The Optimist Magazine 189

DAVID LYNCH VANGT DE GROTE VIS

Jan Rotmans over de beschaafde revolutie

NU VANAF DIK EXTRA INA’S 16 PAG IJ K ZAKEL

BP

BREKEN

OM TE BOUWEN

Wat laten we achter voor een nieuwe start?

Meer: Projectontwikkelaars met impact • Urine als rijke grondstof • Het nut van PostTraumatische Groei • Heet in de zweethut

€ 9,75 – NOVEMBER/DECEMBER 2019 / NR. 189

Verlost van (on)geloof, depressie en zekerheden

THEOPTIMIST.NL

Zonder eten toch gevoed

OPEN HET DERDE OOG! P. 74

Bevrijd ondernemer Sander Veenendaal

VOORWOORD

Bekentenis Laat ik het maar eerlijk toegeven: persoonlijk had ik wat moeite met de naamgeving van het omslagthema in dit nummer. ‘Breken om te bouwen’ klonk mij een beetje negatief in de oren.

Ik brak bij het woord breken.

Waarom focussen we niet op het herrijzen, het veranderen, het opbouwen van iets nieuws? Achteraf gezien begrijp ik de volharding van het redactieteam om de term ‘breken’ te handhaven.

Want soms is het nodig om een gedachte sterker neer te zetten met een ijsbrekend woord.

U herkent dit vast. Er zijn momenten dat we iemand horen spreken en denken: ‘Wat fijn dat deze persoon begrijpt hoe het in elkaar zit’. Of dit nu gaat om iets kleins en onbeduidends, of om iets van wezenlijk belang; het raakt ons. Dat laatste gevoel kreeg ik bij het luisteren naar Maarten Klatte, die ook op de lijst van sprekers stond tijdens Inspiratium, het evenement dat we onlangs organiseerden met Sublime. Deze leefstijlarts vertelde hoe onze gedachten direct van invloed zijn op ons fysieke gestel, onze ‘genetische expressie’ zoals hij dat noemt. Het was een bevestiging van iets wat ik al jaren instinctief weet, maar hiermee praktisch uitgelegd en wetenschappelijk gestaafd. Op zo’n moment wens je als uitgever dat meer mensen zo’n verhaal kunnen horen. Een podium bieden via een evenement als Inspiratium was een eerste stap, en daar zal het vast niet bij blijven.

Terug naar zijn boodschap. Dokter Klatte moedigt ons aan om te breken met oude denkbeelden. In dit geval de gedachte dat onze genen onze gezondheid grotendeels kunnen bepalen. Dat ligt volgens hem anders. Kunnen ontspannen, het loslaten van stress, frustraties en ergernis; het helpt ons vooruit. Die vooruitgang is te bespeuren in alle verhalen in deze editie.

Ook in de ‘Zestien Zakelijke’ pagina’s die u vanaf nu standaard in The Optimist zult aantreffen. De naam zegt het al: u krijgt een aantal extra bladzijden met een accent op bedrijvigheid. Deze keer gevuld met verhalen die gaan over het breken met een oude economie en verstikkende werkwijzen. Ik ben zeer benieuwd wat u hiervan vindt.

Misschien moet ik mij het hoofd niet breken over de inhoud van iedere pagina en ervan uitgaan dat de redactie altijd iets aantrekkelijks produceert. Iets prikkelends en opbouwends voor u om te lezen en iets moois voor mij om op te vertrouwen!

FOTO: PIETER DE SWART

Roland Pluut, uitgever rp@theoptimist.nl

Gastredacteurs Albert Boswijk Albert Boswijk studeerde andragologie aan de Universiteit van Amsterdam, deed in 1969 mee met de Maagdenhuisbezetting (‘Ik heb er één nacht geslapen’) en is sinds 2001 directeur van the European Centre for the Experience Economy. Als adviseur van directies ‘blaast hij de leidingen door’ wanneer een organisatie vast dreigt te lopen.

Boswijk ontwikkelde management development programma’s en is verbonden aan verschillende universiteiten in de wereld.

