de nr. 2
Liedvriend
Anna Smith en Sylvie Decramer Bevlogen Schatbewaarders
Julius Rรถntgen Een herwaardering van zijn oeuvre
Erik Satie Les anges
Partituren en cd's Besprekingen
BESTEL NU KAARTEN
BINNENKORT in Het Concertgebouw za 19 nov
© Simon van Boxtel
Joyce DiDonato In War & Peace – Harmony through Music aria´s van o.a. Händel en Purcell di 13 dec
RIAS Kammerchor zingt Bachs Weihnachtsoratorium © Matthias Heyde
di 17 jan
The Myrthen Ensemble Songs to the moon o.a. Fauré, Massenet, Duparc © John Alexander
wo 15 feb
Cecilia Bartoli in Rossini’s La Cenerentola © Decca/Ulli Weber
CG_LiedvriendAd128x190.indd 1
29-09-2016 14:21:21
B
este Vrienden!
We hebben het druk met het klassieke lied. Er zijn weer mooie huisconcerten in onze eigen vereniging. Het leuke is dat we veel solisten kunnen beluisteren die niet zo vaak optreden op onze podia. Ook staat de jaarlijkse auditie weer voor de deur, op 29 oktober in Utrecht. Dat blijft altijd spannend. Ook mooi en spannend was het Internationale Vocalisten Concours in Den Bosch. Daar werd de Vrienden van het Lied-prijs uitgereikt aan een Frans duo, bestaande uit de mezzosopraan Adèle Charvet en de pianist Florian Caroubi, piano. Ook was er een geweldige masterclass van Elly Ameling in het Haags conservatorium. Tussendoor was ik in Wittelte aanwezig bij het tweede promotieconcert voor een mogelijke afdeling Drenthe. Wat een fantastische locatie, maar … net zo belangrijk is een contactpersoon, die zijn of haar schouders eronder zet en leden weet te binden. En nu als klap op de vuurpijl onze Dag van het Theatrale Lied op 19 november in de Doelen in Rotterdam. Een topprogramma met allemaal eigen solisten om het 55-jarig bestaan van de Vrienden van het Lied te vieren. Lees de nieuwsbrieven en kijk op de website voor het spannende programma. Ik verlang ernaar om jullie allemaal daar welkom te heten.
Aat Klompenhouwer bestuursvoorzitter
In dit nummer … N I EUW S
DAG VA N H ET L I ED A N N A S MI TH EN S Y LV I E D ECRA MER JULIUS RÖNTGEN DOOR DUO MUUSE-VAN WEERS L ES A N GES L I ED VA N ERI K S ATI E ON GEH OORD
N I EUW E N OTEN
de Liedvriend is een uitgave van vereniging Vrienden van het Lied Jaargang 55 nr. 2, november 2016 ISSN 1384-0215 Oplage: 2500 ex. Afb. omslag: Mezzosopraan Anna Smith (rechts) en pianist Sylvie Decramer (foto: Paul Hankinson) Het duo Smith - Decramer is voorjaar 2016 toegetreden tot de solistenlijst van de Vrienden van het Lied. Zie pagina 6 e.v.
L
de Liedvriend
id worden?
Uit liefde voor de liedkunst en om de negentiende-eeuwse traditie van huisconcerten nieuw leven in te blazen, werd in 1961 de vereniging Vrienden van het Lied opgericht. De leden zijn verspreid over 23 regionale afdelingen en streven naar verbreiding van de liedkunst. Jaarlijks biedt de vereniging ongeveer 70 liederenrecitals aan in grotere woonhuizen of kleinere podia. Niet alleen gerenommeerde liedkunstenaars treden op, maar ook veelbelovende, beginnende talenten krijgen de kans podiumervaring op te doen en een repertoire op te bouwen. Elk jaar organiseert de vereniging bovendien cursussen voor gevorderde amateurzangers onder leiding van ervaren beroepsmusici.
Contributie Voor 2016 bedraagt de contributie € 50 per persoon of € 85 per twee personen (1 adres). Vrienden tot en met 27 jaar betalen € 15 (stuur kopie ID mee). Het lidmaatschap is voor een jaar en wordt zonder opzegging ieder jaar verlengd. Opzeggen kan schriftelijk, minstens een maand voor het verstrijken van het lidmaatschapsjaar, dus uiterlijk per 1 december.
✁
Ja, ik word lid! naam
_____________________ naam medelid _______________________________
adres
__________________________________________________________________
postcode _____________________ woonplaats
_______________________________
__________________________________________________________________
tel.nr.
__________________________________________________________________
regio waarvan ik lid wil zijn ___________________________________________________
datum
______________ handtekening ______________________
Verstuur deze aanmelding en u krijgt verdere informatie thuisgestuurd. Vrienden van het Lied - Ledenadministratie, t.a.v. Wilma van der Stappen, Valkstraat 11, 3514 TG Utrecht. Of meld je aan via www.vvhl.nl
2016, nr. 2
Nieuws van het bestuur
Vrienden van het Lied-prijs bij het IVC-2016 De Franse mezzosopraan Adèle Charvet en haar landgenoot, de pianist Florian Caroubi, waren de grote winnaars van het IVC Lied Duo Concours 2016. De hoofdprijs, de Eugène Pannebakker Lied Duo Prijs van 7.500 euro, werd hen uitgereikt door juryvoorzitter Jard van Nes. Het koppel won verder de Junior Jury Prijs, de Persprijs en de Dioraphte Award voor de beste vertolking van de opdrachtcompositie. Ook ontving dit duo de Prijs van de Vrienden van het Lied.
Algemene Ledenvergadering De jaarvergadering van 2017 vindt plaats op zaterdag 13 mei in De Witte Huisjes, Kerkpad 3 in Bunnik. De ALV is van 11.00-13.00 uur. Daarna is er een gezamenlijke lunch. De vergaderagenda en de bijbehorende stukken
zijn vanaf 22 april te downloaden op de site en aan te vragen via het secretariaat. Leden die aanwezig waren bij de vorige jaarvergadering, krijgen de stukken toegezonden, zoveel mogelijk per mail. Digitale nieuwsbrieven Tijdens het concertseizoen worden er regelmatig digitale nieuwsbrieven gestuurd, gemiddeld eens per maand. Hierin staan verslagen van concerten van de Vrienden van het Lied, aankondigingen van speciale activiteiten, bijzondere nieuwsberichten en vaak aanbiedingen voor liedrecitals op andere podia. Met uw lidmaatschap van de Vrienden van het Lied kunt u regelmatig korting krijgen op toegangskaarten. Hebt u deze nieuwsbrieven niet ontvangen, dan kan het zijn dat uw mailadres niet bekend is of verkeerd in de ledenadministratie staat. Is dat het geval, gelieve dan uw mailadres door te geven aan Wilma van der Stappen via wilmavanderstappen@gmail.com . In memoriam Op 27 mei 2016 is Tom Borsboom overleden, oud-contactpersoon van de afdeling Wageningen. Vijf jaar geleden nam hij afscheid als contactpersoon, nadat hij 27 jaar lang deze taak had vervuld. Samen met zijn vrouw Els stelde hij al die jaren hun gezellige huis beschikbaar voor concerten. Veel leden en zeker degenen uit zijn regio hebben nog altijd goede herinneringen aan de gastvrije locatie in Bennekom. Hij bezocht altijd trouw de ledenvergaderingen en zijn kritische inbreng werd zeer op prijs gesteld. Tom Borsboom is 83 jaar geworden.
3
de Liedvriend
Theatrale jubileumviering Als mensen denken aan een klassiek liedr ecital, ziet men meestal een gesoigneerde zangeres in de bocht van de vleugel staan met een al even keurige pianist, die haar begeleidt. Het publiek zit met het hoofd gebogen in de teksten en klapt op de gepaste momenten. Leden van de Vrienden van het Lied weten dat het ook anders kan.
4
Bij de huisconcerten lichten de musici de liederen vaak kort toe en communiceren zij de muzikale boodschap direct met de luisteraars. Er wordt gelachen bij de cabareteske liederen en vaak blijken ook serieuze liederen fraaie staaltjes van kleinkunst te zijn. Met gebaren en blikken en soms met simpele requisieten mak en de za nger s va n h et muziekpodium een theaterbühne. Ter gelegenheid van het 55-jarig bestaan van de Vrienden van het Lied wil de vereniging de theatrale kant van de liedkunst laten zien, want bij een lustrumviering past een uitbundig en feestelijk programma.
