Medisch Dossier 22/07 september

Uw hulp bij het maken van betere gezondheidskeuzes

MEDISCH

DOSSIER

Sterke botten Darmgezondheid bij osteoporose

Suiker en kanker Onlosmakelijk verbonden

PLUS De arts die stopte met medicijnen voorschrijven

• De werking van cellen en afweer uitgelegd • Meer eenzaamheid, wat nu?

• Leef in je lijf, niet in je hoofd • De pandemie van de angst

Vergeten behandelingen

Jaargang 22 Editie 7 September 2020 Los nummer € 7,75

BP

Vitaminen bij artrose en jeugdreuma

Blijf op de hoogte

Het laatste gezondheidsnieuws GRATIS in je mailbox Wekelijks nieuws Prikkelende opinie Aanbiedingen Geheel gratis

CORONA DOSSIER Volg de laatste ontwikkelingen in de nieuwsbrief

De ontwikkelingen rondom Covid-19 zijn snel en veranderlijk. Om te voorkomen dat berichten verouderd zijn op het moment dat het geprinte magazine verschijnt, publiceren we coronaberichtgeving vooral in de wekelijkse nieuwsbrief en online via www.medischdossier.org/corona

www.medischdossier.org/nieuwsbrief

VAN DE HOOFDREDACTIE

Lynne McTaggart en Bryan Hubbard

Hoofdredactie

Vechten om een bot I

persoon een identiek percentage calcium in zijn botten heeft. n deze nieuwe editie veel aandacht voor onderzoek naar Een studie onder 1.625 post-menopauzale vrouwen B3 in zowel buiten- als binnenland. Daarnaast richten we bevestigde dat lagere metingen van de botmineraaldichtheid onze blik op botten. Volgens de Amerikaanse Osteoporosis vaker werden gezien bij kleinere vrouwen.

Society breekt de helft van de vrouwen boven de 50 een bot door De andere kwestie is het vergelijkingssysteem. Naast osteoporose. Hoewel deze aandoening niet uitsluitend een een Z-score – hoe je de uitkomst van de scan vergelijkt met vrouwenprobleem is, is 80 procent van de 10 miljoen mensen anderen van dezelfde leeftijd – krijgen degenen die een DEXAdie in de VS zijn gediagnosticeerd met osteoporose vrouw. scan ondergaan een T-score die hun score vergelijkt met de In Nederland is de verhouding ongeveer 70 procent vrouw en botmineraaldichtheid van een 20-jarige.

30 procent man.

En dan is er het vraagstuk van de verschillende modellen van Dit algemene, wat grimmige, beeld vloeit voort uit testen DEXA-apparatuur. De uitkomsten kunnen volgens Deens die vrouwen na de menopauze ondergaan, wanneer ze onderzoek verschillen met maar liefst 20 procent. worden aangespoord om een DEXA-scan (dual-energy X-ray Onderzoekers kalibreren de ‘normale’ botmineralendichtheid absorptiometrie) te ondergaan. De resultaten van deze test van nieuwere DEXA-scanners door eerst skeletten van kadavers bepalen grotendeels of vrouwen behandeld worden voor te scannen, het botvolume te meten en vervolgens alles behalve osteopenie (verlaagde botmineraaldichtheid) of volwaardige osteoporose, wat meestal neerkomt op het levenslang slikken van het minerale asresidu op hoge temperaturen te verbranden.

De metingen van de as, zo menen de onderzoekers, laten het potentieel gevaarlijke geneesmiddelen. mineraalgehalte van het bot zien. Volgens dr. Rienstra toont Maar het probleem van een behandeling op basis van onderzoek aan dat deze methode “de spinale dichtheid met botmineraaldichtheid is dat de DEXA-scan een onnauwkeurig maximaal 33 procent onderschat.” instrument is.

Dr. S. P. Nielsen, een onderzoeker bij het Een DEXA-scan werkt door een röntgenstraal naar de lendenwervels en heupen Botmineraal- Hillerød Ziekenhuis in Denemarken, vatte het probleem als volgt samen: “De minerale te verzenden en meet de schaduwen die de dichtheid is geen hele dichtheid van het bot is geen ideale maat voor botten werpen. Op basis van de dichtheid van ideale maat voor echte botdichtheid; het is ook geen ideale de schaduw berekent software in de machine vervolgens de hoeveelheid calcium (in gram botsterkte en het maat voor botsterkte; het vormt geen goede per vierkante centimeter) in de botten van een vormt geen goede indicatie voor breuken; en inherent hieraan zijn problemen met nauwkeurigheid en lineariteit.” bepaalde persoon. indicatie voor Het grootste bewijs hiervan was een En omdat dit een tweedimensionaal in plaats breuken grootschalige Canadese studie onder meer van driedimensionaal beeld is, zoals in het geval dan 16.000 vrouwen boven de 50 die waren van een CT-scan, is dit soort ruwe schattingen gediagnosticeerd met osteopenie en waarvan T-scores ontvankelijk voor allerlei fouten. werden vergeleken met hun kans op een botbreuk. Van de Dr. Douwe Rienstra, een taboedoorbrekende en integraal 765 fracturen die in de studie werden geregistreerd, hadden de werkende arts uit Washington, heeft uitgebreid geschreven over meeste vrouwen met osteoporotische fracturen T-scores met de problemen met de DEXA-scan. normale botmineraaldichtheidswaarden. Met andere woorden, Het eerste probleem, zegt hij, is dat de botdichtheid enorm de DEXA-test kon in principe niet worden gebruikt om te verschillend kan zijn in dezelfde gebieden van het lichaam. voorspellen welke vrouwen breuken zouden krijgen.

Studies hebben aangetoond dat de botdichtheid in de De studie benadrukte de noodzaak om te kijken naar klinische wervelkolom bijvoorbeeld met maar liefst 6 procent kan variëren risicofactoren en niet louter naar de minerale dichtheid van en in de heup met 7 procent. botten bij de diagnose osteoporose.

Testresultaten kunnen ook sterk variëren afhankelijk van En de eerste plek om te kijken, zoals onze reportage in deze de lichaamsgrootte. Kleinere mensen worden automatisch editie laat zien (p26), is je gevoel. Nieuw bewijs toont aan dat de geschaard bij de groep met osteopenie of osteoporose, sterkte van je botten minder te maken heeft met de hoeveelheid simpelweg omdat ze kleinere botten hebben die een lichtere calcium die je binnenkrijgt, maar meer met ontstekingsfactoren schaduw werpen. Omdat de DEXA-scanner verder door de in je spijsverteringsstelsel, aldus Cate Montana. botten van een zwaardere persoon moet reizen, concludeert de Zeker de moeite waard om tot op het bot uit te zoeken. . . software dat deze persoon meer calcium in zijn botten heeft en dus een zwaardere botmineraaldichtheid, zelfs als de kleinere 3

INHOUD 2207, SEPTEMBER 2020

30

24

40 Het geheim van sterke botten 24

Osteoporose is meer dan een calciumtekort. Het vermogen om voedingsstoffen op te nemen, is veel belangrijker. Cate Montana doet verslag

Gelukkig oud worden doen we samen 30

Met vergrijzing neemt ook het aantal mensen toe dat in eenzaamheid leeft. Een maatschappelijk en individueel probleem

Dieper in je lijf 36

Verleg je aandacht van je hoofd naar je lijf om stress en onrust te verlichten

Artrose en de vergeten behandeling 46

Voorheen gebruikten patiënten een vitamine tegen artrose. Dankzij nieuw onderzoek opnieuw aandacht voor deze behandeling

Voorbij de biologische houdbaarheidsdatum 54

Arts en verouderingswetenschapper David van Bodegom stopte met medicijnen voorschrijven. Hij houdt mensen liever langer gezond

NIEUWS Nieuws 8

Vaker borstkanker bij vitamine D-gebrek I Een gemiddelde rusthartslag bestaat niet I Aluminium mogelijke factor bij alzheimer I Suiker en slecht slapen

Medicijnnieuws 13

HPV-vaccins werken niet goed I Onvoldoende pijnververmindering door opiaten

UITGELICHT

Erkenning voor ‘Warburg-effect’ 18 Nieuwe theorieën bouwen voort op de ontdekkingen van Otto Warburg; de rol van suiker bij zowel de oorzaak als de voortgang van kanker

Wij waarderen je mening. Vragen, opmerkingen of suggesties? Neem contact op.

Redactie: redactie@medischdossier.org Abonnementadministratie: info@medischdossier.org Bezoek ook: www.medischdossier.org 4

TIPS IN DEZE EDITIE:

46

Wees niet de angst, zie de angst. Dan verdwijnt het.

54

(P15)

17 minuten per dag in de natuur is genoeg voor je welzijn (P22)

IN BEELD

Tijd om naar buiten te gaan 22

Voor een goede gezondheid is tijd in de natuur belangrijk. Hoeveel tijd eigenlijk?

LEES JE LIJF

Huid en gezondheid 40

De huid is een belangrijke graadmeter voor je lichamelijke gezondheid. Cindy de Waard neemt de huid onder de loep

VASTE RUBRIEKEN Wat u zegt 7 Vijf vragen over 44

Een licht op homeopathie met Gio Meijer

Anders Kijken 58

De werking en afweer van cellen

Krijg darmgezondheid op orde bij osteoporose

Uitgelezen 61

Recensie van het boek Brein in aanbouw van Dr. Marcia Goddard

Voeding natuurlijk 62 NIEUW

COLUMNS

Leefstijlgeneeskunde 15

Pandemie van angst. Met liefde voor het leven laten we angst los

Gezondheidspolitiek 21

Vertrouw niet op de berichtgeving in de traditionele media over het ketodieet, zegt Rob Verkerk

(P24)

Tekorten aan B-vitamines kunnen op de loer liggen

Het laatste woord 66

Mensen met een religieuze of spirituele overtuiging zijn gelukkiger dan ongelovigen, aldus Bryan Hubbard

De Apotheker 60

Suppletie bij depressie

Verleg de aandacht van hoofd naar lijf bij onrust (P36)

Abonneren? Bel: 070 205 9236 5

OPROEP Doe mee met het

Medisch Dossier Lezersonderzoek

Jouw mening telt!

Jouw feedback is nodi g om de kwaliteit van het magazine te beho uden, te verbeteren, en af te stemmen op jo uw wensen.

Ga naar www.medischdossier. org/ feedback

of stuur bijgesloten fo

rmulier terug per post

Doe het vóór 15 septem

ber

Hartelijk dank voor je

tijd en medewerking.

Maak kans op een jaar GRATIS Medisch Dossier Doe mee, en misschien ben jij wel een van de vijf abonnees die een jaar niet hoeft te betalen.

WAT U ZEGT We zien vragen en reacties van onze lezers graag tegemoet.

Bereik ons via de mail redactie@medischdossier.org of stuur een brief naar Antwoordnummer 20101, 2680 WE ‘s-Gravenzande.

WIN EEN E-BOOK

T.W.V. € 19,95!

Stuur ons je tip, vraag of reactie en maak kans op ons e-book Onderbuikgevoelens als we je brief publiceren. Het e-book staat vol waardevolle informatie over de darmen en de centrale rol die zij spelen in onze gezondheid. Ook krijg je handvatten aangereikt om zelf goed voor je darmen te zorgen.

Beste redactie, Wat ben ik blij met jullie blad en dat er mensen zijn die blijven nadenken. We gaan een moeilijke tijd tegemoet.

De heersende machten laten de komende jaren hun tanden zien. Het enige waarmee we hen op den duur kunnen verslaan is met een groter bewustzijn. Een bewustzijn dat ons als individu de nodige kracht geeft om onze wereld mooier te maken.

En dat bewustzijn begint met kennis (echte kennis, geen propaganda!).

Daarom zijn bladen zoals MD hoognodig!

Eefje Vink Klassiek Homeopaat

Beste redactie, Medisch Dossier schrijft gelukkig best vaak over het belang van juiste voeding.

Een ding blijft voor mij, los van discussies over bijvoorbeeld koolhydraten, steeds onduidelijk. Hebben alle verpakte gefermenteerde producten (bv zuurkool uit blik) dezelfde voordelen als ‘vers’? In hoeverre heeft verpakking/versheid invloed op de voordelen van het fermenteerproces? En... als je nu zuivelvrij eet, hebben gefermenteerde groenten dan hetzelfde effect als zuivel?

Ellen Terwijde

Beste Eefje Wat heerlijk om je bericht te lezen.

Altijd fijn om positieve reacties te krijgen en we zijn blij dat je je kunt vinden in onze visie. Een groter bewustzijn - werk aan de winkel voor ons allemaal! Wij met ons blad, jij als klassiek homeopaat.

7

WAT U ZEGT

Beste Ellen, Goede, maar tegelijkertijd ook geen simpel te beantwoorden vraag. Vers is helaas niet hetzelfde als uit blik of pak. Tegenwoordig wordt veel gesteriliseerd of gepasteuriseerd en worden de probiotica dus doodgemaakt. Dat wil overigens niet zeggen dat die producten helemaal geen extra gezondheidsvoordelen hebben.

Gefermenteerde voeding is over het algemeen wat gemakkelijker te verteren en ook inactieve probiotica hebben mogelijk een gunstig effect op de gezondheid.

En … als je zelf groente fermenteert, dan zitten er ook lactobacillen in, net zoals in gefermenteerde zuivel. Dat zullen niet dezelfde stammen zijn, maar ze hebben eveneens gezondheidseffecten en zijn daarom een goede aanvulling als je zuivelvrij eet.

NIEUWS

Ketodieet is antidiabetisch, maar alleen in de eerste week Het vetrijke, koolhydraatarme ketogeen dieet is mogelijk goed voor je, maar slechts een week lang. Daarna begint het negatieve gezondheidseffecten te krijgen, aldus een nieuw onderzoek.

Het ketodieet is een drastische manier om je immuunsysteem eens flink op te schudden en diabetes- en ontstekingssymptomen tegen te gaan. En deze positieve effecten ontstaan al binnen één week.

Maar ga je daarna nog door, dan

begint het lichaam het vet dat het zou moeten verbranden op te slaan volgens onderzoekers van de Yale School of Medicine, die onderzoek op muizen deden naar het dieet.

Ketogeen eten geeft het lichaam het idee dat het aan het verhongeren is door de drastische vermindering van de koolhydraatconsumptie.

Dat zorgt ervoor dat het lichaam vet gaat verbranden in plaats van koolhydraten, waardoor stofjes genaamd ketonlichaampjes

worden gevormd als vervangende brandstof. Dit proces zorgt ook voor de afgifte van immuuncellen genaamd T-cellen, die ontstekingen reguleren en de hele stofwisseling verbeteren.

Na een week op het dieet zijn de bloedsuikerspiegels en ontstekingen afgenomen. Maar daarna slaan deze voordelen om in het tegendeel, althans bij muizen, die de grote hoeveelheden genuttigd vet beginnen op te slaan in het lichaam.

Nu een op de drie Amerikanen

Nee,eeneiperdagisniet slechtvoorjehart In tegenstelling tot wat ons de afgelopen veertig jaar is voorgehouden, is het eten van een ei bij het ontbijt niet slecht voor je hart.

Maar net als met alles is matigheid de sleutel; één ei per dag zal je geen kwaad doen, zelfs al heb je een hartaandoening of diabetes. Het zal zelfs je cholesterolniveau niet verhogen, terwijl dat juist altijd de grote zorg was bij eieren.

Onderzoekers van de Canadese McMaster University namen drie grote onderzoeken door naar de gewoonten wat eieren eten betreft. Het onderzoek omvatte 146.000 mensen van wie de hartgezondheid werd vergeleken met die van meer dan 31.000 patiënten met een cardiovasculaire ziekte.

De gemiddelde consumptie van eieren in beide groepen was een of minder per dag en het had geen invloed op de gezondheid van de deelnemers. Eerder onderzoek suggereerde dat we niet meer dan drie eieren per week zouden moeten eten, maar dat advies is wellicht te voorzichtig geweest.

Am J Clin Nutr, 2020; nqz348

8

prediabetisch is – met bloedsuikerspiegels die al te hoog zijn – zou alles wat dat kan omkeren welkom moeten zijn. Goed is het dat dit in slechts zeven dagen gedaan kan worden met het ketodieet, maar het vervolg roept nog vraagtekens op.

Voor de beperkingen van deze studie, zie de column van Rob Verkerk op p21.

Nat Metab, 2020; 2: 50

GEZONDHEIDSFEIT

Een supplement met niacinamide (vitamine B3) kan pijn en stijfheid bij reuma verlichten (zie p46)

NIEUWS

Tweemaal zo vaak borstkanker bij vrouwen met een vitamine D-gebrek Vrouwen met een tekort aan vitamine D hebben bijna tweemaal zoveel kans op borstkanker, zo blijkt uit een uitgebreid overzichtsonderzoek.

Deze essentiële vitamine met kankerwerende eigenschappen is ook in verband gebracht met de preventie van een reeks andere vormen van kanker, waaronder (dikke)darm-, blaas- en prostaatkanker.

We moeten wel tijd in de zon doorbrengen om het niveau aan te vullen. Volgens onderzoekers van Zhejiang University in Hangzhou, China, dragen voeding en supplementen slechts een klein beetje bij aan onze vitamine D-behoefte.

Zij namen 20 studies door met meer dan 35.000 borstkankerpatiënten en vergeleken hun vitamine D-waarden met die van gezonde vrouwen.

Zij concludeerden dat vrouwen met de laagste vitamine D-niveaus naar schatting 97 procent meer kans hadden op het krijgen van borstkanker dan degenen met de hoogste niveaus.

Aging, 2019; 11: 12708–32

Een gemiddelde rusthartslag bestaat niet Horloges en apps die constant elk aspect van onze gezondheid bijhouden, geven ook de hartslag in rust door. Dit wordt gezien als belangrijke aanwijzing voor onze algehele gezondheid, maar een nieuw onderzoek wijst uit dat we er bijna niets uit kunnen opmaken.

Om te beginnen is er niet zoiets als een typische hartslag in rust. Het kan per persoon wel 70 slagen per minuut verschillen, aldus onderzoekers van het Amerikaanse Scripps Research Translational Institute.

En dat is niet alles. Onze hartslag kan per seizoen variëren – hij is meestal hoger in januari en lager in juli – en hij kan zelfs in korte tijd al met 10 slagen of meer veranderen.

Maar het grootst waren de onderlinge verschillen tussen mensen, zoals de onderzoekers ontdekten toen ze de gegevens van polsmonitors van 93.000 mensen over 320 dagen analyseerden.

Soms was het verschil in rusthartslag wel 70 slagen per minuut en de onderzoekers weten niet waarom. Factoren als leeftijd, geslacht, BMI en slaappatronen konden bij elkaar niet meer dan 10 procent van de variatie verklaren.

PLoS One, 2020; 15: e0227709

9

NIEUWS

10.000 stappen helpen je niet om af te vallen Dagelijks 10.000 stappen zetten is de gouden standaard geworden voor het verkrijgen van een gezond leven, maar het helpt vaak niet om af te vallen.

Zelfs mensen die tot 15.000 stappen per dag zetten, komen nog steeds aan in gewicht, zo blijkt uit nieuw onderzoek.

Daarbij moet wel worden aangetekend dat het een groep eerstejaars universitaire studenten betrof, een groep die in het eerste studiejaar vaak tot 4 kg aankomt, omdat zelfgemaakte maaltijden worden ingeruild voor afhaalmaaltijden.

De gewichtstoename

was bij de wandelaars wel minder groot; zij kwamen 1,5 kg aan in de zes maanden van de studie. Maar een deel van de toename werd over alle groepen gezien, of ze nu zes dagen per week 10.000, 12.500 of 15.000 stappen zetten.

Dit is de conclusie van veel studies: je kunt een slechte voeding niet ongedaan maken met (hard)lopen. Voor het nieuwste onderzoek, door een team van Brigham Young University, werden 120 eerstejaars gevolgd om te zien of wandelen kon voorkomen dat ze aankwamen.

‘Lichaamsbeweging op zichzelf is niet altijd de meest effectieve manier om af te

vallen. Het bijhouden van het aantal stappen kan wel helpen om meer lichaamsbeweging te krijgen, maar ons onderzoek toont aan dat het zich niet vertaalt in gewichtsbehoud of de preventie van gewichtstoename, aldus hoofdonderzoeker Bruce Bailey.

Hoewel wandelen de studenten niet hielp om af te vallen, kan de extra beweging wel een positief effect hebben op het emotionele welzijn en de algemene gezondheid. En het is ongetwijfeld beter dan de hele dag achter een schermpje zitten, zo voegen de onderzoekers toe.

J Obes, 2019; 2019: 4036825

Suiker overdag, slecht slapen ‘s nachts Slaap je slecht? Dat kan aan je voedingspatroon liggen en vooral aan de geraffineerde koolhydraten en toegevoegde suikers die je eet.

Mensen die ‘het witte goedje’ eten – bewerkte snacks, witbrood en frisdrank bijvoorbeeld – zullen ’s nachts meer moeite hebben met slapen vanwege de lichaamsprocessen die op gang gebracht worden door hun voeding.

Dit komt vooral door het vrijkomen van insuline dat de suikers uit geraffineerde koolhydraten afbreekt. Dit zorgt voor een plotselinge daling van de bloedsuiker (glucose), wat leidt tot een toename van de hormonen adrenaline en cortisol. Dat kan vervolgens zorgen voor slapeloze nachten, zo ontdekten

onderzoekers van het Amerikaanse Columbia University Irving Medical Center.

Mensen die meer groenten en fruit eten, hebben minder kans op een slechte nacht. Hoewel ook deze voedingsmiddelen suikers bevatten, zorgen de vezels erin voor een afname van bloedsuikerpieken.

Aangezien een derde van de volwassenen regelmatig last heeft van slapeloosheid dienen er volgens de onderzoekers nieuwe manieren worden onderzocht om de slaap te verbeteren, vooral omdat slaappillen bijwerkingen hebben.

Am J Clin Nutr, 2019; 111: 429–39

10

NIEUWS

Minder eiwit en meer groenten voor een langer leven Het eten van meer groenten en minder vlees en zuivel kan het risico op hartziekten mogelijk verlagen en de levensduur verlengen.

Dat heeft te maken met een speciaal type aminozuren die het element zwavel bevatten. Deze worden voornamelijk gevonden in eiwitrijke voeding, zoals vlees, zuivel, noten en sojaproducten.

Een voedingspatroon dat weinig van deze aminozuren bevat, zorgt voor een betere gezondheid en langer leven, tenminste volgens dierstudies. En de gemiddelde Amerikaan eet bijna drie keer zoveel zwavelhoudende aminozuren als het lichaam nodig heeft.

Onderzoekers van het Amerikaanse Penn State College of Medicine wilden weten wat de impact van aminozuren is op de gezondheid en daarvoor onderzochten ze de

voeding en de biomarkers van meer dan 11.000 gezonde mensen. De gemiddelde consumptie van zwavelbevattende aminozuren was tweeëneenhalf keer zo hoog als de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid van slechts 15 mg per kg lichaamsgewicht.

De biomarkers voor hartziekte waren ook het hoogst bij de degenen met de hoogste inname.

Andersom bleken degenen die minder van deze aminozuren aten ook lagere biomarkers te hebben voor hartziekten en andere chronische aandoeningen.

Voedingsmiddelen met weinig van deze aminozuren zijn onder meer granen, groenten en fruit.

EClinicalMedicine, 2020; 100248

Yoga is een goede bewegingsvorm voor chronische lage rugpijn door naar de voordelen van yoga, tai chi – milde vormen van beweging en rekoefeningen – en qigong, waarbij langzame en vloeiende bewegingen worden gebruikt.

Alle drie de vormen hielpen door te zorgen voor verlichting van de intensiteit van de pijn, verbetering van het functioneren en vermindering van de mate van invaliditeit door de pijn. Ook hielpen ze bij psychische problemen gerelateerd aan de rugpijn, waaronder depressie en angst.

Over het geheel genomen werkten gewone yoga-oefeningen het best tegen de pijn, maar tai chi

Yoga is een goede bewegingsvorm voor chronisch lage rugpijn, maar bij acute pijn werkt tai chi beter.

Beide hebben voordelen en een derde vorm van beweging, qigong, werkt ook. Er zijn alleen niet genoeg studies die dit bewijzen, aldus onderzoekers in een overzicht van het bewijs tot nu toe.

Nu ongeveer 80 procent van de volwassenen op enig moment aan lage rugpijn lijdt, is het belangrijk om positieve manieren te vinden om hier iets tegen te doen.

Onderzoekers van Florida Atlantic University namen 32 onderzoeken

11

werkte beter tegen acute pijn, vooral bij mannelijke twintigers. Er waren maar drie studies naar qigong en hoewel de bevindingen erop wezen dat het hielp, is er volgens de onderzoekers meer bewijs nodig.

Hoofdonderzoeker Juyong Park concludeerde dat alle drie de vormen mogelijk belofte inhouden als effectieve behandeling en als alternatief voor pijnstillers, operaties en zenuwblokkers, de standaardbehandelingen in de conventionele geneeskunde.

Holist Nurs Pract, 2020; 34: 3–23

NIEUWS

Optimisten herstellen beter na beroerte

Optimisten die een beroerte krijgen, hebben meer kans op een goed herstel.

De beroerte richt minder schade aan bij mensen die positief blijven, zo blijkt uit onderzoek.

Drie maanden na een beroerte hadden de optimisten minder last van ontsteking en een betere mobiliteit, aldus onderzoekers van de University of Texas Health Science Center, die het herstel van 49 patiënten monitorden na een beroerte.

Zij ontdekten dat degenen die positief bleven minder ontstekingsmarkers in het bloed hadden en ontsteking na een beroerte heeft negatieve effecten op het mentale vermogen en het herstel.

Andere studies laten soortgelijke voordelen zien van een positieve instelling bij andere chronische gezondheidsaandoeningen.

American Stroke Association International Stroke Conference, February 18–21, 2020

Aluminium toch mogelijke factor bij alzheimer

Zinktabletten verkorten een verkoudheid niet

De theorie dat er verband zou zijn tussen de ziekte van Alzheimer en aluminium blijft maar rondgaan. Veertig jaar nadat dit werd geopperd, denken onderzoekers eindelijk een verband te hebben gevonden.

Hersenweefsel van alzheimerpatiënten bevat vaak meer aluminium dan normaal, aldus onderzoekers van de Britse Keele University. Maar het

metaal werd niet in elk onderzocht geval gevonden, wat suggereert dat sommigen ook een genetische aanleg hebben die ze vatbaarder maakt.

De kans om al veel eerder in het leven – vaak al rond de leeftijd van 50 – alzheimer-achtige symptomen te krijgen, is bij deze subgroep groter volgens de onderzoekers.

Genetische mutaties verstoren de normale werking van amyloïde eiwitten; neurale routes (pathways) die zorgen voor een gezonde hersenactiviteit, kunnen worden vernietigd wanneer deze eiwitten mankementen gaan vertonen. Dit proces kan worden uitgelokt door de aanwezigheid van aluminium.

Bij een eerder onderzoek hadden de onderzoekers ontdekt dat 11 van de 12 hersenweefselmonsters van alzheimerpatiënten hoge concentraties aluminium bevatten die ‘qua pathologie verontrustend’ waren.

Voor hun nieuwe studie onderzochten de onderzoekers 83 monsters van hersenweefsel, waarvan er 45 hoge niveaus van aluminium bevatten.

Een zuigtablet met zink zorgt er niet voor dat je verkoudheid eerder over is, maar dat kan komen doordat de meeste gangbare merken maar weinig zink bevatten.

Een zuigtablet bevat meestal minder dan 13 mg zink en dat is te weinig om enig effect te hebben op de verkoudheid.

Wie deze tabletten dagelijks neemt, blijft net als wij allemaal ongeveer vijf dagen verkouden.

Onderzoekers van de University of Helsinki in Finland testten de doeltreffendheid van de zuigtabletten op een groep van 88 verkouden vrijwilligers.

De helft werd gevraagd vijf dagen lang zes zuigtabletten per dag te nemen en de rest kreeg een placebo-zuigtablet zonder actief ingrediënt.

De duur van de verkoudheid bleek niet te verschillen tussen de groepen, hoewel degenen die een placebo hadden gehad daarna verrassend genoeg sneller herstelden.

Dit betekent nog niet dat zinktabletten nutteloos zijn tegen een verkoudheid, aldus onderzoeker Harri Hemilia. Het vermoeden is wel dat fabrikanten meer zink in hun zuigtabletten zouden moeten doen en de tabletten dienen ook langzamer op te lossen op de tong.

(maar er zit dan ook niet veel zink in)

BMJ Open, 2020; 10: e031662

J Alzheimers Dis, 2020; 10.3233/JAD-191140

12

Verband tussen maagmedicijn ranitidine en maagkanker

en dus werden er veel meer goedaardige afwijkingen gevonden.

