Medisch Dossier 23/01 by Uitgeverij The Optimist BV

Uw hulp bij het maken van betere gezondheidskeuzes

DOSSIER

Statines

Niet zo effectief als wordt beweerd

Detox bij reuma Succes met een oude ayurvedische methode

PLUS Gezondheid met een klein budget • Tapijt, een bron van vervuiling

• Een moeilijke relatiebreuk en de impact op je lichaam • Soja. Wel of niet? • Craniosacrale therapie bij stress • Tips voor veganistisch eten

Covid-19 te lijf Met leefstijl

Jaargang 23 Editie 1 Januari 2021 Los nummer € 7,75

MEDISCH

Blijf op de hoogte

Het laatste gezondheidsnieuws GRATIS in je mailbox Wekelijks nieuws Prikkelende opinie Aanbiedingen Geheel gratis

CORONA DOSSIER Volg de laatste ontwikkelingen in de nieuwsbrief

De ontwikkelingen rondom Covid-19 zijn snel en veranderlijk. Om te voorkomen dat berichten verouderd zijn op het moment dat het geprinte magazine verschijnt, publiceren we coronaberichtgeving vooral in de wekelijkse nieuwsbrief en online via www.medischdossier.org/corona

www.medischdossier.org/nieuwsbrief

VAN DE NEDERLANDSE REDACTIE

EEN GEZOND A

llereerst wensen we je uiteraard een heel goed en gezond 2021. Deze editie een voorwoord vanuit de Nederlandse redactie, omdat we je willen informeren over wat je dit jaar van Medisch Dossier kan verwachten. What Docters Don’t Tell You heeft het aantal Engelse edities dat per jaar wordt gepubliceerd en het aantal pagina’s per blad verminderd om meer aandacht te kunnen geven aan het online informeren van de lezers. Lynne en Bryan hebben besloten – na meer dan 30 jaar onderzoek en schrijven over baanbrekende ontdekkingen en doorbraken in de alternatieve gezondheidsindustrie – om een extra stap te zetten en een platform te bieden waar lezers rechtstreeks de verhalen van tientallen toonaangevende pioniers kunnen horen. En zo werd de Get Well Show geboren waarvan de eerste digitale editie in november 2020 plaatsvond. Deze inspirerende Engelstalige online bijdragen van What Docters Don’t Tell You willen we je zeker niet onthouden. We plaatsen deze video’s daarom voor onze abonnees in het archief, zodat je deze kan zien wanneer het je schikt. We hebben drie presentaties voor je klaargezet. Als eerste hebben we een bijdrage van Sarah Myhill over chronische ziekten en hoe zij deze in haar praktijk behandelt. Myhill licht overigens in deze editie op p24 toe wat je zelf allemaal kunt doen om de gevolgen van Covid-19 en andere virussen, bacteriën en microben beheersbaar te houden. Verder vertelt de Canadese gezondheidswetenschapper, Anita Saltmarche in een van de online presentaties wat lichttherapie kan betekenen voor hersenaandoeningen, zoals dementie en alzheimer. In deze editie beschrijft Anat Baniel op p21 wat bewegen voor het brein van ouderen kan betekenen. In de derde online

presentatie die wij digitaal voor je beschikbaar stellen, licht Baniel toe hoe kleine bewegingen het leven van kinderen met beperkingen kan beïnvloeden. Kortom ga naar www.medischdossier.org/archief/ en ontdek wat deze experts je te vertellen hebben. Voor onze Nederlandse lezers betekent de Engelse koerswijziging dat we wat meer ruimte zullen geven aan Nederlandse inbreng. Dat willen we bijvoorbeeld doen door een nieuwe rubriek die we Ode aan … hebben genoemd. Wie is jouw gezondheidsheld? Welke pionier heeft jou op een nieuw pad gebracht? Wie is je lichtend voorbeeld? Hiervoor ontvangen we graag suggesties via redactie@medischdossier.org. We horen ook graag waarom je iemand voorstelt. Ook voor een andere nieuwe rubriek ontvangen we graag per mail je inbreng. Deze heet Health Corner. Naast het papieren woord wordt veel inspirerende informatie over de gezondheid digitaal aangeboden. Er zijn prachtige interviews en podcasts te lezen of te beluisteren via de online media. Laat het ons weten wat je hebt ontdekt en wie weet staat jouw voorstel in de volgende editie van Medisch Dossier. Tot slot kunnen we na alle nadruk op ziekte, pandemieën en sterfgevallen in 2020, wel wat positief gezondheidsnieuws gebruiken. En een van de meest positieve verhalen op dit moment betreft het zelfherstellend vermogen van de mens. Sabine Uitslag vertelt op p52 over de publiciteitscampagne waarmee de Artsen Vereniging Integrale Geneeskunde (AVIG) is gestart om een gezonde, positieve, duurzame levensstijl te bevorderen. Het belangrijkste voornemen dat je in 2021 immers kan hebben, is om gezond te blijven en aanpassingen in je leefstijl kunnen daarin een groot verschil maken.

INHOUD 2301, JANUARI 2021

38 Covid-19 te lijf 24

Een moeilijke relatiebreuk

Sarah Myhill legt uit hoe je de strijd 40 aangaat met Covid-19 en andere virussen, Relatiedeskundige Katherine Woodward bacteriĂŤn en microben Thomas over wat een vervelende scheiding doet met je lichaam

Gezondheid op budget 30

Armoede en gezondheid zijn nauw bij elkaar betrokken. Cindy de Waard over hoe je gezond blijft met een klein budget

Op de vloer 38

Tapijt kan een grote bron van vervuiling zijn. Hoe kies je gezond?

Zaaien doet oogsten 52

NIEUWS Nieuws 8

Actief zijn helpt bij overleven kanker I Vis beschermt hersenen tegen luchtvervuiling I Het keren van afname gezichtsvermogen I Antibiotica beĂŻnvloeden gedrag van kinderen I Alzheimermedicijnen werken niet altijd goed

Gezondheidswetenschapper Sabine Uitslag over het AVIG-initiatief om het zelfherstellend vermogen van het lichaam Statines geen levensredder 18 breed onder de aandacht te brengen Uit nieuw onderzoek blijkt dat statines harten vaatziekten en hartaanvallen vaak niet voorkomen, aldus Bryan Hubbard

UITGELICHT

IN BEELD

De kracht van planten 22

Tips voor gezond veganistisch eten

Wij waarderen je mening. Vragen, opmerkingen of suggesties? Neem contact op. Redactie: redactie@medischdossier.org Abonnementadministratie: info@medischdossier.org Bezoek ook: www.medischdossier.org 4

TIPS IN DEZE EDITIE:

Soja is gezond, maar geef de voorkeur aan minder bewerkte producten

(P15)

52 COLUMNS

(P22)

VASTE RUBRIEKEN

Leefstijlgeneeskunde 15

Soja. Wel of niet? Maarten Klatte schijnt een helder licht op soja

Gastcolomn 21

Anat Baniel over balans bij het ouder worden

De apotheker 56

Melatonine bij slaapproblemen

ALTERNATIEVEN

Wat u zegt 7 Vijf vragen over 36

Christine Catlender over een van de oudste geneeswijzen, fytotherapie

Uitgelezen 57

Recensie van het boek Ook leuke meisjes worden vijftig door Maaike de Vries en Manon Kerkhof

Anders kijken 58

Hoe genees ik van stress 43

Craniosacraal therapeut Amal Alaoui helpt haar cliĂŤnten om stress bij de kop te vatten

De oosterse belofte 46

Bij veganistisch eten kunnen groenten voor al je calciumbehoefte zorgen

PatiĂŤnten met reuma en artrose zijn met succes behandeld met de uitgebreide detoxmethode van een oude ayurvedische geneeswijze

Wat gebeurt er eigenlijk bij de spijsvertering?

Natuurlijk gezond 60

Holistische manieren voor vitiligo

Voeding natuurlijk 62

Voorkomen en herstellen van lekke darm met voeding

Het laatste woord 66

Als het gaat om vaccins en Covid-19 doet Facebook wat de Amerikaanse regering verlangt, aldus Bryan Hubbard

Je kunt veel zelf doen voor bescherming tegen Covid-19 (P24)

Probeer melatonine bij slaapproblemen

Abonneren? Bel: 070 205 9236 5

(P56)

www.autisme.nl

MEER KANSEN MEERBEGRIP BEGRIP EN EN KANSEN VOOR VOORMENSEN MENSEN MET MET AUTISME AUTISME Word lid van de NVA! Met uw lidmaatschap kunt u samen met ons zorgen voor een autismevriendelijke maatschappij. Een maatschappij waarin mensen met autisme optimaal geïntegreerd, geaccepteerd en zelfredzaam zijn. Als lid krijgt u van ons: • Informatie en kennis • Begrip en erkenning • Lotgenotencontact bij u in de buurt • Maximale inzet voor een autismevriendelijke samenleving Profiteer van tal van voordelen: • Gratis 4x per jaar het ledenblad Autisme Magazine • Gratis naar NVA-lezingen • Gratis of met korting naar voorlichtingsbijeenkomsten in de regio • Gratis advies vanuit het Autisme Info Centrum bij u in de buurt of via onze advieslijn • Korting op de aanschaf van een Autipas

Word nu lid van de NVA

Jaargang 47 _ zomer 2020

ebinar NVA-W

line Gratis on lezing leden voor alle Pag. 54

De juiste hulp Een verkeerde diagnose

Waarom komt levensloopbegeleiding

En wat dat met je doet

niet van de grond?

Medische onderbehandeling b autisme

#02 / zomer 2019 / autisme magazine

Meld u aan via: autisme.nl/lidmaatschap

Meer informatie www.autisme.nl

STEUN HET HET AUTISMEFONDS AUTISMEFONDS Laat mensen met autisme meedoen. Doneer aan het AutismeFonds. Uw donatie aan het AutismeFonds wordt besteed aan projecten van de Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA) die erop gericht zijn om mensen met autisme kansen te bieden om mee te doen op school, op het werk en in de vrije tijd. Doneer op

autismefonds.nl

Kijk voor meer informatie over de projecten en om te doneren op autismefonds.nl Op deze website kunt u ook eenvoudig online doneren.

WAT U ZEGT We zien vragen en reacties van onze lezers graag tegemoet. Bereik ons via de mail redactie@medischdossier.org of stuur een brief naar Antwoordnummer 20101, 2680 WE ‘s-Gravenzande.

WIN EEN E-BOOK

T.W.V. € 19,95! Stuur ons je tip, vraag of reactie en maak kans op ons e-book Onderbuikgevoelens als we je brief publiceren. Het e-book staat vol waardevolle informatie over de darmen en de centrale rol die zij spelen in onze gezondheid. Ook krijg je handvatten aangereikt om zelf goed voor je darmen te zorgen.

Beste redactie, Ik lees met interesse jullie beschouwingen over Covid-19 en de aspecten van testen en vaccineren. Wat ik mis in de informatie en ook op de algemene nieuwszenders, is dat mensen die zich willen laten vaccineren beter eerst kunnen kijken of ze al op natuurlijke wijze antistoffen hebben aangemaakt. Dat spaart mogelijk een grote hoeveelheid vaccins. Niet zo leuk voor de farmaceuten maar wel voor het immuunsysteem. Waarschijnlijk is de groepsimmuniteit veel groter dan wordt aangenomen, omdat veel mensen zich niet bewust zijn dat ze al in aanraking zijn geweest met het virus omdat ze geen klachten van betekenis hebben gekregen. Naam bij redactie bekend

Beste redactie, Ik heb jullie artikel over waterstof en gezondheid met veel interesse gelezen. Kunnen jullie tips geven waar ik een goede en goedkope “waterstofmaker” aan kan schaffen? Of waar en hoe ik kan zoeken? Er is heel wat te vinden op internet, en ook velen noemen PEM. Als leek vind ik het toch erg moeilijk om me er een weg doorheen te vinden. Hoop dat jullie me in deze verder op weg kunnen helpen. Jan Krol

Beste lezer, Jouw punt is zeker het overwegen waard wanneer je een bewuste keuze wilt maken bij vaccinaties. En laten we hopen dat mensen deze vrijheid blijven behouden, want aan vaccinaties zit nu eenmaal een keerzijde en niemand garandeert 100 procent veiligheid. Daarom moedigen we iedereen om zichzelf goed te informeren en vanuit jezelf een keuze te maken die bij je past. Dank daarom voor deze goede aanvulling die ieder kan meenemen in zijn/ haar beslissing.

WAT U ZEGT

Beste Jan, We hebben van meerdere lezers deze vraag gekregen. Het wemelt inderdaad van de apparaten op internet. We hebben de vraag daarom voorgelegd aan Maarten Klatte, een van onze vakteamleden. Waar je op moet letten bij de koop staat volgens Klatte goed samengevat in het hoofdartikel van MD over waterstof in het Novembernummer. Het apparaat moet een minimumgehalte aan H2 produceren en beschikken over PEM-technologie. Het water mag bovendien niet naar chloor smaken. Maarten gebruikt de Aqua Volta. Dat is een Duits ontwerp, degelijk, maar ook een stuk duurder dan de apparaten uit bijvoorbeeld China. Voor meer informatie of begeleiding is Klatte bereikbaar via info@moeiteloosgezond.nl.

NIEUWS Actief zijn helpt bij overleven kanker Te veel zitten kan veel invloed hebben op de overlevingskansen bij kanker. De kans om aan kanker te overlijden is 82 procent hoger bij mensen die het minst bewegen volgens onderzoekers van de universiteit van Texas. Gewoon opstaan uit je stoel en even iets doen verlaagt het risico direct al. Elk half uur dat je fietsend of wandelen doorbrengt in plaats van zittend, vermindert het risico met respectievelijk 31 en 8 procent. Zelfs vijf minuutjes staan, of de trap nemen in plaats van de lift, kan de kans op overlijden aan kanker al verlagen, zegt onderzoeker Susan Gilchrist: ‘Dat lijkt misschien niet erg veel, maar volgens deze studie kan zelfs een lichte mate van beweging de overlevingskansen bij kanker al gunstig beïnvloeden.’ De onderzoekers bekeken de medische dossiers van ongeveer 30.000 volwassen van 45 of ouder en bepaalden hun mate van activiteit met een versnellingsmeter die zij een week lang droegen. Tijdens de vijf jaar durende studie overleden 268 mensen aan kanker en volgens de onderzoekers was het overlijdensrisico het hoogst onder de minst actieven. JAMA Oncol, 2020; e202045

Elke 30 minuten fietsend en niet zittend vermindert het risico met 31%

Darmziekte verdubbelt risico op dementie Er is een verband tussen inflammatoire darmziekten (IBD), zoals de ziekte van Crohn, en dementie. IBD-patiënten hebben minstens tweemaal zoveel kans op de aandoening, aldus nieuw onderzoek. Het is volgens onderzoekers van Taipei Veterans General Hospital in Taiwan verder bewijs dat veel ziekten van het centrale zenuwstelsel en de hersenen beginnen in de darmen en worden bepaald door onze darmbacteriën. Zij volgden de cognitieve gezondheid van 1.742 IBD-patiënten gedurende 16 jaar en vergeleken ze met een vergelijkbare groep van 17.420 mensen zonder IBD. In dat tijdsbestek kreeg 5,5 procent in de IBD-groep dementie of de ziekte van Alzheimer, vergeleken met 1,5 procent in de gezonde groep. De diagnose dementie werd ook gemiddeld zeven jaar eerder gesteld in de IBD-groep, zeggen de onderzoekers, en het risico was groter bij degenen die het langst IBD hadden. Hoewel de studie geen direct oorzaak-gevolg-verband aantoont, is er zeker een verband tussen een slechte darmgezondheid en onze cognitieve vaardigheden, zeggen de onderzoekers. Gut, 2020; gutjnl-2020-320789

NIEUWS

Meditatie is goed voor het hart Meditatie lijkt goed te zijn voor het hart. Onderzoekers hebben ontdekt dat mensen die mediteren minder kans hebben op diabetes of een beroerte en coronaire hartziekte. De volledige lijst met gunstige effecten op de hartgezondheid is indrukwekkend. De kans dat meditatiebeoefenaars een coronaire hartziekte hebben – een voorloper van een hartaanval, wanneer slagaderen verstoppen en verharden – is half zo groot. Ook hebben zij veel minder kans op hoge cholesterolniveaus, diabetes, hoge bloeddruk of een beroerte.

Onderzoekers van het Baylor College of Medicine ondervroegen meer dan 61.000 mensen, van wie ongeveer 10 procent regelmatig mediteerde, met als meest voorkomende technieken het richten van de aandacht en bewustwording. De bevindingen bevestigen die van een onderzoek uit 2017, maar de onderzoekers zeggen dat ze niet definitief kunnen bewijzen dat meditatie hartaandoeningen vermindert: mensen die mediteren kunnen ook een gezondere levensstijl hebben. Am J Cardiol, 2020; S0002-9149(20)30620-2

Vis beschermt de hersenen tegen luchtvervuiling

Kan alcohol de mentale achteruitgang stoppen naarmate we ouder worden? Is alcohol drinken goed of slecht voor ons? Wetenschappers lijken het er nooit over eens te zijn, maar volgens het laatste onderzoek zouden een paar glazen wijn per dag kunnen bijdragen aan bescherming van onze cognitieve vaardigheden – waaronder mentale vaardigheden en geheugen – bij het ouder worden. De bevindingen sluiten aan bij eerdere onderzoeken die uitwezen dat alcohol de hersenen beschermt, maar niemand had onderzocht of dit ook een positieve invloed had op de cognitie.

Om daar achter te komen, vroegen onderzoekers van de University of Georgia 10 jaar lang bijna 20.000 mensen naar hun cognitieve vaardigheden en drinkgewoonten. Degenen die één tot twee glazen alcohol per dag dronken, scoorden doorgaans hoger op cognitieve vaardigheden dan niet-drinkers. Bij het testen van de algehele mentale toestand, het herinneren van woorden en het vocabulaire, presteerden lichte drinkers – gedefinieerd als mannen die 15 of minder glazen per week dronken en vrouwen die niet meer dan 8 drankjes per week dronken – consequent beter dan nietdrinkers gedurende de onderzoeksperiode. Studies tonen verschillende resultaten rondom de invloed op de hartgezondheid. De conclusie van dit onderzoek is geen uitnodiging om te gaan drinken als je dat nog niet deed, waarschuwt hoofdonderzoeker Ruiyuan Zhang. De resultaten zijn observationeel en bewijzen niet vanzelf een direct oorzaak-gevolgverband. ‘Deze studie is geen aanmoediging voor mensen die geen alcohol drinken om dat wel te gaan doen om achteruitgang van de cognitieve functie te voorkomen,’ zegt hij. JAMA Netw Open, 2020; 3: e207922

Een paar keer per week vis eten kan je hersenen beschermen tegen schade door luchtvervuiling. De omega 3-vetzuren in vis gaan de ergste effecten tegen van luchtverontreinigende stoffen, die kunnen zorgen voor het krimpen van de witte stof van de hersenen en de hippocampus; het hersengebied dat verantwoordelijk is voor geheugen en probleemoplossing. Onderzoekers van de Columbia University in New York bestudeerden 1.315 vrouwen met een gemiddelde leeftijd van 70 jaar die geen tekenen van dementie vertoonden. Ze bepaalden de hoeveelheid vis die ze wekelijks aten, inclusief gestoomde en gebakken (geroosterde) vis en tonijn uit blik, maar zonder gefrituurde vis omdat frituren de vetzuren beschadigt. Ze maten ook de hoeveelheid luchtverontreinigende stoffen in de gebieden waar de vrouwen woonden. De vrouwen met hogere niveaus van omega 3 in hun bloed hadden meer witte stof en de vetten beschermden ook de hersenen van de vrouwen die in meer vervuilde gebieden woonden, ontdekten de onderzoekers. Neurology, 2020; 10.1212/WNL.0000000000010074

NIEUWS

Wonder-eiwit is mogelijke sleutel tot onze levensduur

Het is misschien het wondereiwit dat onze levensduur en gezondheid bepaalt: HNG ofwel ‘humanin G’. Er zijn al verbanden aangetoond tussen HNG en leeftijdgerelateerde problemen zoals een slecht gezichtsvermogen en de ziekte van Alzheimer. Nieuw onderzoek suggereert dat het ook invloed heeft op hoe lang we leven. HNG – een eiwit in onze mitochondriën, de ‘energiecentrales’ van onze cellen – lijkt af te nemen naarmate we ouder worden, en dit zou de sleutel kunnen zijn tot de verklaring van veroudering en uiteindelijk onze dood, zeggen onderzoekers van de Amerikaanse USC Leonard Davis School of Gerontology. Afnemende niveaus van HNG lijken verband te houden met het aantal kinderen dat we hebben. Met andere woorden: het is een afweging tussen voortplanting en een lang leven, en dus leven mensen met een groot aantal kinderen misschien niet zo lang. Het zou een evolutionair overblijfsel kunnen zijn, zegt Kelvin Yen, een van de onderzoekers. ‘Het doel van het leven is voortplanting en dan ben je klaar, maar als het niet lukt je voort te planten, moet je proberen zo lang mogelijk rond te blijven hangen en een neveneffect daarvan is een lang leven.’ Dat gezegd hebbende; hoge HNG-waarden kunnen een genetische oorzaak hebben. De onderzoekers ontdekten dat kinderen van honderdjarigen hogere HNG-waarden hadden dan degenen van wie de ouders eerder waren overleden. HNG-niveaus bepalen niet alleen mede onze levensduur; lage niveaus zijn in verband gebracht met leeftijdsgebonden maculadegeneratie, de ziekte van Alzheimer en dementie. Nu HNG is geïdentificeerd als een belangrijke factor voor de gezondheid en een lang leven, zal de volgende fase zijn het ontwikkelen en onderzoeken van supplementen die therapeutisch en preventief kunnen worden ingezet, voegen de onderzoekers toe. Aging (Albany NY), 2020; 12: 11185–99

Uitrekken kan het hartziekterisico verlagen Een speciale vorm van rekoefeningen kan het risico op hartziekten en diabetes helpen verlagen. Passief rekken, waarbij iemand je helpt om je ledematen uit te rekken, verbetert de bloedstroom en maakt de aderen minder stijf, en dat kan al na drie maanden bereikt worden. Je kunt de passieve strekkingen ook in een harnas uitvoeren, waarbij de zwaartekracht de hulp vervangt. Als je het zelf doet zonder enige hulp dan heet het actief rekken. Onderzoekers van de universiteit van Milaan onderzochten de voordelen van passief rekken bij een groep van 39 vrijwilligers. De helft daarvan werd niet passief gerekt en bij de rest van de groep werden

12 weken lang vijf keer per week de benen gerekt. Aan het eind van de proef was de bloedstroom in de rek-groep verbeterd en ook de bloedcirculatie van de aderen in de onderbenen en bovenarmen was toegenomen, en de stijfheid van de aderen was afgenomen. Volgens de onderzoekers zouden deze verbeteringen kunnen helpen hartziekten en diabetes te voorkomen. Een extra voordeel van passief rekken is dat het ook veilig is na een operatie. Dus ook in een dergelijke cruciale tijd kan het helpen om de bloedvatgezondheid te verbeteren.

J Physiol, 2020 doi: 10.1113/JP279866

NIEUWS

Een gezonde geest zorgt echt voor een gezond lichaam Iedereen wil gelukkig zijn en iedereen wil gezond zijn, en die twee hangen samen; positieve, optimistische mensen hebben meer kans om zich ook lichamelijk goed voelen. Mensen die een programma hadden gevolgd om hun psychische gesteldheid te verbeteren, rapporteerden vervolgens minder ziektedagen, wat bevestigt dat de uitdrukking ‘een gezonde geest in een gezond lichaam’ waar is.

Onderzoekers van de University of Virginia rekruteerden 155 gezonde volwassen die een cursus kregen voor psychisch welzijn, of op een wachtlijst werden gezet. In de cursus van 12 weken werd ingegaan op persoonlijke waarden, krachten en doelen, emotionele controle en mindfulness. Drie maanden na het eind van de cursus meldden degenen die hadden meegedaan minder ziektedagen dan

Ochtendmisselijkheid niet alleen ’s ochtends

Chocola van invloed op hartziekterisico Minstens een keer per week chocola eten is goed voor je hart. Het draagt bij aan het gezond houden van de bloedvaten en verlaagt de kans op een hartaanval. Het effect is niet enorm – het risico op een cardiovasculaire ziekte neemt met slechts 8 procent af – maar dat er wel een verband is staat vast, aldus onderzoekers van het Amerikaanse Baylor College of Medicine. Er zijn veel andere studies die uitwezen dat chocola goed is voor het hart, maar geen ervan had specifiek gekeken naar het effect op de kransslagaderen, die het hart voeden. Gebruikmakend van de gegevens uit zes studies die samen meer dan 336.000 vrijwilligers hadden gevolgd, ontdekten de onderzoekers dat de chocolade-eters minder kans hadden op een coronaire hartziekte of een hartaanval. Minder dan eenmaal per week chocola eten leek geen beschermend effect te hebben. Helaas wordt de soort chocola niet vermeld. Eur J Prev Cardiol, 2020; 2047487320936787

degenen die op de wachtlijst hadden gestaan. Zij zeiden zich ook beter te voelen, zowel geestelijk als lichamelijk. De resultaten bekrachtigen eerdere studies die uitwezen dat gelukkigere mensen ook een betere cardiovasculaire gezondheid hebben en een sterker immuunsysteem. Psychol Sci, 2020; 31: 807–21

Ochtendmisselijkheid treedt niet alleen in de ochtend op; vrouwen die pas zwanger zijn, kunnen elk moment van de dag last hebben 82% had last van van misselijkheid. misselijkheid Hoewel misselijkheid en braken het vaakst in de ochtend voorkomen, heeft bijna 20 procent van de vrouwen er later op de dag last van. Daarom is het tijd om de term ‘ochtendmisselijkheid’ te vervangen door ‘zwangerschapsmisselijkheid’, stellen onderzoekers van de Britse University of Warwick. Zij lieten 256 vrouwen een ‘misselijkheidsdagboek’ bijhouden in de eerste 60 dagen van hun zwangerschap. Ongeveer 82 procent had last van misselijkheid en 256 vrouwen hielden een 29 procent van braken in de ochtend, ‘misselijkheidsdagboek’ bij voor meestal tussen 9 en 10 uur, maar bijna elk uur van de dag gedurende 20 procent bleek veel later op de dag de eerste 60 dagen van misselijk te zijn. hun zwangerschap De meeste vrouwen begonnen zich vanaf week vijf van de zwangerschap misselijk te voelen en braken kwam meer voor vanaf week zeven. Aangezien de misselijkheid dus elk moment van de dag kan optreden, is het tijd voor een betere omschrijving, zegt onderzoeker Roger Gadsby. 29% meldde ‘Als een zwangere vrouw ‘s middags last heeft misselijkheid van misselijkheid kan ze denken dat het ongebruiin de ochtend kelijk is en fout.’ Het is geen onbeduidend probleem. Het kost de Britse gezondheidsdienst NHS jaarlijks rond de 20% meldde misselijkheid 68 miljoen euro om vrouwen te helpen omgaan op veel latere met deze klachten. tijdstippen Br J Gen Pract, 2020; 70: e534–e9

NIEUWS

Twee strategieën om afname van gezichtsvermogen om te keren Zorgen over afname van het gezichtsvermogen naarmate je ouder wordt? Wetenschappers hebben twee eenvoudige dingen ontdekt die je dagelijks kunt doen om tot op hoge leeftijd scherp te blijven zien. De eerste is lichaamsbeweging; dit heeft namelijk volgens wetenschappers een directe invloed op maculadegeneratie, een van de meest voorkomende oorzaken van gezichtsverlies bij het ouder worden. Regelmatige lichaamsbeweging vermindert de overmatige vorming van bloedvaatjes in de ogen met ongeveer 45 procent, en dat kan het verschil maken tussen het verliezen of behouden van je gezichtsvermogen. Het goede nieuws is dat je niet heel veel hoeft te bewegen om je ogen te

beschermen, zeggen onderzoekers van de medische faculteit van de University of Virginia. Zij begrijpen niet precies hoe dat komt, maar ze vermoeden dat het komt doordat beweging de bloedtoevoer naar de ogen verhoogt. Lichaamsbeweging doorbreekt de vicieuze cirkel. Wanneer het zicht begint af te nemen, gaan mensen vaak minder bewegen en dat versnelt op zijn beurt het zichtverlies. De studies zijn gebaseerd op proeven met laboratoriummuizen, maar de onderzoekers zijn van mening dat meer lichaamsbeweging bij mensen vergelijkbare gunstige resultaten zal opleveren. Zij denken zelfs hiermee een nauwkeuriger beeld wordt geschetst dan met eerdere vragen-

lijsten, die afhankelijk waren van de eerlijke rapportage van vrijwilligers. De tweede strategie die je kan volgen om je ogen te sparen, is dagelijks in rood licht staren. Een klein LED-lampje met een dieprode straal kan het klusje klaren volgens onderzoekers van het University College London. Dagelijks drie minuten daarin staren kan een omkering bewerkstelligen in het afnemende gezichtsvermogen, iets wat bij mensen boven de 40 vaak voorkomt. Door dit slechts een paar weken lang te doen, kan de kleurencontrastgevoeligheid van de ogen met 20 procent verbeteren, zo ontdekten de onderzoekers toen zij de techniek uitprobeerden op een groep van

24 mensen in de leeftijd van 24 tot 72. Het langegolflicht zorgde voor een opleving van de cellen van het netvlies, die sneller verouderen dan cellen in elk ander deel van ons lichaam. Na verloop van tijd kan het vermogen van de cellen met wel 70 procent afnemen, wat leidt tot een aanzienlijke achteruitgang van de werking van de fotoreceptorcellen (lichtgevoelige cellen). De lampen die voor de proeven werden gebruikt, kosten ongeveer 13 euro. Studie lichaamsbeweging: Invest Ophthalmol Vis Sci, 2020; 61: 52 Studie licht: J Gerontol A Biol Sci Med Sci, 2020; glaa155

IJzertekort mag niet onderschat worden Vermoeidheid, hartkloppingen, duizeligheid, kortademigheid, bleekheid, zweten, hoofdpijn, rusteloze benen: dit zijn allemaal symptomen die kunnen wijzen op een tekort aan ijzer in het lichaam. Wereldwijd lijden maar liefst 1,2 miljard mensen aan ijzertekort en dit zijn vooral kinderen en vrouwen in de vruchtbare leeftijd. IJzertekort is een belangrijke oorzaak van bloedarmoede. In Nederland zijn er geen algemene cijfers beschikbaar voor volwassenen, maar het is bekend dat 1 op de 10 peuters bloedarmoede heeft en 1 op de 50 tieners. Bovendien heeft naar schatting 1 op de 6 tot 10 zwangere vrouwen in Nederland een ijzertekort. Een ijzertekort ontstaat vaak door voeding. Bekend is bijvoorbeeld dat ijzertekort kan worden veroorzaakt door vegetarisme, maar het kan ook het gevolg zijn van ernstige ziekten, zoals bepaalde maagziekten, darmkanker of de chronische maagaandoening coeliakie. In het geval van ziekten als deze is het niet genoeg om alleen ijzertabletten in te nemen. Patiënten met een chronische infectie of ontsteking zijn niet in staat om deze tabletten efficiënt te absorberen. Daarom moet

voldoende aandacht worden besteed aan de exacte oorzaak van het tekort. Dat stelt Dorine Swinkels, hoogleraar Experimentele Klinische Chemie aan het Radboudumc in een overzichtsartikel dat ze samen met Duitse en Australische collega’s publiceerde in The Lancet. De auteurs gaan ook in op alternatieve behandelstratgieën. Dorine Swinkels: ‘Patiënten met milde vormen van bloedarmoede bleken in het verleden teveel ijzertabletten te krijgen. Dit gaf veel bijwerkingen. Daarnaast zijn er tegenwoordig ijzerpreparaten die via een injectie intraveneus toegediend kunnen worden, en zijn er veel belovende therapieën in ontwikkeling voor de behandeling van ijzergebrek bij ontstekingsziekten.’ www.radboudumc.nl/en/news/2020/abetter-understanding-of-iron-deficiencywith-new-insights

