de nr. 2
Liedvriend
Mendelssohn Dag Dag van het Lied - interview Rudolf Jansen
Duo Lees-Braakman Winnaars Vrienden van het Lied-prijs
Fanny Hensel De andere Mendelssohn
Jake Heggie Maurice Lammerts van Bueren
Mendelssohn en Heine Auf Fl端geln des Gesanges
zo 08 nov 2015 / 20.00 uur Annette Dasch sopraan & Rudolf Jansen piano wo 20 jan 2016 / 20.00 uur Carolyn Sampson sopraan & Joseph Middleton piano wo 13 apr 2016 / 20.00 uur Thomas Hampson bariton & Amsterdam Sinfonietta vr 27 mei 2016 / 20.00 uur Werner G端ra tenor & Christoph Berner piano
Werner G端ra
Meer informatie & tickets www.tivolivredenburg.nl
B
este Vrienden!
Na de mooie zomer staat het najaar voor de deur met prachtige huisconcerten. Uw voorzitter heeft de maanden juli en augustus in Nederland doorgebracht en had daardoor tijd om enkele van de vele festivals te bezoeken. Helaas maar weinig aandacht voor het Lied. Voor de Vrienden van het Lied heb ik voorbereidingen getroffen voor het komende seizoen. Gelukkig staan er bij ons weer veel concerten in de planning. Door een legaat van ons erelid en oud-bestuurslid Eugène Pannebakker kunnen de kleine afdelingen een tweede solistenrecital realiseren. Ook krijgen we wat meer ruimte om de vereniging te promoten. Daar spelen we graag op in. Tijdens het Gergiev Festival in de Doelen konden we met medewerking van twee solisten een inleiding verzorgen voor ruim 600 bezoekers. Dat draagt bij aan onze bekendheid en is goed voor de ledenwerving. Ik verheug me zeer op onze Dag van het Lied op 8 november in TivoliVredenburg. Dit jaar staat Felix Mendelssohn in de schijnwerpers. Een bijzonder programma waar diverse solisten de kans krijgen zich te presenteren. De avond wordt afgesloten met een liedrecital door de zeer begaafde sopraan Annette Dasch met Rudolf Jansen aan de piano. Ik zie u graag op de Mendelssohn Dag en op de huisconcerten.
Aat Klompenhouwer bestuursvoorzitter
In dit nummer … N I EUW S
MEN D EL S S OH N DAG D UO L EES - BRA A KMA N : INTERN ATI ON A A L D UO RUD OL F JA N S EN , P L EZI ER EN FA N TA S I E J A KE H EGGI E
FA N N Y H EN S EL MENDELSSOHN EN HEINE: AUF F L ÜGEL N . . . ON GEH OORD
N I EUW E N OTEN
de Liedvriend is een uitgave van vereniging Vrienden van het Lied Jaargang 54 nr. 2, oktober 2015 ISSN 1384-0215 Oplage: 2500 ex. Afb. omslag: Felix Mendelssohn Bartholdy (Theodor Hildebrandt, 1834), Stadtgeschichtliches Museum Leipzig. Werk van Mendelssohn staat dit jaar centraal tijdens de Dag van het Lied. Zie pagina 4 e.v.
L
de Liedvriend
id worden?
Uit liefde voor de liedkunst en om de negentiende-eeuwse traditie van huisconcerten nieuw leven in te blazen, werd in 1961 de vereniging Vrienden van het Lied opgericht. De leden zijn verspreid over 23 regionale afdelingen en streven naar verbreiding van de liedkunst. Jaarlijks biedt de vereniging ongeveer 70 liederenrecitals aan in grotere woonhuizen of kleinere podia. Niet alleen gerenommeerde liedkunstenaars treden op, maar ook veelbelovende, beginnende talenten krijgen de kans podiumervaring op te doen en een repertoire op te bouwen. Elk jaar organiseert de vereniging bovendien cursussen voor gevorderde amateurzangers onder leiding van ervaren beroepsmusici.
Contributie Voor 2016 bedraagt de contributie € 50 per persoon of € 85 per twee personen (1 adres). Vrienden tot en met 27 jaar betalen € 15 (stuur kopie ID mee). Het lidmaatschap is voor een jaar en wordt zonder opzegging ieder jaar verlengd. Opzeggen kan schriftelijk, minstens een maand voor het verstrijken van het lidmaatschapsjaar, dus uiterlijk per 1 december.
✁
Ja, ik word lid! naam
_____________________ naam medelid _______________________________
adres
__________________________________________________________________
postcode _____________________ woonplaats
_______________________________
__________________________________________________________________
tel.nr.
__________________________________________________________________
regio waarvan ik lid wil zijn ___________________________________________________
datum
______________ handtekening ______________________
Verstuur deze aanmelding en u krijgt verdere informatie thuisgestuurd. Vrienden van het Lied - Ledenadministratie, t.a.v. mw. A.M.E. van Otterloo Wim Sonneveldlaan 203, 3584 ZS Utrecht. Of meld je aan via www.vvhl.nl
2015, nr. 2
Nieuws van het bestuur
Auditie Vrienden van het Lied 2015 Op zaterdag 7 november vindt de auditie plaats voor de Vrienden van het Lied. De auditie wordt afgenomen in het Utrechts Conservatorium. Het programma begint 's ochtends om elf uur en loopt door tot vier uur 's middags. De inschrijving voor deelname is gesloten. Het is een openbare auditie en luisteraars zijn van harte welkom. De toegang is gratis. Legaat Eugène Pannebakker Op 27 februari is ons oud-bestuurslid en erelid Eugène Pannebakker overleden. Hij heeft onnoemelijk veel werk verzet voor de Vrienden van het Lied tussen 1986 en 2004, niet alleen als secretaris, maar ook als fondsenwerver, netwerker, auditie-organisator en projectmanager. Onlangs hebben wij het zeer verheugende bericht gekregen dat Eugène Pannebakker bij testament een substantieel bedrag heeft gelegateerd aan de Vrienden van het Lied. Eugène had de gewoonte ieder gesprek met onze voorzitter te beëindigen met … en de Vrienden van het Lied moet blijven bestaan! Hij heeft daar nu zelf een stevige basis onder gelegd. Het legaat zal worden gebruikt voor extra solistenrecitals in de kleinste afdelingen, voor promotieconcerten en educatieve activiteiten. Algemene Ledenvergadering De jaarvergadering van 2016 vindt plaats op zaterdag 23 april in De Witte Huisjes, Kerkpad 3 in Bunnik. De ALV is van 11.00-13.00 uur. Daarna is er een gezamenlijke lunch. De vergaderagenda en de bijbehorende stukken zijn vanaf 2 april te downloaden op de site
en aan te vragen via het secretariaat. Leden die aanwezig waren bij de vorige jaarvergadering krijgen de stukken toegezonden, zoveel mogelijk per mail. Digitale nieuwsbrieven Tijdens het concertseizoen worden er regelmatig digitale nieuwsbrieven gestuurd, gemiddeld eens per maand. Hierin staan verslagen van de concerten van de Vrienden van het Lied, aankondigingen van speciale activiteiten en vaak aanbiedingen voor liedrecitals op andere concertpodia. Met uw lidmaatschap van de Vrienden van het Lied kunt u korting krijgen op de toegangskaarten. Hebt u deze nieuwsbrieven niet ontvangen, dan kan het zijn dat uw mailadres niet bekend is of verkeerd in de ledenadministratie staat. U kunt uw mailadres doorgeven aan Annemarie van Otterloo via amevanotterloo@gmail.com.
3
de Liedvriend
2015, nr. 2
Mendelssohn Dag in Utrecht Op zondag 8 november is er een Dag van het Lied in TivoliVredenburg te Utrecht. Van half 11 's ochtends tot 's avonds 10 uur klinken in de foyer en in de Hertzzaal sololiederen en duetten van Felix Mendelssohn. Dat wordt weer een dag lang volop genieten van heerlijke muziek, mooie poëzie en geweldige musici.
Programma 10.30-11.15u In de foyer zingen studenten van het Utrechts Conservatorium liederen van Mendelssohn 11.30-13.00u Mini-masterclass Maarten Koningsberger (bariton) en Hans Eijsackers (piano) werken met twee liedduo’s van het Utrechts Conservatorium aan liederen van Mendelssohn 14.00-14.45u Open Podium in de Hertz-zaal Amateurzangers zingen liederen van Mendelssohn en tijdgenoten 14.00-14.45u Lezing over Mendelssohn door Frans Jansen in Plein 5 14.45-15.30u Pianorecital in de Hertz-zaal Selectie uit de Lieder ohne Worte van Mendelssohn door Sofia Vasheruk en Steven Faber 14.45-15.30u Lezing door Dinant Krouwel over de duetten van Mendelssohn in Plein 5 16.00-17.00u Concert Liederen en duetten van Mendelssohn uitgevoerd door Francine van der Heijden (sopraan), Jan-Willem Schaafsma (tenor) en Phyllis Ferwerda (piano) 19.00-19.50u In de foyer zingen studenten van het Utrechts Conservatorium liederen van Mendelssohn 20.00-22.00u Concert Liederen van Mendelssohn en Schumann, o.a. de Liederkreis op. 39, uitgevoerd door Annette Dasch (sopraan) en Rudolf Jansen (piano)
Mendelssohn als liedcomponist Felix Mendelssohn (1809-1847) was een zeer productief componist en veel van zijn werken worden nog altijd regelmatig uitgevoerd. Mendelssohn heeft meer dan 120 liederen geschreven op teksten van beroemde dichters als Eichendorff, Goethe en Heine, op gedichten uit Des Knaben Wunderhorn en op poëzie van bevriende tijdgenoten. Aantrekkelijk aan zijn liederen is het sterke melodieuze karakter gepaard gaande met een goede verstaanbaarheid van de tekst. Opvallend zijn de sprookjesachtige sferen, de harmonische subtiliteiten en een perfect evenwicht van vorm en elegantie. Zijn liedoeuvre weerspiegelt de groei van het romantische lied van Zelter en Schubert naar Schumann en Brahms. Toegang - Leden VvhL: € 25, kaartverkoop via secretariaat - Abonnees Liedserie TivoliVredenburg hebben gratis toegang tot het dagprogramma - Niet-leden: € 38, kaartverkoop via TivoliVredenburg of het secretariaat Met deze kaarten hebt u toegang tot het dagprogramma en tot het avondrecital. Kaartverkoop Leden van de VvhL kunnen tot 1 november kaarten bestellen door een mail te sturen naar vriendenvanhetlied@gmail.com of door een brief te sturen naar het secretariaat van de Vrienden van het Lied, Wim Sonneveldlaan 203, 3584 ZS Utrecht. Gelieve in uw mail of brief uw naam, adres en het aantal gewenste plaatsen te vermelden. Bij de bevestiging van uw bestelling door ons per mail of per brief krijgt u gegevens over de wijze van betalen. De kaarten worden tijdig thuisgestuurd.
