The Optimist magazine 192 (Mei/Juni 2020) - Speciale digitale editie by Uitgeverij The Optimist BV

TIPS OM BESMETTING TE VOORKOMEN

Prinses Irene’s boodschap

LE SPECIA LE DIGITA EDITIE

Accepteer en word sterker Omarm het ongemak Bill Gates voorspelde pandemie

€ 9,95 – MEI/JUNI 2020 / NR. 192

UIT DE CRISIS! Meer: Liefdevol het klimaat redden • Arko van Brakel maakt impact • Hoe gaan we om met straling? • Suzan Kuijsten voorkomt burn-out

THEOPTIMIST.NL

STERKER

VOOR ALLE THUISBLIJVERS! P. 22

Er is toekomst na misère

Zijn we na corona klaar voor de reset?

Samen met onze partners bieden wij u dit magazine aan:

2 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

CADEAUTJE

Wij trakteren

Optimisme kost u even niets. Samen met meer dan twintig partners vinden wij het de hoogste tijd voor wat meer optimisme. Daarom bieden wij u deze gratis online editie aan van tijdschrift The Optimist. Al 25 jaar maken wij een onafhankelijk opinietijdschrift en brengen we mensen in beeld met nieuwe ideeën en visies, op weg naar een mooiere en betere wereld. The Optimist begon in 1995 onder de naam Ode en eerlijk gezegd hadden we verwacht ons jubileum in vrolijkheid te vieren. Met een groots evenement, inspirerende presentaties, een gezellig feestje… In plaats daarvan verkeert de wereld in een crisis. De enige manier om ons hierdoorheen te slaan, is door samen te zoeken naar troost, verbinding en oplossingen. Als er ooit een moment is geweest voor optimisme, dan is het wel nu. Want echte optimisten zijn volgens ons realisten met hoop op een betere toekomst. En die gaat er komen! Ondertussen heeft u iets te lezen om hoop uit te putten. Dat hoeft u niet voor uzelf te houden. Deel dus gerust dit magazine met uw familie, vrienden, buren, collega’s. Hoe meer optimisten, hoe meer vreugd. Wij wensen u mede namens onze partners een hoop leesplezier! Het team van The Optimist P.S.: Zolang de ‘intelligente lockdown’ duurt, bieden wij heel Nederland gratis toegang tot onze komende online editie(s). Dus als u die ook gratis wilt lezen, kijk dan naar pagina 119 van dit magazine.

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 3

ÂŠ naturepl.com / Andy Rouse / WWF

SLUIT JE JE OGEN? OF SLUIT JE JE AAN... Samen maken we het verschil

Wij zijn de eerste generatie die weet dat het heel slecht gaat met de natuur. We zijn ook de laatste generatie die er nog iets aan kan doen. Wij geloven dat dat kan. Denk jij dat ook? Sluit je dan aan bij WWF-GO!, het actieplatform van het Wereld Natuur Fonds. WWF-GO! inspireert je met mooie groene verhalen, geeft je duurzame tips over hoe jij kunt helpen om de natuur te beschermen en roept je op als jouw stem of actie nodig is. Je bepaalt zelf wat je doet. Het belangrijkste is dat alle beetjes helpen en dat deze beetjes samen heel veel waard zijn. Zo kunnen we ĂŠcht een verschil maken! Doe mee: wwf.nl/kom-in-actie/optimist

Be one with nature

TOESPRAAK

Persoonlijke boodschap

FOTO: MARTJE VAN DER HEIJDEN

van prinses Irene Op zoveel lagen zijn we bezig met het coronavirus. Ik heb behoefte om een en ander met u te delen en ik heb wat opgeschreven. We zijn bezig met de angst voor de dood, van een ander die je liefhebt, voor je eigen dood, voor het lijden daaromheen… Angst voor de economische rampspoed… Het gevoel van angst is al overheersend. En het is moeilijk om over de angst heen te kijken naar het grotere geheel: hoe moet dat straks, voorbij de crisis, want ook dat is angstig om naar te kijken… Zoals het was kan het niet meer, dat is wel duidelijk… Hoe moet het verder? Meer ic-bedden, meer zorg, meer opvang, goed voorbereid zijn… Angst. Hoe gaan we een wereld veranderen die gebaseerd is op angst? Dat kan denk ik alleen als ieder van ons, ieder mens, zich bewust is van de consequenties van onze keuzes, van ons handelen. Van wat ons handelen teweegbrengt, in onze directe omgeving, zowel als in het grote geheel van leven op Aarde. En daarin zijn we allemaal, is ieder mens, bent u, ben jij, ben ik, zijn we allemaal belangrijk. Onze keuzes zijn belangrijk. En dit moeten we dus echt samen doen. Net zoals we deze crisis samen doorwerken. Want we ondervinden nu aan den lijve hoezeer we verbonden zijn: met elkaar, en de dieren, met de bossen, de planten en de elementen. Het welzijn van de natuur en ons eigen welzijn gaan samen. Als dieren onder druk worden gezet worden ze ziek en wij ook. De Aarde, de natuur kent geen oordeel, maar reageert op onze verregaande en onnatuurlijke handelingen jegens haar. We hebben de natuur onder een veel te grote druk gezet, met alle gevolgen van dien. Daar kunnen we uit concluderen dat we op een andere manier zouden moeten leven, met respect en dankbaarheid en meer bescheidenheid in de ruimte die wij mensen innemen. Hoe wilt u, hoe wil jij, dat de wereld eruitziet na de crisis? Op economisch, ecologisch, sociaal en politiek niveau? Waarmee wil je je lichaam voeden? Wat koop je? Wat doe je, wat laat je? Wat zeg je? Wat denk je? Hoe wil je je vakanties doorbrengen in de toekomst? Deze keuzes lijken klein maar ze hebben allemaal gevolgen voor het groter geheel van leven op Aarde. In een crisis als deze zijn wij Nederlanders saamhorig, creatief, zorgen we voor elkaar. En daar zijn we trots op, en terecht. Laten we dit voortzetten na de crisis. Laten we angst omzetten in liefde. Liefde, respect, dankbaarheid voor de bossen die het leven in evenwicht houden en die zuurstof geven aan al het levende; liefde voor de bloeiende meidoorn, voor ál dat bloeit en vliegt en kruipt en zwemt… en liefde voor jezelf: hoe voel je, wat wil je, wat klopt er voor je en wat niet meer? Wat je straks wilt kun je nu beginnen, door nu beslissingen te nemen. Laat liefde je innerlijke drijfveer en je kompas zijn. Leef bewust. Prinses Irene van Lippe-Biesterfeld Voorzitter en oprichter NatuurCollege

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 5

SLOTFILM

CANNES FILMFESTIVAL

VAN DE MAKERS VAN INTOUCHABLES

WINNAAR PUBLIEKSPRIJS

SAN SEBASTIÁN FILMFESTIVAL

‘Toledano en Nakache zijn er goed in: feelgoodfilms maken die ontroeren en getuigen van maatschappelijke betrokkenheid’ NRC

‘Een verademing, een charmant pleidooi’ Volkskrant

‘Ontzaglijk charmant... een warm bad’ Filmkrant

Vincent

Cassel Reda

Kateb

( THE SPECIALS) een film van

Éric Toledano en Olivier Nakache

NU TE ZIEN OP DVD EN ON DEMAND iTUNES PATHÉ THUIS ZIGGO KPN CINEMEMBER CINETREE www.cineart.nl

/cineartnederland

/cineartnl

/cineart_nl

3at

VOORWOORD

Vooruitblik Iedereen boven de dertig herinnert zich de paniek na 11 september 2001. De financiële crisis die eind 2008 ontstond, staat bij velen in het geheugen gegrift. En ook nu knijpen we ons in de arm om te beseffen dat er een pandemie heerst. Verbijsterd zien we wat het coronavirus tot nu toe heeft aangericht en welke maatregelen zijn getroffen. Wat het RIVM in januari nog inschatte als iets wat niet onze kant op zou komen, kreeg vanaf medio maart het motto: alle hens aan dek. Voldoende reden om het thema van deze editie te wijzigen. De aandacht voor nieuw leiderschap, het oorspronkelijk geplande onderwerp, is doorgeschoven naar de volgende uitgave. In dit nummer vindt u 28 pagina’s over een blik die we werpen voorbij de crisis. Want dat hij voorbijgaat, staat voor ons, optimisten, als een paal boven water. Dat we er sterker uit zullen komen, is onze hoop. Die hoop komt niet uit het niets. Het feit dat mensen thuis opgesloten zitten, de medische nood hoog is, de economie in een recessie raakt, het leidt ertoe dat we opnieuw gaan nadenken over ons handelen, en over onze toekomst. We zien samenwerking en saamhorigheid, mensen die tot stilstand komen in de tredmolen van een jachtig leven, een stikstofcrisis die samen met de files lijkt te zijn opgelost, artsen uit Cuba en China die in Italië komen helpen, een lucht die opklaart doordat fabrieken minder uitstoten, leraren die in alle rust hun verhaal kunnen vertellen in de online klas, heel veel schonere handen, nieuwe verbinding tussen oud en jong terwijl het fysieke contact moeilijker is geworden. Kortom, de pas op de plaats die ons wordt opgelegd, kunnen we gebruiken voor een ‘reset’, zoals onze hoofdredacteur het op pagina 24 noemt. Een ander hoopvol gegeven is dat mensen als gevolg van de coronacrisis meer zijn gaan lezen en schrijven. De momenten van bezinning en aanmoediging resulteren in woorden van betekenis. Op onze redactie stromen de verhalen en suggesties voor artikelen binnen. Helaas kunnen we niet elk idee oppakken en uitwerken, maar uw inbreng wordt zeer gewaardeerd. Weet dat alles wat een optimistisch podium verdient, wij vooruit proberen te helpen.

Gastredacteurs Leen Zevenbergen Zijn cv is indrukwekkend: eerste Artificial Intelligence-ondernemer in Nederland, succesvol technologie-ondernemer, duurzaamheidsleider, TED-spreker en: schrijver van bestsellers. Samen met Ruud Veltenaar schreef hij onlangs Once upon a future. Een boek dat in deze tijden hoogst relevant is en ‘toevallig’ volledig aansluit bij het thema van deze editie. Dat Leen een bijzondere band met The Optimist heeft, leest u op pagina 28. Leen is getrouwd en vader van twee dochters en drie zonen.

Leonie Stekelenburg Leonie Stekelenburg is klimaatactivist, boeddhist, trainer en veranderbegeleider. Haar missie is om tot een collectieve maatschappelijke verandering te komen om de wereld en het ecosysteem leefbaar te houden voor alle levende wezens. Met haar bedrijf Mindfulbizz traint ze leidinggevenden en hun teams om verbonden te blijven met hun purpose in turbulente tijden. Om vanuit vertrouwen werkelijk verschil te leren maken.

FOTO: PIETER DE SWART

Roland Pluut, uitgever rp@theoptimist.nl P.S.: De media zijn genoemd als ‘vitale beroepsgroep’. Daar voeg ik in alle bescheidenheid aan toe dat media die positief nieuws en reële hoop durven brengen, nu helemaal van vitaal belang zijn. Dus leest u vooral dit blad en deel het met uw naasten. Samen sterker én geïnspireerd uit de crisis, dan kunnen de hens weer van het dek af! MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 7

22 Sterker uit de crisis

Terwijl alle evenementen zijn afgelast, zorgprofessionals op hun tenen lopen, thuiswerken normaal is geworden, de lucht opklaart, scholen leeg blijven, de regering steunt en de economie kreunt, denken veel mensen dat we op een kantelpunt binnen ons tijdperk zijn aanbeland. U ook?

18 Sociale initiatieven gewaardeerd

86 Arko van Brakels impact

59 Zuiver zakelijk: Gezond blijven

8 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

INHOUD

Mei/juni 2020

56 Shinto master uit de polder

96 Liefdevolle klimaatactie VERHALEN

EDUCATIE

16 Veerkrachtigere kids

Joy Martina bedacht een aanpak.

MAATSCHAPPIJ

18 MAEX meet Nederland

Sociale initiatieven op waarde geschat.

TECHNOLOGIE

19 ‘Follow the sun’

Ook de kunstzonnen van Sparckel.

THEMA: STERKER UIT DE CRISIS

23 Introductie

Hoera, straks uit quarantaine, uit de crisis en uit de anderhalve-meter-economie.

24 Na de reset

Hoofdredacteur Brian de Mello zet de knop om.

28 Er was eens...

een toekomst

Leen Zevenbergen en Ruud Veltenaar blikken vooruit.

34 Ode aan de ouderen

Leg de wijsheid van vroeger vast.

36 Erken de nederlaag

Accepteer het, net als Mikkel Hofstee.

39 Ongemak omarmd

Beter omgaan met irritaties van het thuiszitten.

42 De stip op de grond

Sta even stil bij waar u staat.

44 Speelruimte voor

verwondering

Durf te spelen, vooral wanneer het tegenzit.

48 Informatievoorziening

in crisistijd

Kunnen die talkshows wat minder kletsen?

50 Klaar voor het

volgende virus

Het gelijk en de visie van Bill Gates.

ACHTERGROND 56 Shinto maakt schoon De Nederlandse shinto master

BOEKFRAGMENT

met impact

86 Een ondernemer

Arko van Brakel laat zien hoe het kan.

ACHTERGROND 96 Liefdevol in actie

voor het klimaat

Volgens boeddhistisch klimaatactiviste Leonie Stekelenburg.

100 U ziet het niet, 5G

Elektromagnetische straling, hoe werkt dat? En hoe werkt 5G?

14 ONDERSTROOM, MET ONDER MEER:

Ode aan de imperfectie En nu naar Mars Uw hoofd en uw tuin in bloei

zuivert de geest.

BUSINESS

Gezondheid staat centraal. Niet alleen met tips tegen besmetting en een mogelijk medicijn tegen COVID-19, maar ook met aandacht voor burn-out, een therapie voor wie last heeft van zijn bewegingsapparaat en een innovatieve woonvorm voor mensen met dementie.

108 Schoenen om mee weg te lopen

BEELDVERHAAL

95 Column: Harry Starren

59 Zuiver Zakelijk

78 Bevrijding in beeld Met zeldzame, ingekleurde foto’s

van 75 jaar geleden.

KEUZE

106 Verantwoord interieurdesign 112 Inspiratie in de webshop VASTE RUBRIEKEN

10 Dialoog 21 Column: Annette Nobuntu Mul 85 Column: Govert Derix 105 Het beste uit… 111 Lezer in beeld: Wim Groot

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 9

Colofon

Dialoog

De Nederlandstalige The Optimist wordt gemaakt door:

Uitgever: Roland Pluut Hoofdredactie: Brian de Mello Redactie: Laura Boeters, Yildiz Celie, Arie Dekker, Mimi van Dijk Vormgeving: Irma Theunisse

Met medewerking van:

Siebe Anbeek, Arko van Brakel, Jasja van den Brink, Jo Caris, Govert Derix, Sara Dubbeldam, Arno Engers, Mikkel Hofstee, Suzan Kuijsten, Daphne Laan, Jasper van Laar, Janneke Leber, Irene van Lippe-Biesterfeld, Joy Martina, Annette Nobuntu Mul, Carlijn Odijk, Theo Poiesz, Harry Starren, Leonie Stekelenburg, Sue Stuart-Smith, Tom van Tol, Sander Veenendaal, Ruud Veltenaar, Erwin Zeemering en Leen Zevenbergen.

En met dank aan:

Karen Beukers, Wilbrord Braakman, Gerda Deekens, Susanne van Eps, Bill Gates, Wim Groot, Eloy van Hal, Loes Hartman, Mildred Hofkes, Noa van Klingeren, Jan Kloosterman, Maaike Koeten, Anne Kramer, Hendrik de Leeuw, Paul de Leeuw, Laurens Molegraaf, José van der Most, Nederlands Instituut voor Militaire Historie, Michel Porro, Arjan Ros, Simon Sinek, Marco Visscher en Maarten Voorhuis.

En natuurlijk met dank aan alle thuiszitters en anderhalve-meter-afstandhouders. Praktische informatie

De jaarprijs voor een abonnement is € 84,00. Kijk voor de verschillende abonnementsvormen en de voorwaarden op onze website, www.theoptimist.nl/word-abonnee Voor meer informatie: bel 070 - 205 9231 of mail naar abonnementen@theoptimist.nl. U kunt zich ook aanmelden per post: Antwoordnummer 20101, 2680 WE ‘s-Gravenzande. KVK-nummer: 59366303

Vrijheid

Ik las The Optimist met het thema ‘Vrijheid’ en even later kwam het Boekenweekgedicht van dichter Ellen Deckwitz voorbij. Vrijheid om zelf te bepalen wat je deelt met de wereld. Zou dat niet een passend sluitstuk zijn van jullie Vrijheidsthema? HANNY Het boekenweekthema van dit jaar, Rebellen en Dwarsdenkers, sloot naadloos aan bij het thema Vrijheid. Hanny dacht het, en wij ook. Daarom bij deze, voor wie het heeft gemist:

REBEL Oh ja, ze zeggen altijd wel dat je gewoon jezelf moet zijn maar daarmee bedoelen ze net als de rest. Houd als dat niet lukt dan tenminste je bek. Weinigen mogen echt bestaan en zelden ben je mooi genoeg, licht genoeg, gewoon genoeg.

Advertenties

Als je het waagt je niet te schamen gillen ze al om je opheffing, hoe ontzettend zonde je bent

Bestellingen

van het vlees, de aandacht en de tijd. Laat me met iedere hartslag hen trotseren. Elke klop is een bewijs

Tom van Tol: advertenties@theoptimist.nl T: 070 - 205 9232 (kantooruren)

Het nieuwste nummer is, naast bij 1.200 verkooppunten in het land, ook online verkrijgbaar. Ook oude nummers zijn na te bestellen (€ 9,95 per exemplaar, excl. € 3,50 verzendkosten binnen Nederland) via www.theoptimist.nl/shop. © 2020 Uitgeverij The Optimist B.V. of de individuele auteurs 10 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

dat ik er ben en een wereld weiger die niet voor mij is gemaakt. Ik schrijf u vanuit een incompleet lijf dat kan maar vertikt te buigen, een onneembare geest zingt hier rond en ik blijf ademen tot ze erbij neervallen, tot ik zelf mag bepalen dat ik onopgemerkt blijf.

DIALOOG

Stikstof is levensvoorwaarde Lezer van het eerste uur Wilbrord

Braakman was biologisch tuinder en agrarisch ecologisch adviseur. Onlangs stuurde hij de redactie enkele artikelen van zijn hand. Het volgende is afkomstig uit de Amsterdamse Dominicuskrant (sept. 2019), waarin Braakman een korte uiteenzetting geeft over stikstof en mest.

Stikstof is een levensvoorwaarde. Voor ademen, kunnen leven, groeien, bloeien en sterven. De effecten die ze voortbrengt is afhankelijk van waarmee, waarin en hoe ze is verbonden. Over stikstof is veel te doen. Waarom? Stikstof is in de eerste plaats de lucht, die wij veel inademen. Een leuke vraag: ‘Weet u wat u inademt en daarna uitstoot?’ Ik blijf verbaasd over de reacties die mensen dan geven. ‘Nee. Rommel. Lucht. Wat? Dat weet ik niet. CO2. Zuurstof. Stikstof. Denk je dat ik stom ben? Ik ben geen chemicus.’ Een veelheid aan antwoorden. Probeer het zelf maar! Wel, we ademen rond de 78 procent stikstof en 22 procent zuurstof in. En 0,0001 procent vuil. Stikstof is dus een levensvoorwaarde. In de landbouw wordt veel

chemisch gebonden stikstof gebruikt, in de vorm van kunststof. Sinds 1840 kan men stikstof uit de lucht selecteren en middels veel warmte en elektriciteit binden aan kalkvarianten. Met dit chemisch geproduceerde materiaal wordt groei overgestimuleerd. Meer tonnen gras, katoen en graan, maar met zwakker opgeklopt weefsel en mineralen, van andere kwaliteit. En vooral: het bodemleven raakt erdoor verarmd, beschadigd. We maken de aarde ermee kapot; het gebruik van chemisch gebonden stikstof op deze wijze zou in de wereld verboden moeten worden. Wat zouden we kunnen doen? In de eerste plaats zouden we in ons koopgedrag prioriteit moeten geven aan biologisch geproduceerde producten, ook al zijn die qua kostprijs iets duurder. U steunt hiermee de boeren, die beseffen dat het gebruik van chemisch geproduceerde stikstof fataal is voor de microlevens op onze aarde.

‘Gewéldig zoals er steeds weer aandacht is voor de goede kanten van onze samenleving. M. VAN VEEN

Tandenpoetsen In een Daily met tips waardoor u

’s ochtends beter uw bed uit komt, deelde een lezer zijn verbazing:

in een achtergrondartikel van de

Het verbaast mij altijd wanneer ik mensen hoor zeggen dat zij hun tanden poetsen na het opstaan. Naar mijn idee heeft het meer zin om je tanden te poetsen na het ontbijt?!

heer Braakman.

J. MULDER

WILBRORD BRAAKMAN In de volgende editie van The Optimist leest u hier meer over

Uit persoonlijke ervaring van onze redactiemedewerkers blijkt dat iedereen inderdaad zo zijn eigen voorkeurstijdstip voor het tandenpoetsen heeft. Het belangrijkste is natuurlijk dát u het doet. Wacht in ieder geval na het eten een half uur tot een uur voordat u poetst, anders beschadigt u wellicht uw glazuur. MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 11

DIALOOG

Griepepidemie Wendy Lin is arts en is

ook opgeleid in de traditionele Chinese geneeskunde. In haar praktijk, Medisch Centrum Balans, combineert zij Oost met West. In deze column antwoordt zij op vragen van lezers over (Chinese) geneeskunde.

Beste Wendy, Iedereen heeft het over COVID-19, maar ik heb nu een stevige griep. Wat kan ik doen om zo snel mogelijk beter te worden?

Hoogsensitief In The Optimist met het thema

Ook nu is hij er weer: de griep. Elk

Vrijheid kon u een passage lezen uit

griepvirus is anders, maar meestal

Handboek voor hoogsensitiviteit van

hebben mensen last van hoofdpijn,

Mérène Rouma. Ook verlootten wij

spierpijn, koorts en/of klachten aan de

vijf exemplaren van het boek. De

neusholtes en luchtwegen, soms ook

redactiemailbox stroomde vol met

pijn bij het hoesten. Elk mens is uniek,

persoonlijke berichten van lezers die

toch een advies voor iedereen: rust

kans wilden maken op het handboek.

goed en slaap.

De auteur heeft inmiddels vijf winnaars

Want goed rusten is belangrijk voor

uitgekozen. Met toestemming van

onze ‘chi’, onze levensenergie,

de betreffende inzenders delen we

die door het lichaam stroomt via

twee reacties:

meridianen. Een van de doelen van

Meer informatie:

Graag zou ik een Handboek voor hoogsensitiviteit winnen omdat ik werk met cliënten in de verslavingszorg. Al lang is me opgevallen dat veel cliënten verslaafd zijn geraakt en gebleven, omdat dat hun coping was om staande te blijven in onze prikkelgevulde maatschappij. Regelmatig zit er ook een trauma bij, verslaving onderdrukt dan de heftige gevoelens die daarbij horen. Steeds vaker valt het me op dat vele cliënten daarnaast ook hoogsensitief zijn. Om deze cliënten in de toekomst beter te kunnen helpen lijkt me dit handboek zeer waardevol.

www.mcbalans.nl

OLGA VAN MANSOM

chi is de verdediging van ons lichaam. Een soort afweer-chi dus. Natuurlijk kunnen we meer doen. Heel belangrijk is om ook licht ontspannend te bewegen. Zoals lichte gymnastiek, tai chi of yoga. Maar omdat griep zo persoonlijk is, is het lastig om daar hier iets over te zeggen. Het is (nu) ook niet altijd mogelijk om naar je behandelaar te gaan. Daarom een ander advies. Probeer eens xiao xiao fang. Behandelaars kunnen online op basis van een foto van je tong en een vragenlijst een geheel persoonlijke thee samenstellen die jouw chi zo snel mogelijk herstelt. Ook goed dus om griep te voorkomen.

12 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

Toen ik het artikel las, vielen er verschillende stukjes op z’n plaats. Ik weet al langer dat ik hoogsensitief ben, maar heb vaak het idee dat de ‘gebruikelijke tools’ niet voldoende zijn. Althans, ik kom er maar tot op zekere hoogte verder mee. Na het lezen van het artikel heb ik sterk de indruk dat de aanpak via het chakrasysteem veel effectiever kan zijn. Die effectieve aanpak heb ik hard nodig om me staande te houden in een enorm luidruchtige, drukke en veeleisende omgeving. ADINE VERSLUIS Het Handboek voor hoogsensitiviteit is verkrijgbaar via de webshop van The Optimist. Bovendien zijn onlangs de geleide visualisaties uit het boek ingesproken. Lees hierover meer op www.theoptimist.nl/hoogsensitief

We zijn benieuwd naar uw mening over deze editie. Schrijf ons! redactie@ theoptimist.nl

DIALOOG

Vliegschaamte Naast vliegangst bestaat er nu

ook zoiets als vliegschaamte. Wij vroegen u in onze Daily: heeft u last van vliegschaamte?

niet op vakantie en geniet iedere dag van wat ik wel heb, kan en doe. Bewust duurzaam blijkt niet zo erg als het lijkt. MARGA B.

Ik vlieg al jaren niet meer, en ga zelfs ook niet meer op vakantie. Niet omdat we niet wilden, maar het weinige geld wat we de laatste jaren verdienden (ex-ondernemers) ging op aan vaste lasten en voedsel. Maar dat terzijde. Inmiddels heb ik bijna 2,5 jaar op Schiphol gewerkt, heb zelf ontslag genomen want had nogal last van ‘werkschaamte’. Dagelijks zag ik heel veel mensen helemaal geen last van vliegschaamte hebben, want zij gaan lekker op vakantie, zoals ze al jaren gewend zijn of hebben zakelijke reizen want zij leven in hun eigen comfortzone. De tijd zal het leren, Ik hoef niet te vliegen,

Meld u aan voor onze online nieuwsbrief

Sinds een paar maanden heb ik justdigit.org ontdekt. Met een investering van nog geen 4 euro werk je aan herstel van de lokale economie en de vergroening van land in Kenia en Tanzania. Echt groen als compensatie. Ik zou zeggen vliegen is ook (laten) graven. A. VAN RIJSSEL

Mijn vliegreizen blijven beperkt tot bezoeken aan verre familie: eens in de paar jaar mijn zus in de VS, en jaarlijks mijn zoon en schoondochter in Japan. Voor deze afstanden ben ik maar wat blij dat het vliegtuig is uitgevonden! INGE HEULEN

Wat is de Daily? Optimistisch nieuws 3x per week in uw mailbox Gratis Meld u nu aan via: www.theoptimist.nl/daily

Waarom glas in de glasbak gooien als er ook iets anders mee kan worden gedaan? De startup Rebottled maakt drinkglazen van de onderkant van WIJNFLESSEN. Zo doet ieder glaasje fris voortaan denken aan de circulaire economie. • We zijn een stapje dichter bij het in kaart brengen van de oceaanbodem. Zogeheten zeemeerminnen, apparaten die werken als drones onder water, kunnen ons door metingen en momentopnames meer vertellen over de innerlijke werking van de aardmantel. • UNICEF bouwt in Ivoorkust scholen met bakstenen gemaakt van gerecycled plastic. Het plasticprobleem en het gebrek aan scholen in het land worden op deze manier slim aangepakt. De komende twee jaar moeten 528 klaslokalen worden gerealiseerd, goed voor 25 duizend scholieren. • Kookprogramma’s kunnen ons gedrag positief beïnvloeden. Na het zien van een gezonde kookshow zijn we eerder geneigd een gezonde voedingskeuze te maken. • Nederlanders ergeren zich steeds minder aan files. Tien jaar geleden vonden we verkeersdrukte nog onacceptabel. Dit gevoel heeft inmiddels plaatsgemaakt voor meer berusting en acceptatie. • Onderzoekers aan de Cardiff Universiteit ontdekten mogelijk een veelbelovende kankerbehandeling. Door een immuuncel aan te passen, kan die zonder enige schade aan het lichaam verschillende soorten kanker vernietigen. • Een nieuw advies voor mensen met slaapapneu: zet uw tong op dieet. Slaaponderzoekers kwamen erachter dat tongvet samen kan hangen met deze slaapstoornis. Het verbranden van lichaamsvet kan het probleem verhelpen. • De vispopulatie neemt toe in gebieden waar maatregelen werden getroffen om overbevissing te voorkomen. Dit blijkt uit een data-analyse van de helft van de wereldwijde visvoorraden. • Aan de voet van de Japanse berg Fuji bouwt Toyota aan de stad van de toekomst. De 175 hectare grond, genaamd Woven City, zal in het teken staan van wonen met allerlei futuristische technologieën. Denk aan robotassistenten, zelf-vullende koelkasten en gezondheidsgadgets. MEER GOED NIEUWS OP PAGINA 15 >

Goed nieuws

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 13

ODE AAN...

Ode aan de imperfectie De mens als een perfecte creatie, geschapen naar Gods beeld. Sommigen voelen zich comfortabel bij die gedachte, anderen absoluut niet. Feit is dat onze intelligentie ons niet maakt tot een perfect resultaat van de evolutie, het maakt ons eerder een foutje. Jaloezie, hebzucht, gewelddadigheid en ga zo maar door, allemaal door ons veel te grote brein. Bovendien hebben wij allerlei oerinstincten meegekregen die deze slechte eigenschappen versterken, want als we vroeger niet genoeg eten voor onszelf verzamelden, was het einde snel nabij. En toch zijn we er nog. Ondanks alles doen we ons best om positief te blijven, ons te ontwikkelen, door te zetten. De mensheid geeft niet op. Zelfs wanneer we moeten strijden tegen een bijna onzichtbare vijand houden we stand. Komt zelfs het beste in ons naar boven. Ondanks onze tekortkomingen streven we naar iets beters, een oplossing. Dat maakt onze imperfectie perfect. | ARIE DEKKER

BOEKEN

Planeet B ‘Magisch, er is geen ander woord voor’, zo omschrijft Pieter van Dooren de maanlanding van 20 juli 1969. Het voelde voor hem – en waarschijnlijk voor vele anderen – alsof de stap van Armstrong de wereld voorgoed had veranderd. De toekomst was eindelijk begonnen. En toen? ‘Vijftig jaar niets.’ In het boek En nu naar Mars – De nieuwe ruimterace neemt wetenschapsjournalist Van Dooren ons mee op ruimtereis, waarbij wij als toerist door het raketraampje naar de geschiedenis, het heden en de mogelijke toekomst kijken. Gedurende de reis strooit de enthousiaste ruimtegids rijkelijk met zijn kennis. Tot in detail vertelt hij over het ontstaan van de ruimtevaart, van onze eeuwenoude wens om te kunnen vliegen en de mythe van Ikaros tot aan de uitvindingen en theorieën van Konstantin Tsiolkovski. De menselijke veroveringsdrang is grenzeloos, toch zijn we volgens Van Dooren de afgelopen vijf decennia ‘een beetje blijven frutselen’ aan de rand van de ruimte. Dat frutselen kan hij trouwens verklaren, daar-

voor moeten we kijken naar de strijd tussen grootmachten Amerika en Rusland. Maar inmiddels hebben we, door de opkomst van de tycoon, een rode planeet in het vizier. Figuren als Elon Musk en Jeff Bezos smijten iedere maand met bakken geld om er te komen. Onze optimistische reisleider omschrijft investeren in Mars als het afsluiten van een verzekeringspolis voor het mensdom, plan-B voor de mensheid. Hoewel plan(eet) B nog ver weg is, stoomt Van Dooren ons alvast klaar voor de volksverhuizing. Hoe gaan we reageren op straling en het gebrek aan zwaartekracht? Hoe komen we er, wat kost dat en hoe gaat ons Martiaans leven eruitzien? Er worden gedetailleerde scenario’s geschetst. Eenmaal geland, hebben we niets dan Aardse kennis. We moeten alles vanaf de roestrode Marsgrond opbouwen, en zullen continu tegen nieuwe uitdagingen aanlopen. Hoewel de auteur voor ieder buitenaards probleem een oplossing weet aan te dragen, krijgen wij spontaan heimwee naar planeet A. | LAURA BOETERS

En nu naar Mars – De nieuwe ruimterace Pieter van Dooren Uitgeverij Sterck & De Vreese ISBN: 9789056155964 192 Pagina’s € 19,90

Positiviteit is goed voor het brein. Uit hersenscans van scholieren blijkt dat de HIPPOCAMPUS, het hersengebied dat verband houdt met het geheugen en leren, actiever is bij leerlingen die een positieve houding hebben ten opzichte van een bepaald schoolvak. • Twee Mexicaanse entrepreneurs ontwikkelden leer gemaakt van cactussen. Het plantaardige alternatief is goed voor het dierenwelzijn, onschadelijk voor het milieu en natuurlijk afbreekbaar. Het leer genaamd Deserto gaat minimaal tien jaar mee. • Duitse onderzoekers berekenden dat het beperken van klimaatverandering minder geld kost dan helemaal niets doen. Bij de berekeningen werd de schade van klimaatverandering afgewogen tegen de kosten van het terugdringen van broeikasgassen. • Onderzoekers van de universiteit van Freiburg ontdekten dat geur het leerproces kan verbeteren. Scholieren waarbij thuis en in de klas geurstaafjes werden geplaatst, presteerden tot wel dertig procent beter. Ook zou geur het verwerkings- en opslagproces bevorderen tijdens de slaap. • In de Britse stad Bishops Castle opende dichter Deborah Alma ’s werelds eerste poëzie-apotheek. Bezoekers krijgen daar gedichten in plaats van pillen voorgeschreven. Volgens de oprichter kan poëzie een hele reeks emotionele aandoeningen verlichten. De dichtbundels staan gerangschikt op stemming. • Amerikaanse zuivelboeren die het financieel moeilijk hebben, krijgen hulp uit plantaardige hoek. De Zweedse oprichters van het zuivelvrije merk Hälsa Foods startten een samenwerkingsproject waarmee grote stukken weiland van de zuivelboeren worden omgetoverd tot havervelden. • Nederlanders voelen zich steeds veiliger, dit blijkt uit de Veiligheidsmonitor 2019 van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Van 2012 tot 2019 nam het gevoel van onveiligheid af met vijf procent. Het veiligst voelen zich de inwoners van de provincie Zeeland. • Scholen zien steeds vaker in dat nablijven er niet voor zorgt dat scholieren hun ongewenste gedrag aanpassen. Daarom kunnen de leerlingen van twee middelbare scholen in de Amerikaanse staat Ohio in plaats van nablijven voortaan een mindfulness- of yogaklas volgen.

Goed nieuws

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 15

ONDERSTROOM

Veerkrachtigere kinderen

Online evenementen met drs. Joy Martina (*ook met drs. Roy Martina)

EDUCATIE

JOY MARTINA

Wanneer maakte u voor het eerst kennis met meditatie en visualisatie? Waarschijnlijk was u al volwassen toen u erachter kwam dat dit soort middelen kunnen bijdragen aan uw mentale gezondheid. Met oog op het groeiend aantal mensen met psychische klachten, moeten we volgens psycholoog drs. Joy Martina kinderen weerbaarder maken voor tegenslagen in het leven. Ze ontwikkelde hiervoor het programma Joyful Kids.

‘We leren onze kinderen niet om te gaan met tegenslag.’ Aanpassingsvermogen

‘Iedereen krijgt te maken met conflict en tegenslag. Veel mensen hebben moeite hiermee om te gaan, het aantal zelfdodingen neemt wereldwijd toe en depressie komt steeds vaker voor’, vertelt Martina. 16 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

Tegenslag is volgens haar iets wat we niet kunnen voorkomen, maar wél mee om kunnen leren gaan. De in Engeland geboren, in Oostenrijk opgegroeide en nu in Amerika wonende stelt dat degenen met het grootste aanpassingsvermogen deze wereld het beste aankunnen. ‘Er gebeurt door diverse organisaties al veel goeds op het gebied van mentale gezondheid’, benadrukt ze. ‘Maar één belangrijk punt wordt over het hoofd gezien: we leren onze kinderen niet om te gaan met tegenslag. Om de uitdagingen van deze planeet goed aan te kunnen, moeten we onze kinderen leren hoe ze het beste omgaan met stress en emoties.’

