M&A November 2012

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity # 5 november 2012 MenA.nl

Rol van de RvC M&A in de VS: 10 valkuilen

Thema: M&A Legal

WANNEER VERTROUWEN SPECIALISTENWERK WORDT Zekerheid door ervaring. Dat is escrow services anno nu.

In de beslissende fase van een transactie mogen onzekerheden geen rol spelen. Daarom staan onze specialisten van Escrow & Settlement altijd op scherp om alle partijen met onafhankelijk advies duidelijkheid en oplossingen te bieden.

Steeds weer blijkt hoe waardevol toewijding en internationale ervaring zijn om complexe transacties via eenvoudige overeenkomsten succesvol te laten verlopen. Razendsnel handelen, weten waar je het over hebt en oog hebben voor ieders belangen. Dat maakte ons in tien jaar tijd tot een belangrijke wereldwijde speler op het gebied van escrow services. Lees op abnamro.nl/escrow hoe we snel en op maat escrow-overeenkomsten opstellen en uitvoeren.

Of neem rechtstreeks contact op met een van onze kantoren: Rotterdam +31 10 401 58 56 Londen +44 20 3192 94 19 Hongkong +852 3763 31 01

Inhoudsopgave

NOVEMBER 2012

M&A in de VS: tien valkuilen voor Nederlandse bedrijven

18

Veel Nederlandse bedrijven hebben in de afgelopen jaren overnames gedaan in de Verenigde Staten, maar lang niet al deze overnames hebben even goed uitgepakt. Toch blijft de Amerikaanse markt met haar 300 miljoen consumenten een grote aantrekkingskracht uitoefenen op Nederlandse bedrijven, zeker nu de economische vooruitzichten in Europa somber zijn.

Roundtable M&A Lawyers

4 Voorwoord 5 Nieuws

van de M&A Community bijeen op

10 Movers & Shakers

De zomer voorbij, kwamen 200 leden jacht naar nieuwe deals en contacten.

12 M&A Community

inhoudelijk programma en een insight

21 Overnamecontracten

Lawyers en een aantal General Counsel

24 Transactie top 10

in naderende overnames. Een 20 M&A gingen in discussie bij de Roundtables Legal M&A.

Rol van RvC bij M&A

26

M&A League Tables

Het 5e M&A CafĂŠ betekende borrelen en netwerken, maar bood ook een

14

8

Recent kwamen twee commissarissen met de schrik vrij bij een uitspraak in een M&A deal. Vijf commissarissen en bestuurders van uitgeverij Wegener hebben een boete opgelegd gekregen voor het niet goed opvolgen van de voorwaarden van de NMa bij een overname van dagbladen van VNU. De rechter bepaalde uiteindelijk dat de boete voor drie bestuurders is verlaagd en twee commissarissen helemaal geen boete hoefden te betalen.

Alvarez & Marsal NautaDutilh Rob Elgers, BANNING Frans van der Grint, Hill + Knowlton

29 PE Portret

Roel Harting, Greenfield Capital Partners

30 Forum

Gaat het landschap van de advocatuur in 2013 veranderen?

32 Branchefocus Media Pieter Roeloffs, Wolters Kluwer

33 M&A Blog

Maarten Vijverberg, Boer & Croon

34 Colofon 3

Voorwoord

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity

Thema: M&A Legal

H

et thema van dit M&A Magazine is M&A Legal.

Een actueel thema, omdat het landschap van de advocatuur in Nederland de komende jaren wel eens flink zou kunnen veranderen. Toen het grote Amerikaanse advocatenkantoor Jones Day onlangs aankondigde een kantoor in Amsterdam te gaan openen, werd druk gespeculeerd over mogelijke opschudding van de markt, consolidatie in de advocatuur en een shake-out onder kleinere advocatenkantoren. Ferdinand Mason, medeverantwoordelijk voor de oprichting van Jones Day Amsterdam, gaat op pagina 7 in op de plannen van het kantoor. Zal de Nederlandse advocatuur er over een aantal jaren inderdaad anders uit zien? Wij vroegen het zes vooraanstaande advocaten. Hun antwoorden zijn te vinden in de forumrubriek op pagina 30.

Consolidatie of niet; ook de komende jaren zal er voor advocaten in M&A werk te vinden zijn. Uit de roundtables met M&A Lawyers (zie pagina 14) die onlangs werden georganiseerd, kwam een beeld van voorzichtig herstel van de M&A markt naar voren. Het gematigd optimisme was eveneens te proeven tijdens het M&A Café na afloop.

Nederland is cross-border land bij uitstek en het werk van M&A professionals is bijzonder internationaal. Om een overname in de Verenigde Staten tot een goed einde te brengen, is begrip van de verschillend tussen de Nederlandse en Amerikaanse overnamepraktijk essentieel. Wij vroegen Jan Joosten, die al 15 jaar Nederlandse bedrijven in de Verenigde Staten helpt, naar de typische valkuilen bij het doen van overnames in de VS. Lang niet alle overnames van Nederlandse bedrijven pakken daar goed uit, maar de Amerikaanse markt blijft met 300 miljoen consumenten een grote aantrekkingskracht uitoefenen. Het artikel dat hij met Christine Lamsvelt schreef, vindt u op pagina 18.

De veranderende rol van de Raad van Commissarissen, die steeds actiever bij de business betrokken wil zijn en dichter op het M&A proces zit, was voor Willem van Oosten aanleiding om drie M&A advocaten aan de tand voelen. Hoe denken zij over de groeiende rol van commissarissen? Binnen het thema M&A Legal past ook het vervolgartikel van advocaat Rob Elgers, die op pagina 21 in gaat op overnamecontracten en op de misverstanden die bij de uitleg van clausules kunnen ontstaan.

Naast het M&A Magazine dat voor u ligt kunt u zich inschrijven voor onze wekelijkse e-mail nieuwsbrief via www.MenA. nl. De M&A Community biedt daarnaast een uitgebreide deal databank en league tables, eveneens te vinden op www.

MenA.nl. Leden van de M&A Community zijn welkom op alle events; zo zijn er volgend jaar weer 10 M&A Cafés (zie mena.nl/events voor actuele kalender). Ik kijk ernaar uit u te ontmoeten tijdens één van de bijeenkomsten; allereerst natuurlijk tijdens de M&A Awards op 13 december!

M&A magazine is altijd op zoek naar professionals die zich met overnames bezig houden en het leuk vinden om hun ervaringen met anderen te delen. U kunt me bereiken via mrohlof@alexvangroningen.nl, 020 5788906 of 0646352657.

Ik wens u veel plezier met deze editie!

Michiel Rohlof Hoofdredacteur M&A Magazine M&A Community Manager MenA.nl Reageren? mrohlof@alexvangroningen.nl

4

Nieuws

NOVEMBER 2012

Optimisme terug in de markt, nieuwe miljardendeals NIBC, Clifford Chance en De Brauw adviseren bij deal Gilde Buyout Partners Advocatenkantoor Clifford Chance adviseert private equity bedrijf Gilde buyout Partners bij het bod van € 69 miljoen op de beursgenoteerde detacheerder TMC. Zakenbank NIBC en advocatenkantoor de Brauw Blackstone Westbroek adviseren de detacheerder bij de voorgenomen delisting. In de korte geschiedenis van de beurs NYSE Alternext is het bod een bijzondere deal.

Het betreft het eerste voorgenomen bod op een vennootschap die aan NYSE Alternext - Euronext Amsterdam is genoteerd. In 2006 kreeg TMC als eerste Nederlandse onderneming een notering aan NYSE Alternext – Euronext. Zakenbankier Nico Dijksta van NIBC geeft leiding aan het team van NIBC. M&A advocaat Hans Beerlage van Clifford Chance adviseert investment manger Nikolai Pronk van Gilde bij de deal. CEO/ CFO Rogier van Beek van TMC krijgt bij de deal juridisch advies van een team van M&A partner Bernard Roelvink.

Meer dan een derde van Nederlandse bedrijven op overnamepad

Iets meer dan een derde van Nederlandse bedrijfsleven verwacht de komende twaalf maanden naar een overname op zoek te gaan. Dit blijkt uit recent onderzoek van Ernst & Young.

Een half jaar eerder was 41% van het Nederlandse bedrijfsleven nog op

zoek naar overnames. Onder invloed van hernieuwde bezorgdheid over het economisch herstel kiezen Nederlandse ondernemingen nog steeds voor het optimaliseren van de huidige bedrijfsvoering en organische groei, in plaats van het doen van investeringen in overnames. De onzekerheid en terughoudendheid ten opzichte van overnames wordt versterkt door het beeld aan de aanbodkant, zegt Bruno Jelgerhuis Swildens, partner Transaction Advisory Services bij Ernst & Young. Slechts 6% van de Nederlandse bedrijven (19% wereldwijd) is van plan de komende twaalf maanden bedrijfsonderdelen af te willen stoten.

Kempen & Co, Linklaters, ABN AMRO en Loyens & Loeff dealmakers bij bod Octoplus

Zakenbank Kempen & Co en advocatenkantoor Linklaters adviseren Dr. Reddy Laboratories bij het overnamebod van € 27,4 op het Nederlandse biotechbedrijf Octoplus. Advocatenkantoor Loyens & Loeff adviseert Octoplus. Een team van ABN AMRO verzorgt de fairness opinion voor het management van Octoplus.

Oscar Izeboud geeft leiding aan het corporate finance team van Kempen & Co. Hijj werkte bij de deal samen met een team van M&A partner Henk Arnold Sijnja van Linklaters. Het team van ABN AMRO staat onder leiding van Managing Director Corporate Finance Diny de Jong. Het team advocatenkantoor Loyens & Loeff staat onder leiding

5

Nieuws van M&A partner Nelleke Krol en bestaan verder uit partner Bas Vletter en advocaten Jelmer Kalisvaart en Simone Schmeetz.

Bedrijven stellen afschrijving goodwill na overnames uit

Bedrijven wachten te lang met de afwaardering van goodwill als gevolg van overnames. Dat is één van de conclusies van Autoriteit Financiële Markten (AFM) na onderzoek van de jaarrekeningen 2011 van fondsen aan de Euronext Amsterdam en Nederlandse financiële instellingen. De onderzochte bedrijven hebben vorig jaar € 3,3 miljard aan waarde afgeschreven. Dit is een sterke stijging ten opzichte van 2010, toen er € 137 miljoen is afgeschreven.

Toch is het volgens de AFM niet genoeg.

De beurskoersen van de onderzochte bedrijven liggen lager dan de eigen waarderingen zoals in de boeken. Bij elf van de veertig onderzochte fondsen ligt de beurswaarde onder hun boekwaarde.

Greenhill, Skadden, De Brauw en PwC adviseren ASML bij laserdeal

ASML general counsel Robert Roelofs, CEO Eric Meurice en CFO Peter Wennink hebben zakenbank Greenhill & Co en advocatenkantoor Skadden, Arps, Slate, Meagher & Flom ingeschakeld als lead advisors bij de miljardenovername van Cymer. Advocatenkantoor De Brauw Blackstone Westbroek adviseert ASML op de Nederandse aspecten van de deal.

PwC verzorgt fiscaal advies voor de fabrikant van chipmachines. Laserfabrikant Cymer krijgt advies van zakenbank Goldman Sachs en advocatenkantoren Sullivan & Cromwell en Stibbe. M&A partner Neil Stronski geeft leiding aan het team van Skadden, Arps, Slate, Meagher & Flom. Namens De Brauw Blackstone Westbroek geeft corporate partner Martin van Olffen leiding aan het team. ASML biedt € 1,95 miljard voor de Amerikaanse toeleverancier voor lithografiesystemen. Met het bod waardeert ASML Cymer 61% boven de recente gemiddelde beurswaarde. De overname wordt betaald in aandelen

6

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity

en contanten. Het management van Cymer staat achter de overname. De partijen verwachten de overname in de eerste helft van 2013 af te kunnen ronden.

Banklicensie dealdriver voor Braziliaanse overname ABN AMRO

Een kleine bank kopen gaat sneller dan het reguliere vergunningstraject om in Brazillië een bankvergunning te krijgen.

Dat meldt een woordvoerder van ABN AMRO aan persbureau ANP naar aanleiding van de overname van de Braziliaanse Banco CR2 door ABN AMRO. Het ‘bankje’ heeft een balanstotaal van € 25 miljoen. De overname dient uitsluitend om een banklicentie te verkrijgen, zodat ABN Amro zijn bestaande activiteiten in Brazilië kan voortzetten. ABN Amro had in Brazilië een banklicentie via Banco Real, maar verloor de licentie toen Banco Real in 2007 in handen kwam van de Spaanse Banco Santander.

Onder meer door veranderde regelgeving in Brazilië heeft ABN Amro nu een Braziliaanse licentie nodig om door te mogen gaan in het land.

VMW Taxand trakteert op mosselen en maakt verhuizing bekend

Tijdens de jaarlijkse mosselparty op 10 oktober werd door managing partner Frans Duynstee van VMW Taxand bekend gemaakt dat VMW Taxand per januari 2013 zal verhuizen naar een nieuw kantoor van 2.800m2, vlakbij het huidige kantoor. Het nieuwe kantoor bevindt zich in de Piet Hein Buildings, Piet Heinkade 125 te Amsterdam.

Tijdens de Mosselparty werden 150 relaties van VMW Taxand, waaronder het team van M&A, werden met een boot naar restaurant Stork gependeld, om te borrelen en te netwerken in een ongedwongen ambiance. De mosselparty is één van de twee onderscheidende borrels van het kantoor: de aspergeparty in juni is de andere.

Goldman Sachs, JPMorgan en Allen & Overy adviseren ING bij miljardendeal Maleisie Zakenbanken Goldman Sachs en JPMorgan en advocatenkantoor Allen & Overy adviseren ING bij de verkoop van de verzekeringsactiviteiten in Maleisië voor 1,3 miljard euro. Towers Watson verzorgt actuarieel advies voor ING. Zakenbanken Deutsche Bank, Morgan Stanley, Evercore Partners en CIMB Group Holdings adviseren koper AIA uit Hong Kong bij de overname van Advocatenkantoor Debevoise & Plimpton treedt op als juridisch adviseur van AIA. Met 1,3 miljard euro is de deal een grote klapper in de M&A league tables van MenA.nl. De miljarden voor de overname zijn samengebracht door een consortium van acht banken. Zij hebben de verzekeraar uit Hong Kong voorzien van een lening van $1,73 miljard met een looptijd van twaalf maanden. De banken hebben de lasten gelijk verdeeld. De geldschieters zijn de Australia & New Zealand Banking Group, BNP Paribas, DBS Group Holdings, Deutsche Bank, HSBC Holdings, JPMorgan Chase & Co, Morgan Stanley and Standard Chartered.