5
de Liedvriend
2015, nr. 2
Winnaars Vrienden van het Lied-prijs tekst Theo Oppewal
Afgelopen voorjaar won het duo Claire Lees (sopraan) en Lies Braakman (piano) de Vrienden van het Lied-prijs tijdens de International Student Lied Duo Competition in Enschede. Deze prijs bestaat uit twee recitals voor de Vrienden van het Lied die in januari 2016 zullen plaatsvinden. Beiden hebben elkaar leren kennen tijdens hun studie aan de Guildhall School of Music and Drama in Londen. Inmiddels is Lies Braakman afgestudeerd en woont nu weer in Amsterdam, Claire is zojuist begonnen aan haar laatste studiejaar in Londen en combineert dat met een operatournee door Engeland.
7
de Liedvriend
Met het winnen van de prijs krijgt het duo de mogelijkheid zich te presenteren binnen de kringen van de vereniging Vrienden van het Lied.
8
Claire: "We hebben elkaar tijdens de studie leren kennen toen er duo's gevormd moesten worden. Het klikte meteen, zowel op muzikaal vlak alsook vriendschappelijk. Lies vertelde me over dit internationale liedduoconcours in Nederland en het leek ons een goed idee om eraan mee te doen. We hadden al geschikt repertoire klaar liggen waar we voor onszelf aan werkten, maar we zijn er beslist niet onbezonnen in gestapt. We vatten uitvoeringen eigenlijk nooit licht op en hebben ook hier ons er goed op voorbereid. Ik heb het afgelopen jaar ook deelgenomen aan een aantal competities hier in Londen." Lies: "We willen volgend jaar september ook nog meedoen aan een competitie in de Wigmore Hall. Daar hebben we nu voldoende voorbereidingstijd voor. En we doen mee aan het Internationaal Vocalisten Concours 's-Hertogenbosch (IVC) in september 2016 - iets dat voortvloeit uit het behalen van de finaleplaats tijdens het International Student Lied Duo Competition." Claire: "Als we in januari naar Nederland komen dan brengen we onder meer dezelfde werken ten gehore, maar we willen voor onszelf wel telkens de lat hoger leggen met nieuwe, moeilijkere liederen." Lies: "We werken al aan het programma waar enkele vrouwelijke componisten op zullen staan zoals Rebecca Clarke, Lili Boulanger, maar ook enkele van Barbers Hermit Songs. We moeten werk zien te vinden dat ons beiden uitdaagt, dus ook met gecompliceerder pianowerk, waarbij onze kwaliteiten het beste tot uitdrukking komen. Naast de twee recitals voor de Vrienden van het Lied hebben we zelf nog een derde concert georganiseerd in Coevorden, waar ik vandaan kom. Als de vereniging internationale duo's toelaat dan willen we misschien wel auditie doen voor de Vrienden van het Lied." Claire: "In Londen doen we concerten in de Saint James's Church aan de Piccadilly en via
de opleiding doen we veel recitals, onlangs met een Frans programma. We willen zo veel mogelijk optreden, maar dat valt niet mee." Claire: "Ik moet nog mijn laatste jaar aan de Guildhall School of Music and Drama doen en daarna wil ik verder met een opera-opleiding. Als kind zong ik in schoolkoren en op mijn twaalfde begon ik met zangles." Lies: "In Engeland is het onderwijssysteem heel anders dan in Nederland. In Engeland kun je al op jonge leeftijd toewerken naar een praktijktest, gehoortest, solfègetest en theorietest. Vroeger heb ik ook wel ABCDexamens gedaan, maar die zijn niet zo uitgebreid als in Engeland. Bij mij werd de interesse voor piano gewekt toen ik mijn broer zag pianospelen. Toen heb ik stiekem zijn lesboeken zelf doorgewerkt. Na een jaar heeft mijn moeder toen gedacht: misschien moet zij toch maar op les. Ik was toen zes en toen ik zestien was werd ik aangenomen voor de Jong Talent-klas bij Paul Komen, wat erop neerkwam dat mijn ouders me iedere week vanuit Coevorden naar Groningen reden voor een uur pianoles aan het conservatorium. Na mijn bachelor aan het Prins Claus Conservatorium heb ik mijn master in Londen gedaan. In november zal de diploma-uitreiking zijn en ga ik dus even weer een weekendje naar Londen." Claire: "Tot die tijd zal ik druk bezig zijn met mijn tournee met de Gilbert and Sullivan Opera Company en is er geen tijd voor recitals." Lies: "Uit het oogpunt van efficiëntie is het handig om mijn bezoekjes te combineren met recitals of repetities. In december kom ik nog een keer naar Londen, als voorbereiding op de concerten in januari." Hoe hebben jullie elkaar ontmoet? Lies: "Ik had als bijvak liedbegeleiding gekozen en de coördinator had een lijst opgesteld van mogelijke duopartners, maar Claire was de enige die aangaf met mij te willen zingen." Claire: "We hebben zelfs het afgelopen jaar samen een appartement gedeeld. En dat ging goed - we hadden nooit gedoe over wie de afwas doet, wat we daarentegen wel met
2015, nr. 2
onze twee andere, nogal slordige huisgenoten hadden." Hoe zouden jullie elkaar beschrijven? Claire: "Lies is een van mijn beste vriendinnen, partner-in-crime. We werken goed samen, we begrijpen elkaar en zitten op dezelfde golflengte." Lies: "Claire is een van mijn beste vriendinnen en een erg eerlijk en liefdevol persoon. Het gebeurt natuurlijk vaker dat je een vriendschapsband ontwikkelt wanneer je samenspeelt, maar ik mis haar nu dan ook echt nu ik hier in Amsterdam woon. Claire is echt verbazingwekkend: ze heeft een briljante stem. Nogal wat operazangers hebben een air van
manier presenteren." Hoe werken jullie samen? Claire: "Voor ons repertoire dragen we allebei wel ideeën aan van muziek die we leuk vinden. Als we dan een les hebben gehad, zeggen we: kom, laten we er voor gaan. We moeten er beiden iets in zien. Het is niet zo dat de een kiest en dat de ander dan volgt." Lies: "Voor ons is dat ook geen probleem omdat we allebei van dezelfde soort muziek houden. We kunnen wel verschillende ideeën over een stuk hebben bij de eerste repetitie. Maar dat duurt vaak dan maar tien minuten en al gauw daarna vinden we een manier die voor ons beiden werkt." Hebben jullie ook andere gezamenlijke interesses? Claire: "Wijn, kaas, en Vietnamees eten! Bij ons in de buurt was een voortreffelijk Vietnamees restaurant." Lies: "Ja, dat missen we nu echt!" Claire: "Lies kan zelf ook goed koken en ze heeft me aan de Thaise keuken gebracht. Maar nu we niet meer samen wonen moet ik het stellen met de foto's die ze mij ervan toestuurt. Verder keken we samen veel naar Friends en naar het Britse equivalent van Heel Holland Bakt: The Great British Bake Off. Hmm, dit klinkt net alsof we niet anders doen dan eten en tv-kijken."
“Stiekem werkte ik de lesboeken door van mijn broer.” zelfgenoegzaamheid over zich, maar Claire gelukkig niet - wat ik erg verfrissend vind." Claire: "Over Lies kan ik zeggen dat ze erg mooi piano speelt en in het bijzonder de Franse muziek, ik voel me dan ook erg veilig bij haar. Als ik zou struikelen zou ze me opvangen en daar kan ik haar in vertrouwen. We hebben dezelfde stukken waar we graag over praten. Beiden houden we erg van Barbers Nocturne en tijdens repetities hebben we soms beiden tegelijk een moment van enorme ontroering. Het draait bij ons altijd om de muziek en we zijn beiden erg strikt in hoe wij vinden dat het zou moeten klinken. We zijn behoorlijk authentiek en ik denk dat we altijd trouw zijn aan hoe de componist een lied heeft willen laten klinken. Op het podium hebben we een goede chemie, omdat we goede vrienden zijn." Lies: "Toehoorders noemen ons vaak oprecht. Ze zien dat we op het podium het naar ons zin hebben en dat we ons op een eerlijke
Klinkt inderdaad als een gemakkelijk studentenleventje. Claire: "We gaan natuurlijk wel naar klassieke concerten, maar staan erg serieus in het leven. Als je een hele nacht uitgaat en je voelt je de volgende dag brak, dan verlies je gewoon een hele repetitiedag, tenminste een efficiënte repetitiedag. Het is ook een master die we doen, en als je verder wilt dan moet je dat erg serieus nemen. Bovendien is het een master aan een school waarvan we van geluk mogen spreken dat we daar zitten." Lies: "En het collegegeld is ook erg hoog." Claire: "Maar natuurlijk vieren we ook wel feestjes." Lies: "Ja, we zijn beslist niet saai of zo!"
