Medisch dossier 1902 februari 2017

Jaargang 19 N o 2 februari 2017

Los nummer E 7,50

Anticonceptiepil Proefkonijn Een nieuwe knie De risico’s in kaart gebracht

Testen op mens of muis

Doe toch maar niet

Diabetes 3.0

Alzheimers zoete geheim

extra dikke winterspecial

VAKANTIES VOOR OUDEREN met zorg gekozen Er even heerlijk tussenuit, ook als u afhankelijk van zorg of niet meer de jongste bent? Dat kan bij ons! Allegoeds biedt ouderen een ruime keuze uit vakanties naar prachtige locaties in Nederland – met daarbij de mogelijkheid om de zorg te krijgen die u nodig heeft.

“ Een weekje er helemaal tussenuit, gewoon even genieten. Geweldig!”

Vraag onze brochure aan of bel ons voor meer informatie:

0318 - 48 51 83

Nooit te oud voor vakantie!

Allegoeds Vakanties Molenweg 49a 6741 KK Lunteren

Telefoon (0318) 48 51 83 info@allegoedsvakanties.nl www.allegoedsvakanties.nl

|Medisch|dossier|

van de hoofdredactie

Lynne McTaggart en Bryan Hubbard Hoofdredactie

Wat u niet wist over alzheimer D e farmaceutische industrie is spectaculair de mist ingegaan met alzheimer. Dit werd onlangs nog eens bevestigd toen de Amerikaanse medicijnenfabrikant Ely Lilly and Co in november 2016 aankondigde dat zijn veelbelovende geneesmiddel tegen alzheimer, solanezumab, toch niet goed uit een klinische studie was gekomen. Volgens de farmaceut richtte het middel zich op een voorstadium van amyloïde plaques, clusters van eiwitten in de hersenen die beschouwd worden als een kenmerk van alzheimer. The New York Times stelde toen dat het verwijderen of voorkomen van een samenklontering van eiwitten met medicijnen nog niet betekent dat de patiënten er wat aan hebben, namelijk dat het ook echt een aantal symptomen van dementie vertraagt of tegenhoudt.

Alzheimer wordt – in tegenstelling tot diverse andere vormen van seniliteit – vastgesteld aan de hand van fysieke schade aan de hersenen. Bij patiënten met alzheimer treedt bijvoorbeeld een beschadiging aan het tubuline op, het eiwit dat nodig is voor gezonde zenuwuitlopers of gezond zenuwbindweefsel. Dit leidt tot ‘een kluwen van zenuwuitlopers’, waarbij in elkaar gedraaide vezels binnen in zenuwcellen de koppeling van signalen in de hersenen beletten.

Maar dan praat je over het eindresultaat. De geneeskunde kan alzheimer moeilijk behandelen omdat het wellicht geen specifieke ziekte is met kenmerkende symptomen. Het zou weleens kunnen dat mensen lijden aan een hersenvergiftiging uit verschillende bronnen.

Een aantal omgevingsfactoren kan namelijk schade aan de hersenen veroorzaken, vooral zware metalen zoals aluminium en kwik, vaak uit amalgaamvullingen.

Een recent overzicht van alle bewijzen voor de giftigheid van kwik liet zelfs zien dat de concentratie van kwik in de hersenen samenhangt met het aantal amalgaamvullingen in de mond. Hoe meer vullingen, hoe groter de hoeveelheid kwik die in de hersenen is opgeslagen.

Mensen die willen stoppen met roken zijn er nog slechter aan toe; als ze amalgaamvullingen hebben en nicotinekauwgum kauwen, zou het kwikniveau in hun lichaam op de lange duur weleens met de factor tien kunnen stijgen.1 Er is ook bewijs dat de kwikdampen die vrijkomen bij het kauwen ingeademd worden en in de longen terechtkomen. Daardoor komt het kwik snel in de bloedbaan terecht, en dus ook in de hersenen.2 Zeker zeven grote producenten van amalgaam waarschuwen dat amalgaamvullingen een negatieve invloed op je geestestoestand en je humeur kunnen hebben.

Dat er een verband is tussen aluminiumvergiftiging en de ziekte van Alzheimer, wordt weliswaar onderschreven door nieuw bewijs, maar in dierproeven op de Universiteit van Kentucky veranderde er niets aan het tubuline bij ratten die aluminium gevoerd kregen. Bij de ratten

www.medischdossier.org

die kwik kregen werden wel minder tubulinen gevonden, net als bij alzheimerpatiënten het geval is.

Maar wat voor dieren geldt, gaat nog niet altijd op voor mensen, al hebben onderzoeken van de Universiteit van Calgary in Canada ook aangetoond dat kwik zowel bij ratten als apen duidelijk een vermindering van tubulinen veroorzaakt.3 Er zijn bewijzen te over dat aluminium een rol speelt bij de ontwikkeling van alzheimer. Wellicht zijn de hersenen gevoelig voor de afzetting van aluminium door een gebrek aan beschermende mineralen als zink en selenium en een teveel aan kwik. Of misschien is het simpelweg zo dat zowel aluminium als kwik eraan bijdragen.

Aluminium zit overal in: in ons water en in sinaasappelsap uit een pak, in onze voeding, in cosmetica, medicijnen, deo’s, kookgereedschappen en frisdrankblikjes.

Toch is dat nog niets vergeleken met de dosis kwik waaraan de hersenen worden blootgesteld als je nicotinekauwgun kauwt en de dampen inademt.

Kwik en aluminium zijn langzaam werkende gifstoffen die beslist van grote invloed zijn. Maar er is meer. In ons hoofdartikel op pagina 50 zegt Marilyn Glenville dat de enkelvoudige suikers in ons voedsel de meest onderschatte gifstof zijn, die ook nog eens overal in voorkomen. Het bewijs dat nu op tafel ligt duidt erop dat alzheimer eigenlijk ‘diabetes type 3’ is, waarbij het lichaam, dat dagelijks aan een suikerlawine wordt blootgesteld, het vermogen verliest om de insuline in de hersenen onder controle te houden.

Geraffineerde koolhydraten zitten tegenwoordig overal in, zodat de meeste mensen praktisch alleen maar suikers eten. Alles uit pakjes en blikjes wordt met een of andere geraffineerde suiker gemaakt. Minder of geen geraffineerde suiker eten helpt wellicht aanzienlijk bij het voorkomen van alzheimer.

De moderne geneeskunde is gestoeld op exacte indelingen. In plaats van een aandoening te zien als iets wat specifiek bij iemand voorkomt, hebben medici de neiging om een label met een organische of besmettelijke oorzaak op een ziekte te plakken.

De reden dat we alzheimer niet kunnen genezen, is dat de medische wereld erin volhardt om een ‘disfunctionerend’ chemisch stofje in de hersenen te willen herstellen.

Maar omgevingsfactoren lijken eerder de oorzaak te zijn van alzheimer. Preventie en mogelijk zelfs genezing van de ziekte zou dan simpel zijn: stop gewoon uw hersenen te verontreinigen met giftige metalen en junkfood. referenties

1 Engl J Med, 2003; 349: 1731-7 2 J Orthomol Med, 1998; 13: 31-40 3 J Neurochem, 1994; 62: 2049-52 februari 2017 | medisch dossier 3

|Medisch|dossier|

50 inhoud februari 2017

De zoete oorzaak van Alzheimer 50 Uit nieuw onderzoek blijkt dat Alzheimer diabetes van de hersenen is.

38

Oma’s supersoep 56 Zelfgemaakte bottenbouillon gaat de veroudering tegen, Louise Hay en Heather Dane delen hun recepten.

Hoe veilig is de pil? 24 Na vijftig jaar heeft de anticonceptiepil nog altijd allerlei akelige en soms dodelijke bijwerkingen. Lees meer over de risico’s en veiligere alternatieven.

8

Hoe ik eczeem heb verslagen 61 Rahul Sharma had zo’n last van eczeem dat hij soms wekenlang in het ziekenhuis lag, tot iemand hem over Vitamine D vertelde.

Kruiden tegen migraine 36 Met deze kruiden kunt u van uw migraine afkomen.

30

Proeven op mens of muis 38 Kathy Archibald, directeur van de Safer Medicines Campaign, pleit voor het stoppen met dierproeven.

Wij waarderen uw mening, u kunt ons bereiken: Telefoon: 0172 476085 (maandag t/m vrijdag: 09:00 – 17:00) E-mail: medischdossier@spabonneeservice.nl Website : www.medischdossier.org 4 medisch dossier | februari 2017

www.medischdossier.org

Feiten in |Medisch|dossier| hoofdstuk deze editie:

24

De pil wordt wereldwijd door meer dan

Nieuws Nieuws 8

GEZOND BLIJVEN

VASTE RUBRIEKEN

Buiten de gebaande paden

Wat u zegt 7 Gezondheidspolitiek 21

Granaatappels gaan veroudering gaan 300 tegen; Afvallen met probiotica.

Charlotte Watts legt uit dat onze moderne, gladde wegen en paden Medicijnen 14 tot een ongezonde manier van lopen Paracetamol tijdens leiden. Leer weer natuurlijk bewegen zwangerschap gelinkt op oneffen terrein. aan autisme en ADHD; ‘Wondermiddel’ tegen In het roze 35 prostaatkanker toch niet zo Rabarber is het hoofdingredient van geweldig. dit heerlijke, en makkelijk te maken dessert.

UITGELICHT

CVS: feiten en fictie 200

Sommige artsen denken nog steeds dat het Chronische Vermoeidheidssyndroom tussen de oren zit.

De 5-secondenregel 22

Een nieuwe knie 46

95 procent van de operaties zou een succes zijn. Maar de werkelijkheid is minder rooskleurig

Voorvechters van alternatieve behandelingen worden tegengewerkt, zegt Rob Verkerk.

Brancheverenigingen 64

Een handig overzicht met relevante brancheverenigingen voor meer informatie of het vinden van een goede therapeut.

Het laatste woord 67

De patiënt wil gewoon dat het overgaat.

200 milioen vrouwen geslikt Duitseartsenschrijven

aanongeveer

1opde5 kinderen homeopathische middelenvoor

Groente en fruit: houd het vers 44

U kunt langer genieten van uw groente en fruit door het op de juiste plek op te bergen.

75% vande wereldbevolkingwordt ‘snachtsaan kunstlicht blootgesteld,

watgevolgenkanhebben voordegezondheid

56 Abonneren:0172476085 www.medischdossier.org

Vanafje20e produceertjelichaam iederjaar1% minder collageen

1knievervangingen opde3

isnietnodiggeweest februari 2017 | medisch dossier 5

|Medisch|dossier| Redactieraad

Redactieraad

Medisch Dossier wordt terzijde gestaan door een aantal van de meest toonaangevende pioniers ter wereld op het gebied van alternatieve en voedings­ geneeskunde, en medische milieukunde. Ieder van hen is een autoriteit op zijn of haar vakgebied: velen hebben grens­ verleggend werk verricht en zijn de grondleggers van nieuwe methodes in de geneeskunde.

Jean Monro, medisch directeur van het Breakspear Hospital, is een internationaal erkende specialist op het gebied van de medische milieukunde, waaronder het Chronisch Vermoeidheidssyndroom, de ziekte van Lyme, en meervoudige chemische overgevoeligheid. Ze is lid van de American Academy of Environmental Medicine en een gecerti­ficeerde examinator in de VS.

Michel Odent, een in Frankrijk opgeleide chirurg en gynaecoloog, is de grote baanbreker op het gebied van natuurlijke geboortes, die zich heeft ingezet voor thuis- en waterbevallingen. Hij heeft in het Verenigd Koninkrijk het Primal Health Research Centre opgericht en is auteur van ongeveer 50 weten­ schappelijke publicaties en 11 boeken, die inmiddels in 21 talen zijn vertaald.

Damien Downing heeft een praktijk gespecialiseerd in allergieën, milieu en voeding. Hij is de huidige voorzitter van de British Society for Ecological Medicine en lid van de redactieraad van Orthomolecular Medicine News Service. Hij is medisch hoofdadviseur van de kankerstichting Yes to Life en heeft talrijke boeken geschreven, waaronder The Vitamin Cure for Allergies.

Melvyn Werbach is psychiater en expert op het gebied van de invloed van voeding en planten op ziektes en psychische aandoeningen.

Hij heeft gewerkt aan de psychiatrische faculteit van de geneeskundeopleiding van de Universiteit van Californië.

In 1977 was hij voorzitter van de Biofeedback Society van Californië. Er is een groot aantal boeken van zijn hand verschenen, waaronder het bekroonde Nutritional Influences on Mental Illness.

Harald Gaier, waarschijnlijk de meest ervaren beoefenaar van de grote alternatieve medische disciplines in het Verenigd Koninkrijk, is geregistreerd osteopaat, homeopaat, acupunc­turist, natuurgenees­kundige en medisch kruidentherapeut.

Hij is voormalig medisch onderzoeksdirecteur van The Hale Clinic en de Diagnostic Clinic, bestuurs­lid van de Prince of Wales’ Foundation for Integrated Health, en de auteur van vele weten­ schappelijke publicaties en The Encyclopedia of Homoeopathy.

6 medisch dossier | februari 2017

Jonathan Wright vervult in de VS een voortrekkersrol op het terrein van de voedings­geneeskunde.

Hij is medisch directeur van de Tahoma Clinic in Renton en bestuurslid van de American Preventive Medical Association (APMA) en de Interna­tional College of Advanced Longevity Medicine. Hij heeft elf boeken op zijn naam staan.

Sarah Myhill studeerde in 1981 af aan de opleiding geneeskunde van het Middlesex Hospital.

Sindsdien werkt ze zowel voor de Britse nationale gezondheidsdienst NHS als in haar privépraktijk.

Gedu­rende zeventien jaar was ze eresecretaris van de British Society for Ecological Medicine (vroeger de British Society for Allergy, Envi­ ron­mental and Nu­tritional Medicine), een medische vereniging die zich toelegt op milieu­oorzaken van ziektes en niet-medica­ menteuze behandelingen.

Ze geeft samen met anderen de trainingscursussen van de vereniging en geeft regel­matig lezingen over onder­werpen zoals het chronischevermoeidheids­syndroom.

Janet Balaskas, die in de jaren zeventig aan de wieg stond van de Active Birth Movement, heeft wereldwijd veel veranderingen teweeg gebracht op het gebied van geboorte en kraamzorg. Ze is de oprichtster en directrice van het Active Birth Centre in Noord-Londen en heeft negen boeken op haar conto, waaronder Active Birth, Preparing for Birth with Yoga and Easy Exercises for Pregnancy.

Craig Sams is medeoprichter van Whole Earth Foods, een toon­ aangevend bedrijf in biologische voeding, en ook de oprichter en voorzitter van Green & Blacks Organic Chocolate. Momenteel is hij voorzitter van de Soil Association, uitvoerend voorzitter van Carbon Gold Ltd., een onderneming in koolstofvastlegging door het gebruik van biochar als bodemverbeteraar, en een trustee van de Slow Food Trust UK. Hij is de auteur van vier boeken, waaronder The Little Food Book.

Sally Bunday heeft de Hyperactive Children’s Support Group opgericht, de eerste organisatie die de aandacht vestigde op de rol van dieet en voeding bij probleemgedrag bij kinderen, in het bijzonder het effect van levensmiddelenadditieven en het tekort aan essentiële vetzuren. Sinds de oprichting ruim dertig jaar geleden heeft de stichting duizenden gezinnen geholpen met kinderen die last hebben van aandachtstekort en hyperactiviteit.

www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| lezersbrieven

Wat u zegt We zien uw lezersbrieven graag tegemoet. Bereik ons via de mail medischdossier@spabonneeservice.nl of stuur een brief naar Postbus 105, 2400 AC Alphen aan den Rijn

Beste redactie, Je hoort regelmatig dat, wanneer je slecht in slaap komt, dit ligt aan wat je doet vlak voor je gaat slapen. En dan met name; check je nog even je mobieltje nadat je in bed gestapt ben. Ik moet eerlijk toegeven dat ik zo iemand ben die nog door Facebook lig te scrollen. En ik nam altijd aan dat de blootstelling aan dat kunstmatige en felle licht ervoor zorgde dat ik moeilijk in slaap kon komen en soms slecht sliep. Ik ben niet eerder op het idee gekomen dat een slechte nachtrust mogelijk ook aan je voeding zou kunnen liggen. Ik heb het stuk hierover met veel plezier en aandacht gelezen.

(Het geheim van lekker slapen, Medisch Dossier 1901 januari 2017) Ik ben zeker van plan om voortaan meer op mijn voeding te letten. Dat is natuurlijk altijd een goed voornemen, maar als het dan ook nog effect heeft op mijn nachtrust is dat helemaal geweldig. Rowan Vliet (29)

Geachte redactie, Graag zou ik de volgende vraag willen stellen. Een vriendin van mij heeft drie jaar geleden een burn-out gehad en is hiervoor behandeld met medicijnen, met name antidepressiva. Ze heeft haar medicijngebruik afgebouwd en is helemaal gestopt. Maar klaagt nu dat ze bij erge gebeurtenissen totaal geen emotie voelt. Als ze naar de huisarts gaat wordt ze misschien weer aan de medicijnen gezet,

www.medischdossier.org

of doorgestuurd naar de psycholoog. Dat is iets wat ze niet wil! Mijn vraag is: is er alternatieve behandeling mogelijk? Ik ben benieuwd naar uw antwoord. Met vriendelijke groeten, E.G. (volledige naam bij redactie bekend) Beste E.G., Wat vervelend dat uw vriendin deze klachten ervaart. Erg begrijpelijk ook dat ze niet opnieuw wil beginnen met het slikken van antidepressiva als ze hier net vanaf is. Toch zouden wij uw vriendin willen adviseren professionele hulp te zoeken als zij hier behoefte aan heeft. Een huisarts kan uw vriendin overigens niet verplichten om opnieuw te beginnen met het gebruik van medicijnen. Wellicht kan uw vriendin ook baat hebben bij natuurgeneeskunde.

Noot redactie: Medisch Dossier is een informatiebron en geen medisch instituut. Wij geven geen adviezen over specifieke gezondheidsproblemen, ziekten of behandelingen. Medisch Dossier benadrukt dat het belangrijk is alvorens een behandeling te ondergaan, te stoppen, of te wijzigen, altijd een specialist te raadplegen.

Beste redactie, Graag wil ik reageren op een artikel in uw blad. Hierin schrijft u een artikel over HomocysteĂŻne, met als oplossing inname van B6, 100 mg. (Negen fatale gevaren, Medisch Dossier 1807 september 2016) Ik hoop van harte dat dit een drukfout is, zo niet, dan wil ik u er dringend op wijzen dat 100 mg buitensporig boven de algemene B6 ADH richtlijn is.

De richtlijn is namelijk 1 mg p/d, supplementen met meer, zeker rond de 100 mg, geven grote kans op neurologische schade. Veel mensen, waaronder ik, denken dat ze goed bezig zijn om veel supplementen

te slikken waaronder B6, maar ondertussen lopen ze serieuze onherstelbare schade op. De overheid is nu bezig met duidelijkere richtlijnen en verbod op verkoop van supplementen met hoge B6 waardes. Graag zie ik dat u hier aandacht aan besteedt en bij voorkeur corrigeert. Yolanda Lippens

Beste Yolanda, De Nederlandse richtlijn ligt inderdaad lager, namelijk 1,5 mg per dag.1 Een stuk lager dan wat in het artikel wordt geadviseerd (100 mg).

Het is goed dat je wijst op de doseringen en de hoge doseringen die soms aanbevolen worden.

En dat de reactie op medicatie en op voedingssupplementen per individu kan verschillen. In algemene zin wordt 100 mg vitamine B6 internationaal echter niet als een onveilige dosis beschouwd. Zoals al gezegd: de gevoeligheid kan per individu verschillen.

We grijpen je brief derhalve graag aan om nogmaals te benadrukken altijd in overleg met een specialist te kiezen voor een bepaalde dosis. Dit met extra nadruk wanneer het een kuur over langere periode met hoge dosis betreft. Ook is het belangrijk om wanneer enige neveneffecten optreden dit direct met de specialist te overleggen.

Beste redactie, Ik ben een groot voorstander van homeopathische geneesmiddelen en vond het dus maar wat leuk om hier een stukje over te zien in Medisch Dossier. En aangezien ik last heb van hooikoorts en ook in de winter vaak ziek ben, heb ik er voor mijzelf ook nog bruikbare informatie uit kunnen halen.

Vivienne van der Stock (46) referenties

1

http://www.voedingscentrum.nl/ nl/nieuws/te-veel-vitaminesbinnenkrijgen.aspx februari 2017 | medisch dossier 7

nieuws

nieuws

|Medisch|dossier|

Vrouwen klagen fabrikanten HPV-vaccins aan Een groep van 64 Japanse vrouwen heeft een rechtszaak aangespannen tegen hun overheid en twee farmaceutische bedrijven, omdat ze ernstige en langdurige bijwerkingen hebben ondervonden van het HPV-vaccin. De vrouwen, nu gemiddeld 18 jaar oud, zijn op hun elfde of later met Gardasil of Cervarix tegen baarmoederhalskanker gevaccineerd.

In totaal eisen de vrouwen 960 miljoen yen (8,4 miljoen euro) voor uiteenlopende reacties op de vaccinatie, zoals zenuwaandoeningen en pijn.

Ze eisen een schadevergoeding van de fabrikanten van de vaccins Gardasil en Cervarix, respectievelijk Merck en GlaxoSmithKline, en van de Japanse overheid.

Hun advocaten stellen dat de goedkeuring van de vaccins onrechtmatig was vanwege de schade die ze hebben veroorzaakt, en zeggen dat de fabrikanten verantwoordelijk zijn voor de veiligheid van hun producten.

Een van de advocaten, Masumi Minaguchi, zegt: ‘We willen met deze rechtszaken duidelijkheid krijgen over de verantwoordelijkheden van de overheid en de fabrikanten, zodat slachtoffers zonder angst kunnen leven.’

De vaccins werden in 2013 opgenomen in het Japanse vaccinatieprogramma, maar nog in datzelfde jaar trok de overheid dit advies weer in, nadat ze meldingen kreeg over bijwerkingen.

In Nederland worden meisjes van 9 tot 15 jaar ook gevaccineerd met Cervarix. Dit vaccin wordt namelijk in ons rijksvaccinatieprogramma gebruikt.

Volgens het RIVM is het veilig.

De bewaking van de veiligheid is in handen van Lareb, waar u eventuele bijwerkingen kunt melden.

Bron: Japan Times, 13 juli 2016

8 medisch dossier | februari 2017

Granaatappels gaan veroudering tegen Al bij de oude Grieken speelde de granaatappel een belangrijke rol, en wetenschappers moeten hun nu gelijk geven. Granaatappels hebben namelijk een verbazingwekkende werking: ze kenteren het verouderingsproces doordat ze cellen helpen zichzelf te recyclen, zo blijkt.

De vleesachtige roze vrucht bevat een molecule die cellen in staat stelt zichzelf te vernieuwen, en die preventief werkt tegen de achteruitgang van spieren en tegen ziekten die met veroudering samenhangen, zoals Parkinson.

Testen bij laboratoriumratten waren in één woord ‘verbazingwekkend’, aldus de onderzoekers van het Zwitserse opleidings- en onderzoeksinstituut Ecole Polytechnique Federale de Lausanne. Bij sommige

dierproeven steeg de levensduur met 45 procent.

De magische molecule heet urolithine A. Deze ruimt gebrekkige mitochondriën op, waarna zich jonge mitochondriën vormen.

Mitochondriën zijn de energiecentrales van onze cellen. Als we ouder worden, begeven ze het en hopen ze zich op in de cel. Daardoor wordt ons weefsel (zoals spierweefsel) zwakker. Deze niet-functionerende mitochondriën dragen waarschijnlijk bij aan ziekten die vaker bij ouderen voorkomen.

‘Urolithine A is het enige molecule waarvan we weten dat die het opruimingsproces van mitochondriën weer op gang brengt,’ aldus Patrick Aebischer, een van de onderzoekers.

Granaatappels bevatten stoffen

die door de darmen in urolithine A worden omgezet. De hoeveelheid goede bacteriën in de darmen is bepalend voor de hoeveelheid urolithine A die wordt aangemaakt.

Sommige mensen, die niet de juiste bacteriesoorten in hun darmen hebben, zullen geen voordeel halen uit het eten van granaatappels of het drinken van granaatappelsap.

Daarom ontwikkelen de onderzoekers nu een product, Amazentis, dat het proces op gang helpt.

Bron: Nature Medicine, 2016; 22, 879-888

E-sigaretten exploderen, maar niemand meldt het Het roken van elektronische sigaretten – het zogeheten vapen – zou veiliger moeten zijn dan het roken van echte sigaretten. Maar sommige zijn ontploft en hebben ernstige brandwonden in het gezicht veroorzaakt. Er is echter niemand die zich met dit probleem bezighoudt.

Een ziekenhuis in Noord-Carolina meldt dat het in het afgelopen halfjaar 10 patiënten met ernstige brandwonden en breuken heeft behandeld – en zelfs iemand die blind was geworden – nadat een e-sigaret die ze aan het roken waren, explodeerde.

‘We weten van brandwondencentra door de hele VS dat het probleem groot is,’ zegt Calre Meernik van de Universiteit van Noord-Carolina in Chapel Hill.

Een deel van het probleem is dat meldsystemen geen categorie hebben voor dit gevaar, dus artsen en patiënten kunnen een dergelijk incident nergens melden.

De Amerikaanse Vereniging voor Brandveiligheid kreeg in 2015 slechts vijftien meldingen van brand en explosies van e-sigaretten, terwijl de Amerikaanse Brandwondenstichting in hetzelfde jaar gegevens had van minstens een paar honderd gevallen.

Bron: BMJ, 2016; 354: i5024

www.medischdossier.org

|Medisch|dossier|

Onverzadigde vetten zijn het gezondst

Groente maakt gelukkig We weten het inmiddels allemaal: groenten en fruit zijn goed voor ons. Ze verminderen de kans op hart- en vaatziekten en kanker, en dragen bij aan een langer leven. Nu denken wetenschappers bovendien dat we er gelukkiger van worden.

Als we acht porties groenten en fruit per dag eten, stijgt ons gevoel van tevredenheid, welzijn en geluk. Dit effect kan zelfs net zo sterk zijn als wanneer we een baan vinden nadat we werkloos zijn geweest, zo blijkt uit een onderzoek van de Universiteit van Warwick in Engeland.

Maar het kan wel twee jaar duren voordat de voordelen volledig tot zijn recht komen, aldus de onderzoekers. Toch is dat nog altijd sneller dan de effecten die groenten en fruit op onze gezondheid hebben: die komen pas na tientallen jaren tot uiting.

Bij elk extra portie groente of fruit dat u op een dag eet, neemt uw geluksgevoel toe. Bij acht porties blijkt echter de grens te zijn bereikt. Als u nóg meer groenten en fruit eet, wordt u niet nóg gelukkiger.

Het zal u niet verbazen dat mensen die helemaal nooit groenten of fruit aten de grootste verandering in hun welzijn ervoeren. Die was net zo sterk als het vinden van werk na een periode van werkloosheid, schatten de onderzoekers.

Ze hebben het welbevinden gemeten van 12.385 vrijwilligers die zes jaar lang een dagboek bijhielden over hun voeding, geluk en levensvoldoening.

Bron: University of Warwick

Onverzadigde vetten – in bijvoorbeeld noten, zaden, oliën en zalm – zijn het gezondst en dragen bij aan een langer leven, zo blijkt uit een groot nieuw onderzoek. De meest ongezonde vetten zijn transvetten in gebakken en bewerkte voedingsmiddelen. Ze vergroten onze kans op een vroegtijdige dood.

Als u transvetten eet, stop daar dan mee. Als u verzadigde vetten eet – in bijvoorbeeld vlees en roomboter – neemt u daar dan minder van en voeg onverzadigde vetten aan uw dieet toe. Dat adviseren onderzoekers van de faculteit Volksgezondheid van Harvard.

Bij elke extra 2 procent

transvetten die we eten, neemt onze kans op een vroegtijdige dood naar schatting met 16 procent toe. Het eten van voeding die rijk is aan onverzadigde vetten vergroot onze kans op een langer leven met 19 procent.

Met alle tegenstrijdige berichtgeving over goede en slechte vetten is dit advies wél duidelijk, zeggen de onderzoekers.

Ze keken naar de gezondheid en voeding van 126.233 mensen die in de gezondheidszorg werken en 32 jaar lang elke twee tot vier jaar een lijst invulden. Tijdens de studie overleden 33.304 deelnemers. Hun voeding – inclusief het soort vetten dat ze aten – werd verge-

leken met degenen die nog in leven waren.

De transvetten bleken het dodelijkst. Maar ook verzadigde vetten hadden invloed op de levensduur: met elke 5 procent extra die mensen daarvan aten, steeg hun overlijdensrisico met 8 procent.

Het eten van koolhydraten in plaats van verzadigde vetten gaf slechts een minimale verbetering op de gezondheid. Daarnaast leidde een vervanging van alle vetten door koolhydraten ertoe dat het overlijdensrisico zelfs enigszins toenam, vooral omdat koolhydraten in de VS vaak uit geraffineerd zetmeel en suiker bestaan, aldus de onderzoekers.

Bron: JAMA Internal Medicine, 2016; 176: 1134-45

Een stevige wandeling voor een langer leven Lichaamsbeweging is gezond, maar hoeveel hebt u precies nodig als u boven de 60 bent?

Slechts een kwartier per dag matig intensieve beweging – zoals een stevige wandeling – is al voldoende om als oudere gezond te blijvan en de kans op een vroegtijdige dood te verminderen, blijkt uit nieuw onderzoek.

Het is goed haalbaar en levert voor uw gezondheid net zoveel voordeel op als het huidige advies om dagelijks 21 minuten matig intensief te bewegen, of 150 minuten per week.

Momenteel slaagt nog niet de helft van de ouderen erin om het advies uit te voeren, aldus onderzoekers van het Franse Universiteitsziekenhuis van Saint-Étienne. Daarom wilden ze precies weten hoeveel de zestigplussers moeten doen om hun kans op ernstige chronische ziekten en een vroegtijdige dood te verminderen.

Ze volgden twaalf jaar lang een groep van ruim duizend mensen en keken naar hoeveel ze aan beweging deden. Ze ontdekten dat het risico op overlijden daalde naarmate de hoeveelheid lichaamsbeweging steeg. Degenen die het meest bewogen hadden 35 procent minder kans vroegtijdig te overlijden. Degenen die minder actief waren, hadden slechts 22 procent minder kans vroegtijdig te overlijden.

De onderzoekers schatten de optimale hoeveelheid matig intensieve beweging op ongeveer een kwartier per dag, of 105 minuten per week. Dit bereikt u al met een stevige wandeling.

Bron: Proceedings of the European Society of Cardiology’s Euro-Prevent conference, 14 juni 2016

www.medischdossier.org

februari 2017 | medisch dossier 9

|Medisch|dossier|

Een jetlag? Eet tegelijk met de plaatselijke inwoners

Roomboter blijkt toch geen kwaad te kunnen

Vanwege de verzadigde vetten die het bevat, wordt zuivel ons altijd afgeraden, vooral roomboter. Maar er is geen bewijs dat roomboter hart- en vaatziekten veroorzaakt, en nu blijkt het ons zelfs tegen diabetes type 2 te kunnen beschermen.

Het eten van 14 gram roomboter per dag veroorzaakt geen cardiovasculaire ziekten (uw bloedvaten raken niet verstopt), ziekten van de kransslagaders of beroertes. Dat zeggen onderzoekers van de Tufts Universiteit in Boston, die negen studies analyseerden waarin in totaal 636.000 mensen waren gevolgd.

Hoewel er onder de deelnemers 9783 gevallen van hart- en vaatziekte waren, was het verband met het eten van boter zeer zwak, aldus de onderzoekers. Degenen die dagelijks roomboter aten, hadden zelfs minder risico op het krijgen van diabetes type 2, de leefstijlziekte die verband houdt met onze voeding.

Het probleem zit ‘m in het focussen op één bepaalde macronutriënt zoals verzadigde vetten, in plaats van op het hele dieet, zeggen de onderzoekers. Hedendaagse voedingsadviezen raden nog steeds ongeharde plantaardige oliën aan; die bevatten veel onverzadigde en weinig verzadigde vetten. Het is tijd om die adviezen te herzien, zeggen de onderzoekers. Ook ander onderzoek wijst erop dat zuivelproducten, zoals yoghurt en kaas, de kans op diabetes kunnen verminderen.

Jetlag is voor de meeste lange-afstandreizigers een probleem. Maar proberen bij aankomst uw slaap in te halen, is waarschijnlijk niet de beste remedie.

In plaats daarvan kunt u beter uw maaltijden nuttigen op de tijdstippen dat de plaatselijke inwoners dat ook doen, blijkt uit nieuw onderzoek.

Cabinepersoneel dat tijdens het vliegen voortdurend verschillende tijdzones passeert, probeert een jetlag vaak te boven te komen door te slapen en geen cafeïne te nemen.

Hoewel die strategieën kunnen helpen, is het beter om zo snel mogelijk volgens de lokale tijd te gaan leven, vooral qua maaltijden.

Onderzoekers van de Universiteit van Surrey ontdekten dat dit op lokale tijdstippen eten beter helpt bij het bestrijden van een jetlag dan in bed kruipen. Ze testten de theorie bij 60 cabinepersoneelsleden die over lange afstanden vlogen. De ene helft at op regelmatige momenten volgens de klok in de stad van bestemming; de andere helft hield zich niet aan een programma en at alleen als hij trek had.

Hoewel beide groepen last hadden van jetlags, waren de symptomen minder ernstig bij degenen die hun maaltijden met regelmaat aten, gebaseerd op de lokale tijd. Zij waren ook alerter, aldus de onderzoekers.

Bron: Psychol Health, 2016; 32: 61-77

Bron: PLoS One, 2016; 11: e0158118

Afvallen met probiotica Probiotica kunnen u helpen af te vallen. Hoe meer u inneemt van deze ‘vriendelijke bacteriën’, hoe meer gewicht u verliest. Uit een nieuwe studie blijkt dat mensen die minstens acht weken lang meerdere keren per dag probiotica nemen, het meeste afvallen.

Het gewichtsverlies is ‘bescheiden’, aldus de onderzoekers, maar het kan voldoende zijn om bijvoorbeeld

10 medisch dossier | februari 2017

diabetes type 2 te voorkomen, vooral als iemand al te zwaar is.