Programma zaterdag 19 november in de Jurriaansezaal van de Doelen te Rotterdam 11.00 - 11.30u Inloop met zang door studenten van Codarts 11.30 - 12.15u Van Wienerwald naar Hollywood Karolina Hartman (mezzosopraan) en Maurice Lammerts van Bueren (piano) met werken van Hanns Eisler, Jake Heggie, Erich Korngold en Arnold Schönberg 13.15 - 14.00u London: Ayres for Court and Theatre Johannette Zomer (sopraan) en Fred Jacobs (luit en theorbe) met werken van Robert Johnson, Nicholas Lanier, Henry Lawes en Henry Purcell 14.30 - 16.00u Eugène Pannebakker Masterclass met Hans Eijsackers als docent 16.30 - 17.15u Theatrale liederen uit Amerika Hans Pieter Herman (bariton) en Peter Nilsson (piano) met werken van Samuel Barber, William Bolcom, Hundley, Lori Laitman en Cole Porter 19.30 - 20.00u Inloop met zang door studenten van Codarts 20.00 - 21.00u De Parijse Salon Irene Maessen (sopraan), Eleonore Pameijer (dwarsfluit) en Reinild Mees (piano) met Bo van der Meulen als verteller met werken van Francis Poulenc, Erik Satie, Kurt Weill (uit zijn Parijse tijd) en Cécile Chaminade
2016, nr. 2
Op zaterdag 19 november vindt in de Doelen te Rotterdam de Dag van het Theatrale Lied plaats. Hiermee viert de Vrienden van het Lied zijn 55-jarig bestaan. Op deze dag worden de bekende culturele hotspots in Europa en Amerika getoond, maar niet met de bekende romantische liederen. Dus geen Wenen met Schubert, geen Parijs met Fauré, geen London met Elgar, maar oude muziek uit Engeland, 20e-eeuws repertoire van het vasteland met een luchtige toets en zelfs eigentijdse kinky liederen uit Amerika. 5 Korte toelichting op het programma In de Engelse barok gingen muziek en theater goed samen. Door de liefde van de Engelsen voor het toneel genoten opera's met gesproken teksten de voorkeur en schreven de 17e-eeuwse componisten veel toneelmuziek. Hierin werden vaak liederen opgenomen, die ook zonder de dramatische handeling aantrekkelijk waren. Mooie voorbeelden hiervan vinden we bij John Blow en Henry Purcell. In het Parijs aan het begin van de 20e eeuw zetten Satie en de componisten van de Groupe des Six zich af tegen de Duitse romantiek en het Franse impressionisme. Zij lieten zich inspireren door het café chantant en kwamen graag bij Le Chat Noir, het bekende cabaret in Montmartre. In navolging van dit succesvolle cabaret werd ook in Wenen de gevestigde orde rond 1900 opgeschud. Zelfs Schönberg schreef luchtige cabaretliedjes, maar er klonken ook steeds meer protestliederen. Een aantal componisten moest door het naziregime uit Oostenrijk vluchten en ging in Hollywood aan het werk. Hun stijl mengde zich met de jazzcultuur, maar beïnvloedde ook de Amerikaanse componisten. Met hun gevoel voor show leverde dat geweldige songs op van Bolcom en Porter en van meer recente datum van Jake Heggie en Lori Laitman. Dit is allemaal te horen op de Dag van het Theatrale Lied.
Kaartverkoop • Leden VvhL: € 15,- kaartverkoop via het secretariaat van de VvhL • Introducees van leden: € 15,kaartverkoop via het secretariaat • Niet-leden: € 25,kaartverkoop via de Doelen Met deze kaarten hebt u toegang tot alle programma-onderdelen Leden van de Vrienden van het Lied kunnen tot 15 november kaarten bestellen door een mail te sturen naar vriendenvanhetlied@ gmail.com of door een brief te sturen naar het secretariaat van de Vrienden van het Lied, Wim Sonneveldlaan 203, 3584 ZS Utrecht. Gelieve in uw mail of brief uw naam, adres en het aantal gewenste plaatsen te vermelden. Bij de bevestiging van uw bestelling door ons per mail of per brief krijgt u gegevens over de wijze van betalen. De kaarten worden tijdig thuisgestuurd.
B S de Liedvriend
evlogen
2016, nr. 2
S
chatbewaarders De solistenlijst van de vereniging Vrienden van het Lied is afgelopen voorjaar uitgebreid met Anna Smith en Sylvie Decramer . Sylvie komt uit BelgiĂŤ en Anna uit AustraliĂŤ. Hun masterstudie in Berlijn bracht hen bijeen. Anna is er blijven wonen en Sylvie woont intussen in Baarn. tekst Theo Oppewal | foto's Paul Hankinson
7
de Liedvriend
Het duo Smith-Decramer is toegelaten na een extra beoordeling tijdens een recital voor de Haagse afdeling van de Vrienden van het Lied. Een uitzonderlijke situatie voor de vereniging. Hoe zijn jullie met de Vrienden van het Lied in aanraking gekomen? Anna: "Sylvie had de wedstrijd gevonden. We zaten namelijk op de Universität der Künste Berlin toen we naar gelegenheden zochten om buiten de universiteit op te treden." Sylvie: "Reinild Mees wees me er op en ook Liana Vlad, collega-correpetitor op onze universiteit - zij was enkele jaren geleden toegetreden tot de solistenlijst van de vereniging."
8
Anna: "Na mijn bachelor in Australië behaalde ik in Berlijn mijn masterdiploma in lied, oratorium en concert. Het afgelopen jaar heb ik veel geauditeerd en gefreelancet, hoofdzakelijk in Berlijn. Ik werk mee aan veel verschillende projecten, treed vaak op als soliste in oratoria, werk met verschillende koren. Het ensemble Ganz A Capella, een zeskoppig vocaal ensemble, richtten we een jaar geleden op. Het ensemble bestaat uit een groep vrienden die elkaar leerden kennen tijdens hun studies aan de universiteit in Australië, maar Berlijn is nu onze uitvalsbasis geworden.
tussenuit. Ik heb toen een jaar lang als au pair in Potsdam gewerkt, waarna ik er ben gebleven. Ik heb er een zangleraar gevonden en ik volgde de academie aan het Rundfunkchor Berlin, en ik heb me toen ingeschreven voor de masterstudie aan de Universität der Künste Berlin. Dat brengt ons waar we nu zijn. Ik woon nu alweer vijf jaar in Berlijn en ik geniet er nog steeds van. Sylvie: "Mijn masterdiploma piano behaalde ik aan het Koninklijk Conservatorium in Brussel. In mijn zoektocht naar meer werd ik aangetrokken tot het bruisende Berlijnse muziekleven en mijn professor Björn Lehmann, bij wie ik mijn pianospel verder heb vervolmaakt en mijn performance-diploma aan de Universität der Künste Berlin heb behaald. Mijn passie voor het liedrepertoire ontstond al tijdens de masteropleiding in Brussel bij Inge Spinette en is verder opgebloeid in Berlijn bij Eric Schneider. Daar leerden Anna en ik elkaar trouwens kennen. Toen rondde ik ook mijn specialisatie liedbegeleiding af aan de Hochschule für Musik 'Hanns Eisler' bij Wolfram Rieger." Anna: "Ik studeerde lied bij Eric Schneider en hij heeft ons bij elkaar gebracht. En nu drie jaar later werken we dus nog steeds samen. Er is een goede vibe tussen ons. Ik heb ook nog met andere pianisten gewerkt, maar Sylvie was mijn begeleider bij het lied. Zij heeft gespeeld bij mijn recitals, examen … en wat al niet meer."