‘We vonden onvoldoende aanwijzingen die duidelijk aantoonden dat HPV-vaccins de Hoewel de maagzuurremmer ranitidine vorig hooggradige abnormale celveranderingen jaar uit de schappen is gehaald, zijn de gevolkunnen voorkomen’, zegt onderzoeker Claire gen ervan nog steeds merkbaar. Er zijn meer Rees. Met andere woorden, er was geen dan 12 rechtszaken aangespannen omdat het bewijs dat de vaccins werkten. medicijn kanker zou veroorzaken, vooral in het In plaats daarvan is het volgens de ondermaagdarmstelsel. zoekers voor het tegengaan van baarmoederEen van de aanklagers, Ronald Johnson uit halskanker effectiever als vrouwen zich hierop Californië, gebruikte het medicijn sinds 2004 regelmatig laten screenen. regelmatig. In 2018 kreeg hij de diagnose Verder bewijs dat het vaccin mogelijk niet kanker. Hij sluit zich aan bij meer dan 12 werkt, was het nieuws dat het aantal gevallen anderen die schadevergoeding eisen van de van baarmoederhalskanker enorm was gestemedicijnfabrikanten Boehringer Ingelheim, gen onder vrouwen van eind twintig. In GrootSanofi, Pfizer en GlaxoSmithKline die allemaal Brittannië is het aantal gevallen de afgelopen versies maakten onder de merknaam Zantac, 10 jaar toegenomen met 54 procent, wat waaronder ook zonder recept verkrijgbare middelen.

De klachten hebben betrekking op allerlei vormen van kanker in het spijsverteringsstelsel, waaronder dikkedarm-, endeldarm-, slokdarm-, maag-, blaas- en leverkanker.

Het medicijn bevat de kankerverwekkende stof NDMA (N-nitrosodimethylamine). Het was echter niet duidelijk dat er zoveel NDMA in het medicijn zat, totdat een onafhankelijke apotheek zelf proeven ging doen en ontdekte dat een pil met 150 mg Zantac soms wel 3 miljoen nanogram (ng) NDMA bevatte, terwijl de maximale veiligheidsgrens slechts 96 ng is.

Zantac, dat in 1986 op de markt kwam, doorbrak twee jaar later als eerste medicijn al de grens van een miljard dollar aan omzet.

opiaten verdubbeld in de afgelopen twintig jaar. Momenteel gebruikt een op de acht personen ze regelmatig.

Dr. Cathy Stannard, pijndeskundige, zei op een conferentie dat opioïde pijnstillers niet effectief zijn. Ze zorgen er alleen voor dat pijnsignalen de hersenen niet bereiken, terwijl de nadruk meer zou moeten liggen op het helpen van mensen bij het omgaan met emotionele problemen.

Chronische pijn heeft vaak te maken met een trauma en volgens haar is het voorschrijven van opiaten om psychische problemen te behandelen fout.

Dat dokters al te veel opiaten zijn gaan voorschrijven, komt doordat ze niet voldoende tijd hebben om de patiënten te beoordelen en

www.aboutlawsuits.com, January 23, 2020

HPV-vaccins werken niet goed Het HPV-vaccin dat zou moeten beschermen tegen baarmoederhalskanker werkt niet goed, zo blijkt uit een nieuw onderzoek.

De twee belangrijkste HPV-vaccins, Gardasil en Cervarix, beroemen zich erop dat ze afwijkingen in de baarmoederhals genezen die zich sowieso nooit tot kanker zouden ontwikkelen.

Deze goedaardige afwijkingen, laaggradige letsels, kunnen spontaan verdwijnen, zonder dat ze zich ontwikkelen tot iets ernstigs, of het HPV-vaccin nu is toegediend of niet.

Studies naar de effectiviteit van de vaccins hadden zich enkel moeten richten op hooggradige afwijkingen in de baarmoederhals, die vaak wel tot kanker leiden, maar pas na tien jaar, aldus onderzoekers van Newcastle University en Queen Mary University.

De onderzoekers namen 12 studies door waarin de doeltreffendheid van de twee vaccins werd beoordeeld. In de studies waren niet alleen laaggradige veranderingen meegenomen, maar er waren ook elke 6 tot 12 maanden uitstrijkjes gemaakt in plaats van elke 36 maanden, de gebruikelijke tussentijd,

volgens onderzoekers van Cancer Research UK komt door een afname van het aantal uitstrijkjes. Sinds 2010 is het aantal screenings afgenomen met ongeveer 8 procent.

HPV-vaccins werden in 2008 geïntroduceerd. In Nederland worden de vaccins sinds 2009 aangeboden aan (pre)adolescente meisjes in het kader van het Rijksvaccinatieprogramma.

J R Soc Med, 2020; 113: 64–78

Onvoldoende pijnververmindering door opiaten in 90 procent van de gevallen Pijnmedicatie op basis van opiaten heeft verslavingen teweeggebracht en hele gemeenschappen kapotgemaakt. En nu onthult een nieuw rapport dat ze in 90 procent van de gevallen niet voldoende werken.

Ondanks hun ondoeltreffendheid is in Groot-Brittannië het aantal recepten voor

13

patiënten verwachten een snelle en makkelijke oplossing voor hun pijn.

Daarbij komt dat de patiënten verslaafd kunnen raken als de dosering wordt verhoogd, terwijl de pijn niet minder wordt.

Een hogere dosis van een krachtige pijnstiller is niet altijd effectiever in het bestrijden van de pijn dan de aanvankelijke, lagere dosis, zo blijkt uit een nieuw onderzoek.

Onderzoekers van de zorgverzekeringsinstellingen Central Arkansas and Minneapolis VA namen de dossiers door van meer dan 50.000 patiënten die opiaten gebruikten en ontdekten dat de 21.000 mensen bij wie de dosis was verhoogd geen ‘merkbare verbetering’ van de pijn hadden ondervonden.

Daily Telegraph, February 5, 2020; Pain, 2020 Jan 7

Neem nu een abonnement: 4 nummers voor € 32,00

Voor ont-wikkeling van lichaam & geest Hèt blad

voor

l en de

essiona

prof de yoga

1 i20

f ec un ef ’s e n h Âsana

tijdsch

râja yoga gericht

ar

beoefena

jaargan

art g 31 I ma

8,95 2020 I t

ten

jk en

: Koninkli

Yama’s

en nI Yama’s

de yoga

gevorder

ie van de

le energ

imsâ yoga, ah veganisme

de seksue

en

mens

Hét blad voor de yoga professional en de gevorderde yoga beoefenaar

1

1 i20 r yoga rift voo

Ga voor een inkijkexemplaar naar de website

www.yoga.nl

A

pril 2020. Ik loop door het bos en kom een echtpaar op leeftijd tegen. Het bospaadje is te smal om anderhalve meter afstand te houden. Ze doen hun uiterste best om op afstand te blijven, wat niet echt lukt. Angst in hun ogen.

Geen wonder. Al wekenlang begint elke nieuwsuitzending met de vermelding van het aantal ‘coronadoden’. Vooral ouderen worden getroffen.

Er is geen behandeling en ook geen vaccin. En misschien ook geen plek op de ic … De schrik zit er goed in. Ik vraag patiënten waarvoor ze precies bang zijn? Is het de besmetting?

Ademnood? Sterven?

In de beeldvorming is een koppeling ontstaan tussen ouder zijn en doodgaan. Toch sterven we niet aan ouderdom.

Uit 42.000 lijkschouwingen van honderdjarigen bleek dat 100 procent was overleden aan een ziekte.1 En bij Corona valt op dat we niet overlijden dóór het virus maar mét het virus.

Er is in de meeste gevallen al een onderliggende ziekte.

We zijn bang om dood te gaan. En we hebben de overtuiging dat doodgaan te maken heeft met ouderdom.

Dus doen we steeds meer om veroudering tegen te gaan: stamcellen, cosmetica, botox en plastische chirurgie voor een eeuwige jeugd.

Beelden van ouder worden In 1971 zwerf ik rond op Mallorca en maak foto’s. Ik ben vooral gefascineerd door de schoonheid van de oudste bewoners, wiens diepgegroefde gezichten een verhaal vertellen.

Dit doet me denken aan een uitspraak van Elisabet Kübler Ross: ‘Should you shield the canyons from the windstorms, you

LEEFSTIJLGENEESKUNDE

Maarten Klatte

PANDEMIEVANANGST. .

Zorg voor lichaam en geest vanuit liefde voor het leven besproken en onderzocht in al hun facetten.

will never see the true beauy of their carvings.’

Getekend door het leven op het land en de seizoenen waarmee ze innig verbonden zijn.

Generaties lang toegewijd aan hun olijfbomen en wijngaarden.

Ouderen daar worden niet geïsoleerd maar gerespecteerd.

Van bestrijden naar deelnemen Onbewust doen we veel vanuit angst: angst voor verandering en uiteindelijk angst voor de dood. We willen veroudering tegenhouden en ziekte bestrijden. Maar dat is lastig aangezien ons lichaam verandert vanaf de conceptie tot ná de dood.

Doodsangst onderzoeken In 1981 neem ik deel aan een seminar met de titel Life,

Bewustzijn, datgene wat zich bewust is van wat komt en gaat, verdwijnt niet. Alleen de angst sterft Waar ik voor pleit, is zorg voor lichaam en geest vanuit liefde voor het leven. Leven is per definitie verandering. Zo kan een doorgemaakte ziekte onze waardering voor gezondheid verdiepen. En kan ouderdom meer ruimte maken voor perioden van stilte en reflectie.

death and transition. De aanwezigheid van terminaal zieke mensen maakt het tot een indringende ervaring: de uiteenzetting met het naderende einde, angst voor de dood. Psychiater Elisabeth Kübler-Ross helpt deelnemers deze intense transitieprocessen te begrijpen, te onderzoeken en er, hier en nu, vertrouwd mee te raken. Er ontstaat acceptatie van ouder worden en sterven.

Kübler-Ross stelt dat we alleen bang kunnen zijn voor iets wat we niet kennen. Zij schept een cultuur waarin ouder worden en sterven worden

Doodsangst overwinnen Wij denken dat we zijn, wie we denken dat we zijn: een ‘ik’ in een lichaam. Een afgescheiden zelf.

Filosoof Alan Watts noemde het the skin encapsulated ego. Wij zijn ervan overtuigd dat wij het lot van het lichaam delen: als het

lichaam sterft, dan sterven wij ook. Klopt dit denkbeeld?

De volgende oefening kan helpen om de sterke identificatie met ons lichaam te ontmaskeren en de angst voor de fysieke dood te verminderen en los te laten.

Ga tegenover elkaar zitten en plaats je rechterhand tegen de rechterhand van de ander. Sluit dan je ogen. Word je bewust van de sensaties in je hand. Kun je precies aangeven waar je eigen hand eindigt en de hand van de ander begint? Is er een grens aan te geven?

Als je deze oefening alleen doet, dan plaats je je handen met de handpalmen tegen elkaar.

Sluit je ogen en kijk of er een grens is aan te geven tussen beide handen.

We denken dat we gescheiden zijn. Maar kunnen we ook echt waarnemen dat we gescheiden zijn van de ander? Gescheiden van de rest van de wereld?

Mijn waarneming vertelt mij dat er geen grens is aan te geven. Ik ben niet gescheiden van de ander. Ik ben verbonden.

Verbonden met alles.

Als dat zo is, wat of wie gaat er dan eigenlijk dood? En moeten we daarvoor bang zijn?

Klinisch psycholoog Ram Dass vroeg zijn mentor: ‘Wat is de ultieme uitspraak over sterven?’ Zijn antwoord: ‘Doodgaan is volkomen veilig!’

Deze ‘pandemie van angst’ is een kans om leven en dood te onderzoeken. We zeggen: Ik ben bang. Maar zijn wij die angst? Of zijn wij datgene wat zich bewust is van die angst? Het gevoel van angst komt en gaat. Bewustzijn, datgene wat zich bewust is van wat komt en gaat, verdwijnt niet.

Alleen de angst sterft.

Op je gezondheid!

BRONNEN

1

J Gerontol A Biol Sci Med Sci. 2005 Jul;60(7):862-5.

Maarten Klatte studeerde geneeskunde en was daarna werkzaam als arts-onderzoeker aan de afdeling Algemene Ziekteleer van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Op die afdeling werd onderzoek gedaan naar de invloed van de wil op genezingsprocessen. Sinds 1983 werkt Klatte in een zelfstandige praktijk leefstijlgeneeskunde waarin de rol van bewustzijn voor het bevorderen van gezondheid en welzijn centraal staat.

Klatte is voorzitter en medeoprichter van het Nederlands Genootschap voor Orthomoleculaire Oncologie (NGOO). In deze vakgroep delen artsen en apothekers hun ervaringen op het gebied van de niet-toxische behandeling van kanker. Zie ook www.moeiteloosgezond.nl

15

MEDISCH DOSSIER Uw hulp bij het maken van betere gezondheidskeuzes

10X + NU GRATIS BIJ EEN JAARABONNEMENT Het nieuwste inspirerende boek (t.w.v. € 29,99) van onze hoofdredacteur Lynne McTaggart.

In dit boek onthult Lynne de resultaten van meer dan tien jaar wetenschappelijk onderzoek en experimenten op het gebied van onze gedachtekracht.

Mis niks meer van Medisch Dossier en neem gezondheid in eigen hand, met een jaarabonnement 10 magazines per jaar voor â‚Ź 69,95 Exclusief toegang tot het online archief Gratis ebooks Wetenschappelijk onderbouwd Onafhankelijk, objectief en kritisch Praktisch toepasbaar

Ga naar medischdossier.org/abonnee Bel: 070 205 9236 of gebruik de antwoordkaart in het midden van het magazine

Uitgelicht Begin niet over Warburg: kanker als zoetekauw Eindelijk erkenning voor de ontdekkingen van Otto Warburg; verdere bevestiging van zijn theorie over glucose en kanker

W

at gebeurt er in het lichaam als we kanker hebben? De standaarddefinitie is dat gezonde cellen muteren en zich snel vermeerderen. Wanneer de abnormale cellen zich samenvoegen, vormen ze een tumor, die zich naar andere delen van het lichaam kan verspreiden. Dit wordt vaak behandeld met chemotherapie, bestralingen, operaties of nieuwe therapieën, zoals immuuntherapie.

In deze definitie blijft een hoop onbeantwoord. Zoals: waarom muteren de cellen eigenlijk en hoe komt het dat kankercellen veel sneller groeien dan gezonde cellen? Dit zijn geen onbelangrijke vragen. Als we ze konden beantwoorden, zouden we weten hoe we kanker moeten voorkomen en konden we het behandelen zonder daarbij tegelijk het immuunsysteem te vernietigen.

Er zijn twee nieuwe theorieën verschenen die deze vragen mogelijk kunnen beantwoorden en beide zien een hoofdrol weggelegd voor suiker, zowel wat de oorzaak als de voortgang van kanker betreft. Zij bouwen voort op ontdekkingen die de Duitse biochemicus Otto Warburg eind jaren twintig deed.

Ook al kreeg hij de Nobelprijs voor zijn onderzoek, toch zijn deze doorbraken sindsdien grotendeels genegeerd en het ‘Warburg-effect’ werd gereduceerd tot een voetnoot in het kankeronderzoek.

Oncologen weten al lang tijd dat glucose een biomarker is voor kanker.

Zij zetten PET-scans in om gebieden in het lichaam te vinden die daarvan

excessieve hoeveelheden gebruiken.

Hoe meer glucose wordt gebruikt, hoe pessimistischer de prognose.

Hoewel binnen de conventionele oncologie wordt erkend dat een hoge glucoseconsumptie een aanwijzing is voor kanker, is de mening van Warburg dat het een onlosmakelijk onderdeel is van het kankerproces, nooit aanvaard.

Dat is echter langzamerhand aan het veranderen nu nieuwe onderzoeken zich richten op de biochemie van tumoren en hun energiebron.

De insulineconnectie Een van de voortrekkers bij de hernieuwde belangstelling voor Warburg is onderzoeker dr. Lewis Cantley van het kankercentrum van Weill Cornell Medical School te New York. Hij is ervan overtuigd geraakt dat de meeste vormen van kanker worden veroorzaakt door een teveel aan suiker,

Oncologen weten al lange tijd dat glucose een biomarker is voor kanker.

Hoe meer glucose wordt gebruikt, hoe pessimistischer de prognose 18

of beter gezegd insuline, het hormoon dat het lichaam produceert om suikers uit koolhydraten in onze voeding af te breken.

Veertig jaar geleden identificeerde dr. Cantley een enzym, PI3K (fosfoïnositide-3-kinase) genaamd, dat hij beschreef als een hoofdschakelaar voor kanker. Het speelt in ons lichaam een sleutelrol in het samenspel tussen insuline en glucose (ofwel bloedsuiker).

Als dit proces vertraagt, wordt het lichaam insulineresistent en kunnen cellen niet genoeg glucose opnemen om in hun energiebehoefte te voorzien. Dit is diabetes type 2.

Als de snelheid van het proces juist enorm toeneemt, krijgen cellen – en vooral gemuteerde kankercellen – een overvloed aan glucose, wat hun groei stimuleert, en dat is kanker.

Dit is precies wat Warburg zag gebeuren bij het proces van tumorvorming in zijn laboratorium: gezonde cellen voeden zich met zuurstof, maar kankercellen voeden zich met suiker, ook al is het veel minder efficiënt.

Hij noemde het ‘aërobe glycolyse’. In theorie kunnen de kankercellen zich ook met zuurstof voeden, maar iets zorgt ervoor dat ze de voorkeur geven aan suiker.

Dat ‘iets’ is een mutatie die eerder in het biologische proces optreedt en dat komt door een teveel aan insuline, meent dr. Cantley. In het PI3K-enzym komen vaker mutaties voor dan in om het even welk ander gen. Hij schat dat het verantwoordelijk is voor 80 procent van alle kankervormen, waaronder borst-, hersen- en blaaskanker.

De PI3K-theorie wordt nog steeds niet algemeen aanvaard, maar Cantley blijft zijn hypothese onderzoeken, meer dan dertig jaar nadat hij deze voor het eerst voorstelde.1 Vergeet lactaat niet Het kan zijn dat er weerstand is tegen de theorie, omdat er iets ontbreekt; andere onderzoekers zien namelijk iets anders in de kankerpuzzel waarbij insuline helemaal geen rol speelt.

Hoewel suiker misschien wel de aanzet geeft tot het kankerproces wordt het volgens een andere theorie verder aangewakkerd door lactaat. Dat is een molecuul dat meestal in de spieren wordt gevonden en het veroorzaakt bij sporters stijve spieren na een training.

En, wat ernstiger is, het is ook een aanwijzing voor bloedvergiftiging en congestief hartfalen.

UITGELICHT

De nieuwe kankercyclus Nieuw onderzoek, voortbouwend op de bijna honderd jaar oude ontdekkingen van Otto Warburg, toont hoe suiker uit voeding de tumorgroei bevordert, zowel direct als indirect via het bijproduct lactaat

Glucose uit koolhydraten

Gemuteerde (kanker)cellen geven grote hoeveelheden insuline af om de glucose af te breken

Dit voedt de kankercel met suiker

Wat zorgt voor lactaatafgifte

Lactaat draagt bij aan de groei van en communicatie tussen kankercellen

19

UITGELICHT

De kankercijfers zijn de afgelopen honderd jaar gestaag toegenomen. Gedeeltelijk kan dit worden geweten aan omgevingsfactoren, maar de toename valt ook samen met de opkomst van de fastfoodindustrie Warburg had ook lactaatophopingen gezien rond kankercellen, maar hij nam aan dat het een nutteloos bijproduct was, biologisch afval. Maar volgens recent onderzoek is lactaat de brandstof die ervoor zorgt dat kankercellen zich blijven vermenigvuldigen en verspreiden.

Kort geleden is de lactaathypothese ook overgenomen door een onderzoeksteam van de University of Colorado School of Medicine, onder leiding van Inigo San-Millan. ‘We ontdekten dat lactaat een katalysator is die een mechanisme in gemuteerde cellen activeert dat nodig is om het proces van tumorvorming voort te zetten’, zegt hij.2 Drie jaar geleden deed SanMillan proeven waarbij hij een reeks borstkankercellen voedde met glucose, en zoals verwacht begonnen deze lactaat te produceren en dat verhoogde de activiteit van de gemuteerde cellen tot acht keer.

Maar lactaat is mogelijk niet alleen de brandstof voor tumorgroei. Het kan misschien ook het signaleringssysteem vormen voor de ziekte. Dit betekent dat therapieën die alleen gericht zijn op glycolyse – de glucosestofwisseling – mogelijk niet effectief zijn als ze te laat worden gestart, wanneer het proces al in een latere fase is beland waarin lactaat de belangrijkste rol speelt.

San-Millan en zijn team zijn niet de eersten die vermoeden dat lactaat de aanjager is van kanker. Professor George Brooks van de University of California in Berkeley, poneerde in 1985 voor het eerst zijn theorie over de ‘lactaat-shuttle’. Deze is bestudeerd door andere onderzoekers die vermoeden dat lactaat een belangrijke rol speelt bij verschillende andere vormen van kanker, waaronder sarcoom3 en ruggenmergkanker.4 Sport kanker weg Dus hoe verandert dit het therapielandschap? Het klinkt misschien vreemd, maar San-Millan en zijn team zijn bezig met het opzetten van een aantal gepersonaliseerde sportprogramma’s voor

Het Warburgeffect stoppen Gemuteerde kankercellen voeden zich met glucose, ofwel bloedsuiker, en produceren vervolgens lactaat, waardoor ze kunnen groeien en communiceren.

Een manier om het Warburgeffect, zoals het wordt genoemd, te stoppen is het weglaten van suiker uit je voeding.

Een andere manier is het innemen van curcumine.

Deze stof wordt gevonden in kurkuma, een specerij die veel in de Aziatische keuken wordt gebruikt.

Onderzoekers die cellijnen bestudeerden van long-, borst-, baarmoederhals-, prostaat- en nierkanker, zagen dat het de opname van glucose in de cellen en de BRONNEN 1 Sci Rep, 2018; 8: 8323 afgifte van lactaat blokkeerde.

kankerpatiënten. Hoewel wordt erkend dat sporten een gezonde leefstijlkeuze is die bijdraagt aan preventie van chronische ziekten, wordt het meestal niet voorgesteld als onderdeel van kankertherapie.

Als het programma van San-Millan overeenkomsten vertoont met het advies dat wordt gegeven na een inspannende training, gaat het wellicht om hydratatie met veel water, lichte rekoefeningen en het slikken van magnesium.

20

Hij onderzoekt ook stoffen die ervoor kunnen zorgen dat lactaat de cel niet verlaat. ‘Als lactaat wordt geproduceerd, moet het de cel verlaten via een transportmolecule. We proberen de transportmolecule en de lactaatproductie in de kankercel te blokkeren met verschillende stoffen.

Als je de deur blokkeert, kan het lactaat er niet uit en barst de kankercel’, zo legt hij uit.

De aanpak van Dr. Cantley is minder esoterisch: eet minder suiker, of, in zijn geval, helemaal geen. ‘Ik heb een heel simpele regel. Ik eet fruit, maar ik eet niets waaraan suiker is toegevoegd. En ik weet zeker dat we allemaal beter af zouden zijn als we geen suiker zouden eten’, zegt hij.

Hij wijst op berichten van de Wereldgezondheidsorganisatie dat de gemiddelde Amerikaan 126 gram suiker per dag consumeert, wat vier keer meer is dan de aanbevolen benodigde hoeveelheid.

‘Als ik tegen iemand zeg: “Eet gedurende twee dagen niets zoets”, dan zullen ze me aankijken van: “Dat is onmogelijk, niemand kan dat.” Het lijkt heel erg op een verslaving aan opiaten of nicotine.’

De kankercijfers zijn de afgelopen honderd jaar gestaag toegenomen.

Een deel hiervan is te wijten aan omgevingsfactoren zoals roken en vervuilende stoffen, maar de meest genoemde reden is dat we gewoonweg langer leven en dat kanker een ouderdomsziekte is. De toename valt echter ook samen met de opkomst van de fastfoodindustrie, waarin een overvloed aan suiker wordt gebruikt.

Deze recente opleving van belangstelling voor zijn theorie kwam te laat voor Warburg, die in 1970 stierf. Hij was er tot het einde van overtuigd dat hij de oorzaak van de meeste vormen van kanker had ontdekt en dat toekomstige generaties zijn ontdekkingen zouden erkennen. Als geruststelling had hij een ingelijst citaat van kwantumfysicus Max Planck boven zijn bureau hangen: ‘Een nieuwe wetenschappelijke waarheid zegeviert niet door tegenstanders te overtuigen en hen het licht te laten zien, maar eerder doordat de tegenstanders uiteindelijk sterven.’

Bryan Hubbard BRONNEN

1 2 3 4

Cell, 1987; 50: 1021–9 Front Oncol, 2019; 9: 15363. Cancer Cell, 2014; 26: 851–62 Cells. 2020 Feb; 9(2): 510 Ann Transl Med. 2019 May; 7(10): 220

GEZONDHEIDSPOLITIEK

O

nzekerheid is een raar verschijnsel. Neem nu de recente coronavirusziekte, COVID-19. We weten simpelweg niet precies hoe het verder zal gaan. De traditionele, mainstreammedia houden desondanks vast aan de opvatting dat het virus een zeer reële bedreiging vormt die we serieus moeten nemen. We moeten erop vertrouwen dat onze medici ons leven zullen redden en we hebben een vaccin nodig.

Hoe zit het nu met de berichtgeving over ketogene diëten? Obesitas en obesitasgerelateerde ziekten zoals diabetes type 2 en coronaire hartziekten behoren tot de grootste bedreigingen voor onze gezondheid. Dat is een zekerheid die niemand betwist. Ze kunnen niet effectief met medicijnen worden behandeld (ook dat is zeker).

Voedingsgewoonten en leefstijl zijn de belangrijkste oorzaken; stelselmatige, overmatige inname van met name geraffineerde koolhydraten is een van de grootste aanjagers van de hormonale stoornissen die ertoe leiden dat het lichaam uiteindelijk in deze complexe ziektetoestand belandt. Dat alles beïnvloedt de energieopslag, eetlustbeheersing en het eetgedrag.

Ketogene diëten behoren tot veel bestudeerde therapeutische diëten. Uitgevonden in de jaren 1920 aan de Johns Hopkins University om kinderen te helpen epilepsie te overwinnen toen medicijnen en zelfs hersenchirurgie faalden, worden ze nu met succes ingezet bij veel meer ziekten, waaronder obesitas, diabetes type 2, hersentumoren, autisme, dementie, parkinson en ALS .

Maar heb je gemerkt hoe weifelend de berichtgeving over dit onderwerp is in de media?

Rob Verkerk

KETOENDEMEDIA Vertrouw niet op de berichtgeving in de traditionele media over het ketodieet, zegt Rob Verkerk Het wemelt van de tegenstrijdige verhalen.

November 2019 was er veel publiciteit rondom de verschijning van een intercollegiaal getoetst artikel van het Dixit Lab van de Yale Medical School. Hierin werd aangetoond dat het aantal snel reagerende T-cellen, van het type ‘delta gamma’, toenam bij muizen op een koolhydraatarm, vetrijk (ofwel ‘keto’) dieet.1 Deze T-cellen, die fungeren als schildwachten en schakels tussen de twee kanten van ons

Onthoud dat een van de belangrijkste redenen voor de populariteit van het ketodieet was dat mensen er positieve ervaringen mee hadden en er gewicht door verloren. Maar graaf je dieper, dan zie je dat de slechte pers te wijten is aan een muizenstudie.2 Die studie komt zelfs uit precies hetzelfde lab – het Dixit Lab van Yale – dat het eerdergenoemde onderzoek ook publiceerde. De nieuwe studie wees uit dat zwaarlijvige muizen het weliswaar goed deden op het

De onzekerheid over een voedingsgerichte behandeling sloeg in de media om naar zekerheid dat deze niet zou werken

ongelooflijk geavanceerde immuunsysteem, namelijk de aangeboren en adaptieve kant, spelen een belangrijke rol als het gaat om de mate waarin we in staat zijn infecties te boven komen.

Sommige mediakanalen verwelkomden dit onderzoek als een teken dat ketogeen eten bescherming zou kunnen bieden tegen de griep.

Daarna, in februari van dit jaar, meldden de media dat een ketodieet niet werkt voor gewichtsverlies of bij zwaarlijvigheid.

ketodieet, maar slechts een week lang.

Daarna ging het zo snel bergafwaarts met hun gezondheid, dat ze na twee of drie maanden dikker en zieker waren dan voor het dieet.

De media smulden hiervan.

Het wemelde van de verhalen met koppen als ‘Volgens Yale onderzoekers kan ketodieet gezond of schadelijk zijn, afhankelijk van tijdsduur’.

Vooral de kop in de Gladstone Observer uit Queensland, Australië vond ik erg leuk:

‘De echte reden waarom keto niet werkt’.

De onzekerheid over het al dan niet werken van een medicijnloze, voedingsgerichte behandeling voor enkele van de lastigste ziekten waarmee we worden geconfronteerd, was nu bij de media omgeslagen in de zekerheid dat het niet zou werken. Dit alles gebaseerd op een paar muizen, terwijl werd genegeerd dat er een overvloed aan onderzoek onder mensen is en dat tienduizenden er persoonlijk veel profijt van hebben gehad.

Er was geen discussie, noch een evenwichtige berichtgeving over de beperkingen van de studie, zoals het feit dat het muizen betrof, geen mensen, of dat het ketogene dieet bij de muizen zo extreem was (slechts 0,1 procent energie uit koolhydraten), dat het elk zoogdier op den duur ziek zou maken, aangezien er totaal geen vezels of plantaardige voedingsstoffen in aanwezig waren.

Of dat de muizen naar believen konden eten, zoveel en wanneer ze maar wilden. Dat betekent dat ze geen profijt hadden van het vasten, een cruciaal proces dat de stofwisseling de tijd geeft om te herstellen, wat nodig is om de hormonale ontregeling die samenhangt met obesitas te normaliseren.

