αποφασίζει, λοιπόν, ότι δεν θα ξαναπάει και μαζί με τους φίλους σχεδιάζουν να φτιάξουν τη «Χώρα των παιδιών». Μια χώρα μόνο για παιδιά, στην οποία όλη μέρα θα παίζουν και θα μαθαίνουν! Μήπως, όμως, αυτή η χώρα υπάρχει ήδη; Στο βιβλίο «Ο Φώκος νόμιζε ότι ήθελε να κοιμάται με παρέα», φοβάται και ανησυχεί, σίγουρος πως θέλει παρέα για να κοιμάται ήρεμα. Οι γονείς του προσπαθούν να τον μεταπείσουν, όταν ανακαλύπτουν πως, σαν κοιμούνται όλοι μαζί, εκείνοι βλέπουν όνειρα παιδιών κι ο Φώκος μεγάλων. Από τότε ο Φώκος είναι εκείνος που θέλει να τους πείσει να πάνε στο κρεβάτι τους για να κοιμηθεί επιτέλους μόνος. Τέλος, στο βιβλίο «Ο Φώκος νόμιζε ότι ήταν άρρωστος», συχνά ανησυχεί ότι ασθενεί. Κλείνεται στο σπίτι, χάνεται από τους φίλους του και τρέχει στους γιατρούς. Τον διαβεβαιώνουν ότι δεν έχει τίποτα, αλλά αυτός επιμένει ότι θα είναι άρρωστος για πάντα! Μέχρι που… θα συναντήσει μια καινούρια φίλη και όλα θα αλλάξουν. Πόσο εύκολες είναι οι καινούργιες εμπειρίες, όπως μια μετακόμιση; Η Κολέτ μόλις άλλαξε γειτονιά και νιώθει μοναξιά, αλλά η μαμά της δεν την αφήνει να αποκτήσει κατοικίδιο. Έτσι, όταν εμφανίζονται δυο παιδιά έξω από την αυλή της, σκαρφίζεται μια φανταστική ιστορία για ένα ζωάκι που έχασε. Σύντομα οι αφηγήσεις της αποκτούν μυθικές διαστάσεις κι όλα τα παιδιά παίρνουν μέρος στην αναζήτηση! Κι έτσι νέες φιλίες γεννιούνται και καινούργιες εμπειρίες γίνονται αφορμή για συναρπαστικές περιπέτειες! Οι Εκδόσεις Παπαδόπουλος συστήνουν στα παιδιά από 4 ετών την Isabelle Arsenault, μέσα από το «Ζωάκι χάθηκε!», σε εξαιρετική απόδοση της Αργυρώς Πιπίνη. Ένα εικονογραφημένο βιβλίο για τη φιλία που γεννιέται με παράδοξους τρόπους, για το μεγαλείο της παιδικής φαντασίας και για τον άμεσο τρόπο που τα παιδιά δημιουργούν σχέσεις μεταξύ τους.

Tώρα τελευταία ο κολλητός της Λεώνης, ο Δημήτρης, παίζει και με τη Σοφία. Η Λεώνη θυμώνει, αλλά ΔΕΝ ζηλεύει. Σιγά μη ζηλεύει τη Σοφία! Ένα πρωί, όμως, ξυπνάει και βλέπει ότι το δέρμα της έχει γεμίσει με πράσινους λεκέδες! Σαν καμηλοπάρδαλη έχει γίνει, αν φυσικά οι καμηλοπαρδάλεις είχαν πράσινες κηλίδες αντί για καφετιές. Μήπως, τελικά, αυτό που νιώθει είναι… ζήλια; Η απάντηση στο νέο βιβλίο της Χριστίνας Αποστολίδη «Οχ! Πρασίνισα», που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Μίνωας, σε εικονογράφηση του Γιάννη Σκουλούδη. Η αγαπημένη εικονογράφος και συγγραφέας Σάντρα Ελευθερίου επιστρέφει στις Εκδόσεις Μεταίχμιο με το «Είσαι Αστέρι», για παιδιά από 4 ετών. Είσαι ΑΣΤΕΡΙ!!! Αυτό λένε όλοι στον μικρό πρωταγωνιστή της ιστορίας της. Δηλαδή όχι ακριβώς όλοι… Γιατί ενώ η γιαγιά του λέει πως έχει αγγελική φωνή, ο δάσκαλος τον έδιωξε από τη χορωδία! Κι ενώ η κυρίαΆννα, η δασκάλα, τού είπε πως έχει ταλέντο στη ζωγραφική, ο διευθυντής της γκαλερί δεν έδειξε καθόλου ενδιαφέρον για τον πίνακά του... Τι κάνει λάθος και γιατί όλα είναι τόσο μπερδεμένα και περίπλοκα; Μήπως τελικά ΔΕΝ είναι αστέρι; Κι αν δεν βρει ποτέ το δικό του αστέρι; Μήπως μια γάτα ονόματι Λάρα μπορεί να δώσει απαντήσεις σε όσα απασχολούν το αξιολάτρευτο αγόρι; Ο Λέων γίνεται μαθητής της σπαρτιατικής Αγωγής και όλα πάνε από το κακό στο χειρότερο. Τα άλλα παιδιά τον κοροϊδεύουν, τον λένε... φοβιτσιάρη! Μέχρι που η

C

M

Y

CM

MY

12+

Κάποτε ο κυνηγός

Ελένη Σαραντίτη

CY

CMY

K

Μια οικογενειακή οδύσσεια ετών µε ταλαιπωρίες, αγώνες, προσδοκίες, διαψεύσεις και µε τον πόθο του νόστου. Όµως είναι αποφασισµένοι να µείνουν στην πατρίδα. Και µένουν! ΕΠΑΙΝΟΣ UNESCO Παγκόσµιου ∆ιαγωνισµού, ΚΡΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ, ΒΡΑΒΕΙΟ Ελληνικού Τµήµατος της ΙΒΒΥ

12+

Ένα αγγελάκι στα Εξάρχεια

Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου Μια ολόκληρη εποχή ζωντανεύει µε τη µαγική πένα της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου που περιγράφει µε κέφι και χιούµορ τα βιώµατα µιας οικογένειας που ζει στην καρδιά της Αθήνας τα χρόνια τα µεταπολεµικά και τη δεκαετία του 1950.