Geluk vinden

De afgelopen twintig jaar deed Martina als psychologe veel kennis en kunde op. Dit verweefde zij in het Joyful Kids programma. ‘Het leert kinderen hoe ze hun geluk vinden en uitdagende momenten, stress en tegenslag kunnen ombuigen naar kleine overwinningen.’ Het programma bestaat uit drie componenten, waar alle kinderen onder begeleiding mee aan de slag gaan. ‘Ik ontwikkelde vijf stappen naar blijdschap, waardoor kinderen meester worden over de componenten bewustzijn, adem en lichaam. Ze leren hierdoor dat ze krachtig en waardevol zijn. Mijn missie is om kinderen naar hun intuïtie te laten luisteren, op die manier creëren we een gezondere wereld voor ons allemaal.’ Tijdens de eerste stap leren kinderen zich bewust te worden van hun gevoelens. ‘Kinderen hebben daar meestal nog geen naam voor,

• Quantum Healing Voyage Immune Booster: 18 en 19 april* • Quantum Intuition: 9 en 10 mei • Joyful Kids: 13 juni • Date with Angels: 14 juni*

daarom maken we gebruik van emoji’s. De volgende vraag is hoe groot de emotie is, dat kunnen ze aangeven aan de hand van woorden als piepklein, klein, middelgroot, groot, extra groot. Daarna gaan we aan de slag met hoe het kind zich zou willen voelen. Op deze manier maken ze kennis met het stellen van intenties. Tijdens de vierde stap werken we met tappen, ook wel Emotionele Evenwicht Technieken, ontwikkeld door drs. Roy Martina, holistisch arts. Bij de laatste stap leer ik kinderen om naar hun happy place te gaan door middel van meditatie en visualisaties.’ Deze vijf stappen moeten volgens Martina zorgen voor balans tussen lichaam en geest. ‘Ik denk dat we veel te weinig weten hoe dat precies moet, en dat kinderen op deze manier leren manifesteren wat ze willen in hun leven.’

Meertalig

Het Joyful Kids programma is momenteel in het Engels, Duits, Chinees, Italiaans en binnenkort ook in het Nederlands beschikbaar. Martina: ‘Het programma is meertalig en multisensorisch, en werkt ook voor kinderen die doof of blind zijn.’

| DE REDACTIE

Meer informatie: www.christallin.com

ONDERSTROOM

Zet uw hoofd in bloei

WIN ACTIE

Wij geven drie exemplaren van Tuinieren voor de geest weg aan de lezers die ons voor 1 juni 2020 hun origineelste tuintip mailen: redactie@theoptimist.nl.

SUE STUART-SMITH

‘Tuinieren kan de geest verrijken.’ mogen dan op geen enkele manier beïnvloed worden door menselijke emoties, ze wijzen ons ook niet af. De natuur laat zich niet door ons raken en omdat we haar niet met onze gevoelens kunnen aansteken, kunnen we in haar gezelschap een vorm van troost vinden die de eenzaamheid van het verlies draaglijker maakt.’ Haar grootvader verwerkte zijn oorlogstrauma door te tuinieren, maar als klein meisje was ze zich daar niet van bewust. Zij zag een lieve, vrolijke man. Pas later vielen de puzzelstukjes op hun plaats en groeide haar liefde voor tuinieren. Niet in de laatste plaats met dank aan haar man Tom, die een beroemd tuinontwerper is.

Stuart-Smith baseert zich op de neurowetenschap en de psychoanalyse, en laat zien hoe tuinieren verder gaat dan het verzorgen van bloemen en planten. Het kan helend werken en inspiratie bieden om de geest te verrijken. Horticulturele therapie, waarbij tuinieren als remedie wordt voorgeschreven, helpt om uiteenlopende psychische problemen te behandelen, van verslaving en depressie tot eenzaamheid en PTSS. De bekende Engelse acteur, komiek en schrijver Stephen Fry noemt het boek ‘het meest wijze boek dat hij in tijden heeft gelezen.’ Dat belooft wat. | DE REDACTIE

Tuinieren voor de geest Sue Stuart-Smith Uitgeverij De Bezige Bij ISBN: 9789023450092 356 pagina’s € 22,99 MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 17

GEZONDHEID

Wie binnen moet blijven maar gezond is en over een tuin beschikt, kan zich extra gelukkig prijzen, zeker in tijden van crisis. Want lekker bezig zijn in de tuin is niet alleen goed voor het groen, maar ook voor uw geest. De Britse psychiater en psychotherapeut Sue Stuart-Smith ondervond dit aan den lijve; zowel privé als tijdens haar werkzaamheden. Daar schreef ze een inspirerend boek over waarin ze onderzoekt hoe tuinieren onze innerlijke wereld beïnvloedt. Het proces van creëren en verzorgen, snoeien en bemesten heeft invloed op ons geestelijke welzijn, het vermogen tot zelfreflectie en op onze creativiteit. Ook biedt het troost. ‘Verdriet isoleert, ook als dat verdriet gedeeld wordt. Een verlies dat een gezin verwoest, wekt de behoefte om op elkaar te leunen, maar tegelijkertijd lijden alle gezinsleden onder het verlies van een dierbare, en zijn ze allemaal de instorting nabij. Mensen zijn dan geneigd om elkaar te beschermen tegen al te veel rauwe emotie, en dus kan het soms gemakkelijker zijn om je gevoelens uitsluitend aan de oppervlakte te laten komen als er geen andere mensen bij zijn. Bomen, water, stenen en lucht

ONDERSTROOM

Sociaal initiatief is goud waard Sociale initiatieven zijn onmisbaar in onze samenleving. De organisatie MAEX brengt er ruim 1.900 in beeld. In de komende edities belichten we telkens 3 initiatieven die hun waarde tonen via de Social Handprint. Dit is de impact-meetmethode die MAEX ontwikkelde op basis van de Sustainable Development Goals (SDG’s). Deze werelddoelen vormen tot 2030 de agenda voor een eerlijke, duurzame en mooie wereld. We beginnen met SDG 1: armoedebestrijding.

MAATSCHAPPIJ

Stichting Leergeld Walcheren

Veel kinderen kunnen om financiele redenen niet meedoen aan binnen- en buitenschoolse activiteiten en worden daardoor buitengesloten. Stichting Leergeld Walcheren helpt kinderen uit minima gezinnen zodat ze wel mee kunnen doen, met sport, met schoolreisjes of met een computer of fiets. In 2019 hielp de stichting in Walcheren maar liefst 862 kinderen en landelijk werden er door Stichting Leergeld ruim 77.000 kinderen blij gemaakt. Op Walcheren draagt de stichting met haar activiteiten niet alleen bij aan armoedebestrijding, maar ook aan het verminderen van ongelijkheid (SDG 10). Door het delen van kennis creëert ze waarde in verschillende partnerschappen (SDG 17).

KrijgdeKleertjes

KrijgdeKleertjes zorgt ervoor dat goede kleding langer gebruikt wordt. U ruilt kleertjes én speelgoed voor een pakket spullen dat bij uw kind past. Gewoon via internet, op een moment dat het u uitkomt. Of bij een ruilpunt bij u in de buurt, zodat u gelijk andere ouders leert kennen. Zo voorkomen we met elkaar dat we het milieu onnodig belasten omdat we massaal textiel weggooien. Textiel recyclen levert meer milieuwinst dan papier of glas. En zo draagt KrijgdeKleertjes niet alleen bij aan armoedebestrijding maar aan meerdere SDG’s, zoals aan goede gezondheid, welzijn en verantwoorde consumptie.

Stichting Veul Diech Good

Sinds twaalf jaar probeert Stichting Veul Diech Good de directe gevolgen van armoede in Zuid-Limburg te verzachten. Dit doet ze door kerstpakketten uit te delen of te klussen. Daarnaast helpen ze zieken en gehandicapten, bijvoorbeeld met het organiseren van een uitstapje voor ouderen. Onlangs kon een zieke me vrouw blij worden gemaakt met een naaimachine. Stichting Veul Diech Good bestrijdt zo stille armoede en draagt hiermee direct bij aan SDG 1 armoedebestrijding. Maar de activiteiten dragen ook bij ook aan SDG 2 geen honger, SDG 11 duurzame steden en gemeenschappen en SDG 17 partnerschappen.

SDG 1: 1947 initiatieven op www.maex.nl, 320 leveren waarde aan SDG 1 (peildatum 1 april 2020). www.socialhandprint.com 18 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

ONDERSTROOM

Haal de zon in huis

Te weinig zonlicht

‘Vroeger waren mensen 90 procent van de dag buiten. Na de indus-

‘Niemand lijkt te weten hoe belangrijk licht is.’

triële revolutie kwam hier verandering in. Tegenwoordig zitten we veel meer binnen. Zo houd je misschien de kou en regen buiten, maar mis je een belangrijk, gezond makend aspect.’ In onze ogen zitten ganglioncellen die met een speciale zenuwbaan informatie doorgeven aan onze biologische klok, vertelt Voorhuis. Deze cellen meten de lux, de hoeveelheid licht die op het oog komt. ‘Als deze cellen een hoog aantal lux registreert, maakt je lichaam een activiteitshormoon aan: je krijgt meer energie. Bij een laag aantal wordt juist een slaaphormoon aangemaakt; je wordt suf en staat niet op scherp. Daar zit het probleem. Waar je op een zonnige dag wel 100.000 lux krijgt, is dat binnen ongeveer 500. We weten al jarenlang dat als we bloemen willen laten groeien, we in kassen licht moeten ophangen. Waarom zou dat voor de mens dan niet zo zijn? Wat goed is voor de natuur, is ook goed voor mensen.’

Standen van licht

Lichtsystemen die dit probleem oplossen bestaan volgens de verlichte ondernemer al langere tijd, maar waar de lampen van Sparckel in verschillen is dat ze relatief betaalbaar en verplaatsbaar zijn. Met vijf MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 19

INNOVATIE

Mensen hebben meer licht nodig. Dat is volgens Maarten Voorhuis al jarenlang bekend en wetenschappelijk bewezen. ‘Het frustreerde mij, want niemand lijkt te weten hoe belangrijk licht is. En zelfs als ze het weten zijn ze moeilijk mee te krijgen, want het aanleggen van een speciaal lichtsysteem is duur.’ Daarom creëerde hij met zijn bedrijf Sparckel de oplossing: een mobiel lichtsysteem. Meteen laat Voorhuis het verschil aan ons zien: in zijn kantoor zet hij de lampen van Sparckel uit. ‘Dan pas merk je het’, vertelt Voorhuis trots. ‘Het juiste licht kan een groot verschil maken. Zoals De Dijk zingt: “Een man weet niet wat hij mist”.’ Dat is de missie van Sparckel: mensen helpen met gezonde aspecten van licht, door ervoor te zorgen dat daglicht op onze dagelijkse schijf van vijf komt te staan.

standen zorgen ze ervoor dat de biologische klok weer goed wordt gezet. De dag begint met de ‘opkomende zon’ en ‘volle zon’, warm licht dat gedurende de ochtend steeds ‘blauwer’ en feller wordt. Dit zorgt voor meer energie. Na vier uur zijn de ‘ondergaande zon’- en ‘maan’-stand aan de beurt. Langzaam neemt de felheid af en krijgt het licht een zachtere, amberkleurige gloed. ‘Mensen kunnen bij dit licht beter ontspannen en zijn creatiever. Dit zijn dus meer de standen van achterover leunen en creatief doen.’ De eerste stand, het ‘groene hartje’, zet de lamp in de automaat: het systeem volgt dan ons dagelijkse lichtritme. Volgens Voorhuis begint natuurlijk licht zijn plaats thuis, op kantoor en in de zorg in te nemen. ‘Het is niet de vraag óf kunstmatig daglicht onze gebouwen gaat intreden, maar wanneer het groots gaat doorbreken. Zo staat daglicht al op de WELL V2, het eerste beoordelingssysteem dat zich geheel focust op de impact van gebouwen op volksgezondheid en welzijn, en zijn ook moderne ouderenzorg-woonkamers vaak al voorzien van speciale lichtsystemen. Wij lopen voor op de grote golf van lichtvernieuwing.’ | ARIE DEKKER

START: 1213 JANUARI 2021

Opleiding: Ubuntu, leiderschap en burgerschap Een integrale kijk op samenwerken en samenleven Wat leer je?

Optioneel: se Unieke 8-daagar a n is re studie et Zuid-Afrika m tu n Ubu Society

‘We leven in een wereld die gekenmerkt wordt door diversiteit’ Desmond Tutu We leven in een wereld met boeiende, maar complexe vraagstukken. Het denken over leiderschap lijkt actueler dan ooit. Vooral als het niet goed gaat – in de politiek, in de voetbalwereld, in de zorg, in de economie – klinkt de roep om een sterke leider, alsof het om een geromantiseerd personage zou gaan met individuele eigenschappen. Maar klopt dat beeld wel? We beseﬀen steeds meer dat we in onze families, organisaties en huidige samenleving complexe vraagstukken niet meer individualistisch opgelost krijgen. Samenzorg, cocreatie, participatiemaatschappij, duurzaamheid, diversiteit en dialoog geven richting aan antwoorden op vluchtelingenthema’s, ouderenzorg, discriminatie, angst voor radicalisering, racisme en klimaat. Hoe kunnen we integraal leren kijken in plaats van gefragmenteerd? Hoe kunnen we leren van elkaars diversiteit? Hoe krijgen we het algehele commitment bij besluitvormingen? Hoe kunnen we verschillend samenzijn in dialoog? Wat betekent dit voor ons leiderschap, onze grondhouding als ouder, manager, bestuurder, buurtwerker, pastor, docent? Met de steeds terugkerende cruciale vraag: Hoe dragen wij bij aan onze samenleving, hoe dragen wij bij aan onze aarde?

In de opleiding Ubuntu, leiderschap en burgerschap zullen we op ﬁlosoﬁsch, wetenschappelijk en praktisch niveau samen zoeken, verbanden leggen en de synergie ervaren tussen persoonlijk professionele, organisatorische en maatschappelijke vraagstukken. We zullen de waarden van Ubuntu toepassen in werk en leven en daarmee gezamenlijk bijdragen aan het geheel waar we zelf onderdeel van zijn. Met andere woorden: we ontwikkelen een houding van deelgeverschap. Data De opleiding beslaat vijf modules van telkens twee dagen: dinsdag en woensdag. Aanvang dinsdag om 10.00 uur, einde woensdag om 17.00 uur. Module 1 Ubuntu 12-13 januari 2021 Module 2 Existentie 9-10 februari 2021 Module 3 Persoonlijke professionaliteit 9-10 maart 2021 Module 4 Organisatie en leiderschap 13-14 april 2021 Module 5 Samenleving en duurzaamheid 11-12 mei 2021 Deelname Deelname aan de opleiding is mogelijk vanaf € 3.995,-. Voor deelnemers aan de opleiding is het mogelijk om tegen gereduceerd tarief aan de Ubuntu-studiereis naar Zuid-Afrika van Ubuntu Society deel te nemen. Deelname aan de studiereis bedraagt dan € 3.795,- in plaats van € 3.995,-. In totaal betaalt u voor de opleiding + studiereis dan vanaf € 7.970,-

Ubuntu: Ik ben omdat wij zijn

De opleiding Ubuntu, leiderschap en burgerschap is een samenwerking tussen ISVW en Ubuntu Society

COLUMN

Column Annette Nobuntu Mul Founder Ubuntu Society, voorzitter Stichting Ubuntu Nederland. www.ubuntusociety.nl

Vertrouwen

‘Ik heb vertrouwen in zoveel goeds.’

ten, vertrouwen wordt geschonken aan experts van het ‘weten’ en fakenews wordt bestempeld met het etiket van ‘onverantwoordelijk’. • Een wereld, waarin we ons allemaal bewust worden van de onlosmakelijke verbondenheid met elkaar en met de aarde. Dat zorgen voor de ander zorgen voor jezelf is. • Dat we vanuit dit éénheidsbesef de waarden van saamhorigheid, gelijkheid en solidariteit omarmen. En de autonomie en vrijheid, vanuit het perspectief van diversiteit, respecteren en inzetten als kracht voor een sterker samen. • De garantie van een basisinkomen voor iedereen. Niet enkel vanuit een gefragmenteerd economisch oogpunt, maar vanuit een grondbeginsel en mensbeeld van vertrouwen, solidariteit en zorgzaamheid. Vanuit de overtuiging, dat ‘de meeste mensen deugen’, van betekenis willen zijn indien ze erkenning krijgen. Dat we allemaal willen bijdragen aan een groter geheel, waar we zelf onderdeel van zijn. • Dat de politiek partijen grensoverstijgend gaat samenwerken met het oog op cruciale mondiale vraagstukken, zoals de vluchtelingenproblematiek en het klimaat. Dat onze regeringsleiders, ‘significant others’ en besluitvormers daarmee een voorbeeldgedrag tonen. Een voorbeeldgedrag aan alle burgers, vanuit overtuiging en noodzaakbeleving. Weten wat te doen en daarmee draagkracht creëren voor een humanitaire olievlek en een mondiale bewustwording van de betekenis van onze moeder Aarde. De noodzaak van een mondiale solidariteit: I am because we are, we are because the planet is. Ik geloof, dat we dit allemaal willen. Ik vertrouw erop dat we dit kunnen. Als we maar het ‘juiste weten’, ethisch verantwoord worden voorgelicht, moreel worden geleid. The circle of life. Corona: kring, krans. Ik kreeg het woord op mijn twaalfde geleerd. Nu begin ik de betekenis pas een beetje te begrijpen. • MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 21

BETERE WERELD

Corona: kring, krans. Het was één van de eerste Latijnse woordjes die ik uit mijn hoofd moest leren. Bijna vijftig jaar later doemt de oude associatie weer op. Pregnant op de voorgrond in mijn gedachten. Twee talen, drie losse woordjes, door de tijd heen onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zo leren we, onthouden we en worden we ons bewust van verbanden. Corona, de wereld lijkt in de ban van het grensoverschrijdende virus en de daarmee gepaard gaande duivelse dilemma’s, standpunten en keuzes. Politici, virologen, economen, zorgverleners, artsen en burgers in ‘andere functies’ moeten continu beslissingen nemen tussen ogenschijnlijk meervoudig tegenstrijdige waarden. Tussen acuut en langere termijn, privacy en gezondheid, totale controle of burgerschap. En op grotere schaal, zoals historicus en auteur Harari stelt: tussen nationale isolatie of mondiale solidariteit? Is angst een slechte raadgever of brengt het ons de juist realistische alertheid, voorzichtigheid en zorgvuldigheid, die nu zo hard nodig is? Wat te doen en hoe het verloop zal zijn... we weten het niet, om met de woorden van Roel Coutinho te spreken. Ook ik ben ongerust en weet ‘het’ niet. En bij niet weten resteert geloof en vertrouwen. En ja, ik heb vertrouwen in zoveel goeds – ik neem hierbij de verantwoordelijkheid van mijn eigen subjectieve morele kompas – wat ik nu, ten tijde van de coronacrisis, om me heen zie gebeuren. Het sterkt mijn hoop, geloof en vertrouwen in een koers naar een ‘betere’ wereld: • Een wereld, waarin regeringsleiders de wetenschap als leidraad ter harte nemen in plaats van de vrijheid van meningsuiting van populistische manipulators. Een wereld, waarin primair waarde wordt gehecht aan fei-

â&#x20AC;&#x2DC;Een immense crisis is een uitgelezen kans om nooit meer terug te keren naar onze comfortzone met illusionaire zekerheden en belemmerende overtuigingen.â&#x20AC;&#x2122; RUUD VELTENAAR, P.28

STERKER UIT DE CRISIS

Sterker uit de crisis DOOR:

DE REDACTIE*

* Met dank aan Janneke Leber voor de inspiratie. MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 23

INTRODUCTIE

‘Quarantaine’ stamt uit het Italiaans. Quaranta giorni betekent veertig dagen; een van origine medische term uit de 14e eeuw. Toen schepen voeren tussen de Oost en de West en terugkwamen met allerlei handelswaar en... met nieuwe ziektes. Zoals de pest. De havensteden kregen daar voor het eerst mee te maken. Daarom werd besloten om schepen eerst veertig dagen voor de kust voor anker te laten liggen voordat de bemanning aan land mocht. De reden dat de oorsprong van het woord in het Italiaans ligt, is dat de eerste havens die werden aangedaan vaak in Noord-Italië lagen. Dat was de plek waar de pest Europa binnenkwam. Wacht even: Nieuwe ziekte – uit het Verre Oosten – die via Noord-Italië – Europa bereikte – leidend tot een pandemie. Het woord quarantaine laat zien dat de geschiedenis zich herhaalt. In elk geval gedeeltelijk. Want hoe wordt het hierna? Gaat de coronacrisis dingen veranderen en zo ja, wat? Misschien kan de geschiedenis ook hier een hint geven. ‘Na de uitdunning van de bevolking (in China en Europa) kregen de overlevenden extra kansen en vormde de crisis de motor voor sociale promotie. Overgebleven ambtenaren konden een hoger loon bedingen. De adel zag zich gedwongen om concessies aan de boeren te doen. Leken namen het heft in handen met daarbij de emancipatie van de volkstaal tegenover het Latijn. Ook werden, bij gebrek aan menselijke arbeidskrachten, de eerste stappen richting mechanisatie gezet. Dit, samen met de emancipatie van de derde stand, betekende de start van de Moderne Tijd.’ Aldus Wikipedia. Sociale promotie klinkt goed. En concessies van ‘de adel’ richting ‘de boeren’ ook. De emancipatie van de derde stand: laat maar komen. Dus wat ons betreft: op naar de Nóg Modernere Tijd. •

STERKER UIT DE CRISIS

Samen beter na de reset Als er één goed ding voortkomt uit de huidige pandemie, is het wel de kans die we als mensheid krijgen om op de resetknop te drukken. Voor onszelf als individu, voor onze familie, vrienden, buurten, volkeren en zelfs voor de wereld. Dat is nu niet alleen een optimistische invalshoek, maar vooral een realistische. DOOR:

BRIAN DE MELLO

Terwijl onze premier en zijn ministers het handboek voor crisismanagement ter hand nemen, verandert ons leven. Overal op de wereld zijn – en worden – directieve keuzes van hogerhand gemaakt die iedereen raken. Deze keuzes kunnen beeldbepalend zijn voor de komende decennia. Zowel op het gebied van zorg, als op het vlak van economie, werkgelegenheid, cultuur, mobiliteit en internationale samenwerking, om maar enkele gebieden te noemen. En op onze beurt maken wij als individuen in onze microwereld keuzes die van invloed zijn op ons heden en op onze toekomst. Ouders van jonge kinderen en pubers worden wederzijds getest. Niet op het coronavirus, maar op hun geduld binnen vier muren. Ouderen in verpleeghuizen leren in versneld tempo Skypen en FaceTimen, of raken steeds meer geïsoleerd van de buitenwereld. Docenten doen pogingen om op afstand orde te houden in de digitale klas en hun leerlingen iets bij te brengen. Zzp’ers zoeken nog bewuster naar overlevingsstrategieën terwijl werknemers in ‘niet-vitale beroepen’ de relativiteit van een vaste baan ondervinden. Zorgpersoneel, dat nog niet zo lang geleden op het Malieveld rondliep, komt tot nieuwe definities van werkdruk. En de boeren? Die ploegen voort.

Verstandig zijn

De dreiging die het coronavirus oplevert, vraagt om slagvaardig handelen. En daarmee doel ik niet alleen op snelheid. Want snelheid is vaak goed, maar soms mag het een tandje langzamer. De urgentie die men voelt om maatregelen te treffen, kan ten koste gaan van allerlei zaken die ons lief zijn, zoals onze privacy of wat daarvan over is. Het beeld van overheidscontroleurs die een thermometerpistool op iemands voorhoofd 24 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

richten om koorts te detecteren, komt indringend over. Technologisch gezien is het een kleine stap om biometrische apparatuur grootschalig in te zetten om burgers te controleren. ‘Mogen we uw smartwatch even koppelen aan ons overheidssysteem?’ Het lijkt een kwestie van tijd voordat er een overheid opstaat die deze vraag dwingend gaat stellen. Dat lijkt me iets om voor te waken. Premier Mark Rutte heeft nog nooit zo vaak mensen opgeroepen om hun gezonde verstand te gebruiken. Datzelfde gezonde verstand stelt ons in staat om verder te kijken dan onze neus lang is. Want alles wat we nu besluiten om op korte termijn een probleem aan te pakken, heeft ook gevolgen voor de lange termijn. En dat is precies waar deze crisis de mensheid een dienst bewijst, zij het wel met een ongelooflijk wrede tol die velen, vooral ouderen, betalen. Zulke besluiten kunnen vanuit een Big Brother-gedachte leiden tot overheidscontrole die tot voor kort voor onmogelijk werd gehouden. Aan de andere kant kan het ook leiden tot goed geïnformeerde

STERKER UIT DE CRISIS

‘Alles wat we nu besluiten om op korte termijn een probleem aan te pakken, heeft ook gevolgen voor de lange termijn.’ burgers, die met dat eerdergenoemde gezonde verstand in staat zijn om verstandige keuzes te maken die niet alleen voor het individu, maar ook voor de maatschappij goed uitpakken. Je kunt proberen een kind iets af te leren door straf of dwang, of je kunt uitleggen waarom bepaald gedrag geen goed idee is. Op de langere termijn levert de laatste aanpak de beste resultaten op – omdat de intrinsieke keuze het sterkst is.

Burgers ‘opvoeden’ klinkt wat paternalistisch, maar soms is het wel de juiste weg uit een crisis. Een mooi voorbeeld is hoe mijn puberzoon zich een jaar geleden verbaasde over het feit dat zijn beste schoolvriend Sam nooit de handen waste na een toiletbezoek. Hij begon te vermoeden dat mijn vrouw en ik types waren met smetvrees, die hun kinderen onnodige hygiëneregels bijbrachten. Toen ik tijdens een ouderavond op de school van mijn zoon naar het toilet ging, kwam ik de vader van Sam tegen. Ik groette hem, schoof aan bij de urinoirmuur en daar stonden we, zij aan zij. Na het sluiten van de gulp liep hij, zonder zijn handen te wassen, linea recta de toiletruimte uit. Ineens begreep ik waar Sams vieze gedrag vandaan kwam. Het zou me verbazen als hij en zijn vader tegenwoordig nog steeds niet hun handen wassen. Niet omdat er een agent bij de uitgang van de wc staat, maar omdat ze beseffen wat de consequenties kunnen zijn als ze het niet doen. Graag vertrouw ik hier op dat gezonde, immer werkende verstand en op de kracht van herhaling: handen wassen, handen wassen, handen wassen. Het zou een songtekst van cabaretier Jochem Myjer kunnen zijn. Uiteindelijk zal een combinatie van stringente, maar duidelijke en rechtvaardige maatregelen en zinvolle, betrouwbare informatie ertoe moeten leiden dat mensen het juiste doen. Omdat ze van zichzelf en van hun dierbaren houden. Een zelfgemotiveerde en goed geïnformeerde bevolking is doorgaans veel machtiger en effectiever dan een bewaakte, onwetende bevolking, zei een groot schrijver onlangs. Die persoon was niet Jan Terlouw – alhoewel dat zeker had gekund – maar deze oud-politicus vertelde een paar edities geleden in The Optimist dat alles draait om vertrouwen. En dat is ook in deze precaire omstandigheden het geval. Een volk dat zijn leiders niet vertrouwt, gaat beperkingen van overheidswege niet klakkeloos accepteren. In de VS is daar een triest voorbeeld van te zien. Terwijl in Nederland de hoogste baas van het land aan de bevolking vraagt om het gezonde verstand te gebruiken, vraagt een groot deel van de Amerikaanse bevolking aan hun hoogste baas om zijn gezonde verstand, of wat daarvan over is, te gebruiken. Dat lijkt me een hele klus voor iemand die zijn handen nooit vuil zegt te maken, en ja, dat mag u helaas het understatement van het jaar noemen.

RESET

DE BARMHARTIGE SAMARITAAN (KATHEDRAAL VAN ELY, ENGELAND)

Schone handen

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 25

STERKER UIT DE CRISIS

Vertrouwen komt te voet en gaat te paard, is een bekend spreekwoord. De coronacrisis is een kans om het vertrouwen wel degelijk met gezwinde spoed te laten neerdalen over de samenleving. We zien dat er aan de noodrem wordt getrokken. Volgens sommigen door moeder aarde, volgens anderen door ‘het systeem’, of het universum. Wie het ook doet, de realiteit is dat er leiders mogen opstaan – liefst voordat de trein volledig tot stilstand komt – die wel in staat zijn om het vertrouwen van het volk te winnen. Of hooguit zo min mogelijk te beschamen, bijvoorbeeld met een sigaar en een stagiaire. Het gaat overigens niet alleen om het vertrouwen van de mensen in hun bestuurders, maar ook in de wetenschap (inclusief het soms wat zwalkende RIVM) en in de media (de categorie die zich niet met fake news bezighoudt). Zo leggen we de basis om verandering in een positieve richting vorm te geven.

Verlanglijstje

Verandering kan alleen door de resetknop, die ik in de inleiding noemde, in te drukken. Die reset bestaat feitelijk uit een palet aan knoppen. Misschien wel uit een compleet dashboard, waar we het overzicht eenvoudig over kunnen verliezen, als we niet scherp genoeg zijn. Zonder de pretentie te hebben volledig te zijn of de wijsheid in pacht te hebben, noem ik u een aantal knoppen die mij na aan het hart liggen, lokaal en internationaal. Mijn verlanglijstje: • Het terugbrengen van de menselijke maat bij de overheid. Bij de Belastingdienst lijkt daarmee een begin te zijn gemaakt, maar ook bij het ministerie dat waakt over onze gezondheid begint het langzaam te dagen. • Het terugfluiten van ongebreideld graaigedrag van bestuurders. Bankiers mogen dankbaar zijn dat ze deze keer niet debet zijn aan de crisis. Grote vastgoedeigenaren worden opgeroepen om de huur van bedrijven, die hun deuren tijdelijk moeten sluiten, niet te innen. • Het stoppen van het ongegeneerd uitputten van natuurlijke hulpbronnen. Of het nu gaat om het blijven zoeken naar nieuwe aardolie of het kappen van regenwoud voor palmolie – het geluid om daarmee te stoppen wordt iedere dag sterker. • Het terugdringen van Europese bureaucratie en het versterken van internationale samenwerking. De maatregelen die de afgelopen tijd zijn genomen in de diverse Europese landen blinken uit in gebrek aan afstemming. Dat kan ongetwijfeld beter. 26 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

• Het waarderen van beroepen – vitale en niet-vitale. Natuurlijk zijn er sectoren die een rol vervullen aan de bovenkant van Maslows piramide. Maar vergeet vooral niet te spelen, zoals u op pagina 44 kunt lezen. Het ‘nut’ van een balletdanseres is niet in geld uit te drukken. • Het opnieuw kijken naar wat binnen de zorgsector werkt, vanuit een mondiaal perspectief. Terwijl de wereld op zoek is naar een vaccin, boeken Chinese artsen met traditionele behandelmethodes opmerkelijke resultaten. Het één hoeft het ander niet uit te sluiten. • Het delen van informatie tussen landen, zodat zoektochten naar antwoorden worden ingekort. Hoe verenigd zijn de naties tegenwoordig? En wat merken we van de coördinerende kracht van Brussel? Als we niet kiezen voor kennisdeling en solidariteit, rest ons verdeeldheid. Het ultieme resultaat van verdeeldheid is oorlog. • Het verschuiven van aandeelhouderswaarde naar stakeholderwaarde. Ondernemers en bedrijven krijgen door dat het niet alleen om winst gaat, maar vooral om het leveren van een zinvolle bijdrage voor nu en later. Van een lineaire naar een circulaire bedrijfsvoering. Daar vertellen wij u in de volgende editie van dit blad alles over. • Het bevorderen van een eerlijke prijsstelling. Ofwel betalen voor de echte kosten die we maken bij de productie van goederen. Dus rekening houdend met de impact die we maken op het milieu en met een leefbaar loon voor arbeiders, in menselijke omstandigheden.

STERKER UIT DE CRISIS

‘Een volk dat zijn leiders niet vertrouwt, gaat beperkingen van overheidswege niet klakkeloos accepteren.’

Iedereen met gezond verstand én gezond gevoel (dat laatste lijken we soms te vergeten) heeft een keuze. Ik nodig u en de rest van de mensheid uit om die keuzes te maken en op de knoppen te drukken die binnen ieders bereik liggen. Ongeacht uw rol in de samenleving. Die rol is door toedoen van de coronacrisis misschien wat helderder geworden. En het kan zijn dat uw keuze beperkt is. Mijn moeder in het verpleeghuis kan kiezen voor acceptatie, minder mopperen en lief zijn voor de verzorgers en haar medebewoners. De CEO van een multinational kan besluiten het roer om te gooien en tegelijkertijd medewerkers motiveren om vanuit een oprecht purpose te handelen. Studenten kunnen kiezen voor een rol die betekenisvol is in de wereld, meer vrijwilligerswerk en minder bier drinken. Voor iedereen geldt: de juiste knoppen, de juiste keuzes, de echte reset. Zo komen we sterker, met een glimlach en zonder schaamte voor wat we aan de volgende generaties nalaten, uit de crisis. •

RESET

• Het aanpakken van armoede op een praktische, betrokken manier. In ons land betekent dat bijvoorbeeld mensen niet verder in de schulden drukken, maar ze helpen om uit de negatieve spiraal te komen. Kinderen van arme gezinnen de kans geven om zonder minderwaardigheidscomplex op te groeien. Daklozen structureel en op maat bij te staan. En zo verder. • Het nog beter beschermen van kinderen die in moeilijke huiselijke omstandigheden verkeren. Misschien moeten we met zijn allen niet aannemen dat iedereen die vader of moeder wordt, ‘vanzelf’ weet wat opvoeden betekent. • Het waken over het gerespecteerde welzijn van onze ouderen. Met de toenemende vergrijzing wordt dit steeds meer relevant. Aandacht geven aan ouderen en leren van hun verhalen zou een verplicht schoolvak moeten zijn. Want wie de geschiedenis niet kent... • Het vernieuwen van ons onderwijs en leermethoden, zodat een leven lang leren echt kan. Niet alleen voor scholieren en studenten, maar voor mensen van alle leeftijden.

• Het omkijken naar de mensen om u heen, en iemand durven aanspreken op asociaal gedrag. Van naastenliefde praktiseren tot verantwoordelijkheid nemen; er valt genoeg te doen in uw omgeving. Barmhartigheid is misschien een ouderwets, maar ook een tijdloos woord. En het klinkt fijner dan ‘coronaspuger’. • Het omarmen van optimisme, noem ik als laatste. Niet alleen omdat het goed is voor uw gezondheid, maar omdat de toon waarmee we de werkelijkheid beschrijven, diezelfde werkelijkheid versterkt.

STERKER UIT DE CRISIS

Een toekomst na corona Terug van weggeweest. Dat mogen we van Leen Zevenbergen wel zeggen. Hij was één van de mensen die, samen met Eckart Wintzen, Ode in de begintijd een enorme boost gaf. Zonder hem was dit tijdschrift niet zo in de vaart der volkeren opgestuwd. We kwamen weer met hem in contact omdat hij met filosoof Ruud Veltenaar Once upon a future schreef, een standaardwerk voor iedereen die denkt in oplossingen. Zevenbergen noemt het eerder een manifest dan een boek. We spraken hem en mogen een inleidende tekst in The Optimist publiceren. DOOR:

DE REDACTIE

‘Twee jaar geleden kwam steeds duidelijker op mijn netvlies dat er een toenemend chaotische situatie aan het ontstaan was in de wereld’, vertelt Zevenbergen. ‘Een gevolg van exponentieel versnellende zaken; zoals de verslechterende ecologie, versnellende technologische ontwikkelingen en globalisering. Na het lezen van Thomas Friedmans boek Thank You For Being Late besefte ik dat de chaos zou blijven toenemen omdat onze hersenen niet exponentieel maar lineair denken. Dat zou ertoe leiden dat mensen steeds minder een overzicht krijgen van alles wat er aan de hand is en zich zouden afvragen wat hun rol binnen die chaos is.’

‘Het is een boodschap voor iedereen.’ Dichtbij

Het inspireerde hem om hier een studie van te maken. Zevenbergen las honderden boeken en duizenden artikelen, alvorens hij besloot er zelf een boek over te schrijven. ‘Laten we het een poging noemen om een oplossing aan te reiken’, zegt hij bescheiden. ‘Een oplossing, door duiding te geven aan de situatie, hoe het zo gekomen is, en wat jouw rol zou kunnen zijn. Er zijn genoeg “ellendeboeken” geschreven waardoor je 28 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

bijna in een depressie raakt; ik wilde het een positieve insteek geven.’ En toen ontmoette hij Ruud Veltenaar. ‘Ja. Hij stelde voor het boek samen te schrijven. Dat was even wennen, maar ik mag wel zeggen dat het daardoor beter en optimistischer is geworden dan anders het geval was geweest. Ik durf zelfs te beweren dat onze samenwerking een schoolvoorbeeld is van één plus één is drie.’ Het resultaat is niets minder dan een handleiding voor mensen en instellingen om te begrijpen wat er speelt. ‘De scenario’s die we schetsen in het boek leken voor sommigen misschien vergaand, maar met de coronacrisis is het allemaal opeens heel dichtbij gekomen en bijzonder relevant geworden.’ De bijna 400 pagina’s van Once upon a future hoeven niemand af te schrikken. ‘Ik voelde heel sterk de drang om het voor eens en voor altijd goed te begrijpen en op te schrijven’, verklaart Zevenbergen. ‘Niet te academisch, niet te veel jip-en-janneketaal, maar gewoon in helder Nederlands. Zodat mijn moeder van 86 en mijn jongste kind van 18, en iedereen daartussenin, het ook willen lezen. Het is bedoeld voor een breed publiek. Het is een boodschap voor iedereen, en die is door de huidige ontwikkelingen nog actueler geworden. We hebben geen “Handboek Corona” geschreven, zoals anderen dat de afgelopen weken snel hebben gedaan, maar een boek met handvatten voor de langere termijn.’