Waar het op neer komt is dit: ken je een medicijnloze aanpak die geen miljardenindustrie achter zich heeft, dan kun je niet vertrouwen op wat de media erover zeggen.

En staat er wel een miljardenindustrie achter, wantrouw dan evenzeer wat de media erover zeggen.

Dat benadrukt maar weer eens waarom tijdschriften zoals deze zo belangrijk zijn als vertolkers van op bewijs gestoelde en gezondheidsbevorderende informatie.

BRONNEN

1 Sci Immunol, 2019; 4: eaav2026 2 Nat Metab, 2020; 2: 50–61

Dr. Robert Verkerk is (wetenschappelijk) directeur van de Alliance for Natural Health International, een consumentenbeweging die zich inzet voor de bescherming van ons recht op natuurlijke gezondheidszorg en voeding. Indien u meer wilt weten of wilt meehelpen, kunt u kijken op de site van ANH (www.anh-europe.org) of op Facebook of Twitter (www.facebook.com/ANHInternational, www.twitter.com/anhcampaign).

21

IN BEELD

Tijd om naar buiten te gaan Hoeveel tijd moeten we in onze parken doorbrengen voor ons geestelijke en fysieke welzijn? Volgens een nieuwe studie, is dit slechts 17 minuten per dag.

Neem de tijd: 120 minuten is het minimum voor je gezondheid De silhouetten – de kleuren verwijzen naar het aantal minuten dat de deelnemers zeiden afgelopen week buiten te zijn geweest – laten zien welk deel van de groep verklaarde in goede of slechte gezondheid te zijn en of deze deelnemers hun welbevinden laag of hoog noemden (subjectieve gevoelens van voldoening). Vergeleken met degenen die helemaal niet naar buiten gingen, meldden de deelnemers die ten minste 120 minuten buiten doorbrachten, significant vaker een goede gezondheid en welzijn. Dit verschil nam toe tot ongeveer 300 minuten en daarna werd de curve platter.

SLECHTE GEZONDHEID

18%

GOEDE GEZONDHEID

82%

SLECHTE GEZONDHEID

22,7%

SLECHTE GEZONDHEID

27,3%

SLECHTE GEZONDHEID

31,5%

GOEDE GEZONDHEID

GOEDE GEZONDHEID

68,5%

LAAG WELZIJN

55,7%

77,3%

43,7%

HOOG WELZIJN

60,6%

HOOG WELZIJN

HOOG WELZIJN

39,4%

GOEDE GEZONDHEID

LAAG WELZIJN

72,7%

LAAG WELZIJN

56,3%

44,3%

0

MINUTEN

1-59

60-119

MINUTEN

MINUTEN

22

120 –

MINU

IN BEELD

G

a naar buiten de frisse lucht in! We weten allemaal dat buiten zijn goed is, zowel geestelijk als fysiek. Studies illustreren deze gedachte met voorbeelden van hartproblemen, obesitas, diabetes en psychiatrische aandoeningen, die veel minder voorkomen onder mensen die in een groene omgeving leven.

Maar hoe lang moet je in een park, bos of ander groen gebied zijn om van deze voordelen te kunnen genieten? Wetenschappers van het European Centre for Environment and Human Health onderzochten bijna

gezondheid te rapporteren en 23 procent een hoger welbevinden dan degenen die niet of nauwelijks in het groen verbleven.

Het meest positieve effect lag rond de 300 minuten per week; dat is ongeveer 43 minuten per dag. Meer tijd dan die 300 minuten genereerde geen toegevoegde waarde meer voor de gezondheid.

Hoewel de deelnemers die de hoogste scores voor hun fysieke en geestelijke welzijn rapporteerden, ook ten minste 120 minuten per week in de natuur doorbrachten, constateerden de onderzoekers

dat hier sprake is van een correlatie en niet van oorzaak en gevolg. Anders gezegd, ze kunnen niet zeggen dat de tijd die deze deelnemers verbleven in de natuur tot gevolg had dat zij in de beste gezondheid verkeerden; het kan zijn dat mensen die een hele goede gezondheid hebben, het fijn vinden om naar buiten te gaan of ze doen wat meer aan lichaamsbeweging in het park.

Hoe je hier ook naar kijkt, de boodschap is duidelijk: ga meer naar buiten en doe dit ten minste 120 minuten per week.

BRONNEN

1 Sci Rep, 2019; 9: 7730

SLECHTE GEZONDHEID

18%

LAAG WELZIJN

36%

GOEDE GEZONDHEID

20,4%

35%

36,9%

64%

HOOG WELZIJN

65%

GOEDE GEZONDHEID

79,6%

20,1% LAAG WELZIJN

LAAG WELZIJN

HOOG WELZIJN

SLECHTE GEZONDHEID

82%

SLECHTE GEZONDHEID

– 179

UTEN

20.000 mensen om de mate van gezondheid en geestelijk welbevinden ĂŠn de tijd die zij buiten verbleven, te meten.1 Zij ontdekten dat je verrassend weinig tijd in de natuur hoeft te zijn om toch een goede gezondheid te hebben of positieve gevoelens te ervaren, maar er is een duidelijk kantelpunt.

Dat punt begint bij 120 minuten per week. Dus iets meer dan 17 minuten per dag. Van degenen die tussen 120 en 179 minuten per week in een groene omgeving doorbrachten, was 59 procent eerder genegen om een goede

HOOG WELZIJN

63,1%

180-239

GOEDE GEZONDHEID

79,9%

LAAG WELZIJN

35,2% HOOG WELZIJN

64,8%

240-299 MINUTEN

MINUTEN

>300 MINUTEN

23

REPORTAGE

TOTOP HETBOT Nieuw onderzoek naar osteoporose (botontkalking) laat zien dat het weinig te maken heeft met de inname van voldoende calcium, maar alles met je vermogen om voedingsstoffen op te nemen.

Cate Montana zocht het uit

24

REPORTAGE

Begin jaren won Keith 70 McCormick

‘Destijds wist ik er niets vanaf.

Dat was twintig jaar geleden’, vertelt McCormick. ‘Hij gaf me een stoel, trok een boek uit zijn boekenkast en sloeg het open bij osteoporose. Daar stond een lijst met twintig dingen die hij moest checken en hij begon gewoon bovenaan. Ik was verbijsterd.’

McCormick had geen van die bekende oorzaken van osteoporose. Hij rookte niet.

Hij dronk niet. Hij had zijn hele leven gesport en was niet te zwaar. Er kwam geen osteoporose in zijn familie voor. Toen de specialist de hele lijst had afgewerkt, zei hij: ‘Nou, het lijkt erop dat u gewoon standaardosteoporose hebt’, en hij schreef een recept uit voor een bisfosfonaat: een geneesmiddel om verlies van botdichtheid te voorkomen. Daarnaast kreeg hij een thiazide (diureticum) om het verlies van calcium via de urine te verminderen.

‘Ik zei: “Dokter, ik ben hier niet voor een recept. Ik wil gewoon weten waarom ik osteoporose heb. Ik ben 45; wilt u dat ik de komende 45 jaar deze medicijnen slik?” Ik vond het zo onzinnig.’

McCormick was vastbesloten om geen medicijnen te slikken, maar inzicht te krijgen in de ziekte die het hem belette te sporten. Hij wilde op een natuurlijke manier beter worden. Hij begon vol vuur aan een zoektocht en ging uiteindelijk samenwerken met Lawrence Raisz, hoofd van de afdeling Endocrinologie en Stofwisselingsziekten van de University of Connecticut. Raisz deed experimenteel onderzoek naar de ziekte.

Raisz hielp McCormick zijn voeding te verbeteren door meer calciumrijke groenten te gebruiken, en hij adviseerde supplementen. Maar het herstel ging langzaam… te langzaam. Met een T-score van 4,3 waren zijn botten gewoon te zwak voor zijn manier van leven. En hoewel hij zijn sportactiviteiten drastisch verminderde, brak hij in de vijf jaar daarna zeker 15 keer een bot.

‘Ik hoefde maar iets te doen of ik brak een rib’, vertelt hij. ‘Ik was echt broos, en ik had geen idee wat ik verkeerd deed. Het was vreselijk.

Je bent heel erg met jezelf bezig en maakt je zorgen. Je denkt dat je zo’n zwakkeling bent die niet goed voor zichzelf gezorgd heeft. Ik heb nooit drugs gebruikt in mijn leven. Nooit alcohol gebruikt.

de nationale kampioenschappen vijfkamp voor junioren. Dat is een wedstrijd die uit vijf onderdelen bestaat: pistoolschieten, schermen, springen (paardensport), zwemmen en veldlopen.

De klassieke Olympische vijfkamp – hardlopen, verspringen, speerwerpen, discuswerpen en worstelen – werd beschouwd als het zwaarste onderdeel van de Spelen en de winnaar werd uitgeroepen tot Victor Ludorum: Kampioen van de Spelen. De moderne equivalent is niet minder zwaar.

McCormick was een sterke sporter, die jarenlang tussen de 12 en 15 uur per dag trainde. In 1976 maakte hij als plaatsvervanger deel uit van het Amerikaanse Olympische vijfkampteam. Hij deed ook mee aan de Wereldkampioenschappen en werd een keer tweede en een keer vierde.

Hij maakte van zijn passie zijn werk: in 1982 studeerde McCormick af als chiropractor en in zijn werk richtte hij zich vooral op sporters. Hij bleef ondertussen zelf ook regelmatig trainen en nam deel aan triatlons en Ironmans: een complete triatlon met 3,8 km zwemmen, 180 km fietsen en 42,2 km hardlopen.

Maar in 1999, toen hij 45 was, begon zijn heup tijdens een hardlooptraining ineens veel pijn te doen.

‘Ik kon de work-out niet eens afmaken, wat heel vreemd was’, vertelt hij. ‘Ik bleef er een paar weken mee rondlopen en toen het niet beter werd, ging ik naar een vriend van me die orthopedisch chirurg is.

Die liet röntgenfoto’s van mijn heupen maken.’

De orthopeed zag dat er iets mis was en liet een DEXA-scan doen om de botdichtheid te meten. Hij bleek een T-score van -4,3 te hebben: ver onder de osteoporosegrens. De T-score geeft aan in hoeverre je botdichtheid verschilt van die van een gezonde man of vrouw van 35 jaar. Een T-score van -2,5 of lager betekent dat je osteoporose hebt.

Vervolgens ging McCormick naar een endocrinoloog. Dat is een arts gespecialiseerd in hormoon- en stofwisselingsziekten. Maar die bleek net zo veel verstand van osteoporose te hebben als zijn patiënt.

Ik was echt broos, en ik had geen idee wat ik verkeerd deed. Je denkt dat je zo’n zwakkeling bent die niet goed voor zichzelf gezorgd heeft

25

REPORTAGE

Niets ongezonds gedaan. Maar osteoporose bezorgt je een enorm schuldgevoel, het gevoel dat je ongezond bezig bent geweest. Dat is een psychisch trauma.’

Toen hij voor de vijftiende keer iets brak, gaf hij zich gewonnen en kreeg hij teriparatide-injecties: een hormoon dat de botvormende cellen (osteoblasten) activeert. In twee jaar tijd steeg zijn T-score van -4,3 naar -3,3. Daarna brak hij niets meer en stopte hij met het medicijn. Hij besloot het natuurlijke herstelproces in gang te zetten.

Hij had in die jaren veel geleerd, vooral over het verband tussen darmgezondheid, het immuunsysteem en osteoporose. Hij ontdekte dat hij markers had die op een glutenallergie wezen waarop hij glutenvrij ging eten. Hij begon met alfaliponzuur, want uit zijn onderzoek bleek dat dit een van de belangrijkste supplementen is bij osteoporose, samen met N-acetylcysteïne (NAC), calcium, magnesium, sporenelementen en vitamine D en K. Ook zette hij visolie en probiotica op het menu.

In 2010 sportte hij weer op internationaal niveau en werd zevende in zijn leeftijdsklasse bij de Ironman Triatlon Wereldkampioenschappen op Hawaï. In 2011 werd hij negende. Hij sport nog volop en geniet wereldwijde bekendheid vanwege het genezen van mensen met osteoporose.

‘Als ik patiënten behandel, wil ik de wedstrijd winnen’, zegt hij. ‘Het kan me niet schelen wat ik daarvoor moet doen, zolang ik de persoon maar geen schade toebreng. Ik wil voorkomen dat ze lang

Diagnose osteoporose Een botdichtheidsmeting (DEXA-scan) is vaak het eerste onderzoek dat artsen laten doen om de diagnose te stellen.

Het laat zien of je botdichtheid normaal is of laag (osteopenie), of dat je osteoporose hebt.

Maar Eugene Zampieron waarschuwt: ‘Een botscan laat zien dat je osteoporose hebt, maar niet wat de oorzaak is. Je moet echt een aantal labonderzoeken laten doen, want dat bepaalt welke aanpak je kiest.’

Keith McCormick sluit zich daarbij aan. Hij zegt dat het belangrijk is om de zogeheten botturnovermarkers (BTMs) te testen, zoals CTX (telopeptide van type I collageen) voor de botafbraak en P1NP (aminoterminaal propeptide van type 1 procollageen) voor de botaanmaak.

Als de markers voor botafbraak hoog zijn, wijst dat op veel osteoclasten.

En als oteoclasten zich vermenigvuldigen, is dat een sterke aanwijzing voor een of andere vorm van ontsteking.

Als P1NP laag is, weet je dat er weinig osteoblastenactiviteit is. Dan maakt het lichaam geen bot aan.

Een 24-uurs urinetest op calcium meet het calciumverlies in het bloedserum. Als dat hoog is, kan dat betekenen dat je een probleem in de bijschildklier hebt. Dan meet je de PTH (parathyreoïd of bijschildklierhormoon) om te controleren of die verhoogd is.

Bij primaire hyperparathyreoïdie werken de bijschildklieren te hard. Dat wordt gezien als een oorzaak van secundaire osteoporose, want de ziekte zorgt voor een hogere osteoclastenactiviteit

en botafbraak.1 Een cytokinetest meet het aantal cytokinen: kleine eiwitten waarmee ons immuunsysteem communiceert. Proinflammatoire cytokinen zoals interleukine-1 (IL-1), IL-6, IL-8 en tumornecrosefactor alfa (TNF-α) spelen een rol bij ontstekingen.

Als ze verhoogd zijn, kunnen ze schade veroorzaken.

Zampieron adviseert ook het aminozuur homocysteïne te bepalen. Want een hoge serumconcentratie homocysteïne kan onze botten zwakker maken, doordat het de collageenstructuur (bindweefsel) verstoort, wat de kans op fracturen vergroot.2

De gemeenschappelijke noemer van de meeste, zoniet alle ‘oorzaken’ van osteoporose is dat ze een negatieve invloed hebben op de darmgezondheid en ontstekingsreacties in gang zetten

Als je medicijnen gebruikt Zampieron legt uit dat patiënten die langdurig bepaalde medicijnen gebruiken, meer risico lopen op osteoporose.

Gebruik je protonpompremmers of H2antagonisten, wat veel mensen doen om de productie van maagzuur te verminderen? Dan kan je spijsverteringskanaal minder goed aminozuren opnemen en andere voedingsstoffen die je nodig hebt om botweefsel op te bouwen en te onderhouden.

Als je zulke medicijnen slikt, adviseert hij je bloed te laten testen op voedingsstoffen als calcium, mangaan, magnesium, strontium, boor, zink en andere voedingsstoffen.

Zampieron adviseert ook te laten kijken naar tekorten aan vitamine D en K, vooral als je bloedverdunners gebruikt.

medicijnen moeten gebruiken en ze gebruiken alleen medicijnen als dat per se nodig is. We passen gewoon hun voeding, supplementen en training aan, dat soort dingen.’

‘Mensen komen hier vaak met een T-score onder de -4,5: dat is echt een noodgeval. We moeten die mensen snel uit de problemen helpen. Als hun T-score -2,8 of -3,0 is, dan is dat niet zo’n probleem.

Dat kunnen we meestal oplossen met voeding. Maar iedereen is anders.’

De oorzaak aanpakken Osteoporose krijg je niet zomaar. Een sedentaire leefstijl, overgewicht, overmatig alcoholgebruik en een eiwitrijk dieet zijn factoren die vaak genoemd worden. Roken verhoogt het risico op botbreuken met 15 procent.1 Ook chronische psychische stress vergroot de kans op osteoporose.2 Er zijn allerlei medicijnen die osteoporose kunnen

BRONNEN

1 Aging (Milano), 1998; 10: 225–31 2 N Engl J Med, 2004; 350: 2042–9

26

REPORTAGE

bevorderen en de kans op een botbreuk vergroten, bijvoorbeeld de bloedverdunner heparine, diuretica (zogenaamde ‘plastabletten’), de afweerremmers ciclosporine en prednison, SSRI (antidepressiva), medroxyprogesteron (anticonceptiemiddel), medicijnen bij diabetes, schildklierhormoon, cytostatica en maagzuurremmers.3 Een kenmerk van veel van deze medicijnen is dat ze direct of indirect de fosfor- en calciumstofwisseling verstoren. Maar de gemeenschappelijke noemer van de meeste, zoniet alle hierboven genoemde ‘oorzaken’ van osteoporose is dat ze een negatieve invloed hebben op de darmgezondheid, en ontstekingsreacties in gang zetten die het immuunsysteem aantasten.

‘Alles wat het immuunsysteem harder laat werken, heeft invloed op je botten. Want de osteoclasten, die botweefsel afbreken, zijn een bepaald soort witte bloedcellen’, legt McCormick uit. ‘Die zijn dus heel nauw met je immuunsysteem verbonden.’

Het beenmerg bevat twee soorten stamcellen (beide ‘startercellen’, die zich kunnen ontwikkelen tot elke soort cel in het lichaam): mesenchymale (MSC) en hematopoietische (HSC). MSC kunnen zich onder andere ontwikkelen tot osteoblasten: de cellen die voor botopbouw zorgen. Osteoclasten, die voor botafbraak zorgen, zijn afkomstig van HSC.4 Normaal gesproken werken osteoblasten en osteoclasten samen om oud en zwak botweefsel af te breken en het botweefsel weer sterker te maken dan daarvoor. ‘Maar’, legt McCormick uit, ‘als de manier waarop HSC en MSC differentiëren verstoord is, kan de activiteit van osteoclasten toenemen en die van osteoblasten afnemen.’

Dat betekent dat je na een tijdje steeds meer cellen hebt die bot afbreken en steeds minder cellen die het opbouwen. Dat leidt tot botverlies.

‘Alles wat je immuunsysteem in de war schopt, bijvoorbeeld darmproblemen, zorgt ervoor dat immuuncellen zogeheten pro-inflammatoire cytokinen uitscheiden, zoals interleukine en tumornecrosefactor. En al die verschillende signaalstoffen zetten het immuunsysteem in een hogere versnelling’, zegt McCormick. ‘Osteoclasten reageren op die ontstekingsreactie in de darmen en gaan harder werken.’

Het zijn eigenlijk gespecialiseerde witte bloedcellen, die vooral heel sterk op cytokinen reageren. Chronische ontsteking in een bepaald gebied in het lichaam kan ze aansporen om de botresorptie te versnellen.1 Osteoporose is ook sterk verbonden met collageen. ‘Je botten zijn opgebouwd uit mineralen, osteoblasten, osteoclasten en collageen, dat weer is opgebouwd uit vele soorten eiwitten, die op hun beurt zijn opgebouwd uit verschillende aminozuren’, zegt Eugene Zampieron, natuurgeneeskundig arts in Connecticut die alles weet van osteoporose.

‘Aminozuren zijn de kleinste deeltjes van het eiwit. Zonder voldoende zoutzuur in je maagsap kun je aminozuren zoals glycine, thiamine, glutamine en proline niet verteren. En dat zijn allemaal heel belangrijke aminozuren voor de opbouw van collageen.

Het probleem met DEXA DEXA (Dual Energy X-ray Absorptiometry) is een niet- invasieve test om de botdichtheid of botmassa te meten. De meting wordt gedaan in de heup en een paar wervels, en soms in de pols. Het is de eerste stap om osteoporose vast te stellen.

Bij een DEXA-test wordt gebruikgemaakt van een DEXAdensitometer, een machine die een tweedimensionaal beeld maakt van een driedimensionaal object, namelijk je botten. Het is een soort röntgenapparaat dat een lage blootstelling aan straling geeft.

Een computer registreert de gegevens en berekent je botdichtheid door te kijken hoeveel röntgenstraling het bot per vierkante centimeter doorlaat.

De meting wordt uitgedrukt in een T-score. De T-score is je botdichtheid vergeleken met die van een gezonde man of vrouw van 35 jaar. Bij een T-score tussen de +1 en -1 is alles in orde.

Bij een T-score tussen de -1 en -2,5 heb je osteopenie (verminderde botmassa).

Bij een uitslag van -2,5 of lager is er sprake van osteoporose.

De Nederlandse Osteoporosevereniging waarschuwt op haar website voor commerciële organisaties die zogenaamde botdichtheidsonderzoeken doen met een hiel- of vingermeting. Alleen een DEXA-meting (of een CT-scan) geeft een betrouwbaar inzicht in de toestand van je botmassa.

Van mensen ouder dan 60 jaar worden daarnaast vaak ook de wervels gecontroleerd. Die zijn soms ongemerkt gebroken. Ook dat gebeurt met een DEXA-scanner.

Helaas zijn de resultaten soms onnauwkeurig. Een belangrijk probleem is onder meer dat een groter bot bij deze test soms sterker lijkt, terwijl het in werkelijkheid dezelfde dichtheid heeft als een kleiner bot.1 Dat betekent dat mensen met een kleiner skelet statistisch gezien meer kans lopen een verkeerde diagnose te krijgen na een DEXA-scan dan iemand met grote botten.

Verder blijkt uit studies dat de BMI (body mass index) nauwkeurigheidsfouten

27

kan veroorzaken bij het scannen van de lumbale wervelkolom, de femurhals (hals van het dijbeen), de heup en de totale botdichtheid.2 Met andere woorden: overgewicht beïnvloedt de uitslag van de scan.

Dat betekent dat twee mensen met precies dezelfde botdichtheid, calciumwaarden en botsterkte een verschillende uitslag kunnen hebben, doordat de DEXA-scan bij hen een andere botdichtheid meet door hun gewicht.

Een andere foutscore kan komen door menselijke fouten.

Een nauwkeurige meting is sterk afhankelijk van de laborant. Want die moet de patiënt in de juiste houding leggen voor elke meting. Ook verschillen de metingen afhankelijk van het merk en de nauwkeurigheid van de apparatuur, en er gelden niet overal dezelfde normen.3 ‘De meeste fouten die bij een DEXAscan gemaakt worden, hebben te maken met hoe de röntgenlaborant de machine instelt’, zegt Keith McCormick.

‘En dan hangt de uitslag ook nog af van de interpretatie van de gegevens door de radioloog. Daarom vraag ik iemand die mij consulteert niet naar het verslag van de radioloog. Ik wil een print van de botdichtheidsmeting zelf.’

Ondanks het risico op fouten blijft McCormick botdichtheidsscans gebruiken. ‘Je moet gewoon heel nauwkeurig kijken. En hopen dat de laborant het goed heeft gedaan. Zo niet, dan moet het nog een keer.’

BRONNEN

1 Clin Diabetes Endocrinol, 2018; 4: 12 2 J Clin Densitom, 2012; 15: 315–9 3 Nat Clin Pract Rheumatol, 2008; 4: 667–74

REPORTAGE

‘Als je de grondstoffen waaruit je lichaam collageen maakt niet hebt, dan kun je het nooit vernieuwen.

Dus osteoporose is eigenlijk vooral een ziekte van het collageen.’

Zampieron heeft veel patiënten met ernstige osteoporose succesvol behandeld zonder geneesmiddelen. Hij zegt dat veel afhangt van hoe graag iemand de onderliggende oorzaak wil opsporen, op zoek wil naar dingen waarmee reguliere artsen geen rekening houden en zich vervolgens aan een herstelprogramma wil houden.

‘Het kan best wat tijd en speurwerk kosten, maar je moet met gepaste zorgvuldigheid te werk gaan’, zegt hij. ‘Ik had een patiënt die al jaren osteoporose had. Ze had mineraalsupplementen geprobeerd en haar voeding volledig aangepast, maar dat hielp niet. Uiteindelijk kwam ze bij mij terecht, en ik onderzocht haar ontlasting om te kijken of er tekenen waren van malabsorptie [onvolledige opname van voedingsstoffen in het bloed].’

‘Ik keek ook naar haar voedingspatroon en ja hoor, ze was overgevoelig voor tarwegluten. Dat zorgde haast voor een subklinische coeliakie [een milde vorm die je niet klinisch kunt vaststellen].

Dus het maakte niet uit hoeveel mineralen ze slikte, haar lichaam kon die niet opnemen. Toen ze gestopt was met gluten, de oorzaak van haar ontsteking, stegen haar aminozuurwaarden.

En nu boeken we eindelijk wat vooruitgang.’

De wetenschap begint nu pas wat inzicht te krijgen in de subtiele en systemische oorzaken van osteoporose. Na twintig jaar zoeken weet McCormick nog steeds niet wat bij hem de oorzaak was.

‘Ik denk dat het vaak een combinatie van dingen is’, zegt hij. ‘Bij mij speelde gluten een grote rol.

Maar ik denk ook dat een groot deel kwam, doordat ik heel hard trainde toen ik in 1976 aan de Olympische Spelen meedeed. Dan zat ik vijf uur op de fiets zonder iets te eten. Ik denk dat ik daar uiteindelijk de tol voor betaalde. Ik dacht dat ik niet kapot kon. Maar ik blijk toch een beetje kwetsbaar.

Dat zijn we allemaal.’

Veel hangt af van hoe graag iemand de onderliggende oorzaak wil opsporen en op zoek wil naar dingen waar reguliere artsen geen rekening mee houden

De melkmythe Calcium heeft vele functies in het lichaam, zoals opbouw en onderhoud van botten, regulatie van de bloeddruk, bloedstolling en wondgenezing.

De zuivelindustrie houdt vol dat calcium uit zuivelproducten voor sterke botten zorgt. Maar een calciumtekort wordt niet langer beschouwd als de boosdoener achter osteoporose.

Uit studies weten we inmiddels dat de hoeveelheid calcium in onze voeding geen verband houdt met het risico op botbreuken. En er is geen klinisch bewijs waaruit blijkt dat hogere calciuminname uit voedingsbronnen botbreuken voorkomt.1 Het is zelfs zo dat uit studies blijkt dat vrouwen die grote hoeveelheden melk drinken, vaker botbreuken oplopen dan degenen die dat niet doen.2 En heupfracturen komen vaker voor bij mensen die veel zuivelproducten gebruiken en grote hoeveelheden calcium binnenkrijgen.3

BRONNEN Keith McCormick: www.mccormickdc.com Eugene Zampieron: www.drznaturally.com

BRONNEN

1 BMJ, 2015; 351: h4580 2 Am J Public Health, 1997; 87: 992–7 3 J Nutr, 1986; 116: 2316–9

28

BRONNEN

1

Clin Cases Miner Bone Metab, 2015; 12: 111–5 2 J UOEH, 2015; 37: 245–53 3 Mayo Clin Proc, 2011; 86: 338–43; Osteoporos Int, 2017; 28: 2741–6 4 Exp Hematol, 1997; 25: 19–25

REPORTAGE

Wat je kunt doen om osteoporose te voorkomen?

‘Osteoporose is meer dan een calciumtekort’, zegt natuurgeneeskundige Eugene Zampieron. ‘En het gaat niet om wat je eet. Het gaat om wat je opneemt. Wat voeding betreft: er zijn vegetariërs met ernstige osteoporose en vleeseters met ernstige osteoporose. De wetenschap is het er niet over eens wat de beste voeding is. Dat verschilt per individu.’

Toch zijn hier een paar suggesties om osteoporose eerst en vooral te voorkomen.

Supplementen Calciummalaat of -chelaat Magnesiummalaat of -chelaat MCHC (Microcrystalline hydroxyapatite concentrate)

Vitamine K (in de vorm van menaquinon-4 of MK-4) Vitamine D Laat je testen, zodat je weet hoeveel je nodig hebt. Doe dat in maart of april, aan het eind van de winter.

Kruiden Rehmannia of Chinees vingerhoedskruid wordt in de oosterse geneeskunde gebruikt, omdat het osteoblasten helpt nieuw botweefsel te maken en de activiteit van osteoclasten (die botweefsel afbreken) remt. Rehmannia kan ook de bloedsuiker verlagen. Dus gebruik het niet samen met diabetesmedicatie.

Zwarte zilverkaars wordt vaak gebruikt bij menstruatieklachten, maar blijkt ook heilzaam voor je botten. Het is waarschijnlijk niet veilig voor vrouwen die zwanger zijn, of borstkanker of endometriose hebben. Gebruik het ook niet als je een verhoogd risico hebt op insulten, beroertes of bloedpropjes, of als je een leveraandoening hebt. Neem het niet samen met de anticonceptiepil, hormoonvervangende therapie, bloeddrukverlagers of sederende medicijnen. En gebruik het nooit langer dan zes maanden.

Drynaria (Gu Sui Bu) is een Chinees kruidengeneesmiddel dat bekendstaat als ‘hersteller van gebroken bot’. Het is goed bij schade aan de botten en mogelijk bij osteoporose.