Hij schreef onder andere het standaardwerk Economie van Experiences.

Linda Graanoogst Linda Graanoogst heeft jarenlang met veel plezier als freelance journalist en ghostwriter gewerkt. In 2015 besloot zij als publiciteitscoach verder te gaan en richtte ‘Met gemak in het nieuws’ op. Sindsdien leert zij auteurs, experts en kennisondernemers met een maatschappelijke en/of duurzame missie hoe zij met gemak in het nieuws komen, zodat klanten naar hen toestromen.

In het najaar van 2019 lanceert zij Blooming Publicity, de Engelstalige leeromgeving voor internationaal-georiënteerde, online experts en ondernemers.

P.S.: Heeft u zelf interessante verhalen die in The Optimist thuishoren? Privé of zakelijk? Laat het ons weten en mail het naar redactie@theoptimist.nl. Neem vooral die vrijheid, want toevallig is het omslagthema de volgende keer: vrijheid. En wellicht prijkt u dan zelf in uw lijfblad.

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 3

Optimaliseer uw

leven, elke dag!

Het The Optimist lidmaatschap brengt oplossingsgericht nieuws en digitale inspiratie.

PROFI TEER NU!

NU € 7, 50 pe of € 84 r maand ,- per ja ar

Het COMPLETELY abonnement bestaat uit: 6x per jaar The Optimist magazine 3x per week positief nieuws uit binnen- en buitenland Gratis toegang tot het volledige online archief Korting bij speciale ledenevenementen

Ervaar de voordelen van een abonnement. Nog geen lid? Meld u dan nu aan via www.theoptimist.nl/nu

28 Eerst breken, dan bouwen

Om een stap voorwaarts te zetten, rekenen we af met het verleden. Verbrande bruggen en afgeschud juk maken plaats voor een optimistische blik vooruit. Lees over de overwinning op druk, depressie, ziekte, geloof en ongeloof. Maak u klaar voor de beschaafde revolutie volgens Jan Rotmans.

16 Van vastgoed naar vast beter

18 Zweet het eruit

22 Posttraumatisch groeien

6 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

INHOUD

November/december 2019

53

82

Primeur: zakelijk hart

Down to Earth in actie

VERHALEN

MAATSCHAPPIJ

16 Duurzaam vastgoed

Projectontwikkelaars met bezieling.

ZINGEVING

18 Samen in de zweethut

40 Voeden zonder te eten

Een portie licht en liefde is genoeg voor Marja Nieuwveld.

44 Geloof het of niet

De een bekeerde zich, de ander keerde de islam de rug toe.

Onze redacteur kwam er verhit uit.

INNOVATIE

46 De depressie

20 Van plas naar plant

Hoe urine een gouden vondst blijkt.

GEZONDHEID

22 Sterker na misère

PostTraumatische Groei helpt u vooruit.

THEMA: BREKEN OM TE BOUWEN

28 Introductie

Niet alleen denken over verandering, maar het ook doen.

30 Bevrijd ondernemen

Sander Veenendaal bouwt aan een Heldergroene visie.

34 Help, daar gaat

mijn zekerheid

Liese Schram wil niet meer anders.

36 De stille revolutie is

al begonnen

Zo klinkt volgens Jan Rotmans een beschaafde opstand.

ontworsteld

Fotograaf Per Janssen zoomt in op de oplossing.

BOEK

Voor yoga hoeft u volgens Marciel Witteman niet meer de deur uit.

BUSINESS

BOEKFRAGMENT

76 Word

onoverwinnelijk!

David Lynch laat zien hoe u door Transcendente Meditatie de grote vis vangt.

ACHTERGROND 82 Down to Earth

Collective

Na de film is het nu tijd voor: actie!

12 ONDERSTROOM, MET ONDER MEER:

50 Asana’s met een kat

53 Het zuivere zakenhart

van The Optimist

Ode aan de oloïde Art Unlimited’s postkaarten Afvalprikken met CleanWalk 92 KEUZE

Apps die niet mogen ontbreken op uw mobieltje Restaurants die in de smaak vallen en in het oog springen

Vanaf nu vindt u zestien bedrijvige pagina’s extra in uw blad. Dit keer onder meer over experience economie en de realistische prijs van uw eten.