NIEUWS

MEDICIJNEN

Vergeet verzadigde vetten, het zijn koolhydraten die cholesterol verhogen

Hartspecialisten – inclusief de American Heart Association – volharden vaak in het idee dat het eten van verzadigde vetten zorgt voor stijging van cholesterolspiegels. Maar opnieuw heeft een studie bevestigd dat de echte boosdoeners koolhydraten zijn, vooral die uit fastfood en bewerkt voedsel. Een wereldwijd team van cardiologen concludeerde dat verzadigde en dierlijke vetten, zoals vlees, eieren en kaas, niets te maken hebben met cholesterolniveaus en hartziekten. Ondanks deze bevinding, de laatste in een lange reeks, blijft de officiële lijn dat die vetten moeten worden vermeden, vooral onder risicogroepen zoals mensen met een genetische aanleg voor hoge cholesterolniveaus, diabetes, obesitas of hoge bloeddruk. De cholesterolwaarden van mensen met een erfelijk hoog cholesterol (familiaire hypercholesterolemie) kunnen bijvoorbeeld wel vier maal hoger zijn dan gemiddeld. Maar volgens de onderzoekers zouden al deze groepen koolhydraten uit bewerkte voeding en fastfood moeten vermijden en niet verzadigde vetten. ‘Ons onderzoek toont aan dat een gezonde voeding voor het hart suikerarm moet zijn in plaats van arm aan verzadigd vet’, zegt hoofdonderzoeker David Diamond.

maar daartoe behoren niet de acetylcholinesteraseremmers (AChE) of hormoonvervangende therapie-medicijnen (HVT). De AChE-remmers zijn ontworpen om cholinerge Antibiotica beïnvloeden routes in de hersenen – die in verband zijn gedrag van kinderen gebracht met de ziekte van Alzheimer – te beschermen. Op te jonge leeftijd antibiotica krijgen, kan de De sleutel lijkt te zijn het gezond hersenen en de sociale interacties beïnvloehouden van hart en vaten door middel den, zoals te zien is bij kinderen met ADHD. van voedingsgewoonten en lichaamsDe medicijnen hebben invloed op de beweging, zo concludeerden onderzoehersensignaleringsroutes die sociaal gedrag kers van Fudan University in China, nadat en pijnregulatie ondersteunen. Een volwasze opnieuw 395 onderzoeken hadden sen brein zou niet op dezelfde manier worden doorgenomen die manieren hadden beschadigd door antibiotica. onderzocht om de ziekte te voorkomen. De effecten werden gezien in proeven met In het onderzoek zijn hoge bloeddruk jonge laboratoriummuizen, waardoor het en cholesterolspiegels de twee vaakst volgens onderzoekers van Oxford gemelde factoren die samenUniversity niet zeker is dat hangen met gevallen van de medicijnen dezelfde alzheimer, gevolgd problemen bij kleine door type 2 diabetes, kinderen zouden een ziekte die ook het veroorzaken. hart kan aantasten. Andere onderVerder stonden in zoekers zagen hun top 10 onder meer: al dat kiemvrije zorgen voor geestelijke kieren en dieren stimulering door het die met antibiotica leren van een nieuwe werden behandeld vaardigheid of bestusociale-gedragsderen van een nieuw problemen hebben onderwerp, lezen en en het Oxfordvermijding van stress team ontdekte de en depressie. processen erachter. Nog eens negen Antibiotica aanbevelingen, met verstoren het niet zoveel ondermicrobioom in Antibiotica steunend bewijs, waren de darmen, wat verstoren het onder meer regelmaop zijn beurt de darmmicrobioom, tige lichaamshersenontwikwat vervolgens weer beweging, keling beïnvloedt goed slapen, invloed heeft op de en vooral de een gezond signaleringsroutes hersenontwikkeling lichaamsdie sociaal gedrag gewicht aansturen, zegt behouden, hoofdonderzoeker niet roken en Katerina Johnson. vitamine C slikken. Met name het jonge, Maar er was geen bewijs dat zich nog ontwikkelende AChE-remmers de ziekte zouden brein is gevoelig voor de helpen voorkomen, ook al zijn ze medicijnen. precies voor dat doel ontwikkeld. BMC Neurosci, 2020; 21: 32 Vrouwen die HST kregen waren evenAlzheimermedicijnen werken min beschermd. De ziekte van Alzheimer en dementie mogelijk niet goed zijn belangrijke doodsoorzaken geworden Het enige toegestane medicijn om de en alleen al ongeveer 850.000 Britten hebben ziekte van Alzheimer te voorkomen, werkt een vorm van dementie. mogelijk niet goed. In plaats daarvan kan het Sinds de introductie van de AChEeffectiever zijn om jezelf geestelijk te blijven remmers meer dan 20 jaar geleden, uitdagen, stress te vermijden en je harten is er geen enkel ander geneesmiddel vaatstelsel gezond te houden. goedgekeurd om het probleem Onderzoekers hebben 10 sleutelfactoren te behandelen. geïdentificeerd die van invloed zijn op je kans J Neurol, Neurosurg Psychiatry, 2020; jnnp-2019-321913 om ooit de ziekte van Alzheimer te krijgen,

BMJ Evid Based Med, 2020; bmjebm-2020-111412

Help acupunctuur de plaats te geven in de zorg die het verdient!

Meld u vandaag aan via www.npva.nl Zonder uw steun is acupunctuur onbereikbaar voor veel mensen die het nodig hebben. De Nederlandse Patiëntenvereniging voor Acupunctuur draagt bij aan betere therapieën, dekking via de zorgverzekering en belangenbehartiging voor leden.

Profiteer van ledenvoordeel Versterk de acupunctuur in Nederland en profiteer van de ledenvoordelen. Vanaf € 20,00 per jaar bent u al lid.* Als welkomstgeschenk ontvangt u het boek Met het oog op de naald,, u betaalt slechts de verzendkosten. U ontvangt ook het verenigingsmagazine Acupunctueel! Ga naar www.npva.nl om u aan te melden. Bent u al lid? Geef dan aan iemand die de acupunctuur een warm hart toedraagt het NPVA-lidmaatschap cadeau! * Veel zorgverzekeraars vergoeden het lidmaatschap geheel of gedeeltelijk.

gratis

ojabonen komen van origine uit Oost-Aziatische landen. Soja wordt nu op veel plaatsen in de wereld verbouwd. De sojaboon is zeer voedzaam. De boon heeft een hoog eiwitgehalte en is rijk aan mineralen en vezels. Toch is er veel verwarring: Is soja nu wel of niet gezond? Gezond ouder worden Interessant is dat in die gebieden waar mensen vitaal oud worden (de Blue Zones) de sojaconsumptie hoog is. Een recente Japanse studie met 90.000 deelnemers toonde een lagere sterfte onder hen die regelmatig gefermenteerde sojaproducten gebruikten.1 Ziekte preventie Fytonutriënten zijn stoffen in planten die een medicinale werking hebben. De fytonutriënten in soja verlagen het (‘slechte’) LDL-cholesterol. Ze werken ontstekingsremmend, hebben een antioxidantwerking en verhogen de insulinegevoeligheid van lichaamscellen wat onder meer pré-diabetes en diabetes helpt voorkomen. Voorts werd een remmend effect gezien op tumoren.2

LEEFSTIJLGENEESKUNDE

Maarten Klatte

SO-JA OF SO-NEE Soja, de geduchte concurrent van vlees, en waarom sojaconsumptie juist nu een goed idee is menopauze, zoals ‘opvliegers’, kan verminderen.4 Samenvattend kunnen we op basis van meer dan 2000 onderzoeken stellen dat de regelmatige consumptie van soja de gezondheid bevordert, levensverlengend werkt en brede ziektepreventie levert. Stel je voor dat je een medicijn zou kunnen ontwikkelen met al deze eigenschappen. Wel dat ‘medicijn’ is er en het heet soja!

beschikbaar. Dit resulteert in verminderde oestrogene activiteit, wat de kans op borstkanker verkleint. Ook de bewering dat sojaconsumptie borstvorming veroorzaakt bij mannen is feitelijk onjuist. De conclusie van 15 placebogecontroleerde onderzoeken liet zien dat mannen die regelmatig soja aten normale laboratoriumuitslagen hadden voor het mannelijk hormoon

Soja is gezonder, milieuvriendelijker, goedkoper en voorkomt dierenleed

Mythen over Soja Er zijn enkele hardnekkige sprookjes over soja die rondzingen. De belangrijkste zijn dat het Sterke botten eten van sojaproducten bij vrouwen borstkanker zou veroorzaOnderzoekers vonden dat isoflavonen uit soja de botdicht- ken en bij mannen borstvorming zou bevorderen. heid kunnen verbeteren.3 Niet De feiten wijzen juist op een onbelangrijk als je kijkt naar beschermend effect. Het risico op botontkalking die epidemische borstkanker neemt af door het vormen heeft aangenomen en eten van soja blijkt uit een studie leidt tot botbreuken en invaliditeit, vooral op hogere leeftijd. Dus uit 2003 die werd gepubliceerd naast voldoende beweging en het in het Journal of the National Cancer Institute.5 op peil houden van vitamine D3 met een voedingssupplement, Het mechanisme komt kan het regelmatig eten van soja hierop neer: isoflavonen in bijdragen aan het voorkómen soja die qua structuur lijken van osteoporose. op oestrogenen kunnen zich hechten aan oestrogeenrecepMinder overgangsklachten toren. Voor de eigen oestrogeGenisteïne is een in soja voornen van de vrouw zijn daarkomende stof die klachten in de door minder bindingsplaatsen

testosteron. Ook de oestrogeenspiegel veranderde niet door het eten van soja. Feminisatie bij mannen die soja eten, is dus een fabel.6 Je kunt je terecht afvragen wie deze valse informatie verspreidt. Soja bevat alle belangrijke aminozuren (bouwstenen voor de vorming van eiwit) en is daarmee een geduchte concurrent van vlees. Soja heeft bovendien enkele grote voordelen ten opzichte van vlees. Het is veel goedkoper dan vlees. Vlees (met name rood vlees) verhoogt de kans op darmkanker. Soja verlaagt de kans op darmkanker. Context Laten we een stap achteruit nemen en met een groot-

hoeklens naar de situatie in de wereld kijken. Er is een wereldwijde crisis ontstaan rond Covid-19. Dit virus is afkomstig van een dier. We noemen dit een zoönose. De intensieve veehouderij is volgens topviroloog Ron Fouchier (Erasmus universiteit) een broeinest van zoönosen. Een alternatief voor deze, voor mens en milieu schadelijke voedselproductie is overschakeling op een plantaardige eiwitbron die uit oogpunt van voedingswaarde niet onderdoet voor vlees. Soja voldoet ruimschoots aan deze voorwaarden. Het is bovendien een stuk gezonder, goedkoper, milieuvriendelijker en het voorkomt veel dierenleed. Tegenstanders Tegenstanders van soja als vleesvervanging zeggen dat waardevol regenwoud wordt gekapt voor de sojaproductie. Echter, meer dan 70 procent van de sojaproductie in de wereld wordt gebruikt voor veevoer! En van de overige 30 procent wordt vooral veel sojaolie gemaakt. En ook dit is een slecht idee, omdat deze goedkope bakolie rijk is aan omega 6-vetzuren die ontstekingsbevorderend werken en onze gezondheid schaden. De in dit artikel genoemde gezondheidseffecten gelden voor sojabonen, edamame en gefermenteerde sojaproducten zoals tempeh en miso. Geef de voorkeur aan deze minder bewerkte sojaproducten. Ten aanzien van de sojahydrolysaten (vleesvervangers zoals sojaburgers, sojaworstjes et cetera) is niet aangetoond dat ze gezondheid bevorderen. So-Ja. Samen krijgen we het virus eronder! BRONNEN

1 2 3 4 5 6

BMJ 2020;368:m34 AME Medical Journal 2017;2:162 Crit Rev Food Sci Nutr 2020;60(14):2327-2341 Molecules 2019 Oct 29;24(21):3892 JNCI 2003, vol 95, Issue 12,:906–913 Fertil Steril 2010 Aug;94(3):997-1007

Maarten Klatte studeerde geneeskunde en was daarna werkzaam als arts-onderzoeker aan de afdeling Algemene Ziekteleer van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Op die afdeling werd onderzoek gedaan naar de invloed van de wil op genezingsprocessen. Sinds 1983 werkt Klatte in een zelfstandige praktijk leefstijlgeneeskunde waarin de rol van bewustzijn voor het bevorderen van gezondheid en welzijn centraal staat. Klatte is voorzitter en medeoprichter van het Nederlands Genootschap voor Orthomoleculaire Oncologie (NGOO). In deze vakgroep delen artsen en apothekers hun ervaringen op het gebied van de niet-toxische behandeling van kanker. Zie ook www.moeiteloosgezond.nl

MEDISCH DOSSIER Uw hulp bij het maken van betere gezondheidskeuzes

10X + NU GRATIS BIJ EEN JAARABONNEMENT Het nieuwste inspirerende boek (t.w.v. â&#x201A;¬ 29,99) van onze hoofdredacteur Lynne McTaggart. In dit boek onthult Lynne de resultaten van meer dan tien jaar wetenschappelijk onderzoek en experimenten op het gebied van onze gedachtekracht.

Mis niks meer van Medisch Dossier en neem gezondheid in eigen hand, met een jaarabonnement 10 magazines per jaar voor â&#x201A;Ź 69,95 Exclusief toegang tot het online archief Gratis ebooks Wetenschappelijk onderbouwd Onafhankelijk, objectief en kritisch Praktisch toepasbaar

Ga naar medischdossier.org/abonnee Bel: 070 205 9236 of gebruik de antwoordkaart in het midden van het magazine

Uitgelicht Statines houden hartziekten niet altijd tegen Velen die ouder zijn dan 50 komen in aanmerking voor cholesterolverlagende medicijnen, maar uit nieuw onderzoek blijkt dat ze harten vaatziekten en hartaanvallen vaak niet voorkomen

veral ter wereld blijven hartaandoeningen nog steeds hardnekkig de belangrijkste doodsoorzaak, ondanks de miljarden die worden uitgegeven aan vetarm voedsel en cholesterolverlagende statines. Deze sterftecijfers zijn de laatste jaren nauwelijks verschoven. Dat komt niet omdat de medicijnen niet werken: ze verlagen inderdaad de niveaus van het ‘slechte’ LDL-cholesterol (lipoproteïne met lage dichtheid), de vetten waarop statines gericht zijn en die zich, volgens de theorie, rond slagaderwanden afzetten totdat de bloedstroom naar het hart is geblokkeerd, wat een hartaanval kan veroorzaken. Maar toch bereiken statines niet het uiteindelijke doel, namelijk het verminderen van harten vaatziekten (HVZ) en fatale hartaanvallen. Dat kan komen doordat de theorie van cholesterol en vetten onjuist is, zoals een nieuw overzichtsonderzoek suggereert. Onderzoekers onder leiding van Robert DuBroff van de universiteit van New Mexico analyseerden de resultaten van 35 klinische onderzoeken waarin drie soorten cholesterolverlagende medicijnen zijn onderzocht, waaronder statines en de nieuwste middelen, PCSK9-remmers, voorgeschreven aan mensen met het hoogste risico op hartziekte op basis van hun LDL-waarden. Anderen met een vergelijkbaar risicoprofiel kregen in plaats daarvan een placebo.1 Maar in meer dan 75 procent van de onderzoeken leefden degenen die een cholesterolverlagend medicijn kregen niet langer dan degenen die een placebo kregen en in de helft van de onderzoeken kregen degenen die de medicijnen gebruikten nog steeds HVZ. In bijna alle onderzoeken deden de medicijnen wat ze moesten doen: het

cholesterolgehalte daalde. In een van de beoordeelde onderzoeken verlaagden de medicijnen het LDL met 13 procent en toch was het aantal sterfgevallen en het percentage harten vaatziekten hoger dan in de placebogroep, waarin de cholesterolwaarden niet daalden. De PCSK-medicijnen zijn zelfs nog effectiever in het verlagen van het cholesterolgehalte. Een van de eerste op de markt, Repatha (evolocumab), zorgde voor een afname van 60 procent. En toch beschermde dat mensen niet tegen een fatale hartaanval. De media in de hele wereld waren lyrisch over de resultaten van de FOURIER-studie, waarin het nieuwe medicijn werd getest op 27.564 patiënten met hartaandoeningen. Eindelijk, hier was een medicijn dat het cholesterolgehalte drastisch kon verlagen, waardoor hartziekten tot het verleden zouden gaan behoren. Vol enthousiasme op dit moment van triomf zei een van de onderzoekers, professor Peter Sever van Imperial College London: ‘Het eindresultaat was dat het cholesterolgehalte daalde en daalde en daalde. We zagen lagere cholesterolwaar-

Statines bereiken niet het uiteindelijke doel, namelijk het verminderen van harten vaatziekten (HVZ) en fatale hartaanvallen. Dat kan komen doordat de theorie van cholesterol en vetten mogelijk onjuist is 18

den dan we ooit eerder hebben gezien in de geneeskundige praktijk.’ Dat is echter niet het eindresultaat. Dat zou het aantal mensen moeten zijn dat sterft aan een hartaandoening. Weggestopt tussen alle gegevens en uit het zicht van de media-schijnwerpers, kwam het ware beeld naar voren. In totaal stierven 251 patiënten die Repatha gebruikten aan een hartaandoening, evenals 240 die in plaats daarvan een placebo kregen, maar bij wie het cholesterolgehalte niet was gedaald. Het totale aantal sterfgevallen door alle oorzaken was 444 in de Repatha-groep en 426 bij de placebo-groep.2 Raadselachtig genoeg werd de studie twee jaar voortijdig stopgezet. Dr. Michel de Lorgeril, cardioloog bij het Nationale Centrum voor Wetenschappelijk Onderzoek van de Franse overheid, vermoedt fraude. Hij omschreef de studie als ‘waardeloze wetenschap’. De ontbrekende schakel Toen zij verder keken dan naar de beoordeelde studies vond het onderzoeksteam uit New Mexico meer bewijs dat hun bevindingen ondersteunt, namelijk dat er weinig of geen verband is tussen LDLcholesterol en hartaandoeningen. De Belgische gezondheidsautoriteiten meldden een kleine daling van het aantal hartaandoeningen tussen 1999 en 2005, maar alleen onder ouderen die niet eens een statine gebruikten, terwijl in Zweden ondanks een toename van het aantal statinevoorschriften geen daling van het aantal sterfgevallen door hartaanvallen werd gezien. In de VS is het aantal recepten voor statines tussen 2002 en 2013 verdubbeld; het is dus niet verrassend dat het gemiddelde cholesterolgehalte daalde, maar het aantal cardiovasculaire sterfgevallen steeg. Sinds 2018 heeft de American Heart Association (AHA) de drempel voor het voorschrijven van cholesterolverlagende medicijnen nog verder verlaagd, wat doet vermoeden dat er velen extra zullen toetreden tot de miljoenen die ze al slikken. Dit heeft gezorgd voor een flinke omzetstijging bij de fabrikanten, die – sinds de eerste statine 40 jaar geleden werd goedgekeurd – al meer dan $ 1 biljoen aan omzet hebben binnengehaald. Dr. Malcolm Kendrick, een cholesterolscepticus, schat dat het omzetten van alle Britse statinepatiënten naar een PSCK Groot-Brittannië £ 28 miljard per jaar zou kosten, wat overeenkomt met het volledige defensiebudget van het land.

UITGELICHT

DE RESULTATEN VAN HET FOURIER-ONDERZOEK:

In totaal 251 patiĂŤnten die Repatha gebruikten (waardoor hun cholesterolgehalte met maar liefst 60% daalde) stierven aan een hartziekte, evenals 240 die in plaats daarvan een placebo kregen, maar bij wie het cholesterolgehalte niet was gedaald. Het totale aantal sterfgevallen door alle oorzaken was: in de Repatha-groep

444 de 426 inplacebo-groep

UITGELICHT

80 procent van de langstlevenden uit een groep van 68.069 mensen van 60 jaar en ouder had ook de hoogste niveaus van LDL-cholesterol.

Bewijs achterhouden Waarom blijft statinetherapie bestaan als er zoveel tegenstrijdig bewijs is? Er is ‘substantieel bewijs’ dat statines werken, beamen de onderzoekers uit New Mexico, maar dat zou kunnen zijn vanwege de ‘onbedoelde’ voordelen van de medicijnen. Ze werken namelijk ook als antistollingsmiddelen, die bloedstolsels kunnen voorkomen en in extreme gevallen ook een hartaanval. Maar belangrijker is dat de onderzoeken naar statinegeneesmiddelen niet onafhankelijk zijn gevalideerd. Met andere woorden, de medicijnfabrikanten hebben onderzoeken gefinancierd die positieve resultaten opleverden, maar de onderliggende gegevens zijn niet ter beoordeling gepubliceerd. Farmaceutische bedrijven waren ook terughoudend in het onthullen van de resultaten van andere onderzoeken die nooit zijn gepubliceerd, ondanks de inspanningen van het Europees Geneesmiddelenagentschap EMA om de ruwe data vrij te geven.3 Het is ook een statistische truc, zeggen de onderzoekers. Om een medicijn effectiever te laten lijken, gebruiken onderzoekers vaak een meting die bekend staat als relatief risico. De berekening van het relatieve risico omvat alles wat een persoon doet: hij neemt het medicijn, maar hij kan ook zijn voedingspatroon hebben verbeterd of zijn gaan sporten. Maar het gecombineerde voordeel van al die veranderingen wordt alleen aan het medicijn toegeschreven. In werkelijkheid is het maar één procent van de mensen die een statine neemt en hiervan baat heeft en dat betreft waarschijnlijk een van de hoogste risicogroepen, schatten onderzoekers van de University of South Florida.4 Ze keken naar enkele van de belangrijkste statinestudies en ontdekten dat de oorspronkelijke onderzoekers ‘zich hadden bediend van statistische misleiding om de illusie te wekken dat statines wondermedicijnen zijn, terwijl de bescheiden

voordelen ervan in werkelijkheid meer dan gecompenseerd worden door de nadelige effecten.’ De belangrijkste gevolgen waren kanker, staar, diabetes, cognitieve achteruitgang en aandoeningen van het bewegingsapparaat. Niet de slechterik maar de held Deze aandoeningen ontstaan eerder als gevolg van de verlaging van LDL-cholesterol dan als reactie op de statine zelf. Het vet moet zeker niet beschouwd worden als een foutje in de biologie; het is juist van groot belang voor ons mentale en fysieke welzijn, vooral als we ouder worden. Een studie wees uit dat LDL juist de opbouw van cholesterol in de slagaders voorkwam, en zo beschermde tegen hartaandoeningen en atherosclerose, ofwel aderverkalking.5 In een ander onderzoek ontdekte een internationale onderzoeksgroep dat 80 procent van de langstlevenden uit de groep van 68.096 mensen van 60 jaar en ouder, ook de hoogste niveaus van LDLcholesterol hadden. Dit kwam doordat het cholesterol micro-organismen bestreed die dodelijke ziekten veroorzaken, zoals kanker, ademhalingsproblemen en, paradoxaal genoeg, hartaandoeningen, concluderen de onderzoekers.6 LDL speelt zelfs een rol bij het in leven houden van mensen die terminale zorg krijgen. Een groep van 381 terminaal zieke patiënten deed het beter toen ze stopten met het gebruik van statines. Zij meldden een hogere kwaliteit van leven en leefden ook iets langer – gemiddeld 39 dagen – dan degenen die statines bleven gebruiken.7 Als er voldoende bewijs is voor het weerspreken van de heersende opvatting, wordt in de meeste wetenschappen een nieuwe theorie vastgesteld. Dat gebeurt niet in de geneeskunde waar het de cholesteroltheorie betreft. Maar ja, waarom zou je ook veranderen, met een omzet van £ 1 biljoen? Bryan Hubbard

BRONNEN

1 2 3 4 5 6 7

BMJ Evid Based Med, 2020; bmjebm-2020-111413 N Engl J Med, 2017; 376: 1713–22 BMJ, 2015; 350: g7811 Exp Rev Clin Pharmacol, 2015; 8: 201–10 J Lipid Res, 2014; 55: 1648–56 BMJ Open, 2016; 6: e010401 JAMA Intern Med, 2015; 175: 691–700

VERSCHILLENDE THEORIEËN Als ‘slecht’ LDL-cholesterol en transvetten geen hartziekten veroorzaken, wat dan wel? Dit zijn een paar van de theorieën die de afgelopen jaren naar voren zijn gebracht: Het is een ontsteking: het eten van natuurlijke ontstekingsremmende voeding – zoals tomaten, spinazie en boerenkool, vette vis en bessen – kan het risico op hartaandoeningen verminderen. Onderzoekers volgden meer dan 10.000 hartpatiënten en degenen bij wie de ontstekingsniveaus met medicatie waren verlaagd, hadden ook minder kans op een tweede hartaanval. Hun risico daalde met wel 17 procent, ontdekten onderzoekers van Brigham and Women’s Hospital in Boston.1 Het ligt aan geraffineerde suiker: mensen die een kwart of meer van hun dagelijkse calorieën uit geraffineerde suiker halen, verdrievoudigen hun kans op overlijden aan harten vaatziekten (HVZ). De Amerikaanse Centers for Disease Control and Prevention (CDC) ontdekten het risico toen ze de voeding van duizenden Amerikanen analyseerden. Het consumeren van bewerkte voedingsmiddelen en dranken zorgt ook voor overgewicht en het verhoogt het risico op diabetes, waardoor de kans op HVZ toeneemt.2 Het komt door stress: mensen die het gevoel hebben dat ze de situatie niet onder controle hebben, zoals op het werk of thuis, lopen twee keer zoveel kans om te overlijden aan een hartaandoening. Een Finse studie volgde het leven van 800 mensen die voor een ingenieursbureau werkten. Het waren niet de hoge werkdruk en krappe deadlines die het risico op harten vaatziekten verhoogden, maar de stress van negatieve psychologische factoren – zoals zich opgesloten of machteloos voelen – die de schade veroorzaakten.3 Het is luchtvervuiling: sigaretten, uitlaatgassen van auto’s en industriële vervuiling zijn de echte oorzaak van HVZ, beweren verschillende onderzoeken. Het risico op harten vaatziekten is bijna verdubbeld in Chinese steden die onlangs zijn geïndustrialiseerd, zo blijkt uit een CDC-rapport, en ook mensen die in de buurt van drukke wegen wonen, BRONNEN hebben meer kans op 1 New Engl J Med, 2017; 377: 1119–31 2 JAMA Intern Med, 2014; 174; 516–24 hartaandoeningen. 3 BMJ, 2002; 325: 857–60

att, een 63-jarige zakenman, kwam bij me omdat hij zijn evenwicht niet goed meer kon bewaren, waardoor hij mogelijk niet meer ten volle zou kunnen blijven deelnemen aan het leven. Hij had geen bekende diagnose gekregen. Als hij liep, bewoog Matt alsof hij ouder was dan zijn leeftijd; er zat nauwelijks beweging in zijn bekken en onderrug. Die delen bewogen niet mee om het veranderende gewicht van zijn bewegende benen te corrigeren, waardoor hij dreigde te vallen. Het was alsof Matts brein niet wist dat hij een rug en heupen had. Aan het eind van de bewegingssessie voelde Matt zich lichter op zijn voeten staan, met een duidelijk verschil in zijn evenwicht. Na vijf sessies zag hij er jaren jonger uit, had een verende tred en was in staat om veel van zijn geliefde activiteiten weer op te pakken. Wat is evenwicht? Evenwicht is een zeer dynamische toestand; het bezig zijn met het behouden of herstellen van een toestand van evenwicht, gericht op lichaamshouding en beweging. Het duurt 3 tot 5 jaar voordat een kind kan hinkelen of fietsen zonder zijwieltjes. De houdingsregulatie blijft zich tot op volwassen leeftijd ontwikkelen en sommigen, zoals dansers en rotsklimmers, bereiken een uitzonderlijk beheersingsniveau. Bij ouderen wordt vaak een sterk afgenomen houdingsregulatie gezien; een belangrijke oorzaak van valpartijen. Een derde van de volwassenen van 65 en ouder valt ten minste een keer per jaar. Een vijfde daarvan valt meerdere keren. Onderzoek toont aan dat het evenwicht al minder goed begint te worden als we begin twintig zijn. Naarmate we ouder worden, is het steeds duidelijker

DE KUNST VAN HET BEWEGEN

Anat Baniel

BALANS: VAN VERLIES NAAR WINST Voor het behoud van ons evenwicht bij het ouder worden, dienen wij onze hersenen ‘wakker’ te houden kwijt te raken als het gaat om het waarnemen van verschillen. Als je brein bijvoorbeeld bij het stappen op een onverwacht, oneven oppervlak niet het signaal krijgt dat dat er iets verandert, dan mist het de benodigde informatie om te zorgen voor een beweging die voorkomt dat je valt. Wanneer de focus dus wordt verlegd naar wat het brein nodig heeft, verbeteren de evenwichtsvaardigen. De transformatie die Matt ervoer, kwam tot stand doordat

te merken. Kunnen we dit proces omkeren? Het antwoord is een volmondig JA. Oudere mensen worden ook vaak zwakker en langzamer; twee factoren die een belangrijke rol spelen bij het evenwicht. Veel benaderingen zijn gericht op evenwichtsoefeningen, zoals statisch balanceren op één been of spierversterking. Hoewel nuttig, ontbreekt bij deze benaderingen het meest cruciale aspect van

De houdingsregulatie blijft zich tot op volwassen leeftijd ontwikkelen en sommigen, zoals dansers en rotsklimmers, bereiken een uitzonderlijk beheersingsniveau het werk dat we samen deden, leidde tot een sterkere verbinding tussen zijn hersenen en zijn bekken en rug, ook wel brainmapping genoemd. Zijn brein was alert en in staat om zijn hele lichaam beter in balans te brengen. Bij iedereen kunnen de hersenen zorgen voor een drastische verbetering van de houdingsregulatie, van mensen die een beroerte hebben gehad tot aan wedstrijdsporters.

zowel de totstandkoming als verslechtering van het evenwichtsgevoel: de rol van de hersenen. Bij het ontwikkelen van het evenwicht creëren kinderhersenen miljarden nieuwe neurale verbindingen, waaruit patronen van beweging en beheersing ontstaan, waaronder het evenwichtsgevoel. Een voorwaarde voor dit proces is het vermogen van het brein om verschillen waar te nemen, wat in de neurowetenschappen bekend staat als de ‘signaalruisverhouding’. Als mensen ouder worden neigt het brein ertoe zijn waakzaamheid en scherpte

Balans voor je brein Doe de oefeningen rustig en langzaam, word je gewaar van wat je voelt terwijl je beweegt en vermijd pijn.