De onderzoekers van het Chinese Taizhou Volksziekenhuis bekeken 25 eerder gepubliceerde studies, waarin de werking van probiotica bij in totaal ruim 1900 mensen werd getest.

Probiotica bleken het gewicht en de BMI van de deelnemers te verminderen. De BMI (body mass index) is de standaardmaat voor overgewicht.

Het grootste gewichtsverlies werd gezien bij mensen die minstens acht weken lang verschillende probiotica per dag namen.

Hoewel van probiotica vaak wordt

beweerd dat ze onze darmen beter laten werken en dus helpen bij het afvallen, is dit voordeel nooit duidelijk onderzocht, aldus de onderzoekers. Probioticasupplementen, die vaak aan yoghurt worden toegevoegd, verbeteren waarschijnlijk ook het immuunsysteem.

Bron: International Journal of Food Sciences and Nutrition, 2016; 67(5): 571

www.medischdossier.org

|Medisch|dossier|

Lach niet! Standup­comedians gaan eerder dood

Verband tussen ontstoken tandvlees en beroerte

Het is niet om te lachen: stand-upcomedians hebben meer kans op een vroegtijdige dood dan acteurs.

De levensverwachting van bekende stand-upcomedians is ongeveer 67 jaar. Ter vergelijking: die van ‘serieuze’ toneelspelers is 70 jaar. Dat zeggen onderzoekers van het Australische Mary MacKillop-instituut voor Gezondheidsonderzoek.

De onderzoekers keken naar de levens en het overlijden van 498 acteurs en comedians, waaronder 200 standupcomedians, 114 komedianten die in films speelden en 184 drama-acteurs, van wie de meesten een Oscar hadden gewonnen.

Stand-upcomedians bleken vaker zelfmoord te plegen of te overlijden aan een drugsgerelateerd probleem, ontdekten de onderzoekers. Ze hadden ook vaker last van psychosen, zoals manisch-depressieve psychosen en schizofrenie. Dit alles lijkt de mythe te bevestigen dat lollige mensen vanbinnen huilen.

Stress bleek een andere factor.

Hoofdonderzoeker Simon Stewart zei dat stand-upcomedy een zeer prestatiegericht beroep is dat slecht betaald wordt en weinig zekerheid kent. Jarenlang onder die druk werken kan, zelfs als iemand succes heeft, een cumulatief effect hebben.

Er blijkt een verband te bestaan tussen ontstoken tandvlees en ontstekingen in de hersenen. Oudere mensen met parodontitis of ontstoken tandvlees krijgen vier keer zo vaak een beroerte.

Chronische parodontitis en lacunaire infarcten – een klein infarct in het centrale deel van de hersenen – komen veel voor bij ouderen, en ze lijken samen te hangen, aldus onderzoekers van de Spaanse Universiteit van Santiago de Compostela. Lacunaire infarcten vormen een kwart van alle herseninfarcten, en ze ontstaan door afsluiting van een bloedvat dat de hersenen van bloed moet voorzien.

Ze ontdekten het verband toen ze 62 mensen met chronische parodontitis onderzochten. Ze weten echter niet precies hoe het verband in elkaar steekt: is een lacunair infarct het gevolg van parodontitis, of zijn het allebei manifestaties van hart- en vaatziekten, zoals hoge bloeddruk, diabetes of een hoog cholesterolgehalte?

Toch is het goed om te beginnen met het behandelen van chronische parodontitis, vooral als het om ouderen gaat, zeggen ze. Dat kan ontsteking in het hele lichaam verminderen en daardoor ook de kans op een lacunair infarct of een beroerte verkleinen.

Bron: International Journal of Cardiology, 2016; 220: 789

Bron: Eur J Neurol 23 (10), 1572-1579

Jongeren hebben gevaarlijk vitamine D-tekort

Door het beleid om veilig te zonnen groeit er een generatie kinderen op met veel te weinig vitamine D, de ‘zonvitamine’. Ze kunnen daardoor de komende jaren last krijgen van ernstig botverlies, zo blijkt uit een nieuwe studie.

Tieners van 14-18 jaar hebben een gevaarlijk lage vitamine D-spiegel terwijl in die periode van hun leven hun botmassa nog in ontwikkeling is, aldus onderzoekers van de Universiteit van Surrey.

Dit concludeerden ze nadat ze het vitaminegehalte in het bloed van 110 tieners hadden gecheckt. En het onderzoek vondt nog wel aan het eind van de zomer plaats, het moment waarop dit gehalte op zijn hoogst zou moeten zijn.

Maar tieners blijven steeds vaker binnen, zeggen de onderzoekers. Het devies ‘veilig zonnen’ van de laatste jaren, heeft daaraan bijgedragen terwijl dat gebaseerd is op de blootstelling aan zonlicht in Australië, waar die veel intenser is dan in ons klimaat.

Onderzoekers zeggen dat tieners eigenlijk vitamine D3-supplementen moeten slikken, vooral in de winter als de zon te zwak is om langs natuurlijke weg de vitamine D-spiegel van het lichaam aan te vullen.

In deze studie kreeg de helft van de tieners ’s winters 20 weken lang dagelijks supplementen met 0, 10 of 20 microgram vitamine D3. Naar aanleiding van hun uitkomsten adviseren de onderzoekers om tieners, vooral ’s winters, dagelijks 10-30 microgram D3 te geven om hun vitamine D-spiegel op peil te houden.

Bron: Am J Clin Nutr, 2016; 104: 1301-9

www.medischdossier.org

februari 2017 | medisch dossier 11

|Medisch|dossier| nieuws

Antwoord op reuma ligt misschien in de darmen ‘Alle ziekten beginnen in de darmen,’ zei Hippocrates. Deze zomer hebben wetenschappers bevestigd dat reumatoïde artritis (meestal kortweg reuma genoemd) ook op dat lijstje staat. Darmbacteriën zijn een voorspeller van de ziekte, ze bepalen de ernst en frequentie van de symptomen, en misschien kunnen ze zelfs helpen bij de behandeling of preventie.

Reumatoïde artritis – die voor pijnlijke zwellingen in de gewrichten zorgt – is een auto-immuunziekte, maar artsen weten niet precies wat de aanleiding vormt.

Onderzoekers van de Mayo-kliniek denken dat het misschien darmbacteriën zijn. Ze zagen bij reumapatiënten een bacteriële disbalans die veroorzaakt werd door ongewone bacteriële activiteit.

Ze waren in staat vast te stellen dat het om darmbacteriën ging waarvan gezonde mensen er weinig hebben, maar die bij reumapatiënten overvloedig aanwezig zijn. Mensen die veel van deze bacteriën hadden, kregen vaker reumatoïde artritis als ze dat nog niet hadden, aldus de onderzoekers.

De bacteriën werden bestreden met een andere bacterie, die ervoor zorgde dat de ernst en frequentie van symptomen afnam, zo ontdekten de onderzoekers bij laboratoriummuizen. De gezonde bacterie, de Prevotella histicola, zou een succesvolle behandeling kunnen vormen en de ziekte zelfs kunnen voorkomen.

Bron: Arthritis & Rheumatology, 2016; doi: 10.1002/art.39785

12 medisch dossier | februari 2017

Natuurgeneesmiddelen voor kinderen Duitse artsen schrijven kruidengeneesmiddelen en homeopathische middelen voor aan ongeveer één op de vijf kinderen die ze behandelen. Vitaminen, mineralen en supplementen zijn de populairste ‘alternatieve’ behandelingen: ze worden aan maar liefst een op de drie kinderen gegeven. Dat blijkt uit een groot nieuw internationaal onderzoek.

In totaal werden 1164 artsen in Duitsland, Spanje, Rusland, Bulgarije, Colombia en Israël ondervraagd over de manier waarop ze kinderen tot 12 jaar behandelen. Het zal niemand verbazen dat farmaceutische en andere conventionele middelen het meest gebruikt werden: deze werden aan circa 40 procent van de kinderen voorgeschreven. Maar in sommige landen werden ze op de voet gevolgd door alternatieve middelen. In Colombia krijgt bijvoorbeeld een op de drie kinderen geregeld vitaminen en mineralen voorgeschreven.

Natuurlijke en homeopathische middelen worden het vaakst gebruikt voor de behandeling van verkoudheid, buikkrampen, slaapproblemen en terugkerende infecties, aldus de onderzoekers van het Duitse Blankenstein Ziekenhuis. Artsen worden bovendien beïnvloed door de voorkeuren van de ouders, die zich zorgen maken over de bijwerkingen van conventionele medicijnen.

De artsen in het onderzoek toonden ‘grote belangstelling’ voor alternatieve middelen, hoewel hun kennis hierover slechts oppervlakkig was, zeggen de onderzoekers. Een gebrek aan bewijs en aan kennis over hoe de middelen werken waren de belangrijkste redenen waarom sommige artsen terughoudend waren alternatieve middelen te gebruiken.

Bron: Global Pediatric Health, 2016, doi: 10.1177/2333794X15625409

Lampen uit tegen veroudering Kunstlicht in onze huizen en kantoren blijkt een mogelijke, tot nu toe onbekende oorzaak te zijn van ouderdomsziekten die invloed hebben op het opstaan en lopen, zoals osteoporose (botontkalking) en het verlies van spiermassa. Het goede nieuws is dat de symptomen zich herstellen als we vaker de lampen uitdoen als het donker wordt.

Het verband is vooral van belang voor verpleeghuizen en IC-afdelingen, waar de lampen bijna altijd branden, aldus onderzoekers van het Leids Universitair Medisch Centrum.

Ze schatten dat 75 procent van de wereldbevolking ‘s nachts aan kunstlicht wordt blootgesteld. Dat verstoort het natuurlijke dag- en nachtritme dat zo belangrijk is voor onze gezondheid.

Verlies van ons bioritme kan allerlei ziekten teweegbrengen die bij

veroudering horen en die wankelheid en zwakheid veroorzaken. Denk aan ontstekingen, verlies van spiermassa en botontkalking.

Veel mensen denken dat blootstelling aan licht niet van invloed is op onze gezondheid, maar talloze studies laten zien dat we periodes van duisternis nodig hebben, aldus de onderzoekers.

Ze voerden hun onderzoek uit bij laboratoriummuizen die 24 weken lang continu aan licht werden blootgesteld.

De onderzoekers zagen dat hun biologische klok 70 procent van zijn sterkte verloor. Als gevolg daarvan gingen hun botten achteruit en hun immuunsysteem verslechterde op dezelfde manier als bij iemand die aan ziekteverwekkende of andere schadelijke stoffen wordt blootgesteld.

De symptomen verdwenen binnen twee weken nadat de muizen weer aan een normaal dag- en nachtritme werden blootgesteld.

Afvallen verlaagt kans op kanker Afvallen levert u een extraatje op: u hebt ook minder kans kanker te krijgen. Terwijl u de kilo’s kwijtraakt, vermindert ook het gehalte van de eiwitten die nodig zijn voor de groei van sommige kankersoorten, hebben onderzoekers ontdekt.

Mensen met overgewicht of obesitas die afvallen, verminderen daarmee ook het gehalte van drie eiwitten die angiogenese stimuleren: de vorming van bloedvaten die tumoren van bloed voorzien, waardoor ze kunnen groeien.

Onderzoekers van het Fred Hutchinson Onderzoekscentrum naar Kanker ontdekten dit extra voordeel van afvallen toen ze de gezondheid van 439 vrouwen na de overgang volgden. Deze vrouwen hadden allemaal overgewicht en doorliepen een jaar lang verschillende afvalprogramma’s, die bestonden uit lichaamsbeweging en/of een dieet. De vrouwen die het meest afvielen, hadden ook een lager gehalte van de drie kankerstimulerende eiwitten.

Het is al langer bekend dat mensen die overgewicht hebben, weinig bewegen en veel zitten, meer kans hebben op kanker. Nu denken wetenschappers te begrijpen waarom dat zo is. Afvallen is een effectieve manier om kanker te voorkomen, denken ze.

Bron: Cancer Research, 2016; 76(14): 4226-35

Bron: Current Biology, 2016; 26(14): 1843-53

www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| nieuws

Cut down on red meat to reduce risk of kidney failure by

62%

Minder rood vlees verkleint kans op nierfalen

Als u bijna altijd rood vlees eet, overweeg dan eens om dit minder vaak te gaan doen. Dit kan namelijk uw kans op nierfalen verkleinen. Zelfs als u slechts één keer per week het vlees bij de maaltijd vervangt door een ander soort eiwit, zoals kip of vis, hebt u al minder kans dat u ooit nierdialyse nodig hebt.

ESRD (end-stage renal disease) is het eindstadium van chronische nierziekte, de fase waarin een patiënt nierdialyse of een niertransplantatie nodig heeft. U kunt ESRD heel eenvoudig voorkomen door minder rood vlees te eten, aldus onderzoekers van de Nationale Universiteit van Singapore.

Ze volgden vijftien jaar lang de gezondheid en voedingsgewoonten van 63.257 Chinezen in Singapore en ontdekten een ‘sterk verband’ tussen rood vlees en de kans op ESRD: degenen die het meeste rode vlees aten, hadden 40 procent meer kans op nierziekte dan degenen die dit het minste aten. Het eten van kip, vis, eieren of zuivelproducten verhoogde het risico helemaal niet, en soja of peulvruchten – zoals erwten en linzen – hadden zelfs een licht beschermend effect. Als u wekelijks één portie rood vlees vervangt door een andere eiwitbron, verlaagt u de kans op nierfalen met 62 procent, schatten de onderzoekers.

Peterselie en dille als veilige chemo In peterselie en dille zitten stoffen die tegen kanker helpen.

Daarom zouden ze een natuurlijker en veiliger alternatief zijn voor chemotherapie, aldus Russische wetenschappers.

De stoffen vormen de bouwstenen voor een isoflavoon (plantaardig oestrogeen) dat de snelle deling van kankercellen blokkeert.

De stoffen zijn bestanddelen voor glaziovianine A, een kankerremmende stof die de celdeling tegengaat. De cellen van een melanoom delen zich bijvoorbeeld elke drie dagen, terwijl gezonde cellen in die tijd slechts met 15 procent toenemen.

Glaziovianine A vertraagt de celdeling, net zoals chemotherapie doet. Maar de stof is moeilijk te verkrijgen en moet allerlei bewerkingsprocessen doorlopen voordat het als medicijn kan worden gebruikt. Een van de belangrijkste bronnen is het blad van een Braziliaanse boom. Nu zeggen wetenschappers van het PhysTech Instituut in Moskou dat ze dezelfde stoffen hebben aangetroffen in de zaden van peterselie en dille.

De wetenschappers hebben de werking van het isoflavoon getest op de embryo’s van zee-egels en op menselijke kankercellen, waaronder long-, prostaat-, borst-, dikkedarm-, eierstokkanker en melanoom (pigmentkanker).

En met succes.

Bron: Journal of Natural Products, 2016; 79(5): 1429

Bron: Journal of the American Society of Nephrology, 2016; published ahead of print, doi: 10.1681/ ASN.2016030248

Twee suiker­ houdende dranken per dag verdubbelen kans op autoimmuunvorm diabetes Iedereen weet dat suikerhoudende dranken overgewicht en diabetes type 2 kunnen veroorzaken; maar ze kunnen nog meer schade aanrichten. Het drinken van twee of meer gezoete dranken per dag kan een ernstiger vorm van diabetes veroorzaken, waarbij patiënten dagelijks insuline moeten spuiten.

Het maakt voor het risico niet uit of de dranken met suiker zijn gezoet of dat het ‘light’-dranken betreft, die kunstmatige zoetstoffen bevatten. Slechts twee of meer blikjes of flesjes per dag zorgen al voor een ruim twee keer zo grote kans op LADA: latent auto­ immune diabetes in adults, een auto-immuunvorm van diabetes op latere leeftijd, die zich kan ontwikkelen tot type 1 met bepaalde kenmerken van type 2 (daarom wordt LADA soms diabetes type 1,5 genoemd).

Het drinken van twee keer 200 ml gezoete cola of cola light veroorzaakt 2,4 keer zoveel kans op LADA, zeggen onderzoekers van het Karolinska Instituut in Zweden. Ze onderzochten het voedingspatroon van 357 mensen die de diagnose LADA hadden, en vergeleken dat met 1136 patiënten met diabetes type 2 en 1371 gezonde volwassenen zonder diabetes.

Het kan zijn dat de gesuikerde dranken insulineresistentie veroorzaken, het kenmerk van diabetes. En de lightversie kan de darmbacteriën beïnvloeden, wat tot glucose-intolerantie leidt, aldus de onderzoekers.

Bron: Eur J Endocrinol, 2016; 175: 605-14

www.medischdossier.org

februari 2017 | medisch dossier 13

|Medisch|dossier| nieuws

Placebo helpt tegen rugpijn (zelfs als u weet dat het een placebo is) Een placebo kan net zo effectief zijn tegen lage rugpijn als een medicijn… Zelfs als iemand weet dat hij een neppil heeft geslikt. Rugpijnpatiënten die wisten dat ze een placebo hadden gekregen, gaven desondanks aan dat ze 30 procent minder pijn en lichamelijke belemmeringen ondervonden.

Ongeveer de helft van 97 patiënten met chronische lage rugpijn kreeg een flesje pillen waarop ‘Placebo’ stond, met de uitleg dat een placebo geen werkzaam ingrediënt bevat.

Daarnaast mochten ze hun standaard NSAID (niet-steroïdale ontstekingsremmer) blijven slikken als ze dat al deden. De rest van de groep gebruikte alleen NSAID’s.

Nadat ze drie weken lang twee maal daags twee placebo’s hadden geslikt, gaf de placebogroep 30 procent minder pijn aan. In de groep die alleen de NSAID’s kreeg, was dit slechts 9 procent.

De onderzoekers van de Portugese ISPA Universiteit in Lissabon denken dat ook mensen met andere chronische problemen, zoals vermoeidheid, depressie, en veel voorkomende spijsverterings- en urineproblemen, goed op een placebo kunnen reageren, zelfs als de patiënten van tevoren weten dat het een placebo is.

Onderzoeker Ted Kaptchuk, die ook hoogleraar geneeskunde is aan Harvard, denkt dat de placebo werkt omdat de pil onderdeel is van een proces van interactie met een verpleegkundige of arts, het bezig zijn met pillen slikken, en ‘alle rituelen en symbolen van onze gezondheidszorg’, zoals hij dat noemt.

Bron: Pain, 2016; 1: doi: 10.1097

Nieuw ‘wondermiddel’ tegen prostaatkanker toch niet zo geweldig Het leek een geweldig nieuw wondermiddel tegen gevorderde prostaatkanker: cabozantinib. Het werd in april goedgekeurd door de FDA, de Amerikaanse toezichthouder op geneesmiddelen. Maar nog geen twee maanden later ontdekte een onafhankelijk onderzoeksteam dat het niet beter is dan de middelen die al op de markt zijn.

Cabozantinib zorgt dat patiënten één of twee maanden langer in leven bleven. Maar dat doen de oudere medicijnen tegen prostaatkanker ook, zeggen onderzoekers van de Medische Universiteit van Wenen.

Ze waren verbaasd over hun bevindingen, vooral omdat het middel zo veelbelovend leek in eerdere trials. Daarin leek het dat het medicijn het voortschrijden van prostaatkanker vertraagde en de kwaliteit van leven van de patiënten verbeterde. Maar deze trials werden slechts bij kleine groepen patiënten uitgevoerd. De voordelen verdwenen toen het middel bij meer dan 1000 prostaatkankerpatiënten werd getest.

De FDA had het nieuwe middel toegelaten op basis van eerdere proeven, waarbij slechts 330 patiënten waren betrokken. Vergeleken met een bestaand middel verdubbelde het de levensverwachting van de patiënten: die werd 7,4 in plaats van 3,8 maanden. Maar 40 procent van de proefpersonen klaagde over ernstige bijwerkingen zoals buikpijn, diarree, misselijkheid en pleurale effusie (vochtophoping tussen de borstvliezen).

hadden geslikt tijdens hun zwangerschap. De meesten wisten echter niet meer hoeveel.

De kinderen van wie de moeder regelmatig of ‘voortdurend’ paracetamol had geslikt, hadden vaker last van hyperactiviteit of impulsief gedrag.

De onderzoekers vermoeden dat het medicijn de ontwikkeling van het zenuwstelsel van de foetus beïnvloedt, doordat het de receptoren in de hersenen ontregelt die bepalen hoe zenuwcellen rijpen en zich met elkaar verbinden. Het medicijn beïnvloedt ook de ontwikkeling van het immuunsysteem.

Bron: International Journal of Epidemiology, 2016; doi: 10.1093/ ije/dyv

Bron: Journal of Clinical Oncology, 2016; 34(25): 2598-60

Paracetamol tijdens zwangerschap houdt verband met autisme en ADHD Vrouwen die regelmatig paracetamol slikken tijdens de zwangerschap hebben meer kans op een kind met autisme of ADHD, blijkt uit een nieuwe studie.

Het medicijn vergroot de kans met ongeveer 30 procent. Het autismerisico geldt bijna uitsluitend voor jongens, maar ADHD kan beide geslachten treffen, zeggen onderzoekers van het Centrum voor Milieuepidemiologisch Onderzoek in Barcelona.

Ze ondervroegen 2644 moeders een jaar nadat ze bevallen waren en vijf jaar later opnieuw. Ongeveer 43 procent van de moeders zei dat ze regelmatig paracetamol

14 medisch dossier | februari 2017

www.medischdossier.org

Laserclip

by Multiple Design

7 x 4 x 4 cm Zakformaat

Revolutionair

info over preventieve oogzorg en gezonde voeding voor uw ogen

Voor behandeling van schimmelnagels, thuis en op reis: een low level laser.

w w w. g o e d v o o ro g e n . n l

www.nagelschimmelvrij.nl

tel: 035-6226864

een aanbod dat u ni e mag t missen!

Neem nu het abonnement

Maak betere keuzes

|Medisch|dossier|

op Medisch Dossier...

Jaargang 18 N o 6 augustus 2016

Gezond oud 5 gouden regels

Los nummer E 7,50

Massage

Dé techniek voor uw kwaal

Hooikoorts

Neem een kruidenmiddel

JAArGANG 18 N O 7 septeMber 2016

Borsten Houd ze gezond

Los nummer E 7,50

Longziekten

Acht natuurlijke remedies

Ooglaseren Zie ook de gevaren

Bescherm uw hart

Nooit meer moe

DEZE NEGEN BOOSDOENERS ZORGEN VOOR HARTZIEKTEN EN ZO KUNT U ZICH ERTEGEN BESCHERMEN.

Hoe ik cHroniscHe vermoeidHeid overwon met kruiden en voeding

Speciale editie extra d uitgavikeke

JAArGANG 18 N O 8 oktober 2016

Eczeem

Een natuurlijk middel

Los nummer € 7,50

ADHD

Visolie of ritalin?

Glyfosaat

Een gevaarlijk goedje

JAARGANG 18 N O9 NOVEMBER 2016

Zout

Meer of minder?

Kankercellen Dieet hongert ze uit

Los nummer € 7,50

JAArGANG 18 N O10 deceMber 2016

Slaapproblemen

Pijnstillers

Pillen vs. acupunctuur

Tikkende tijdbom

Los nummer € 7,50

Goede ogen

Het nut van supplementen

Misselijkheid Gember of medicijnen

Jaargang 19 N o1 Januari 2017

Los nummer E 7,50

Endometriose Griepseizoen Botontkalking Voeding als wapen

Voorkomen en genezen

Hap, slik, astma weg VOEDINGSTIPS BIJ CHRONISCHE LONGKLACHTEN

KOM IN BEWEGING OP JE WERKPLEK

Voor altijd klaar met rugpijn

Pijnstilling op zakformaat

GEWOON IN JE BROEKZAK

Slecht geslapen?

Misschien ligt het probleeM in uw buik

Vitamine K vs. bisfosfonaten

voor uw gezondheid Medisch Dossier bevat vele artikelen die een bijdrage leveren aan het maken van betere keuzes voor uw gezondheid. Interessant en informatief! Toepasbaar in het dagelijks leven en laagdrempelig. En een goede gezondheid

gaat tenslotte iedereen aan. Ook u.

U ontvangt niet alleen 10 keer per jaar het magazine Medisch Dossier maar u heeft als abonnee ook speciale toegang tot het online archief.

...en u krijgt EXTRA het boek ‘Het Veld’ cadeau!

Nu abonnee worden en profiteren van de volgende voordelen:

Ontvang gratis het boek Het Veld

• U ontvangt 10x per jaar Medisch Dossier • U betaalt slechts € 68,25 (10 nrs. los € 75,–, uw voordeel € 6,75) • U hebt exclusieve toegang tot ons online archief • En u ontvangt nu gratis het boek ‘Het Veld’ (winkelwaarde € 29,99) cadeau!

Winkel prijs € 29,99 Intrigrerend 300 pagina’s tellend boek van Britse wetenschaps­journaliste Lynne McTaggart die bijna als geen ander de wereld van de reguliere en alternatieve geneeskunde kent.

✁ Aanmeldingsbon Ja, ik neem een abonnement op Medisch Dossier en betaal hiervoor €68,25 per jaar en ontvang hiervoor gratis het boek Het Veld (winkelwaarde € 29,99) Ja, ik geef een abonnement op Medisch Dossier cadeau en betaal hiervoor € 68,25 per jaar en ontvang zelf maar ook degene die ik aanbreng gratis het prachtige boek Het Veld (winkelwaarde € 29,99)

Naam:

M/V

Adres:

De aanmeldingsbon kunt u sturen in een envelop naar Medisch Dossier Abonneeservice, Antwoordnummer 10016, 2400 VB Alphen aan den Rijn. Een postzegel plakken is niet nodig!

U kunt zich ook aanmelden via: - website www.medischdossier.org - e-mail medischdossier@spabonneeservice.nl - telefoon 0172 476085 Ik verleen Uitgeverij The Optimist, ten behoeve van het abonnement Medisch Dossier hierbij toestemming het bedrag af te schrijven van IBAN

Postcode: Woonplaats: Email: Handtekening:

Telefoonnummer Voor wie is het cadeau-abonnement bestemd: Naam: Adres: Postcode: Woonplaats:

M/V Datum: N.B. U heeft het recht op basis van de verleende machtiging de boeking binnen 56 dagen na afschrijving terug te laten storten. Dit kan zonder opgaaf van reden. Ondergetekende verklaart zich akkoord met de algemeen geldende bepalingen betreffende machtigingen.

Uitgelicht De studie naar het Chronische Vermoeidheidssyndroom: feiten en fictie Sommige artsen denken nog steeds dat het Chronische Vermoeidheidssyndroom tussen de oren zit. Die overtuiging werd bevestigd door de grote, invloedrijke, in 2011 gepubliceerde PACE-studie.

Inmiddels zijn de onderzoekers teruggefloten en hebben ze toegegeven dat ze fouten hebben gemaakt.

T

om Kindlon (44) is een potige, lange man. Maar zijn uiterlijke verschijning geeft een vertekend beeld van hem, want hij heeft dagelijks te kampen met gezondheidsproblemen.

Hij kan maar dertig seconden rechtop staan, dan wordt hij al duizelig.

Zijn moeder Vera is zijn dagelijkse mantelzorger; ze wonen samen in een eengezinswoning vlak bij Dublin.

Omdat hij niet onder de douche kan staan, wast ze hem op bed.‘Ik weet dat ik maar een beperkte hoeveelheid energie heb, dus ik ben er zuinig op,’ zegt Tom. Ook zijn concentratievermogen is ronduit slecht.‘Ik heb al twintig jaar geen boek meer gelezen.’

In 1994 kreeg hij de diagnose Chronische Vermoeidheidssyndroom (CVS), ook wel myalgische encefalomyelitis (ME) genoemd). In die tijd kwam deze mysterieuze aandoening plotseling volop in het nieuws.‘Ik weet nog hoe het begon. Ik was zestien en zou op schoolreis gaan, maar de dag daarvoor kreeg ik een virusinfectie van de luchtwegen. Ik besloot toch te gaan.

We gingen naar een outdoorcentrum waar je kon kanovaren, abseilen, oriëntatielopen en klimmen. Het was een koude en regenachtige dag in februari: geen goed moment om buiten te zijn als je je niet fit voelt. Toen ik thuiskwam, ben ik een paar dagen ziek geweest.’

Tom heeft zich daarna nooit meer fit gevoeld. Hij slaagde er met vallen en opstaan in zijn middelbare school en vervolgopleiding af te maken, maar hij voelde zich altijd moe en had veel last van spierpijn.

Hij ging naar een orthopeed, die hem adviseerde meer te bewegen. Dus ging hij drie of vier keer per week zwemmen.

18 medisch dossier | februari 2017

Maar vaak had hij na afloop stijve spieren.

Toen hij klaar was met zijn studie, kreeg hij een enorme terugval. Hij had voortdurend een zere keel, koorts, en pijn in zijn onderbuik. Een gastroenteroloog (maag-darm-leverarts) stelde de diagnose prikkelbare darm syndroom.

Maar uiteindelijk concludeerde een andere specialist dat hij het Chronische Vermoeidheidssyndroom had als nasleep van een virusinfectie. Tom was een klassiek geval, zei hij.

Het enige geluk dat Tom had, was dat hij tenminste een diagnose kreeg én dat erkend werd dat zijn problemen een lichamelijke oorzaak hadden. Veel mensen met ME/CVS zoals de ziekte tegenwoordig vaak wordt genoemd, krijgen te horen dat ze ‘yuppengriep’ hebben: een laatdunkende manier om te zeggen dat ze lui zijn of om aandacht verlegen zitten.

Artsen zijn geneigd te denken dat ME/CVS psychisch is, ook al heeft de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de ziekte al in 1969 opgenomen in de Internationale Classificatie van Ziekten.

Door de erkenning dat ME/CVS een ziekte is, zijn onderzoekers op zoek gegaan naar de oorzaken.

De PACE-studie De PACE-studie bracht een paar jaar geleden een grote verandering in het denken over deze ziekte teweeg. Deze Britse studie is het grootste onderzoek naar ME/CVS dat ooit is uitgevoerd, en kostte 5,9 miljoen euro. Dit bedrag was deels afkomstig van het Britse ministerie voor Werkgelegenheid en Pensioenen: een merkwaardige geldschieter voor een dergelijke studie, en achteraf vormde dit een aanwijzing voor de uitkomst ervan dat ME/CVS met

psychotherapie te behandelen is.1 Een ander opvallend feit was de samenstelling van het onderzoeksteam dat de studie uitvoerde. Al vóór de PACEstudie hadden zij veel artikelen over het onderwerp gepubliceerd, allemaal met vergelijkbare uitkomsten: ja, het Chronische Vermoeidheidssyndroom begint met een virusinfectie die uitputting en vermoeidheid kan veroorzaken, maar in plaats van beter te worden ontwikkelen patiënten ‘ideeën en overtuigingen die niet helpen’ en die hen belemmeren het gewone leven weer op te pakken. De onderzoekers waren allemaal voorstander van de cognitieve gedragstherapie, die deze patiënten zou helpen van hun beperkende overtuigingen af te komen.

Hoofdonderzoeker Peter White en twee andere PACE-onderzoekers, namelijk Michael Sharpe en Trudie Cahlder, zijn aanhangers van Simon Wessely, een hoogleraar in de medische psychologie in Londen, die koploper is op het gebied van het gebruik van cognitieve gedragstherapie en graduele oefentherapie (GET) voor ME/CVSpatiënten.

De PACE-onderzoekers stelden zich ten doel het protocol van Wessely te testen. Ze verzamelden 741 ME/ CVS-patiënten en verdeelden die in drie groepen die verschillende therapiën moesten volgen: cognitieve gedragstherapie, graduele oefentherapie en ‘adaptive pacing therapy’ (APT). Deze laatste behandeling gaat er als enige van de drie behandelingen van uit dat CVS/ ME een lichamelijke oorzaak heeft, die niet te behandelen is. Patiënten moeten hun activiteiten daarom aan de ziekte aanpassen. Cognitieve gedragstherapie was bedoeld om de angst voor lichamelijke activiteit (of het vermijden van die angst, zoals de onderzoekers het noemden) de baas te worden.

Na een jaar bleken CGT en GET ‘matig’ succesvol in het verbeteren van ME/ CVS- symptomen. Maar APT gaf géén positief resultaat. Dat zou erop wijzen dat CVS geen lichamelijke aandoening is: het aanpassen van activiteiten helpt niet, dus dan is er psychisch iets mis. Op een persconferentie ter gelegenheid van de publicatie van de studie waren de onderzoekers nog uitgesprokener. Ze zeiden dat patiënten na het volgen van CGT en GET ‘twee keer zo vaak weer een normaal leven leiden’, vergeleken met eerdere trials (onderzoeken waarbij behandelingen (of medicijnen) getest worden op proefpersonen). www.medischdossier.org

|Medisch|dossier|

Artsen zijn het er vaak over eens dat ME/CVS tussen de oren zit, ook al is het onderzoek waar dit op gebaseerd is al weerlegd

Gevolgen Het PACE-onderzoek veroorzaakte veel ophef. De pers verkondigde meteen dat CVS-patiënten uit hun bed moesten komen en weer moesten gaan bewegen, en ook huisartsen namen de aanpak van Wessely over. In Amerika en het Verenigd Koninkrijk werd het onderzoek omarmd en cognitieve gedragstherapie werd dé standaardbehandeling voor ME/CVS. Ook de richtlijn van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) beveelt CGT als eerste, en GET als tweede keuze www.medischdossier.org

aan. Geen wonder, want de richtlijn baseert zich onder andere op de PACEstudie.

Dat ME/CVS-patiënten weer aan het werk konden nadat ze cognitieve gedragstherapie hadden gevolgd, was natuurlijk goed nieuws voor het Britse ministerie voor Werkgelegenheid en Pensioenen, dat krap bij kas zat en veel geld uitkeerde aan CVS-patiënten. Ook verzekeringsmaatschappijen die flinke bedragen voor deze patiënten moesten neertellen, waren natuurlijk blij met

die uitkomst. In een rapport bedoeld voor een verzekeringsmaatschappij bekritiseerde PACE-onderzoeker Michael Sharpe de ‘ME-lobby’, omdat die patiënten zodanig had beïnvloed dat ze waren gaan geloven dat ze een ernstige lichamelijke ziekte hadden, waardoor ze tot niets meer in staat waren, en dat ze woedend werden op mensen die het daar niet mee eens waren.