NOVEMBER 2012

Ferdinand Mason, Jones Day Amsterdam:

Nederlands kantoor, Amerikaanse maatstaven Gek gebeld wordt hij, Ferdinand Mason, sinds begin oktober bekend werd dat de Amerikaanse juridische grootmacht Jones Day begin 2013 zal neerstrijken in Amsterdam.

R

ecruiters, makelaars, advocaten en andere geïnteresseerden. Het betreden van de Amsterdamse markt door Jones Day zorgde deze maand in ieder geval voor reuring binnen de M&A Community in ons land. Mason: “Er wordt in allerlei media gesproken van opschudding van de markt. De vijver waar de Nederlandse topkantoren in vissen is groot genoeg.”

Vooralsnog is Mason samen met Bastiaan Kout verantwoordelijk voor de oprichting van de Amsterdamse tak van Jones Day, een wereldwijd opererend kantoor met 2400 advocaten in totaal.

Mason en Kout komen beiden over van Boekel De Nerée, waar Mason 14 jaar actief was, de laatste twee jaar in Londen. Het kantoor in Amsterdam zal geleid worden door Luc Houben, die eerder verantwoordelijk was voor Jones Day Brussel.

Ferdinand Mason heeft de berichtgeving in de kranten van de afgelopen dagen ook gevolgd, en ziet de komst van Jones Day naar Amsterdam niet als een aanval op de traditionele topkantoren in Amsterdam. “Ik pleit voor rust”, benadrukt Mason. “We hebben grote ambities en een eigen uniek profiel.

We richten ons op het absolute topsegment voor wie we van betekenis willen zijn. We willen een prominente positie innemen in de markt, maar daarin is ruimte voor velen, dus van een aanval is als gezegd geen sprake. Van de Fortune 500 bedrijven heeft twee derde een Nederlandse holding of drijft een onderneming in Nederland, en een kwart ervan heeft nu al een strategische relatie met Jones Day. Dat is een van de voornaamste redenen dat wij ons ook fysiek in Amsterdam willen vestigen.

Het wordt een Nederlands kantoor volgens Amerikaanse maatstaven met een ‘global offering’. Nederland is nog steeds enorm aantrekkelijk voor

Ferdinand Mason buitenlandse bedrijven die uitbreiding in Europa zoeken. De euro is goedkoop: dat wekt veel interesse uit de Verenigde Staten, Zuid Amerika en Azie. Getuige de ASML transacties van onlangs.”

Waar het kantoor zal komen, is volgens Mason nog niet bekend, maar dat het een chique locatie nabij de Zuidas zal worden wel. “Dat past in de traditie van Jones Day”, aldus Mason. “In Parijs zitten we bijvoorbeeld in het historische ‘Hotel de Talleyrand’, de vorige zetel van het Amerikaanse consulaat waar ook de Marshall-act werd ondertekend. In Amsterdam zal het dus ook een mooi en uniek gebouw moeten zijn.”

De plannen van Jones Day in Amsterdam zijn volgens Mason even simpel als groot. “Het uitgangspunt is een corporate kantoor, met vier sterke componenten Corporate/M&A, mededingingsrecht, corporate litigation en tax. Jones Day is als vanouds heel sterk in Corporate M&A en litigation en dat willen we ook naar Nederland brengen.

Ik zie nu dat er in de VS en UK strategische besluiten worden genomen, die in Nederland vervolgens worden geïmplementeerd. In Nederland voeren adviseurs deze dan vaak uit zonder altijd te kunnen begrijpen waar ze vandaan komen, hoe ze precies zijn bedoeld en wat er aan overwegingen aan vooraf ging. Grote Amerikaanse kantoren als Jones Day zijn heel sterk in de relaties met het bestuur. De cliëntfocus, waar ieder kantoor over praat, vormt wereld-

wijd 99% van de praktijk. Alleen door te weten hoe de CEO en CFO denkt, opereert en beweegt en wat voor acties hij of zij in bepaalde situaties overweegt of onderneemt, kun je als adviseur echt van dienst zijn. Die corporate mindset wordt je bij Jones Day vanaf het allereerste moment ingeprent. Zodat je adviezen kunt schrijven van een paar zinnen die de bestuurder op zijn blackberry in het vliegtuig kan lezen en over kan gaan tot een weloverwogen besluitvorming.”

De adviespraktijk in Nederland gaat op dit moment door een bijzondere fase heen, weet Mason. “Zowel juridische als financiële adviseurs hebben daar mee te maken. Bedrijfsprocessen veranderen en vragen om een nieuwe manier van adviseren: veel meer op strategisch vlak.

Jarenlang praatten wij over compliance, vervolgens ging het even over overnames, toen waren class actions een hot topic en vervolgens ging het over rightsizing. De markt verandert enorm snel en vraagt om een zeer pragmatische en proactieve houding van de adviseur.

Voor zeer grote multinationals zal Nederland naar mijn verwachting altijd wel belangrijk blijven in de strategie.

Daarom ook hoeven Advocaten dus niet bang te zijn dat hun vijver verdampt. Zij die echter niet meegaan in de veranderingen die bedrijven en financiële instellingen ondergaan, hebben wel een groot probleem. Voor traditionele advocatuur zal op termijn geen plek meer zijn.”

Voor 2013 verwacht Mason een groot deel van nog te vinden Amsterdamse kantoorgenoten rondom herfinancieringen en herstructureringen aan het werk te zetten. “Er is een biljoen aan openstaande obligaties, de debtwall komt er aan en veel ondernemingen moeten nu echt gaan herstructureren”, aldus Mason. “Dat zal voor een groot deel het werk van advocaten gaan worden. Hele interessante materie, waar je je creativiteit echt in kwijt kunt.”

Plannen genoeg dus, bij Jones Day. Resteert toch nog de vraag waar men in Amsterdam kantoor wil gaan houden.

Het Paleis op de Dam staat goeddeels leeg, suggereert de schrijver van dit stuk. “Haha, je wilt me wellicht een stoere quote ontlokken maar naast onze grote ambities, kennen wij ook bescheidenheid. Overigens zou het Paleis ook niet passen in de cliëntfocus: de parkeermogelijkheden rond de Dam zijn zeer minimaal.” n

7

M&A League tables

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity

ABN AMRO en Loyens & Loeff adviseren bij meeste deals eerste drie kwartalen 2012 Zakenbankiers van ABN AMRO en advocaten van Loyens & Loeff hebben in de eerste drie kwartalen bij de meeste deals geadviseerd. Advocaten en bankiers zijn cruciaal voor het slagen van een goede M&A deal. Bedrijven die actief zijn in M&A is er veel aan gelegen om de juiste dealmakers aan zich te binden. Sommige gaan daarin ver. “Hire the street” is een vaak toegepaste strategie van bedrijven die in een overnamestrijd zijn verwikkeld.

Hierbij kaapt een bedrijf alle prominente zakenbankiers en advocaten voor de neus van de concurrent weg. Om de M&A activiteit van adviseurs inzichtelijk te maken worden ‘league tables’ (ranglijsten) gepubliceerd met een overzicht van het aantal deals en de totale dealwaarde van adviseurs. MenA.nl publiceert Nederlandse league tables op basis van de M&A Database.

M&A Financial - waarde deals Zakenbanken en corporate finance adviseurs gesorteerd op totale waarde van de deals in de eerste drie kwartalen van 2012 Aantal deals

Waarde (miljoen €)

1

Bank/Adviseur ING Groep

12

13.448

2

Goldman Sachs

4

8.126

3

Bank of America Merrill Lynch

3

8.122

4

Morgan Stanley

3

6.360

5

ABN AMRO

16

5.692

6

Clifford Chance

3

5.406

7

UBS

1

5.160

8

JP Morgan

5

4.744

9

Deutsche Bank

3

3.339

Rothschild

3

10

8

2.571 Bron: MenA.nl

ABN AMRO, KPMG en de Rabobank hebben van de financieel adviseurs bij de meeste deals geadviseerd. De financieel adviseur adviseert een bedrijf onder andere bij het zoeken van geschikte overnamekandidaten en bij de financiële waardering van een overnameprooi.

ABN AMRO was in 2012 betrokken bij zestien deals. Het adviseerde onder andere bij de overname van LBi door de Franse Publicis Groep en bij de investering van America Movil in KPN.

NOVEMBER 2012

M&A Financial - aantal deals Zakenbanken en corporate finance adviseurs gesorteerd op totale waarde van de deals in de eerste drie kwartalen van 2012 Bank/Adviseur

Aantal deals

Waarde (miljoen €)

1

ABN AMRO

16

5.692

2

KPMG

14

990

3

Rabobank

13

1.505

4

Rabobank Rembrandt F&O

13

65

5

ING Groep

12

13.448

6

Holland Corporate Finance

9

115

7

NIBC

8

866

8

Boer & Croon

7

35

9

FBM Mahler

6

55

10

JP Morgan

5

4.744

ING, Goldman Sachs en Bank of America Merrill Lynch hebben bij de grootste deals geadviseerd. ING staat met € 13 miljard op de eerste plaats in de league table voor financieel adviseurs gesorteerd naar dealwaarde. De bank was onder andere betrokken bij de overname van Mediq door Advent International en de overname van Wavin door Mexichem. De bankiers van ING zijn ook genoemd als adviseurs bij deals van het eigen desinvesteringsprogramma, zoals de verkoop van ING Direct Canada.

Bron: MenA.nl

M&A legal - waarde deals Advocatenkantoren Loyens & Loeff, de Brauw Blackstone Westbroek en Houthoff Buruma hebben bij de meeste deals juridisch advies verleend. De nummer één Loyens & Loeff was in 2012 betrokken bij 42 deals. Het kantoor adviseerde onder andere bij de overname van LBi international door de Publicis Group, de overname van Company.info door Hal Investments en de FD Mediagroep.

Advocatenkantoren gesorteerd op totale waarde van de deals in de eerste drie kwartalen van 2012 Aantal deals

Waarde (miljoen €)

1

Naam De Brauw Blackstone Westbroek

33

13.652

2

Allen & Overy

20

11.610

3

Freshfields Bruckhaus Deringer

9

7.488

4

Skadden, Arps, Slate, Meagher & Flom

4

5.167

5

NautaDutilh

20

4.989

6

Clifford Chance

7

4.678

7

Wachtell, Lipton, Rosen & Katz

2

3.417

8

Loyens & Loeff

42

3.341

9

Gibson, Dunn & Crutcher

1

3.300

Morrison & Foerster

1

3.300

10

Bron: MenA.nl

M&A legal - aantal deals Advocatenkantoren gesorteerd totaal aantal deals in de eerste drie kwartalen van 2012 Kantoor 1

Loyens & Loeff

Aantal deals

Waarde (miljoen €)

42

3.341

2

De Brauw Blackstone Westbroek

33

13.652

3

Houthoff Buruma

29

2.768

4

Allen & Overy

20

11.610

5

NautaDutilh

20

4.989

6

Stibbe

12

2.259

7

Van Doorne

11

195

8

Freshfields Bruckhaus Deringer

9

7.488

Simmons & Simmons

9

215

Holland Van Gijzen

9

72

9 10

Bron: MenA.nl

Alle deals in de M&A Database

Wil je geen enkele M&A deal missen?

In de M&A Database staan alle deals, dealmakers en league tables van professionals in M&A, corporate finance en private equity. In samenwerking met

Advocatenkantoren De Brauw Blackstone Westbroek, Allen & Overy en Freshfields Bruckhaus Deringer hebben bij de grootste deals geadviseerd in de eerste drie kwartalen van 2012. Van de kantoren staat De Brauw Blackstone Westbroek met een totale dealwaarde van bijna veertien miljard op de eerste plaats. Het kantoor was onder andere betrokken bij meerdere R&D deals van ASML. de beursgang van Ziggo en de overname van Norit door Doughty Hanson. De dealmakers van Allen & Overy adviseerden onder andere bij de deelname van Fox International in Eredivisie Media en Marketing en de investering van America Movil in KPN.

professionals in M&A, private equity en corporate finance verzamelt de redactie van de M&A Database alle Nederlandse deals en publiceert deze op MenA.nl/ deals en MenA.nl/dealmakers. n

9

Movers & Shakers

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity

Movers & shakers

José Tijssen

M

anaging Director José Tijssen heeft officieel afscheid genomen als managing director van financieel communicatiebureau Citigate First Financial (Citigate). Tijdens de viering van het twintig jarig jubileum van Citigate op donderdag gaf Tijssen haar afscheidsspeech. “Voor mij is het nu tijd voor een nieuwe uitdaging”, zegt Tijssen. Tijssen heeft twintig jaar gewerkt in de financiële en corporate communicatie en was toe aan iets anders. “Ik heb de afgelopen jaren met zoveel betrokken mensen en professionals, ambassadeurs en klanten van Citigate First Financial mogen samenwerken. Het was een feestje! Voor mij is het nu een natuurlijk moment om iets anders te zoeken, maar het bureau gaat door, met Uneke Dekkers aan het roer!” Tijssen heeft nog geen concrete invulling voor de nabije toekomst, maar ze blijft niet stil zitten. “Ik ga zeker weer aan de slag, met evenveel energie en enthousiasme als in de afgelopen jaren. Maar wat deze volgende stap is? Dat ga ik nu bedenken. Een bureau runnen, klanten adviseren en transacties doen; dan hou je weinig tijd over om een volgende carrière stap te onderzoeken.”

Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn advocaten en notarissen in Den Haag heeft haar corporate praktijk versterkt met de komst van Christian van Megchelen. Van Megchelen is sinds 2003 werkzaam als advocaat. Voor zijn overstap naar Pels Rijcken was hij werkzaam bij Stibbe. Hij heeft ruime ervaring op het gebied van nationale en internationale M&A-transacties en zijn kennis van corporate litigation vormen een belangrijke aanvulling op de ondernemingsrechtpraktijk van Pels Rijcken.

Van Megchelen richt zich in het bijzonder op (overname)

10

Roel van der Sar transacties in de gereguleerde markten (zoals in de energiesector en de gezondheidszorg).

Roel van der Sar wordt senior manager corporate finance bij BDO Consultants. Roel van der Sar (38 jaar) is benoemd tot senior manager corporate finance bij BDO Consultants. Van der Sar gaat zich bezighouden met de uitbouw van de debt advisory discipline. Van der Sar was voorheen werkzaam bij Van Lanschot Bankiers als Manager Structured & Leveraged Finance.