1 Ga staan, verschuif je gewicht naar het linkerbeen en til de rechtervoet op, herhaal met rechts. 2 Ga zitten op het puntje van een stoel, voeten plat en gespreid op de grond. Rond zachtjes je rug door je hoofd voorover te buigen en het bekken naar achteren te laten kantelen. Kantel vervolgens het bekken naar voren, maak je rug hol, de buik vrij en maak jezelf lang. Herhaal 8-10 keer. Merk aandachtig alle veranderingen op die je voelt. 3 Blijf zo zitten, leg je rechterhand bovenop je hoofd met je elleboog open naar opzij. Buig zachtjes je hoofd naar rechts, richting je rechterschouder en daarna naar links. Voel je de beweging in je ruggengraat? Ribben? Bekken? Herhaal 6-8 keer. Merk veranderingen op of verschillen tussen links en rechts. Herhaal met de linkerhand op het hoofd. 4 Ga weer zitten als bij 3 met je rechterhand bovenop je hoofd. Schuif op de stoel naar rechts tot je rechterbil helemaal loskomt van de stoel. Schuif je rechtervoet verder opzij om jezelf te stabiliseren. Buig je hoofd naar rechts en breng tegelijkertijd de rechterheup omhoog, buig vervolgens je hoofd naar links en laat je rechterheup zakken tot onder de stoelzitting. Herhaal 6-8 keer. Ga weer midden op de stoel zitten en merk het verschil. Herhaal met linkerhand op het hoofd en linkerheup naast de stoel. 5 Ga staan, balanceer op het linkerbeen en vervolgens op het rechter. Is het evenwicht verbeterd aan één kant, of beide kanten? Voel je andere verschillen? Dat betekent dat je brein aan het veranderen is en zich aanpast. Voor meer informatie zie ook www.sensusinbeweging.nl/ neuromovement/

Anat Baniel is de oprichter van de Anat Baniel Method ®NeuroMovement en auteur van Move Into Life and Kids Beyond Limits. Haar werk loopt voorop als het gaat om bewegingswetenschappen en verandering van het brein met baanbrekende resultaten voor atleten, musici, mensen met pijn en kinderen met speciale behoeften. Zie ook www. anatbanielmethod.com

IN BEELD

De kracht van planten De prominente politicus Eric Adams uit New York, die zijn diabetes type 2 omkeerde met een plantaardig dieet, deelt zijn beste tips voor gezond veganistisch eten

en vraag die Eric vaker wordt gesteld dan elke andere is deze: hoe kom jij aan je eiwitten? De meeste mensen blijven maar zeggen dat je je eiwitten uit vlees en eieren moet halen. Hij antwoordt simpelweg: ‘Ik haal mijn eiwitten uit dezelfde bronnen als koeien: uit planten.’ Iedereen kan alle benodigde eiwitten, en meer, uit plantaardig voedsel halen. Feitelijk eten Amerikanen veel te veel eiwitten, ongeveer twee keer de aanbevolen hoeveelheid. Ook in Nederland eten de meeste mensen volgens het Voedingscentrum meer eiwit dan nodig is. Dat heeft niet direct gevolgen voor de gezondheid. Voor baby’s en mensen met nierproblemen is veel eiwit eten wel slecht.1 Eet groenten voor calcium Voordat Eric weer gezond was, hoorde melk drinken tot zijn dagelijkse routine. Hij wist dat hij een sterk lichaam moest opbouwen. Een sterk lichaam betekende sterke botten en dat betekende in zijn ogen dat hij een liter melk per dag moest drinken. Melk is immers de beste bron van calcium? Maar wist je dat naar schatting ongeveer 65 procent van de menselijke bevolking lactose-intolerant is?2 Probeer in plaats van melk eens deze uitstekende bronnen van calcium: bananen, donkergroene bladgroenten, broccoli, linzen, tahin, vijgen, amandelen en tofu. Boerenkool is zelfs een van de beste bronnen van calcium die er zijn. Versterk je lichaam met plantaardig ijzer Eric onderging verschillende tests om meer te weten te komen over wat zijn lichaam nodig had. Verrassend genoeg bleek dat hij te veel ijzer binnenkreeg, wat kan leiden tot ernstige gezondheidsproblemen, zoals leverziekte, hypothyreoïdie (trage schildklier), bepaalde

vormen van kanker, gewrichts- en hartaandoeningen. Dit wil niet zeggen dat ijzer niet goed voor je is; we hebben om talloze redenen matige hoeveelheden nodig, vooral voor de hemoglobine, dat zuurstof in het bloed transporteert. Te weinig ijzer leidt tot vermoeidheid. Het probleem is dat dierlijk voedsel zeer veel heemijzer bevat, dat zeer gemakkelijk in je lichaam wordt opgenomen. Als je regelmatig vlees eet, is de kans groot dat je meer ijzer binnenkrijgt dan je lichaam aankan. Planten zijn daarentegen rijk aan non-heemijzer en ons lichaam kan dat gemakkelijker verwerken. Het wordt gevonden in allerlei plantaardige voeding, van donkere bladgroenten tot bonen en peulvruchten, van volle granen tot noten en zaden. Als je planten eet, krijg je slechts een matige, gezonde hoeveelheid ijzer binnen die je lichaam niet overbelast. Vul aan met vitamine B12 Een plantaardig dieet geeft je alle voedingsstoffen die je nodig hebt, behalve één: vitamine B12. Dieren hebben bacteriën in hun spijsverteringskanaal die vitamine B12 produceren en sporen daarvan komen terecht in vlees, zuivelproducten en eieren. Een groot probleem met dierlijke bronnen is echter dat de opname daarvan niet altijd voldoende is, en daarom raadt de Amerikaanse overheid iedereen van 50 jaar of ouder aan om een B12-supplement te nemen. In Nederland is de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid vitamine B12 voor mannen en vrouwen vanaf 14 jaar 2,8 microgram.3 BRONNEN

https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/eiwitten. aspx 2 The Lancet Diabetes & Endocrinology,2017 (2)10:p691-766 3 https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/ vitamine-b12.aspx

Plantaardig voedsel met veel ijzer GROENTEN: champignons,

snijbiet, boerenkool, spinazie NOTEN EN ZADEN: aman-

delen, cashewnoten, hennepzaad, pistachenoten, pompoenpitten, zonnebloempitten

PEULVRUCHTEN: zwarte

bonen, kikkererwten, linzen, sojabonen (tofu, tempé)

GRANEN: amarant, zilvervliesrijst, haver, quinoa, spelt

VRUCHTEN:

gedroogde abrikozen, pruimen

Gebaseerd op Healthy at Last door Eric Adams (Hay House Inc., 2020)

IN BEELD

Zorg voor veel vitaminen en mineralen in je voeding

SPINAZIE Spinazie is een geweldige

bron van ijzer, vitaminen en antioxidanten en het bevat bijzonder veel vitamine K (de hele dagelijkse behoefte vervuld met slechts één portie), evenals foliumzuur en magnesium.

Bijna alle groenten en fruit zitten boordevol voedingsstoffen die je nodig hebt om een gezond leven te leiden, maar dit zijn enkele van de meest voedzame planten:

BOERENKOOL In

slechts 65 gram boerenkool zitten grote hoeveelheden vitamine A, C en K. Boerenkool kan zelfs bijdragen aan verlaging van je cholesterol.

ZWARTE BONEN Hoewel technisch gezien

peulvruchten, geen groenten zijn, bevatten zwarte bonen zeer veel eiwitten (9 gram per 100 gram). Ze zijn ook een uitstekende bron van vezels en magnesium, die belangrijk zijn voor de gezondheid van de botten.

BROCCOLI Nogmaals, alle vitamine K die je nodig hebt op één dag, plus tweemaal de dagelijks aanbevolen hoeveelheid vitamine C.

BOSBESSEN

Ze smaken niet alleen heerlijk, ze zitten ook bomvol mineralen en vitaminen, van C tot B6, van foliumzuur tot kalium, en de kers op de taart is het hoge vezelgehalte, om nog maar te zwijgen van de talloze antioxidanten. AVOCADO’S Guacamole van

avocado’s is niet alleen een geweldige dip voor rauwe groenten, deze krachtpatser bevat zeer veel vitamine C, E, K en B6 en levert een hele reeks andere voedingsstoffen, van foliumzuur tot niacine. Bovendien zitten avocado’s boordevol gezonde enkelvoudig onverzadigde vetten. KNOFLOOK Knoflook is bijzonder

goed voor je. Studies tonen aan dat knoflook eten kan zorgen voor minder jaarlijkse verkoudheden en zelfs verlaging van de bloeddruk.

ERWTEN Erwten zijn klein maar krachtig en zitten boordevol vitaminen, mineralen, antioxidanten, fytonutriënten (plantenstoffen) en vezels. Ze kunnen zelfs helpen om je cholesterolgehalte te verlagen.

KERSEN Kersen zijn ook een geweldige bron van vezels,

vitaminen en mineralen – vooral calcium en kalium – en bevatten ook een aanzienlijke portie antioxidanten.

PAPRIKA Paprika hoort tot BLOEMKOOL Bloemkool is een van de

kruisbloemige groenten (samen met onder andere broccoli, witte kool, paksoi en spruitjes) en als zodanig rijk aan vezels en B-vitaminen. Het bevat ook veel antioxidanten en fytonutriënten. Bovendien is een hartige bloemkoolburger heel lekker als vleesvervanger.

de nachtschadefamilie (samen met tomaten, ook een zeer gezonde keuze), is rijk is aan antioxidanten en een verrassend goede bron van vitamine C (en vele andere vitaminen).

REPORTAGE

WEESCOVID-19 EENSTAPJEVOOR

Hoe voorkom je een infectie? En als je geïnfecteerd bent, hoe kom je er dan snel overheen? Sarah Myhill legt uit hoe je de strijd aangaat met Covid-19 en andere virussen, bacteriën en microben

REPORTAGE

e Covid-19pandemie eist veel levens. Maar gelukkig is het nog steeds zo dat de meeste mensen de infectie overleven. Hoe komt het dat sommigen er wel aan overlijden en anderen niet? En hoe verminderen we onze kans om besmet te raken? Veel mensen werden verrast door de Covid-19-uitbraak. We gingen er een beetje van uit dat moderne medicijnen en vaccinaties ervoor hadden gezorgd dat virusepidemieën tot het verleden behoorden. Maar infecties zijn altijd onder ons en ze spelen een belangrijke rol bij veel dodelijke ziekten, van kanker en coronaire hartziekte tot diabetes en dementie. We hebben de ‘wedloop’ tegen virussen, bacteriën en gisten dus nog lang niet gewonnen. We zijn gewoon in slaap gesust door een vals gevoel van veiligheid door medicijnen en vaccinaties. Nu hebben we met Covid-19 te maken, en in de toekomst krijgen we waarschijnlijk met nog meer nieuwe virussen te maken. Dus, hoe kunnen we de effecten verminderen van Covid-19 en andere virussen waarmee we geïnfecteerd raken? En hoe kunnen we een infectie zo veel mogelijk vermijden? Dat kan met de tweeledige aanpak die ik patienten in mijn praktijk altijd aanleer.

Al miljoenen jaren dragen we microben bij ons. Het feit dat ze nu infecties veroorzaken, is een gevolg van ons afnemende vermogen om ze te bestrijden. En dat heeft te maken met onze moderne westerse voeding en leefstijl. Mijn tweeledige aanpak omvat: 1. een algemene strategie om infecties te voorkomen en te behandelen; 2. effectieve manieren om de microben aan te pakken. Als we ons immuunsysteem niet op orde krijgen, kan dit problemen geven. En het is al een ongelijkwaardige strijd vanaf het moment dat we baby zijn. Door keizersnedes en flesvoeding krijgen we niet de juiste afweeren voedingstoffen mee. Veel baby’s krijgen spruw (een schimmelinfectie in de mond). Dat betekent dat we vaak al met een achterstand beginnen. Een gistende mond kan leiden tot gistende darmen. De darm kan gaan lekken. Dan komen microben uit de darmen in het lichaam terecht: dat proces heet bacteriële translocatie en veroorzaakt veel ziekteverschijnselen of ziekten. De meeste microben komen in ons lichaam terecht, doordat we ze inademen of binnenkrijgen met ons eten en drinken. Degene die we inademen, hechten zich aan het kleverige slijm waarmee de luchtwegen zijn bedekt. Ze worden opgehoest en ingeslikt. Deze microben horen in het zuurbad

van de maag terecht te komen, waar ze doodgaan. Het handhaven van een zure maag biedt dus een belangrijke bescherming. Maar de westerse voeding en leefstijl verstoort dit verdedigingsmechanisme op vele manieren, door: Koolhydraatrijke voeding Voedingsmiddelen rijk aan koolhydraten kunnen in de maag gisten in plaats van dat ze goed verteerd worden. De microben die betrokken zijn bij deze fermentatie veroorzaken lichte ontsteking van het maagslijmvlies, wat kan zorgen voor een lekkage. Zodra de cellen in het maagslijmvlies zuur in de maagholte pompen, lekt dat zuur er weer uit. Allergieën Veelvoorkomende allergenen zijn zuiveleiwitten en granen die gluten bevatten. Het zijn voedingsmiddelen die lichte ontstekingen kunnen veroorzaken op dezelfde manier als koolhydraatrijk voedsel dat doet en met dezelfde gevolgen. Gluten Gluten kunnen het slijmvlies van de dunnedarmlis beschadigen, waardoor die kan gaan lekken. Daarom kun je deze bij gevoeligheid beter vermijden. Snacks Tussen de maaltijden door heeft je maag de kans om de normale zuurgraad te herstellen. Maar als je constant zoete voedingsmiddelen en dranken consumeert, dan voed je de microben en belet je de maag om zichzelf te reinigen.

WE HEBBEN DE ‘WEDLOOP’ TEGEN VIRUSSEN, BACTERIËN EN GISTEN DUS NOG LANG NIET GEWONNEN. WE ZIJN GEWOON IN SLAAP GESUST DOOR EEN VALS GEVOEL VAN VEILIGHEID DOOR MEDICIJNEN EN VACCINATIES 25

REPORTAGE

Hoe groot is jouw risico?

Vitamine C

Als je géén Covid-19-infectie hebt gehad, hoe weet je dan of je vatbaarder bent? Er zijn zes signalen die een aanwijzing kunnen zijn: Tandplak: koolhydraatrijke voeding voedt de bacteriën in je mond, maar ook de suiker uit je bloed komt in je speeksel terecht. Plak verschijnt als eerste aan de binnenkant van je onderste snijtanden, recht tegenover het speekselkanaal. Je kunt zogeheten tandplakverklikkers gebruiken om tandplak op te sporen: ze laten een kleurstof achter op de tandplak. Lichaamsgeur: normaal zweet is reukloos, maar bij een hoge bloedsuiker scheidt het lichaam de suikers met het zweet uit. Ze komen op je huid terecht, waar die suikers worden gefermenteerd door huidmicroben. En dat zorgt voor de vieze lichaamsgeur. Gistinfecties: gist is dol op suiker. Infecties als schimmelnagels, geregelde uitbraken van zwemmerseczeem,

Een uitstekende manier om jezelf tegen virale infecties te verdedigen, is met het paleo-ketogeen (PK-)dieet. Dit dieet voorkomt dat je de vijanden in het lichaam voedt. Na het PK-dieet volgt vitamine C: het is heel belangrijk om dagelijks hoge doses vitamine C te nemen. Deze vitamine is de krachtigste breedspectrum antimicrobiële stof die we kennen, en hij is veilig (zie ook kader op p29). De basis voor de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid is bedoeld om scheurbuik te voorkomen: dat is slechts 75 mg per dag. Het Voedingscentrum noemt geen bovengrens, maar schrijft dat meer dan 2000 mg tot darmklachten kan leiden. Maar als je kijkt naar dieren die hun eigen vitamine C aanmaken, zouden we minstens een paar gram per dag moeten nemen. Die hoeveelheid kunnen we niet alleen uit onze voeding halen, dus je moet supplementen slikken. Als je de hoeveelheid opvoert, kun je last krijgen van diarree: dat heet darmtolerantie. De darmtolerantie bereik je met een dosis van ongeveer 15.000 mg (15 gram) per dag. De exacte hoeveelheid verschilt persoon.

candida in het gebied rond de anus en vulva, of ringworm wijzen vaak op een hoge bloedsuiker. Hoest en verkoudheid: ze mogen dan vaak voorkomen, maar ze zijn ook een aanwijzing dat de afweer zijn werk niet doet. Je weet dat je de virale wedloop aan het winnen bent als je weinig of geen last hebt van hoest en verkoudheid. Overgewicht: we weten dat zwaarlijvige mensen meer kans lopen op een Covidinfectie en ook op de meeste andere infecties. Vet wordt opgeslagen op plaatsen waar het immuunsysteem bezig is. Dus vet rond de darmen betekent dat het immuunsysteem daar brandstof nodig heeft om de microben in de darmen te bestrijden. Gewrichts- en spierpijn en stijfheid: microben blijven niet gewoon in de darmen zitten. Ze verspreiden zich naar de bloedbaan. ‘Nieuwe’ virussen zoals Covid-19 kunnen zo op plekken te-

rechtkomen waar weefselschade en littekens zijn ontstaan, en daar ontsteking veroorzaken. Het gevolg is irritatie, stijfheid en pijn. Dit kunnen allemaal waarschuwingen zijn die duiden op de beginfase van ziekten en die mogelijk nog omkeerbaar zijn. Probeer niet de symptomen te onderdrukken, want dan belemmer je de reactie van het immuunsysteem. Zo verhogen medicijnen tegen reuma bijvoorbeeld het risico op hartziekte: ze blokkeren de immuunrespons waardoor de kans op infectie groter is en dat is een oorzaak van hartproblemen en nog veel meer.

Het PK-dieet tegen infecties Infecties zoals het Covid-19virus worden gevoed met koolhydraten of suikers. Een voedingspatroon gebaseerd op vet en vezels is dus minder vriendelijk voor dreigende infecties, want die gedijen op suiker en zetmeel. Diabetici zijn juist daarom extra gevoelig voor infecties: vanwege hun hoge bloedsuikerspiegel. Het grote voordeel van het PK-dieet is dat je weinig schommelingen in je suikerspiegel hebt, omdat je niet meer afhankelijk van suiker bent. Dit dieet remt de gisting in de bovenste helft van het maagdarmkanaal. Daardoor verbetert de vertering en opname van voedsel. Ook vermindert het PK-dieet de toxische belasting door westerse voeding, waardoor de lever vaak overbelast raakt.

De belangrijkste uitgangspunten van het PK-dieet zijn: • Eet veel vet en vezels, geen suiker en zetmeel. • Eet 2 goede maaltijden per dag en snack niet tussendoor. • Vermijd zuivelproducten, die geen natuurlijke voedingsmiddelen zijn (ook al is ons anders geleerd). • Vermijd granen met gluten. Moderne tarwe bestaat soms voor 80 procent uit gluten, terwijl dat ooit 20 procent was. • Eet micronutriënten. Zelfs als je goede voedingsmiddelen kiest, loop je het risico op een tekort aan micronutriënten: vitaminen, mineralen en sporenelementen. Vraag bij een vitaminewinkel naar een goed combinatiepreparaat. Gebruik dat dagelijks.

• Eet kruiden en specerijen. Planten en paddenstoelen bevatten natuurlijke antivirale, antibacteriële en schimmelwerende stoffen. • Vermijd verslavende voedingsmiddelen. Onze westerse voeding is gevaarlijk verslavend. Denk aan chocola, snoep, zoute snacks, cafeïne en alcohol. En ik ben van mening dat suiker nóg verslavender en gevaarlijker is ... zelfs meer dan roken. • Gebruik extra vezels. Vezels worden gefermenteerd door ‘vriendelijke’ microben in de dikke darm. Daarbij komt warmte vrij evenals korteketenvetzuren en belangrijke vitaminen zoals vitamine K. Vriendelijke microben trainen het immuunsysteem om op onvriendelijke microben in de darm te reageren.

REPORTAGE

Je natuurlijke afweer Linkerkolom: natuurlijke verdedigingsmechanismen van ons lichaam tegen infectie: van de zichtbare fysieke barrières van organen en weefsels tot de microscopisch kleine witte bloedcellen en de nog kleinere boodschapperstoffen die hen helpen de binnendringende microben aan te pakken en dode cellen op te ruimen. In de rechterkolom zie je wat elk verdedigingsmechanismen precies doet. VERDEDIGING

MECHANISME

Weefsels en afscheidingsproducten Lichamelijke De huid en slijmvliezen barrières waarmee onze luchtwegen, darmen en de vagina bekleed zijn houden ziekteverwekkers tegen. Onze slijmvliezen bevatten ook enzymen die bacteriën doden. AfscheidingsSpeeksel, traanvocht, producten urine en slijm in de mond, het maag-darmkanaal en de luchtwegen vangen bacteriën en andere deeltjes op en voeren die af. Afweer Neutrofielen De ‘voetsoldaten’ van het immuunsysteem, die bacteriën en schimmels vernietigen. B- en Deze lymfocyten vormen T-lymfocyten de specifieke afweer: ze herkennen vreemde binnendringers en maken antistoffen aan. Killer T-cellen Ze herkennen geïnfecteerde cellen en geven die de instructie om zichzelf te vernietigen. Natuurlijke killer Herkennen lichaams(NK-)cellen vreemde structuren (bijvoorbeeld van een virus) en geven geïnfecteerde cellen de instructie zichzelf te vernietigen. T-helpercellen waarschuwen de Tcellen. Regulerende Ze reguleren andere T-cellen (Tregafweercellen en cellen) voorkomen dat afweerreacties uit de hand lopen. Chemische boodschapperstoffen Prostaglandine, Signaalmoleculen die de immuunrespons interferon, coördineren en bepalen leukotriënen, in welke gebieden cytokinen, ontsteking nodig is. chemokinen

BESCHERMING TEGEN COVID Covid te lijf met tips van Sarah Myhill EET GEZOND, bijvoorbeeld het PK-dieet. Zie p26 voor richtlijnen. GA VASTEN, wanneer je besmet bent. Een dag zonder eten kan het immuunsysteem op gang helpen. Maar drink wel vocht om te rehydrateren. NEEM EXTRA VITAMINEN, zoals multivitaminen, multimineralen en vitamine D en C. WANNEER JE BENT BESMET, NEEM DAN VITAMINE C tot je darmtolerantie. Verhoog de dosis steeds, totdat je diarree krijgt; verlaag de dagelijkse dosering dan tot net daaronder. Neem dan ook 10 ml hennepolie en gebruik een jodiumpreparaat. Overleg hierover uiteraard met je behandelend arts. SLAAP GOED EN LANG, 8 tot 9 uur tussen 22:00 en 7:00 uur. Slaap ’s winters langer.

Rust is extra belangrijk als je een infectie hebt. En als je niet kunt rusten, slaap dan ’s nachts voldoende. VOEG VEEL KRUIDEN, specerijen en paddenstoelen toe aan je gerechten. GA MINSTENS EENS PER WEEK SPORTEN. Wanneer je een infectie hebt, stop dan met intensief sporten. GA ZOVEEL MOGELIJK DE ZON IN. Houd jezelf warm. GEBRUIK JE VERSTAND. Ga voor de hand liggende manieren waarop je het virus kunt krijgen uit de weg. EN WANNEER JE DAN TOCH BESMET RAAKT, je symptomen zijn een teken dat je lichaam tegen de infectie vecht. Gebruik daarom niets wat ontstekingsremmend werkt.

Senioren Je draagt waarschijnlijk veel virussen, bacteriën en andere microben bij je die allerlei chronische gezondheidsproblemen kunnen veroorzaken. Hoe ouder je bent, hoe groter de kans is dat je virussen, bacteriën en andere microben bij je draagt die allerlei chronische gezondheidsproblemen kunnen veroorzaken. Dus voor senioren gelden deels andere adviezen. EET GEZOND, BIJVOORBEELD HET PKDIEET. Zorg dat je voedingsmiddelen eet met de beste kwaliteit die je kunt vinden, liefst biologisch. EET JE MAALTIJDEN BINNEN 10 UUR, dan heeft de maag 14 uur rust en voldoende tijd om zich te legen. VAST ÉÉN DAG PER WEEK. Dan kunnen de darmen tot rust komen en herstellen. NEEM VITAMINEN. Waaronder multivitaminen, multimineralen en vitamine D. NEEM GLUTATHION EN JODIUM. Twee sterke ontgifters. Laat je adviseren over doseringen. NEEM VITAMINE C, in elk geval 5 gram voordat je gaat slapen. SLAAP 8 tot 9 uur tussen 22:00 en 7:00 uur, en neem overdag af en toe een ‘power nap’. SPORT OF BEWEEG, maar ken je grenzen: de volgende dag moet je weer het gevoel moet hebben dat je hersteld bent. De ideale hartslag tijdens het sporten blijft onder 120 slagen per minuut.

ZORG GOED VOOR JE BINDWEEFSEL met supplementen als glucosamine. Bottenbouillon is nog beter. GEBRUIK KRUIDEN zoals astragalus, cordyceps en rhodelia om je afweersysteem te versterken. NEEM SUPPLEMENTEN VOOR JE MITOCHONDRIËN, die helpen tegen vermoeidheid. Denk aan co-enzym Q10 niacinamide met vertraagde afgifte en acetyl-L-carnitine. CHECK JE TOXISCHE BELASTING. Vraag advies aan een behandelaar welke test betrouwbaar is. CHECK JE WOONRUIMTE OP ELEKTROMAGNETISCHE VERVUILING. MAAR ER IS OOK OVERLEG NODIG OVER DE SUPPLEMENTEN: heb je ze echt nodig of kan de dosering omlaag? LAAT JE BIJNIER- EN SCHILDKLIERFUNCTIE TESTEN. Doe dat in overleg met een bevoegde behandelaar of arts. HOUD JEZELF WARM en ga de zon in als dat kan. GEBRUIK JE VERSTAND. Vermijd riskante plekken en situaties. Probeer geen symptomen te onderdrukken. Behandel snij- of schaafwonden.

REPORTAGE

Jodium

Kruiden en meer

Jodium is een ander belangrijk onderdeel van je verdediging. Het doodt ziekteverwekkers waarmee het in aanraking komt, en meestal al binnen 30 seconden. Denk aan virussen, bacteriën, schimmels, gisten en protozoën. Jodium doodt eencellige organismen door te binden met de aminozuren tyrosine of histidine. Het is moeilijk om jouw optimale dagelijkse dosering te bepalen, maar die ligt waarschijnlijk een stuk hoger dan de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) van 150 microgram. Die ADH houdt geen rekening met een

jodiumtekort, dat in de westerse wereld epidemische vormen heeft aangenomen. Dat komt door de aanwezigheid van fluoride in onze tandpasta en bromide in vlamvertragers (bijvoorbeeld in elektronische apparaten en vloerbedekking). Als je niet zeker bent van de veilige dosering voor jou, overleg dan met een behandelaar die ervaring heeft met jodiumsuppletie. Want je wilt ook niet meer dan de maximaal veilige dosering van 600 mcg jodium binnenkrijgen. Bovendien is jodium een bondgenoot van vitamine C in de strijd tegen microben: ze versterken elkaar.

BHT Butylhydroxytolueen (BHT) werkt tegen virussen met een omhulsel van lipiden, en dat zijn alle herpesvirussen, influenza, vogelgriep, varkensgriep, hepatitis B en C en... Covid-19. BHT maakt de laag lipiden (vetten) in het omhulsel van het virus kapot, waardoor het vatbaar wordt voor een aanval door het immuunsysteem en vitamine C. Doordat de lipidenlaag uiteenvalt, kunnen de eiwitten in de buitenste laag van het virus niet meer functioneren: ze kunnen zich niet meer aan gezonde cellen hechten en die binnendringen.

BHT is een conserveermiddel (E320) en wordt gebruikt om te voorkomen dat vette producten ranzig worden. Het gaat pas werken bij doses van ongeveer 20 mg per dag. Uit testen blijkt dat het de activiteit van herpesvirussen halveert. Een standaard BHTcapsule bevat 300 mg.

Slaap en zon We hebben veel diepe, rustgevende slaap nodig en dat geldt ook voor onze afweer, die tegen virussen vechten. Wist je dat dieren kunnen sterven door een tekort aan slaap? De optimale hoeveelheid slaap is tussen de acht en negen uur. Het is belangrijk om je op je slaap voor te bereiden door al ongeveer een halfuur voordat je gaat slapen naar bed te gaan. Probeer te slapen tussen 22:00 uur en 7:00 uur, en slaap meer in de wintermaanden. Probeer je kamer donker, stil en koel te houden, en schakel elektromagnetische apparaten uit. Bijvoorbeeld de wifi, je smartphone of een draadloze telefoon. Hitte en warmte zijn ook belangrijk voor een gezond immuunsysteem. Als je het

te koud hebt, heb je meer kans een infectie op te lopen. Als je je temperatuur goed in de gaten houdt, weet je ook meteen of je energiesysteem – ketonen, mitochondriën, schildklier en bijnieren – goed in balans is. Zorg ervoor dat je je kerntemperatuur (de temperatuur van je binnenste lichaamsweefsels) op 37°C houdt, met een schommeling van maximaal 0,3 graden. Een hete sauna of een warm bad kan helpen bij een acute infectie. Hyperthermie, of een verhoogde lichaamstemperatuur, kan de effectiviteit van antibiotica volgens Friedrich Douwes, medisch directeur van het St. Georgziekenhuis in Bad Aibling, Duitsland verhogen. Douwes gebruikt een grote incubator om de lichaamstemperatuur in twee uur tijd te verhogen naar 41,6°C. Daarna

houdt hij het lichaam twee uur lang op die temperatuur, waarna hij de temperatuur in twee uur tijd langzaam laat dalen. De zon is natuurlijk de meest voor de hand liggende bron van licht en warmte, en de ultraviolette stralen doden microben. Die eigenschappen worden bijvoorbeeld gebruikt om water en zwembaden te steriliseren. Zonlicht was ook de belangrijkste behandeling voor tuberculose, voordat er antibiotica waren. Het werkt ook indirect, doordat zonlicht het vitamine D-gehalte van ons lichaam verhoogt, en vitamine D helpt tegen infecties. Dus ga naar buiten, elke dag. Maar laat je huid niet verbranden.

De regel is eenvoudig: gebruik lekker veel kruiden, specerijen en paddenstoelen. Ze hebben een antimicrobiële werking. Je hoeft ze niet eens te koken: peterselie, rucola en wilde knoflook kun je rauw eten. De belangrijkste kruiden in het PK-dieet zijn knoflook, zwarte peper, gember, rozemarijn, munt en tijm. Neem Indische maaltijden, die zijn altijd rijk aan kruiden en specerijen, zoals kurkuma, kardemom, koriander en komijn. Kruiden die je afweer verbeteren, zijn onder andere astragalus (hokjespeul), cordyceps en rhodiola (rozenwortel): ze zijn antimicrobieel en versterken het immuunsysteem. Om Covid-19 te bestrijden en te voorkomen, en ook infecties met andere virussen en microben, is het van belang de regie te nemen over je eigen gezondheid. Artsen zoeken niet altijd naar de onderliggende oorzaken van een ziekte, maar proberen vaak een snelle oplossing te vinden om de patiënt van zijn klachten af te helpen. Maar daardoor krijg je niet altijd antwoord op de vragen waarmee we begonnen: waarom krijgen sommigen een virusinfectie en anderen niet, en waarom worden sommigen zieker dan anderen? Ik hoop dat je voor jezelf een beetje dichter bij de antwoorden op die vragen bent gekomen.