“Muziek met een reden, een bepaalde achtergrond, dat maakt het voor mij interessant” Hoe was het om te emigreren naar de andere kant van de wereld? Anna: Na de universiteit wilde ik er even
Waar focus je het meest op binnen je repertoire? Anna: "We zijn steeds op zoek naar nieuw repertoire. De combinatie van bekend en minder bekend repertoire spreekt ons heel sterk aan. Gedurende onze studie speelden we muziek van Haydn, Beethoven, Schubert, Schumann, Brahms, Strauss, Debussy, Berg, Ives, tot de hedendaagse componisten. Met als zwaartepunt de Duitse liedkunst. Voor ons eerste concert in Nederland brengen we een romantisch programma, met werken van Schumann en
2016, nr. 2
Brahms." Sylvie: "Tevens brengen we een werk van de, voor ons, minder bekende Nederlandse componist Julius Röntgen. Vanuit de Vrienden van het Lied werd ons trouwens ook gevraagd om Nederlandse componisten ten gehore te brengen. We hebben hier opnieuw enkele pareltjes gevonden." Anna: "We brachten reeds werken ten gehore van Henriëtte Bosmans, Bernard van Dieren en Willem Pijper en nu gaan we dus Röntgen in de spotlights zetten. Het werk van Van Dieren bleek zelfs bij onze auditie niet zo bekend te zijn. Maar iedereen heeft er echt van genoten."
toire. Ik weet dat er van een paar vrouwelijke componisten heel mooie liederen zijn, zoals bijvoorbeeld van Peggy Glanville-Hicks. Misschien wel een idee om eens een paar Australische componisten op te nemen in onze concerten. Net zoals bij de Nederlandse componisten, is het niet altijd zo gemakke-
“De combinatie van poëzie en muziek - dat is iets heel moois en kostbaars”
Hebben jullie een druk bestaan met de beroepspraktijk en waar treden jullie het liefst op? Sylvie: "Ik werk als pianobegeleider aan zowel de Universität der Künste Berlin als aan de Robert Schumann Hochschule Düsseldorf en werk dus veel met zangers samen. Daarnaast geef ik ook pianoles." Anna en Sylvie: "Voor ons duo spelen we het liefst op huiskamerconcerten, de ietwat kleinere concertzalen, omdat daar het intieme karakter van het lied, de interactie met het publiek, het best tot uiting komt."
Wie van jullie doet de acquisitie van de concerten? Tegelijk: "Dat doen we samen." Sylvie: "Aangezien ik in Nederland woon, neem ik eerder België en Nederland voor mijn rekening en Anna Duitsland." Anna: "Als we een programma samenstellen, kijken we niet alleen naar wat interessant is om te zingen, maar ook naar wat interessant is voor de pianist. We bekijken het programma vanuit beide perspectieven en zo zorgen we voor een evenwichtig programma. Hoewel ik soms nee zeg tegen een werk." Breng je ook werk uit je eigen land, Australië ten gehore? Anna: "Onlangs hadden we het daar nog over. Erg bekend ben ik niet met het reper-
9 lijk om de partituren te achterhalen. Maar dit naspeurwerk doe ik wel graag." Wat maakt het voor jou dat je een bepaald lied interessant vindt om te zingen? Anna: "Ik heb net een tweejarige opleiding achter de rug met voornamelijk het Duitse kunstlied, waarbij ik ook onder andere het repertoire van Hanns Eisler heb onderzocht. Het onderzoeken van de Duitse tekst vind ik erg de moeite waard, de poëzie neemt daarin een voorname plaats in. Het werk van Eisler heeft inhoud en gaat niet alleen om het mooie zingen, dat maakt het voor mij interessant: muziek met een reden en een bepaalde achtergrond, meer dan slechts tekst op muziek. Het onderzoeken begon voor ons met Eisler, maar er zijn natuurlijk zoveel meer componisten naar wiens werk we kijken. We proberen graag verschillende dingen uit, zoals met de programma’s die we in Nederland zullen brengen. Op dit moment ben ik trouwens erg weg van Poulenc. Ik hou ervan om in het Frans te zingen - ik denk dat ik er ook telkens beter in word." Sylvie bevestigt dit nog eens voluit: "Anna is erg goed in Frans!" Anna: "Poulenc spreekt mij erg aan. Ik heb
de Liedvriend
nog niet veel van hem gezongen terwijl hij zo ontzettend veel liederen heeft geschreven." Wat maakt Poulenc voor jou spannend? Anna: "Hij gebruikt veel verschillende kleuren, manieren om zich uit te drukken. Anders dan bij Claude Debussy lenen zijn composities zich voor meer percussief zingen. De liederen zijn vaak meer expressief en hebben mooie melodielijnen. Alleen al om er naar te luisteren is het al voor mij geheel anders." Welke muziek ligt jouw het meest na aan het hart als pianobegeleider? Sylvie: "Dat hangt volledig af van mijn gemoed. Het is niet dat ik een bepaalde soort muziek beter bij mij vind passen dan een andere. Soms voel ik me meer thuis bij het romantische lied, maar op een ander moment kan dat weer anders zijn. Ik leg me niet vast op een bepaalde muziekstijl."
10
Bladmuziek en muziekliteratuur
KLASSIEK POPULAIR ANTIQUARISCH
•
Minrebroederstraat 24 3512 GT Utrecht 030 -234 36 73 www.broekmans.com
•
En wat betreft het hedendaagse lied? Sylvie: "We zijn niet gespecialiseerd in het genre, maar kwamen toch al aardig in contact met het hedendaagse lied. We studeerden beide los van elkaar bij Axel Bauni, specialist voor het hedendaagse lied. En mijn pianoprofessor Björn Lehmann heeft een voorliefde voor hedendaagse werken." Anna: "Tijdens mijn opleiding heb ik veel experimentele muziek uitgevoerd, met een andere pianist. Ik hou er wel van. In plaats van al die richtlijnen die je bij de romantische muziek hebt - wat iedereen al eens gezongen heeft en waarover iedereen wel zijn mening heeft - gaat het bij nieuwe muziek erom je eigen expressiemogelijkheden op te zoeken, je eigen niveau van interpretatie te ontdekken. Dat maakt het erg spannend om daar mee bezig te zijn. Ik vind het vaak erg leuk om te doen. Bij romantische muziek gaat het er vaak om de juiste noot te zingen, terwijl het bij heden-
2016, nr. 2
daagse muziek vooral gaat om het overbrengen van het verhaal, de expressie. Je moet daarvoor je publiek overtuigen, je moet je best doen om ervoor te zorgen dat ze naar het stuk willen luisteren. Experimentele muziek is steeds een uitdaging om uit te voeren. Samen hebben we onder andere een Engelstalig werk van Ernst K�renek gedaan, The Ballad of the Railroads. Dat was een van mijn eerste echte hedendaagse solowerken, en daar hebben we toen erg hard aan gewerkt." Brengen jullie dergelijk modern werk ook bij liedrecitals ten gehore? Sylvie: "Het is zeker mogelijk dat we moderne werken ten gehore zullen brengen tijdens een recital, maar het moet wel binnen de context van het programma passen. Momenteel richten we ons alleszins eerder op 19een 20e-eeuwse muziek." Anna: "We kunnen misschien delen doen in plaats van een compleet werk, want huiskamerconcerten hebben zo'n intiem karakter terwijl voor modern werk je soms echt meer ruimte nodig hebt." Anna, waar komt jou keuze voor het lied vandaan? Anna: "Mijn keuze voor het Duitse lied was omdat ik lied wilde studeren in Duitsland. Anderzijds ook omdat ik destijds graag mijn Duits wilde verbeteren. Op deze manier kon ik mijn taalkennis perfectioneren en mij verder verdiepen in het lied. Intussen heeft mijn stem zich dusdanig ontwikkeld dat deze nu ook geschikt is voor opera. Ik geniet er nu dan ook van om meer het operarepertoire te ontdekken. Hoewel het een andere vorm van expressie is, helpt het mij ook bij het vertolken van het lied. Het maakt dat ik hierdoor mijn expressie aan het verfijnen ben. Mijn passie blijft echter bij het lied." Dus niet specifiek gekozen voor het lied vanwege de poëtische kant ervan?
11 Anna: "Lied is wel het mooiste dat je op het vlak van kamermuziek kunt doen, doordat het zo intiem is, en doordat je binnen enkele minuten een heel verhaal moet kunnen neerzetten. Het is ook interessant om te zien wat de dichters hebben geschreven." Maar geldt voor jou ook hoe grootser hoe interessanter? "Nee, opera is gewoon een andere manier van zingen. Voor mij betekent opera niet een hoger niveau of zo, ik denk zelfs dat het lied ingewikkelder is. Juist vanwege de beperkte tijd waarin je een verhaal moet overbrengen of waarin je een karakter moet neerzetten. Ik heb er dan ook geen enkele spijt van dat ik lied heb gestudeerd. Het is een verbazingwekkende wereld van muziek, waarbij je ook nog eens nauw samenwerkt met een musicus. Binnen een lied heb je soms expressieve, opera-achtige momenten." Sylvie: "Lied is iets heel anders dan wanneer je kamermuziek met een instrumentalist brengt. De combinatie van poëzie en muziek - en hoe beide elkaar beïnvloeden - dat is iets heel moois en kostbaars, bovendien vind ik het ook een heel eerlijke vorm van musiceren."
de Liedvriend
2016, nr. 2
Wie Röntgen zien wil moet hem horen tekst Robbert Muuse, Micha van Weers, Huib Ramaer
Zijn naam pronkt op het balkon in het Amsterdamse Concertgebouw, maar weten we wie hij was? Röntgen was op internationaal niveau een bejubeld pianist en schreef zo'n 200 liederen. Kortom, de liedkunst vormde een belangrijk onderdeel in zijn muzikale leven. Bariton Robbert Muuse en pianiste Micha van Weers willen met hun allernieuwste opname Alle Lust will Ewigkeit bijdragen aan de herwaardering van Röntgens liedoeuvre. In dit artikel geven zij een toelichting op hun selectie van 25 liederen.