Sharpe concludeerde: ‘Een sterke overtuiging dat je een “medische aandoening” hebt en een hulpeloze en februari 2017 | medisch dossier 19

|Medisch|dossier| Uitgelicht Onderzoekers van de Cornell Universiteit hebben biomarkers in de darmbacteriën en ontstekingsmarkers in het bloed van ME/CVSpatiënten ontdekt

passieve instelling om daarmee om te gaan, leiden tot blijvende invaliditeit. Het huidige systeem van sociale uitkeringen en vergoedingen door verzekeraars staat een effectief herstel in de weg.’

De gegevens Het PACE-onderzoek viel natuurlijk verkeerd bij mensen met het Chronische Vermoeidheidssyndroom. Tom Kindlon las en herlas het onderzoek, maar kon de uitkomsten niet geloven omdat ze zo compleet tegengesteld waren aan zijn eigen bevindingen. En hij was niet de enige. De Australiër Alem Matthees, ook een ME/CVS-patiënt, was zo van streek door de resultaten dat hij de onderzoekers vroeg de gegevens waarop hun conclusies waren gebaseerd openbaar te maken.

Onafhankelijke onderzoekers sloten zich bij hem aan. Zes wetenschappers van de Stanford Universiteit schreven een brief naar The Lancet, het tijdschrift dat de PACE-studie had gepubliceerd, en eisten een volledig onafhankelijk onderzoek. Toen The Lancet weigerde daarop in te gaan, werd de brief door nog eens 42 anderen ondertekend.

David Tuller van de Universiteit van Californië in Berkeley analyseerde de PACE-studie en concludeerde dat die bol stond van de fouten. Ten eerste was 13 procent van de deelnemers al ‘genezen’ volgens de criteria die de onderzoekers gebruikten – voordat de trial van start ging. Ten tweede kregen de deelnemers halverwege de trial een nieuwsbrief vol succesverhalen over de behandelingen die zij ondergingen. En ten derde versoepelden de onderzoekers de protocollen waarmee het lichamelijke functioneren en de vermoeidheid werden gemeten. Uiteindelijk kwam het erop neer dat het vaststellen van de vooruitgang van de deelnemers volledig subjectief was, dus niet volgens objectieve maatstaven was onderzocht.2 Vanwege de kritiek bespraken de PACE-onderzoekers een aantal bevindingen – en de bijbehorende gegevens – met een select clubje 20 medisch dossier | februari 2017

Wat is ME/CVS? Er zijn in Nederland naar schatting 27.000 patiënten met het Chronische Vermoeidheids­ syndroom (CVS), ook wel myalgische encefalomyelitis (ME) genoemd Wetenschappers weten niet wat de oorzaak ervan is, ook al wordt er al sinds 1934 onderzoek naar gedaan. Er zijn allerlei virussen in verband gebracht met de ziekte. Niet de vermoeidheid op zich, maar het niet kunnen herstellen van de uitputting na een inspanning is het belangrijkste symptoom van deze ziekte, aldus de Nederlandse ME/CVS-vereniging. Andere symptomen zijn onder andere: gewrichts- en spierpijn, slaapstoornissen en een verminderd concentratievermogen .1 Onlangs hebben onderzoekers van de Amerikaanse Cornell Universiteit ontdekt dat de darmbacteriën en de ontstekingsmarkers in het bloed van ME/CVS-patiënten een afwijkend beeld vertonen. Op grond van deze biomarkers konden de onderzoekers bij 83 procent van de patiënten de ziekte lichamelijk vaststellen.2 De term ME dateert uit de jaren vijftig van de vorige eeuw, toen in een Londens ziekenhuis deze diagnose werd gesteld. De artsen gebruikten de term ‘myalgische encefalomyelitis’ voor de aandoening die al na de minste inspanning extreem vermoeide spieren veroorzaakte.

In de jaren tachtig gaven Amerikaanse artsen de voorkeur aan de term ‘Chronische Vermoeidheidssyndroom’.

Tegenwoordig worden de termen vaak in één adem genoemd: ME/CVS. Het Chronische Vermoeidheidssyndroom moet natuurlijk niet verward worden met aandoeningen waarbij chronische vermoeidheid een literatuur symptoom is van een andere aandoening, zoals kanker, aids, MS en 1 www.me-cvsvereniging.nl 2 Microbiome, 2016; 4: 30 andere auto-immuunziekten.

wetenschappers, waarna ze een nieuwe analyse van de oorspronkelijke gegevens openbaar maakten. Deze analyse droeg alleen maar bij aan de overtuiging dat ME/CVS een psychische aandoening is.

De deelnemers van wie de gezondheid niet vooruit was gegaan, waren gewoon bang voor lichaamsbeweging, zeiden de onderzoekers.3 De enige manier om een eind te maken aan deze controverse was door alle gegevens beschikbaar te stellen om ze door onafhankelijke onderzoekers te laten toetsen. Dat weigerden de PACEonderzoekers. Maar Matthees hield vol en diende een officieel verzoek in met een beroep op de wet Vrijheid van Informatie.

De rechtbank was het met hem eens en keurde zijn verzoek goed. Maar de PACE-onderzoekers hielden hun poot stijf. Ze huurden een eersteklas juridisch team in om hen bij te staan.‘We kunnen alleen maar concluderen dat ze iets te verbergen hebben,’ zei Richard Smith, een voormalige redacteur van het British Medical Journal. De PACE-onderzoekers gingen in beroep, maar ook de tweede rechter oordeelde - ondanks de protesten van de onderzoekers - dat ze hun onderzoeksgegevens moesten vrijgeven. Ze hadden die immers ook al aan een klein clubje onderzoekers laten zien; ze wisten dat ze de privacy van de deelnemers niet in gevaar brachten.

Sociopaten en psychopaten De PACE-onderzoekers besloten het over een andere boeg te gooien. Ze

beweerden dat hun critici borderliners, sociopaten of psychopaten waren. Maar de rechtbank deed die bewering af als ‘speculatief’.

Vervolgens zeiden de omstreden onderzoekers dat ze waren bedreigd en geïntimideerd door hun critici.

Toen ze daarover nader werden ondervraagd, gaven ze echter toe dat er ‘geen bedreigingen waren geuit naar onderzoekers of deelnemers’.

Uiteindelijk heeft een onafhankelijk team van onderzoekers het PACEonderzoek geanalyseerd. Conclusie: het PACE-team heeft de voordelen van CGT en GET sterk aangedikt. Slechts 21 procent van de patiënten had baat van cognitieve gedragstherapie, en niet de 61 procent die in de studie werd genoemd.

En ook rapporteerde 10 procent van de deelnemers die geen behandeling kregen, een verbetering van de klachten.

Als destijds de werkelijke resultaten van CGT gemeld zouden zijn, zou de standaardbehandeling niet zijn aangepast en artsen zouden het er waarschijnlijk over eens zijn dat ME/CVS niet tussen iemands oren zit.

Omdat de Nederlandse richtlijn voor de aanpak van deze ziekte op de PACEstudie gebaseerd is, pleit de ME/CVSvereniging voor een herziening ervan. 4 Door: Bryan Hubbard

literatuur

1 2 3 4

The Lancet, 2011; 377: 823-36 www.virologyblog.ws, 21 oktober 2015 The Lancet Psychiatry, 2015; 2: 141-52 www.me-cvsvereniging.nl, 11 oktober 2016 www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| opinie

Rob Verkerk Gezondheidspolitiek

Medische terreur

Voorvechters van alternatieve behandelingen liggen onder vuur.

Robert Verkerk PhD is (wetenschappelijk) directeur van de Alliance for Natural Health International, een consumentenbeweging die zich inzet voor ons recht op natuurlijke gezondheidszorg en voeding.

Indien u meer wilt weten of wilt meehelpen kunt u kijken op de site van de ANH (www.anheurope.org), of op Facebook of Twitter (www.facebook. com/ANHInternational, www.twitter. com/anhcampaign).

literatuur

1

Clin Oncol (R Coll Radiol), 2004; 16: 549-60

www.medischdossier.org

I

n de afgelopen tijd heb ik in Melbourne en Londen mensen gesproken die persoonlijk en beroepsmatig onder vuur liggen omdat ze voorstander zijn van het ketogeen dieet bij kanker. Ik sprak gezinnen in Californië die van plan zijn naar een andere staat te verhuizen omdat ze niet willen dat hun kinderen worden ingeënt, maar wel dat ze naar school gaan. En ik heb artsen in Australië en de Verenigde Staten ontmoet die een beroepsverbod riskeerden omdat ze kinderen die grote kans liepen op nadelige reacties na vaccinatie niet inentten.

De reguliere en de zogenaamde alternatieve geneeskunde kunnen het maar niet eens worden over kankerbehandelingen en vaccinatie.

En dat is merkwaardig, aangezien de reguliere geneeskunde nu niet direct succesvol is bij het behandelen van kanker of het beschermen van mensen tegen de ziekten waartegen ze ingeënt kunnen worden. En alhoewel de beschikbare gegevens niet overtuigend of betrouwbaar zijn – er worden bijvoorbeeld door partijen die onafhankelijk zijn van de farmaceutische industrie opvallend weinig pogingen gedaan om deze gegevens te verzamelen en de uitkomsten te publiceren in wetenschappelijke tijdschriften – verandert er niks aan deze situatie.

Oncologen in Sydney analyseerden alle relevante beschikbare studies tussen 1998 en 2004 in Australië en de VS. Ze kwamen erachter dat aanvullende chemotherapie (voornamelijk in aanvulling op bestraling en operatief ingrijpen) de overlevingskans van vijf jaar met respectievelijk slechts 2,3 procent en 2,1 procent deed stijgen. 1 Er zijn zulke grote zakelijke belangen gemoeid met kanker en vaccins dat de overheid en de economie zich er in mengen. Wereldwijd wordt bijna 190 miljard euro aan kankerbehandelingen uitgegeven. De wereldmarkt voor vaccins is kleiner – er gaat 57 miljard euro in om – maar vergeet niet: een spuit is snel gezet. Je geld in vaccins stoppen is dus een heel goede investering.

De Australische filmmaker Tom Meadmore wil dolgraag het dilemma van kankerpatiënten bij het kiezen uit de mogelijkheden voor een behandeling aankaarten met zijn speelfilm Cancer Conflict (cancerconflictmovie.com). Maar zoals het gaat bij films die deining veroorzaken, moet Tom het geld zelf bij elkaar schrapen, al hoop ik dat crowdfunding uitkomst zal brengen.

Toch is het niet juist dat mensen als Tom, met een belangrijke boodschap, zo op zichzelf zijn aangewezen.

Hetzelfde gaat op voor films over vaccins. Herinnert u zich nog de ophef rond Andrew Wakefields film Vaxxed: From Cover-Up to Catastrophe in mei 2016? Robert De Niro werd zwaar onder druk gezet om de film te weren

Overal ter wereld lopen we tegen dezelfde dingen aan als we op een natuurlijke manier voor onze gezondheid willen zorgen. van het Tribeca-filmfestival, maar de acteur bleef zijn overtuigingen trouw.

Hij heeft een autistisch kind en weet dat er iets behoorlijk mis is met de gangbare standpunten, ook van de overheid, op dit gebied.

‘Het systeem’ lijkt er toch vooral druk mee om overal de financiële belangen veilig te stellen. Degenen die er andere denkbeelden op na durven houden, vooral als ze daarmee het grote publiek bereiken, wordt het zwijgen opgelegd, of ze worden persoonlijk aangevallen en/of beroepsmatig in diskrediet gebracht.

De meeste jonge artsen zullen zich dus wel drie keer bedenken voordat ze de regels van hun vaak conservatieve beroepsvereniging overtreden.

Afgezien van zulke individuele gevallen is het duidelijk dat we overal ter wereld ondanks verschillende culturen en politieke systemen steeds vaker tegen dezelfde dingen aanlopen als we op een natuurlijke manier voor onze gezondheid willen zorgen. Australië deed er nog een schepje bovenop door toe te staan dat verontruste burgers

doodsbedreigingen uitten aan het adres van ten minste twee internationaal erkende antivaccinatie-deskundigen die, het zal u niet verbazen, hun lezingenreeks afzegden. Zo’n impact heeft terreur.

Eeuwenoude traditionele gezondheidssystemen staan ook onder druk. De traditionele Chinese geneeskunde en Ayurveda overleven nog net in de marges van de gezondheidszorg. Onder het westerse wetenschappelijke vergrootglas kwamen ze er namelijk niet zo slecht af wat betreft ‘evidence-based medicine’.

Er bleken meer bewijzen te zijn voor de doeltreffendheid van deze meer dan vierduizend jaar oude geneeskundige systemen dan voor aanvullende chemotherapie, die toch nog steeds een sleutelrol bekleedt in de oncologie.

Maar de toekomst voor de minder diepgaand onderzochte traditionele systemen ziet er veel minder rooskleurig uit. De pleitbezorgers van deze systemen trekken nog steeds aan het kortste eind, net als onze collega’s bij de Traditional & Natural Health Alliance (TNHA) in Zuid-Afrika, waar net een wetsvoorstel inzake inheemse kennissystemen is ingediend.

Het wetsvoorstel beschermt niet de inheemse belangen, maar is in feite door de overheid goedgekeurde etnische piraterij, waarbij de intellectuele eigendomsrechten van duizenden planten die inheemse volken van Zuidelijk Afrika al duizenden jaren gebruiken voor gezondheidsdoeleinden, worden overgedragen aan biotechbedrijven en farmaceuten. Niet voor niks noemt men het ‘medische apartheid’.

De globalisering is niet tegen te houden, de strijd tegen kanker is nog niet gewonnen, en vaccins zijn maar beperkt werkzaam. Bovendien weten we dat de overheid en het bedrijfsleven de bijwerkingen van vaccins soms bagatelliseren, en dat is onacceptabel.

Het is aan ons gewone mensen om te proberen terug te keren naar de oorspronkelijke situatie, waarin volkeren en de natuurlijke omgeving waarin zij zich ontwikkelden en waarvan ze afhankelijk zijn, in evenwicht zijn. februari 2017 | medisch dossier 21

|Medisch|dossier| in beeld

Even slikken bij de vijfsecondenregel voor eten van de grond

100% besmetting

NA

5

SECONDE

Niemand weet hoe de vijfsecondenregel voor eten van de grond is ontstaan, maar nieuw onderzoek duidt erop dat als voedsel eenmaal op de grond is gevallen, het weggegooid zou moeten worden.

U

weet toch dat u vijf seconden hebt om voedsel dat op de grond gevallen is op te rapen en op te eten voordat er bacteriën op komen?

Dat is tenslotte de ‘veilige’ tijdsduur, dat hoor je overal.

Maar waarschijnlijk is dat een fabeltje, al hangt het er wel van af waar het voedsel viel en om welk voedsel het ging.

Sommige etenswaren trekken meteen wanneer ze de grond raken bacteriën aan, zo is vastgesteld door een onderzoeker aan de Rutgersuniversiteit in New Jersey. Voedingswetenschapper Donald Schaffner kwam erachter dat de hoeveelheid vocht in voedsel, de plek waar het eten valt en de tijd dat het op de grond ligt voordat het opgeraapt wordt, allemaal een rol kunnen spelen als je wilt vaststellen hoelang het duurt voordat besmetting optreedt.1 Schaffner onderzocht vier oppervlakken – roestvrij staal, keramische tegels, hout en tapijt – en vier verschillende etenswaren – watermeloen, brood, brood met boter en een gummibeertje – en keek hoe het met de besmetting stond na minder dan een seconde, na vijf, dertig en ten slotte na driehonderd seconden. De oppervlakken waren droog, maar waren besmet met Enterobacter aerogenes, een ‘neefje’ van salmonella dat niet ziekteverwekkend is.

In totaal keken de onderzoekers naar 128 mogelijke combinaties van oppervlak, etenswaar en aantal seconden, en herhaalden die berekeningen twintig keer. Dat leverde 2560 metingen op. Ze ontdekten dat de schijf watermeloen vrijwel geheel besmet was na vijf seconden, terwijl het gummibeertje de minste bacteriën had opgelopen. Maar of je dat dan nog steeds in je mond wilt stoppen?

LITERATUUR

Watermeloen

1 Appl Environ Microbiol, 2016; AEM.01838-16 22 medisch dossier | februari 2017

www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| in beeld

Gevloerd eten: hoe ging het vroeger?

NA

5

SECONDE

NA

5

De Mongoolse heerser Dzjengis Khan (ca. 1162-1227) vertelde zijn soldaten dat ze voedsel ook als het vijf uur op de grond had gelegen nog veilig konden eten.

Maar in 2014 stelden onderzoekers aan de Astonuniversiteit in het Verenigd Koninkrijk dat naar beneden bij naar maar enkele seconden. Zij meenden dat hoe korter eten op de grond lag, hoe minder kans er was dat er bacteriën op zaten. En dat is ook wel logisch.

Uit een telefonische enquête onder duizend Amerikanen bleek dat de meesten het daarmee eens waren: 81 procent van de vrouwen en 64 procent van de mannen zeiden dat ze de vijfsecondenregel aanhielden.

‘We maken grapjes over de vijfsecondenregel, maar mensen doen alsof bacteriën de tijd nemen om iets wat op de grond is gevallen te bespringen,’ zegt psycholoog William Hallman aan Rutgers.

Nu weten we dat dat niet zo is.

SECONDE

NA

5

SECONDE

Brood www.medischdossier.org

Brood met boter

Gummibeertje februari 2017 | medisch dossier 23

|Medisch|dossier| reportage

Hoe veilig is de pil?

Na vijftig jaar heeft de anticonceptiepil nog altijd allerlei akelige en soms dodelijke bijwerkingen. Steeds meer jonge vrouwen komen in opstand en stappen over op een natuurlijk alternatief, ontdekte Celeste McGovern.

24 medisch dossier | februari 2017

www.medischdossier.org

S

nakkend naar adem zakt de 23-jarige Charlotte Foster op haar werk in elkaar. Per ambulance wordt ze naar het ziekenhuis gebracht. Drie dagen later, op 25 januari 2016, overlijdt ze. De bedrijfskundige uit het Britse Shropshire, door haar familie omschreven als ‘energiek, intelligent, mooi en zorgzaam’, blijkt een enorm bloedstolsel in haar longen te hebben. De oorzaak is de pil, die ze pas een paar maanden slikte, verklaart de lijkschouwer na haar dood.

Drie weken voor haar overlijden had Fosters huisarts haar aangeraden een dag in een wellnesscentrum door te brengen als remedie tegen de spierpijn die hij dacht dat ze had. Dat ze een bijwerking had van de pil, namelijk een bloedprop in de longen die tot de dood kan leiden, had hij niet herkend.

Hoewel het niet vaak voorkomt dat de pil een embolie (afgesloten bloedvat) veroorzaakt, hebben toch duizenden vrouwen te maken gehad met deze ernstige bijwerking. De pil is dus nog steeds gevaarlijk, terwijl dit voorbehoedmiddel al tientallen jaren wordt gepromoot als vrijheidssymbool voor vrouwen en als een van de grootste medische successen in de twintigste eeuw. Zoals Fosters tragische geval illustreert, worden de bijwerkingen lang niet altijd herkend, zelfs niet door artsen die de pil voorschrijven.

In het ergste geval leidt de pil tot een hartinfarct, beroerte of longembolie.

Daarnaast blijkt de pil nog allerlei andere vervelende bijwerkingen te hebben, van wazig zien en tandvleesproblemen tot depressies, gewichtstoename en minder zin in seks.

www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| reportage

❝ De nieuwere vormen blijken

juist gevaarlijker dan hun voorgangers ❞

Nieuwe pil, oude risico’s Het gangbare beeld is dat de huidige pil veiliger is dan die van vroeger. Maar de relatief nieuwere vormen blijken juist gevaarlijker.

Naar verluidt slikte Foster de vierdegeneratiepil Dianette – in Nederland, Canada en de VS verkrijgbaar als Diane-35. Diane-35 bevat cyproteronacetaat, dat lijkt op het vrouwelijke geslachtshormoon progesteron, en ethinylestradiol, een oestrogeen. Deze hormonen onderdrukken het mannelijke geslachtshormoon testosteron (dat in het vrouwenlichaam ook aanwezig is, zij het in mindere mate) en zijn ook een effectief anticonceptiemiddel. In Groot-Brittannië, Canada en Nederland is Diane-35 goedgekeurd als geneesmiddel tegen acne als antibiotica en andere plaatselijke medicijnen niet werken. Maar het Nederlands Huisartsen Genootschap adviseert om Diane-35 niet voor te schrijven, niet voor acne en niet als anticonceptiemiddel.

februari 2017 | medisch dossier 25

Ontstoken darmen door de pil Enkele grote onderzoeken hebben onlangs het verband bevestigd tussen de pil en de ziekte van Crohn, waarbij het afweersysteem van de patiënt het eigen maagdarmkanaal aanvalt.1 Pilgebruiksters die roken hebben nog meer kans op deze ziekte dan pilgebruiksters die niet roken. Ze hebben ook een grotere kans op colitis ulcerosa (ontstoken dikke darm).2 Er bestaan verschillende verklaringen voor het verband tussen pilgebruik en darmklachten. Zo zou de pil de wisselwerking kunnen verstoren tussen de darmbacteriën en de darmen. Maar er is ook goed literatuur nieuws: als vrouwen met de pil stoppen, wordt het 1 Gut, 2013; 62: 1153–9; Am J Gastroenterol, risico op darmziektes weer kleiner. En soms kunnen 2008; 103: 2394-400 die ziektes dan ook genezen.

2 Curr Gastroenterol Rep, 2013; 15: 302

Vaker bloedstolsels Nadat in Frankrijk vier meisjes zijn overleden die Diane-35 gebruikten, werd een onderzoek ingesteld.

Daaruit bleek dat dit medicijn tegen acne ook vaak werd voorgeschreven als anticonceptiemiddel. Vanwege de verhoogde kans op bloedstolsels werd het in Frankrijk in 2013 van de markt gehaald.

In Nederland zorgde dit nieuws voor veel mediaaandacht. In ons land bleken minstens achttien vrouwen mogelijk door Diane-35 te zijn overleden.1 Hoe vaak de Britse variant van Diane-35, Dianette, in Groot-Brittannië als anticonceptiemiddel wordt voorgeschreven is niet bekend. Maar Foster is niet het eerste Britse sterfgeval dat met het middel in verband is gebracht. Dianette heeft in Groot-Brittannië minstens zeven andere sterfgevallen veroorzaakt, waaronder dat van de zeventienjarige Charlotte Porter, die het gebruikte tegen acne. Porter stierf in maart 2010 aan een bloedprop in haar longen die het gevolg was van een bloedstolsel in een beenader (trombosebeen) dat was losgeschoten. Haar arts maakte zich geen zorgen over haar beenklachten, omdat hij dacht dat ze te jong was voor een trombosebeen.

Shannon Deakin, een ander slachtoffer van de pil, had scherpe pijnsteken, zwelling en roodheid in haar linkerdij. Haar huisarts dacht dat dit door een infectie werd veroorzaakt. Ze kreeg antibiotica en ontstekingsremmers, maar stierf twaalf uur later.

Bijna alle orale anticonceptiemiddelen vergroten de kans op bloedstolsels, maar gebruiksters van Diane-35 lopen hier een zes keer zo groot riscio op als vrouwen die de pil niet slikken.2 De risico’s zijn nog groter als je ook andere bekende risicofactoren meetelt. Als pilgebruiksters bijvoorbeeld ook roken hebben ze bijna veertien keer meer kans op een hartinfarct. Als ze diabetes hebben, is die kans zeventien keer groter en als ze een hoog cholesterol hebben, zelfs vijfentwintig keer.3 Yaz en Yasmin Twee vierdegeneratiepillen van Bayer – Yaz en Yasmin – bevatten drospirenon, een nieuw synthetisch progesteron. Ze worden vanaf de jonge puberleeftijd vaak voorgeschreven als middel tegen acne. In de 26 medisch dossier | februari 2017

afgelopen tien jaar zijn deze twee pillen wereldwijde verkoophits geworden.

Maar niet lang na hun introductie begonnen de meldingen over bijwerkingen binnen te stromen, en kwamen er claims vanwege onder andere beroertes, hartinfarcten en galblaasaandoeningen.

In Canada legde de publieke omroep CBC de hand op overheidsdocumenten waarin stond dat artsen en apothekers tussen 2007 en 2013 zeshonderd bijwerkingen hadden gemeld met Yaz of Yasmin als vermoedelijke oorzaak. Daaronder waren 23 sterfgevallen. Ruim de helft van deze overleden vrouwen was jonger dan 26 en de jongste slechts veertien. De meesten van hen waren nog maar pas begonnen met de pil.

Een van hen, de achttienjarige Miranda Scott, bezweek plotseling terwijl ze in de sportschool op een crosstrainer stond. Uit de autopsie bleek dat haar lichaam vol bloedstolsels zat. Een stolsel in haar longen had volgens de lijkschouwer haar dood veroorzaakt.

Het was echter Miranda’s moeder die de link legde met de anticonceptiepil Yasmin, waarmee haar dochter ruim een maand daarvoor was begonnen.‘Langer was het niet: vijf weken van begin tot eind, en dat betekende het einde voor een prachtig meisje,’ zei ze tegen CBC. Rechtszaken tegen Bayer Miranda Scotts zaak was een van de ruim 13.000 rechtszaken met claims vanwege ernstige gezondheidsschade door Yaz en Yasmin, zoals beroertes, hartinfarcten, longembolieën en schade aan de galblaas. En steeds beweren de eisende partijen dat de geneesmiddelenfabrikant de bekende risico’s voor vrouwen en tienermeisjes verborgen heeft gehouden.

Volgens een Amerikaanse nieuwssite over letselschade heeft Bayer in juli 2015 toegezegd maar liefst twee miljard dollar uit te betalen aan zo’n tienduizend eisers in de Yazen Yasminzaken.4 Dat betrof vrijwel alle claims vanwege galblaasschade en bloedstolsels in de aderen. Toch gaf Bayer nog steeds niet toe dat de pillen iets te maken hadden met beroertes en hartinfarcten – tot vlak voor de zitting van afgelopen zomer. Toen kondigde Bayer aan met 57 miljoen dollar nog eens twaalfhonderd extra gevallen te willen schikken.

Uiteindelijk heeft de FDA, de Amerikaanse gezondheidsautoriteit, de veiligheid van deze pillen uitgebreid onderzocht en verordend dat er krachtige waarschuwingsteksten op de verpakking moeten komen, net zoals op de verpakking van rookartikelen.

Miljardenindustrie Toch blijft Bayer zijn controversiële anticonceptiepillen overal waar mogelijk verkopen. Het bedrijf heeft namelijk genoeg redenen om dat te doen. De pil is veruit het populairste anticonceptiemiddel ter wereld en wordt door ruim tweehonderd miljoen vrouwen geslikt. Op dit moment gebruikt in Nederland ruim een derde van alle vrouwen tussen de zestien en negenenveertig de pil.

De pil vormt het grootste en snelst groeiende deel van de wereldmarkt voor anticonceptiemiddelen. Naar schatting zal dat aandeel groeien van vijftien miljard euro in 2011 tot boven de eenentwintig miljard euro in 2018.

Die groei komt grotendeels doordat de pil steeds vaker wordt gepropageerd als behandeling van acne, een onregelmatige menstruatiecyclus, premenstrueel www.medischdossier.org

syndroom (PMS) en vrijwel elke andere klacht die mogelijk met hormonen samenhangt. Volgens het Amerikaanse Guttmacher Instituut voor seksuele en reproductieve gezondheid slikt 14 procent van de 10,7 miljoen Amerikaanse vrouwen en meisjes de pil alleen voor dit soort klachten, en niet voor anticonceptie.

Prijskaartje van vrijheid Toch gebruiken de meeste vrouwen de pil nog steeds om hun zwangerschap uit te stellen tot het moment dat het past bij hun carrière en leefstijl. Die seksuele vrijheid heeft echter wel een prijskaartje, zoals bijvoorbeeld tijdens bezoeken aan de online vrouwenchatrooms over gezondheid te ontdekken valt.

Er blijken legio klachten te zijn over de bijwerkingen van de pil: gewichtstoename, angststoornissen, depressie, stemmingswisselingen, acne, griepachtige vermoeidheid, haaruitval, slechte doorbloeding, hypoglykemie (lage bloedsuikerspiegel) et cetera.

Hieronder volgen enkele aandoeningen die samenhangen met de pil, maar zelden worden genoemd, zelfs niet door de artsen die hem voorschrijven.

Borstkanker en andere kankersoorten Het is algemeen bekend dat hormonen de groei en ontwikkeling van kanker beïnvloeden. Een groot, recent onderzoek bevestigt dat door te laten zien dat hormoontherapie rond de menopauze de kans op borstkanker kan verdriedubbelen.5 Vrouwen produceren van nature oestrogeen in hun eierstokken, bijnieren en vetcellen.‘De oestrogeenspiegel schommelt gedurende de maand, maar de pil kan wel twintig tot vijftig keer meer oestrogeen bevatten dan de hoeveelheid die het lichaam zelf aanmaakt,’ vertelt Donna Gates, auteur van The Body Ecology Diet (Hay House, 2011).‘Het slikken van zoveel onnatuurlijk oestrogeen maakt een vrouw oestrogeendominant, wat weer samenhangt met oestrogeengevoelige vormen van kanker. Met andere woorden, de ophoping van oestrogeen in het lichaam is gevaarlijk.’

In 2005 kwam het Internationaal Agentschap voor Onderzoek naar Kanker (IARC) met een publicatie waarin de pil werd ondergebracht bij de groep 1-carcinogenen – waartoe ook de kankerverwekkers tabak en asbest behoren. In recente onderzoeken was namelijk een verband gevonden, vooral met anticonceptiepillen die het progesteronachtige hormoon levonorgestrel bevatten.6 Dat betekende dat gezondheidsorganisaties die jarenlang elk verband met borstkanker stellig hadden ontkend, eindelijk moesten toegeven dat dit niet klopte.

Er zijn echter ook onderzoeken die aantonen dat de pil de kans op baarmoeder- en eierstokkanker juist verkleint. Daarom beweren sommige voorstanders van de pil dat het risico op kanker over het geheel genomen hetzelfde is als voor niet-gebruiksters. Maar dat klopt niet, want alleen al borstkanker komt zes keer vaker voor dan baarmoeder- en eierstokkanker samen.

Bovendien krijgen vrouwen die de pil langer dan een jaar slikken, 2,5 keer zo vaak ‘triple-negatieve’ borstkanker, een vorm die vaker een dodelijke afloop heeft.7 www.medischdossier.org

Microbioom ontwricht Er zijn aanwijzingen dat de hormonen in de pil een ongunstige invloed hebben op ons microbioom: alle micro-organismen die in en op ons lichaam leven. Zo blijkt uit talloze onderzoeken dat de pil bepaalde Candida-soorten (gistachtige schimmels) in onze mondflora bevordert, wat meer kans geeft op gingivitis (ontstoken tandvlees) en parodontitis (ernstige vorm van tandvleesontsteking die ook het kaakbot aantast 1 Tandvleesproblemen komen ook geregeld voor bij patiënten met chronisch hartfalen,2 dementie, reumatoïde artritis3 en diabetes; er lijkt bij gingivitis dus meer te veranderen dan alleen de mondflora. Uit onderzoek blijkt dat zowel in het beginstadium als tijdens de genezing van gingivitis de expressie (activiteit) van zo’n negenduizend genen verandert – bijna een derde van het menselijke genoom.4 Dat zou kunnen verklaren waarom talloze vrouwen die aan de pil zijn, klachten hebben van acne tot vaginale schimmelinfecties en urineweginfecties.

‘We weten al langer dat darmcellen receptoren, (sensoren), hebben voor oestrogeen,’ vertelt microbioomdeskundige Donna Gates. ‘Een overmaat aan oestrogeen schept een gunstig klimaat voor de schimmels in de darmen en vagina. Die kunnen zich dan snel vermenigvuldigen en andere micro-organismen in deze twee inwendige ecosystemen verdringen.’

Zodra Candida in de meerderheid is, maakt hij ‘tentakels’ die zich in de darmwand graven. Dat kan leiden tot infecties en een lekkende darm. Als de schimmelcellen zich vermenigvuldigen en door de darmwand lekken, komen ze overal in het lichaam terecht.

De infectie wordt dan ‘systemisch’ genoemd, legt Gates uit. ‘Het is een vicieuze cirkel.’

Doordat een vrouw in dit geval geen robuust en literatuur divers inwendig ecosysteem meer heeft, raakt ook haar 1 J Contemp Dent Pract, 2010; 11: 033-40 2 Tex Heart Inst J, 2016; 43: 297-304 afweersysteem verzwakt. Dat maakt haar gevoeliger 3 J Periodontol, 2001; 72: 779-87 voor nieuwe infecties.

4 www.sciencedaily.com/ releases/2009/12/091207123115.htm

Galblaasproblemen Al sinds de jaren zeventig van de twintigste eeuw weten we dat de pil de kans op galblaasaandoeningen vergroot. In een recent onderzoek werd dit bij een grote groep pilgebruiksters retrospectief (achteraf) onderzocht. Het risico op galblaasaandoeningen was zelfs een klein beetje hoger voor de nieuwere pillen met desogestrel, drospirenon of norethisteron, vergeleken met oudere pillen waarin levonorgestrel zit.8 Maar wanneer miljoenen vrouwen een geneesmiddel slikken, kan zelfs een ‘klein’ effect voor heel veel gevallen zorgen. Dat blijkt wel uit de rechtszaken tegen Bayer. Bovendien wordt er in retrospectief onderzoek niet gekeken naar de daadwerkelijke effecten bij individuele vrouwen.

Onderzoek dat dit wel doet, laat zien dat de gal tijdens pilgebruik veel sterker verzadigd is met cholesterol dan

Vrouwen ❝ die de pil langer

dan een jaar slikken hebben 2,5 keer zo vaak ‘triple-negative’ borstkanker ❞

februari 2017 | medisch dossier 27

overgewicht, niet helder kunnen denken en een droge huid en haren!’ zegt complementair arts en psychiater Kelly Brogan uit New York, schrijfster van A Mind of Your Own (Harper Collins, 2016).