Afkomstig uit: The infection game: life is an arms race, door Sarah Myhill en Craig Robinson (Londen: Hammersmith Health Books, herz. druk 2020)

REPORTAGE

HET ONDERWERP DAT HET RIVM LAAT LIGGEN De redactie van Medisch Dossier heeft de vraag hoe de strijd aan te gaan met Covid-19 ook voorgelegd aan Maarten Klatte. Klatte’s werk gaat momenteel vooral over educatie en stressreductie. ‘Mensen zijn bezorgd, bang en onzeker. Ze hebben symptomen, maar ze weten niet of het corona is of een gewone verkoudheid of griep. Het advies luidt “houd afstand en blijf thuis”. Dat helpt niet tegen angst. Thuis hebben mensen heel veel tijd om na te denken, ook dat geeft stress.’ Daarnaast laat het RIVM volgens Klatte een belangrijk onderwerp liggen: ‘Hoe versterk je het immuunsysteem? Daarover hoor je het RIVM niet. De adviezen rondom afstand houden en thuisblijven hebben betrekking op “buiten het lichaam”. Moet je dan wachten tot je ziek bent? Dat kun je voor zijn – door je weerstand te verhogen. Daarover zou ik van het RIVM graag meer adviezen willen horen. Om de eigen afweer te versterken, heb ik een 12–stappenplan opgesteld. Deze geef ik aan al mijn patiënten, en uiteraard leef ik er zelf ook naar.’

Boost je immuunsysteem in twaalf stappen! Klatte past als arts een aantal leefregels toe, Hierdoor komt de inhoud, bijvoorbeeld naast de RIVM-aanbevelingen om virusinvitamine C, op een natuurlijke wijze in fecties te voorkomen. ‘Ook als je het virus het lichaam terecht. Van de liposomale krijgt, kunnen deze tips ertoe bijdragen vorm heb je minder nodig; neem in dat dat de infectie milder verloopt en sneller geval 3 maal daags 1000 mg. Een hoge geneest’, aldus Klatte. dosis vitamine C is in Klatte’s ervaring zeer veilig en werkt antiviraal. Klatte’s twaalf stappen zijn: 4 IN HET GEVAL VAN EEN VIRUSINFECTIE 1 ZORG VOOR VOLDOENDE SLAAP EN ONTKUN JE DE HOEVEELHEID VITAMINE C SPANNING, neem extra rust, reduceer VERHOGEN totdat ofwel de symptomen stress waar mogelijk en drink minstens verdwijnen, ofwel de darm-tolerantie anderhalve liter schoon water per dag. wordt bereikt. Je mag geen diarree 2 PAS JE VOEDING AAN: vermijd vlees en krijgen. Gebeurt dit toch dan moet je de zuivel. Leg de nadruk op groenten in alle dosis verlagen. De dosis verdeel je over vormen: rauw, als sap, als soep, kort de hele dag: neem elk uur een voor jou gekookt, gestoomd, geroerbakt. Vermijd passende hoeveelheid in. alle junkfood, suiker, witmeelproducten, Het is verstandig dat je dit doet onder transvetten. Stop juist nu met roken. begeleiding van een orthomoleculair 3 PREVENTIE: neem in deze tijd 3 maal geschoolde zorgprofessional. Als de ziekdaags 2000 mg vitamine C bij een tesymptomen toenemen en met name maaltijd. Als je vitamine C in de liposoals zich een longontsteking ontwikkelt, male vorm neemt, dan werkt dit het best vraag dan expliciet om een vitamine C– op een lege maag, dus een half uur of infuus van minimaal 25 gram, 50 gram langer vóór een maaltijd. Liposomaal of meer. Op meerdere plaatsen in China betekent dat vitaminen of kruidenextracen Korea hebben artsen in ziekenhuizen ten omhuld zijn met een heel dun laagje hoge doseringen vitamine C toegediend vet, net zoals lichaamscellen. per infuus. Dit had een zeer gunstig effect op ernstige acute benauwdheid bij patiënten met een longontsteking als gevolg van het coronavirus. 5 NEEM DAGELIJKS 2000 IE VITAMINE D3. Laat je vitamine D3-gehalte in het bloed bepalen door je arts. Volgens de nieuwe normaalwaarden moet de spiegel minimaal 50 nanogram per milliliter zijn en maximaal 250. Waarden onder de 50 ng/ml ziet Klatte als een gezondheidsrisico: neem dan minimaal 5000 IE Vitamine D3 per dag en bepaal de spiegel na drie maanden opnieuw. 6 L-LYSINE: neem 2 maal daags 2 capsules van 500 mg op een lege maag. 29

7 OLEUROPINE: dit is een extract uit olijfblad. Neem 2 maal daags twee tabletten. Dit is een minder bekende maar uitstekende virusremmer. 8 SPOREN-ELEMENTEN: Neem dagelijks 15 à 20 mg zink, bijvoorbeeld in de vorm van zinkcitraat en 200 microgram (een microgram is 0,001 mg) selenium als selenomethionine. 9 ANDERE VIRUSREMMENDE EN IMMUUNVERSTERKENDE MIDDELEN zijn berberine, resveratrol, AHCC, kurkuma, groene thee en vlierbesextract of sap. Bij longontsteking lijkt vooral het middel Andrographis, ook wel Indiase gentiaan genoemd, gunstig te werken. Overleg met je arts of therapeut die orthomoleculaire kennis en ervaring heeft en kies een of twee van deze middelen. J KOORTS is een onderdeel van je zelfgenezend vermogen. Gebruik bij voorkeur geen koortsonderdrukkers. De meeste virussen worden sterk geremd bij temperaturen boven de 38,5 graden. Infrarood saunagebruik kan het lichaam tot koortswaarden opwarmen en daarmee is het ook een nuttig instrument dat je kan inzetten bij preventie en bestrijding van beginnende virusinfecties. K VENTILATIE: De meeste virussen gaan dood buiten het lichaam van mens of dier. Dit nieuwe coronavirus kan echter blijven zweven in de lucht, als zogenaamde aerosolen. Daarom is het nuttig om ruimtes waar meerdere personen aanwezig zijn, extra te ventileren. L VERBINDING: Blijf in contact met familie, vrienden, buren en collega’s. Verbinding is een belangrijke gezondmakende, helende factor, terwijl eenzaamheid juist ziekte bevordert. Disclaimer: Bovenstaande is uitsluitend bedoeld als educatie en niet ter vervanging van een behandeling door of advies van je huisarts of specialist. Ga niet zelf dokteren als je ziek bent: Zoek deskundige hulp!

FOCUS

Een dubbeltje op zijn kant Armoede en gezondheid zijn nauw bij elkaar betrokken. Armoede kan leiden tot ongezondheid, en omgekeerd. Initiatieven van gemeenten en lokale organisaties zijn erop gericht om de kwaliteit van leven en maatschappelijke participatie te verhogen. Door de coronacrisis zal de armoede vermoedelijk toenemen toenemen en zal er extra druk komen op goede hulpverlening. Hoe zijn stigmaâ&#x20AC;&#x2122;s rondom armoede te voorkomen? En hoe blijf je gezond met een klein budget?

FOCUS

rmoede kan iedereen overkomen. Zeker in deze rare tijden. Door baanverlies, een ongeluk of een scheiding kunnen schulden zich snel opstapelen. Er wordt onderscheid gemaakt tussen absolute en relatieve armoede. Bij absolute armoede leven mensen onder de lage-inkomensgrens en hebben daardoor onvoldoende geld voor voedsel, huisvesting, zorg en onderwijs. Bij relatieve armoede hebben mensen onvoldoende geld om te kunnen leven volgens gangbare maatschappelijke opvattingen, waardoor mensen minder kunnen participeren in de samenleving.1 Je hebt dan bijvoorbeeld geen geld om naar de bioscoop te gaan of een etentje voor vrienden te organiseren, maar je kunt nog wel in je basisbehoeften voorzien.

HET IS BELANGRIJK DAT HET TABOE OP ARMOEDE DOORBROKEN WORDT, ZODAT MENSEN MINDER SCHAAMTE ERVAREN EN OP TIJD HULP ZOEKEN

Armoede, stress en gezondheid Het leven in armoede kan enorme impact hebben op je gezondheid. De mentale gezondheid, zingeving, kwaliteit van leven, het meedoen en het dagelijks functioneren kunnen eronder lijden. Voldoende geld voor gezonde voeding is er soms niet, terwijl je door de stress juist extra voedingsstoffen nodig hebt. Armoede veroorzaakt veel stress, en langdurige zorgen en een gebrek aan perspectief leiden tot chronische stress. Een hoog gehalte van het stresshormoon cortisol is op termijn ongezond en leidt daarnaast tot slaapproblemen. Slaapproblemen zorgen vervolgens voor een verminderd vermogen om (op lange termijn) plannen te maken, verleidingen te weerstaan en emoties te reguleren. Zo ontstaat een vicieuze cirkel. Mensen die in armoede leven, hebben meer lichamelijke en psychische klachten dan leeftijdsgenoten met voldoende bestedingsruimte. Ze hebben vaker overgewicht of een chronische aandoening zoals diabetes type 2 en voelen zich minder gelukkig. Daarnaast hebben mensen met een laag inkomen vaker een ongezonde leefstijl, zoals roken, alcohol drinken en weinig bewegen.1

FOCUS

Je kunt niet zeggen dat armoede altijd leidt tot ongezondheid. Echter, er is wel een negatieve relatie tussen armoede en gezondheid. Armoede kan zowel leiden tot ongezondheid als omgekeerd. Iemand kan bijvoorbeeld door een chronische ziekte minder goed op de arbeidsmarkt participeren, wat kan leiden tot armoede. Het hebben van een (te) klein budget kan op zijn beurt weer leiden tot bijvoorbeeld stress en slechte eetgewoonten. Het verband tussen armoede en gezondheid kan worden teruggebracht tot vier factoren, namelijk: een gebrek aan financiële middelen om betere leefomstandigheden te kunnen betalen; psychosociale mechanismen waarbij chronische stress invloed heeft op de lichamelijke conditie; gedragsfactoren, zoals een ongezonde leefstijl; een slechte gezondheid kan invloed hebben op het onderwijs dat gevolgd kan worden.1 Door de relatie tussen al deze factoren kan er gemakkelijk een negatieve spiraal ontstaan die moeilijk doorbroken kan worden. Hoe blijf je zo gezond mogelijk met een klein budget?

Feiten en cijfers Armoede is vaak langdurig. Bijna 605.000 mensen (4,1 procent van de Nederlanders) hebben onvoldoende geld om te kunnen participeren in de samenleving. Daarnaast hebben ongeveer 302.000 mensen (2 procent van de Nederlanders) onvoldoende geld om in de basisbehoeften te kunnen voorzien.1 In alle leeftijdsfasen komt armoede voor. Sommige groepen mensen hebben echter een hogere kans om in armoede te leven dan andere:

Pas op stigma Wie in de media op zoek gaat naar verklaringen voor de relatie tussen armoede en gezondheid, stuit al snel op verklaringen vanuit verschillen in opleiding, het gemiddelde inkomen in wijken of de verschillen in cultuur. Mensen zonder vervolgopleiding die in een ‘probleemwijk’ wonen en/of een migratieachtergrond hebben, zijn stereotypen die snel in gedachten kunnen komen. Dit kan leiden tot vooroordelen en stigmatisering, wat geen bijdrage levert aan de oplossing van het probleem. Ondanks dat de maatschappij grote inkomensverschillen laat zien, is het te makkelijk om alleen naar opleiding en inkomen te kijken om de relatie tussen armoede en gezondheid te verklaren.2,3 Belangrijker is om te kijken naar de balans tussen inkomsten en uitgaven en het bestaan van schulden. Is deze balans zoek, dan kan er chronische stress ontstaan. Stress kan op zijn beurt het vermogen verstoren om gezonde keuzen te maken. Waar mogelijk wordt gezocht naar afleiding of ongezonde coping-mechanismen, zoals alcohol drinken, roken of suiker- en vetrijk eten. Onderzoek laat zien dat er bij kinderen die in armoede leven door de chronische stress veranderingen in de hersenontwikkeling kunnen optreden die leiden tot een verminderde emotionele controle.2 Kinderen zijn een extra kwetsbare groep. Armoede in een gezin hangt vaak samen met een onveilige hechting, voortijdig schoolverlaten, alcoholen drugsgebruik, criminaliteit en psychologische problemen. De problemen rondom armoede verergeren als er geen sociaal vangnet is, er gezondheidsproblemen bestaan, iemand zich niet goed verbaal kan uitdrukken of moeite heeft met begrijpend lezen. Hulp om

• Kinderen en jongeren uit eenoudergezinnen of kinderen die opgroeien in grote gezinnen leven vaker in armoede.2 • Volwassenen met een bijstandsuitkering hebben vaker een lager inkomen dan werkenden, wat het risico op armoede vergroot.2 • Ouderen tussen de 55-65 jaar hebben een groter risico om arbeidsongeschikt of werkloos te worden. Daarnaast hebben 80-plussers een verhoogd risico op armoede, omdat zij vaker alleen van AOW moeten rondkomen.2 Het onafhankelijke Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) heeft grensbedragen vastgesteld om te kunnen voorzien in basisbehoeften en een ‘niet-veel-maar-toereikendcriterium’ waarmee ook sociale participatie zoals lidmaatschap van een sportclub bekostigd kan worden. Hieronder een kort overzicht, waarbij het laagste bedrag per maand staat voor het ‘basisbehoeftencriterium’: • alleenstaanden: 1039 tot 1135 euro • paar met 1 kind: 1694 tot 1850 euro • paar met 2 kinderen: 1922 tot 2100 euro • eenoudergezin met 1 kind: 1340 tot 1464 euro • eenoudergezin met 2 kinderen 1548 tot 1691 euro1 In 2016 kwam een arm huishouden gemiddeld 2300 euro tekort ten opzichte van het niet-veel-maar-toereikendcriterium. Om het totale inkomenstekort van alle BRONNEN arme huishoudens aan te vullen 1 Feiten en cijfers over de relatie tussen armoede zou in 2016 meer dan 2,3 miljard en gezondheid. RIVM, via loketgezondleven.nl 2 Armoede in kaart, 2018. Sociaal en Cultureel euro nodig zijn geweest.1 Planbureau, via scp.nl

FOCUS

schuldproblemen op te lossen, is dan moeilijker bereikbaar of mensen weten niet goed hun weg te vinden, terwijl zorgkosten door een chronische aandoening juist stijgen. Het probleem is dus complexer en verdient bredere aandacht.3 Maatschappelijke initiatieven Belangrijke pijlers om financiële stress te verlagen of beperken, zijn betaald werk en bijdragen aan de samenleving. Gemeenten en lokale organisaties die zich inzetten voor armoedebestrijding, richten zich met hun hulp dan ook op het verbeteren van deze factoren. Voedsel, financiële hulp en kleding worden veruit het meest aangeboden. Daarnaast zijn er lokale initiatieven die zich richten op het organiseren van sport of activiteiten, vakantie of uitjes en de verspreiding van huisraad, witgoed en andere spullen zoals laptops of speelgoed voor kinderen.4 Verschillende initiatieven van gemeenten en lokale organisaties kunnen een bijdrage leveren aan armoedebestrijding, sociale participatie en gezondheid. Zo worden er sinds 2010 in heel Nederland verschillende voedseltuinen aangelegd waarin vrijwilligers kunnen werken in ruil voor een deel van de oogst.5,6 Gemeenten richten zich intensief op kinderen, vanwege hun grotere kwetsbaarheid.

Zo bestaat er voor een aantal (grotere) gemeenten bijvoorbeeld een Stadspas waarmee kinderen korting krijgen op verschillende voorzieningen. Movisie, het landelijk kennisinstituut voor een samenhangende aanpak van sociale vraagstukken, heeft een model opgesteld waaraan armoedebestrijding zou moeten voldoen om effectief te zijn. Hierbij spelen drie pijlers een rol: psychologische, sociale en maatschappelijke gezondheid. Een effectieve aanpak van armoede zou vooral moeten bestaan uit empowerment. Dat wil zeggen dat hulpverleners zich richten op het creëren of vergroten van zelfvertrouwen, veerkracht en wilskracht van de doelgroep. Daarnaast moet de sociale omgeving verstevigd worden. Dit kan door contacten met familie, vrienden of buren te hernieuwen of verstevigen of door lokale initiatieven weten te bereiken, zoals de eerdergenoemde voedseltuin. Tot slot levert het investeren in opleiding en arbeid de belangrijkste bijdrage. Maar liefst 40 procent van de mensen kan uit de armoede komen door het vinden van passend werk.3 De huidige omstandigheden rondom de coronacrisis maken dit laatste echter een toenemend probleem.

ONDANKS DAT DE MAATSCHAPPIJ GROTE INKOMENSVERSCHILLEN LAAT ZIEN, IS HET TE GEMAKKELIJK OM ALLEEN MAAR NAAR OPLEIDING EN INKOMEN TE KIJKEN

FOCUS

Armoede en COVID-19 Mensen met financiële zorgen zijn tijdens de huidige coronacrisis extra kwetsbaar. Uit onderzoek van Stichting Armoedefonds blijkt dat 90 procent van de lokale hulporganisaties rekent op een toename van de hulpvraag. Bijna de helft van de organisaties ziet al sinds maart een stijging van de vraag. Vooral gezinnen, alleenstaanden met kinderen en zzp’ers bevinden zich in zwaar weer.

Er ontstaat werkonzekerheid en inkomensdaling. Bovendien zorgt thuiswerken of thuisonderwijs voor stijgende kosten.4 Er lijkt door de coronacrisis een nieuwe groep armen te ontstaan. Mensen die tot voor kort geen schulden of gebrek hebben gekend, worden opeens door de crisis geraakt. Daarnaast is er een groep mensen die tot een jaar geleden net de eindjes aan elkaar kon knopen, maar dit nu niet meer kunnen door allerlei beperkingen die zijn opgelegd tijdens de crisis.4,7 Het advies van het Armoedefonds is dan ook dat overheden, gemeenten en hulporganisaties zich moeten voorbereiden op een toestroom van hulpvragen in de nabije toekomst. Het fonds geeft echter ook aan dat de coronacrisis kan helpen om het taboe op armoede te doorbreken, doordat een grote groep mensen (die eerder geen armoede kende) ermee te maken krijgt.4

Tips voor een krap budget Voedsel wordt duurder. Daarbij komt ook nog eens dat ongezond voedsel met veel calorieën, suiker en ongezonde vetten vaak goedkoper is dan gezond voedsel, zoals verse groenten. Waar chips, suiker, zoetwaren en ijs in de afgelopen twintig jaar bijna niet in prijs zijn gestegen, zijn groenten en vis bijna twee keer zo duur geworden. Het kan een uitdaging zijn om voor weinig geld lekker én gezond te eten. Verschillende gemeenten hebben programma’s waarbij je onder begeleiding van een diëtist op zoek gaat naar manieren om van betaalbare en gezonde voedingsmiddelen een lekkere maaltijd te bereiden. Daarnaast vind je hieronder een aantal tips die kunnen helpen om met een krap budget toch zo gezond mogelijk te eten:

Conclusie Armoede is vaak langdurig en de komende tijd zal het aantal armen door de huidige gezondheidscrisis naar verwachting toenemen. Het is daarom belangrijk dat het taboe op armoede doorbroken wordt, zodat mensen minder schaamte ervaren en op tijd hulp zoeken om grotere problemen waar mogelijk te voorkomen. Armoede is geen keuze en kan je overkomen. Een saamhorige en sociale samenleving is begripvol en biedt hulp waar nodig, zodat kwetsbaren uiteindelijk weer perspectief hebben op een beter en gezonder leven zonder schaarste.

DOOR DE CORONACRISIS LIJKT EEN NIEUWE GROEP ARMEN TE ONTSTAAN

• Doe geen boodschappen als je honger hebt. De verleiding om meer te halen dan op je boodschappenlijstje staat is dan erg groot. • Kies voor seizoensproducten, deze zijn vaak goedkoper. Ook diepvriesgroenten en fruit zijn goedkoper en net zo voedzaam als de verse variant. • Kook grotere hoeveelheden en vries porties in. Groter inkopen, bijvoorbeeld 5 kilo aardappels in plaats van een kilootje aardappels, is goedkoper. • Loop aan het eind van de middag eens langs de markt in plaats van de supermarkt. De markt kan goedkoper zijn dan de supermarkt en bovendien willen verkopers aan het eind van de dag van hun producten af waardoor je soms korting kunt krijgen.

BRONNEN

1 2

• Eet vegetarisch of laat vlees en vis eens wat vaker staan. Vervang dierlijke producten door eiwitrijke plantaardige producten, zoals peulvruchten, champignons of eieren.

3 4 5

• Plan je maaltijden voor een week en koop alle boodschappen in een keer.

6 7

• Gebruik restjes en wees creatief. Zoek recepten bij de ingrediënten die je hebt en beschouw het recept als een leidraad waarbij je ingrediënten vaak prima kunt vervangen door iets anders. Geen kookroom, maar gewone melk of een beetje yoghurt bijvoorbeeld.

Armoede, schulden en gezondheid. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, via loketgezondleven.nl Seidell, J en Halberstadt, J. Ongezond gedrag heeft diepere oorzaken dan armoede, via parool.nl Omlo, J. Dossier: Wat werkt bij de aanpak van armoede, via movisie.nl Rapport: De impact van de coronacrisis op de armoede in Nederland, via armoedefonds.nl Janssens, SRM. Van Voedselbank naar voedseltuin. Wageningen University & research, 2010. De voedseltuin, via voedseltuin.com Armoede en honger nemen toe in Europa, via unric.org

Cindy de Waard is natuurgeneeskundige en farmaceutisch wetenschapper. Zij heeft zich enkele jaren beziggehouden met wetenschappelijk onderzoek op het gebied van darmgezondheid en zij focust zich momenteel op het behandelen van mensen met darmgerelateerde klachten. Naast haar werkzaamheden als therapeut geeft zij als tekstschrijver en docent/spreker gezondheidsvoorlichting. Door het maken van de vertaalslag van wetenschappelijk onderzoek naar praktische informatie hoopt zij een brug te kunnen slaan tussen complementaire- en reguliere gezondheidszorg. Meer informatie kunt u vinden op de website www.jouwgezondedarmen.nl

• Ook tijdens het koken kun je geld besparen. Kook groenten bijvoorbeeld in een klein laagje water, dit kost minder energie om op te warmen. Doe de deksel op de pan als je iets kookt. Maak wat vaker eenpansgerechten (stamppot, soep) in plaats van ovengerechten.

Medisch Centrum Balans Acupunctuurbehandelingen ● Traditionele Chinese geneeskunde ● Huisartsen

Traditionele Chinese geneeskunde in combinatie met westerse medische deskundigheid

Behandeling van: Vermoeidheid ● Zwakke spijsvertering ● Hooikoorts ● Overgewicht ● Pijnklachten ● Onvervulde kinderwens ● Depressie ● Schildklierproblemen ● Acné ● Menopauzeklachten ● Slapeloosheid ● Chronische (pijn)klachten

W. Lin arts, acupuncturist

S. Ho praktijkondersteuner

W. Wang tcm-specialist

Bel voor een afspraak: 070 3888 111 Stationsweg 23, 2515 BG Den Haag ● www.mcbalans.nl ● info@mcbalans.nl

VIJF VRAGEN OVER

Vijf vragen over

fytotherapie De vijf vragen van deze editie over fytotherapie worden beantwoord door apotheker Christine Catlender. Zij is weliswaar gepensioneerd, maar zeker niet in ruste, zoals ze zelf benadrukt. Zij bekleedt nog steeds diverse advies- en bestuursfuncties.

VIJF VRAGEN OVER

atlender baseert haar belangstelling voor en kennis over planten als geneesmiddel op een gedegen universitaire opleiding, waar tot aan de eeuwwisseling kennis van geneesmiddelen van plantaardige herkomst een grote rol speelde. Als voorbeeld verwijst ze naar het onderdeel farmacognosie (het herkennen en analyseren van grondstoffen van plantaardige oorsprong). Destijds was de herkomst van geneesmiddelen nog voor een aanzienlijk deel plantaardig. Dat is vandaag de dag heel anders. Tegenwoordig wordt in de apothekersopleiding vooral aandacht besteed aan de werking van moderne geneesmiddelen bij de individuele patiënt, de interactie tussen geneesmiddelen – en eventueel kruidenpreparaten – die tegelijk worden ingenomen en de interferentie met laboratoriumuitslagen om diagnostische en therapeutische problemen te voorkomen. Opvallend is, dat er de laatste jaren vanuit de studenten aan de universiteiten meer en meer vraag komt naar integratie van plantengeneeskunde binnen de opleiding tot apotheker. Een ontwikkeling die Catlender alleen maar kan toejuichen.

leren kruiden toe te passen, maar ook kruidenpreparaten te maken. Vraag 3 Hoe gaat een fytotherapeut te werk? Een fytotherapeut gaat uit van dezelfde onderzoeksmethoden als een reguliere arts. Vervolgens schrijft de fytotherapeut (arts, herborist) plantaardige middelen of geneesmiddelen voor, van hoge, constante kwaliteit, die al langdurig worden gebruikt en als veilig worden beschouwd. De werking is plausibel op basis van beschikbare gegevens of is aangetoond in klinische studies, net als bij andere geneesmiddelen. Vraag 4 Welke middelen gebruikt de fytotherapeut? Traditionele kruidenpreparaten zijn vaak tincturen: een alcoholisch extract van de gedroogde of verse plant. Gedroogd, omdat men op die manier gedurende langere periode kan beschikken over voldoende uitgangsmateriaal tot aan de volgende oogst. Verse planten moeten immers snel verwerkt worden, voordat ze beginnen te verwelken en dus achteruit gaan in werkzaamheid. Al tijdens de oogst en vervolgens in alle stappen van het productieproces wordt gecontroleerd of de plant, dan wel het te bereiden middel, aan alle eisen voldoet, om zo te komen tot een betrouwbaar en werkzaam product van constante kwaliteit. Met moderne verwerkingsmethoden is het tegenwoordig ook mogelijk om tabletten en capsules te maken met werkzame bestanddelen van plantaardige herkomst.

Vraag 1 Wat is de historie van fytotherapie? Fytotherapie is een van de oudste geneeswijzen. De mens had duizenden jaren geleden alleen de natuur als bron voor middelen ter verlichting van klachten. Fytotherapie beperkt zich tot het gebruik van planten, zowel de hele plant als een deel ervan (bladeren, wortels, bloemen). Na het oogsten wordt de plant verwerkt tot een geneesmiddel of kruidenpreparaat. In de loop van de eeuwen – vanaf het oude China en Egypte, via de Grieken en Romeinen en vervolgens vanuit de (middeleeuwse) kloosters – heeft de kennis over de geneeskrachtige werkzaamheid van planten en hoe deze toe te passen, zich verspreid. Fytotherapie is niet een op zichzelf staande vorm van geneeskunde, maar geïntegreerd in de reguliere geneeskunde. In de moderne westerse geneeskunde worden nog steeds geneesmiddelen toegepast die geheel of gedeeltelijk afgeleid zijn van planten. Vraag 2 Wat is de achtergrond van een fytotherapeut? Deze is zeer divers. In Nederland is er op dit moment geen opleiding tot fytotherapeut en dus is fytotherapeut geen beschermde titel. Er zijn regulier opgeleide artsen, maar ook therapeuten die zich in fytotherapie hebben gespecialiseerd. In het verleden was kennis van de eigenschappen van geneeskrachtige planten en hoe deze te verwerken een belangrijk onderdeel van de opleiding tot apotheker. Dit onderdeel is de laatste jaren vervangen. Het is wel mogelijk voor studenten, zowel aan de universiteit van Leiden als van Utrecht, om de keuzemodule ‘planten en geneesmiddelen’ te volgen. Geneeskundestudenten hebben deze mogelijkheid niet. Wel zijn er modules fytotherapie in hbo-opleidingen natuurgeneeskunde of orthomoleculaire geneeskunde. Ook zijn er verschillende meerjarige herboristenopleidingen, waarbij studenten niet alleen

Vraag 5 Welke aandoeningen zijn bij uitstek goed te behandelen met fytotherapie? Fytotherapie kan over het algemeen met succes voor veel klachten worden ingezet, bijvoorbeeld: slaapproblemen, spanning en depressie, aandoeningen aan de luchtwegen, maag en darmen, klachten aan de blaas blaas, overgangsklachten, huidklachten, prostaatklachten, artrose en sportblessures. Vergoeding: Er zijn sommige zorgverzekeraars die in een aanvullende verzekering fytotherapeutische behandelingen (deels) vergoeden. Vergoeding van (kruiden(genees-)middelen, voorgeschreven door een fytotherapeut, zowel arts als herborist, is echter niet vanzelfsprekend, ook al is men hiervoor verzekerd.

VOORHEEN WAS DE HERKOMST VAN GENEESMIDDELEN GROTENDEELS PLANTAARDIG. DAT IS NU HEEL ANDERS 37

Verwijzing: De zorgverzekeraar kan een verwijzing eisen om aanspraak te kunnen maken een aanvullende verzekering. Meer info: Er is geen beroepsvereniging van fytotherapeuten. Wel is er de NVF (Nederlandse Vereniging voor Fytotherapie). Dit is een wetenschappelijke vereniging voor universitair of hbo-opgeleiden en geeft geen inlichtingen of advies over individuele klachten.

Christine Catlender heeft in Leiden farmacie gestudeerd en na haar doctoraal de opleiding tot apotheker gevolgd met als hoofdvak farmacognosie (kennis van de geneesmiddelen van natuurlijke oorsprong). Vervolgens heeft zij als tweede apotheker bij een collega gewerkt, totdat zij haar eigen apotheek stichtte, waarvoor zij tot aan haar pensionering verantwoordelijk was. Daarnaast was zij verantwoordelijk apotheker bij een bedrijf dat fytotherapeutische preparaten produceert en was zij niet alleen bestuurslid van de NVF, maar ook voorzitter van de STF en heeft zij de NVF vertegenwoordigd in het bestuur van ESCOP.

GEZOND LEVEN

Op de vloer

Als je op zoek bent naar nieuw tapijt, bekijk dan deze gezondere opties

apijt kan een grote bron van vervuiling in huis zijn. In de vezels van tapijten zitten doorgaans honderden chemicaliën die de materialen samenbinden, plus kleurstoffen, vloerlijmen, latexbinders, fungiciden en brandvertragende en vlekbestendige behandelingen, waaronder de beruchte VOS (vluchtige organische stoffen), een groep chemicaliën die gemakkelijk verdampen bij kamertemperatuur. Deze stoffen, waaronder bekende kankerverwekkende stoffen zoals formaldehyde en benzeen, kunnen weken of zelfs jaren na ingebruikneming nog vrijkomen en ze worden in verband gebracht met allerlei nadelige gezondheidseffecten.1 In tapijt slaan ook zware metalen, pesticiden, huisstofmijt, schimmels en andere verontreinigende stoffen neer, die vervolgens weer kunnen vrijkomen in de binnenruimte en gemakkelijk kunnen worden ingeademd.2 En tapijt in huis is in verband gebracht met langdurige gezondheidsproblemen, zoals astma en terugkerende luchtweginfecties, vooral bij kinderen.2,3

Tapijt veilig houden

Om deze redenen zijn veel deskundigen het erover eens dat harde vloeren zoals massief hout, tegels of kurk een gezondere optie zijn dan tapijt. Maar wat als je houdt van het comfort, de warmte en geluiddempende eigenschappen van tapijt? Of als het gewoon meer jouw stijl is? Als je tapijt op je vloer wil zonder daarbij meteen een lading nare chemicaliën binnen te halen, dan zijn er nu gelukkig een paar fabrikanten die niet-toxische varianten maken, van 100 procent onbehandelde wollen tapijten tot allergievriendelijke synthetische producten. Op tapijten van kunstvezels kan het OEKO-tex keurmerk staan; dat stelt eisen op het gebied van milieuschadelijke stoffen.4 We hebben enkele tapijtmerken opgespoord, verkrijgbaar in Nederland, die gezondere alternatieven bieden voor met chemicaliën beladen tapijten. De prijzen variëren per leverancier, dus neem rechtstreeks contact op met de bedrijven om de dichtstbijzijnde dealer te vinden.