STERKER UIT DE CRISIS

Effecten

Het rijtje namen dat het boek aanbeveelt is indrukwekkend: Jan Peter Balkenende, Astrid Joosten, Ruud Koornstra, Feike Sijbesma en Pieter van den Hoogenband. Ze zijn allemaal gecharmeerd van de manier waarop het schrijversduo de toekomst schetst. `Geen doemscenario’s of angst-aanpraterij, maar boeiende vergezichten en heldere feiten over de impact van technologie, duurzaamheid en andere belangrijke ontwikkelingen die grote invloed hebben op ons leven, werk, dromen en ambities’, staat op de achterflap van het boek. `We spreken over crises in algemene zin en de reset die daarbij kan horen’, bevestigt Zevenbergen. `Je ziet twee soorten reacties: landen die zich “terugtrekken” en een gebrek aan samenwerking, en aan de andere kant mooie fenomenen, van elkaar helpen op kleine en op grote schaal. Deze effecten staan allebei beschreven in het boek.’

LEEN ZEVENBERGEN

» MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 29

STERKER UIT DE CRISIS

Inleidende teksten uit de koker van Ruud Veltenaar en Leen Zevenbergen.

Opmaat naar een MEXIT*

Hoe vreemd het ook klinkt: de coronacrisis is een zegen voor de mensheid en planeet. Het wijst ons de weg naar de MEXIT*; een exit van onze mindset. Een immense crisis is een uitgelezen kans om nooit meer terug te keren naar onze comfortzone met illusionaire zekerheden en belemmerende overtuigingen. Ga mee op expeditie naar de zich aandienende toekomst. Een toekomst zoals die beschreven wordt in Once upon a Future. Ruud Veltenaar en Leen Zevenbergen brengen hierin op een holistische wijze ordening aan in de chaos zoals veel mensen die momenteel ervaren. Want we leven in turbulente tijden. Bijna niets lijkt meer wat het is, waarheid en onwaarheid lopen door elkaar en er is geen duidelijkheid of eenduidigheid meer over waar we staan en waar we heengaan in de wereld. Overal om ons heen lezen we meningen, onderzoeksresultaten die elkaar tegenspreken, nepnieuws en opinies op social media. Ook horen we verhalen van trendwatchers, politici, wetenschappers, ondernemers, vrienden en kennissen. Waar we met elkaar heengaan, varieert van het ergste doemscenario tot de meest rooskleurige wereld waarin iedereen gelijk is en het goed heeft. Een wereld van overvloed aan alles. Toch overheerst een gevoel van onbehagen, van onzekerheid. Negatief nieuws is nu eenmaal populairder dan positief nieuws. Een van de weinige radiostations die elk uur positief nieuws uitzenden, is Sublime. Voor de rest smullen we van aanslagen, slachtoffers, tsunami’s, oorlogen, de klimaatcrisis en klimaatvluchtelingen die door populistische leiders en andere opportunisten sterk gebagatelliseerd of zelfs ontkend worden. In films zien we het ene rampscenario na het andere en vliegen de bomscherven en haatpreken ons om de oren. * De term MEXIT is een vondst van Thomas Rau.

30 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

2007 als keerpunt

Wanneer zijn die onzekerheid en onrust begonnen en waar werden die door veroorzaakt? Een interessant boek van Thomas Friedman, door velen bejubeld en door anderen verguisd, is Thank You for Being Late. Hierin is helder beschreven waar onze onrust vandaan komt. Dit op basis van een aannemelijke theorie die inmiddels door velen wordt omarmd. Friedman stelt dat 2007 een keerpunt in onze geschiedenis was als het gaat om de ontwikkeling van nieuwe exponentiële technologieën. Hij maakt duidelijk dat de snelheid waarmee deze technologieën zich ontwikkelen beduidend hoger ligt dan de snelheid waarmee onze menselijke hersens die veranderingen kunnen verwerken. Dit zorgt voor een behoorlijke portie onrust bij de gemiddelde mens.

Antropoceen tijdperk

Bovendien kom je nauwelijks nog een webpagina tegen die geen melding maakt van artificial intelligence, de blockchain of de bitcoin. Er is dus nog veel meer aan de hand dan deze voortrazende technologieën. Dit noemt Friedman de tweede onruststoker. Het voortbestaan van de wereld, duurzaamheid, energietransitie, de noodzaak van een mondiale biosfeerpolitiek en de overgang naar een circulaire economie, die alle behoren tot het huidige tijdperk, het antropoceen, zijn ook sinds 2007 tot uitbarsting gekomen en maken een exponentiële groei door. Het antropoceen is het tijdperk waarin de mens een

STERKER UIT DE CRISIS

Hoewel de theorieën sterk uiteenlopen, lijkt het erop dat onze planeet nog miljarden jaren te gaan heeft voordat de zon dooft en de aarde en de maan ophouden te bestaan. We hebben nu dus twee razendsnel voortschrijdende onruststokers te pakken: technologie en duurzaamheid. Die spelen met het lot van de mensheid. Het zijn twee boeiende en vooral grote veroorzakers van diep ontwrichtende crises.

Onbelemmerd zakendoen

ecologische macht is geworden en in staat is gebleken om het klimaat te veranderen. Het is ook het tijdperk waarin steeds duidelijker wordt dat de aarde geen commoditeit is, maar een ecosysteem dat we moeten koesteren en dat we niet grenzeloos kunnen plunderen en vergiftigen. Niet de planeet staat ten dienste van de economie, maar de economie staat mede ten dienste van de planeet. De natuur kan zonder ons mensen, maar wij kunnen niet zonder de natuur. Het antropoceen is de derde en laatste fase van de overkoepelende periode waarin onze planeet nu verkeert, het holoceen genaamd.

Onze planeet redt het wel

We hebben het hiervoor over het voortbestaan van de aarde, terwijl we in feite spreken over het voortbestaan van de mensheid. Want onze planeet redt het voorlopig nog wel. Voor de mensheid moeten we ons hart vasthouden.

De drie onruststokers

Technologie, verduurzaming van onze economieën en maatschappij én globalisering zijn dus de drie belangrijkste onruststokers en drijvers van grote transformaties, ontwrichting en exponentiële groei. Deze onruststokers zorgen niet alleen voor stress en onzekerheid. In hun wrede voortgang leiden ze uiteindelijk ook tot diverse crises die weer op hun beurt leiden tot een betere wereld. De mens kan zijn destructieve gedrag alleen maar fundamenteel veranderen als hij ten diepste verlangt naar deze betere wereld en een crisis ervaart die uitstijgt boven zijn individuele persoonlijkheid. » MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 31

TOEKOMST

‘De natuur kan zonder ons mensen, maar wij kunnen niet zonder de natuur.’

Behalve technologie en duurzaamheid is er nog een derde onruststoker die onze samenleving diep ontwricht: globalisering. Of we het nu leuk vinden of niet, de wereld wordt in termen van Friedman steeds platter, steeds transparanter en steeds kleiner. Een bakker uit Puerto Varas in Chili verkoopt zijn producten via internet net zo gemakkelijk in Nederland als in Santiago. Grenzen vervagen, overheden hebben het niet meer voor het zeggen en ondernemers kunnen vrijwel onbelemmerd zakendoen in de wereldmarkt. Met alle voordelen, maar ook met alle nadelen van dien. Want niemand zal opstaan als dat internationale zakendoen van het neoliberalisme negatieve gevolgen heeft voor onze planeet, lokale economieën en middenstanders. Wie zou dat moeten doen dan? Het is opvallend dat een andere Friedman – Milton Friedman – een liberale vrijlating van markten beschrijft, die later door neoliberale overheden wordt gezien als de oplossing voor allerlei problemen. Het oude idee van de ‘commons voor allen’ wordt vervangen door marktwerking, waarbij overheidstaken als gezondheidszorg, openbaarvervoer en thuiszorg worden overgelaten aan de vrije markt. Dit resulteert overigens niet in een daadwerkelijke vrijlating van markten, maar in de creatie ervan. ‘Marktconstructivisme’ is het woord dat hierbij past.

STERKER UIT DE CRISIS

‘Laten we de focus leggen op het ontstijgen van onze eigen middelmaat.’ De perfecte storm

De drie belangrijkste onruststokers van grote transformaties staan niet op zichzelf. Samen vormen ze ‘de perfecte storm’. Hoe gaan we ons daaruit redden? Wat betekent dat voor ons leven, voor ons werk en voor onze ambities en dromen? Het boek van Veltenaar en Zevenbergen pakt deze uitdagingen op en beschrijft ze in detail, met duidelijke voorbeelden en de beschrijving van bedrijven en instanties die op diverse terreinen actief zijn. De drie grote onruststokers leiden tot megashifts of institutionele innovaties. Die vervolgens weer leiden tot een impact op de maatschappij, waaronder sectoren als onderwijs, gezondheid en welzijn, energie, mobiliteit en transport, landbouw en voedsel. En dat heeft weer een impact op onze eigen wereld, op die van de mensheid en ons leven in het algemeen, onafhankelijk van waar je leeft, wat je doet en welke overtuigingen je hebt. Waartoe zijn wij er eigenlijk en hoe kunnen we onze focus verleggen van streven naar welvaart naar meer welzijn? Waarom is het belangrijk dat we weten wat we kunnen? Waar ons potentieel zich bevindt en wat we van onszelf verwachten alvorens rekening te houden met wat onze werkgever en collega’s van ons verwachten. Waarom is het belangrijk om zelf een duidelijk beeld te hebben van je eigen expeditie naar de aandienende toekomst en je aandienende zelf, inclusief een authentiek plan dat voorkomt dat je onderdeel wordt van andermans plan. Je bent namelijk geen fulltime equivalent van iemand anders en je woont niet in een spreadsheet. Je bent een

Once upon a future Leen Zevenbergen en Ruud Veltenaar Uitgever: Bertram + de Leeuw Uitgevers ISBN: 9789461562647 391 pagina’s € 29,90

32 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

WIN ACTIE

Wij geven tien exemplaren van Once upon a future weg aan de lezers die ons voor 1 juni 2020 hun origineelste wens voor de toekomst mailen: redactie@theoptimist.nl.

human being, geen human resource. Laten we de focus daarom leggen op het ontstijgen van onze eigen middelmaat in plaats van te blijven hangen in de middelmaat van het collectief. Een les die zelfs het onderwijs nog moet leren.

Hoe ziet onze toekomstige wereld eruit

Wat betekent dat voor mij als mens of voor een organisatie? Een veelgebruikte methodiek daarvoor is scenarioplanning. Filosoof René ten Bos noemt dit overigens een naïeve vorm van topografie, omdat hij veronderstelt dat de mensheid helemaal niet meer weet waar A is (waar zij zich bevindt) en waar punt B ligt (waarnaar zij op weg is). Toch zijn er een paar scenario’s rond de toekomst van de mensheid en Moeder Aarde te schetsen. Sommige van onze scenario’s zijn herkenbaar voor de optimist, terwijl andere vreemd overkomen en meer lijken aan te sluiten bij het wereldbeeld van de pessimist. Maar het is aan jou om te bepalen waar je je bevindt en hoe je jezelf ziet. Ben je een optimist, pessimist of realist? In onze optiek zijn realisten pessimisten die nog niet in de gaten hebben dat ze pessimistisch zijn. En uiteindelijk gaat het er niet om wat je denkt en vindt, of wat je intenties zijn. Het gaat om wat je daadwerkelijk doet en of en hoe je een voorbeeld bent voor anderen in ‘doing good’, wat resulteert in ‘doing well’. Het is moeilijk om met nog niet bestaande beelden een concrete beschrijving te geven van iets wat we nog niet eerder hebben meegemaakt. In feite is dat zelfs onmogelijk. De exponentieel veranderende wereld levert de komende decennia en generaties nieuwe indrukken en ervaringen op die voorbij ons voorstellingsvermogen en misschien ook wel voorbij onze verlangens gaan. Om die visies en beelden te bedenken, om als een soort van Jules Verne het onmogelijke te beschrijven dat toch tot enige vorm van herkenning leidt, is verbeelding nodig. Veel verbeelding. Kunnen we ook genieten van de toekomstige crises? Wat worden jouw bakens in de woelige oceaan van onzekerheid en desoriëntatie die op ons afstormt? Wat zijn de geheimen van een zinvol leven en hoe zorg je ervoor dat je gelukkig sterft en aan één leven genoeg hebt?

STERKER UIT DE CRISIS

Het boek van Veltenaar en Zevenbergen brengt verschillende stromingen en denkrichtingen samen met als doel mensen te inspireren om uit hun winterslaap te komen of te blijven en bij te dragen aan het creëren van een wereld die we onze kinderen gunnen. Dat is een wereld waarin mens en natuur in balans zijn, zodat we nog heel lang kunnen blijven voortbestaan. Een wereld ook die onze planeet koestert als ecosysteem en waarin we onze economieën dienstbaar maken aan de samenleving in plaats van de mens aan de economie.

Over de auteurs

FOTO: MARLOUS DIRKS

Mens en natuur in balans

Het goede nieuws

Leen Zevenbergen – Econoom, schrijver, ondernemer en founding father van de Europese duurzaamheidsbeweging. Zevenbergen verzorgt inspirerende keynotes, workshops en retraites voor leiders over de grote uitdagingen en transformaties in de 21ste eeuw. Ruud Veltenaar – Filosoof, bijzonder hoogleraar en inspirator van transformatie. Veltenaar is een van ’s werelds meest invloedrijke toekomstdenkers. Verzorgt honderden ‘inspirimenten’ per jaar op alle continenten, voor wereldleiders, bestuurders en ondernemers.

meer, maar onze menselijkheid vormt ons en houdt ons bij elkaar. Dat verandert nooit. Ongeacht of er een coronacrisis over ons heen raast. Wij razen uiteindelijk samen verder. • Meer informatie: www.onceuponafuture.nl

TOEKOMST

Het goede nieuws is dat er al miljoenen mensen en duizenden bedrijven aan de slag zijn met alles wat in Once upon a future wordt beschreven. Zoals wetenschappelijk onderzoek heeft uitgewezen: het zijn veelal de kleine ondernemers en kleine ondernemingen die de grote veranderingen in de wereld mogelijk maken door gebruik te maken van technologie, duurzaamheid en globalisering. Die ondernemers en ondernemingen komen uitgebreid aan bod in het boek van Veltenaar en Zevenbergen omdat ze een stimulans en inspiratiebron zijn voor ons allemaal. Mensen inspireren mensen en zijn en blijven innovatiever dan welke technologie dan ook. Alleen moeten we ons realiseren dat het creëren van een betere wereld geen ‘werk’ is. Het is een leefstijl, een mindset die je in al je vezels moet doorleven. Hoe meer we ons verbinden met bijvoorbeeld technologie, des te meer moeten we koesteren wat ons tot mens maakt. Technologie lost heel wat problemen op, maar het is geen werkzame kuur tegen sociale problemen en geopolitieke incidenten. Technologie drijft ons misschien steeds

STERKER UIT DE CRISIS

Een ode aan de ouderen Doe ook mee om de wijsheid van onze ouderen vast te leggen. Maak een (video)call met die oudere voordat het te laat is en vraag hem of haar: ‘Hoe bent u sterker geworden, in en door tijden van crisis?’ DOOR:

DE REDACTIE

‘Het begon allemaal op de tweede dag van de social distancing’, vertelt Alma Wattimena, storyteller en schrijfster. ‘Covid-19 bracht ons eigenlijk bij elkaar’, merkt brand storyteller Merle Waterman op. ‘Als een soort verbroedering’, vult Claudia Volders haar aan, zelf werkzaam als social proces artist. ‘Alle drie begaven wij ons in een verstilde tijd van uitgesteld werk en onzekerheid.’

Nu of nooit

Ze besluiten elkaar een dosis positieve energie te geven via de videochat. ‘We haalden herinneringen op aan de wijsheid van een Navajo-ouderling, die we 25 jaar geleden op een gezamenlijke creatieve reis hadden geïnterviewd. Zijn volk voorzag een tijd van grote transformatie, en welke rol storytellers en kunstenaars daarin hebben. Die herinnering gaf ons de inspiratie om het kunstproject “it is NOW” te starten.’ Wattimena: ‘Mijn nicht en ik waren al begonnen met het interviewen van mijn tante over Nederlands-Indië. Zij zei: “Alma, de tijd dringt.”’ Ook Waterman realiseert zich dat ze de wijsheid van haar 85-jarige vader wil vastleggen. ‘Hij heeft als kind kamp Theresienstadt overleefd.’ En Volders weet: ‘Ik kan nu nog mijn tante bevragen over mijn grootvader, die in oorlogstijd als kunstenaar overleefde.’

Hoor en geef het door

Het kunstproject ‘it is NOW’ heeft als doel iedereen aan te moedigen de oudere generatie te horen: ouders, grootouders, tantes, ooms, buren. ‘Als we daarmee mogelijk gevoelens van eenzaamheid kunnen verzachten, is dat een enorme winst. Maar bovenal beogen wij dat we de ouderen in onze samenleving een kunstzinnig en waardig eerbetoon kunnen geven voor het geleefde leven’, aldus het trio. De drie vrouwen hebben de daad bij het woord gevoegd en brengen nu de beweging op gang. ‘Met ons voorbeeld willen we de lezers van The Optimist inspireren hetzelfde te doen. Dus daarom onze oproep aan met name de jongere lezers: ken jij een ouder iemand die je graag deze luisteraandacht zou willen geven? Interview die persoon dan nu, neem het op en stuur het naar ons op. Wij laten ons dan door je verhaal inspireren, maken daar een kunstwerk bij, monteren het tot een podcast of een korte trailer en publiceren het met jouw toestemming op ons online kanaal. En mogelijk ook in de volgende uitgaven van The Optimist.’ • Stuur een zelfgemaakt interview in Ga naar de website van ‘it is NOW’ en lees hoe iedereen mee kan doen: www.itisnow.live Hier zijn ook de eerste drie interviews die de initiatiefnemers hebben gedaan te bekijken en te beluisteren.

Medisch Centrum Balans Acupunctuurbehandelingen ● Traditionele Chinese geneeskunde ● Huisartsen

Traditionele Chinese geneeskunde in combinatie met westerse medische deskundigheid

Behandeling van: Vermoeidheid ● Zwakke spijsvertering ● Hooikoorts ● Overgewicht ● Pijnklachten ● Onvervulde kinderwens ● Depressie ● Schildklierproblemen ● Acné ● Menopauzeklachten ● Slapeloosheid ● Chronische (pijn)klachten

W. Lin arts, acupuncturist

S. Ho praktijkondersteuner

W. Wang tcm-specialist

Bel voor een afspraak: 070 3888 111 Stationsweg 23, 2515 BG Den Haag ● www.mcbalans.nl ● info@mcbalans.nl

STERKER UIT DE CRISIS

Erken de nederlaag en word sterker Het coronavirus drukt ons met de neus op de feiten. Wij zijn complexe wezens met complexe uitdagingen. Volgens auteur en ondernemer Mikkel Hofstee wordt het hoog tijd dat we dat accepteren. Dat zal ons helpen om de onzichtbare vijand te verslaan. Zowel op microscopisch niveau als tussen onze oren. DOOR:

MIKKEL HOFSTEE

Naarmate de wereld complexer wordt, hebben we meer behoefte aan controle. Het is een zichzelf versterkend mechanisme; de wereld wordt steeds ingewikkelder, digitalisering zorgt voor exponentiële groei van informatie en wij als mens proberen het overzicht en de controle te houden. En als dat niet lukt, worden we angstig. Erg angstig. En waar de groep ons altijd geholpen heeft, houdt collectieve angst ons nu in zijn greep. Collectieve angst omdat we niet lijken te accepteren dat de consequentie van onze overbevolking een goede voedingsbodem voor virussen is.

Vergeef uzelf

En misschien is daarom de grote vraag niet hoe we de complexiteit om ons heen managen, maar hoe we eindelijk eens gaan begrijpen hoe ontzettend complex we zelf zijn. Want als we iets niet zijn, dan is het wel een logisch denkend wezen. En dat we dat niet zijn, weten we 36 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

al heel lang, maar we lijken het keer op keer te vergeten. De Bijbel spreekt niet voor niets over vergiffenis – aan anderen, maar in de kern vertelt dit oeroude verhaal ons meerdere malen dat we onszelf vergiffenis moeten geven. Vergiffenis voor onze hoogmoed, voor onze trots, ons ongeduld, onze statusgevoeligheid, onze jaloezie, voor onze fouten, voor het snelle oordelen, voor onze angsten die ons gedrag beïnvloeden. Voor mij gaat het hier in de kern om zelfacceptatie, u zou het ook zelfcompassie kunnen noemen. Ik verwoord het zelf dat ‘ik de nederlaag erkend heb’. Ik heb me er bij neergelegd dat er omstandigheden zijn waarin ik niet de beste versie van mezelf ben. Integendeel zelfs. Ik ben geen perfecte man, geen perfecte vader, ik doe domme dingen, ik laat me geregeld leiden door foute gedachten, verwaandheid of misplaatste trots. Maar ik heb dat geaccepteerd, vraag me af waarom ik dat doe en vraag hulp van anderen. Mijn twijfels, angsten en onzekerheden deel ik, mijn fouten geef ik steeds vaker toe, al is het soms knarsetandend, en mijn leven relativeer ik. Wat dat laatste betreft, kan ik me erg vinden in de visie

ACCEPTATIE

van de bekende astronoom Carl Sagan die het heeft over Cosmic Spirituality, kosmologisch bewustzijn. Als we de onmetelijkheid en immensiteit van de kosmos ervaren, ‘de complexiteit, schoonheid en subtiliteit van het leven beseffen, is dat zweverige gevoel, die gecombineerde ervaring van vervoering en nederigheid, beslist spiritueel’. Ik herken dit kosmologisch bewustzijn en het doet me denken aan Howard Gardners begrip van existentiële intelligentie – waarbij we het vermogen hebben om na te denken over onszelf en onze plaats hier op aarde.

Elementair

Terug naar de kern van dit artikel. Als we accepteren dat we zelf ontzettend complex zijn, ben ik ervan overtuigd dat we beter kunnen omgaan met de complexe wereld om ons heen. En zoals we ons kunnen verdiepen in het allergrootste, is het daarom ook goed ons te verdiepen in het allerkleinste, indachtig de uitspraak van de Egyptische God-wijsgeer Hermes Trismagister – ‘as above, so below’. Door velen wordt deze uitspraak uitgelegd dat in de macrokosmos de microkosmos zit en dat alles met el-

‘Als we iets niet zijn, dan is het wel een logisch denkend wezen.’ kaar verbonden is. Het beroemde filmpje ‘Powers of Ten’ van IBM uit de jaren zeventig laat inderdaad zien hoe weinig de kosmos verschilt van onze kleinste celstructuren. En als we ons gaan realiseren dat de kleinste levensvormen zoals eencelligen en andere micro-organismen, maar ook virussen en parasieten een elementair onderdeel van onze wereld vormen, dan ontstaat er hopelijk meer acceptatie. Veel van deze levensvormen waren hier eerder en langer dan wij, en al deze levensvormen willen overleven en daar hebben we elkaar voor nodig. En zoals de beroemde Chinese krijgsheer Sun Tzu in De kunst van het oorlog voeren al zei: ‘Ken de ander en uzelf, en de overwinning zal geen gevaar lopen.’

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 37

STERKER UIT DE CRISIS

‘We moeten ermee om leren gaan, niet vanuit angst, maar vanuit acceptatie.’ Luister!

Om meer over onszelf te leren, is het dan geen goed idee om te luisteren naar de boodschap die onze kleinste vijanden ons geven? Waarom zijn we zo kwetsbaar, waarom verspreidt een virus zich zo makkelijk, wat is onze reactie erop, is de remedie niet erger dan de kwaal? Ons eigen lichaam, met zijn eigen geest heeft een zeer complexe relatie met ziekte. Lukt het ons om ons individuele immuunsysteem aan te zetten? Lukt het ons om ons collectieve immuunsysteem aan te zetten? Zijn we in staat om het muterende aanvalsplan van onze vijand te weerstaan? Leren we van de lessen? Ik moet eerlijk zeggen dat ik me verbaas over de eenzijdige focus op en berichtgeving over het gevaar van het coronavirus. Terwijl we oorlogsgebieden en vluchtelingen in de kou laten staan, waar tientallen mensen per dag sterven, we schijnbaar schouderophalend de jaarlijks miljoenen doden die overlijden aan slechte luchtkwaliteit of aan de gevolgen van roken accepteren, maken we ons ongelooflijk druk om een virus dat we zelf zullen moeten verslaan. Toegegeven, het raakt de kwetsbaren, en een maatschappij wordt beoordeeld op hoe we met hen omgaan, maar dit virus kunnen we echt aan. En laten we alsjeblieft accepteren dat veel kwetsbaren, die dankzij ons zorgsysteem soms erg lang in leven zijn gehouden, ook ergens aan moeten overlijden. Natuurlijk gun ik niemand een geliefde te verliezen, en zeker niet op deze gruwelijke manier met mensen die langzaam stikken. Dat moeten we zien op te lossen. Maar lieve hemel, er is een tijd om te sterven.

Versla de onzichtbare vijand

Ter afsluiting: I take this virus on the chin, om maar in krijgstermen te blijven. Ik zie het als onlosmakelijk onderdeel van onze manier van leven en we moeten ermee om leren gaan en het bestrijden. Niet vanuit angst, maar vanuit acceptatie. Acceptatie dat we zelf complex zijn, snel angstig en onzeker. Acceptatie dat we onder38 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

MIKKEL HOFSTEE

deel zijn van iets groters en dat iets microscopisch kleins ons pijn kan doen. Acceptatie dat we misschien een plaag zijn voor deze wereld. Acceptatie dat we blijkbaar bereid zijn de economie stil te leggen als onze gezondheid in het geding is. Daarbinnen realiseer ik me mijn eigen kwetsbaarheden, onderzoek mijn angsten, ben kosmologisch bewust, en neem mijn verantwoordelijkheid hier op aarde. Als ik moet sterven, zal het zo zijn, maar binnen mijn mogelijkheden zorg ik voor een sterk immuunsysteem. Nu kunt u zeggen dat ik makkelijk praten heb, omdat ik gezond van lijf en leden ben. Maar u wapent u niet alleen fysiek, maar ook mentaal tegen onzichtbare vijanden. En die onzichtbare vijand is niet alleen het virus, maar bestaat ook uit uw eigen angst en uw emoties. Ons lerend vermogen is groter dan dat van welk ander wezen dan ook. Dat heeft ons gebracht waar we nu zijn. Als we stoppen met alleen maar bezig te zijn met het heden, luisteren naar oeroude wijsheden en deze levensles grondig bestuderen, is er hoop dat we hierdoor niet alleen zelf veranderen, maar daarmee ook de wereld om ons heen. • Mikkel Hofstee is oprichter van het bedrijf Lifeguard en initiatiefnemer van de Amsterdam City Swim. Hij schreef het boek Oermens 2.0 als pleidooi om onze menselijkheid te behouden in een tijd waarin iedereen denkt dat vooruitgang alleen maar goed is. Het is te koop via de webshop van The Optimist.

STERKER UIT DE CRISIS

Omarm het ongemak Om straks te verrijzen uit het as van de crisis, moeten we nu wel de uitdaging van beperkte vrijheid aangaan. Hoe gaan we om met thuiszitten en andere ongemakken die de coronacrisis met zich meebrengt? Wij vroegen aan psycholoog dr. Arno Engers wat er in ons hoofd gebeurt en hoe we beter om kunnen gaan met onze intoleranties. DOOR:

ARNO ENGERS

Onvermijdbare irritaties

Over dat ‘thuisblijven’ wil ik het nu juist hebben. Deze situatie is voor velen van ons erg ongewoon en veelal ook erg ‘ongemakkelijk’. Plots zit u met het hele gezin of alleen met uw partner langdurig in dezelfde ruimte.

‘Iedereen maakt bewust en onbewust een inschatting van het risico.’

ONGEMAK

Ook vanuit een psychologisch oogpunt is dit een spannende tijd. Grote veranderingen hebben een forse impact op allerlei gevoelens, sensaties en gedachten. En zeker als de veranderingen en opgelegde beperkingen snel achterelkaar toenemen. Iedereen maakt bewust en onbewust een inschatting van het risico, van de ernst en van de mogelijke impact die het virus kan hebben. Wat betekent het voor mij? Hoe groot is de kans dat ik het oploop? Wat als mijn gezin, familie, wordt besmet? Uw lichaam en dus ook uw hersenen zijn helemaal niet gemaakt om met dergelijke abstracte dreigingen om te gaan. Uw lichaam is gemaakt om te vluchten of te vechten wanneer er een sabeltandtijger naast u staat. Maar op informatie via de media dat er ergens een dreiging is, die langzaam (maar toch ook best wel snel) naar ons toekomt, zijn we niet voorbereid. De enige meer abstracte dreiging die we als holbewoners hebben aangeleerd, is de dreiging van een aankomende storm. En de enige zinvolle actie die daarbij hoort is het zoeken naar beschutting. Eigenlijk is dat nu ook het advies van het RIVM: ‘blijf thuis’.

U communiceert dan wel met veel anderen via allerlei soorten media, maar tevens zit u nog steeds in dezelfde ruimte. Aanvankelijk kan dat nog iets gezelligs hebben. Bij velen neemt de irritatie geleidelijk toe. Niet alleen irritatie over de ander maar veelal ook irritatie over uzelf. Een heleboel rituelen die u normaal gesproken had om onprettige gedachten, sensaties en gevoelens te vermijden, zijn minder voor de hand liggend of zelfs niet meer mogelijk. Iedereen heeft zo wel zijn ergernissen; de muziek staat te hard (of juist te zacht), de ander luistert te weinig (of praat te veel), het netwerk is te traag. Sommige irritaties kunt u veranderen door ze bijvoorbeeld bespreekbaar te maken en er afspraken over te maken. Maar soms hebt u het al zo vaak besproken en weet u dat het toch niet zal veranderen. U krijgt ‘goede’ adviezen: ‘laat het los’, ‘zet het van je af’, ‘probeer er niet aan te denken’, ‘doe alsof het er niet is’, ‘negeer het/hem/haar’. We weten echter allemaal dat dát nu juist niet lukt. Soms voor even, maar door erg uw best te doen om u ergens minder aan te ergeren, wordt het juist erger. Dit gebeurt bij pijn en bij angst maar ook bij kleinere ongemakken, zoals ‘vervelende geluiden’.

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 39

STERKER UIT DE CRISIS

‘Maak een lijstje van dagelijkse irritaties en andere ongemakken.’ Wanneer het gaat om onprettige lichamelijke sensaties, gedachten en gevoelens lukt het al helemaal niet om ze te vermijden. Door uzelf af te leiden door veel te Netflixen, te bellen, te chatten of te sporten, kunt u even uw gedachten en gevoelens dempen. Maar zodra het klaar is komen ze – in alle hevigheid – weer terug. Hetzelfde geldt voor het gebruik van middelen die gevoelens kunnen dempen zoals eten, alcohol en medicijnen. Ik zal straks een oefening geven die wél werkt. Maar eerst kijken we naar welke soorten van irritaties en ongemak er zijn en waarom we ze uit de weg gaan.

Soorten ongemak

U kunt zich aan van alles en nog wat ergeren. Denk aan het snurken van uw partner, smakgeluiden tijdens het eten, te fel licht, te hard geluid, bepaalde gebaren, gewoonten, et cetera. Hoe meer u erop focust met gevoelens van irritatie, hoe gevoeliger u ervoor zult worden. We gaan ze uit de weg omdat we onze eigen gevoelens niet willen ervaren. Er zijn verschillende categorieën van ongemak.

1. Intolerantie voor onduidelijkheid

We vinden het heel prettig als dingen duidelijk zijn. Dat geeft ons het gevoel van rust en veiligheid en belangrijker nog: voorspelbaarheid. Mensen met een verhoogde

intolerantie voor onduidelijkheid ervaren verhoogde spanning bij zaken die lastig concreet te maken zijn – terwijl heel veel zaken in het leven moeilijk concreet te maken zijn. Deze mensen zijn heel intensief op zoek naar een verklaring, een oorzaak voor de situatie. ‘Wat is er aan de hand?’, ‘Wat zijn de mogelijkheden?’, ‘Wat kan ik doen?’, ‘Is dit alarmerend?’. En vaak zit er aan deze gedachten de volgende vraag: ‘Wat als het erger wordt?’. Om het gevoel van ongemak dat ervaren wordt bij onduidelijke situaties te verminderen, gaan mensen óf heel hard proberen er niet aan te denken (wat dus niet lukt) óf heel veel informatie zoeken op internet, erover praten met anderen, piekeren, en ga zo maar door. Dit zijn beoogde methoden om de stress te verminderen, terwijl het effect juist is dat we slechter slapen en veel piekeren. Waardoor de stress juist toeneemt. Het leven stikt natuurlijk van de onduidelijkheden: ‘doe ik het wel goed’, ‘ben ik wel een goede ouder’, ‘vindt mijn partner me nog wel leuk’, ‘mag ik iemand nog wel een compliment geven?’, ‘zijn die gevoelens in mijn keel toch niet al een vorm van keelpijn?’, om er maar enkele te noemen.

2. Intolerantie voor stress

Sommige mensen gaan elke vorm van stress en ongemak uit de weg. Waar het eerst nog mogelijk stressvolle situaties zijn die deze mensen uit de weg gaan (bijv. verjaardagsfeesten, druk verkeer, beoordeling, etc.), hebben deze ‘klachten’ zich vaak verspreid waardoor niet alleen de situatie wordt vermeden maar ook het gevoel van ‘het denken aan’ die situatie. We noemen dit ‘verhoogde gevoeligheid voor ongerustheid’ (Anxiety Sensitivity). Het blijkt dat we allemaal in meer of mindere mate deze ongemakken/onzekerheden hebben. Uit angstonderzoek weten we dat het uit de weg gaan van gevreesde situaties, angst zal doen toenemen. Het opzoeken en aangaan van deze situaties is niet fijn maar op de langere termijn de beste strategie.

Een concrete aanpak

Ik vroeg laatst aan een cliënt van mij of hij iets zou kun40 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

STERKER UIT DE CRISIS

ARNO ENGERS

nen noemen wat hij veelal uit de weg gaat. Na enig denken toonde zich een lichte glimlach op zijn gezicht: ‘Ja… muziek van Celine Dion, verschrikkelijk. Als ik het hoor zet ik het meteen uit of ga ik naar een andere ruimte.’ Ik vroeg hem of hij bereid was om, als hij thuis ontspannen op de bank zat, tien seconden een nummer van Celine Dion af te spelen. Waarbij ik hem vroeg gewoon naar de muziek te luisteren en niet te proberen zichzelf af te leiden door aan andere dingen te denken. Ik gaf ook aan dat hij de muziek helemaal niet mooi hoefde te gaan vinden; gewoon naar de muziek luisteren volstond. Hij gaf aan dat hij het wel een beetje vreemd vond, maar ook weer geen probleem. Ik vroeg hem of hij dit 2 keer per dag wilde doen en elke keer 10 seconden langer. Bij de volgende sessie gaf hij aan dat het hem een heel nieuw inzicht had gegeven. ‘Ik wist niet dat ik in staat was om dingen die ik niet prettig vind gewoon te “laten zijn” en niet me eraan te ergeren of weg te lopen.’ In deze tijd van corona-afhankelijke ‘ophokplicht’ zullen er veel irritaties en ongemakken van zowel uw eigen gedachten, sensaties en gevoelens, als van het gedrag van anderen naar boven komen. Merk deze op. Wees u er zich bewust van. En probeer ze niet uit de weg te gaan, misschien zelfs op te zoeken. Doe dat in kleine stapjes. Liever te kort dan te lang. Dwing uzelf niet om het vol te houden. Probeer rustig door te ademen en u bewust te zijn van de gevoelens, sensaties en gedachten die u hebt. Dus: ga er eens rustig voor zitten en maak een lijstje van dagelijkse irritaties en andere ongemakken. Denk hierbij aan: geluiden, geuren, gedrag van anderen, gevoelens, gedachten, lichamelijke ongemakken, et cetera. Maak er een geluidsopname, een foto, een geschreven tekst, een beeld of een tekening van zodat u helder hebt waar het

om gaat. Probeer uw ‘verzameling’ met een soort glimlach of verkenningsgevoel te maken. Wanneer u uw lijst klaar hebt, kiest u per dag een aantal aspecten en neemt hier wat tijd voor om er: aan te denken, naar te luisteren, te ervaren en wees bewust van allerlei gedachten en gevoelens die dat oproept. Probeer ze gedurende de tijd die u ervoor genomen hebt niet weg te duwen, maar wees benieuwd. Deel uw ervaringen met anderen thuis. Best verfrissend om te ervaren waar u zich allemaal aan kunt ergeren. Adem rustig door met een open en positieve houding. Ga het avontuur aan! • Arno Engers is psycholoog, fysiotherapeut en bewegingswetenschapper. Hij werkt als behandelend psycholoog in zijn eigen praktijk, geeft trainingen in Acceptance and Commitment Therapy en trainingen EMDR bij het ACT-EMDR Centrum. Hij is tevens verbonden aan het Instituut voor toegepaste Neurowetenschappen (ITON) te Haarlem.