Onderzoek dat in 2006 is gepubliceerd in The Journal of Sexual Medicine doet vermoeden dat de pil het libido niet alleen onderdrukt door de SHBG-spiegel viermaal te verhogen, maar dat nog steeds doet maanden nadat een vrouw met de pil is gestopt.10

Pilgebruik kan ❝ invloed hebben op het

soort partner die een vrouw kiest, wat weer invloed heeft op de seksuele voldoening ❞

Pil en partnerkeuze De anticonceptiepil blijkt invloed te hebben op de partnerkeuze van vrouwen. De pil vermindert haar natuurlijke, biochemisch gestuurde vermogen om uit de geur van een man op te maken of hij genetisch aan haar verwant is of niet. Een pilgebruikster vindt een man die genetisch dichter bij haar staat vaak lekkerder ruiken, maar daardoor loopt ze ook een grotere kans dan gemiddeld op miskramen en andere problemen met de voortplanting als ze met deze man in zee gaat.1 Uit een ander onderzoek kwam naar voren dat datende pilgebruiksters er meer op letten dat hun potentiële partner betrouwbaar en zorgzaam is, dan dat hij seksueel aantrekkelijk voor haar is. Niet- pilgebruiksters vallen in de vruchtbare fase van hun menstruatiecyclus juist eerder op dominante, mannelijke mannen, die een krachtiger kaaklijn hebben dan de gemiddelde man.2 Pilgebruiksters zijn in het algemeen meer tevreden over hun relatie en ze blijven literatuurs gemiddeld twee keer langer bij hun partner, maar ze zijn wel 1 Proc Biol Sci, 2008; 275: 2715-22 2013; minder tevreden over hun seksleven. De pil heeft dus zowel 2 Psychoneuroendocrinology, 38: 1777-85 3 een positieve als negatieve invloed op de partnerkeuze.

3 Psychol Sci, 2014; 25: 1497-503

tijdens een natuurlijke menstruatiecyclus.9 Dat is dus een effect waarvoor de pil duidelijk niet is bedoeld.

Geen zin in seks Pilgebruiksters klagen vooral over gewichtstoename, haaruitval, afgevlakte emoties, prikkelbaarheid en depressie. Wat daar vaak nog bij komt, is minder zin in seks; een van de belangrijkste redenen van vrouwen om met de pil te stoppen. Dus net als je de vrijheid hebt om seks te hebben zonder ongewenst zwanger te worden, heb je er geen zin meer in.

Eigenlijk is het logisch dat de anticonceptiepil al die bijwerkingen heeft. Via synthetische hormonen die overal op inwerken, laat de pil het lichaam namelijk denken dat het zwanger is.‘De hormonen die bijvoorbeeld in een combinatiepil met oestrogeen en een synthetisch progesteron zitten, verhogen de hoeveelheid thyroxine- en sekshormoonbindende globulines, TBG en SHBG. Daardoor daalt de hoeveelheid testosteron en schildklierhormoon in het bloed, en kun je niet alleen met libidoverlies te maken krijgen, maar ook de symptomen van een traag werkende schildklier, een depressie, obstipatie, 28 medisch dossier | februari 2017

Vage klachten Brogan wijst ook op onderzoek waaruit blijkt dat de pil voor meer oxidatieve stress in het lichaam zorgt, waardoor schadelijke vrije radicalen ontstaan. Die kunnen onderdrukt worden door antioxidanten te slikken als vitamine E en C.11 Verder verlaagt de pil de hoeveelheid vitaminen, mineralen en antioxidanten in het lichaam. Dat geldt vooral voor het co-enzym Q10, een essentiële stof voor de mitochondriën: de energiecentrales van de cel en de drijvende kracht achter alle lichaamsprocessen.12 Ook sporenelementen als zink, selenium, fosfor en magnesium zijn bij pilgebruiksters verlaagd.13 Als Brogan patiënten ziet met allerlei vage klachten en verschijnselen van depressie of angst, is een van haar eerste vragen dan ook: ‘Bent u aan de pil?’ En als het antwoord ja is, luidt haar advies met de pil te stoppen omdat ‘synthetische hormonen en de medicatielast die deze met zich meebrengen’ wel het laatste is wat ze nodig hebben.

Beknotting van de geest?

De Amerikaanse Holly Grigg-Spall is een van de duizenden moderne vrouwen die zich begon af te vragen of haar emotionele vlakheid, verminderde libido, slechte afweer en andere klachten iets te maken konden hebben met de pil, die ze al tien jaar lang trouw slikte.

Toen ze dat uitzocht was ze verbijsterd. Er bleek een schat aan onderzoeken te bestaan over de risico’s van dit anticonceptiemiddel. En ze ontdekte ook dat de pil het vermogen verstoort om een partner te kiezen met wie de kans op gezond nageslacht het grootst is (zie kader) en dat zelfs het geheugen er slechter door kan worden.

Zoals Grigg-Spall vertelt in haar boek, Sweetening the Pill: Or How We Got Hooked on Hormonal Birth Control (Zero Books, 2013), doet dat sterk denken aan een vorm van patriarchale ‘beknotting van de geest’.

Hervonden vrijheid Net als Grigg-Spall protesteren veel jonge vrouwen tegenwoordig luidkeels tegen een leven van voortdurende hormonale beïnvloeding en afhankelijkheid. Een goed voorbeeld is de YouTuber Beautifullybookish. Zij beschrijft de ‘vreselijke’ ervaringen die ze met verschillende anticonceptiepillen had – van het uitblijven van haar menstruatie tot wazig zien en extreme haaruitval – in de vijf jaar voordat ze uiteindelijk stopte.

Andere vrouwen geven online advies, bijvoorbeeld op www.goingoffthepill.org, de site van een anonieme 24-jarige vrouw uit Toronto. Toen zij met de pil stopte, merkte ze ‘een ongelooflijke verbetering, zowel lichamelijk als psychisch’. Er kwam tot www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| reportage haar grote vreugde ook een einde aan haar zware migraineaanvallen, die ze wekelijks had .

De Australische videoblogger van het YouTubekanaal Sarah’s Day stopte met de anticonceptiepil, die ze tegen acne slikte. Ze besloot de onderliggende oorzaken van haar hormonale disbalans aan te pakken, in plaats van deze met medicijnen te ‘verbergen’. Via een natuurgenezer ontdekte ze dat ze de hormoonstoornis polycysteusovariumsyndroom had, waarop ze haar voedingspatroon aanpaste om haar hormonen – en huid – weer in balans te brengen. Ze ging een vitamine B-complex slikken en verschillende kruidengeneesmiddelen, waaronder Vitex agnuscastus.

Agnus-castus, ook bekend als vitex, monnikspeper of kuisboom, is een struik in het Middellandse Zeegebied.

De gedroogde bessen ervan worden al eeuwenlang gebruikt om hormonale verschijnselen te behandelen, zoals premenstrueel syndroom (PMS), buikpijn en overgangsklachten. De werkzaamheid is onlangs bevestigd door onderzoek.14 Tegenwoordig vallen veel vrouwen terug op oude methodes als het condoom en pessarium als een veiliger alternatief voor hormonale anticonceptie. Maar ze kijken ook naar natuurlijke methoden.

Natuurlijke anticonceptie Omdat eicellen buiten de eierstokken heel kort in leven blijven, is een vrouw tijdens haar menstruatiecyclus gemiddeld maar zes tot achtenveertig uur vruchtbaar.

De zaadcellen van een man leven langer, wat de vruchtbare periode verlengt tot maximaal zeven dagen per maand.

Bij natuurlijke anticonceptiemethodes, zoals de Fertility Awareness Method (FAM) en Natural Family Planning (NFP), leren vrouwen hoe ze aan veranderingen in hun lichaam kunnen merken dat er een eisprong plaatsvindt. Dat kan bijvoorbeeld door te kijken naar de structuur van het baarmoederhalsslijm, en naar de basale lichaamstemperatuur. Daarmee bepalen vrouwen wanneer ze het vruchtbaarst zijn en op welke dagen ze beter geen seks kunnen hebben, of een barrièremiddel zoals een condoom of pessarium moeten gebruiken om zwangerschap te voorkomen.

Net als hormonale anticonceptiemethoden beschermen deze natuurlijke methodes niet tegen seksueel overdraagbare ziektes. Partners kunnen die dus beter alleen gebruiken als ze een stabiele, monogame relatie hebben. Bij een juiste toepassing werken ze net zo goed als de meeste andere anticonceptiemethodes (99,6 procent).

Voor de FAM hebt u alleen een gevoelige koortsthermometer nodig die tot op 0,10 graden Celsius nauwkeurig is. Daarmee meet u, steeds op dezelfde tijd bij het ontwaken, de basale lichaamstemperatuur. Veranderingen in deze temperatuur geven aan wanneer de eisprong plaatsvindt. Hoe dat precies werkt is tegenwoordig te vinden op allerlei websites, apps en in boeken, zoals Taking Charge of your Fertility (Vermilion Publishing, 2003).

Deze FAM-methode is niet alleen goedkoop en zonder bijwerkingen, maar helpt vrouwen ook hun lichaam en vruchtbaarheid beter te begrijpen. www.medischdossier.org

Spiraaltje versus pil

❝ Bij de Fertility Awareness Method en NaturalFamily Planning leren vrouwen te herkennen wanneer ze ovuleren❞ References

1

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Analyse-rapport meldingen trombo-embolische bijwerkingen Diane-35 (17 mei 2013), www. lareb.nl BMJ, 2011; 343: d6423 N Engl J Med, 2001; 345: 1787-93 injurylawyer-news.com/category/ yaz-lawsuits/ Br J Cancer, 2016; 115: 607-15 Cancer Epidemiol Biomarkers Prev, 2010; 19: 2496-502 Cancer Epidemiol Biomarkers Prev, 2009; 18: 1157-66 CMAJ, 2011; 183: 899-904 N Engl J Med, 1976; 294: 189-92 J Sex Med, 2006; 3: 104-13 Contraception, 2012; 86: 62-6

12 Obstet Gynecol Int, 2010; 2010. pii: 925635 13 West Indian Med J, 2011; 60: 308-15 14 Planta Med, 2013; 79: 562-75; Pol Merkur Lekarski, 2015; 39: 43–6; Phytomedicine, 2003; 10: 348-57

Is intra-uteriene anticonceptie, oftewel het spiraaltje, een alternatief voor de pil? Het spiraaltje is afhankelijk van het type een min of meer T-vormig voorwerp, dat wordt ingebracht in de baarmoeder.

Door koper af te geven voorkomt het dat zaad- en eicellen in de baarmoeder kunnen overleven. Maar er zijn ook spiraaltjes die synthetische hormonen afgeven, zoals in de pil. Die hebben dus ook dezelfde gezondheidsrisico’s.

Zo is Erin Brockovich, een beroemde Amerikaanse activiste, momenteel bezig met een onderzoek naar de bijwerkingen van de Mirenaspiraal, waarin het progesteron levonorgestrel zit. Er zijn al verschillende collectieve rechtszaken opgestart met claims vanwege de gevaren van dit spiraaltje.

Een koperspiraaltje is het eerste alternatief voor vrouwen die een verhoogde kans hebben op een bloedprop in een beenader (trombosebeen) en cardiovasculaire aandoeningen, zoals een hartinfarct of beroerte. Het heeft namelijk niet de aan hormonen verbonden risico’s van een hormoonspiraaltje.

Koper is in zeer kleine hoeveelheden noodzakelijk voor allerlei belangrijke lichaamsfuncties, waaronder botgroei en hormoonafscheiding. Een teveel aan – vooral anorganisch – koper is echter in verband gebracht met oxidatieve stress, hersenschade en degeneratieve hersenen zenuwaandoeningen.

Sporen van koper in het drinkwater (in hoeveelheden die minstens 90 procent onder de Amerikaanse en Nederlandse drinkwaternormen liggen) kunnen de kans op de ziekte van Alzheimer verhogen, bleek uit onderzoek.1 Het koper stimuleert de aanmaak van bepaalde eiwitten in de hersenen en veroorzaakt eiwitophopingen. Het afvalverwerkingssysteem van de hersenen kan die niet opruimen. Ook bij andere degeneratieve hersenaandoeningen, zoals de ziekte van Parkinson en vasculaire dementie, zijn aanwijzingen gevonden voor verhoogde hoeveelheden koper.2 Vrouwen met een koperspiraaltje hebben aanzienlijk meer koper dan gemiddeld in hun bloed en vertonen ook meer tekenen van oxidatieve stress. Onderzoekers adviseren nu om een koperspiraaltje niet langer dan twee jaar te gebruiken om weefselschade te voorkomen.3 Daarnaast hebben vrouwen met een spiraaltje driemaal zoveel kans op vaginale Candida-infecties, zware menstruaties, veranderingen van het baarmoederslijmvlies en baarmoederhalsontsteking.

Andere risico’s zijn: • geperforeerde baarmoederwand of baarmoederhals (0,6-16 gevallen per 1000 spiraaltjes); • zwangerschap met het spiraaltje nog aanwezig; • buitenbaarmoederlijke zwangerschap; • ingroei van het spiraaltje in de baarmoederwand; • ontstekingen van de baarmoederhals, baarmoederwand en/of eileiders.4 References

1 2 3 4

Proc Natl Acad Sci U S A, 2013; 110: 14771-6 Brain Res, 2010; 1319: 118-30 Toxicol Lett, 2010; 192: 373-8 Curr Top Pathol, 1994; 86: 307-30; Prescrire Int, 2009; 18: 125-30 5 Curr Top Pathol, 1994; 86: 307–30; Prescrire Int, 2009; 18: 125–30 februari 2017 | medisch dossier 29

|Medisch|dossier| gezond leven

D

e mens heeft in de loop der tijd bepaalde vormen van lichaamsbeweging ontwikkeld die hij nodig heeft om gezond te blijven.1 Eigenlijk zijn wij gebouwd om lange afstanden te lopen: onze jagende en verzamelende voorouders legden naar schatting dagelijks tussen de zes en zestien kilometer af.

Lopen is onze natuurlijkste vorm van bewegen.

Maar gedurende vele eeuwen was de ondergrond vaak een stuk ruiger dan de gelijkmatige wegen en vloeren die we nu gewend zijn.

In tegenstelling tot onze verre neef de chimpansee, die zwalkt wanneer hij rechtop loopt, hebben wij een S-vormige wervelkolom en zijn onze heupen beweeglijker, waardoor we ons efficiënt kunnen voortbewegen zonder dat ons bovenlichaam te veel meebeweegt.

Bovendien hebben wij een boog in onze voeten, waardoor we schokken beter kunnen opvangen en we ons makkelijker kunnen afzetten.3 Helaas maakt het rechtop lopen ons ook gevoelig voor rug-, knie, enkel- en voetklachten, én voor evenwichtsstoornissen.

opbouwen. Hij kan beter beginnen met een wat stabielere ondergrond, zoals gemaaid gras of een betegeld tuinpad. Maar met een gezond bewegingsapparaat leidt lopen op oneffen terrein uiteindelijk tot meer kracht en stabiliteit.

Bewegen met hulp van de zintuigen Een van de kenmerken van ‘offroad’ wandelen is dat u goed moet weten waar u uw voeten neerzet. En dat u razendsnel moet reageren wanneer de ondergrond waarop u uw voet wilt neerzetten, op het laatste moment toch niet zo geschikt blijkt. Als u

Buiten de ge paden gaan Onze verre voorouders liepen en renden over natuurlijk, vaak ongelijkmatig terrein, zoals een grasvlakte met hobbels en gaten en rotsen. Het rechtop lopen ontwikkelde zich tegelijkertijd met een nomadische leefstijl, en was niet alleen bedoeld om naar een nieuwe nederzetting te zoeken, maar ook om voedsel, water en hout te vergaren.2 Volgens een evolutietheorie is ons brein groter geworden om ons in staat te stellen rechtop te lopen op een onregelmatige ondergrond.

Natuurlijk bewegen Beton, asfalt of een loopband vragen om een andere manier van bewegen dan mensen van oudsher gewend zijn. Door voortdurend op een vlakke ondergrond te lopen, maken onze gewrichten en spieren steeds dezelfde bewegingen. Ons bewegingspatroon is daardoor eenzijdig geworden. In de robotica worstelt men bijvoorbeeld nog altijd met de onvoorspelbaarheid van oneffen terrein, waarbij geen twee stappen dezelfde zijn.

30 medisch dossier | februari 2016

Als we de natuurlijke bewegingen negeren waarvoor onze spieren, gewrichten en botten ontworpen zijn, ontstaan er problemen.

Helemaal in combinatie met andere slechte gewoonten zoals langdurig zitten, een in elkaar gezakte houding en een inactieve leefstijl.

Elke verandering of instabiliteit van onze voet of enkel heeft een enorme impact op de gewrichten en spieren in ons onder- en bovenlichaam. Er wordt een groter beroep gedaan op het voor-achterwaartse, zijwaartse en draaiende bewegingsbereik, waardoor gewrichten beweeglijker worden en spieren harder moeten werken om het geheel te ondersteunen.

Bij mensen die problemen hebben met deze gewrichten, kunnen zulke veranderingen pijn en ontstekingen veroorzaken (bijvoorbeeld in de onderrug).

Daarom moet iemand die pijn heeft of last heeft van instabiliteit, maar graag op oneffen terrein wil wandelen, dit rustig

op ruig terrein wandelt, is het gewoon niet mogelijk om terug te vallen op een vertrouwd ritme van herhalende bewegingen. De grond onder uw voeten is geen stap hetzelfde, wat opperste concentratie vereist.

Wie weleens een wandeling heeft gemaakt over een modderig bospad of een rotsig bergweggetje, herinnert zich vast nog wel hoeveel concentratie het kostte om niet te vallen.

Wanneer we over een ruigere ondergrond lopen, speelt de oog-voetcoördinatie een belangrijke rol. Een onderzoek liet zien dat mensen die een speciale bril droegen die het zicht gedeeltelijk blokkeerde, voorzichtiger liepen dan anders. Ze liepen langzamer en namen kleinere, maar hogere stappen om de afstand tot de grond te kunnen bepalen.4 Om de onregelmatigheden van de ondergrond te compenseren, sturen de ledematen talloze stukjes informatie naar de hersenen via zogenaamde gevoelszenuwcellen. Wanneer onze zintuigen www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| gezond leven

baande Onze verre voorouders liepen meestal op oneffen en ruig terrein. In het begin van de twintigste eeuw waren er overal in Nederland nog straten met keien, de zogeheten kinderkopjes. Charlotte Watts legt uit dat onze moderne, gladde wegen en paden tot een ongezonde manier van lopen leiden. In dit artikel leest u hoe u weer natuurlijk kunt bewegen op oneffen terrein en over de voordelen hiervan.

www.medischdossier.org

februari 2017 | medisch dossier 31

|Medisch|dossier| gezond leven minder goed werken, vermindert ook ons bewegingsgevoel: de zintuiglijke en motorische vaardigheden waarmee we ons lichaam met uiterste precisie voortbewegen. Dit wordt ook wel kinesthetische perceptie genoemd: de manier waarop we onszelf en onze positie in onze omgeving waarnemen. Een verminderd bewegingsgevoel uit zich bijvoorbeeld in moeilijk kunnen lopen in het donker, of met de ogen dicht.

Deze samenwerking tussen de zintuigen en de motoriek is onmisbaar bij alle bewegingsaspecten. Mensen met een aandoening die gepaard gaat met een verminderd bewegingsgevoel, zoals een beroerte, ziekte van Parkinson, een perifere zenuwaandoening, of letsel aan gewrichtsbanden, gewrichtskapsels of spieren, hebben baat bij beweging die de zintuiglijke waarneming bevordert.5 Naarmate we ouder worden, wordt ons bewegingsgevoel minder. We gaan ons onhandiger bewegen en ook onze houdingsreflex wordt trager. Dit maakt ons voorzichtiger, zelfs als we op een vlakke ondergrond lopen. Als u daarnaast ook problemen hebt met uw evenwichtsorgaan, dat in het binnenoor ligt, wordt u nog voorzichtiger. Bij naar schatting 15 tot 20 procent van de ouderen is het bewegingsgevoel verzwakt door een verminderde trillings- en tastzin.

Grotere lichamelijke inspanning Wanneer we op een vlakke ondergrond vooruit lopen, bewegen we slechts een heel klein beetje van links naar rechts.

Wanneer de grond onder onze voeten glooiend is, verschuift ons zwaartepunt voortdurend. Om dan toch ons evenwicht te bewaren, te weten waar we onze voeten moeten neerzetten en vooruit te blijven komen, hebben we meer spierinspanning en beweeglijker bindweefsel nodig.

Voor een onderzoek naar lopen verzamelde de Universiteit van Michigan onlangs elf gezonde mannen en vrouwen van in de twintig. De onderzoekers bestudeerden de fysieke verschillen tussen lopen op oneffen terrein en vlak terrein. Daarvoor gebruikten ze een

32 medisch dossier | februari 2017

speciale loopband die een ondergrond van paden, gras en ongelijke bestrating kon nabootsen, zodat er relatief kleine aanpassingen in de looptechniek nodig waren.6 De onderzoekers ontdekten dat het lopen op een ondergrond met een afwijking van slechts 2,5 cm ten opzichte van een vlakke, egale ondergrond leidde tot een extra calorieverbranding van 28 procent. Dat staat gelijk aan een helling oplopen met een hellingsgraad van twee procent. En omdat de deelnemers ook kortere stappen namen, moesten ze zich meer inspannen dan wanneer ze dezelfde afstand over een vlakke ondergrond liepen.

Daarnaast werd er tijdens het lopen op de oneffen loopband meer druk op de knie- en heupgewrichten waargenomen, vooral bij de afzet (met respectievelijk ongeveer 65 en 85 procent). De meeste energie werd besteed aan heupkracht, die al vroeg in de voetstap met 75 procent toenam.

En omdat de deelnemers hun voeten

Wanneer de grond onder onze ❝ voeten wat hellend is, verschuift

ons zwaartepunt voortdurend. Om dan toch ons evenwicht te bewaren, te weten waar we onze voeten moeten neerzetten en vooruit te blijven komen, hebben we meer spierinspanning en beweeglijker bindweefsel nodig ❞

hoger moesten optillen aan het begin en halverwege elke stap, was er ook sprake van een grotere knie- en heupbuiging, wat dus meer flexibiliteit vergde.

De onderzoekers concludeerden dat de grootste toename in calorieverbruik zeer waarschijnlijk werd veroorzaakt door deze verhoogde mechanische inspanning van de knieën en heupen.6 Traditionele methoden Lopen op een oneffen ondergrond is in China al heel lang onderdeel van de traditionele Chinese geneeswijze, en het vormt de basis van de voetreflexologie.

Tijdens een werkbezoek aan China zagen Fuzhong Li en zijn collega’s van het Amerikaanse Oregon Onderzoeksinstituut hoe volwassenen van alle leeftijden dagelijks ongeveer een halfuur doorbrachten op prachtig aangelegde paden van keien, waarop ze wandelden, stilstonden en soms zelfs dansten. Dit deden ze zeven dagen per week, omdat het goed zou zijn voor de gezondheid.

Li en zijn collega’s probeerden deze oefening na te bootsen in een onderzoek.

Hiervoor selecteerden ze willekeurig 108 volwassenen tussen de 60 en 92 jaar die lichamelijk inactief waren en geen neurologische of bewegingsbeperkende orthopedische aandoeningen hadden.

Vervolgens maakten ze twee groepen: de ene groep liep op matten van keien en de andere groep liep buiten in stedelijk gebied, of binnen als het slecht weer was.

Ze gebruikten kleine tot middelgrote ‘keien’, gemaakt van glad, hard plastic,

www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| gezond leven die ze willekeurig verspreidden over een oppervlak dat aan de onderkant met schuimrubber was bekleed.7 Na zestien weken scoorden alle matlopers beter op evenwicht, lichamelijke functies en bloeddruk dan de deelnemers in de conventionele loopgroep. Het evenwicht, waar de grootste verbetering werd geconstateerd, is een belangrijke indicatie voor gezond ouder worden en behoud van zelfstandigheid en mobiliteit. Ook was de functionele mobiliteit van de matlopers verbeterd en scoorden ze beter in de vitaliteitstest, waarin onder andere hun slaap, energie en welzijn werden gemeten.

Hoewel hieruit duidelijk blijkt dat lopen op keien verschillende gezondheidsvoordelen met zich meebrengt (waaronder pijnverlichting, beter slapen, verbeterd lichamelijk en geestelijk welzijn), is dit pas het eerste wetenschappelijke onderzoek naar de voordelen en effectiviteit ervan. De onderzoekers vermoeden dat het oppervlak van de keien de drukpunten onder de voetzolen (die ook worden gebruikt in bijvoorbeeld acupunctuur) stimuleert. Dit brengt dan therapeutische reacties teweeg die kunnen bijdragen aan gezond ouder worden.

Zoek uw ideale ondergrond Er zijn natuurlijk verschillende gradaties van oneffenheid. De een trekt de Ardennen in voor een avontuurlijke bergwandeling, voor de ander is het einde van de straat meer dan genoeg. Als u geen pijn hebt en volledig mobiel bent, maar gewoon weer meer in contact wilt komen met de natuur, waag u dan eens buiten de gebaande paden voor een ‘offroad’wandeling. Dat kan uw kwaliteit van leven al een enorme boost geven.

Als u lichamelijke beperkingen hebt en daardoor niet van de gebaande paden durft te gaan, begin dan rustig met een rondje over het gras in het park. Probeer heel bewust te voelen hoe uw voeten op het gras neerkomen en zich weer afzetten van de grond. Hoe bewuster u zich bent van uw voetlanding en -afwikkeling en het effect ervan op de rest van uw lichaam, hoe gemakkelijker u uw tred op den duur kunt veranderen. literatuur

1 2 3 4 5 6 7

Int J Sports Med, 1998; 19: 328-35 Am J Med, 2010; 123: 1082-6 J Hum Evol, 2009; 56: 43-54 Gait Posture, 2009; 30: 370-4 Front Hum Neurosci, 2015; 8: 1075 J Exp Biol, 2013; 216: 3963-70 J Am Geriatr Soc, 2005; 53: 1305-12

www.medischdossier.org

Let op uw looptechniek Volgens het Oregon-keien­ onderzoek (zie hoofdtekst) is wandelen op oneffen terrein een veilige activiteit, als u tenminste geen ernstige voet- of enkelklachten hebt. Verkeerd schoeisel, langdurig zitten en steeds dezelfde voetbewegingen kunnen leiden tot problemen met uw voeten of enkels, zelfs zonder dat u het direct merkt.

Ook als uw voeten of enkels geen pijn doen, kunnen ze door beperkte mobiliteit of stabiliteit in hoge mate bijdragen aan pijn

of zwakte in andere delen van het lichaam. Te platte of te holle voeten zijn vaak niet goed in staat om schokken op te vangen.

Daardoor kan er te veel druk komen te staan op de gewrichten en spieren van de heupen en rug.

Pronatie van de voet komt vaak voor in onze moderne maatschappij. Hierbij kantelt de voet (te veel) naar binnen, wat bijvoorbeeld gebeurt bij platvoeten. Pronatie uit zich vaak in zwakke enkels. Oefeningen die de voet versterken en sporten als yoga en tai chi kunnen bijdragen aan een verbetering hiervan. In sommige gevallen zijn steunzolen (die de voetboog ondersteunen)

aan te raden.

Bij supinatie gebeurt het tegenovergestelde: een enkel die aan de buitenkant verzwakt is, kan een plotselinge beweging naar buiten toe veroorzaken. Dit kan aanvoelen als (of zelfs leiden tot) een verstuikte enkel. U kunt dit tegengaan door uzelf aan te leren uw voet na de landing af te wikkelen via de grote teen.

Let goed op hoe u uw voet neerzet: u landt op uw hiel, vervolgens trekt u uw voetboog omhoog en zet u weer af vanaf de bal van uw voet. Zo verbetert u uw looptechniek en haalt u meer uit de voordelen van wandelen op oneffen terrein.

Bij pronatie van de voet (rechtsboven) kantelen de enkel en wreef naar binnen.

Bij supinatie (rechtsonder) kantelt de enkel naar buiten en verschuift het zwaartepunt naar de buitenkant van de voet.

De afbeelding linksonder laat een vlakke ondergrond zien, waarbij de beweging dichter bij het centrale zwaartepunt ligt. De afbeelding rechtsonder laat zien hoe op een oneffen ondergrond het zwaartepunt naar de buitenkant van de voet verschuift.

Tips om optimaal te genieten van wandelen op een oneffen terrein • Als u snel last hebt van uw knieën of onderrug, kunt u volgens veel osteopaten en fysiotherapeuten het beste beginnen met wandelen op een vlakke ondergrond. Door goed te kijken naar hoe u loopt (voetafwikkeling), kunt u mogelijk de belangrijkste oorzaak van de pijn en/of immobiliteit achterhalen. Het is raadzaam om een deskundige in te schakelen die u kan helpen uw pas, houding en beweging te verbeteren.

• Als uw voeten niet gewend zijn aan oneffen terrein, kunt u ze, net als in het Oregonkeienonderzoek (zie hoofdtekst), voorbereiden door op vlak, maar onverhard terrein te beginnen.

Dit is een goede manier om de gewrichten te smeren om zo pijn en blessures te voorkomen. Uw voeten zullen hierdoor ook beter reageren en meer zintuiglijke feedback geven.

• Houten voetrollers en plastic massageballen met stekels zijn handige hulpmiddelen om de

bloedsomloop te stimuleren. Sta tijdens het masseren aandachtig stil bij wat goed en niet goed voelt en geef daarna extra aandacht aan eventuele pijnlijke plekjes.

• Maak uw voeten en enkelgewrichten dagelijks los door de enkels te draaien en uw tenen en voeten te strekken en buigen. Spreid uw tenen en masseer ertussen en masseer ook alle andere delen van de voet waar u bij kunt.

februari 2017 | medisch dossier 33

Word nu lid van Medisch Dossier dan ontvangt u dit boek gratis!

U kunt ook iemand het lidmaatschap als cadeauabonnement aanbieden dan ontvangt zowel u als de ontvanger het boek gratis.

De winkelwaarde van het boek is € 29,99.

De prijs voor het lidmaatschap is € 68,25 per jaar. Het cadeau-abonnement eindigt automatisch.

Aanmelden kan met de advertentie op pagina 16 of op www.medischdossier.org

Het Veld Lynne McTaggart

De zoektocht naar de geheime kracht van het universum Wetenschapsjournaliste Lynne McTaggart beschrijft het verhaal van een groep wetenschappers die per ongeluk het Zero Point Field (nulpuntveld) ontdekten, een oceaan van microscopische vibraties die alles met alles in het universum blijken te verbinden als een soort onzichtbaar netwerk. Het Veld gaat verder dan het werk van Fritjof Capra en stelt een plausibele wetenschappelijke theorie voor die alles verklaart, van de werking van DNA en communicatie tussen cellen tot homeopathie en ESP. Het Veld is het buitengewoon leesbare verslag van een speurtocht van verschillende wetenschappers van naam naar de universele kracht en hun succesvolle pogingen een nieuw wetenschappelijk paradigma te formuleren, dat een revolutie in ons wereldbeeld teweeg zal brengen. Een baanbrekende en inspirerende wetenschappelijke visie op mens en kosmos.

|Medisch|dossier| de raw-food kok

Markéta Bola DE RAW FOOD-KOK

Dessert met rauwe rabarber Probeer dit rauwe rabarberdessert eens voor een heerlijke en gezonde verwennerij.

Markéta Bola is deskundige op het gebied van natuurlijke voeding en raw food-­kok. Ze leidt workshops, cursussen, dinerbelevingen en de Tree of Life Wellbeing & Vitality Festivals in de Engelse Midlands.

Kijk op www.iens.nl/ restaurant/raw-food/ voor een lijst met raw food-restaurants.

literatuur

1 2 3 4 5 6

Zhonghua Shao Shang Za Zhi, 2011; 27: 337–40 Curr Pharm Des, 2004; 10: 2557–76 Mol Med Rep, 2015; 12: 2689–94 Pharmacogn Rev, 2010; 4: 118–26 BMC Complement Altern Med, 2013; 13: 49 www.webmd. com/vitaminssupplements/ ingredientmono214-rhubarb. aspx?activeing redientid=214&

www.medischdossier.org

I

k heb dit recept bedacht toen ik in mijn moestuin een paar prachtige exemplaren van deze groente met zijn felroze stengels en enorme groene bladeren oogstte.

De bladeren zijn giftig door het hoge oxaalzuurgehalte, maar de stengels zijn eetbaar, zelfs rauw, en hebben talrijke gezondheidsvoordelen.

Onderzoek wijst uit dat rabarber kan helpen bij: Het bevorderen van de spijsvertering Als vezelrijk voedsel verlicht rabarber buikpijn, en draagt het bij aan een goede spijsvertering en darmfunctie.1 Het versterken van de botten In rabarber zit veel vitamine K, die een belangrijke rol speelt bij botmetabolisme (botaanmaak en –afbraak) en helpt te beschermen tegen osteoporose.2 Het voorkomen van hersenaandoeningen Van rabarber is aangetoond dat het bescherming biedt tegen neuronale celbeschadiging. Het kan dus nuttig zijn bij het voorkomen van hersenaandoeningen zoals alzheimer en beroertes.3 Het neutraliseren van vrije radicalen Rabarber is een bron van antioxidanten, die cruciaal zijn bij het onschadelijk maken van vrije radicalen.4 Het voorkomen van huidbeschadiging De antioxidanten in rabarber kunnen ook helpen tegen acute en chronische huidbeschadigingen veroorzaakt door ultraviolet straling, ontsteking, voortijdige veroudering en beschadiging door zonlicht.5 Het verlichten van constipatie en diarree In de kruidengeneeskunde wordt rabarber gebruikt voor de behandeling maagdarmklachten.6 Probeer dit recept om een gezonde dosis rabarber en tal van andere gezonde voedingsmiddelen binnen te krijgen zoals chiazaad, lijnzaad, appels, paranoten, maar vooral geen suiker of kunstmatige zoetstoffen.

Zo kan je zorgeloos genieten van een heerlijk dessert.

Rauwe rabarbercake (8-12 porties)

Voor de bodem: 65 gram gemalen lijnzaad 45 gram geraspte kokos 40 gram paranoten 12 Deglet Nour-dadels ½ theelepel gemalen gember snufje zout Voor de vulling: 6 rabarberstengels, in stukken gesneden 2 appels 25 Deglet Nour-dadels* 75 gram cashewnoten en of amandelen, geweekt 2–3 eetlepels chiazaad ¼ theelepel vanillepoeder 60 ml kokosolie Voor de topping: 40 gram paranoten 6 dadels ½ theelepel kaneel Handje rozijnen * Kokosbloesemsiroop is ook een goede natuurlijke zoetstof

Bereiding 1B ereid de bodem door eerst het lijnzaad op de hoogste stand in de blender fijn te malen.

Voeg vervolgens de rest van de ingrediënten voor de bodem toe aan de blender. Maal tot het een glad geheel is.

2B edek de bodem van een bakvorm van 20 cm voorzichtig met het mengsel.

