Genezing door vergeving

Dit artikel is een publicatie van Medisch Dossier www.medischdossier.org Jaargang 24, nummer 5 Jun/Jul 2022

ALTERNATIEVEN

Genezing door

vergeving Een ander vergeven wat hij je heeft aangedaan is niet alleen goed voor je ziel, maar kan ook bijzonder helend zijn voor je lichaam. Justin Ballis ging op onderzoek uit

H

et kostte hoogleraar psychologie Robert Enright 36 jaar om zijn onderzoeksvoorstel goedgekeurd te krijgen, maar in 2020 was het zover: hij mocht zijn vergevingstherapie gaan testen onder gevangenen in een zwaar beveiligde gevangenis.

‘De subsidieaanvraag is zeker vijf keer afgewezen, voordat we eindelijk groen licht kregen. En nu blijkt dit onderzoek in een zwaar beveiligde gevangenis de belangrijkste verzameling gegevens voor emotionele heling in een detentieklimaat dat ooit is gepubliceerd’, zegt hij.

Sommigen vonden het een brug te ver: het idee om gevangenen te helpen de daders van de kindermishandeling waarvan ze zelf slachtoffer zijn geweest te vergeven, in plaats van vergeving te vragen voor hun eigen misdaden. Enright, die beschouwd

wordt als een pionier in het onderzoek naar vergeving en die twee keer genomineerd is voor de Nobelprijs voor de Vrede, zegt dat hij het subsidiebureau aanvankelijk vreselijk in verlegenheid bracht.

‘Waar we mee te maken hebben, is wat ik “de paradox van vergeving” noem: we willen mensen zover krijgen dat ze accepteren dat, hoe extreem vergeving ook lijkt, het helemaal niet extreem is’, zegt hij. Voor Enright, die lesgeeft aan de Universiteit van Wisconsin-Madison, is vergeving een morele deugd, die ten diepste betekent dat de dader genade krijgt als een geschenk, iets wat hij niet verdient. Het is een definitie waar niet iedereen het mee eens is.

‘Vaak zien we dat mensen die zich het meest tegen vergeving verzetten, klinisch gezien eigenlijk het meest gekwetst zijn. Ze zijn zo gekwetst dat vergeving bijna als een gruwel wordt gezien’, zegt hij.

‘Dus de wrok stapelt zich op, de haat stapelt zich op, en daardoor kunnen angst en depressie zich ook opstapelen. We hebben ontdekt dat als je ernstig beschadigd bent door anderen, vergeving echt de aangewezen behandeling is.’

Sinds de eerste afwijzing van Enrights gevangenisvoorstel is op allerlei terreinen onderzoek naar vergeving gedaan en weten we er veel meer van. Er zijn inmiddels meer dan 3000 artikelen gepubliceerd die aantonen dat het vergeven van andermans fouten, van kleine kwetsuren tot grote misdaden, een heleboel voordelen heeft voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Veel van die voordelen hangen samen met minder stress.

In een onderzoek van de Universiteit van California werden 332 mensen van 16 tot 79 jaar oud vijf weken lang gevolgd. Hun stressniveau bleek in dezelfde mate te stijgen en dalen als hun wrok en boosheid.

38

ALTERNATIEVEN

Maar de stress daalde als ze vergeving toepasten.1 Dezelfde psychologen ontdekten dat een leven met cumulatieve stress bij 148 jongvolwassenen samenhing met toegenomen geestelijke gezondheidsproblemen, maar dat die correlatie minder werd en in sommige gevallen bijna verdween door vergeving.2 De 24 mannelijke gevangenen in Enrights onderzoek, dat 24 weken duurde, waren uitstekend ‘testmateriaal’, omdat ze letterlijk gevangen zaten. Door te leren vergeven, daalden de woede en depressie van de mannen tot onder de klinische drempel. Ook hun angst nam af en hun empathie groeide. Zes maanden later waren de verbeteringen nog steeds aanwezig.3 In een andere studie volgden oudere, terminaal zieke kankerpatiënten een vergevingstherapieprogramma van vier weken. Ook dit gaf opmerkelijke resultaten te zien: hun psychische gezondheid verbeterde op alle deelgebieden. Zelfs als het over hoop voor de toekomst ging, ook al hadden ze nog zes maanden of minder te leven.4 Beide onderzoeken bevestigen de ondefinieerbare waarde van vergeving: die verbetert je welzijn, ongeacht je levensomstandigheden.