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 41

STERKER UIT DE CRISIS

Sta stil op de stip Om maar met een linkse directe te openen: de titel van dit omslagthema in The Optimist zou wat mij betreft niet ‘Sterker uit de crisis’ maar ‘Sterker in de crisis’ moeten zijn. Want we zitten nog middenin de crisis en we zijn met z’n allen volop aan het duiden, analyseren en filosoferen geslagen, in een poging zoveel mogelijk houvast te krijgen. En er – natuurlijk – zo snel mogelijk uit te komen. DOOR:

SANDER VEENENDAAL

Als ik naar mijn eigen leven kijk dan zie ik dat ik erg gewend ben om ideeën, filosofieën en autoriteiten of wat dan ook, vast te grijpen als ik het even niet meer kan begrijpen. Ik wil vasthouden aan structuren, ook al dienen ze misschien niet meer. Ik schiet in de actie, zoek naar

SANDER VEENENDAAL

advies, een leidraad, een visie een vergezicht, droom of ideaal of gewoon botweg naar mijn eigen gelijk. Zelfbehoud dus. Door velen wordt de crisis nu geduid als het bewijs voor het grote gelijk dat ‘het anders moet, duurzamer, circulair, klimaat-positiever, eerlijker, socialer, gelijker, integraal’. Daar ben ik het volledig mee eens. Maar wat mij betreft hoeven we onszelf niet direct weer sterker, groter, met meer gelijk of harder-gegroeid-op-wat-voorvlak-dan-ook de crisis uit te knokken. Welke schat aan informatie doen we op als we in ‘het even niet weten’ blijven vertoeven? Want waar u struikelt, ligt meestal de schat begraven.

Deze slagzin maakt u continu af

Hoe vaak heeft u die urgentie-aangevende woorden ‘juist nu’ gelezen de afgelopen weken? ‘Juist nu alles uit je handen glipt moet je extra hard…’; zoals gezegd, maakt u de slagzin naar believen af. Het is duidelijk. Nu moet u ‘aan staan, een visie ontwikkelen, in verbinding zijn, en vechten voor de nieuwe realiteit.’ De noodzaak daartoe is vaak ronduit helder. Er staat druk op de tent en op het team want de business valt stil. Maar wat betekent de crisis nu echt voor mij als ondernemer? Het is ons reeds gezegd: een crisis biedt een kans. De reflex van de meeste ondernemers is echter niet die van reflectie maar van actie. Terwijl als u het mij vraagt de kans ligt in het voelen hoe het met onszelf als mens is. 42 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

Hoe is het als we vaker op onszelf zijn of veel meer of minder met de mensen die ons lief zijn? Hoe is het met onszelf als we meer in de natuur zijn, in een schonere lucht met minder ruis? Hoe is het om niet te hoeven reizen, of geen collegae dichtbij te hebben? Hoe is het om niet vanuit onze diepste waarden te werken, terwijl we er wel vanuit willen leven? Wat doet dat nú? Met ons? En wat gaan we dán ondernemen? Aan welke wereld gaan we dan werken? Als de business stil staat, sta dan eens stil bij uw business.

Tijd om binnen te blijven

Strategie start met vragen stellen. Dat is ‘binnenwerk’: een soort persoonlijke ontwikkeling. Als inspirator en merkstrateeg bij Heldergroen begeleid ik al meer dan vijftien jaar grote en kleine organisaties om op vaak succesvolle wijze de ideale wereld te realiseren. Je zou kunnen zeggen: ik help hen om vanuit hun diepste waarden samen de stip op de horizon te visualiseren zodat ze de gewenste realiteit kunnen delen en realiseren. Ik kijk dus vaak met leiders richting de toekomst.

Door de jaren heen heb ik geleerd dat strategie voor een groot deel over visie gaat. Maar ik realiseer mij steeds vaker dat dat niet het enige is. Strategie gaat in beginsel niet over de stip op de horizon, maar juist over de stip waar u nu op staat. Als mens én merk. Die stip waar u altijd zult staan en van waaruit u altijd uw ideale wereld zult blijven vormgeven. Kortom, de stip op de horizon ligt waar u nu al staat.

Waag de grote sprong

Strategie opstarten is werkelijk binnen beginnen en dan pas buiten winnen. Laten we niet te snel handelen. Een les uit de geschiedenis is namelijk dat wij als mens, merk, markt en maatschappij regelmatig dezelfde patronen herhalen. Vaak langer dan goed voor ons is. Juist nu even niets doen is misschien wel het beste wat we kunnen doen. Ook al voelt het doodeng: de gelegenheid om uw angst te overwinnen om tot actie over te gaan is nu. Nu stilstaan is niets meer of minder dan het rustmoment, vlak voor de noodzakelijke aanloop voor het wagen van de sprong. Het startpunt voor de grote sprong naar de stip op de horizon ligt hier, dicht bij u. Dat is altijd een goed beginpunt. • Dit is een column geïnspireerd op een interview met Sander Veenendaal, oprichter van Heldergroen en nondualist, door Shinta Oosterwaal. Voor WHATNOW.earth waarin 21 visionairs wordt gevraagd naar hun visie op de economie van de 21e eeuw.

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 43

ONDERNEMEN

‘Als de business stil staat, sta dan eens stil bij uw business.’

STERKER UIT DE CRISIS

Speelruimte voor verwondering Nu door het coronavirus alles op zijn kop gezet wordt, hebben we de keuze om alles zoveel mogelijk bij het oude te laten en – na deze crisis – de vertrouwde gang van zaken weer op te pakken. Of we gebruiken deze periode om te spelen met de mogelijkheden die er zijn, onze creativiteit de vrije teugel te geven en waar mogelijk met plezier door nieuwe ogen te kijken. Thuis en in het onderwijs. DOOR:

JASJA VAN DEN BRINK, CARLIJN ODIJK & DAPHNE LAAN

Iedereen heeft een uniek pad te bewandelen, weten de Earth Keepers in de film Down to Earth. Een bijna vergeten inzicht van de Nowaten uit de film, is dat het volgen van uw unieke pad begint met het ontdekken van uw eigen verlangens, zodat u vol vertrouwen durft te dromen en van daaruit – soms wankele, soms minieme – stappen zet. Dat u uzelf steeds beter leert kennen en weet wat u de wereld te bieden hebt. Dat u dingen anders durft aan te pakken.

‘We staan voor uitdagingen die veel van ons en onze creativiteit zullen vragen.’ Wie willen we zijn?

Hoe vergaat het u? De onverwachte dagelijkse uitdaging om uw werk met aandachtvragende kinderen te combineren, een rustige plek te vinden om die telefonische vergadering te houden of u te bedenken hoe u de werkgaten in uw agenda met nieuwe activiteiten gaat 44 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

vullen. Het is niet altijd eenvoudig, maar blijkbaar zijn we creatief genoeg om hier snel een draai in te vinden. Want een noodgedwongen situatie als deze geeft ook kansen, bijvoorbeeld in de manieren waarop we de thuisscholing van onze kinderen vorm zijn gaan geven. Er is, los van de praktische uitdaging, ook ruimte als u durft en wilt proberen. Houden we vast aan strakke schema’s – wat u met een hele groep ook echt moet doen – of geeft u uzelf speelruimte om u te verwonderen, (lastige) vragen te stellen, te spelen, creatief te zijn en uzelf en elkaar beter te leren kennen? We staan nu en in de nabije toekomst voor uitdagingen die veel van ons en onze creativiteit zullen vragen. Dat is niet iets waar we bang van hoeven te worden, dat is iets waar kansen liggen en we creatief mee om mogen leren gaan. Daar kunnen we – met onze kinderen – nu al een basis voor leggen. ‘We zijn op en buiten school druk om onze kinderen omhoog te stuwen op de maatschappelijke ladder, en straks komen we boven en blijkt de trap tegen de verkeerde muur te staan. En dan?’ Volgens pedagoge Jasja van den Brink staan we in het onderwijs en in de opvoeding voor nieuwe uitdagingen, nu het in de nabije toekomst steeds minder zal gaan om ‘wat’ je wilt worden, en steeds meer om ‘hoe’ en/of ‘wie’ je wilt zijn. Dit vraagt van leerkrachten, docenten en opleidingen een bezinning op hun eigen kwaliteiten, behoeften en drijfveren en daarmee hun unieke bijdrage aan deze wereld. Dit vraagt om een

STERKER UIT DE CRISIS

beweging van binnen naar buiten, om het wakker maken van dat stille inzicht dat voorafgaat aan beweging. Wat is jouw unieke bijdrage? Als opleiden richting ‘wat’ iemand wil worden in deze kanteltijd niet meer legitiem is, hoe gaan we die verschuiving naar ‘wie’ en ‘hoe’ dan vormgeven? Dat is een nieuwe uitdaging waar ons onderwijs voor staat. ‘Wie ben jij, welke kwaliteiten en talenten heb jij, en hoe kun je die inzetten om de wereld een mooiere en betere plaats te maken. Dát begeleiden als leerkracht vraagt andere vaardigheden dan het moeten volgen van een vaststaand curriculum. Dat vergt om buiten de bestaande kaders te denken en te doen. We mogen op zoek naar een nieuwe definitie van onszelf, een definitie die losstaat van het werk dat we doen. Je baan leek een onlosmakelijk deel van je identiteit te zijn en we waren generaties lang gewend ons ermee te identificeren. Zelfs de achternaam verwees er bij veel mensen naar. Ik ben bakker, ik ben arts, ik ben meester. Maar wat ben jij dan nog als je baan wegvalt? Hoe definieer je je identiteit dan? Hoe geef je

je leven een zinvolle invulling? Hoe deze invulling ook vorm krijgt, het zal in ieder geval geen levenslange baan met garanties van wieg tot graf meer zijn. Misschien heb je wel “vier banen” tegelijk en verandert de invulling daarvan elk jaar. Levenslang leren in optima forma. Zo verschuift het accent van “wat” naar “wie” en “hoe”. Je (toekomstige) baan of titel is niet meer het ijkpunt, jíj bent het ijkpunt.’

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 45

STERKER UIT DE CRISIS

‘Als we spelen staan we open voor mogelijkheden.’ Ga toch spelen

Volgens psychiater en klinisch onderzoeker Stuart Brown, is het van belang dat we ons hele leven blijven spelen. Zo blijven we creatief en staan we open voor veranderingen. Een niet te onderschatten vaardigheid in een wereld waarin ontwikkelingen elkaar razendsnel opvolgen en onverwachte gebeurtenissen de dagelijkse routine rigoureus kunnen verstoren. Brown stelt dat spelen voor ons net zo essentieel is als slapen. De ‘succesvolste’ mensen blijven hun leven lang spelen. Dat is belangrijk, of je nu volwassen of kind bent. De laatste jaren stapelt het bewijs zich op voor het feit dat spelen essentieel is voor de groei en vorming van het brein. En niet alleen voor de motorische gebieden (Bron: Play: how it shapes the brain, opens the imagination, and invigorates the soul. Stuart Brown) Voor alle helderheid: Bij spel moet u niet alleen denken aan Monopolie of verstoppertje. Het ligt veel breder dan dat. U kunt ook een verbaal spel spelen, zodat humor ontstaat. Of u vermaken met de wereld van de imaginatie en ‘wat als…’ bedenken. Out of the box denken. Een belangrijke vaardigheid in tijden dat alles anders loopt dan de statistieken voor de komende jaren voorspeld hebben. Zoals een verkeerde vertaling van Aristoteles luidt: ‘It is the mark of an educated mind to be able to entertain a thought without accepting it.’ Een vaardigheid van bijvoorbeeld succesvolle onderzoekers, maar ook van mensen met een beroep dat meer praktisch van aard is.

46 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

Een leerkracht die nieuwsgierig blijft ontdekt vaak heel goed wat de behoeften van een kind zijn. Spel is daarnaast een manier om iets daadwerkelijk te doorgronden. Om ervaring op te kunnen doen met hoe iets is of zou kunnen zijn, zonder dat het meteen de realiteit is. Om iets met meer afstand te bekijken, omdat we niet meteen op het resultaat afgerekend zullen worden, we doen immers maar alsof. Om nieuwe werkelijkheden te verkennen. Niet meteen de eerste optie voor waar aan te nemen, maar daar voorbij of van een andere kant bekijken, welke informatie te halen valt. Invalshoeken opzoeken en vergelijken. (Oude) overtuigingen tegen het licht houden. Door middel van spel kunt u (nieuwe) vaardigheden oefenen, ideeën opdoen, u dingen fysiek eigen maken. De uitdrukkingen ‘kinderspel’ en ‘het is maar een spelletje’ doen geen recht aan deze belangrijke menselijke vaardigheid.

Speels dromen

Het woord ‘werk’ heeft dat imagoprobleem niet. De scheiding tussen werk en spel lijkt een tegenstelling die zó in onze cultuur ingebed is dat we het vaak niet eens meer merken. Waar werk iemand tot een serieuze en belangrijke deelnemer aan de maatschappij maakt, wordt spel vaak gezien als ‘leuk’, maar onbetekenend en onproductief. Maar daarmee doen we spel tekort en plaatsen we tegelijkertijd werk te hoog op het voetstuk. Er mag dus, zoals hierboven al beschreven is, aandacht zijn voor het ‘eigene’, het creatieve aspect van werk, juist dat aspect waar uw unieke inbreng het verschil maakt. De vraag: ‘Wie bent u dan?’, geldt daarmee ook voor de docent. Dat is de basis. Dat maakt werk tot werk dat u leuk vindt, dat bij u past en waarmee u iets positiefs aan deze wereld bijdraagt. Spelend werken als het ware. Zo kunt u het gedwongen thuis bij elkaar zitten als kans benutten om elkaar nog beter te leren kennen. Samen met uw kind te werken aan het schoolwerk dat er is. Samen bekijken of de (spel)regels die er in het gezin zijn in deze situatie misschien aan een upgrade toe zijn. En daarnaast misschien ook een leuke kans om eens aan uw kind te vragen om de wereld te tekenen zoals deze er over vijf of tien jaar uitziet. Misschien kunt u dat zelf dan ook doen. En kunt u daarna een gesprek hebben waarbij vanuit verwondering en nieuwsgierigheid elkaars wereld verkend wordt. Misschien brengen uw kinderen u wel op fantastische ideeën. Of u fantaseert dat u een reis gaat maken deze zomer, en gaat alvast virtueel bekijken waar

SPELEN

u naartoe zou gaan en welke plekken en bezienswaardigheden u zou bezoeken. Voorpret is de helft van de pret, en wellicht is het over een tijdje weer mogelijk om de reis dan ook echt uit te voeren. Natuurlijk hoeft u geen leerkracht of docent te zijn om speels dromen van andere mensen, jong of oud, aan te wakkeren. Als ouder(s), buren, familie, trainer, vrijwilliger of ondernemer of wie dan ook in onze samenleving, kunt u het verschil maken. De snelste manier om speelsheid een nieuwe impuls te geven, zegt speeldeskundige Stuart Brown, is iets fysieks te gaan doen. Kom in beweging! Wandel, spring, dans, gooi een bal. We beginnen te leven door beweging. Als we spelen staan we open voor mogelijkheden en de vonken van nieuwe inzichten en gedachten. We zijn door de natuur gebouwd om op te bloeien door middel van spel. Het grote voordeel van spelen lijkt dus te zijn dat het ons brein flexibel maakt en

openstelt voor een veranderende wereld. Een wens die in alle eenvoud iets in beweging kan zetten nu we thuis zijn, is deze: ‘Durf te spelen. Geef jezelf en kinderen de speelruimte.’ • Daphne Laan is Managing Director van de Down to Earth Collective. Carlijn Odijk & Jasja van den Brink vormen het onderwijsteam van de Down to Earth Collective.

DAPHNE LAAN

CARLIJN ODIJK

JASJA VAN DEN BRINK

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 47

STERKER UIT DE CRISIS

Strak geregisseerde informatie graag De ernst van de boodschap over de coronacrisis verdampt door een groot aantal niet-functionele berichtgevingen, onder andere in praatprogramma’s. In een crisis is waarheidsgetrouwe informatie cruciaal. Het stimuleert dat mensen gewenst gedrag vertonen dat nodig is om de crisis te beteugelen. DOOR:

JO CARIS EN THEO POIESZ

Ongewenste informatie leidt de aandacht af van wat belangrijk is. Hoe eenduidiger en consistenter de boodschap, hoe beter. Het ondersteunt de effectiviteit van maatregelen en het voorkomt onnodige angst of paniek bij mensen. Naast essentiële informatie over het virus is er ook veel misinformatie, verspreid door leken zonder kennis van zaken. Dit soort ‘informatie’ trekt de aandacht van het publiek, maar werkt verwarrend. Het verlaagt de impact van de werkelijke boodschap en verzwakt de op de crisis gerichte maatregelen.

Het kan beter

In de media komen we verschillende soorten misinformatie tegen: informatie die niet op feiten maar op eerste indrukken of ‘gevoel’ gebaseerd is. Deze informatie werkt (onbedoeld) misleidend. Voorbeelden: • Praatprogramma’s tonen een bonte mix van genodigden. Naast deskundigen zijn er BN’ers met quasiinteressante opmerkingen. Met hun hoofd verhogen ze de kijkcijfers, maar met hun mond verdunnen ze de discussie. • In plaats van uit te leggen hoe prognoses worden gemaakt, worden dagcijfers te absoluut gepresenteerd. Zo omgaan met informatie verhoogt de verwarring. • Informatie die verpakt is als crisisinformatie maar in feite een ander belang vertegenwoordigt. We zien dit in de Tweede Kamer waar het doel politiek gewin lijkt te zijn. • Informatie die onevenredig aandacht schenkt aan het negatieve: besmettingen en doden. Er is opvallend weinig informatie over patiënten die genezen. Successen niet benoemen creëert uitzichtloosheid. Mensen moeten het idee hebben dat wat ze ten behoeve van de crisis doen, zin heeft. 48 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

• Informatie die alleen ingaat op wat mensen moeten doen en niet op de redenering erachter. Jongeren worden zo niet geholpen te beseffen dat het in een groep bij elkaar lopen letterlijk doden tot gevolg kan hebben. • Het vergelijken van ongelijksoortige zorgsystemen, zoals met Italië, is zinloos. Nederland heeft de zorg anders ingericht dan de meeste andere landen. Door het accent dat in de media op de ziekenhuizen en met name de ic’s wordt gelegd, komt het andere zorgaanbod minder in zicht. Hier hebben we een sterke eerste lijn (huisarts, thuiszorg, etc.) en een hoge mate van deskundigheid in verpleeghuizen. Daarmee bieden wij een gedifferentieerd aanbod op de gespreide zorgvraag. Dit sluit niet meer aan als er zich grote verschuivingen voordoen in de vraag, zoals bij deze crisis. Maar in alle situaties wordt met man en macht geprobeerd die aansluiting weer te realiseren, zoals meer ic-capaciteit en eigen corona-afdelingen in verpleeghuizen. • Tot slot: er is ook misinformatie in de betekenis van – bewuste – desinformatie. De meest verwerpelijke soort desinformatie wordt gepresenteerd door oplichters die gericht zijn op het uitbuiten van angst. Een crisis is een verzameling van onderling samenhangende probleempunten. Het gaat niet alleen om tests, bedden, artsen, verpleegkundigen en mondkapjes. Het gaat om alles tegelijkertijd. Het vraagt dan ook om een integrale benadering. Kenmerkend voor crisismanagement is dat het niet meer kan zijn dan een poging alle ballen tegelijkertijd in de lucht te krijgen en te houden. Voor (politieke) tegenstanders is het dan heel gemakkelijk om dat ene aspect eruit te lichten, waar nog onvoldoende aandacht aan is besteed. Het opportunistisch omgaan met informatie om politieke redenen is, in tijd van crisis, contraproductief en immoreel.

Hoor wie het zegt

‘Er is opvallend weinig informatie over patiënten die genezen.’ Concluderend

Een crisis ontstaat door mensen en kan alleen door mensen worden bestreden. Bij deze crisis gaat het om de gehele wereldpopulatie. Er zijn maar weinig effectieve sturingsmiddelen. Sancties helpen beperkt door de geringe pakkans. Het gaat dus om het overtuigen van mensen zich te conformeren aan de maatregelen. Informatievoorziening speelt hierin een cruciale rol. Er wordt van uitgegaan dat informatie eenduidig en begrijpelijk is. De werkelijkheid is anders. Het bestrijden van deze coronacrisis is een medische, sociale, economische en politieke aangelegenheid. Het sturen op gewenst gedrag vraagt ook om een goed geregisseerde informatievoorziening. Uitstekende zorg kan slecht gedrag en slechte informatie niet compenseren. Laat ons focussen op deskundigen uit de praktijk, de objectieve werkelijkheid en op datgene wat ons, ondanks de misère, verbindt en hoop geeft. • Jo Caris (1945) en Theo Poiesz (1952), auteurs van o.a. ‘Visies op Zorg’ (2020), zijn beide emeritus hoogleraar met uitgebreide ervaring in de gezondheidszorg. Caris was bestuurder, toezichthouder, adviseur en onderzoeker in veel sectoren van de zorg. Hij is voorzitter van de Stichting Alzheimer Nederland regio ’s-Hertogenbosch – Bommelerwaard. Poiesz was hoogleraar economische psychologie en toezichthouder in de zorg. Nu is hij nog actief als strategisch adviseur in de gezondheidszorg. MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 49

INFORMATIEVOORZIENING

Deze kritiek over de kwaliteit van informatie geldt niet voor de deskundigen. Het optreden van virologen, intensivisten, epidemiologen en microbiologen is een verademing. Zij geven exacte informatie, met beperkingen en nuanceringen zonder de ernst van de situatie te ontkennen. De kritiek betreft de leken die aan de haal gaan met cijfers, interpretaties en ongefundeerde opmerkingen over de keuze om patiënten wel of niet op te nemen op een ic. Zij dramatiseren dat als de keuze over leven en dood, waar experts uitleggen dat mensen met een zwakke conditie de ic-behandeling niet zullen overleven of een beroerde revalidatie tegemoet gaan met toch een vroegtijdig overlijden. Voor deze patiënten is verzorging buiten de ic het meest geëigend. Dit is Nederlands beleid, ook los van deze crisis. Zorgelijk is de kwaliteit van inbreng van bepaalde politici in de debatten van de Tweede Kamer. De (meeste) Kamerleden hebben geen inzicht in de gezondheidszorg, noch in crisismanagement. Dit kan ze niet kwalijk worden genomen. Wel kan ze worden verweten dat ze, in plaats van vragen te stellen, stelligheden verkondigen tegen deskundige adviezen in. Enkele vragen en aanbevelingen dringen zich op: • Kunnen we, naast het journaal en uitzendingen van het kabinet, tot één praatprogramma komen over de crisis? • Kunnen leken, ook BN’ers, geweerd worden? • Kan het kabinet c.q. de crisismanager meer handelingsvrijheid krijgen en kan de bemoeienis van de Tweede Kamer worden gedoseerd in tijden van crisis? Kan de voorzitter een ruimere bevoegdheid krijgen om in te grijpen bij niet-functionele discussies? • Hoe gaan we reageren op de grote vraag naar zorg die nu wordt uitgesteld, op de achtergrond aanwezig blijft en zich straks met volle kracht manifesteert? • Kunnen we conclusies trekken over hoe verder na deze crisis? Wat betekent het voor een volgende crisis? Hoe gaan we om met de vele (internationale) contacten en bewegingen in onze hectische wereld? Wat betekent het voor bedrijvigheid, omgang met milieu et cetera?

STERKER UIT DE CRISIS

Klaar voor het volgende virus Terwijl het coronavirus zich in hoog tempo verspreidt en de Big Apple aangetast raakt als nieuw epicentrum van de besmetting, slaat de verbazing aan de andere kant van de Atlantische oceaan om in verontwaardiging en woede. Waarom was men niet beter voorbereid of gewaarschuwd? Die waarschuwing was er wel. Van niemand minder dan Bill Gates, vijf jaar geleden. DOOR:

TONY MASON

In een TED Talk in 2015 haalde de oud-Microsoftbaas en miljardair-filantroop lessen aan uit de ebolacrisis van 2014 in West-Afrika. Hij verkondigde stellig dat zowel de Verenigde Staten als andere landen niet voorbereid waren op de toekomstige pandemie die hen op ongekende wijze zou treffen. ‘Als iets de komende decennia meer dan tien miljoen mensen doodt, is het eerder een zeer besmettelijk virus dan een oorlog’, luidden zijn profetische woorden. Niet raketten, maar microben als boosdoeners.

Voorbereiding

Gates merkte op dat veel landen zich jarenlang hebben ingespannen om het risico van een nucleaire oorlog te verkleinen en dat ze dezelfde aandacht zouden moeten besteden aan een massale voorbereiding op een dodelijk virus. ‘We hebben eigenlijk heel weinig geïnvesteerd in een systeem om een epidemie te stoppen’, zei hij, in navolging van waarschuwingen van artsen in de afgelopen jaren. ‘We zijn niet klaar voor de volgende epidemie.’ Hij prees het ‘heroïsche werk’ van gezondheidswerkers die naar Afrika gingen om ebola te helpen bestrijden. Maar in zijn toespraak van maart 2015 merkte hij op dat er niet genoeg epidemiologen waren die de ziekte volgden, dat er onvoldoende artsen waren om patiënten te behandelen, dat de dossiers op papier werden bijgehouden in plaats van in computers en dat andere grote tekortkomingen de noodzakelijke inspanningen belemmerden. De samenleving had volgens hem geluk dat de uitbraak – waarbij meer dan elfduizend mensen in Liberia, Sierra Leone en Guinee omkwamen – vooral beperkt bleef tot het platteland. 50 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

‘Als men zich niet voorbereidt, kan de volgende epidemie dramatisch meer verwoestend zijn dan ebola’, zei hij. ‘Een virus zoals de Spaanse griep van 1918,’ voegde Gates eraan toe, ‘zou zich heel, heel snel over de hele wereld verspreiden. En je kunt meer dan dertig miljoen mensen zien sterven aan die epidemie. Dit is dus een serieus probleem. We moeten ons zorgen maken.’ Gates pleitte ervoor dat individuele landen, de WHO (Wereldgezondheidsorganisatie) en andere verantwoordelijke instanties en bestuurders medische interventieteams gingen opzetten. Die zouden moeten trainen als militaire soldaten, gesimuleerde pandemische oefeningen moeten uitvoeren en zich voorbereiden om snel naar gebieden te gaan waar pandemieën slachtoffers maken.

STERKER UIT DE CRISIS

‘We hebben weinig geïnvesteerd om een epidemie te stoppen.’ Geen paniek

Investeren en samenwerken

Hoewel hij zijn carrière als computerprogrammeur begon, heeft de 64-jarige Gates een groot deel van de

afgelopen twintig jaar gewijd aan de volksgezondheid en de geneeskunde. De Bill & Melinda Gates Foundation, gevestigd in Seattle, wordt geleid door drie beheerders: Bill en zijn vrouw Melinda Gates en financier Warren Buffett. Sinds de oprichting in 2000 heeft de stichting meer dan 6 miljard dollar bijgedragen aan medisch onderzoek en gezondheidszorg, met de nadruk op de behandeling en preventie van aids, tuberculose, malaria, mazelen en andere ziekten, met name in Afrika en enkele van de armste delen van de wereld.

KLAAR VOOR LATER

Terwijl we in Nederland de afgelopen maanden de zoektocht naar voldoende beademingsapparatuur van dichtbij hebben kunnen meemaken, waarschuwde Gates vijf jaar geleden al dat overheden veel meer moesten investeren in medische apparatuur, vaccinonderzoek en andere manieren om zich voor te bereiden. Hij vond het indertijd lastig om in te schatten wat deze maatregelen zouden gaan kosten. ‘Maar ik ben er vrij zeker van dat het zeer bescheiden is in vergelijking met de mogelijke schade’, zei Gates. ‘De Wereldbank schat dat als we een wereldwijde griepepidemie hebben, de mondiale rijkdom met meer dan drie biljoen dollar zal dalen en dat we miljoenen en miljoenen doden zullen hebben.’ ‘Je hoeft niet in paniek te raken’, zei Gates indertijd aan het einde van zijn TED Talk. ‘We hoeven geen blikjes spaghetti op te potten of naar de kelder te gaan. Maar we moeten aan de slag, want de tijd staat niet aan onze kant.’ Achteraf gezien had hij als anti-hamstervoorbeeld beter wc-papier kunnen noemen.

STERKER UIT DE CRISIS

‘Het is een feit dat we klaar kunnen zijn voor de volgende epidemie.’ Op 5 februari kondigde de stichting een donatie van honderd miljoen dollar aan om onderzoek en ontwikkeling van medicijnen en andere behandelingen voor COVID-19 te financieren. Op 18 maart werd Gates in een online vragenuurtje op het discussieforum Reddit gevraagd hoe lang hij dacht dat de huidige crisis zou duren. ‘Als een land goed werk verricht met testen en “afsluiten”, dan zouden ze binnen zes tot tien weken zeer weinig nieuwe ziektegevallen moeten zien en weer open kunnen gaan’, antwoordde hij. Verder riep hij mensen op om kalm te blijven en vroeg hij leiders om meer te investeren in het voorkomen van toekomstige pandemieën. ‘We moeten de mogelijkheid hebben om diagnostiek, medicijnen en vaccins zeer snel op te schalen. Er bestaan technologieën om dit goed te doen als de juiste investeringen worden gedaan. Landen kunnen hierin samenwerken.’

Optimistisch

Op sociale media gaan verhalen rond over complottheorieën. Zo zouden Bill Gates en zijn vrouw aanstichters zijn van het virus, over patenten van het virus beschikken en geld steken in organisaties die kwade bedoelingen hebben op dit gebied. Door onderzoeksjournalisten en fact checkers van onder meer USA Today zijn deze verhalen inmiddels naar het rijk der fabelen verwezen. Eind maart 2020 gaf Gates vanuit zijn huis een interview waarin hij reageerde op zijn voorspellende TED Talk. ‘Vijf jaar geleden zei ik dat de pandemie zo’n ongeadresseerde, heel erg enge zaak is en dat, als we de juiste dingen zouden doen, we beter voorbereid kunnen zijn. De wetenschap staat aan onze kant. Het is een feit dat we klaar kunnen zijn voor de volgende epidemie. Het is heel duidelijk hoe dat moet. Op de vraag of hij nog hoopvol naar de toekomst durft te kijken, antwoordt hij positief. ‘Ik ben nog steeds een enorme optimist. Of het nu klimaatverandering is, landen die samenwerken, biologische kennis die ziekten 52 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

BILL GATES

als malaria en tuberculose aanpakt; zelfs (geloof ik in) vooruitgang op het gebied van welvaartsziekten zoals kanker – de hoeveelheid innovatie, de manier waarop we ons kunnen verbinden en samenwerken – ja, daar ben ik super positief over. Ik ben er zeker van dat dit ons bij elkaar moet brengen.’ In een ingezonden stuk in The Washington Post op 1 april 2020 hield Gates een pleidooi voor een grondige aanpak van de crisis, nu het nog kan. Tussen de regels door las hij de Amerikaanse regering fijntjes de les. ‘Ik geloof nog steeds dat als we nu de juiste beslissingen nemen, op basis van wetenschap, gegevens en de ervaring van medische professionals, we levens kunnen redden en het land weer aan het werk kunnen krijgen.’ In het artikel focust hij op een aanpak in drie stappen: een consistente shutdown, uitbreiding van het aantal tests en het versneld ontwikkelen van een vaccin. Een paar dagen later bevestigde hij in The Daily Show dat zijn stichting de bouw van zeven fabrieken voor de ontwikkeling van een coronavaccin gaat bekostigen. Daaruit zullen hooguit twee werkende vaccins voortkomen en het verlies van de overige investeringen neemt hij voor lief. ‘Het verlies van een paar miljard dollar is de moeite waard als je beseft dat de economische schade in de triljarden kan lopen.’ Interviewer Trevor Noah vroeg tot slot of hij nog een voorspelling in petto heeft die we deze keer niet moeten negeren. Gates noemde de mogelijkheid van een niet-natuurlijke pandemie door bio-terrorisme. Maar ook in zo’n geval blijft de weldoener een optimist: ‘Wat we nu meemaken is zo’n grote verandering voor de wereld; de tientallen miljarden die we steken in het stand-by hebben van de nodige diagnostiek en vaccinproductie, zullen ervoor zorgen dat we dan wel klaar staan voor de volgende epidemie.’ •

‘Optimisme is iets anders dan positiviteit. En optimisme is ook niet naÏef. Optimisme accepteert de waarheid van de werkelijkheid en kijkt vooruit naar een betere toekomst. Optimisme is het fundament van hoop. En hoop houdt ons op gang. Er is licht aan het eind van deze tunnel en we zullen er komen… samen.’ Simon Sinek Auteur

Ook nu blijft aandacht voor artrose nodig Artrose is een aandoening aan de gewrichten. Bij artrose zijn de meest

voorkomende klachten pijn, stijfheid en nog meer pijn. In Nederland lijden meer dan 1 miljoen mensen aan artrose.

Goed bewegen is een belangrijke stap om de ontwikkeling van artrose tegen

te gaan. In een tijd waarin onze bewegingsvrijheid en het zorgaanbod beperkt worden, mogen we de aandacht en hulp voor artrosepatiënten niet laten

verslappen. Stichting Artrose Zorg geeft belangrijke voorlichting, met handige

tips om zo goed mogelijk met artrose om te gaan. Tegen de pijn, en om zo goed mogelijk te bewegen. Ondanks artrose is dan nog heel veel mogelijk.

Wilt u ons hierin ondersteunen? Maakt u dan alstublieft uw gift over op

bankrekeningnummer NL98 INGB 000 60 59 689 t.n.v. Stichting Artrose Zorg. Wij danken u hartelijk voor uw steun in de strijd tegen artrose.

Stichting Artrose Zorg ٠ Bezuidenhoutseweg 161 ٠ 2594 AG ’s-Gravenhage ٠ www.artrosezorg.nl

MEDISCH DOSSIER Uw hulp bij het maken van betere gezondheidskeuzes

Maak betere keuzes voor uw gezondheid Neem een abonnement op Medisch Dossier! Heeft u behoefte aan onafhankelijke medische informatie? Wilt u meer weten over de risico’s van gangbare therapiën en medicatie en wat de alternatieven zijn? Het gezondheidsmagazine geeft al ruim 20 jaar maandelijks praktische informatie in de vorm van helder en toegankelijk geschreven artikelen, gebaseerd op wetenschappelijke publicaties.

10 MA GA PER JA ZINES AR TOEGA PLUS NG HET ON TOT LIN ARCHI E EF

Wetenschappelijk onderbouwd Interessant & informatief Laagdrempelig & toepasbaar Onafhankelijk Neem uw gezondheid in eigen hand en ontvang nu 10 nummers voor € 49,95 (ruim 25% korting). Inclusief toegang tot het online archief. Ga naar www.medischdossier.org/jaarabo en meld u aan met de kortingscode optimist

www.medischdossier.org/jaarabo

ACHTERGROND

Shinto en het belang van

schoonmaken Wij zijn onze connectie met de natuur kwijtgeraakt. Dat vindt Paul de Leeuw, de enige shinto master in Europa. Vele honderden jaren terug zorgden natuurgeloven, zoals die van de Kelten en Azteken voor een band, die door georganiseerd geloof en moderniteit is verdrongen. Hoog tijd dat wij met shinto onze natuurlijke verbinding weer aansterken.

SHINTO MASTER

DOOR:

ARIE DEKKER

Een voorbijganger ziet het waarschijnlijk niet aan de buitenkant van het Vierwindenhuis, maar aan het Windroosplein in Amsterdam is de enige shinto-schrijn van Europa te vinden. In een keurig opgeruimde kamer schuiven wij aan bij Paul De Leeuw, die ons uitlegt hoe shinto is ontstaan. ‘Shinto wordt dan wel als geloof omschreven, het is juist een gevoelsmatige ervaring. Neem als voorbeeld dat je door de bergen rondloopt en verdwaalt. Dan denk je: wat is de natuur ontzettend sterk. Als je een tijdje in die wilde natuur leeft, krijg je echt het gevoel dat je die natuurkrachten te vriend moet houden.’ Japanners geven die natuurkrachten een naam: kami. Hoewel de kami volgens De Leeuw van nature goed zijn, staan zij niet boven menselijke trekken zoals wispelturigheid en baldadigheid. ‘Als ze worden veronachtzaamd door de mensen worden ze boos, dan worden ze kwaad.’ Het is dus aan ons om ze met respect te behandelen, zegt hij. Want wij krijgen veel van de natuur, maar daar moeten we wel iets voor teruggeven. ‘Je mag de natuur niet eindeloos uitputten: er moet balans zijn’

‘Shinto gaat ervan uit dat het leven prachtig is.’ De kringloop van zelfreiniging

Om deze balans te behouden moet er worden schoongemaakt, een centraal aspect binnen shinto. ‘Alles groeit in de lente, in de zomer begint het te bloeien, in de herfst pluk je de vruchten en in de winter vallen de laatste blaadjes af. Die cyclus gaat oneindig door.’ Wij staan 56 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

midden in dit proces, aldus De Leeuw, ook als we fabrieken en huizen bouwen. Wij moeten daarom volgens hem zelf deze ‘kringloop van zelfreiniging’ in ons dagelijks leven terugbrengen. Niet alleen door ons huis schoon te houden, ook door aan onszelf te werken. ‘Wij zijn al van nature verbonden met de kami, maar deze connectie is meestal vertroebeld.’ Om dit uit te leggen stelt hij dat iedereen een innerlijke spiegel heeft, die het licht van de zon weerspiegelt. Na verloop van tijd wordt die spiegel stoffig. Gewoonlijk haal je er dan een doek overheen, maar bij zo’n innerlijke spiegel is dat wat ingewikkelder.