3B ereid de vulling door alle ingrediënten in de blender te mixen tot het een dik en glad geheel is. Het chiazaad neemt veel vocht op, dus als de vulling nog waterig is, laat hem dan een paar minuten staan.

4V erdeel de vulling over de bodem en maak een dikke ronde rand met behulp van een spatel.

5B ereid de topping door de paranoten, dadels en kaneel op hoge snelheid te mixen. Strooi het mengsel over de vulling.

6G arneer de rauwe rabarbercake met de rozijnen.

februari 2017 | medisch dossier 35

|Medisch|dossier|

Medicinale kruiden tegen migraine U hoeft de pijn van migraine niet voor lief te nemen, zegt natuurgeneeskundige Harald Gaier. Probeer deze nuttige kruiden; ze kennen een lange gebruiksgeschiedenis.

V

Ik ben 53 en lijdt al sinds mijn 14e aan regelmatig terugkerende, slopende migraineaanvallen. Ze veroorzaken een hevige, bonzende pijn.

Ik heb een hele reeks behandelingen geprobeerd, waaronder pijnstillers, supplementen, Botoxinjecties, biofeedback, acupunctuur, osteopathie, lichaamsbeweging en eliminatiediëten, maar niets heeft echt geholpen. Ik moet me elke keer in een pikdonkere, stille kamer terugtrekken, want ik kan geen enkel geluid, geen licht en zelfs geen geur verdragen.

Vaak gaat de migraine vergezeld van overgeven en wordt de pijn erger door lichamelijke activiteit. Het hele ‘migrainepakket’ duurt ongeveer 36 uur. Het begint met een migraineaura en gaat verder gepaard met stemmingswisselingen, oogpijn, een vieze smaak in mijn mond, wazig zien en pijn in mijn nek. Heeft u ideeën van wat zou kunnen helpen?

L.M., via e-mail

A

De Wereldgezondheidsorganisatie noemt migraine een van de meest invaliderende chronische gezondheidsproblemen die mensen kunnen hebben. U hebt blijkbaar al heel veel conventionele en alternatieve behandelingen geprobeerd, en zonder succes, maar geef de hoop niet op.

Traditionele kruidengeneesmiddelen worden al heel lang gebruikt voor zowel de preventie als de behandeling van migraine, en vormen mogelijk een oplossing voor uw symptomen. Hieronder volgt een aantal kruiden die ik u aanraad te proberen.

Degenen die ❝ moederkruid kregen,

hadden beduidend minder vaak en minder ernstige aanvallen ❞ 36 medisch dossier | februari 2017

Moederkruid Deze plant (Tanacetum parthenium) maakt al deel uit van de traditionele westerse geneeskunde sinds de Griekse arts Pedanius Dioscorides (40-90 A.D.) er in zijn encyclopedie van de kruidengeneeskunde aandacht aan besteedde. Dat boek werd bijna 2000 jaar geleden geschreven. Moederkruid is nog steeds een van de populairste kruiden voor de behandeling van migraine, en daar is ook goed wetenschappelijk bewijs voor.

In een studie, uitgevoerd door het Universiteitsziekenhuis van Nottingham, kregen 72 migrainepatiënten willekeurig ofwel vier maanden lang dagelijks een capsule gedroogde moederkruidblaadjes www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| vraag & antwoord

MigraSpray of een placebo die er identiek uitzag. Daarna werd er gewisseld: de placebogroep kreeg vier maanden lang het moederkruid en vice versa.

Hoewel moederkruid geen effect had op de duur van de migraineaanvallen, ondervonden degenen die het kruid kregen wel beduidend minder vaak, en minder ernstige aanvallen. Ook hadden ze minder last van braken. Bovendien hadden ze vrijwel geen bijwerkingen.1 In een andere, Duitse studie werd de preventieve toepassing van moederkruid onderzocht bij een groep van 170 migrainepatiënten. Moederkruid verminderde het gemiddelde aantal aanvallen per maand significant beter dan een placebo. De groep die moederkruid kreeg, had gemiddeld bijna twee aanvallen minder per maand. Bij de placebogroep was dit slechts één aanval minder.2 Hoewel andere studies verschillende uitkomsten laten zien, lijkt moederkruid in het algemeen een veilig middel met slechts milde en voorbijgaande bijwerkingen, vooral maagdarmklachten en mondaften (zweertjes in de mond).3 Goudzegel De wortels van dit kruid – een plant met wortelstokken (Hydrastis canadensis) – kunnen ook helpen tegen migraine. De plant heeft kalmerende eigenschappen, is een antioxidant en werkt ontstekingsremmend: het vermindert de ontsteking van de slijmvliezen in het hoofd en de keel.4 Een van de belangrijkste actieve ingrediënten van goudzegel, berberine, bleek na onderzoek de ontsteking van de bloedvaten ook te verminderen, zelfs bij patiënten met hart- en vaatziekte.5 Paardenbloem De wortel van de paardenbloem (Taraxacum officinale) staat bekend om zijn diuretische (urineafdrijvende), mild laxerende en ontgiftende eigenschappen: allemaal nuttig voor het verlichten van migraine. Het is bovendien een goede bron van kalium, en migraine en een kaliumtekort worden vaak met elkaar in verband gebracht.

De theorie daarachter is dat een hogere kaliumspiegel in het bloed ervoor zorgt dat de bloedvaten www.medischdossier.org

MigraSpray is een natuurgeneesmiddel dat zowel moederkruid en goudzegel als paardenbloem bevat, en daarnaast ook nog Polyporus officinalis, de larikszwam. Dat is een zwam die op Russische lariksen wordt aangetroffen en vroeger tegen ernstige depressie en stemmingsstoornissen werd gebruikt. MigraSpray is online te koop op buitenlandse sites.

Het Onafhankelijk Medisch Onderzoeks­ centrum in Bangor in de VS heeft een gerandomiseerd, dubbelblind onderzoek (dat als de gouden standaard wordt beschouwd om na te gaan of een behandeling werkt of niet), uitgevoerd naar MigraSpray. De onderzoekers deelden 41 migrainelijders in twee groepen om de werking van het kruidenmiddel te vergelijken met dat van een placebo. Van de mensen die MigraSpray kregen, had 66 procent binnen een paar minuten

Those volledige verlichting van zijn klachten, en in totaal taking had 88 procent op zijn the herb minst enige mate van saw verlichting.feverfew Ter vergelijking: in de placebogroep was significant er niemand die helemaal reductions in geen last meer had, en 30 procentthe met number enige verlichting.and De gemiddelde severity tijd tussen het gebruik van of their de spray en de werking ervan bedroeg slechts 6,5 minuut.7 Hoewel MigraSpray over het algemeen veilig is, is het niet raadzaam om te gebruiken vlak voor een chirurgische ingreep, en ook niet tijdens de zwangerschap of borstvoeding. En omdat moederkruid invloed heeft op de stollingstijd, moet u MigraSpray niet gebruiken als u bloedverdunners of ascal (aspirine) gebruikt. Dan kan het alleen nadat uw stollingstijd is onderzocht en u toestemming hebt van uw behandelend arts. Het kan zijn dat de dosering van uw bloedverdunners verlaagd moet worden of dat er contra-indicaties zijn voor het gebruik van

❝

moederkruid. Verder kan het gebruik van NSAID’s (niet-steroïdale ontstekingsremmers) zoals ibuprofen het nut van moederkruid bij de behandeling van migraine tenietdoen.8 Voorgestelde dosering: het etiket van MigraSpray adviseert om bij de eerste tekenen van een opkomende migraine- of hoofdpijnaanval tien keer onder uw tong te sprayen.

Na toediening wacht u minstens 30 seconden met doorslikken, zodat de spray via het slijmvlies onder uw tong in uw bloed kan worden opgenomen.

Als u na 5 minuten nog geen verbetering voelt, kunt u dit proces herhalen (maximaal één keer).

literatuur

zich samentrekken.

Dat kan helpen tegen migraine, aangezien die vaak door uitgezette en ontstoken vaten veroorzaakt wordt.

Daarnaast is ontdekt dat bij mensen met een bepaalde familiaire variant van migraine met aura, het TRESK-gen minder actief is.6 Omdat TRESK te maken heeft met de kaliumkanalen, waardoor kalium-ionen de zenuwcellen verlaten, zou paardenbloem een eventueel tekort kunnen aanvullen.

1 Lancet, 1988; 2: 189-92 2 Cephalalgia, 2005; 25: 1031-41 3 Cochrane Database Syst Rev, 2015; 4: CD002286 4 www.herbwisdom.com/herbgoldenseal.html 5 Adv Exp Med Biol, 2016; 928: 27-45 6 Nat Rev Neurol, 2010; 6: 643 7 www.healthyshopping.com/ migraspray/executivesummary.asp 8 Arch Intern Med, 1998; 158: 2200-11

Harald Gaier is een vooraanstaand deskundige op het gebied van de alternatieve geneeskunde in het Verenigd Koninkrijk. Hij is geregistreerd natuurgeneeskundige, osteopaat, acupuncturist, homeopaat en kruidentherapeut.

Hij werkt in de Allergy and Nutrition Clinic in Londen.

februari 2017 | medisch dossier 37

|Medisch|dossier| Reportage

Het beste proefkonijn: de mens Om te beoordelen of een nieuw geneesmiddel veilig en effectief is, worden meestal eerst dierproeven gedaan. Helaas zeggen de uitslagen van die proeven niet altijd hoe mensen op het middel zullen reageren: er kunnen bij mensen nog altijd levensbedreigende reacties plaatsvinden, zelfs nadat het middel is toegelaten op de markt. Kathy Archibald, directeur van de Safer Medicines Campaign (campagne voor veiliger medicijngebruik), pleit voor het testen van medicijnen op mensen.

38 medisch dossier | februari 2017

www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| Reportage

n januari 2016 werden zes gezonde mannen met spoed in het ziekenhuis opgenomen vanwege ernstig hersenletsel. Een van hen overleed. In een onderzoekslaboratorium in Frankrijk was een nieuw geneesmiddel tegen pijn en stemmingsstoornissen op hen getest.

Tijdens een bijeenkomst bij het nationale Franse bureau voor geneesmiddelen en gezondheidsproducten concludeerden deskundigen naar aanleiding van deze gebeurtenis dat de stof een ‘verbazingwekkende en nooit eerder voorgekomen’ reactie in de hersenen had veroorzaakt. De kans op een dergelijke reactie was nooit uit eerdere dierproeven gebleken. De deskundigen vonden dit ‘onverklaarbaar’.1 Het geneesmiddel was getest op muizen, ratten, honden en apen zonder dat er problemen waren gevonden, hoewel de dieren 400 keer zoveel van het middel hadden gekregen als de zes vrijwilligers.2 Dit is slechts een voorbeeld van hoe weinig dierproeven zeggen – áls ze al iets zeggen – over de veiligheid van nieuwe geneesmiddelen. Er zijn echter al tests beschikbaar die relevantere informatie opleveren omdat ze werken met humaan (menselijk) materiaal.

De tekortkomingen van dierproeven werden in 2006 ook al onderstreept, toen een geneesmiddelenonderzoek in Londen werd gestopt nadat zes jonge mannen op de intensive care waren opgenomen met hart-, lever- en nierfalen. Degene die er het slechtst aan toe was, verloor al zijn tenen en een aantal vingertoppen.

Op een bepaald moment zwollen de hoofden op van de mannen in dit onderzoek, dat daarom bekend werd als het ‘elephant man’onderzoek, naar Joseph Merrick: de man die door zijn misvormingen een curiositeit werd in het victoriaanse Engeland. Toch had het geneesmiddel, tegen reumatoïde artritis en leukemie, veilig geleken toen het werd getest op apen die doses kregen die 500 maal zo hoog waren als de dosis die de vrijwilligers bijna fataal werd.3 Niet veel doden De officiële instanties wijzen erop dat dergelijke catastrofes heel weinig voorkomen. Ze blijven

www.medischdossier.org

erbij dat dierproeven onmisbaar zijn om vrijwilligers en patiënten te beschermen bij klinisch onderzoek naar geneesmiddelen. En zonder dat onderzoek zouden er geen nieuwe geneesmiddelen komen.

Maar je kunt nooit zeker weten hoe weinig deze levensbedreigende reacties voorkomen.

Want farmaceutische bedrijven zijn niet verplicht om de resultaten vrij te geven van onderzoeken in een vroeg stadium, de zogenaamde fase I-onderzoeken, waarin de veiligheid van geneesmiddelen wordt getest. Ze moeten de bijwerkingen echter wel melden bij de autoriteiten.

In een poging om te kijken hoe groot de risico’s voor gezonde vrijwilligers zijn, werden in een onderzoek dat in 2015 in de British Medical Journal is gepubliceerd, op een totaal van 394 fase I-onderzoeken elf ernstige bijwerkingen ontdekt.4 Dat wijst erop dat er in fase I-onderzoeken problemen voorkomen die niet worden gemeld.

En deze stoffen hadden na de dierproeven groen licht gekregen.

Gegevens die werden verkregen na een beroep op de wet op de vrijheid van informatie laten zien dat er tussen 2010 en 2014 in het Verenigd Koninkrijk 7187 mensen ernstige en onverwachte bijwerkingen kregen tijdens klinische onderzoeken. Van hen zijn er 761 overleden, hoewel in geen van deze gevallen bewezen kon worden dat het overlijden ‘direct veroorzaakt’ was door het onderzoeksgeneesmiddel.5 In 1993 veroorzaakte een klinisch onderzoek naar een mogelijke behandeling tegen hepatitis B van de Amerikaanse gezondheidsinstituten (NIH), waarin fase I en fase II waren gecombineerd (om zowel de veiligheid als de effectiviteit te testen), onverwachte en verwoestende reacties, waaronder geelzucht, leverfalen en multi-orgaanfalen.

Vijf van de vijftien deelnemers overleden; van twee anderen konden artsen het leven redden door een spoedeisende levertransplantatie. Na eerdere dierproeven om de giftigheid van het middel te testen, waaronder een zes maanden durend onderzoek bij honden, was het middel vrijgegeven om bij mensen te worden getest.6 Maar niet alleen de vroege fases van klinische onderzoeken brengen risico’s met

februari 2017 | medisch dossier 39

|Medisch|dossier| Reportage

Hoe worden nieuwe geneesmiddelen getest?

Voordat geneesmiddelen op de markt komen, moeten ze verschillende teststadia doorlopen. Van elke 5000 stoffen die in een lab worden ontdekt, wordt er uiteindelijk slechts één op de markt gebracht. Het hele proces van het ontwikkelen van dat ene middel heeft het farmaceutische bedrijf dan ongeveer 175 miljoen euro gekost en heeft 12 tot 15 jaar geduurd.

Preklinische fase. Voordat een stof op mensen wordt getest, moet de effectiviteit ervan eerst in het lab worden vastgesteld. Meestal wordt eerst getest op gekweekte cellijnen in reageerbuisjes en flesjes.

Dit wordt ‘in vitro’ (letterlijk: in een glas) genoemd. Daarna wordt de veiligheid van het nieuwe middel meestal getest op laboratoriummuizen, -ratten of -apen (in vivo: in de levenden). Alleen stoffen die deze tests goed doorstaan, worden voldoende veilig en effectief geacht om te worden getest bij mensen. De resultaten van deze tests worden bijna nooit openbaar gemaakt, meestal om commerciële redenen.

Fase I-onderzoeken. Deze onderzoeken dienen uitsluitend om de veiligheid van de nieuwe stof te testen.

Hiervoor wordt een klein groepje jonge, gezonde mannen en vrouwen geworven. De doseringen kunnen in de loop van het onderzoek worden verhoogd. Ook de resultaten van deze tests worden zelden openbaar gemaakt, behalve wanneer er iets rampzalig verloopt.

Fase II-onderzoeken. Aan deze onderzoeken doen meestal meer mensen mee, ook patiënten die de aandoening hebben waarvoor het geneesmiddel bedoeld is. Dit is de eerste test waarin gekeken wordt of het middel bij mensen werkt.

Fase III-onderzoeken. Als het nieuwe geneesmiddel de eerste twee fasen goed heeft doorlopen, kan het vervolgens bij een veel grotere groep patiënten worden getest. De effectiviteit en veiligheid van het middel worden vaak vergeleken met een bestaand geneesmiddel of met een placebo (neppil). In het ideale geval duren deze onderzoeken minimaal een jaar en doen er duizenden patiënten aan mee, maar meestal gaat het om veel kortere onderzoeken met veel minder mensen. Als ook deze fase met succes doorlopen is, wordt het nieuwe geneesmiddel toegelaten op de markt en is het op recept verkrijgbaar.

Fase IV-onderzoeken. Men blijft de veiligheid en effectiviteit van het nieuwe geneesmiddel in de gaten houden, ook nadat het middel op recept verkrijgbaar is en door duizenden mensen wordt gebruikt. Maar het systeem is zeker niet feilloos, ook omdat de meeste bijwerkingen niet worden gemeld. Soms worden zorgwekkende gegevens ook verborgen, zoals gebeurde met de pijnstiller Vioxx: vroege tekenen dat het middel bij patiënten schadelijk was voor hart en bloedvaten werden terzijde geschoven, nadat uit dierproeven was gebleken dat het middel veilig was en zelfs hart beschermende eigenschappen had.

zich mee. In februari 2016 werd op last van de Amerikaanse voedings- en geneesmiddelenautoriteit (FDA) een internationaal klinisch fase IIIonderzoek naar pacritinib afgebroken.

Pacritinib is een geneesmiddel tegen bloedkanker. Het onderzoek moest worden gestopt nadat een aantal patiënten waren overleden door hartstilstand, hartfalen of hersenbloeding.7 Hoeveel mensen uiteindelijk zijn overleden, is niet bekendgemaakt. In proeven bij muizen en honden was het middel veilig gebleken.8 Ironisch genoeg zou het ‘elephant man’-onderzoek uit 2006 misschien 40 medisch dossier | februari 2017

helemaal niet zijn doorgegaan als een eerder onderzoek gepubliceerd zou zijn.

Daarin was een patiënt ziek geworden nadat hij een vergelijkbaar middel had gekregen.9 Mensen als proefkonijn In India heeft het hooggerechtshof in 2013 alle klinische onderzoeken in dat land verboden. Eerst moesten alle bijwerkingen en gevallen van overlijden, en de toestemmingsformulieren van deelnemers, worden vastgelegd en gemeld. Het gerechtshof besloot dit nadat ngo’s (niet-gouvernementele organisaties) petities hadden ingediend over het schaden van publieke belangen.

Bij controle van overheidsgegevens hadden de ngo’s ontdekt dat tussen 2005 en 2012 meer dan 2600 patiënten waren overleden en bijna 12.000 patiënten ernstige bijwerkingen hadden gehad tijdens klinische onderzoeken.

Hiervan werden 80 gevallen van overlijden en meer dan 500 ernstige bijwerkingen direct toegeschreven aan het onderzochte geneesmiddel.10 De rechters van het hooggerechtshof zeiden: ‘We vinden het pijnlijk dat analfabeten en kinderen van India door internationale farmaceutische bedrijven als proefkonijnen worden gebruikt.’11 Er worden in India inderdaad duizenden klinische onderzoeken uitgevoerd, vanwege de grote groepen patiënten die nog niet behandeld worden (wat de uitkomsten zou kunnen beïnvloeden) en de relatief lage kosten. Nu in India strengere regels zijn ingevoerd, hebben veel farmaceutische bedrijven hun onderzoeken verplaatst naar China, Turkije, Indonesië, Maleisië en OostEuropa.

In Europa en Amerika zijn er gelukkig niet heel veel voorbeelden van mensen die tijdens klinisch onderzoek overlijden of ernstig letsel oplopen, omdat er goede regelgeving is. Maar de ervaring in India wijst erop dat deze incidenten wel voorkomen. Mede door dit soort incidenten valt 95 procent van de nieuwe geneesmiddelen af tijdens de klinische onderzoeken.12 Een middel kan afvallen omdat het niet bij mensen blijkt te werken, maar dus ook vanwege vervelende of gevaarlijke reacties, ondanks het feit dat het middel eerder bij ten minste twee diersoorten is getest en bij beide dieren effectief en veilig is gebleken.

Dierproeven zijn niet te rechtvaardigen Wetenschappers discussiëren al jaren over de waarde van dierproeven. In 1984 schreven Laurence, McLean en Weatherall het volgende: ‘De dierproeven die worden gebruikt om te beoordelen of een middel giftig is, zijn voornamelijk gebaseerd op ervaring.

De betrouwbaarheid ervan is niet vastgesteld... Het is de hoogste tijd om te bepalen of de tests die nu worden uitgevoerd voldoende voorspellende waarde hebben om het gebruik te rechtvaardigen, of dat ze een enorme verspilling van middelen zijn die geen enkel doel dient.’13 Meer dan dertig jaar later lijkt hun www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| ergste vrees bevestigd. Jarrod Bailey heeft met collega’s een overzichtsartikel gepubliceerd van onderzoeken naar meer dan 3000 geneesmiddelen. Het wordt beschouwd als de uitgebreidste analyse die ooit is uitgevoerd. De analyse laat zien dat er geen enkele garantie bestaat dat een geneesmiddel veilig is voor mensen. Ook al is het veilig gebleken in tests met muizen, ratten, konijnen, honden en apen.14 Eén onderzoek liet zien dat van de ernstige bijwerkingen van 43 geneesmiddelen die schadelijk bleken voor patiënten, 81 procent eerder niet in dierproeven was opgemerkt.15 In een ander overzichtsartikel van onderzoeken ‘met tientallen miljoenen dieren’ concludeerden wetenschappers van een Amerikaanse en een Israëlische organisatie voor landbouwkundig onderzoek: ‘Met behulp van diermodellen voorspellen hoe mensen in klinische onderzoeken reageren, mislukt erg vaak. Daarom wordt ervoor gepleit om de veiligheid en werkzaamheid via een andere benadering te bepalen’.16 Grote problemen Niet alleen deelnemers aan klinische onderzoeken lopen het risico dat zij schade ondervinden van geneesmiddelen waarvan de veiligheid niet volledig is vastgesteld. Als een nieuw geneesmiddel op de markt is toegelaten, kan het binnen enkele maanden aan miljoenen mensen worden voorgeschreven. Maar klinische onderzoeken kunnen nooit bijwerkingen aantonen die pas aan het licht komen als veel grotere aantallen mensen het geneesmiddel gebruiken. Sommige patiëntengroepen hanteren daarom als vuistregel dat het beter is na de toelating van een nieuw geneesmiddel minimaal zeven jaar te wachten voordat mensen het gaan gebruiken.17 Omdat klinische onderzoeken niet ontworpen zijn om zelden voorkomende bijwerkingen op te sporen, zijn preklinische onderzoeken het enige veiligheidsnet dat mensen moet beschermen tegen nieuwe geneesmiddelen. En preklinisch onderzoek bestaat hoofdzakelijk uit dierproeven. De volgende belangrijke poortwachter om gevaren van geneesmiddelen te herkennen, is het registreren van de ervaringen nadat het middel op de markt is gekomen.

Dat werkt slechts beperkt, omdat waarschijnlijk minder dan 10 procent van de bijwerkingen daadwerkelijk wordt gemeld.18 www.medischdossier.org

Onderzoekers waarschuwen dat foutieve aanwijzingen uit misleidende diermodellen vele jaren werk en miljarden euro’s kosten.

Methoden die beter kunnen voorspellen Wetenschappers en onderzoekers bij universiteiten en bedrijven werken momenteel aan de ontwikkeling van een nieuwe generatie, relevantere en beter voorspellende, methoden om giftigheid te meten. Een belangrijk kenmerk van die nieuwe methoden is dat ze menselijke cellen of weefsels gebruiken, of computermodellen van menselijke organen of systemen, of scans (beelden van buitenaf) van vrijwilligers, of combinaties hiervan. Hieronder vallen apparaten met ‘een levend systeem op een chip’, en onderzoeken met zeer lage doses die heel weinig risico’s geven. Deze methoden geven waardevolle inzichten in de werking van het menselijke systeem als geheel.19 Met zulke tests met menselijk materiaal kunnen vaak bijwerkingen worden opgespoord die niet werden gevonden bij de dierproeven.

Een microlever (HepatoPac genoemd), die bestaat uit menselijke levercellen, kan leverschade door fialuridine voorspellen.20 Dit was het mogelijke middel tegen hepatitis B waaraan vijf patiënten overleden in het

verwoestende klinische onderzoek van 1993 (zie blz. 39). Er was geen leverschade voorspeld op basis van preklinische dierproeven.

Na het ‘elephant man’-onderzoek werd snel een laboratoriummethode met menselijke cellen ontwikkeld als model voor de ‘cytokinenstorm’ die wel bij de vrijwilligers was opgetreden, maar niet bij dieren.21 Bij een cytokinenstorm komen er plotseling heel veel boodschappermoleculen vrij, die allerlei lichaamsprocessen verstoren.

In het Tox21-initiatief van de Amerikaanse regering werden ongeveer 10.000 chemische stoffen getest met een serie tests op basis van menselijke cellen. Met deze tests konden belangrijke veiligheidsaspecten van geneesmiddelen en chemicaliën ‘aanzienlijk beter’ worden vastgesteld dan met dierproeven.22 Met tests op basis van menselijke genetische markers (merkstoffen) kunnen ernstige problemen met de geneesmiddelen Vioxx en Avandia worden vastgesteld. Deze middelen hebben in het verleden tienduizenden doden veroorzaakt door hun giftigheid, die niet in dierproeven was voorspeld.23 Er zijn inmiddels computermodellen februari 2017 | medisch dossier 41

|Medisch|dossier| Reportage

Er zijn overtuigende bewijzen dat diermodellen medisch onderzoek kunnen belemmeren en een risico kunnen vormen voor patiënten

die veel nauwkeuriger en betrouwbaarder dan dierproeven kunnen voorspellen hoeveel van een geneesmiddel de juiste plaats in het lichaam bereikt. Dit verbetert de vooruitzichten van succesvolle klinische onderzoeken bij mensen.24 Tests waarbij geen dieren worden gebruikt, zijn vaak sneller en goedkoper, en bovendien nauwkeuriger en betrouwbaarder. Daardoor kunnen patiënten sneller toegang krijgen tot veiligere geneesmiddelen. Biopta, een bedrijf dat menselijke weefsels levert, schat dat er gemiddeld 7 euro wordt bespaard voor elke euro die wordt geïnvesteerd in voorspellende tests met menselijk materiaal.25 De directeur van de Amerikaanse gezondheidsinstituten (NIH), Francis Collins, vertelde onlangs aan een Amerikaanse senaatscommissie dat de dierproeven voor het testen van

42 medisch dossier | februari verzameleditie 2017 2016

de giftigheid van geneesmiddelen binnen tien jaar voor het grootste deel zullen zijn vervangen door biochips, die met minder kosten en een hogere verwerkingssnelheid nauwkeuriger resultaten geven.26

gepleit dat biomedisch onderzoek niet met dieren, maar met mensen zou moeten worden uitgevoerd. Cliff Barry, leider van het onderzoek naar tuberculose (tb) in het Amerikaanse National Institute of Allergy and Infectious Diseases, heeft opgemerkt De menselijke factor dat het feit dat alles eerst op muizen Het gebeurt ook dat dierproeven wordt getest ‘ons een nieuwe generatie uitwijzen dat een stof mogelijk een geneesmiddelen heeft gekost... We succesvolle behandeling voor mensen blijven het gebaande pad volgen ... Dit is, terwijl later blijkt dat die positieve geldt niet alleen voor tb; het geldt voor resultaten niet in andere diersoorten vrijwel elke ziekte.’30 worden gevonden.

Azra Raza, professor in de Er zijn meer dan 100 behandelingen geneeskunde aan de Universiteit van voor een acute beroerte bekend Columbia, zegt dat we, in elk geval die bij patiënten niet effectief of met betrekking tot kankeronderzoek, schadelijk waren, ondanks successen in ‘moeten stoppen met het bestuderen diermodellen voor beroerte.27 van muizen, omdat dat in wezen geen Ongeveer 150 geneesmiddelen nut heeft; we moeten beginnen met het bleken niet te werken bij patiënten met bestuderen van verse menselijke cellen’.31 Hakan Sentürk, hoofdredacteur van bloedvergiftiging, de belangrijkste de Turkish Journal of Gastroenterology, oorzaak van overlijden op de intensive daagt andere wetenschappelijke care. Onderzoekers waarschuwen dat tijdschriften uit om deze lijn te foutieve aanwijzingen uit misleidende volgen en niet meer te publiceren diermodellen vele jaren werk en over dierproeven. Hij zegt: ‘Gezien miljarden euro’s kosten.28 Dertig jaar lang hebben mensen de beperkingen van diermodellen met ernstig hoofdletsel steroïden zou het publiceren van resultaten van gekregen om het risico op overlijden dierproeven de wetenschappelijke te verminderen, op basis van gemeenschap misleiden met zinloos voorspellingen uit dierproeven. Maar in onderzoek en het algemene publiek 2004 werd ontdekt dat dit het risico voor valse hoop geven. Dat is niet ethisch... mensen juist verhoogt, en waarschijnlijk In plaats daarvan moeten relevante het overlijden van meer dan 10.000 benaderingen – met onderzoeken met mensen heeft veroorzaakt.29 menselijk materiaal – agressiever worden Dierproeven zijn niet alleen slechte ontwikkeld en toegepast. Gelukkig modellen voor de veiligheid voor bestaan er veel onderzoeksmethoden mensen, ze zijn ook onbetrouwbaar zonder dierproeven, zoals geaccepteerde voor het aantonen van de effectiviteit klinische modellen, rekenmodellen en van een behandeling. Net zoals er invitromodellen (d.w.z. in reageerbuis), veel kandidaat-geneesmiddelen en worden er voortdurend nieuwe technieken ontwikkeld en goedgekeurd, in klinische onderzoeken afvallen zoals darmen en andere organen “op een omdat ze bijwerkingen veroorzaken chip”.’32 bij mensen, zo blijken ook veel middelen helemaal niet te Fiona Godlee, hoofdredacteur van werken bij mensen, terwijl ze de British Medical Journal, vraagt: het goed deden bij dieren.

‘Waarop zou u de nadruk van uw Dit maakt het ontwikkelen inspanningen leggen: investeren in beter van geneesmiddelen dieronderzoek, of een verschuiving buitengewoon duur, omdat naar financiering van meer klinisch bedrijven de kosten van onderzoek?’33 klinisch onderzoek niet Elias Zerhouni, voormalig directeur alleen voor de succesvolle van de Amerikaanse NIH, zegt hierop: middelen moeten ‘Onderzoekers hebben te veel vertrouwd terugverdienen, maar op resultaten van dierproeven. Het per succesvol middel probleem is dat dit niet blijkt te werken. ook voor die negen Het wordt tijd dat we niet meer om het andere onderzoeken probleem heen draaien . . . We moeten die geen succes onze aandacht verleggen en nieuwe opleverden. methoden ontwikkelen voor gebruik Wetenschappers bij mensen, om de achtergronden van hebben ervoor menselijke ziekten te begrijpen.’34 www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| Reportage

Niet-menselijke personen?

Veel mensen, onder wie beroemdheden als wijlen Robin Williams en Sting, hebben zich verbaasd over het communicatievermogen van de gorilla Koko. Ze kent ongeveer 300 woorden in gebarentaal, en ze heeft laten zien dat ze abstracte gedachten kan begrijpen en een besef van tijd heeft.

Koko heeft ons een inkijkje gegeven in de geestelijke wereld van een ‘nietmenselijke persoon’, zoals gerechtshoven de grote apen tegenwoordig noemen.

Pressiegroepen, zoals het Institute for Ethics and Emerging Technologies (IEET), willen dat deze aanduiding zodanig verbreed wordt dat ook dolfijnen en walvissen, olifanten en papegaaien eronder vallen, aangezien al deze dieren blijk geven van eigenschappen zoals zelfbewustzijn, vermogen om te plannen, creativiteit, en communicatie met symbolen.

Medisch onderzoek houdt deze nieuwe manier van denken niet bij. De organisatie voor dierenrechten PETA (People for the Ethical Treatment of Animals) heeft

Cruciaal moment We bevinden ons op het hoogtepunt van een nieuw tijdperk van biomedisch onderzoek, waarin iedereen profiteert van de voordelen van effectievere en veiligere medicijnen, speciaal voor mensen ontworpen en getest. Er zijn overtuigende bewijzen dat diermodellen medisch onderzoek kunnen belemmeren en een risico kunnen vormen voor patiënten.

Een verschuiving naar geavanceerdere technieken op basis van de menselijke biologie zou de vooruitgang zeker niet hinderen, maar zou het biomedisch onderzoek versnellen en veiligere en betere geneesmiddelen opleveren tegen lagere kosten: een win-winsituatie die door iedereen moet worden ondersteund. Investeren in voor mensen relevante methoden moet de hoogste prioriteit krijgen. Internationale samenwerking, waarbij de beste wetenschappers van bedrijven en universiteiten worden samengebracht, www.medischdossier.org

rapporten gepubliceerd waarin staat dat in Britse laboratoria ruwe – en volgens veel mensen wrede – experimenten worden uitgevoerd met apen en papegaaien, meestal ten behoeve van medisch onderzoek. Soortgelijke experimenten worden ook in China en Japan uitgevoerd, waar bijvoorbeeld genetisch gemodificeerde apen met de ziekte van Parkinson worden gefokt ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek.

Het standaard antwoord is te lezen in het Engelse Weatherall-rapport uit 2006, waarin de conclusie werd getrokken dat er ‘sterke wetenschappelijke argumenten blijven bestaan voor een zorgvuldig gereguleerd gebruik van niet-humane primaten, wanneer er geen andere mogelijkheden zijn om antwoorden te vinden op duidelijk geformuleerde vragen van bijzonder belang.’ Maar met het beschikbaar komen van tests op basis van menselijk materiaal, zoals menselijke biochips (zie het hoofdartikel), zijn er nu dus wel andere mogelijkheden. Daarom moet er een eind komen aan het kwellen van dieren in naam van de wetenschap.

is essentieel. Er wordt al gewerkt aan een aantal uitstekende programma’s, zoals het Europese Innovative Medicines Initiative. Deze programma’s moeten worden ondersteund en uitgebreid.

Het is van cruciaal belang dat de richtlijnen voor de ontwikkeling van geneesmiddelen worden aangepast en verbeterd, zodat het toepassen van de beste nieuwe benaderingen wordt aangemoedigd. De huidige regelgeving houdt innovatie tegen, doordat deze de wetenschappelijke ontwikkelingen niet kan bijhouden.