De giftigheid van wrok Piekeren, zegt Everett Worthington, is wat psychologen de ‘universele kwajongen van de geestelijke gezondheid’ noemen. Onderzoekers naar vergeving hebben vastgesteld dat deze ongewenste vorm van obsessief denken een van de voornaamste gevolgen is van de niet-geheelde emotionele wond door vroeger wangedrag of onrecht.

‘Piekeren is in verband gebracht met woedestoornissen, depressie, angst, post-traumatische stressstoornis en obsessieve-compulsieve stoornis’, zegt Worthington, emeritushoogleraar aan de Virginia Commonwealth Universiteit. ‘Als we iemand vergeven, komt veel van dat piekeren tot rust, zodat er meer voordelen zijn in termen van psychisch welzijn en geluk ... in tegenstelling tot vasthouden aan wrok.’

Worthington en Enright zijn bedreven in het distilleren van decennia aan onderzoek in begrijpelijke taal. En uitdrukking als ‘wrok koesteren’ staat voor woede die verhardt in langdurige rancune, vijandigheid en wraakzucht. Piekeren over een oude misstap is een symptoom van wat onderzoekers ‘onvergevingsgezindheid’ noemen.

‘Onvergevingsgezindheid is een stressreactie die mensen hebben en het lichaam probeert er op verschillende manieren mee om te gaan’, zegt Worthington. ‘Ons sympathische zenuwstelsel wordt aangezet, we hebben vaker een vechten-vluchtreactie, er wordt cortisol aangemaakt en de cortisolwaarde kan dan hoog blijven in rusttoestand.’

Chronisch hoge niveaus van het hormoon cortisol maken iemand kwetsbaarder voor ziekten en aandoeningen. En dit onderdrukt het immuunsysteem tot op cellulair niveau, doordat ze het evenwicht in de cytokines (signaaleiwitten van het immuunsysteem) verstoren, zegt hij.

En hoog cortisol kan zelfs de hersenen laten krimpen, inclusief de hippocampus: het domein van het geheugen en

39

ALTERNATIEVEN

Geprogrammeerd om te vergeven De Britse onderzoekers Peter Woodruff en Tom Farrow hebben getracht de hersenactiviteit bij vergeving in kaart te brengen. Als mensen ofwel meeleefden ofwel vergaven, bleken dezelfde gebieden van de limbische centra in hun hersenen actief te worden. Maar als aan de proefpersonen werd gevraagd na te denken over de eerlijkheid van de overtredingen, vonden ze het moeilijker om te vergeven en waren die emotionele centra minder actief.1 Deze resultaten wijzen op een onderscheid tussen rationele oordelen, die meestal verband houden met de hersenschors en de hersengebieden die verband houden met empathie en sociale cohesie als iemand ervoor kiest te vergeven.

In The Forgiveness Project: stories for a vengeful age (Jessica Kingsley Publishers, 2016) laat auteur Marina Cantacuzino zien dat er een beetje empathie nodig is voor vergeving. Ze vertelt het verhaal van Susan Lawler. Susans vader had in 1999 haar moeder vermoord.

Dertien jaar na die moord bezoekt Lawler haar vader in de gevangenis. Hij was verzwakt door een aantal hartaanvallen.

Ze werd overmand door medeleven.

Lawler schrijft: ‘Ik ben gaan geloven dat we allemaal goed en kwaad in ons hebben; we zijn allemaal zoekende hoe we zo goed mogelijk kunnen leven. Wanneer mensen de verkeerde keuzes maken, zijn zij dat ook aan het uitvogelen.