Ε ΙΜ Α ΣΤ Ε Τ Α Β Ι Β Λ Ι Α

14.02.2022

μαμά τού φανερώνει ένα καταπληκτικό μυστικό, που θα τον βοηθήσει να τα βγάλει πέρα με τα γυμνάσια, τη σκληραγωγία, τον Μέλανα Ζωμό και την Κρυπτεία, και να γίνει, όταν μεγαλώσει, άξιος πολίτης της Σπάρτης και ατρόμητος πολεμιστής. Το νέο βιβλίο της Κατερίνας Σέρβη «Λέων, ο μικρός Σπαρτιάτης», εικονογραφημένο από τη Λέλα Στρούτση, διαδραματίζεται στην Αρχαία Σπάρτη. Είναι το πέμπτη της σειράς των εκδόσεων Πατάκη «Οι αρχαίοι µου φίλοι» και ταξιδεύει τα παιδιά από 4 ετών στο παρελθόν, για να γνωρίσουν παλιούς, σπουδαίους πολιτισμούς, μνημεία και αρχαιολογικούς χώρους, όταν ήταν γεμάτοι ζωή. Το κρυφτό είναι το αγαπημένο τους παιχνίδι. Ο Μπερτ νομίζει ότι βρίσκει τις καλύτερες κρυψώνες – αλλά όχι! Συνέχεια ο Φρανκ τον ξετρυπώνει... Έτσι εκείνος κερδίζει κάθε φορά. Σε κάθε παιχνίδι. Κερδίζει πάντα. Μερικές φορές, όμως, ο Φρανκ σκέφτεται ότι αγαπάει το κρυφτό, αλλά αγαπάει τον φίλο του περισσότερο! Και θέλει να του δώσει μια ευκαιρία. Το παραμύθι του Chris Naylor-Ballesteros, με τίτλο «Πέντε δέκα δεκαπέντε», είναι μια τρυφερή, αλληγορική ιστορία που μιλάει στα παιδιά από 4 ετών για την αξία της φιλίας, της ενσυναίσθησης και της συνύπαρξης και μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Διόπτρα. Τα τούβλα από τα τείχη της Σκοτεινούπολης αρχίζουν να εξαφανίζονται και ο δήμαρχος θυμώνει. Οι κάτοικοι καταφέρνουν να βρουν τον κλέφτη, ανακαλύπτουν όμως ότι πίσω από τα γκρίζα τείχη της πόλης τους βρίσκεται ένας κόσμος γεμάτος χρώμα και ανθρώπους με διαφορετικά έθιμα και συνήθειες που ως τότε αγνοούσαν. Η μονότονη γκρίζα ζωή τους αρχίζει να αποκτά χρώμα. «H Σκοτεινούπολη», της Kelly Canby (Εκδόσεις Κλειδάριθμος, μετάφραση Ηλιάνα Αγγελή) πραγματεύεται θέματα όπως η ξενοφοβία, η ανοχή, η αποδοχή και η διαφορετικότητα, ενώ η ασπρόμαυρη, ζωντανή εικονογράφηση, με τις νέον δυναμικές λεπτομέρειες, αναδεικνύει τη γεμάτη συμβολισμούς ιστορία που προκαλεί σκέψεις και συζητήσεις με τα παιδιά από 4 ετών. Από την πρώτη στιγμή που έρχονται στον κόσμο, τα παιδιά αρχίζουν να ανακαλύπτουν τα μικρά και τα μεγάλα θαύματα που συμβαίνουν στο σώμα τους: με τα ποδαράκια τους περπατούν, με τα χεράκια τους πιάνουν και αγκαλιάζουν. Αργότερα, εξερευνούν τα συναισθήματά τους και ψάχνουν απαντήσεις για τον κόσμο. Η νέα σειρά βιβλίων «Το θαυμαστό σώμα μας», της ΠαουλίνεΆουντ (Εκδόσεις Ψυχογιός, μετάφραση Στέλλα Πεκιαρίδη), με πλούσια εικονογράφηση και ειδική επιμέλεια από ψυχολόγο, τα βοηθά να κατανοήσουν όσα συμβαίνουν στο σώμα τους, να μάθουν να το φροντίζουν, να το αγαπούν και να το προστατεύουν από νωρίς και για όλη τους τη ζωή, ενώ παράλληλα συμβάλλει στην ψυχοσυναισθηματική τους ανάπτυξη. Κυκλοφορούν οι τίτλοι «Πώς γίνονται τα μωρά», στο οποίο, μέσα από όμορφες ιστοριούλες και ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, δίνονται απαντήσεις σε όλες τις ερωτήσεις των παιδιών, «Από την κορυφή ως τα νύχια», που τους γνωρίζει το σώμα τους από το πιο μικρό δαχτυλάκι ως την κορυφή του κεφαλιού τους και τους μαθαίνει πώς να το φροντίζουν και «Τα ναι και τα όχι», που μιλάει για τη συναίνεση, τα ευχάριστα τα δυσάρεστα μυστικά και τονίζει πως εκείνα έχουν τον έλεγχο του σώματός τους. Και τα τρία βιβλία συνοδεύονται από ενημερωτικό σημείωμα προς τους γονείς από τη διαγνωστική ψυχολόγο Βίκυ Κατσαβριά. Τα χρώματα γύρω μας μιλάνε και εκφράζονται. Όπως και τα ταξίδια. Όπως και η ζωή. Έχουν πολλά να μας πουν για τις περιπέτειες στους δρόμους, στις πόλεις, στις κοιλάδες, στα βουνά και στις μαγικές περιοχές της φύσης. Εμπειρίες είναι, που ταξιδεύουν και, πριν ολοκληρωθούν, μας χαρίζουν... Σσσς! Πολλά είπαμε, ώρα να μας τα πεις εσύ. Από την αρχή... Το silent book της Ντανιέλας Σταματιάδη «Μια αρχή, ένα τέλος, μια αρχή ξανά» (Εκδόσεις Πατάκη) παρουσιάζει τον κύκλο της ζωής δίχως λόγια, μέσα από μια σειρά εικόνων όπου οι εμπειρίες αποτυπώνονται ως χρώματα στο λευκό, άσπιλο σώμα ενός πλάσματος που κινείται από τοπίο σε τοπίο μέσα στο βιβλίο. Ευκαιρία για τον ενήλικο να μιλήσει για τον τρόπο που μεγαλώνει ένα παιδί και για όλα όσα συναντήσει στη ζωή του και θα το διαφοροποιήσουν από αυτό που αρχικά ήταν -μια άγραφη σελίδα. Το κάθε τοπίο μπορεί μεταφραστεί όπως ταιριάζει σε κάθε παιδί που το «διαβάζει», κι έτσι δίνεται η δυνατότητα για πολλαπλές αναγνώσεις, ακόμα και στο ίδιο παιδί, ανάλογα με τα βιώματά του. Δυο νέοι τίτλοι προστίθενται στη σειρά της Τζιλ Χάσον, με τίτλο «Τα παιδιά μπορούν», σε εικονογράφηση της Σάρα Τζένινγκς (Εκδόσεις Μεταίχμιο, μετάφραση Μάρω Ταυρή), που εξηγεί στα παιδιά από 4 ετών πώς να διαχειρίζονται συναισθήματα και δύσκολες καταστάσεις. Το «Διώξε τη ζήλια» τα ωθεί να αναρωτηθούν πώς αισθάνονται όταν κάποιος έχει κάτι που δεν έχουν εκείνα ή µπορεί να κάνει κάτι που θα ’θελαν κι εκείνα να κάνουν. Αν θυµώνουν ή πιστεύουν ότι ο κόσµος δεν είναι δίκαιος, καλό είναι να ξέρουν ότι όλοι ζηλεύουµε κάποιες φορές, αλλά μέσα από το βιβλίο θα βρουν τα εργαλεία να διώξουν τη ζήλια τους. Το «Νίκησε τους φόβους σου» εξηγεί ότι όλα τα παιδιά φοβούνται κάποιες φορές και τους μαθαίνει τεχνικές, ώστε σταδιακά να κατορθώσουν να περιορίσουν και να διαχειριστούν τους φόβους τους. Και τα δυο βιβλία, με εύστοχο κείμενο και ευχάριστη εικονογράφηση, προσεγγίζουν κάθε θέμα µε χιούμορ και ευαισθησία, ενώ περιλαμβάνουν δραστηριότητες και πληροφορίες και συμβουλές προς τους φροντιστές. Ζούσαν κάποτε στο μεγάλο δάσος δύο ξαδελφάκια, ο Μπούφος και η Κουκουβάγια. Έμοιαζαν πολύ, όχι μόνο στην εμφάνιση, μα και στις συνήθειες. Αν και όλα τα ζωάκια του δάσους τούς γνώριζαν πολύ καλά, κανένα δεν ήξερε για τη συγγένειά τους! Φρόντιζε για αυτό η Κουκουβάγια… Ήταν το μεγάλο της μυστικό! Ώσπου μια καλοκαιρινή νύχτα ξέσπασε φωτιά στο δάσος! Πώς αντέδρασαν ο Μπούφος και η

διάλεξε κόσμο

14.02.2022

Κουκουβάγια μπροστά στον κίνδυνο; «Ο Μπούφος», το νέο βιβλίο της Χριστίνας Ντούμα (Ελληνοεκδοτική, εικονογράφηση Γιώτα Κοκκόση) είναι το πέμπτο της σειράς «Τα όνειρα του Θοδωρή» και μια προσπάθεια ώστε να μπει ακόμα ένα λιθαράκι στον μεγάλο αγώνα ζωής που δίνει η οικογένεια Ντούμα. Ο εικοσιεπτάχρονος σήμερα Θοδωρής πάσχει από τη θανατηφόρο νόσο Batten και έχει διαψεύσει όλες τις ιατρικές προβλέψεις που μιλούν για προσδόκιμο ζωής κάτω των 20 ετών. Με την αγορά κάθε βιβλίου, ενισχύετε την προσπάθεια θεραπείας του.