Honderddaagse cursus

Om zijn innerlijke spiegel schoon te maken had De Leeuw honderd dagen doorgebracht in de Yamakage Shinto School, waar Japanse jongeren zich voorbereiden op het maatschappelijk leven. Hier volgen ze, onder leiding van een shinto master, een speciaal programma dat eeuwen geleden binnen aris-

ACHTERGROND

SHINTO MASTER PAUL DE LEEUW

Negatieve gedachten vervuilen

De Leeuw stipt een belangrijk moment aan waarop hij zich in Japan bewust werd hoe ook negatieve gedachten onze omgeving vervuilen: niet alleen kwaadspreken of liegen, maar ook klagen en zeuren. ‘Zonder het te beseffen creëren we allerlei soorten afval. Dat wij afval maken is natuurlijk. Als beeldhouwer heb je ook afval tijdens het maken van een beeld, als schilder heb je duizend vellen papier waar je schetsen op maakt. Die gooi je uiteindelijk weg om één werk over te houden. In die zin leert shinto ons weer de kunst van het schoonmaken, waardoor het leven er prachtig uit gaat zien. Net als bomen, dieren, bergen of rivieren maken we deel uit van de cyclus van het leven.’ Met deze kennis in het achterhoofd is het zaak om niet anderen de schuld te geven van onze eigen irritaties. ‘Je kunt je ook afvragen: waarom ben ik geïrriteerd? Waarom ga ik over iemand klagen? Omdat er nog iets in mezelf zit dat ik moet opruimen. Je wordt dus wat milder tegenover mensen: als je iemand iets fout ziet doen, moet je niet kwaad worden. Iedereen komt vanuit dezelfde goede natuur en handelt vanuit deze. Denk liever: zij doen dit omdat ze bepaalde dingen niet weten. Mediteren helpt hierbij.’ Tot slot: ‘Om echt te begrijpen hoe shinto werkt, moet je het zelf ervaren. Ik ben gevraagd om in juni een workshop shinto te geven op de Happy Spirit Days. Dat schuift helaas een jaar door. Maar er zijn wekelijks shinto-oefeningen in mijn dojo in Amsterdam en maandelijks in het Japans Cultureel Centrum in Rotterdam.’ • De Happy Spirit Days: Voor wie zich wil onderdompelen in de wereld van yoga, filosofie, bewustzijn, mindfulness, meditatie en meer, zijn er volgend jaar weer de Happy Spirit Days. Een sfeervol festival waar het niet ontbreekt aan gezond eten, muziekoptredens van formaat en allerlei verrassingen. Helaas dit jaar niet, maar op 11, 12 en 13 juni 2021 vindt de vierde editie plaats in Blaricum, als bijeenkomsten op dat moment weer zijn toegestaan. Meer informatie: www.happyspiritdays.nl MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 57

SHINTO MASTER

tocratische kringen werd ontwikkeld, en dat voor een deel nog steeds binnen de traditionele Japanse kunsten wordt toegepast. Een eenvoudige shinto-oefening kan iedereen zelf uitproberen, vertelt De Leeuw, bijvoorbeeld tijdens het wachten op bus of trein. ‘Wat voel je als je staat? Je staat met je voeten stevig geworteld op de grond en je kruin groeit omhoog naar het licht van de hemel. Wanneer je je dan concentreert op de ademhaling, ga je beseffen dat je lijf een zwaartepunt heeft waar de inademing naar toegaat en waar de uitademing vandaan komt. Die locatie is niet alleen het zwaartepunt, maar ook een lichtpunt. Daar bedoel ik mee dat je een centrum hebt waarvandaan de zwaartekracht naar de aarde gaat en tegelijkertijd een lichte kracht naar boven stroomt. Dat betekent dat je zelf het middelpunt bent van hemel en aarde. Het lijkt een beetje op yoga: door rustig te staan word je langzaam bewuster van jezelf. Maar het besef dat je zelf het middelpunt van de wereld bent, is pas de eerste stap. De volgende stap is dat je je bewust wordt van je omgeving, waar degene die naast je staat ook het middelpunt van de wereld is. Geleidelijk ontstaat een gevoel van verbondenheid met alles om je heen waardoor je steeds beter gaat aanvoelen wat een ander nodig heeft.’

Blijf een Optimist.

We doen de voorzichtige aanname dat u net als Bill nog steeds een optimist bent. Ook in lastige tijden zien we liever dat u dit blijft, want optimisten leven langer, gezonder en gelukkiger. Maar net als met alle waardevolle dingen is enig onderhoud wel nodig. Een abonnement op The Optimist is uw bewijs van lidmaatschap, uw kattenbelletje, uw moment voor reflectie, uw inspiratiebron. Blijft u lezen, dan blijven wij schrijven.

‘Ik ben nog steeds een optimist. De manier waarop we ons kunnen verbinden en samenwerken – ja, daar ben ik super positief over.’ BILL GATES (P.50)

Waar wacht u op? Tot u miljardair bent? Word nu abonnee! En als u het al bent, maak dan iemand anders blij met The Optimist.

Ga naar: www.theoptimist.nl/nu

BUSINESS

ZUIVER ZAKELIJK GEZOND BLIJVEN DOOR:

DE REDACTIE

We kunnen er niet omheen: corona heerst. Alleen niet helemaal in deze editie van Zuiver Zakelijk. U vindt op pagina 68 en 69 een overzicht van handige facts & figures over COVID-19. Als servicepagina’s in tijden van twijfel en om u wat meer achtergrond te geven over een virus dat ieders leven en werk beïnvloedt.

Verder melden we de laatste ontwikkelingen uit de praktijk van de artrokinesiologie. Niet alleen een mooi woord voor Scrabble, maar ook voor uw gezondheid. Vorig jaar interviewden wij de uitvinder van deze spectaculaire behandelmethodiek. Een van onze redacteuren nam de proef op de som en liet zich door hem behandelen. Hoe het in de zorg voor mensen met dementie beter kan, bewijst woonbuurt De Hogeweyk in Weesp. De mensen achter de zorgverlening gooiden in dit verzorgingshuis het roer om en creëerden een wereld waar de menselijke maat volledig terug is. Voor wie twijfelde: het kan dus wel. ‘Blijf gezond’, zeggen we de laatste tijd vaak tegen elkaar, en terecht. Maar wel graag van lichaam én geest! • MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 59

INTRODUCTIE

Daarnaast hebben we het over hele andere zaken. Zo reikt Suzanne Kuijsten ons een oplossing aan tegen burn-out. Veel organisaties kunnen wel wat praktisch advies gebruiken, is haar ervaring.

Slim omgaan met de schommelingen op de beurs Een crisis laat zich nooit voorspellen. En dat zorgde

Zeker als je belegt voor de lange termijn, kan je juist

afgelopen tijd voor opmerkelijke dagen op de beurs.

vandaag profiteren om dichter bij je doelen te komen.

Grote plussen en minnen wisselden elkaar af. De AEX,

Bijvoorbeeld voor een bijdrage aan de studie van

Nederlands meest bekende index, beleefde zijn

je (klein)kind, een extra potje voor die droomreis of wat

slechtste maand in 9 jaar en verloor ruim 10%. Wie het

eerder stoppen met werken. Meer weten over

nieuws volgt zou zich door al die schommelingen op

beursschommelingen en ben je benieuwd hoe je hier

de beurs kunnen laten afschrikken. Bij Semmie weten

slim mee om kunt gaan?

we dat schommelingen erbij horen en zien we juist kansen.

Lees dan snel verder op: semmie.nl/slim

Start nu met Semmie Ervaar de voordelen van 100% online vermogensbeheer in duurzame aandelen- en obligatiefondsen, een klantenservice die 7 dagen per week bereikbaar is en een all-in-fee van 0,7% per jaar.

Risicoloos beleggen bestaat niet. Je kan (een deel van) je inleg verliezen. Het getoonde rendement in deze advertentie is fictief.

BUSINESS

COLUMN BRIAN DE MELLO Brian de Mello is naast hoofdredacteur van The Optimist ook bijzonder veel thuis te vinden de laatste tijd. #flattenthecurve

ZIT NIET STIL

‘Bedenk dat u meer kunt dan u denkt.’

Die bleven doen wat ze altijd gedaan hadden, en deden vervolgens niks meer. Het goede nieuws is dit: de wereld is veranderd, maar draait door – ook zonder Matthijs van Nieuwkerk. Veel mensen zijn op een punt in hun leven aanbeland dat ze zichzelf opnieuw moeten uitvinden: ondernemers, werknemers, zzp’ers, iedereen die een boterham wil verdienen en nu naar dat witte plafond staart. Het is de kunst om uit de ‘overlevingsstand’ te kruipen en in de ‘onbegrensde-manier-van-denken-stand’ te komen. Dat is de grote voorwaarde om uzelf opnieuw uit te vinden. Daarmee bedoel ik: veranderen om u klaar te maken voor de toekomst na de coronacrisis. ‘Maar hoe dan?’ De hoe-vraag begint met de waarom-vraag. Waarom doe ik wat ik doe? Waarom voer ik bepaalde activiteiten uit, waarom bied ik bepaalde diensten aan? Als u daaruit bent, bedenk dan wat u zou doen als er geen ‘ja maars’ bestonden. Dat is meer dan u denkt. Misschien vanuit uw verleden, vanuit een hobby, vanuit een drang om iets nieuws te leren. Neem bijvoorbeeld zangeres Marga Bult. Die is weer aan de slag gegaan in de zorg; ze was in haar jonge jaren verpleegster. Respect. Of een taxichauffeur die overstapt naar de goederenlogistiek. Een politicus die buschauffeur wordt. Een chique restaurant dat kant-en-klaarmaaltijden bereidt en bezorgt. Een coach die besluit iets in het onderwijs te gaan doen. Een fabrikant van sterke drank die opeens ontsmettingsmiddelen produceert. Een gordijnenmaker die nu mondkapjes in elkaar zet. De enige die voor mij niet aan disruptie hoeft te doen is mijn kapper. Hopelijk blijft hij wel gewoon stilzitten totdat ik weer mag langskomen. Want ik word stilletjes aan graag geknipt en geschoren. • MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 61

DISRUPTIE

Als je wordt geknipt, moet je stilzitten. Op dit moment worden we niet geknipt, maar geschoren. En stilzitten is lastig, zeker als je van nature een bezige bij bent. Voor veel werkenden zit er niets anders op. De horeca is vrijwel gesloten, zzp’ers zien hun opdrachten als sneeuw voor de lentezon verdwijnen, veel bedrijven vallen in een donker gat. Zelfs zakkenrollers komen – ook letterlijk – niet in de buurt van hun omzetdoelen. Mensen in vitale sectoren bikkelen door, vaak steviger dan ooit. In de zorg maken artsen en verplegend personeel lange dagen en nachten. Mark Rutte zegt dat we 7,5 uur slaap moeten pakken. Ik betwijfel of iedereen daar aan toekomt. Terwijl sommigen amper tijd hebben om bij te komen, staren anderen ’s nachts bezorgd naar het plafond. Want zoiets extreems als wat we nu meemaken in de bedrijvige wereld hebben we nog niet eerder gezien. Of misschien toch wel? Klinkt disruptie u niet bekend in de oren? Zeker, de disruptie die we ervaren is razendsnel gekomen en kent een uiterst trieste, ellendige kant met inmiddels tienduizenden doden wereldwijd. Maar disruptie hebben we de afgelopen decennia op vele manieren voorbij zien komen. De komst van het internet, de digitale camera, de trendy koffiebars, de videostreamingdiensten, de nieuwe taxibedrijven, slimme beleggingsapps – ze hebben allemaal voor disruptie gezorgd en een heleboel mensen werkloos gemaakt. Dat waren vooral degenen die vasthielden aan hun ‘normale’ manier van werken.

BUSINESS

STRESSEXPERT

NIEUW MEDICIJN TEGEN BURN-OUT

We hebben het druk en ervaren veel stress. Het werk lijkt nooit af, de agenda en het hoofd nooit leeg. Ieder moment van de dag lijkt te worden gehackt door activiteiten. We snakken naar rust, maar weten niet hoe. Ondertussen loopt het aantal burn-outs verder op. Volgens stressexpert Suzan Kuijsten zijn veel organisaties buiten adem. Ze vertelt hoe het beter kan. DOOR:

SUZAN KUIJSTEN

Uit de meeste tevredenheidsonderzoeken onder werknemers blijkt dat we een té hoge werkdruk en té veel stress ervaren. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) spreekt zelfs van een wereldwijde gezondheidscrisis – door stress. Maar is stress wel het grote probleem van deze crisis? Of zijn er andere schuldigen? Want stress is in beginsel hartstikke nuttig: het regelt extra energie en focus als we ons moeten inspannen om bijvoorbeeld de trein of een deadline te halen, een presentatie moeten geven of een fout razendsnel willen corrigeren. Stress maakt dat we kunnen ‘rennen en vliegen’ en kunnen doorwerken, ook al zijn we doodmoe. Maar daar zit wel een limiet aan. Want als we steeds zo actief bezig zijn – zowel mentaal als

62 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

fysiek – daalt onze energievoorraad. Deze moet na gedane arbeid weer aangevuld worden. Doen we dat stelselmatig onvoldoende, dan raakt het lichaam ontregeld. Of beter gezegd: de energievoorraden raken op. En dan begint het lichaam aan alle kanten te haperen, met uiteindelijk een crash, de burn-out. Zo bezien is stress niet het grote probleem, maar het gebrek aan voldoende herstel. Hoe komt het toch dat we uitrusten zo lastig vinden? Een verklaring vinden we grotendeels in de context waarin wij leven.

PRESTEREN EN WERKEN

Sinds de jaren tachtig zijn we veel harder gaan werken en hebben we het sociaal drukker dan ooit. Zelfs kinderen hebben minder vrije tijd. Ze worden voortdurend beziggehouden: school, huiswerk, sport, muziek, toneel, bijles, examentraining – het houdt maar niet op. Ouders besteden bijna twee keer zo veel tijd aan het vervoeren, verzorgen en begeleiden van hun kinderen als dertig jaar geleden. Eén ding doen we echter minder: even op adem komen. We stevenen af op een wereld zonder vrije tijd, waarin alles draait om presteren en werken. Onze hele identiteit lijkt samen te vallen met wat we presteren. Sociale media laten ons geloven dat we altijd maar gelukkig, blij, slim, knap, succesvol en vrolijk moeten zijn. We lijden massaal aan opgezwollen ikkigheid, aldus psychiater Dirk de Wachter.

‘Als werkgever actief hulp bieden bij overbelasting, daar wordt iedereen beter van.’ 174 KRANTEN PER DAG

NOODAGGREGAAT

We zijn moe met zijn allen. Volgens hoogleraar arbeidspsychologie Theo Meijman is vermoeidheid een belangrijk stopsignaal van ons lichaam, dat ons vertelt dat het tijd is om te stoppen en bij te tanken. Van hard werken worden we namelijk moe, ontdekte hij. Niet alleen mentaal, maar ook fysiek. De meesten van ons zien vermoeidheid als een doorzettingsprobleem. Met onze wilskracht kunnen we ons immers over die vermoeidheid heen zetten. Maar het is dankzij stress dat we dat kunnen. Ons stress-systeem springt bij als we moe zijn en door

moeten. Het werkt dan als een noodaggregaat: het zorgt voor extra energie zodat we toch dóór kunnen. Een fijn cadeau van de evolutie, bedoeld voor noodsituaties. Het zijn echter dure herstelleningen die we afsluiten. Lossen we die niet af, dan loopt de schuld op en lopen we het risico opgebrand te raken.

(NIET) INGRIJPEN

Wie is er verantwoordelijk voor deze wildgroei aan burn-outs? Als ik in boardrooms kom, wijst iedereen naar de werknemer. Geef ik trainingen voor medewerkers, dan wijst iedereen naar het management. Tot voor kort predikte ik dat werkgever en werknemer allebei voor de helft verantwoordelijk zijn voor een gezonde arbeidsbelasting, maar dat u voor uw deel wel honderd procent verantwoordelijk bent. Dit principe gaat echter niet helemaal op voor iemand die overbelast is. Die kan namelijk helemaal niet goed meer ingrijpen. Die is neurohormonaal uit balans, heeft een oververhit brein, een kapotte rem, stresshormonen die op hol geslagen zijn en gedachten als: nog even volhouden. Natuurlijk blijft u altijd zelf verantwoordelijk voor uw burn-out, maar als werkgever actief hulp bieden bij overbelasting, daar wordt iedereen beter van. » MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 63

STRESSEXPERT

In vrijwel alle beroepen moet sneller gewerkt worden volgens hoogleraar sociologie Monique Kremer. Banen zijn ingewikkelder geworden, met meer conflicten. Anno 2020 staan we voortdurend ‘aan’. We zijn de hele dag bereikbaar en ‘stoorbaar’. Ons brein wordt aanhoudend lastiggevallen en gebombardeerd met informatie; bij elkaar opgeteld goed voor 174 kranten per dag, zegt neuropsycholoog Mark Tigchelaar. Het moet een stortvloed aan prikkels en complexe data verwerken. Ook bedrijven hacken maar al te graag onze rust. Netflix bijvoorbeeld. Met als grootste concurrent? Juist ja: onze slaap. Zie te midden van al dit nog maar eens te ontspannen. Niet zo gek dat organisaties gebukt gaan onder overbelaste medewerkers. We staan te veel ‘aan’ en te weinig uit, ook buiten het werk.

SUZAN KUIJSTEN

BUSINESS

Gek op stress, maar niet altijd Suzan Kuijsten & Carolien Hamming Uitgever: Suzan Kuijsten ISBN: 9789090305684 240 pagina’s € 24,95 Dit boek is verkrijgbaar via de webshop van The Optimist.

Een slim stressmanagementbeleid, ik gun het iedereen. Zorg voor goede monitoring van de energievoorraad in uw menselijk kapitaal, koppel verplichte interventies aan bepaalde energiestanden, en nog belangrijker: ga niet alleen stress verminderen, maar vooral herstel vermeerderen. Dat is hét nieuwe medicijn tegen burn-out.

STRESSEXPERT

OPLADEN DOET U ZO

Herstel vermeerderen kan bijvoorbeeld door het pauze-principe toe te passen van Kevin Cashman, bestsellerauteur en pionier op het gebied van transformerend leiderschap. Door regelmatig even een stap naar achteren te doen, te reflecteren en te overzien, laadt u flink op. Of pas het 45:3 principe toe. Na 45 minuten arbeid doet u even 3 minuten helemaal niks: staar uit het raam, leun achterover, strek de armen uit, loop een rondje of geef de planten water. Zet uzelf vaker in de ‘pomptidomstand’. Daar wordt u uiteindelijk een stuk productiever van. Wanneer bent u voldoende hersteld? Als u fris, fruitig en met een gevoel van energie opstaat en

zin hebt om aan de dag te beginnen. En check gedurende de dag op een rustig moment even het aantal ademhalingen per minuut. Zijn dat er meer dan tien? Dan mag u nog even in de herstelmodus blijven tot de rust in uw lijf is wedergekeerd. Of doe een bodyscan, zodat u onnodige spanning in uw lichaam kunt loslaten. Met dit recept in handen wordt u weer gek op stress. • Suzan Kuijsten wordt gezien als één van de meest toonaangevende stressexperts van Nederland. Ze is managing director bij Charlie Jones Corp. Een organisatie die zich inspant om een andere kijk op stress te introduceren. Ze bedacht het spraakmakende Stresstival, het NK-stress en de Slimme Stressmeter. Ze geeft Gek op Stress-workshops, is columniste voor diverse media, veelgevraagd keynotespeaker en schreef één van de meest bejubelde stressboeken van Nederland, Hollend voor je stress uit. Samen met Carolien Hamming schreef ze het vervolg: Gek op Stress (maar niet altijd). Haar missie: mensen inspireren om slimmer te worden in stress. Meer informatie: www.charliejones.nl

Heldergroen. de kracht van klare taal Positieve beweging door merken in de samenleving

Wie staat er in de weg?

Taal kan zorg verlenen. Troosten, oppeppen, kracht geven. Met de juiste woorden kun je bovendien ruimte creëren. Voor nieuwe inzichten of een ander perspectief. Maar ook voor mensen die buiten de boot vallen. Soms staat taal je in de weg van gezond zijn of beter worden. En dan is het tijd voor een nieuw verhaal. Bij een goede vriend thuis hangt een grote poster in de gang. Er staat op: Who the fuck is standing in my way? Oh it’s me! Het is voor een ander misschien tegeltjeswijsheid, maar voor hem een inzicht dat hij nooit meer wil vergeten. Want precies dit inzicht leidde hem uit een periode vol stress en overspanning.

Perspectief Voor mij bewijst de tekst dat een nieuw perspectief je soms kan leiden naar een wereld van nieuwe oplossingen. En het is een sprekend voorbeeld van de kracht van simpele, heldere taal. Mijn vriend wist heel goed dat er iets mis was, maar hij zocht op de verkeerde manier naar oplossingen. Dat veranderde toen de juiste mensen hem hielpen om zijn situatie eens volstrekt anders te benaderen: maybe you are standing in your way. Uitleggen Laatst moest ik aan de tekst op de poster denken toen ik kennis maakte met een nieuwe klant van Heldergroen. Het bezoek, een medewerker van een zorginstelling voor mensen met een psychiatrische beperking, verzuchtte dat het hem en zijn collega’s soms moeite kostte om uit te leggen wat zij doen. Standing in his way: te weinig afstand tot de materie. Net als mijn vriend dus eigenlijk.

Afstand Die afstand heb ik wel. Het verhaal van de zorginstelling zou ik op deze manier vertellen: ‘De mensen die bij ons komen, zullen nooit genezen in de klassieke zin van het woord. Maar dat heeft alles te maken met de manier waarop onze samenleving gezond zijn deﬁnieert. Pas als je besluit dat er binnen die deﬁnitie ruimte moet zijn voor iemand met een beperking, kun je ook écht ruimte creëren. En dat is wij doen.’ Inzicht Ik ervoer het gesprek als een voorrecht. Zulke mensen – werkzaam bij bedrijven of organisaties die méér willen dan alleen winst maken – geven me energie. Het inzicht over genezen en gezond zijn, hielp me om anders naar de wereld te kijken. Maar dat nieuwe perspectief verscheen pas toen er simpele, heldere taal voor werd gevonden. Nu staat niets meer in de weg van een krachtig verhaal.

•

DE ZORG-INSTELLING VAN HET GASTENHUIS

Het Gastenhuis is een kleinschalige zorgformule voor mensen met dementie. Elke locatie voelt als een warm thuis. Precies het tegenovergestelde van grote, onpersoonlijke zorginstellingen. Maar de manier waarop het Gastenhuis voor mensen zorgt, kan alleen met de juiste zorg-instelling. En die instelling straalt af van de nieuwe merkpositionering. www.hetgastenhuis.nl

Siebe Anbeek copywriter bij Heldergroen

Al 15 jaar positieve beweging voor merken Heldergroen helpt merken en organisaties van hun ideaal naar één krachtig verhaal. Communicatie die gedragen, gevoeld en maximaal gedeeld wordt. Binnen én buiten de organisatie. 023 8200 250 / www.heldergroen.nl

BEWEGINGSAPPARAAT

BUSINESS

GETEST: ARTROKINESIOLOGIE De resultaten van de artrokinesiologie zijn veelbelovend. Een cliënt die zich na veertig jaar klachten pijnvrij voelde, tipte onze redactie. Hoe doet grondlegger Jan Kloosterman dit? The Optimist stuurde een verslaggever langs om het aan den lijve te ondervinden. Ze onderging drie behandelingen. DOOR:

YILDIZ CELIE

In onze editie die in de zomer van 2019 verscheen en als thema Helende kracht had, schreven we over de oorsprong van de artrokinesiologie. Zelfs uit Japan en de VS weten mensen de weg naar de praktijk van Jan Kloosterman in Emmen te vinden om van pijnklachten af te komen. Kloosterman merkte tijdens zijn loopbaan als manueel therapeut dat er iets niet klopte aan de behandelmethode van grondlegger van de manuele therapie G. van der Bijl senior (1909-1977). Na tien jaar empirisch onderzoek ontdekte hij de vaste punten theorie (The Optimist #187, ‘Artrokinesiologie heelt bij de bron’). Sinds 2004 zijn er door hem inmiddels zestien fysiotherapeuten opgeleid tot artrokinesioloog. En per 1 januari 2020 heeft DSW Zorgverzekeraar de artrokinesiologie in het aanvullende zorgpakket opgenomen. Twintig jaar geleden ontstonden mijn eerste nek- en schouderklachten en had ik een hevige uitstralende pijn in mijn rechterzij. Ik geef toe: ik skateboardde toentertijd intensief en deed al veel zittend werk. Jaar in, jaar uit bezocht ik therapeuten zonder echt van de klachten af te komen. Van chiropractor, fysio- en manueeltherapeut tot internationale qigong tuina specialisten. De meeste baat had ik bij orthomanuele geneeskunde (sickens) en de Dorn Breuss therapieën, maar een echte oplossing voor mijn nekklachten vond ik niet. Gaat het mij na al die jaren dan toch lukken om een therapie te vinden die werkt voor mij? Na een anamnese en een uitgebreid onderzoek wordt voor de beeldbuis door Kloosterman getoond waar de problemen en oorzaak van mijn

66 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

klachten zich bevinden. Ik zie dan ook, dat op mijn rug streepjes zijn gezet om de wervels duidelijk aan te geven.

LICHAMELIJK HERSTEL

Kloosterman richt zich tijdens de behandeling op alle gewrichten van het bewegingsapparaat. Hij doet dit met zijn vingers. Sommige botten zijn best gevoelig. Hij pakt naar eigen zeggen de oorzaak van de klachten en uitwijkhouding aan. Dit betekent dat hij het hele gewrichtensysteem en ook mijn schedel behandelt.

‘Er wordt een genezingsproces op gang gebracht.’

BUSINESS

JAN KLOOSTERMAN

dat er meestal vier tot zes weken tussen een behandeling zitten en artrokinesiologen niet vaker dan vijf keer per jaar behandelen.

MEER ENERGIE

Kloosterman is ervan overtuigd dat ik snel meer energie zal hebben en meer kan gaan doen. Maar ik moet er niet van uitgaan dat ik na een paar behandelingen klaar ben. Er worden immers geen nieuwe onderdelen ingebracht. Wat ik wel moet doen is geduld en vertrouwen hebben in het herstel van mijn lichaam. Genezen kost tijd, zeker na zoveel jaren klachten. Kloosterman: ‘Het is net als bij de tandarts, als je daar twintig tot dertig jaar niet geweest bent. Er is genoeg te doen, mits het nog kan.’ Inmiddels zijn we een paar maanden verder. En het is waar. Stapje voor stapje gaat het beter. Over het algemeen heb ik veel minder last van mijn nek, vooral met autorijden. Ook werken met de computer gaat me beter af en ik merk dat mijn kracht toeneemt met sporten. Maar zoals met alles geldt: overdaad schaadt. Elke dag is het zoeken naar de juiste balans. Zeker met zittend werk. • Kloosterman streeft naar een landelijk netwerk van therapeuten. Recentelijk studeerden vier nieuwe artrokinesiologen af. De opleiding tot artrokinesioloog duurt twee jaar. Geïnteresseerden kunnen contact opnemen via www.artrokinesiologie.nl. Hier vindt u ook de adressen van alle artrokinesiologen in Nederland.

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 67

BEWEGINGSAPPARAAT

De dagen die volgen na de behandeling voel ik mij beduidend vermoeider, maar de pijnlijke straling in mijn nek blijft zeker twee weken weg, totdat ik – blijkbaar iets te fanatiek – ga hardlopen. Ook merk ik dat lange werkdagen niet bijdragen aan het herstel. Na de tweede behandeling is de pijn in mijn nek draaglijker dan voorheen, maar ik ben er nog niet. Ik heb het gevoel dat mijn lijf in de war is, waarbij mijn rechterknie niet mee wil. Ook bij inspanning wordt de last in de nek groter. Kloosterman benadrukt echter dat mijn houding na de behandeling zichtbaar is verbeterd en dat ook een verbetering een verandering is, waar het lichaam aan wennen moet. En bij de tweede behandeling, bij het vergelijken van de foto’s, sta ik inderdaad minder op mijn voorvoeten en zichtbaarder rechtop. Toch zou ik willen dat het herstel sneller gaat en ik vraag Kloosterman waarom het zo langzaam gaat. ‘Na een behandeling begint het pas; er wordt een genezingsproces op gang gebracht, er worden meer dan 400 gewrichten gewijzigd. Het lichaam moet wennen aan zo’n ingrijpende wijziging. Dat heeft tijd nodig’, legt hij uit. Dit is tevens de reden

BUSINESS

TIPS TEGEN CORONA

WAT U MOET WETEN OVER CORONA

Er gaat veel informatie rond over het coronavirus. Daar zit soms veel onzin tussen. Wij hebben een poging gedaan om de feiten op een rij te zetten. Hierbij is onder meer gebruik gemaakt van publicaties van het Amerikaanse Johns Hopkins Medicine, waar het RIVM ook veel informatie vandaan haalt. DOOR:

DE REDACTIE

Virussen zijn de kleinste micro-organismen (0,01-3 micrometer) die er bestaan. De eenvoudigste virussen bestaan uit één macromolecuul, het desoxyribonucleïnezuur (DNA) of ribonucleïnezuur (RNA), waarin de erfelijke eigenschappen van het virus gelegen zijn en een eiwitmantel, soms ook voorzien van een lipide laag (vetlaagje). Het coronavirus is een RNA-virus. Coronavirussen zijn een grote familie van virussen die ziektes kunnen veroorzaken die variëren van erg mild, een verkoudheid bijvoorbeeld, tot zeer ernstig. De eerste bekende ernstige ziekte die veroorzaakt werd door een coronavirus, dook in 2003 op in China met de Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS) epidemie. Een tweede uitbraak van een ernstige coronaziekte begon in 2012 in Saudi-Arabië met het Middle East Respiratory Syndrome (MERS). Het coronavirus COVID-19 heeft in de wetenschap de naam: SARS-CoV-2 en is waarschijnlijk een mutatie van het SARS-virus uit 2003.

TIPS TEGEN BESMETTING

De bekende adviezen kent u onderhand wel: blijf zoveel mogelijk thuis, houd 1,5 meter afstand,

was uw handen goed en vaak, nies en hoest in uw elleboog. Hieronder nog meer nuttige tips en uitleg. • Het coronavirus is geen levend organisme, maar zoals gezegd een eiwitmolecuul (RNA) bedekt met een beschermende vetlaag die, wanneer het wordt geabsorbeerd door de cellen van het oog-, neus- of mondslijmvlies, hun genetische code verandert (mutatie) en ze omzet in agressor- en vermenigvuldigingscellen. • Aangezien het virus geen levend organisme is maar een eiwitmolecuul, wordt het niet gedood, maar sterft het vanzelf uit. De desintegratietijd hangt af van de temperatuur, vochtigheid en het soort materiaal waar het op ligt. • Het virus is erg kwetsbaar; het enige dat het beschermt is een dunne buitenste laag vet. Daarom is zeep of wasmiddel de beste remedie, omdat het schuim vetachtige deeltjes bevat (zgn. amfifiele verbindingen) die de vetten in het virus kunnen vervangen. Minstens twintig seconden uw handen wassen zorgt voor veel wrijven en veel schuim, zodat het virus sneller uit elkaar valt.

BUSINESS

•

• •

Gebruik geen alcohol, ook geen wodka, om het virus te bestrijden. De sterkste wodka bestaat uit 40 procent alcohol en u heeft 60 procent nodig. Hoe beperkter de ruimte is, hoe meer er van het virus aanwezig kan zijn. Hoe opener of natuurlijker geventileerd, hoe minder. U moet uw handen wassen voor en na het aanraken van slijmvliezen, voedsel, sloten, knoppen, schakelaars, een afstandsbediening, de mobiele telefoon, horloges, computers (toetsenborden, muis), bureaus, tv, trapleuningen, kortom alle gebruiksvoorwerpen waar mensen (veel) contact mee maken. Dus ook na gebruik van het toilet. Vergeet niet uitgedroogde handen vochtig te houden. Door ze zo vaak te wassen, drogen handen uit, ontstaan microscheurtjes waarin de moleculen zich kunnen verstoppen. Hoe dikker de vochtinbrengende crème, hoe beter. Houd ook de nagels kort zodat het virus zich daar niet onder kan verbergen. Meestal wordt afgeraden om ethanol als desinfecterend middel te gebruiken, omdat het schadelijk kan zijn voor de gezondheid. Maar in tijden van een pandemie is het – in overleg met deskundigen – soms beter om een krachtigere desinfectant te gebruiken, zoals bijvoorbeeld chloorpreparaten, fenolverbindingen of peroxides. • MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 69

TIPS TEGEN CORONA

•

Hitte smelt vet; daarom is het goed om water boven de 25 graden Celsius te gebruiken voor het wassen van handen, kleding en alles wat besmet is. Bovendien maakt warm water meer schuim en dat maakt het nog nuttiger. Alcohol of een mengsel met meer dan zestig procent alcohol lost vet op, ook de externe lipidelaag van het virus. Elke mix met één deel bleekmiddel en vijf delen water lost het eiwit direct op, breekt het van binnenuit af. Maar gebruik bleekmiddel nooit inwendig! Schud nooit gebruikte of ongebruikte kleding, lakens of stoffen waar het virus zich mogelijk op bevindt. Wanneer het is ‘vastgeplakt’ op een oppervlakte, is het zeer traag en desintegreert het na 3 uur op stof en poreus materi aal, na 4 uur op koper en hout, na 48 uur op karton en metaal en na 72 uur op kunststof en plastic. Maar als u het schudt of een plumeau gebruikt, zweven de virusmoleculen maximaal 3 uur in de lucht en kunnen ze zich in uw neus nestelen. De virusmoleculen blijven zeer stabiel bij externe kou of kunstmatige kou, zoals bij airconditioners in huizen en auto’s. Ze hebben ook vocht nodig om stabiel te blijven, en vooral duisternis. Daarom zullen ontvochtigde, droge, warme en heldere omgevingen het sneller afbreken. Uv-licht op elk voorwerp dat het virus kan bevatten, breekt het viruseiwit af. Het is bijvoorbeeld perfect om een masker te desinfecteren en opnieuw te gebruiken. Wees voorzichtig, het breekt ook collageen (proteïne) in de huid af, wat uiteindelijk rimpels en huidkanker kan veroorzaken. Het virus kan niet door een gezonde huid heen gaan, wel via wondjes en sneetjes binnendringen. Azijn is niet nuttig als virusbestrijdingsmiddel omdat het de beschermende vetlaag niet afbreekt.

BUSINESS

LEEFOMGEVING

VRIJHEID, OOK BIJ DEMENTIE

Stelt u zich voor: u raakt kwetsbaar, ligt vastgebonden in bed en mag niet meer naar buiten. Uw enige contact met de buitenwereld is een verpleger die voor u zorgt en u af toe naar de wc begeleidt. Dit is geen scene uit de film Misery uit 1980, maar de hedendaagse realiteit voor veel mensen met dementie. In Nederland zijn we al goed op weg om dit soort situaties te voorkomen. Verpleeghuis De Hogewey in Weesp is hierin koploper. DOOR:

ARIE DEKKER

Samen met zijn collega’s Janette Spiering en Yvonne van Amerongen, laat Eloy van Hal al sinds 1993 zien dat de dementiezorg anders kan. ‘Wij besloten het traditionele verzorgingshuis figuurlijk – en uiteindelijk ook letterlijk – af te breken. Breken met het instituut.’ Bij een traditioneel verpleeghuis denkt u misschien aan een bijna Oost-Duits gebouw: betonnen gevels, lange gangen en tot de nok toe vol met verwaarloosde ouderen. Een plek waar je niet dood wilt worden aangetroffen. ‘Jij, ik en iedereen wil eigenlijk helemaal niet naar een verpleeghuis. Het is helemaal niet goed voor ons, en zeker niet voor mensen met dementie, om in een onbekende omgeving te wonen. Dat roept alleen maar stress, verbijstering en irritatie op.’