Vergeving gaat niet over het vergeven van de daad, maar over het vergeven van de onvolkomenheden die ieder van ons in zich heeft.’

Loren Toussaint, hoogleraar aan het Luther College, noemt zulke daden van grootmoedigheid ‘heldhaftige vergeving’.

Maar zijn we geneigd om te vergeven?

In 2018 deed een team van Britse psychologen een aantal experimenten met meer dan 1500 proefpersonen die inzicht gaven in de algemene menselijke neiging om te vergeven.2 De deelnemers observeerden twee vreemden die konden kiezen of ze iemand elektrische schokken zouden toedienen voor geld. De ‘goede’ vreemde weigerde in de meeste gevallen, terwijl de ‘slechte’ zijn kans waarnam.

De proefpersonen stelden hun negatieve indruk van de ‘slechte’ vreemde al snel bij als ze zagen dat hij af en toe mild was. Kortom, ze twijfelden of die persoon wel echt slecht was.

‘De hersenen vormen sociale indrukken op een manier die vergeving mogelijk maakt’, zegt Yale-psycholoog Molly Crockett over het onderzoek. ‘We denken dat deze uitkomsten aangeven dat we in de basis een aanleg hebben om anderen, zelfs vreemden, het voordeel van de twijfel te geven. De menselijke geest is gemaakt om sociale relaties te onderhouden, zelfs als anderen zich soms slecht gedragen.’

Het instinct om een misstap te vergeven om een relatie in stand te houden, is deels de reden waarom critici vinden dat geforceerde vergeving schadelijk kan zijn. Een onderzoek dat dit jaar gepubliceerd werd in het Journal of Personality and Social Psychology liet zien dat mensen minder hard oordelen over een geliefde die onethisch handelt dan over een vreemde of kennis. Maar die schijnbaar vergevingsgezinde houding had een reden: ze hadden meer last van schuldgevoelens en schaamte BRONNEN 1 Neuroreport, 2001; 12(11): 2433–8 als een dierbare immoreel 2 Nat Hum Behav, 2018; 2(10): 750–6 handelde.3 3 J Pers Soc Psychol, 2022; 122(1): 16–33

In een onderzoek bleek het stressniveau van mensen gelijk op te gaan met hun wrok en boosheid. Maar de stress daalde als ze vergeving toepasten leren. In 2018 publiceerden onderzoekers van de Harvard Medical School een studie onder een grote groep gezonde volwassenen van middelbare leeftijd, waaruit bleek dat de deelnemers (vooral vrouwen) die langere tijd hoge cortisolspiegels hadden, een slechter geheugen en een kleinere hersenomvang hadden.5 In Worthingtons laboratorium in Virginia mat zijn team de hoeveelheid cortisol in het speeksel van 39 mensen met een heel goede of juist heel slechte relatie. Degenen met een ongelukkige relatie hadden hogere cortisolspiegels en waren minder bereid tot vergeving.6 Onderzoekers van het Michigan Hope College hielden de bloeddruk, hartslag, spierspanning in het gezicht en zweetklieractiviteit van een groep proefpersonen in de gaten, terwijl hun werd gevraagd te denken aan iemand die hen slecht had behandeld of iets had aangedaan. Hun stressreactie steeg flink, zoals verwacht. Maar toen de groep vergevingsgezindheid beoefende, werd de stressrespons weer normaal.7 De verklaring is volgens Worthington dat vergeving het parasympatische zenuwstelsel activeert en dat dempt de stressstijging die is veroorzaakt door het sympathische zenuwstelsel.

‘Mensen zijn uniek in de mate waarin ze de stressrespons kunnen activeren om langdurige, psychische redenen’, schrijft Robert Sapolsky, hoogleraar biologie en neurowetenschappen aan de Stanford Universiteit, in zijn Handbook of forgiveness (Routledge, 2019), ‘en de westerse mens is de enige soort die goed en lang genoeg leeft om daarvoor de prijs te betalen.’