…ζήσε την ιστορία και την εποχή µέσα από συναρπαστικά βιβλία για το φθινόπωρο του 1922.

Η δασκάλα της Σοφίας όλα τα μπορεί! Να φροντίζει τα παιδάκια, να παίζει κουκλοθέατρο, να ζωγραφίζει υπέροχα, να κάνει πειράματα, να σφραγίζει μια στοίβα χαρτιά και τόσα άλλα πράγματα! Μήπως δεν είναι μια... σκέτη δασκάλα, αλλά μια νεράιδα που διάλεξε να ζήσει στον μαγικό κόσμο του νηπιαγωγείου; Στο βιβλίο της Κωνσταντίνας Αρμενιάκου «Η δασκάλα μου όλα τα μπορεί!», δεύτερο της σειράς των Εκδόσεων Μίνωας «Ζήτω το νηπιαγωγείο», μέσα από τη σπιρτόζικη και ευφάνταστη εικονογράφηση της Χρύσας Σπυρίδωνος, αποτυπώνεται ο πολλαπλός ρόλος των δασκάλων, που ανταποκρίνονται καθημερινά σε τόσο πολλά και διαφορετικά πράγματα. Μια γλυκιά ιστορία, εμπνευσμένη από τις διασκεδαστικές περιπέτειες των μαθητών του 1ου Νηπιαγωγείου Αστερούπολης!

5+

Στην Ευρώπη ήταν ξακουστός,/διπλωμάτης έμπειρος και ικανός./Πρώτος κυβερνήτης στην Ελλάδα διορίστηκε,/ κι απ’ όσα είδε στην πατρίδα, συγκλονίστηκε. Η σειρά Η ΠΡΩΤΗ ΜΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ, από τον Φίλιππο Μανδηλαρά, τη Ναταλία Καπατσούλια και τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος, δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Έχει αγαπηθεί από μικρούς και μεγάλους, αφού φέρνει τα παιδιά σε μια πρώτη επαφή με την ιστορική γνώση. Το καινούργιο βιβλίο, «Ιωάννης Καποδίστριας, Ο Πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας», παρουσιάζει τη ζωή και το έργο του με απλά και κατανοητά στιχάκια που βοηθούν τα παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας να γνωρίσουν τη μεγάλη αυτή προσωπικότητα. Η Λουίζα ανάμεσα στα εννιά και στα δέκα της χρόνια, ανάμεσα σε καραντίνες και «σωματική άσκηση», ονειροπολούσε και σκαρφιζόταν διλήμματα που μοιραζόταν με την οικογένειά της. «Εσύ τι θα προτιμούσες;» Να μην είχες διακοπές τα Σαββατοκύριακα ή να μην είχες διακοπές το καλοκαίρι; Να ζούσες σε μία χώρα και να μην ήξερες τη γλώσσα της (να έπρεπε να συνεννοείσαι στα αγγλικά) ή να μην είχες ταξιδέψει ποτέ σε άλλη χώρα; Να είχες τρία χέρια και ένα πόδι ή τρία πόδια και ένα χέρι; Ο μπαμπας της Λουίζας πήρε τα διλήμματα αυτά και τα έκανε βιβλίο! Η Λουίζα Φωτιάδη αναρωτιέται, ο Φίλιππος Φωτιάδης εικονογραφεί και πατέρας και κόρη μαζί παρουσιάζουν απρόβλεπτα διλήμματα για παιδιά και μεγάλους.Άλλο ένα εξαιρετικό έργο από τις Εκδόσεις Μάρτης και τον διακεκριμένο εικαστικό και συγγραφέα, με μια μικρή βοήθεια αυτή τη φορά, που όχι μόνο γίνεται και παιχνίδι, αλλά δίνει την ευκαιρία και για πολλά περισσότερα παιχνίδια μεταξύ των μελών της οικογένειας. Η Έλλη πρέπει να λύσει τον γρίφο που της βάζει η μαμά. Αυτή τη φορά δεν θα τη βοηθήσει ο υπολογιστής της, αλλά μια άλλη «μαγική οθόνη», που θα την ταξιδέψει μακριά. Πάνω σε ένα ποδήλατο του ουρανού, περνάει την πύλη από σύννεφα που οχυρώνουν την ταράτσα του πιο ψηλού κτιρίου της γειτονιάς της. Στο μεγάλο ταξίδι της, συναντά ευφάνταστα πράγματα και πλάσματα, όπως τον ποδηλάτη που από το στόμα του βγαίνουν φωτεινές φυσαλίδες ή τον κλόουν που παίζει με χρωματιστά κουβάρια καμωμένα από ουράνια τόξα! Ένας καινούργιος κόσμος ανοίγεται μπροστά της, για να ανακαλύψει τελικά ότι τα χρώματα ποτέ δεν θα τελειώσουν πάνω στη γη και πως η φαντασία είναι αληθινή. Το «Ένα τίποτα που έγινε κάτι», της Ελένης Πριοβόλου, (Εκδόσεις Καλέντη) είναι όμορφη ιστορία για τη δημιουργική φαντασία και πώς μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά μέσα στην οικογενειακή καθημερινότητα και στους σύγχρονους ρυθμούς ζωής. Η συγγραφέας θίγει το ζήτημα της εξάρτησης των παιδιών από τα ηλεκτρονικά μέσα, συστήνοντας στους μεγαλύτερους έναν απλό τρόπο δημιουργικής, ποιοτικής διαχείρισης στις μικρές ηλικίες. Οι ζωγραφιές της Έφης Λαδά υπόσχονται στους μικρούς αναγνώστες ένα υπέροχο ταξίδι, μακριά από τις οθόνες.

Η Μυρτώ και η Σµύρνη των θαυµάτων

C

Ζήνων Ζαµπακίδης & Βασιλική Μαρκάκη

M

Y

εικ.: Άννα Τζώρτζη

11+

CM

Αρκετά όμως με τα πολλά και μπερδεμένα της Ιστορίας. Πάμε πίσω στη θορυβώδη γαλήνη του ζωολογικού κήπου του Λονδίνου όπου βρίσκεται ο Τζόρτζι, με τη συνοδεία του διευθυντή του κήπου. «Αυτό εδώ, Μεγαλειότατε» είπε ο διευθυντής, που φρόντιζε να βρίσκεται πάντοτε ένα βήμα πίσω από τον Τζόρτζι, «είναι ένα ζευγάρι μακάκων, δώρο του διοικητή του Γιβραλτάρ στη βασίλισσα Μαίρη κατά το τελευταίο ταξίδι σας στη Μεσόγειο».