9
de Liedvriend
En hoe zit het met jullie muzieksmaak? Claire: "Als ik niet naar klassieke muziek luister, dan luister ik graag naar Laura Mvula en ik houd van akoestische, folky muziek, naast mijn voorkeur voor cheesy pop." Lies: "Ik luister naar heel veel muziek, maar het moet wel
“Plezier is wel het belangrijkste - je moet houden van waar je mee bezig bent.” 10
kwaliteit hebben - of het nu folk, R'n'B, jazz, hiphop of pop is. Helaas heb ik onlangs een concert van D'Angelo moeten missen." Claire: "Mijn eigen muzikale uitstapjes buiten het klassieke idioom heb ik met de typisch Britse operettes van Gilbert en Sullivan, en voor onze opleiding werkte ik samen met een jonge componist aan een moeilijk lied wat erg hard werken was voor mij. Het resultaat was goed, ik houd er van om dat te doen wat mij als uitvoerder beter maakt. Plezier is wel het belangrijkste - je moet houden van waar je mee bezig bent. Iedereen is vaak zo serieus." Lies: "De Guildhall School heeft een goede componistenopleiding waar we werkten met getalenteerde componisten van wie je later meer kunt verwachten. In Groningen werkte ik aan het Prins Claus Conservatorium samen met pianist Roele Kok, die ook zelf muziek schreef. We hebben toen met drie man achter de vleugel deel genomen aan het Prinses Christina Concours, wat heel leuk was." Hoe zal het nu verder gaan met jullie carrière? Lies: "We hebben ons geen doel gesteld. Ik ben wel terug gegaan naar Amsterdam, maar van deur tot deur ben ik in drie en een half uur van Amsterdam naar Londen. Het is dus erg realistisch voor ons als we zowel in
Engeland als in Nederland een carrière willen hebben. In Marseille is een competitie waar we aan willen deelnemen, en in Amsterdam ben ik de wegen nog aan het verkennen waar ik concerten kan geven. En omdat we in de finale zaten van de competitie in Enschede zijn we toegelaten tot het International Vocal Competition 's-Hertogenbosch (IVC). We spraken na afloop van de competitie met Jard van Nes en zij benadrukte dat we dan vooral moeten kiezen voor een programma dat ons goed past. Ik denk dat Barbers Hermit Songs voor ons goed uitpakken." Claire: "En dan met name het vijfde lied, The Crucifixion. Barber weet mij altijd te raken, hij is een van mijn favoriete componisten. Het is natuurlijk in ons voordeel dat het in het Engels is, maar ik houd er ook van om Franstalig te zingen. Die taal spreekt en staat dicht bij me." Lies: "Barbers muziek mag wel wat meer naar de voorgrond getrokken worden. Onlangs heb ik zijn cellosonate nog gehoord op een recital en dat was zo belachelijk mooi. Ik dacht waarom is dit niet gewoon standaardrepertoire! Het enige wat we altijd horen is natuurlijk het Adagio, maar als je het hele strijkkwartet hoort dan is dat hele goede muziek. De Engelsen zijn heel trots op tradities en bij elk concert hoor je daar wel iets van Elgar of Vaughan Williams. Wij hebben dat hier niet zo, terwijl er heel goede Nederlandse componisten zijn geweest. Nederland kan wat dat betreft nog wat van Engeland leren. Misschien ga ik daar zelf ook nog wel wat aan doen. Ik heb werk gespeeld van Hendrik en Jurriaan Andriessen; Diepenbrock heeft ook hele mooie muziek geschreven die ik graag zou willen spelen." Claire: "Ik heb nog nooit in het Nederlands gezongen. Tot nu toe ken ik in het Nederlands alleen de drie woorden 'chocoladepepernoten', 'sinterklaas' en 'dank je wel', maar in de toekomst zal ik beslist Nederlandstalige liederen zingen! Absolutely! Another string to my bow!"
2015, nr. 2
De Engelse sopraan Claire Lees (Rochdale, Engeland, 1987) studeert in Londen aan de Guildhall School of Music and Drama. Op jonge leeftijd was zij koorlid bij de National Youth Choirs of Great Britain en tijdens haar studie, die aan de Birmingham Conservatoire begon, vertolkte zij veel operarollen. Nu speelt ze bij de Gilbert and Sullivan Opera Company de rollen van Yum Yum in Mikado en van Gianetta in Gondoliers en dit seizoen volgt er een tournee door Engeland. Claire Lees volgde masterclasses bij Sarah Walker en Susan Bullock.
Lies Braakman (Coevorden, 1990) begon op vijfjarige leeftijd met pianospelen, behaalde haar bachelor aan het Prins Claus Conservatorium in Groningen en haar master aan de Guildhall School of Music and Drama in Londen. Ze heeft les gehad van Paul Komen, Nata Tsvereli en Paul Roberts. Naast solowerken zijn kamermuziek en liedkunst voor haar een belangrijk onderdeel van het repertoire.
Claire Lees en Lies Braakman za. 23 jan. 2016 15.30u
Vrienden van het Lied - afd. Twente De Ticheler, Tichelweg 2, De Lutte Aanmelden: contactpersoon mw. Ovink via tel. 0541-517516 of ahodovink@a1.nl
Claire Lees en Lies Braakman zo. 24 jan. 2016 15.00u
Vrienden van het Lied - afd. Alkmaar t.h.v. fam. Cijsouw, J.A. Raedeckerweg 39, Schoorl Aanmelden: contactpersoon mw. Wouwenaar via tel. 072-5126036 of wouwenaar1@live.nl
Claire Lees, Alicia Berendse (vl), Lies Braakman vr. 29 jan. 2016 20.00u Hervormde Kerk, Kerkstr 6, Coevorden Programma: Prokofjev, Rachmaninov, Lili Boulanger, Rebecca Clarke
11
de Liedvriend
Samenspel van fantasie tekst Dinant Krouwel | foto Elisabeth Melchior
2015, nr. 2
plezier, en verfijning dit
Begin jaar
Rudolf
van is
Jansen
75 jaar geworden en op 8 november zal hij tijdens de Mendelssohn Dag in TivoliVredenburg 's avonds een recital geven met de sopraan Annette Dasch. Twee goede redenen om deze internationaal gevierde liedpianist en veelgevraagde masterclassdocent te interviewen voor de Liedvriend. Bovendien is hij al 45 jaar betrokken bij de Vrienden van het Lied. Hij speelde mee bij het 10-jarig jubileum in 1971, heeft veel regioconcerten begeleid, zat in de Raad van Advies voor Artistieke zaken en is lid van het ComitĂŠ van Aanbeveling. Hij speelt graag bij de Vrienden op de huisconcerten, want op intieme podia kun je met veel meer verfijning spelen dan in de grote zalen.
13
de Liedvriend
14
Nog voor ik mijn eerste vraag kan stellen, noemt Rudolf Jansen vol trots vijf grote cdprojecten, waarbij hij de pianist was. Het zijn opnames grotendeels gemaakt in de jaren 90 met het complete liedoeuvre van een componist: Grieg, Diepenbrock, Webern, Wolf (Italienisches Liederbuch) en Richard Strauss. De 8 cd's van Strauss waren de zwaarste klus. Het zijn 160 liederen met ingewikkelde pianopartijen. Luister maar naar het lange lied Im Spätboot (op. 56, 3) met een prachtige tekst en ongelooflijk vreemde en fascinerende harmonieën. Terwijl we de ene serie liederen opnamen, studeerde ik alweer voor de volgende opnamesessie. Naast deze grote projecten heb ik veel losse plaat- en cd-opnames gemaakt. Ik heb hier een rood doosje, waarin kaarten zitten met beschrijvingen van al die opnames. Dat zijn er meer dan 120. Als Rudolf het kaartenbakje terugzet op de vleugel, vertelt hij, dat dit instrument van zijn lerares aan het Amsterdams conservatorium is geweest. Nelly Wagenaar had daar twee vleugels staan, een mooie en een lelijke,
Bladmuziek en muziekliteratuur
KLASSIEK POPULAIR ANTIQUARISCH
•
Minrebroederstraat 24 3512 GT Utrecht 030 -234 36 73 www.broekmans.com
•
zoals ze altijd zei. De mooie heb ik van haar cadeau gekregen en ik ben daar nog steeds heel blij mee. Over zijn muzikale jeugd In de oorlogstijd lag ik vaak onder de vleugel, als er gemusiceerd werd. Mijn moeder speelde cello met mijn vader aan de piano. Soms kwam er een violist bij en klonken er klassieke pianotrio's in huis. De muziek raakte mij, ik kreeg er een gevoel bij. Af en toe kwamen er zangers langs om voor te zingen bij mijn vader (Simon C. Jansen, organist en dirigent). In 1944 moesten we wegens het oorlogsgeweld evacueren. Op de fiets bij mijn vader ging ik van Arnhem naar familie in Amsterdam. Er woonde een tante bij ons in huis, de zus van mijn moeder, die enthousiast liederen zong. Ze had een langspeelplaat met Fischer-Dieskau, waar ze gek op was. Ik vond vooral Ständchen van Strauss erg mooi. Vanaf mijn twaalfde ging ik ook orgel spelen. Via mijn vader was ik al gauw vertrouwd met
2015, nr. 2
het begeleiden van kerkdiensten. Op een gegeven moment mocht ik op de zondagochtenden in Weesp spelen. Ik kreeg 95 cent en dat was inclusief reiskosten. Ik dacht toen wel: dit wil ik niet mijn hele leven blijven doen. Keuze voor het begeleidersvak In 1964 ontving ik de Prix d'Excellence voor orgel en twee jaar later voor piano. Door op te gaan voor beide kon ik langer studeren en hoefde ik niet in militaire dienst. Tijdens de studie deed ik al veel aan kamermuziek en begeleidde ook zangers. Het woord 'begeleiden' mogen we eigenlijk niet meer gebruiken. Ik ben net terug van een cursus in Calgary (Canada) en daar sprak men consequent van een collaborative pianist. Het samenspel bracht me ertoe uiteindelijk te kiezen voor de piano. Ik kon daar muzikaal meer in kwijt door de dynamische mogelijkheden en de aanslaggevoeligheid. Het werken met zangers kwam vanzelf op mijn pad en ik kon er mijn geld mee verdienen. Dat vond mijn vader erg belangrijk en daar had hij gelijk in. Na al die jaren is het archief met mijn concertprogramma's uitgegroeid tot 5 meter. Daar zitten ook solorecitals bij, maar het samen musiceren heb ik altijd fijn gevonden. Samenwerking als duo Niet iedere pianist kan samenwerken met een zanger. Het is een kwestie van karakter. Zang en piano moeten een eenheid vormen en dat vergt inzet van beide musici. Soms wil een pianist bij mij komen om een lied door te nemen. Ik vraag dan om de zanger mee te nemen, want het gaat om het duo. Net zoals een pianist anders zal spelen op verschillende vleugels, zal hij ook anders musiceren met verschillende zangers. Men beïnvloedt elkaar. Je eigen partij heb je al ingestudeerd en vaak genoeg gehoord. Nu moet je met je oor gaan luisteren naar de partner. Dat geldt natuurlijk over en weer. Een zanger kan aan de pianist ook vragen om iets op een andere manier te spelen. Het is echt teamwork. De samenwerking met Annette Dasch op 8 november in Utrecht is nieuw. We voeren onder andere de Liederkreis opus 39 van
Schumann uit. Ik verheug me erop om dat met een sopraan te doen. Binnenkort komt Annette Dasch vanuit Antwerpen naar mij toe om de liederen samen door te nemen. Later rijdt mijn vrouw (mezzosopraan Christa Pfeiler) mij naar Frankfurt toe voor een tweede repetitieronde. We zullen een muzikaal duo moeten vormen. Dat kun je laten groeien door samen veel muziek te maken en vooral op de muziek in te gaan. Kan het een halfje lager? Het spelen in verschillende liggingen is wel eens lastig. Het publiek realiseert zich niet, wanneer je de Winterreise uitvoert met een bariton, dat je deze cyclus een dag eerder met een tenor hebt gedaan en een dag later uitvoert met een bas. Soms is een andere ligging wel makkelijker. Veel mollen in de balk kan afschrikken, maar het is lekker spelen met zwarte toetsen. Bij een rechtstreekse radio-uitzending heb ik eens een tenor gered door op zijn verzoek Die Krähe à vue een halve toon te transponeren. Ken je het laatste lied uit A Charm of Lullabies van Britten? Dat begint met een stuk voor solozang en zonder steun van de piano gaat de stem gauw zakken. Als de piano er dan bij komt, is het vaak even schrikken. De zangeres, met wie ik dit lied uitvoerde, had daar ook moeite mee. Toen ik bij het concert merkte, dat ze een halve toon lager uit kwam, heb ik de pianopartij een halve toon lager gespeeld. Na afloop kwam ze dolgelukkig naar me toe, omdat ze dacht, dat ze in het sologedeelte niet was gezakt … Spelen met plezier en fantasie Christa Pfeiler was bij het interview aanwezig en vertrouwde me toe, dat Rudolf de zangpartijen soms meezingt bij het studeren van de pianobegeleiding. Dat doe ik met een hoge falsetstem, zegt Rudolf. Ik doe dat ook wel bij masterclasses. Zo kan ik zelfs in de hoge liggingen iets voordoen. Christa zegt dat, als ze Rudolf hoort spelen, vergeet dat hij 75 jaar is: Zijn spel klinkt jong en hij heeft er duidelijk nog steeds plezier in. Rudolf beaamt dit graag en geeft tenslotte nog een advies mee voor de liedpianisten: Gebruik je fantasie; leer die te ontplooien.