Hoge cortisolspiegels kunnen ook het hart- en vaatstelsel aantasten. Een meta-analyse van 25 studies van het Universiteitscollege London liet een sterk verband zien tussen woede die lange tijd duurt en een hartaanval, vooral bij mannen.8 40

ALTERNATIEVEN

Sorry zeggen blijkt erg moeilijk

In een ander onderzoek was op nucleaire beeldvorming te zien dat 32 hartpatiënten die interpersoonlijke vergevingssessies volgden, na 10 weken emotioneel gezonder werden en dat hun slagaders beter gingen functioneren.9 ‘Waar het op neerkomt: als je de kans krijgt om geen wrok te koesteren’, zegt Worthington met enige ironie, ‘is het beter om dat niet te doen.’

Een andere paradox van vergeving is dat hoe schaamtelozer het vergrijp, hoe waarschijnlijker het is dat het door de dader wordt ontkend. Harriet Lerner, klinisch psycholoog, schrijft dat toe aan het verband tussen eigenwaarde en schaamte.

Een dader die is weggezakt in zelfverachting is niet in staat het misdrijf van zijn identiteit te scheiden. Toch is het ontvangen van een oprechte verontschuldiging een van de sterkste factoren die vergeving uitlokken. Verontschuldiging of genoegdoening leiden tot meer empathie voor de schuldige en tot minder boosheid.12 Lerner doet al meer dan twintig jaar onderzoek naar excuses.

Ze zegt dat er een enorme culturele druk is om zelfs de meest verschrikkelijke misdaden te vergeven, maar dat loslaten en vergeven in het onderzoek door elkaar worden gehaald.

‘Niet iedereen is in staat tot radicale vergeving, en ook niet iedereen streeft ernaar’, schrijft ze in Sorry hoor: hoe oprechte excuses je relaties kunnen veranderen (Ambo Antos, 2017). ‘Er is niets minderwaardigs of hardvochtigs aan de persoon die alternatieve strategieën zoekt om zichzelf te bevrijden van zijn energievretende woede, bitterheid en pijn.’

Worthingtons therapeutische 5-stappenmodel splitst vergeving op in twee soorten. De eerste is een ‘gedragsintentieverklaring’, waarin je ervoor kiest om de dader te behandelen als een gewaardeerd en waardevol persoon. Hij noemt dit ‘beslissing tot vergeving’.

‘Het probleem is dat mensen een oprechte beslissing kunnen nemen om de persoon anders te behandelen, dit de rest van hun leven kunnen doen, en toch nog altijd enorm overstuur raken als ze aan de kwestie denken’, zegt hij.

Voor sommige stellen wordt ‘onvergevingsgezindheid’ bijvoorbeeld onderdeel van een vicieuze cirkel. In een overzicht van zeventien empirische studies over vergeving in het huwelijk wordt geconcludeerd dat compromissen tussen partners na ontrouw vaak omslaan in competitiedrang en het bijhouden van een puntentelling.13 Wat het nog ingewikkelder maakt, is dat elke partner na een conflict ‘de gebeurtenissen die hem of haar schade hebben berokkend, codeert en zich herinnert op een manier die hem het beste uitkomt’, schrijven de auteurs.

Als de intentie om te vergeven en het gedrag te veranderen niet genoeg is, definieert Worthington een diepere vorm van vergeving: ‘emotionele vergeving’. Daarbij vervang je de negatieve emoties door emoties die op de ander zijn gericht, zoals empathie, sympathie en compassie.

Vergeven of niet vergeven ‘Vergeven is een grotere identiteit aannemen dan de persoon die gekwetst werd’, zei dichter en filosoof David Whyte ooit, ‘... en door een soort psychologische behendigheid je begrip uitbreiden naar degene die de klap uitdeelde.’ Het is een gedachte die precies de helingsboog van Enrights vergevingstherapie weergeeft: een klinische interventie die is goedgekeurd door de American Psychological Association. De kern van dit model is het besef dat vergeving een keuze is.