In de afgelopen vijftig jaar, en vooral naar aanleiding van het Softenon-drama, hebben regeringen gehamerd op het belang van dierproeven. Dat is gebeurd, ondanks het ironische feit dat meer dierproeven het vrijgeven van Softenon niet zouden hebben voorkomen, omdat maar weinig soorten schade ondervinden van dit middel.35 Ondanks het feit dat er veel nieuwe tests beschikbaar zijn die de veiligheid

van geneesmiddelen bij mensen beter kunnen voorspellen, eisen overheden nog steeds niet van farmaceutische bedrijven dat ze deze nieuwe tests gebruiken.

In een enquête gaf 75 procent van de professionals in de gezondheidszorg aan dat ze vonden dat farmaceutische bedrijven wettelijk verplicht moeten worden om nieuwe geneesmiddelen te testen met methoden die de veiligheid voor mensen aantoonbaar het beste voorspellen.

References

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37

CBCnews Health, 15 januari 2016; www.cbc.ca/news/ health/drug-trial-france-1.3405247 www.theguardian.com/science/2016/mar/07/ french-drug-trial-man-dead-expert-reportunprecidented -reaction?CMP=share_btn_tw J Clin Invest, 2008; 118: 1344-7 BMJ, 2015; 350: h3271 www.mirror.co.uk/news/uk-news/trial-errorthousands-left-seriously-5867052 http://discovermagazine.com/1994/mar/ thecurethatkille345#.UnVB6ErVlkd www.seattletimes.com/business/fda-halts-ctibiopharma-drug-trial-for-detrimental-effect-onsurvival/ J Blood Med, 2014; 5: 143-52 Expert Scientific Group on Phase One Clinical Trials.

Final Report, 30 November 2006; http://webarchive. nationalarchives.gov.uk/20130107105354/http:// www.dh.gov.uk/prod_ consum_dh/groups/dh_digitalassets/@dh/@en/ documents/digitalasset/dh_073165.pdf Pharm J, 2015; 294; DOI: 10.1211/PJ.2015.20068063 www.thehealthsite.com/news/supreme-courtstands-firm-on-clinical-trial-ban/ Nat Rev Drug Discov, 2012; 11: 17-8 Laurence DR et al. Safety Testing of New Drugs: Laboratory Predictions and Clinical Performance.

London: Academic Press, 1984 Altern Lab Anim, 2015; 43: 393-403 Reg Toxicol Pharmacol, 2012; 64: 345-9 Theriogenology, 2008; 69: 2-9 www.patientdrugnews.com/important-information/ the-7-year-rule/ Drug Saf, 2006; 29: 385-96 Nature, 2011; 471: 661-5 www.hepregen.com/literature/review/hepatopac-abioengineered-micro-liver-platform-forpredictive-and-mechanistic-toxicology-studies J Immunol, 2007; 179: 3325-31 Nat Commun, 2015; 7: 10425; doi: 10.1038/ ncomms10425 www.genengnews.com/gen-articles/extending-therange-of-mirna-technology/3476/; N Engl J Med, 2004; 351: 1707–9; www.bbc.com/news/ health-11170878 BMC Bioinformatics, 2015; 16: 365 www.biopta.com/How%20we%20help.cfm http://ntp.niehs.nih.gov/iccvam/meetings/iccvamforum-2016/2-niceatm-508.pdf www.huffingtonpost.com/aysha-akhtar/want-toimprove-medical-r_b_3576080.html www.nytimes.com/2013/02/12/science/testing-ofsome-deadly-diseases-on-mice-misleadreport-says.html Lancet, 2004; 364: 1292-2 www.slate.com/articles/health_and_science/the_ mouse_trap/2011/11/lab_mice_are_they_limiting_ our_understanding_of_human_disease_.html http://www.mdspatientsupport.org.uk/ted-talk-onmdsaml-research-by-expert-dr-a-raza/ Turk J Gastroenterol, 2015; 26: A-IX–A-X BMJ, 2014; 348: g3719 https://nihrecord.nih.gov/ newsletters/2013/06_21_2013/story1.htm www.thenational.ae/news/uae-news/science/whenanimals-fail-the-test#full februari 2017 | medisch dossier 43

|Medisch|dossier| goede voeding

Groente- en fruitsoorten die goed samengaan:

n en e bess

ven drui

bloemkool en broccoli

pruim en en toma ten

appels en kersen

bieten en wortelen

komk omm er en papri ka’s

erwten en mais

ERuAnnTeUUR P M Eitschaal k n: T ERe fru

d

OP K AM

W

e gooien in Nederland met z’n allen jaarlijks 700 miljoen kilo eetbaar voedsel weg, wat neerkomt op 2,5 miljard euro. Dat is per persoon gemiddeld ruim veertig kilo per jaar, goed voor ongeveer 150 euro. Het gaat hierbij om vermijdbare voedselverliezen (dus geen onvermijdbare verliezen als schillen en botten) via het huishoudelijk afval (andere bronnen, zoals bedrijfsafval, zijn hier niet bij inbegrepen). Van deze voedselverspilling bestaat 34 procent uit groenten, fruit en aardappelen.1 Veel verspilling wordt veroorzaakt doordat we ons eten niet op de juiste manier bewaren. Het gaat er dan niet alleen om wáár we groente en fruit bewaren, maar ook welke soorten we bij elkaar bewaren. Sommige groenten en fruitsoorten produceren tijdens het rijpen veel ethyleen: een gasvormige stof die de rijping bevordert, waardoor de textuur, stevigheid en kleur van de vrucht veranderen.

Andere groenten en fruitsoorten die in dezelfde fruitschaal of groentelade liggen, kunnen hierdoor sneller bederven.

Vooral appels, peren, abrikozen, bananen en kiwi’s produceren veel ethyleen. U kunt groente- en fruitsoorten die hier gevoelig voor zijn dus beter niet in de buurt van deze vruchten bewaren.

Groenten die bijzonder gevoelig zijn voor ethyleen, zijn bijvoorbeeld asperges, broccoli, wortelen, sla en sperziebonen. Houd deze groenten dus uit de buurt van ethyleen producerende fruitsoorten.

Maar ook bepaalde fruitsoorten kunt u beter niet bij elkaar bewaren. Appels en watermeloen bijvoorbeeld.

Of bananen: die gaan met geen enkel ander product goed samen. U kunt ze beter apart leggen.

Zoete aardappelen en aardappelen gaan wel goed samen, maar moeten allebei op een koele, donkere plek worden bewaard, om te voorkomen dat ze gaan uitlopen.

Voedingswetenschappers hebben een overzicht samengesteld van groente- en fruitsoorten die goed of juist beter niet bij elkaar bewaard kunnen worden.

IN DE KOELKAST

Fruitsoorten die in

Groente en fruit: houd het vers

nectarines en peren

avoca do’s e n kiw i’s

KOEL EN DONKER

Groenten die u op een donkere plek (maar niet in de koelkast) moet bewaren: bananen (maar zonder ander fruit) knoflook en uien

44 medisch dossier | februari 2017

aardappelen en zoete aardappelen www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| goede hoofdstuk voeding

WEL SAMEN De volgende groenteen fruitparen kunt u bij elkaar bewaren.

KOMKOMMER EN PAPRIKA’S: In de koelkast, uit de buurt van fruit

BESSEN EN DRUIVEN: Meteen in de koelkast om bederf te voorkomen

(Zie ook het schema op de andere bladzijde voor de beste bewaarplekken.)

UIEN EN KNOFLOOK: Op een koele, donkere plek TOMATEN EN PRUIMEN: In de koelkast, maar op kamertemperatuur laten komen voor gebruik

APPELS EN KERSEN: Kersen zijn niet gevoelig voor het ethyleen van appels; bewaar ze samen in de koelkast

NECTARINES EN PEREN: Op kamertemperatuur bewaren; niet te vroeg in de koelkast leggen

KIWI’S EN AVOCADO’S: In de fruitschaal totdat ze rijp zijn, daarna in koelkast

AARDAPPELEN EN ZOETE AARDAPPELEN: Op een koele, droge en donkere plek bewaren, uit de buurt van fruit

BLOEMKOOL EN BROCCOLI: In de koelkast, uit de buurt van vruchten die ethyleen produceren

MAÏS EN ERWTEN: In de koelkast; na twee weken gaat de zoete smaak verloren

WORTELEN EN BIETEN: In de koelkast

NIET SAMEN

BANANEN VERSUS ALLES: Bewaar bananen op een aparte plek

APPELS VERSUS WATERMELOEN: Allebei in de koelkast, maar niet samen: het ethyleen uit appels maakt watermeloen melig

Literatuur

UIEN VERSUS AARDAPPELEN: Uien tasten de smaak van aardappelen aan

www.medischdossier.org

1

https://www.rijksoverheid.nl/ documenten/rapporten/2014/01/13/ bepaling-voedselverliezen-inhuishoudelijk-afval-in-nederlandvervolgmeting-2013

februari 2017 | medisch dossier 45

|Medisch|dossier| alternatieven

Een nieuwe knie Wel of niet doen?

Volgens artsen is 95 procent van de knievervangings­ operaties een succes. Maar de werkelijkheid is minder rooskleurig, zegt Lynne McTaggart.

E

en gewrichtsvervanging, of ‘artroplastiek’, wordt vaak als een wonderoperatie beschouwd, en dat is best logisch. Net als een nieuwe heup is een nieuwe knie volgens artsen onvermijdelijk zodra de patiënt te veel pijn krijgt en niet goed meer kan bewegen. Volgens een onderzoek uit 2006 zijn zulke knieoperaties inmiddels zo normaal en populair dat het aantal operaties in 2030 naar verwachting met 673 procent is gestegen.

Bij een knievervanging verwijdert de chirurg eerst het beschadigde kraakbeen (het elastische weefsel dat het gewricht bekleedt) en een beetje botweefsel.

Daarna zet de arts het kunstgewricht van metaal en kunststof (polyethyleen) vast met cement. Een patiënt die geen complicaties krijgt, blijft meestal een dag of vijf in het ziekenhuis en moet daarna thuis een maand herstellen. Na twee tot drie maanden functioneert hij of zij weer normaal.

Het medische onderzoek schetst een ideaalbeeld: 95 procent van de knievervangingen met cement zou een succes zijn – althans, geen complicaties hebben – gedurende minstens tien jaar.

Na gemiddeld ruim vier jaar heeft 89 procent van de knieoperaties nog steeds het gewenste resultaat. Verder blijft het grootste deel van de nieuwe knieën minstens tien jaar goed functioneren, zo rapporteerden medische onderzoekers van de Universiteit van Indiana na een analyse van 130 onderzoeken.1 Deze gunstige cijfers gaan echter alleen over de nieuwe knieën die ‘aanslaan’ en

46 medisch dossier | februari 2017

laten alle mogelijke problemen buiten beschouwing. Hieronder vindt u stof tot nadenken als u een nieuwe knie overweegt.

Is het wel nodig? Volgens een recent onderzoek had de operatie bij ongeveer een derde van de artrosepatiënten (met gewrichtsslijtage) überhaupt niet mogen plaatsvinden. Slechts 44 procent van alle totale knievervangingen in de VS was gerechtvaardigd, aldus Amerikaanse onderzoekers van de Virginia Commonwealth Universiteit, die 205 van dergelijke operaties analyseerden.2 In 22 procent van de gevallen was het twijfelachtig of de operatie noodzakelijk was geweest. Bij 34 procent was de operatie niet nodig geweest.

Ruim de helft van alle knievervangingsoperaties zou dus weleens overbodig kunnen zijn.2 Alleen al in de VS worden elk jaar 600.000 knieën vervangen. In Nederland waren dat er in 2010 ruim 20.000.3 Als de onderzoeksresultaten kloppen, dan worden er jaarlijks 200.000 Amerikaanse en minstens 6500 Nederlandse knieën onnodig vervangen.

Bij een ❝ derde van de

artrosepatiënten had de operatie überhaupt niet mogen plaatsvinden ❞

Ernstige complicaties komen vaker voor dan gemeld. Volgens de analyse van de Universiteit van Indiana traden er bij gemiddeld 18 procent van de operaties complicaties op, voor zover deze werden gemeld.1 Patiënten kregen bijvoorbeeld oppervlakkige en diepe wondinfecties, longembolie (afgesloten longader), diepveneuze trombose (bloedprop in een ader) of zenuwbeschadigingen in het been. www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| alternatieven Er zijn nog andere complicaties mogelijk. Zo bestaat er een (kleine) kans op beschadigingen aan zenuwen of bloedvaten, blijvende schade aan de voeten of, in het ergste geval, verlies van een been. Door complicaties moet een patiënt soms langere tijd in het ziekenhuis blijven en kunnen zelfs extra operaties nodig zijn.

Al na ❝ ongeveer

tien jaar is een kunstknie versleten ❞ Ook kan een patiënt overlijden. Volgens de onderzoekers uit Indiana is de kans daarop gemiddeld 1,5 procent. Van de bijna 10.000 patiënten uit hun analyse is dat omgerekend 148 sterfgevallen per jaar – in totaal bijna 600 in de vier jaar dat zij werden gevolgd.

Ook een kunstknie verslijt, tenzij u heel oud bent. In het onderzoek uit Indiana had bijna een op de 25 patiënten – ruim 375 mensen – binnen vier jaar een revisieoperatie nodig. Dat betekent dat hun kunstknie werd vervangen door een nieuwe.

Al na ongeveer tien jaar is een kunstknie versleten. Dan moet u uw knie opnieuw laten vervangen. Deze operatie is veel ingrijpender, met veel meer botverlies, littekenweefsel dat moet worden verwijderd en een beduidend kleinere kans op succes.

Bent u jonger dan zestig, dan zult u in uw leven dus meerdere ‘revisies’ moeten ondergaan.

Een kunstknie kan losraken. Volgens een Finse analyse van 33 onderzoeken was de belangrijkste reden voor een revisieoperatie het losraken van de kunstknie. Dat was ook meteen de belangrijkste complicatie. Een ander veelvoorkomend probleem was een bacteriële infectie.4 Als de tweede knievervanging mislukt, blijven er weinig opties over. Tot nu toe hebben operaties na het mislukken van een tweede knievervanging twijfelachtige resultaten, aldus Tsjechische onderzoekers.5 www.medischdossier.org

De technologie achter kunstknieën is nog niet optimaal. Al sinds de jaren tachtig wordt geprobeerd kunstknieën aan het bot te laten vastgroeien via kleine metalen korreltjes of gaas – dus zonder cement.

Of deze ‘ongecementeerde knieprotheses met poreuze coating’ even succesvol zijn als kunstknieën met cement, moet echter nog blijken. In een onderzoek naar dit soort knieprotheses werden 96 patiënten gevolgd die in totaal 108 nieuwe knieën kregen.6 Ongeveer een vijfde van de knievervangingen mislukte door problemen met het kunstkniedeel op het onderbeen.

Een andere complicatie, die bij ongecementeerde kunstknieën aanzienlijk vaker voorkomt, is bloedverlies. Verder kunnen de metalen korreltjes losraken en kan het scheenbeendeel inzakken, waardoor de kunstknie loslaat.7 Volgens sommige wetenschappers zijn er minder problemen met de nieuwste ongecementeerde kunstknieën, waarbij ‘poreus tantalum’ wordt gebruikt. Dit nieuwe biomateriaal bootst menselijk bot na en moet een oplossing bieden voor het inzakken en losraken van de kunstknie.8 Zowel gecementeerde als ongecementeerde versies kunnen binnen twee jaar losraken, maar bij kunstknieën met cement is de kans daarop groter.

Dat vond de onderzoeksorganisatie Cochrane, die een van de schaarse analyses deed van onderzoeken waarin gecementeerde, ongecementeerde en ‘hybride’ kunstknieën (een combinatie van die twee) werden vergeleken.9 Uw knie wordt nooit meer de oude.

Misschien (maar misschien ook niet) maakt een operatie een einde aan uw chronische pijn en zorgt dat u weer ‘normaal’ kunt bewegen. Maar ook artsen erkennen dat niets kan tippen aan een menselijk gewricht. Iemand die gebukt gaat onder de pijn van versleten of ontstoken gewrichten, moet daarom pas een knieoperatie overwegen als alle nietoperatieve methodes zijn mislukt.

Conclusie: een operatie kan oudere mensen helpen weer mobiel te worden, februari 2017 | medisch dossier 47

|Medisch|dossier|

Kennis delen redt baby’s.

Geef.

Gerieke deelt als VSO-kinderverpleegkundige haar kennis in Afrika om de kansen voor moeders en baby’s te verbeteren.

Zij zet zich in voor een lokaal salaris. Enthousiast en vol overgave. Help je mee meer vakdeskundigen als Gerieke uit te zenden? SMS KENNIS naar 4333 en geef éénmalig 3 euro.

|Medisch|dossier| alternatieven maar alleen als een rolstoel het enige andere alternatief is. Ieder ander doet er verstandig aan alles op alles te zetten om niet onder het mes te gaan. Vaak is de operatie namelijk niets meer dan een placebo-effect.

Wat u beter kunt doen

Geneeskrachtige verwachtingen Bruce Moseley, een orthopeed aan het Baylor College voor Geneeskunde in Houston, Texas, verdeelde 180 patiënten met ernstige artrose van de knie in drie groepen.

Eén groep kreeg een artroscopie met débridement. Dat is een kijkoperatie waarbij beschadigd weefsel in het kniegewricht wordt weggesneden en gladgemaakt, en de knie via een klein buisje wordt schoongespoeld. De tweede groep kreeg alleen de spoeling, terwijl de derde groep een nepoperatie onderging: de patiënten werden voorbereid voor de operatie, onder narcose gebracht en naar de operatiekamer gereden. Ze kregen wel een sneetje in hun knie, maar verder gebeurde er niets. De patiënten werd niet verteld welke behandeling ze hadden gekregen.

In de daaropvolgende twee jaar was de pijn en het functioneren in alle groepen redelijk verbeterd.

Daarbij meldde de placebogroep zelfs grotere verbeteringen dan sommige patiënten die daadwerkelijk waren geopereerd.

Blijkbaar was het verwachten van genezing voldoende om het herstelmechanisme van het lichaam te activeren. De patiënten gingen ervan uit dat de operatie zou slagen en dat zorgde voor de lichamelijke verbetering, niet de operatie zelf.10 literatuur hoofdtekst

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

JAMA, 1994; 271: 1349-57 Arthritis Rheumatol, 2014; 66: 2134-43 www.cbs.nl Int Orthop, 2004; 28: 78-81 Acta Chir Orthop Traumatol Cech, 2005; 72: 6-15 J Bone Joint Surg Am, 1991; 73: 848-57 Clin Orthop Relat Res, 1991; 267: 128-36 Clin Orthop Relat Res, 2013; 471: 3543-53 Cochrane Database Syst Rev, 2012; 10: CD006193 N Engl J Med, 2002; 347: 81-8

literatuur kadertekst

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Arthritis Rheum, 2007; 56: 1175-86; Best Pract Res Clin Rheumatol, 2008; 22: 269-84 Sci Rep, 2015; 5: 16827 Arthritis Rheumatol, 2015; 67 Suppl 10: 1-4046 (blz 1243) Acta Anaesthesiol Scand, 1992; 36: 519-25 Am J Chin Med, 2001; 29: 187-99 Cell Tissue Res, 2003; 311: 393-9 Osteoarthritis Cartilage, 2006; 14: 286-94 Cochrane Database Syst Rev, 2002; 1: CD003523 Biomed Pharmacother, 2005; 59: 388-94 NeuroRehabilitation, 2000; 14: 85-94

www.medischdossier.org

Pas uw voeding In een analyse van 54 aan en zoek uit onderzoeken waaraan bijna of u verborgen 16.500 patiënten deelnamen, allergieën of bleken glucosamine en parasieten hebt. chondroïtine, alleen of samen Steeds vaker wordt gebruikt, de gewrichtsfunctie er een verband gelegd aanzienlijk te verbeteren. tussen de toestand van de Bovendien werd de versmalde darmen en het ontstekingsniveau kniegewrichtsspleet, die zo in de gewrichten. kenmerkend is voor artrose, Denk eens aan stamceltherapie, aanmerkelijk ruimer.2 Verder zorgt een behandeling die steeds chondroïtine ervoor dat er minder populairder wordt. Stamcellen kraakbeen verloren gaat.3 van de patiënt worden verzameld Overweeg acupunctuur tegen en gekweekt, waarna ze worden de pijn. In een Deens onderzoek terug gespoten in de beschadigde werden patiënten onderzocht knie. (Zie Medisch Dossier die op een operatie wachtten september 2015.) vanwege ernstige artrose van Kies voor een behandeling met hun knie. Zelfs in de ernstigste mesenchymale stamcellen gevallen bleek een maandelijkse (MSC’s), adviseert Chris acupunctuurbehandeling de Centeno, arts bij pijn tot wel 80 procent de Centeno te verminderen, en Niets Schultzkliniek de beweeglijkheid in de van de knie fors te kan tippen Amerikaanse verbeteren.4 aan een staat Dat effect is menselijk Colorado en misschien nog een van de wel groter als gewricht pioniers van acupunctuur deze aanpak. wordt gecombineerd Het voordeel van met bijengif. Patiënten MSC’s is dat ze al gedeeltelijk met artrose van de knie zijn voorgeprogrammeerd om kregen vier weken lang botten, spieren, gewrichtsbanden acupunctuurbehandelingen of pezen te worden. Ook waarbij bijengif direct in kunnen ze gemakkelijk uit het een acupunctuurpunt werd beenmerg worden gehaald en toegediend. Bij hen verminderde vermenigvuldigen ze zich snel. de pijn sterker dan bij Dat maakt ze ideale kandidaten patiënten die een traditionele om juist deze weefsels te acupunctuurbehandeling kregen repareren. Bovendien zijn er met alleen naalden.5 aanwijzingen dat ze beschermen Slik collageenhydrolysaat en tegen weefselbeschadiging MSM. Laboratoriumonderzoek door ontstekingen. Ook hebben laat zien dat gehydrolyseerd ze misschien invloed op autocollageen de aanmaak van immuunreacties (afweerreacties collageen in kraakbeen tegen eigen weefsels).1 stimuleert.6 Bovendien hadden artrosepatiënten die twaalf Neem de kracht van glucosamine weken lang tweemaal daags 3 gram en chondroïtine serieus. methylsulfonyl­ Glucosamine is de belangrijkste methaan bouwsteen voor de aanmaak van (MSM) slikten, proteoglycanen, grote moleculen minder pijn en die het kraakbeen elastisch functioneerden maken en als beschermende ze beter.7 laag laten functioneren. Door water vast te houden tussen de Kijk ook eens naar kraakbeencellen, houden ze de elektromagne­ gewrichten soepel en beweeglijk. tische therapieën.

Een belangrijk bestanddeel van Pulsed Electro proteoglycanen is chondroïtine, Magnetic Field een stof die de gewrichten helpt (PEMF)-apparaten soepel te houden, beschermt wekken pulserende tegen kraakbeenschade en helpt die weer te herstellen.

❝

❞

elektromagnetische velden op en zijn vooral veelbelovend voor patiënten met chronische pijn. Er bestaan zowel draagbare PEMFapparaten voor vrijwel continu gebruik als machines met een hoog vermogen, die maar enkele keren per dag worden gebruikt.

(Zie Medisch Dossier november 2016.)

Uit onderzoek blijkt dat artrosepatiënten baat kunnen hebben bij PEMF.8 Het effect van pulserende elektromagnetische velden op cellen en weefsels is goed beschreven. Zo verhogen ze de hoeveelheid glycosamineglycanen, een belangrijk bestanddeel van bindweefsel, en werken ze ontstekings­remmend.9 Ook craniale elektrische stimulatie (CES) is voor chronische pijnpatiënten een veelbelovende therapie. Men denkt dat CES veranderingen teweegbrengt in bepaalde stoffen in de hersenen, waaronder serotonine en noradrenaline, wat pijn kan verminderen. Bepaalde vormen van CES vlakken de pieken in de hersenpatronen af die vaak bij pijnpatiënten te zien zijn.10

februari 2017 | medisch dossier 49

|Medisch|dossier| GEZONDE FAMILIE

tangles (kluwen van eiwitten) die zich in de hersenen vormen. De plaques zijn bolvormige samenklonteringen die tussen de hersencellen dobberen. Ze belemmeren de overdracht van boodschappen van de ene zenuwcel naar de andere. Tangles verstikken de zenuwcellen van binnenuit.

Vasculaire dementie daarentegen is het gevolg van een probleem in de bloedtoevoer naar de hersenen.

ieuw onderzoek wijst erop dat de ziekte van Alzheimer in feite een ‘diabetes van de hersenen’ is. Sommige onderzoekers gaan nog verder: ze zeggen dat de twee ziekten zo op elkaar lijken dat we alzheimer ‘diabetes type 3’ mogen noemen. Het verklaart in elk geval waarom maar liefst 70 procent van de mensen met diabetes type 2 na verloop van tijd alzheimer krijgt. Ter vergelijking: van de mensen zonder diabetes krijgt slechts 10 procent deze invaliderende hersenziekte.

De kans op dementie neemt met de leeftijd toe en treft ongeveer 5 procent van de mensen boven de 65.

Dementie komt ook veel vaker voor bij vrouwen en is onder hen de belangrijkste doodsoorzaak; er overlijden drie keer zoveel vrouwen aan dementie dan aan borstkanker.

Symptomen die te maken hebben met de geleidelijke achteruitgang in hersenfunctie, zoals geheugenverlies en concentratiestoornissen, krijgen vaak allemaal het stempel ‘dementie’, maar er zijn twee veelvoorkomende varianten van de ziekte met een heel verschillende oorzaak: de ziekte van Alzheimer (meest voorkomend) en vasculaire dementie.

De ziekte van Alzheimer wordt veroorzaakt door plaques (van het zogenaamde beta-amyloïdeiwit) en

Ook hersenen maken insuline aan We weten inmiddels uit onderzoek dat niet alleen de alvleesklier insuline produceert. Ook uw hersenen blijken dit te kunnen. Ze gebruiken deze herseninsuline om de hersencellen in leven te houden. Een laag insulinegehalte in de hersenen houdt verband met de achteruitgang van hersencellen; die hebben een gezonde hoeveelheid insuline nodig om te werken en te overleven.

Twee Amerikaanse pathologen (specialisten in de oorzaken van ziekten) keken naar alle studies waarin een verband tussen alzheimer en diabetes type 2 was ontdekt.

Daaruit bleek dat de insulinespiegel verlaagd was in zowel de frontale hersenschors als in de hippocampus en de hypothalamus: allemaal hersengebieden die getroffen worden bij alzheimer. In het cerebellum (de kleine hersenen), dat niet is aangedaan bij alzheimer, werd dit lage insulinegehalte niet gevonden.1 In de hersenen van gezonde mensen heeft betaamyloïd allerlei positieve taken, zoals het bestrijden van bacteriën, het transporteren van cholesterol en het beschermen tegen oxidatieve stress (schadelijke chemische reacties in het lichaam). Het wordt pas een probleem als dit eiwit plaques gaat vormen.

Volgens de laatste inzichten bestaat er een verband tussen het samenklonteren van beta-amyloïd, insuline en de functies van dit hormoon in onze hersenen. Nog maar een paar jaar geleden dacht iedereen dat insuline alleen de bloedsuiker regelt. Maar inmiddels weten we dat het hormoon ook een aantal andere functies heeft. Het heeft ook invloed op neurotransmitters zoals acetylcholine die een belangrijke rol spelen bij het leren en het geheugen. Insuline blijkt onmisbaar voor een gezond functioneren van onze zenuwcellen,

Dit verklaart waarom maar liefst 70 procent van de mensen met diabetes type 2 na verloop van tijd alzheimer krijgt. Ter vergelijking, van de mensen zonder diabetes krijgt slechts 10 procent deze invaliderende hersenziekte.

50 medisch dossier | februari 2017

www.medischdossier.org

|Medisch|dossier|

De zoete oorzaak van Alzheimer Uit nieuw onderzoek blijkt dat de ziekte van Alzheimer eigenlijk een vorm van diabetes is, veroorzaakt door een dieet met veel suikers, zegt voedingsdeskundige Marilyn Glenville

www.medischdossier.org

februari 2017 | medisch dossier 51

|Medisch|dossier| GEZONDE FAMILIE

Zoetigheid en diabetes De Stanford Universiteit heeft naar aanleiding van een grootschalig bevolkingsonderzoek het eerste bewijs geleverd dat er een direct, op zichzelf staand verband is tussen suiker en diabetes. Bij mensen die 150 calorieën meer binnenkregen dan de dagelijks aanbevolen calorieinname bleek dat de stijging van het aantal gevallen van diabetes type 2 elf keer zo hoog was, als men die calorieën uit suiker haalde in plaats van uit suikerarme voedingsmiddelen.1 Ook de uitkomst van een grote pan-Europese studie, de EPIC-InterAct study, bevestigde dat het drinken van één met suiker gezoete drank per dag de kans op diabetes type 2 met 22 procent doet stijgen. Een andere interessante uitkomst van dit onderzoek was dat puur vruchtensap of -nectar geen invloed heeft op het diabetesrisico. En dat ook kunstmatig gezoete dranken uw kans op diabetes verhogen.2 Uit een andere grote studie uit Frankrijk, waarin meer dan 66.000 vrouwen veertien jaar lang werden gevolgd, bleek dat het risico op diabetes type 2 hoger was bij vrouwen die kunstmatig gezoete of suikerrijke dranken gebruikten.3 Het risico was zelfs hoger bij de kunstmatig gezoete dranken, en vloog omhoog naarmate de vrouwen meer dronken. Bij een halve liter kunstmatig gezoete drank steeg het diabetesrisico met 15 procent, terwijl bij 1,5 liter het risico 59 procent hoger lag.

Maar ook in deze studie werd geen verband aangetoond tussen het drinken van 100 procent puur vruchtensap en het risico op diabetes.3 literatuur

1 PLoS One, 2013; 8: e57873 2 Diabetologia, 2013; 56: 1520–30 3 Am J Clin Nutr, 2013; 97: 517–23

52 medisch dossier | februari 2017

met name in die hersengebieden die het ergst te lijden hebben bij alzheimer: de hippocampus en de frontale hersenkwabben.

Insuline is ook belangrijk voor de vorming van bloedvaten, die de hersenen van zuurstof en glucose voorzien. Verder blijkt het hormoon invloed te hebben op de plasticiteit: het vermogen van onze hersenen om voortdurend nieuwe verbindingen te leggen.

Maar er is ook een verband tussen diabetes type 2, die de insuline uit de alvleesklier treft, en alzheimer. Uit onderzoek bij ratten met diabetes type 2 blijkt dat de hersenfunctie van de dieren snel achteruitging naarmate hun ziekte verergerde.2 De hoge insulinespiegel in hun lichaam belemmerde de enzymen die amyloïd afbreken: het eiwit dat zich kan ontwikkelen tot de toxische klonteringen (plaques) die de hersenfunctie belemmeren.

Uit andere studies bij diabetische dieren blijkt dat zich, tegelijk met een stijging van betaamyloïdenplaques, alzheimerachtige veranderingen in de hersenen voordoen.3 Dat wijst erop dat de hersenen, net als het lichaam, insulineresistent kunnen worden: niet meer in staat om goed op insuline te reageren. Deze toestand werd gezien in de hersenen van overleden mensen.

In een studie van de Universiteit van Verder blijkt Pennsylvania namen onderzoekers insuline van de hersencellen van pas overleden invloed op de mensen, van wie sommige de plasticiteit: het diagnose alzheimer hadden, en vermogen van doordrenkten die met insuline.

Hersenweefsel van degenen zonder onze hersenen alzheimer bleek actief op insuline om voortdurend te reageren (de prikkeloverdracht nieuwe houdt nog een aantal uren stand nadat verbindingen te iemand is overleden). Maar bij de leggen. alzheimerpatiënten was die activiteit er niet, vooral niet in de hippocampus, het centrum van cognitieve functies en leren. De onderzoekers concludeerden dat patiënten met alzheimer last hebben van insulineresistentie in de hersenen.4 Er is ook bewijs dat insulineresistentie in het lichaam (zoals bij diabetes type 2) bijdraagt aan een verergering van de symptomen van alzheimerpatiënten.5 Maar ook het omgekeerde is waar: de behandeling van diabetes kan de ontwikkeling van alzheimer vertragen. Uit een literatuurstudie door de Universiteit van het Kansas Medisch Centrum bleek dat de behandeling van diabetes type 2 met insulinesensibilisatoren de hersenfunctie bij alzheimerpatiënten verbeterde en hun cognitieve achteruitgang vertraagde.6 Insulinesensibilisatoren, zoals metformine en pioglitazon, zijn medicijnen die de insulinerespons van weefsels vergroten, en zo de bloedsuiker verlagen.

Dezelfde onderzoekers rapporteerden ook dat amyline, een peptidehormoon dat gemaakt wordt in de alvleesklier, kan samenklonteren. Daardoor raken de bètacellen in de alvleesklier beschadigd (zoals bij diabetes). Ook hoopt het hormoon zich op in de hersenen van mensen met vasculaire dementie en alzheimer.7 Het was al bekend dat mensen met diabetes type www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| GEZONDE FAMILIE 2 een verhoogd risico (zo’n 50-65 procent hoger) op alzheimer hebben. Dat duidt erop dat de verergering van beide ziekten misschien wel met dezelfde instrumenten kan worden voorkomen en bestreden.

Want de oorzaak van beide ziekten is feitelijk dezelfde: te veel suiker in de voeding (zie kadertekst Zoetigheid en diabetes).

Ontsteking veroorzaakt schade Wetenschappers denken verder dat behalve problemen met insuline ook ontsteking een belangrijke rol speelt bij alzheimer. Ontsteking kan de doorbloeding van de hersenen veranderen, zoals dit ook bij de bloedtoevoer naar het hart gebeurt. Ontsteking kan ook maken dat de reeds ontstoken hersengebieden met plaques verder achteruitgaan en dat zenuwcellen verouderen, waardoor die nog sneller dan normaal in aantal afnemen.

Een wisselende bloedsuikerspiegel zorgt bovendien voor de afgifte van cortisol, een hormoon dat ontsteking bevordert. Daardoor gaan hersenfunctie en geheugen nog verder achteruit.

Cortisol, een stresshormoon, heeft net als het slaaphormoon melatonine een 24 uursritme. ’s Morgens is ons cortisolgehalte hoger, om de dag te kunnen starten, en ’s avonds en ’s nachts daalt het.