70 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

WONEN MET LEEFSTIJL

Daarom begonnen ze in 1993 een pilot die aan de basis van De Hogewey ligt: kleinschalig wonen in leefstijl. ‘Het begon met een kleine groep. Waar vroeger werd gezegd “gaat u hier maar zitten, ik ga goed voor u zorgen”, kwam daar nu verandering in. In een gewone woonomgeving gingen wij weer een normale dag organiseren: samen koken, de was doen en andere alledaagse taakjes. Ook keken we naar de levensverhalen van onze bewoners: welke voorkeuren ze hebben, welke normen en waarden, wat hun leefstijl is. Als je echt het levensverhaal van een bewoner kent, dus niet alleen “dat is mevrouw Janssen en die moet die en die pillen hebben”, kan je je veel beter indenken wat haar gelukkig maakt. Hoe ze wil wonen, waar je moet ondersteunen en waar je haar moet begeleiden.’ Dat klinkt allemaal heel vanzelfsprekend, maar het was destijds volgens Van Hal een enorme stap. ‘In het begin zeiden veel mensen “dat mag helemaal niet. Daarvoor is het een veel te kwetsbare en zorgbehoeftige groep”.’ Van Hal benadrukt dat we niet mogen onderschatten hoe lastig het is om te de-institutionaliseren. ‘Voordat je innoveert is de weten regelgeving nog gebaseerd op het oude. Er wordt wel gezegd: de wet volgt innovatie. Als je geen lef en passie voor een project hebt, kan je die innovatie niet doorvoeren. Je moet iedereen meenemen en laten zien dat het wél kan.’ Ook nu zijn er nog verpleeghuizen waar een persoon met dementie niet wordt gezien als een individu, vertelt hij. ‘Zonder erover na te denken

‘Onze woonwijk moet niet “gemaakt” zijn, het moet écht zijn.’

VAN HOGEWEY NAAR HOGEWEYK

De eerdergenoemde pilot bleek een groot succes. ‘Bijna iedereen in het traditionele verpleeghuis zag dat je met onze aanpassingen een totaal andere bewoner krijgt, dat het veel beter ging – fysiek en mentaal.’ Begin 2000 was het tijd voor de volgende stap. Het oude gebouw van verpleeghuis De Hogewey werd afgebroken en uit de as verrees de woonbuurt Hogeweyk. Toch waren de patiënten van De Hogewey niet opeens dakloos; zij werden de nieuwe bewoners. ‘Ik daag mensen wel eens uit of ze iets kunnen vinden wat je in een normale buurt niet zou zien. Dat is vaak nog moeilijker dan ze denken.’ Bij het ontwikkelen van de wijk was er één vraag die voorop stond volgens Van Hal: is dit normaal? ‘Onze woonwijk moet niet “gemaakt” zijn, het moet écht zijn. Net zoals elke andere buurt

LEEFOMGEVING

mixen ze hun woongroepen. Het is dus een grote brij van leefstijlen. Wat hier mist is dat wij allemaal helemaal niet hetzelfde zijn.’ Hij legt uit dat mensen, dus ook in Nederland, hun eigen groep zoeken. Dit kan in moeilijke tijden een houvast zijn. Daarom laten ze bewoners sinds 2002, voor het intrekken, de mentality test invullen van het Nederlandse marktonderzoekbureau Motivaction. ‘Je gaat naar Motivaction.nl en klikt op ‘mentality’. Hier wordt dan, met behulp van allerlei vragen, beschreven wat jouw levenskenmerken zijn. In overleg met de familie delen wij dan op basis hiervan bewoners in bij het huis en de woonomgeving die het beste bij hen past.’

ELOY VAN HAL

heeft de Hogeweyk straatnamen en borden, hebben huizen een huisnummer en adres en zijn er plaatsen waar mensen kunnen verzamelen.’ Wat volgens hem deel is van het normalisatie proces, is dat de bewoners vrij zijn om hun groepswoningen te verlaten om te wandelen, een praatje te maken met andere bewoners en buiten te genieten van de zon. Ook zijn er, onder andere, een supermarkt, theater en café waar de bewoners vrij zijn om langs te komen. Daarnaast kunnen de bewoners deelnemen aan een druk verenigingsleven. ‘We hebben muziekverenigingen, zoals de Jazz en klassieke muziek club, we hebben creatieve verenigingen waar je kan schilderen, koken en bloemschikken en meer fysiek actieve verenigingen waar je bijvoorbeeld kan gymmen, wandelen en fietsen.’

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 71

creëert.’ Bovendien, doordat de bewoners grotendeels vrij zijn om te gaan en staan waar ze maar willen, zijn ze volgens hem fysiek beter en minder gestrest. ‘Hierdoor hoeven ze bijvoorbeeld minder naar de fysiotherapeut. Daar bespaar je ook heel wat op.’

ANDERE DYNAMIEK

LEEFOMGEVING

‘Wij laten zien dat die beschermde afdeling veel ruimer kan zijn dan wij denken.’ MINIMALE BEPERKINGEN

Het klinkt bijna utopisch. Mensen stellen regelmatig de vraag aan Van Hal of deze vrijheid wel veilig is. ‘Wij hebben daar in 2002 echt met elkaar over gediscussieerd. We vroegen ons bijvoorbeeld af of we niet camera’s moesten ophangen of trackers moesten gebruiken. We besloten dit niet te doen. Ondanks de risico’s vinden wij vrijheid toch belangrijker. Het echte leven is nou eenmaal gevaarlijk en een ongeluk zit in een klein hoekje, ook voor jou en mij. Bovendien, doordat wij onze bewoners echt kennen, kunnen we de afweging maken welke risico’s we wel en niet kunnen nemen met elke bewoner.’ Een andere vraag die Van Hal vaak hoort is of de kosten van het draaiende houden van een vrije leefomgeving niet erg hoog zijn. ‘Wij worden gewoon gefinancierd vanuit de Wet Langdurige Zorg, waar een vast bedrag aan gekoppeld is. De Hogeweyk heeft een budget per bewoner dat gelijk is aan dat van elk ander verpleeghuis voor mensen met dementie. Door te normaliseren kan je op heel veel aspecten van het traditionele verpleeghuis geld besparen. Zo hebben we, doordat de verzorgers samen met de bewoners koken en het huishouden voeren, geen dure instellingskeukens en externe wasserijen nodig. Wij besparen dus op een heleboel kosten die je in een normaal instituut wel 72 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

Aan alles lijkt gedacht. Toch benadrukt Van Hal dat de Hogeweyk nog verre van perfect is. ‘Ik vind dit niet dé oplossing. Het streven is naar verder. Ik streef eigenlijk naar een echt dementievriendelijke samenleving, waar mensen met dementie zoveel mogelijk in hun gewone wijk kunnen blijven wonen. De vraag is hoe ver we daarmee kunnen gaan. Traditioneel wordt gedacht dat ouderen met dementie op een afgesloten afdeling thuishoren. Wij laten al vijftien jaar zien dat die beschermde afdeling veel ruimer kan zijn dan wordt gedacht.’ Van Hal voorziet dat de toekomst ligt bij een woonwijk waar jong en oud door elkaar wonen, ook mensen met dementie. ‘Je krijgt dan een totaal andere dynamiek. Kinderen die over straat rennen, mensen die een avondwandeling maken of de hond uitlaten; dat draagt allemaal bij aan een leven dat zo gewoon mogelijk is. Dan krijg je een normale maatschappij waar mensen met dementie onderdeel van blijven. Je moet natuurlijk op elkaar letten en een beetje voor elkaar zorgen, maar zo kunnen mensen wel langer, en meer, op zichzelf blijven wonen.’ Er wordt nu al hard gewerkt om kinderen te betrekken bij De Hogeweyk. ‘We leggen verbindingen met onder andere kinderopvang en scholen in de buurt. Kinderen helpen bijvoorbeeld in het verenigingsleven, oefenen in de concertzaal voor schooltoneelstukken en ga zo maar door. Als dat contact eenmaal gelegd is, komen ze vaak terug omdat ze meer willen doen. Wij hebben kinderen gehad die vrijwillig aanboden om te komen zingen op zondag of mee wilden helpen met de tuin weer netjes maken in het voorjaar. Zo wordt het verpleeghuis helemaal geen rare plek voor de jeugd. Door ze al zo vroeg te verbinden verdwijnt het beeld van de agressieve, gevaarlijke demente en worden mensen met dementie weer als normaal gezien.’ • Meer informatie: www.vivium.nl/verpleeghuis-dementiehogewey-de-hogeweyk-weesp

BUSINESS

GENEESMIDDEL TEGEN COVID-19?

Onderzoekers zijn naarstig op zoek naar een medicijn in de strijd tegen COVID-19. Een onderzoek uit 2003 naar een geneesmiddel tegen SARS was veelbelovend – wellicht ook voor dit virus. DOOR:

JASPER VAN LAAR

KRACHTIG ANTIVIRUSMIDDEL

Toen SARS de wereldbevolking bedreigde, vonden onderzoekers van de Universiteit van Frankfurt in 2003 een krachtig geneesmiddel tegen SARS. Van alle middelen die hoofdonderzoeker professor dr. Cinatl onderzocht – inclusief de meer gangbaar ingezette middelen van destijds – bleek glycyrrhizine het krachtigst antivirusmiddel tegen SARS. Wat deed dit goedje? In hoge doses remde het de celdeling. Het zorgde ervoor dat het virus niet langer kon binnendringen in nieuwe, gezonde cellen. En wat is glycyrrhizine? Het is een bestanddeel van iets dat we allemaal wel kennen: zoethout.

ANTIVIRUS

Eerst een misverstand de wereld uit helpen: het huidige virus is een SARS-variant, en dus niet een geheel nieuw virus. In de wetenschap heeft COVID-19 een andere naam: SARS-CoV-2. En het eerdere SARS heet in die wereld SARS-CoV. Er staat een toevoeging 2 achter de huidige virusnaam, omdat dit coronavirus naar alle waarschijnlijkheid een ietwat gemuteerde versie is van het eerdere SARSvirus. SARS-CoV-2 komt voor 96,11 procent overeen met het genetische materiaal van SARS-CoV, geeft moleculair bioloog dr. Peter Borger aan in het Reformatorisch Dagblad. En belangrijker nog: het dringt volgens hem op precies dezelfde manier door in de menselijke cel.

VEEL LEREN

Professor dr. Cinatl geeft aan dat het zeker de moeite waard is te onderzoeken wat de werkzaamheid is van glycyrrhizine (zoethoutextract) op COVID-19. ‘Dit middel moet zeker verder onderzocht worden, maar we moeten tegelijkertijd nog veel leren over dit virus. Er kan met glycyrrhizine mogelijkerwijs voorkomen worden dat er DNAschade optreedt. Het probleem in het vinden van een geneesmiddel voor deze ziekte, is dat er veel verschillende medicijnen zijn die wellicht nuttig zijn. Ook middelen die getest zijn tegen het Ebola-virus moeten we hierin meenemen.’

‘Glycyrrhizine bleek het krachtigste antivirusmiddel tegen SARS.’ MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 73

BUSINESS

Het effect van glycyrrhizine

noodzakelijk.’ Het middel werd gerapporteerd als zijnde ‘klinisch effectief’.

RIVM

Het effect van glycyrrhizine op de vermenigvuldiging van SARS-CoV-geïnfecteerde coronavirus-cellen. A Het virus gedetecteerd in het serum van een patiënt in een eerste stadium. B Geïnfecteerde cellen zonder behandeling. C Geïnfecteerde cellen behandeld met 4.000 mg/L glycyrrhizine.

ANTIVIRUS

D Geïnfecteerde cellen behandeld met 1.000 mg/L glycyrrhizine.

KLINISCH EFFECTIEF

In de SARS-onderzoeksresultaten van dr. Cinatl uit 2003, gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift The Lancet, stond dat ‘patiënten met HIV-1 en chronische hepatitis C al langer worden behandeld met zoethoutwortel of glycyrrhizine. (…) Weinig voorkomende bijwerkingen zoals verhoogde bloeddruk en hypokaliëmie (acuut kaliumtekort) werden bij sommige patiënten gemeld na enkele maanden behandeling met glycyrrhizine. Maar voor SARS is alleen kortstondig behandelen

Een woordvoerder van het RIVM reageerde als volgt op het onderzoek: ‘Er lopen honderden onderzoeken naar de behandeling van COVID-19 met allerlei antivirale middelen, immuun-modulatoren, nutriënten, stamceltherapie en dergelijke. In vitro-data (buiten het lichaam, red.) vertalen zich niet meteen naar in vivo-activiteit (binnen het lichaam, red.), blijkt vaak bij virale infecties. Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), onderzoekscentra en beroepsgroepen houden deze data bij en sturen daarin de richting en selectie van te onderzoeken medicijnen. Dus de toekomst zal leren welk middel in welk stadium van ziekte van belang kan zijn.’ De woordvoerder van het RIVM liet ook weten dat er een hopelijk veelbelovend onderzoek gaande is in China. Daarin wordt onder meer getest met… zoethoutextract. • Disclaimer: Let op eventuele bijwerkingen van zoethoutextract, zoals hoge bloeddruk. Zoethout wordt afgeraden bij hoge bloeddruk, zwangerschap en diabetes. Dit is geen medisch advies, daarvoor moet een arts geraadpleegd worden. Jasper van Laar is gespecialiseerd in communicatie over de nieuwe wereld. Hij adviseert in dossiers over duurzaamheid en de energietransitie, participatieve processen en groei in bewustwording. Van Laar staat voor ‘Conscious Communications’. Meer informatie: www.waymedia.nl.

Up-to-date met gratis Corona app Onze collega’s van tijdschrift Medisch Dossier hebben een gratis app gelanceerd. Met de app ontvangt u dagelijks nieuws over COVID-19, het coronavirus, updates van het RIVM en handige links voor aanvullende informatie. De app is voorlopig alleen beschikbaar in de Apple App Store. Er wordt hard aan gewerkt de app ook in de Google Play Store te plaatsen.

MEDISCH DOSSIER Uw hulp bij het maken van betere gezondheidskeuzes Altijd op de hoogte van de laatste medische inzichten met Medisch Dossier. Onafhankelijke artikelen wetenschappelijk onderbouwd Zowel reguliere als complementaire zorg Uitgebreid online archief beschikbaar voor abonnees Neem uw gezondheid in eigen hand en ontvang nu 10 nummers voor € 49,95 (dat is ruim 25% korting). Ga naar www.medischdossier.org/jaarabo en meld u aan met de kortingscode optimist

www.medischdossier.org/jaarabo

Hoe behouden we het sociale weefsel in Nederland? Er is een probleem, nu en in de toekomst. De krachtige sociale infrastructuur die Nederland rijk is dreigt om te vallen. Duizenden sociale initiatieven en ondernemingen zitten in zwaar weer. Uit ons onderzoek is gebleken dat bij 68% van de sociale initiatieven inkomstenverlies is door de Coronacrisis, 92% kunnen hun activiteiten niet of in mindere mate uitoefenen, 48% zegt de activiteiten niet meer te kunnen uitvoeren maar wel vaste kosten te hebben!

Er is gelukkig veel hulp vanuit zowel private als publieke partijen. Dat is geweldig maar nog niet genoeg. Er vallen nog steeds initiatieven tussen wal en schip. De Maatschappelijke Alliantie en MAEX roepen fondsen, overheden, bedrijven en burgers op om de handen ineen te slaan met kennis, middelen en extra inzet. Deze crisis vraagt om krachten slim bundelen en ons gezamenlijk, vanuit ieders kracht, te richten op het grotere geheel, en op alle werelddoelen (SDGâ&#x20AC;&#x2122;s). Op de korte termijn en vooral op de langere termijn. Het sociale weefsel is immers hard nodig bij de wederopbouw na de crisis. We mogen het niet stuk laten gaan.

Doe mee in deze Maatschappelijke Alliantie, maak geld en kennis vrij om de krachtige sociale infastructuur die Nederland rijk is te behouden. Voor meer informatie neem contact op met: bureau@maatschappelijkealliantie.org

BEELDVERHAAL

75 jaar

Een groot aantal mensen op

BEVRIJDING

bevrijd Het laatste nummer van De Vliegende Hollander uit 1945 kopt groots: ‘Duitschland capituleert’. De onvoorwaardelijke overgave van alle Duitse strijdkrachten vormt een brede lach op het gezicht van generaal Eisenhouwer. Stad voor stad stromen mensen hun huizen uit, de straat op. Tijd voor feest. We vieren dit jaar de bevrijding al 75 jaar lang met hen mee, waarbij iedere 5 mei duizenden Nederlanders bijeenkomen om stil te staan bij hun vrijheid. In dit bijzondere jubileumjaar blijven we met z’n allen binnen. En zijn we niet alleen ontzettend dankbaar voor alle

oorlogs- en verzetshelden, maar ook voor de recentere helden uit de zorg. We herdenken niet alleen de ontelbare oorlogsslachtoffers, maar ook iedereen die de strijd tegen de onzichtbare vijand met de kroon niet mocht winnen. Dit jaar geen afgeladen Museumplein, geen drukbezocht Malieveld, geen menigte op het Noorderplantsoen. Hopelijk wél drukbezette telefoonlijnen, videogesprekken met onze allerliefste naasten én de mooiste historische beelden die we ons konden wensen. Viert u met ons mee? | LAURA BOETERS

en rond geallieerde militaire voertuigen, tijdens de bevrijdingsintocht in Utrecht.

Deze foto’s van de bevrijding zijn tot leven gebracht door Erwin Zeemering. Uit eigen interesse, en soms in opdracht van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH), voorziet hij gedigitaliseerde zwartwitbeelden uit historische archieven van kleur. Zeemering is een analoge fotograaf met grote belangstelling voor geschiedenis en de twee wereldoorlogen. Zijn digitale kunde resulteert in levensechte kleurbeelden. Het inkleuren doet hij met behulp van computersoftware, waarbij hij vanuit de achtergrond naar voren werkt. Deze techniek wordt ook veel toegepast in de schilderkunst. Om de historische foto’s zo realistisch mogelijk in te kunnen kleuren, doet Zeemering veel onderzoek. ‘Kleuren van uniformen, insignes en camou-

De Vliegende Hollander

flage zijn in het algemeen goed

werd vanaf 1943 illegaal

gedocumenteerd. Hoe bijvoorbeeld

over Nederland verspreid

een stad eruitzag is lastiger, dan

door geallieerde vliegtuigen.

wordt het zoeken naar oude foto’s

De krant riep op tot verzet

en ansichtkaarten. De natuur blijft

en gaf hoop.

hetzelfde, maar kleuren in de lente zijn heel anders dan in de winter. Het tijdstip van de foto is daarom ook vaak belangrijk’, legt hij ons uit. ‘Maar het is vooral observeren hoe kleuren in het echt in relatie tot elkaar staan. Dat probeer ik zoveel mogelijk in mijn werk te krijgen.’ Meer van zijn werk ziet u op www.zeemering.nl

78 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

Collectie Nederlands Instituut voor Militaire Historie, ingekleurd door Erwin Zeemering

BEELDVERHAAL

Zeeuwse mannen tijdens de rondreis van koningin Wilhelmina door Zeeland, Walcheren

Het boekje Gek en wijs tijdens Seyss werd uitgebracht in 1945 door uitgeverij Kompas. De teksten van Wouter Loeb en illustraties door Jan Lavies geven een gevat beeld van zowel het verzet als de verrader.

Nationaal Archief, ingekleurd door Erwin Zeemering

Fotograaf: Willem van de Poll, Nationaal Archief, ingekleurd door Erwin Zeemering

in Deventer.

BEVRIJDING

Vreugde bij de bevrijding

BEELDVERHAAL

Intocht van het Canadese Eerste Leger in de provincie Utrecht.

Een portret van de Canadese generaal Charles Foulkes, die in Hotel de Wereld in Wageningen de onderhandelingen over de Duitse

Collectie Nationaal Archief, ingekleurd door Erwin Zeemering

Fotostudio Merkelbach, Stadsarchief Amsterdam, ingekleurd door Erwin Zeemering

BEVRIJDING

capitulatie voerde.

ADVERTORIAL

Terug naar ons natuurritme We zijn het een beetje vergeten. Dat we eenvoudige dagdieren zijn die tot enkele honderden jaren terug ‘voor dag en dauw’ opstonden en ’s avonds ‘met de kippen op stok’ gingen. Nog niet zo heel lang geleden leefden we met het ritme van de natuur, met de cadans van het afwisselen van dag en nacht. Overdag waren we actief, werkten we op het land of gingen op jacht in de bossen. Tijdens de nacht was er tijd om te slapen. De mens is zo geëvolueerd tot het organisme dat we nu zijn. De komst van de gaslamp en later het elektrische licht brachten hier in hele korte tijd verandering in. Het mechanisme, dat bij de mens en de meeste zoogdieren de afwisseling tussen dag en nacht vertaalt naar slapen en waken, heet de biologische klok. Dit kleine groepje cellen in de hersenen geeft via ingewikkelde neurofysiologische en hormonale verbindingen het signaal aan het lichaam dat het dag of nacht is. De bioklok staat in verbinding met de buitenwereld

via het netvlies in het oog. Voor een deel is dit mechanisme endogeen bepaald; de klok blijft ook zonder signalen van de buitenwereld (daglicht) nog enige tijd ‘doortikken’, al gaat het ritme dan wel langzaam uit de pas lopen. Het ochtendlicht zorgt ervoor dat dit uit de pas lopen wordt hersteld. Licht, en specifiek het blauwe deel van het spectrum, is erg belangrijk voor een regelmatig ritme. Dit ritme is van grote invloed op de slaap en zorgt voor rust en herstel van lichaam en geest. Beschermende stoffen zoals melatonine (een antioxidant) en het groeihormoon spelen waarschijnlijk een grote rol in dat herstelproces. Met de komst van het kunstlicht zijn we ook actief op tijden waarvan de bioklok aangeeft dat we zouden moeten slapen en herstellen, zoals het werken in de nachtdienst en reizen met jetlag. De beschermende invloed van slaap is voor een deel verloren gegaan door de jachtige maatschappij waar we allen deel van uitmaken.

De oplossing ligt voor de hand maar vereist een verregaande aanpassing van gedrag en leefstijl. Leer uzelf aan om elke dag, ook in het weekend, op dezelfde tijd op te staan en naar bed te gaan. Eet gedurende de dag op vaste tijden en zoek zoveel als mogelijk daglicht tijdens de dag en zoveel als mogelijk duisternis tijdens de nacht. Werkt u in ploegen- en nachtdienst, dan wordt het moeilijker. Gelukkig is daar ook een oplossing voor, namelijk door het verschuiven van het slaap-/waakritme met behulp van de Propeaq lichtbril, met gebruik van blauw licht en oranje glazen. 30 minuten blauw licht aan het begin van de dienst en 30 minuten oranje glazen voorafgaande aan de dagslaap, is in de meeste gevallen voldoende om beter wakker te kunnen blijven tijdens het werk en om beter te slapen. De handige Propeaq App helpt hierbij. Deze is gratis te downloaden via de App Store en Google Play. • Meer informatie: www.propeaq.com

COLUMN

Column Govert Derix Govert Derix is filosoof, adviseur en schrijver van Mensheid is een brief aan jou. www.govertderix.com

In deze tijden lees en herlees ik romans van Arthur Japin. Vlak voor de ‘intelligente lock-down’ deed ik een masterclass met hem en zijn partner Lex Jansen, ooit mijn uitgever bij de Arbeiderspers. Even naar Utrecht was nog heel gewoon. Intussen is de wereld totaal anders. Een van de intelligentste Nederlanders, Robbert Dijkgraaf, vergeleek het virus in NRC met een atoombom. Als één iemand twee anderen besmet, en die twee vier en die vier zestien, enzovoort, zijn de rapen gaar. Die exponentiële groei moeten we in onze oren knopen. Dat het risico van zo’n kettingreactie geen nepfeit is, leert de wereld van nu. Nauwelijks had ik Dijkgraafs column gelezen of ik struikelde op pagina 58 van Japins De zwarte met het witte hart over wat hij daar de wonderlijke vermenigvuldiging van de graankorrel noemt. Ook dat gaat over exponentiële groei, maar dan in een positief licht. Leg op het eerste veld van een schaakbord één graankorrel, op het tweede twee, op het derde vier en reken je rijk. Als je erover dóórdenkt wordt het steeds ongelofelijker. Japin spreekt van een mysterie waardoor de hoofdpersonen gegrepen worden. Om het simpel te houden stel ik me voor dat de graankorrel de bom kan beteugelen. Elke actie tegen corona kun je beschouwen als een ‘hulpvirus’. De beperkte keren dat ik buiten kom maak

‘Net als het ziektevirus kunnen “hulpvirussen” een exponentiële spurt maken.’

ik bogen om anderen die bogen maken om mij. Ook dat is een hulpvirus. Die bogen zijn bovendien een diepe buiging voor de professionals die ons hier doorheen slepen. Als iedereen tenminste twee of drie anderen die zich niet aan de regels houden aanspreekt, mogen we straks, om met de woorden van minister Grapperhaus te spreken, weer feesten. Burgemeester Annemarie Penn van Maastricht riep burgers op om mee te spelen met de Negende Symfonie van Ludwig van Beethoven die vanuit het stadscarillon over de daken zweefde. Ik was geraakt en stuntelde achter mijn piano. Ook Alle Menschen werden Brüder is een positief virus dat schreeuwt om verspreiding. Prachtig dat de secretaris-generaal van de Verenigde Naties oproept tot een wereldwijde wapenstilstand. Dat zijn miljoenen graankorrels op het eerste veld!

Medeleven

Beethovens leerling Czerny was trouwens de eerste die erop wees dat de Negende aan elkaar hangt van allerlei variaties op die melodie, die hopelijk nog lang het volkslied van Europa blijft. Als je het weet ga je het horen. Ongelofelijk knap. Daar kan geen corona tegenop. Prompt zit ik de laatste dagen achter mijn piano verbroederend te improviseren. Stuntelen werd stunten. Je kunt er zelfs een boogiewoogie van maken. Victorie begint als een hulpvirus. Met verre vrienden ga ik gewoon meesterlijk skypen. Nogmaals: als iedereen door het hulpvirus gegrepen wordt, steken we straks allemaal een duim op naar minister Grapperhaus. Maar niet voordat we nogmaals ons medeleven hebben betuigd aan de nabestaanden, in Nederland en elders in de wereld. • MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 85

HULPVIRUSSEN

FOTO: JEAN-PIERRE GEUSENS

De graankorrel en de bom

INTERVIEW EN BOEKFRAGEMENT

Een lesje in

leiderschap ONDERNEMEN

Een optimistisch leider in hart en nieren. Die titel past serie-ondernemer Arko van Brakel als geen ander. Hij is de man die de eerste commerciële internetprovider van Nederland oprichtte en zich vervolgens ontwikkelde tot leiderschapscoach. Samen met de beroemde Braziliaanse entrepreneur Ricardo Semler begon hij het opleidingsbedrijf Semco Style Institute om zijn ervaring en kennis te delen. Dat doet hij ook in zijn boeken. Begin dit jaar verscheen van zijn hand Ondernemen met impact. Wij spraken hem over zijn missie en de aanleiding om dit boek te schrijven. DOOR:

BRIAN DE MELLO

Van Brakel weet het zeker: we hebben te maken met een combinatie van uitdagingen die vrij uniek is. ‘Ik vind dat de vergrijzing enorm onderschat wordt, terwijl het een groot effect op de werkvloer gaat hebben’, licht hij toe. ‘We hebben nu meer rijkdom dan ooit, denk aan de pensioenfondsen, maar die gebruiken we niet om onze toekomst opnieuw uit te vinden – terwijl de duurzaamheidsvraagstukken aanzienlijk zijn. Tel daar bij op: nieuwe technologie die onze manier van werken verandert. Kortom, die combinatie van factoren is groot. En dan “moet” je ook nog langer gezond blijven dan je ooit gedacht had.’

Ommezwaai

Hij besloot zijn visie in een 282 pagina’s tellend boek te verwoorden en windt er geen doekjes om. ‘We doen feitelijk het tegenovergestelde van wat we zouden moeten doen, terwijl alle kennis en alle technologie om alle problemen op te lossen aanwezig is. En het geld om erin te investeren is er ook. Toch blijven we doen wat we deden.’ Is het dan werkelijk zo eenvoudig om de ommezwaai te maken? ‘Sommigen roepen dat het moeilijk is, of dat er een systeemcrisis nodig is. Maar die is helemaal niet nodig’, vindt Van Brakel. ‘We zouden 86 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

heel goed de uitgangspositie die we nu hebben in de samenleving kunnen gebruiken om de problemen die op ons afkomen op te lossen, en er ook nog fatsoenlijk mee te verdienen.’ De selfmade ondernemer illustreert het met een actueel voorbeeld. ‘Je ziet dat de meeste mensen niet te motiveren zijn door ze met “minder” genoegen te laten nemen. Honderd kilometer per uur rijden zal vast goed zijn voor het milieu, maar niemand vindt het leuk. En waarom zou je honderd rijden als je een elektrische auto rijdt? Eckart Wintzen zei het al: het is de kunst om je duurzame producten zo te maken, dat ze beter zijn dan alles wat we daarvoor hebben gehad. Pas dan komt er een doorbraak. Het kan technologisch, maar onze leiderschapsideeën, onze verslaving aan macht en de scheve verdeling van wat aandeelhouders verdienen en wat werkenden verdienen, zit ons in de weg.’

Integraal

Is het ‘probleem’ van de aandeelhouders die hun winstdeel periodiek opeisen volgens Van Brakel op te lossen? ‘Jazeker; ik ben zelf aandeelhouder van een bedrijf in Arnhem, genaamd Infocaster. Die hebben bedacht dat 12 procent van de omzet wordt gereserveerd als winstdeel voor de aandeelhouders. Een vast

ARKO VAN BRAKEL

percentage dus, en dat is onderdeel van de kostprijs. Het interessante is dat je zo enerzijds de werkers en aandeelhouders in het bedrijf gelijkwaardig en rechtvaardig laat meedelen in de resultaten en anderzijds geld creëert om de innovatie in je bedrijf te financieren. Dan heb je altijd financiële ruimte en als aandeelhouder kun je besluiten om dividend uit te laten keren of om het terug te stoppen in het bedrijf. Zo’n oplossing verkleint de economische ongelijkheid tussen mensen en kan tegelijkertijd de wereld vooruithelpen. Dat noem ik ondernemen met impact.’ We vermoeden dat dit niet ‘zomaar’ kan, en inderdaad. Van Brakel noemt een belangrijke randvoorwaarde. ‘Deze manier van werken gaat alleen functioneren als je extreme stakeholder alignment hanteert. Dat is één

ONDERNEMEN

‘We zijn absoluut geen communisten. Het is eerder een sociale vorm van kapitalisme.’

van de Semco Style principes. Het houdt in dat zowel de teams die het werk verrichten als de aandeelhouders het met elkaar eens zijn over deze aanpak. En dat kan alleen als iedereen over dezelfde informatie beschikt. Dus de werkers, de directie en de aandeelhouders. Dan kunnen ze samen zo’n besluit nemen en ontstaat er vertrouwen.’ Over die integrale manier van werken gaat zijn boek. ‘Er zijn in dat geval binnen een organisatie geen machtsafstanden, geen verschillen in informatie. Wel blijven er verschillen tussen mensen.’ Met een brede grijns vervolgt de auteur: ‘We zijn absoluut geen communisten. Het is eerder een sociale vorm van kapitalisme, waarbij je de ondernemende principes gebruikt om de wereld een beetje beter te maken. Een belangrijk uitgangspunt daarbij is, dat de wereld niet maakbaar is. Het enige wat je in de hand hebt zijn de woorden die je kiest, de manier waarop je ze uitspreekt, tegen wie je ze zegt en de keuzes die je maakt. Meer niet. Maar als je dat met je hart en je gezonde verstand doet – en ook nog eens weet wat je talent is – dan kan je zeer betekenisvol zijn voor de mensen om je heen.’ LEES HET BOEKFRAGMENT OP DE VOLGENDE PAGINA’S

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 87

INTERVIEW EN BOEKFRAGEMENT

Children

wind of the

‘Het is geen goed idee om op basis van kennis van gisteren, onze kinderen de dromen van morgen af te nemen.’ – Arko van Brakel

88 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

INTERVIEW EN BOEKFRAGEMENT

Een modern sprookje

‘Het is bijna een klassiek Disney-verhaal.’