15
de Liedvriend
16
2015, nr. 2
aurice M ammerts van Bueren Lover de liederen van
Jake Heggie
tekst Maurice Lammerts van Bueren | foto Guido Tichelman
17
"
Het begon allemaal in de zomer van 2005. Sopraan Henriette Feith en ik waren altijd op zoek naar nieuw Amerikaans liedrepertoire, een passie die we delen sinds onze studietijd. Op die bewuste zomermiddag haalde Henriette een vers gekochte cd uit haar tas met liedrepertoire uit de Verenigde Staten. We stopten de cd in de cd-speler en zaten gekluisterd aan de boxen, toen we de muziek van Jake Heggie hoorden.
de Liedvriend
"Het is slechts 10 jaar geleden, maar in die tijd was een zoektocht naar nieuwe stukken nog andere koek: de overgang van de bibliotheek naar het internet mocht dan wel langzaam in gang gezet zijn, YouTube stond echter nog in de kinderschoenen en streamingdiensten waren er nog niet. Alle muziek, die je wilde horen, moest je kopen op cd, en bladmuziek kon je alleen in de winkel of de bibliotheek inzien. Een goede 'oude' en haast romantische tijd, waarbij je je geluk niet op kon als je zoektocht nieuwe pareltjes opleverde.
18
De muziek die uit de boxen kwam was origineel en aanstekelijk. Henriette en ik besloten op de valreep vier liederen van deze onbekende componist – Jake Heggie – toe te voegen aan de cd die we binnenkort zouden opnemen. Een van de partituren kon nog besteld worden, de andere partituur werd gefaxt vanuit Amerika, waar violiste Frederieke Saeijs studeerde. Zij wist de door ons zo begeerde partituur in de bibliotheek van haar universiteit te vinden. Inmiddels zijn we in het bezit van de echte partituur, die laat na de cd-opname arriveerde. Na het uitkomen van onze cd – genaamd Curiosity killed, een citaat uit Heggie’s lied Indian Summer-Blue – zocht ik in het najaar van 2005 contact met Heggie. Hij bleek een ontzettend aardige man te zijn, en in de afgelopen tien jaar ontstond een vriendschappelijke band, gestoeld op vele mails, Skypecontact en telefoongesprekken. Vanaf de eerste kennismaking met Heggies liederen was mijn fascinatie voor deze muziek een feit. Naast het spelen van zijn werk gaf ik masterclasses over zijn liederen en spoorde conservatoriumstudenten aan zijn muziek uit te voeren, om zo de nieuwe generatie musici bij deze muziek te betrekken. Ik beschouwde het steeds meer als een missie zijn muziek meer bekendheid te geven op dit ver van Amerika gelegen continent. Beetje bij beetje wierp het zijn vruchten af.
In 2013 mochten sopraan Lilian Farahani en ik een echt wapenfeit noteren: we voerden de Nederlandse première van de cyclus Eve-song uit op het Festival Classique, die rechtstreeks op de radio uitgezonden werd. Heggie live op radio 4, het voelde als een mijlpaal." Cd-opname met Angelika Kirchschlager "Nu, in 2015, resulteert mijn liefde voor Heggies liederen in het uitkomen van een nieuwe cd. Samen met de Oostenrijkse mezzosopraan Angelika Kirchschlager nam ik afgelopen winter een cd op met 19 liederen van Heggie. Angelika en ik proberen zo een brug te slaan van Amerika naar Europa, in de hoop dat over een paar jaar niemand meer hoeft te vragen: 'Heggie, wie is dat?' Een componist opbellen als je een vraag hebt: dat is een kans die ik met mijn beide pianistenhanden heb aangegrepen. Want laten we eerlijk zijn, in een lied van Schubert of Beethoven vraag je je ook wel eens af of er een drukfout staat. En bij een Poulenc-lied krabt menigeen zich achter de oren bij het zien van het zoveelste onhaalbare metronoomcijfer. Voordat je in zo’n geval enige zekerheid over een eventuele onjuistheid hebt, moeten er wetenschappers van de uitgeverijen Bärenreiter, Henle of Wiener Urtext aan te pas komen. En met alle respect: dan nog heb je geen volledige zekerheid. Bij de voorbereiding van de cd met Angelika konden we Jake van alles vragen over vreemde noten (Yes Maurice! You have found a typo), over tempi (I'm terrible with metronome markings) en over de teksten. Ook hielp Jake bij het uitzoeken van het repertoire: hij dacht dat de Songs to the Moon Angelika op het lijf geschreven zouden zijn, en hij kreeg gelijk. Ook Sweet Light en de drie liederen uit Statuesque staan op zijn verzoek op de cd." Jake Heggie "Ooit werkte pianist Jake Heggie als publiciteitsmedewerker bij de San Francisco Opera. Hij haalde zangers op van het vliegveld, bracht ze naar interviews en kwam zo in con-
2015, nr. 2
tact met menig operaster. Hij raakte bevriend met mezzosopraan Frederica von Stade en schonk haar een paar zelf geschreven folk arrangements als verjaardagscadeau. Von Stade waardeerde het gebaar zeer en stelde voor de arrangementen een keer samen door te zingen. Toen het moment daar was, viel – volgens Von Stade zelf – haar mond steeds verder open: de arrangementen waren fijnzinnig, kleurrijk en zaten verdraaid goed in elkaar. Frederica spoorde haar vrienden aan nieuw werk te bestellen bij Heggie. En aangezien haar vele vrienden – allemaal wereldberoemde zangers en zangeressen – Von Stades raad meteen opvolgden, ging het hard met de carrière van Jake. In de Verenigde Staten was hij al gauw een gevierd componist: zijn opera’s Dead Man Walking en Moby-Dick werden grote successen, met tientallen uitvoeringen per jaar en zelfs een verfilming voor Moby-Dick.
op Puccini: zijn muziek is verre van gemakkelijk, maar zangtechnisch gezien ligt het toch goed. En als pianist weet Heggie als geen ander uitdagende en pianistische pianopartijen te schrijven. Ik zal in dit artikel twee cycli, die ik met Angelika Kirchschlager opnam, toelichten: Songs to the Moon en Statuesque." Songs to the Moon "Heggie is een componist van deze tijd, maar zijn liederen lijken hun wortels te vinden in de bloeitijd van het lied, de romantiek. Een van de componisten, door wie Heggie naar eigen zeggen beïnvloed is, is Robert Schumann. Die invloed vind je niet zozeer terug in zijn idioom, maar wel in de opzet van zijn liederen: Heggie schildert net als Schumann hele landschappen die tot de verbeelding spreken. In die zin zou je kunnen zeggen dat bijvoorbeeld de Liederkreis opus 39 van Schumann en Heggies Songs to the Moon qua sfeer veel overeenkomsten vertonen.
“Yes Maurice! You have found a typo.”
Heggie kent zijn klassiekers en maakt dankbaar gebruik van teksten van dichters als A.E. Housman, Vachel Lindsay en vooral ook Emily Dickinson. Een groot deel van zijn liederen is echter geschreven op teksten van hedendaagse dichters zoals Sister Helen Prejean, Philip Littell en Gene Scheer. Met name laatstgenoemde dichter en librettoschrijver stond aan de wieg van diverse meesterwerken van Heggies hand, zoals de opera Moby-Dick en talloze liederen. Jake is bij het tot stand komen van deze teksten nauw betrokken: hij houdt van kleurrijke verhalen, theater, emoties en humor, en Scheer kan hem daarbij op zijn wenken bedienen. Heggie is bij uitstek een componist voor vocalisten. Hij lijkt in die zin wel een beetje
De Songs to the Moon werden geschreven op gedichten van Vachel Lindsay, een populaire dichter in Amerika rond 1920. Heggie zegt over deze liederen: “Lindsay ziet de maan als een blanco canvas, waarop ieder van ons zijn eigen wensen en verlangens projecteert.” Hij schreef deze liederen in 1998 – wederom – voor Frederica von Stade. Heggies cyclus begint met een proloog, waarin een meisje (en eigenlijk ook de luisteraar) wordt uitgenodigd voet te zetten in een wereld, die betoverd is door zilveren manen, diamanten sterren en wolken van sneeuw. Een lied later zijn we al op het strand van Euclides, de wiskundige, die met zijn geleerde collegae het strand vol tekent met geometrische figuren. Een kind aan de kant ziet de cirkel als een knap staaltje tekenkunst: de perfecte maan. The Haughty Snail King beschrijft de nachtelij-
19
de Liedvriend
ke tocht van twaalf slakken, waaronder hun koning, die bij gebrek aan beter de maan ziet als zijn kroon. Slakken zijn overigens niet de enige dieren die figureren in deze cyclus: zo ziet de slang de maan als een bange prairiehond, voelt de vogelverschrikker zich een heerser die de vogels aanstuurt als troepen en beweert grootvader dat de maan het ei van een griffioen is, dat elk moment kan uitkomen.