Volg deze tips om ervoor te zorgen dat je vaste vloerbedekking zo veilig mogelijk is. • Vraag of je tapijt bij het leggen kan worden ‘opgespannen’ in plaats van vastgelijmd aan de vloer (lijm kan grote hoeveelheden VOS bevatten) en kies voor een ondervloer met een laag VOS-gehalte. • Plaats een deurmat bij een buitendeur en draag geen schoenen in huis om te voorkomen dat pesticiden, zware metalen zoals lood en andere schadelijke verontreinigingen van buitenaf meekomen. Met deze eenvoudige stappen kunnen chemicaliën in huis met ongeveer 60 procent worden verminderd.1 • Stofzuig het tapijt regelmatig met een stofzuiger die is uitgerust met een efficiënt filtersysteem (HEPA). Gebruik voor een diepere reiniging een natte extractie-methode met heet water. • Houd de luchtvochtigheid binnenshuis laag om huisstofmijt en schimmelgroei tegen te gaan. • Zorg ervoor dat potentieel schadelijke chemicaliën in huis tot een minimum beperkt worden door natuurlijke reinigingsmiddelen, persoonlijke verzorgingsproducten en luchtverfrissers met een laag VOSgehalte te gebruiken. Dit geldt ook voor verfsoorten of andere materialen voor huisdecoratie. Vermijd het gebruik van pesticiden (gebruik in plaats daarvan natuurlijke methoden). • Schaf een luchtreiniger aan, die kan helpen stof, schimmelsporen, VOS en meer uit de lucht te verwijderen.

BRONNEN

1 2 3 4

US Environmental Protection Agency, “Volatile organic compounds’ impact on indoor air quality.” www.epa.gov Int J Environ Res Public Health, 2018; 15: 184 Respiration, 2008; 75: 55–9 https://keurmerkenwijzer.nl/keurmerken/oeko-tex-standard-100/

University of Georgia Cooperative Extension, “Leave it at the door: a guide to reducing contaminants in your home.” extension.uga.edu/publications

GEZOND LEVEN

DMI (Designs Materials Inc.) Europa

B.I.C. Carpets www. bic-carpets.com/nl

www.dmi-europe.com/nl

Het Belgische B.I.C. Carpets laat zijn tapijten in België en Portugal maken met behulp van zonne-energie. Door gebruik te maken van garens zoals geregenereerd nylon van visnetten, probeert het bedrijf de wereldwijde afvalberg en de vervuiling van de planeet te verminderen. Het bedrijf heeft een eigen ecologisch label ontwikkeld om dit zichtbaar te maken.

DMI is gespecialiseerd in tapijten gemaakt van natuurlijke plantenvezels, waaronder sisal, jute en zeegras. Die van zeegras spreken over het algemeen aan; het is duurzaam, van nature vlekbestendig en verkrijgbaar in een reeks weefpatronen. Het bevat geen kleurstoffen, insecticiden of andere chemicaliën en de latex rug is voornamelijk gemaakt van natuurlijk rubber en natuurlijke vulstoffen.

Balsan

Tarkett

www.balsan.com

www.dessotarkett.nl

Balsan is in Frankrijk de grootste producent en ontwerper van kamerbreed tapijt en tapijttegels. Alle Balsanproducten zijn voorzien van het Gut-ecolabel dat staat voor tapijten die op milieuvriendelijke wijze zijn geproduceerd, geen schadelijke stoffen bevatten en volledig recyclebaar zijn zonder daarbij het milieu te vervuilen of te belasten.

Ook Tarkett zet zich actief in voor de bescherming van natuurlijke grondstoffen. Het bedrijf is een van de pioniers op het gebied van cradleto-cradle-vloerbedekking. Volgens Tarkett brengen mensen 90 procent van hun tijd binnen door en het bedrijf wil daarom bouwen aan gezondere, veiligere en meer mensvriendelijke binnenruimtes met gebruik van materialen die kunnen worden teruggewonnen, gerecycled en getransformeerd tot nieuwe producten.

Natuur-Tapijt www.natuur-tapijt.nl

Natuur-Tapijt heeft zijn wortels in Genemuiden, van oorsprong de tapijtstad van Nederland met een heus tapijtmuseum. Natuur-tapijt levert landelijk onder meer tapijten van sisal, kokos, zeegras, wol en katoen. Natuur-Tapijt heeft ook een collectie Duurzaam tapijt dat voornamelijk bestaat uit gerecycled materiaal of duurzaam ontwikkeld garen met minder CO2-uitstoot.

Vorwerk www.vorwerk-flooring.com

Het Duitse bedrijf Vorwerk laat zien dat synthetisch tapijt ook een gezonde optie kan zijn. Het biedt een assortiment tapijten aan met het Life Balance-label, wat betekent dat ze zijn getest op schadelijke stoffen en worden aanbevolen aan mensen met allergieën. De tapijten, die meestal gemaakt zijn van polyamide (nylon), zouden ook het niveau van fijne stofdeeltjes in woonruimtes met wel 50 procent verminderen. Veel van deze tapijten kregen ‘groene’ labels en hoge cijfers voor lage VOS-uitstoot. Dit merk is verkrijgbaar in Nederland, onder meer via www.bricoflor.nl/vloer/tapijt/vorwerk.html 39

GEZOND LEVEN

e bedenker van de uitdrukking ‘zich branden aan de liefde’ wist waarover hij of zij sprak. Aangezien de hersenen afwijzing registreren in het gebied waar ook lichamelijke pijn wordt geregistreerd, gaat het beginstadium van een relatiebreuk vaak gepaard met een temperatuurverhoging, waardoor je soms het gevoel kan hebben dat je huid in brand staat. Ook kun je last hebben van lichamelijke ongemakken of pijn en een beangstigend snelle of abnormale hartslag. Het kan leiden tot een toevloed van de stresshormonen cortisol en adrenaline, met als gevolg slapeloosheid, gebrek aan eetlust, overmatige waakzaamheid en een invoed op je immuunsysteem.1 Zelf denken we vaak dat we enorm onafhankelijk en zelfvoorzienend zijn, maar volgens de nieuwste bevindingen uit de neurowetenschap is het tegendeel waar. Wij mensen hebben een biologische en psychologische aanleg om ons zo te hechten aan degenen die ons dierbaar zijn dat we opvallend afhankelijk worden. We blijken nog weleens bijzonder hulpeloos te zijn als het erom gaat onszelf onafhankelijk van anderen staande te houden.2 Om deze en andere redenen kan het einde van een relatie voor sommigen net zo traumatisch zijn als een amputatie van arm of been en we kunnen erdoor in een enorme en angstwekkende fysieke en emotionele draaikolk terechtkomen. Dr. Judith Herman van de Harvard Medical School, schrijver van het boek Trauma and Recovery, beschouwt het ‘verbreken van de verbondenheid’ als een van de zaken die ons diepgaand kunnen raken. Uit studies blijkt dat

onze hersenpatronen tijdens een pijnlijke relatiebreuk hetzelfde zijn als die bij het overlijden van een geliefde.3 In een TED-talk beschrijft dr. Helen Fisher, biologisch antropoloog en onderzoeker aan het Kinsey Institute van Indiana University, de tragische ironie van wat er in onze hersenen gebeurt als een geliefde ons afwijst. Precies hetzelfde hersengebied dat geactiveerd werd tijdens de eerste verliefdheid wordt nog sterker geactiveerd als we door de geliefde worden afgewezen. In plaats van ons in staat te stellen verstandig te reageren en onze aandacht te verleggen naar een nieuw begin, zijn onze hersenen zo geprogrammeerd dat ons verlangen naar degene die we verliezen juist toeneemt, waardoor we volledig verstrikt raken in een martelend gevoel van hunkering, behoefte en verlangen. Professor Semir Zeki van het Londense University College Neurobiologisch Laboratorium, die haat beschrijft als ‘een hartstocht die net zo interessant is als liefde’, heeft met onderzoek aangetoond dat ten minste twee hersencircuits zowel betrokken zijn bij haat als bij romantische liefde, waardoor we vanuit onze biologie geneigd zijn om verbonden te blijven met een vroegere partner via intense gevoelens van minachting en afkeer, lang nadat we de sleutels van de flat al hebben teruggegeven.4 Constant ruzie maken, of het nu rechtstreeks gebeurt of via de juridische weg, is een van de manieren waarop paren verbonden blijven. Juist wanneer beiden een wanhopige behoefte hebben aan emotionele heling berokkenen ze schade door hun immuunsysteem verder te verzwakken. In haar boek The Intention Experiment haalt Lynne McTaggart een studie aan van Ohio State

Op een vervelende manier uit elkaar gaan, is niet alleen emotioneel moeilijk, ook je lichaam heeft het er moeilijk mee. Relatiedeskundige Katherine Woodward Thomas beschrijft drie goede manieren om je lichaam, hart en ziel te helen

Een moeilijke relatiebreuk: wat gebeurt er in je lichaam? 40

GEZOND LEVEN

boodschappen verstuurd die zorgen voor afgifte van vecht-ofvlucht-hormonen, die ons vervolgens aanzetten tot handelen in plaats van eerst verstandig nadenken. Met dit sterk aangetaste beoordelingsvermogen kunnen we de gevolgen van ons handelen niet inschatten, waardoor we geneigd zijn gewetenloos te handelen of te reageren zonder stil te staan bij normale ethische overwegingen. Zie bijvoorbeeld Tania, die haar dagen doorbrengt met statistisch onderzoek naar vooraanstaande psychologische studies aan een gerenommeerde universiteit. Haar man had haar na een affaire verlaten en in de nasleep daarvan gebruikte ze haar analytische geest om erachter te komen wat het wachtwoord van zijn e-mailaccount was, waarna ze hem obsessief online begon te stalken, wanhopig op zoek naar een verklaring voor hoe dit had kunnen gebeuren. Naar eigen zeggen was ze haar interne kompas volledig kwijt. Ze kreeg het niet voor elkaar om haar overweldigende emoties in bedwang te houden, die haar ertoe dwongen om elke avond urenlang achter de computer te zitten om al zijn mails, oude en nieuwe, steeds opnieuw te lezen. Als jij op een akelige manier uit elkaar bent gegaan en als je geliefde je heeft verlaten, kan het zijn dat je je momenteel een beetje overweldigd voelt en de controle kwijt bent. Je voelt je misschien bedolven onder hevige emoties waardoor je van je af wil slaan. Misschien voel je de aandrang om jezelf te verdoven met alcohol, drugs, vluchtige seks of koopwoede. Op de volgende pagina vind je de drie beste stappen om hiermee om te gaan.

University College of Medicine, die aantoont dat de genezing van fysieke wonden 60 procent langzamer verloopt na een vijandige en twistzieke woordenwisseling.5 Dr. Louis Cozolino, schrijver van The Neuroscience of Human Relationships: Attachment and the Developing Social Brain en hoogleraar aan de Pepperdine University te Californië, zegt dat het brein maar één belangrijk doel heeft: het zeker stellen van het voortbestaan. In de wereld van de hersenen is het beter om een negatieve band te creëren, dan om de existentiële dood te moeten doormaken door de afwezigheid van een band. Dus zelfs al weten we in ons hart wel dat we beter kunnen loslaten, toch blijven onze hersenen maar doorgaan met het herkauwen, bedenken van zetten en eindeloos broeden op elke minieme kleinering of kwetsende opmerking, om maar verbonden te kunnen blijven met degene die misschien helemaal geen zin meer heeft in een band met ons. Dit alles in aanmerking nemend, is het begrijpelijk waarom zo velen van ons zich bij het eindigen van een relatie zo slecht gedragen. In zijn boek Emotional Intelligence, Why it can matter more than IQ legt Daniel Goleman uit wat er gebeurt als we worden gegijzeld door het reactieve deel van onze hersenen tijdens een levensbedreigende situatie, wat een relatiebreuk volgens ons brein ook is. Alle alarmbellen gaan dan af en er worden dringende

Wij mensen hebben een biologische en psychologische aanleg om ons zo te hechten aan degenen die ons dierbaar zijn dat we opvallend afhankelijk worden

GEZOND LEVEN

Benoem je gevoelens Een van de verrassend eenvoudige manieren waarop je deze moeilijke emoties op een gezondere manier tot bedaren kan brengen, is door je gevoelens te benoemen, ofwel: geef ze een etiket. Sociaal psycholoog dr. Matthew Lieberman van de University of California, Los Angeles (UCLA) leidde een onderzoek waarin hij en zijn collega’s hersenscans maakten van 30 mensen die foto’s te zien kregen van gezichten met sterke emoties, zoals verdriet en wanhoop. Eerst was er een enorme toename van activiteit te zien in de amygdala, het hersengebied geassocieerd met angst, paniek en andere intense emoties. Maar op het moment dat de deelnemers een gezichtsuitdrukking aan een woord konden koppelen, zoals het woord ‘kwaad’ om een boos gezicht te beschrijven, nam de hersenactiviteit aanzienlijk af.6 Dr. Lieberman concludeert dat het vermogen om een etiket te plakken op onze gevoelens ‘de reactie in deze basale emotionele hersencircuits lijkt te verzachten. Wat er in plaats daarvan oplicht is de rechter ventrolaterale prefrontale cortex, het hersengebied dat verantwoordelijk is voor impulscontrole.’ Kennelijk vermindert de eenvoudige handeling van het etiketten plakken op je gevoelens – door psychologen meestal labelen van gevoelens genoemd – de consternatie, waardoor je het stuur van je leven zelf weer in handen kunt nemen. Stel jezelf de vraag: ‘Wat voel ik nu?’; geef elk gevoel vervolgens een naam en blijf dan even stilstaan bij die ervaring zonder te proberen er iets aan te veranderen. Bij alle soorten trauma’s, dus ook hier, is het nodig om je verhaal te doen; het steeds maar weer opnieuw beleven, moeizaam proberend er een verhaal van te maken dat de gefragmenteerde en slecht passende stukjes geheugen en informatie tot één samenhangend geheel kan verweven. Door het overpeinzen van alle gemiste subtiele voortekenen en de gemaakte fatale fouten probeer je een verhaal over het uit elkaar gaan in elkaar te zetten waarmee je kunt leven. Als je net zo bent als de meesten dan zal het worden verteld vanuit het

Het doel van bewust loskoppelen is gewoon vrij te zijn

perspectief van het slachtoffer en vol zitten met alle manieren waarop je verkeerd begrepen, slecht behandeld, ondergewaardeerd of onrechtvaardig behandeld bent. Zolang je echter gericht blijft op wat hij of zij allemaal voor verwerpelijke dingen heeft gedaan, ben je nog niet aan het blootleggen op welke verkapte manieren je zelf ook verantwoordelijk bent voor wat er is gebeurd.

Herneem de regie Hier volgen een paar vragen die je helpen zelfinzicht te verwerven in jouw aandeel in deze ervaring zodat je kan leren voorkomen om ooit nog eens dezelfde fouten te maken. Stel jezelf de vraag: ‘Hoe kon ik de regie zo weggeven in deze relatie? Wat motiveerde mij om dat te doen? En wat kan ik nu doen om die terug te pakken?’ Psychologen hebben een nieuwe term voor steeds voortwoekerende wrokgevoelens: PTED (Post-Traumatic Embitterment Disorder); Posttraumatische Verbitteringsstoornis. Tegenwoordig staat PTED te boek als een ernstig gezondheidsrisico, een voorbode voor hoge bloeddruk, verzwakking van het immuunsysteem, harten vaatproblemen en nadelige veranderingen in de stofwisseling. Universitair docent psychiatrie dr. Charles Raison van de Emory University School of Medicine zegt: ‘Het bewijs dat een negatieve mentale gesteldheid hartproblemen kan veroorzaken, is echt overweldigend. De bewijzen hiervoor zijn net zo hard als die voor roken en het effect is even groot.’7

Oefen vergiffenis Vergiffenis is niet zozeer een gevoel, maar meer een besluit dat we nemen vanuit het sterkste en wijste deel van onszelf. Zodra we vergeven, wordt een begin gemaakt met het neutraliseren en bezweren van de negatieve situatie waarin we ons bevinden en kan het krachtgevende proces beginnen van het opnieuw in eigen hand nemen van onze bestemming en gezondheid.8 Het doel van een bewuste loskoppeling is niet per se het herstel van gerechtigheid, de compensatie voor verlies of de rechtvaardiging voor het eigen gelijk. Het doel van bewust loskoppelen is gewoon vrij te zijn. En dat, beste mensen, is goed voor ons lichaam.

Katherine Woodward Thomas, gediplomeerd huwelijkstherapeut en auteur van de New York Times bestseller Conscious Uncoupling: 5 steps to living happy even after, is de bedenker van het bewuste ontkoppelingsproces, dat de inspiratie was voor de zeer constructieve relatiebreuk tussen Gwyneth Paltrow en Chris Martin. Voor meer informatie over haar programma’s, zie www.Katherine WoodwardThomas.com BRONNEN

1 2 3 4 5 6 7 8

Nat Rev Neurosci, 2012; 13: 421034; Am J Psychiatry, 2004; 161: 2245-56 Soc Cogn Affect Neurosci, 2017; 12: 1072-82; Front Hum Neurosci, 2014; 8: 74 J Neurophysiol 2010; 104: 51-60 PLoS One, 2008; 3: e3556 Arch Gen Psychiatry, 2005; 62: 1377-84 Psychol Sci, 2007; 18: 421-8 Curr Cardiol Rep, 2016; 18: 106; J Clin Neurosci, 2018; 47: 1-5 Ann Behav Med, 2016; 50: 727-35; J Behav Med, 2003; 26: 373-93

Wat kan ik doen aan...stress Craniosacraal therapeut Amal Alaoui helpt haar cliënten om stress bij de kop te vatten

oen Melissa* in 2012 voor het eerst een bezoek aan Amal Alaoui bracht, een craniosacraal therapeut en homeopaat in Londen, was ze sceptisch. Maar ruim acht jaar later is ze nog steeds een vaste klant en is ze Alaoui dankbaar dat ze haar geholpen heeft haar stressvolle leven aan te kunnen. Melissa heeft een ongelooflijk stressvolle baan als verpleegkundige bij de kinderbescherming. Daarnaast is ze een vijftiger, midden in de overgang, met zorg voor haar ouders en kinderen die het huis uitgaan. Melissa had nooit bedacht dat stress iets is waarvoor je hulp kunt zoeken. Maar toen ze naar een osteopaat ging vanwege chronische nekpijn, zei die tegen haar dat het weleens met stress te maken kon hebben. Toen viel bij haar het kwartje. ‘Ik had al jaren artrose in mijn nek’, vertelt Melissa. ‘Soms werd dat ineens erger en kreeg ik last van pijnlijke krampen. De osteopaat zei dat Alaoui me misschien kon helpen mijn stress te verlichten.’ Ze was wat sceptisch door haar ervaring met een natuurgeneeskundige die ze vroeger had bezocht. Maar zodra ze Alaoui ontmoette, wist ze dat dit een heel andere ervaring zou worden. ‘Ze heeft een goede intuïtie’, zegt Melissa. ‘Ze had precies in de gaten wat ik voelde, fysiek en mentaal.’ Alaoui begon met een uitgebreide intake, zoals ze dat bij al haar cliënten doet. Ze vroeg naar haar hele medische geschiedenis en luisterde naar waar Melissa vooral hulp bij wilde. ‘Ik had destijds te maken met pesterijen op mijn werk en dat leverde enorm veel stress op’, herinnert Melissa zich. Alaoui gebruikte die informatie om specifieke homeopathische middelen voor te schrijven. Niet alleen op basis van bepaalde symptomen, maar op basis van haar hele gestel en afhankelijk van wat ze dacht dat Melissa op dat moment nodig had. Alaoui schreef onder andere Pulsatilla (wildemanskruid) en Aurum voor. Daarna begon Alaoui aan het praktische gedeelte van haar behandeling: craniosacrale therapie,

een vorm van lichaamswerk, die zich richt op het craniosacrale systeem. Dat bestaat uit de hersenen, het ruggenmerg, het dikke vlies dat daaromheen zit (dura mater), het hersenvocht en de botten van de schedel (cranium) en van de wervelkolom tot onder aan het heiligbeen (sacrum). Tijdens elke sessie vroeg ze Melissa met haar kleding aan op de behandeltafel te gaan liggen en dan legde ze haar handen heel voorzichtig onder Melissa’s nek en onderrug. Ze bewoog haar handen langs de wervelkolom, soms tot aan haar hoofd, en vertelde terwijl ze bezig was wat ze voelde. Als ze een gebied vond met een beperking of stijfheid, hield ze haar handen ongeveer een kwartier op die plek. Melissa weet nog dat Alaoui haar erop attendeerde dat haar bovenlichaam ontzettend gespannen was, dus dat was een gebied waar ze aandacht aan schonk. ‘Ik vond het fascinerend’, zegt Melissa. ‘Ik merkte dat mijn lichaam fysiek reageerde op wat zij deed.’ Amal Alaoui De meeste cliënten komen niet speciaal voor stress naar haar praktijk, maar ze ziet dat het wel de oorzaak is van veel andere klachten, zoals slaapproblemen, huiduitslag, spijsverteringsklachten en chronische pijn Na de craniosacrale therapie voelde Melissa zich veel lichter – alsof er een last van haar lichaam en geest was gevallen – en meer ontspannen. ‘Het is een beetje alsof je een enorme zucht slaakt’, vertelt ze. Melissa voelde zich na de behandeling ‘stukken beter’ en kon de werkstress waarmee ze in die tijd te maken had beter aan. Ze ging elke week terug naar Alaoui en merkte al snel dat haar nekpijn minder werd, en ook sommige andere problemen waar ze last van had, zoals slapeloosheid. Vederlichte aanraking Stress die zich op verschillende manieren manifesteert, is een van de belangrijkste problemen die Amal Alaoui in haar praktijk tegenkomt. ‘Cliënten die een afspraak maken, zeggen meestal niet: “Ik ben vreselijk gestrest”’, zegt Alaoui. ‘Het uit zich door bijvoorbeeld slecht slapen, huiduitslag, spijsverteringsklachten 43

ALTERNATIEVEN

of vermoeidheid. Stress kan op zoveel gebieden invloed hebben.’ Zowel craniosacrale therapie als homeopathie, de twee behandelingen die Alaoui toepast, zijn bedoeld om het lichaam als geheel sterker te maken. En samen kunnen ze allerlei soorten stress verminderen, wat uiteindelijk voor minder klachten zorgt. Craniosacrale therapie is vooral zo geschikt, omdat het craniosacrale stelsel waarop het zich richt, nauw verband houdt met het centrale zenuwstelsel (CZS). Het CZS bestaat uit de hersenen en het ruggenmerg. Het regelt de meeste functies in ons lichaam en onze geest. Craniosacrale therapie is bedoeld om de functie van het CZS te versterken door spanningen los te maken in de zachte weefsels eromheen, vooral in de dura mater. Volgens de craniosacraaltheorie zorgen alledaagse stress en spanningen er soms voor dat lichaamsweefsels verkrampen en het craniosacrale stelsel verstoren. En dat leidt weer tot beperkingen rond de hersenen en wervelkolom. Dat kan een gezond functioneren van het CZS in de weg staan. Het doel van craniosacrale therapie is om die beperkingen op te heffen. Dat gebeurt met een lichte aanraking: ‘palpatie’. Daarbij oefent de behandelaar een heel kleine hoeveelheid druk uit – vergelijk het met het gewicht van een 20 cent-muntje – om de omgeving rond de hersenen en wervelkolom te normaliseren.1 Een integraal onderdeel daarvan is de liquor: het vocht dat zich in en om de hersenen en het ruggenmerg bevindt. De circulatie van hersenvocht heeft een heel eigen ritme, een uitzetten en inkrimpen dat over je hele lichaam voelbaar is. ‘Met mijn handen voel ik of die vloeistof makkelijk beweegt en in welke gebieden het “vastzit”’, zegt Alaoui. ‘Ik observeer de kwaliteit van de liquor en het ritme ervan: is dat snel of langzaam?’ Bij ernstige stress, aldus Alaoui, zit het zenuwstelsel te veel in de sympathische toestand: de vecht-ofvluchtmodus, die ervoor zorgt dat het hartritme, de bloeddruk en de ademfrequentie toenemen, en die door een waargenomen dreiging ook andere lichamelijke reacties veroorzaakt. ‘Voor mij kan een systeem in die toestand aanvoelen als heel gespannen of energiek’, legt ze uit. ‘Tijdens de behandeling probeer ik het zenuwstelsel

ALTERNATIEVEN

Na de craniosacrale therapie voelde Melissa zich lichter â&#x20AC;&#x201C; alsof er een last van haar lichaam en geest was gevallen â&#x20AC;&#x201C; en meer ontspannen 44

ALTERNATIEVEN

van de cliënt in een parasympathische toestand te krijgen: waarin je ontspant, de ademhaling rustig wordt en je minder met je ogen knippert. Die dingen halen je bij dat gevoel van stress vandaan.’ Alaoui begint meestal bij het gebied van de voeten om iemand te ‘aarden’. Vervolgens werkt ze vanaf de onderste wervelkolom omhoog om het ruggenmerg en de fascia in dat gebied zachter te maken. Want de fascia – het vezelachtige weefsel dat alle spieren, botten, organen, ligamenten, pezen, zenuwen en bloedvaten in het lichaam omhult – is essentieel bij craniosacrale therapie. Volgens craniosacraal osteopaat Gez Lamb (die zowel bevoegd craniosacraal therapeut als osteopaat is) is een gezonde fascia cruciaal voor een gezond lichaam. ‘Vergelijk het met huishoudfolie’, legt hij uit. ‘Stel je voor dat dat heel strak om je hele lichaam zit gewikkeld. Dan beperkt dat je mobiliteit.’ Dat gebeurt vaak bij mensen die langdurige stress te verduren hebben. Het uit zich gewoonlijk als stijfheid in het gebied van de nek, het meest kwetsbare deel van de wervelkolom. Maar na jaren van stress kunnen zich door het hele lichaam patronen van beperking voordoen. ‘Het losmaken van de fascia is eigenlijk het losmaken van een enorme hoeveelheid spanning’, zegt hij. ‘Die moet je oplossen als je wilt dat het craniosacrale stelsel weer goed gaat functioneren.’ Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat behandeling van de fascia zorgt voor vermindering van spierspanning en verbetering van de parasympathische respons en van de vagale tonus.2 De vagale tonus verwijst naar de activiteit van de nervus vagus, de langste zenuw in ons lichaam, die een belangrijke rol speelt in het parasympathische zenuwstelsel (betrokken bij rust en voedselvertering). Hoe hoger de vagale tonus, hoe sneller je lichaam na stress kan ontspannen. Gez omschrijft het craniosacrale systeem als ‘een ritmisch getij dat je

Craniosacrale therapie onder de loep

kunt voelen en dat van kop naar staart loopt en weer terug’. Een behandeling van dat systeem betekent uiteindelijk een verbetering van de neurale paden en hormonale processen die bij de stressrespons betrokken zijn. ‘Als je die paden en processen tot rust kunt brengen’, zegt hij, ‘breng je de stress tot rust.’ Inderdaad rapporteerden patiënten die craniosacrale therapie hadden ondergaan gevoelens van diepe ontspanning en bevrijding, minder onrust en ook minder pijn en spierspanning.3 Zowel Gez als Alaoui wijzen erop dat craniosacrale therapie niet bepaalde aandoeningen of toestanden behandelt, maar dat het een holistische therapie is, bedoeld om iemand weer in balans te brengen. En dat heeft uiteindelijk een genezend effect op lichaam en geest. Gez zegt het zo: ‘Alles lijkt te verbeteren als je het craniosacrale systeem verbetert.’ Joanna Evans *Op verzoek van de geïnterviewde is haar naam gewijzigd.