MY

CY

CMY

K

Η µαϊµού του βασιλιά

Φίλιππος Μανδηλαράς 10+

12+

Το σώμα σου ανήκει σε ΣΕΝΑ και έχεις το δικαίωμα να βάζεις τους κανόνες σου. Μπορείς να έχεις διαφορετικούς κανόνες για διαφορετικούς ανθρώπους και οι κανόνες σου μπορεί να αλλάζουν. Με τα χιουμοριστικά και διδακτικά κείμενα και την εικονογράφηση της Ρέιτσελ Μπράιαν, το βιβλίο «Συναίνεση (για παιδιά). Όρια, σεβασμός και κυριαρχία του εαυτού σου» (Εκδόσεις Kaktos) είναι μια έξυπνη, παιχνιδιάρικη εισαγωγή στην έννοια των ορίων και της συναίνεσης. Από το να μάθουν πώς να λεν «όχι» και να θέτουν όρια, μέχρι το να σκέφτονται τη δική τους συμπεριφορά προς τους άλλους, θα βοηθήσει τα παιδιά 5-10 ετών να νιώσουν αυτοπεποίθηση και να γίνουν 100% αρχηγοί του εαυτού και του σώματός τους. Πολλές φορές θα θέλαμε να είμαστε κάτι άλλο από αυτό που είμαστε τώρα. Και αυτό είναι καλό, γιατί έτσι μόνο γινόμαστε καλύτεροι: αλλάζοντας και βελτιώνοντας όσα δεν μας αρέσουν στον εαυτό μας, όσα πλέον δεν μας εξυπηρετούν. Τι γίνεται όμως με εκείνα τα στοιχεία που δεν μπορούν να αλλάξουν, εκείνα που ονομάζουμε αναλλοίωτα χαρακτηριστικά; Με αρκετό χιούμορ, μουσική και τραγούδι η ιστορία «Λήδα η φυσαλίδα», της Αλεξάνδρας Κλάδη (Ελληνοεκδοτική, εικονογράφηση Μαρία Μανουρά) μας ταξιδεύει στα πέρατα της γης και μαζί της ανακαλύπτουμε ότι για να ζούμε καλύτερα και πιο ευτυχισμένα, είναι σημαντικό να αποδεχόμαστε αυτά που δεν μπορούμε να αλλάξουμε, να αγαπάμε τον εαυτό μας και να δείχνουμε κατανόηση στους άλλους.

Η σπηλιά της γοργόνας

Ο τελευταίος Έλληνας της Σµύρνης

Λίτσα Ψαραύτη

Ελένη ∆ικαίου

ΚΡΑΤΙΚΟ ΒΡΑΒΕΙΟ, ΒΡΑΒΕΙΟ Ελληνικού Τµήµατος της ΙΒΒΥ

Έπαινος ΕΣΤΙΑΣ Νέας Σµύρνης

Ε Ι ΜΑΣ ΤΕ Τ Α ΒΙΒΛΙΑ

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ

14.02.2022

Οι συμμαθητές της Νίνας διαθέτουν υπερδυνάμεις/δεξιότητες, όπως να απενεργοποιούν τα κινητά τηλέφωνα των γονιών τους για να εξασφαλίσουν περισσότερο χρόνο μαζί τους, να γίνονται αόρατοι για το καλό των άλλων, να μπορούν να λένε «όχι», να φτιάχνουν χαλασμένες φιλίες, να αγαπάνε τα ζώα, να κάνουν τους άλλους να γελάνε, να καταλαβαίνουν τις καρδιές των ανθρώπων… Όλα αυτά στο «Σχολείο για σούπερ ήρωες», της Μάγιας Δεληβοριά (Εκδόσεις Καλέντη), μια ιστορία για παιδιά από 6 ετών γεμάτη «ήρωες» της καθημερινότητας, τοποθετημένους στον σχολικό κόσμο σαν ένα φυτώριο σημαντικών αξιών. Η Νίνα και οι συμμαθητές της απ’όλο τον κόσμο μεταφέρουν το μήνυμα της ανάγκης για ένα καλύτερο αύριο μέσα από την εκπαίδευση και τη δράση των μελλοντικών γενεών. Το σχολείο που δημιούργησε η συγγραφέας είναι μια ανοιχτή αγκαλιά για όλους. Αυτή η ουτοπική αναπαράσταση, που εικονοποιείται θαυμάσια από τη Λίλα Καλογερή, λειτουργεί ως υπενθύμιση της κοινωνικής συνεκτικότητας και προτρέπει στην αναζήτηση αυτονόητων, απλών, βασικών και ίσως λησμονημένων αξιών. Μια νέα Φράουλα προστίθεται στα ΦΡΟΥΤΑ των Εκδόσεων Ψυχογιός, για παιδιά 5-6 ετών, το «Όχι σημαίνει Όχι», της Τζέινιν Σάντερς. Όταν ένα παιδί λέει «Όχι!» τότε πρέπει να ακούμε και να σεβόμαστε τη φωνή του. Ένα χρήσιμο βιβλίο ενδυνάμωσης, που λειτουργεί ως σημείο εκκίνησης για συζητήσεις γύρω από θέματα κρίσιμα, όπως τα δικαιώματα, τα προσωπικά όρια, ο σεβασμός, η συναίνεση και η επιλογή. «Η Πριγκίπισσα με τη Μαύρη Μάσκα» των Shannon και Dean Hale επιστρέφει στις Εκδόσεις Διόπτρα με την έβδομη περιπέτειά της. Στη «Μάχη του μπάνιου», ένα σύννεφο φριχτής μυρωδιάς έχει απλωθεί στο λιβάδι με τις κατσίκες και ταξιδεύει προς όλα τα βασίλεια! Ευτυχώς, καταφτάνουν και άλλες ηρωίδες για να βοηθήσουν την Πριγκίπισσα με τη Μαύρη Μάσκα και τον Εκδικητή Βοσκό. Αλλά πώς τα βάζεις με ένα σύννεφο φριχτής μυρωδιάς; Θα καταφέρουν να νικήσουν έγκαιρα την απειλή; Για παιδιά από 6 ετών!

Ακολούθησε τον Μπεν στις συναρπαστικές του περιπέτειες!