Corporate Finance adviseur Jan Willem Huizingh (32) is per 1 oktober 2012 tot partner benoemd bij M&A adviesbedrijf De Strategie Compagnie. Huizingh is e vierde partner van het in 2012 opgerichtte consultancybureau. Hij werkt samen met Reinier Huisman, Arnoud Krom en Kirsten Ploegmakers.

Huizingh heeft zich bij Deloitte Corporate Finance bezig gehouden met het waarderen van Nederlandse ondernemingen voor M&A deals in het groot- en middenbedrijf. Na enkele jaren bedrijfswaarderingen uitgevoerd te hebben voor talrijke ondernemingen, heeft is hij overgestapt op de executie van de deals en heeft hij bij meer dan 30 deals advies verleend. Deze deals varieerden van buy- en sellside assistentie en MBO/ MBI structurering, tot het aantrekken van financiering en het vormgeven van de strategie voor start-ups.

Vikram Pandit heeft ontslag genomen als CEO van de Amerikaanse bank Citigroup. Zijn opvolger is Michael Corbat.

Voorheen was Corbat het hoofd van de afdeling Europa, Midden-Oosten en Africa. Dat meldt Citigroup. Pandit was

NOVEMBER 2012

Michael Corbat

Pieter Riemer

benoemd tot CEO in december 2007 en heeft het bedrijf door de crisis geleidt. De officiele verklaring van het vertrek van Pandit luidt dat zijn werk erop zit. Hij moest de bank weer op een groeipad brengen en dat is gelukt. Volgens een artikel in de Financial Times lijkt er meer aan de hand. Dat blijkt uit het gedrag van COO John Havens en ´trouwe luitenenant´ van Pandit. “Hij loopt rond en schreeuwt ´we were fucking fired´”, zegt een collega van Havens in de Financial Times. Michael Corbat werkt sinds hij in 1983 afstudeerde van Harvard bij (voorgangers) van de Citigroup. Hij gaf onder andere leiding aan de vermogensbeheertak, de zakenbank en de afdeling kredieten aan opkomende market bij voorganger Salomon Brothers.

situations. Voor RBS werkte zij als Managing Director op de energy en resources afdeling van ABN AMRO in Amsterdam.

Bij meerdere transacties verzorgde Reijnen advies op het gebied van acquisition financing, refinancing en corporate finance. Zij heeft ook zeven jaar op de corporate finance / M&A afdeling van ABN AMRO gewerkt en vijf jaar in equity capital markets van ABN AMRO Rothschild. Reijnen is afgestudeerd bedrijfseconoom bij de Erasmus Universiteit Rotterdamen is ook afgestudeerd aan de Harvard Business School.

Marc Rijkaart van Cappellen, partner ondernemingsrecht bij Baker & McKenzie, is beëdigd tot notaris. Rijkaart van Cappellen heeft een specifieke transactiegerichte notariële ondernemingrechtpraktijk. Hij richt zich op joint ventures, M&A, kapitaalmarkttransacties, corporate governance, corporate restructurings en heeft een sterke focus op Latijns-Amerika.

RBS bankier Gabrielle Reijnen is benoemd tot Managing Director van het restructuring team van Alvarez & Marsal in Amsterdam. Reijnen heeft 20 jaar ervaring in corporate en investment banking waar zij veel betrokken was geweest bij capital structuring processen, M&A advies, debt en equity capital markets. Reijnen was voorheen werkzaam als Head of Corporate Coverage en lid van het management team van RBS in Nederland. In deze functie was zei actief in capital structuring, (event-driven) financing, M&A en risk management

M&A partner Pieter Riemer is benoemd tot Linklaters’ Regional Managing Partner – Western Europe en is vanaf 17 oktober actief in de nieuwe functie. Riemer is een specialist in corporate/M&A en werkt vanuit het Linklaters-kantoor in Amsterdam. Recent is Riemer lid van de International Board van Linklaters. Hij heeft de positie van Jean-Pierre Blumberg overgenomen, die het einde van zijn termijn had bereikt. n

Ook een overstap melden? MenA.nl/contact 11

M&A Community

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity

M&A Community-partner NautaDutilh:

Creatieve oplossingen voor complexe situaties “Wij ontwikkelen creatieve oplossingen voor complexe situaties”, zegt M&A partner Leo Groothuis van NautaDutilh. De M&A partners van NautaDutilh richten zich graag op innovatieve deals waar veel creativiteit voor nodig is om ze tot een goed einde te brengen. Om dit mogelijk te maken moet een advocatenkantoor op de hoogte zijn van de laatste ontwikkelingen in de markt. Als Silver Partner van de M&A Community speelt NautaDutilh een actieve rol in kennisontwikkeling en kennisdeling.

“N

aast 18 partners en zo’n 70 associates in Nederland, New York en Londen bestaat het M&A team ook nog uit 7 partners en 22 associates in Brussel en Luxemburg”, aldus Jeroen Preller. De dealmakers van NautaDutilh zijn regelmatig bij innovatieve deals betrokken. Ook in 2012 staan er enkele opvallende deals op het trackrecord van het advocatenkantoor.

Een van de meest besproken deals is de R&D investering van Intel, TSMC en Samsung in chipmachinefabrikant ASML. Bij het ontwikkelen van dit

De corporate M&A groep van NautaDutilh Nederland, onder leiding van de M&A dealmakers: Marc Anker, Christiaan de Brauw, Gerard Carrière, Gaike Dalenoord, Joost den Engelsman, Martin Grablowitz, Leo Groothuis, Hein Hooghoudt, Harm Kerstholt, Jeroen Preller, Geert Raaijmakers, Ruud Smits, Jaap Stoop, Jaap Jan Trommel, Lieke van der Velden, Teska van Vuren, Marianne de Waard en Petra Zijp.

12

NOVEMBER 2012

“multi-customerprogramma” waren partners Gaike Dalenoord en Leo Groothuis adviseurs van Intel. “Een deal als die van ASML is nog nooit in Nederland vertoond”, zegt Groothuis. “Bij deze deal zijn de kopers puur gericht op innovatie en niet op een groter stemrecht of direct rendement. De focus ligt op de versnelling van technologische ontwikkelingen in de semi conductor industrie door research en development.”

Partners Joost den Engelsman en Christiaan de Brauw waren betrokken bij de overname van Fairstar door Dockwise. “Deze deal heeft een stevige impact gehad op de inrichting van de offshore markt. Sinds de introductie van de verplichte biedingsregels in 2007 zijn er slechts een paar voorbeelden van verplichte biedingen geweest. De innovatieve aanpak van deze transactie bestond onder andere uit het in zeer korte tijd (deels voorwaardelijk) vastleggen van een meerderheid van Fairstar-aandeelhouders gevolgd door een verplicht bod. Er zijn geen recente gevallen waarin deze aanpak ook is toegepast en het heeft geleid tot een “interessant’ transactieproces.

De overname van de Philips Campus door een consortium van investeerder Marcel Boekhoorn haalde de headlines van de landelijke media. Onder meer partner Teska van Vuren was namens NautaDutilh bij deze deal betrokken. Door een zeldzame combinatie van vastgoed, meerdere innovatieve hightech bedrijven en een bijzondere financieringsstuctuur was het voor de advocaten een uitdagende deal. Andere toonaangevende transacties zijn de overname van HITT door Saab en de overname van kabelfabrikant Draka waar Jeroen Preller en Hein Hooghoudt de grootaandeelhouder bijstonden.

Momenteel zijn Hein Hooghoudt, Christiaan de Brauw, Chris Warner en Marc

“Wij zijn altijd op zoek naar nieuwe kennis” Anker namens NautaDutilh betrokken als Nederlands adviseur van EADS N.V. (de Nederlandse topholding van het concern dat onder Airbus produceert) bij de - recent publiek aangekondigde - mogelijke innovatieve ‘dual listed company’ transactie met Britsch Aerospace, waardoor een wereldwijde topspeler in de luchtvaart zou worden gecreëerd.

Kennis delen en ontwikkelen De deals sluiten aan bij het beeld dat de partners van NautaDutilh van hun kantoor hebben. “Ons kantoor onderscheidt zich met een innovatieve signatuur”, zegt Den Engelsman. De nieuwe concepten en structuren implementeren we weer bij andere deals. Hier sluit het Silver Partnership van de M&A Community naadloos op aan. “Wij zijn altijd op zoek naar mogelijkheden om kennis te delen en om nieuwe kennis te ontwikkelen”, zegt Den Engelsman. Naast de activiteiten van de M&A Community organiseert NautaDutilh meerdere kennissessies. Zo organiseerde het recent in samenwerking met de NVP een cursus Flex BV voor meerdere private equity partijen. “Voor ons is het van groot belang om in dialoog te blijven met de markt”, zegt Den Engelsman. “We hebben concept brochures over de Flex BV voorgelegd aan meerdere relaties in verschillende industrieën, waaronder private equity investeerders. Hier is een dialoog uit ontstaan waardoor we de verschillende brochures nog meer hebben kunnen laten aansluiten op de behoeften van de markt..”

“We hebben bij voorkeur een direct lijntje met de markt voor nieuwe kennis”, zegt partner Gaike Dalenoord. Een van onze manieren om direct contact te on-

“Een deal als die van ASML is nog nooit in Nederland vertoond”

derhouden is een jaarlijkse enquête met vragen over private equity en leveraged finance gerelateerde zaken. Hiermee krijgen de advocaten bijvoorbeeld een goed beeld over de kennis in de Nederlandse markt over nieuwe regulering.

“Zo ontdekten wij bijvoorbeeld dat 85 procent van de respondenten vorig jaar niet tot nauwelijks wisten dat er nieuwe regels voor de private equity praktijk aan zaten te komen.”

Naast de directe lijntjes met de markt vinden de M&A partners het nuttig om regelmatig andere M&A professionals te spreken. Leo Groothuis: “Alles is mensenwerk. Voor ons is de toegevoegde waarde van de M&A Community de mensen te leren kennen die je niet in je eigen netwerk ziet. Als je elkaar al eens hebt gesproken op een M&A Café, is het vaak makkelijker praten als je elkaar daarna bij een deal tegenkomt.” Partner Lieke van Velden is het met Groothuis eens. “Het is voor ons heel interessant dat er tijdens de M&A Cafés een mooie mix van M&A professionals aanwezig is, waaronder private equity investeerders en corporate finance adviseurs.”

Naast de samenwerking met het bedrijfsleven en M&A professionals hecht NautaDutilh grote waarde aan maatschappelijk ondernemen. “Bij NautaDutilh is de ‘human factor’ heel belangrijk, ons motto daarbij is “room for you”. Dat passen we binnen het kantoor toe maar ook daarbuiten”, zegt Dalenoord. Een goed voorbeeld daarvan is de IMC Weekendschool in Rotterdam.

Den Engelsman: “Een IMC Weekendschool geeft aanvullend onderwijs voor gemotiveerde jongeren uit sociaaleconomische achterstandswijken.

Jongeren kunnen kennismaken met vakgebieden als recht, geneeskunde, of filosofie.” NautaDutilh verzorgt voor de Rotterdamse weekendschool de module recht. n

13

M&A Community

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity

Roundtable M&A Lawyers De zomer voorbij, kwamen 200 leden van de M&A Community bijeen op jacht naar nieuwe deals en contacten. Het 5e M&A Café betekende borrelen en netwerken, maar bood ook een inhoudelijk programma en een insight in naderende overnames. Een 20 M&A Lawyers en een aantal General Counsel ging in discussie bij de Roundtables Legal M&A. is al snel, en de overgangswetgeving is niet altijd even duidelijk. Mijn motto: be prepared.”

Roundtables

M&A Lawyers en General Counsel na afloop van de roundtable

I

n het prachtig gerenoveerde pand van Allen & Overy, platinum partner van de M&A Community, werden de leden en gasten van de M&A Community getrakteerd op heerlijke spijzen en dranken. Voorafgaand was er een inhoudelijk programma. Joyce Leemrijse, notaris bij Allen & Overy, bood de gasten uit verschillende disciplines handige do’s en don’ts met betrekking tot de nieuwe Flex-BV. “Het is flexibeler geworden, maar niet per definitie makkelijker”, aldus Leemrijse.

“Er zijn minder formaliteiten voor de oprichting van een BV gekomen; een BV oprichten gaat nu veel sneller. Op het gebied van dividenduitkering is er een aantal interessante ontwikkelingen, de aansprakelijkheid van bestuurders is daar bijvoorbeeld van belang. 1 Oktober

14

Een twintigtal M&A Lawyers en een aantal General Counsel ging tegelijkertijd in discussie bij de Roundtables Legal M&A. Zijn M&A advocaten intussen niet generalisten geworden? Waar valt de meeste activiteit te verwachten, vanuit private equity of strategische kopers? Welke sectoren zijn hot? Wat wil de bedrijfsjurist? Deze vragen kwamen tijdens de discussie op tafel en werden beantwoord in boeiende - en besloten - gesprekken. Eén ding is duidelijk: voor de ondernemende M&A professional die open staat voor verbreding van het vakgebied valt er ook in economisch mindere tijden veel werk te doen. n

NOVEMBER 2012

Mike Jansen, Baker & McKenzie: “Ondanks de crisis zien we nog veel M&A activiteit op de Nederlandse markt.”

Diny de Jong, ABN AMRO: “Wij zien een duidelijk verschil tussen grote ‘investment grade’ bedrijven die zich relatief goedkoop via de debten equity capital markets en/of US private placements kunnen financieren. Als bedrijven genoteerd zijn is de markt voor preferente aandelen ook toegankelijker. Kleinere bedrijven hebben hier geen toegang toe waardoor zij aangewezen zijn op acquisitiefinanciering van banken, waarvan de pricing de afgelopen jaren behoorlijk opgelopen is. Hierdoor zien wij een grotere focus op ‘need to haves’ ipv ‘nice to haves’. Vendor loans en earn-outs zijn ook vaker onderwerp van gesprek. Vendor loans kunnen gedeeltelijk de leemte vullen tussen het bij de bank geleende bedrag en ‘risicodragende vermogen’. Earn outs kunnen indien ze duidelijk kunnen worden geformuleerd ook een oplossing zijn maar dit wordt lastiger indien ondernemingen worden geïntegreerd.”