Beweeg Ga wandelen, tennissen of joggen. Als je golft, loop dan over de golfbaan in plaats van de golfkar te nemen en draag je tas zelf. Neem de trap in plaats van de lift. Krachttraining en weerstandtraining staan erom bekend dat ze heel goed zijn voor het behoud van boten spiermassa. Of ga trampolinespringen.

Als je niet mobiel bent, maak dan gebruik van trilapparaten, zoals de NASA die heeft ontworpen voor astronauten om hun botmassa te behouden.

29

FOCUS

Gelukkig oud worden doen we samen Het wordt ook wel de derde levensfase genoemd, de periode in een mensenleven die start zodra het 65ste levensjaar is bereikt. Onder andere door goede gezondheidszorg worden we steeds ouder en kunnen we deze levensfase actief beleven; een cadeautje. Met het ouder worden neemt echter ook het aantal mensen toe dat in eenzaamheid leeft. Hoe kun je tijdens je derde levensfase betekenisvolle verbindingen met mensen maken of behouden?

30

FOCUS

E

enzaamheid wordt gedefinieerd als het onaangename ontbreken van kwalitatieve, betekenisvolle relaties met een of meerdere personen. Dit heeft niet alleen gevolgen op het sociaal en emotioneel welbevinden, maar tevens op de fysieke gezondheid. Onderzoek laat zien dat eenzaamheid onder andere kan leiden tot hart- en vaatziekten, depressie, angsten, cognitieve achteruitgang, verminderde slaap en lichamelijke activiteit, ondervoeding en een verhoogd alcoholgebruik.1 Janny Bakker-Klein, voorzitter van kennisinstituut voor sociale vraagstukken Movisie, stelt dat eenzaamheid zelfs dodelijker is dan obesitas en even dodelijk is als het roken van 15 sigaretten per dag.2 Oorzaken van eenzaamheid zijn uiteenlopend, zoals het verlies van dierbaren, het kleiner worden van je netwerk, het gevoel de regie over het leven te verliezen en afhankelijk te zijn van zorg.3 Het is dus zaak iets te doen aan de toenemende vereenzaming. Maar wat?

In Nederland raken we langzaam doordrongen van het belang om een betekenisvolle oude dag te hebben. Met de campagne Eén tegen eenzaamheid is er veel geld uitgetrokken om eenzaamheid onder ouderen onder de aandacht te brengen en onderzoek te doen naar de factoren die een rol spelen bij de ervaring van eenzaamheid.

Daarnaast zijn er de afgelopen jaren vele initiatieven geïntroduceerd om ouderen te laten participeren in de samenleving, zoals Even Buurten en Voor Mekaar in Rotterdam. Cijfers laten echter niet zien dat ouderen zich minder eenzaam voelen.

In tegendeel: eenzaamheid lijkt alleen maar toe te nemen.4 Op dit moment is eenzaamheid een nog groter probleem geworden, met een lockdown aan het begin van dit jaar en langdurige beperkingen in het bezoeken van kwetsbare groepen. Seniorenorganisatie KBO-PCOB geeft aan dat maar liefst 35 procent van de ouderen verwacht deze zomer door de coronacrisis eenzamer te zijn dan voorgaande jaren.5

ALLEEN HET VERSTERKEN VAN SOCIALE CONTACTEN IS NIET VOLDOENDE OM ZIN TE GEVEN AAN HET LEVEN

Feiten en cijfers • Gemiddeld neemt eenzaamheid toe met het ouder worden.

• In de periode 2011-2019 is het aantal ouderen van 75 jaar en ouder toegenomen van 1,2 naar 1,4 miljoen.

• Naar schatting voelt 30-39 procent van de ouderen boven de 75 jaar zich eenzaam. Dit percentage neemt toe tot 46 procent onder mensen van 90 jaar of ouder.

• Eén groep vormt hierop een uitzondering. Ouderen met gezondheidsproblemen die naar een verpleeghuis verhuizen, worden minder eenzaam (Campen, Vonk en Tilburg, 2018).

• Een onderzoek onder 797 Nederlanders die 75 jaar of ouder waren, laat zien dat 29 procent van de ondervraagden mensen om zich heen mist; BRONNEN 24 procent weinig/geen 1 Verandering in prevalentie van eenzaamheid mensen kent op wie hij of onder ouderen in de periode eind 2011-begin 2019. Theo van Tilburg, Vrije Universiteit zij volledig kan vertrouwen Amsterdam, afdeling Sociologie, Longitudinal en 21 procent een leegte Aging Study Amsterdam. om zich heen ervaart.

2 www.socialevraagstukken.nl/oud-zijn-

betekent-niet-per-se-eenzaam-en-ongelukkig

31

FOCUS

Zingeving taak van iedereen Zingeving is een van de belangrijkste pijlers in het bestrijden van eenzaamheid en tevens van essentieel belang voor het verkrijgen of behouden van een goede gezondheid. Het is echter ook iets dat niet uit de lucht komt vallen. Betekenis geven aan je leven is de verantwoordelijkheid van zowel het individu als de maatschappij. Er is geen ‘one size fits many’ en het vraagt daarom om een persoonlijke aanpak.

Machteld Huber heeft met haar ‘concept voor Positieve Gezondheid’ onder andere een lans gebroken voor de plaats van zingeving in de gezondheidszorg en in het leven. In dit concept wordt gezondheid niet meer gezien als de afwezigheid van ziekte, maar als het vermogen van iemand om met fysieke, emotionele en sociale uitdagingen om te gaan en daarbij de eigen regie te voeren. Verschillende factoren spelen hierbij een rol, namelijk het lichamelijke functioneren, mentale functies en beleving, kwaliteit van leven, maatschappelijke participatie, het dagelijkse functioneren en spiritualiteit.6 Zorgverleners integreren deze aanpak op steeds grotere schaal, waardoor zingeving ook vaker wordt besproken in de dokterskamer. Het is echter ook een persoonlijke verantwoordelijkheid. Al vóórdat de derde levensfase aanbreekt, is het goed om na te denken over wat je wilt gaan doen als je (bijna) met pensioen gaat. Op deze manier kun je eenzaamheid op latere leeftijd mogelijk voorkomen.

Zodra er namelijk sprake is van eenzaamheid kan het moelijker zijn om hier iets aan te doen. Het gaat bijvoorbeeld regelmatig gepaard met depressieve gevoelens en een schaamtegevoel. Eenzaamheid lijkt ook de werking van je sociale antennes te verstoren.

Mensen die zich alleen voelen, kunnen overgevoelig zijn voor afwijzing. Zodra je niet genoeg contact of verbinding met mensen ervaart, dan ben je extra gefocust op signalen die wijzen op het ontbreken hiervan. Oftewel, je ziet sneller de negatieve kant in een situatie. Deze cirkel lijkt moeilijk zelfstandig te doorbreken. Gelukkig worden er steeds meer gezondheidsprofessionals en vrijwilligers opgeleid die hier specifiek op letten.7

9 principes om te leven zoals in de Blue Zones Naar schatting wordt hoe oud we worden maar voor 20 procent bepaald door onze genen. De overige 80 procent komt voort uit onze leefstijl en leefomgeving. De Blue Zones zijn gebieden op aarde waar bovengemiddeld veel oude mensen in goede gezondheid wonen. Dit zijn gebieden zoals Sardinië in Italië, Ikaria in Grienland en Okinawa in Japan. De mensen die hier leven zijn zowel fysiek als mentaal gezonder en kennen minder depressie, angst en eenzaamheid. Ze blijken een aantal gelijkenissen in voeding, leefstijl, spiritualiteit en zingeving te hebben. Door de plekken te vergelijken zijn er 9 principes geformuleerd die tezamen een bijdrage leveren aan het gezond fysiek en mentaal ouder worden.

• Natuurlijk bewegen. Niet op een hometrainer zitten of met gewichten sjouwen, maar tuinieren of wandelen in de natuur.

• Ikigai, oftewel iets dat het waard is om voor te leven. Wat geeft zin aan je leven?

• Terugschakelen en ontspannen. Zorg voor routines om met stress om te gaan, want er zal altijd enige mate van stress in je leven voorkomen. In de Blue Zones wordt dit op verschillende manieren gedaan, zoals met een dagelijks gebed of het vereren van de voorouders.

• De 80%-regel. Stop met eten zodra je maag voor 80 procent gevuld is. Dit maakt het verschil tussen het behouden van een gezond gewicht en het ontstaan van overgewicht.

• Eet peulvruchten als bron van eiwitten en vezels, zoals bonen, tuinbonen, soja en linzen. De hoeksteen van de meeste voedingspatronen van 100-jarigen zijn peulvruchten.

Varkensvlees wordt zelden gegeten.

• Om 17 uur een glas wijn met vrienden. Niet alleen omdat een glas wijn gezond is, maar ook om te ontstressen van de dag.

• Geloof. Het geloof is een belangrijke drijfveer voor ouderen die leven in een Blue Zone. Welke levensovertuiging iemand volgt, doet er daarbij niet toe.

Leren van andere landen Binnen het concept van Positieve Gezondheid wordt iemands gezondheid de verantwoordelijkheid van iedereen. Niet alleen de gezondheidsprofessional en de persoon met gezondheidsklachten werken aan gezondheid, maar de volledige maatschappij doet mee. Ouderen hebben binnen dit concept de verantwoordelijkheid om over hun eigen oude dag na te denken en de maatschappij heeft de verantwoordelijkheid om de omgeving te scheppen waarin een betekenisvol leven geleefd kan worden.

Binnen het Nederlandse systeem worden stappen in de goede richting gemaakt, zoals met de lancering van het

• Je geliefden op de eerste plaats zetten gedurende het hele leven.

Ouders en ouderen zorgen samen voor de kinderen, partners zorgen voor elkaar en ouderen wonen in de buurt van familie.

• Vind je juiste tribe. Wereldwijd behoren de mensen die het langst leven tot een gemeenschap die gezond gedrag bevordert. Zij hebben ervoor gekozen om zich bij een dergelijke gemeenschap aan te sluiten of zijn binnen zo’n gemeenschap geboren. BRONNEN 1

32

www.bluezones.com/2016/11/power-9

FOCUS

Eén tegen eenzaamheid-project van de rijksoverheid.

Door naar andere landen te kijken, kunnen we verder geïnspireerd worden.

In Denemarken is in 2015 bij wet vastgelegd dat mensen eerst moeten worden geholpen om weer zelfredzaam te zijn, voordat er blijvende ondersteuning wordt geboden. Waarbij onder zelfredzaamheid wordt verstaan dat iemand in voldoende mate lichamelijk en psychisch gezond is en betekenis kan geven aan zijn of haar leven. Dit resulteerde niet alleen in een toename aan actieve, participerende ouderen die een volwaardige plek in de samenleving innemen, maar zorgde er tevens voor dat de zorgkosten niet verder stijgen. Dat wil overigens niet zeggen dat eenzaamheid niet voorkomt.

Ook in Denemarken is het een probleem, met name onder mensen die op afgelegen plekken wonen.8 Schotland gaat nog een stap verder. Persoonlijke zorg is daar gratis voor iedereen vanaf 65 jaar. Ook hoeft er geen persoonlijke bijdrage voor te worden betaald.

Hieronder valt tevens ondersteuning bij zingeving en het behouden van waardigheid.9 Italië heeft een sterke familiecultuur. Zeker in het zuiden van het land wonen grootouders nog geregeld in bij hun kinderen en kleinkinderen.

Onderzoek laat zien dat deze ouderen (en overige familieleden) opvallend gelukkig in het leven staan.

Wetenschappers verklaren dit vanuit de voldoening die sociale participatie met zich meebrengt en het gevoel ertoe te doen.10,11

opvallend vaak als eerste genoemd. Evenals het zorgen voor bijvoorbeeld kinderen en kleinkinderen.

Ouderen willen daarnaast een bijdrage leveren aan de samenleving, bijvoorbeeld door vrijwilligerswerk, iets achterlaten voor volgende generaties en zich blijven ontwikkelen. Het vermogen om hieraan zelf richting te geven, is daarbij belangrijk.13 Een mooi voorbeeld van succesvol ouder worden, is beschreven in een studie door D.C. Willcox en collega’s, waarin zij ingaan op de vraag waarom oude weefsters in Ogimi, een dorp op het Japanse eiland Okinawa, gelukkig oud worden.14

Betekenis geven aan het leven Zingeving en het gevoel hebben ertoe te doen, zijn belangrijke thema’s tijdens het ouder worden. De Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, een adviesorgaan van de Eerste en Tweede Kamer, heeft begin 2020 een advies uitgebracht waarin wordt ingegaan op het betekenis geven aan de derde levensfase. Kernpunten uit dit advies zijn dat toekomstige projecten zich moeten richten op variatie in maatschappelijke rollen, passende woonruimte en het versterken van sociale netwerken van ouderen.

Daarbij moet worden uitgegaan van de wens om zelf richting te geven aan het leven en de mate van behoefte aan sociale relaties en van betekenis te zijn.12 Hieruit vloeit voort dat er gesprekken moeten plaatsvinden mét ouderen en niet óver ouderen en dat alleen het versterken van sociale contacten niet voldoende is om zin te geven aan het leven. Tot op heden zijn de pijlen gericht op het versterken van sociale contacten in de strijd tegen eenzaamheid, maar ook de mentale gezondheid, sociaal-culturele activiteiten en betekenisgeving door bijvoorbeeld kunstbeoefening dragen bij aan het verhogen van geluk en het verminderen van eenzaamheid.3 De Raad van Ouderen heeft onder zijn achterban gepeild wat het leven zinvol maakt. Hieruit blijkt dat zingeving persoonlijk is. Het gezinsleven wordt 33

FOCUS

Weven is lange tijd onderdeel geweest van de culturele identiteit in dit dorp. Om deze lange traditie in stand te houden, steken de oude weefsters veel tijd en energie in het levend houden van de traditie en het opleiden van jonge vrouwen in de weefkunst.

Als dank voor hun inspanningen worden de vrouwen betaald en verdienen ze eer en respect uit de gemeenschap. Willcox is ervan overtuigd dat deze activiteit en de verbondenheid met de gemeenschap bijdragen aan het lange en gezonde leven van deze oude weefsters.

Ook in Nederland zien we initiateven ontstaan om generaties bij elkaar te brengen, zoals in Woon- en Zorgcentrum Humanitas in Deventer en zorgcentrum De Buitenhof in Amsterdam.

Hier wonen studenten sinds een aantal jaar bij ouderen in een verzorgingstehuis.

Het verzorgingshuis biedt studenten een gratis woonruimte in ruil voor gezelschap. De bedoeling daarvan is dat er een soort gemeenschap ontstaat waarin bewoners ongedwongen met elkaar optrekken en meer aandacht krijgen. Deze aanpak lijkt te werken.

Bewoners geven aan blij te zijn met de reuring die de studenten brengen. 15,16

maar over het algemeen niet effectief. De vraag is of het echte probleem is dat ouderen eenzaam zijn of dat onze maatschappij onvoldoende mogelijkheden biedt om een leven lang een zinvol en warm leven in de nabijheid van familie en vrienden te leven.

BRONNEN

1 Healthy Aging & Clinical Care in the Elderly(2016), 8 :1.

2 Bakker-Klein, J. Langdurige sociale isolatie van ouderen in onmenselijk, via https://www.hetgoedeleven.nl 3 Campen, C. Oud zijn betekent niet per se eenzaam en ongelukkig, via https://www.socialevraagstukken.nl 4 Tilburg, T. Verandering in prevalentie van eenzaamheid onder ouderen in de periode eind 2011-begin 2019. Vrije Universiteit Amsterdam, afdeling Sociologie, Longitudinal Aging Study Amsterdam.

5 Meer zomereenzaamheid onder ouderen door coronacrisis, via https://www.kbo-pcob.nl 6 BMJ. 2011 Jul 26;343:d4163.

7 Eenzaamheid stoort je sociale antenne, via https://www.movisie.nl 8 Nies, H. Ouderen- en gehandicaptenzorg in Scandinavië, via https://www.vilans.nl 9 Social care, via https://www.gov.scot 10 Eur J Psychol. 2017 Aug 31;13(3):441-454.

11 Aging Clin Exp Res. 2020 Jan;32(1):107-114.

12 Bussemaker, J. De derde levensfase – het geschenk van de eeuw, via https://www.raadrvs.nl 13 Advies Raad van Ouderen over Zingeving, via www.rijksoverheid.nl 14 J Cross Cult Gerontol. 2007 Jun;22(2):137-65.

15 Studenten op kamers tussen de ouderen, via https://www.humanitasdeventer.nl 16 Gool, J. Studenten en bejaarden onder één dak: eindelijk reuring, via https://www.parool.nl

HET GEZINSLEVEN EN DE ZORG VOOR ANDEREN WORDEN OPVALLEND VAAK GENOEMD ALS HET GAAT OVER ZINGEVING

Cindy de Waard is natuurgeneeskundige en farmaceutisch wetenschapper. Zij heeft zich enkele jaren beziggehouden met wetenschappelijk onderzoek op het gebied van darmgezondheid en zij focust zich momenteel op het behandelen van mensen met darmgerelateerde klachten.

Naast haar werkzaamheden als therapeut geeft zij als tekstschrijver en docent/spreker gezondheidsvoorlichting. Door het maken van de vertaalslag van wetenschappelijk onderzoek naar praktische informatie hoopt zij een brug te kunnen slaan tussen complementaire- en reguliere gezondheidszorg. Meer informatie kunt u vinden op de website www.jouwgezondedarmen.nl

Conclusie Sociale contacten, een rol waarin je kunt bijdragen aan het geluk van naasten en het ondernemen van activiteiten die ertoe doen voor een persoon, zijn belangrijke factoren die bepalen of we gelukkig ouder worden. Dit gaat verder dan ‘dagbesteding’ en het organiseren van een bingomiddag; wat wel nuttig is

34

Medisch Centrum Balans Acupunctuurbehandelingen ● Traditionele Chinese geneeskunde ● Huisartsen

Traditionele Chinese geneeskunde in combinatie met westerse medische deskundigheid

Behandeling van: Vermoeidheid ● Zwakke spijsvertering ● Hooikoorts ● Overgewicht ● Pijnklachten ● Onvervulde kinderwens ● Depressie ● Schildklierproblemen ● Acné ● Menopauzeklachten ● Slapeloosheid ● Chronische (pijn)klachten

W. Lin arts, acupuncturist

S. Ho praktijkondersteuner

W. Wang tcm-specialist

Bel voor een afspraak: 070 3888 111 Stationsweg 23, 2515 BG Den Haag ● www.mcbalans.nl ● info@mcbalans.nl

GEZOND LEVEN

Verleg je aandacht van je hoofd naar je lijf ter verlichting van stress en onrust, zegt Charlotte Watts

36

GEZOND LEVEN

en je zo bezig met wat zich in je hoofd afspeelt dat je vergeet dat je ook nog een lijf hebt? Dat overkomt velen van ons. Maar het is cruciaal voor je mentale en fysieke gezondheid om je bewust te zijn van je lichaam en je gevoelens op dit moment, ofwel dat je ‘lichaamsbewustzijn’ of ‘belichaamd bewustzijn’ hebt.

Veel soorten psychotherapie erkennen inmiddels dat het nodig is om het lichaamsbewustzijn in de oefeningen mee te nemen voor het bereiken van echte ontspanning.

Volgens een recente studie naar cognitieve gedragstherapie (CGT) – een gangbare praattherapie bij angst, paniekaanvallen, depressie, eetstoornissen en andere psychische aandoeningen – kan het integreren van lichaamsgerichte oefeningen in CGT de uitkomst van allerlei emotionele stoornissen mogelijk verbeteren.1 Bij belichaamd bewustzijn staat de idee centraal dat lichaam en geest niet los van elkaar staan, maar een geïntegreerd en interactief geheel zijn. Vroeger ging men ervan uit dat emotioneel trauma een puur psychisch

probleem was, maar tegenwoordig wordt erkend dat het langdurige effecten heeft op zowel lichaam als geest.

Zoals Bessel van der Kolk schrijft in zijn boek The body keeps the score: ‘We herinneren ons een trauma niet zozeer via woorden maar meer via onze gevoelens en ons lichaam.’

Bewust bewegen Leren om je bewuster te worden van je lichaam en je gevoelens in het hier en nu kan helpen om stress, angst en depressie te verlichten. Ga je helemaal op in je angstige en verontrustende gedachten en sluit je je af voor je innerlijke, lichamelijke gewaarwordingen, dan heb je volgens onderzoek meer kans op psychische problemen.2 Bij mindfulness en lichaamsgerichte therapieën wordt de focus vaak gericht op de adem als anker, omdat de ademhaling voor de meeste mensen een neutrale gewaarwording is die ons in de werkelijkheid van het hier en nu houdt.

Een nuttige ademoefening is de zogenaamde ‘buikademhaling’, waarbij je diep ademhaalt in je buik in plaats van alleen hoog in de borst. Een oppervlakkige ademhaling in het borstgebied wijst vaak op gevoelens van stress en angst, wat kan leiden tot spanning in het bovenlichaam.

Lichaamsgerichte oefeningen De volgende lichaamsgerichte oefeningen zijn ontworpen om op speelse en bewuste wijze weer in contact te komen met je lijf.

Het zijn grondoefeningen, waardoor je soepel kunt bewegen zonder jezelf overeind te moeten houden. Zo kun je eenvoudig vastgezette spanningen loslaten, die er zijn ingeslopen en gewoonte zijn geworden door stress, trauma of een slechte houding (zoals een verkeerde houding als je zit of autorijdt, of de verkeerde manier waarop je je telefoon vasthoudt).

Het lijkt misschien alsof je niet veel hoeft te doen bij deze oefeningen, maar ze hebben een diepgaande invloed op weefsels en zorgen voor een meditatieve gerichtheid op je lichaam. Dit helpt vooral bij angstige mensen of bij mensen die zich ‘opgesloten’ voelen bij een stille meditatie.

Het stimuleren van je lichaamsbewustzijn op deze manier helpt ook om te bewegen met meer coördinatie en ‘gratie’.

Mensen die geen toegang hebben tot de lagere hersengebieden en het spiergeheugen bewegen zich vaak houteriger, vanuit de hogere, ‘denkende’ hersengebieden in plaats van geïntegreerd, met het hele lichaam.

BRONNEN

1 Behav Sci (Basel), 2018; 8: 29 2 Behav Res Ther, 2016; 85: 43–52

37

GEZOND LEVEN

1 2

Oefeningen

 Ga comfortabel liggen met

 Leg een hand op je buik en

de benen gebogen, voeten op heupbreedte en met steun onder het hoofd, zodat de kin licht op de borst rust. Als je onderrug stijf is, zet de voeten dan verder uit elkaar, draai de tenen naar binnen en laat de knieën naar elkaar toe vallen. Voel wanneer je voeten goed staan om zonder moeite te kunnen blijven liggen.

de andere op je middenrif, bij de onderste ribben, zodat je schouders en polsen ontspannen zijn. Volg de ademhaling in je buik; het rijzen van je buik bij de inademing en dalen bij de uitademing. Merk op of er veranderingen optreden door deze bewuste gerichtheid op de adem.

 Strek om en om een arm uit langs

het hoofd, liggend op de grond en rek je uit en gaap. Deze gaap- en rekbeweging, ook wel pandiculeren genaamd, zorgt ervoor dat je weefsels en spieren aanspant en bewust weer loslaat, wat leidt tot een reset van het zenuwstelsel via de motorische cortex of ‘hersenkaart’. Dit is het gebied

4

 Laat je onderkaak los, zodat

er geen spanning op je kaken en nek staat en ontspan je bovenlichaam volledig tot onderaan je middenrif. Laat de adem vanzelf instromen, zodat je hele middenrif en borstkas uitzet, ook de zij- en achterkant. Adem

uit met een zucht, of een geluid dat je een gevoel geeft van loslaten en leeglopen.  Doe deze ademoefening vijf tot tien minuten lang, zo vaak je kunt, of in tijden van stress om spanning los te laten.

dat communiceert met specifieke lichaamsgebieden en spieren.  Dieren pandiculeren de hele dag door; het bereidt hun lichaam en brein voor op doeltreffend en normaal functioneren, voelen en bewegen.

3

 Lig ontspannen op de grond, adem

diep in en richt je aandacht op je lichaam. Laat op een uitademing je hoofd naar een kant rollen en breng het weer in het midden op een inademing. Rol ontspannen heen en weer en ga niet verder in de beweging, zodra het moeite gaat kosten of spanning geeft. Voel de ruimte die dit creëert onderaan je schedel.  Adem vervolgens in bij het draaien

van je hoofd en strek daarbij de tegenoverliggende arm zijwaarts uit, ongeveer 45 graden ten opzichte van de heup.  Draai het hoofd terug op een uitademing en laat volledig los. Beweeg vervolgens de andere kant op en wissel af, zodat je je om en om uitrekt vanaf de zijkant van de nek tot in je vingertoppen. Deze beweging heeft een pandiculerend effect.

 Buig de benen en zet de voeten even breed als een yogamat, strek de

armen zijwaarts tot iets boven de schouders, de handen ontspannen op de grond. Laat de knieën op een inademing naar één kant vallen en het hoofd in tegengestelde richting. Rol daarbij over de zijkant van je voeten.  Kom op een inademing terug in het midden en beweeg van kant naar kant, laat je leiden door de natuurlijke snelheid van je ademhaling en adem volledig uit. Dit zorgt voor een golvende beweging in je wervelkolom, waarbij de borst zich opent en de longen zich vullen op de inademing, terwijl bij de uitademing, terug naar het midden bewegend, de longen weer geleegd worden en de borst inzakt.

5

 Zet de voeten op heupbreedte en strek

de armen opzij op schouderhoogte.

Bij een inademing trek je de rug hol zodat de borst zich opent (stuitje beweegt richting de vloer) en bij een uitademing laat je buik en borst weer inzakken (stuitje komt iets van de grond).  Voeg armbewegingen toe en volg de beweging van de adem en de ribben.

Bij het inademen en hol trekken van de rug rol je beide armen helemaal vanuit de schouders achterwaarts, draaiend over de rug van de hand totdat de duimen de grond raken. Bij het

38

terugkomen op de uitademing draai je de armen de andere kant op, met de palmen richting de grond en zelfs nog verder.  Laat het hoofd op natuurlijke wijze op en neer meebewegen, ga zover als goed voelt bij elke ademteug. Deze beweging is een krachtige ‘lymfepomp’ rondom het borstbeen. Het lymfevocht gaat hierdoor bewegen, zodat de immuniteit wordt bevorderd.  Rust vervolgens een tijdje volledig uit en ontspan, zodat deze effecten de kans krijgen om door te werken en zich in je lichaamsweefsels te verankeren.

6

GEZOND LEVEN

 Trek de knieën op en sla je armen hoog op de borst om jezelf heen. Deze

foetushouding zorgt ervoor dat je lichaam het signaal krijgt dat je veilig bent, zodat je adem vanzelf ook kalmer en rustiger kan worden. Merk dat je vanzelf naar het middenrif en de buik gaat ademen als je minder ruimte in de borst hebt. Rol wat heen en weer en masseer jezelf met je handen als het goed voelt.

7

 Strek het linkerbeen op de grond uit en

8

buig het rechterbeen, met de armen op ongeveer 45 graden vanaf de heupen. Laat op een inademing het gebogen rechterbeen over het gestrekte linkerbeen zakken, voel de draaiing in de rug. Houd hierbij de binnenkant van de voet aan de grond. Breng de knie bij een uitademing weer in het midden, voet volledig op de grond.  Blijf dit een tijdje doen aan dezelfde kant, laat de onderrug bij de draaiing op de inademing wat hol trekken zover het goed voelt en strek de rechterarm vanuit de

 Ga weer terug naar de eerste positie met

 Houd deze houding weer vast zo lang als

de rechtervoet op de grond en leg je handen gevouwen onder je hoofd, ellebogen opzij. Maak opnieuw de draaibeweging (inademen en draaien, uitademen en terugkomen), zodat je nu de hele zijkant van je borstkast en ribbenkast tot aan de oksels nog meer kunt openen.  Schuif bij het draaien de armen en ribbenkast naar rechts zonder de linkerarm op te tillen, zodat je een strekking in de hele linkerzijkant van je lichaam voelt. Schuif terwijl je uitademt en de knie weer naar het midden beweegt ook je armen en hoofd weer terug.

goed voelt en adem door. Ervaar ook het ‘pandiculerende effect’ dat het strekken van de zijkant van je lijf teweegbrengt. Sta jezelf toe om volop te gapen en zuchten. Ga vervolgens rustig naar de andere kant.

9

schouder naar opzij. Kom op de uitademing weer terug naar volledige ontspanning en draai bij de volgende beweging op de inademing ook je hoofd mee naar rechts, richting gestrekte arm. Je kunt als je wilt een tijdje in deze houding blijven liggen en doorademen, wees je bewust van je gevoelens en gewaarwordingen.  Doe deze oefening vervolgens ook de andere kant op, neem de tijd om de draaibeweging soepel te maken voordat je het strekken van de arm toevoegt. Misschien merk je dat je tegen het eind te snel wilt gaan, maar zorg ervoor dat je de tijd neemt.