Röntgen vormde 33 jaar lang een duo met de bariton Johannes Messchaert; de MesschaertRöntgen avonden in het Concertgebouw waren beroemd en bij hun recital in Wenen zat Brahms luid applaudisserend op de eerste rij. De liedkunst vormde een belangrijk onderdeel in zijn muzikale leven. Ontdekking Julius Röntgen was een Duits-Nederlandse pianovirtuoos en een bijzonder productieve
componist. Hij groeide op in Leipzig in een familie van musici en ontpopte zich al snel tot wonderkind. Hij had connecties met vele vermaarde musici uit zijn tijd onder wie Brahms, Clara Schumann, Grieg, Joseph Joachim. In 1878 vestigde hij zich in Amsterdam en werd daar een van de opbouwwerkers van een rijpend Nederlands muziekleven. Bij leven genoot hij succes: zijn kamermuziek, concerten, orkestwerken en ook zijn liederen werden uitgevoerd, maar lang niet alles. Een
13
de Liedvriend
2016, nr. 2
ronduit intimiderende hoeveelheid onverkend materiaal bleef achter op de planken. In 2011 attendeerde musicologe Margaret Krill ons op twee bundels met Röntgen-liederen op tekst van Christian Morgenstern, in 2009 uitgegeven door het Nederlands Muziek Instituut: Galgenlieder en de cyclus Palmström. Dat de teksten de typische Morgenstern-humor zouden bevatten wisten we wel. Maar de muziek van Röntgen verraste ons. Met zijn interpretatie en zijn gevoel voor humor weet hij een muzikaal klankbeeld te creëren dat de tekst nog sterker naar voren haalt: hij ‘dwingt’ de zanger en pianist om de tekst vorm te geven, als een echte ‘Galgenbruder’ in het literaire café van Morgenstern. De Galgenlieder vloeiden in 1905 uit de pen van Christian Morgenstern. De dichter begon ze al voor 1898 in Berlijn te schrijven onder invloed van Schopenhauer en Nietzsche. De laatste constateerde dat 'de man' altijd wil blijven spelen, ongeacht zijn leeftijd. Het sprak Morgenstern aan en Röntgen zal zich er zeker in hebben herkend! De liedcomposities zijn doorgaans sterk en afwisselend, vroeg 20e-eeuws met merkbare invloeden van nieuwe ontwikkelingen, zoals modernistische harmonieën. Morgenstern demonstreert hoe taal alles vermag wat de werkelijkheid verbiedt. In Das Knie trekt een knie als enig overgebleven onderdeel van een overhoopgeschoten lichaam eenzaam door de wereld, als de neus in Gogol. Röntgen laat een chromatisch verschuivend motief van twee tonen, als het knikken van de knie, meedogenloos tot het einde voorthinkelen. Zanger en pianist strompelen voort op ongemakkelijke intervalsprongen. De tekst wordt er des te wranger door en het lied is bijna ondraaglijk. In het lied Die Mitternachtsmaus klinkt een welhaast Franse lichtvoetigheid, bijzonder voor een componist met wortels in de Duitsromantische traditie. Met vluchtige virtuoze lijnen van zestienden-triolen illustreert Röntgen in de piano de trippelende muis, die heen en weer rent door een eenzaam huis waar de klok
sonoor middernacht slaat. Die Trichter bevat een typische Röntgen-toonzetting: Het trechterpaar op een maanverlicht bospad, lijkt een ironische variant op de geliefden in Verklärte Nacht van Richard Dehmel. Röntgen levert hier 'Augenmusik' met trechtervormige gestes – tertsen in tegenbeweging – in de piano. Das Huhn is een verdwaalde kip (met een kakelende pianopartij) op een perron waar niemand zich om hem bekommert. Met een groteske Weense wals betuigen we dan toch onze sympathie aan de kip. Ondertussen lijkt de zanger het kakelen van de kip bijna over te nemen. Röntgen doorgelicht De Morgenstern-liederen toonden ons aan dat Röntgen meer stijlen beheerste dan het puur romantische idioom. Aangezien er doorgaans een hoogromantisch stempel lijkt te drukken op Röntgens werk, wilden we juist laten zien dat hij wel degelijk openstond voor de nieuwe tijd en nieuwsgierig was naar de moderne muzikale ontwikkelingen in de tumultueuze 20e-eeuw, waar hij als vijftiger in belandde. Ook al is hij nooit een modernist geworden. Een belangrijk criterium voor ons, was om datgene te vinden wat eigen is aan Röntgen. Aan de piano namen we de enorme collectie liedmanuscripten en kopieën van gedrukte werken door. Zo ontstond onze eerste selectie, een grote hoeveelheid titels die we enigszins konden categoriseren op bijvoorbeeld humor, drama, transparantie, atmosfeer, romantisch idioom etc. We waren vooral op zoek naar contrasterende werken uit verschillende perioden die zijn veelzijdigheid laten horen. Natuurlijk was dit gebaseerd op onze persoonlijke smaak en keuze. Uiteindelijk konden we uit een ruime selectie 25 liederen kiezen voor onze opname. Met een goede dynamiek en contrast tussen de liederen onderling en tussen de groepen, konden we een goed beeld geven van Röntgens liedoeuvre. Andere liederen die wel degelijk uitstekend van kwaliteit waren, moesten tijdens het selecteren afvallen: een vroeg werk als de
15
de Liedvriend
16
12 Mirza Schaffy Lieder opus 15, een grote hoeveelheid Deutsche Kriegslieder uit de Eerste Wereldoorlog; de liedgroep Lyrische Gänge, de bundel Lieder aus Botschaft und Befehl op teksten van Max Barthel, en enkele mooie Nederlandse liedjes. Hollandse invloed Als een van zijn vroegste werken waarin het Nederlandse volkselement zich uitte kozen wij de Amoreuse Liedekens, opus 29 uit 1889 op Middelnederlandse (16e-eeuwse) teksten: de liederen zijn geschreven in volkomen romantische stijl en hebben een grote vocale kracht. Ze onderscheiden zich door een - min of meer - ‘Hollands’ volksmuziekelement, en zijn typerend voor Röntgen. Het is niet verwonderlijk dat hij enkele hiervan ook heeft verwerkt in zijn symfonieën. Het zijn ook de eerste liederen die hij in het Concertgebouw als eigen composities heeft uitgevoerd in zijn recitals met Messchaert.
Een flirt met het oriëntalisme Een voor Röntgenkenners bekende liedgroep vormen de Chinesische Lieder opus 66 uit 1916. Vanuit de romantische zucht naar het exotische richtten kunstenaars en schrijvers zich op de Oriënt. Zoals bekend, liet Mahler zich inspireren door de poëzie uit de bundel 'Die chinesische Flöte' van Hans Bethge en volgden velen hem na. Röntgens nummering geeft aan dat er aanvankelijk 17 liederen moeten zijn geweest, waarvan de huidige 7 zijn overgebleven. Het is onduidelijk waarom de andere 10 zijn weggelaten en manuscripten bleken onvindbaar. De liederen vormen niet zozeer een verhaal, als wel een schakering van atmosferische teksten. De dromerige aanvangsmaten in de piano van Die Einsame keren terug tegen het slot van Traurige Frühlingsnacht. Het detail verraadt Röntgens vertrouwdheid met Schumanns Frauenliebe und Leben. Der Pavillon aus Porzellan was het meest gebisseerde lied van Röntgens cyclus.