BEELDVERHAAL

68 Stencilmelancholie Inktvingers krijgen van al dat stencilen.

67 Column: Govert Derix

Vijf pagina’s vol stencilart van knust.

90 Column: Ineke Haisma

ZINGEVING

schreef er een boek over.

74 De sjamaan vertelt Jan Prins opent het derde oog en

VASTE RUBRIEKEN

8 Dialoog 27 Column: Annette Nobuntu Mul 89 Column: Harry Starren 97 Het beste uit…

98 Lezer in beeld: Ruud Langeveld

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 7

Colofon

Dialoog

De Nederlandstalige The Optimist wordt gemaakt door:

Uitgever: Roland Pluut Hoofdredactie: Brian de Mello Redactie: Laura Boeters, Yildiz Celie, Inge Kramp Vormgeving: Irma Theunisse

Met medewerking van:

Albert Boswijk, Govert Derix, Mariska van Doorn, Linda Graanoogst, Ineke Haisma, Tessa Jol, Anja Jongkind, Jos Kluwen, Frank Kouws, Martin van der Meulen, Marja Nieuwveld, Annette Nobuntu Mul, Michel Porro, Harry Starren, Eva van Strien, Thijs Verheugen, Marco Visscher en Greet Vonk.

Coverfoto: Jelle Rietveld

En met dank aan:

Maaike Baan, Jeanet Bathoorn, Alfred Boland, Thieu Custers, Volkert Engelsman, Joyce Guley, Per Janssen, Daphne Laan, Ruud Langeveld, Thomas van Leeuwen, David Lynch, Klaas Otten, Jan Prins, Jan Rotmans, Liese Schram, Jos Smit, Sander Veenendaal, Jack van der Weide, Simone en Yasin, Marciel Witteman en Irene Ypenburg.

En natuurlijk met dank aan alle papierprikkende wereldverbeteraars.

Praktische informatie

De jaarprijs voor het lidmaatschap is € 84,00.

Kijk voor de verschillende lidmaatschapsvormen en de voorwaarden op onze website, www.theoptimist.nl/lidmaatschap.

Voor meer informatie: bel 010–7988010 of mail naar abonnementen@theoptimist.nl.

U kunt zich aanmelden voor een lidmaatschap op www.theoptimist.nl/lidmaatschap of per mail via abonnementen@theoptimist.nl.

Tevens kunt u zich aanmelden per post: Antwoordnummer 91088, 2509 VC Den Haag. t 010–7988010 (kantooruren) KVK-nummer: 59366303

Dag, dunschiller

In The Optimist Daily was te lezen waarom u uw groenten niet langer hoeft te schillen. We ontvingen digitaal gejuich, want zeg nou zelf, er is nog nooit iemand geweest die ‘aardappelschillen’ als hobby heeft. Enfin, voor als u toch graag schilt, een waardevolle lezerstip:

Mocht je toch nog willen schillen, kunnen de schillen ook op de composthoop voor de moestuin. De compost kan de bodem verbeteren wat een basis is voor nog vitalere planten de volgende teelt.

THEO

Kunstbeen

Wetenschappers ontwikkelden een kunstbeen dat wereldproblematiek aanpakt. Het ontdoet het milieu van plastic en is zeer goedkoop. Op dit bericht kregen we een reactie vanuit Brazilië.

Advertenties

Informatie: advertenties@theoptimist.nl

Bestellingen

Het nieuwste nummer is, naast bij 1.200 verkooppunten in het land, ook online verkrijgbaar. Ook oude nummers zijn na te bestellen (€ 9,95 per exemplaar, excl. € 3,50 verzendkosten binnen Nederland) via www.theoptimist.nl/shop. © 2019 Uitgeverij The Optimist B.V. of de individuele auteurs 8 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

Hier bij ons in Brazilië is het een probleem. Bij veel mensen met suikerziekte wordt een been geamputeerd, maar zij zijn financieel niet in staat om een prothese aan te schaffen. En lopen dus op krukken.