 Zet beide voeten weer op de

grond, adem in en laat een knie opzij vallen totdat de buitenkant van dat been op de grond ligt (de andere bil komt van de grond), houd het andere been met de voet op de grond. Adem uit en breng het been omhoog, adem weer in en laat het andere been opzij vallen. Beweeg zo het hele bekken van kant naar kant. Laat het hoofd wegdraaien van het been dat op de grond ligt en voel

bij de inademing het hartgebied omhoog komen en het vullen van de longen.  Strek het been dat op de grond ligt volledig uit en beweeg het zover mogelijk opzij en weer terug, til het been niet op maar schuif het over de vloer, zodat je weerstand in de heup voelt. Je kunt je hoofd meebewegen, in

dezelfde richting als het been bij het opzij bewegen daarvan en terug naar het midden als ook het been terug beweegt.  Voel je vrij om allerlei andere bewegingen uit te proberen die goed voelen in je lichaam en die je

39

aanzetten tot pandiculeren, zoals gapen en strekken.  Als je beide kanten hebt gedaan, adem dan nog even goed door in je buik en middenrif zoals in het begin en voel het effect van de bewegingen op je lichaam, adem en geest.

LEES JE LIJF

Watiser metmijn huidaan dehand?

40

LEES JE LIJF

Je huid is voor iedereen zichtbaar. Ze is een weerspiegeling van je persoonlijkheid: met make-up kun je jezelf uiten naar de buitenwereld. De huid is echter ook een belangrijke graadmeter voor je lichamelijke gezondheid. Op basis van onder andere kleur, tonus, vlekjes, onregelmatigheden en jeuk kun je je huid onder de loep nemen.

Z

onder huid kunnen we niet bestaan.

Je huid is je eerste bescherming tegen invloeden van buitenaf. De functies van de huid gaan echter verder dan bedekken en beschermen. De huid zorgt voor het constant houden van de lichaamstemperatuur, ze reguleert de vochtbalans, maakt vitamine D aan en geeft ons onze tastzin.

De huid bestaat uit verschillende lagen die ieder verschillende onderdelen bevatten en hun eigen specifieke functies hebben. Van buiten naar binnen is de huid opgebouwd uit de opperhuid, de lederhuid en het onderhuids bindweefsel. De opperhuid (epidermis) is datgene van de huid dat we zien. Deze zorgt voor stevigheid en bescherming.

De laag bestaat voornamelijk uit dode huidcellen die constant vernieuwd worden. Ook bevinden zich in deze laag de pigmentcellen die een bruine kleur geven aan de huid en beschermen tegen uv-straling. Op de epidermis bevindt zich de huidmicrobiota, een populatie gunstige bacteriën en schimmels die de huid beschermen. De lederhuid (of de dermis) ligt onder de epidermis en bevat bloedvaten, lymfevaten, zenuwen, haarwortels en talgklieren. Deze huidlaag geeft stevigheid en elasticiteit. Bovendien bevindt zich in deze laag het immuunsysteem en hier worden dan ook micro-organismen en schadelijke stoffen herkend en onschadelijk gemaakt. De binnenste huidlaag, het onderhuidse bindweefsel (of subcutis) bevat voornamelijk vet. Hier wordt vet opgeslagen als energiebron en ter isolatie van het lichaam.1

dunner en dus kwetsbaarder. De twee belangrijkste factoren die huidveroudering versnellen zijn uvstraling en vrije radicalen. Ultraviolet licht beschadigt het genetische materiaal (DNA) in de huid, evenals het elastine en bindweefsel. Sommige van deze beschadigingen kunnen leiden tot huidkanker. Vrije radicalen zijn agressieve stoffen die cellen en weefsels kunnen beschadigen. Ze worden niet alleen gevormd onder invloed van uv-licht, maar ontstaan ook door bijvoorbeeld roken.3 Bij het ouder worden is het normaal dat de huid wat vlekkerig of droger wordt en dat is niet direct een reden voor zorg. Onrustige plekjes op de huid, of plekjes die jeuken, bloeden of groeien, zoals soms gebeurt bij moedervlekken, zijn wel een reden om de huisarts te bezoeken. Signalen dat je gezondheid niet optimaal is, zijn een droge huid, vlekkerige huid, overdreven roodheid, oneffenheden, grauwe gelaatskleur en jeuk. Oorzaken hiervan lopen uiteen van hormonale schommelingen tot voedselovergevoeligheid.

Herstel van zowel de huidmicrobiota als de darmmicrobiota kan verschillende huidklachten verminderen

Roodheid Zodra de bloedvaatjes in de huid openstaan, ontstaat er een rode verkleuring van de huid. Dit gebeurt bijvoorbeeld als het warm is of tijdens het sporten. Door de bloedvaatjes open te zetten, kan het lichaam de hitte makkelijker kwijt. Verschillende voedingsmiddelen kunnen roodheid in het gelaat veroorzaken, zoals een overmatige consumptie van koffie, alcohol of gekruid eten. Ook het gebruik van een voedingssupplement met een hoge dosering vitamine B3 in de vorm van niacine (nicotinezuur) kan roodheid veroorzaken. Dit uit zich in een typische niacine-flush die optreedt een half uur na het innemen van een supplement met minimaal 50 mg niacine en eruitziet alsof je een opvlieger krijgt. Ondanks dat het vervelend kan voelen en bij een ernstige flush zelfs beangstigend kan zijn vanwege bijkomende duizeligheid, is het fenomeen onschuldig en van voorbijgaande aard.4

Gezonde huid en huidveroudering Een gezonde huid bevat weinig oneffenheden, zoals puistjes, en heeft een frisse kleur. De huid voelt elastisch en is niet droog of schilferig. Een goede vochtbalans is essentieel voor een gezonde huid. Een beschermend vetlaagje op de huid zorgt dat de huid goed vocht kan vasthouden. Door beschadiging van de huidbarrière, bijvoorbeeld door te warm of te lang douchen, kan te veel vocht uit de huid verdampen en ontstaat er een vochtarme huid die vatbaar is voor invloeden van buitenaf. Ook krijgen ongunstige micro-organismen (bacteriën, virussen, schimmels en parasieten) de kans om te groeien waardoor allerlei huidproblemen kunnen ontstaan, zoals puistjes en rosacea.2 Tijdens het ouder worden verandert de huid.

Vanaf 30-jarige leeftijd ga je dit langzaam zien. Er ontstaan onregelmatigheden, kleurveranderingen en de huid wordt slapper. De lederhuid wordt minder goed doorbloed en het aantal talgklieren neemt af waardoor de huid droger wordt. Ook vermindert de hoeveelheid collageen en elastinevezels, waardoor rimpels ontstaan. Tot slot wordt de opperhuid

Wat je mogelijk nog niet wist over je huid • De huid is het grootste orgaan van het menselijk lichaam met een oppervlak tot wel 2 m2.

• De huid van een volwassene weegt 15-20 kg.

• De hele opperhuid wordt maandelijks vernieuwd.

• Er bestaan meer dan 3000 verschillende huidaandoeningen.

• Ruim 1,2 miljoen Nederlanders hebben een chronische huidaandoening.

BRONNEN

1

41

https://huidfonds.nl/je-huid/

LEES JE LIJF

van gekruid eten en alcohol, stress en emoties zoals boosheid of schaamte. Mensen met rosacea hebben daarnaast een verhoogde kans op darmklachten.

Onderzoek toont aan dat mensen met rosacea vaker last hebben van inflammatoire darmziekten, coeliakie, prikkelbardarmsyndroom en small-intestinal bacterial overgrowth (SIBO). Dit wijst op het bestaan van een huid-darm-as en er zijn aanwijzingen dat het herstel van zowel de huidmicrobiota en huidbarrière als de darmmicrobiota rosacea (en andere huidaandoeningen) kan verminderen.7 Een aandoening waarbij ook de huid- en darmmicrobiota aangedaan lijken te zijn, is acne vulgaris. Mensen met acne hebben bepaalde bacteriën in overmaat op de huid groeien, waaronder Cutibacterium acnes (vroeger Propionobacterium acnes genoemd). Verder kunnen stress, depressie en angst de huidklachten verergeren. Onderzoek laat zien dat deze verergering mogelijk optreedt via de darmen. Door stress verandert de samenstelling van de darmflora en verhoogt de doorlaatbaarheid van de darm waardoor ongunstige stoffen het lichaam in kunnen ‘lekken’. Dit zou uiteindelijk kunnen leiden tot ontstekingen in de huid.8

Uv-stralen, the good, the bad and the ugly

Roodheid die optreedt (kort) na het eten van een specifiek voedingsmiddel kan wijzen op een voedselallergie. Dit kan gepaard gaan met roodheid, jeuk en eczeem op armen, benen en de romp en klachten elders in het lichaam, zoals luchtwegklachten of maagdarmproblemen. Als je vermoedt dat je een voedselallergie hebt, is het verstandig om een arts te raadplegen.

Soms raken kleine vaatjes in het gelaat blijvend verwijd, waardoor een constante roodheid ontstaat.

Dit wordt couperose genoemd. Als je van dichtbij naar de huid kijkt zie je kleine adertjes over de wangen lopen. Hoe couperose ontstaat is niet helemaal duidelijk. Erfelijkheid lijkt een rol te spelen.

Daarnaast kan het een reactie zijn van het lichaam op een langdurige ontsteking in de gezichtshuid, zoals bijvoorbeeld rosacea.5 Rosacea en acne Bij rosacea gaat roodheid gepaard met puistjes in het gezicht, met name hoog op de wangen en de neus. Soms zijn ook de ogen aangedaan en voelen ze droog en zanderig. Rosacea wordt vermoedelijk veroorzaakt door een combinatie van een infectie met de demodex-mijt, verhoogde lokale en systemische oxidatieve stress en een verstoorde ontstekingsreactie in de huid.6 Factoren die rosacea-symptomen kunnen uitlokken zijn hoge temperaturen, blootstelling aan de zon, consumptie

Op de vorige pagina heb je kunnen lezen dat uv-stralen een belangrijke oorzaak zijn van huidveroudering. Er zitten echter goede en slechte kanten aan ultraviolet licht. Het is essentieel voor de aanmaak van vitamine D. Een tekort aan deze vitamine zorgt onder andere voor problemen met de botgezondheid en het afweersysteem. Daarnaast werkt een matige blootstelling aan uv-licht ontstekingsremmend op de huid. Mensen met eczeem en psoriasis kunnen hier baat bij hebben.1 Dit lijkt ook aan te geven dat de positieve effecten van zonlicht verder reiken dan de aanmaak van vitamine D; suppletie met vitamine D zou anders hetzelfde effect moeten sorteren en dit is niet altijd het geval.

De hoeveelheid uv-licht waaraan het lichaam blootgesteld wordt, is een bepalende factor voor de effecten op de gezondheid. Te veel zorgt voor huidveroudering en pigmentafwijkingen en verhoogt de kans op huidkanker. Wat ‘te veel’ is, hangt onder andere af van je huidskleur, het jaargetijde, het tijdstip van de dag en de plaats op de aarde. Tussen april en oktober is de zonkracht in Nederland relatief sterk ten opzichte van de wintermaanden. In deze periode is het verstandig om felle zon tussen 12:00 en 15:00 uur te vermijden om je huid zo min mogelijk bloot te stellen aan sterke uv-stralen.1 Over het gebruik van zonnebrandcrème lopen de meningen uiteen.

Waar de een zegt dat insmeren beschermt tegen uv-stralen, zegt de ander dat de chemische stoffen in de crèmes voor huidproblemen kunnen zorgen. Als je ervoor kiest om geen zonnebrandcrème te gebruiken, vermijd dan felle zon en stel de huid niet langdurig onbedekt bloot aan zonlicht. Draag bedekkende kleding en een hoed. Bouw blootstelling aan de zon vanaf de lente langzaam op, zodat je huid de tijd heeft om zich aan te passen en pigmenten (melanine) aan te maken die beschermen tegen uv-stralen.

Langdurig of veelvuldig jezelf zonder bescherming tijdens de zomermaanden blootstellen aan de zon is echter onverstandig.

Het gebruik van zonnebrandBRONNEN crème is dan aan te raden.

1

42

Huidinfo.nl – van de dermatoloog. www.huidinfo.nl/z/zon-en-huid

LEES JE LIJF

Schimmelinfecties Huidinfecties met micro-organismen en virussen zorgen meestal voor (plaatselijke) roodheid door een verhoogde doorbloeding en activiteit van het afweersysteem. Een uitzondering hierop zijn sommige schimmelinfecties. Voetschimmel uit zich soms in de eerste instantie als een plek die wit is van kleur. Uiteindelijk ontstaan er schilfers, kloofjes en roodheid. Een andere aandoening waarbij er witte plekjes op de huid ontstaan, is een infectie met Malassezia-gisten (pityriasis versicolor).

De gisten produceren een stofje waardoor de aanmaak van pigment geremd wordt. Met name als in de zomer de huid bruint door de zon, zie je de plekjes goed. De huidaandoening is in principe onschuldig, maar kan wel jeuk en psychische problemen geven als de vlekjes zich bijvoorbeeld in het gelaat bevinden. Malassezia is tevens betrokken bij een vorm van eczeem (seborroisch eczeem) en roos. Hierbij ontstaan vettige, gele schilfertjes op de (hoofd)huid wat gepaard gaat met jeuk.9

kunnen jeuk veroorzaken. Deze aandoeningen gaan meestal gepaard met andere symptomen.10 Jeuk ontstaat als jeuksensoren in de huid worden geprikkeld. Bij lever- of nierfunctiestoornissen ontstaat er bijvoorbeeld een ophoping van afvalstoffen, waaronder ureum en galzouten, in de huid die de jeuksensoren activeren. Behandeling door een arts is in deze gevallen altijd noodzakelijk. Bij een voedselovergevoeligheid kan histamine worden vrijgezet, waardoor sensoren in de huid worden geprikkeld en er jeuk ontstaat. Als histamine een rol speelt bij de huidklachten, dan kan het gebruik van antihistaminica verlichting geven. Omdat het gebruik van medicatie niet altijd gewenst is, zijn er ook andere manieren om huidklachten door histamine te verminderen, zoals een histamine-arm voedingspatroon waarbij bepaalde voedingsmiddelen vermeden worden en de persoonlijke tolerantiegrens voor histamine gezocht wordt.10

Naast de huid-darm-as lijkt er ook zoiets te bestaan als een psyche-huid-as

Een holistische benadering De huid is bij uitstek een orgaan dat blijk geeft van de totale gezondheid. Huidproblemen kunnen voortkomen uit verstoringen in de darmen, de afweer, het hormoonstelsel, de lever- of nieren, of uit een verhoogde belasting met vrije radicalen.

Voeding lijkt een rol te spelen bij verschillende huidklachten waaronder psoriasis, eczeem en acne, al is deze relatie niet onomstotelijk bewezen.

Ook de rol van de psyche bij huidproblemen mag niet onderschat worden. Stress kan huidklachten verergeren. Naast de eerder genoemde huid-darmas lijkt er dus ook zoiets te bestaan als een psychehuid-as. Dit maakt een holistische benadering van huidproblemen zinvol.

Jeuk Langdurige of ernstige jeuk geeft een verminderde kwaliteit van leven en kan tevens zorgen voor psychologische klachten. Jeuk kan allerlei oorzaken hebben, zoals een droge huid, allergie en eczeem.

Maar ook bepaalde medicijnen (bijvoorbeeld antibiotica, cholesterolverlagers en bepaalde bloeddrukverlagers), leverproblemen, diabetes, bloedarmoede, nier- en schildklierproblemen

Disclaimer: Deze editie van Lees je Lijf richt zich op de verschillende verschijningsvormen van de huid. Je vindt een aantal beschrijvingen terug waarbij het verstandig is een arts te raadplegen. Dit artikel kan echter niet volledig zijn. Je dient, vanzelfsprekend, je gezondheid nauwlettend te monitoren en bij opvallende veranderingen in je welzijn contact op te nemen met je huisarts.

BRONNEN

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Marieb, E. Human Anatomy & Physiology. Boston: Pearson.

Tissue Barriers. 2017 Oct 2;5(4):e1343172.

Huidveroudering, via https://www.huidinfo.nl Int J Clin Pract. 2009 Sep;63(9):1369-77.

Couperose, via https://www.huidinfo.nl Arch Dermatol Res. 2018 Nov;310(9):759-767.

Dermatol Pract Concept. 2017 Oct 31;7(4):31-37.

J Clin Med. 2019 Jul 7;8(7):987.

Mekkes, JR. Seborroisch eczeem, via https://www.huidziekten.nl Jeuk, via https://www.farmacotherapeutischkompas.nl

Cindy de Waard is natuurgeneeskundige en farmaceutisch wetenschapper.

Zij heeft zich enkele jaren beziggehouden met wetenschappelijk onderzoek op het gebied van darmgezondheid en zij focust zich momenteel op het behandelen van mensen met darmgerelateerde klachten.

Naast haar werkzaamheden als therapeut geeft zij als tekstschrijver en docent/spreker gezondheidsvoorlichting. Door het maken van de vertaalslag van wetenschappelijk onderzoek naar praktische informatie hoopt zij een brug te kunnen slaan tussen complementaire- en reguliere gezondheidszorg. Meer informatie kunt u vinden op de website www.jouwgezondedarmen.nl

43

VIJF VRAGEN OVER

Vijf vragen over

homeopathie Het aanbod in complementaire therapieĂŤn is groot en soms is het lastig om een juiste keuze te maken. In deze rubriek stellen we onderzoekende vragen aan diverse gespecialiseerde therapeuten en artsen. Ditmaal is Gio Meijer, arts voor integrale geneeskunde met een specialisatie in homeopathie, te gast.

44

VIJF VRAGEN OVER

A

Vraag 3 Door wie wordt deze geneeswijze uitgeoefend?

De homeopathische behandelmethode wordt zowel door artsen als therapeuten toegepast. De meeste homeopathische artsen zijn lid van de Artsen Vereniging Integrale Geneeskunde (www.avig.nl) en erkende homeopathische therapeuten zijn meestal lid van de Nederlandse Vereniging van Klassiek Homeopaten (www.nvkh.nl).

l op haar zesde wist Gio Meijer zeker dat ze arts wilde worden. Later tijdens haar studie op de kinderafdeling zag ze veel kinderen met astma, die afwisselend luchtweg- en eczeemklachten hadden.

Ze slikten enorm veel medicijnen. Dit hield Meijer enorm bezig. Een van haar collega’s wees haar op het homeopathische gedachtegoed en daar lag voor Meijer de sleutel.

Uiteindelijk koos Meijer ervoor om homeopathie als behandelmethode te integreren in haar dagelijkse praktijk als arts. Een dankbare combinatie, waarbij ze veel aandacht aan de hele mens kan besteden: fysiek en mentaal. Meijer verwijst graag naar de onderzoeken van prof. Kooreman en lector Baars, die laten zien dat de integratie van reguliere en homeopathische geneeskunde ruim 12 procent besparing op de zorgkosten oplevert. Meijer is ervan overtuigd: we zijn op weg naar een vorm van integrale geneeskunde, omdat de ‘alternatieve geneeswijzen’ de reguliere aanpak op een heel waardevolle wijze completeren.

Met prachtige resultaten als gevolg. ‘Mensen duurzaam genezen op een natuurlijke manier die past bij hun wezen, dat is toch wat je als arts ten diepste wilt.’

Vraag 4 Wanneer maak je gebruik van deze geneeswijze?

Homeopathie kan zowel worden toegepast bij acute ziekten zoals griep, bovenste luchtweginfecties, een middenoorontsteking, diarree, obstipatie, na operaties en andere allerlei lichamelijke en geestelijke trauma’s als bij chronische aandoeningen zoals eczeem, astma, allergieën, reumatische klachten en psychische aandoeningen, maar ook ter ondersteuning bij de behandeling van kanker.

Ook zwangerschapscontrole en bevallingsbegeleiding kan op homeopathische leest geschoeid zijn. Homeopathisch werkende vroedvrouwen zijn verenigd in de Vereniging Verloskunde en Homeopathie (www.vvenh.nl).

Vraag 5 Waarom wordt homeopathie vaak als ‘alternatief’ bestempeld?

In het kort zou je kunnen zeggen dat reguliere middelen bedoeld zijn om de klacht te onderdrukken (wat noodzakelijk kan zijn) en dat homeopathische middelen bedoeld zijn om het herstelproces te stimuleren.

Wij spreken liever over homeopathie als een aanvullende of complementaire behandelmethode, omdat homeopathie heel goed samen kan gaan met reguliere geneesmiddelen.

De visie van de integrale geneeskunde gaat uit van het beste uit beide werelden. Hierbij heeft een methode die de gezondheid stimuleert en zo min mogelijk schade aanricht de voorkeur en wordt alleen ingegrepen met reguliere medicijnen of chirurgie waar dat nodig is.

Vraag 1 Wat is de achtergrond van homeopathie?

Homeopathie is een behandelmethode die is gebaseerd op de wetmatigheid dat stoffen (mineralen, planten of dierlijke stoffen) die bepaalde verschijnselen kunnen veroorzaken, in staat zijn dezelfde verschijnselen te genezen. Dit wordt de similia-regel genoemd: het gelijkende wordt genezen door het gelijkende. Deze wetmatigheid wordt al beschreven door de Griekse arts Hippocrates, de vader van de westerse geneeskunde.

Samuel Hahnemann (1755-1833), arts en scheikundige, noemde deze behandelmethode homeopathie (homoios betekent ‘hetzelfde’ en pathos betekent ‘ziekte’ of ‘lijden’) en heeft deze behandelmethode verder uitgewerkt.

Een voorbeeld dat ook veel reguliere geneesmiddelen op die manier werken, is het gebruik van Ritalin. Ritalin is een amfetamine-achtige stof die rustige kinderen juist drukker maakt en drukke kinderen rustiger.

Vraag 2 Wat is het verschil tussen klinische en klassieke homeopathie?

Homeopathie kan worden toegepast bij acute ziekten, zoals een acute middenoorontsteking of een bloeduitstorting door een klap of stoot. Om deze aandoeningen te behandelen, is niet veel kennis nodig van de persoon. Deze manier van werken, waarbij het middel wordt gekozen op de ziekte of symptomen wordt wel klinische homeopathie genoemd.

Bij chronische ziekten ligt de oorzaak meestal dieper en moet het middel niet alleen passen bij de symptomen, maar ook bij (het karakter van) de hele persoon.

We spreken dan over een constitutiemiddel. Dit wordt ook wel klassieke homeopathie genoemd.

In feite zijn beide benaderingen gebaseerd op dezelfde wetmatigheid en spreken we liever gewoon over homeopathie.

Wordt deze therapie vergoed? Homeopathische consulten worden deels vergoed uit de aanvullende verzekering, afhankelijk van het gekozen pakket.

Is er een doorverwijzing nodig? Er is geen doorverwijzing nodig, hoewel het prettig is als de behandelend arts op de hoogte is.

Hoeveel behandelingen zijn er gemiddeld nodig? Voor een chronische aandoening zijn over het algemeen minimaal drie consulten nodig, maar het genezingsproces is afhankelijk van de ernst en duur van de klachten, de complexiteit ervan en of het passende geneesmiddel gemakkelijk te vinden is of niet.

Gedurende dit proces voelen mensen zich vaak beter en hebben ze minder klachten.

AANDACHT VOOR DE HELE MENS: FYSIEK EN MENTAAL

Meer informatie over deze geneeswijze en behandelaren: Goede aanvullende informatie is te vinden op www.homeopathie.nl en www.vhan.nl.

Behandelaren zijn te vinden op www.avig.nl of www.nvkh.nl.

Gio Meijer is arts voor integrale geneeskunde, gespecialiseerd in homeopathie. Zij is werkzaam in het Artsencentrum Integrale Geneeskunde Amsterdam (AIGA) met twee locaties, een in Amsterdam-Zuid en een in Amsterdam-West.

Meer informatie kun je vinden op www.aiga.nl.

ALTERNATIEVEN

De vergeten behandeling Tientallen jaren geleden gebruikten honderden patiĂŤnten een vitamine tegen artrose. Die vitamine staat nu weer in de belangstelling door nieuw onderzoek.

Celeste McGovern zocht het uit.

46

ALTERNATIEVEN

D

vooruitgaan. Een klein jaar nadat was begonnen met vitamine B3 had ze geen zwellingen meer in haar gewrichten en kon ze eindelijk weer normaal traplopen.

Ze had helemaal geen pijn meer in haar botten en gewrichten, en ze had al acht maanden geen aspirine meer gebruikt.

De bezinkingssnelheid van haar bloed was verbeterd tot 0,56 mm/min. De kracht van de spieren in haar hand (handknijpkracht), die in het begin sterk verminderd was, was zowel links als rechts verbeterd tot normale waarden voor vrouwen van haar leeftijd. Er was ook geen vergrote of gezwollen lever meer voelbaar.

‘Naast de objectieve verbetering in al haar gewrichten en in haar algehele gezondheid, was er ook een opvallende daling van haar schijnbare leeftijd,’ zag haar arts. ‘Ze vertelde heel tevreden dat ze weer zin had om andere mensen op te zoeken en om zelf bezoek te ontvangen. Ze zag er jonger uit dan toen ik haar voor het eerst zag: ze leek eerder 60 dan 80.’

Het geval van Alice is er een van honderden in het artikel van William Kaufman uit 1949, The common form of joint dysfunction. In dat artikel beschrijft hij, soms tot in de kleinste details, zijn ervaring met het gebruik van nicotinamide (een vorm van vitamine B3) voor de behandeling van artrose.

Kaufman was een Amerikaanse arts en fysiologisch onderzoeker in de jaren 40 en 50 van de vorige eeuw.

e patiënte, laten we haar Alice noemen, was 78 jaar oud en had altijd een uitstekende gezondheid gehad. Maar zes maanden daarvoor, toen haar jongere zus een beroerte kreeg, was dat veranderd. Ze wilde niet dat vreemden in een ziekenhuis haar zus zouden verzorgen. Daarom besloot ze om haar zus thuis te verplegen. Dat betekende dat ze de hele dag moest traplopen, want de slaapkamer van haar zus was op de eerste verdieping. Ze had het zo druk dat ze vaak gemakkelijke, koolhydraatrijke maaltijden at in plaats van de eiwitrijke voeding die ze normaal gesproken nam.

Nadat Alice dat ongeveer een maand had gedaan, kreeg ze pijnlijke en opgezwollen gewrichten. Ze begon acht tot tien aspirientjes per dag in te nemen, maar dat hielp maar een beetje.

Toen haar zus weer wat opknapte, ging Alice weer minder koolhydraten eten. Toch hield ze constant hevige pijn in haar nek, lage rug en gezwollen knieën, enkels, polsen, handen, ellebogen en schoudergewrichten. Ze had, zei ze, altijd een verdoofd of ‘tintelend’ gevoel in haar handen. Haar handen waren ook gezwollen en toen de arts dat vroeg, kon ze geen vuist maken.

De eerste uren van de dag, voordat de aspirine begon te werken, voelde ze zich altijd stijf. ‘s Avonds kwam de stijfheid terug, de medicatie hielp dan niet meer.

Ze kon niet goed slapen door de pijn. Koud en vochtig weer maakte het erger, merkte ze. Daarnaast was ze in drie maanden tijd acht kilo afgevallen en voelde ze zich steeds zwakker worden. En bijna altijd uitgeput.

De arts die Alice onderzocht, merkte dat haar polsen en enkels warm aanvoelden. In een uitgebreid lichamelijk onderzoek mat hij het bewegingsbereik (hoe ver ze kon buigen en strekken) van twintig gewrichten. Hij stelde vast dat de werking van de gewrichten ‘ernstig verstoord’ was. Alice stond en liep voorovergebogen. Haar gewrichten waren gezwollen zoals bij klassieke reuma. Bovendien merkte hij op dat haar huid er wat geelbruin uitzag, terwijl haar lever iets vergroot was en gevoelig bij betasting. Ook haar tong en tandvlees waren licht gezwollen.

Een klein jaar nadat was begonnen met vitamine B3 had ze geen zwellingen meer in haar gewrichten en kon ze eindelijk weer normaal traplopen Hij had speciale belangstelling voor behandelingen met vitaminen. Hij vond het fascinerend dat je een zo eenvoudig middel als vitamine B3 kunt inzetten voor de behandeling van artrose, een aandoening die veel schade veroorzaakt. Voor moderne artsen lijkt dat misschien wat erg simpel, maar in zijn tijd was dat volkomen logisch.

De remedie Alice kreeg vitamine B3, in de vorm van nicotinamide, voorgeschreven in een zeer hoge dosering.

Drie weken later, bij het vervolgonderzoek, waren de zwellingen in haar gewrichten grotendeels verdwenen.

Ze had nog wel last van wat pijn en stijfheid. Haar evenwicht bij het lopen was beter en ze zat rechterop.

Het bewegingsbereik van haar gewrichten was ook meetbaar verbeterd.

Een kleine drie maanden nadat ze was begonnen met de vitaminekuur was het bewegingsbereik in haar gewrichten nog verder verbeterd. Haar enkels waren nog wel gezwollen. De bezinkingssnelheid van haar bloed – waaraan je ziet of je ontstekingen hebt – was afgenomen van 1,80 mm/min tot 1,00 mm/min. Ze nam nog maar één aspirientje per dag tegen de pijn. Haar arts zei: ‘Ze leek mentaal alerter en lichamelijk sterker.’

Bij de volgende controlebezoeken bleef Alice

De vergeten plaag Kaufman was opgegroeid in tijden van een inmiddels vergeten dodelijke plaag: pellagra. Die wordt gezien als de grootste epidemie van tekorten aan voedingsstoffen in de Amerikaanse geschiedenis. Pellagra was in die tijd een angstwekkende nieuwe ziekte, die tweemaal zoveel vrouwen als mannen trof.