2016, nr. 2
Hierin verwerkt Röntgen een grapje door bij het spiegelbeeld in het water het notenbeeld compleet achterstevoren te noteren. In Gustav Mahlers Von der Jugend fluiten en tieren de houtblazers monter op dezelfde dichtregels. Weltschmerz In zijn Nietzsche-liederen uit 1928 lijkt Röntgen niet de vrolijke man van de jeugdige overmoed waar iedereen hem nog steeds zo graag voor houdt. Vereinsamt roept het beeld op van een thuisloze, dolend als de protagonist van Winterreise, Schuberts 'Jammerlieder' waarbij Röntgen en Messchaert hun publiek zo vaak lieten huiveren. De roep van een kraai, in kale octaven, is uitgangspunt voor een raak getroffen sfeer van verlatenheid, woede en doodsverlangen. Der Einsamste tekent een moedeloze sfeer bij daglicht, de natuur faalt als troost. Das trunkene Lied tenslotte, brengt het inzicht dat 'Die Welt' nog pijnlijker lijdt. Smachtende hoop deint verstild in walsritme op 'Doch alle Lust will Ewigkeit, will tiefe, tiefe Ewigkeit'. In Amsterdam moest hij decennia machteloos toezien hoe de vrienden van Mengelberg, 'ihm in übertriebener Weise vergöttern' (brief aan Grieg, 9 september 1912). Prometheus beklaagt zich op vergelijkbare wijze over Zeus als tiran, kiest de zijde van de mensen en besluit hen uit wraak te verheffen. Raakte deze klaagzang over de hoogste god op de Parnassus bij Röntgen een gevoelige snaar? Was het zijn klaagzang op de verafgode dirigent Mengelberg? Het lied stamt eveneens uit 1928. Het is opgedragen aan 'Meinem teuern Freund Prof. Dr. Max Friendlaender', die Schuberts liederen bezorgde bij uitgeverij Peters. Schuberts dramatische lezing (D674) van oktober 1819 was Röntgen zeker bekend. Een raadselachtige roeitocht over de Styx Charon uit 1911 is opgedragen aan Sir Donald Tovey, de vooraanstaande Britse componist en musicoloog. De tekst is van Röntgens zwager, de Engelse classicus Robert C. Trevelyan. In deze 'modern Greek ballad' neemt de veerman Charon de overledenen
op zijn boot mee op een reis over de Styx naar het Dodenrijk. Het lied onderscheidt zich van zijn meeste andere liederen: niet alleen is het een van de weinige in het Engels, maar de gehele uitwerking legt een unieke klankwereld neer. Röntgen legt voor de roeibeweging een fascinerend motief in de begeleiding, dat door zijn voortdurende herhaling met een ostinate bas een hypnotiserende werking krijgt. Waar Charon het woord neemt, intensiveert de muziek. De smeekbede van de passagiers nog eenmaal aan te leggen, bereikt haar wiegende hoogtepunt op een gondoliera-ritme, lyrisch verlengd in de piano, maar Charon is onverbiddelijk. Laat je hoop varen! Aanleggen, zou het mij zwaarder maken jullie naar het dodenrijk te brengen! De passage krijgt een grimmige allure door zijn laagste noot op 'ship'. Röntgen schreef verschillende versies, waaronder een zetting voor bariton en blaaskwintet, maar ook voor solostemmen, koor en piano. Hij voltooide deze pianoversie op 26 juni 1911. Of hij de op 18 mei gestorven Gustav Mahler in gedachte had, valt uit de bronnen niet op te maken, al lijkt 'But art thou a small and tender child' te refereren aan diens Kindertotenlieder. Luisteren Na een periode van stilte beleeft Röntgen in het begin van deze 21e-eeuw een opleving en wordt zijn werk opnieuw gewaardeerd. In zijn liederen onthult Röntgen zijn rijke podiumervaring als liedpianist, en zijn kennis en beheersing van de liedkunst. Deze muziekschatten verdienen volledig hun plaats in de huidige concertpraktijk. Hoeveel we ook over Röntgen kunnen vertellen, de zanger Johannes Messchaert, moedigde aan om vooral naar Röntgen te luísteren, want: ''t Onzichtb're kent men slechts door d'ooren. Wie Röntgen zien wil moet hem hooren.'
Zie in de rubriek Ongehoord (pg. 24) voor de bespreking van de cd Alle Lust will Ewigkeit door Robbert Muuse en Micha van Weers.
17
de Liedvriend Afb. pg. 20: Vlaams miniatuur van de aankondiging aan de herders (15e eeuw) Afb. pg. 22: Erik Satie in zijn woonkamer/ werkruimte in Parijs (1891) - Santiago Rusiñol Afb. pg. 23: Portret van Erik Satie aan het harmonium (1890?) - Santiago Rusiñol
Les anges Vêtus de blanc, dans l'azur clair, Laissant déployer leurs longs voiles, Les anges planent dans l'éther, Lys flottants parmi les étoiles. Les luths frissonnent sous leurs doigts, Luths à la divine harmonie. Comme un encens montent leurs voix, Calmes, sous la voûte infinie. En bas, gronde le flot amer; La nuit partout étend ses voiles. Les anges planent dans l'éther, Lys flottants parmi les étoiles.
2016, nr. 2
Dinant Krouwel
Erik Satie werd 150 jaar geleden geboren op 17 mei 1866. Eenenvijftig jaar en een dag later ging zijn ballet Parade in première bij de Ballets Russes. Het veroorzaakte een schandaal in Parijs en maakte Satie op slag beroemd. Tegenwoordig heeft Satie een vaste plaats in de muziekgeschiedenis als inspirator voor veel 20e-eeuwse componisten en als componist van geliefde pianomuziek. Zijn Trois gymnopédies zijn niet meer weg te denken bij de pianoles, bij plechtigheden, bij films, in de lift, bij yoga en noem maar op. De liederen van Satie zijn lang niet zo bekend en meestal hoor je alleen Je te veux en La Diva de l' Empire en dan nog vaak als toegift.
Trois Mélodies de 1886 Satie schreef zijn eerste liederen in 1886. Ze werden een jaar later gepubliceerd door zijn vader als opus 19 en opus 20. Kort daarvoor gaf die ook een Valse-Ballet van zijn zoon uit, een stukje salonmuziek voor piano, als opus 62! Na jaren onvindbaar te zijn geweest, werden deze vroege liederen van Satie in 1968 opnieuw uitgegeven door Editions Salabert als Trois Mélodies de 1886. Met deze liederen heeft Satie zich verzekerd van een unieke plaats in de geschiedenis van het Franse lied. Zijn kale sobere schrijfwijze was ongekend in de tijd van de Europese laatromantiek. Debussy, vier jaar ouder dan Satie, worstelde toen nog met de invloed van Wagner. Ter vergelijking: in 1885 was de première van Variations Symphoniques van Franck en van de vierde symfonie van Brahms; in 1886 voltooide Saint-Saëns zijn orgelsymfonie en Verdi de opera Otello. Op het eerste gezicht zien de
drie vroege liederen van Satie er simpel, bijna naïef, uit: strofisch, kort voorspel, statische akkoorden, langzame tempi en alles pp. De begeleiding is niet bepaald pianistisch en lijkt eerder voor een harmonium geschreven, een instrument waar Satie enthousiast op speelde. De liederen hebben echter een grote zeggingskracht door de vloeiende melodieën en de geraffineerde harmonieën. Het eerste lied Les anges is hier een mooi voorbeeld van. Een gekke dichter als goede vriend De dichter J.P. Contamine de Latour heette eigenlijk José Maria Vicente Ferrer Francisco de Paola Patricio Manuel Contamine. Deze schrijver, dichter en journalist publiceerde ook onder het pseudoniem Lord Cheminot. Hij was al net zo'n vreemde vogel als Satie en beweerde familie te zijn van Napoleon en aanspraak te kunnen maken op de Franse troon. Hij was in 1867 geboren in Spanje
19
de Liedvriend
en ontmoette Satie rond 1885 in Parijs. Ze werden goede vrienden, zaten vol gekke ideeën en bespraken ambitieuze projecten. Ze dronken veel en konden lachen om hun eigen armoe. Contamine de Latour vertelde jaren later, dat ze niet elke dag te eten hadden, maar dat ze nooit een aperitief misten.