Het zou hier een uitkomst zijn deze goedkope prothese te introduceren.

A. RENKEMA Lees meer op theoptimist.nl/kunstbeen

DIALOOG

Zelfreflectie

onderzoek naar. Wat bleek? Mensen

Dit heeft zij – in ieder geval vandaag – nodig. Een beginnend lachje om zichzelf krult haar lippen en doet haar zwaar gedeprimeerde gevoel een beetje verdwijnen.

die over zichzelf spreken in de derde

MATHILDE

In The Optimist Daily kon u lezen over het succes van zelfreflectie in de derde persoon. De psycholoog Igor Grossmann van de Universiteit van Waterloo in Canada deed hier

‘Super goed en positief blad, zo de moeite waard.’

HELEEN PETERS

persoon hebben daar baat bij. Het denken in de derde persoon zorgt voor het reguleren van gedachten en emoties. Hieronder enkele reacties:

Het is een gebruikelijke praktijk in NLP om naar jezelf te kijken vanuit een ander perspectief (meta-observatie, 2e positie). Het kan interessante informatie blootleggen, mits de betrokkene goed kan observeren. Het lukt het best in Bètagolven-toestand met een vleugje Alfagolven.

MARYSE

Een leuk experiment dat duidelijk de kracht van taal laat zien! Echter, achter de conclusie kan ik niet staan. Wat zijn beter beredeneerde besluiten?

Wie bepaalt of een besluit wel of niet goed beredeneerd is?

Wat is er mis met een besluit dat minder goed beredeneerd is? Misschien is een minder goed beredeneerd besluit precies wat die persoon op dat moment nodig heeft om verder te komen in zijn/haar persoonlijke ontwikkeling. Kortom: wat is goed en wat is slecht en wie bepaalt dat dan?

SIETSKE

Plant een bos!

In reactie op het online artikel Wat te doen tegen bosbranden deed Wiebe van Rij, bestuurslid Coöperatie Spaarnezaam en Adviseur EGIP Foundation een oproep voor zijn programma bosbescherming/ herbebossings- programma op het eiland Mindanao in de Filipijnen.

Het is een programma voor het inheemse volk de ObuManuvu. De groep is wettelijk eigenaar van een gebied van zo’n drieduizend hectares. De inheemse gemeenschap wil graag het hele gebied herbebossen maar heeft onvoldoende middelen om dat op wat grotere schaal te doen.

Donaties voor het planten van bomen zijn daarom welkom en kunnen gestort worden op de rekening van coöperatie Spaarnezaam bij Triodosbank: NL81TRIO0254656366 met vermelding bomen planten Filipijnen.

WIEBE VAN RIJ NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 9

DIALOOG

Hartslag

Homo conscious

mooie spreuk geplaatst in reactie

online over onze transformatie van

op Albert Einstein.

homo sapiens naar homo conscious.

Op ons Instagramkanaal werd een

Psycholoog Jentien Keijzer publiceerde

Een verandering die zich kan voordoen in de vorm van een burn-out, depressie of eenzaamheid. Het artikel maakt veel los.

Wat een mooi en verhelderend artikel. Het verwoordt precies hetgeen ik de laatste jaren heb opgemerkt bij mijzelf en in mijn omgeving.

C. DE GRAAF

Kosmos

Door de spreuk van Egbert Derix wordt hopelijk veel de kosmos in gewenst.

10 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

Dank Jentien voor dit artikel.

Ik heb een schriftje met als titel BEWUST ZIJN en daarin maak ik aantekeningen. Wat heb ik weer veel gelezen en opgeschreven door wat jij zo mooi op een rij hebt gezet. Zo duidelijk en overzichtelijk van het proces dat Leven heet. Ik groei weer verder. Nogmaals dank en veel succes.

M. DE MOEI

DIALOOG

Dank je wel, Jentien. Je hebt duidelijk verwoord hetgeen ik waarneem en ervaar. Ik vond er te weinig woorden voor. Je vult mij en waarschijnlijk velen met mij, hierin aan. Ben er blij mee!