Γιατί είναι ευέξαπτοι οι καρχαρίες ταύροι; Πώς κυνηγούν οι όρκες; Τι ονειρεύονται τα μουγγριά; Αν είσαι από 7 ετών, έλα να βουτήξουμε στα βαθιά και να γνωρίσουμε, μέσα από το βιβλίο «Συνέντευξη με έναν καρχαρία και άλλους θαλάσσιους γίγαντες» (Εκδόσεις Παπαδόπουλος, μετάφραση Πετρούλα Γαβριηλίδου) δέκα γλιστερά πλάσματα που θα μας ξαφνιάσουν, καθώς κολυμπούν προς το μικρόφωνο και εξομολογούνται αληθινές ιστορίες για τις συνήθειές τους, τη συμπεριφορά τους, όσα τους αρέσουν και όσα αντιπαθούν, τις αγαπημένες τους τροφές και άλλα πολλά! Τις ξεκαρδιστικές συνεντεύξεις παίρνει ο γενναίος, βραβευμένος συγγραφέαςΆντι Σιντ, που ρισκάρει τη ζωή του για να κάνει τις ερωτήσεις που πάντα ήθελες να κάνεις. Συμμετέχουν ένα ναρβάλ, μια γαλάζια φάλαινα, ένα σαλάχι μάντα, ένα γιγάντιο καλαμάρι και άλλα πολλά – το κάθε ζώο έχει τη δική του ιστορία να μας διηγηθεί. Η θαλασσινή, μοντέρνα, εικονογράφηση είναι του Νικ Ιστ. Στα ΦΡΟΥΤΑ των Εκδόσεων Ψυχογιός προστίθεται ένα Βατόμουρο, για παιδιά 7-8 ετών, από τον Κυριάκο Αθανασιάδη, με τίτλο «Να πώς γράφονται οι ιστορίες» (εικονογράφηση Ναταλία Καπατσούλια). Ο μαγικός και σοφός γάτος Μέρλιν μαθαίνει στο μικρό κορίτσι που ζει μαζί του ένα πολύ μεγάλο μυστικό – ίσως το μεγαλύτερο από όλα τα μυστικά. Δεν είναι ένα μυστικό που αναζητούν όλες οι κυβερνήσεις. Δεν είναι ένα μυστικό που αγωνιά να μάθει ο στρατός. Δεν είναι ένα μυστικό που ενδιαφέρει τους επιστήμονες. Δεν είναι ένα μυστικό που νοιάζει τις επιχειρήσεις. Είναι όμως ένα μυστικό που θέλουν να ακούσουν όλα τα παιδιά. Είναι το μυστικό για το… πώς γράφονται οι ιστορίες! Το απόλυτο εγχειρίδιο δημιουργικής γραφής για παιδιά περιλαμβάνει μια ιστορία για το πώς γράφονται οι ιστορίες και ένα μεγάλο παράρτημα δραστηριοτήτων για τους «μικρούς» συγγραφείς. Ο Σέρλοκ Χολμς παίρνει ένα μυστηριώδες γράμμα, που τον κάνει να χάσει τον ύπνο του. Γιατί ο αποστολέας είναι ο άσπονδος εχθρός του, ο καθηγητής Μοριάρτι, που θέλει να εκδικηθεί τον ιδιοφυή ντετέκτιβ, και το διαβολικό σχέδιο που έχει καταστρώσει είναι τέλειο. Γιατί όμως έκλεψε ένα πανάκριβο άλογο ιπποδρομιών; Θα καταφέρουν ο Σέρλοκ Χολμς και ο δρ. Γουάτσον να τον εμποδίσουν; Ο Όλιβερ Πάουτς διασκευάζει και αφηγείται στα παιδιά από 7 ετών «Το μυστήριο του μαύρου αλόγου», μια ιστορία του σερΆρθρουρ Κόναν Ντόιλ, με πρωταγωνιστή τον πιο διάσημο ντετέκτιβ της λογοτεχνίας. Οι εικόνες είναι του Ντόμινικ Ρουπ. Πρόκειται για το δεύτερο βιβλίο στη σειρά «Σέρλοκ Χολμς, ο μεγάλος ντετέκτιβ», με διασκευές γνωστών ιστοριών του Ντόιλ, που έφεραν στην Ελλάδα οι Εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση της Μαρίας Αγγελίδου και τουΆγγελου Αγγελίδη. Ένας Κρητικός εργάτης, που θαμπώνεται από ένα αγαλματάκι στην ανασκαφή της Κνωσού, το 1903. Ένας Γερμανός συνταγματάρχης, που το κλέβει, τριάντα οχτώ χρόνια αργότερα, στις Αρχάνες. Ένας Βρετανός λοχίας, που αφήνει την τελευταία του πνοή στη Μάχη της Κρήτης. Ο εγγονός του, που από κάπου τον ξέρουμε! Ένας Ελληνο-ιρλανδός δαιμόνιος χάκερ, που μιλάει με ομοιοκαταληξίες στο Λονδίνο. Μια φίλη και βοηθός του, στη Μαρ ντελ Πλάτα. Ένας περίεργος ξενοδόχος με ύποπτο παρελθόν, που κρύβει πολλά μυστικά, στο Σαν Κάρλος ντε Μπαριλότσε. Ο Αρχηγός των Ειδικών Δυνάμεων της Ομοσπονδιακής Αστυνομίας της Αργεντινής, στο ΜπουένοςΆιρες. Όλοι αυτοί πρωταγωνιστούν στη νέα, συναρπαστική περιπέτεια του Ήπιου Θερμοκήπιου, του αγαπημένου ήρωα του Χρήστου Δημόπουλου, που παίρνει μορφή από την πένα της Σάντρας Ελευθερίου. Στο βιβλίο «Η θεά των φιδιών» (Εκδόσεις Ψυχογιός), ο καθηγητής και τα εγγονάκια του, η Αθηνά και ο Ορέστης, κάνουν έναν αγώνα δρόμου, με τον χρόνο να μετρά αντίστροφα, αναζητώντας τη θεά των φιδιών. Θα προλάβουν, άραγε, να σταματήσουν μια παράνομη δημοπρασία έργων τέχνης και να εντοπίσουν το αγαλματάκι πριν να είναι πολύ αργά; Οι «Θαυμαστοί ωκεανοί», της Jess French (Εκδόσεις Διόπτρα, μετάφραση Μιχάλης Μακρόπουλος), είναι ένα εικονογραφημένο ταξίδι στα άγνωστα βάθη των ωκεανών, σε ένα από τα πιο μυστηριώδη μέρη του πλανήτη. Από τα καβούρια γέτι της αβύσσου ως τους κοραλ-