De diagnose van de ziekte werd bepaald door de ‘vier d’s’: 1) dermatitis (ontsteking van de huid): huiduitslag met schilfers, vaak als een soort kraag om de hals, armen en benen; 2) dementie, met beangstigende emotionele uitbarstingen en onredelijkheid; 3) diarree en andere maag-darmproblemen; en 4) dood.

Later kwamen daar andere symptomen bij, die op röntgenfoto’s te zien zijn: botontkalking, mineralentekort en tandbederf bij meer dan de helft van de onderzochte patiënten, en ook een gezwollen 47

ALTERNATIEVEN

tong. In de meeste gevallen gezwollen armen en benen tot ging het tandbederf samen met hartfalen en verwardheid. Ook sterk teruggetrokken tandvlees, deze ziekte werd spectaculair bloedvergiftiging, blootliggen van genezen door een infuus met één tandcement (de stof die om de vitamine. tandwortel zit), en uitvallen van Kaufman vroeg zich af of veel tanden en kiezen.1 symptomen van de patiënten Pellagra verspreidde zich in het die hij zag, niet gewoon lichtere begin van de 20e eeuw zo snel in de vormen waren van soortgelijke VS, dat veel artsen dachten dat het tekorten. Misschien hadden een soort besmettelijke epidemie sommige mensen veel meer Het verband tussen B3 en was. Tussen 1906 en 1940 kregen vitaminen nodig dan anderen, artrose: William Kaufman meer dan 3 miljoen Amerikanen door een aangeboren afwijking of Kaufman was een vroege pionier de ziekte. Minstens 100.000 andere oorzaak. in het gebruik van hoge doses vitamensen overleden eraan.2 In 1941 begon hij zijn minen om ziekten te behandelen.

In de jaren 40 van de vorige eeuw Joseph Goldberger, die was particuliere patiënten met hoge ontdekte hij dat vitamine B3, in de aangesteld door de Amerikaanse doses nicotinamide te behandelen. vorm van nicotinamide, artrose en Gezondheidsdienst (Public Health Pas twee jaar later, in 1943, werd reuma kan tegengaan. Zijn ontdekhet in Amerika verplicht om Service), toonde in 1926 aan dat king was in de vergetelheid geraakt, vitaminen en ijzer toe te voegen de ziekte vooral voorkwam bij een maar krijgt nu weer aandacht omaan geraffineerde graanproducten. dieet van voornamelijk granen, dat nieuw onderzoek zijn resultaten heeft bevestigd en aangevuld.

In een speciaal artikel zonder vlees, vis, eieren en melk. over nicotinamide uit 1943 De manieren waarop vroeger beschreef hij dat hij nicotinamide had gegeven aan granen werden bereid, waren ingeruild voor nieuwe dertig patiënten met duidelijke artrose. De patiënten methoden. Daardoor gingen veel voedingsstoffen namen het middel meermalen per dag in, tot een totale verloren, waardoor de gebreksziekte zo plotseling dosering die tegenwoordig nog net als niet schadelijk optrad. Door vers vlees, melk en zelfs biergist aan het wordt beschouwd, of zelfs nog iets meer. Hij stelde dieet toe te voegen, liet Goldberger zien dat je de ziekte dat het middel een aantal gunstige uitwerkingen had: kon voorkomen en genezen. meer beweging in de gewrichten en minder stijfheid, zwelling, misvorming en pijn.

Spectaculaire genezing Kaufman was niet de enige die experimenteerde met Conrad Elvehjem, professor in de biochemie aan de Universiteit van Wisconsin-Madison, ontdekte in 1937 vitaminen als geneesmiddel. Ook andere artsen hebben dat de vitamine niacine (ook wel vitamine B3 genoemd) patiënten met allerlei aandoeningen behandeld met niacine en hebben vergelijkbare successen beschreven. de ziekte black tongue bij honden kon genezen. Dat In Canada vermoedde psychiater Abram Hoffer dat is de hondenvorm van pellagra. Het jaar daarna de dementie die bij pellagra voorkomt, dezelfde oorzaak werden de artsen Tom Spies, Marion Blankenhorn had als de schizofrenie die hij tegenkwam. Hij beschreef en Clark Cooper door het tijdschrift TIME Magazine dat 80 procent van de schizofreniepatiënten die hij met uitgeroepen tot ‘Man van het jaar’, vanwege het hoge doses vitamine B3 (niacine) behandelde, daar onderzoek waarin zij vaststelden dat niacine ook duidelijk baat bij had.3 pellagra bij mensen kon genezen.

In datzelfde jaar studeerde Kaufman af aan de Internist William Parsons en anderen in de Medische opleiding van de Universiteit van Michigan.

Amerikaanse Mayo Clinic volgden in 1955 Hoffers Kaufman maakte in de jaren daarop een spectaculair aanwijzingen met een aantal onderzoeken. Ze lieten initiatief in de gezondheidszorg mee. De gevreesde zien dat niacine de vetsamenstelling bij hartpatiënten pellagra werd zo goed als volledig van de Amerikaanse duidelijk verbetert: het verlaagt de hoeveelheid ‘slecht’ kaart geveegd.

LDL-cholesterol en TG (triglyceriden) in het bloed In 1942 werd niacine toegevoegd aan meel en steeg de en verhoogt het ‘goede’ HDL-cholesterol.4 Niacine gemiddelde consumptie van 11 mg naar 17 mg per dag. kan als bijwerking blozen (opvliegers) veroorzaken Sindsdien wordt de ziekte als uitgeroeid beschouwd en en wordt daarom wel ‘blozende niacine’ genoemd: behoort pellagra tot de medische geschiedenis. door verwijding van de bloedvaten kan de huid rood Toch lag de ziekte nog vers in het geheugen bij en warm worden en gaan jeuken (zie kader p50). Het Kaufman, in een periode waarin artsen tekorten aan is tientallen jaren veel gebruikt, omdat het de enige voedingsstoffen als een oorzaak van ziekten zagen. beschikbare cholesterolverlager was.

Behandelingen met vitaminen kwamen in aanmerking In 1959 bracht Hoffer Kaufmans werk opnieuw voor prijzen en waren heel gewoon; ze werden niet als onder de aandacht. Hij publiceerde een artikel over randverschijnsel of kwakzalverij gezien. zijn eigen ervaring met zes patiënten die na het Nog geen tien jaar daarvoor hadden de Nederlandse innemen van vitamine B3 (niacine/nicotinezuur of arts Christiaan Eijkman en de Engelse biochemicus niacinamide) opmerkelijke verbeteringen hadden in de Frederick Hopkins de Nobelprijs voor de fysiologie beweeglijkheid van hun gewrichten.5 of geneeskunde gekregen. Ze hadden ontdekt dat de Een vrouw van 68 had langdurige stress gehad ziekte beriberi wordt veroorzaakt door een tekort aan door de ernstige, langdurige ziekte van haar man. Ze vitamine B1, ook wel thiamine genoemd. Beriberi is werd snel ouder en klaagde over hevige pijn in beide ook een ziekte met uiteenlopende symptomen, van armen, slecht zicht in één oog, slapeloosheid, en pijn en 48

ALTERNATIEVEN

minder beweeglijkheid in haar handen. Ze kreeg ook artroseknobbels op alle vingers.

Ze begon met hoge doses niacine. Na een maand of drie merkte ze een duidelijke verbetering, zowel geestelijk als lichamelijk. De pijn in haar armen verdween, net als de misvormingen in haar polsen en de knobbels op haar vingers. ‘Ze kon haar handen weer normaal bewegen’, zag Hoffer. Hij merkte ook op dat haar huid er jonger uitzag. ‘De rest van dat jaar en nog twee jaar daarna bleef ze gebukt gaan onder veel stress. In die tijd overleed haar man en had ze allerlei problemen, bijvoorbeeld met haar huis. Ondanks die zware druk bleef ze geestelijk en lichamelijk in orde.’

Een andere patiënt van Hoffer was een jongen die tot zijn veertiende jaar gezond was en toen last kreeg van pijnlijke en stijve knieën. Dat was in 1952. In 1953 werd hij in het ziekenhuis opgenomen, waar hij fysiotherapie en aspirine kreeg. Eerst knapte hij flink op, maar in de herfst van dat jaar ging zijn toestand weer achteruit. In de herfst van 1954 lag hij vijf weken in bed met hevige pijn in zijn heupen, zijn rug en de gewrichten in zijn voeten.

In december van dat jaar kreeg hij naast aspirine hoge doses niacine (nicotinezuur), samen met vitamine C. Vijf dagen later ging het iets beter en ging hij naar school. ‘Vanaf dat moment ging het steeds beter met hem’, zegt Hoffer. Binnen zes maanden hadden zijn voeten, die gezwollen waren tot een breedtemaat E, weer een maat C. Ook zijn vingers waren minder gezwollen en beweeglijker. In 1956 had hij nog maar een kwart van zijn aspirine nodig.

In 1957 ging hij nog verder vooruit, al had hij nog wel rugpijn. Zijn rug was ook nog wat stijf. Hij probeerde om minder niacine te nemen, maar elke keer als hij dat deed, voelde hij zijn gewrichten weer stijf worden. De bezinkingssnelheid van zijn bloed was weer normaal.

‘Zijn schoolloopbaan blijft gewoon doorlopen, maar hij

Killermedicijnen Patiënten met artrose worden nog steeds behandeld met medicijnen waarvan we weten dat ze de symptomen maar gedeeltelijk tegengaan. We weten ook dat ze ernstige bijwerkingen kunnen hebben. Artsen schrijven bij artrose meestal NSAID’s (nietsteroïdale ontstekingsremmers) voor. De helft van alle oudere patiënten met artrose krijgt zo’n middel.

De Amerikaanse gezondheidsautoriteit FDA stelde in 2015 zijn waarschuwingen over deze middelen bij. Het was al bekend dat NSAID’s het risico op een hartaanval of beroerte verhogen.

De FDA stelde dat het risico al twee weken na het eerste gebruik van de middelen aanwezig is, zelfs bij patiënten die nog geen hart- en vaatziekten hadden.

Hoe hoger de dosis en hoe langer iemand NSAID’s gebruikt, hoe groter de risico’s.1 NSAID’s kunnen ook maagdarmzweren en acute nierbeschadiging veroorzaken.2 Artsen schrijven bij artrose ook opioïde pijnstillers voor. Maar die geven risico op verslaving en problemen door een overdosis. Bovendien hebben ze minder bekende risico’s, zoals verergering van pijn, leverbeschadiging, onvruchtbaarheid, slapeloosheid, obstipatie en misselijkheid.3 Mensen met artrose krijgen ook vaak corticosteroïden. Dat is een snelle en effectieve manier om ontstekingen tegen te gaan, maar wel tegen een hoge prijs: de bijwerkingen variëren van enorme onderdrukking van de bijnieren, waardoor die trager werken en niet goed meer kunnen reageren op ziekte of schade, tot gevaarlijke pieken in de bloedsuiker, botverlies, BRONNEN 1 US FDA, Drug Safety gewichtstoename Communication, July 9, 2015. www.fda.gov en aandoeningen 2 Drugs Aging, 2019; 36(Suppl 1): als diabetes en 15–24 3 Health Canada, About Opioids. oogbeschadiging, die www.canada.ca blijvend kunnen zijn.4 4 Arthritis Foundation,

Ze begon met hoge doses niacine.

Na drie maanden merkte ze een duidelijke verbetering, zowel geestelijk als lichamelijk

Corticosteroids. www.arthritis.org

kan niet stoppen met de vitamine B3’, schreef Hoffer.

Hij voegde hieraan toe dat Kaufman honderden vergelijkbare gevallen heeft gezien. ‘Deze patiënten namen voortdurend genoeg nicotinamide in. Zonder uitzondering konden ze hun gewrichten weer veel beter bewegen en gebruiken. Vaak ervoeren ze daarnaast allerlei gunstige uitwerkingen, zoals sterkere spieren, meer kunnen werken, minder vermoeidheid, een beter evenwicht en minder psychische klachten als depressie.’

Volgens Kaufmans beschrijvingen werden misvormingen van gewrichten vaak minder ernstig of ze verdwenen als patiënten, die tegenwoordig de diagnose artrose of reuma zouden krijgen, met nicotinamide werden behandeld. Een verhoogde bezinkingssnelheid werd vaak weer normaal, maar de gunstige uitwerking van de behandeling bleef alleen bestaan zolang mensen de vitamine innamen.

‘Misschien forceren deze gigantische hoeveelheden

vitamine enige verbetering in de reacties met zuurstof in de cellen,’ speculeerde Hoffer. Als psychiater met ervaring in het gebruik van vitamine B3, zei hij, wilde hij alleen de resultaten van Kaufman bevestigen; reumatologen moeten hun eigen onderzoek doen.

Het zou nog tientallen jaren duren voordat dat onderzoek werd uitgevoerd. In 1996 testten onderzoekers van de Amerikaanse gezondheidsinstituten (NIH) de vitamine bij 72 patiënten die ten minste vijf jaar artrose hadden en dagelijks NSAID’s (niet-steroïdale ontstekingsremmers) gebruikten tegen de pijn. De patiënten werden willekeurig in twee groepen verdeeld.

De ene groep kreeg zeer hoge doses nicotinamide, de andere groep kreeg een placebo (neppillen). De patiënten en artsen die de pillen gaven, wisten niet wie de echte behandeling en wie de placebo kreeg.

49

ALTERNATIEVEN

De relatieve gevaren van B3

De resultaten bevestigden de eerdere rapporten van Kaufman en Hoffer. In het 12 weken durende onderzoek verbeterde de algehele toestand van de artrosepatiënten die nicotinamide kregen met 29 procent, terwijl die van de patiënten die de placebo kregen juist 10 procent verslechterde. De pijn veranderde niet, maar de patiënten die nicotinamide kregen, namen 13 procent minder NSAID’s in. Met nicotinamide was de bezinkingssnelheid 22 procent lager en de beweeglijkheid van de gewrichten 4,5 graad beter dan met de placebo.

In de groep die nicotinamide kreeg, kwamen meer bijwerkingen voor (40 procent tegen 27 procent), al waren die meestal licht. Maag-darmproblemen kwamen het meest voor. Die konden meestal worden voorkomen door de vitamine samen met voedsel in te nemen. Eén patiënte werd in het ziekenhuis opgenomen vanwege een maagbloeding, maar ze bleek de placebo te hebben gekregen. De maagzweer kreeg ze waarschijnlijk door haar NSAID-gebruik.

De bloedwaarden voor glucose (bloedsuiker), urinezuur, cholesterol en andere markers van de patiënten die nicotinamide kregen, veranderden niet opvallend tijdens het onderzoek. Eén marker (SGOT), die aangeeft of de lever goed werkt, was iets hoger bij de patiënten die nicotinamide kregen, maar was bij geen enkele patiënt reden tot zorgen.

De onderzoekers, onder leiding van W.B. Jonas, waarschuwden dat je de SGOT-waarden regelmatig moet controleren bij patiënten die nicotinamide gebruiken. Ze concludeerden wel dat nicotinamide een rol kan spelen bij de behandeling van artrose, omdat het de algehele impact van artrose kan verbeteren evenals de beweeglijkheid van de gewrichten, de hoeveelheid ontstekingen en de hoeveelheid gebruikte ontstekingsremmers. Verder gaven ze aan dat meer onderzoek naar het gebruik van nicotinamide bij artrose nodig is.6 In zijn publicatie veronderstelde Jonas dat nicotinamide in grote hoeveelheden zou kunnen werken doordat het de hoeveelheid NAD in de cellen verhoogt. NAD is een belangrijk co-enzym dat een rol speelt bij meer dan tweehonderd reacties in het lichaam, waaronder de energieproductie in de mitochondriën (dat zijn de energiecentrales van de cellen, die minder goed gaan werken als we ouder worden). Doordat nicotinamide voor meer NAD zorgt, kan het de energie

Het gebruik van vitamine B3 is niet helemaal zonder risico’s. In 2017 nam een 22-jarige atleet in één keer 20 gram niacine in. Dat is zelfs volgens de normen van Kaufman en Hoffer een extreem hoge dosis. Hij kreeg acute leverbeschadiging en had met spoed een levertransplantatie nodig.1 In een literatuuroverzicht over leverbeschadiging door niacine uit 1992 staan bijwerkingen genoemd van hoge doses nicotinezuur (ongewijzigd niacine, de ‘blozende’ vorm van vitamine B3, waardoor de huid warm en rood wordt) bij zes patiënten.

Van preparaten met verlengde afgifte (die het middel langzaam aan het bloed afgeven) staan bijwerkingen vermeld bij twee patiënten. De patiënten gebruikten geen andere medicijnen.

Nog eens tien patiënten kregen bijwerkingen aan de lever, nadat ze ineens waren overgeschakeld van ‘blozende’ preparaten naar preparaten met verlengde afgifte. Vier van deze patiënten kregen binnen zeven dagen tekenen van leverbeschadiging.

In al die gevallen trad herstel op toen ze stopten met niacine.2 In een nieuwer onderzoek schakelde een vrouw van 74 plotseling over van ‘blozende’ niacine op een vorm met verlengde afgifte. Voor zover we weten, was dat de eerste keer dat iemand overleed door de leverbeschadiging die daarvan het gevolg was.3 De kans op leverbeschadiging is bij niacinamide kleiner dan bij niacine. Kaufman schreef in 1955 dat niacinamide (alleen of in combinatie met andere vitaminen), in de ‘duizend patiëntjaren dat hij het gebruikt had’ nooit bijwerkingen had veroorzaakt.4 Het onderzoek van de NIH uit 1996 wijst erop dat je moet uitkijken voor leverbeschadiging. Hoe hoger de dosis, hoe groter het risico.5 Beschadiging komt uiterst zelden voor, vooral in vergelijking met de medicijnen die veel gebruikt worden bij artrose. Toch is het belangrijk om hoge dosis vitamine B3 alleen onder toezicht van een arts te gebruiken en goed te letten op tekenen van leverbeschadiging: misselijkheid en braken, gelige huid en ogen BRONNEN (geelzucht), buikpijn 1 Am J Gastroenterol, 2017; 112: en opgezette buik, 1345–6 2 Am J Med, 1992; 92: 77–81 benen en enkels, Commun, 2018; 2: donkergekleurde urine 3 Hepatol 1293–8 en verminderde eetlust. 4 J Am Geriatr Soc, 1955; 3: 927–36

Patiënten die B3 kregen:

algehele verbetering van 29%

5 Inflamm Res, 1996; 45: 330–4

en stoffen leveren die belangrijk zijn voor om kraakbeen te herstellen, dacht hij.

Nieuw onderzoek Een hele reeks verdere onderzoeken lijkt het idee van Jonas te bevestigen. Onderzoek richt zich nu meer op hoe supplementen met voorlopers van vitamine B3 en een nieuwe interessante stof, nicotinamide-riboside (NR), de vorming van NAD kunnen verhogen en op cellulair niveau voor een scala aan gunstige effecten kunnen zorgen.

Patiënten die een placebo kregen:

toestand verslechterde met 10%

50

ALTERNATIEVEN

Vitamine B3 uitgelicht

In een artikel uit 2018 in het tijdschrift Nature staat beschreven dat een supplement met NR veilig was en de hoeveelheid NAD bij gezonde mensen van middelbare leeftijd met 60 procent verhoogde.7 NR is daardoor een trendy supplement geworden.

Maar de ontdekking heeft ook gezorgd voor hernieuwde belangstelling voor een veel goedkopere en gemakkelijk te gebruiken voorloper van NAD: nicotinamide. Een overzichtsartikel uit 2019 over de diverse functies van nicotinamide beschrijft het middel als een ontstekingsremmer die ook tegen depressie en angst werkt.

Het is aangetoond dat nicotinamide de huid beschermt tegen UV-licht en huidkanker. Het verbetert ook acne en andere huidaandoeningen en gaat verlies van gezichtsvermogen en gehoor tegen.

Verder beschermt het de hersenen, onder andere tegen de afbraak van zenuwcellen zoals bij alzheimer en parkinson.8

Vitamine B3 maakt onderdeel uit van het vitamine B-complex. B-vitamines zijn wateroplosbaar. Vitamine B3 speelt een belangrijke rol bij de stofwisseling van onze voeding, energievoorziening van cellen en bij de werking van het zenuwstelsel.

Vitamine B3 komt voor in onder andere: vlees en vis, gevogelte, noten, peulvruchten, zaden en graanproducten. Daarnaast kan het lichaam vitamine B3 deels maken uit het aminozuur tryptofaan (bouwsteen van eiwitten). Hierdoor dragen ook eiwitrijke producten zoals zuivel en eieren bij aan de aanmaak van vitamine B3 (via de omzetting van tryptofaan).

De behoefte aan vitamine B3 is afhankelijk van de hoeveelheid energie die iemand nodig heeft.

Gemiddeld heeft een volwassen man met een inactieve leefstijl ongeveer 18 mg vitamine B3 per dag nodig. Voor vrouwen is dit gemiddeld 14 mg.

Soms is de behoefte hoger, dan kan een vitamine B3-supplement gecombineerd worden met een vitamine B-complex. Begeleiding door een arts is hierbij van belang.

Vitamine B3 komt in twee vormen voor: nicotinezuur (of niacine) en nicotinamide (of niacinamide). Van het gebruik van grote hoeveelheden nicotinamide zijn geen nadelige effecten bekend. Nicotinezuur kan zorgen voor bloedvatverwijding in de huid. Dit ‘blozen’ ontstaat door een plotselinge bloedtoevoer naar hoofd en ledematen en geeft een warme, branderige en/of prikkelende sensatie. Deze reactie is van voorbijgaande aard en heeft geen ernstige gevolgen. De bovengrens voor nicotinamide is gesteld op 900 mg. Voor nicotinezuur/niacine is dit 10 mg LITERATUUR 1 www.vitamine-info.nl per dag.

Geen vervolg Verrassend genoeg hebben de Amerikaanse gezondheidsdiensten (NIH) en anderen verder niets gedaan met de veelbelovende resultaten van Jonas. In de bijna 25 jaar die inmiddels verstreken zijn, was artrose de belangrijkste oorzaak van arbeidsongeschiktheid in de VS. De Amerikaanse CDC (Centers for Disease Control and Prevention) rapporteert dat 54,4 miljoen Amerikanen in 2015 artrose hadden, en dat aantal neem naar verwachting alleen maar toe.

De CDC schat dat over twintig jaar 78 miljoen volwassenen (meer dan een kwart van de volwassen bevolking van de VS) de diagnose artrose heeft.9 Net als bij pellagra hebben vrouwen onevenredig vaak artrose: bijna twee derde van de patiënten met artrose is vrouw.

In Nederland hebben 1,5 miljoen mensen artrose.

Verwacht wordt dat ook dat aantal de komende twintig jaar zal stijgen met ongeveer 40 procent naar 2,1 miljoen.10 Hoe en waarom hebben onderzoekers wereldwijd een studie genegeerd die aantoont dat een relatief 2 www.orthokennis.nl veilige vitamine na slechts drie maanden gebruik een aanzienlijke verbetering kan geven in de symptomen van artrose?

(Basic Health Publications, 2015), zijn er twee redenen.

Volgens Andrew Saul, naast Abram Hoffer Ten eerste is de geschiedenis van niacine-tekort niet medeauteur van het boek: ‘Niacine: The real story alleen door het publiek vergeten. ‘De meeste artsen hebben alleen oppervlakkig de aspecten van voeding bestudeerd,’ legt hij uit.

‘Ten tweede valt er geen geld te verdienen met een behandeling met voedingsstoffen. Het is goedkoper om een patiënt een maand lang te behandelen met 1,5 miljoen nicotinamide dan hem één dag een medicijn te geven waar een octrooi op zit. Geen enkel farmaceutisch Nederlanders bedrijf zal het gebruik van een goedkoop, vrij met artrose verkrijgbaar BRONNEN middel aan1 J Natl Med Assoc, 1952; 44: 241–2 moedigen als het 2 Yale J Biol Med, 1992; 65: 211–21 3 Psychosomatics, 1970; 11:522–5 met een ander Naar verwachting 4 AMA Arch Intern Med, 1959; 103: 783–90 middel veel geld 5 Can Med Assoc J, 1959; 81: 235–8 zal dat aantal de 6 Inflamm Res, 1996; 45: 330–4 kan verdienen.’

komende 20 jaar met ongeveer 40% stijgen naar 2,1 miljoen

7 8 9 10

51

Nat Commun, 2018; 9: 1286 Metabolomics, 2019; 15: 137 US CDC, Arthritis-Related Statistics. www.cdc.gov www.volksgezondheidenzorg.info

ALTERNATIEVEN

J

eugdreuma is een auto-immuunziekte die een enorme invloed heeft op het dagelijks functioneren en leven van patiënten. Door de gewrichtsontstekingen hebben kinderen met jeugdreuma pijn en zijn ze beperkt in hun bewegingen. Kinderen met jeugdreuma missen vaker school, ze kunnen minder goed sporten en vrienden maken is lastiger.

De ziekte is van grote invloed op hun hele welzijn en beïnvloedt ook het leven van hun ouders en de eventuele andere kinderen in het gezin.

Het kinderreumacentrum van het Wilhelmina Kinderziekenhuis (WKZ) in Utrecht is met zes kinderreumatologen het grootste van Nederland. Al tientallen jaren biedt het centrum zorg aan kinderen met reumatische ziekten en koortssyndromen en het heeft landelijk gezien een topreferente (zeer specialistische) functie in het onderzoek naar en behandeling van kinderen met deze aandoeningen.

Onderzoek naar de rol van vitamine B3 als onderdeel van de behandeling van jeugdreuma

Jeugdreuma Jeugdreuma, ook wel Juveniele Idiopathische Artritis (JIA) genoemd, is een ziekte die ongeveer 1 op de 1000 kinderen treft en een grote impact heeft op de kwaliteit van leven van patiënten. JIA is een autoimmuunziekte waarbij het afweersysteem uit balans is, met als gevolg dat het eigen lichaam (de gewrichten) wordt ‘aangevallen’.

Het is nog niet duidelijk waarom een kind jeugdreuma krijgt. Wel is bekend dat het afweersysteem ontregeld is, net als bij andere autoimmuunziektes. Het afweersysteem heeft de taak om in het lichaam alles op te sporen wat niet ‘eigen’ is en dat te bestrijden. Op die manier zorgt het ervoor dat iemand niet ziek wordt als bijvoorbeeld bacteriën en virussen het lichaam binnendringen.

Bij een auto-immuunziekte is de afstelling van het afweersysteem niet goed. De cellen die vechten tegen indringers gaan ook de strijd aan met cellen uit het eigen lichaam. Daardoor ontstaan ontstekingen in de gewrichten en soms ook in de organen.

De cellen die het gewricht aanvallen (de effectorcellen) worden bij kinderen met jeugdreuma niet meer in toom gehouden door regulatiemechanismen van het immuunsysteem, zoals de regulatoire T-cellen (Treg).

Tegenwoordig zijn er (steeds betere) medicijnen die de symptomen van jeugdreuma kunnen verminderen, maar er bestaat nog geen genezing. Eigenlijk hebben de huidige middelen met name een effect op de effectorcel van het ontregelde afweersysteem: ze remmen de reactie in het gewricht die wordt veroorzaakt door de effectorcellen. Omdat de beschikbare medicijnen best vaak bijwerkingen hebben en erg kostbaar kunnen zijn, is er, ook vanuit de patiëntenvereniging, een grote vraag naar een veilig alternatief. Gezocht wordt daarom naar een middel dat de immuunontregeling bij deze ziekte verbetert en/of een middel dat kan worden gebruikt om de huidige medicatie sneller en efficiënter af te bouwen.

Het versterken van de regulatoire kant van het immuunsysteem bij kinderen met jeugdreuma lijkt veelbelovend. Dat kan bijvoorbeeld door het verbeteren van de functie en het vergroten van de aantallen Treg bij deze kinderen. Het is aannemelijk dat zo’n behandeling ook minder bijwerkingen geeft dan 52

ALTERNATIEVEN

het remmen van effectorcellen. Deze heb je immers ook nodig voor bijvoorbeeld afweer tegen infecties door bacteriën en virussen.

In het laboratorium Translationele Immunologie is de afgelopen jaren veel onderzoek gedaan om te leren begrijpen hoe Treg werken. Een van bevindingen was dat het aantal Treg kan worden verhoogd én de functie ervan verbeterd als de cellen grote hoeveelheden vitamine B3 toegediend krijgen. Dit was niet alleen het geval in ‘gezonde’ afweercellen van muizen en mensen, maar ook in cellen verkregen uit ontstoken knieën van JIA-patiënten.

Aannemelijk is daarom dat vitamine B3 het ontstekingsproces bij JIA kan helpen controleren.

Nederlands onderzoek

Vitamine B3 Uit de gesprekken met patiëntenorganisaties blijkt dat een beter begrip van de impact van voeding en voedingssupplementen op het verloop van JIA voor veel kinderen en hun ouders een belangrijk onderwerp is.

Vitamine B3 is al vijftig jaar bekend en langdurig gebruik is veilig gebleken in klinische trials (onderzoeken onder mensen) voor andere ziektes waaraan ook kinderen deelnamen. Bovendien wordt vitamine B3 beschouwd als voedingssupplement.

Ook in het laboratorium wordt al jarenlang onderzoek gedaan naar vitamine B3. Bij patiënten met jeugdreuma is eerst de functie van regulatoire T-cellen (Treg) onderzocht. Voor deze Treg is het eiwit FOXP3 cruciaal; hoe meer FOXP3 hoe beter de Treg werkt en dus hoe beter het afweersysteem wordt onderdrukt. De aanwezige hoeveelheden FOXP3 blijkt erg nauwkeurig door de cellen te worden gereguleerd.