Sommige critici beweren dat vergeving het risico inhoudt dat de dader vrijuit gaat. Maar Enright zegt dat vergeven niet betekent dat je iets vergeet en het impliceert ook geen verzoening. Hij citeert Aristoteles en zegt dat vergeving en gerechtigheid elkaar aanvullen. In een ideale wereld zou de dader bekennen en berouw tonen, maar de paradoxale kracht van vergeving is dat er geen schuldbekentenis of excuus nodig is om te kunnen helen.

In een klinische proef werd vergevingstherapie getest door een groep van twintig vrouwen die emotioneel waren mishandeld door hun voormalige echtgenoot. Het proces van rouwen, wrok loslaten en vergeven gedurende een periode van bijna acht maanden zorgde voor significante verbeteringen in angst, depressie, PTSS-symptomen en gevoel van eigenwaarde.10 Onder leiding van Suzanne Freedman, hoogleraar aan de Universiteit van Noord-Iowa, werden 12 slachtoffers van misbruik 14 maanden lang behandeld.11 Enright legt uit dat in die therapie de identiteit van de dader werd losgekoppeld van zijn daden en daardoor was het slachtoffer in staat zich niet langer te identificeren met het trauma. ‘We hebben ontdekt dat het heel makkelijk is voor diegenen die door anderen zijn mishandeld om zichzelf te definiëren door die gebeurtenissen. Dus ze zijn een soort bevroren in de tijd’, zegt hij.

‘We praten die daden niet goed, die waren afschuwelijk, maar die andere persoon heeft een menselijkheid waar we rekening mee moeten houden. Hetzelfde geldt voor de vergever, want uiteindelijk herstelt vergeving de menselijkheid, zowel in jou als in de ander.’

Worthingtons en zijn team maten de hoeveelheid cortisol in het speeksel van 39 mensen met een heel goede of juist heel slechte relatie. Degenen met een ongelukkige relatie hadden hogere cortisolspiegels en waren minder bereid tot vergeving

41

Vergevingstherapie Fred Luskin, directeur van het Forgiveness Project van de Stanford Universiteit, plaatst vergeving binnen een samenhangend geheel van rouw. Volgens hem kan echte vergeving pas plaatsvinden na het pijnlijke proces van het doorlopen van alle rouwfasen en is vergeving zelf geen eenmalige daad.

‘Om een vergevingsgezind persoon te worden, moeten we oefenen in het vergeven van kleinere krenkingen. Vervolgens, als er een grotere krenking komt, zijn we er klaar voor, bereid en in staat om daarmee om te gaan’, schrijft Luskin in Greater Good Magazine. ‘We kunnen geen einde maken aan de wreedheid op deze planeet. Wat we wel kunnen doen, is de onvriendelijkheid die we tegenkomen, vergeven en energie steken in het halen van onze positieve doelen. Vervolgens kunnen we anderen helpen om hetzelfde te doen.’

Enright zegt dat vergevingstherapie werkt waar andere therapieën en methodes falen, deels doordat vergevingstherapie niet in een bepaald tijdsbestek wordt gepropt, dat bij snelle correlationele onderzoeken wordt gebruikt. ‘Suzanne Freedman had voor haar onderzoek met incestslachtoffers 54 weken de tijd,

ALTERNATIEVEN

één uur per week een een-op-eengesprek met de slachtoffers, totdat ze zeiden dat ze klaar waren’, vertelt hij.

Enrights vergevingstherapiemodel bestaat uit 20 stappen, maar de route heeft 4 hoofdfasen (zie kader p43). Eerst erkennen mensen dat ze onrechtvaardig behandeld zijn en dat ze gekwetst en boos zijn. Ten tweede komen ze in het reine met de definitie van vergeving. Dat is het punt waarop ze een keuze moeten maken en de therapie kan niet verder zonder een bewuste beslissing om te vergeven.

De derde stap is ‘rationele vergeving’: je gaat de dader zien als een heel mens. De laatste en moeilijkste stap is emotionele vergeving, wat betekent dat je genade en compassie betoont aan de dader.

Achttien jaar na het onderzoek onder incestslachtoffers zei een van de twaalf vrouwen dat het een leidende rol in haar leven is gaan spelen. ‘Vergeving is niet alleen een daad, het is een manier van leven’, zei ze.