15

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity

Henk Arnold Sijnja, Linklaters: “Om een transactie in deze tijden succesvol af te kunnen ronden, moeten partijen meer dan ooit buiten de geijkte M&A kaders denken en creatief zijn. Dit geldt ook voor de betrokken juridisch adviseurs. De meerwaarde van een M&A advocaat komt tot uiting in zijn vermogen om buiten de juridische context als klankboord en volwaardig sparring partner van zijn cliënt te kunnen dienen. Ik sta uiterst kritisch tegenover nietszeggende krachttermen maar kan toch niet ontkennen dat het aloude cliché “Making the impossible possible” aan geloofwaardigheid wint!”

Colin Lustenhouwer, DELTA Energy: “Legal zal nimmer versus business opgesteld mogen staan. Als deze spanning in een onderneming aanwezig is, is het tijd voor de RvB om zich zorgen te maken.”

16

NOVEMBER 2012

Gaike Dalenoord, NautaDutilh: “De verwachting dat er meer M&A werk vanuit Azië komt is een hype, het interessantere werk komt van veel dichter bij huis.”

Herman Kaemingk, Loyens & Loeff: “De overnamemarkt heeft dit jaar haar dieptepunt bereikt en zal in de komende twaalf maanden de weg omhoog gaan vinden.”

Mathijs van Doormalen, Lexence: “De lange doorlooptijd en tussentijds afgebroken transacties zullen de algehele dealflow de komende jaren blijven belemmeren.”

Barbara van Hussen, DLA Piper: “It is raining in Holland and the sunny weather comes from oversea”

17

M&A Legal

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity

Overnames in de VS: 10 valkuilen voor Nederlandse bedrijven Veel Nederlandse bedrijven hebben in de afgelopen jaren overnames gedaan in de Verenigde Staten, maar lang niet al deze overnames hebben even goed uitgepakt. Toch blijft de Amerikaanse markt met haar 300 miljoen consumenten een grote aantrekkingskracht uitoefenen op Nederlandse bedrijven, zeker nu de economische vooruitzichten in Europa somber zijn.

D

e M&A praktijk in de V.S. en in Nederland zijn in het afgelopen decennium naar elkaar toegegroeid, maar er zijn nog steeds belangrijke verschillen. Dit artikel bespreekt tien juridische en andere valkuilen voor Nederlandse bedrijven die een overname in de Verenigde Staten overwegen. De auteurs gaan met zevenmijlslaarzen door een groot en complex rechtsgebied. Om deze reden ontbreken soms bepaalde nuanceringen, hetgeen de lezer de auteurs hopelijk zal vergeven.

1. The gringo always overpays

Buitenlandse kopers hebben in de Verenigde Staten de reputatie dat zij vaak te veel betalen bij overnames. Denk bijvoorbeeld aan de overname door Numico van General Nutrition Stores (GNC): gekocht voor $2,5 miljard en vier jaar later verkocht voor $750 miljoen.

Een beperkte kennis van de Amerikaanse markt speelt hierbij vaak een rol.

Waarnemers wijzen in dit verband ook op de rol van zakenbankiers, die soms een prijsopdrijvende rol vervullen.

Jan J.H. Joosten is een corporate partner bij Hughes Hubbard & Reed LLP, een gerenommeerd Amerikaans advocatenkantoor. Vanuit New York helpt Jan Joosten al 15 jaar Nederlandse bedrijven die zakendoen in de Verenigde Staten. Jan heeft zowel in Nederland (in Leiden) als in de Verenigde Staten (aan Harvard) rechten gestudeerd. Hij is lid van de New York bar. Jan is coauteur van Legal Aspects of Doing Business in the United States for Dutch Companies en U.S. Securities Regulation - a Guidebook for International Companies alsmede verschillende wetenschappelijke artikelen.

18

2. Laat het zittend management niet zitten Het management van een Amerikaans target geeft vaak de voorkeur aan een

NOVEMBER 2012

eerlijk beantwoorden, maar heeft in beginsel geen verplichting om de koper op bepaalde zaken te wijzen. Het belang van een grondig due diligence onderzoek en zorgvuldig geformuleerde garanties is daarom in de V.S. doorgaans groter dan in Nederland.

Christine C. Lamsvelt is een corporate associate bij Hughes Hubbard & Reed LLP. Christine heeft zowel in Nederland (aan de Universiteit van Amsterdam) als in de Verenigde Staten (aan Columbia) rechten gestudeerd. Zij is lid van de New York bar. Christine is co-auteur van Legal Aspects of Doing Business in the United States for Dutch Companies. verkoop aan een buitenlandse partij.

Een Amerikaanse strategische koper zal het zittende management waarschijnlijk ontslaan en vervangen door eigen personeel, maar een buitenlandse koper laat het management vaak zitten. Dit creëert echter een groot risico voor een Nederlandse koper. Mocht het zittend management kwaad in de zin hebben, dan zal het moeilijk zijn voor de Nederlandse koper om hier de vinger achter te krijgen. Denk bijvoorbeeld aan het Ahold schandaal dat mede ontstond vanwege geknoei met de boekhouding bij de Amerikaanse dochteronderneming U.S. Foodservice. Een Nederlandse koper is erbij gebaat om met eigen mensen een oogje in het zeil te houden bij de Amerikaanse dochtermaatschappij.

3. Geen “Locked Box”

Eén van de fundamentele verschillen tussen de Amerikaanse en de Nederlandse overnamepraktijk is de berekening van de koopsom. In Nederland wordt vaak gewerkt met een locked box mechanisme. De koopprijs is dan gebaseerd op een historische balans, waarbij de verkoper belooft tot de closing de onderneming in the ordinary course voort te zetten. Dit is risicovol voor de

koper omdat het lastig zal zijn om aan te tonen dat de verkoper zich niet aan deze toezegging heeft gehouden.

In de V.S. is het de gewoonte gebruik te maken van een purchase price adjustment mechanisme (vaak gebaseerd op working capital op de dag van closing).

Het Amerikaanse systeem biedt een veel betere bescherming voor de koper dan het Nederlandse locked box mechanisme. Een Nederlandse koper die zich niet aanpast aan de Amerikaanse praktijk snijdt zich in de vingers.

4. Caveat Emptor!

(Let the buyer beware!)

Bij een Nederlandse overname heeft een verkoper een mededelingsplicht, terwijl een koper een onderzoeksplicht heeft. In de praktijk kan het lastig zijn om de juiste balans te vinden.

In de Verenigde Staten geldt het heldere adagium caveat emptor! (let the buyer beware!). Naar Amerikaans recht moet een koper zijn eigen boontjes doppen.

Het is de verantwoordelijkheid van de koper om de benodigde informatie te vergaren en de juiste vragen te stellen.

De verkoper moet de vragen natuurlijk

Tegen deze achtergrond zal het de lezer niet verbazen dat het in de Verenigde Staten zeer ongebruikelijk is om als verkoper een vendor due diligence report op te laten stellen. In Nederland is dit gebruikelijk bij onderhandse veilingen (auctions). Dit rapport wordt dan gedeeld met de potentiële kopers. In de Verenigde Staten doet iedere bieder zelf onderzoek en zorgt voor zijn eigen rapport.

5. Geen Haviltex, maar de “four corners of the contract”

Op de overnameovereenkomst zal doorgaans het recht van één van de Amerikaanse staten van toepassing zijn, bijvoorbeeld het recht van de staat New York. Het contractenrecht van New York en de meeste andere staten kent weinig bepalingen van dwingend recht en biedt partijen veel flexibiliteit bij het opstellen van het contract.

Overeenkomsten worden door de Amerikaanse rechter zeer letterlijk uitgelegd. Waar een Nederlandse rechter in beginsel zal kijken naar de bedoelingen en verwachtingen van partijen conform de Haviltex uitspraak van de Hoge Raad, zal een Amerikaanse rechter veeleer kijken naar de letterlijke tekst van de overeenkomst (overigens lijkt de Hoge Raad in dit opzicht een beetje de Amerikaanse kant op te schuiven).

Een Amerikaanse rechter zal ook niet snel acht slaan op andere documenten, e-mails of getuigenbewijs. De zgn. parol evidence rule verbiedt in veel gevallen het leveren van mondeling of ander bewijs om aan te tonen dat partijen iets anders zijn overeengekomen dan het contract bepaalt. Het enige dat geldt is hetgeen dat vastgelegd is binnen de four corners of the contract.

19

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity

Een Nederlandse koper moet zich daarnaast realiseren dat de rol van redelijkheid en billijkheid in het Amerikaanse recht zeer beperkt is. Je moet er zelf voor zorgen dat het contract alle noodzakelijke garanties en andere toezeggingen bevat: de rechter zal je niet te hulp schieten.

6. Disclosure schedules

In de Nederlandse praktijk is het gebruikelijk dat de garanties van de verkoper worden beperkt door alle informatie die is opgenomen in de data room. Dit is in de Verenigde Staten zeer ongebruikelijk.

De Amerikaanse praktijk is dat de verkoper zijn garanties beperkt door middel van verwijzing naar disclosure schedules, waarin specifieke items worden beschreven die een uitzondering vormen op de gegeven garantie.

Voor kopers is het van groot belang de disclosure schedules zorgvuldig te bestuderen en zonodig te becommentariëren. In de praktijk is dit vaak lastig omdat verkopers al dan niet bewust de disclosure schedules pas in een laat stadium aanleveren. Als het goed is, sluiten de disclosure schedules aan bij de informatie die verschaft is tijdens het due diligence onderzoek, bijvoorbeeld in de data room. Het is cruciaal voor de koper om precies te begrijpen wat er in de disclosure schedules is beschreven. Alle problemen die in de disclosure schedules zijn omschreven komen namelijk voor rekening van de koper, tenzij een aparte indemnity (vrijwaring) wordt opgenomen in de overnameovereenkomst.

7. CFIUS National Security

De Amerikaanse president heeft het recht om overnames te blokkeren die een bedreiging vormen voor de Amerikaanse nationale veiligheid op advies van het Committee on Foreign Investment in the U.S. (“CFIUS”). In de afgelopen maand is dit tweemaal gebeurd bij een overname van een Amerikaans bedrijf door een Chinees bedrijf. Deze regelgeving speelde vorig jaar een belangrijke rol bij het mislukken van het bod van Xinmao op Draka.

Transacties die een potentiële bedreiging kunnen vormen voor de Ameri-

20

kaanse nationale veiligheid kunnen te allen tijde worden onderzocht door CFIUS , ook na afronding van de transactie. Om te voorkomen dat een voltrokken transactie later door CFIUS wordt onderzocht, met als risico totale terugdraaiing van de transactie, is het aan te raden om gevoelige transacties vooraf te melden bij CFIUS. Na deze melding heeft CFIUS 30 dagen om te bepalen om al dan niet onderzoek te doen. De aandacht gaat vooral uit naar sectoren zoals technologie en telecommunicatie. De term “national security” is echter niet gedefinieerd in de wet.

Overnames in zeer uiteenlopende industrieën kunnen worden gezien als een bedreiging van de nationale veiligheid.

8. Openbaar bod

Een openbaar bod op aandelen van een beursgenoteerd Amerikaans bedrijf is aan strenge regels gebonden. Deze regels zijn uitgevaardigd door de Securities and Exhange Commission (de “SEC”), de Amerikaanse beurswaakhond. Deze regels zijn ook van toepassing als het gaat om niet-Amerikaanse bedrijven met een Amerikaanse beursnotering.

Verder zijn deze regels van toepassing bij niet-Amerikaanse bedrijven met één of meer Amerikaanse aandeelhouders.

De Amerikaanse regels voor melding van zeggenschap zijn van toepassing als het bedrijf in kwestie aan een Amerikaanse beurs is genoteerd, ook al is het een Nederlands bedrijf dat bijvoorbeeld tevens een notering in Amsterdam heeft. Zo tikte de SEC vorig jaar een Nederlandse belegger op zijn vingers omdat deze zijn belang in Crucell, genoteerd in Amsterdam en op Nasdaq, niet bij de SEC had gemeld.

9. Extraterritoriaal effect van Amerikaanse wetgeving

Door een Amerikaanse overname kan een Nederlandse koper onder het bereik komen van bepaalde Amerikaanse wetgeving met extraterritoriale werking. Een voorbeeld van zo’n wet is de Foreign Corrupt Practices Act (“FCPA”).

Deze wet maakt het omkopen van ambtenaren buiten de V.S. strafbaar en bevat ook regels omtrent boekhouding.

Deze wet is zeer streng, waarbij bedacht

moet worden dat de Amerikaanse autoriteiten steeds vaker vervolging instellen tegen buitenlandse bedrijven.

Denk bijvoorbeeld aan de $800 miljoen boete die Siemens in 2008 werd opgelegd. In voorkomende gevallen kan het verstandig zijn om interne procedures en beleidsregels ter voorkoming van corruptie aan te scherpen en werknemers te trainen.

Ook andere Amerikaanse wetgeving kan extraterritoriaal van toepassing zijn, bijvoorbeeld de sanctiewetgeving.

Met Amerikaanse autoriteiten valt niet te spotten. Een voorbeeld van een bedrijf dat zich niet aan Amerikaanse wetgeving hield is ABN Amro. Het faciliteren van illegale transacties van cliënten uit landen als Iran, Cuba, Libië en Sudan leverde een boete op van $500 miljoen. ING kreeg onlangs een boete van $629 miljoen voor vergelijkbare overtredingen.

10. Employee benefits

In de V.S. bestaat betrekkelijk weinig wettelijke bescherming voor werknemers, hun salaris en secundaire arbeidsvoorwaarden. Zo is er bijvoorbeeld geen regeling vergelijkbaar met de Nederlandse overgang van onderneming bij een verkoop van alle activa (waarbij de werknemers van rechtswege overgaan naar de koper). Het is gebruikelijk om in een Amerikaanse overnameovereenkomst bepalingen op te nemen met betrekking tot de werknemers, bijvoorbeeld omtrent het behouden van de werknemers, de overgang van een bestaand pensioenplan en lange termijn toezeggingen voor ziektekostenverzekering voor gepensioneerden.

Hier is de valkuil dat men moet opletten dat voldoende fondsen zijn gereserveerd om aan zulke verplichten te voldoen in de toekomst. De boekhoudregels vereisen een zodanig reservering vaakniet. Veel industriële bedrijven hebben in het verleden aan hun werknemers toegezegd dat zij tijdens hun pensionering op kosten van het bedrijf verzekerd zouden blijven tegen ziektekosten. Deze toezeggingen zijn vaak een molensteen om de nek van die bedrijven. Dit is een van de oorzaken geweest van het faillissement van General Motors. n

M&A Legal

NOVEMBER 2012

Overnamecontracten: de entire agreement clause en no oral modification clause In de overnamepraktijk worden de “entire agreement clause“ en de “no oral modification clause” veelal standaard in overnamecontracten opgenomen. Er bestaan misverstanden over de strekking van deze clausules, ook bij de rechter.