14.02.2022

λιογενείς υφάλους, είναι γεμάτοι παράξενες και συνάμα όμορφες εικόνες. Μέσα από τις σελίδες αυτού του βιβλίου, τα παιδιά από 7 ετών θα κολυμπήσουν με μέδουσες, θα περιπλανηθούν σ’ένα λιβάδι ποσειδωνίας ή θα ξιφομαχήσουν με φάλαινες μονόκερους. Θα ανακαλύψουν, λοιπόν, όλα τα μυστικά που κρύβονται σε αυτόν τον εκπληκτικό κόσμο, που δυστυχώς αλλάζει εξαιτίας των ανθρώπινων παρεμβάσεων και χρειάζεται τη βοήθεια όλων μας. Όπως κάθε χρόνο, έτσι και το 1921, η Χιωτοπούλα Μυρτώ ετοιμάζεται να επισκεφτεί τους συγγενείς της στη γειτονική Σμύρνη για να περάσει το καλοκαίρι μαζί τους. Οι διακοπές στη «Σμύρνη των θαυμάτων» είναι πάντα μαγικές και επιφυλάσσουν πολλές εκπλήξεις για μικρούς και μεγάλους. Αλίμονο, κάπου μακριά ηχούν τα τύμπανα του πολέμου... Όμως, τι κι αν τα σύννεφα πάνω από τη Μικρά Ασία πυκνώνουν; Οι κάτοικοι του «Παρισιού της Ανατολής» απολαμβάνουν τις χάρες της πιο θαυμαστής πόλης. O Ζήνωνας Ζαμπακίδης και η Βασιλική Μαρκάκη γράφουν ένα βιβλίο για τη ζωή στη Σμύρνη στις αρχές του 20ού αιώνα, και τις αναπάντεχες και ξεχωριστές ομορφιές μιας από τις πιο ξακουστές πόλεις του ελληνισμού. Το τέλος; Συγκλονιστικό για τους ενήλικους, ευκαιρία για ένα μάθημα ιστορίας στα παιδιά. «Η Μυρτώ και η Σμύρνη των θαυμάτων», σε εικονογράφηση τηςΆννας Τζώρτζη, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πατάκη και απευθύνεται στα παιδιά από 8 ετών. Εκτός από την υπέροχη αφήγηση και την πανέμορφη εικονογράφηση, περιέχει ιστορικές πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό από το ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ. Ένας νέος τίτλος προστίθεται στη σειρά «40», που αγαπήθηκε πολύ από μικρούς, από 8 ετών, και μεγάλους αναγνώστες! Το «Ροκ ποπ, 40 θρυλικοί καλλιτέχνες και συγκροτήματα», του Ερβέ Γκιγεμινό, είναι μια πολυτελής σκληρόδετη έκδοση που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μίνωας, σε συνεργασία με τον γνωστό και έγκριτο γαλλικό εκδοτικό Gallimard. Μέσα από τις σελίδες του, θα ανακαλύψετε το πορτρέτο θρυλικών καλλιτεχνών και συγκροτημάτων που έγραψαν την ιστορία της μουσικής, από το Ροκ ’ν’Ρολ μέχρι την ελέκτρο. Σας περιμένουν οι βιογραφίες, το ρεπερτόριο, οι δίσκοι και τα CD, οι θρυλικές συναυλίες αλλά και οι πολιτικές και κοινωνικές απόψεις των μεγάλων δημιουργών της μουσικής: Έλβις Πρίσλεϊ, Μπομπ Ντίλαν, The Beatles, The Rolling Stones, The Who, The Doors, The Velvet Underground, Pink Floyd, Τζίμι Χέντριξ, Genesis, Νιλ Γιανγκ, Led Zeppelin, Ντέιβιντ Μπόουι, Queen, Μάικλ Τζάκσον, ABBA, Μπομπ Μάρλεϊ, AC/DC, Πάτι Σμιθ, Blondie, Sex Pistols, The Clash, U2, The Police, The Cure, Depeche Mode, New Order, The Smiths, Μαντόνα, Red Hot Chili Peppers, N.W.A, Pixies, Nirvana, Blur, Radiohead, Wu-Tang Clan, Daft Punk, The White Stripes, Μπιγιονσέ, Arcade Fire. Στην κοιλάδα των Τεμπών, ο ποταμός τρέχει βιαστικός ανάμεσα στα βράχια, δίπλα στη σιδηροδρομική γραμμή. Δυο πιτσιρίκια, ο Γιώργης και ηΆννα, ρίχνουν τις παγίδες τους στο αφρισμένο νερό και μετρούν τα ψάρια που πιάνουν. Βοηθούν όμως να στηθεί και μια άλλη φοβερή παγίδα, για τους Γερμανούς του Χίτλερ αυτή τη φορά. Στο νέο της μυθιστόρημα «Ο Βροχοπόλεμος» (Εκδόσεις Πατάκη, εικονογράφηση Κατερίνα Χαδουλου), η Αλεξάνδρα Μητσιάλη μιλάει στα παιδιά του σήμερα, από 8 ετών, για την Αντίσταση που έκαναν πριν από σχεδόν 80 χρόνια οι συνομήλικοί τους, η γενιά των παππούδων τους κι ακόμα παραπίσω. Η συγγραφέας παρουσιάζει ένα βαθιά αντιφασιστικό βιβλίο για να μην ξεχάσουμε ποτέ την ιστορία μας και το συγκλονιστικό σαμποτάζ στα Τέμπη, στις 23 Φλεβάρη του 1944, λιγότερο γνωστό από τον Γοργοπόταμο, αλλά εξίσου μεγάλης σημασίας, στο οποίο πράγματι συμμετείχαν και μικρά παιδιά, που δεν ήθελαν περισσότερο τίποτε άλλο παρά να απελευθερωθούν. Για την ιστορία, οι αντάρτες (το Μηχανικό του ΕΛΑΣ Ολύμπου με εμπνευστή τον Αντώνη Αγγελούλη ή Βρατσάνο, αξιωματικό του ελληνικού στρατού το ’40) ανατίναξαν την «Ταχεία 53», που μετέφερε εσπευσμένα στο ανατολικό μέτωπο, στην Ουκρανία, στρατιώτες και υψηλόβαθμους αξιωματούχους του Γ΄ Ράιχ, προκαλώντας ισχυρό πλήγμα στους κατακτητές. Όταν ο Τριπτόλεμος αντιλαμβάνεται ότι δεν πρόκειται να φυτρώσει εκείνη την άνοιξη το πολύτιμο σιτάρι που του έχει αναθέσει να φυλάει αιώνες τώρα η θεά Δήμητρα, το Γραφείο Ερευνών «Οι 12 θεοί» αναλαμβάνει να ανακαλύψει τι έχει συμβεί και θα χρειαστεί να ταξιδέψουν σε απέραντους σιτοβολώνες, αλλά και σε εργαστήρια εταιρειών που παράγουν χημικά λιπάσματα και βελτιωτικά, ώστε να καταλάβουν τι συνέβη στο πολύτιμο σιτάρι του Τριπτόλεμου. Όταν το ανακαλύψουν, θα χρειαστούν τη βοήθεια όλων των παιδιών του κόσμου ώστε να το αναγεννήσουν! «Οι φύλακες του σιταριού», του Φίλιππου Μανδηλαρά (Εκδόσεις Παπαδόπουλος, εικονογράφηση Ναταλία Καπατσούλια) είναι η τέταρτη υπόθεση του Γραφείου Ερευνών «Οι 12 θεοί». Για άλλη μια φορά, οι θεοί του Ολύμπου ξεφεύγουν από το μυθολογικό πλαίσιο και γίνονται ντετέκτιβ που εξιχνιάζουν μυστήρια στις μέρες μας, χάρη στις δεξιότητές τους. Ο Μανδηλαράς γράφει άλλη μια ιστορία με δυνατό μήνυμα, μιλώντας αυτή τη φορά για τα μεταλλαγμένα προϊόντα, τη χρήση λιπασμάτων στις καλλιέργειες και τις καταστροφικές συνέπειες στο περιβάλλον. Οι οικογένειες έχουν πάντα πολλές ιστορίες να διηγηθούν. Κάποιες φορές οι ιστορίες χάνονται μαζί με τους ανθρώπους που τις έζησαν και δεν τις μαθαίνουμε ποτέ.Άλλοτε πάλι, μένουν κρυμμένες για καιρό, ξεπηδούν τυχαία στις κουβέντες και μας σπρώχνουν να τις ψάξουμε. Έτσι έγινε και με την ιστορία που αφηγείται στο νέο της βιβλίο «Οι δικοί μου άνθρωποι» (Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, εικονογράφηση Χαρά Μαραντίδου) η Μαρίζα Ντεκάστρο, την ιστορία μιας κυνηγημένης εβραϊκής οικογένειας που σώθηκε από τους κατοίκους ενός ολόκληρου χωριού της Κορινθίας, στα χρόνια της Γερμανικής Κατοχής. Την ιστορία που της αφηγήθηκε η ξαδέλφη της, η Ρεβέκκα-Κούλα. Μια παραμυθένια αφήγηση με ιστορικά στοιχεία που εισάγει τα παιδιά από 8 ετών στην Ιστορία και τα ενδυναμώνει, ώστε να μην δεχτούν ποτέ ξανά ούτε ρατσισμό ούτε φασισμό, αλλά να κινούνται στη ζωή τους με αλληλεγγύη, αυταπάρνηση και ανθρωπισμό. Ο Εμπενίζερ Τουίζερ είναι ένας νεότατος 511χρονος, που φυλάει ένα τέρας στη σοφίτα του. Το ταΐζει κάθε λογής πράγματα κι εκείνο, σε αντάλλαγμα, ξερνάει ακαταμάχητα δώρα. Αλλά όσο το τέρας μεγαλώνει, τόσο πιο λαίμαργο γίνεται. Κι αρχίζει να βαριέται να τρώει μόνο