20
Opvallend aan de tekst zijn de vele herhalingen van klanken en medeklinkers en van de regels 3 en 4 aan het eind. In de eerste regel wordt de blik meteen naar boven gericht door het wit tegen het hemelsblauw. Daarna dwingt de dichter de lezer tot een langzaam tempo met de worden déployer leurs longs. Het maakt de lange sluiers nog langer. Pas in regel 3 staat het onderwerp, namelijk Les anges. Deze regel en natuurlijk ook regel 11 is de enige met een gelijkmatig kort-lang ritme. Hierdoor en door de an-klanken zweven de engelen rustig rond. De slotregel van het eerste couplet start met een beklemtoonde lettergreep. Het woord Lys licht op, mede door de i-klank, die herhaald wordt in parmi als een flonkering aan de hemel. Het tweede couplet doet een beroep op het gehoor: luiten en stemmen komen tot klinken. Mooi is het gebruik van het werkwoord frissonner, waarin sonner besloten ligt. De regels 6, 7 en 8 beginnen ieder met een klemtoon. Samen met de vele i-klanken zorgt dit voor een stralend karakter, dat past bij de engelenzang, die ten hemel stijgt. Hiermee contrasteert de eerste helft van het derde couplet. Beneden buldert de zee, niet met zoete klanken, maar met een zilte smaak
en het hemelsblauw is vervangen door de zwarte nacht. Hierna herhaalt Contamine de Latour de regels 3 en 4 en met reden. In het luchtruim boven de wolken zweven nog altijd de engelen tussen de sterren. Het is een zekerheid, die geruststelt. Een eigenwijze componist Satie opent het lied met een kort, ogenschijnlijk geïmproviseerd voorspel. Hierna verwacht je een D-akkoord als bevestiging van de toonsoort van het lied, maar er komt een mineur-none-akkoord op a. Het D-akkoord klinkt aan het eind van regel 2 en bevestigt pas de toonsoort aan het eind van het couplet. Satie laat als het ware de zangstem zweven net als de engelen van het gedicht. Grappig is de muzikale spiegeling in de eerste twee zangmaten. De woorden spiegelen ook hun klanken: è - u - an x an - u - è . De kwartsprong bij l'azur clair wordt voortgezet bij het begin van regel 2. Vanuit deze bouwsteen ontstaat de melodie. Ook Les anges heeft de kwartsprong en Satie lijkt hiermee de klankgelijkheid van Laissant en Les ante imiteren. Hierna volgt een verrassende harmonische wending en sluit de laatste regel van het couplet met een traditionele cadens. Satie laat Lys flottants even oplichten door een sprongetje in de melodie. Door de luiten en de engelenzang zou je andere muziek verwachten bij het tweede couplet, maar Satie koos duidelijk voor een strofisch lied. Er zijn echter drie kleine verschillen met de muziek van het eerste
2016, nr. 2
couplet. De zangstem begint bij regel 6, de enige keer in dit lied, op de eerste tel overeenkomstig de beklemtoning in de tekst. Bij Calmes ontbreekt door de lange noot van twee tellen terecht het huppeltje, dat bij Lys flottants klinkt. Satie schrijft in de pianopartij aan het begin van het voorspel en aan het eind van elk couplet pp. Verdere dynamiek ontbreekt in de begeleiding. Boven de zang stemmmen staan wel diverse diminuendo- en crescendo-tekens. In het tweede couplet staan meer diminuendi dan in het eerste. Wil Satie laten horen dat de muziek van de engelen heel ver weg klinkt? Waar de zee buldert, staat bij de zangstem pp. Satie wil waarschijnlijk vermijden dat de zanger hier ook gaat bulderen. De eerste lettergreep van partout heeft als enige in dit lied twee noten. Hierdoor kan Satie de melodie exact handhaven en het is gepast om het woord partout meer ruimte te geven. In de laatste regel staan twee extra diminuendi, maar de grootste wijziging is de slotnoot. In plaats van op a' sluit de zangstem na een kwartsprong omhoog op d". Daarmee onderstreept Satie de eeuwige aanwezigheid van de engelen. Parodie of kerstlied Gezien de ontwikkeling en de contrasten in het gedicht lijkt de strofische vorm, die Satie gebruikt, niet de meest logische. Het is een uitdaging voor de zanger en de pianist om de strekking van het gedicht over te dragen. Satie helpt daarbij door middel van subtiele wijzigingen in elk couplet, maar houdt de
dynamische ruimte wel beperkt. Maar moeten we het allemaal wel zo serieus nemen? Heeft Satie het ironisch bedoeld? Het voorspel lijkt uit de losse hand geschreven en de hierop volgende maat sluit er muzikaal niet echt op aan. Satie zet de luisteraar duidelijk op het verkeerde been. De statische begeleiding geeft geen ruimte voor ruisende luiten of bulderende golven. De stemvoering van de septiem-akkoorden zou geen genade hebben gevonden bij de conservatoriumdocenten van zijn tijd. Is het lied een parodie? De tekst van Les anges doet sterk denken aan het oude Franse kerstlied Les anges dans nos campagnes, helemaal door de bekende Nederlandse versie Engeltjes door het luchtruim zwevend. Is het gedicht een parodie hierop? In de versie van Satie en zijn vriend Contamine de Latour klinkt geen uitbundig Gloria in excelsis Deo, maar zijn er wel lichtpuntjes in tekst, melodie en harmonie. Satie was een raadsel voor tijdgenoten en is dat altijd gebleven. Zijn vroege liederen spreiden een minimalisme tentoon, dat niet zou misstaan in de hedendaagse tijd, waarin de minimal music van componisten als Glass en Einaudi zo populair is. Dit lied is een originele en actuele keuze voor een kerstprogramma. Wie het Lucas-evangelie erop naleest, zal zien hoe passend het is. Het is geen juichend kerstlied, geen vreugdedans en ook geen wiegenlied, maar een verstilde compositie, die zijn effect niet zal missen. Parodie of niet, Satie wist hoe hij mensen kon verwarren en kon raken.
21
Edesche Liedrecitals De Edesche Liedrecitals zijn een hommage aan de menselijke stem en vormen het neusje van de zalm op het gebied van de klassieke liedkunst. Tenor Peter Gijsbertsen neemt u in schilderachtige liederen mee naar het Engeland en Frankrijk van Britten en Poulenc. Aangrijpend is het liedrecital van mezzosopraan Barbara Kozelj. Samen met pianist Frans van Ruth en celliste Doris Hochscheid vertolkt zij fragmenten uit de persoonlijke brieven van componist Maurice Ravel.
Poulenc en Britten - Peter Gijsbertsen & Yvonne Gesler vrijdag 13 januari 2017
Schuberts Winterreise - Robert Holl & Roger Braun vrijdag 17 februari 2017
Ravel en de Groote Oorlog - Barbara Kozelj, Doris Hochscheid en Frans van Ruth vrijdag 31 maart 2017
Kaartverkoop
Edesche Concertzaal
- tickets.edescheconcertzaal.nl
Kaarten zijn ook bij aanvang
Amsterdamseweg 9
- Kassa Edesche Concertzaal
aan de kassa verkrijgbaar.
6711 BE Ede
Maandag t/m vrijdag
Online en/of in de voorver-
Telefoon: 0318 200 214
8:00u-18:00u. Zaterdag
koop bestellen is voordeliger.
en zondag gesloten.
www.edescheconcertzaal.nl
2016, nr. 2
Ongehoord Henriette Posthuma de Boer
Schumann: Lieder - Dr Jekyll & Mr Hyde Thomas Oliemans bariton Paolo Giacometti fortepiano Channel Classics CC38416
Dr Jekyll & Mr Hyde kreeg deze cd als subtitel mee, refererend aan de twee zielen in Schumanns borst, die hij in zijn literaire werk ten tonele voert als de zachtzinnige, behoedzame Eusebius tegenover de impulsieve, temperamentvolle Florestan. Ook in zijn muziek strijden deze twee alter ego's van de componist om de voorrang en voor deze cd kozen Thomas Oliemans en Paolo Giacometti daar de meest markante voorbeelden van. In Dichterliebe heerst duidelijk Eusebius. Geen wonder, Schumann schreef de cyclus in 1840, zijn annus mirabilis, het wonderjaar waarin hij eindelijk zijn geliefde Clara mocht trouwen, een gebeurtenis waaraan we niet minder dan 150 van zijn mooiste liederen danken. Tien jaar later ontstonden de Sechs Gesänge opus 89 en Sechs Gedichte und Requi-
em opus 90. Schumann begon het toen mentaal al moeilijk te krijgen, waardoor zijn muziek steeds meer onder invloed van Florestan raakte. Hoe vaak heb ik Dichterliebe al niet gehoord? Is er nog een nieuwe visie mogelijk? Oliemans en Giacometti laten horen dat die er wel degelijk is. Niet alleen door de keuze voor de fortepiano, waarop Giacometti zich wonderwel thuisvoelt, maar ook door de vaak eigenzinnige tempi, zoals in de buitengewoon langzame versie van de Im wunderschönen Monat Mai – prachtig beheerst gezongen. Thomas Oliemans brengt Schumann doorleefd, perfect van dictie en tekstbehandeling over het voetlicht. Daarbij kan hij beschikken over twee sterke troeven: een geheimzinnig, bijna fluisterend pianissimo en een theatraal, dramatisch forte.