20
In een ander lied is de maan een koek die langzaam opgepeuzeld wordt door de Noordenwind. Het begeleidend geklap van zanger en pianist versterkt het gevoel getuige te zijn van een straatscène, waar kinderen op straat een liedje zingen. In het meest mysterieuze lied wordt de maan vergeleken met een gong, hung in the wild. De zinderende lucht is haast voelbaar, zo tovert Heggie hier met klanken. Het is een gong die je niet kunt horen, it takes a fairy ear." Statuesque "In de drie liederen uit de cyclus Statuesque (2005) worden beroemde beelden door Gene Scheer en Jake Heggie tot leven gebracht. Ze denken als mensen, reflecteren, hebben gevoelens en bezitten het opmerkelijke vermogen grondige analyses van zichzelf en hun omgeving te maken. Zo zit Henry Moore’s Reclining figure in Elmwood vol met gaten en onverwachte schaduwen, en is ze bovendien asymmetrisch. Zij beschouwt deze eigenschappen als verleidelijk en zingt zwoel: I am a mystery to myself. In Picasso’s Head of a Woman komen zowel beeldhouwer als model aan het woord. Picasso, een heer met bedoelingen, spreekt Mademoiselle aan: Would you like to come with
me? I am Picasso. Dat Marie-Thérèse, de dame in kwestie, nog jong en naïef is, wordt meteen duidelijk: His name meant nothing to me, but his tie was beautiful. Ze volgt hem en het stel krijgt een relatie. Maar Picasso is getrouwd en vraagt telkens: Can you keep a secret?, waarop zij antwoordt: No! Het lied Winged Victory: We’re through! vertelt over de Nikè van Samothrake, te vinden in het Louvre in Parijs. Onze gevleugelde heldin ziet er fantastisch uit in haar weinig verhullende jurk, maar is vreselijk gefrustreerd: waarom ziet men haar al eeuwenlang puur als een sekssymbool? Geen mens is geïnteresseerd in haar gevoelens of dromen! Ze wil niet langer aangegaapt worden door mannen die zo geobsedeerd zijn door haar lichaam, dat ze niet eens zien dat ze helemaal geen hoofd heeft: No head! Nadat ze de museumbezoeker de huid heeft vol gescholden, wijst ze hem de deur: Now get out!"
2015, nr. 2
Aanbevolen repertoire Tot slot enkele tips voor iedereen die benieuwd is naar deze muziek, op stemtype gerangschikt. Sopraan Eve-Song, Natural Selection, The Faces of Love Mezzosopraan Naast het besproken repertoire is bijvoorbeeld de cyclus Camille Claudel: into the fire zeer de moeite waard. Andere tips: Paper Wings, The Breaking Waves, Folk Arrangements. Countertenor Jawel, er is een heuse cyclus voor countertenors, Encountertenor. In de teksten, zoals The Trouble with Trebles in Trousers, vindt u alles wat u altijd al wilde weten over countertenors … Tenor Een geweldige cyclus is Friendly Persuasions. Deze vier liederen op teksten van Gene Scheer beschrijven enkele passages uit het leven van Francis Poulenc. Zo gaat het eerste lied over Wanda Landowska, die steeds langer moet wachten op haar klavecimbelconcert dat maar niet afkomt, omdat Francis hopeloos verliefd is. In het derde lied horen we Heggie op zijn best: een ontroerende wals waarin een herinnering aan een jeugdvriendinnetje wordt opgehaald. Bariton A Question of Light. Het bijzondere licht, dat gevangen werd in een aantal schilderijen, wordt hier omgezet in woorden (wederom door Gene Scheer) en noten. Een van de hoogtepunten is het lied El hombre van de schilder Rufino Tamayo. Het is typerend voor Heggies œuvre: de liefde wordt bezongen in twee lagen, waarbij intimiteit en het alomvattende heelal samensmelten tot een indrukwekkend lied.
Afb. pg. 16: Maurice Lammerts van Bueren samen met Angelika Kirchschlager in de opnamestudio voor hun Jake Heggie-cd. Foto: Guido Tichelman. Afb. pg. 20: Tête de femme (Fernande Olivier; 1909) - Pablo Picasso, sculptuur, afm.: 40,5 x 23 x 26 cm. Tate Modern, Londen. Afb. pg. 21: De gevleugelde Nikè van Samothrake (ca. 200 v. Chr.). Een Grieks marmeren beeld dat de Griekse godin van de overwinning Nikè voorstelt. Louvre, Parijs.
21
de Liedvriend
F
2015, nr. 2
F H anny
ensel
de andere endelssohn
M
Annette Maurer, vertaling door Dinant Krouwel
Op 24 november 1805 werd Fanny Mendelssohn geboren, de oudere zus van Felix. Haar 210e geboortedag wordt dit jaar wereldwijd gevierd. De Duitse uitgeverij Furore publiceert steeds meer composities van haar. Annette Maurer schreef voor deze uitgever een kort biografisch artikel bij de werkenlijst van Fanny Hensel. Furore was zo vriendelijk toestemming te geven voor een vertaling in het Nederlands en voor plaatsing in de Liedvriend.
23
de Liedvriend
24
Muzikale vorming Fanny Hensel groeide op in een welgestelde en ontwikkelde Berlijnse familie. Net als haar jongere broers en zus Felix, Rebecka en Paul kreeg ze een uitstekende opleiding. Al vroeg herkenden de bankier Abraham Mendelssohn en zijn vrouw Lea de uitzonderlijke muzikale begaafdheid van Fanny, zodat zij net als haar broer Felix les kreeg van de beste docenten, die zij konden krijgen. Tijdens een langdurig verblijf in Parijs in 1816 kregen Fanny en Felix pianoles van Marie Bigot de Morogues, die in hoog aanzien stond bij Haydn en Beethoven. Terug in Berlijn werden de lessen voortgezet bij de bekende Beethoven-vertolker Ludwig Berger. Voor de muziektheoretische vorming en voor compositieles trok Abraham Mendelssohn de consciĂŤntieuze Carl Friedrich Zelter aan, leider van de Berliner Singakademie en een vriend van Goethe. Spoedig stond Fanny in de grote vriendenkring van de Mendelssohns niet alleen bekend als een voortreffelijke pianiste, maar ook als componiste van liederen en pianomuziek. Kort na haar plotselinge dood schreef de Berlijnse muziekciticus Ludwig Rellstab een in memoriam. Hierin schreef hij dat Fanny net zo getalenteerd was als haar beroemde broer en zoveel muzikale kennis had verworven, als maar weinig kunstenaars, die alleen maar voor de muziek leefden, konden zeggen.
uitgevoerd konden worden tijdens soirĂŠes en huisconcerten. Werken als het in 1822 geschreven pianokwartet bleven toen een uitzondering. Om haar composities buiten de familie- en vriendenkring bekend te maken, greep ze in 1827 en 1830 de kans aan om vijf liederen en een duet met pianobegeleiding onder de naam van Felix Mendelssohn uit te laten geven in diens liederenbundels opus 8 en opus 9. Ze gaf ook afschriften van haar liederen en pianomuziek als cadeau aan vrienden en bekenden.
Maatschappelijke beperkingen Terwijl Felix voor zijn culturele vorming uitgebreide reizen maakte, zich als dirigent en pianist bewijzen kon en beroemde musici ontmoette, werd Fanny geconfronteerd met vele beperkingen. Al op 14-jarige leeftijd werd ze door haar vader gewezen op haar toekomstige plichten als echtgenote en moeder. Haar muzikale activiteiten kwamen amper buiten de kring van familieleden en vrienden: openbare concerten of het publiceren van eigen composities vond men destijds ongepast voor een vrouw. Als Joden, die zich hadden bekeerd tot het protestantisme, deden de Mendelssohns hun best om zich te houden aan de algemeen aanvaarde etiquette. Beperkt tot de huiselijke omgeving componeerde Fanny Hensel vooral pianostukken en liederen, die
Concerten en erkenning Fanny trouwde in oktober 1829 met Wilhelm Hensel en besloot in het voorjaar van 1831 zelf Sonntagsmusiken te organiseren. Rellstab noemde deze een artistiek feest van uitzonderlijke aard met zorgvuldige uitvoeringen van klassieke werken van vroeger en de beste stukken van de nieuwe tijd. Het plezier van het bijwonen werd verhoogd door de medewerking en aanwezigheid van de allerbeste kunstenaars, die in Berlijn werkzaam waren of deze stad bezochten. Fanny Hensel dirigeerde en begeleidde haar koor, dat bestond uit twintig zangers en waarmee zij samen met bevriende musici op hoog niveau uitvoeringen gaf van oratoria, opera-aria's en kamermuziek van Bach, Mozart, Beethoven, Weber en Mendelssohn. Hier kon ze ook
Niettemin kon Fanny nog een kleine kring van concertbezoekers bereiken door haar werken te presenteren tijdens de Sonntagsmusiken, die waren opgericht in de twintiger jaren. Naar het voorbeeld van de Freitagsmusiken van Zelter had Abraham Mendelssohn musici van de hofkapel gestrikt om elke veertien dagen op zondag tussen elf en twee mee te werken aan concerten in zijn huis. Hierdoor kregen zowel Felix als Fanny de mogelijkheid om muziek van oude en eigentijdse componisten uit te voeren en hun eigen composities uit te proberen in een semi-openbare ruimte voor een geselecteerd publiek. Nadat Felix Mendelssohn in april 1829 het ouderlijk huis verliet voor zijn eerste grote reis naar Engeland, werden de Sonntagsmusiken opgeschort.