D Rob Elgers is advocaat, verbonden aan BANNING, ’s-Hertogenbosch, en werkzaam in de M&A en corporate litigation praktijk

Per abuis zijn in het vorige artikel van Rob Elgers verkeerde afbrekingen gebruikt, waardoor de tekst niet overal goed leesbaar was.

e entire agreeement clause bepaalt dat het overnamecontract àlle afspraken tussen partijen bevat. Enige wellicht eerdere mondelinge gemaakte of eerder schriftelijk vastgelegde afspraken welke niet in het contract zijn vervat worden derhalve geacht te zijn vervallen. De gedachte daarbij is ook dat alle eerdere afspraken worden geacht te zijn “samengekomen” in het contract. Daarom wordt de clausule ook wel merger clause genoemd.

De clausule wordt ook wel genoemd: four corner clause: men kan niet treden buiten het kader van hetgeen in het contract is opgeschreven.

De tekst luidt doorgaans zoiets als: “This Agreement, including the Annexes hereto, constitutes the entire agreement between the parties relating to the subject matter of this Agreement [ook wel met: and supersedes any and all other prior agreements relating to the subject matter].”

Dit alles betreft voorafgaande afspraken. Betreffende afspraken welke ná tekenen van het contract mochten worden gemaakt, wordt veelal een zgn. no oral modificaton clause (“n.o.m. clause”) opgenomen. Deze luidt doorgaans zoiets als: “No term of this Agreement may be varied or modified [of: no changes shall be effective] unless laid down in writing and signed by all parties.”

In de praktijk lijken misverstanden te bestaan over de werking en toepassing van deze clausules. En, in de rechtspraak lijkt de entire agreement clausule onjuist te worden gehanteerd. In een artikel in het vorige nummer van M&A Magazine (zie pagina 19) was aangekondigd dat hierover deze publicatie zou volgen.

De entire agreement clause, oorsprong In het Amerikaanse contractenrecht bestond vanouds en bestaat de zgn.

21

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity

Een partij verwijst niet zelden naar eerdere concept-teksten parol evidence rule. (In het Engels recht bestond deze ook, maar lijkt nu niet meer te gelden als “rule of law”.)

De regel houdt in dat partijen bij een schriftelijke overeenkomst geen bewijs mogen leveren dat buiten de schriftelijke overeenkomst andere eerdere of gelijktijdige mondelinge of schriftelijke overeenkomsten of toezeggingen bestaan (welke de schriftelijke overeenkomst tegen-spreken of aanvullen).

De regel is mede neergelegd in het Amerikaanse handelsrecht: artikel 2-202 Uniform Commercial Code luidt: “Terms [..] which are [..] set forth in writing intended by the aprties as a final expression of their agreement with respect to such terms as are included therein may not be contradicted by evidence of any prior agreement or of a contemporaneous oral agreement..”

De gedachte is dat partijen welke schriftelijk contracteren worden geacht daarin volledig te zijn geweest. In het feit dat een overeenkomst schriftelijk is vastgelegd ligt bewijs dat die overeenkomst de afspraken volledig weergeven. Het is derhalve met name een bewijsregel. De regel vindt onder bepaalde omstandigheden geen toepassing. De belangrijkste daarvan is indien het contract zelf indicaties bevat dat het contract niet de definitieve en/of volledige weergave van e.e.a. behelst.

De entire agreement clause beoogt de toepassing van de parol evidence rule te onderstrepen. In de omstandigheden waarin de parol evidence rule, al dan niet bevestigd door een entire agreement clause, van toepassing is, is de regel een “harde”: de rechter staat gewoonweg ander bewijsmateriaal zoals schriftelijke stukken buiten het contract en zoals getuigenverkla-ringen helemaal niet toe! Tot zover de AngloSaksische oorsprong van de clausule.

22

Een in de Nederlandse overnamepraktijk gebruikte entire agreement clause zal in een door Nederlandse recht beheerst overnamecontract uitgelegd moeten worden naar Nederlands recht.

Naar Nederlands recht zal de clausule doorgaans niet kwalificeren als een bewijs-regeling, maar als een clausule welke het materiële recht bepaalt: er is geen materieel recht anders dan / buiten de bepalingen van het contract.

Toch lijkt er in de rechtspraak wel eens iets anders te worden gemaakt van een entire agreement clause.

De entire agreement clause, onjuiste hantering Inzake uitleg van contractuele bepalingen in - vaak in de Engelse taal gestelde – overname-contracten, bestaan in de rechtspraak voorbeelden waarin mede de entire agreement clausule werd betrokken voor de beslissing. Het betrof in die gevallen de vraag of een contractuele bepaling was uit te leggen conform de strikt taalkundige betekenis van de gebruikte bewoordingen òf een andere - zelfs eventueel meer logische - andere bedoeling welke een der partijen had gesteld dat eigenlijk de afspraak was. In deze voorbeelden uit de rechtspraak is de strikt taalkundige betekenis doorslaggevend geoordeeld voor uitleg van de betreffende contractsbepaling.

Als een der argumenten voor die keuze is daarbij gewezen op het feit dat het betreffende overnamecontract een entire agreement clause bevatte. Dit argument is door de rechter gebruikt in, onder andere: Meyer Europe / PontMeyer (2007) en IPG Nederland / MyPoint (2012). Deze uitspraken zijn besproken in het vorige nummer van M&A Magazine (zie daar pagina 19).

In kwesties van uitleg verwijst een partij niet zelden naar concept-teksten of andere stukken welke aan het definitief getekende contract vooraf zijn gegaan. Voor een keuze voor uitleg conform de srikt taalkundige betekenis van de definiteve teksten in het definitieve contract bóven uitleg welke uit voorafgaande teksten kon volgen is

in de bovengenoemde voorbeelden als argument gehanteerd dat het contract een entire agreement clause bevatte.

Dit argument is echter onjuist. Een entire agreement clause ziet niet op (i) kwesties van uitleg van (ii) in het definitieve contract zelf vervatte contractuele bepalingen. Immers, de entire agreement clause beoogt niets anders dan te bepalen dat er buiten het contract geen ander materieel recht bestaat. De clausule zegt niets over hoe het materiële recht binnen het kader van het contract uitgelegd moet worden. Ook beschouwd naar de Anglo-Saksische oorsprong van de entire agreement clause - zie boven - ziet deze helemaal niet op uitleg van het contract zelf. Voorafgaande stukken, etc. mogen dus gewoon gehanteerd worden voor oordelen over uitleg van een contractsbepaling in het definitieve contract.

Door internationale organisaties ter bevordering van eenheid in civiel recht in Europa is zelfs met zoveel woorden gesteld dat als “general principle of law” geldt dat een/de entire agreement clause onverlet laat dat voor uitleg van een contract naar het voorafgaande gekeken kan worden : ] n in artikel 2.1.17 van de Unidroit Principles for International Commercial Contracts (van het Unidroit instituut te Rome): “[ … ]. However, such [RWE: aan contract voorafgaande] statements or agreements may be used to interpret the contract.” n in artikel 2: 105 van de Principles of European Contract Law (van de EU Commission on European Contract Law): “[ ….]. The parties’ prior statements may be used to interpret the contract.” n het Forum Européen de la Communication, Brussel (een werkgroep van juristen uit de praktijk) heeft in publicaties eveneens gesteld dat een entire agreement clause onverlet laat dat voor uitleg gebruik wordt gemaakt van voorafgaande stukken en mondelinge afspraken.

NOVEMBER 2012

Er zijn misverstanden over de clausule

In de rechtspraak zien we gelukkig wel dat bij een keuze voor uitleg conform de strikt taalkundige betekenis van de contractsbepaling, de andere partij nog wel in de gelegenheid kan worden gesteld om een vermeende andere bedoeling / uitleg te bewijzen. Een suggestie voor de praktijk is dat men, ter vermijding van misverstanden en ter vermijding van een eigenlijk onjuiste hantering van de clausule aan de entire agreement clause steevast toevoegt zoiets als: “Prior documents, written or oral statements and agreements may [however] be used to interpret the Agreement.”

De “no oral modification clause” Zie hierboven de weergave van een “no oral modification clause”. Net als over de entire agreement clause, bestaan in de praktijk ook over deze clausule misverstanden. Ik bespreek er twee.

Niet altijd lijkt te worden onderkend dat een na ondertekening van een overnamecontract gemaakte mondelinge nadere afspraak tussen partijen gewoon een af te dwingen verbintenis behelst. Een “n.o.m. clause” laat dat onverlet. Naar Nederlands recht zijn gewone commerciële contracten, zoals overnamecontracten, vormvrij. Men kan dus gewoon later nader mondeling afspreken dat de n.o.m. clausule vervalt, danwel in zijn algemeenheid, danwel voor wat betreft één specifieke nader gemaakte mondelinge afspraak. Met het sluiten van een nadere mondelinge afspraak kàn men zelfs reeds worden geacht dáármede dus(!) te zijn overeengekomen dat voor díé afspraak de n.o.m. clausule is vervallen / er afstand van is gedaan. De wederpartij zal mogen verwachten dat de ander zich gehouden acht aan een door deze laatste gemaakte mondelinge afspraak.

Een ander misverstand is, in geval een contract meer dan twee partijen kent, dat een partij (partij 1) “geheel rechteloos is” in het geval van een nadere mondelinge afspraak, gemaakt met maar één van de andere partijen (partij 2). De n.o.m. clausule zou dat met zich mee brengen, omdat deze vereist: een (i) door àlle partijen getekend (ii) geschrift.

Die gedachte is echter onjuist.

De n.o.m. clausule wordt dan ten onrechte geduid als een “subject to contract clause”: een clausule die er toe strekt te bepalen dat partijen geheel vrij zijn tòtdat deze een definitieve schriftelijke overeenkomst tekenen.

Zo’n “subject to contract clause” beoogt te bewerkstel-ligen dat partijen vrijelijk kunnen communiceren en kunnen onderhandelen en op ieder moment de onderhandelingen kunnen stopzetten zonder “gevaar”; dat “gevaar” kan zijn: gebonden te zijn (in geval rechtens reeds mondeling “enige” overeenkomst

contractspartijen moeten instemmen met wijzigingen van het contract.

(De andere partijen kunnen in hun belang worden geraakt indien partij 1 en 2 onderling e.e.a. wijzigen.) Aan de verbintenis tussen partijen 1 en 2 is dus de voorwaarde verbonden van instemmen door de andere contractspartijen.

Het (ii) behelst mede een inspanningsverbintenis, want de mondeling tussen partijen 1 en 2 gesloten nadere afspraak legt op partijen 1 en 2 de verbintenis jegens elkaar om zich in te spannen om van de andere partijen instemming te verkrijgen. Tot slot, rust op partij 1 en 2 de verbintenis om hun mondelinge nadere afspraak op schrift te gaan stellen, en uiteraard om mede de andere partijen dit geschrift te laten tekenen.

Met een n.o.m. clause is een partij dus niet “rechteloos” indien deze met een van de andere partijen in een meerpartijen-contract een mondelinge nadere afspraak maakt.

Met een no oral modification clausule is een partij niet rechteloos. tot stand was gekomen), danwel gebonden te zijn tot dooronderhandelen en/ of aansprakelijk te zijn wegens in een tè laat stadium “afgebroken onderhandelingen”. Dit alles is iets anders dan hetgeen een n.o.m. clausule beoogt. Let op, een n.o.m. clause kàn uiteraard in voorkomende gevallen wèl dusdanig zijn geredigeerd dat deze toch óók uitgelegd moet worden als een subject to contract clause. De clausule moet dus kritisch gelezen worden.

Een n.o.m. clause laat dus onverlet dat, in het hierboven beschreven geval, partij 1 wèl het recht heeft om van partij 2 diens mondeling met partij 1 aangegane verbintenis af te dwingen.

Let wel, die verbintenis is dan (i) een voorwaardelijke en (ii) behelst mede een inspannings-verbintenis. Het is (i) voorwaardelijk, omdat alle partijen wel hebben afgesproken dat àlle

Een suggestie voor de praktijk is dat men, ter vermijding van misverstanden en ter vermijding van een onjuiste of onbedoelde uitleg van een n.o.m. clausule, in het redigeren van de teksten van de clausule duidelijke keuzes laat zien Voeg aan de clausule toe òf dat deze niet mede bedoeld is als een “subject to contract clause” òf juist wel. En, voeg verduidelijking toe welke precies de status zal zijn van latere nadere mondelinge afspraken tussen twee of meer partijen, dus aan wat precies partijen 1 en 2 of meer partijen elkaar mogen houden in dat geval. Schrijf bijvoorbeeld uit dat mondelinge nadere afspraken partijen verplichten om deze schriftelijk vast te leggen en om de instemming van alle contractspartijen te vragen. n

23

Transactie Top 10

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity

Frans van der Grint, Hill + Knowlton:

“Miljardendeals lijken terug te zijn” Vier deals boven het miljard, mooie strategische overnames en activiteit vanuit private equity.

Volgens Frans van der Grint, strategy director bij communicatieadviesbureau Hill + Knowlton, stemt de top 10 van deze editie hoopvol over verder herstel van de M&A activiteit. “ASML en Fugro laten zien dat innovatie de driver kan zijn van M&A. Er hangen meer van dit soort strategische deals boven de markt.”

I

De divestment van Fugro en de joint venture die later tussen Fugro en CGGVeritas werd opgezet, zijn ook sterke strategische transacties. “Fugro verkoopt een belangrijke onderdeel, waar ze geen marktleider in konden worden.

Omdat koper CGGVeritas daarmee een belangrijke strategische partner wordt, is daarna een nieuwe joint venture geboren rondom zeebodem-onderzoek waar Fugro 60% aandeelhouder in is.

Een mooie transactie gedreven door een sterke strategische rationale.”

Volgens communicatie-expert Van der Grint is de communicatie rondom

24

Frans van der Grint deals van dit kaliber altijd prettig om op poten te zetten. “Het is immers altijd goed nieuws voor betrokken stakeholders. Dit soort deals wordt tot op het bot voorbereid en vindt alleen doorgang

Zo ook bij de overname van Lost Boys (LBi), de vijfde deal in het rijtje. “Grote mediabedrijven zijn zich in toenemende mate aan het versterken met digitale onderdelen. Organisch gaat dat niet snel genoeg, dus dan zie je dit soort overnames. Ook ons eigen moederbedrijf, WPP, doet zulke overnames. De mediasector is sowieso interessant omdat er altijd veel transacties plaatsvinden, kijk maar eens naar TMG in ons land, met bijvoorbeeld de aankoop van Metro.”