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 89

ONDERNEMEN

Bonaire is niet alleen het toneel van een ecosysteem in werking. Het eiland heeft ook een van de allermooiste leiderschapsverhalen voortgebracht die ik ken. In 2010 werd Bonaire een Nederlandse gemeente. Er woonden toen ongeveer vijftienduizend mensen op het eiland. Hoewel er natuurlijk grote geografische en historische verschillen zijn, is Bonaire daarmee bestuurlijk gezien feitelijk niet veel anders dan pak ’m beet Hillegom, Apeldoorn of Amsterdam. Bijna niemand in Nederland weet het, maar deze kleine overzeese gemeente heeft een groep wereldkampioenen en absolute toppers voortgebracht in een sport die wereldwijd door zo’n twaalf miljoen mensen wordt beoefend: windsurfen. Over de eerste groep van drie kampioenen is een prachtige documentaire gemaakt, die in meerdere landen is bekroond met prijzen, maar in Nederland zelfs nooit is uitgezonden. De documentaire heet Children of the wind en gaat over het avontuur van de broers Tonky Frans en Taty Frans en hun neef Kiri Thode, drie heel gewone jongens uit arme vissersgezinnen die tot de absolute wereldtop van het freestyle windsurfen zijn doorgedrongen. Kiri werd zelfs de allereerste wereldkampioen ooit op Bonaire. Hun verhaal staat niet op zichzelf. Het gaat eigenlijk ook niet over drie jongens, maar over Bonaire. Children of the wind is

een modern sprookje, een verhaal over durf, leiderschap, geloof en doorzettingsvermogen. Het is bijna een klassiek Disney-verhaal, waarin mensen hun hart volgen en door onvoorwaardelijk te blijven geloven in zichzelf en de mensen in hun omgeving uiteindelijk hun dromen waarmaken. Het begon allemaal toen er in de jaren tachtig van de vorige eeuw een windsurfplank aanspoelde op het eiland. De vissers brachten de plank met zeil en al aan land en besloten deze te beschouwen als een cadeau uit de hemel – a gift from God, zoals ze in de documentaire zeggen. Elvis Martinus, een vriendelijke en wijze sportinstructeur, en zijn vriend Patoen Saragoza zagen deze surfplank als een kans om een nieuwe sport op Bonaire te introduceren. Zij gingen, niet gehinderd door al te veel kennis op dit gebied, met de surfplank aan de slag en leerden zichzelf en later ook anderen op het eiland windsurfen. Bonaire bleek ideale omstandigheden te hebben voor de windsurfsport. Het eiland heeft een lagune met ondiep water, zodat je overal kunt staan en er weinig golven zijn, een ruwe branding en grote stukken relatief vlak water. »

INTERVIEW EN BOEKFRAGEMENT

ONDERNEMEN

Windsurfplace Bonaire

De aangespoelde surfplank bleek inderdaad een cadeau uit de hemel te zijn, met een grote impact op de Bonairiaanse samenleving. Samen met Patoen Saragoza en hun derde partner Roger Jurriens richtte Elvis Martinus na de eerste sportieve successen Windsurfplace Bonaire op. Dat werd dankzij de groeiende groep toeristen aan wie windsurfmateriaal werd verhuurd niet alleen een prachtige bron van inkomsten, maar ook een plek waar de kinderen van Bonaire zich thuis voelden. Veel kinderen hadden het moeilijk. Bonaire was een arm eiland, gezinnen werden soms verscheurd doordat ouders met drugsdelicten te maken kregen of op andere manieren de illegaliteit opzochten om te kunnen overleven. Anderen verlieten Bonaire om op omringende eilan-

'Het contrast tussen de eenvoud van hun leven met de prestaties die ze leverden kon niet groter zijn.'

den of zelfs in Nederland aan het werk te gaan om geld te verdienen, vaak zonder hun gezin. Het leven op Bonaire werd daar niet eenvoudiger door. Er was behoefte aan sportieve activiteiten. Zoals iedereen weet, gaan pubers die zich vervelen rottigheid uithalen. Dat is op Bonaire niet anders dan in Nederland. De oprichters van Windsurfplace Bonaire realiseerden zich dat relatief veel jongeren het risico liepen om de verkeerde kant op te gaan. Zij hadden zelf, ieder op eigen wijze, ervaren hoe belangrijk het is om een doel in je leven te hebben, iets te hebben om je bed voor uit te komen. De mannen hadden succes geboekt in de sport en als ondernemer. Patoen Saragoza had nog voor Windsurfplace Bonaire werd opgericht, immers als windsurfer aan de Olympische Spelen deelgenomen. Deze ervaring had zijn leven veranderd. Maar ook Elvis Martinus was een bevlogen sportinstructeur en Roger Jurriens was een rasondernemer met een voorliefde voor sport. Sport had deze mannen geholpen op cruciale momenten in hun leven de juiste besluiten te nemen, had hun karakter gevormd. En ze gunden de kinderen van Bonaire eenzelfde ervaring. Ze besloten de kinderen op Bonaire windsurfles te geven en dat werd een doorslaand succes. Niet alleen leerden sommige kinderen in het ondiepe water al surfen voordat ze konden zwemmen. Ook combi-

neerde Elvis zijn vaardigheden als karate-instructeur en honkbalcoach met het windsurfen. Door kinderen op die manier elke dag na schooltijd en in alle schoolvakanties te laten oefenen met het windsurfen, werd een groep windsurfers klaargestoomd die meer dan wie ook ter wereld totale beheersing hadden over hun zeil en plank. Elvis combineerde namelijk balans- en andere karateoefeningen met het windsurfen. Om variatie toe te voegen aan de trainingsroutine bedacht hij trucjes die je normaal alleen op een BMX-fiets of skateboard zou toepassen. Zo leerden de jonge windsurfers van Bonaire tricks en moves die wereldwijd nog nooit waren vertoond. Elvis deed meestal zijn best om de jonge windsurfers met zijn busje op te halen. Als dat niet lukte, kwamen de kinderen lopend naar de training, wat voor sommigen een wandeling van wel tien kilometer betekende. Ze hadden er alles voor over om te kunnen windsurfen. Met hun teamspirit, plezier, trots en toewijding vormden ze een hecht team. De jonge windsurfers hielpen elkaar, gingen voor elkaar door het vuur en waren trots op elkaar. Bijzonder bij een individuele sport. Op een goede dag zat er een sponsor van een belangrijk windsurfevenement op het strand van Bonaire van een cocktail te genieten. Hij zag de trucs van de inmiddels bijna volwassen windsurfers en was diep

INTERVIEW EN BOEKFRAGEMENT

prestaties die ze leverden tijdens de wedstrijd kon niet groter zijn. Ze bleken zoveel trucs te beheersen dat de internationale jury het letterlijk niet kon bijhouden. Zoals windsurflegende Robby Nash in de documentaire zegt: freestyle surfen was voor de komst van de Children of the wind als kijken hoe het gras groeit, omdat het bijna weinig spectaculair was. De jongens uit Bonaire zetten met hun repertoire aan trucs en spectaculaire sprongen een volledig nieuwe standaard. Onder leiding van een olympisch windsurfer en een wijze karateleraar hebben zij het windsurfen geherdefinieerd. De Children of the wind kregen professionele sponsorcontracten, waarmee ze zich hebben ontworsteld aan de armoede en voor zichzelf en hun familie konden zorgen. Het eiland had voor het eerst bewoners die internationaal verschil maakten, op wie iedereen trots kon zijn. Kiri werd wereldkampioen, en

vervolgens braken ook Tonky en Taty door. In de jaren daarna bereikte een hele reeks doodgewone Bonairiaanse jongens de wereldtop van het windsurfen. Eenvoudig was het niet. Soms was er geen geld voor nieuw materiaal en om aan wedstrijden deel te nemen. Toen de rekening van een van de leveranciers van Windsurfplace Bonaire niet betaald kon worden, zei Elvis: ‘Maak je geen zorgen, we gaan gewoon vissen.’ Hij kreeg steun van het hele eiland. Samen met een paar vrienden ving hij baarzen, barracuda’s en tonijnen, die aan restaurants werden verkocht. Andere vrienden en sympathisanten maakten extra taxiritjes of deden klusjes. Samen met de lokale gemeenschap lukte het zo steeds om het vertrouwen van de leveranciers te winnen en de begroting rond te krijgen die nodig was om de Children of the wind hun stormachtige ontwikkeling te laten doormaken. »

ONDERNEMEN

onder de indruk. De jongeren leken een goede sponsor te hebben, want ze hadden grote stickers van een plaatselijk bedrijf op hun zeilen. Niets was echter minder waar. Er was niet genoeg geld om goed materiaal te kopen, dus werden oude surfplanken steeds opnieuw opgelapt en werden gescheurde zeilen gerepareerd met tape en met reclamestickers van lokale bedrijven. De sponsor stelde Elvis voor drie van de windsurfers uit zijn groep als speciale gasten te laten meedoen aan het toernooi King of the Cape, een belangrijke internationale windsurfwedstrijd aan de Amerikaanse oostkust. Dit bleek best een lastige vraag te zijn: want wie moest Elvis sturen? Hij wilde niemand van zijn jongens benadelen, want er was in zijn ogen een groepje van tien kinderen die ongeveer even goed waren. Elvis nam toen een risico, waardoor dit verhaal heel anders had kunnen aflopen. Hij antwoordde: ‘Wij komen heel graag naar het toernooi, maar alleen als ze alle tien mee mogen doen!’ Hier moest de sponsor natuurlijk even over nadenken, maar zijn antwoord was een volmondig ‘ja’. De Children of the wind, zoals ze in de documentaire worden genoemd, vlogen naar Boston. Om kosten te besparen, sliepen ze bij mensen van de organisatie thuis en aten ze met de pot mee. Het contrast tussen de eenvoud van hun leven met de

INTERVIEW EN BOEKFRAGEMENT

ONDERNEMEN

'Elvis en zijn partners wisten precies voor wie zij van betekenis wilden zijn.' Zonder de visie en de bevlogenheid van Elvis en zijn partners was dit niet gelukt. En dat is misschien wel het mooiste, maar meest onderschatte onderdeel van dit verhaal. Vertrouwen winnen is altijd lastig, maar op Bonaire heeft iedereen die iets wil bereiken ook nog eens last van allerlei vooroordelen, met name vanuit Nederland. Ook op Bonaire waren er mensen die twijfelden aan het talent van de windsurfers. Sommige jongens konden het vertrouwen en de vrijheid inderdaad niet aan. Zoals bij elke sportclub gebeurt, vielen zij af of gingen op een lager niveau verder. Gelukkig bleven er genoeg mooie resultaten over, want er werd keihard gewerkt op Bonaire. Het geloof en het vertrouwen van Elvis en zijn team, de liefde voor de sport, de toewijding van de jonge windsurfers en de droom die ze nooit uit het oog verloren, bleken onverslaanbaar te zijn. Wat zou er gebeurd zijn als er maar drie surfers naar Boston hadden gekund? Hoe zou dit verhaal zijn afgelopen als Elvis zich star had gehouden aan de traditionele windsurftrainingsmethoden en niet zijn

karate-ervaring en zijn creativiteit had gebruikt? Wat zou er gebeurd zijn als de windsurfers van Bonaire niet optimaal gebruik hadden gemaakt van de unieke omstandigheden van het eiland en zijn bewoners? En de allerbelangrijkste vraag die we ons moeten stellen: wat zou er gebeurd zijn als Elvis niet het belang van de windsurfers tot zijn hoogste prioriteit had gemaakt, maar commercieel gewin of zijn eigenbelang? Elvis en zijn partners, die hem door dik en dun steunden en wier rol we niet mogen onderschatten, wisten precies voor wie zij van betekenis wilden zijn. Het verhaal van de Children of the wind is als een modern sprookje. En bij een sprookje hoort natuurlijk ook een prinses. De toenmalige kroonprins Willem-Alexander en prinses Máxima wilden de jonge windsurfers van Bonaire met eigen ogen zien. Zo’n bezoek moet natuurlijk goed worden voorbereid en dus kwamen maanden van tevoren enkele topambtenaren om persoonlijk te beoordelen of het wel echt de moeite waard was. Zij vroegen Elvis: ‘Meneer Martinus, waarom zouden de kroonprins en prinses u en uw windsurfers eigenlijk moeten bezoeken?’ Elvis, nauwelijks uit het veld geslagen, antwoordde: ‘Nou, dat is heel eenvoudig. Allereerst omdat ik hiervoor een aanvraag heb gekregen van het Koninklijk Huis. Wij hebben hier niet om gevraagd, maar we gaan alles doen om het mogelijk te maken.

Maar de tweede reden is veel belangrijker. Windsurfen is de enige sport waarin Bonaire het niet alleen wint van Nederland, maar van de hele wereld!’ En daarmee was het beklonken. Willem-Alexander en Máxima hebben Windsurfplace Bonaire met een bezoek vereerd, waarmee het sprookje compleet was. De mannen van Windsurfplace Bonaire hebben in al hun bescheidenheid, samen met de Children of the wind en de steun van een heel eiland, een beweging op gang gebracht die groter was dan zij ooit hadden durven dromen. Zonder hun toewijding en doorzettingsvermogen, maar ook zonder het plezier, de werklust en de onverzettelijkheid van de windsurfers was dit niet gelukt. Samen hebben ze een omgeving gecreëerd waar met veel creativiteit en optimale gebruikmaking van ieders talent het onmogelijke mogelijk is geworden. En is dat niet waar het bij leiderschap om draait? • Ondernemen met impact Arko van Brakel Uitgever: Management Impact ISBN: 9789462763722 282 pagina’s € 27,50

Hoogsensitiviteit en het chakrasysteem ‘Hoogsensitieve mensen hebben een gave, maar omdat ze geen begeleiding krijgen is het voor velen een vloek. Met dit boek heeft Mérène Rouma een praktische handleiding geschreven om in contact te komen met je innerlijke persoonlijkheid. Voor wie hoogsensitief is en voor iedereen die beter wil begrijpen hoe hoogsensitieve mensen in elkaar zitten, is dit handboek een must!’– Drs. Roy Martina Voor mensen die zich afvragen waarom ze zo gevoelig zijn voor signalen en prikkels uit hun omgeving, of die worstelen met hun eigen wijze van ‘(be)leven’ en reageren op anderen. Daar schreef Mérène Rouma dit boek voor, vanuit haar ervaring als coach van hoogsensitieve mensen en anderen die te maken hebben met mentale blokkades en uitdagingen. Via voorbeelden en eenvoudige oefeningen, laat ze zien hoe ons interne mechanisme werkt en hoe we dat kunnen beheren. Gerelateerd aan ieders energiesysteem (chakra’s) stelt ze ons in staat het leven te leven dat bij ons hoort. Nu te bestellen via: www.theoptimist.nl/shop Prijs: € 24,95 (excl. €2,95 verzendkosten) ISBN: 9789082832747

Nu verkrijgbaar via de webshop van The Optimist

Help acupunctuur de plaats te geven in de zorg die het verdient!

Meld u vandaag aan via www.npva.nl Zonder uw steun is acupunctuur onbereikbaar voor veel mensen die het nodig hebben. De Nederlandse Patiëntenvereniging voor Acupunctuur draagt bij aan betere therapieën, dekking via de zorgverzekering en belangenbehartiging voor leden.

Profiteer van ledenvoordeel Versterk de acupunctuur in Nederland en profiteer van de ledenvoordelen. Vanaf € 20,00 per jaar bent u al lid.* Als welkomstgeschenk ontvangt u het boek Met het oog op de naald,, u betaalt slechts de verzendkosten. U ontvangt ook het verenigingsmagazine Acupunctueel! Ga naar www.npva.nl om u aan te melden of gebruik de antwoordkaart in dit blad. * Veel zorgverzekeraars vergoeden het lidmaatschap geheel of gedeeltelijk.

gratis

COLUMN

Column Harry Starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

Eerlijk is eerlijk, mijn leven kreeg al trekken van zelfisolatie nog voor de regering bij monde van de premier, erom vroeg. Weliswaar was de pensioendatum vooruitgeschoven als een portemonnee aan een touwtje, maar mijn vermoeidheid had met díe maatregel geen rekening gehouden. Ik was het gezeur over leiderschap en cultuurverandering al een tijdje zat en betrapte me erop dat ik liever goed geschreven boeken las uit de wereldliteratuur. Ik heb daarvan een stapeltje liggen: mijn mentale pensioenregeling. Ik geef tegenwoordig de voorkeur aan een belangeloze conversatie aangaan over dingen die er in mijn ogen toe doen. Probeer dat eens te vinden in een vergadering. Een late ontdekking, ik geef het toe. Het besef dat je levenstijd er ooit op gaat zitten, had zich al enige tijd – geholpen door een hartstilstand – van mij meester gemaakt en om dan die jaren te vullen met managementboeken leek mij geen verstandige keuze. Steeds vaker lees ik poëzie, waar de ophef gering is en woordwaarde doorgaans het hoogst. Het aardige van mijn levensfase is dat je een eigen dagindeling kunt maken. Een curriculum in de oorspronkelijke betekenis van dat woord. Met elementen die alles te maken hebben met bildung. Ik houd me vast aan de levenssferen die Rene Gude ooit schetste en die hij ontleende aan de Griekse Agora. Er zijn, met dank aan de filosoof Peter Sloterdijk, vier levenssferen te onderscheiden. De privésfeer, waarin we thuiskomen. Het is de wereld van familie en vrienden. De private sfeer waarin we ons werk doen. De publieke sfeer waarin we maatschappelijke betrokkenheid tonen en waar samen zijn, sport en spel deel van uitmaken en de politieke sfeer waarin we de huishouding van onze gezamenlijkheid bestieren. Die rollen vloeien in elkaar over. Om ons daarin

‘Je zou je die wijsheid eerder wensen.’

vaardig te weten, oefenen we. Op school, in het huis van de religie, in het theater en het museum, en ten slotte in de sportschool en het stadion. In het werkend leven gaan bildung en ausbildung hand in hand. Gaandeweg verliest ausbildung (opleiden voor de arbeidsmarkt) belang en telt nog alleen bildung. Het aantal ouderen dat filosofie en kunstgeschiedenis gaat studeren zonder de ambitie daar een beroep van de maken of er geld mee te verdienen neemt toe. Kennis en inzicht hebben hun eigenwaarde. Als al in deze fase een opleiding tot een ambacht of vak wordt gevolgd, dan wordt de bevrediging gezocht in de uitoefening ervan en niet in de maatschappelijke carrière. Die ligt immers achter ons. De markt waar rendement van het grootste gewicht leek, verliest aan betekenis. Zo geeft de komst van de dood haast ongemerkt zin aan ons leven. Ik hoor vrienden zeggen dat ze selectiever worden en niet meer achter elke bal aan lopen en niet langer op elk verzoek ingaan. Je zou je die wijsheid eerder wensen, maar als die wijsheid komt is het hoe dan ook verstandig er de deur voor open te zetten. Ik vraag om mij heen waar mensen in de schemer van hun leven spijt van hebben. Dat is zelden dat ze onvoldoende hun best hebben gedaan, te weinig gewerkt hebben. Het omgekeerde lijkt het geval. Naast de traditionele spijt, waarin kansen die geboden zijn onbenut zijn gelaten, is er het gevoel te weinig te hebben stilgestaan. Te druk met van alles. En te weinig aandacht voor anderen. Te druk met zichzelf. In de drukte is de aandacht voor het leven zelf verloren gegaan. Veel van mijn vrienden nemen de zorg voor hun kleinkinderen wellicht om die redenen serieuzer. Te zien en te voelen wat bij een eerdere kans is ontgaan. Daarom is die gedwongen pas op de plaats misschien de corona op ons bestaan. De mogelijkheid om stil te kunnen staan. Als een repetitie voor een onvermijdelijke fase, die we gemakkelijk verslijten voor niets meer dan enkel: stil staan. Een ander woord voor leven. • MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 95

LEVENSTIJD

FOTO: MURIEL JANSSEN

Zoveel verandert er niet

Liefdevol in actie voor

het klimaat We kĂşnnen met zijn allen in actie komen voor het klimaat, maar wat houdt ons nu eigenlijk tegen? Boeddhistisch klimaatactiviste Leonie Stekelenburg legt uit hoe dit zit en hoe we collectief het goede kunnen doen. DOOR:

LEONIE STEKELENBURG

ACHTERGROND

‘We kunnen in potentie de hemel op aarde met elkaar creëren.’ Er is lang gedacht dat dreiging mensen goed aanjaagt tot actie. En dat de mens in wezen niet deugt. Onze hele maatschappij – van berichtgeving tot bedrijfsvoering – drijft op deze principes. Gelukkig komt er recentelijk steeds meer positief, wetenschappelijk onderbouwd nieuws naar buiten over ons mens-zijn, met als conclusie: de meeste mensen deugen (zoals Rutger Bregman onlangs schreef). Terugkijkend in de geschiedenis van de evolutie is er nog nooit een diersoort geweest die empathie én zorg kan voelen voor elkaar én uitvindingen kan doen die de hele aardbol beïnvloeden. We kunnen in potentie de hemel op aarde met elkaar creëren. Toch lijken we aardig op weg de hel te bouwen: het Antropoceen is een feit. Waarom lukt het ons niet om collectief het goede te doen?

Historicus Rutger Bregman kreeg de vraag hoe het kon dat we niet massaal het goede deden tijdens de Holocaust. Wat maakt dat de ene mens – zoals Janusz Korczak, hoofd van een joods weeshuis – tot en met de gaskamer bij ‘zijn’ kinderen blijft uit liefde voor hen, terwijl een ander afstompt en op diezelfde kinderen inslaat onderweg naar de gaskamer? Waarom lijken we collectief onvoldoende in actie te komen voor ons klimaat en alles wat daarmee te maken heeft: van grondstof- en bodemuitputting; het uitsterven van dieren; gezonde voedsel- en watervoorziening tot en met luchtvervuiling en oceaanverzuring? Ik geef hier regelmatig trainingen over. Een greep uit de standaard reacties: • Dit vraagstuk is te groot en te complex, mijn gedrag aanpassen is zinloos als een ander dat niet doet. • De overheid, het bedrijfsleven, ... moet iets doen, zij hebben wél impact, ik niet. • Overbevolking, dát is het probleem. • Rijke mensen hebben de problemen veroorzaakt, laat hen het ook maar oplossen. • Ik voel me schuldig, aan alles wat ik doe of laat kleeft iets wat niet ok is. • Ik wil graag meer doen, maar wát, en hoe dan? • Ik voel me murw van al het nieuws, lamgeslagen. • Het komt vast goed, ik vertrouw op onze innovaties en slimme uitvinders.

Les 1: Herken de drie primaire standen

Het autonome zenuwstelsel houdt op de achtergrond de basale functies draaiende: honger, vertering, ademhaling, hartslag. Het stelstel vertakt zich van de kruin langs de ruggengraat, naar de organen. Daar verzamelt het systeem zintuigelijke informatie over onze ‘veiligheid’ ofwel neuroperceptie. Als er alarmsignalen worden opgepikt, gaan de primaire fysiologische reacties aan: vechten, vluchten of bevriezen – met de secundaire emoties en gedachtes die daarbij horen. » MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 97

VERBINDINGSMODUS

De mens: van nature goed of niet?

Klimaatactivisten die deze reacties vaak krijgen antwoorden doorgaans ook met een standaardtegenreactie zoals: • In discussie gaan, overtuigen. • Anderen bevragen over hun (gebrek aan) motivatie. • De ander wakker proberen te schudden met doemscenario’s. • Enthousiasmeren en inspireren. • Inzakken en opgeven. • Met stomheid geslagen zijn. • Chaotisch worden in het hoofd en prioriteiten niet meer helder zien of voelen. Deze standaardreacties, zowel die van ‘klimaatactivisten’ als van ‘de anderen’, zijn terug te voeren op drie primaire fysiologische ‘standen’. Aan- of uitgezet door ons autonome zenuwstelsel. Of we erin slagen ‘het goede’ te doen tijdens moeilijke omstandigheden, heeft alles te maken met ons vermogen terug te schakelen naar de verbindingsmodus na een primaire vecht-, vlucht-, of bevriesreactie van ons autonome zenuwstelsel. In de trainingen die ik geef, staat liefdevol in actie komen centraal, waarbij ik gebruik maak van vier lessen.

ACHTERGROND

‘In de verbindingsmodus handelt u vanuit een basisgevoel van zijn.’ Als de neuroperceptie ‘veilig’ aangeeft, ervaren we de verbindingsmodus. Kenmerken van verbindingsmodus in lichaam, emoties en gedachten: • Het lichaam is ontspannen, weldadig warm (ook handen en voeten) en geaard. De hartslag is laag. De adem langzaam en expansief, vanuit de buik. Het gezicht is expressief en de stem heeft een breed klankbereik (niet vlak of monotoon) • U voelt zich verbonden met anderen. In staat tot liefde geven en ontvangen, goed luisteren en anderen begrijpen. • De aandacht is rustig, open aanwezig (niet vol eigen overtuigingen en ideeën). In de verbindingsmodus handelt u vanuit een basisgevoel van zijn: in staat – en dat is belangrijk voor collectieve klimaatactie – om open en oprecht nieuwsgierig te zijn naar andere perspectieven.

2. De vecht-of-vluchtmodus

Als de neuroperceptie ‘dreiging’ aangeeft, schieten we in de primaire vecht-of-vluchtmodus.

3. De bevries- of immobiliteitsmodus

Als de neuroperceptie van je autonome zenuwstelsel ‘TE vaak, TE snel, TE groot gevaar’ aangeeft, schieten we in de primaire bevries- of immobiliteitsmodus. Wat merk je van de bevriesmodus in lichaam, emoties en gedachten?

De polyvagaal theorie Verbinding neemt af naarmate activatie/prikkels toenemen

VERBINDINGSMODUS

1. De verbindingsmodus

Kenmerken van vecht-of-vluchtmodus in lichaam, emoties en gedachten: • De spiergroepen die een vecht- of vluchtactie maken, spannen of trillen. De hartslag verhoogt. U kunt het heet krijgen en zweten. U krijgt een shot adrenaline voor energie. De adem is sneller, vanuit de borstkas. De gezichtsexpressie wordt vlakker, met flitsen boosheid of angst. Positieve emoties zien er geforceerd uit (glimlach zonder oogsamentrekking). In lichaamstaal is een onbewuste bescherming van vitale organen te zien. Of een houding van groter maken. • U voelt zich boos, bang, zenuwachtig of zorgelijk. • De aandacht staat op scherp om de omgeving te scannen voor gevaar. Het vermogen tot goed luisteren en positieve sociale signalen oppikken vernauwt. De oriëntatie in gesprek is defensief: meer geneigd tot discussie; ergens vanaf te willen; te pleasen of te ontwijken dan open nieuwsgierig te zijn naar anderen. In de vecht-of-vluchtmodus gelooft u: ik kan succesvol handelen om deze bedreiging te overleven. Deze modus heeft zeker nut bij acute, concrete dreiging, maar werkt niet verbindend om collectief in beweging te komen.

Neuroperceptie van levensbedreiging BEVRIESMODUS • ‘Ik kan het niet’ - immobilisatie • Desoriëntatie, afhaken OVERWELDIGD

• Disconnectie met anderen, eenzaam

Neuroperceptie van gevaar VECHT-OF-VLUCHTMODUS • ‘Ik kan’ - mobilisatie • Defensieve oriëntatie STRESS

• Verminderde openheid en verbinding met anderen

Neuroperceptie van veiligheid VERBINDINGSMODUS • ‘Ik ben’- zijn • Onderzoekende open oriëntatie • Volledig aanwezig en verbonden met anderen

Bron: Polyvagal nervous system and arousal: op basis van Levine (1997, 2010 ea)

98 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

ACHTERGROND

Les 2: Kweek compassie

Veel psychologische methodes voor gedragsverandering zijn gestoeld op het ‘herprogrammeren’ van onze primaire vecht-of-vluchtreactie. Met als leidend principe: de bewuste mind laten ingrijpen op de primaire reactie en – via positief denken, RET (Rationeel Emotieve Therapie), Mindfulness, intenties stellen etc. – een gewenste respons kiezen. Dat is moeilijk maar mogelijk. De mind heeft een klein tijdsraam om in te grijpen in het bewuste moment. Maar recenter onderzoek (Porges, Polyvagal theory, 2009) toont aan dat de bevriesreactie onze bewuste mind volledig overslaat. De sensaties en emoties zijn er eerst. De mind rationaliseert achteraf de gevoelens die ons bekruipen. En dat is baanbrekend nieuws, want we kunnen er dus niets aan doen dat we in deze modus schieten. Het heeft geen zin mensen te bevechten, inspireren of overtuigen die niet in beweging komen. Wat wél kan is hen helpen bewust worden van hun primaire reactie. Daar compassie voor hebben. En vervolgens leren er samen uit te stappen voordat er over actie gepraat kan worden.

LEONIE STEKELENBURG

Les 3: Leer terugschakelen

Het goede nieuws is dat de reacties van het autonome zenuwstelsel in tweede instantie wel te beïnvloeden zijn. Essentiele elementen daarvoor zijn: • Compassie: bedank je zenuwstelsel, veroordeel het niet. • Een veilige, prettige omgeving. • De ademhaling. De adem is het enige autonoom bestuurde lichamelijk proces dat we óók bewust kunnen sturen. • Beweging vanuit de Somatic Experiencing. Dit is specifiek lichaamswerk gericht op de vastgezette bevriesreacties in het lichaam. • Liefdevolle aanwezigheid van anderen.

Les 4: Creëer randvoorwaarden

Vanuit de fysiologische staat van ontspanning kunnen we ons weer verbinden: met ons eigen hart; met elkaar; met ons deelzijn van ‘the web of life’. En met de liefde voor onze kinderen en toekomst die we als mensheid allemaal delen op het meest basale niveau. Vanuit die gedeelde liefde kunnen we bruggen bouwen om samen in actie te komen. Niet vechtend tegen anderen, maar hen openend en meenemend. Wilt u leren zelf terug te schakelen naar verbindingsmodus en anderen faciliteren om samen tot liefdevolle en impactvolle actie te komen, dan is het belangrijk om de juiste randvoorwaarden te creëren. Dit is te leren. • Sinds Leonie Stekelenburg in 1995 rapporten van de Club van Rome las, wordt ze geleid door de vraag: hoe komen we tot diepe collectieve verandering voor een eerlijk en duurzaam ecosysteem? Ze zocht naar antwoorden in systeem-modellering, (neuro)psychologie, collectieve verandermethoden (TheoryU), Mindfulness en lichaamswerk. Maar verloor hoop. Tot ze in Joanna Macy’s Work That Reconnects en in Somatic Experiencing antwoorden vond om hoop actief te belichamen. Stekelenburg combineert deze twee methodes in jaartrainingen, die klimaatactivisten helpt grootse klimaatemoties te beheersen en collectief in actie te komen vanuit liefde. Meer informatie: www.mindfulbizz.nl/inner-climate-change

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 99

VERBINDINGSMODUS

• Alle spieren verstrakken of storten in. De hartslag verlaagt. De ledematen worden koud. Er komt een shot verdovende stofjes vrij tegen de pijn. De longen trekken samen. De adem vertraagt, maar is klein. De expressie wordt emotieloos en bleek. Ogen staren of lijken leeg. De stem is monotoon. • U kunt zich hopeloos, beschaamd of gevangen voelen. Belangrijke kenmerken zijn emotieloosheid, afgesnedenheid en onvermogen tot verbinding. • De aandacht is blanco, wattig, verdoofd. U haakt af, dissocieert lichtelijk: het bewustzijn is er wel bij, maar op afstand. Alsof alles een film is. In de bevriesmodus wordt niet gehandeld, vanuit een basisgevoel van ‘ik kan het niet’. De primaire bevriesreactie is volledig onbewust. De gedachtes komen daarna pas. De mind rationaliseert die ervaring daarna met ‘ik voel hier niets bij, dit is dus mijn thema niet’, of ‘het heeft toch geen zin’. Mijn indruk is dat veel mensen vastzitten in deze modus als het gaat om klimaat in actie – zonder dat zelf door te hebben.

ACHTERGROND

Het veelal ongeziene

om ons heen Sander Funneman doet sinds de jaren tachtig onderzoek naar natuurlijke elektrische signalen en frequenties in het ecosysteem. Zijn benadering vloeit voort uit inspiratie, verwondering en optimisme. Die inspiratie verbindt hij met een gezonde dosis bezorgdheid over de nadelige effecten van kunstmatige straling, afkomstig van elektromagnetische apparaten. Reden genoeg om het gesprek aan te gaan over 5G en het groeiende debat hierover uit te breiden met zijn perspectieven.

ELEKTRISCH ECOSYSTEEM

DOOR:

MARION VERWEIJ

‘Het is een fascinerend proces, een soort van zindering in de lucht. Het is alsof je ontdekt dat het leven verder reikt dan je dacht. Je ontdekt een geheime, maar ook tastbare, onzichtbare relatie tussen alles.’ Zo beschrijft Sander Funneman zijn fascinatie voor de elektrische dynamiek van het ecosysteem. Hij is internationaal spreker, onderzoeker en auteur en doet al jaren research naar onzichtbare communicatie in de natuur. Funneman vertelt hoe bijen met behulp van elektromagnetische velden ’s nachts de weg naar huis vinden. Hoe sommige planten onderling communiceren

en elektrische signalen gebruiken voor de bestuiving. Hoe de hersenactiviteit niet alleen gemeten kan worden met het elektro-encefalogram (EEG) maar ook met het magneto-encefalogram (MEG) voor het magnetisch veld van de hersenen. ‘In de jaren negentig dacht ik dat aura’s en halo’s slechts een symbolische waarde hadden om een religie te verbinden met bijvoorbeeld de kracht en invloed van de zon’, licht hij toe. ‘Maar vervolgens werd dit soort fenomenen ook door de wetenschap gemeten met hypergevoelige apparatuur die het magnetisch leven in en om de hersenen kon vastleggen. Wonderbaarlijk.’

Augurkendoos

In 1986, toen Funneman nog studeerde, ging hij naar een lezing die zijn wereld op z’n kop zou zetten. Tot dan toe had hij, net als ieder ander, op school geleerd dat alles werkte door chemische reacties. Maar tijdens die lezing werd het concept geïntroduceerd dat alles werkt door middel van elektriciteit en magnetisme. Omdat hij een onderzoeker is in hart en nieren, wilde hij de waarheid achter deze bewering onderzoeken. Met grote gevolgen. Zoals hij in zijn boek Elektrisch ecosysteem beschrijft, nam hij een augurkendoos die precies onder zijn bed paste. Die vulde hij gedurende enkele decennia met fascinerende feiten. Internet en sociale media bestonden toen nog niet, dus hij verzamelde artikelen uit kranten, tijdschriften en bibliotheekboeken. In eerste instantie dacht hij dat er één of twee voorbeelden zouden zijn en dat de rest meer metafysische dingen waren waarin je gewoon moest geloven. Maar de doos werd voller en voller. 100 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

ACHTERGROND

In 2015, toen mensen in zijn directe omgeving veel last begonnen te krijgen van elektromagnetische straling, nam Funnemans onderzoek een heel andere wending.

Kunstmatige frequenties

Zijn zorg is dat de nieuwe draadloze technologie wordt geïmplementeerd terwijl de frequentie- en signaalspecifieke effecten ervan op mensen, planten, dieren en bacteriën nog niet zijn onderzocht. Een groot probleem

van die technieken is dat het frequentiebereik zo ongelofelijk groot is dat signaal-specifiek onderzoek daardoor op korte termijn heel moeilijk wordt. In Nederland wordt bijvoorbeeld begonnen met frequenties die ook nu al worden gebruikt, zoals 0,7 GHz. Maar het plan is om snel op te schalen naar veel minder bekende frequenties zoals 3,5 en 26 GHz. Naar alle waarschijnlijkheid zal het daar niet bij blijven. Niemand heeft enig idee wat die kunstmatige frequenties zullen doen met allerlei mechanismen in het elektrisch ecosysteem. In de analogie van het glas: niemand kan voorspellen wat er gebeurt als je al die nieuwe frequenties en signaalsoorten toevoegt aan de vloeistof. Wat bijvoorbeeld als 26 GHz de bacteriën die we nodig hebben doodmaakt, terwijl dezelfde frequentie schadelijke bacteriën wellicht aanzet tot woeker? Het probleem is niet in eerste instantie de implementatie van nieuwe technieken, het probleem is het niet grondig onderzoeken wat de consequenties ervan zullen zijn. Als we Funneman vragen of hij nou voor of tegen 5G is, antwoordt hij: ‘Bij wijze van spreken zullen sommige nieuwe draadloze frequenties misschien uitpakken als melk voor het ecosysteem, terwijl andere wellicht het effect van cyanide zullen hebben. Ik kan wél zeggen dat ik faliekant tegen het ontbreken van onderzoek ben en tegen het onzorgvuldig afwegen van de gevolgen van wat je doet, voordat je het doet.’

Elektrische samenhang

5G is een containerbegrip. Over wat voor een signaal hebben we het? Heeft het een puls? Wat voor vorm heeft het? Hoe wordt het overgebracht? Welke frequenties gebruikt het? Hoe is de interactie met andere frequenties? In wat voor omgeving wordt het gebruikt? Wat Funneman betreft zou over dit soort vragen de discussie gevoerd moeten worden. Wanneer je op de bus staat te wachten en bijvoorbeeld aan het gamen bent, is 5G zo intelligent dat het zich specifiek kan richten op jouw telefoon, op die plek bij die bushalte. Het gebied om je heen verandert in een dichte mist van elektrische frequenties die rondom het bushokje komen wervelen. » MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 101

ELEKTRISCH ECOSYSTEEM

Hij was een liefhebber van allerlei gadgets, ondanks talloze aanwijzingen dat kunstmatige elektromagnetische straling schadelijk kan zijn. ‘Dit gebeurt er bij onderzoek: je kunt helemaal gefascineerd raken door dingen en tegelijkertijd van alles over het hoofd zien.’ De huidige grote kwestie over elektromagnetische frequenties is 5G, de vijfde generatie draadloze technologie voor digitale communicatie, waarvan de testfase in 2019 is gestart. ‘Het is misschien vreemd, maar hoe meer ik verzamel, hoe minder ik weet’, antwoordt Funneman op de vraag wat hij vindt van het debat over 5G. ‘Ik heb zoveel aanwijzingen bij elkaar gebracht, waardoor de focus verschoven is van zorg over de sterkte van het signaal naar zorg over signaalsoorten en frequenties. Het is onmogelijk om te zeggen of je voor of tegen 5G bent, omdat 5G zoveel verschillende dingen tegelijkertijd impliceert: allerlei nieuwe, niet geteste technieken die werken met niet geteste frequenties en signaalsoorten. Om nog maar te zwijgen over de onderlinge samen- of tegenwerkingen van al die signalen.’ Op dit moment gaat het debat alleen maar over de normen die gesteld worden aan stralingsintensiteiten en niet over de inhoud van die straling. De onderzoeker vergelijkt het daarom vaak met een glas vol met vloeistof. Niemand weet waar de vloeistof uit bestaat. Vijftig procent van het wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van de inhoud zegt dat er niets gebeurt als je een slok neemt, terwijl de andere helft aantoont dat je er doodziek van wordt. De vraag is of er dan nog vrijwilligers te vinden zijn om het glas leeg te drinken. Funnemans aanbeveling is om eerst vast te stellen wat er in het glas zit, voordat je het hebt over de grootte van het glas.

‘Hoe meer ik verzamel, hoe minder ik weet.’

ACHTERGROND

Zeven tips om uzelf te beschermen Er is veel onderzoek gedaan naar beschermende maatregelen tegen straling. Sommige zijn makkelijk te implementeren, andere kunnen wat tijd en geld kosten. Funnemans advies: ‘Ga voor het laaghangende fruit. Doe wat je kunt. Elke stap is een stap.’ Geïnspireerd door het gesprek met hem hebben we zelf zeven eenvoudige tips verzameld: Slaapkamer: De gemiddelde mens spendeert de meeste uren van elke 24 uur in de slaapkamer. Het lichaam moet ‘s nachts herstellen. Straling gedurende de nacht maakt dit proces moeilijk. Voorkom daarom, als u kunt, dat u in elektromagnetische of elektrostatische velden slaapt. Dit doet u door zoveel mogelijk apparaten buiten de slaapkamer te laten als u slaapt. Wifi: Zorg ervoor dat uw hoofd ‘s nachts niet in de buurt van een wifi-apparaat ligt. Vergeet niet dat straling door muren heen kan. Indien mogelijk: zet de wifi ‘s nachts uit. Computer: Een computer veroorzaakt veel soorten straling.

ELEKTRISCH ECOSYSTEEM

Deze straling kunt u gemakkelijk verminderen door de PC of laptop te bekabelen. Draadloze computermuizen zenden ook straling uit; dit kan problemen geven in de gewrichten van vingers en pols. Gebruik daarom, indien mogelijk, een muis met kabel. Televisie: Een andere tip is om uzelf bijvoorbeeld een uur ruimte te geven tussen tv- of beeldschermkijken en naar bed gaan. Ga op minimaal 2,5 meter van de televisie zitten. Net als bij een ijskast is de straling aan de achterzijde nog veel sterker. Pas dus op met een tv waarvan de achterkant is gericht op een muur met daarachter een slaapkamer. Mobiele telefoon: Maak zoveel mogelijk gebruik van oordopjes zodat u uw mobieltje op afstand van uw lichaam kunt houden terwijl u praat. Neem uw mobieltje mee in een stralingsvrije hoes en doe die in een tas, draag het mobieltje niet op het lichaam. En als uw mobieltje niet in gebruik is, zet het dan in de vliegtuigstand met Bluetooth uit. Magnetrons en inductiekookplaten: Een magnetron of inductiekookplaat veroorzaakt veel straling. Als u die niet weg kunt of wilt doen, maak er dan zorgvuldig gebruik van. Draadloze telefoon (DECT) en babyfoon: Een DECT-basisstation geeft veel straling. Als u kunt, vervang dan de DECT-telefoon door een eco-DECT of nog beter, door een bekabelde analoge telefoon. Omdat babyfoons ook DECT-straling produceren, is het aan te raden om een stralingsarme babyfoon te nemen. Verder is het sowieso een goede tip om de babyfoon zo ver mogelijk bij het bedje vandaan te houden. 102 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

Er is veel onderzoek gedaan naar de wijze waarop de hersenen op specifieke frequenties werken; de vijf bewustzijnsniveaus van het brein werken op lage frequenties. Alle facetten van het lichaam werken signaal- of frequentiespecifiek. Wat gebeurt er dan met de hersenen en alle facetten van je lichaam daar bij die bushalte tijdens het gamen in een 5G-wereld? Funneman: ‘In de afgelopen veertig jaar is er een hele nieuwe kant van de natuur ontdekt. Het ecosysteem blijkt intensief te werken met elektrische en magnetische impulsen, signalen en velden. Mensen zijn eigenlijk nog maar kinderen in die wereld. Met die verwondering is Elektrisch ecosysteem ook geschreven. Het is allereerst een verslag van een inspirerend onderzoek van mij en mijn vrouw, waarin we van de ene verbazing in de andere vielen over de van nature aanwezige hightech in het ecosysteem. Het boek is een respectvolle ode aan een ecologische samenhang, een elektrische samenhang, die zo lang over het hoofd gezien is.’