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ

46 σκονισμένα αγάλματα και μαϊμούδες που κάνουν κόλπα. Έτσι, δηλώνει ορθά κοφτά πως για το επόμενο γεύμα του θα ήθελε ένα ωραίο, ζουμερό… παιδάκι! Και τότε κάνει την εμφάνισή της η φοβερή και τρομερή Μπέθανυ… Θα καταφέρει άραγε να μην την κατασπαράξει το τέρας; Και τι θ’απογίνει ο Εμπενίζερ; Είναι καταδικασμένος να πεθάνει, αν αποφασίσει να σώσει την αναιδέστατη καινούργια του φιλοξενούμενη; Υπέροχα σκοτεινό και μακάβριο, ξεκαρδιστικά αστείο και σκανταλιάρικο, το βιβλίο «Η Μπέθανυ και το Τέρας» του Jack Meggitt-Phillips (Εκδόσεις Πατάκη, μετάφραση Μαρία Αγγελίδη,Άγγελος Αγγελίδης) αναφέρεται στην απληστία και την κακή συμπεριφορά, ενώ αναδεικνύει την καλοσύνη και την αλληλεγγύη ως τα πιο πολύτιμα αγαθά. Ιδανικό για τερατάκια ηλικίας 8 με 12 χρονών. Η αγαπημένη σειρά της Michelle Harrison και των Εκδόσεων Διόπτρα «Μια στάλα μαγεία», για παιδιά από 9 ετών, συνεχίζεται με τον τρίτο τόμο, με τίτλο «Ένα κουβάρι ξόρκια». Ένας μαγεμένος πίνακας βρίσκεται κλειδωμένος σε ένα μυστικό δωμάτιο. Ένα επικίνδυνο ξόρκι πλανάται πάνω από το Πέντλγουικ. Οι αδελφές Γουίντερσινς ξεκινούν έναν απελπισμένο αγώνα ενάντια στον χρόνο για να διαλύσουν αυτό το ξόρκι. Έχουν όμως το δικό τους μυστικό, τις μαγεμένες κούκλες που τις κάνουν αόρατες… Κάθε χώρα έχει τον δικό της τρόπο ζωής και το δικό της πολιτικό σύστημα. Πάντως, το πρώτο βήμα για να αλλάξει κανείς τον κόσμο –ή και για να φροντίσει να παραμείνει ο κόσμος απαράλλαχτος– είναι να καταλάβει πώς λειτουργούν τα πράγματα. Χάρη στο νέο βιβλίο της Eleanor Levenson «Η παγκόσμια πολιτική σε 100 λέξεις», που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος, σε εικονογράφηση Paul Boston και μετάφραση Γιώργου Τσακνιά, τα παιδιά θα ξεκινήσουν την εξερεύνηση της παγκόσμιας πολιτικής σε… 100 λέξεις. Θα ανακαλύψουν πώς κυβερνώνται οι χώρες και πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις, ποιος έχει εξουσία και πώς την αποκτά, πώς γίνονται οι μεγάλες αλλαγές και βέβαια τι ρόλο μπορούν να παίξουν εκείνα σε όλα αυτά. Γνωρίζοντας τον συναρπαστικό κόσμο της πολιτικής, μπορεί να κάνουν τη διαφορά, μπορεί να κάνουν τον κόσμο λίγο καλύτερο. Το βιβλίο αυτό δεν είναι παρά μόνο η αφετηρία για ένα συναρπαστικό ταξίδι ανακαλύψεων! Μπορεί ένας σπασίκλας να μεταμορφωθεί σε αστέρι της κατασκοπείας; Αυτό είναι το ερώτημα που διατρέχει τα βιβλία της best seller σειράς του Stuart Gibbs «Μυστική Ακαδημία Κατασκόπων», που κυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Κλειδάριθμος. Στον πέμπτο τόμο, με τίτλο «Σχολή Κατασκόπων. Μυστική Υπηρεσία» (μετάφραση Πετρούλα Γαβριηλίδου), ο δευτεροετής πλέον πράκτορας Μπεν Ρίπλεϊ έχει την πρώτη του ατομική αποστολή: Να αποτρέψει την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του προέδρου των ΗΠΑ διεισδύοντας στον Λευκό Οίκο και εντοπίζοντας τον πράκτορα του εχθρού. Οι οδηγίες που έχει λάβει είναι να μην αγχωθεί, αλλά η τύχη των ΗΠΑ βρίσκεται στα χέρια του και μόνο. Θα μπορέσει να ξεπεράσει τον εαυτό του; Αν όλα πάνε στραβά, θα μπορέσει να βασιστεί στους φίλους του από τη σχολή κατασκόπων ή μήπως ακόμα και αυτοί μπορεί να του τη φέρουν ή να έχουν προσχωρήσει στην πλευρά του εχθρού; Για εν δυνάμει κατασκόπους από 9 ετών.

To «Γκούρι σημαίνει Πέτρα» της Θεοδώρας Κατσιφή (Εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, εικονογράφηση Πατρίτσια-Ευγενία Δεληγιάννη) είναι μια ιστορία για ένα χωριό, ένα τσούρμο παιδιά κι έναν αγριάνθρωπο, που ταξιδεύει τους ενήλικους που ήταν παιδιά στη δεκαετία του '80 στη δική τους παιδική ηλικία και τα παιδιά από 9 ετών στα καλοκαίρια των γονιών τους και στα μυστικά που έκρυβαν οι μικρές κοινωνίες. Κάθε καλοκαίρι, μόλις έρχονταν οι Αμερικάνες, το τσούρμο ντόπιων και παραθεριστών παιδιών παρασυρόταν σε ακόμη μεγαλύτερες σκανταλιές κι αταξίες, κάνοντας το χωριό άνω κάτω. Όμως κανείς δεν περίμενε πως εκείνο τον Αύγουστο, κάπου στα μέσα της δεκαετίας του ’80, ένα δωδεκάχρονο κορίτσι από την Αθήνα θα προκαλούσε τις Αμερικάνες για ένα γουόκμαν, και θα έκανε τα πάντα για ν’ανακαλύψει πώς χάθηκε πριν από χρόνια μια κοπέλα, η Γεωργίτσα, που ήταν προφανώς νεκρή, αλλά κανείς δεν μιλούσε για το τι της συνέβη. Διακοπές στο χωριό με τη γιαγιά. Κάτω από έναν ήλιο που καίει την πέτρα, τα σχίνα και τα γαϊδουράγκαθα, σε αυλές σχολείων, ακόμα και σε νεκροταφεία, χτίστηκαν παιδικές φιλίες, γιορτάστηκε η ελευθερία και το πέρασμα στην εφηβεία, ενώ τολμηροί μικροί ντετέκτιβ αποκάλυψαν μεγάλα μυστικά. Από τα ψάρια μέχρι τα νύχια μας, και από την άμμο μέχρι τον Κρόνο, τα πάντα γύρω μας αποτελούνται από μικροσκοπικά χημικά τουβλάκια, τα χημικά στοιχεία. Μέχρι στιγμής γνωρίζουμε 118.Άλλα από αυτά υπάρχουν παντού γύρω μας και άλλα δημιουργούνται μόνο στο εργαστήριο. Το πρωτότυπο και εντυπωσιακό βιβλίο «Η Αστρόσκονη Που Μας Δημιούργησε. Μια οπτική εξερεύνηση της χημείας: Άτομα • Στοιχεία • Σύμπαν» (Εκδόσεις Παπαδόπουλος, μετάφραση Βαγγέλης Πρατικάκης) μας ταξιδεύει σε έναν σουρεαλιστικό κόσμο, για να γνωρίσουμε τον Περιοδικό Πίνακα των Στοιχείων, να ανακαλύψουμε τα μυστικά του και να θαυμάσουμε το μεγαλείο του Σύμπαντος, σε μια εξερεύνηση στα βάθη της χημείας. Μέσα από την αριστουργηματική εικονογράφηση του Ximo Abadía, ο αναγνώστης οπτικοποιεί όσα διαβάζει. Παράλληλα, ο επιστήμονας και συγγραφέας Colin Stuart εξηγεί με απλά λόγια ακόμα και τις πιο σύνθετες έννοιες. Αιώνες μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια το ερώτημα μένει αναπάντητο. Ποιοι είναι οι ένοχοι; Ο Κωνσταντίνος και ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης; Ή κάποιοι που τους έπεισαν να διαπράξουν τον φόνο; Ποιους είχε ενοχλήσει ο Κυβερνήτης στη σύντομη ζωή του; Ποιος είχε συμφέρον να κόψει πρόωρα το νήμα της; Όσα χρόνια κι αν έχουν περάσει, όσα αποδεικτικά στοιχεία κι αν έχουν καταστραφεί, ο Ιάσονας, ένα παιδί