Naast een terugkeer van miljardendeals, al dan niet met strategisch karakter, ziet Van der Grint in dit lijstje een derde trend: de terugkeer van private equity als koper. “Gilde is zijn portefeuille weer aan het uitbreiden.

Het is één van de prominentere private equity spelers in Nederland. Als je mij vraagt om een mogelijke trend voor 2013, dan denk ik dat private equity als koper wel eens terug zou kunnen keren.

Natuurlijk maant de economie eenieder nog tot voorzichtigheid, maar als de ondernemerszin boven komt, zullen daar mooie zaken uit voortkomen.

Private equity investeerders zijn immers voor het grootste gedeelte ondernemers en door hun sterke focus op specifieke branches kun je ze al bijna strategische kopers noemen.” n

De M&A Awards is het jaarlijkse hoogtepunt van de branche met prestigieuze prij-

Genomineerd

n vergelijking met de vorige top 10 staan er aanzienlijk meer miljardendeals op de lijst. Zijn de grote deals terug van weggeweest? Van der Grint: “Die grotere deals hingen al langer boven de markt, maar zijn een stuk lastiger om ook daadwerkelijk af te ronden. Ik vind het een positief teken voor de markt dat dit soort deals nu blijkbaar wel doorgang vinden. Twee van de miljardendeals uit dit lijstje hebben een sterk strategisch karakter. De overname van Cymer door ASML is een prachtig voorbeeld van innovatie als drijfkracht voor overnames.

ASML heeft een mooie serie aandeelhouders erbij gekregen via hun customer investment program. De overname van Cymer die daarop volgde, is ook gedreven door techniek en innovatie.

Een Nederlands succesverhaal.”

als de slagkracht van beide bedrijven erdoor versterkt. Je praat over positieve synergievoordelen.”

zen voor de beste deals, adviseurs en financiers. Dit jaar vindt het evenement plaats op 13 december in Amsterdam. Welke deals uit deze lijst ziet Van der Grint als kanshebbers voor een Award? “Wanneer je alle activiteiten van ASML als één ontwikkeling ziet, lijkt me dat een hele mooie deal waar ze vanuit de aandeelhouders ook heel veel credits voor gekregen hebben. Het is een afspiegeling van prachtig beleid dat daar wordt gevoerd. Ik zal niet teveel voor eigen parochie spreken maar de divestment van Fugro was ook een zeer enerverend en veelomvattend proces.

Strategische M&A-deals met enige complexiteit zijn ontzettend bijzonder om te begeleiden.”

NOVEMBER 2012

In de Transactie Top 10 de belangrijkste deals en de daarbij betrokken partijen (sinds het laatste M&A Magazine). Deze Top 10 wordt samengesteld op basis van de gegevens uit de M&A Database van MenA.nl. Deals inzenden? MenA.nl/deals

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Dealomschrijving

ASML koopt Cymer

Value

1,95 miljard euro

Betrokken adviseurs

ASML: De Brauw Blackstone Westbroek, Skadden, Arps, Meagher & Flom, Greenhill & Co, Cymer: Goldman Sachs, Stibbe, Sullivan & Cromwell

Dealomschrijving

Pacific Century Group (PCG) koopt verzekeringsactiviteiten ING in Azië

Value

1,64 miljard euro

Betrokken adviseurs

ING Groep: Allen & Overy

Dealomschrijving

CGGVeritas koopt Geoscience divisie van Fugro

Value

1,2 miljard euro

Betrokken adviseurs

CGGVeritas: Linklaters, Fugro: Nomura, De Brauw Blackstone Westbroek, Hill & Knowlton (Frans van der Grint)

Dealomschrijving

Advent International koopt Mediq

Value

1 miljard euro

Betrokken adviseurs

Mediq: ING, Allen & Overy, Citigate, Advent: Rabobank, Freshfields Bruckhaus Deringer,FTI Consulting, aandeelhouders Mediq: ABN AMRO

Dealomschrijving

Publicis Group koopt LBi International

Value

416 miljoen euro

Betrokken adviseurs

LBI: ABN AMRO, Loyens & Loeff, Citigate

Dealomschrijving

Mercuria Energy Asset Management BV vormt joint-venture met Sinomart KTS Development Ltd

Value

129 miljoen euro

Betrokken adviseurs

Mercuria: Clifford Chance

Dealomschrijving

BayWa koopt Cefetra

Value

125 miljoen miljoen euro

Betrokken adviseurs

BayWa: Rabobank, KPMG, Cayla Consulting, Linklaters, ForFarmers: Ernst & Young, Houthoff Buruma

Dealomschrijving

Gilde Buy Out Partners koopt TMC

Value

69 miljoen euro

Betrokken adviseurs

Gilde Buyout Partners: Clifford Chance, TMC Group: De Brauw Blackstone Westbroek, NIBC

Dealomschrijving

Splitsing APX-Endex en doorverkoop aan Intercontinental Exchange

Value

50 – 100 miljoen euro

Betrokken adviseurs

APX-ENDEX: ING, Freshfields Bruckhaus Deringer, Value@Stake, Gasunie: Allen & Overy, Elia: De Brauw Blackstone Westbroek

Dealomschrijving

Gilde koopt afbakbroodfabrikanten van Neon Private Equity

Valuerange

50 – 100 miljoen euro

Betrokken adviseurs

Gilde: Simmons & Simmons, NEON Private Equity: Rabobank, Houthoff Buruma

25

M&A Legal

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity

Drie legal experts over de rol van de commissaris bij M&A

Commissarissen in de vuurlinie door betrokkenheid bij M&A deals “Commissarissen zitten steeds dichter op het M&A proces”, zegt M&A advocaat Tim Stevens van Allen & Overy. Recent kwamen twee commissarissen met de schrik vrij bij een uitspraak in een M&A deal. Vijf commissarissen en bestuurders van uitgeverij Wegener hebben een boete opgelegd gekregen voor het niet goed opvolgen van de voorwaarden van de NMa bij een overname van dagbladen van VNU. De rechter bepaalde uiteindelijk dat de boete voor drie bestuurders is verlaagd en twee commissarissen helemaal geen boete hoefden te betalen. Advocaten Tim Stevens van Allen & Overy, Allard Metzelaar van Stibbe en Weyer VerLoren van Themaat zien de rol van commissarissen bij M&A deals groeien.

D

e positie van de commissarissen van Wegener speelde een speciale rol in de uitspraak van de rechter. De boetes van de NMa waren bestemd voor ‘feitelijk leidinggevenden’ van Wegener.

Volgens de NMa vallen daar ook de commissarissen van Wegener onder.

De rechter was het daar niet mee eens.

“Commissarissen zijn belangrijk voor een bedrijf, maar het blijven toezichthouders. Zo heeft de rechter het in deze zaak ook uitgelegd”, zegt mededingingsadvocaat Weyer VerLoren van Themaat.

Volgend de advocaat is de zaak wel een belangrijk signaal is voor commissarissen. “Bestuurders en commissarissen weten dat ze een boete kunnen krijgen als ze de voorwaarde van de NMa niet goed naleven.” Corporate governance specialist Tim Stevens denk ook dat de zaak van belang is voor commissarissen. “Alhoewel de inhoud van de zaak het niet rechtvaardigt, zullen commissarissen wel geschrokken zijn van het feit dat de NMa hen persoonlijk achtervolgt.”

“De NMa heeft nu ook de RvC op de korrel”

26

NOVEMBER 2012

Advies aan commisarissen Allard Metzelaar: “Vergewis je ervan dat er een goede D&O polis is, zowel voor de periode in functie als na aftreden, met een fatsoenlijke dekking, vooral voor juridische kosten en waarvan de dekking bij opzegging een paar jaar doorloopt voor risico’s uit het verleden” Tim Stevens: “Commissarissen hoeven niet bang te zijn voor de NMa.”

Weyer VerLoren van Themaat: “De Wegener-zaak leert dat de NMa nu ook de RvC op de korrel heeft. De Rechtbank heeft daar nu een stokje voor gestoken, maar de verantwoordelijkheid zal telkens afhangen van de concrete feiten van het geval. Evenals bij overnames, krijgt de RvC een steeds actievere rol toebedeeld in het bewaken van de belangen van de onderneming.”

Allard Metzelaar is partner en hoofd van de fusie- en overnamepraktijk van advocatenkantoor Stibbe

M&A advocaat Allard Metzelaar trekt uit de uitspraak van de rechter een geruststellende conclusie voor de commissarissen: “De uitspraak geeft aan dat een commissaris niet zo gauw persoonlijk aansprakelijk is. Hij is tenslotte toezichthouder en geen beleidsmaker of uitvoerder.” Volgens de advocaat wordt het vaker geprobeerd om commissarissen persoonlijk aansprakelijk te stellen.

“In het rumoer rond de kredietcrisis heeft de rol van de RvC bij instellingen als ABN AMRO, Fortis en DSB nogal in de spotlight gestaan. Dat heeft de aandacht voor de rol van de RvC in situaties waarin iets niet goed is gegaan wel verhoogd.

Adviseurs vaker ingeschakeld door RvC bij M&A deals Los van de zaak VNU/Wegener ziet Stevens dat commissarissen steeds dichter op een M&A proces gaan zitten.

“Je ziet steeds vaker dat een Raad van Commisarissen (RvC) een eigen advocaat inschakelt.” Volgens Stevens is dat puur juridisch gezien niet nodig, maar zijn er uitzonderingsgevallen waar dat wel nuttig kan zijn. “Een advocaat treedt doorgaans op voor de vennootschap.

Omdat de raad van bestuur geen ‘eigen’ adviseur heeft, heeft de RvC dat ook niet nodig. Soms kan dat anders liggen, bijvoorbeeld bij een public to private deal

waar het bestuur meegaat. Dan kan een aanleiding zijn om separate juridische adviseurs aan t stellen.”

Ook Metzelaar ziet dat commissarissen intensiever bij de gang van zaken in de onderneming betrokken willen zijn. “Dit vertaalt zich concreet in een toegenomen bemoeienis met de agenda

van de directie en de behoefte om in meer detail geïnformeerd te worden, zeker als het gaat om voorgenomen transacties zoals grotere acquisities en desinvesteringen die (meestal) formeel door de RvC moeten worden goedgekeurd.” Metzelaar ziet dat de RvC zich bij M&A transacties meer bemoeit met waarderingen en overige transactie-

Overname VNU bladen door Wegener

In 2000 kocht Wegener de VNU Dagbladen. Bij deze overname beloofde Wegener dat één van de VNU-kranten, de Brabantse BN/De Stem, onafhankelijk zou blijven opereren. Wegener was al eigenaar van de Provinciale Zeeuwse Courant (PZC) en BN/DE stem had ook een editie gericht op Zeeland. De NMa stelde als voorwaarde dat de redacties van beide kranten gescheiden zouden blijven en dat de kranten ieder een eigen bestuur en een eigen raad van commissarissen houden

27

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity

Tim Stevens is partner en corporate governance specialist bij Allen & Overy voorwaarden zoals representations & warranties, aansprakelijkheidsdrempels en -caps. “Ook in private M&A komt het tegenwoordig wel voor dat de RvC eigen financiële en/of juridische adviseurs inschakelt, bijvoorbeeld om een second opinion op een waardering of een overnamecontract te vragen. Je ziet ook wel dat een RvC advies wil over de eigen verantwoordelijkheid en/of aansprakelijkheidsrisico’s bij een transactie”, zegt Metzelaar.

VerLoren van Themaat ziet dat commissarissen een professionaliseringsslag doormaken: “De rol van de commissaris wordt steeds professioneler en er

Weyer VerLoren van Themaat is partner en mededingingsadvocaat bij Houthoff Buruma

28

“Commissarissen zullen wel geschrokken zijn”

worden grotere eisen aan gesteld. Je ziet de laatste vijf jaar vaker dat commissarissen eigen adviseurs hebben bij grote transacties en zich meer bemoeien met de selectie van adviseurs. Dat komt ook omdat ze vaak bestuurders zijn bij andere ondernemingen en zo ook vaak eigen ervaring hebben met M&A transacties”. n

PE Portret

NOVEMBER 2012

Roel Harting, Greenfield Capital Partners:

“Huidig klimaat biedt kansen” Investeringstrajecten kennen een langere looptijd en de huidige M&A markt is grillig en lastig voorspelbaar, zo stelt Roel Harting van Greenfield Capital Partners. “Toch zien we juist in deze tijd kansen en streven we ernaar onze portefeuille dit jaar verder uit te kunnen breiden.

Met ons meest recente investeringsfonds van 100 miljoen euro hebben we inmiddels drie belangen verworven.”

D

e meest recente investering van Greenfield Capital Partners, opgericht in 1995, is gedaan in Centralpoint, zakelijke online verkoper van computers en benodigdheden. De onderneming ambieert internationale expansie om een toonaangevende Europese online aanbieder te worden.

Harting, senior investment manager bij Greenfield: “Een andere bijzondere participatie betreft Dieseko, wereldwijd marktleider in hydraulische trilblokken.

In 2007 verwierven wij een belang in ICE, waarna in 2008 ICE en concurrent PVE fuseerden tot Dieseko. Mede vanwege de economische crisis die vanaf eind 2008 inzette, heeft de fusie geresulteerd in optimale benutting van de integratie- en synergievoordelen tussen beide bedrijven. Hierdoor heeft de combinatie geleid tot een sterke en bestendige onderneming.”

Naam

Greenfield Capital Partners Geïnterviewde Roel Harting, senior investment manager Grootte fonds 100 miljoen euro Partcipatiebedrag 5 - 15 miljoen euro Grootte team 11 professionals Vestigingsplaats Naarden

Het is typerend voor de manier waarop Greenfield werkt: waardecreatie door groei en resultaatverbetering. Harting: “Nauwe samenwerking met de management teams van de betreffende ondernemingen is hierbij essentieel.

Deze samenwerking start al in het voortraject, doordat onze eigen professionals het grootste deel van de analyse en due diligence activiteiten uitvoeren.

Hiermee wordt tevens gewaarborgd dat onze mensen op basis van kennis een volwaardige sparringpartner zijn om deze waarde ook samen te kunnen realiseren. Onze focus licht op Nederlandse ondernemingen (een hoofdkantoor in Nederland en Nederlands management) met een bewezen marktpositie.

Een van de criteria die we daarbij hanteren is een omzet van minimaal 20 - 25 miljoen euro. We richten ons op alle sectoren.”