BRONNEN: Amal Alaoui: www.Alaouiremedy.co.uk Gez Lamb: www.osteopathnorthwood.co.uk Nederlandse Craniosacraal Vereniging (NCSV): www.ncsv.info BRONNEN

Upledger Institute International, www.upledger.com/ therapies/faq.php 2 Psychol Bull, 2004; 130: 3–18 3 Clin J Pain, 2016; 32: 441–9

In de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw heeft de arts en osteopaat John Upledger de craniosacrale therapie ontwikkeld, op basis van het werk van William Sutherland aan het begin van die eeuw. De therapie richt zich op het craniosacrale systeem, dat bestaat uit de membranen, botten en het vocht rond de hersenen en wervelkolom. Het craniosacrale ritme waar behandelaars zich op richten, is meetbaar met MRI (magnetic resonance imaging) en andere medische beeldvormende technieken. Maar volgens Gez ‘weet niemand waar het vandaan komt’. Sommigen noemen het de ‘intrinsieke levenskracht van het lichaam’. Volgens Gez kun je dat ritme voelen als een subtiele beweging, als een soort getijde, in het bot. ‘Als je met de opleiding begint, zoek je ernaar met je handen’, vertelt hij. ‘Maar als je een paar jaar in het vak zit, stem je met je hele zintuiglijke ervaring af op het craniosacrale systeem.’ Verschillende wetenschappelijke studies naar craniosacrale therapie tonen aan dat het helpt bij een aantal aandoeningen, met name chronische pijn. In een van die studies werd craniosacrale therapie vergeleken met een nepbehandeling en bleek het de pijnintensiteit siginificant te verminderen. Ook beperkingen in het functioneren en angst verminderden en de kwaliteit van leven verbeterde.1 En in een recente analyse van gerandomiseerde gecontroleerde trials (de gouden standaard voor geneeskundig onderzoek) rapporteerden de onderzoekers ‘significante en sterke effecten op pijn en functie, die niet uitsluitend aan het placebo-effect kunnen worden toegeschreven’.2 Ook is aangetoond dat de therapie pijn, angst en depressie verlicht bij mensen met fibromyalgie.3 En het heeft een positief effect op de activiteit van het autonome zenuwstelsel, dat de stressrespons van ons lichaam regelt.4 Volgens het Upledger Institute, een vooraanstaand opleidingscentrum voor craniosacrale therapie, is de behandeling ook heilzaam bij chronische vermoeidheid, leerproblemen, ADHD, posttraumatische stress en andere aandoeningen. BRONNEN

1 Clin J Pain, 2016; 32: 441–9 2 BMC Musculoskelet Disord, 2020; 21: 1 3 Evid Based Complement Alternat Med, 2011; 2011: 178769 4 J Integr Med, 2014; 12: 156–61

ALTERNATIEVEN

PatiĂŤnten met reuma en artrose zijn met succes behandeld met de uitgebreide detoxmethode van een oude ayurvedische geneeswijze

oosterse belofte

e meesten van ons kennen het woord reuma en weten wat dat inhoudt: stijfheid, pijn en verdikkingen in je gewrichten en je kunt je gewrichten minder goed buigen, strekken en bewegen. Maar er zijn maar weinig westerse mensen die het woord panchakarma kennen. Dat is een effectieve reinigingsmethode die wordt gebruikt om zowel artrose (de veel voorkomende ‘slijtagevorm’ van reuma) als reumatoïde artritis (een autoimmuunziekte die chronische ontsteking van de gewrichten veroorzaakt) te behandelen. De methode is ergens tussen de drieduizend en vijfduizend jaar geleden ontwikkeld door ayurvedische genezers in India. Ayurveda is een woord uit het Sanskriet en betekent letterlijk ‘wetenschap van het leven’. In de ayurveda ben je gezond als er aan 5 voorwaarden is voldaan: 1. je spijsverteringsvuur (agni) is in balans; 2. je drie dosha’s (de energieën van vata, pitta en kapha, zie kader hiernaast) zijn in balans; 3. je drie afvalstoffen (urine, ontlasting en zweet) worden normaal geproduceerd en uitgescheiden; 4. je lichaamsweefsels functioneren optimaal; 5. je geest en zintuigen werken harmonieus samen. Als het evenwicht van deze systemen verstoord is, begint er een ziekteproces. Genezing is in het ayurvedische systeem gebaseerd op de vijf elementen van de schepping die in, om en door ons werken: ether, lucht, water, vuur en aarde. Deze vijf fundamentele elementen van het leven worden beschouwd als de grondslag voor de werking en energie van alles in het universum, inclusief wijzelf. De ayurveda legt veel nadruk op ziektepreventie en het behoud van gezondheid en welzijn. Dat doet ze door aandacht te besteden aan hoe je je leven in balans krijgt: met de juiste gedachten, de juiste voeding, de juiste leefstijl en de juiste kruiden. Ook moet je je eigen, unieke dosha-combinatie leren kennen en de energetische eigenschappen ervan. Want dat is de sleutel tot zelfkennis, die je helpt om voor jezelf de voedingsmiddelen en activiteiten te kiezen, en ook de beste werken leefomgeving, die je ondersteunt in plaats van uitput. Door inzicht in je dosha-type – het type dat je van nature bent – krijg je de informatie die je nodig hebt om je leven te leiden en in balans te blijven. Helaas zijn maar weinig mensen in het Westen bekend met de dosha’s. En als ze dat wel zijn, leent onze moderne leefstijl zich meestal niet voor gematigdheid en balans. Dat betekent dat de overgrote meerderheid van ons uiteindelijk uit balans raakt en symptomen vertoont van uiteenlopende ziekten, zoals artrose. In de ayurvedische visie is artrose het gevolg van een onevenwichtig agni of spijsverteringsvuur. Agni bemiddelt tussen de inwendige en uitwendige omgeving: het zet voedsel in lichaamsweefsels om, waarbij het onderscheid maakt tussen voedzaam materiaal en afvalproducten, die het verwijdert.

ALTERNATIEVEN

De 3 dosha’s

In de ayurvedische geneeskunde staan de vijf elementen centraal: ether, lucht, vuur, water en aarde. Die vijf elementen manifesteren zich in drie dosha’s of constitutietypen, die onze individuele fysiologische en psychisch-emotionele gesteldheid bepalen: Vata, Pitta en Kapha. Elk mens is een combinatie of mengvorm van twee of drie dosha’s. Je bent zelden een ‘zuiver’ dosha-type. Hier volgt een kort overzicht van de drie dosha’s: Vata: De vata-dosha is afgestemd op de elementen lucht en ether. De belangrijkste eigenschappen van vata zijn: zeer beweeglijk, snel, koel, droog, licht, ruw en fijngevoelig. Die eigenschappen komen op alle terreinen van het leven naar voren: mentaal, fysiek en emotioneel. Mensen bij wie vata dominant is, hebben vaak de volgende kwaliteiten: • goed in multitasken, kunnen verstrooid zijn en hebben een nerveus, onrustig gestel; • koude handen en voeten, zoeken warme plekken op; • droge huid, lippen, haren en nagels, en ‘droge botten’ die neigen naar osteoporose; • lichte botten, mager postuur; • neigen naar slapeloosheid en voelen zich vaak een ‘vreemde vogel’. ‘Mensen met een sterk vata-gestel kunnen beter geen rauw voedsel nemen’, zegt Ed Danaher, manager van de afdeling Panchakarma van het Ayurvedic Institute in New Mexico. ‘Maar vanwege het gezonde imago denken mensen dat rauw voedsel goed voor hen is. Het tegendeel is waar: als je een familiaire aanleg voor reuma hebt en je eet veel rauwe voedingsmiddelen, dan krijg je vaak beperkingen en reumaverschijnselen.’

Pitta: De elementen vuur en water vormen de pittadosha. De belangrijkste eigenschappen van pitta zijn warm, vettig, pittig, vlezig, doordringend en vloeibaar. Mensen bij wie pitta dominant is, hebben vaak de volgende eigenschappen: • een rode teint, warm lichaam, sterke stofwisseling, mogelijk vatbaar voor zuurbranden en maagzweren; • kunnen een opvliegend karakter hebben; • vette huid, vatbaar voor acne, sterke lichaamsgeur; • een scherp verstand (soms ook een scherpe tong); • kunnen op energetisch niveau andere mensen, situaties en plekken ‘overnemen’ en overspoelen; • neiging tot overmatig zweten en te veel maagzuur. Danaher adviseert: ‘In de zomermaanden moeten mensen met een pitta-dominantie minder of geen heet, gekruid, zuur en gefermenteerd voedsel eten, zodat hun systeem niet uit balans raakt en er snel ontstekingen ontstaan.’

Kapha: Kapha is een combinatie van de elementen aarde en water. Deze dosha weerspiegelt aardse eigenschappen: zwaar, koel, traag, olie-achtig/ vettig, glad, zacht en stabiel. Mensen met een kapha-dominantie vertonen: • een stevig, robuust, geaard lichaam, goed uithoudingsvermogen en sterke spieren. Kunnen neigen naar overgewicht en houden soms niet van verandering; • koele huid en relaxte, makkelijke persoonlijkheid; • goed gesmeerde gewrichten; • langzame manier van lopen; • moeite met wakker worden ’s morgens; • zachte huid en mild karakter; • stabiel en loyaal, mogelijk neigend naar koppigheid. ‘Bij kapha kunnen te veel zuivel, te veel zoetigheid en veel vlees, vooral ’s avonds, tot gewichtstoename en een vertraagde stofwisseling leiden’, zegt Danaher. ‘Dat kan tot gevolg hebben dat er ama in de gewrichtsruimtes dringt, waardoor ontsteking en gebrek aan mobiliteit ontstaat.’

ALTERNATIEVEN

Als het spijsverteringsvuur wordt verstoord door stress, door emotie-eten, doordat je voedingsmiddelen combineert of eet die niet bij je dosha passen, of doordat je ’s avonds laat eet, ontstaat er een bijproduct van onverteerd voedsel, ama genoemd.

De juiste voeding voor je dosha

Er zijn een heleboel websites waar je een test kunt doen om je dosha-samenstelling te bepalen. Bijvoorbeeld de Chopra Centerquiz op www.chopra.com.

Stadia van ziekte ‘Ama is als roet waarmee een schoorsteen verstopt raakt’, zegt Ed Danaher, manager van de afdeling Panchakarma van het Ayurvedic Institute in New Mexico. ‘Het zijn onverteerde stoffen, die kleverig, plakkerig, slijmerig en zwaar zijn. En het gaat rotten als het maar lang genoeg ergens zit. ‘Stel dat je ’s avonds laat een groen houtblok op het vuur legt. Dan word je de volgende dag wakker met een huis vol rook en roet, omdat het vuur niet sterk genoeg was om dat hout te verbranden. Ama is net als die rook en roet. Hoe meer je ervan hebt, hoe meer het door je systeem gaat circuleren. Uiteindelijk vindt het de zwakste plek of plekken in je lichaam, en op die plekken wordt het afgezet.’ Danaher zegt dat reumatoïde artritis (RA) een typische ziekte is die samenhangt met een ophoping van ama. Die ama heeft zijn weg gevonden naar de gewrichten en veroorzaakt daar ontsteking en alle pijnlijke symptomen die daarbij horen. In de ayurvedische geneeskunde wordt RA ‘amavata’ genoemd. De voornaamste symptomen van amavata zijn: de gewrichten zijn pijnlijk en stijf, ’s ochtends het ergst, de pijn verplaatst zich, de gewrichten zijn warm en ze vervormen en ten slotte is er verminderde beweeglijkheid. De beste manier om het lichaam te ontdoen van opgehoopte gifstoffen en het evenwicht te herstellen, is in de ayurveda: het reinigingsproces van panchakarma ondergaan. Panchakarma werkt heel goed om de symptomen van RA te verlichten of te stoppen. Het wordt ook gebruikt om artrose een halt toe te roepen. Artrose is een degeneratieve aandoening die optreedt als het gewrichtsvocht in de gewrichten minder wordt door genetische factoren of veroudering. In de ayurvedische geneeskunde bereik je op je 60e de ‘vata-leeftijd’. Vanaf dan ben je onderworpen aan de uitdrogende invloed van de vata-energie, en als gevolg daarvan gaan je weefsels achteruit. Artrose kan ontstaan door slijtage van het lichaam doordat we er roofbouw op plegen. Maar tegen de tijd dat iemand artrosesymptomen krijgt, is het helaas moeilijker om de aandoening te verhelpen dan wanneer je gewoon een disbalans moet corrigeren die tot die symptomen zou kunnen leiden. ‘De ayurveda onderscheidt zes stadia van ziekte’, legt Manisha Kshirsagar uit. Ze is ayurvedisch genezer en een van de oprichters van Ayurvedic Healing in het Californische Santa Cruz. ‘Het eerste stadium is accumulatie, daarna provocatie of verergering,

Vata-types hebben al veel energie en zijn altijd bezig, dus

ze kunnen het beste voedingsmiddelen eten die kalmerend zijn voor hun luchtige, droge natuur. Goed gegaard voedsel, warm geserveerd, is het meest voedzaam: warme soepen, stoofschotels en granen zijn een must. Vata-types doen het goed op voedingsmiddelen die gekookt zijn en die je eet met vetten en oliën zoals ghee, olijf-, avocado- en kokosolie. Ze hebben ook baat bij zuivelproducten. Rijst en tarwe (als ze niet intolerant zijn voor gluten) staan op het menu, samen met zoete en zure groenten. Vata’s moeten koude gerechten, rauwe voedingsmiddelen of groenten en cafeïne vermijden.

Pitta’s zijn heet, dus een natuurlijke manier om de balans te herstellen, is voedsel eten dat verkoeling brengt. Ze gedijen op alle groenten en zoet fruit, en ze kunnen beter geen dressings gebruiken met pittige kruiden, knoflook en chillipeper. Bittere, wrange en zoete smaken passen het beste bij de pitta-dosha. Ze kunnen matige hoeveelheden zuivel verdragen, maar moeten zure en gefermenteerde voedingsmiddelen vermijden.

De beste manier om het lichaam te ontdoen van opgehoopte gifstoffen en het evenwicht te herstellen is in de ayurveda: het reinigingsproces van panchakarma ondergaan

Aardse, geaarde kapha-types moeten gestimuleerd worden met lichte, droge, warme voedingsmiddelen, met een minimale hoeveelheid vetten en oliën. Ze zijn gemaakt voor granen zoals gerst, rogge en boekweit. Zuivel moeten ze tot een minimum beperken, en dan bij voorkeur zuivel zonder vet. Kapha’s kikkeren op van kruiden als gember en zwarte peper, en hun trage spijsvertering is gebaat bij komijn, kruidnagel en kaneel.

ALTERNATIEVEN

De 5 stadia van panchakarma die onder begeleiding van een professional ingezet kunnen worden Vamana: Braaktherapie Therapeutisch braken wordt gebruikt om verstopping in de longen te verlichten en om kapha-onevenwichtigheden op te heffen die voor overmatige slijmproductie zorgen. Virechana: Purgatietherapie Je krijgt therapeutische laxeermiddelen om de overtollige pitta (gal) in het maag-darmkanaal af te voeren, die galstoornissen in het lichaam veroorzaakt. Basti: Klysmatherapie Klysma’s met kruiden worden rectaal ingebracht, maar de kruiden komen in diepere weefsels terecht, zoals de botten, en corrigeren vatastoornissen.

vervolgens verspreiding, daarna lokalisatie, dan manifestatie en ten slotte differentiatie. ‘In het westen kunnen mensen pas hulp zoeken als ze in stadium vier zijn: lokalisatie. De eerste vraag die een arts stelt als je vertelt dat je pijn hebt, is: “Waar heb je pijn?” Voordat je de pijn kunt aanwijzen en lokaliseren is er vaak maar weinig wat de westerse geneeskunde voor je kan doen. ‘Tegen de tijd dat je de pijn kunt lokaliseren, heeft de hoeveelheid toxiciteit zich al verspreid en een zwakke plek in de fysiologie ontdekt. Daardoor is het veel moeilijker om de stadia van ziekte en disbalans terug te draaien. Dat is het ayurvedisch perspectief.’ Het is onmogelijk om te voorspellen hoelang het duurt om met panchakarma de reumasymptomen uit het lichaam te krijgen. Maar Kshirsagar zegt dat je in het algemeen moet uitgaan van zo’n 8 tot 10 weken voordat de symptomen zijn verminderd of verdwenen. Dat is als als je nog relatief jong bent en de diagnose net hebt gekregen. Bij iemand die al vijf of zes jaar reuma heeft en alleen vrij verkrijgbare pijnstillers heeft gebruikt, duurt het ongeveer drie maanden. ‘En iemand die medicijnen op recept gebruikt, zoals NSAID’s en injecties met hormonen en die steeds hogere ontstekingswaarden heeft, die doet er veel langer over’, zegt ze. ‘Dan hebben we niet meer alleen met reuma te maken, maar ook met stress die voor darmontsteking zorgt, problemen met de lever en al die andere dingen. Het kan wel een jaar duren. Een jaar waarin je iemand de tijd geeft te herstellen en het lichaam de controle teruggeeft in plaats van het met medicijnen te onderdrukken.’

Van orale ayurvedische medicijnen is aangetoond dat ze de symptomen van artrose significant verminderen en een betrouwbaar alternatief kunnen zijn voor NSAID’s

Nasya: Nasale therapie Massage van de neus geeft verlichting van verstopte bijholten, migraine, stuiptrekkingen en bepaalde oog- en oorproblemen. Rakta moksha: Bloedzuiverende therapie Dit wordt gedaan door aderlaten (een kleine hoeveelheid bloed uit het lichaam halen, meestal op dezelfde manier als een medische bloedafname, of met gebruik van bloedzuigers), maar ook met andere bloedzuiverende methoden: kruiden, edelstenen of gekleurd water, die de milt ertoe aanzetten om antigifstoffen te produceren die het immuunsysteem stimuleren. Ondersteun je reiniging Leefstijl en voeding spelen een belangrijke ondersteunende rol tijdens de panchakarmabehandeling. Zorg bij elke behandeling dat je voldoende rust krijgt en vermijd zware activiteiten. Vermijd ook veel prikkels, zoals seks en harde geluiden, uitgaan tot ’s avonds laat en tv-kijken. Vermijd koude temperaturen en gebruik geen koude dranken, koud voedsel, cafeïne, witte suiker, zuivelproducten, recreatieve drugs en alcohol. En let wel: dit zijn zeker geen therapieën om zelf, zonder deskundige begeleiding te proberen.

ALTERNATIEVEN

Wat is panchakarma? Panchakarma is een op de persoon afgestemd reinigings- en verjongingsprogramma voor lichaam en geest. Het woord betekent ‘vijf handelingen’ (of behandelingen), wat slaat op de vijf traditionele methoden waarmee je het lichaam reinigt van gifstoffen. Die gifstoffen zijn het gevolg van slechte voeding, slechte voedselcombinaties, blootstelling aan gifstoffen in de omgeving en ziekte (zie kader p49). Voor elke patiënt wordt een individueel behandelprogramma ontworpen met een of meer van deze methoden, afhankelijk van zijn unieke dosha-profiel en persoonlijke geschiedenis. Er is nog maar weinig wetenschappelijk onderzoek gedaan naar ayurveda. Maar van panchakarma is al wel aangetoond dat het effectief is tegen reuma, in elk geval dat het de symptomen van de ziekte duidelijk vermindert. Twee klinische reviews door ayurvedische geneeskundigen in India stellen dat je de symptomen van RA kunt onderdrukken en zelfs verbeteren met ayurvedische medicijnen en panchakarma, zelfs zonder bijwerkingen.1 Een casusverslag beschrijft ook de volledige remissie van RA bij een patiënt, in slechts vier maanden tijd.2 Van orale ayurvedische medicijnen, zoals Yograj guggul en Ashwagandha-poeder, die allebei veel worden gebruikt in panchakarmaprotocollen, is aangetoond dat ze de symptomen van artrose significant verminderen en een betrouwbaar alternatief kunnen zijn voor NSAID’s.3 In één studie kregen artrosepatiënten tien weken lang de panchakarmakruiden met onder andere Ashwagandha en Triphala, en daarnaast wreven ze de kruidenolie Bala-ashwagandha taila op hun pijnlijke gewrichten. Het hielp tegen de pijn en verbeterde hun mobiliteit.4 Een andere recente casusstudie beschrijft de effectiviteit van ayurvedische behandelingen en panchakarma bij systemische lupus erythematodes (SLE), een auto-immuunziekte met deels dezelfde kenmerken als RA. De studie beschrijft een vrouw van 39 die in het ziekenhuis werd opgenomen met ernstige pijn en een branderig gevoel in beide benen, wat vergezeld ging van ulceratie (zweervorming) en gangreen (afstervend weefsel) in haar tenen. De artsen stelden lupus en vasculitis (ontsteking van de bloedvaten) vast, die zo ernstig was dat ze het advies kreeg een been te laten amputeren. Maar ze koos ervoor om panchakarma te proberen en haar toestand verbeterde. Haar been werd gered en een jaar later was ze nog steeds gezond en had in geen van beide benen problemen.5

Als je tien reumapatiënten hebt, hebben ze alle tien een andere doshatoestand, en je moet ze alle tien op een nét iets andere manier behandelen

ook de temperatuur ervan. Ook wordt je darmfunctie grondig onderzocht, en de hoeveelheid ama die is opgehoopt. Vaak is dat al af te lezen aan de tong of aan een slechte lichaamsgeur of adem. Vervolgens begin je met de voorbereiding op de panchakarma: een reinigend dieet dat bestaat uit kitchari (zie kader p51) en Triphala (een kruid dat het spijsverteringskanaal helpt herstellen). Afhankelijk van de mate van disbalans in je lichaam dien je dit dieet tot twee weken te gebruiken. ‘Elke persoon is anders’, zegt Danaher. ‘De toestand van iemands dosha is altijd uniek, net als de toestand van zijn agni. Als je tien reumapatiënten hebt, hebben ze alle tien een andere doshatoestand, en moet je ze alle tien op een nét iets andere manier behandelen.’ Bij zowel artrose als RA worden Ashwagandha (een adaptogeen kruid dat het lichaam helpt met stress te dealen) en Yograj guggul (een traditioneel ayurvedisch middel om de vata in de gewrichten, zenuwen en spieren in balans te brengen) vaak inwendig gebruikt. Ook worden soms kurkuma en boswellia tegenen de ontstekingama gebruikt. Yograj guggul, de ‘koning’ van de ayurvedische kruiden, dat gebruikt wordt voor gewrichten, spieren en bloedvaten, en Nirgundi, een medicinale ghee, kun je lokaal toedienen door ze op pijnlijke plekken te wrijven. Medicinale kruidenoliën worden gebruikt voor dagelijkse massages. Afhankelijk van iemands toestand worden soms ook laxeermiddelen gegeven, zoals ricinusolie.

Hoe ziet een panchakarma-behandeling eruit? Vooraf krijg je een onderzoek, met onder meer een polsen tonganalyse, om te bepalen of panchakarma een geschikte behandeling is. Al je symptomen, emotionele problemen, leefstijl- en eetgewoonten worden genoteerd, al je gewrichten onderzocht, en 50

ALTERNATIEVEN

Danaher legt de werking uit van ricinusolie (of castorolie). Bij een reumatische ziekte is er de chaos van ama. Ricinusolie, op de juiste manier door de juiste persoon in de juiste dosering op het juiste moment en op de juiste manier, bijvoorbeeld met gemberthee, ingenomen, raast hongerig door die chaos van opgehoopte ama en ruimt het op. Afhankelijk van de toestand van de persoon en de ernst van zijn aandoening kies je óf alleen bepaalde onderdelen óf alle vijf de stadia van panchakarma. Meestal duurt de behandeling 10-14 dagen, maar soms wel 30 dagen. Ook worden wel medicinale stoombehandelingen in een sauna of zweetton voorgeschreven. Na de panchakarma begint de uiterst belangrijke periode na de reiniging: een periode waarin de patiënt voldoende rust moet krijgen, voldoende drinkt, yoga en meditatie doet, en voedingsmiddelen eet die speciaal zijn afgestemd op zijn persoonlijke toestand. Zowel ziekte als panchakarma zijn ingewikkeld. Toch blijkt het soms verbazingwekkend eenvoudig om reuma effectief te behandelen. ‘Ik zie ongeveer tien tot vijftien patiënten met reumatoïde artritis per maand’, vertelt Kshirsagar, ‘en die hebben vaak alle kenmerken. Ik had een patiënt die op haar 56e de diagnose kreeg. Ze had milde pijn, vooral ’s morgens vroeg. Ze had gezien wat de ziekte met haar moeder had gedaan en ze had dezelfde genen. Ze kreeg alleen prednisoninjecties, en slikte zelf NSAID’s. Nadat ze bij mij een ayurvedisch protocol had gevolgd, bleek hete yoga haar redding. ‘Veel mensen denken dat hete yoga de temperatuur van het lichaam verhoogt. En ja, dat doet het ook. Maar je helpt ook de doorbloeding, de afvoer van gifstoffen en het bewegingsapparaat. We gaven haar ook behandelingen met kruiden voordat ze aan de hete yoga begon, vijf keer per week. En binnen zes weken was ze helemaal pijnvrij.’

Een panchakarmacasusstudie Cynthia* was begin 60 en te zwaar toen ze naar de praktijk van Ed Danaher kwam voor een ayurvedisch consult en panchakarma. Haar klachten waren gewrichtspijn en ontsteking in haar handen, polsen, knieën en heupen, gebrek aan mobiliteit, langdurige obstipatie, hersenmist, een slechte adem, een vieze lichaamsgeur, een dikke witte aanslag op haar tong, negatieve en kritische gedachten, en algehele malaise. ‘Ik gaf haar Triphala tegen de obstipatie, om de gifstoffen af te voeren en haar dosha’s weer in balans te brengen’, vertelt Danaher. ‘Verder gaf ik haar de opdracht tien dagen aaneengesloten een kitcharidieet te volgen dat bestaat uit biologische basmatirijst, split-mungbonen en bepaalde kruiden – kurkuma, komijn, koriander, venkel, asafoetida [ook wel duivelsdrek genoemd, een hars van een soort reuzenvenkel, die een smaak heeft die op knoflook lijkt] en mosterdzaad – samen met warme, gekookte groenten. ‘Wat haar groenten betreft, adviseerde ik haar om die uit de nachtschadefamilie te vermijden, zoals tomaten, aardappels, aubergine en paprika’s. Want we weten dat die reuma kunnen verergeren.’ Danaher raadde Cynthia ook aan om koude dranken en zuivelproducten te vermijden, niet meer ’s avonds laat te eten en op te passen voor emotie-eten. Vanwege haar gesteldheid en de onevenwichtigheden in haar lichaam kreeg ze een ayurvedisch kruidenmiddel dat ze driemaal daags na de maaltijd moest nemen. ‘Cynthia volgde het prepanchakarma-protocol. Dat bestaat niet alleen uit het

kitcharidieet, maar daarnaast moest ze vier dagen achtereen een steeds grotere hoeveelheid ghee (geklaarde boter) nemen, op de laatste dag gevolgd door twee eetlepels castorolie in milde gemberthee. Dit rijpt en verdrijft gifstoffen en voert ze af via het maag-darmkanaal.’ Na dit voorbereidende protocol begon Cynthia met haar twee weken durende panchakarma- programma. Dat bestond uit de volgende dagelijkse behandelingen: op haar persoonlijke constitutie aangepaste oliemassage genaamd abhyanga, een kruidenstoombad in een stoomcabine, Shiro dhara (warme olie die gedurende 20-25 minuten op het voorhoofd gegoten wordt), een kruidenklysma, yoga, pranayama (gecontroleerde ademhalingsoefeningen) en meditatie. ‘Toen ze haar twee weken panchakarma voltooid had, merkte Cynthia een duidelijke verbetering in haar algehele gezondheid en haar kijk op het leven’, zegt Danaher. ‘Haar hersenmist verdween, en ze was positiever en hoopvoller over haar aandoening. Ze had een regelmatige, dagelijkse stoelgang. Haar gewrichtspijn was minder en haar mobiliteit duidelijk beter. Ze had ook minder last van winderigheid, een opgeblazen gevoel en lichaamsgeur. Ze kon met minder pijn en met meer kracht en energie bewegen.’ Cynthia krijgt nog steeds telefonische consulten en doet elk jaar een panchakarma om de winst die ze heeft geboekt en de ervaring die ze heeft opgedaan, vast te houden.

Cate Montana

BRONNEN: The Ayurvedic Institute, Albuquerque, New Mexico: www.ayurveda.com Ayurvedic Healing, Santa Cruz, Californië: www.ayurvedichealing.net Zoek een ayurvedisch therapeut bij jou in de buurt die is aangesloten bij de Algemene Nederlandse Vereniging voor Ayurvedische Geneeskunde: www.anvag.nl International Society for Ayurveda and Health: www.ayurvedahealth.org

*De naam Cynthia is om privacyredenen gefingeerd.

BRONNEN

1 2 3 4 5

J Trad Med Clin Natur, 2016; 5: 189; J Pharmacognosy Phytochem, 2019; 8: 3960–5 J Ayurveda Integr Med, 2017; 8: 42–4 Ayu, 2013; 34: 49–55 J Homeop Ayurv Med, 2015; 4: e115 J Ayurveda Itegr Med, 2019; 10: 294–8

INTERVIEW

GEZONDHEID IS ZO VEEL MEER DAN DE AFWEZIGHEID VAN ZIEKTE Vanaf oktober 2020 is de Artsen Vereniging Integrale Geneeskunde (AVIG) gestart met een publiciteitsoffensief om integrale geneeskunde en het zelfherstellend vermogen van mensen onder een zo breed mogelijke aandacht te brengen. Het brein achter dit offensief is Sabine Uitslag (47), extern adviseur van de AVIG en gezondheidswetenschapper: â&#x20AC;&#x2DC;We noemen onze actie de clusterbloemenbom. We zien het als het uitstrooien van bloemenzaadjes die in hopelijk vruchtbare bodem landen.â&#x20AC;&#x2122;

INTERVIEW

Completere zorg

De AVIG 1 is een platform waarin artsen en tandartsen zich hebben verenigd die een integrale aanpak van gezondheid en ziekte voorstaan. Integraal wil zeggen vanuit een zo breed mogelijk perspectief, gericht op de patiënt als persoon. Dus een samenwerking tussen medische, paramedische, reguliere en complementaire behandelmethoden in het belang van de patiënt. Ook de arts-patiëntrelatie staat centraal in de integrale aanpak. De arts/behandelaar en patiënt zijn gelijkwaardig, waarbij de arts een coachende rol heeft en de aanpak of behandeling berust op gezamenlijke keuzen die zijn gemaakt uit alle beschikbare therapeutische mogelijkheden die een wetenschappelijke onderbouwing hebben. De AVIG stimuleert het bevorderen van een gezonde, positieve, duurzame levensstijl. Want uit wetenschappelijk onderzoek is bekend dat 70 tot 90 procent van veelvoorkomende aandoeningen als darmkanker, diabetes en harten vaatziekten te maken hebben met omstandigheden en leefstijl van mensen.2 Er is dus enorm veel gezondheid te winnen met leefstijladviezen op het gebied van voeding, beweging, ontspanning en zingeving. Dat blijkt ook uit onderzoek naar de zogenaamde blue zones.3 Leefstijlgeneeskunde en gezondheidsbevordering noemt bestuurslid Uitslag het dan ook wat de AVIG zo breed mogelijk wil uitdragen.

Publicaties, interviews, columns, een groots congres over het Zelfherstellend vermogen op 15 april 2021 (als de coronamaatregelen het toestaan); dit brede palet maakt duidelijk dat de clusterbloemenbom het perfecte beeld is voor de AVIG-campagne. Uitslag gaat persoonlijk bijdragen door het maken van de genoemde interviews, maar bijvoorbeeld Sabine Uitslag ook met podcasts voor diegenen die zich verder willen verdiepen in onderwerpen die hen via de huisaan-huisbladen onder ogen zijn gekomen. Uitslags bevlogenheid met betrekking tot integrale geneeskunde is ontstaan toen ze namens de Nederlandse Vereniging van Huidtherapeuten (NVH) zogenaamde spiegelgesprekken bijwoonde. In een spiegelgesprek zijn alleen cliënten/patiënten aan het woord over hun ervaringen in en met de zorg rondom hun ziekte. Betrokken zorgverleners, zoals artsen, therapeuten en verpleegkundigen zijn aanwezig als toehoorders. Een interviewer leidt het gesprek en eventuele discussie is uitgesloten. Het spiegelgesprek is bedoeld voor de zorgverleners om een spiegel voorgehouden te krijgen en hen zo tot meer inzicht of verbeterpunten te leiden. ‘Ik ben regulier opgeleid als verpleegkundige en maakte weinig contact met alternatieve of complementaire zorg. Daar hoorde ik patiënten spreken over hun reis door de gezondheidszorg en met name chronische zieke mensen bleken hun reis van regulier naar alternatief te hebben verlegd, omdat regulier geen antwoord kon geven op hun vraag of klacht’, vertelt Uitslag. ‘Mensen vonden in het complementaire circuit wel antwoorden, hulp of middelen die hun klachten verlichtten of zelfs verhielpen. Ik wist echt niet wat ik hoorde, want ja, ook ik beschouwde alternatief als iets dat je niet serieus hoeft te nemen. Ik kwam er niet mee in aanraking, dus onbekend ...’ Vanaf dat moment verdiepte Uitslag zich in de visie van integrale geneeskunde en kwam tot de slotsom dat het in het belang van alle patiënten maar ook artsen is, als regulier en complementair veel meer met elkaar samenwerken. ‘Regulier en complementair moeten wat ons betreft oprecht naar elkaar durven kijken. Regulier heeft echt niet alle antwoorden en complementair evenmin. Maar samen hebben ze wel meer antwoorden en dat komt ten gunste van een betere, completere zorg.’