Ons melatoninegehalte is ’s nachts juist hoger en neemt tegen de ochtend af. Als ons cortisolgehalte hoog blijft (door wisselende bloedsuikers), blijft het melatoninegehalte dus laag. Van alzheimerpatiënten weten we inderdaad dat ze last hebben van ‘sundowning’: gedragsveranderingen die in de late middag beginnen.8 Ook de productie van bèta-amyloïd volgt een 24 uursritme. Het neemt in de loop van de dag toe, en als iemand slaapt weer af. Dieren die wakker worden gehouden, hebben daardoor 25 procent meer bètaamyloïd in hun lichaam.9 Dit alles wijst erop dat het slaap-waakritme een rol kan spelen bij alzheimer door het verband met melatonine en/of cortisol, aangezien dit laatste hormoon ook sterk samenhangt met de bloedsuikerspiegel.

Iemand hoeft geen prediabetes (voorstadium van) of diabetes type 2 te hebben voordat deze negatieve veranderingen in de hersenen plaatsvinden. In een onderzoek kregen mensen een dieet met een hoge of juist lage glykemische index (GI). Hoe hoger de GI, hoe sneller het voedsel in ons lichaam in suiker wordt omgezet. Al binnen vier weken hadden degenen die voedingsmiddelen met een hoge GI aten, een hogere insulinespiegel en significant meer bèta-amyloïd in hun hersenvocht (liquor) vergeleken met degenen op het dieet met een lage GI.10 En alleen al een hogere bloedsuiker door het eten van veel suikerrijke voeding is een belangrijke risicofactor voor dementie, ook als u geen diabetes hebt.11 Dat glucose zo snel effect heeft op de hersenen maakt extra duidelijk dat het belangrijk is om toegevoegde suikers en geraffineerde koolhydraten (zoals witbrood en witte pasta) van het menu te schrappen, of op zijn minst drastisch te verminderen. Breng uw bloedsuikergehalte in evenwicht door minder of helemaal geen verborgen suikers meer te eten. www.medischdossier.org

Een vijfdaagse suikerdetox Suikerverslaafd? Als steuntje in de rug heb ik een suikerdetox van vijf dagen ontworpen om u daarvan af te helpen.

Als u het moeilijk vindt om geleidelijk minder suiker te gaan eten, kies dan voor een snellere methode. Sommige mensen vinden het makkelijker om ineens met alle suikers te stoppen door een suikerdetox te doen.

Wilt u uw gezondheid en welzijn ingrijpend verbeteren, dan is dit een goede manier om met de genezing van uw lichaam te beginnen. U schrapt vijf dagen lang alle toegevoegde suikers, kunstmatige zoetstoffen, fruit en zetmeel.

Zie het als een kans om uw manier van eten te herzien. Het is ook een

Voedingsmiddelen die u op het menu zet: Groene groenten: groen is echt uw lievelingskleur tijdens deze detox, dus overlaad uw bord met alle soorten groene groenten: paksoi, groene kool, boerenkool, broccoli, (bol)courgette, ijsbergsla, rucola, groene paprika, peulen, bonen, zeewier, erwten, tuinbonen, sugarsnaps.

Witte groenten: bloemkool, knoflook, ui, prei, bleekselderij, asperge, venkel.

Paarse groenten: aubergine, paarse broccolischeutjes, rode kool.

Hoogwaardige eiwitten: vis, biologische eieren, zeevruchten, noten, zaden, bonen, tofoe.

Avocado’s.

Zaden en noten (alle soorten): ook notenboter (zelfgemaakt of zonder toegevoegde suiker) en notenmelk (ook zonder toegevoegde suiker of zoetstof).

Quinoa: hoewel u het bereidt als rijst, is het eigenlijk een zaad, geen graan; het is bovendien een volwaardig eiwit.

gelegenheid uw stofwisseling te herijken en uw smaakpapillen te herprogrammeren, zodat u weer verschillende smaken leert waarderen en niet alleen zoet.

Als u het volhoudt, zult u merken dat u uw suikerverslaving weer onder controle te krijgt. Uw slaap zal vrijwel zeker verbeteren, net als uw stressniveau, omdat uw bloedsuikerspiegel en hormoonspiegels weer in balans komen.

Uw huid wordt schoner en gaat meer glanzen; uw gezicht ziet er minder opgeblazen uit; uw ogen worden helderder.

Vanbinnen zal uw lichaam een zucht van verlichting slaken, omdat het eindelijk minder last heeft van ontsteking en uw hormonen weer hun normale spiegels terugkrijgen. Maar behalve uw lichaam, zullen ook uw hersenen u dankbaar zijn.

Boekweit: ook een zaad; u kunt ook de bloem ervan gebruiken.

Gekiemde zaden en peulvruchten.

Miso: (pasta van gefermenteerde sojabonen).

Kokos: (vers, -olie, -room): gebruik kokosolie om te bakken (omdat kokosvet bij kamertemperatuur stolt, kan het goed tegen verhitting).

Kruidenthee: (brandnetel, pepermunt, enz.) geen vruchtenthee.

Kruiden en specerijen Olijven en kappertjes Appelazijn, olijfolie, lijnzaadolie: (voor dressings).

Voedingsmiddelen die u vermijdt: Zetmeelrijke groenten: wortels, pastinaak, zoete en gewone aardappels.

Deze bevatten meer koolhydraten (natuurlijke suikers) dan de zetmeelarme groenten hierboven.

Zuivelproducten: bevatten meestal lactose (melksuiker) en het is beter om alle suikersoorten te schrappen.

Fruit: als u toch fruit wilt eten, kies dan bessen, die bevatten de minste suiker; tomaten en champignons brengen variatie in uw hartige maaltijd.

februari 2017 | medisch dossier 53

|Medisch|dossier|

Fructose

Te koop als zeer geraffineerd wit poeder, dat niet langer het goede en de vezels van fruit bevat. Bij fructose komt minder insuline vrij dan bij sacharose en glucose, maar het gaat direct naar uw lever – net als alcohol – waardoor het voor een toename in gewicht en buikvet zorgt. Het heeft invloed op de productie van hormonen die met honger en verzadiging (een vol gevoel) samenhangen, waardoor het de eetlust versterkt. Bovendien wordt het omgezet in ongezonde vetten zoals LDL-cholesterol (de ‘slechte’ variant) en triglyceriden.

Oordeel: Prima als het van nature in fruit voorkomt, maar niet als wit poeder dat aan voeding wordt toegevoegd

Agave

Echt gezond of niet?

Veel alternatieven voor suikers die ‘natuurlijk’ heten, zijn dat helemaal niet. Hier volgt mijn oordeel (duim omhoog of omlaag) over welke alternatieve zoetstoffen goed zijn, en welke eigenlijk niet. Als het even kan, vertrouw dan op de natuurlijke zoete smaak van voedingsmiddelen, en niet op suiker of kunstmatige zoetstoffen. Gebruik wortels, rozijnen, bieten, dadels, vijgen en banaan als natuurlijke zoetstof.

54 medisch dossier | februari 2017

Een natuurlijke zoetstof, gewonnen uit het zetmeel van de bol van de Mexicaanse Agave tequila. In feite geraffineerde fructose, gemaakt op een manier die lijkt op de productie van glucosefructosestroop (HFCS) uit maïszetmeel. Het is bewezen schadelijk voor de gezondheid. En ook duur, als het op traditionele wijze (door het sap langzaam te koken) wordt geproduceerd.

Oordeel: Commercieel geproduceerde agave kan voor 90 procent uit fructose bestaan, en ook traditionele agave bevat veel fructose

Honing

Een enkelvoudige suiker, die grotendeels uit glucose en fructose (soms tot wel 40 procent) bestaat, en snel in het bloed wordt opgenomen. De ‘gemengde’ honing of honing ‘uit meer dan één land’ wordt soms wel tot 71 graden Celsius verhit, waardoor de goede stoffen verloren gaan. ’s Winters voeden sommige imkers hun bijen met suikerwater of HFCS als vervanging van natuurlijke nectar uit bloemen.

Oordeel: Niets anders dan een enkelvoudige suiker, die de bloedsuikerspiegel snel doet stijgen. Als u toch honing wilt gebruiken, koop dan biologische honing en gebruik die met mate.

Melasse

Dit sterk smakende bijproduct van de productie van suiker uit suikerriet of suikerbiet bevat een minimale hoeveelheid suiker en grote hoeveelheden vitaminen en mineralen, waaronder vitamine B6, kalium, magnesium en mangaan. De suiker in melasse bestaat voor de ene helft uit fructose en glucose (allebei evenveel) en voor de andere helft uit sacharose.

Oordeel: Kan grote hoeveelheden pesticiden en andere chemicaliën bevatten die gebruikt worden in de suikerteelt en -verwerking

Xylitol (E967)

Te koop als wit poeder; wordt beschouwd als natuurlijk omdat het van nature in planten voorkomt, zoals suikerriet en maïs, maar het ondergaat eerst een raffinageproces. Bevat weinig calorieën, dus het lichaam heeft weinig insuline nodig, waardoor het geschikt is voor diabetici. Gaat tandbederf tegen, maar omdat het een polyol (suikeralcohol) is, fermenteert het in de darmen en kan het diarree en een opgeblazen gevoel veroorzaken.

Oordeel: Niet darmvriendelijk en te veel bewerkt om voor een natuurlijk product door te gaan

Sorbitol (E420)

Een suikeralcohol die meestal gemaakt wordt uit maïssiroop en van nature aanwezig is in steenvruchten zoals pruimen. Vaak gebruikt in voedingsmiddelen voor diabetici, omdat het de insulineproductie niet of nauwelijks activeert. Een sterk bewerkt product, dat gehydrogeneerd is.

Bijwerkingen in de darmen lijken op die van xylitol.

Oordeel: Zwaar bewerkt en negatieve effecten op het spijsverteringskanaal

Oerzoet

Dit vrij nieuwe product is eigenlijk ingedikt en gedroogd rietsuikersap. Het is dus een ongeraffineerde suiker, die wordt gewonnen door op suikerriet te slaan. Het bevat nog allerlei voedingsstoffen. Het

www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| GEZONDE FAMILIE

wordt ook verkocht onder de naam oersuiker en sucanat.

Oordeel: Oerzoet verhoogt uw bloedsuikerspiegel en zal dus een insulinerespons uitlokken

fructose. Verandert de textuur van gebakken voedingsmiddelen, dus geschikt om iets knapperig te maken.

Maar in granola en havermoutkoek spaarzaam gebruiken.

Ahornsiroop

Gewonnen uit het blad van een plant met dezelfde naam. Wordt in Zuid-Amerika al eeuwenlang als zoetstof gebruikt. In 2011 goedgekeurd voor gebruik in de EU. Tot 300 keer zoeter dan tafelsuiker (sacharose), maar het heeft een enigszins bittere nasmaak. Pas op voor producten die niet voor 100 procent uit stevia bestaan: sommige bevatten dextrose en smaakstoffen.

Stevia wordt niet door de darmen opgenomen en zou daarom een zegen zijn voor wie wil afvallen. Maar de zoete smaak bereidt uw lichaam voor op een bepaalde hoeveelheid calorieën, waardoor uw eetlust wordt opgewekt. Zo kan stevia toch gewichtstoename veroorzaken.

Oordeel: Gebruik met mate en alleen als pure stevia

Gewonnen uit sap van de esdoorn. Bevat 34 heilzame bestanddelen met antioxidanten en ontstekingsremmende eigenschappen, opvallend veel zink en mangaan, en 15 keer zoveel calcium dan honing. Vaak aanbevolen voor patiënten met PDS (prikkelbaredarmsyndroom) omdat het weinig spijsverteringsproblemen geeft. Bestaat voornamelijk uit sacharose, en zeer kleine hoeveelheden fructose en glucose.

Oordeel: Goede natuurlijke zoetstof voor cakes en taarten, maar koop wel de biologische variant

Stevia

Gerstemoutstroop Ruwe (of mout­extract) Een ongeraffineerde natuurlijke rietsuiker zoetstof gewonnen uit gekiemde, gedroogde en geroosterde gerst. Een goede bron van bepaalde mineralen en vitaminen, die bijna geen fructose of sacharose bevat.

Oordeel: Een goede keus als natuurlijke zoetstof. De moutsmaak past niet bij alle gerechten, maar is heerlijk in koek en taart.

Bruinerijstsiroop

Een natuurlijke zoetstof die maltotriose, maltose en glucose bevat. Goedkope varianten worden gemaakt van gekookte bruine rijst waaraan enzymen zijn toegevoegd die zetmeel in suiker omzetten. Andere varianten gebruiken gekiemd graan, dat enzymen afgeeft om het graan af te breken in maltose en andere suikers. Koop de biologische soort, die is vaker van gekiemd graan gemaakt.

Oordeel: Gezonde zoetstof zonder

www.medischdossier.org

Onbewerkte rietsuiker bevat de vitaminen A, B en C, calcium, chroom, zink en magnesium plus antioxidante polyfenolen. Bij bewerkte rietsuiker wordt de stroop (melasse), die mineralen en vitaminen bevat, uit de suiker geperst. Deze stap wordt bij ruwe rietsuiker overgeslagen.

Oordeel: Natuurlijke, ongeraffineerde vorm van ruwe suiker, die langzamer in het bloed wordt opgenomen

Palmsuiker

Gemaakt van het zoete sap van specifieke palmboomsoorten, dat ingekookt wordt tot siroop en vervolgens kristalliseert. Een ingrediënt in de traditionele Ayurvedische geneeskunde, dat B-vitaminen bevat en een lage glykemische index heeft, waardoor het beter geschikt is voor diabetici.

Oordeel: Goede natuurlijke zoetstof.

Geschikt alternatief voor het koken en in dranken

Kokossuiker

Ook wel kokospalmsuiker of kokosbloesemsuiker genoemd.

Gemaakt uit de nectar van kokos en daarna ingedikt tot een siroop of suikerkristallen. Rijk aan B-vitaminen, magnesium, calcium, kalium, zink, en bevat verder 17 aminozuren, korteketenvetzuren, polyfenolen, antioxidanten en inuline. Dit laatste is een prebioticum, waar onze goede bacteriën zich mee voeden.

De meningen zijn verdeeld over de duurzaamheid van kokossuiker en of de winning ervan de teelt van kokosnoten in gevaar brengt.

Oordeel: Smaakt als bruine suiker en is een goede vervanger voor witte suiker, maar koop de biologische soort.

Yaconsiroop

Wordt gewonnen uit de wortel van de yaconplant (Smallanthus sonchifolius of appelwortel), familie van de zonnebloem. De smaak ligt tussen die van een appel en een peer.

Bevat behoorlijk veel vitaminen en mineralen, evenals een prebioticum, namelijk fructo-oligosaccharide (FOS).

Traditioneel gemaakt door het sap te condenseren, net als ahornsiroop.

De lage GI maakt het geschikt voor diabetici.

Oordeel: Gebruik deze siroop in plaats van vloeibare zoetstoffen zoals honing, en ook bij het bakken.

Koop de biologische variant. Kan ongeschikt zijn voor mensen met PDS vanwege de grote hoeveelheid FOS.

Dit artikel is overgenomen uit Natural alternatives to sugar van Marilyn Glenville (2016). literatuur

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

J Diabetes Sci Technol, 2008; 2: 1101–13; J Alzheimers Dis, 2005; 7: 45-61 Front Endocrinol (Lausanne), 2015; 6: 175 J Alzheimers Dis, 2012; 32: 291-305 J Clin Invest, 2012; 122: 1316-38 J Alzheimers Dis, 2012; 30 (Suppl 2): S217-29 Curr Neurol Neurosci Rep, 2012; 12: 520-7 Biochim Biophys Acta, 2014; 1842: 1340-9 Am J Psychiatry, 2001; 158: 704-11 Science, 2009; 326: 1005-7 Arch Neurol, 2011; 68: 743-52 N Engl J Med, 2013; 369: 540-8

februari 2017 | medisch dossier 55

|Medisch|dossier| alternatieven

Oma wist het al: zelfgetrokken bouillon van botten is een van de beste recepten om veroudering tegen te gaan en bovendien goed voor de spijsvertering, zo zeggen Louise Hay en Heather Dane

56 medisch dossier | februari 2017

www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| alternatieven

H

et verhaal gaat dat het allereerste restaurant ter wereld in 1765 werd geopend door soepmaker A. Boulanger. Hij wilde de arbeiders van Parijs, die tijdens de industriële revolutie behoefte hadden aan snelle, gemakkelijke en voedzame maaltijden, een versterkende bouillon bieden.1 Boulanger geloofde sterk in de kracht van soep en hij nodigde vermoeide of verzwakte mensen uit om in zijn eethuis (onder de naam Restaurant) weer op krachten te komen.2 Het Franse woord ‘restaurant’ had toen nog de betekenis van ‘versterkend middel of voedsel’, en Boulanger gebruikte dat om zijn bouillon mee aan te duiden. Pas later werd met de term ‘restaurant’ een openbare eetgelegenheid bedoeld.

Al in het jaar 1000 na Christus werd bouillon getrokken van botten gebruikt als voedsel en als geneeskrachtig middel.

Vooral biologische boeren en superfoodfans hebben de geneeskrachtige voordelen van deze eenvoudige, vergeten vloeistof opnieuw ontdekt en bouillon weer op het menu gezet. Ook talloze gezondheidsdeskundigen vertellen waarom traditionele bouillon de beste manier is om gezond te blijven en waarom het een betere opkikker is dan koffie. Ze gebruiken daarbij termen als superfood, antiveroudering, darmreinigend en heilzaam.

Bottenbouillon bestaat hoofdzakelijk uit botten en uit water dat gedurende 1,5 tot 48 uur zachtjes heeft gekookt.

Sommige mensen noemen het gewoon soep, maar het is veel meer dan dat. Want behalve dat het ons misschien herinnert aan de warme, gezellige keuken van oma, zijn er nog vier andere belangrijke redenen om bouillon van botten op uw menu te zetten.

Biologisch beschikbare vorm van collageen Het grootste voordeel van bottenbouillon is dat het een bron is van biologisch beschikbaar collageen. Collageen is het meest voorkomende eiwit in ons lichaam. Het is ook het eiwit waar het meeste onderzoek naar is gedaan. Daarnaast is het populair in de cosmeticasector: het zit in veel cosmeticaproducten en dat zal alleen maar meer worden.

Naar verwachting gaater in 2020 bijna vier miljard dollar om in de collageen-cosmeticamarkt.4 Collageen heeft een ondersteunende, versterkende en beschermende werking. Het biedt structuur en houdt het lichaam letterlijk bij elkaar. Collageen zit in botten, tanden, pezen, gewrichtsbanden, gewrichten en kraakbeen en is een belangrijk bestanddeel voor mooi haar, mooie nagels en een mooie huid. Het versterkt de spieren, ondersteunt de celgroei en beschermt de holle organen van het spijsverteringsstelsel (slokdarm, maag en dunne en dikke darm).

De biologische beschikbaarheid van collageen in bouillon geeft aan in welke mate en hoe snel een stof na toediening de bloedbaan bereikt. Het collageen uit bottenbouillon wordt tijdens de bereiding afgebroken tot gelatine, wat ons lichaam gemakkelijk kan verteren en opnemen.

Gelatine (bekend van bijvoorbeeld gelatinepudding) is vloeibaar bij kamertemperatuur of hoger en wordt dik en gel-achtig wanneer het volledig afkoelt in de koelkast.

De drie belangrijkste vormen van collageen zijn: type I in botten, pezen, gewrichtsbanden en de huid; type II in kraakbeen; en type III in spieren, huid en beenmerg.5 Door bouillon te trekken van verschillende soorten botten, www.medischdossier.org

kraakbeen en huid, is de kans het grootst dat alle drie de typen collageen erin zitten.

Waarom dat belangrijk is? Ons lichaam produceert in gezonde toestand zelf collageen, maar vanaf ons twintigste levensjaar neemt de productie jaarlijks met één procent af.6 Daarnaast kunnen stress en auto-immuunziekten zorgen voor een verdere afname.7 Wanneer de aanmaak of werking van collageen minder wordt, leidt dit vaak tot een slappe of rimpelige huid, slappe spieren, dun of droog haar, broze nagels en botten of gewrichtsklachten.8 Ook kunnen er spijsverteringsproblemen ontstaan, zoals brandend maagzuur of het prikkelbaredarmsyndroom.9 Dierlijke eiwitten zijn onze enige voedingsbron van collageen. Vooral de delen die worden gebruikt voor bottenbouillon, zoals botten, pezen, gewrichtsbanden, kraakbeen, huid en beenmerg, zijn rijk aan collageen.

Bouillon van botten is dan ook een uitstekende biobeschikbare bron voor ons lichaam. Plantaardig voedsel bevat geen collageen, maar de vitaminen (zoals vitamine C, B-complex, A, D en E), mineralen (zoals silicium, zwavel en koper) en aminozuren (zoals proline) die het vaak wel bevatten, kunnen bijdragen aan de aanmaak van collageen.

Collageen ondersteunt ook de spijsvertering, op twee manieren: Het beschermt de darmen; gelatine zorgt voor de slijmvlieslaag en beschermt tegen eventuele problemen die kunnen ontstaan door bepaalde voedingsmiddelen. Het eten van voedingsmiddelen met veel collageen kan helpen om spijsverteringsklachten te genezen.10 Collageen verhoogt de totale voedingswaarde; verschillende onderzoeken hebben aangetoond dat gelatine in combinatie met andere voedingsmiddelen de totale voedingswaarde aanzienlijk kan verhogen.10 Dat kan komen doordat gelatine de spijsvertering ondersteunt, waardoor ons eten beter verteerd wordt.

Voedingsstoffen met een hoge biobeschikbaarheid Bouillon van botten bevat voorverteerde voedingsstoffen, die ons lichaam gemakkelijker kan opnemen. De precieze samenstelling van de voedingsstoffen is afhankelijk van de botten die u gebruikt en eventueel toegevoegde groenten, kruiden en specerijen, maar dit zijn de belangrijkste voedingsstoffen: Aminozuren: Bottenbouillon is rijk aan belangrijke aminozuren. Dat zijn de bouwstenen van eiwit en ze hebben een belangrijke functie bij het vormen en herstellen van weefsels en organen in ons lichaam. Aminozuren spelen een rol bij al onze lichaamsfuncties, zoals groei en herstel, maar ook ons humeur, ons energieniveau, onze concentratie en hormoonhuishouding.

Met name glycine, proline en hydroxyproline komen veel voor in collageen. Andere aminozuren die in bottenbouillon kunnen zitten, zijn asparaginezuur, glutaminezuur, serine, threonine, alanine, arginine, valine, isoleucine, leucine, tyrosine en fenylalanine.11 Mineralen: We horen tegenwoordig veel over calcium, maar veel minder over magnesium en andere mineralen, waaronder fosfor, februari 2017 | medisch dossier 57

|Medisch|dossier| alternatieven zwavel, kalium, ijzer, mangaan, zink, koper, kobalt, fluoride en selenium. Onze botten en tanden bestaan uit meer dan alleen calcium. We hebben dus het hele scala aan mineralen nodig voor gezonde botten en onze algehele gezondheid. Bouillon van botten bevat veel verschillende mineralen die ons lichaam gemakkelijk kan opnemen.11 Glycosaminoglycanen (GAG’s): Kraakbeen en andere soorten bindweefsel van dieren bevatten glycosaminoglycanen. Dit zijn lange koolhydraatketens die, wanneer ze zich binden aan eiwitten, een netwerk van proteoglycanen vormen. Proteoglycanen ondersteunen, samen met collageen, het bindweefsel.12 GAG’s hebben vooral een beschermende en smerende werking voor de huid, gewrichten, spieren en ogen. De bekendste voorbeelden hiervan zijn hyaluronzuur, chondroïtinesulfaat en glucosamine. Deze worden allemaal gebruikt in supplementen ter ondersteuning van de gewrichten. Hyaluronzuur wordt ook gebruikt in cosmeticaproducten en bij oogoperaties. Een goede geleiachtige bottenbouillon is een waardevolle bron van glycosaminoglycanen.

Vitaminen en andere voedingsstoffen naar keuze: Het basisrecept voor bottenbouillon bestaat slechts uit verschillende soorten botten en water, maar u kunt de voedingswaarde verhogen door er restjes groenten, kruiden en specerijen aan toe te voegen. Zo bevat uw bouillon extra, gemakkelijk op te nemen vitaminen, mineralen en antioxidanten.

Gezonde vetten: Beenmerg, huid, vlees en andere vette delen van rund, gevogelte en vis bevatten gezonde vetten, die bijdragen aan een goed humeur en een snelle verzadiging (wat weer bijdraagt aan gewichtsverlies of -behoud).13 Vetten helpen ook vetoplosbare vitaminen, namelijk A, D, E en K, door ons lichaam te vervoeren.

Goed voor uw portemonnee én onze planeet Een gezin van vier zou een jaar kunnen eten van één koe als ze, net als onze voorouders, de hele koe zouden eten in plaats van alleen de beste stukjes. De eersteklas stukjes vlees van een koe, zoals filet mignon en ribeye, vormen slechts vijftien procent van het hele dier. Door de groeiende vraag naar dergelijke stukjes vlees zijn er ook steeds meer koeien nodig (met de huidige dieronvriendelijke bio-industrie tot gevolg). Een doorsnee gezin van vier eet dus niet één koe, maar heel veel koeien per jaar.

En dat terwijl de goedkopere stukjes vlees vaak zelfs gezonder zijn, omdat ze meer collageen, glycosaminoglycanen en essentiële vetzuren bevatten. Daardoor zijn ze beter voor de spijsvertering en dragen ze bij aan gezonde botten, huid en gewrichten. Bottenbouillon is ook goed voor uw portemonnee, omdat die gemaakt wordt van delen die als afval worden beschouwd en meestal worden weggegooid. U kunt de botten zelfs meerdere keren gebruiken.

Gezonde smaakversterker Bouillon van botten is een goed alternatief voor ongezonde kanten-klare bouillonblokjes om uw soepen, stoofpotjes en sauzen op smaak te brengen. Bovendien levert deze smaakversterker ook nog gezondheids- en schoonheidsvoordelen op.

58 medisch dossier | februari 2017

De wetenschap achter bottenbouillon Er is veel onderzoek gedaan naar de antiverouderingseffecten van collageen op de huid, zoals vermindering van rimpels, een minder droge en schilferige huid en vertraging van huidveroudering door de zon.

Veel van die onderzoeken zijn gericht op supplementen.1 Maar volgens deskundigen, zoals de Amerikaanse voedingsdeskundige Kaayla T. Daniel, kan het eten van voedingsmiddelen rijk aan collageen ook cellulitis verminderen.2 Bioloog en hoogleraar Ray Peat gelooft dat de degeneratieve aandoeningen en ontstekingsziekten, die alsmaar toenemen in de westerse geïndustrialiseerde landen, kunnen worden hersteld door het eten van voedingsmiddelen die rijk zijn aan gelatine. Deze voedingsmiddelen bevatten namelijk aminozuren, zoals glycine, alanine, proline en hydroxyproline, die een herstellende werking hebben.3 Andere onderzoeken hebben aangetoond dat gelatine de volgende voordelen kan bieden:

• Zorgen voor sterkere, gezondere nagels • Veroudering tegengaan • De ontwikkeling van tumoren tegengaan • Verlichting bij gewrichtsontsteking/-pijn geven • De cellen beschermen • Diabetes verlichten, de bloedsuikerspiegel verlagen en de insulineregulering ondersteunen • De slaapkwaliteit verbeteren • Helpen bij de regulering van bloedingen door bijvoorbeeld een bloedneus, hevige menstruatie, zweren of aambeien • Helpen bij het References normaliseren van 1 Clin Interv Aging, 2012; 7: 267-73 maagzuur (nuttig bij een 2 Daniel KT. ‘Is There a Natural Remedy for Cellulite: Think Bone Broth’; http://nourishingbroth.com/ dikkedarmontsteking, hot-news/is-there-an-all-natural-remedy-forcoeliakie, zweren en andere cellulite-think-bone-broth/ 3 Peat R. ‘Gelatin, stress, longevity’; http://raypeat. darmontstekingen)3 com/articles/articles/gelatin.shtml

Zelf aan de slag 1 Kies een smaak.

Neutrale bouillons hebben nauwelijks of slechts een heel milde smaak. Ze zijn daarom vooral geschikt voor allerlei gerechten waarbij een sterke vleessmaak niet wenselijk is.

Deze bouillons worden meestal getrokken van alleen botten, zonder vlees (of heel weinig, bijvoorbeeld ossenstaart).

Neutrale bouillons zijn ideaal om ongemerkt aan nagerechten en cocktails toe te voegen om ze extra gezond te maken.

Kruidige bouillons, gemaakt van botten, restjes vlees, groenten, kruiden en specerijen, ontlenen wat smaak aan de toegevoegde ingrediënten. Deze bouillons zijn heerlijk om zo te drinken of te gebruiken als basis voor allerlei hartige gerechten.

Afgewerkte bouillons zijn op smaak gebracht met zogenaamde ‘afmakers’. Dit kunnen allerlei specerijen zijn of bijvoorbeeld vissaus (een Aziatische smaakmaker gemaakt van gefermenteerde ansjovis). U bepaalt zelf wat u toevoegt, maar let daarbij wel op de kwaliteit. Kies bijvoorbeeld biologische specerijen, verse kruiden en Himalaya- of zeezout (in plaats van keukenzout). www.medischdossier.org

|Medisch|dossier|

2 Kies de botten en ingrediënten.

Botten: U hebt genoeg botten nodig om twee derde van de pan te vullen. De rest van de pan vult u met water. (Als u ook groenten toevoegt, hebt u minder botten nodig. Het totaal van de ingrediënten moet twee derde van de pan vullen.) Gebruik bij voorkeur collageen- en kraakbeenrijke delen (voor een hoog gehalte aan gelatine), huid (zoals kippenvel voor een kippenbouillon, varkenshuid voor een vleesbouillon of vissenkoppen en -huid voor een visbouillon), schenkel, poten, gewrichten (kippenpoten voor kippenbouillon en koeien- of varkenspoten voor vleesbouillon), nekjes, koppen en staarten (zoals ossenstaart).

Water: Gebruik gefilterd of bronwater in plaats van kraanwater voor een zo puur en gezond mogelijke bouillon.

Mogelijke ingrediënten: Er wordt vaak gedacht dat het toevoegen van een zuur, zoals appelazijn, citroensap of wittewijnazijn, helpt om de mineralen uit de botten te onttrekken. Dit verhaal werd echter al in 1934 ontkracht. Als u toch appelazijn wilt gebruiken, gebruik dan ongeveer twee theelepels per liter water. Voeg het toe aan de pan met water en botten en laat alles een uur staan bij kamertemperatuur. Daarna kunt u beginnen met de bereiding volgens uw recept. Met groenten, kruiden en specerijen voegt u smaak en voedingsstoffen toe.

3 Bewerk de botten voor.

U kunt rauwe botten gebruiken, maar ook de botten die over zijn van een maaltijd, zoals kippenbotjes. Voor een extra volle smaak en een mooie, donkere bouillon, laat u de botten eerst even bruin worden in de oven. Zet de oven daarvoor op 180 °C en rooster de botten 45 tot 60 minuten. Draai ze halverwege om.

U kunt de botten ook even blancheren: zet ze in een soepketel onder water, breng aan de kook en laat dan op gematigd vuur vijf minuten koken. Giet af en begin dan met het maken van de bouillon. Blancheren wordt vooral gedaan om eventuele restjes bloed en vuil te verwijderen, meestal bij varkens- of runderpoten.

4 Vul de soepketel of slowcooker.

Vul de pan en zet de slowcooker laag. Als u een soepketel gebruikt, zet u het vuur hoog totdat het water kookt.

Zet het vuur vervolgens zo laag dat het water nog slechts zachtjes kookt. Vlees moet maximaal drie uur sudderen, maar botten, afhankelijk van het recept dat u volgt, veel langer.

5 Schuim de bouillon af.

Wanneer u de bouillon aan de kook brengt, ontstaat er een schuimlaag. Dit zijn gestolde eiwitdeeltjes die de bouillon een bittere smaak kunnen geven. Schep het schuim eruit met een schuimspaan. Vervolgens kunt u de bouillon zeven en ontvetten. www.medischdossier.org

Licht gekruide bouillon van rund of lam

theezakje dat u maakt van kaasdoek.

Gebruik hiervoor: 1 gedroogd laurierblaadje 1-2 tl gedroogde tijm, rozemarijn en Dit recept voor een extra smaakvolle en voedzame bouillon met kruiden en groenten salie 3 takjes verse peterselie (of 1 el is van de Amerikaanse natuurgenezer Kim gedroogde) Schuette.

Variatietips:

Knoflook Voorbereidingstijd: 45 minuten Gember Totale bereidingstijd: 3½ tot 48½ uur Citroenschil Goed voor ongeveer 3 tot 4 liter 2-3 stengels bleekselderij, in stukjes Ingrediënten: Ongeveer 2 kg mergpijpen en schenkel 1400 gram vlezige ribben of nekjes 1 kalfspoot of runderpoot, indien verkrijgbaar (eventueel in stukken) 2 tl Keltisch zeezout 125 ml onbewerkte appelazijn Verschillende groenten naar keuze (gebruik geen zetmeelrijke groenten als pastinaak, pompoen en (zoete) aardappelen) 1-2 middelgrote gele uien 2-4 wortelen 1 tl zwarte peper Bouquet garni (verse kruiden samengebonden met keukentouw): 2 verse laurierblaadjes Verse tijm, rozemarijn en salie (3 takjes van elk) U kunt ook gedroogde kruiden gebruiken. Doe deze dan in een soort

Bereiding: Laat de bouillon drie tot vier uur sudderen en verwijder dan de vlezige botten met een lange vork of tang. Verwijder het vlees van de botten en bewaar het voor een ander gerecht.

Doe de botten terug in de pan, voeg eventueel extra water toe zodat de botten onder water staan. Laat nog 36 tot 48 uur sudderen. Controleer tussentijds of de botten nog onder water staan. Voeg anders nog wat water toe.