2015, nr. 2
haar eigen werken laten horen. Haar pianostukken, liederen duetten, koorwerken en haar posthuum verschenen pianotrio opus 11 werden hier in de loop van de jaren tot klinken gebracht voor een steeds groter wordend publiek. Ook de scène Hero und Leander voor sopraan en piano of orkest werd daar uitgevoerd evenals de Orchesterouvertüre, waarvoor ze een Berlijns theaterorkest engageerde. Behalve door vrienden en kennissen werden de Sonntagsmusiken door beroemdheden bezocht als de gebroeders Humboldt, Franz Liszt, Clara Schumann, Johanna Kinkel, Heinrich Heine en anderen. Deze concerten, waarmee Fanny Hensel volgens Rellstab 'het artistieke leven in Berlijn verrijkte, waarvoor we haar dankbaar moeten blijven', compenseerden voor haar de beperkingen, waarmee ze moest leven. Haar muzikale leiding bij deze concerten werkte positief op haar werk als componiste. Ze schreef in 1831 grotere stukken voor solisten, koor en orkest, zoals de cantates Hiob en Lobgesang en het Oratorium nach Bildern der Bibel. In 1839/1840 vervulde zich een lang gekoesterde wens voor de familie Hensel en reisden zij een jaar lang door Italië. Voor Fanny werd dit jaar de gelukkigste periode van haar leven. Daar kreeg ze eindelijk de zo verlangde erkenning buiten de kring van familieleden en leerde zij verschillende musici kennnen, die haar werk waardeerden en haar creativiteit stimuleerden, zoals de jonge Charles Gounod. Terugblikkend in zijn memoires schreef hij: 'Mevrouw Hensel was muzikaal buitengewoon goed ontwikkeld en speelde voortreffelijk piano. Ondanks haar kleine, tengere figuur bezat zij een grote scherpzinnigheid en een hoeveelheid energie, die men in haar diepe, vurige ogen kon lezen. Tevens was zij een uitzonderlijk begaafde componiste …' Terug in Berlijn componeerde Fanny haar belangrijkste pianowerk, de biografisch getinte cyclus Das Jahr (1841). Het idee om de twaalf maanden van het jaar muzikaal te verbeelden, was in haar tijd uniek. Publicaties van haar werk Pas in haar laatste levensjaar vond Fanny,
gesteund door familievriend Robert von Keudell, maar tegen de uitdrukkelijke wens van haar broer, de moed om systematisch met de publicatie van haar composities te beginnen. Zo verschenen vanaf 1846 liederen voor solostem en piano, koorwerken a cappella en de pianostukken opus 1 en opus 7. Tot meer eigen uitgaves kwam het helaas niet. Op 14 mei 1847 kreeg Fanny Hensel een hersenbloeding tijdens een repetitie voor een van haar Sonntagsmusiken. Na haar plotselinge dood schikte Felix Mendelssohn in opdracht van zijn zwager Wilhelm Hensel haar manuscripten voor publicatie. Deze composities verschenen pas in 1850. De dood van zijn zuster bracht Felix in een zware depressie. Hij stierf onverwacht op 4 november, een half jaar na Fanny. Uitgeverij Furore begon in 1897 met de publicatie van niet eerder uitgegeven composities van Fanny Hensel, zowel kamermuziek als werken voor grote bezetting. Inmiddels zijn meer dan 150 werken van haar uitgebracht. Tegenwoordig wordt Fanny Hensel beschouwd als een van de belangrijkste Duitse componisten van de romantiek. Meer informatie is te vinden op www.fannyhensel.de
Afb. pg. 22: Portret Fanny Hensel, gemaakt door haar man Wilhelm Hensel (17941861), potlood op karton, 1829, afm. 22 x 17 cm. De originele tekening bevindt zich in het Kupferstichkabinett te Berlijn. Nabewerking met kleur door Reinhold Weber voor uitgeverij Furore.
25
de Liedvriend
Mendelssohn en Auf Flü Dinant Krouwel
Auf Flügeln des Gesanges Auf Flügeln des Gesanges, Herzliebchen, trag' ich dich fort, fort nach den Fluren des Ganges, dort weiss ich den schönsten Ort. Dort liegt ein rotblühender Garten im stillen Mondenschein; die Lotosblumen erwarten ihr trautes Schwesterlein. Die Veilchen kichern und kosen, und schau'n nach den Sternen empor, heimlich erzählen die Rosen sich duftende Märchen in's Ohr. Es hüpfen herbei und lauschen die frommen, klugen Gazell'n; und in der Ferne rauschen des heil'gen Stromes Well'n. Dort wollen wir niedersinken unter dem Palmenbaum, und Lieb' und Ruhe trinken und träumen seligen Traum.
2015, nr. 2
Heine: geln des Gesanges In mei 1837 werd in Leipzig de bundel Sechs Gesänge op. 34 van Mendelssohn gepubliceerd. Het tweede lied hieruit is Auf Flügeln des Gesanges op een gedicht van Heine. Door de betoverende melodie en de wiegende golven in de begeleiding werd dit lied een van de beroemdste composities van Mendelssohn. Het wordt vaak instrumentaal uitgevoerd, vooral door violisten en pianisten, en is regelmatig bij bruiloften te horen.
Een verleidelijke melodie De zangstem zet in met een sextsprong naar c', waarmee Mendelssohn de luisteraar meteen op 'vlieghoogte' brengt. Vanuit deze toon ontvouwt zich de melodie met herhaalde motieven en een wiegende cadans. Ofschoon het aantal lettergrepen per dichtregel niet overal gelijk is, blijft de melodie perfect in balans. De zangstem houdt in het tweede couplet de sfeer vast. De melodie ligt net iets hoger en beweegt zich tussen bes' en f" en heeft minder grote sprongen. Bij de herhaling van regel 7 komt de beginmelodie terug. Mendelssohn verlengt de es bij erwarten met een volle maat, die het wachten lijkt te illustreren. De golvende zestienden-beweging in de begeleiding stopt hier opeens, waardoor ihr trautes Schwesterlein extra aandacht krijgt. Opvallend is de a, waarmee de zangstem dit inzet. Het is de eerste toon in de zangpartij buiten de toonsoort As-groot. Hierna sluit de zangstem het tweede couplet af op een as. Na een lange zweefvlucht rondom c" en es" wordt nu eindelijk de grondtoon bereikt. Het
derde en vierde couplet hebben dezelfde muziek als de eerste twee coupletten. Aan het eind hiervan krijgt des heil'gen Stromes Well'n alle aandacht. Groeiende harmonische activiteit De pianobegeleiding ondersteunt de melodie op fantastische wijze. Hoe gelijkmatig de pianopartij ook klinkt, door de twee coupletten heen is er steeds meer harmonische activiteit. In het begin volgen de harmonieën elkaar rustig op: 2 maten As-akkoord, 2 maten Es-dominantseptiem-akkoord en dan weer 2 maten As-akkoord. Vanaf het woord Ganges wisselt de harmonie per maat. In het eerste couplet hebben zangstem en piano alleen maar tonen binnen de toonsoort As-groot, behalve bij duftende Märchen. In de piano klinkt hier een d. Dit is geen opzienbarende wending, maar hierdoor sluit dit couplet af met twee maten met majeur-akkoorden. Des te groter is hierna het effect van de mineurakkoorden onder regel 5 en 6, die de mysterieuze sfeer oproepen passend bij de tuin in
27
de Liedvriend
de maneschijn. De bas van de piano had tot nu toe steeds dezelfde toon op de eerste en tweede tel van iedere maat, maar vanaf het eind van regel 6 verandert Mendelssohn de bas elke halve maat. Bij de herhaling van regel 7 klinkt de muziek van regel 1, maar nu met een per tel verspringende bas. Deze pendelbas doet mij denken aan klokken. Heel geleidelijk voert Mendelssohn de luisteraar mee naar een droomwereld. De harmonieën wisselen eerst per twee maten, dan per maat en daarna per tel. Het zijn kleine, subtiele wijzigingen, maar met een groot effect. Het tussenspel doet daar nog een schepje bovenop: veel chromatiek, een crescendo naar forte en een rechterhand, die onrustig heen en weer springt. In de laatste maat van dit relatief
heftige tussenspel keert de rust weer terug en wordt de luisteraar opnieuw verleid. Het vijfde couplet laat de muziek van het begin horen, maar de zangstem zet een maat vroeger in. De rustige inleidende maat met twee gebroken As-akkoorden ontbreekt. Er staat een crescendo genoteerd en de linkerhand heeft de pendelbas, die we al eerder hoorden. In de rechterhand blijft het akkoord gelijk, maar de hand verspringt steeds. Mendelssohn geeft op deze manier regel 17 en 18 extra intensiteit. Regel 19 en 20 grijpen muzikaal terug op regel 7 en 8, maar de harmonieën zijn dwingender en het extra crescendo bij träumen leidt naar een forte bij Traum. Onder dit woord en de herhalingen
2015, nr. 2
van de slotregel speelt de piano vrijwel letterlijk het emotionele tussenspel. Voordat de zanger het lied afsluit met het voor de derde keer herhaalde seligen Traum klinkt in de piano een lange es". Deze roept de Traum op, die de zangstem vijf maten hiervoor voluit zong. De zanger neemt de es over van de piano en terwijl die via des" naar c" daalt, laat de piano nogmaals die es horen. Het is alsof de geliefden elkaar in de droom gevonden hebben. De fantasie van Heine Het gedicht heeft een heldere structuur, een vast rijmschema en net als het lied een rustige cadans en veel herhalingen van klanken. In het eerste couplet lezen we tweemaal fort met in regel 4 dort en Ort. Daarna opent Heine met Dort de bloemrijke beschrijving van de prachtige plek bij de Ganges. Na drie coupletten komt Dort terug bij het vijfde couplet, waarin het doel van de reis verduidelijkt wordt. Verleidelijk klinkt de rotblühender Garten, die een mooie klankenmetamorfose is van Ort, Flügeln en Ganges. Heine geeft regel 3 extra vaart met acht lettergrepen en de klemtoon aan het begin. Het tweede couplet is heel dynamisch met veel lettergrepen in regel 5 en 7 en slechts zes in regel 6 en 8. De rust past goed bij im stillen Mondenschein. Het middelste couplet klinkt heel actief met steeds acht lettergrepen. Hierin spreken de werkwoorden alle zintuigen aan in een totale synesthesie. De laatste twee coupletten worden rustiger met ieder een regel van zes lettergrepen. Het einde vertraagt heel mooi met driemaal und, nog voorafgegaan door unter en driemaal tr in trinken, träumen en Traum. Behalve met het spel van klanken en ritme pakt Heine de lezer in met allerlei romantische liefdessymbolen: de tuin, de maneschijn, de viooltjes, de sterren en de
rozen. In het vijfde couplet is opeens sprake van wir, benadrukt door de alliteratie met wollen. Net als de Ganges, de lotosbloemen en de gazellen verwijst ook de palmboom naar een exotisch oord. Belangrijker is echter de beschutting, die deze boom biedt, zodat de geliefden beschermd en ongestoord van elkaar kunnen genieten. Het gedicht kan ondeugend opgevat worden, want de beeldende beschrijving van de tuin heeft een erotische lading. De droomreis lijkt een romantische vlucht uit liefde. De ik-persoon ontvoert zijn meisje naar een plek ver weg, waar ze ongezien samen kunnen zijn. Maar ironie was Heine niet vreemd. Het vliegen is een droombeeld en de exotische plek is een fantasie. De reis eindigt als droom en zal nooit werkelijkheid worden. In de Nederlandse literatuur is bij Multatuli een vermakelijke beschouwing te vinden van Auf Flügeln des Gesanges. Het gedicht wordt op een prachtige manier op de hak genomen in het tiende hoofdstuk van Max Havelaar. De ironie druipt eraf en de erotiek wordt niet geschuwd. Het Hooglied en het huwelijk Mendelssohn kon zeker grappen maken in zijn muziek, maar dit lied klinkt heel serieus. Gelukkig geeft Heine een handvat voor nog een andere interpretatie. De Gazell'n in regel 14 zijn niet alleen exotische dieren, maar verwijzen ook naar het Hooglied (onder andere hoofdstuk 2). De teksten hiervan werden altijd toegeschreven aan Koning Salomo. De woorden frommen en klugen zeggen niet zoveel over de gazellen, maar verbinden deze dieren met de bijbel en de wijze Salomo. Mendelssohn en Heine waren mede door hun Joodse wortels vertrouwd met het Hooglied. Het is een verzameling oud-Hebreeuwse volkszangen, die bij bruiloften werden gezongen. Het kan geen toeval zijn, dat Mendelssohn de bundel met dit lied amper zes weken na zijn huwelijk met Cécile Jeanrenaud publiceerde. Dromen, reizen en geliefden staan centraal in dit opusnummer. De droom, waarmee Auf Flügeln des Gesanges eindigt, kun je opvatten
29
de Liedvriend
30
2015, nr. 2
als het huwelijk en de palmboom als de goddelijke bescherming. Fanny, de oudere zus van Mendelssohn en zijn jongere zus Rebecka waren al jaren eerder getrouwd. Felix moest lang wachten op zijn Lotosblume. De pendelbas, die onder dit woord klinkt en in het vijfde couplet, hoor ik graag klinken als huwelijksklokken. Sommige schrijvers beweren, dat Mendelssohn het lied heeft opgedragen aan zijn kersverse bruid, maar dat is te mooi om waar te zijn. Op de voorkant van de eerste druk (zie illustratie pag. 28) is duidelijk te lezen, dat deze liederen zijn opgedragen aan Fr채ulein Julie Jeanrenaud, de zus van Mendelssohns vrouw. De verbindingen met het Hooglied en met de bruiloft van de componist maken van dit lied een overtuigende ode aan de liefde, die uitmondt in een huwelijk. Waar Heine de werkelijkheid een droom laat zijn, is het Mendelssohn gelukt om van de droom werkelijkheid te maken.