‘Mijn sterkste overtuigingen zijn niet zozeer religieus, maar wel gebaseerd op het principe van Moeder Theresa: “We kunnen iemand wiens verhaal we kennen niet haten”.’

Misschien is dat een voorbeeld van de ‘psychologische vaardigheid’ waar de dichter Whyte het over had: dat je het vermogen tot empathie en verbeelding gebruikt om de moedige sprong te maken in de ervaring van een ander.

Waarheid en verzoening Na de afschaffing van de apartheid in Zuid-Afrika in het begin van de jaren negentig richtte de nieuwe regering in 1995 de Waarheids- en Verzoeningscommissie op. Dat was een onafhankelijk orgaan om de getuigenissen van mensenrechtenschendingen te horen en, in ruil voor de waarheid, amnestie te verlenen en herstelbetalingen te regelen.

De Commissie gebruikte de strategie, die ook terug te vinden is in het werk van Lerner, om een einde te maken aan de ‘onrechtvaardigheidskloof’ die het slachtoffer ervaart, door beide partijen de waarheid te laten vertellen en te zorgen dat het slachtoffer excuses krijgt. Tijdens een hoorzitting over het bloedbad in Bisho in de Oostkaap in 1996 zei wijlen aartsbisschop Desmond Tutu, de voorzitter van de commissie, tegen het publiek: ‘Zonder vergeving is er geen toekomst.’ Deze uitspraak werd een credo dat de religieus-seculiere kloof heeft gedicht.

Pumla Gobodo-Madikizela, hoogleraar aan de Universiteit van Stellenbosch, gebruikt een woord uit de Xhosa-taal (een veel gesproken Afrikaanse taal in Zuid-Afrika) om de diepe betekenis te laten zien van de empathie die de slachtoffers van wrede misdaden in staat stelde de daders te vergeven: inimba.

Vrij vertaald is dat ‘navelstreng’, maar inimba betekent veel meer. Gobodo-Madikizela, die lid was van de Waarheids- en Verzoeningscommissie, vertelde de Iraans-Amerikaanse auteur Zara Houshmand dat ze voor het eerst de betekenis begreep toen een vrouw van wie de zoon was vermoord, het gebruikte toen ze oog in oog kwam te staan met de verantwoordelijke politieinformant.

‘Zijn kwetsbaarheid riep bij haar de naaktheid op van een baby in de baarmoeder’, vertelt Houshmand in Ubuntu and the politics of forgiveness.1 ‘Ze voelde empathie voor de moeder die hem had gebaard, die hem Tibelo had genoemd, dat “gebed” betekent, en die pijn zou voelen als ze van zijn daden zou weten.’

Voor Gobodo-Madikizela belichaamt inimba een vorm van empathie die de kern vormt van ubuntu: de Zuid-Afrikaanse manier van leven. Tutu definieerde BRONNEN ubuntu kort en bondig als: ‘Ik ben 1 www.ubuntudialogue.org omdat wij zijn.’

Een vergissing is menselijk…

Tot het baanbrekende werk van de Waarheids- en Verzoeningscommissie bij het afschaffen van de apartheid in Zuid-Afrika (zie kader rechts) was het onderzoek naar vergeving nog tamelijk onontgonnen gebied. Dat komt misschien door het monopolie van religie op het concept ‘vergeving’.

Worthingtons eigen geloof, niet alleen in vergeving maar ook in God, werd op de proef gesteld toen zijn moeder op nieuwjaarsdag 1996 op brute wijze werd vermoord door een indringer.

‘Proberen de moordenaars van mijn moeder te vergeven, was alsof ik in een storm op de top van Mount LeConte stond. Ik wilde het liefst ineen duiken van pijn’, schreef hij in Christianity Today. Worthington was in staat te vergeven,

In een onderzoek onder mannelijke gedetineerden die hadden leren vergeven, bleek hun woede en depressie te dalen tot onder de klinische drempel. Ook hun angst nam af en hun empathie groeide

maar niet zonder gebed: dat hielp hem zijn ‘spirituele crisis’ te doorstaan.