Lokale bladen De clusterbloemenbom is het concept achter de campagne die de AVIG is gestart om meer bewustzijn te creëren op een integrale aanpak van gezondheid. Het beeld maakt gebruik van de bloemenbom, een bolletje van bloemenzaad dat verpakt is in klei en potgrond en overal waar een plek vrolijke bloemen kan gebruiken, ‘gedropt’ kan worden. In dit geval dropt de AVIG niet letterlijk bloemenzaad, maar strooit zij middels een mediacampagne met informatie over integrale geneeskunde en de werking van het zelfherstellend vermogen. Bijvoorbeeld met een artikel of column over slaap, de aanmaak van melatonine en het positieve effect daarvan op het immuunsysteem. Het medium dat de AVIG bij haar mediacampagne gebruikt, zijn de huis-aan-huisbladen die in Nederland zo’n vierhonderd titels tellen en waarvan er wekelijks een kleine acht miljoen exemplaren door de brievenbussen vallen.4 Een groot bereik dus en dichtbij de eigen leefwereld. Lokale artsen en therapeuten krijgen hiervoor vanuit de AVIG professioneel persmateriaal aangereikt dat ze kunnen aanvullen met eigen informatie en vervolgens kunnen publiceren in het lokale huis-aan-huisblad. Naast deze campagne start initiatiefnemer Uitslag een reeks interviews met vooraanstaande wetenschappers, artsen en ervaringsdeskundigen, die te bekijken zijn op YouTube. Ook Medisch Dossier deelt deze interviews in de wekelijkse nieuwsbrief.5 53

INTERVIEW

Eigenaarschap

‘Als voorbeeld noem ik even mijn vader die op dit moment ook in een medisch traject zit. Hij zit nog in de onderzoeksfase, maar begrijpt eigenlijk heel weinig van de onderzoeken die plaatsvinden. Het waarom ervan. Omdat ik hem begeleid, kan ik hem dat uitleggen, maar dan merk ik dat er geen sprake is van een onderlinge aansluiting in dat wat er allemaal moet gebeuren. Omdat ik als verpleegkundige ben opgeleid, snap ik het en kan ik de voor ons relevante vragen stellen. Maar mijn vader vindt dat lastiger. Op dat moment verlies je het eigenaarschap over je gezondheid. En dat willen we als AVIG herstellen: mensen zijn eigenaar van hun gezondheid en wat daarmee gebeurt. Daar hebben zij ook verantwoordelijkheid in te nemen door hun leefstijl en voldoende bewustzijn, maar dat vraagt ook om een andere houding en een ander gezondheidsdenken van artsen en zorgmedewerkers. Hoe meer mensen, burgers, zich hiervan bewust zijn, des te groter groeit het stuwmeer van waaruit we druk op de reguliere gezondheidszorg kunnen uitoefenen om breder te kijken. Geen druk vanuit een negatieve intentie, maar de druk om samen te werken in het belang van de zorgafnemer’, zegt Uitslag.

De vraag is wat de noodzaak achter deze uitgebreide mediacampagne is. Er is immers al veel meer openheid over andere dan reguliere behandelmethoden en onder invloed daarvan zijn patiënten veel mondiger daar waar het hun eigen gezondheid aangaat. Uitslag is er uitgesproken over: ‘In de reguliere zorg verliezen mensen het eigenaarschap over hun gezondheid. De patiënt maakt een reis en krijgt te horen waar en wanneer de trein vertrekt. Je stapt in en tuimelt van wagon naar wagon, vaak met veel onbeantwoorde vragen. Wij zien meer voor ons dat de patiënt voorin zit en machinist kan zijn van het eigen traject met coachende arts(en) naast zich die uitleggen hoe het traject kan lopen en aan de patiënt voorleggen wat de mogelijkheden zijn om diens einddoel te bereiken. En die mogelijkheden zijn niet uitsluitend regulier. ‘Daarnaast kijken we anders naar ziekte; vanuit een veel breder perspectief. In de reguliere gezondheidszorg is het vaak zo dat als we het niet kunnen bedenken, het dan ook niet bestaat. Dus dan houdt het daar ook op. Integraal wil zeggen dat je breder kijkt, het perspectief zo ver mogelijk opentrekt, in eerste instantie om het zelfherstellend vermogen te stimuleren. En dat is definitief wat anders dan in een tunnelvisie een ziekte behandelen. Ook een ziekte is in een veel bredere context ingebed. Kijk naar de huidige actualiteit: er is veel angst, spanning en eenzaamheid. Ga je die farmaceutisch oplossen? Dat kan, maar het zou ook heel fijn zijn als artsen mensen wijzen op de kracht van meditatie, het kalmerende effect van yoga en de werking van een natuurlijk product als valeriaan. Niet om dat nou protocollair in te gaan zetten, maar om mee te denken met de mens die voor je zit en kijkt wat er past bij die persoon’, aldus Uitslag.

De arts van de toekomst Naast groeiend bewustzijn op beide fronten van de gezondheidszorg – zowel van de verlener als afnemer – wil de AVIG met haar campagne ook een verandering in de positie en de rol van de arts bewerkstelligen. De arts van de toekomst legt, als het aan de AVIG ligt, de nadruk op amplitude en preventie en het bevorderen van duurzame gezondheid. De praktijk toont immers aan dat 70-90 procent van de belangrijkste chronische aandoeningen te voorkomen is met een gezonde leefstijl.6

INTERVIEW

PATIËNTEN WILLEN WEL, NU DE ARTSEN NOG In Nederland hebben 9,9 miljoen mensen één of meer chronische aandoeningen, zoals diabetes, harten vaatziekten, multiple sclerose, reuma, schildklier, of psychische klachten. Dat is 58 procent van de Nederlandse bevolking. Bij mensen boven de 75 jaar is dit percentage zelfs 95 procent. Een ‘chronische aandoening’ is dan gedefinieerd als een aandoening waarbij over het algemeen geen uitzicht is op volledig herstel. Deze schatting is gebaseerd op mensen die bekend zijn bij de huisarts.1 Nederlanders met een chronische aandoening willen een integrale gezondheidszorg waarbij zij op basis van betrouwbare informatie samen met hun behandelaar vrij kunnen kiezen uit alle effectieve en veilige behandelmethoden, regulier én complementair.2 De meerderheid van de bevolking vindt dat ook complementaire behandelmethoden in het basispakket van de zorgverzekering opgenomen moeten worden.3 Bovendien heeft de World Health Assembly (WHA) van de WHO in 2014 een resolutie aangenomen (WHA67.18) waarin de lidBRONNEN staten worden opgeroepen 1 https://www.volksgezondheidenzorg. info/onderwerp/chronische-ziektentraditionele en complemenen-multimorbiditeit/cijfers-context/ taire behandelmethoden huidige-situatie#node-aantal-mensen-metchronische-aandoening-bekend-bij-de-huisarts in de gezondheidszorg te 2 Patient, Education and Counseling, 89(3):417 implementeren volgens de 3 www.cbs.nl/nl-nl/achtergrond/2019/25/ alternatieve-geneeswijzen-contact-enWHO Traditional Medicine opvattingen Strategy 2014-2034.4 4 http://www.who.int/medicines/publications/

een opening te vinden. Hoe zou het zijn als we de patiëntenreis zouden financieren? Hoe zou het eruit zien als patiënten over hun eigen budget kunnen beschikken? Natuurlijk niet in het handje, maar dat ze kunnen meebeslissen over de besteding van het budget en welk deel er regulier of complementair te besteden is. Reken er maar op dat het complementaire deel zou groeien, maar dat willen de zorgverzekeraars niet. Het probleem is dat de huidige reguliere zorg een oud systeem blijft hanteren en vanuit het oude systeem probeert mee te groeien. Dat gaat niet lukken, het roer moet om. We moeten niet langer praten over curatie of preventie alleen, maar over amplitie (het versterken van het welbevinden), eigenaarschap en zelfherstellend vermogen: kortom integrale geneeskunde en leefstijlgeneeskunde.’

traditional/trm_strategy14_23/en/

Het eerste wat er nodig is, is dat artsen hun patiënten kennen. Dat vraagt tijd en aandacht. Een intake van een uur en vervolgconsulten van 30 minuten zijn de norm en krijgen een volledige vergoeding vanuit de basisverzekering, vastgesteld door de overheid en gefinancierd met belastinggelden. Artsen ontvangen een vastgesteld tarief dat passend is bij de verantwoordelijkheid, kennis en ervaring die de nieuwe rol van ze vraagt. Deze investering rendeert door minder medicatie, minder ingrepen en minder verwijzingen. De allereerste interventie van een arts is om samen met de patiënt bekijken welke ondersteuning het zelfherstellend vermogen behoeft, naast een leefstijladvies. Leefstijladviezen (beweging, voeding, stressmanagement én zingeving) vormen de basis van de algehele geneeskunde. Iedere arts heeft daar over twintig jaar een uitgebreide kennis van. De arts helpt mensen – als dat toch nodig is – keuzen te maken uit alle behandelmethoden op basis van de beschikbare wetenschappelijke informatie.7

Sabine Uitslag is momenteel extern adviseur van de AVIG. Daarnaast adviseert zij verschillende zorginstellingen op bestuurlijk niveau, is zij projectdirecteur Werkplezier en was zij tot voor kort voorzitter van de NVH. Zij is actief als dagvoorzitter, spreker, discussieleider voor uiteenlopende events en congressen op onder andere verpleegkundig gebied zoals de Anna Reynvaartlezing. Uitslag werkte vanaf 2007 voor het Wetenschappelijk Instituut van het CDA tot april 2008 toen ze Mirjam Sterk als lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal verving. Ze bleef lid van de Tweede Kamer tot september 2018. Zie ook: www.salijn.nl.

Financieringsstromen

BRONNEN

1 www.avig.nl 2 Willett, WC, Balancing life-style and genomics research for disease prevention, Science 2002 3 https://www.bluezones.com/blue-zones-results-albert-lea-mn/#section-1 4 www.nnp.nl 5 Interview met systeembioloog prof. Jan van der Greef is te zien op https:// youtube/7R-UAyBj5IE 6 Willett, WC, Balancing life-style and genomics research for disease prevention, Science 2002 7 Consortium Integrale Zorg en Gezondheid, www.cizg.nl

Is het realistisch dat de AVIG een dergelijke ingrijpende verandering teweeg wil brengen in de komende jaren? Het hoort immers bij menselijk gedrag om liever te behouden wat je hebt en in die zin is de reguliere gezondheidszorg tot dusverre behoorlijk protectionistisch gebleken. Uitslag: ‘Als je kijkt naar de financieringsstromen, dan is daar 55

DE APOTHEKER

elatonine is een lichaamseigen hormoon dat in onze hersenen door de pijnappelklier wordt geproduceerd en ons dag-en nachtritme verzorgt. De aanmaak en afgifte van melatonine in het lichaam wordt gestimuleerd door duisternis en onderdrukt door licht, wat de betrokkenheid van melatonine in het dagen nacht ritme illustreert, evenals de regulering van diverse lichaamsfuncties.1,2 Melatonine verbetert de slaap door verkorte inslaaptijden, verlengde slaapduur en een verbeterd slaappatroon.3,4,5 Veel fel licht (door verlichting, maar ook beeldschermen) vlak voor het slapen gaan, is dus niet verstandig. Breder inzetbaar In de literatuur worden veel aandoeningen vermeld die niet direct gerelateerd zijn aan ons dag-en nachtritme waarbij melatonine kan worden ingezet. Voorbeelden zijn de ziekte van Alzheimer of dementie, depressie, longziekten zoals COPD , endometriose, tinnitus, fibromyalgie, rustelozebenensyndroom, schizofrenie, migraine en clusterhoofdpijn, prikkelbare darmsyndroom, zenuwpijn, veroudering en metaboolsyndroom. Melatonine werkt ook bloeddrukverlagend door ontspanning van het gladde spierweefsel in de aorta.6,7 Covid-19 Recent is ook de rol van melatonine beschreven tegen Covid-19. Melatonine zou het aantal specifieke receptoren op longweefsel kunnen verlagen, waardoor Covid-19 minder makkelijk het longweefsel kan penetreren.8,9 Een optimale melatoninespiegel lijkt dus bescherming te kunnen bieden

Han Siem

MELATONINE BIJ SLAAPPROBLEMEN Hulp bij reguleren van dagen nachtritme én bescherming tegen Covid-19 tegen de ernstige gevolgen van dit virus. Melatonineproductie neemt af met de leeftijd. Dit zou kunnen verklaren waarom bij ouderen de ontstekingsreactie in de longen bij Covid-19 vele malen sterker is dan bij kinderen. Het aanvullen van lichaamseigen melatonine middels suppletie

adviseer ik om het ca 1 tot 2 uur voor het slapen in te nemen. Wanneer je midden in de nacht wakker wordt en moeite hebt met doorslapen, kun je weer een melatoninetablet innemen. Interacties Melatonine heeft veel invloed op ons natuurlijk afbraaksysteem

Recent is ook de rol van melatonine beschreven tegen Covid-19 zou een optie kunnen zijn. Vraag is tegelijkertijd of onze lichaamseigen aanmaak van melatonine werkelijk afneemt met de leeftijd, of dat het wordt veroorzaakt door onze leefstijl en regulier geneesmiddelgebruik.10

in de lever en kan daarom met veel reguliere geneesmiddelen wisselwerkingen aangaan met een verhoogde kans op bijwerkingen van gelijktijdig gebruikte geneesmiddelen. Wees daarom onder andere voorzichtig bij de combinatie met bloedverdunners, zoals acenocoumarol en fenprocoumon, maar ook met aspirine en clopidogrel.11 Sommige onderzoeken suggereren dat melatonine het glucosegebruik zou kunnen schaden en de insulineresistentie zou verhogen.12 Het bewijs is echter nog niet evident, maar het is raadzaam om de bloedsuikerspiegel goed te controleren indien je diabetes hebt. Enig klinisch bewijs suggereert dat het nemen van melatonine de bloeddruk verlaagt bij gezonde volwassenen.13,14

Veilig Het gebruik van melatoninesuppletie is veilig. Doseringen kunnen variëren van 0,2 tot 0,5 mg bij preventief gebruik tot zelfs 50 mg bij kortdurend gebruik. Doseringen van tientallen milligrammen kunnen zonder problemen kortdurend worden ingenomen. Melatonine wordt na inname redelijk snel opgenomen en bereikt binnen 1 tot 2 uur de maximale concentratie in het bloed. Na enkele uren is de melatonine echter alweer flink uitgewerkt. Indien melatonine wordt ingezet bij slaapproblemen

Melatonine kan de immuunfunctie stimuleren en op die manier een wisselwerking geven met immuunsuppresiva; dat zijn geneesmiddelen die de afweer kunnen onderdrukken.15 Omdat melatonine een versuffend effect heeft, kan het de kans op vermindering van het reactievermogen verhogen van geneesmiddelen met een versuffende werking zoals slaapmiddelen, antidepressiva en antipsychotica e.d.16 Tot slot Hoewel melatonine volgens klinisch onderzoek veilig is met doses tot 12 mg per dag wordt vaak aangeraden om dagelijkse doses van melatonine te beperken tot 3 mg per dag voor kinderen en zuigelingen van 6 maanden en ouder en 5 mg per dag voor volwassenen.17 Er is nog onvoldoende betrouwbare informatie beschikbaar over de veiligheid van melatonine bij zeer langdurig gebruik. Uit de diverse eigenschappen en toepassingsgebieden van melatonine, maar ook de kans op wisselwerkingen blijkt dat melatonine niet alleen een slaapverwekkende stof is. Indien je melatonine wilt innemen en ook veel reguliere geneesmiddelen gebruikt, laat je dan goed adviseren door een expert op interactiegebied. BRONNEN

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

N Engl J Med 1997;336:186-95 Sleep 1993;16:744-747 BMJ. 1989;298: 705-7 Dev Med Child Neurol. 2009;51:340-349 Faseb J. 1988;2:2765–2773 Hypertension. 2004;43:192–197 Neuro Endocrinol Lett 2002;23:79-83 International Journal of Endocrinology, okt 2017:1-13 Frontiers in Immunology 11, 2020, 172, https://www.evolutamente.it/covid-19pneumonia-inflammasomes-themelatonin-connection/ Cochrane Database Syst Rev 2002;2:CD001520 Clin Endocrinol (Oxf) 2001;54:339-46 Hypertension 2004;43(2):192-197 Am J Med 2006;119(10):898-902 Br J Clin Pharmacol 2000;49:423-7 Eur J Cancer 1999;35:1688-92 Eur J Paediatr Neurol. 2015;19(2):122-33

Han Siem is apotheker en werkzaam bij onder andere deVitamineapotheek.nl. Hij is specialist op het gebied van interactie controle tussen het gebruik van reguliere geneesmiddelen en voedingssupplementen, een vakgebied waar nog weinig mee gedaan wordt in de huidige praktijk en geneeskunde. Han Siem is pionier op dit gebied en probeert een brug te slaan tussen beide werelden om een optimaal en veilig geneesmiddelgebruik te waarborgen in combinatie met voedingssuppletie.

UITGELEZEN

Recensies van bijzondere boeken

Ook leuke meisjes worden vijftig Dr. Maaike de Vries & dr. Manon Kerkhof

Ook leuke meisjes worden vijftig Maaike de Vries en Manon Kerkhof Uitgever: Kosmos Uitgevers ISBN: 9789021578811 320 pagina’s € 21,99

boekenshop Alle boeken in de NIEUW! rubriek Uitgelezen zijn nu verkrijgbaar in onze nieuwe online boekenshop. www.medischdossier.org/boeken

Verplichte kost voor alle meisjes van vijftig en hun directe omgeving, dit verhelderende boek. De overgang is nog steeds een onderwerp ‘non grata’. De oudere meisjes hebben het er maar liever niet over. Geen sexy onderwerp. Zij zoeken het over het algemeen zelf wel uit met hun opvliegers, stemmingswisselingen, pijntjes, slapeloze nachten en andere ongemakken waardoor hun leven ontwricht wordt. Alle vrouwen die fitter, gezonder en slanker door de overgang willen komen, gaan zeker heel veel bruikbare informatie vinden in dit goed geschreven boek. Noem het een handboek. Een vraagbaak. De schrijfsters heten je welkom bij de club en ze starten met de vraag: ‘Bén ik in de overgang?’ Daartoe is een handige, internationaal erkende symptomenchecker opgenomen. Eenentwintig vragen die tot een maximale score van 63 punten kunnen leiden. Maar volgens de gangbare interpretatie scoor je met 16 punten al heel behoorlijk: je valt in de categorie ‘relatief veel overgangsklachten’. Het goede nieuws bij de maximale score is dat het er alleen maar beter op kan worden én dat de overgang sowieso overgaat. In het eerste gedeelte van Ook leuke meisjes worden vijftig wordt uitgebreid stilgestaan bij de biologie van de overgang. Er blijken meer symptomen en mankementen dan je zou kunnen bedenken. Alleen al het hoofdstuk over de invloed van veroudering, menopauze en zwangerschap op de bekkenbodem ... De helft van alle vrouwen leidt aan bekkenbodemproblemen. Variërend van verzakkingen en daarmee samenhangende incontinentie, tot bekkenbodeminstabiliteit. De verschillende soorten verzakkingen met hun kenmerkende ongemakken passeren hier de revue. In heldere taal wordt het onderwerp inzichtelijk gemaakt. Bijna naadloos loopt dit onderwerp over in libidoverlies en pijn bij het vrijen. Een mini-Kamasutra levert suggesties om het

bedrepertoire uit te breiden voor meer seksuele opwinding en minder pijn bij het vrijen. Zin in seks is een dansje voor twee. De tweede helft van het boek begint met het inzichtelijk maken van de achtergronden van gewichtsproblemen rond de overgang. Interessant is de uitleg over bloedsuikerschommelingen en hun invloed op gezondheid in het algemeen en overgangsklachten in het bijzonder. Aandacht ook voor het verliezen van gewicht en vervolgens op gewicht blijven. Het wordt duidelijk dat het niet om een dieet gaat, maar om een andere manier van eten. Vetten krijgen nog even speciale aandacht. Nog al te vaak wordt gedacht dat alle vet geëlimineerd moet worden als je gewicht wilt kwijtraken: een achterhaalde gedachte en ooit in het leven geroepen door de suikerindustrie – de eigenlijke boosdoener – die daarmee de schuld onterecht afwentelde op vet. Een lucratieve move, want vet is een smaakmaker en als je die uit voeding haalt, moet er iets voor in de plaats komen voor een goede smaakacceptatie. Suiker! Maar vet is vet belangrijk. Dat wordt duidelijk gemaakt in de tekst over de verschillende soorten vetten en hun invloed op een gezond voedingspatroon. Eigenlijk vraagt de overgang om een andere manier van leven en daarbij hoort ook voldoende en gericht bewegen. Vrouwen tijdens en na de overgang hebben een verhoogde kans op obesitas, harten vaatziekten, diabetes type 2, kanker en botontkalking. Als gevolg van spierverlies gaat bij vrouwen het energieverbruik in rust omlaag. Belangrijk dus om minder te eten, maar ook om spieren te kweken. Want spieren verbruiken, ook in rust, veel meer energie dan vet. Het boek besluit met een wetenschappelijk onderbouwd overzicht van beschikbare therapieën voor de bestrijding van overgangsklachten. Variërend van onschuldige huismiddeltjes tot de veelgeprezen en evenzo verguisde hormoonsuppletie. De schrijfsters moedigen zelfmedicatie niet aan. Ga met je arts of gynaecoloog in gesprek als je levensontwrichtende overgangsklachten hebt. De conclusie is duidelijk: er is hoop, er zijn mogelijkheden en veel daarvan heb je in eigen hand. Wat een goed boek! Tineke Dekker

ANDERS KIJKEN Voeding-1: de spijsvertering De spijsvertering begint in de mondholte, waar de tong al smaken herkent en de spijsvertering aanstuurt in wat er komen gaat. Goed om over na te denken, want regelmatig wordt ons verteringssysteem op het verkeerde been gezet.

Maag Via de slokdarm daalt het voedsel naar de maag. De ingang van de maag is een slijmvliesklep, die door uitrekking, maagzuur of verkeerd eten kapot kan gaan. Een kapotte maagklep beschermt de slokdarm minder tegen zuurbranden. De maag ligt linksachter de ribbenkast en grenst aan het hart, waardoor soms harten maagklachten verward worden. De functie van de maag is voor-verteren, door het voedsel te kneden en te vermengen met zoutzuur. Bijkomstig voordeel is dat eventuele bacteriën in het voedsel worden vernietigd door het maagzuur. De maag van een persoon is zo groot als de vlakke hand van deze persoon en dus per mens verschillend. Omgerekend is de inhoud gemiddeld 3 liter.

Ayurvedisch bekeken mag de maag per maaltijd gevuld zijn met een derde vast voedsel, een derde vloeistof en een derde niets. Hierdoor kan de maag zijn kneedfunctie uitvoeren. Per persoon betekent dit dat een maag slechts per maaltijd gevuld mag zijn met een portie ter grootte van twee handen, afgestreken, met voedsel. Dat is maar een klein bordje per maaltijd. We eten dus doorgaans veel te veel en hierdoor rekt de maag uit. Dat heeft een aantal gevolgen. Een uitgerekte maag kan zijn functie van zoutzuur en kneden niet goed meer uitoefenen. Daarnaast raakt een uitgerekte maag minder snel vol, waardoor een hongergevoel blijft bestaan en we nog meer eten. Op dit moment is 50 procent van de Nederlanders boven de twintig jaar te dik.

Dunne darm De dunne darm ligt onder de maag en vult het grootste deel van de buikholte op. Zij is circa 6 meter lang. De dunne darm is sterk geplooid en ontvangt sappen van de gal en de alvleesklier met enzymen voor de vertering, maar maakt zelf ook talloze enzymen. Met behulp van deze enzymen wordt ons voedsel in minutieuze kleine stukjes gehakt; de bouwstenen van koolhydraten, vetten en eiwitten. Daarnaast neemt de dunne darm de noodzakelijke vitaminen en mineralen op en niet te vergeten water. Ruim 70 procent van het vocht dat we binnenkrijgen, wordt opgenomen in de dunne darm. Vervolgens speelt de dunne darm een belangrijke rol in onze afweer met grote lymfeknopen (plaques van Peyer). De lymfe in de gehele darm is samen met de darmflora verantwoordelijk voor 95 procent van onze weerstand. Een belangrijk feit in deze tijden: zorg voor je darmen is zorgen voor je weerstand. Dikke darm De dikke darm is ongeveer 1,5 meter lang en ligt als een soort omgekeerde U in de buikholte. Via een klep, de overgang van dunne naar dikke darm, komt het restvoedsel in de dikke darm. Dit restvoedsel bestaat uit voedseldelen die niet door de dunne darm opgenomen kunnen worden, zoals vezels. In de dikke darm worden water, zouten en vitamines aan dit restvoedsel onttrokken en aan het bloed afgegeven. Hierdoor is de ontlasting, tegen de tijd dat het de endeldarm bereikt, ingedikt. In de dikke darm komen grote hoeveelheden darmbacteriën voor. Dit wordt de darmflora genoemd. Een gezonde darmflora kan de groei van schadelijke bacteriën in de darm verhinderen. De darmflora zorgt voor gisting en rotting van de darminhoud, waarbij stoffen vrijkomen die de bewegingen van de

ANDERS KIJKEN

dikke darm stimuleren. Bij deze afbraak worden ook gassen (windjes) gevormd. De ontlasting die het lichaam uiteindelijk verlaat, bestaat uit onverteerbare stoffen (25 procent), bacteriën (50 procent), dode darmwandcellen, galkleurstof, slijm en een kleine hoeveelheid water en zouten. Per dag wordt gemiddeld 100 tot 150 gram ontlasting geproduceerd. Lever De lever is een groot en massief inwendig orgaan en deze weegt bij een volwassen persoon 1,5 kilo. De lever ligt rechtsboven in de buikholte, naast de maag. De bovenkant ligt tegen het middenrif aan. Twee systemen zijn bijzonder belangrijk in de lever: het bloedsysteem en het galsysteem.

Lever

voudige suikers› op en deze gaan via het bloed naar de lever. De lever is in staat om van de suikers die niet direct nodig zijn weer zetmeel (glycogeen) te vormen. Dit glycogeen wordt (tijdelijk) opgeslagen in de levercellen. Een gezonde lever Het bloedsysteem De lever is bijzonder bevat altijd veel glycogeen. Wanneer rijk aan bloedvaten. Er stroomt per mihet lichaam behoefte heeft aan suikers, nuut ongeveer 1,5 liter bloed door de lewordt glycogeen weer gesplitst tot ver. Een van de belangrijkste bloedvaten glucose. Dit glucose wordt vervolgens is de poortader, die het bloed aanvoert aan de bloedbaan afgestaan. Ondanks van het hele darmstelsel. Dit bloed bevat onregelmatige maaltijden zorgt de lever voedingsstoffen die vanuit de darm in het er zo voor dat er 24 uur per dag glucose bloed zijn opgenomen. Via de poortader beschikbaar is. De lever speelt daarmee komen deze voedingsstoffen de lever een belangrijke rol bij het constant houbinnen. De lever kan de voedingsstoffen den van de bloedsuikerspiegel. opnemen, omzetten, bewaren en/of weer Eiwitstofwisseling Eiwitten komen in afgeven aan het bloedvatsysteem. de vorm van aminozuren in de lever aan. Het galsysteem De lever maakt gal aan. Uit deze aminozuren kan de lever nieuwe Deze galvloeistof wordt via een wijd eiwitten vormen. Deze eiwitten worvertakt systeem afgevoerd uit de lever den ofwel afgestaan aan het bloed of zij richting galblaas. De galblaas slaat de blijven in de lever waar zij onder andere vloeistof tijdelijk op en dikt deze vloeistof omgevormd kunnen worden tot enzyin. Vanuit de galblaas wordt de galvloeimen. Deze enzymen spelen een belangstof richting darm vervoerd. In de dunne rijke rol bij talrijke processen in de lever. darm speelt de galvloeistof een belangDe lever maakt de belangrijkste eiwitten rijke rol bij de vetvertering. Een volwasdie we als bouwstof nodig hebben. Met sen persoon produceert per dag ongeveer andere woorden; het broodje kaas wordt een halve liter galvloeistof. omgezet tot cellen van de biceps. Vetstofwisseling In de dunne darm vindt De lever is een van de belangrijkste de vertering van vetten naar vetzuren organen in ons lichaam en heeft een plaats. Deze vetzuren worden naar de groot en uniek regeneratief vermogen. lever getransporteerd. De lever verandert Dat betekent dat, als een deel van de lever de vetzuren van structuur. Zij worden operatief wordt verwijderd, de lever weer ‘onverzadigd’ gemaakt en zijn daardoor binnen enkele weken zijn oorspronkelij- beter bruikbaar voor de stofwisseling. Zo ke grootte heeft aangenomen. In de lever kunnen ze worden gebruikt als brandstof spelen zich ongeveer 600 verschillende of omgebouwd tot lichaamsvet. chemische processen af. Zonder lever Ontgifting Bij de stofwisseling kunnen kan de mens niet leven. producten ontstaan die voor het lichaam De lever speelt een essentiële rol bij schadelijk zijn. Maar ook lichaamsvier processen. vreemde stoffen, zoals medicijnen kunnen schadelijk zijn. De lever is in staat Koolhydraatstofwisseling De dunne om deze ‘giftige’ stoffen uit het bloed op darm neemt de zogenaamde ‹enkelte nemen en onwerkzaam te maken. De 59

lever bindt deze stoffen aan een bepaald eiwit: ‘glucuronzuur’ of verandert ze van structuur. De onschadelijk gemaakte stoffen kunnen vervolgens met de gal of urine uit het lichaam verwijderd worden. Alvleesklier De alvleesklier is een langgerekte trosvormige klier, die een belangrijke rol speelt bij de spijsvertering. De medische naam voor alvleesklier is pancreas. De alvleesklier heeft twee verschillende functies die duidelijk van elkaar onderscheiden moeten worden: • De exocriene functie die een belangrijke rol speelt bij de vertering van het voedsel. • De endocriene functie die een belangrijke rol speelt bij het regelen van de bloedsuikerspiegel. In de alvleesklier zit ook klierweefsel, dit zijn de ‘Eilandjes van Langerhans’ die onder andere het hormoon insuline en glucagon produceren. Deze kliertjes geven hun hormonen direct aan het bloed af. In de volgende editie van Medisch Dossier gaan we verder op dit onderwerp in. Webinar Robert Muts heeft over dit onderwerp een webinar gegeven. Dit is terug te vinden op: www.integraalmedischcentrum/ webinar Robert Muts, Osteopaat D.O. / Mesoloog D.M., is de oprichter en directeur van het Integraal Medisch Centrum Amsterdam (IMC). In het IMC worden reguliere en alternatieve therapieën en geneeswijzen doelbewust samengebracht, om te komen tot een integrale geneeskunde. Meer informatie kunt u vinden op de website www.integraalmedischcentrum.nl

NATUURLIJK GEZOND

Praktische, natuurlijke oplossingen voor alledaagse gezondheidsvragen

Holistische hulp voor vitiligo Ik heb pas de diagnose vitiligo gekregen en ben op zoek naar natuurlijke of holistische opties om de klachten te verbeteren of verergering te voorkomen. De witte vlekken zitten op mijn knieën en voeten en ik ben gestopt met het dragen van rokken en jurken want ik vind het er lelijk uitzien. Mijn dokter stelde een steroïde crème voor, maar ik ben bezorgd over bijwerkingen. Zijn er andere dingen die kunnen helpen? W.S., via e-mail

Vitiligo is niets om je voor te schamen, zoals wel is bewezen door beroemdheden als supermodel Winnie Harlow. Maar ondanks het groeiende bewustzijn en de acceptatie bestaan er vooroordelen over deze huidaandoening en het is algemeen bekend dat dit een ongunstig effect heeft op het zelfrespect en de levenskwaliteit.1 Vitiligo treft ongeveer 1 tot 2 procent van de bevolking. Het is een raadselachtige, vaak progressieve aandoening die witte vlekken op de huid veroorzaakt doordat het pigment eruit verdwijnt. Dit gebeurt als melanocyten – de cellen die verantwoordelijk zijn voor het pigment dat de huid kleur geeft – afsterven of niet langer normaal kunnen functioneren. Wat de oorzaak is van vitiligo is nog niet duidelijk, maar volgens de voornaamste theorie is het een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem de pigmentcellen en weefsels van het eigen lichaam aanvalt.2 Het vermoeden is dat oxidatieve stress – een disbalans in het lichaam tussen schadelijke vrije radicalen en antioxidanten die daartegen beschermen – ook een rol speelt.3 En sommigen denken dat het oxidatieve stress is waardoor de auto-immuunreactie wordt uitgelokt.4 De gangbare behandeling voor milde vitiligo is het plaatselijke aanbrengen van corticosteroïden, wat effectief kan zijn, maar waarbij wel bijwerkingen optreden zoals het dunner worden van de huid en hormonale problemen.5 Bij depigmentatie op uitgebreide schaal is de meest gangbare behandeling het aantrekken van meer pigmentcellen naar het huidoppervlak door middel van lichttherapie (bestraling UVB-licht) – wat je ook van nature ziet gebeuren als je in de zon ligt om een kleurtje te krijgen. Er bestaat echter wel bezorgdheid over bijwerkingen zoals fototoxische reacties en blaarvorming en het gebrek aan gegevens over de risico’s van huidkanker bij langdurige UV-straling.6 Als het gaat om natuurlijke oplossingen zijn er verschillende mogelijkheden die veelbelovend zijn voor vitiligo, vooral bij toepassing in de vroege stadia van de aandoening. De meeste zijn echter wel getest in combinatie met conventionele therapieën, dus het is onduidelijk welk effect ze op zichzelf zullen hebben. Je beste optie is om samen te werken met een ervaren natuurgeneeskundige die een holistisch programma op maat voor je kan samenstellen. Hiernaast en op p61 vind je een overzicht van de beste natuurlijke opties om te proberen. 60

NEEM ANTIOXIDANTEN Het vermoeden is dat oxidatieve stress betrokken is bij vitiligo, en daartegen zijn antioxidanten veelbelovend. In één onderzoek versterkte een antioxidant-supplement met alfaliponzuur, vitamine C en E, en meervoudig onverzadigde vetzuren de effecten van smalspectrum-UVB-lichttherapie. Bijna de helft van de behandelde patiënten zag meer dan 75 procent herpigmentatie, tegenover slechts 18 procent in de placebogroep.7 Een ander onderzoek toonde aan dat degenen die naast de UVB-behandeling vitamine E-supplementen gebruikten, betere resultaten behaalden dan degenen die alleen met de lichttherapie werden behandeld.8

VITAMINE D Lage niveaus van vitamine D, de ‘zonnevitamine’, zijn in verband gebracht met vitiligo, dus het is een goed idee om je vitamine D-gehalte te laten controleren.9 In een onderzoek onder kinderen die werden behandeld met het conventionele topische geneesmiddel tacrolimus, bemerkten alleen degenen die ook vitamine D-supplementen kregen een verbetering van hun vitiligo.10

ONDERZOEK ANDERE VITAMINETEKORTEN Er zijn ook andere vitaminetekorten in verband gebracht met vitiligo, met name foliumzuur (vitamine B11), vitamine B12 en vitamine C.11 In een kleine studie leidde suppletie met deze vitamines na drie maanden tot duidelijke verbeteringen van vitiligo en na één tot twee jaar zelfs tot volledige herpigmentatie in sommige gevallen.12 Een andere langetermijnstudie wees uit dat herpigmentatie optrad bij ongeveer de helft van degenen die een combinatiebehandeling kregen van blootstelling aan de zon, foliumzuur en B12-supplementen.13 Raadpleeg een ervaren arts die eventuele tekorten bij je kan vaststellen en de juiste supplementen en doseringen kan voorschrijven.