Als u een slowcooker gebruikt, houd dan altijd het deksel op de pan. Als u een soepketel gebruikt, doe dan ook het deksel op de pan, maar laat een kiertje open, zodat er lucht kan ontsnappen. Sommige mensen laten het deksel het laatste uur liever helemaal van de pan. Voeg de peterselie in de laatste tien minuten toe.

februari 2017 | medisch dossier 59

|Medisch|dossier| alternatieven

6 Zeef en ontvet de bouillon.

Wanneer de bouillon lang genoeg heeft getrokken, zet u een fijne zeef op een grote glazen of roestvrijstalen kom en giet u de bouillon door de zeef. Professionele koks gebruiken vaak een speciale fijnmazige puntzeef, maar een gewone bolzeef volstaat ook. U kunt de zeef eventueel bekleden met een vochtige kaasdoek om zo ook de fijnste deeltjes op te vangen. Al blijft het lastig om ook alle vetdeeltjes eruit te zeven. Als u de bouillon goed wilt ontvetten, is het gemakkelijker om deze via de zeef in schone potten over te gieten. Laat de potten vervolgens afkoelen en zet ze dan in de koelkast. Zodra het vetlaagje is gestold, kunt u het er gemakkelijk met een lepel afscheppen.

Als u vlees en botten van industrievlees gebruikt, is het zeker raadzaam om de bouillon af te schuimen en te ontvetten om te voorkomen dat u het merg of vet eet.

Tip: Zet de kom (of pot) met zeef eerst in de gootsteen en schep de bouillon dan langzaam met een soeplepel of maatbeker in de zeef. Zo is de kans op morsen het kleinst.

Eenmaal afgekoeld is de bouillon veranderd in een dikke, geleiachtige substantie. Zo niet, niet getreurd: de smaak en voedingswaarde blijven hetzelfde.

Bouillon van kip, fazant of kalkoen

2 el onbewerkte appelazijn Verschillende groenten naar keuze (gebruik geen zetmeelrijke groenten als pastinaak, pompoen en (zoete) Dit heerlijke recept is ook van Kim aardappelen) Schuette en is extra smaakvol en 1-2 middelgrote gele uien voedzaam door de toegevoegde 2-4 wortelen kruiden en groenten. Deze gekruide Bouquet garni (verse kruiden bouillon is ideaal als u extra smaak en samengebonden met keukentouw): voedingsstoffen wilt toevoegen aan soepen, stoofpotten of andere gerechten 2 verse laurierblaadjes op basis van gevogelte.

Verse tijm, rozemarijn en salie (3 takjes van elk) Voorbereidingstijd: 30 minuten U kunt ook gedroogde kruiden Totale bereidingstijd: 3½ tot 25½ uur gebruiken. Doe deze dan in een soort theezakje dat u maakt van kaasdoek.

Goed voor 3 tot 4 liter Gebruik hiervoor: 1 gedroogd laurierblaadje Ingrediënten: 1-2 tl gedroogde tijm, rozemarijn en 1 hele kip, fazant of kalkoen salie 2-4 kippen-, fazant- of kalkoenpoten 3 takjes verse peterselie (of 1 el (optioneel) gedroogde) 1-2 kippen-, fazant- of 2-3 stengels bleekselderij, in stukjes kalkoenkoppen (optioneel) 1-2 tl zeezout

7 Bewaar de bouillon.

Zelf gebruiken we glazen weckpotten (met schroefdeksel) van één liter, maar kleinere potten kunnen natuurlijk ook. U kunt ook ijsblokjesbakjes of -zakjes gebruiken. Dat is handig als u kleine kant-enklare porties wilt hebben om bijvoorbeeld snel sauzen op smaak te brengen.

U kunt de bouillon maximaal zeven dagen bewaren in de koelkast en zes maanden in de vriezer. Volgens veel ervaren bouillonmakers blijft de bouillon langer houdbaar in de koelkast als u het vetlaagje laat zitten (en het er pas afschept wanneer u de bouillon gaat gebruiken). Zonder vetlaagje adviseren ze de bouillon binnen vijf tot zeven dagen te gebruiken. Voor een huishouden van twee personen die elke dag bouillon gebruiken, zijn twee of drie potten van een liter per week waarschijnlijk voldoende.

Bewerking van The bone broth secret van Louise Hay en Heather Dane References

1 2

3 4

5 6

Encyclopaedia Britannica; www. britannica.com/topic/restaurant Flandrin J-L et al. Food: A Culinary History from Antiquity to the Present. New York: Columbia University Press, 1999 Clarkson J. Soup: A Global History.

London: Reaktion Books, 20104 ‘Global Collagen Market to Reach $3970.3 Million By The Year 2020’.

Meticulous Research; www. meticulousresearch.com Lodish H et al. Molecular Cell Biology, 4th edn. New York: W. H. Freeman, 2000 Dartmouth Undergraduate Journal of Science, 28 January 2013; http://dujs.dartmouth. edu/news/why-does-your-skinage#.VceIkXjkS8F

60 medisch dossier | februari 2017

7 Open Nutraceuticals J, 2015; 8: 29–42; Brain Behav Immun, 2009; 23: 1089-95 8 J Dent Res, 2010; 89: 1333–48; RAD Magazine, 2015; 41: 21-3 9 GI Motility Online, 2006; doi: 10.1038/gimo21 10 Gotthoffer NR. Gelatin in Nutrition and Medicine. Grayslake Gelatin Company, 1945 11 Biodynamic Wellness. ‘Stock vs Broth: Are You Confused?’; www. biodynamicwellness.com/stockvs-broth-confused/ 12 Arch Histol Jpn, 1983; 46: 589-629 13 Biomed Pharmacother, 2002; 56: 365-79

Voedingsmiddelen die de aanmaak van collageen stimuleren Fruit

Groenten

Noten & zaden Essentiële vetzuren OngerafZonneSnijbiet, Citroenen, bloempitten, fineerde sinaasappels, sperziebonen, oliën als extra amandelen, frambozen, spinazie, rode vierge olijfolie, walnoten paprika, rode aardbeien, kokosolie en bladsla, tomaten, kersen lijnzaadolie wortelen, bieten, prei, komkommer, zeewier, groene bladgroenten

Overig Rijstwijn, koffieextract (arabica), wortelextract van Panax ginseng, kaneelextract, amla-extract (kruisbes)1

literatuur

1

Dermatoendocrinol, 2012; 4: 298-307; J Agric Food Chem, 2012; 60: 1193-200; J Nutr Health Aging, 2007; 11: 99-110; J Agric Food Chem, 2012; 60: 5755-62; Evid Based Complement Alternat Med, 2013; 2013: 827248

www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| alternatieven

Vitamine

D tegen eczeem

foto: TONY FRENCH, www.tonycfrench.com

Rahul Sharma had als kind zo’n last van eczeem dat hij soms wekenlang in het ziekenhuis lag.

‘De artsen snapten niet hoe mijn huid zo kon ontvellen,’ vertelt hij.

‘Ze moesten me van top tot teen in het verband wikkelen.’

www.medischdossier.org

De gebruikelijke behandelingen, zoals crèmes, zalfjes en tabletten, hielpen nauwelijks tegen zijn pijnlijke, jeukende huid. Ook als tiener en later als volwassene bleef Rahul Sharma (38) uit Surrey last houden van eczeem (ook ‘atopische dermatitis’ of ‘constitutioneel eczeem’ genoemd). Met de astma die hij ook had vormde dat een combinatie die hem het leven behoorlijk zuur maakte.

‘Er leek een verband te zijn tussen de twee aandoeningen,’ zegt Rahul.‘Als de ene de kop opstak, volgde de andere niet veel later.’

Daarbovenop kreeg hij last van depressies. En ook daarbij werkten de voorgeschreven medicijnen niet.

Gefrustreerd omdat hij zich voortdurend niet lekker voelde, zocht hij zijn heil bij alternatieve behandelingen.

Al had hij daar in het begin ook weinig geluk mee.‘Ik probeerde acupunctuur, kruiden en homeopathie,’ somt hij op.‘Dat hielp wel iets, maar niet veel.’

Maar toen kwam hij in contact met een complementair therapeut die zijn leven compleet veranderde.‘Ze adviseerde me om mijn bloed te laten testen op het gehalte vitamine D. Daar had nooit eerder iemand aan gedacht.’ februari 2017 | medisch dossier 61

|Medisch|dossier| Reportage

Ik zag een duidelijk verband.

Ik had veel minder klachten nadat ik stopte met het eten van tarwe en gluten

Hoeveel vitamine D hebben we nodig?

Ons lichaam maakt het grootste deel van de benodigde vitamine D zelf aan. Dat gebeurt in de huid onder invloed van zonlicht. Maar er zijn verschillende factoren die dat proces beïnvloeden. Bijvoorbeeld onze huidskleur (een donkere huid maakt minder vitamine D aan), de mate waarin we onszelf beschermen tegen de zon met kleding en zonnebrandcrème, en hoeveel we onze huid aan de zon blootstellen wanneer die hoog aan de hemel staat (het moment van de dag dat de benodigde uv B-stralen het sterkst zijn).

Dat betekent dat velen van ons mogelijk niet genoeg vitamine D aanmaken. Toch zijn de gezondheidsinstanties wereldwijd tamelijk voorzichtig met hun aanbevelingen.

Rob Verkerk, uitvoerend en wetenschappelijk directeur van de Internationale Alliantie voor Natuurlijke Gezondheid (ANH-Intl), stelt dat ‘als we de aanbevelingen van de Amerikaanse, Australische, Britse of een andere overheid volgen, we volgens erkende vitamine-D-deskundigen op latere leeftijd meer kans hebben op een ernstige ziekte’, omdat de aanbevolen hoeveelheden te laag zijn.1 Ook de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid in Nederland is lager dan wat de deskundigen adviseren: afhankelijk van uw leeftijd en huidskleur 10-20 microgram per dag.

Deze deskundigen, waaronder de Amerikaanse Vitamin D Council, adviseren voor de gemiddelde volwassene een dagelijkse inname van 5000 IE (125 microgram) in de vorm van vitamine D3-supplementen (de vorm van vitamine D die in de huid wordt gevormd en van nature in bepaalde voedingsmiddelen voorkomt). Afhankelijk van uw lengte, gewicht en leefstijl is 10.000 IE (250 microgram) volgens hen ook nog veilig.

Meer informatie over vitamine D vindt u op www.vitamindcouncil.org.

62 medisch dossier | februari 2017

Vitamine D-tekort bij Aziatische Britten Na een bezoek aan de huisarts bleek Rahul een ernstig vitamine D-tekort te hebben. Hij kreeg meteen supplementen van deze essentiële vitamine voorgeschreven.

‘Het bleek een veelvoorkomend probleem te zijn bij Britse Aziaten zoals ik,’ legt Rahul uit.‘Ongeveer 90 procent van de Aziaten in Engeland heeft er last van.’

Maar nadat hij de supplementen vier maanden had geslikt, was zijn vitamine D-gehalte nog steeds ongezond laag. Daarom besloot hij de dosering te verhogen.

‘Ik nam vanaf dat moment twee tot drie keer de hoeveelheid die mijn huisarts had voorgeschreven,’ vertelt hij.‘En toen begon ik verschil te merken.’

Na zes maanden ging zijn gezondheid drastisch vooruit.‘Ik voelde me echt stukken beter. Ik was niet meer depressief en mijn huid begon er beter uit te zien.’

Uit bloedonderzoek bleek dat zijn gehalte vitamine D een normaal niveau had bereikt. Hij ging door met de supplementen (zij het in een lagere dosering) en bleef verbeteringen zien.

Op zoek naar andere boosdoeners Aangemoedigd door het effect van vitamine D ging www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| alternatieven Rahul op zoek naar omgevingsfactoren die mogelijk invloed hadden op zijn klachten, zoals het soort wasmiddel dat hij gebruikte.

Hoewel een ander wasmiddel volgens zijn huisarts helemaal niets zou uitmaken voor zijn gezondheid, probeerde hij het toch uit. En al na een paar weken was zowel zijn eczeem als astma minder geworden.

‘Ik gebruikte altijd de bekende A-merken, maar die zitten vol met stoffen waarvan bekend is dat ze irriterend zijn, zoals kunstmatige geurstoffen. Overstappen op een natuurlijker, hypoallergeen middel maakte echt verschil.’

Vooral de enorme jeuk die hem ’s nachts altijd wakker hield, werd een stuk minder. ‘Eindelijk kon ik ’s nachts weer goed doorslapen,’ vertelt hij.

Hij stapte ook meteen over op hypoallergene schoonmaakproducten en toiletartikelen.‘Die zijn niet te koop in de supermarkt; je moet ze online bestellen of bij een gezondheidswinkel kopen, maar dat is het zeker waard.’

Een andere belangrijke verandering die Rahul in zijn leven aanbracht, was dat hij tarwe en gluten van zijn menu schrapte.‘Uit allergietesten die ik in het verleden heb laten doen, is nooit naar voren gekomen dat ik allergisch ben voor bepaalde voedingsmiddelen,’ vertelt hij.‘Toch zag ik een duidelijk verband. Ik had veel minder klachten nadat ik stopte met het eten van tarwe en gluten.’

Rahul stopte ook met geraffineerde suikers en alcohol, wat naar eigen zeggen een positief effect had op zijn astma.

In plaats daarvan ging hij veel verse, onbewerkte en veelal biologische voedingsmiddelen eten, zoals groenten, fruit, graan, rijst en vlees.

Daarnaast probeerde hij meeroken zo veel mogelijk te vermijden, wat ook hielp tegen zijn astma.‘Ik was ontzettend blij met het rookverbod in openbare ruimten,’ zegt hij.‘Maar ik moet nog steeds goed opletten. En ik probeer zo veel mogelijk de natuur in te gaan voor frisse lucht.’

Onder controle Rahul is ervan overtuigd dat alle veranderingen in zijn leefstijl samen een gunstig effect hebben gehad op zijn gezondheid en hem hebben gebracht waar hij nu is: ‘Voor 90 procent beter’.

Hij slikt nog altijd vitamine D-supplementen en hij let goed op zijn eten en leefstijl. Daarin gaat hij zelfs zo ver dat hij zijn eigen beddengoed en handdoeken meeneemt als hij op reis gaat. Want zolang hij zich aan Door: Joanna Evans zijn eigen regels houdt, heeft hij geen last van eczeem en astma. literatuur ‘Meer mensen zouden dit soort dingen 1 www.voedingscentrum.nl/ encyclopedie/vitamine-d.aspx moeten weten,’ vindt Rahul.‘Het kan echt een 2 J Clin Med, 2015; 4: 1036-50 wereld van verschil maken.’

3 Pediatr Dermatol, 2013; 30:

Rahul stapte over op hypo­allergene schoonmaak­­ producten en toiletartikelen, verkrijgbaar bij gezondheidswinkels www.medischdossier.org

359-63 4 Nutrition, 2016; pii: S08999007(16)00077-0. doi: 10.1016/j. nut.2016.01.023 5 J Allergy Clin Immunol, 2007; 120: 1031-5 6 Respir Res, 2013; 14: 25 7 PLoS One, 2015; 10: e0136841 8 J Chem Neuroanat, 2005; 29: 21-30 9 Br J Psychiatry, 2013; 202: 100-7 10 J Intern Med, 2008; 264: 599-609

Vitamine D: niet alleen goed voor de botten Rachitis (of Engelse ziekte, een aandoening die leidt tot zachte en zwakke botten) is waarschijnlijk de bekendste aandoening die wordt veroorzaakt door een vitamine D-tekort. Recent onderzoek toont echter aan dat een tekort aan vitamine D ook kan leiden tot allerlei andere gezondheidsproblemen, zoals die waar Rahul last van had: eczeem, astma en depressie.

Vitamine D en eczeem Vitamine D heeft invloed op de werking van zowel ons immuunsysteem als onze huidbarrière, die beide een belangrijke rol spelen bij het ontstaan van eczeem. Verschillende onderzoeken hebben een verband aangetoond tussen een laag gehalte aan vitamine D en een verhoogde frequentie en ernst van eczeemklachten.2 In een onderzoek in Turkije kregen 73 kinderen met eczeem een huidtest. Van de kinderen die tijdens deze test allergische reacties vertoonden op bepaalde stoffen, bleken de degenen met de ergste eczeemklachten de laagste gehalten vitamine D te hebben.3 Andere onderzoeken hebben laten zien dat eczeemklachten kunnen afnemen door het gebruik van vitamine D-supplementen.

In een recente gecombineerde analyse van gerandomiseerde gecontroleerde onderzoeken (de ‘gouden standaard’ in het wetenschappelijk onderzoek), bleken vitamine D-supplementen de mate van eczeem aanzienlijk te verminderen (vergeleken met een placebo), terwijl ze ook ‘veilig en aanvaardbaar werden bevonden’.4

Vitamine D en astma Vitamine D lijkt ook een rol te spelen bij de ontwikkeling van het immuunsysteem en de longen van het ongeboren kind in de baarmoeder. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat een hogere inname van vitamine D tijdens de zwangerschap de kans op astma bij het kind wanneer het drie tot vijf jaar oud is, tot 40 procent kan verminderen.5 Bij kinderen met astma lijkt een laag gehalte aan vitamine D ervoor te zorgen dat de astma slechter onder controle kan worden gehouden, de longfunctie achteruitgaat, er meer medicatie nodig is en de klachten erger worden. Voor volwassenen met astma geldt dat hoe lager het gehalte aan vitamine D is, hoe erger de klachten.6 Het is niet duidelijk of vitamine D-supplementen hierbij uitkomst kunnen bieden. Wel bleek uit een overzicht van alle relevante gepubliceerde onderzoeken dat kinderen met astma die vitamine D kregen, duidelijk minder vaak op de eerste hulp belandden. Ook bleken zij minder kans te hebben dat hun astma erger werd.7

Vitamine D en depressie Op veel plaatsen in de hersenen bevinden zich vitamine D-receptoren,8 wat erop duidt dat vitamine D betrokken is bij verschillende processen in de hersenen. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat een tekort aan vitamine D invloed heeft op de ontwikkeling van een depressie of andere psychische stoornissen.

In een gecombineerd overzicht van alle onderzoeken naar vitamine D en depressie, met in totaal meer dan 30.000 deelnemers, bleken degenen met een depressie een lager vitamine D-gehalte te hebben dan mensen zonder depressie.9 In één onderzoek werd alleen gekeken naar mensen met overgewicht of obesitas. (Vitamine D wordt voornamelijk opgeslagen in vetcellen en bij mensen met overgewicht is er door hun hogere vetpercentage daardoor minder vitamine D beschikbaar in de bloedbaan.) Daaruit bleek dat degenen met een laag gehalte aan vitamine D in hun bloed meer depressieklachten hadden. Die klachten namen geleidelijk af toen ze een jaar lang supplementen met een hoge dosering vitamine D slikten.10 februari 2017 | medisch dossier 63

Iedereen kan Parkinson krijgen

Connie, 54 jaar

Meer dan 55.000 Nederlanders lijden al aan deze ingrijpende ziekte. Met de alarmerende toename van de ziekte van Parkinson is investeren in onderzoek de enige weg.

Steun baanbrekend onderzoek Ga naar www.parkinsonfonds.nl IBAN: NL10ABNA0504201530 De grootste financier van wetenschappelijk onderzoek naar de ziekte van Parkinson.

Geef Fabian zijn vrijheid terug.

Fabian zit 40 uur per week vast aan een enorm dialyseapparaat.

Dat houdt hem in leven, maar is loodzwaar. Voluit leven met zijn gezin zit er niet in. Daarom zet de Nierstichting alles op alles voor de draagbare kunstnier. Draag ook bij en geef Fabian zijn vrijheid terug.

Sms NIER naar 4333 of geef via nierstichting.nl Met 1 SMS doneert u eenmalig â‚Ź 2 (exclusief telefoonkosten). Meer informatie: www.nierstichting.nl/sms

|Medisch|dossier|

brancheverenigingen Patiëntenverenigingen Nederlandse Patiëntenvereniging voor Acupunctuur (NPVA) Rijsbes 45 2498 AN Den Haag (070) 307 2917

bureau@npva.nl www.npva.nl

Landelijke patiëntenvereniging antroposofische gezondheidszorg Antroposana Boslaan 15 3701 CH Zeist (085) 773 1440

info@antroposana.nl www.antroposana.nl

HPU Patiëntenvereniging Postbus 1365 1000 BJ Amsterdam 0000

info@hpupatientenvereniging.nl www.hpupatientenvereniging.nl

Acupunctuur Nederlandse Vereniging voor Accupunctuur (NVA) Van Persijnstraat 17 3811 LS Amersfoort (033) 461 6141

www.acupunctuur.nl

Nederlandse Artsen Acupunctuur Vereniging (NAAV) Regulierenring 12B 3981 LB Bunnik 06-41677167

info@naav.nl www.acupunctuur.com

Zhong – Nederlandse Vereniging voor Traditionele Chinese Geneeskunde Salverdaplein 15 6701 DB Wageningen Postbus 254 6700 AG Wageningen 0317-423 505 info@zhong.nl www.zhong.nl

Homeopathie Koninklijke Vereniging Homeopathie Nederland Teleportboulevard 110 1043 EJ Amsterdam Postbus 59329 1040 KH Amsterdam (020) 617 8308

info@vereniginghomeopathie.nl www.vereniginghomeopathie.nl

Nederlandse Vereniging van Klassiek Homeopaten (BEROEPSVERENIGING) Nieuwstraat 33 2406 TN Alphen aan den Rijn (0172) 49 9595 info@nvkh.nl www.nvkh.nl

Tandheelkunde Nederlandse Vereniging tot bevordering van de Bioenergetische Tandheelkunde Benesserlaan 266 1911 VK Uitgeest

secretariaat@nvbt.nl www.nvbt.nl

Natuurgeneeskunde Vereniging van Natuurgeneeskundig Therapeuten

Liendertseweg 112-2 3815 BJ Amersfoort Tel: 033 – 472 60 03 info@vnt-nederland.nl www.vnt-nederland.nl

Landelijke Vereniging Natuurlijke Geneeswijzen Makassarweg 201 1335 HW Almere 036-5465384 info@lvng.nl www.lvng.nl

overig GGZ Nederland

Piet Mondriaanplein 25 3812 GZ Amersfoort Postbus 830 3800 AV Amersfoort (033) 460 8900 info@ggznederland.nl www.ggznederland.nl

Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) Oudlaan 4 3515 GA Utrecht Postbus 9696 3506 GR Utrecht (030) 273 9880 nfu@nfu.nl www.nfu.nl

Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) Oudlaan 5 3516 GA Utrecht Postbus 9696 3506 GR Utrecht (030) 273 9883

info@nvz-ziekenhuizen.nl www.nvz-ziekenhuizen.nl

Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) Oudlaan 4 3515 GA Utrecht Postbus 413 3500 AK Utrecht (030) 273 9300 info@vgn.nl www.vgn.nl

Branchevereniging voor Kleinschalige Zorgorganisaties (BVKZ)

Nefarma, Vereniging innovatieve geneesmiddelen Nederland

info@bvkz.nl www.bvkz.nl

info@nefarma.nl www.nefarma.nl

De Federatie van Nederlandse Trombosediensten (FNT)

Maatschappij ter Bevordering van de Orthomoleculaire Geneeskunde

Everdenberg 5 4902 TT Oosterhout (NB) Postbus 4330 4900 CH Oosterhout (NB) (0162) 69 6060

Rijnsburgerweg 10 2333 AA Leiden (071) 561 7776 fnt@fnt.nl www.fnt.nl

Natuur- en Gezondheidsproducten Nederland (NPN) Henry Dunantstraat 36 3822 XE Amersfoort (033) 245 6001 info@npninfo.nl www.npninfo.nl

FHI, Medische Technologie Leusderend 12 3832 RC Leusden Postbus 366 3830 AK Leusden (033) 465 1063

info@fhi.nl medischetechnologie.fhi.nl

Nederlandse Vereniging van Antroposofische Zorgaanbieders Boslaan 15 3701 CH Zeist Postbus 839 3700 AV Zeist (085) 77 33183 info@nvaz.nl www.nvaz.nl

NVOS-Orthobanda, brancheorganisatie voor orthopedische hulpmiddelen en diensten

Prinses Margrietplantsoen 39 2595 AM Den Haag Postbus 11633 2502 AP Den Haag (070) 313 2222

Hogelanden W.Z. 5 3552 AB Utrecht (030) 889 1815

secretariaat@mbog.nl www.mbog.nl

De Nederlandse Vereniging Voor Mesologie (NVVM) Hugo de Grootkade 30 - 38 1052 LT Amsterdam (06) 4221 0060 info@mesologen.nl www.mesologie.nl

Vereniging ter Bevordering van Alternatieve Geneeswijze (VBAG) Berg 65c 5671 CB Nuenen Postbus 264 5670 AG Nuenen (040) 283 8988

info@vbag.nl vbag.nl

Revalidatie Nederland Oudlaan 4 3515 GA Utrecht Postbus 9696 3506 GR Utrecht (030) 273 9384

info@revalidatie.nl www.revalidatie.nl

Samenwerkende professionele organisaties thuis-, kraam- en woonzorg (SPOT)

Postbus 120 3760 AC Soest (035) 588 0495

Gooimeer 4-15 1411 DC Naarden Postbus 5135 1410 AC Naarden (035) 542 7517

info@nvos-orthobanda.nl www.nvos-orthobanda.nl

info@verenigingspot.nl www.verenigingspot.nl

Vereniging van Manueel Therapeuten (VMT)

Landelijk Overkoepelend Orgaan voor de Podologie (LOOP)

Postbus 100 3958 ZV Amerongen (034) 346 0374

info@manueeltherapeuten.nl manueeltherapeuten.nl

Postbus 106 7940 AC Meppel (052) 224 1474 info@loop.nl www.loop.nl

De Vereniging Orthopedagogische Behandelcentra (VOBC) Catharijnesingel 47 3511 GC Utrecht (030) 740 0400 info@vobc.nu www.vobc.nu

64 medisch dossier | februari 2017

www.medischdossier.org

Colofon Over Medisch Dossier

Abonneeservice

Medisch Dossier is de Nederlandse vertaling en bewerking van het Britse maandblad What Doctors Don’t Tell You. Hiermee bieden we onafhankelijke informatie over zowel de risico’s en gevaren van medicijnen en behandelingen als over de beloften van mogelijke alternatieven.

Ons doel: patiënten stimuleren hun gezondheid meer in eigen hand te nemen. Medisch Dossier verzet zich niet tegen de reguliere geneeskunde en stimuleert de samenwerking tussen artsen en patiënten. Toonaangevende medische vaktijdschriften vormen de bron van onze artikelen, zodat alle informatie is gebaseerd op gevestigd wetenschappelijk onderzoek.

De redactie van What Doctors Don’t Tell You bevindt zich in Engeland; Medisch Dossier verzorgt de Nederlandse vertaling, bewerking en administratie.

Postbus 105, 2400 AC Alphen aan den Rijn Tel. 0172 476085 medischdossier@spabonneeservice.nl www.medischdossier.org/abonneeservice

Hoofdredactie: Bryan Hubbard en Lynne McTaggart Uitgever: Roland Pluut Coördinatie: Sabina Knezevic Vertaling: Taalpraktijk Mieke Prins , Vera van der Linden, Jet van den Toorn Vormgeving: Saskia Geleedts Drukwerk: Print Consult

Hoewel aan de voorbereiding van deze uitgave alle zorg is besteed, kan de uitgever niet verantwoordelijk worden gehouden voor eventuele schade of leed, veroorzaakt door behandelingen, advies of informatie gepubliceerd in dit nummer. Alvorens een behandeling te ondergaan is het raadzaam om een specialist te raadplegen.

Abonnementen Een jaarabonnement op Medisch Dossier (tien nummers) kost € 68,25 en geeft u onbeperkt toegang tot het digitale archief op www.medischdossier.org. Abonnementen kunnen op elk moment ingaan. Indien drie maanden voor het verstrijken van de abonnementsperiode geen bericht van opzegging is ontvangen, wordt het abonnement automatisch verlengd. Adreswijzigingen en opzeggingen kunnen uitsluitend schriftelijk of per e-mail worden doorgegeven. Nieuwe abonnees ontvangen binnen vier weken na aanvraag hun eerste nummer. Adreswijzigingen graag vier weken van tevoren doorgeven per post of e-mail.

Medisch Dossier behoudt zich het recht voor een keer per jaar een prijsindexatie toe te passen. Wij nemen uw gegevens op in een gegevensbestand. Deze gegevens worden gebruikt voor de met u gesloten overeenkomsten, zoals de abonnementenadministratie van de uitgeverij. Daarnaast kunnen wij uw gegevens gebruiken om u op de hoogte te houden van interessante informatie en/of het doen van aanbiedingen van Medisch Dossier of van door ons zorgvuldig geselecteerde bedrijven. Mocht u hiertegen bezwaar hebben, stelt u ons hiervan dan per post of via e-mail op de hoogte.

www.medischdossier.org

|Medisch|dossier| colofon

Archief De eerste editie van Medisch Dossier verscheen in 1999. Via www.medischdossier.org kunt u oude nummers voor vijf euro exclusief verzendkosten per stuk nabestellen. Wanneer u abonnee bent, heeft u via uw abonneecode gratis toegang tot het digitale archief, dat al het gepubliceerde materiaal vanaf 2004 bevat.

Disclaimer

© Medisch Dossier Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en openbaar worden gemaakt zonder toestemming van de uitgever. Deze nieuwsbrief wordt uitgebracht onder licentie van WDDTY Publishing Ltd (UK).

Alle rechten op het gelicentieerde materiaal behoren toe aan WDDTY Publishing Ltd. Het materiaal mag niet worden gereproduceerd, als geheel of in delen, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van WDDTY Publishing Ltd. De naam What Doctors Don’t tell You is eigendom van WDDTY Publishing Ltd.

februari 2017 | medisch dossier 65

HET LAATSTE WOORD

De patiënt wil gewoon dat het overgaat

Van kolen en brandnetels Door: Bryan Hubbard

D

e geneeskunde laat zich erop voorstaan dat het een wetenschap is, maar de patiënt wordt over het algemeen niet warm of koud van een voorgestelde behandeling, zolang er maar een redelijke kans is dat die helpt. Misschien stelt het hem een beetje gerust te weten dat er stapels onderzoek ten grondslag liggen aan het doktersrecept, maar waarschijnlijker is het dat de dokter meer onder de indruk is van de wetenschap waarop de moderne geneeskunde is gebaseerd, dan de patiënt.

Medisch journalist James Le Fanu illustreerde onlangs in zijn column de touwtrekkerij tussen wetenschappelijk bewijs en een praktische aanpak met enkele voorbeelden.1 Het eerste geval betrof een orthopedisch chirurg die ontzet toekeek hoe een 72-jarige patiënt met ernstige artritis haar rok optilde en liet zien dat ze een koolblad stevig om haar knie had gebonden. Vergeet die voorgeschreven medicijnen maar, vertelde ze hem, dit is het enige wat helpt.

Verbaasd dat een koolblad de voorkeur had boven een wetenschappelijk bewezen pijnstiller, schreef de arts een artikel over zijn excentrieke patiënt in zijn vakverenigingsblad, het British Medical Journal. Zijn collega’s wezen hem meteen terecht. Iedereen bleek te weten dat een koolblad op een gezwollen gewricht wonderen kan doen. En niet alleen hedendaagse artsen wisten dit, het is al eeuwen algemeen bekend onder een bont gezelschap van genezers.

Zogende moeders weten ook dat een koolblad op een gezwollen borst de zwelling vermindert en borstvoeding geven minder pijnlijk maakt. Zoals Le Fanu betoogt, zijn koolbladeren ideaal omdat ze zo buigzaam zijn en je ze makkelijk om gewrichten (en borsten dus) kunt wikkelen.

Het tweede geval van wetenschap versus praktische aanpak deed zich voor toen Colin Randall, een huisarts in Cornwall, een 81-jarige patiënt probeerde te helpen

66 medisch dossier | februari 2017

wiens actieve leefstijl ernstig beknot was; eenvoudige activiteiten als een helling op lopen en fietsen waren onmogelijk geworden.

Dus liet Randall een röntgenfoto maken, die onthulde dat zijn patiënt ernstige artritis in zijn heup had.

Randall deed wat elke dokter zou doen: hij schreef zijn patiënt ontstekingsremmers voor. Hij hoopte dat daardoor de zwelling zou afnemen en dat de patiënt zijn mobiliteit tenminste deels terug zou krijgen. Enige maanden later vertelde de patiënt hem dat de ibuprofen niet had geholpen en dat hij daarom zelf een oplossing voor het probleem had gezocht. Hij was begonnen met het aanbrengen van brandnetels op zijn heup. De pijn was nu bijna geheel weg en hij kon weer zo’n 16 kilometer per dag fietsen.

Randall vroeg aan een paar van zijn patiënten of zij weleens van de brandneteltherapie hadden gehoord.

Een orthopedisch chirurg keek ontzet toe hoe een 72-jarige patiënt met ernstige artritis haar rok optilde en liet zien dat ze een koolblad stevig om haar knie had gebonden

Natuurlijk hadden ze dat, vertelden ze hem, ongetwijfeld verbijsterd door die dokter die niet zoveel leek te weten. Het was in Cornwall zelfs een gangbare remedie. Maar ook soldaten in de Romeinse tijd gebruikten het middel, en in Ecuador is het eveneens bekend.

Dit mocht dan misschien gesneden koek zijn voor de brave burgers van Cornwall en Ecuador, dat was zeker niet het geval voor artsen. Randall begon dus met het op de kaart zetten van de brandneteltherapie. Hij was niet alleen huisarts, maar gaf ook les aan de Universiteit van Plymouth. Zo kon hij een uitgebreide klinische studie opzetten. Hij bracht 27 mensen met artritis in hun handen bijeen en vroeg hun om een week lang elke dag brandnetelbladeren aan te brengen op de aangetaste plek. Om er zeker van te zijn dat een verbetering niet alleen verbeelding was, gaf hij de helft ‘nep’-brandnetelbladeren, of liever gezegd: de bladeren van de witte dovenetel, die niet prikken. Randall ging ervan uit dat die niet zouden werken.

En zo ging het ook. Degenen die echte brandnetelbladeren hadden gekregen zeiden dat ze aanmerkelijk minder pijn hadden, en dat dat de hele week zo was geweest. Als het brandnetelblad een blaar veroorzaakte, bleek dat de pijn het effectiefst te bestrijden.

Dat vond 85 procent van de deelnemers een acceptabele bijwerking als het betekende dat ze dan pijnvrij waren.

Een woordvoerder van de Arthritis Research Campaign, de liefdadigheids­ instelling voor het onderzoek naar artritis, zei na afloop: ‘Moderne medicijnen en behandelingen zijn altijd ontwikkeld met als stelregel “gebruik het niet als je het niet kunt bewijzen”. Maar in de complementaire geneeskunde gelooft men vaak dat het bewijs geleverd wordt door het gebruik in de praktijk en dat er geen verder onderzoek nodig is.’

Hier wint de praktische aanpak het van de wetenschap. literatuur

1

The Telegraph (online), 22 augustus 2016

www.medischdossier.org