Daarnaast is ook onderzocht hoe deze regulatie werkt. Vitamine B3 (ook wel nicotinamide/NAM genoemd) doet de hoeveelheden FOXP3 per cel toenemen en zorgt ook voor meer FOXP3 positieve

Het onderzoek naar jeugdreuma en de rol van vitamine B3 wordt geleid door dr. Jorg van Loosdregt (rechts) en dr. Bas Vastert van UMC Utrecht/Wilhelmina Kinderziekenhuis. Zij kregen in 2017 van Vrienden WKZ en in 2018 van ReumaNederland financiering voor onderzoek naar de mogelijke oorzaken voor het ontstaan van jeugdreuma en voor een onderzoeksproject om de potentiele rol van vitamine B3 bij de behandeling van jeugdreuma te bestuderen. van ziektes als jeugdreuma. Er is nog wel een probleem: de doses vitamine B3 die nodig zijn om de spiegels te halen die effecten sorteren in het verrichte laboratorium onderzoek zijn zo hoog dat het niet zomaar kan worden geadviseerd. Er is verder onderzoek nodig naar de werking en mogelijke bijwerkingen.

De voorbereidingen om het effect van hoge concentraties vitamine B3 te testen voor de behandeling van jeugdreumapatiënten zijn nu gaande. De eerste tests zijn nog niet gericht op vermindering van klachten van patiënten met actieve ziekte, maar op de afbouw van medicatie bij patiënten zonder klachten en op het langer klachtenvrij houden van deze patiënten met minder reguliere medicatie.

In de geplande testen zullen jeugdreumapatiënten met hele hoge concentraties vitamine B3 behandeld worden. Deze hoeveelheden zijn tot wel honderd keer hoger dan de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid bij gebruik van vitamine B3 als voedingssupplement.

Dit zijn dus ook geen concentraties die behaald kunnen worden met het eten van bepaalde voeding. Omdat het nog steeds onduidelijk is of het consumeren van (hoge) concentraties vitamine B3 echt helpt bij reumatische klachten is er meer onderzoek nodig LITERATUUR om te weten of 1 Lancet. 2011 Jun 18;377(9783):2138-49 vitamine B3 2 J Immunol. 2004 May 15;172(10):6435-43.

3 Cell. 2008 May 30;133(5):775-87. kan helpen bij 4 Blood (2010) 115 (5): 965–974. jeugdreuma en of 5 Immunity. 2013 Aug 22;39(2):259-71. het gebruik veilig 6 Trends Immunol. 2014 Aug;35(8):368-78. is. Ga dus vooral 7 PLoS One. 2011; 6(4): e19047.

8 Diabetologia. 2000 Nov;43(11):1337-45.

NIET thuis grote 9 Eur J Endocrinol. 2004 May;150(5):719-24.

10 Lancet. 2004 Mar 20;363(9413):925-31. hoeveelheden 11 Diabetologia. 1995 Jul;38(7):848-52. vitamine B3 12 Conn State Med J. 1953 Jul;17(7):584-9. slikken.

13 Radiother Oncol. 1997 Apr;43(1):67-73.

De voorbereidingen om het effect van hoge concentraties vitamine B3 te testen voor de behandeling van jeugdreumapatiënten zijn nu gaande afweercellen. Zoals verwacht, resulteerden testen hiermee in meer Treg-cellen en in een verbeterde functie van deze cellen. Dit is ook getest in afweercellen verkregen uit de ontstoken knieën van jeugdreumapatiënten. Ook hier was te zien dat verhoogde concentraties vitamine B3 in deze cellen leidden tot meer Treg.

Deze resultaten zijn inmiddels gepubliceerd in verschillende wetenschappelijke tijdschriften, onder andere in Blood (2010), PLoS One (2011), Immunity (2013) en Trends in immunology (2014).

Samengevat laten de bevindingen uit het laboratorium zien dat vitamine B3 het aantal Treg en de Treg-functie doet toenemen, wat resulteert in meer tolerantie. Dit zou dus een uitstekende en veilige strategie kunnen zijn voor de behandeling

Jorg van Loosdregt

53

14 Acta Oncol. 1996;35(2):213-9.

INTERVIEW

OUD, OUDER, OUDSTE Dat mensen oud worden, is evolutionair gezien een vergissing. In de natuur kom je geen hoogbejaarde dieren tegen. Doodsoorzaken voor dieren zijn kou, honger, dorst, ziekte en andere (roof)dieren. Maar nog belangrijker: de leeftijd van dieren is verbonden aan wat er te doen is: voortplanten. Daarmee is het, biologisch gezien, best raar dat wij als mensen een steeds hogere leeftijd bereiken. We zijn de enige soort die ver na de meno- en de penopauze nog voortleven: we zitten gemiddeld twintig tot dertig jaar in reservetijd. Anders gezegd: ver na onze biologische houdbaarheidsdatum leven we nog. Dan is de belangrijkste vraag: hoe blijven we in die levensfase vitaal, fit en gezond?

54

INTERVIEW

Van Bodegom reikt in beeld en geschrift veel adviezen, aanbevelingen en praktische en heldere tips aan wat iedereen zelf kan doen om veel gezonder en met minder pillen, fit en vitaal te zijn en ook tot in lengte van jaren te blijven.

Maar hoe zit het met de overheid en grote spelers in de gezondheidszorg? Wat kunnen die anders of beter doen?

Van Bodegom: ‘De financiering moet anders. Waarom wel tienduizenden euro’s uitgeven aan reparatie, maar nauwelijks geld investeren in preventie en leefstijlbevordering? Er moet veel meer structurele financiering komen voor programma’s die mensen in David van Bodegom beweging krijgen, gezonder laten eten en tools aanreiken om stress en schulden beter te managen. Het rendement in gezondheid daarvan is per euro vele malen hoger dan hoogtechnologische reparatiekunsten in het ziekenhuis. Het is fijn dat die er zijn, maar voorkomen is beter - en goedkoper- dan genezen. Er is meer dan genoeg geld in de zorg, we geven het alleen verkeerd uit.’

Van Bodegom noemt diabetes, hypertensie, dementie, botontkalking, hoog cholesterol, incontinentie en hypertensie als voorbeelden van ouderdomsziekten die met verandering in leefstijl vaak eenvoudiger en doeltreffender zijn aan te pakken dan met pillen.

‘Pillen nemen het van je over. Dat is het effect van het gebruik van medicijnen. Indirect houdt het geneesmiddel daarmee vaak een ongezonde leefstijl in stand’, zegt Van Bodegom. ‘Ik heb daarom op een bepaald moment mijn doktersjas uitgetrokken.

Ik wilde me liever inzetten voor het langer gezond houden van mensen, dan proberen ze beter te maken door het voorschrijven van medicijnen.’ Na zijn besluit zich in te zetten voor gezond ouder worden, schreef Van Bodegom meerdere boeken over hoe we dat kunnen bereiken.

‘Als ouderdom een ziekte zou zijn, dan is dat in omvang een grotere ramp dan de recente pandemie.’ Aan het woord is arts en historicus David van Bodegom, werkzaam als verouderingswetenschapper bij de Leyden Academy on Vitality and Ageing en als universitair docent aan het LUMC. Momenteel verricht hij onderzoek naar de invloed van peer coaching bij ouderen, zelf-organiserende groepen peers (gelijken), die samen actief bewegen. ‘Oud is een relatief begrip’, zegt hij. ‘De veroudering begint meteen in de baarmoeder, dus je bent al negen maanden ouder dan je denkt. Cellen delen zich en in de celdeling treden foutjes op, veroorzaakt door bijvoorbeeld zuurstofradicalen en oxidanten. Die beschadigen DNA en cellen. Cellen kunnen zich van die beschadigingen herstellen, maar dat levert ook imperfecties op. Bovendien is het vermogen tot celdeling niet onbeperkt. Dat raakt op, het verslijt. Veroudering is niks meer en minder dan slijtage. Daar bestaan geen pillen of middelen voor, wat sommige anti-aging producten ook proberen te suggereren. Maar we kunnen de aftakeling wel beïnvloeden.’

Ontpillen ‘Een ouderdomsziekte als een hartinfarct is net zo dodelijk als een botsing tussen twee auto’s. Het verschil is dat het ongeluk tussen de twee auto’s in 20 seconden is gebeurd en ouderdomsziekten zich opbouwen over een periode van twintig jaar, voordat de fatale klap volgt.’ Zo beschrijft Van Bodegom zijn fascinatie voor verouderingsprocessen in zijn boek Ontpillen. Hij deed promotieonderzoek in Ghana naar hoe mensen verouderen in een omgeving zonder adequate medische zorg, zonder antibiotica en andere pillen. De typische verouderingsziekten die hij als arts in Nederland dagelijks in zijn spreekkamer aantrof, zoals hart- en vaatziekten en diabetes, kwam hij daar nauwelijks tegen.

De inzichten die Van Bodegom opdeed in Ghana deden hem er uiteindelijk toe besluiten om te stoppen met het voorschrijven van pillen. ‘Veel medicijnen pakken symptomen aan en niet het onderliggende probleem’, zo verklaart hij. ‘Het onderliggende probleem ligt vaak in de leefstijl.’ Sinds dertig jaar zijn alle huisartspraktijken en apotheken uitgerust met een folderwand waar de inzichten voor een gezondere leefstijl gratis mee te nemen zijn. Naast alle Postbus 51-publiekscampagnes, de Schijf van Vijf en de 20 minuten bewegen per dag. Het resultaat? Dertig jaar geleden was een derde van de Nederlanders te dik, inmiddels is dat de helft. Meer dan een miljoen mensen hebben obesitas en de voorspelling is dat in 2040 twee derde van de Nederlanders te dik zal zijn. Bewust maken alleen helpt niet. Het denken over gezondheid aan de kant van de medische wereld, ook niet altijd.

Van Bodegom schetst dan ook een behoorlijk somber beeld in zijn boek Ontpillen over hoe we omgaan met onze gezondheid. Niet alleen wij, maar ook de farmaceutische industrie die paradoxaal genoeg vooral veel baat heeft bij mensen die ziek zijn en bij medicijnen voorschrijvende artsen. Met z’n allen geven we jaarlijks 4,3 miljard euro uit aan alle geneesmiddelen die we slikken. Hoewel een deel daarvan absoluut goed besteed is, kan het ook absoluut minder.

Paradox Het is vooral de omgeving die maakt dat we ouder kunnen worden dan ooit tevoren. Deze is hygiënischer en veiliger, en dagelijks groeien de inzichten uit wetenschappelijke onderzoeken op het gebied van ziekte en genezing. Paradoxaal genoeg is het diezelfde omgeving die ons ook ziek maakt. Van Bodegom: ‘Wij hebben met elkaar in de westerse wereld een omgeving gecreëerd waarin we ziekte en ouderdom redelijk beheersbaar hebben gemaakt. Toch is het diezelfde omgeving die ons op hogere leeftijd ziek maakt.

Overal wordt lichamelijke activiteit overgenomen door roltrappen, liften, auto’s, treinen, wasmachines, stofzuigers en keukenapparaten. Tegelijk krijgen we in supermarkten, winkelcentra en op straat een overvloed aan voedsel gepresenteerd. We hebben bedrijven opgericht die de laatste psychologische inzichten en geavanceerde marketing gebruiken om ons te veel, te vet, te zoet en te zout te laten eten. Al dit aanbod speelt in op de biologische mechanismen die we door evolutionaire selectie hebben verkregen, omdat ze ons vroeger hielpen om te overleven. Nu maken ze ons ziek.’

55

INTERVIEW

GRIP OP JE GEZONDHEID

‘De simpele waarheid is dat onze genen niet altijd in onze moderne omgeving passen’, aldus Van Bodegom.

Omdat we onze genen niet kunnen aanpassen, is er maar één duurzame oplossing: we moeten onze omgeving aanpassen aan onze genen, zodat we gezond eten, blijven bewegen en voldoende slapen. Want we weten allemaal waarom, maar het blijkt altijd weer lastig vol te houden.’ In het boek 10 jaar cadeau staan tal van voorbeelden waarbij met kleine wijzigingen grote resultaten te behalen zijn: de verwarming iets lager, dan verbrandt het lichaam meer om warm te blijven; fruit in het zicht leggen in de keuken in plaats van de koektrommel; naar de supermarkt met een lijstje, dat voorkomt impulsaankopen; de slaapkamer inrichten voor slapen alleen (of romantiek); een kleiner servies aanschaffen, zodat je minder grote porties eet.

Bescheiden en verstandig eten is de allereerste manier om voortijdige aftakeling tegen te gaan. ‘Het ‘1 januarisyndroom’ werkt niet. Goede voornemens zijn geen garantie voor een verandering in leefstijl op termijn.

Wat wel werkt, is de routines die je al hebt gebruiken voor kleine veranderingen die makkelijk vol te houden te zijn. Dat resulteert in duurzame verandering’, zegt Van Bodegom.

Naast alle bekende adviezen over meer (bewegen, slapen, staan, groenten en fruit) en minder (roken, zoet, zout, vet en alcohol), geeft Van Bodegom waardevolle adviezen over hoe meer grip te krijgen op je eigen gezondheid om die positief te kunnen beïnvloeden. Een greep uit alle adviezen in het boek Ontpillen: 1. Reguleer en controleer je eigen bloeddruk. Meet welke leefstijlveranderingen effect hebben op bloeddrukverlaging.

Voor de een is dat minder drop, voor de ander minder zout.

2. Houd bij incontinentie een plasdagboek bij om te onderzoeken wat de incontinentie positief en negatief beïnvloedt. Het trainen van de bekkenbodemspieren of een blaastraining helpen vaak beter dan anti-incontinentiepillen. Bovendien hebben die pillen veel bijwerkingen.

3. Dementie is vaak ook deels toe te schrijven aan vaatschade in het brein. Een gezonde leefstijl waarbij bloeddruk en cholesterol op een gezond niveau blijven, heeft een veel groter effect dan alle voedingssupplementen zoals groene thee, ginkgo biloba of omega 3. Van de supplementen is nooit bewezen dat ze effectief zijn.

De trap als fitnessapparaat

4. Eet een mediterraan dieet. In verschillende studies is bewezen dat dit dieet een gunstig effect heeft op harten bloedvaten waarmee het preventief is voor alle aan hart- en bloedvaten gelieerde ziekten zoals dementie, hartaandoeningen, hypertensie.

Naast minder en gezond eten, ziet Van Bodegom beweging als minstens zo belangrijk om tot op hoge leeftijd vitaal te blijven. ‘Voldoende beweging zorgt voor behoud van spierkracht en vermindert de botontkalking. Ook is elke dag een uur wandelen het beste medicijn om je mentale conditie goed te houden.’ Van Bodegom geeft als voorbeeld voor het stimuleren van vitaliteit door de omgeving, zijn visie op de levensloopbestendige woning. ‘Gelijkvloers is echt geen levensloopbestendigheid. We leven al in een land zonder bergen, en nu gaan we in een moderne levensloopbestendige woning ook nog de laatste verdieping slechten. De trap is een geweldig fitnessapparaat. Het maakt niet uit hoe lang je erover doet. Elke dag traplopen houdt je fit. De trap omhoog lopen versterkt de spieren, de trap omlaag de botten. De trap gebruiken als fitnessapparaat verhoogt de reservecapaciteit van hart, longen en andere organen. Dat betekent dat je minder snel afhankelijk wordt van zorg.’

In het kader van bewegen tegen aftakeling richtte Van Bodegom met zijn collega’s bij Leyden Academy de ‘Vitality Clubs’ op. Het zijn groepen van ouderen vanaf 50 jaar die zich organiseren op wijkniveau om met elkaar te bewegen op vaste tijdstippen in de week en dat self supporting doen. Omdat mensen elkaar stimuleren, blijft de motivatie veel langer bestaan. Van Bodegom rondde recent wetenschappelijk onderzoek af naar de effecten van samen bewegen in Vitality Clubs. ‘De Vitality Clubs zijn gebaseerd op het principe van peer coaching. Mensen helpen elkaar om een gezamenlijk doel te bereiken, in dit geval: bewegen om vitaal, fit en gezond te blijven. De Vitality Clubs hebben als voordeel dat je niet naar een naar zweet stinkende sportschool hoeft te gaan om op rotmuziek in je eentje op een apparaat te trainen.’ De leden van de Vitality Clubs ontmoeten elkaar buiten, het kost 1 euro per week en het programma wordt begeleid door iemand

5. Voor botontkalking is het slikken van extra calcium soms erger dan de kwaal: het verhoogt de kans op een hartinfarct. ‘s Winters vitamine D slikken, blijft een goed idee. Voor ouderen ’s zomers ook.

6. Seks voor het slapen gaan, is het beste medicijn tegen slapeloosheid. Seks produceert het hormoon oxytocine. Dat maakt rozig en slaperig. Een tekort aan slaap leidt makkelijk tot overgewicht door hormonale veranderingen maar ook omdat je meer gaat snoepen om je energie aan te vullen.

56

INTERVIEW

uit de groep die de rol van coach vrijwillig op zich neemt, de peercoach.

Naast het positieve effect van bewegen op gezondheid, brengt het sociale aspect nog een extra voordeel. ‘We weten inmiddels dat vereenzaming van negatieve invloed is op vitaal en fit oud zijn. In de afgelopen tijd, tijdens de lockdown hebben we de effecten daarvan goed kunnen zien. We zijn als mensen nu eenmaal een sociaal zoogdier. Nederland is nog niet zo vertrouwd met beweeginterventies speciaal voor ouderen. Andere landen hebben daar meer ervaring in opgedaan, bijvoorbeeld in China met tai chi en straatdansen. In Cuba is een treffend

LEVENSVERWACHTING Hoogopgeleiden leven langer en ook langer in goede gezondheid Levensverwachting bij geboorte in jaren (lv) 2015-2018: Mannen Vrouwen 84,2 76,3 72,0 56,9

Laagopgeleiden Hoogopgeleiden ongezonde jaren (zeer) gezonde jaren Hoogopgeleide mannen leven 7,9 jaar langer en ze leven 15,1 jaren meer in (zeer) goed ervaren gezondheid in vergelijking met laagopgeleide mannen.

87,1

80,9 71,9 56,3

Laagopgeleiden Hoogopgeleiden ongezonde jaren (zeer) gezonde jaren

voorbeeld te vinden in de meer dan 10.000 Circulos de abuelos, ‘grootouderkringen’ waar in totaal 820.976 ouderen drie keer per week samen een uur lang aan ochtendgymnastiek doen en die ook culturele en sociale activiteiten organiseren.’ In totaal telt Nederland op dit moment 17 Vitality Clubs, verspreid door heel Nederland van Heerde tot Oegstgeest en Oldenzaal en Ulft.

Hoogopgeleide vrouwen leven 6,2 jaar langer dan laagopgeleide vrouwen en ze leven 15,6 jaren meer in (zeer) goed ervaren gezondheid in vergelijking met laagopgeleide vrouwen.

Levensverwachting voor mannen sinds 1970 sterk gestegen De levensverwachting bij geboorte voor mannen is in de periode 1950-2018 met bijna 10 jaar toegenomen, van 70,3 tot 80,2 jaar.

De levensverwachting was in de periode 1950-1975 vrijwel constant. Daarna steeg de levensverwachting voor mannen sterk, vooral in de periode 2002-2010.

David van Bodegom (1978) is opgeleid als arts en historicus en werkt als verouderingswetenschapper bij Leyden Academy on Vitality and Ageing. Tevens is hij universitair docent bij de afdeling Public Health en Eerstelijnsgeneeskunde van het LUMC en begeleidt hij verschillende promovendi op het gebied van gezond en vitaal verouderen, peer coaching, veroudering in internationaal perspectief, demografie van onze stijgende levensverwachting en de kosten van ouderenzorg.

Levensverwachting voor vrouwen stijgt sinds 2002 sterk De levensverwachting bij geboorte voor vrouwen is in de periode 1950-2018 met ruim 10 jaar toegenomen, van 72,6 tot 83,3 jaar. Vooral in de periode 1950-1980 en 2002-2014 steeg de levensverwachting voor vrouwen sterk. In de periode 19802000 nam deze nauwelijks toe.

BRONNEN

1 2 3

Van Bodegom: ‘Vrouwen leven langer omdat ze genetisch en evolutionair gezien belangrijker zijn dan mannen. Als een vrouw overlijdt, sterven de kinderen met haar. Vrouwen zijn daardoor bij zoogdieren het sterkere geslacht. Mannen zijn biologisch gezien vervangbaarder, meer disposable dan vrouwen.’

(Uit: Het geheim van de schildpad, p.115)

4 5 6 7 8

57

https://www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/methoden/onderzoeksomschrijvingen/ korte-onderzoeksbeschrijvingen/doodsoorzakenstatistiek https://www.vitality-clubs.nl https://www.henw.org/artikelen/peer-coaching-om-ouderen-gezond-te-houden (artikel van David van Bodegom et. al. Over Vitality Clubs, verschenen in Huisarts & Wetenschap, september 2017, nummer 6) www.davidvanbodegom.nl Ned Tijdschr Tandheelkd. 2018 May;125(5):257-261 D. van Bodegom, R. Westendorp, 10 Jaar cadeau. Amsterdam: Atlascontact 2019 D. van Bodegom, Het geheim van de schildpad. Amsterdam: Atlascontact 2019 D. van Bodegom, Ontpillen. Amsterdam: Atlascontact 2018

ANDERS KIJKEN Cellen en afweer

Met de metafoor van een huis in een maatschappij legt Robert Muts de werking van ons afweersysteem heel beeldend uit.

I

edereen die met geneeskunde te maken heeft, heeft het volgende geleerd: de cel is de kleinst levende eenheid binnen een organisme. Een eencellig organisme is op te vatten als een rondtrekkende nomade. Het verzorgt zijn eigen voedsel, eigen huis, eigen kleding, onderwijs, enzovoort. Een meercellig organisme is een maatschappij; er zijn differentiaties in beroepen ontstaan, zoals de bakker en de fietsenmaker, die van elkaar afhankelijk zijn. De cellen zijn te vergelijken met een huis, vele huizen met een wijk, verschillende wijken met een stad, meerdere steden met een maatschappij. Hierbij is de infrastructuur van de maatschappij van belang. In deze metafoor stellen we de cel voor als een gebouw met vele deuren.

De cel De cel bestaat uit cytoplasma en een cytoskelet, als het ware de inrichting van het gebouw. De mitochondriën vormen de energievoorziening en de ribosomen zijn de werkplaats voor het maken van eiwitten. Voorts hebben we schoonmaakploegen (lysosomen en peroxisomen) en is er een celkern die sturing geeft aan het gebouw. De muren worden gevormd door het celmembraan met vele deuren als receptoren, maar ook met een specifiek slot waarop maar één sleutel past.

Het gebouw is afhankelijk van zijn omgeving, zowel in aanvoer en afvoer als in communicatie. De communicatie moet juist geschakeld zijn, niet alleen naar de juiste ontvanger, maar ook de persoon achter het alarmnummer

moet de juiste beslissingen nemen en de correcte hulpdienst sturen.

Transportsystemen van en naar het gebouw hebben energie nodig en stoornissen geven logistieke problemen.

Ook de bezorging moet op het juiste adres komen; anders ontstaat stagnatie.

De waterleiding is op haar beurt afhankelijk van het leidingnet, de druk en de vervuiling. Het vuilnis moet opgehaald worden, het riool moet hygiënisch zijn en de producten moeten correct afgevoerd en bezorgd worden.

Het gebouw moet verwarmd worden en daaruit volgen voorwaarden voor het verwarmingssysteem, de aanvoer en de thermostaat. Ook de elektra is onderhevig aan voorwaarden. Tot slot moeten de juiste voedingsstoffen geleverd worden, zoals koolhydraten, eiwitten, vetten, vitamines, et cetera.

Afweer Maar wat gebeurt er nu eigenlijk bij een indringer. De alarminstallatie waarschuwt wanneer een indringer binnenkomt en sluit het gebouw hermetisch af. Als de juiste code wordt ingetoetst of de persoon als veilig wordt geïdentificeerd, zal dit verder geen gevolgen hebben. Een inbreker zal door de plaatselijke politie worden ingerekend om te voorkomen dat hij ook in andere gebouwen inbreekt. Deze lokale actie heeft geen verdere gevolgen en wordt ook niet kenbaar gemaakt in de media. Dit gebeurt dag in dag uit in al onze cellen.

Er ontstaat pas een probleem wanneer een figuur als Rambo het gebouw binnen komt. De plaatselijke politie kan een dergelijke agens niet aan en het gebouw blijft hermetisch afgesloten. Vervolgens worden hulptroepen ingeschakeld: de lymfocyten vormen de rechercheurs, inlichtingsdienst of mobiele eenheid.

58

ANDERS KIJKEN

Het speciale bijstandsteam zoekt in de archieven wie Rambo is en hoe hem aan te pakken. Desnoods wordt een speciaal team opgeleid. Vervolgens wordt Rambo geëlimineerd en de schade herstelt zich met een litteken.

Meer problemen De problemen worden groter als Rambo opgesloten zit, maar nog niet is aangepakt en ergens anders verschijnt de Terminator.

Het afweersysteem kan meerdere problemen niet tegelijkertijd aan. Stel dat het afweersysteem kiest voor de Terminator, dan wordt Rambo een chronische infiltrant, een stoorveld, een laaggradige ontsteking. Het bijstandsteam blijft paraat en actief, maar is in dit geval niet effectief.

De problemen worden uiteraard nog groter, wanneer naast Rambo en de Terminator, vele vernietigende huurlingen ons lichaam binnendringen.

Dan gaan overal alarmen af en heeft de politie zijn handen vol. Ook de bijstandsteams en het leger zijn bezig, vooral om de rommel op te ruimen.

Wat zijn dan onze bedreigende Rambo’s en Terminators? Dat is voor iedereen persoonlijk; ieder persoon is immers anders gebouwd en functioneert anders. In de globale zin is er wel wat over te zeggen. Onze darmflora zijn aan ons als persoon gerelateerd. De flora heb je als kind opgebouwd en behoeven voortdurend de juiste voeding, zoals groente, fruit en water, gebaseerd op je eigen leefomgeving. Junkfood, blikvoer, gefabriceerde sauzen, voedsel uit pakken en frisdranken vernietigen je eigen flora waardoor in je darmen een heel huurleger aan niet-passende bacteriën ontstaat. Dat geldt ook voor de meeste zuivelproducten, toetjes, verwerkte producten, voor suiker en daaraan verwante artikelen, zoals koek, taart, snoep, voor varkensvlees en de daarvan gemaakte producten en voor de transvetten in bijvoorbeeld snacks en producten uit de snackbar.

Uiteraard kan ik geen complete lijst leveren, want ieder mens is uniek.

Maar het devies luidt wel: gezond eten, voldoende water, voldoende bewegen, 59

voldoende ontspanning. Pak daarnaast de chronische infiltraten in je lijf aan.

Kleine ongemakken geven aan dat zich ergens een Rambo schuilhoudt.

Laat je regelmatig goed en in totaal onderzoeken, niet met absolute cijfers, maar met functionele testen.

Functioneert jouw lijf, lichaam en geest, zoals het in jouw leven past? Een APC, Algemeen Periodieke Controle is voor je hele lijf gezond en een goede zorg.

Webinar Robert Muts heeft over dit onderwerp een webinar gegeven.

Deze is terug te vinden via www.integraalmedischcentrum.nl/ webinar Robert Muts, Osteopaat D.O. / Mesoloog D.M., is de oprichter en directeur van het Integraal Medisch Centrum Amsterdam (IMC). In het IMC worden reguliere en alternatieve therapieën en geneeswijzen doelbewust samengebracht, om te komen tot een integrale geneeskunde.

Meer informatie kunt u vinden op de website www.integraalmedischcentrum.nl

DE APOTHEKER

Z

wartgalligheid betekent depressiviteit of zwaarmoedigheid. Het woord komt van melancholie en is samengesteld uit de Griekse woorden melos (zwart) en chole (gal). Bekende uitspraken zijn nog altijd: je gal spuwen, ergens gallisch van worden en iets op je lever (die maakt gal aan) hebben.

Inmiddels hebben we meer inzicht in wat depressie en ons lichaam met elkaar te maken hebben.

Neurotransmitters In onze bovenkamer zijn er verschillende stoffen die de overdracht in de hersenen reguleren, de zogenaamde neurotransmitters. Onze stemming wordt met name bepaald door de neurotransmitter serotonine.

Een tekort aan deze stof kan depressie veroorzaken. Dit tekort kan verschillende oorzaken hebben. Onze genetische aanleg kan een rol spelen, maar verlaging van de serotoninestatus kan ook het gevolg zijn van stress, een verhoogde cortisolspiegel, insulineresistentie en een tekort aan bepaalde voedingsstoffen, zoals vitamine B6, magnesium en tryptofaan.

Er zijn verschillende manieren om de hoeveelheid serotonine te verhogen. Zo zorgt sporten voor een toename van verschillende neurotransmitters waaronder serotonine. Ook zonlicht kan onze serotonine-aanmaak bevorderen. Dat verklaart deels de winterdepressie waarvan sommige mensen last hebben.

Antidepressiva Doorgaans schrijft de huisarts of psychiater bij een zwaardere vorm van depressie een antidepressivum voor. De reguliere antidepressiva zijn grofweg in te delen in twee

Han Siem

TIPSBIJDEPRESSIEEN SOMBERHEID Sporten, zonlicht, medicijnen, natuurlijke middelen.