Ingebouwd magnetisch systeem

Zoals eeuwenlang mensen een kompas gebruikten om op het magnetisch noorden te navigeren, zo hebben de meeste dieren, zoals vissen en migrerende vogels, een magnetisch zintuig waarmee ze de richting kunnen bepalen en over lange afstanden kunnen navigeren.

ACHTERGROND

‘In de afgelopen veertig jaar is een nieuwe kant van de natuur ontdekt.’

SCHRIJFSTER MARION VERWEIJ IN

Onderzoekers ontdekten dat het zenuwstelsel van veel dieren een kleine afzetting van biologisch magnetiet, een magnetisch mineraal, bevat. Deze magneetachtige mineralen stemmen zich af op de magnetische velden van de aarde en fungeren als microscopisch kleine kompasnaalden. Uit onderzoek blijkt hoe ook koeien zich op het magnetisch noorden afstemmen, maar dat hun ingebouwde magnetisch kompas die afstemming kan verliezen naarmate de koe dichter bij hoogspanningsmasten staat. Vervolgens stemmen ze zich af op deze masten. Magnetiet bevindt zich ook in de hersenen en het hart van de mens. Hebben mensen ook een ingebouwd magnetisch systeem dat verstoord wordt door elektriciteitskabels? Er zijn kunstmatige frequenties die zich in hetzelfde bereik bevinden als de menselijke hartslag en hartritmes. Hoe zouden die frequenties het menselijk hart kunnen beïnvloeden? Funneman was aangenaam verrast door de reacties op zijn boek van een breed lezerspubliek. Hij en zijn vrouw Anne-Marie worden op dit moment uitgenodigd in het hele land voor allerlei boekpresentaties, meetups, inspiratie-lessen op scholen en ontmoetingen met beleidsmakers. ‘Het was een voorrecht om een inspiratie-les op een school te doen. Dat is negentig procent inspiratie: hoe werkt de planeet, hoe communice-

Meer informatie: www.elektrisch-ecosysteem.nl Marion Verweij is freelance schrijver, onderzoeker, copywriter en vertaler. Zij is een ervaren spreker en workshop facilitator op het gebied van persoonlijke ontwikkeling. Meer informatie: www.excellentza.nl

Elektrisch ecosysteem Sander Funneman Uitgeverij Brave New Books ISBN: 9789402198515 239 pagina’s € 24,MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 103

ELEKTRISCH ECOSYSTEEM

GESPREK MET SANDER FUNNEMAN

ren vogels met het aardmagnetisch veld, hoe ontwikkelt de maan zijn eigen elektrische atmosfeer. De kinderen waren verbaasd en enthousiast en zagen de maan niet langer als een grote rotsklomp, maar als een ruimtelijk kind dat zich regelmatig onderdompelt in de straling van het aardmagnetisch veld.’ Het boek bevat ook een hoofdstuk waarin het planetaire elektrische ecosysteem geplaatst wordt in een universum waar alles ook werkt door middel van elektriciteit en magnetisme. Funneman beschrijft daarin een nieuw sferisch referentiekader dat aan het ontstaan is: de geosfeer, de heliosfeer en de galactosfeer. Zijn onderzoek heeft hem geleid naar de elektromagnetische eigenschappen van het universum en de manier waarop die de aarde beïnvloeden. Zo refereert hij naar een filmfragment van sterrenkundige en auteur Carl Sagan, waarin deze met grote verwondering spreekt over de manier waarop kosmische straling geleidelijke mutaties in het DNA van mensen, dieren en planten veroorzaakt. Sander Funneman stelt ons tot slot deze open vraag: ‘Op welke manier komt de verbondenheid van de galactosfeer en heliosfeer tot uitdrukking in het dagelijks leven hier op aarde? Zijn ook al die sferische niveaus door middel van elektromagnetische frequenties verweven tot een geïntegreerd elektrisch ecosysteem?’ •

29 oktober t/m 6 november 2020

Ubuntu-studiereis ‘Intercultural dialogue’ naar Zuid-Afrika

‘Ek wil reis rond die wêreld om huis toe te gaan. Ek wil praat met ’n vreemde om myself te verstaan.’ Deze unieke 8-daagse studiereis naar Zuid-Afrika biedt deelnemers de mogelijkheid om, met professionele coaching of supervisie, een verdiepingsslag te maken aangaande persoonlijke thema’s in werk en leven. Dit gebeurt op symbolische locaties, verbonden aan deze thema’s. Daarbij gaan we in dialoog met elkaar, met Zuid-Afrikaners en Zuid-Afrikanen. Inspirerende ontmoetingen, overweldigende natuur ‘Dit gaan en fascinerende om die aarde historie zorgen voor wat tussen verrijking en herijons lê saam king tijdens een reis te ontdek’ die u niet snel zult vergeten. Wat kunnen wij leren van de essentie van Ubuntu in ZuidAfrika, het land dat mede door ‘ons Boeren’ verscheurd werd door Apartheid en nu de verbinding en samenhang zoekt? Hoe werkt ‘ik ben omdat wij zijn’ in deze regenboognatie vanuit het diepgewortelde besef van ‘interconnectedness’?

‘You can leave South Africa, but it won’t leave you!’

Hoogtepunten Kaap de Goede Hoop – Historisch perspectief en zielsopdracht Robbeneiland en ABF – Schuld, vergeving, verzoening Township Khayelitsha – Kracht en synergie van samenwerken Universiteit Stellenbosch – Taal en communicatie: interculturele dialoog Natuurgebied Cederbergen – Zelfreﬂectie en duurzaamheid Tafelberg – Visie en toekomstperspectief

MEER INFORMATIE: WWW.UBUNTUSOCIETY.NL OF ISVW.NL/UBUNTU

HET BESTE UIT...

10 jaar geleden

Ode, april/mei 2010

Uw brein is een regenwoud Denk u eens in dat onze cultuur is getransformeerd in een maatschappij van bloemen. Laten we gemakshalve aannemen dat de psychiaters rozen zijn. Stel u nu een gigantische zonnebloem voor die bij de psychiater komt. De roos trekt zijn diagnostische gereedschapskist open en komt na een half uur met een diagnose: ‘U lijdt aan enormisme. Dat is een behandelbare afwijking als we er vroeg bij zijn, maar helaas kunnen we er in dit ontwikkelingsstadium niet zo gek veel meer aan doen. Wij beschikken echter wel over enige strategieën die u kunnen helpen met uw stoornis om te gaan.’ De zonnebloem hoort de suggesties aan en als hij

de behandelkamer uitkomt, hangt zijn schitterende geelbruine bloemhoofd gelaten langs zijn stengel. (…) De lessen die we hebben geleerd over biodiversiteit en culturele diversiteit moeten ook worden toegepast op het menselijk brein. We hebben behoefte aan ‘neurodiversiteit’, een nieuw terrein dat het brein van de mens ziet als de biologische entiteit die hij is en dat oog heeft voor de enorme natuurlijke verschillen tussen het ene brein en het andere waar het gaat om sociale en leervermogens, aandacht, stemming en andere belangrijke psychische functies.

| THOMAS ARMSTRONG

20 jaar geleden

ARCHIEF

Ode, mei/juni 2000

Eigenwijs bier Met hart voor de gemeenschap geeft de Gulpener Bierbrouwerij vorm aan een nieuwe wijze van ondernemen, die eigenlijk al oud is. ‘Verantwoord ondernemen’ heet het heel modern, maar in bijna dertig jaar leiderschap heeft Paul Rutten niet anders gedaan. Zijn familiebedrijf laat zien, dat kleinschaligheid succesvol kan zijn en dat streven naar maximale winst niet het allerhoogste is. De brouwerij viert haar 175-jarig jubileum in de regio waar de bieren van begin tot eind worden gemaakt, met respect voor de natuur. De visie van Paul Rutten, een man van de wereld, maar bovenal een man van Gulpen. Als we naar het café lopen om nog even een biertje te drinken, wijst Paul Rutten op het nieuwe gebouw van de Rabobank, dat zojuist is afgerond. Ervoor staat een technisch hoogstandje: een digitale display geeft aan wat de huidige koers op de AEX is. ‘In Gulpen’, glimlacht Rutten hoofdschuddend. ‘Toch wel een beetje overdreven.’ Ongevraagd schetst Rutten daarmee een treffend portret van zichzelf. In die paar woorden toont hij zich een

tegendraadse ondernemer die beseft, dat zijn functie meer vereist dan beslissingen nemen met een aanhoudende blik op aandelenbeurs of winstcijfers. Maar bovendien geeft hij blijk van zijn binding met de lokale gemeenschap, waar de bierbrouwerij een belangrijke rol speelt. Niet alleen biedt Rutten werkgelegenheid aan tachtig mensen in de brouwerij en aan nog eens zeventig boeren op vierhonderd hectare Limburgs land, ook besteedt hij jaarlijks een deel van de winst aan dorpsfeesten en het verenigingsleven. De zangvereniging, de schutterij, de kerk: in de ogen van Rutten moeten ze goed functioneren om de gemeenschap gezond te houden. Die visie klinkt nieuw, nu ‘verantwoord ondernemen’ zo’n modieus begrip is geworden, maar in feite geeft Rutten er al achtentwintig jaar inhoud aan.

| MARCO VISSCHER

In ons online archief vindt u nog meer verhalen uit de afgelopen 25 jaar: www.theoptimist.nl.

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 105

KEUZE

Interieurdesign DOOR:

LAURA BOETERS

GOED WONEN

Tafelen

Het is een kunst om materialen die voor eenmalig gebruik worden geproduceerd een nieuwe bestemming te geven. Denk bijvoorbeeld aan fabriekspallets waar geen statiegeld op zit of transportkisten. Het collectief Cantor Circulair zorgt ervoor dat we grondstoffen en producten in kunnen zetten als boemerang. In samenwerking met verschillende duurzame ondernemers biedt de leverancier oneindig circulair inzetbaar meubilair aan. Een optimistisch pareltje uit de duurzame designcollectie is een tafel gemaakt van onverwoestbare transportkisten, die gebruikt werden voor het vervoeren van glas. Gemaakt van kwalitatief hout en origineel bedrukt met de optimistische tekst ‘up’. www.cantorcirculair.nl

Oplossing

Heeft u altijd al willen weten hoe gerecycled denim zit? Neem dan eens plaats op een stoel van PLANQ. Deze designstudio werd opgericht door Anton en Dennis Teeuw. De jonge ondernemers ontwerpen interieurproducten waarbij ze gebruikmaken van rest- en hernieuwbare materialen. In hun meubelcollectie Rezign komen milieuproblemen en oplossingen samen in tijdloos design. De meubelen zijn gevormd uit textielresten en natuurvezels, gecombineerd met biologisch afbreekbaar plastic. Zoals de heren zelf zeggen dragen de producten daadwerkelijk bij aan de oplossing van het probleem; met één stoel gemaakt van gerecycled denim wordt 16.275 liter aan schoon drinkwater bespaard. www.planqproducts.com

Ecosysteem

De natuur doet ons goed, laten we haar daarom ook binnenshuis verwelkomen. Ontwerper Jonael van der Sloot bedacht Spruitje: zelfvoorzienende, duurzame wereldjes in een lamp. Hij vulde oude flessen en lege potten met aarde, water, leven en ledverlichting. Zo’n verlicht miniecosysteem leidt een eigen cyclus: planten groeien en kunnen ook weer doodgaan, paddenstoelen ontstaan of het mos verandert van kleur. Bij het ontwerp speelt condens in de pot een belangrijke rol. Het werkt zoals regen in de natuur, met soms wat meer condens dan andere keren. Het enige waarbij Spruitje wat hulp nodig heeft is het bevochtigen van de biotoop en het schoonmaken van het glas. De ledverlichting draagt bij aan de esthetische waarde. www.spruitje.nu

MET DE TIJD

In een voormalig PTT-gebouw in Den Haag is het handgemaakt design wat de klok slaat. Arjan Ros ontwerpt daar minimalistische klokken, voor thuis aan de muur of op het dressoir. Als zoon van een horlogemaker groeide Ros op tussen de uurwerken. Geïnspireerd door de film Moonrise Kingdom van Wes Anderson nam hij uit het magazijn van zijn vader een klok mee, die hij omtoverde tot de allereerste KLOQ. De designstukken zijn een ode aan de klokken waar zijn opa ooit mee begon. De KLOQ wordt gemaakt van berkenhout en gekleurd laminaat met FSCkeurmerk. De collectie bestaat uit mantel- en wandklokken in zowel sprekende kleuren, blank hout als satijn zwart. De wijzers en slingers zijn naar wens aan te passen. www.kloq.nl 106 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

KEUZE

STERK STAALTJE

FOTO: PETER DE KROM

In het landschap langs de Nederlandse kust heeft de Tweede Wereldoorlog zijn sporen achtergelaten in de vorm van de Atlantikwall. Tijdens hedendaagse werkzaamheden duiken in de kustgebieden soms bunkers op. Dit gebeurde in het Zuid-Hollandse dorp ‘s-Gravenzande. De bunkers moesten worden gesloopt. Stichting Stelling 33 zorgde voor een circulaire bestemming van het beton en het wapeningsijzer. Do-good-ontwerper Remko Verhaagen, die zich met zijn designstudio Blooey voor honderd procent richt op design voor goede doelen en hun projecten, ontwierp daarom de Bunker Collectie. Deze bestaat uit lokaal geproduceerde, stevige meubels en accessoires. De lamp en de kledinghanger werden gemaakt van metaal uit de bunker en zijn in beperkte oplage geproduceerd voor de verkoop. Van de andere duurzame items uit de collectie is er voorlopig alleen een prototype.

Fries ontwerp

Op een boerderij in de Friese plaats Twijzel begon Gjalt Pilat ruim veertig jaar geleden met het opknappen en verkopen van antiek. Zijn handelsgeest en oog voor vormgeving resulteerden in het creëren en verkopen van eigen ontwerp. Begin jaren negentig ontstond de Famyljecollectie (Fries voor familiecollectie). Pilat&Pilat groeide uit tot een familiebedrijf en inmiddels telt de collectie tientallen meubelontwerpen, die ieder vernoemd werden naar een familielid. De sterke, duurzame Friese meubelstukken zijn van massief hout – eiken, walnoot of iep – en staan voor eenvoud en tijdloze rust. Tegenwoordig worden de meubels geproduceerd in een eigen fabriek in Bosnië. Het hout waarmee kundige ambachtsmensen de Friese ontwerpen tot leven wekken, groeit daar praktisch naast de deur. De boerderij in Twijzel is nog steeds de thuisbasis van het merk en bakermat van nieuwe ontwerpen. www.pilat.nl

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 107

GOED WONEN

www.blooey.nl // www.cocondo.nl/collectie

KEUZE

Wie hem past DOOR:

DE REDACTIE

Een koploper op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen in de mode-industrie is Veja. Het Franse sneakermerk dat in 2005 werd opgericht combineert het beste van twee werelden: design en sociale verantwoordelijkheid. De sneakers met de kenmerkende letter ‘V’ op de zijkant zijn stijlvol en dragen bij aan een betere wereld. Inmiddels ontwierpen de oprichters maar liefst 24 verschillende Vejamodellen. Eén daarvan is The Condor, de eerste ecologische hardloopschoen die voor meer dan de helft uit natuurlijke materialen bestaat. Alle Veja-sneakers zijn bovendien vegan, gemaakt met biologisch katoen en natuurlijk rubber dat voor een eerlijke prijs wordt ingekocht bij Braziliaanse boeren.

ReBOTL™

Dat Timberland meer is dan zijn bekende gele veterlaars, bewijst het schoenenmerk door mee te groeien met de tijdsgeest. Het merk zet zich in voor een duurzame en eerlijke wereld en dat is terug te zien in de collectie. In de producten wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van gerecyclede, organische en hernieuwbare materialen. Hier is het materiaal ReBOTL™ een voorbeeld van. Timberland creëerde deze stof van verzamelde niet-biologisch afbreekbare plastic PET-flessen. Van de flessen werd zogeheten RPET-garen gemaakt, zodat de sneakers van het merk uit gerecycled PET bestaan. De iconische laars is overigens nog steeds een geliefd item, gemaakt van nubuck afkomstig van een duurzame looierij, milieuvriendelijk geïsoleerd en de veters zijn gemaakt van honderd procent gerecycled PET.

ALOHAS

FOTO: WHEN SARA SMILES

GOED SCHOEISEL

The Condor

108 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

Blunnies

In het jaar 1870 werd in Tasmanië het schoenenmerk Blundstone opgericht. Bekend van het robuuste uiterlijk en de merklabels aan de voor- en achterkant, wordt het schoeisel 150 jaar later in meer dan vijftig landen verkocht. Het Australische merk is het erfgoed van de broers James en Thomas Cuthbertson en is sinds de oprichting een echt familiebedrijf gebleven. Dat is terug te zien in de collectie: de zogeheten Blunnies worden gemaakt voor het hele gezin. In de loop der jaren bracht het label verschillende boots op de markt. Denk aan de stijlvolle Chelsea boot met de twee karakteristieke elastieken aan de zijkant, maar ook aan werken veiligheidsschoenen. Alle laarzen hebben één ding gemeen: ze zitten comfortabel, hebben een goede schokabsorptie en gaan dankzij de speciale zoolconstructie vermoeidheid en orthopedische problemen in het onderlichaam tegen.

Met het duurzame schoenenmerk Alohas kwamen we in aanraking dankzij Sara Dubbeldam van het platform When Sara Smiles (in onze vorige editie schreef zij een interessant stuk over duurzame mode). Ze schafte de enkellaarzen West Black Vintage aan, een van de vele ontwerpen van het merk. Het merk heeft zijn roots in Hawaii, maar ontwerpt de collectie in Spanje. De schoenen worden op ambachtelijke wijze geproduceerd in Alicante, waar de schoenmakers regelmatig door het merk worden bezocht om te controleren of zij onder goede omstandigheden hun werk kunnen doen. Alohas zet zich bovendien actief in om overproductie tegen te gaan; dit doen ze door middel van een pre-order systeem. Zo wordt alleen het aantal schoenen geproduceerd dat zal worden verkocht.

KEUZE

CIRCULAIR

GOED SCHOEISEL

Als we kijken naar grote internationale bedrijven uit de kledingindustrie, is Adidas volgens de Cotton Ranking 2020 koploper in het gebruik van duurzaam katoen. Onafhankelijk onderzoeksbureau Aidenvironment onderzocht voor deze ranglijst 77 bedrijven die per jaar naar schatting meer dan tienduizend ton katoen gebruiken in hun producten. De lijst werd gepubliceerd door het Wereld Natuur Fonds (WWF), Solidaridad en Pesticide Action Network UK. Ook heeft het bedrijf met de drie strepen als missie om in 2024 alleen nog maar gerecycled polyester te gebruiken. Momenteel werkt het merk aan de FUTURECRAFT.LOOP, zijn eerste circulaire sneaker. Het is de bedoeling dat alle grondstoffen van dit model in de sneakerkringloop van Adidas blijven. Van deze sportschoen komen we dus niet meer af.

Trends

Vrouwen die op zoek zijn naar een stijlvolle én verantwoorde nieuwe laars, schoen of sandaal kunnen hun hart ophalen tussen de tientallen ontwerpen van het Nederlandse merk VIA VAI. De tekentafel van het schoenenmerk staat in Kaatsheuvel en voor de productie wordt samengewerkt met Europese leveranciers die een actief milieubeleid voeren en goede arbeidsomstandigheden waarborgen. Het bedrijf en personeel voelen zich verantwoordelijk een positieve bijdrage te leveren aan de samenleving; er wordt rekening gehouden met de effecten van de bedrijfsvoering op de mens, milieu en maatschappij. Het label stelt: ‘verspilling is killing’, het productieproces verloopt zo milieuvriendelijk mogelijk en wordt continu kritisch beoordeeld en aangescherpt.

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 109

We leven in een bijzondere tijd Mensen kijken naar elkaar om, zijn er voor elkaar Wereldwijd verbonden in dezelfde strijd tegen een virus dezelfde pijn om het verlies van je geliefde dezelfde angst voor de toekomst Wereldwijd verbonden in dezelfde strijdlust om samen de wereld beter te maken dezelfde hoop voor een wereld waarin we het allemaal goed hebben dezelfde droom van een wereld met meer oog voor elkaar, voor de aarde Laten we naar elkaar omkijken, op 1,5 meter, 1,5 kilometer, 15.000 kilometer

Cordaid strijdt voor een wereld zonder armoede waarin iedereen een menswaardig leven heeft. Wij werken juist in de moeilijkste gebieden: getroffen door oorlog en conďŹ&#x201A;ict, onrecht of natuurrampen. www.cordaid.nl

LEZER IN BEELD

Wim Groot, Zutphen, abonnee sinds 1996

‘Ik ben pas 74, net over de helft.’

OVERTUIGING

Toen op zijn verjaardag de vraag rondging hoe oud iedereen verwachtte te worden, voelde Wim Groot zich aangesproken op zijn vrijheid. ‘Er klonk veel tachtig en negentig. Toen vroeg ik mij af: wie zegt dat ik tachtig of negentig word? Er ontstond bij mij een overtuiging; ik word gewoon 140. Ik merkte gaandeweg dat er steeds meer gebeurtenissen op mijn pad verschenen die deze overtuiging sterker maakten.’ Een van deze gebeurtenissen was zijn kennismaking met Biologika, ontwikkeld door dr. Ryke Geerd Hamer. Volgens Groot ontdekte Hamer dat emotionele trauma’s ernstige ziektes, zoals kanker, kunnen veroorzaken. ‘Ik herinnerde mij slechte ervaringen op mijn werk en in mijn jeugd. Deze kunnen je fysiek helemaal aan het wankelen brengen. Dus je moet een manier vinden om ze los te laten. Het is niet iets wat je kunt inhalen, je kunt er wel mee leren leven. Ik noem het een reinigingsproces dat nodig is om een leeftijd van 140 jaar te kunnen bereiken.’ Daarnaast is het volgens deze optimist belangrijk dat je een weg begaat met zo min mogelijk weerstand en belemmering. ‘Ik ben momenteel met een nieuwe vriendengroep bezig. Bij een van de personen in deze groep voelde ik geen inspiratie. Toen heb ik gezegd: ik wil wel met jullie verdergaan, maar met jou heb ik helaas niks. Overzie wat de problemen in je leven zijn en breek met wat niet goed gaat.’ Hij spreekt over overtuigingen en hoe deze ons gezond kunnen hou-

den. ‘Zeg elke dag tegen jezelf: ik ben gezond. Door negatieve gedachtes kun je jezelf ziek maken. Dat je ziek wordt kan je door allerlei levensomstandigheden toevallen, maar dat hoeft niet bij jou te blijven. Je kunt vaak herstellen door een andere keus te maken.’ Deze stappen zijn belangrijk om 140 te worden, vertelt Groot, maar het zal hier zeker niet bij blijven. ‘Er doen zich in mijn leven nog steeds gebeurtenissen voor die mij helpen.

Ik ben pas 74, zeg ik altijd, net over de helft. Ik bruis van de energie en heb nog veel te doen, al weet ik dan misschien nog niet wat. Je wordt door deze houding creatief. Je stelt je open en hebt geen tijdslimiet. Je denkt niet, ik moet nog opschieten, ik ben al 74. Je Wilt u denkt: ik heb alle tijd.’ ook in beeld? | OPGETEKEND DOOR ARIE DEKKER

Laat het ons weten! redactie@ theoptimist.nl

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 111

KEUZE

Inspiratie in onze webshop Luisteren

Spiritualiteit

Idealisme

Als journalist is Cathelijne Esser een beroepsluisteraar. En daar draait het in dit boek om, luisteren. Naar jezelf, anderen, de natuur en onze leefomgeving. Door zelf stil te blijven vangt u makkelijker signalen op die u anders zou hebben gemist. Via zeven sporen leert de auteur u de potentie van beter luisteren.

Lynne McTaggart, een expert op het gebied van spirituele wetenschap, zet in dit boek haar bevindingen van de afgelopen tien jaar uiteen. Met als grootste ontdekkingen de kracht van de focus van een groep en het daarbij optredende spiegeleffect. Laat McTaggart u leiden om uw eigen helende kracht te vinden.

Ubuntu is het eeuwenoude UBUNTU Zuid-Afrika onder mijn huid filosofische concept uit Zuidelijk Afrika. De essentie van dit gedachtegoed, bekend geworden door Nelson Mandela en Desmond Tutu, is het doel van de zoektocht van de schrijfster. Via persoonlijke ontmoetingen, ontroerende passages en diepe inzichten neemt Annette Nobuntu Mul de lezer aan de hand mee.

De eenvoud van aandacht

Het intentie-effect

Opsoek naar Ubuntu

Cathelijne Esser

Lynne McTaggart en Bryan Hubbard

Annette Nobuntu Mul

ISBN: 9789463191326

ISBN: 9789020212112

ISBN: 9789491757648

€ 17,50

€ 29,99

€ 22,95

Archetypen

Zoektocht

Klimaatprobleem

Dit kaartspel biedt 12 mooi vormgegeven archetype-kaarten, met steeds aanvullend 4 themakaarten. Het archetypespel is een spel voor coaches, trainers en storytellers, maar is tegelijk een handzaam instrument voor zelfonderzoek. De afbeeldingen en de vragen zorgen ervoor dat u in dialoog komt met de archetypen diep in uzelf; om patronen te doorbreken, nieuwe archetypen te activeren en het verhaal van uw leven te herschrijven.

In deze roman over de twee Spaanse tweelingbroers Félix en Gabriel Quint staat de zoektocht naar de eigen ik en het bestaan centraal. Door een geheimzinnige thee uit de Braziliaanse jungle wordt de wereld van de broers op zijn kop gezet. Derix laat in dit meeslepende verhaal zijn fantasie de vrije loop. Een aanrader.

Om de mondiale opwarming te stoppen zijn er ongekende maatschappelijke veranderingen nodig. Via welke wegen gaan we dit bereiken? Marco Visscher legt uit wat de energietransitie inhoudt en schept helderheid in het verhitte debat rond klimaatverandering. Daarnaast geeft hij antwoord op de vraag of zonneen windenergie wel genoeg zijn als alternatieven zonder kernenergie.

Annette Nobuntu Mul

opsoek naar

UBUNTU

BOEKEN

DE REDACTIE

opsoek naar

DOOR:

IK BEN

OMDAT

WIJ ZIJN

De sjamaan van Sevilla Govert Derix

De energietransitie

Het Archetypespel

ISBN: 9789491561498

Marco Visscher

Mieke Bouma & Esther Malaparte

€ 19,90

ISBN: 9789046824733

€ 30,00 112 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

€ 16,99

KEUZE

Oergenen

Verinnerlijking

Dit boek rekt de grenzen op van uw waarneming en beleving van de wereld om u heen. Op een speelse en onderhoudende manier laat Petra Maartense zien dat een nieuw begin start met eerherstel van jezelf en je plek in de wereld. Ze geeft antwoord op grote en kleine vragen en past spirituele inzichten toe op het dagelijks leven.

Een terugkeer naar de oermens in ons. In een krachtig pleidooi laat Mikkel Hofstee zien dat we te ver zijn afgedwaald van onze prachtige oeroude genen die nu worstelen met ons alledaagse stressvolle bestaan. Via een aantal spelregels is de weg terug te vinden naar de versie van onszelf zoals die bedoeld was: versie 2.0.

Blijft u bij uzelf of gaat u kijken naar de wereld en uw omgeving? Volgens Mariska van Doorn kan alleen verinnerlijking leiden tot het gevoel dat u goed bent zoals u bent, waardoor het hebben van spullen minder belangrijk wordt. Betrokkenheid bij medemens en leefomgeving maakt uiteindelijk gelukkiger dan overconsumptie en winstbejag.

Eerherstel

Oermens 2.0

Eco of Ego

Petra Maartense

Mikkel Hofstee

Mariska van Doorn

ISBN: 9789081648134

ISBN: 9789492495341

ISBN: 9789463234320

€ 59,95

€ 20,-

€ 16,90

Management

Inspiratie

Vrijheid

The Fearless Monkey nodigt u uit om anders te kijken en u anders te gedragen. Het introduceert een vers perspectief op regels en leiderschap. Het gaat erom dat u de regels kent, weet wat belangrijk is voor u en uw organisatie en dat we actie ondernemen in een veranderende wereld. Dit Engelstalige boek is de opstap voor leiders van de toekomst.

Cees Zwarts OVER levenswerk staat HOOP in het teken van het dienen en het samenleven. In OVER HOOP draait het om de vraag hoe we de verandering van tijdperk kunnen beïnvloeden ‘richting beter’. Met dit boek willen de auteurs een inspiratiebron bieden aan wie behoefte heeft aan een verdiepend ander verhaal voor haar of zijn leven.

Excelleren in vrijheid is een waardevol handboek voor wie behoefte heeft aan handvatten, meer structuur en aansprekende voorbeelden om sturing te geven aan het eigen leven. Met de inzichten uit dit boek stelt u uw eigen recept voor uw persoonlijke ontwikkeling samen. Wie hiermee aan de slag gaat, creëert voor zichzelf de ruimte om te excelleren in vrijheid.

The Fearless Monkey

OVER HOOP

Excelleren in vrijheid

Dennis Heijn

Cees Zwart en Anne Pastors

Peter Roemeling

ISBN: 9789492656001

ISBN: 9789082212327

ISBN: 9789081216302

€ 28,85

€ 25,-

€ 34,95

Synopsis van het boek

sch

alige

Gids voor wereldverbeteraars Het verhaal van Cees Zwart verteld aan en door Anne Pastors

opmaak 240x170TijdvoorHoop synopsis.indd 1

02-04-18 12:02

BOEKEN

Blikverruimend

Deze artikelen (en meer) zijn te bestellen via www.theoptimist.nl/ shop

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 113

PREVIEW

Leiders die richting

en hoop geven Alles stond op de rit om het thema ‘Nieuw leiderschap gezocht’ invulling te geven in deze editie van The Optimist. Samen met gastredacteur Mildred Hofkes* was er een plan gemaakt: zij voerde een zestal inspirerende gesprekken met leiders en bestuurders vanuit de vraag ‘wat is goed leiderschap en waar zien we dat aan?’. Het liep echter anders. DE REDACTIE DUTCH CIRCULAR LEADERSHIP CONFERENCE, 2019

LEIDERSCHAP

DOOR:

De rode draad uit de gesprekken van Hofkes was helder: de bestuurders waren het er over eens dat we een systeemverandering nodig hebben. We staan als maatschappij op een kruispunt. Enerzijds kunnen we doorgaan met hoe we het nu doen met alle maatschappelijke en klimatologische gevolgen van dien, of anderzijds gaan we herijken en ons focussen op het behoud van onze aarde en werken aan een eerlijkere en rechtvaardigere wereld.

Disruptie

Begin maart kwam er een kink in de kabel: het coronavirus stak de kop op in Nederland. Een week later ging er een intelligent slot op het land met alle gevolgen van dien. Het normale leven veranderde, disruptie was de gewoonste zaak van de wereld en verandering bleek minder moeilijk dan gedacht.

‘Straks is er wel degelijk vraag naar richting.’ We staken de redactiekoppen bij elkaar en besloten dat onze lezers in een tijd van neergang meer baat zouden hebben bij een opbeurend duwtje in de rug. Het leek niet logisch om door te gaan met ons oorspronkelijke thema over ‘nieuw leiderschap’. Nu even niet. Eerst hadden we behoefte aan duiding, overzicht en reflectie op wat ons nu precies overkomt als maatschappij. Maar straks is er wel degelijk vraag naar richting. Want in tijden van onzekerheid kijken we naar onze leiders. Zij die hoop geven. Is er in deze tijdelijke lockdown, ondanks alle verdriet en ongemak, niet ook een kans? Welke 114 | THEOPTIMIST.NL | MEI/JUNI 2020

grote systeemveranderingen komen eraan? Wat betekent samenwerken en verbinden in de nieuwe werkelijkheid? Welke kansen zien onze leiders voor de maatschappij en voor de wereld?

Unieke kans

Kortom, de editie van The Optimist die op 19 juni a.s. verschijnt gaat over toekomstgericht leiderschap vanuit een nieuwe werkelijkheid. De komende tijd houden we de vinger aan de pols bij de zes leiders en bestuurders die we eerder al geïnterviewd hebben. Samen met hen kijken we naar de actualiteit rondom de coronacrisis en hun visie op het leiderschap dat we nu nodig hebben. Zo krijgen we in juni, vanuit verschillend perspectief, een beeld over leiderschap in de kersverse realiteit van de anderhalve-meter-maatschappij; een unieke kans waarin we u als lezer ook graag meenemen. • Mildred Hofkes is oprichter van Bureau Hofkes stakeholder Research & Management (BHRM.nl) en initiatiefnemer van het kennisplatform NieuwBestuur over Circulair Leiderschap & het Nieuwe Besturen. Meer informatie: www.nieuwbestuur.nl

Het nieuwe nummer van The Optimist ligt op 19 juni in de winkel

Thema:

Leiderschap & richting

De coronacrisis heeft een drastische impact op ons dagelijks leven. Iedereen wordt geconfronteerd met een andere manier van werken en leven. Wordt het nooit meer hetzelfde? Gaan we van onzekerheid naar blijvende systeemverandering? Kortom, hoe gaan we om met de nieuwe werkelijkheid en wie gaan de kar trekken? Boudewijn Poelmann, oprichter Goede Doelen Loterijen en lid RvB Novamedia

MariĂŤtte Hamer, voorzitter Sociaal Economische Raad (SER)

Jan Peter Balkenende, voormalig premier, hoogleraar en senior adviseur EY

Bram Schot, voormalig CEO Audi en voormalig bestuurslid Volkswagen Group

Mildred Hofkes, Oprichter BHRM en initiatiefnemer kennisplatform NieuwBestuur

Koen Overtoom, CEO Port of Amsterdam

Anita Tamming, oprichter LAB voor leiders, auteur van De leider ben je zelf

The Optimist vraagt hen hoe ze de gekantelde realiteit van vandaag zien. Hoe kunnen we het goede behouden van wat we nu ervaren? Welke vraag zou u hen willen stellen? Mail het voor 10 mei naar redactie@theoptimist.nl.

Original Ref. 20052BW-TRg

MADE IN HOLLAND – Verkooppunten: Van der Gang Watches – Rondweg-Noord 15 Dokkum – 0519-820220 – info@vandergangwatches.nl – www.vandergangwatches.nl Goudsmederij Van Bruggen – Ganzenmarkt 30 – 3512 GE Utrecht – 030-2640414 – mail@goudsmederijvanbruggen.nl – www.goudsmederijvanbruggen.nl Amsterdam Watch Company – Reestraat 3 – 1016 DM Amsterdam – 020-3892789 – info@awco.nl – www.awco.nl Van der Gang Watches Brand Store – Kooltjesbuurt 1 – 1411 RZ Naarden – info@vandergangwatches.nl

Zo, dat was uw eerste cadeautje.

CADEAUTJE

Lees ook de volgende online-editie gratis Heeft u de smaak een beetje te pakken?

Klik dan op de link hierboven om u in te schrijven voor de volgende gratis editie van The Optimist. Die verschijnt binnen twee maanden. Als u zich aanmeldt, ontvangt u van ons een bericht dat u toegang geeft tot het nieuwe online magazine. We hopen het niet, maar het zou kunnen dat Nederland dan nog steeds te maken heeft met een ‘intelligente lockdown’.

Maak kans op een gratis jaarabonnement

Onder alle lezers die zich inschrijven voor de volgende online-editie verloten wij iedere maand een gratis jaarabonnement op het tijdschrift. De winnaars worden bekendgemaakt op onze website en ontvangen persoonlijk bericht.

Wilt u iets terugdoen?

Dat mag natuurlijk altijd, want een steuntje in de rug is ook bij ons van harte welkom! Het kan op verschillende manieren: • Wilt u abonnee worden van het digitale of papieren magazine? Klik hier. • Wilt u ons steunen door ‘vriendje voor een tientje’ te worden? Klik hier. Tot de volgende The Optimist!

MEI/JUNI 2020 | THEOPTIMIST.NL | 119

sublime.nl

ENJOY THE MUSIC & JOIN THE GROOVE

Jeans from recycled denim. Make you feel and look good. Check our styles www.mudjeans.eu

SLOW down ACT wisely #staypositive www.mudjeans.eu