23
de Liedvriend
Jonathan Dove: All you who sleep tonight Clair Booth sopraan, Patricia Bardon mezzosopraan, Nicky Spence tenor, Andres Matthews-Owen piano
Julius Röntgen: Alle Lust will Ewigkeit Robbert Muuse bariton Micha van Weers piano CC72709
Naxos 8.573080
24
Jonathan Dove, in 1959 in Londen geboren als zoon van een architectenechtpaar, studeerde compositie in Cambridge en is inmiddels uitgegroeid tot een van Engelands succesvolste componisten. Hij bewerkte verschillende opera's, van o.a. Wagner, voor kleinere bezetting en schreef ook zelf een aantal goed ontvangen opera's. In 2007-'08 was in ons land van hem Kwasi & Kwame, de zwarte met het witte hart, te zien, een opera-adaptatie van het boek van Arthur Japin. Zijn liederen, op teksten van o.a. Garcia Lorca en William Shakespeare, verdienen meer aandacht dan ze tot nu toe kregen. Dove schrijft aansprekende, spirituele muziek, waarin zijn liefde voor opera en theater duidelijk doorklinkt. Interessant en uitdagend voor zowel stem als piano. Hoogtepunt is de 12 liederen tellende cyclus waaraan de cd zijn naam ontleent, uitstekend gezongen door mezzosopraan Patricia Bardon. Theatrale, bijna romantische muziek op teksten van Dove's tijdgenoot Vikram Seth – helaas ontbreekt hier een toch wel noodzakelijk tekstboekje. De vier musici doen Dove's vindingrijke composities alle eer aan. Dit bijzondere liedoeuvre is zeker de moeite waard om op het repertoire te nemen.
In het goed gedocumenteerde tekstboekje houdt Jurriaan Röntgen, kleinzoon van de componist, een pleidooi voor de liederen van zijn grootvader, die volgens hem een vaste plek op het concertpodium verdienen. “Gelukkig zijn er gepassioneerde musici als Robbert Muuse en Micha van Weers, die de moed hebben van het gebaande pad af te wijken”, zegt hij. Jurriaan Röntgen heeft gelijk: het veelzijdige liedoeuvre van de in Duitsland geboren, maar later tot Nederlander genaturaliseerde componist, zou vaker gehoord mogen worden. Als pianist werkte hij intensief samen met de bariton Julius Stockhausen en later met Johannes Messchaert. Met deze laatste voerde hij zijn in 1889 gecomponeerde Amoreuse Liedekens uit in het toen net geopende Concertgebouw. Verrassend geestig is zijn benadering van Christian Morgenstern's beroemde Galgenlieder, duidelijk een kolfje naar de hand van beide uitvoerende musici. Dat Röntgen ook over een groot gevoel voor drama beschikte, bewijst hij in een lied als Prometheus op een gedicht van Goethe. Met zijn viriele bariton toont Robbert Muuse zich, overtuigend bijgestaan door Micha van Weers, een waardig pleitbezorger voor dit te zelden uitgevoerde liedoeuvre.
2016, nr. 2
Erik Satie: Socrate Barbara Hannigan sopraan Reinbert de Leeuw piano
Aafje Heynis: Dank sei Dir, Herr Pierre Palla, Simon C. Jansen, Irwin Gage, Felix de Nobel e.a. piano/orgel
W&W 910 234-2
Brillant Classics 94705
Sinds Reinbert de Leeuw de pianominiatuur-tjes van Erik Satie opnam en daarmee de liefhebbers van het genre in verrukking bracht, is zijn naam onlosmakelijk verbonden met de eigenzinnige componist. Nu heeft hij zich, samen met de onvolprezen Barbara Hannigan, op Satie's vocale oeuvre gestort. Voordat we aan de hoofdmoot, Socrate toekomen, horen we een aantal vroege liederen: Trois Mélodies uit 1886 van de toen 20-jarige componist, uiterst trage, sfeervolle melodieën, ondersteund door sobere piano-partijen, bestaande uit simpele akkoorden. In Trois autres mélodies lijkt de pianist even wat meer om handen te krijgen, maar wordt al gauw de akkoordenbegeleiding weer opgepakt. Na de kalme, monotone Hymne uit 1891, volgt dan Socrate, gebaseerd op Plato's Symposion. Satie heeft zich inmiddels tot het Dadaïsme bekeerd en heeft, om de gewenste 'witheid' en transparantie van deze gecompliceerde partituur te onderstrepen, besloten om tijdens het componeren uitsluiten wit voedsel tot zich te nemen. Beide musici hebben zich de karakteristieke taal van Satie wonderwel eigen gemaakt. De Leeuw legt een warm tapijt van akkoorden neer, waarop Hannigan met haar glasheldere, expressieve sopraan de filosofische teksten tot leven brengt.
Het is er meteen weer, dat kippenvel als Aafje Heynis Dank sei Dir, Herr inzet. En de ontroering blijft, alle zeventig minuten van deze heruitgave van oude opnames (1955-1960) van de vorig jaar overleden onnavolgbare alt, uitgebracht in 1999, ter gelegenheid van haar 75ste verjaardag. De selectie varieert van aria's van Bach, Händel en Gluck – met begeleiding van orgel of orkest – tot minder vaak van haar gehoorde liederen als Zueignung en Morgen van Strauss (met de onnavolgbare Irwin Gage aan de vleugel) en een vijftal British Folk Songs, sinds Kathleen Ferrier geliefd bij authentieke alten. Bijzonder om ook Felix de Nobel hier weer eens zo poëtisch aan het werk te horen. Maar hoe mooi en gevoelig Heynis het seculiere repertoire ook zingt, ze blijft voor mij toch de zangeres van de grote religieuze werken: Dank sei Dir, Herr!
25
de Liedvriend
Nieuwe noten op mijn zang Dinant Krouwel, musicoloog en liedbegeleider
A. Berg: Jugendlieder UE - € 64,20
26
Al eerder verschenen bij Universal Edition twee banden met jeugdliederen van Alban Berg. In dit derde deel zijn alle nog niet gepubliceerde liederen van Berg opgenomen uit de periode 1901-1908. Het zijn 25 sololiederen, 2 duetten, een melodrama, 2 fragmenten en 2 liederen, die hoogstwaarschijnlijk niet van Alban Berg zijn. De meeste zijn voor lage stem of middenstem (g-e"); de totale omvang is g-a". De collectie geeft een fascinerende blik op de ontwikkeling van deze begaafde componist. Sommige liederen zijn nog naïef of sentimenteel en andere laatromantisch of harmonisch zeer grillig. Orkestrale begeleidingen à la Richard Strauss wisselen af met harmonisch contrapunt à la Brahms. Van Unter der Linde van Walther von der Vogelweide maakt Berg een prachtige scène. Uit zijn vroege werk spreekt een groot vormbesef en een enorme drang tot muzikale expressie. Een heerlijke ontdekkingstocht voor de liefhebbers.
J. Heggie: Faces of Love AMP - € 33,-
Na grote successen in Amerika is Jake Heggie steeds vaker in Europa te horen en ook bij de Vrienden van het Lied. Deze bundel, die zoals de titel al zegt, over de verschillende facetten van de liefde gaat, bestaat uit drie delen. Het eerste gedeelte bevat 18 liederen voor sopraan (c'-bes") en het tweede bevat 18 liederen voor mezzosopraan (a-gis"/a"). In het derde gedeelte staan 15 liederen voor middenstem (f/g-fis"/gis" en in één lied tot a"). Hieronder bevinden zich vijf volksliedzettin-
gen en twee liederen met een extra cellopartij, waarvan er een ook als duet gezongen kan worden (sopraan en mezzosopraan). In het voorwoord schrijft Jake Heggie: For me every song is a drama of its own en dat is te horen. Voor meer muziekinhoudelijke informatie verwijs ik graag naar het uitgebreide artikel van Maurice Lammerts van Bueren in de Liedvriend van vorig jaar (Mendelssohn-nummer, LV 2015-2). Deze verzameling is een feest voor zangers, die het lef hebben om ook eens lelijk te zingen en voor pianisten, die durven uit te pakken en niet in het minst is de muziek van Jake Heggie een feest voor het publiek.