31
Afb. pg. 26: Portret van Heinrich Heine (1837), kopergravure van Jakob Felsing (1802-1883) naar een tekening van Tony Johannot (1803-1852) Afb. pg. 28: Titelblad eerste druk Sechs Ges채nge op. 34 (1832-36), op gedichten van H. Heine, K. Klingemann, J.W. von Goethe en Lord Byron. Digitale Bibliothek, Mendelssohn-Haus Leipzig Afb. pg. 30: Portret van Felix Mendelssohn, gravure naar Theodor Hildebrandt, ca. 1835. Mendelssohn-Haus Leipzig
TR O U W LU I STE R “ P R A C H T I G E V E R TA L I N G VA N R I A VA N H E N G E L”
N R C H A N D E LS B L A D “ WA A R D I G V E R T O L K E R ”
S P E C I A LE AANBIEDING VO O R VR I E N D E N VA N H ET LI E D
33,INCL. VERZENDKOSTEN ( WINKELPRIJS
38,-)
B E STE LLI N G E N M A A K H E T T O TA A L B E D R A G O V E R O P R E K E N I N G N U M M E R N L 61 I N G B 0 0 0 3 7 2 3 5 2 8 VA N S T I C H T I N G I P I C C O L I H O L A N D E S I O .V.V. “ L I E D V R I E N D ”, U W P O S TA D R E S E N U W E - M A I L A D R E S . N A O N T VA N G S T VA N U W B E TA L I N G O N T VA N G T U E E N E - M A I L T E R B E V E S T I G I N G . U O N T VA N G T H A R R Y B I N N E N E E N W E E K N A U W B E TA L I N G . W W W. O L A N D E S I . N L W W W. M A R C P A N T U S . N L
2015, nr. 2
Ongehoord Henriette Posthuma de Boer
Met dank aan Harmonia Mundi en Klassiekshop.nl
33 Jake Heggie - The Moon's a Gong, Hung in the Wild Angelika Kirchschlager mezzosopraan Maurice Lammerts van Bueren piano AV2349
Het is één groot feest, deze fantastische opname – ook in technische zin – van negentien liederen van de Amerikaan Jake Heggie (1961), een componist die, zeer ten onrechte, in ons land nog altijd weinig bekendheid geniet. Dankzij de inspanningen van Maurice Lammerts van Bueren, waarvan hij elders in deze Liedvriend verslag doet, hoop ik dat daar nu definitief verandering in komt. Wie nieuwsgierig is naar nieuw, spannend en uitstekend zingbaar eigentijds liedrepertoire, kan zijn hart ophalen aan het rijke liedoeuvre van deze vindingrijke componist. De begeleidende tekst bij dit album opent met een uitspraak van Jake Heggie die als motto voor zijn werk zou kunnen dienen: "In de allereerste plaats ben ik theatercomponist – dus zijn mijn liederen vol verhalen die je kunt vertellen; soms fysieke – en altijd emotionele reizen." Heggie kiest zijn dichters met zorg: verhalend, sfeervol, geestig en dra-
matisch zijn kenmerken van hun werk. Het muzikale idioom is al even gevarieerd: van romantisch en dromerig (de eerste song to the moon) tot bijna cabaretesk en jazzy (lied 8 uit deze cyclus). Beide uitvoerders voelen zich duidelijk zeer thuis in Heggies sprookjesachtige wereld. Met haar flexibele heldere mezzo etaleert Kirchschlager een verrassende veelzijdigheid; Lammerts van Bueren maakt dankbaar en virtuoos gebruik van de niet geringe pianistische mogelijkheden die Heggie hem biedt.
de Liedvriend
Margareta Schweikert - Im bitteren Menschenland Bernard Berchtold tenor Jeannette La-Deur piano
Nana - Spanish Lullabies Carmen Solis sopraan Eduardo Moreno piano Brilliant Classics 950950
Ars Musica 7696
34
Nog een aangename verrassing op vocaal gebied, 38 liederen voor tenor van Margarete Schweikert (1887-1957). Een aantal losse liederen en twee cycli: Lieder an ein Mädchen op negen korte teksten van Heinrich Ehrler tot een eenheid gesmeed door langere tussenspelen, en Im bitteren Menschenland waaraan dit album zijn titel ontleent. Tien dramatische gedichten van Schweikerts tijdgenoot, de Oostenrijkse dichter Ernst Goll. Uit maar liefst 130 gedichten maakte de componiste een persoonlijke keuze waarin liefde, natuur, melancholie en weemoed de leidraad zijn. Duidelijk ingebed in de romantiek, breekt de in Karlsruhe opgegroeide componiste avontuurlijk door de harmonische barrières van haar tijd. Zij kiest bij voorkeur verhalende teksten en haar muziek is buitengewoon expressief. Met zijn warme, soms bijna baritonale tenor doet Bernhard Berchtold de theatrale composities alle eer aan: zijn operacarrière strekt hem daarbij tot voordeel. Aan de doorwrochte pianopartijen, uitstekend gespeeld door Jeannette La-Deur, is te horen dat Schweikert niet alleen componeerde, maar ook een begenadigd pianiste was. Als haar liederen werden uitgevoerd, zat zij dan ook altijd zelf aan de piano.
Van een andere orde en zeer het beluisteren waard is het vorig jaar verschenen album met 22 Spaanse wiegeliedjes. Heerlijke, lichtmelancholieke muziek van grootheden als Manuel de Falla, Alberto Ginastera. Joaquin Rodrigo, Joaquin Turina, Ernesto Halffter, Xavier Montsalvatge, Anton Garcia Abril, Carlos Guastavino en zelfs Frederico Garcia Lorca (Nana de Sevilla). Nana del niño malo van Guillermo Alons Iriarte en Nana de la lejania (waarin een cello meespeelt) van Jorge Montero zijn speciaal voor deze opname geschreven. In een lezing die Lorca in 1928(!) gaf over het onderwerp Spaanse wiegeliedjes, zei hij: "Een moeder heeft woorden nodig om de aandacht van haar kind vast te houden en in plaats van bij het slapen gaan uitsluitend over luchthartige dingen te zingen, wil zij hem vertrouwd maken met de realiteit en de harde kanten van het bestaan." Dat is in de muziek waarneembaar, maar het is jammer dat in het begeleidende tekstboekje de liedteksten ontbreken. Van de warme Spaanse sopraan Carmen Solis krijgt dit lieflijke repertoire precies de juiste lading mee – liefde, zachte weemoed, zuidelijke passie. Daarbij wordt ze perfect bijgestaan door haar landgenoot Eduardo Moreno.
2015, nr. 2
Harry, Heine in Holland Heinrich Heine verklankt door Nederlandse componisten Marc Pantus bas-bariton Rudolf Jansen piano Stichting I Piccoli Holandesi i.s.m Nederlands Muziek Instituut
Wie, zoals ik, een bewonderaar van Heine is, mag dit prachtige project van de door Marc Pantus in het leven geroepen stichting I Piccoli Holandesi niet missen. Voordat Heine Heinrich heette, werd hij door familie en vrienden Harry genoemd. "Omdat ik wel zou willen dat ik hem mijn vriend kon noemen, heb ik deze uitgave Harry genoemd", legt Pantus uit in het tekstboek bij de liedteksten. Harry, Heine in Holland is meer dan een cd waarop Marc Pantus zo'n 25 liederen zingt op teksten van Heine, getoonzet door die Nederlandse componisten. De meeste van hen zijn in de Duitse liedtraditie gevormde negentiende-eeuwers: Richard Hol, Gerrit Jan van Eijken, de broers Samuel en Daniël de Lange, Alphons Diepenbrock, Henriëtte Bosmans, en anderen. Een enkel lied, zoals Es war ein alter König en Du liebst mich nicht is in twee verschillende versies te horen. Een nieuw gecomponeerd lied van Bart Visman op de tekst van het laatste hoofdstuk van Ideeën, het boek Le Grand sluit de selectie af. Marc Pantus, voortreffelijk bijgestaan door de onvolprezen Rudolf Jansen, zingt deze liederen doorleefd, helder van dictie en met een overtuigend begrip voor de bijzondere teksten. Maar Harry is ook een luisterboek
waarop schrijver Arnon Grunberg de nooit eerder in Het Nederlands verschenen Memoires van Heine voorleest. Vrolijk, sarcastisch, ontroerend mooi proza. De drie cd's en beide boeken zijn in een fraai vormgegeven box uitgegeven. Veel lees- en luistergenot voor avontuurlijke muziekliefhebbers.