Er zijn vele opties bij depressie. Wat past bij jou? zeker indien deze van tijdelijke aard zijn of zijn veroorzaakt door bijvoorbeeld het verlies van een dierbare kunnen natuurlijke supplementen uitkomst bieden en dat praktisch zonder bijwerkingen.

Een van de bekendste voorbeelden is het sintjanskruid (Hypericum). Dit is een van de sterkst werkzame natuurlijke middelen met

categorieën: de oudere ofwel klassieke antidepressiva en de modernere antidepressiva (ook wel genoemd de SSRI’s). De eerste categorie wordt ondanks de modernere alternatieven nog veel voorgeschreven, niet alleen bij depressie maar bijvoorbeeld ook bij chronische zenuwpijn.

Beide categorieën zorgen vooral voor een toename van de hoeveelheid serotonine in

Serotonine bepaalt onze stemming en kan op vele manieren worden beïnvloed een antidepressief effect en ook dit kruid verhoogt het serotoninegehalte in de hersenen. Het nadeel van sint-janskruid is dat het veel interacties kan aangaan met andere geneesmiddelen, zoals bloedverdunners, maagzuurremmers, hartmedicatie en dergelijke bij gelijktijdig gebruik.

Een goed alternatief dat minder wisselwerkingen geeft met overige medicatie is een Afrikaans kruid Griffonia, ofwel 5-HTP genaamd. 5-HTP is de directe voorloperstof van serotonine in de hersenen. 5-HTP wordt goed opgenomen door het lichaam

de hersenen. Alle reguliere antidepressiva werken niet op natuurlijke basis en geven vooral in de eerste twee weken van de therapie veel bijwerkingen, terwijl de werking pas intreedt na ongeveer zes weken. Vaak hebben patiënten last van vermoeidheid, misselijkheid, verminderd libido of eetlust.

Dat is ook de reden waarom veel patiënten vroegtijdig stoppen met slikken.

Natuurlijke alternatieven Patiënten vragen mij regelmatig of er geen natuurlijke middelen zijn tegen depressie of somberheid. Deze zijn er zeker.

Bij milde vormen van depressie,

en passeert gemakkelijk de bloedhersenbarrière waardoor het goed in de hersenen komt.

Dit natuurproduct helpt tegen milde depressies, onder meer wanneer daarbij sprake is van onrust of geïrriteerdheid. Bij liefdesverdriet helpt 5-HTP om de eerste weken beter door te komen. Ook kan 5-HTP bij paniekaanvallen worden ingezet.

5-HTP zorgt voor een betere verzadiging na het eten en gaat eetbuien tegen.

Ook saffraan wordt vaak als natuurlijk middel toegepast.

Saffraan gaat wat minder interacties aan, maar is iets minder effectief bij depressie.

Alle genoemde alternatieven werken doorgaans binnen enkele weken.

Combinaties Combineer deze natuurlijke middelen nooit op eigen initiatief met reguliere antidepressiva; dat is niet zonder risico. Laat je goed adviseren op interacties wanneer je deze middelen wilt combineren met je reguliere medicatie. Stop nooit zomaar met je reguliere antidepressivum zonder overleg met je arts; dat is essentieel.

Als je overweegt om natuurlijke alternatieven te proberen voordat je eventueel de stap maakt naar zwaardere middelen, aarzel dan niet om dit bespreekbaar te maken met je arts of behandelaar. Ook kun je hierover informatie inwinnen bij Vitamineapotheek.nl.

We kunnen tevens voor je nagaan of er sprake is van eventuele interacties met je geneesmiddelgebruik.

BRONNEN

1

Birdsall TC. 5-Hydroxytryptophan: a clinicallyeffective serotonin precursor. Altern Med Rev. 1998;3(4):271-80.

2 Turner EH et al. Serotonin a la carte: supplementation with the serotonin precursor 5-hydroxytryptophan. Pharmacol Ther.

2006;109(3):325-38.

3 Emanuele E et al. An open-label trial of L 5-hydroxytryptophan in subjects with romantic stress. Neuro Endocrinol Lett 2010;31(5): 663-6.

Han Siem (56) is apotheker en werkzaam bij onder andere deVitamineapotheek.nl. Hij is specialist op het gebied van interactie controle tussen het gebruik van reguliere geneesmiddelen en voedingssupplementen, een vakgebied waar nog weinig mee gedaan wordt in de huidige praktijk en geneeskunde. Han Siem is pionier op dit gebied en probeert een brug te slaan tussen beide werelden om een optimaal en veilig geneesmiddelgebruik te waarborgen in combinatie met voedingssuppletie.

60

UITGELEZEN

UITGELEZEN

Recensies van bijzondere boeken

Brein in aanbouw Dr. Marcia Goddard

Brein in aanbouw Marcia Goddard Uitgever: Kosmos Uitgevers ISBN: 9789021575391 224 pagina’s € 18,99

Hoe komen we van 1 eicel en 1 zaadcel tot 100 miljard hersencellen? Deze vraag beantwoordt neurowetenschapper dr. Marcia Goddard in haar boek Brein in aanbouw. Zij neemt de lezer mee op reis door het ontstaansproces van onze bovenkamer. Al twee weken na de bevruchting begint de opbouw van onze verstandelijke vermogens. Dan wordt de neurale plaat gevormd waaruit onze voor-, midden- en achterhersenen en het ruggenmerg ontstaan.

Goddard beschrijft aan de hand van het Still Face Experiment dat het al heel vroeg goed of fout kan gaan bij de breinvorming van het jonge kind.

Bij deze proef zitten ouder en het zeer jonge kind tegenover elkaar. Er wordt wat gespeeld waarbij sprake is van intensief oogcontact tussen ouder en kind. Dan draait de ouder zich van het kind af en neemt bij het wegdraaien een neutrale blik aan. Hij of zij toont geen emoties en reageert niet meer op de baby. Het kind kijkt vertwijfeld naar de ouder en probeert vergeefs contact te krijgen.

Handjes uitstrekken, lachen, wijzen… niets. De frustratie neemt toe, met stress en verdriet als gevolg. De baby raakt overstuur en krijgt een even hopeloze als hulpeloze blik in de ogen. Na afloop van het onderzoek wordt het contact tussen ouder en kind hersteld.

Volgens Goddard is met het Still Face Experiment aangetoond dat voor baby’s het gevoel van hechting met hun ouder(s) heel belangrijk is. Het ontbreken hiervan wordt in verband gebracht met verschillende vormen van psychopathologie bij mensen op latere leeftijd. Dat is kortgezegd het gevolg van een onvoorspelbare, inconsistente verzorging op jonge leeftijd. Dan trekt Goddard deze wetenschap door naar haar eigen gedrag: namelijk de baby voeden, terwijl ze druk bezig is met haar telefoon. Tot haar schrik bemerkt ze dat haar zoon op alle mogelijke manieren contact zoekt, wanneer zij onafgebroken naar het scherm staart: still face!

Hierna behandelt Goddard de peutertijd, als de kleintjes op hun buik liggen te ‘zwemmen’ op weg naar hun volgende stap: kruipen. In deze fase worden ongelofelijk veel hersenverbindingen 61

aangemaakt, waarvan alleen de meest efficiënte overeind zullen blijven. De rest wordt afgebroken, zodra het kruipen onder de knie is. Hieruit valt te verklaren dat baby’s veel meer hersenverbindingen hebben dan bijvoorbeeld kleuters. Interessant te lezen, is dat de Sociaal Economische Status (SES) van kinderen behoorlijk van invloed is op hun schoolprestaties.

Kinderen uit gezinnen met een lagere SES lopen vaak tot wel drie schooljaren achter op leeftijdsgenootjes uit welvarender gezinnen. Een moeilijk in te lopen achterstand.

Goddard legt uit dat gezinnen met een lage sociaaleconomische status minder tijd en geld aan hun kinderen kunnen besteden en minder boekjes en spelletjes in huis hebben.

Daarmee hebben deze kinderen significant minder ontwikkelingsmogelijkheden. Door de verschillen met leeftijdsgenootjes op school, geloven zij bovendien minder in hun eigen potentie. Opgroeien in armoede is onder meer zichtbaar in de hersengebieden die betrokken zijn bij executieve en geheugenfuncties.

Beide zijn enorm belangrijk bij het aanleren van schoolse vaardigheden. De effecten van een ontwikkelingsachterstand in deze hersengebieden ontstaan ook bij het opgroeien in een continu drukke en stressvolle omgeving.

We nemen een sprong in de tijd (en het boek) om bij het puberbrein te belanden: een raadselachtig fenomeen. In de adolescentie is de sociale ontwikkeling volop in beweging.

De invloed van ouders wordt minder, die van vrienden groter en belangrijker. Waar komt het vaak irrationele en onvoorspelbare gedrag van pubers vandaan? Goddard wijst onder andere op een disbalans tussen cognitieve controle en beloningssystemen (waardering van vrienden bijvoorbeeld). Op de beloningssystemen wordt heel sterk gereageerd, terwijl de hersengebieden die betrokken zijn bij controle nog volop in ontwikkeling zijn. Maar geen zorgen: de meeste jongeren groeien uit tot verstandige volwassenen!

Goddard schreef Brein in aanbouw niet alleen vanuit haar professie, maar ook uit ervaring. Ze is moeder van twee kinderen en dat schemert voortdurend door dit boek heen.

Leuk voor aanstaande en jonge ouders, maar voor andere lezersgroepen misschien wat minder aansprekend.

Tineke Dekker

VOEDING NATUURLIJK

Tekorten aan B-vitamines kunnen op de loer liggen We kunnen ons er vaak niet zoveel bij voorstellen: er is eten in overvloed en toch kunnen er tekorten aan vitamines, mineralen en sporenelementen zijn. Tekorten aan voedingsstoffen geven niet onmiddellijk klachten en je voelt ook geen onmiddellijke verbeteringen als je deze aanvult.

Z

onder zuurstof sterven we binnen een paar minuten, zonder water in een paar dagen, zonder eten in een paar weken, maar zonder specifieke voedingsstoffen kan het jaren duren voor we daarvan iets merken. Ons lichaam beschikt over oneindig veel mogelijkheden om tekorten aan voedingsstoffen te compenseren. Denk bijvoorbeeld aan het maken van vitamine B3 uit tryptofaan als onze voeding te weinig vitamine B3 bevat. Maar tryptofaan omzetten in vitamine B3 gaat ten koste van alle processen waarvoor je tryptofaan juist nodig hebt (zie ook het hoofdartikel op p46).

Tryptofaan is de grondstof voor de neurotransmitter serotonine.

Voldoende serotonine is belangrijk voor een stabiele stemming en energie, maar ook voor een gezonde darmperistaltiek (afwisselend samentrekken van de

Gistvlokkenworden ookweleens‘vegetarische kaas’genoemd spieren). Tekorten aan serotonine kunnen leiden tot uiteenlopende symptomen: snelle en/of regelmatige stemmingswisselingen, een prikkelbare darm, somberheid vooral in het najaar/ winter, vermoeidheid, een kort lontje, gevoelig voor hoofdpijn/migraine en slaapproblemen. Dat slaapproblemen te maken kunnen hebben met een tekort aan vitamine B3, tryptofaan of serotonine is logisch verklaarbaar: als de avond valt, wordt serotonine omgezet in melatonine.

Flinke tekorten los je niet zomaar weer op met voeding. Maar tekorten voorkomen is wel mogelijk met voeding.

Voldoende B3 of tryptofaan eten wil overigens nog niet zeggen dat je dan automatisch serotonine en melatonine aanmaakt.

Voldoende magnesium, zink en de andere B-vitamines zijn daarvoor ook belangrijk.

62

In het geval van vitamine B3 is het wel belangrijk dat je weet in welke voedingsmiddelen vitamine B3 zit en ook dat je weet dat B-vitamines zeer gevoelig zijn voor verhitting. Bakken, braden, ‘magnetronnen’, pasteuriseren, koken, frituren etc. vernietigen een groot deel van de vitamine B-gehaltes.

Ook blootstelling aan licht en zuurstof vermindert de gehaltes aan vitamine B. Daarom is het zo belangrijk om elke dag vers en rauw voedsel te eten.

Edelgistvlokken zijn een hele simpele manier om je B-vitamines en vooral je vitamine B3 te boosten. Deze vlokken worden ook weleens ‘vegetarische kaas’ genoemd. Bij alle gerechten waar je geraspte kaas gebruikt, kun je dus ook kiezen voor dit vitamine B-rijke strooisel.

Rineke Dijkinga heeft ruim vijftien jaar mensen met chronische klachten begeleid als natuurgeneeskundig- en orthomoleculair therapeut.

Haar cliënten waren op zoek naar praktische tips en recepten en zo schreef ze in 2011 haar eerste boek waarin, naast gemakkelijke recepten, het ‘weten over eten’ de rode draad vormt. Sinds 2018 richt ze zich alleen nog op het verspreiden van haar kennis via artikelen, trainingen, lezingen en boeken.

Om haar kennis omtrent de voedingswaarde van ons eten verder te verdiepen, kocht ze met de opbrengst van haar boeken een paar hectare landbouwgrond waar alles draait om ‘gezondheidswaarde per hectare’.

VOEDING NATUURLIJK

Vitamine B3 (mg/100gr) Aperge, rauw

1,00

Boekweit 7,00 Doperwten 2,01 Edelgistvlokken 46,00 Fenegriek 2,30 Geitenkaas, hard

2,40

Hennepzaad, ongepeld

9,20

Kamut 2,30 Kippenlever 11,80 Korianderblad, gedroogd

10,70

Korianderzaad 2,13 Kurkuma, gemalen

5,14

Leverkaas 11,80 Macapoeder 42,00 Makreel, vers

9,08

Munt, gedroogd

1,70

Paddenstoelen 4,00 Paprikapoeder 15,30 Pinda’s, geroosterd

14,30

Pistachenoten 1,30 Rijstzemelen, onbewerkt

34,00

Sesamzaad 4,80 Tartaar 6,20 Tarwekiemen 6,80 Tempé 4,30 Varkenslever, gekookt

10,00

Yaconsiroop 3,40 Zeewier (knotswier, gedroogd) 2,00 Zongedroogde tomaat

9,03

Zonnebloempitten 8,30

Supersnel vitamine B3-bijgerecht:

KAMUTSPAGHETTI MET EDELGISTVLOKKEN Ingrediënten • 200 gram kamutspaghetti of penne (anders haver- of peulvruchtenpasta) • 75 gram extra vergine olijfolie • 30 gram basilicum vers (anders gedroogd, hoeveelheid naar eigen smaak) • 30 gram korianderblad vers (anders gedroogd, hoeveelheid naar eigen smaak) • 1 teen knoflook • peper, zout naar smaak • paar eetlepels edelgistvlokken • paar eetlepels pinda’s en zonnebloempitten als garnering

Uit: Alles draait om je Hormonen, Rineke Dijkinga

een smeuïg geheel. Doe gerust meer kruiden erin als je dat lekker vindt! Giet na de kooktijd de spaghetti af en spatel de kruidenoliepesto erdoor. Bestrooi de spaghetti met edelgistvlokken en noten/ zaden/pinda’s. Erg lekker, mooi en gezond om te garneren met flink wat bloemen, zoals de goudsbloem en Oost-Indische kers. Lekker bij een mediterrane groentesalade met bijvoorbeeld een gepocheerd ei.

Aan de slag Kamutpasta koken volgens de verpakking.

In een foodprocessor de olie, kruiden, knoflook, peper en zout blenderen tot 63

Variatietips • Doe wat zeer kort geblancheerde zilte zeegroente als zeekraal of lamsoor en wat zeewieren door je pasta. Ook dit zijn rijke bronnen aan zowel tryptofaan als vitamine B3.

• Eet je geen graan of peulvruchten?

Maak het dan eens met lintcourgette.

@

MEDISCH DOSSIER

Haal meer uit Medisch Dossier Online archief

E-books

Als abonnee heb je toegang tot het online archief van Medisch Dossier. Alle sinds 2008 verschenen artikelen kun je hier nalezen.

Een schat aan gezondheidsinformatie altijd bij de hand.

Medisch Dossier publiceert regelmatig e-books welke gratis toegankelijk zijn voor abonnees.

Wekelijks e-nieuws

Nog geen abonnee?

Ontvang het laatste medisch nieuws, aanbiedingen, opiniestukken en columns in je inbox. Elke week, met de MD Update. Schrijf je in op www.medischdossier.org/nieuwsbrief

Medisch Dossier is jouw hulp bij het maken van betere gezondheidskeuzes.

Onafhankelijke artikelen Wetenschappelijk onderbouwd 10 magazines per jaar Toegang tot online uitgave en archief

â‚Ź 69,95 per jaar Gratis bij een jaarabonnement

Proefabonnement Probeer Medisch Dossier - ontvang 3 nummers voor â‚Ź 15. Stopt automatisch.

Wil je daarna alsnog een jaarabonnement?

Dan verrekenen we de proefabonnementsprijs met de jaarprijs.

INDEVOLGENDEEDITIE Verschijnt 15 augustus

Natuurlijke viruskillers

Celeste McGovern heeft de feiten over virussen zoals Covid-19 onderzocht.

Ze zocht ook naar stoffen die het afweersysteem optimaal aan het werk zetten om het virus onder controle te houden.

De hippiedrugs zijn weer helemaal terug

Nu antidepressiva regelmatig falen, maken psychedelische middelen een comeback in psychiatrische behandelingen.

Uit je malende hoofd, in het leven!

10X

Huisarts-opleider Bram Tjaden waarom hij vindt dat zorgprofessionals baat kunnen hebben bij mindfulness.

+ Ga naar www.medischdossier.org/abonnee Bel: 070 205 9236 of gebruik de antwoordkaart in het midden van dit magazine.

64

Mannen moeten zichzelf opnieuw uitvinden

Cindy de Waard benadert de rolverdeling tussen mannen en vrouwen vanuit een sociaalmaatschappelijk perspectief.

Colofon Over Medisch Dossier

COLOFON

Verschijningsdata 2020

Medisch Dossier is een kennisplatform over gezondheid met onafhankelijke en wetenschappelijk onderbouwde informatie over welzijn, ziekten en behandelingen vanuit zowel de reguliere als complementaire zorg.

Ons doel is mensen te helpen bij het maken van betere gezondheidskeuzes. We zijn kritisch, onafhankelijk en bieden toegankelijke en toepasbare informatie, zodat mensen hun gezondheid in eigen hand kunnen nemen.

Naast artikelen van Nederlandse bodem bevat Medisch Dossier vertalingen van artikelen gepubliceerd in het Britse blad What Doctors Don’t Tell You.

Medisch Dossier verschijnt 10x per jaar.

Editie Verschijning MD 2201 (jan) 18-01-2020 MD 2202 (mrt) 22-02-2020 MD 2203 (apr) 28-03-2020 MD 2204 (mei) 02-05-2020 MD 2205 (jun) 06-06-2020 MD 2206 (jul/aug) 11-07-2020 MD 2207 (sept) 15-08-2020 MD 2208 (okt) 19-09-2020 MD 2209 (nov) 24-10-2020 MD 2210 (dec) 12-12-2020

Uitgever: Roland Pluut Hoofdredactie: Bryan Hubbard en Lynne McTaggart Coördinatie: Ellen van der Knaap, Els Kwaks Vertaling: Mieke Prins, Astrid Zwart Vormgeving: Irma Theunisse Drukwerk: Print Consult

Disclaimer De redactie van Medisch Dossier verklaart dat de informatie in deze uitgave op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld. Zij kan echter op geen enkele wijze instaan voor de volledigheid van of eventuele onjuistheden in deze uitgave. De redactie, haar medewerkers en de auteurs aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid voor schade van welke aard dan ook die het gevolg is van handelen en/of beslissingen op basis van de inhoud van deze uitgave.

De informatie in deze uitgave over het gebruik van voeding en voedingssupplementen in relatie tot ziekte en gezondheid is geen vervanging voor een medisch advies, diagnose of behandeling door een gezondheidsprofessional. Voedingssupplementen zijn geen vervanging voor geneesmiddelen, maar kunnen (in overleg met de behandelend arts) worden gebruikt als aanvulling op de voeding of de behandeling.

Inzichten rondom gezondheidsthema’s volgen elkaar snel op. Iedereen heeft recht op volledige en begrijpelijke informatie om zelf een verantwoorde keuze te maken. Medisch Dossier presenteert hiervoor een faciliterende functie als toonaangevend platform. U dient, vanzelfsprekend, uw gezondheid nauwlettend te monitoren en bij opvallende veranderingen contact op te nemen met uw huisarts. Er is immers geen one-size-fits all gezondheidsadvies; het gaat altijd om een advies op maat. Maar onze overtuiging is dat een goed geïnformeerde patiënt sneller de geschikte zorg vindt die bij hem of haar past.

Engelse redactie Janet Balaskas, Sally Bunday, dr. Damien Drowning, dr. Harald Gaier, dr.

Jean Monro, dr. Sarah Myhill, dr. Michel Odent, Craig Sams, dr. Melvyn Werback, Dr. Janathan Wright

Engelse auteurs Cate Montana, Celeste McGovern, Rob Verkerk, Charlotte Watts

Nederlands vakteam Maarten Klatte, Robert Muts, Han Siem, Cindy de Waard

Nederlandse auteurs Tineke Dekker, Rineke Dijkinga, Meis Thewissen

Aan dit nummer werkten mee David van Bodegom, Gio Meijer, Jorg van Loosdregt, Bas Vastert

Contact

© Medisch Dossier Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en openbaar worden gemaakt zonder toestemming van de uitgever.

Dit magazine wordt uitgebracht onder licentie van WDDTY Publishing Ltd (UK). Alle rechten op het gelicentieerde materiaal behoren toe aan WDDTY Publishing Ltd. Het materiaal mag niet worden gereproduceerd, als geheel of in delen, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van WDDTY Publishing Ltd. De naam What Doctors Don’t Tell You is eigendom van WDDTY Publishing Ltd.

Abonneeservice Postbus 226, 2690 AE ’s-Gravenzande Tel. 070 205 9236 (di t/m vr van 12:00-16:00, of laat een boodschap achter) Email: info@medischdossier.org Redactie Voor inhoudelijk vragen, opmerkingen en suggesties, neem contact op met de redactie via redactie@medischdossier.org.

65

HET LAATSTE WOORD

Mensen met een religieuze of spirituele overtuiging zijn gelukkiger dan ongelovigen

Reden om te geloven Bryan Hubbard

W

aag je graag een gokje dat je niet kunt verliezen, dan vind je de Gok van Pascal vast leuk.

Geformuleerd door de Franse wiskundige en filosoof Blaise Pascal komt het ongeveer hierop neer: God bestaat wel of niet, maar we kunnen dat niet rechtstreeks weten. Dus we geloven in God of we doen dat niet. Als we geloven, zullen we gelukkiger zijn.

Bestaat God wel, dan zullen we naar de hemel gaan; bestaat hij niet, dan zullen we nog steeds een gelukkig leven hebben gehad.

Atheïsten hadden kritiek op deze redenering, meestal vanwege Pascals veronderstelling dat we moeten geloven in God om een gelukkiger leven te leiden, maar nieuw onderzoek wijst uit dat hij gelijk had.

Mensen die in God geloven of een spirituele overtuiging hebben, zijn gelukkiger en ook gezonder.

Het Britse Nationale Bureau voor de Statistiek ontdekte dat religieuze mensen veel vaker tevredener waren over hun gezondheid dan atheïsten en dat zij ook veel minder vaak rookten.1 In een commentaar op deze resultaten zei Michael Wakelin, hoofd programmering aan het Londense interreligieuze centrum Coexist House: ‘Dit heeft te maken met een houding van dankbaarheid.’

‘Als je meent dat God van je houdt en dat hij je heeft gecreëerd, is het waarschijnlijker dat je gelukkig bent met wat je hebt. Als je een geloof hebt, is het bovendien waarschijnlijker dat je hoopvoller bent over de toekomst; ook al gaat het momenteel niet zo goed, op zeker moment, wanneer God het wil, zal het beter worden.’

Maar het gaat om meer dan alleen dankbaarheid. Andere onderzoekers, die keken naar het verband tussen geloof en welzijn, zagen twee andere factoren die meespelen: een gevoel van gemeenschap en verbondenheid en het idee dat er iets groters is dan wijzelf.

Een studie concludeerde dat het hebben van een religieuze of spirituele overtuiging de sleutel was tot ‘positief ouder worden’,

of tot een lang, gezond en zinvol leven.

Onderzoekers van de University of Kent ontdekten dat een religieuze of spirituele overtuiging structuur en betekenis geeft aan ons leven en dat het zorgt voor sociale steun en gemeenschap in slechte tijden.

Harold Koenig, psychiater aan de Duke University, heeft tijdens zijn hele carrière onderzoek gedaan naar de invloed van religie en spiritualiteit op onze mentale en fysieke gezondheid. Hij citeert onderzoeken van Duke University die laten zien hoe religieuze overtuigingen zorgen voor het overwinnen van ernstige depressies en hoe vrome zorgverleners een langer leven leiden.

In de laatste studie ontdekte Koenig dat een religieus geloof het verouderingsproces vertraagt. Dit verschijnsel kan fysiek worden waargenomen, omdat het de levensduur verlengt van telomeren, de beschermkapjes aan het einde van onze DNA-strengen, die in verband zijn gebracht met veroudering.

Dit was vooral merkbaar bij degenen met het sterkste geloof.2 Geloof is ook zingevend. ‘Als we dienen, doen we dat via een gevoel van iets groters’,

Gelovige mensen leefden langer en konden beter omgaan met ziekte, pijn en stress 66

zegt Christina Puchalski van het George Washington Institute for Spirituality and Health. Begrip van deze verbondenheid met elkaar zorgt voor medeleven met het lijden van anderen, zoals psychiater Victor Frankl het uitdrukte: ‘De mens wordt niet vernietigd door het lijden; hij wordt vernietigd door zinloos lijden.’

In haar studies merkte Puchalski op dat gelovigen langer leefden en lagere niveaus hadden van een eiwit genaamd interleukine-6, een biologische marker voor chronische ziekten, en dat ze beter in staat waren om met ziekte, pijn en stress om te gaan. Ze herstellen ook sneller van ziekten en operaties, zoals cardioloog Herbert Benson van Harvard en anderen ontdekten, toen ze de invloed van onze overtuigingen op onze gezondheid onderzochten.3 Er is echter niet alleen maar goed nieuws.

Religieuze overtuigingen kunnen onze mentale gezondheid bevorderen en helpen bij het omgaan met tegenslagen, vooral als we gesteund worden door een groep of kerk, maar ze kunnen ook een negatief effect hebben. Ideeën over een hel of zonde kunnen iemands mentale welzijn schaden, net zoals het geloof in een hemel en vergeving ons gevoel van psychisch welbevinden verbetert.4 Misschien kan een therapeut of psychiater die de religieuze overtuigingen van een patiënt deelt positieve begeleiding bieden en de heilzame aspecten van religie benadrukken. Het probleem is dat die dun gezaaid zijn. Toen aan patiënten werd gevraagd om belangrijke factoren in hun leven op te sommen, noemden zij twee keer zo vaak religie als psychiaters, zo bleek uit een onderzoek.5 Ze hadden misschien niet gehoord van de Gok van Pascal.

BRONNEN

1 2 3 4 5

Daily Telegraph, Feb 27, 2020 Adv Mind Body Med, 2015; 3: 19–26 BUMC Proceedings, 2001; 14: 352–7 Curr Opin Psychiatry, 2014; 27: 358–63 Neuropsychiatr, 2007; 21: 239–47

Vind ruimte, vitaliteit en welzijn door de kunst van het loslaten te leren

Een weekend over Vrijheid van Stress naar Stilte 26-27 september Buitenplaats De Hoorneboeg, Hilversum

Sedona Methode Weekend Een weekend intensive onder leiding van Maarten Klatte, arts leefstijlgeneeskunde en Certified Sedona Method Instructor.

Leer moeiteloos stress los te laten in elke situatie Ontmasker je verborgen bestuurders Herontdek wie je werkelijk bent, voorbij je ingesleten 'programmering' Ervaar vrijheid en ruimte Leer tools voor meer vitaliteit en flow in je leven

Schrijf je in:

www.moeiteloosgezond.nl/sedona-methode-weekend

Maarten Klatte Arts leefstijlgeneeskunde en Certified Sedona

De Sedona Methode De oorsprong van de Sedona Methode gaat terug

Method Instructor coacht dagelijks mensen die

naar 1952; fysicus en ingenieur Lester Levenson

worstelen met spanning, stress en

werd op zijn 42ste na een tweede hartaanval als

(gezondheids)klachten.

gevolg van vele gezondheidsklachten, naar huis

"Loslaten geeft direct ontspanning, meer vitaliteit en een toename van welbevinden. Het maakt je vrij, creëert ruimte van waaruit de weg naar een gezonder leven kan ontstaan. En het is makkelijker dan de meesten denken."

gestuurd om te sterven. Eenmaal thuis besloot hij om zich in zijn laatste dagen bezig te houden met de vragen ‘Wie ben ik?’ En ‘wat is geluk?’ Terwijl hij dit onderzocht, liet hij alles wat hij niet was, los. Wat overbleef was de achtergrondstilte waarin al zijn gevoelens en gedachten verschenen en ook weer verdwenen. Zijn loslaten bracht genezing, zowel fysiek als mentaal. Hij werd 84.

www.moeiteloosgezond.nl/sedona-methode-weekend

• • • •