Jo-Anne Tsang, universitair docent psychologie aan de Baylor Universiteit, ontdekte dat mensen die zich religieus noemen niet noodzakelijkerwijs vergevingsgezinder zijn voor relatief recente vergrijpen, maar dat ze na verloop van tijd vergevingsgezinder werden.14 Loren Toussaint, hoogleraar psychologie aan het Luther College in Iowa, ontdekte met zijn team dat in een groep van 1500 Amerikanen de oudere mensen en mensen van middelbare leeftijd vergevingsgezinder waren dan jongere volwassenen.15 Bovendien ervoeren de meer vergevingsgezinden grotere voordelen voor hun gezondheid en welzijn en ze gaven ook 42

ALTERNATIEVEN

Vergevingstherapie Vergevingstherapie is een formeel klinisch proces. Toch is de therapie ook een routekaart naar emotionele heling: bij vergevingstherapie leg je de negatieve emotionele gevolgen van de verwonding bloot en ga je de dader uiteindelijk zien als een heel mens.

Vergevingstherapie is verdeeld in vier fasen, maar het is geen vast recept: mensen doen het in hun eigen tempo en kunnen stappen die ze al hebben doorlopen, opnieuw ondergaan. Een harde toezegging om te vergeven, is in het begin niet eens nodig, alleen de bereidheid om te onderzoeken of het mogelijk is.

In de eerste fase worden de terechte woede en zelfs haat naar boven gehaald om verwerkt te worden. Die gevoelens worden niet veroordeeld, maar uitgelegd als pijnlijke reacties op de verwonding. De therapeut helpt zijn cliënt om het tempo en de intensiteit van deze ervaring zo te doseren dat de emotionele stress niet te zwaar wordt.

Dan kan iemand ervoor kiezen om te vergeven, in het besef dat vergeving een helende strategie is die niets te maken heeft met vergeten, verzoening of afstand doen van de mogelijkheid tot gerechtigheid. De bereidheid om te vergeven, betekent ook dat iemand afziet van gedachten of plannen om wraak te nemen.

De ‘werkfase’ betekent dat je de pijn van het onrecht draagt en dat je je voorneemt die pijn niet door te geven. Je cultiveert een mededogend perspectief jegens de dader, die een mens is met gebreken, die misschien ook onder onrecht heeft geleden. Deze nieuwe manier van kijken is geen excuus voor het gedrag.

Naarmate de heling dieper wordt, gaan mensen merken dat, door vergeving als een onverdiende gift aan een ander te schenken, hun eigen emotionele last lichter wordt. Veel mensen ontdekken dan een betekenis in het lijden dat ze hebben ondergaan. Dat kan leiden tot een nieuwe levensinstelling en een nieuwe verbondenheid met hun sociale omgeving.

In een proef bij 20 vrouwen die emotioneel waren mishandeld door hun voormalige echtgenoot bleek vergevingstherapie te leiden tot significante verbeteringen in angst, depressie, PTSS-symptomen en gevoel van eigenwaarde aan zich meer vergeven te voelen door God. Dit verband tussen vergeving en een betere gezondheid kwam terug in een ander onderzoek bij meer dan 1600 Amerikanen.16 De relatie tussen vergeving, religie, bijbelinterpretatie en gebed is onvoorstelbaar complex. Maar in een onderzoek van de George Fox Universiteit werden mogelijke raakvlakken ontdekt.

De auteurs schrijven dat de gebedstijd een ervaring is waarbij mensen van een afstandje naar hun situatie en de wereld kijken: het haalt je uit je eigen wereld, zodat je kunt nadenken over de menselijkheid van de dader.17 Je richt je aandacht of empathie op de ander: dat is niet alleen een psychologisch trucje, maar hangt samen met specifieke hersengebieden die betrokken zijn bij vergeving (zie kader p40).

rechtvaardigheid. Waarom zouden we daar niet nog een morele deugd aan toevoegen, eentje die totaal genegeerd wordt in de seculiere samenleving: vergeving.