NATUURLIJK GEZOND

CONTROLEER JE SCHILDKLIER OVERWEEG EEN L-FENYLALANINESUPPLEMENT Supplementen van dit essentiële aminozuur, dat te vinden is in vlees, zuivelproducten en bonen, lijken effectief te zijn bij vitiligo wanneer ze worden gebruikt in combinatie met lichttherapie.

Vitiligo is in verband gebracht met schildklieraandoeningen zoals Hashimoto thyreoïditis, een auto-immuunziekte waarbij je immuunsysteem je schildklier aanvalt.15 Het is de moeite waard om je schildklierhormoonspiegels te laten controleren en te proberen eventuele problemen op te lossen. Zie onze uitgave van januari 2020 voor meer informatie over de ziekte van Hashimoto en wat je eraan kunt doen.

PROBEER KRUIDEN Verschillende kruiden lijken nuttig te zijn bij vitiligo. In klinische onderzoeken bleken de volgende kruiden een gunstige werking te laten zien. Ginkgo biloba. Dit kruid, bekend om zijn krachtige eigenschappen als antioxidant, werd vergeleken met een placebo; het bleek de progressie van vitiligo effectief te stoppen en tevens de pigmentatie te verbeteren.16 Aanbevolen dosering: driemaal daags 40 mg

bij

Ammi visnaga (fijn akkerscherm; khella). Khelline, het actieve bestanddeel van dit Noord-Afrikaanse kruid, lijkt blootstelling aan zonlicht de herpigmentatie van de huid bij vitiligopatiënten te stimuleren.17 Aanbevolen dosering: 120-160 mg khelline Polypodium leucotomos (samambaia, calaguala). Patiënten die dit Zuid-Amerikaanse kruid in combinatie met smalspectrum-UVB-therapie gebruikten, zagen betere resultaten dan degenen die alleen lichttherapie kregen.18 Aanbevolen dosering: driemaal daags 250 mg

RAADPLEEG EEN HOMEOPAAT Homeopathie kan nuttig zijn voor vitiligo, volgens casusrapporten van veertien patiënten die werden behandeld met geïndividualiseerde homeopathische middelen. Volgens de onderzoekers werden de beste resultaten behaald bij degenen die in de vroege stadia van hun aandoening werden behandeld.19 Voor het vinden van een homeopaat bij je in de buurt kun je kijken op www.vereniginghomeopathie.nl of www.homeopathie.nl.

PROBEER CHINESE KRUIDENGENEESKUNDE

BRONNEN

Een beoordeling van vijf onderzoeken wees uit dat vitiligo-patiënten die Chinese kruiden geadviseerd kregen in combinatie met lichttherapie, meer herpigmentatie vertoonden dan degenen die alleen lichttherapie gebruikten.20 Op de site van de Nederlandse Vereniging voor Traditionele Geneeskunde Zhong (www.zhong.nl) kun je een behandelaar in de buurt zoeken.

2 3 4 5

OVERWEEG HYPNOTHERAPIE Er zijn aanwijzingen dat er een psychologisch aspect is aan veel huidaandoeningen, waaronder vitiligo, en dat hypnose kan helpen als aanvullende therapie.21 Kijk op www.hypnotherapie.nl om een hypnotherapeut bij je in de buurt te vinden.

6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21

Int J Womens Dermatol, 2018; 4: 32–7 Autoimmun Rev, 2010; 9: 516–20 Indian J Dermatol Venereol Leprol, 2009; 75: 268–71 Med Sci Monit, 2019; 25: 1017–23 Am Fam Physician, 2009; 79: 135–40 BMC Dermatol, 2008; 8; 2 Clin Exp Dermatol, 2007; 32: 631–6 J Clin Pharmacol, 2009; 49: 852–5 Photodermatol Photoimmunol Photomed, 2016; 32: 181–90 Clin Nutr ESPEN, 2016; 15: 28–31 Pigment Int [serial online] 2015; 2: 76–80; Clin Exp Dermatol, 2012; 37: 62–4 Cutis, 1992; 50: 39–42 Acta Derm Venereol, 1997; 77: 460–2 Cochrane Database Syst Rev, 2006; (1): CD003263; J Dtsch Dermatol Ges, 2007; 5: 467–75 Acta Dermatovenerol Croat, 2011; 19: 248–54; J Am Acad Dermatol, 2005; 53: 220–3 Clin Exp Dermatol, 2003; 28: 285–7 Dermatologica, 1982; 165: 136–40 J Eur Acad Dermatol Venereol, 2007; 21: 942–50 Am J Case Rep, 2017; 18: 1276–83 Complement Ther Med, 2016; 26: 21–7 Arch Dermatol, 2000; 136: 393–9

VOEDING NATUURLIJK

Houd ongenode gasten uit je buik en brein In de reportage over hoe virussen een stap voor te blijven las je het al: een grote troef die we zelf in handen hebben om te werken aan een optimale weerstand ligt in een gezonde spijsvertering, een gezonde darmflora en gezonde darmslijmvliezen. Zo maken pathogene micro-organismen de minste kans om vanuit de darm in onze bloedbaan te worden opgenomen. Snelle koolhydraten, suikers, te vaak eten, te weinig vezels en bijvoorbeeld gluten kunnen de balans tussen goede en slechte micro-organismen in je maag en darmen flink verstoren.

n het is misschien vervelend om te zeggen, zo net na de feestdagen: maar juist in feestmaanden als de decembermaand laat menigeen zijn goede darmbacteriën ‘verhongeren’. Hierdoor ontstaat gemakkelijk een disbalans in je darmflora ten gunste van foute micro-organismen. Ons gemiddelde feestje bevat namelijk niet echt de ingrediënten waarmee onze goede darmbacteriën zich kunnen voeden. Meestal is er juist nauwelijks sprake van vezels, maar wel van veel suiker, melk en gluten. Ik hoor vaak van mensen: na de feestdagen ga ik wel weer gezonder eten. Ik zou zeggen, neem jezelf voor om dit jaar je feestjes tegelijk lekker en gezond te maken. Zo kunnen we ook direct een aantal uiterst vernuftige douanesystemen in ons lichaam koesteren. Ik heb het dan over de darm-bloedbarrière en de bloedhersenbarrière. Beide douanesystemen bestaan uit een soort wal van zeer dicht tegen elkaar aangeplakte cellen, zodat er geen ongenode ‘gasten’ door kunnen. Alleen de stoffen die ons lichaam/brein herkent en nuttig/gunstig acht, mogen de douane passeren. Lichaamsvreemde stoffen, (endo)toxines, bacteriën, schimmels, virussen (of hun stofwisselingsproducten) worden geweerd. Wat een optimale bescherming! Dat zou je denken. Helaas zijn er veel factoren, waaronder ons voedingspatroon, die het risico op lekke barrières verhogen met flinke gevolgen voor onze gezondheid. Als het darmslijmvlies wordt aangetast, noemen we dit een leaky gut (ook wel hy-

perpermeabele darm of IMD genoemd). Er is een sterk vermoeden dat een leaky gut kan uitmonden in een leaky brain.1 Een lekke bloed-hersenbarrière dus. De bloed-hersenbarrière bestaat uit een sterk vertakt bloedvatennet en niet uit slijmvliezen zoals in de darm. Net als in je darmslijmvliezen hoort een intacte bloed-hersenbarrière je hersenen te beschermen door heel gericht (voedings) stoffen en zuurstof, maar geen toxines of ongewenste moleculen of micro-organismen door te laten. Indien de barrière aangetast is, kan er ontsteking ontstaan, zoals ook kan gebeuren bij een lekke darm. Neuronen communiceren dan niet meer optimaal met elkaar, de omgeving waarin deze neuronen moeten functioneren, is aangetast, er treedt een grote mate van oxidatieve stress in werking en er kunnen ontstekingen ontstaan: neuroinflammatie genoemd. Een lekkende darm is dus een v an de mogelijke oorzaken van lekkende hersenen. Daarnaast zijn onder meer virusinfecties,2 vaatproblemen/microbloedingen en verhoogd homocysteine,3 of psychische problemen en stress4,5,6 factoren die de bloed-hersenbarrière kunnen beïnvloeden. Je darmflora en je darmslijmvliezen gezond houden, lijkt een preventieve werking te hebben op je breingezondheid. Daarom een recept dat gericht is op de gezondheid van zowel je bloedhersenbarrière als je darmslijmvliezen, of je nu ziek bent of gezond. Als je het niet eet als tussendoortje, maar als ontbijt of toetje heb je een eetmoment minder. Ook een belangrijke voorwaarde voor een gezonde spijsvertering. 62

Voeding die helpt Voedingsstoffen en -middelen, in willekeurige volgorde, die het risico op een lekke darm verminderen of bijdragen aan herstel van de darmslijmvliezen. • Vezels, zoals resistent zetmeel, bèta-glucanen, pectine, inuline7,8 • Probiotica (bijvoorbeeld (water) kefir, yoghurt en kombucha) • Vitamine A9 • Voldoende omega 3-vetzuren10 • voldoende eiwit/glutamine9,10 • Vitamine D11 • Voeding met een lage glycemische lading • Slijmhoudende voedingsmiddelen zoals haver, lijnzaad, chiazaad • Ruim voldoende chlorofyl (bladgroentes) • Kuzu (bindmiddel) • Lactoferrine (vooral in rauwe zuivel) in het geval van endotoxinen12 • Ontstekingsremmende voeding • Polyfenolen als curcumine, quercetine, ellaginezuur, groene thee, resveratrol10 • Zink (noten, pitten, zaden)13 • Glucosamine en chondroitine (insecten of bone broth)

VOEDING NATUURLIJK

Tips • Maak je dit gerecht in de herfst of winter, begin dan met het fruit: doe 250 gr rood fruit uit de diepvries in een steelpannetje, breng het aan de kook en voeg 3 gr agar agar en wat honing toe. Laat opstijven en verdeel het over de yoghurt, hüttenkäse of hangop. Voeg vervolgens de gehakte noten, olie en granaatappelpitjes toe. • Nog steeds zijn er mensen die menen dat koffie de bloeddruk verhoogt. Echter, van een paar kopjes gefilterde koffie per dag lijkt juist een beschermende werking uit te gaan wat betreft hart-en-vaatziektes.14 Dat neemt niet weg dat er talloze mensen zijn, zeker bij chronische stress, die ‘hyper’ op koffie reageren en het liever niet nemen.

Recept:

ESPRESSO-AMANDELTAARTJE Ingrediënten (4 ontbijtjes of toetjes)

Aan de slag

• 200 ml koude espresso

Roer de koude espresso in een kom door het amandelmeel. Voeg de overige ingrediënten toe. Roer goed door elkaar, proef en voeg naar hartenlust nog iets van de ingrediënten toe. Zet de kom 30 minuten in de koelkast, zodat de smaken kunnen intrekken en opstijven.

• 125 gr amandelmeel • 5 à 10 gr rauwe cacaopoeder (naar smaak) • 2 gr gemalen kaneel of kardemom • 1 gr gemalen gember • 40 gr lijnzaad (gebroken of heel) of chiazaad • 25-35 gr biologische honing (bijvoorbeeld citroenhoning) Garnering • 250 gr rood fruit (druiven met pit, bramen, frambozen, Japanse wijnbessen)

Serveertips Verdeel het mengsel over 4 serveerringen van 8 centimeter op aparte borden en druk goed aan met de achterkant van een lepel. Garneer met rood fruit, een toefje kokosyoghurt, grove noten en een scheutje walnotenolie of een beetje pitten/zaden/kasha of met de andere genoemde ingrediënten.

• 3 eetlepels granaatappelpitjes of gojibessen, gedroogde cranberries of stukjes abrikoos • toefje kokosyoghurt, hüttenkäse, of hangop van rauwmelkse kefir • 50 gr grof gehakte noten (bij voorkeur walnoten) • 1 eetlepel walnotenolie • eventueel 1 eetlepel pitten, zaden, kasha 63

BRONNEN

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Microorganisms. 2018 Dec; 6(4): 107 Virulence. 2012 Mar 1; 3(2): 222–229 Blood. 2011 Aug 18; 118(7): 2007–2014 J Neurosci. 2014 Oct 29; 34(44): 14697–14706 Front Mol Neurosci. 2019; 12: 32 Exp Physiol. 2018 Mar 1;103(3):337-342 Sci Rep. 2018; 8: 13404 Obes Control Ther. 2017; 4(3): 10.15226/23748354/4/2/00140 Aliment Pharmacol Ther. 1999 May;13(5):679-85 Front Immunol. 2015; 6: 612 United European Gastroenterol J. 2015 Jun; 3(3): 294–302 Yakugaku Zasshi. 2008 Sep;128(9):1363-8 J Lab Clin Med. 2002 May;139(5):311-5 https://www.hartstichting.nl/getmedia/f6bea7d9-dba84c73-bab0-41054004c6bf/brochure-hartstichting-hogebloeddruk.pdf

Rineke Dijkinga heeft ruim vijftien jaar mensen met chronische klachten begeleid als natuurgeneeskundig- en orthomoleculair therapeut. Haar cliënten waren op zoek naar praktische tips en recepten en zo schreef ze in 2011 haar eerste boek waarin, naast gemakkelijke recepten, het ‘weten over eten’ de rode draad vormt. Sinds 2018 richt ze zich alleen nog op het verspreiden van haar kennis via artikelen, trainingen, lezingen en boeken. Om haar kennis omtrent de voedingswaarde van ons eten verder te verdiepen, kocht ze met de opbrengst van haar boeken een paar hectare landbouwgrond waar alles draait om ‘gezondheidswaarde per hectare’.

MEDISCH DOSSIER

Haal meer uit Medisch Dossier Online archief

E-books

Als abonnee heb je toegang tot het online archief van Medisch Dossier. Alle sinds 2008 verschenen artikelen kun je hier nalezen. Een schat aan gezondheidsinformatie altijd bij de hand.

Medisch Dossier publiceert regelmatig e-books welke gratis toegankelijk zijn voor abonnees.

Wekelijks e-nieuws

Nog geen abonnee?

Ontvang het laatste medisch nieuws, aanbiedingen, opiniestukken en columns in je inbox. Elke week, met de MD Update. Schrijf je in op www.medischdossier.org/nieuwsbrief

Medisch Dossier is jouw hulp bij het maken van betere gezondheidskeuzes.

Onafhankelijke artikelen Wetenschappelijk onderbouwd 10 magazines per jaar Toegang tot online uitgave en archief

€ 69,95 per jaar Gratis bij een jaarabonnement

INDEVOLGENDEEDITIE Verschijnt 26 februari 2021

Weer scherp van geest Met de juiste aanpassingen in je leefstijl kun je soms je cognitieve achteruitgang en zelfs de ziekte van Alzheimer omkeren. Celeste McGovern legt uit hoe.

Herstel na een beroerte

Slechts een handjevol mensen krijgt na een beroerte weer de volledige kracht terug in zijn ledematen. Psycholoog en gedragsneuroloog Edward Taub maakt gebruik van gedragswetenschap bij revaliderende patiënten, en met succes.

Hypno en FODMAP bij Prikkelbare Darm Syndroom Proefabonnement Probeer Medisch Dossier - ontvang 3 nummers voor € 15. Stopt automatisch. Wil je daarna alsnog een jaarabonnement? Dan verrekenen we de proefabonnementsprijs met de jaarprijs.

In een nieuwe rubriek gaat Cindy de Waart in op de holistische aanpak bij de behandeling van chronische aandoeningen. Deze eerste editie staat het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) centraal.

10X + Ga naar www.medischdossier.org/abonnee Bel: 070 205 9236 of gebruik de antwoordkaart in het midden van dit magazine.

Optimaal thuiswerken Thuiswerken wordt mede door de lockdowns meer en meer de norm. Maar wat doet het eigenlijk met onze gezondheid en wat is de optimale thuiswerksituatie? Yildiz Celie zoekt het uit.

Colofon Over Medisch Dossier

COLOFON

Verschijningsdata 2021

Medisch Dossier is een kennisplatform over gezondheid met onafhankelijke en wetenschappelijk onderbouwde informatie over welzijn, ziekten en behandelingen vanuit zowel de reguliere als complementaire zorg. Ons doel is mensen te helpen bij het maken van betere gezondheidskeuzes. We zijn kritisch, onafhankelijk en bieden toegankelijke en toepasbare informatie, zodat mensen hun gezondheid in eigen hand kunnen nemen. Naast artikelen van Nederlandse bodem bevat Medisch Dossier vertalingen van artikelen gepubliceerd in het Britse blad What Doctors Don’t Tell You.

Medisch Dossier verschijnt 10x per jaar. Editie Verschijning MD 2301 (jan) 15-01-2021 MD 2302 (mrt) 26-02-2021 MD 2303 (apr) 26-03-2021 MD 2304 (mei) 30-04-2021 MD 2305 (jun) 04-06-2021 MD 2306 (jul/aug) 09-07-2021 MD 2307 (sept) 13-08-2021 MD 2308 (okt) 17-09-2021 MD 2309 (nov) 22-10-2021 MD 2310 (dec) 10-12-2021

Uitgever: Roland Pluut Hoofdredactie: Bryan Hubbard en Lynne McTaggart Coördinatie: Ellen van der Knaap, Els Kwaks Vertaling: Mieke Prins, Astrid Zwart Advies: Ivonne Pappot Vormgeving: Irma Theunisse Drukwerk: Print Consult

Disclaimer De redactie van Medisch Dossier verklaart dat de informatie in deze uitgave op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld. Zij kan echter op geen enkele wijze instaan voor de volledigheid van of eventuele onjuistheden in deze uitgave. De redactie, haar medewerkers en de auteurs aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid voor schade van welke aard dan ook die het gevolg is van handelen en/of beslissingen op basis van de inhoud van deze uitgave. De informatie in deze uitgave over het gebruik van voeding en voedingssupplementen in relatie tot ziekte en gezondheid is geen vervanging voor een medisch advies, diagnose of behandeling door een gezondheidsprofessional. Voedingssupplementen zijn geen vervanging voor geneesmiddelen, maar kunnen (in overleg met de behandelend arts) worden gebruikt als aanvulling op de voeding of de behandeling. Inzichten rondom gezondheidsthema’s volgen elkaar snel op. Iedereen heeft recht op volledige en begrijpelijke informatie om zelf een verantwoorde keuze te maken. Medisch Dossier presenteert hiervoor een faciliterende functie als toonaangevend platform. U dient, vanzelfsprekend, uw gezondheid nauwlettend te monitoren en bij opvallende veranderingen contact op te nemen met uw huisarts. Er is immers geen one-size-fits all gezondheidsadvies; het gaat altijd om een advies op maat. Maar onze overtuiging is dat een goed geïnformeerde patiënt sneller de geschikte zorg vindt die bij hem of haar past.

Engelse redactie Janet Balaskas, Sally Bunday, dr. Damien Drowning, dr. Harald Gaier, dr. Jean Monro, dr. Sarah Myhill, dr. Michel Odent, Craig Sams, dr. Melvyn Werback, Dr. Janathan Wright

Engelse auteurs Cate Montana, Celeste McGovern, Rob Verkerk, Charlotte Watts

Nederlands vakteam Maarten Klatte, Robert Muts, Han Siem, Cindy de Waard

Nederlandse auteurs Yildiz Celie, Tineke Dekker, Rineke Dijkinga, Maarten Klatte, Robert Muts, Han Siem, Cindy de Waard

Aan dit nummer werkten mee

© Medisch Dossier Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en openbaar worden gemaakt zonder toestemming van de uitgever. Dit magazine wordt uitgebracht onder licentie van WDDTY Publishing Ltd (UK). Alle rechten op het gelicentieerde materiaal behoren toe aan WDDTY Publishing Ltd. Het materiaal mag niet worden gereproduceerd, als geheel of in delen, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van WDDTY Publishing Ltd. De naam What Doctors Don’t Tell You is eigendom van WDDTY Publishing Ltd.

Christine Catlender, Sabine Uitslag

Contact Abonneeservice Postbus 226, 2690 AE ’s-Gravenzande Tel. 070 205 9236 (di t/m vr van 12:00-16:00, of laat een boodschap achter) Email: klantenservice@medischdossier.org Redactie Voor inhoudelijk vragen, opmerkingen en suggesties, neem contact op met de redactie via redactie@medischdossier.org.

HET LAATSTE WOORD

Als het gaat om vaccins en Covid-19 doet Facebook wat de Amerikaanse regering verlangt

De oneerlijke effectenhandelaar Bryan Hubbard

ermen als ‘nepnieuws’ en ‘antivaxers’ worden gebruikt om mensen aan te vallen die de officiële medische lijn in twijfel trekken, vooral in deze rare Covid-tijden. Maar er is maar één manier om uiteindelijk aan de weet te komen of dit klopt of niet. En dat is door het verstrijken van de tijd. Op dit moment varen socialemediaplatforms op het kompas van de CDC (het Amerikaanse RIVM) en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) als het gaat om de Covid-wateren en vaccinatiegerelateerde berichten en video’s. Maar zelfs zonder het voordeel van de tijd weten we dat we daarmee soms bedrogen kunnen uitkomen. Journalist Jeremy R. Hammond heeft Facebook-berichten geplaatst over vaccins die op feiten zijn gebaseerd, maar door de factcheckers van het platform toch als ‘onbetrouwbaar’ werden beoordeeld. Toen hij bijvoorbeeld schreef dat vaccins hersenschade kunnen veroorzaken, werd dit als nepnieuws gebrandmerkt, terwijl in de handleiding van Merck dit staat vermeld als mogelijke bijwerking van een van hun vaccins. Ook Hammonds bericht dat de hoofdwetenschapper van de WHO had gelogen over de veiligheid van vaccins kreeg het stempel onwaar. Aangetoond is dat dr.Soumya Swaminathan, na geruststellende geluiden te hebben gemaakt over hoe vaccins over de hele wereld worden toegediend ‘zonder risico’, later in een WHO-bijeenkomst verklaarde dat ‘we niet genoeg kunnen benadrukken dat veel landen echt niet zulke goede veiligheidscontrolesystemen hebben’ en dat het risico van een ernstige bijwerking van een vaccin ‘altijd aanwezig’ is. Liefhebbers (en aandeelhouders) van Facebook zouden kunnen beweren dat het platform een onafhankelijk, emotieloos en neutraal doorgeefluik is, maar dat het – vooral in een crisis – wel de publieke plicht heeft om geen onwaarheden en paniek te verspreiden, in navolging van het in Amerika veelgehoorde

motto dat we vrijheid van meningsuiting hebben, zolang we niet willens en wetens paniek zaaien door zomaar ‘brand!’ te roepen in een drukbezocht theater. En als je geen expert bent, dan wend je je tot erkende bronnen zoals de CDC (of in Nederland RIVM) of WHO om na te gaan of beweringen wel kloppen. Tot zover geen nieuws onder de zon, maar er zit hieraan ook nog een andere kant. Het lijkt erop dat Facebook na dwang vanuit de Amerikaanse overheid overstag ging, toen het democratische congreslid Adam Schiff in februari 2019 dreigde met nieuwe wetgeving die de immuniteit van Facebook op grond van de Communications Decency Act – hierin staat dat beheerders van internetplatforms niet aansprakelijk gesteld kunnen worden voor wat derden op het platform schrijven – op zou opheffen, tenzij het algoritmen invoerde om ‘desinformatie over vaccins’ en advertenties daarover tegen te gaan. Facebook-oprichter Mark Zuckerberg zag deze wetgeving als een dodelijke slag voor de enorme advertentie-inkomsten en riep de CDC en de WHO op om te helpen bij het identificeren van berichten met foute informatie, die onder ouders twijfel over vaccins zouden kunnen veroorzaken.

Advocaat Robert F. Kennedy jr. heeft een rechtszaak tegen Facebook aangespannen, omdat het een spreekbuis van de overheid is in plaats van een onafhankelijk informatieplatform 66

Dit ongepaste handjeklap werd onthuld door advocaat Robert F. Kennedy Jr., die een rechtszaak tegen Facebook aanspant. De donatieknop van zijn non-profitorganisatie Children’s Health Defense, die juridische ondersteuning biedt aan ouders van kinderen met vaccinschade, werd van de Facebook-pagina verwijderd, omdat daar ‘foutieve informatie’ verspreid zou worden over vaccinaties en het nieuwe 5G-netwerk. Het is, zoals hij in zijn verzoekschrift stelt, ongrondwettelijk dat Facebook, als vertegenwoordiger van de overheid, de vrijheid van meningsuiting beknot – en erger nog, ook ‘geldige en waarheidsgetrouwe uitspraken’ censureert. De opstellers van de Amerikaanse grondwet waren zich volledig bewust van de overheidscontrole op de ‘vrije pers’ in het Engeland van de zeventiende eeuw, toen druklicenties alleen werden verleend aan de meest overheidsgezinde stemmen. Het eerste amendement in de Amerikaanse grondwet (over vrijheid van meningsuiting, pers en vereniging) was een poging om juist te voorkomen dat het Amerikaanse Congres soortgelijke stappen zou kunnen zetten. Volgens Kennedy is Facebook in wezen toch een moderne drukpers die aan het lijntje van de regering loopt. Door de berichten van zijn groep te omschrijven als geldig en waarheidsgetrouw, omzeilt Kennedy het tegenargument dat ze onverantwoordelijk en onwaar zijn. Hij stelt dat, ook al staat het theater niet in brand, de bedrading er wel heel slecht uitziet en dat er op zijn zachtst gezegd gevaar dreigt. Dat is de functie van mensen die de gevestigde orde tegenspreken. Zij helpen licht te schijnen in de donkere hoekjes die regeringen en bedrijven liever voor ons verborgen houden en zorgen ervoor dat maatregelen worden omgebogen in een veiligere richting, die de burger de minste schade berokkent. Daarmee worden de zogenaamde ‘nepnieuws’-verkopers en ‘antivaxers ‘onderdeel van de complexe patronen waaruit uiteindelijk de waarheid ontstaat. En zoals altijd zal de tijd het leren.

Vorm een completer beeld van wat gezondheid écht is. En weet hoe u dagelijks uw welzijn zelf vorm kunt geven.

Gezondheid hervonden Wat kunnen we zelf doen? De huidige ‘Gezondheidszorg’, zorgt onvoldoende voor onze gezondheid en ons welzijn. Zorg moet meer zijn dan diagnoses en symptoombestrijding met medicijnen. Wat kunnen we zelf doen?

Eéndaagse cursus Leefstijlgeneeskunde Een dag lang, échte zorg voor uw gezondheid, onder leiding van Maarten Klatte, arts, met ruim 35 jaar ervaring in preventieve en leefstijlgeneeskunde. Locatie: Rhenen

€125

Kleine groepen

Theorie en direct toepasbare tips

Leefstijlgeneeskunde - de vier pijlers Voeding Krijg inzicht in de werking van voeding. Kies voeding slim. Welke vitamines zijn echt nodig? Belangrijke kennis in een vervuilde wereld.

Beweging Wat is het belang van beweging? Welke beweging maakt vrij? Hoe maken we het duurzaam? En hoeveel hebben we echt nodig?

Loslaten Stress en spanning herkennen en loslaten is van grote invloed op ons welzijn. Ontdek dat leven moeiteloos kan zijn.

Verbinding Ook de ervaring van verbinding (of het gebrek daaraan) heeft invloed op ons welzijn.

Voor info en boekingen ga naar www.moeiteloosgezond.nl

• • • •

Medisch Dossier 23/01

Articles inside

WEES COVID-19 EEN STAPJE VOOR