De toegenomen wet- en regelgeving voor private equity investeerders ziet

Harting als een volgende stap in de professionalisering van de sector. “De aanscherping van bijvoorbeeld de Wft, het AIFM directive en de verdere aanscherping van fiscale regelgeving past in de trend dat toezicht op de gehele financiële sector aanzienlijk wordt verscherpt. Wij zijn van mening dat deze ontwikkelingen de professionaliteit en transparantie van de private equity sector verder zal verhogen.”

Ondanks een grillige markt, ziet Harting zeker kansen. “Investeringstrajecten kennen over het algemeen een duidelijk langere looptijd. Wij streven er naar onze portefeuille dit jaar verder uit te kunnen breiden, omdat we kansen zien door juist in deze tijd te investeren. Ook omdat we verwachten dat de huidige marktomstandigheden de komende 24 maanden niet materieel zullen wijzigen.” n

29

Forum

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity

Gaat het landschap van de advocatuur in 2013 veranderen?

Dit keer in Forum een stelling rondom de ontwikkelingen in de advocatuur in Nederland. Amerikaanse kantoren als Jones Day betreden de markt, terwijl het M&A-werk niet talrijk lijkt. Is er een consolidatie of shake-out op komst? We vroegen het enkele leading M&A Lawyers.

Stelling: “In 2013 zal het landschap van de Nederlandse advocatuur veranderen, bijvoorbeeld door samengaan van kantoren, een shake out onder nichekantoren of verregaande strategische samenwerkingen.”

Allard Metzelaar, advocaat/ partner Stibbe: “Het is lastig om de toekomst te voorspellen maar ik heb geen aanwijzingen dat er de komende tijd meer Amerikaanse kantoren een kantoor in Amsterdam zullen openen.

Wanneer je naar de Zuidas kijkt, lijkt Nederland misschien wat overlawyered, maar in vergelijking met andere landen is dat niet het geval. De economie zit al een tijd niet mee, maar de grotere kantoren doen het toch relatief goed, werken zeer internationaal en begeleiden mooie zaken. De Engelse kantoren kwamen rond 1998 deze kant op, maar dat neemt niet weg dat verreweg de meeste grotere Nederlandse kantoren van toen het nog altijd heel goed doen. . Ik zie dat niet één twee drie veranderen. Sterker nog, ik denk dat de grote Nederlandse kantoren relatief gezien misschien wel beter gehedged zijn als M&A wat minder gaat. Litigation is booming; regulatory is booming, arbeidsrecht is booming, om maar wat voorbeelden te noemen.

Dat geeft ook betere mogelijkheden om intern wat te schuiven. Daarbij komt dat grote buitenlandse kantoren die hier een vestiging openen, uiteindelijk ook gewoon Nederlandse advocaten moeten aannemen. Je kunt moeilijk 40 Amerikanen invliegen om de markt hier

30

te bedienen. Ervaren advocaten uit het top-segment in Nederland aantrekken is niet eenvoudig: die zitten over het algemeen prima bij hun bestaande kantoren. De Nederlandse advocatuur is, kortom, een wereld die ik niet snel zie veranderen, maar verrassingen blijven natuurlijk altijd mogelijk.” Misschien mag ik nog even met België vergelijken?

De Engelse kantoren zijn daar onder druk van teruglopende transactievolumes zwaar ingedund terwijl Stibbe in Brussel (ca 150 advocaten) alleen maar is gegroeid.”

lang de dames en heren compagnons van de andere afdelingen bereid zijn die rekening op te pakken. Consolidatie onder nichekantoren sluit ik niet uit, maar lost het probleem niet op.

Consolidatie met breder georienteerde kantoren kan wel, M&A is nu eenmaal een rechtsgebied waar veel synergieen met andere rechtsgebieden te halen zijn. Maar dan lever je wel je niche-merk en je niche-klanten in. Een verregaande verandering van het landschap is niet te verwachten, hoewel de anticyclische koper zijn slag nu kan slaan.”

Tim Stevens, advocaat / partner Allen & Overy: “De markt staat al vrij lang onder druk, door teruglopende aantallen transacties.

Er is steeds minder werk. M&A advocaten die ook een ander kunstje kunnen, gaan een ander kunstje doen. M&A advocaten die bij een kantoor zitten waar M&A geen focus is, stappen over. Zoals bij iedere neergang in de economische cyclus heb je eerst een fase van ontkenning (‘valt allemaal best mee’, ‘gaat gauw weer over’), en daarna pas een fase waarin actie wordt ondernomen. Kantoren gaan zich nu steeds meer inrichten op de huidige dealvolumes als structureel gegeven. Kantoren worden gedwongen kleur te bekennen: meebloeden in de cyclus, of eruit. Dit zal uitmonden in minder M&A advocaten c.q. productiecapaciteit, maar wel meer specialisatie, en hogere kwaliteit. Een kantoor dat de keus niet maakt, maar doormoddert, gaat daarvoor betalen: advocaten die op halve kracht werken kosten nu eenmaal geld, en het is de vraag hoe

Dennis de Breij, advocaat / partner De Breij Evers Boon: “De markt vraagt al langer om een verandering van de advocatuur in Nederland, maar ik denk niet dat dat in 2013 gaat gebeuren, eerder in 2014 of daarna. Veel Nederlandse kantoren zijn anno 2012 nog net zo ver als tien jaar geleden; de advocatuur is in feite zo beweeglijk als een mammoettanker. Er is een bepaalde status quo waarbij elk kantoor zijn eigen deel van de markt bedient en als iedereen blijft zitten waar hij zit, houdt iedereen elkaar in stand. Ferdinand Mason van Jones Day stelt zich in het artikel (aan het begin van deze M&A, red.) handig bescheiden op. Toch is wat hij zegt over de corporate mindset bij advocatenkantoren en de behoefte daaraan bij cliënten een belangrijk gegeven. Wij zijn destijds ook voor onszelf begonnen om in te spelen op de behoefte aan strategische advocaten, en hebben dat de afgelopen jaren tot kern van onze stijl gemaakt. Voor advocaten die de rol van strategisch adviseur

NOVEMBER 2012

kunnen invullen, zal de komende jaren werk in overvloed zijn. Dat zal dan wel geloofwaardig naar voren moeten komen in de manier waarop een kantoor is ingericht en in de opleiding van jonge medewerkers. De vraag vanuit de markt om nieuwe verdienmodellen is aanwezig: de roep om wijziging van het uurtje-factuurtje model is er ook al jaren. Op dit moment letten advocaten vooral op elkaar en stellen daar de tarieven op af. Geen prikkel om te vernieuwen, en bovendien is de exacte vraag van cliënten misschien ook niet duidelijk genoeg. Bedrijven/ cliënten en advocaten zouden vaker samen moeten zitten. Veel bedrijven verwachten ook het juridische bulkwerk van hun advocaten, dat gaat om heel veel uren. Wanneer je de advocaat meer als strategische partner ziet, doe je vaker een beroep op ze maar mogelijk voor minder uren. Ook dat is een andere vorm van beloning, simpelweg door een andere manier van samenwerken.

Al met al denk ik dat de toetreding van Amerikaanse kantoren als Jones Day de markt in Nederland zeker wakker kan schudden, door heel bewust op die strategische partnerrol te gaan zitten en dus de status quo te doorbreken. Wie kan vernieuwen, ontwikkelt verder, anderen blijven achter. Een consolidatie onder kantoren zie ik echter niet snel gebeuren. Nichekantoren als het onze groeien sterk en advocaten die onder het label van een groot kantoor werken maar daar in feite niets extra’s uit halen, zullen steeds vaker een eigen kantoor beginnen. De grootste trend die ik verwacht is dus eerder het uiteenvallen van kantoren, in plaats van consolidatie of verregaande samenwerkingen.”

Claudine Maeijer, advocaat/partner Eversheds Faasen: “De advocatuur is een conventionele sector en zal dat ook in 2013 nog steeds zijn. De ondernemersgeest, hoe belangrijk dat ook is, viert nog geen hoogtij.

Ik meen dat de ontwikkelingen in de advocatuur in 2013 niet snel gaan maar ben er wel van overtuigd dat er in de komende jaren veranderingen ontstaan.

In de jaren die volgen zal het eerdere volume aan transacties niet meer gehaald worden. Dat betekent te weinig werk en een druk op marges. De M&A praktijk is een belangrijk fundament geweest voor de groei van verschillende kantoren

vóór de financiële crisis. Door minder transacties, hoge vaste kosten, druk op tarieven en minder (automatische) exclusiviteit tussen een cliënt en een specifiek kantoor - waardoor meer pitches en panels - zullen kantoren samengaan, dan wel zullen andere wijzigingen ontstaan zoals het bijsturen van de eigen strategie. Dat vereist flexibiliteit. De impact van de komst van Amerikaanse kantoren, vaak gaat het om kleinere groepen advocaten, zal mijns inziens meevallen tenzij men aanstuurt op afsplitsingen van hele teams van de grotere kantoren. Bepaalde niche kantoren in bijvoorbeeld IE, Procesrecht of Arbeidsrecht worden, ook in 2013, goed herkend in de markt.

Procesrecht blijft een bron van werk en de compliance praktijk dringt verder door. De internationale M&A praktijk zal een steeds meer belangrijke factor zijn in het totale M&A landschap. Ik verwacht dat steeds meer M&A werk gedaan zal worden door de internationale kantoren en hun Nederlandse tak, mits zij innovatieve tariefvoorstellen hanteren of dat gaan doen.”

Gaike Dalenoord, partner M&A en private equity bij NautaDutilh: “Als sterk gelover in de vrije markt, juich ik de komst van verdere concurrentie toe.

Ik vraag me wel af of resultaten uit het verleden een rol hebben gespeeld bij de beslissing om de Nederlandse markt te betreden. Nieuwkomers die de afgelopen vijftien jaar in positievere tijden van scratch begonnen slaagden er nooit helemaal in om op te klimmen naar de topposities.Intussen gelden voor de Europese economie in het algemeen en de juridische sector in het bijzonder op dit moment geen indrukwekkende groeicijfers. Ik verwacht dan ook niet dat er veel andere kantoren in 2013 een oversteek vanuit de US zullen maken.

In Aziatische of andere opkomende markten zijn de groeiverwachtingen nu eenmaal aantrekkelijker dan hier. Naar mijn mening zullen dan ook geen van de in de stelling geschetste veranderingen op grote schaal plaatsvinden in 2013. Ik verwacht wel dat er de komende tien jaar veel zal veranderen in onze markt, maar dat zal niet door de komst van nieuwkomers zijn. De echte industrie-veranderende tendens wordt gedreven door een roep vanuit de klant

om verdere kwaliteit, efficiëntie en innovatie. Het is de vraag wie daarop het beste reageert. The Economist noteerde niet lang geleden de verwachting dat Aziatische klanten een andere manier van dienstverlening zullen afdwingen.

In Australië bestaat inmiddels een beursgenoteerd advocatenkantoor en in het Verenigd Koninkrijk speelt de vraag of private equity misschien een rol gaat spelen in de juridisch industrie. De mogelijke markt invloeden van dat soort tendensen vind ik veel interessanter.”

Michiel van Schooten, advocaat/partner Lexence: “Een wijziging in het landschap van de Nederlandse advocatuur zal niet worden veroorzaakt door besluitvorming in de bestuurskamers van Nederlandse of Amerikaanse advocatenkantoren. Dat landschap wordt immers gedicteerd door de aard van de diensten die door de cliënten van die kantoren worden gevraagd. Zodra die cliënten andersoortige diensten gaan vragen zullen advocatenkantoren daarop moeten reageren door hun kantoor zodanig aan te passen dat zij aan die gewijzigde vraag optimaal kunnen voldoen. De hypothese dat aanbod haar eigen vraag creëert mag wellicht gelden voor de i-Pad Mini, maar zal in mindere mate gelden voor de diensten van advocatenkantoren. De diensten die van advocatenkantoren worden gevraagd veranderen niet revolutionair, maar evolutionair. Grote veranderingen in het landschap van de Nederlandse advocatuur verwacht ik dan ook niet in 2013. En als die veranderingen er toch komen dan zou dat best eens de resultante kunnen zijn van besluiten daartoe in de hiervoor genoemde bestuurskamers die niet worden gedreven door rationele motieven maar door ‘veranderingen omwille van het veranderen’.

Veeleer gedreven door de vrees ‘de boot anders te zullen missen’. Aanzienlijke veranderingen in het landschap van de Nederlandse advocatuur zullen vast wel optreden maar dan geleidelijk . Voor advocatenkantoren die continuïteit, met behoud van eigen identiteit, nastreven geldt dat zij zich zodanig flexibel zullen moeten organiseren dat zij kunnen reageren op de evolutionair wijzigende vraag. En dat is al lastig genoeg.” n

31

Branchefocus

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity

Pieter Roeloffs, Wolters Kluwer:

“Ondanks enige afvlakking blijven BRIClanden interessant”

In branchefocus deze editie aandacht voor media. Wolters Kluwer heeft de afgelopen tien jaar een zeer aanmerkelijke transformatie ondergaan en het strategische M&A beleid heeft daar een belangrijke rol bij gespeeld. Volgens Pieter Roeloffs, Vice President M&A Europe en RoW, blijven de BRIC-landen interessant, maar komen ook landen als Indonesie, Turkije en enkele landen in Afrika vaker in beeld.

“Cross-border overnames zijn in de regel interessanter, omdat wij wereldwijd opereren.”

O

nder meer door overnames heeft Wolters Kluwer de afgelopen tien jaar grote veranderingen gekend en staat er nu een wereldwijde leider in de informatiedienstverlening voor professionele klanten, zoals juristen, accountants, financiële instanties en professionals in de medische sector.

De komende jaren blijft M&A een belangrijk instrument voor Wolters Kluwer als ondersteuning van het behalen van de strategische doelen.

Roeloffs: “De afweging om activiteiten over te nemen, is altijd gebaseerd op de inschatting van synergie mogelijkheden om het bedrijfsportfolio en de marktpositie in kernmarkten te versterken. In het algemeen geldt uiteraard een hoge discipline met betrekking tot acquisities, waarbij doelstellingen voor kapitaalallocatie een belangrijke rol spelen. Daarbij wordt een afweging gemaakt tussen de doelstellingen voor investering in productontwikkeling, het niveau van de schuldposities en progressief beleid ten aanzien van dividendbetalingen alsmede de M&A bestedingen. We starten altijd met een zeer grondige due diligence.”