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ

14.02.2022

με αστυνομικό δαιμόνιο, με τη βοήθεια της Γιάννας, της Κλαίρης και του Στάθη, θα επιχειρήσει να εξιχνιάσει το έγκλημα. Η πολυβραβευμένη Κατερίνα Λαγού επιστρέφει στις Εκδόσεις Ψυχογιός με το πρωτότυπο βιβλίο «Ιωάννης Κ.-Το χρονικό ενός μυστηρίου», σε εικονογράφηση της Πετρούλας Κρίγκου, για παιδιά από 10 ετών. Μπορεί ένα παιχνίδι να αλλάξει τον κόσμο; Η διάσημη ομάδα του ελληνικού site El Sombrero, με αφορμή το πιο αγαπημένο παιχνίδι του πλανήτη, μας ταξιδεύει με ιστορίες από όλο τον κόσμο. «Ο γύρος του κόσμου με ένα σομπρέρο» (εκδόσεις Διόπτρα) παρουσιάζει 45 ιστορίες από 20 διαφορετικές χώρες, όπου το ποδόσφαιρο είναι συχνά μόνο η αφορμή: Η μέρα που ο καλύτερος ποδοσφαιριστής του κόσμου έπαιξε στις λάσπες ενός χωριού για χάρη ενός παιδιού, ο άνθρωπος που το ποδόσφαιρο τον έσωσε από μία γενοκτονία, ένα παιδί που βλέπει με τα μάτια της ψυχής, η πρώτη γυναίκα σταρ του ποδοσφαίρου που «μπορούσε να κάνει ό,τι κάνουν οι άντρες», ένας σκύλος που έγινε το σύμβολο μιας ομάδας... Αυτές και πολλές ακόμα γνωστές και, κυρίως, άγνωστες ιστορίες για το πιο αγαπημένο παιχνίδι του πλανήτη, που, παρά τα όσα πιθανόν έχεις ακούσει, δεν είναι απλά 22 μαντράχαλοι που κυνηγάνε μια μπάλα σε κάτι χορτάρια. Ιστορίες που μάς ταξιδεύουν στη μαγεία του ποδοσφαίρου και καταδεικνύουν τον τρόπο με τον οποίο αγγίζει τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων. Η Αμάρι Πίτερς ξέρει τρία πράγματα. Ο αδελφός της, ο Κουίντον, αγνοείται. Κανείς δεν μιλά γι’αυτό. Η μυστηριώδης δουλειά του κρύβει κάποιο στοιχείο… Όταν την καλούν για μια συνέντευξη στην Υπηρεσία Υπερφυσικών Υποθέσεων, η Αμάρι είναι σίγουρη πως της δίνεται η ευκαιρία να τον σώσει. Όμως, θα χρειαστεί πρώτα να συνηθίσει στο νέο περιβάλλον της Υπηρεσίας, όπου υπάρχουν γοργόνες, εξωγήινοι και μάγοι, ενώ η συγκάτοικός της είναι δρακάνθρωπος. Η Αμάρι πρέπει να συναγωνιστεί παιδιά που είναι εξοικειωμένα με τον υπερφυσικό κόσμο όλη τους τη ζωή. Όμως, με τους συμμαθητές της να την αποφεύγουν και με έναν πανίσχυρο μάγο να απειλεί αυτόν τον κόσμο, η Αμάρι δεν έχει νιώσει ποτέ τόσο μόνη. Ωστόσο, αν δεν περάσει τις τρεις δοκιμασίες, ίσως να μην ανακαλύψει τι συνέβη στον Κουίντον. Για να σώσει τον αδελφό της, η Αμάρι πρέπει ν’αγωνιστεί όσο ποτέ άλλοτε… Όλα αυτά στο best seller του B. B. Alston «Η Αμάρι και οι αδελφοί της νύχτας» (Εκδόσεις Ψυχογιός, μετάφραση Ελένη Βρεττού), για παιδιά από 12 ετών. «Δεν θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι διακόσιες πενήντα χιλιάδες άνθρωποι χάθηκαν από το δάγκωμα μιας μαϊμούς», γράφει ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, αναφερόμενος στο συμβάν που διαδραματίστηκε στο βασιλικό κτήμα του Τατοΐου, τον Οκτώβριο του 1920, και το οποίο προκάλεσε λίγες ημέρες μετά τον θάνατο του Βασιλιά Αλέξανδρου. Τη ζωή και τις διακυμάνσεις της τύχης αυτής της μαϊμούς παρακολουθούμε στο πρωτότυπο βιβλίο του Φίλιππου Μανδηλαρά «Η μαϊμού του βασιλιά» (Εκδόσεις Πατάκη), που συντίθεται από αυθεντικά ιστορικά ντοκουμέντα της εποχής, χιούμορ και στιβαρή μυθοπλασία. Στόχος του, να καταδείξει τους μηχανισμούς και τις παντελώς λανθασμένες πολιτικές που οδήγησαν στη Μικρασιατική Καταστροφή και την εκδίωξη των Ελλήνων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, αλλά και τον ρόλο του τυχαίου σε μια σειρά από γεγονότα που μπορεί και να καθόρισαν την κατάληξη αυτής της ιστορίας, μπορεί και όχι. Ποιος κάνει κέφι μια διασκεδαστικότατη περιήγηση στην ιστορία της πατριαρχίας και στους αγώνες του φεμινισμού εναντίον της; Ο χλευασμός και η παρενόχληση των φεμινιστριών δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο. Τον 18ο αιώνα, οι φεμινίστριες αποκεφαλίζονταν στη γκιλοτίνα· οι σουφραζέτες του 19ου αιώνα κατέληγαν στη φυλακή. Σήμερα, ακτιβίστριες βρίσκονται φυλακισμένες σε χώρες όπως το Ιράν και η Σαουδική Αραβία. Αλλού, οι γυναίκες που τολμούν να μιλήσουν για κατάφορες ανισότητες (δομικές και μη) χαρακτηρίζονται «κυκλοθυμικές», «θυμωμένες» ή ακόμα και «μη ελκυστικές». Κι όμως, νέες γενιές φεμινιστριών αναδύονται συνεχώς, γυναίκες που τολμούν να αυτοαποκαλούνται φεμινίστριες με περηφάνια. Στο graphic novel «H Πτώση της Πατριαρχίας» (Εκδόσεις Παπαδόπουλος, μετάφραση Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη), τo βραβευμένο δίδυμο Marta Breen και Jenny Jordahl μεταφέρουν τους αναγνώστες σε μια ανασκόπηση της πολιτισμικής ιστορίας της πατριαρχίας και, με πολύ χιούμορ, παρουσιάζουν το πώς οι άνδρες, από τον Αριστοτέλη μέχρι τον ΓούντιΆλεν, έχουν περιγράψει τον κόσμο μέσα από το ανδρικό βλέμμα και για αιώνες ολόκληρους, έχουν ορίσει τα πώς και τα τι της γυναικείας υπόστασης. Οι γυναίκες, στο πέρασμα των χρόνων, έχουν πολεμήσει ενάντια στην καταπίεση· ας αναδείξουμε τη μάχη αυτή! Καιρός ν’αλλάξουν τα πράγματα! Για αναγνώστριες και -μακάρι-και αναγνώστες από 14 ετών! Το «Δεν υπάρχουν άτακτα παιδιά!», της μητέρας, δημοσιογράφου και παιδοψυχολόγου Kate Silverton, είναι ένας καινοτόμος οδηγός για γονείς με παιδιά ηλικίας έως 5 ετών, με μοναδικές συμβουλές για τις καθημερινές προκλήσεις. Θέλετε να μάθετε πώς να αντιμετωπίζετε τις εκρήξεις θυμού και το κλάμα, πώς να δίνετε τέλος στους καβγάδες ανάμεσα στα αδέρφια μέσα σε δευτερόλεπτα και πώς να θέσετε τις βάσεις για την καλή ψυχική υγεία των παιδιών σας; Γνωρίστε μια πρωτοποριακή προσέγγιση ανατροφής, που θα σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε εύκολα και διασκεδαστικά την οικογενειακή καθημερινότητα. Οι μοναδικές στρατηγικές της συγγραφέως, τα παραδείγματα που παρουσιάζει και οι απλές τεχνικές της θα σας επιτρέψουν να διαχειριστείτε εύκολα τις δύσκολες προκλήσεις και θα σας βοηθήσουν να απολαύσετε έναν ενισχυμένο δεσμό με το παιδί σας, τόσο τώρα όσο και στα επόμενα χρόνια. Βασισμένο στις πρόσφατες ανακαλύψεις της επιστήμης, το βιβλίο θα επαναπροσδιορίσει και θα εμπλουτίσει τον τρόπο που βλέπετε και μεγαλώνετε τα μικρά σας, καθώς πρεσβεύει πως κάτω των πέντε ετών κανένα παιδί δεν μπορεί να είναι άτακτο.

ΓΟΝΕΙΣ ΣΤΗΝ

ΠΡΑΞΗ

ΝΕΑ ΝΕΑ ΣΕΙΡΑ ΣΕΙΡΑ

Ένας εικονογραφημένος οδηγός για να βοηθήσετε το διαφορετικό παιδί σας να αναπτύξει τις δυνάμεις του και να αποκαλύψει τις ικανότητές του. ΔΕΠ/Υπερκινητικότητα Υψη λή νοητική ικανότητα Μαθησιακές δυσκολίες Άσπεργκερ

Κυκλοφορούν επίσης

5 τόμοι

Τα βιβλία της ζωής μας