35
Edesche Liedrecitals De Edesche Liedrecitals zijn het neusje van de zalm op het gebied van de klassieke liedkunst. Bas-bariton Robert Holl zocht de mooiste liederen op teksten van Heinrich Heine uit. Sopraan Deirdre Angenent bezingt alle facetten van de liefde en mezzosopraan Karin Strobos is in een wel heel bijzondere setting te horen. Samen met fluitiste Felicia van den End en pianiste Daria van den Bercken brengt zij een prachtige bloemlezing van Franse, Italiaanse en Spaanse liederen, afgewisseld met andere mediterraanse kamermuziek.
Robert Holl zingt Heine: Schubert, Schumann, Brahms vrijdag 20 november 2015 Deirdre Angenent (sopraan) - De avond valt, de dichters ontwaken zaterdag 16 januari 2016 Daria van den Bercken (piano), Karin Strobos (zang) en Felicia van den End (fluit) zaterdag 16 april 2016
Kaartverkoop
Kaarten zijn ook bij aanvang
- tickets.edescheconcertzaal.nl aan de kassa verkrijgbaar, maar
Edesche Concertzaal Amsterdamseweg 9
het kan zo zijn dat het concert
6711 BE Ede
Maandag t/m vrijdag
dan is uitverkocht. Online en/of
Telefoon: 0318 200 214
8:00u-18:00u. Zaterdag
in de voorverkoop bestellen is
en zondag gesloten.
voordeliger.
- Kassa Edesche Concertzaal
www.edescheconcertzaal.nl
2015, nr. 2
Nieuwe noten op mijn zang Dinant Krouwel, musicoloog en liedbegeleider
Y. Braun: Seven Sephardic Romances Israel Music Institute - € 16,50
De Israëlische componist Yehezkel Braun zette zeven liederen uit de collectie JoodsSpaanse gezangen van Isaac Levy voor zangstem (c'-f") en piano. De muziek is soms vrolijk, dan weer droevig, een volksliedje of een aangrijpend wiegelied. De Spaanse invloed is duidelijk te horen. De zangstem wordt goed ondersteund door de begeleiding, die redelijk tonaal is en verrast door ritmiek en modale harmonieën. Het is een sobere uitgave, matig gedrukt en vertalingen ontbreken.
G. Giordani: Acht geistliche Gesänge Edition Baroque - € 18,65
Giuseppe Giordani (1751-1798), vaak verward met zijn broer Tommaso Giordani, schreef talloze opera's in Napels, maar componeerde in zijn laatste levensjaren uitsluitend geestelijke muziek. Deze acht gezangen voor basstem (Bes-e') en orgel schreef hij op Latijnse teksten, waaronder psalmverzen. Het is heldere, klassieke muziek met een stralend karakter en af en toe een scheutje Mozartiaanse dramatiek. De zangstem is genoteerd in de bassleutel en de orgelpartij kan manualiter uitgevoerd worden. De uitgave bevat een dubbele partituur, een Duitstalig voorwoord en Duitse vertalingen van de teksten.
F. Hensel: Achmed an Irza Furore - € 18,–
Uitgeverij Furore heeft zich ten doel gesteld om de werken van Fanny Hensel-Mendelssohn uit te geven (zie ook het biografische artikel op pag. 22 van deze Liedvriend).
Bovengenoemd materiaal is verkrijgbaar bij Broekmans & Van Poppel Amsterdam tel. 020 - 6796575 Utrecht tel. 030 - 2343673
Deze band bevat acht niet eerder uitgegeven liederen voor zangstem (cis'-b") en piano. In de meeste stukken komt de zangpartij niet boven g" uit. Vier liederen zijn geschreven op teksten van tijdgenoten, twee op niet getraceerde gedichten en twee op psalmteksten in een Duitse vertaling van Moses Mendelssohn, de grootvader van Fanny en Felix. Aan het feërieke openingslied Achmed an Irza hoor je de kwaliteiten van Fanny Hensel als pianiste. De andere liederen komen eenvoudiger over, maar hebben verrassende harmonieën, zoals het dramatische begin van Gram. De melodieën liggen prettig in het gehoor en laten de teksten goed tot hun recht komen. De psalmen doen denken aan de kerkmuziek van Mozart en kunnen prima met orgel uitgevoerd worden.
P. Wissmer: Trois Chansons Populaires Billaudot - € 16,30
Pierre Wissmer (1915-1992) is een Franse componist van Zwitserse oorsprong. Hij maakte bewerkingen van drie oud-Franse liederen op de manier, waarop Pijper en Britten ook volksliederen bewerkten. Hij voegt als componist duidelijk een eigen stempel toe. De pianopartij is niet eenvoudig en zit bij het eerste lied (L'amour de moy) vol contrapunt. In het tweede energieke lied horen we de nachtegaal en liefdesleed. De korte cyclus sluit af met een opgewekte ode aan de liefde. De omvang van de zangstem is d'- g".
37
deWaalseKerk presenteert:
Schubert op zondagmiddag Marc Pantus bas-bariton Rudolf Jansen piano
info: www.dewaalsekerk.nl
Winterreise Die schöne Müllerin Schwanengesang
zondag 29 november 2015, 15.00 uur zondag 28 februari 2016, 15.00 uur zondag 29 mei 2016, 15.00 uur
zondag 29 november 2015, 15.00 uur zondag 28 februari 2016 zondag 29 mei 2016
51ste INTERNATIONAAL VOCALISTEN CONCOURS 8 – 17 september 2016 Theater aan de Parade ’s-Hertogenbosch Lied Duo Opera | Oratorium
VOORRONDEN 51ste IVC 20 & 21 november 2015 Conservatorium van Amsterdam
MASTERCLASS & AFSCHEIDSCONCERT
HELEN DONATH
19 & 20 december 2015 De Toonzaal ’s-Hertogenbosch
Bariton Milan Siljanov & pianiste Nino Chokhonelidze Lied Duo Prijs | Publieksprijs | 50ste IVC 2014
www.ivc.nu
Drie keer NOORD NEDERLANDS ORKEST met koormuziek Weihnachtsoratorium Matth채us-Passion Requiem Mozart Kijk voor alle data en speellocaties op WWW.NNO.NU
de Liedvriend
Regio’s en contactpersonen Bestuur Aat Klompenhouwer voorzitter 0180 649314 Dinant Krouwel secretaris 030 2735781 Frans Eggink penningmeester 020 6710146 Eugénie Ditewig 030 2286682 Robert Koch 030 2718142 Lodewijk Meeuwsen 053 4766257 Voorzitter Raad van Advies Maarten Koningsberger 020 6223745 Voorzitter Commissie Concerten Annette Ovink 0541 517516
40
Ledenadministratie / Contributie Annemarie van Otterloo 030 2735781 Ontwerp en redactie Theo Oppewal www.theooppewal.nl Alkmaar Hilda Wouwenaar 072 5126036 Amsterdam Annemart Franken 020 6717500 Arnhem Jan Veldhuizen 026 3518182 Breda Jakobijn Angenent 076 5713678 Ineke Baart 0162 682943 Den Haag René den Hertog 070 2517150 Sonja Muysson 070 7504705 Doorn Jan Hoogstad 0343 414243 Eindhoven Frits Heemskerk 0499 471639 Friesland Yolande Couweleers 058 2991822 Lydia Janssen-de Bode 058 2151841 Marion Schutten 058 2151434 Het Gooi Roderik Blom 06 25528546 Groningen Riekje Bakker 050 5340521 Kees Buiter 050 5349558 Haarlem Guus Brockmeier 023 5292064
‘s-Hertogenbosch Lenny Robben 06 28136611 Leiden Mette-Lise Boumeester 071 5890417 Limburg Paul Janssen/Tilly Draaisma 045 5727307 Nijmegen Bertien Keijser-Huijts 024 3233803 Herman Stekhoven 0487 532151 Rotterdam Gerry Volker-de Visser 010 5917484 Twente Annette Ovink 0541 517516 Dick Buld 053 5382336 Utrecht Robert Koch 030 2718142 Veluwe Cora de Kovel-vd Reepe 0341 253329 Bert de Vries 0577 462805 Wageningen Ali Hendriksen 0318 463060 Marijke Muuse 0317 423356 Zeeland Aat Klompenhouwer 0180 649314 Zutphen Dirck Heijerman 0575 522282 Zwolle Bram & Else Drewes 038 4442712
Voor informatie over de activiteiten in de regio’s kunt u terecht bij de contactpersonen. Zie www.vvhl.nl voor meer contactinformatie.
MuziekgebouwEindhoven.nl
puur zang ZO 18 OKT 2015
Orkest van de 18e Eeuw Mozart - Le Nozze di Figaro
ZO 25 OKT 2015
Johannette Zomer sopraan & Tulipa Consort werken van Vivaldi
WO 28 OKT 2015
Huelgas Ensemble 500e geboortejaar Cipriano de Rore
WO 02 DEC 2015
The King’s Singers werken van o.a. Morley en Brahms
WO 16 DEC 2015
Tallis Scholars werken van Pärt, Tallis en Sheppard
TICKETS & INFO MUZIEKGEBOUWEINDHOVEN.NL | HEUVELGALERIE 140 | 040.244 2020
Comité van Aanbeveling
H.K.H. Prinses Christina der Nederlanden Elly Ameling zangeres Huub van Dael voorzitter van diverse muziekorganisaties Henk Heuvelmans directeur Gaudeamus Muziekweek, secretaris-generaal ECPNM Rudolf Jansen pianist Ruud van der Meer zanger Jard van Nes zangeres Gabriël Oostvogel directeur de Doelen Wim Scherpenhuijsen Rom oud-voorzitter bestuur Koninklijk Concertgebouworkest Ed Spanjaard dirigent
Ereleden
Thea Ekker-van der Pas Guus Smeets
Vereniging V R I E NDE N VA N HE T L I E D SECRETARIAAT Dinant Krouwel TEL 030 - 2735781
www. vvhl. nl
Wim Sonneveldlaan 203
KVK 40445139
info @vvhl. nl 3584 ZS Utrecht
IBAN NL70 INGB 0000 3263 29