Harde en zachte kanten

Bij due diligence horen volgens Roeloffs uiteraard de harde kanten, zoals bedrijfsstrategie, de juiste business-fit, het markt potentieel en de lifecycle van de activiteiten, alsmede synergie evaluatie, integratie mogelijkheden en natuurlijk investeringsratio’s. De zachte kanten zijn echter minstens zo belangrijk. Roeloffs: “Dan praat je over de kwaliteit van het management, de

32

bedrijfscultuur en relatie met klanten en medewerkers. Wolters Kluwer is sterk door de kennis en expertise van de medewerkers. Daarom is ook de meer relatiemanagement-kant van de due diligence erg belangrijk. Enkele succesvolle overnames van Wolters Kluwer over de afgelopen jaren zijn FRSGlobal in de financiele compliance diensten, Twinfield, cloud-accountants software, en Legal Intelligence, een partnerschap voor juridische workflowsoftware in Nederland. De aandachtpunten bij de due diligence gelden echter niet alleen voor aankopen, ze zijn evenzeer van belang bij desinvesteringen. Wolters Kluwer verkocht in 2012 de Nederlandse marketinguitgaven (Adformatie) en ook het bedrijfsonderdeel met de farmaceutische marketingportefeuille werd eerder dit jaar afgestoten.”

Verwachting

Gezien het huidige economisch klimaat, verwacht Roeloffs voor Europa geen grote veranderingen in 2013 vergeleken met 2012. De emerging markets blijven ‘hot’. Roeloffs: “De BRIC landen blijven voor ons heel interessant, ook al is daar een zekere afvlakking te merken. Ook zijn er in het algemeen andere landen aan het opkomen, zoals Indonesië, Turkije en ook enkele landen in Afrika. De wereldwijde informatiemarkten gericht op professionals die Wolters Kluwer bedient, zijn minder volatiel dan andere markten en er zullen zich altijd goede mogelijkheden blijven voordoen.

Wolters Kluwer’s overnames zijn heel vaak cross border omdat de bedrijfsonderdelen wereldwijd opereren. Een recent voorbeeld daarvan is het in 2012

aangekochte Finarch, leverancier van compliance-software met hoofdkantoor in België en geïntegreerd in Wolters Kluwer’s wereldwijde compliance unit.”

De overname van Finarch kan als hoogtepunt van 2012 gezien worden.

“De combinatie van Finarch met het eerder gekochte FRSGlobal maakt ons tot de enige aanbieder die in staat is om wereldwijd alle financiële instellingen te kunnen helpen met het actief monitoren van risico’s en naleven van de verscherpte regelgeving voor financiële instituten”, aldus Roeloffs. “Een unieke combinatie van assets die direct aansluit bij het strategische groeistreven van Wolters Kluwer. M&A blijft dus ook in de toekomst een belangrijk onderdeel van onze groeistrategie.” n

MenA.nl Blogs

NOVEMBER 2012

Maarten Vijverberg: Ongewis, maar de motor draait Gaat het nu goed of gaat het nu slecht met de fusie- en overnamemarkt. De meningen hierover zijn verdeeld. Áls we al iets kunnen zeggen over het sentiment in deze markt, dan is het wel dat deze ongewis en stuurloos is.

V

an stilstand is echter geen sprake. Er vinden ook dit jaar wel degelijk interessante overnames plaats.

Zo heeft ASML onlangs Cymer overgenomen, heeft America Movil een kwart van KPN overgenomen, is ING Direct Canada inmiddels in handen van Scotiabank en zo gaat het lijstje nog wel even door. De aantallen transacties zijn weliswaar afgenomen, de volumes zijn nog steeds hoog. Kortom, activiteiten zijn er wel. En dat is ook niet verwonderlijk. Door de crisis zien veel bedrijven zich immers genoodzaakt om te consolideren. Veel winst valt er vaak niet te behalen en schaalvergroting is dan een van de meest effectieve middelen in de strijd om kosten naar beneden te krijgen. Er blijft kortom behoefte aan overnamekandidaten.

En ook de aanbodkant is voorzien. Al was het alleen al omdat sommige eigenaren hun opvolging niet rond krijgen en zich genoodzaakt zien hun bedrijf te verkopen. Objectief gezien gaat het spel van vraag en aanbod dan ook gewoon door. En toch is het geen ‘business as usual’.

De wereld is groter dan Nederland alleen Om te beginnen speelt zoals gezegd het marktsentiment een belangrijke rol als het gaat om activiteiten op de fusie- en overnamemarkt. Niemand lijkt te weten in welke richting de markt gaat bewegen. De economische vooruitzichten zijn onduidelijk en dat is direct van invloed op de mate waarin partijen bereid zijn om risico’s te nemen. Men is ronduit terughoudend geworden en die houding bepaalt de onderstroom in de markt. En waar ik in de vorige column nog vooral repte over ‘de prijs’ als belangrijkste struikelblok bij het rond krijgen van de deals, is daar nu wel degelijk de factor ‘financiering’ bij gekomen. De eisen die banken stellen aan leningen zijn fors aangescherpt en ook dit drukt de ‘koopkracht’.

Maar de wereld is groter dan Nederland alleen. En internationaal gezien gaat het zo slecht nog niet op de fusie- en overnamemarkt. Nederland kan daar van meeprofiteren. De recente overname van het Nederlandse Argos Oil door het Russische conglomeraat Sistema, illustreert dit. Ook het komend jaar

Maarten Vijverberg, partner bij Boer & Croon Corporate Finance en lid van het bestuur van Boer & Croon. zullen internationale overnames naar verwachting gewoon stand houden omdat ook in het internationale speelveld consolidatie troef. En die internationale fusie- en overnamemotor zou wel eens een belangrijke aanjager kunnen zijn voor de lokale markten. De toekomst – nu nog ongewis – zal het leren. n

Op MenA.nl verschijnen regelmatig blogs van M&A professionals uit verschillende disciplines.

In M&A Magazine zullen wij de meest gelezen blogs herplaatsen.

33

Colofon

Vakblad voor professionals in M&A, Corporate Finance & Private Equity

De M&A Community brengt professionals in M&A,Corporate Finance en Private Equity bij elkaar middels live events, het M&A Magazine en de website MenA.nl met nieuws en een M&A Database. M&A Magazine informeert over actuele ontwikkelingen op het gebied van fusie, overname, participatie, bedrijfsexpansie en financiële bedrijfsinformatie.

Hoofdredacteur Michiel Rohlof (mrohlof@alexvangroningen.nl)

Drukker Bal Media, Schiedam

Redactie M&A / MenA.nl Michiel Rohlof, Willem van Oosten, Janneke Vissers Burgemeester Haspelslaan 63 1181 NB Amstelveen Tel. 020 5788906 Fax 020 63 91 025 Email mrohlof@alexvangroningen.nl, wvanoosten@alexvangroningen.nl, jvissers@alexvangroningen.nl Website www.MenA.nl

Vormgeving Nederlof, Cruquius

Aan deze editie werkten mee: Dennis de Breij, Gaike Dalenoord, Rob Elgers, Frans van der Grint, Roel Harting, Jan Joosten, Christine Lamsvelt, Claudine Maeijer, Allard Metzelaar, Ferdinand Mason, Willem van Oosten, Pieter Roeloffs, Michiel van Schooten, Tim Stevens, Weyer VerLoren van Themaat, Maarten Vijverberg Fotografie: Geert Snoeijer, Chris van Houts Uitgever Alex van Groningen BV (info@alexvangroningen.nl) Burgemeester Haspelslaan 63 1181 NB Amstelveen Tel. 020 57 88 900 Fax 020 63 91 025 Marketing Paul van Beckum (pvanbeckum@alexvangroningen.nl) Tel. 020 57 88 919 Sales / Account Manager Ezri Blaauw (eblaauw@alexvangroningen.nl) Tel. 020 5788909 Lidmaatschap M&A Community Naast uitnodigingen voor 8 M&A Cafés en het Private Equity Summit in het voorjaar ontvangen leden het M&A Magazine.

Daarnaast biedt het lidmaatschap onder meer gratis toegang tot de unieke M&A Databank & League tables. Het is ook mogelijk om een bedrijfslidmaatschap af te sluiten.

Zie www.MenA.nl voor informatie over de M&A Community en alle partnerships.

Opgave en vragen over M&A Magazine Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of 0900-226 52 63 € 0,10 per minuut Fax 0251-31 04 05 Website: www.aboland.nl voor abonneren, bestellen, adreswijzigingen en opzeggen

34

© Alex van Groningen BV Amstelveen 2012 Zonder schriftelijke toestemming van de uitgever is het niet toegestaan om integraal artikelen over te nemen, te (doen) publiceren of anderszins openbaar te maken of te verveelvoudigen in welke vorm dan ook. Nota bene: geen toestemming is nodig om de titel en inleiding van artikelen over te nemen op (eigen) websites, mits met bronvermelding. wet bescherming persoonsgegevens De abonneegegevens zijn opgenomen in een database van Alex van Groningen B.V. Deze is aangemeld bij het College Bescherming Persoonsgegevens. Wij gebruiken deze gegevens om u op de hoogte te houden van aanbiedingen. Indien u hier bezwaar tegen heeft, maakt u dit kenbaar door bericht te zenden naar info@alexvangroningen.nl.

Aanlevering van Artikelen Inzending van een artikel naar de redactie ter publicatie houdt in dat de auteur akkoord gaat met de volgende voorwaarden ter plaatsing: - de auteur heeft het volledige auteursrecht op het artikel; - het artikel is niet eerder, in welke taal dan ook, gepubliceerd; - met publicatie wordt geen geheimhouding geschonden; - de auteur zal niet zonder schriftelijke toestemming van de uitgever het artikel elders publiceren; - de auteur verleent de uitgever het gebruiksrecht op het artikel om dit in al haar media te (her)publiceren in print, online of in welke vorm dan ook en waar gewenst eventueel aan te kunnen passen.

VERBLUFFENDE INZICHTEN EN INSPIRERENDE ONTMOETINGEN

PERMANENTE EDUCATIE

alexvangroningen.nl

Wilt u op de hoogte blijven van de ontwikkelingen in uw vakgebied?

Vindt u het cruciaal dat uw kennis en vaardigheden op peil zijn?

Vergroot nu uw kennis met opleidingen van topniveau. Schrijf vandaag nog in en verzeker u van een plaats via alexvangroningen.nl

BEL VOOR MEER INFORMATIE 020 6390008 OF GA NAAR ALEXVANGRONINGEN.NL/PE November 2012 28 november 28 en 29 november 28, 29 en 30 november 29 november 29 november 29 november December 2012 3 en 4 december 4 december 6 december 11 en 12 december 11 december 12 en 13 december 12, 13 en 14 december 13 en 14 december 18 december 18 en 19 december 19 december Voorjaar 2013 Volg IMPACT wanneer u wilt en in uw eigen tempo 20 februari 12, 19, 26 maart, 2, 9, 16, 23 april, 7 en 14 mei 13 maart 13 en 14 maart 14, 21, 28 maart, 4 en 11 april 14, 28 maart, 11 en 25 april 18 en 19 maart 20 en 21 maart 21 maart 27 maart 27 maart, 3, 10, 17 en 24 april 3 en 4 april 10, 11 en 12 april 11 april 15 en 16 april 16 en 17 april 17 en 18 april 18 april 22, 23 en 24 april

Titel opleiding

Investering

PE Punten

Programma

IFRS Essentials IFRS en Corporate Governance Codes VBA Excel Corporate Governance Codes Effectieve Communicatie en Feedback Besparen op loonheffing en sociale verzekeringen

€ 1195 € 1895 € 1995 € 1195 € 795 € 695

7 14 18 7 7 7

1 dag 2 dagen 3 dagen 2 dagen 1 dag 1 dag

Actief in overnames Overtuigend Profileren op LinkedIn Jaarcongres Finance Transfomation Business Valuation Effectieve liquiditeitsprognoses met Excel Excel 2010 voor financieel managers Persoonlijke Effectiviteit Lean Essentials & Lean Accounting Effectieve liquiditeitsprognoses met Excel Effectief Forecasten Investeringsanalyses met Excel

€ 1895 € 395 € 2190 € 1895 € 895 € 1595 € 2295 € 1495 € 895 € 1895 € 895

14 3 4 15 7 14 21 14 7 14 7

2 dagen 1 dag 1 dag 2 dagen 1 dag 2 dagen 3 dagen 2 dagen 1 dag 2 dagen 1 dag

IMPACT, hoe word ik een betere finance professional?

Leiderschap Gezocht Project Control Balanced Scorecard - de spirit keert terug Excel 2010 voor financieel managers Controller in een Week Project Support Actief in overnames Corporate Recovery Jaarcongres Credit Management 2013 Informal Investor Strategisch Werkkapitaal Management SAP voor Financials Beïnvloeden en Adviseren Credit Manager in één Dag IFRS en Corporate Governance Codes De Controller als Businesspartner Integraal Performance Management Jaarcongres Controlling 2012 Financiële Analyse

€ 3995 € 11495 € 3100 € 895 € 1595 € 4295 € 995 € 1895 € 1895 € 745 € 895 € 2995 € 1695 € 2295 € 595 € 1895 € 1895 € 1895 € 645 € 2295

20 105 35 7 14 35 14 14 15 6 6 35 14 21 7 14 14 14 5 19

1 dag 15 dagen 3 dagen 1 dag 2 dagen 5 dagen 2 dagen 2 dagen 2 dagen 1 dag 1 dag 5 dagen 2 dagen 3 dagen 1 dag 2 dagen 2 dagen 2 dagen 1 dag 3 dagen

Bovenstaand overzicht betreft een selectie. Voor het complete overzicht gaat u naar alexvangroningen.nl/pe. Alle programma's worden ook in-company aangeboden.

Burgemeester Haspelslaan 63 • 1181 NB • Amstelveen • Tel 020 6390008 • Fax 020 6391025 • info@alexvangroningen.nl • alexvangroningen.nl

THE BEST M&A TEAM IN THE NETHERLANDS Jan-Paul van der Hoek T +31 (0)10 217 2613 E j.van.der.hoek@houthoff.com

Willem de Nijs Bik T +31 (0)20 605 6375 E w.de.nijs.bik@houthoff.com

Michiel Pannekoek T +31 (0)10 217 2647 E m.pannekoek@houthoff.com

Eddie Meijer T +31 (0)10 217 2639 E e.meijer@houthoff.com

Michiel Wesseling T +31 (0)10 217 2650 E m.wesseling@houthoff.com

Alexander Kaarls T +31 (0)20 605 6314 E a.kaarls@houthoff.com

Amsterdam

Brussels

London

New York

Rotterdam

Casper Banz T +31 (0)20 605 6378 E c.banz@houthoff.com

www.houthoff.com