B. Marcello: Duetti Ricordi - € 15,-
De Venetiaanse barokcomponist Benedetto Marcello was jurist, maar schreef daarnaast ok gedichten en muziek. Zijn composities werden bewonderd door o.a. Bach, Rossini, Bizet en Verdi. Zijn muziek circuleerde in zijn tijd in de kringen van de adel, waartoe hijzelf ook behoorde. Uit een collectie manuscripten in een Italiaanse bibliotheek zijn zes duetten geselecteerd voor sopraan (a-a") en alt (fis-d") met basso continuo. De mooie melodieën, het prachtige tweestemmige contrapunt en de verrassende harmonieën maken duidelijk, waarom hij zo geliefd was bij latere componisten. De muziek beeldt de teksten, vermoedelijk van Marcello zelf, goed uit.
F. Poulenc: Sur les Poèmes de Paul Éluard Eschig - € 22,60
Eindelijk geven de Franse uitgevers dikkere liederenbundels uit in plaats van de dure
2016, nr. 2
losse edities en voor een fatsoenlijke prijs. Francis Poulenc leerde de dichter Paul Éluard in 1917 kennen, maar schreef pas na 1930 de eerste liederen op zijn gedichten. Aan hun artistieke verwantschap danken we de mooie cycli Cinq Poèmes, Tel jour telle nuit, La Fraîcheur et le Feu en Le Travail du Peintre. Ze staan allemaal in deze bundel in de originele ligging (bes-as") samen met Miroirs Brûlants, Ce doux petit visage, Main dominée par le coeur en Une chanson de porcelaine, in totaal 33 fantastische liederen. Dit zijn niet alle liederen van Poulenc en Éluard samen, want het lied … mais mourir ontbreekt. Het copyright hiervan berust bij Heugel, die niet samenwerkt met Eschig.
English Folk Songs Schott - € 18,-
Philip Lawson, bekend van de King's Singers, stelde een bundel samen met 30 arrangementen van bekende en minder bekende Engelse volksliederen. De zettingen zijn voor twee gelijke stemmen (a-e"), soms unisono, soms tweestemmig, maar nooit erg lastig. Op de bijgeleverde cd worden de liederen compleet uitgevoerd. De pianobegeleidingen zijn eenvoudig en harmonisch aan de brave kant, maar ondersteunen de zangstemmen goed.
Introduction to Art Song Schirmer - € 18.65
Deze uitgave is verschenen voor mezzosopraan/alt (a-e"/f") en voor bariton/bas (g-es") en bevat een code om via de website van de uitgeverij ingespeelde pianobegeleidingen te downloaden. De bundels zijn niet simpelweg getransponeerd, maar bevatten elk 18
verschillende liederen. Het zijn allemaal Engelstalige liederen van Britse en Amerikaanse componisten variërend van John Dowland tot Michael Head. De meeste zijn geschreven in de 20e eeuw in een toegankelijk en welluidend idioom. De Engelse taal, de beperkte omvang en de makkelijk uitvoerbare zangpartij voldoen aan de educatieve opzet van deze bundels. Verrassend, aantrekkelijk en bruikbaar repertoire voor een breed publiek.
Lullaby
Edition Baroque - € 20,-
Het zingen tijdens de kerstperiode kent een lange traditie in Engeland. In deze bundel zijn acht kerstliederen uit de 17e eeuw bijeengebracht voor sopraan (b-a"/bes") en basso continuo. Naast vijf anonieme composities vindt men hier een lied van Henry Lawes, van zijn broer William Lawes en een van William Byrd. Het zijn vroege barokliederen met soms onverwachte maatwisselingen en bij het laatste lied nog de mogelijkheid voor een uitvoering met meerdere zangstemmen. Aangrijpend zijn het anonieme Farewell deere Infante en de Carol for Holy Innocents Day van Byrd. Aanstekelijk klinkt A Glee at Christmas van Henry Lawes en Beat up a dromm met een speels uitgewerkte continuo. Voor in deze uitgave worden de liederen beknopt, maar duidelijk toegelicht. Dit voorwoord is in het Duits, want de uitgeverij komt uit Bremen. Gelukkig zijn de liederen allemaal Engelstalig.
Bovengenoemd materiaal is verkrijgbaar bij Broekmans & Van Poppel Amsterdam tel. 020 - 6796575 Utrecht tel. 030 - 2343673
27
de Liedvriend
Regio’s en contactpersonen Bestuur Aat Klompenhouwer voorzitter 0180 649314 Dinant Krouwel secretaris 030 2735781 Frans Eggink penningmeester 020 6710146 Eugénie Ditewig 030 2286682 Robert Koch 030 2718142 Lodewijk Meeuwsen 053 4766257 Voorzitter Raad van Advies Roberta Alexander 020 4965654 Voorzitter Commissie Concerten Annette Ovink 0541 517516
28
Ledenadministratie / Contributie Wilma van der Stappen 030 2718097 Ontwerp en redactie Theo Oppewal www.theooppewal.nl Alkmaar Hilda Wouwenaar 072 5126036 Amsterdam Annemart Franken 020 6717500 Arnhem Jan Veldhuizen 026 3518182 Breda Jakobijn Angenent 076 5713678 Ineke Baart 0162 682943 Den Haag René den Hertog 070 2157150 Sonja Muysson 070 7504705 Eindhoven Frits Heemskerk 0499 471639 Friesland Yolande Couweleers 058 2991822 Lydia Janssen-de Bode 058 2151841 Marion Schutten 058 2151434 Het Gooi Roderik Blom 06 25528546 Groningen Riekje Bakker 050 5340521 Kees Buiter 050 5349558 Haarlem Guus Brockmeier 023 5292064 ‘s-Hertogenbosch Lenny Robben 06 28136611
Leiden Mette-Lise Boumeester 071 5890417 Limburg vacature 0180 649314 Nijmegen Bertien Keijser-Huijts 024 3233803 Herman Stekhoven 0487 532151 Rotterdam Gerry Volker-de Visser 010 5917484 Twente Annette Ovink 0541 517516 Dick Buld 053 5382336 Utrecht Robert Koch 030 2718142 Utrechtse Heuvelrug Lille Vreeman, Roel van Kuppevelt, Diet Sijmons 0343 445605 Veluwe Cora de Kovel-vd Reepe 0341 253329 Bert de Vries 0577 462805 Wageningen Marijke Muuse 0317 423356 Zeeland Aat Klompenhouwer 0180 649314 Zutphen Dirck Heijerman 0575 522282 Zwolle Bram en Else Drewes 038 4442712
Voor informatie over de activiteiten in de regio’s kunt u terecht bij de contactpersonen. Zie www.vvhl.nl voor meer contactinformatie.
vr 2 dec 2016 Florian Boesch bas-bariton & Christian Koch piano Křenek Reisebuch aus den österreichischen Alpen Schubert Liederen rondom het Wanderer thema
vr 13 jan 2017 Ian Bostridge tenor & Julius Drake piano
Engels- en Duitstalige liederen
wo 1 mrt 2017 Barbara Kozelj mezzosopraan & Julius Drake piano
Liederen van Dvořák, Schumann, Duparc en Uroš Krek
Ian Bostridge
Comité van Aanbeveling
H.K.H. Prinses Christina der Nederlanden Elly Ameling zangeres Huub van Dael voorzitter van diverse muziekorganisaties Henk Heuvelmans directeur Gaudeamus Muziekweek, secretaris-generaal ECPNM Rudolf Jansen pianist Ruud van der Meer zanger Jard van Nes zangeres Gabriël Oostvogel directeur de Doelen Wim Scherpenhuijsen Rom oud-voorzitter bestuur Koninklijk Concertgebouworkest Ed Spanjaard dirigent
Ereleden
Thea Ekker-van der Pas Guus Smeets
Vereniging V R I E NDE N VA N HE T L I E D SECRETARIAAT Dinant Krouwel TEL 030 - 2735781
www. vvhl. nl
Wim Sonneveldlaan 203
KVK 40445139
info @vvhl. nl 3584 ZS Utrecht
IBAN NL70 INGB 0000 3263 29