Als we dat doen, zou dat een omslag betekenen in relaties binnen families, tussen partners en ik denk ook tussen bevolkingsgroepen. We zijn al veel te laat.’

Een onderzoek aan de Universiteit van Cardiff over de rol van vergeving in familierelaties onderschrijft deze gedachte.

Als ouders vergevingsgezindheid in praktijk brachten, was er meer openheid in het gezin, minder ruzie en angst, meer saamhorigheid en een beter huwelijk.20 ‘Er is een ongrijpbaar vermogen om dingen door te geven, waar de meeste mensen niet bij stilstaan’, zegt Enright, ‘en uiteindelijk, als onze kinderen onze woede kunnen erven, en de kleinkinderen van onze kleinkinderen die woede kunnen erven, zou het dan misschien kunnen dat ze ook onze mildheid, ons mededogen en onze liefde kunnen erven?’

Sociaal belang Als overtuigd optimist wil Enright dat deze erkenning van onze onderlinge afhankelijkheid de norm wordt en niet een uitzondering in een gepolariseerde wereld. ‘Om die reden geven we vergevingseducatie in conflictgebieden over de hele wereld’, zegt hij. ‘Een groot probleem van niet helen, is dat je het doorgeeft aan je kinderen, die het op hun beurt weer doorgeven aan hún kinderen.

Noord-Ierland is slechts een van de probleemgebieden waar Enright en het International Forgiveness Institute hun onderzoek hebben gedaan. Nadat twee onderzoeken een significante vermindering van woede onder studenten in Belfast lieten zien,18 gingen de onderzoekers hun vergevingscurriculum aan de ouders thuis geven.

Uiteindelijk internaliseerden de ouders de lessen en bleken ze bij de metingen zelfs vergevingsgezinder dan hun kinderen.19 Als pleidooi voor een nieuw paradigma verwijst Enright naar intergenerationele onderzoeken, waaruit blijkt dat de kinderen van overlevenden van concentratiekampen meer emotionele stress hadden dan hun ouders.

‘Eigenlijk zeggen we: in je leven beoefen je voortdurend morele deugden: geduld, verdraagzaamheid,

BRONNEN

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

43

Ann Behav Med, 2016; 50(5): 727–35 J Health Psychol, 2016; 21(6): 1004–14 Clin Psychol Psychother, 2021; 28(6): 1457–71 J Palliat Care, 2009; 25(1): 51–60 Neurology, 2018; 91(21): e1961–70 J Counseling Psych, 2001; 48(4): 447–55 Psychol Sci, 2001; 12(2): 117–23 J Am Coll Cardiol, 2009; 53(11): 936–46 Psychol Health, 2009; 24(1): 11–27 J Consult Clin Psychol, 2006; 74(5): 920–9

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

J Consult Clin Psychol, 1996; 64(5): 983–92 Front Psychol, 2020; 11: 284 Family Relations, 2006; 55: 415–27 J Social Issues, 2005; 61(4): 785–805 J Adult Dev, 2001; 8: 249–57 J Adult Dev, 2013; 20(4): 222–31 Psychol Relig Spiritual, 2013; 5(1): 23–32 J Res Educ, 2007; 17(1):63–78 J Red Educ, 2009; 19: 57–65 J Pers Soc Psychol, 2008; 94(2): 307–19

Neem gezondheid in eigen hand en maak bewuste gezondheidskeuzes met een jaarabonnement Weet meer!

Met honderden artikelen in het online archief

9 magazines per jaar voor € 69,95 Exclusief toegang tot het online archief Gratis boek

9X + GRATIS BIJ EEN JAARABONNEMENT Het inspirerende boek (t.w.v. € 29,99) van onze hoofdredacteur Lynne McTaggart.

In dit boek onthult Lynne de resultaten van meer dan tien jaar wetenschappelijk onderzoek en experimenten op het gebied van onze gedachtekracht.

Ga naar medischdossier.org/abonneren