Wat een mooi artikel Jentien.

Herkenbaar, 30 – 50 jaar, er is altijd weer een pad dat genomen wordt en dat goed is.

Verdergaan en ontdekken.

L. AALDERS

Mijn sterfhistorie ging in etappes. Drie suicidale depressies.

Rond 30, 40 en 50 jaar. Het leven is een prachtige ontdekkingsreis.

Mij spreekt dit wel aan, maar Nederland was lang een ‘calvinistische getinte’ samenleving. Dat krijgt nu – tijdens de afname van kerkelijk denken en gestaag verminderende kerksheid – een wat onverwachte impuls van de binnenstromende Islamisering.

Wat moet er allemaal gebeuren om in zo’n samenleving (ik beperk mij bewust tot de Nederlandse situatie) dit besef te laten doordringen en een plaats te geven.

HARTEGROET VANUIT MOSHI AAN DE

P. SLOOTEN

WINIFRED

Prachtig Jentien, bij het lezen van je publicatie kwam er een scheut emotie door me heen.

Dat overkomt me een enkele keer, meestal veroorzaakt door muziek. Nu raakte je mijn snaar van herkenning met tekst.

N. HOORWEG

VOET VAN DE KILIMANJARO!

Groene luiers Op de daily over ‘groene lui-

ers’ kregen we het advies geen spinazie meer te voeren. Die wijze woorden sluiten deze dialoog.

Meer gedachten over dit onderwerp

Lees het artikel van Jentien Keijzer op

op theoptimist.nl/

theoptimist.nl/homoconscious

groeneluiers

We zijn benieuwd naar uw mening over deze editie.

Schrijf ons! redactie@ theoptimist.nl

Vader zijn maakt gelukkig, zo is gebleken uit onderzoek. Vaders voelen zich meer verbonden, ervaren meer POSITIEVE EMOTIES en hebben minder last van depressie.

De rol van de vader wordt ook steeds groter in de opvoeding. • Maaltijdbezorgers van Domino’s en Spare Rib Express krijgen een uitgebreide verkeerstraining. Daarnaast worden de bezorgers per uur betaald en niet per bestelling. Deze maatregelen moeten zorgen voor minder ongelukken in het verkeer met de bezorgers. • China omarmt de auto die op waterstof rijdt. In Shanghai is het grootste waterstofpompstation ter wereld geopend. Ook is er een Chinese autofabrikant die auto’s op waterstof produceert.

• Kansarme jongeren in Brazilië krijgen de kans om aan gratis surflessen mee te doen.

Ze krijgen deze lessen van jongeren uit rijkere buurten. Het project is gestart om arm en rijk dichter bij elkaar te brengen. • Een Nederlandse tuinder helpt boeren in Azië en Afrika met zijn kennis van zaden en tuinbouw. Dankzij zijn bedrijf hebben honderden miljoenen mensen betere toegang gekregen tot gezond voedsel. Het bedrijf heeft hiervoor de Amerikaanse World Food Prize gewonnen. • Het wereldrecord schoonmaken in de oceaan is gebroken voor de kust van Miami door 633 duikers. De duikers bundelden de krachten om een recordhoeveelheid afval op te duiken en in te leveren bij de plaatselijke overheid, die het afval gaat recyclen. • In Friesland is de Dierenvoedselbank een doorslaand succes. De voedselbank heeft zelfs een tekort aan voedsel om uit te delen en zamelt daarom extra eten in via donaties. • Onderzoek van het Amsterdamse UMC heeft aangetoond dat mensen met dementie minder last van angst en depressie hebben als ze vrijwilligerswerk doen. Hier is een succesvol programma voor verzorgingscentra uit voortgekomen.

MEER GOED NIEUWS OP DE PAGINA 13 >

Goed nieuws

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 11

ODE AAN...

Ode aan de oloïde Het is volgend jaar een eeuw geleden dat de Oostenrijkse filosoof Rudolf Steiner aan de mensheid de opdracht gaf om de relatie tussen de platonische vormen en het universum compleet te doorgronden. Tien jaar later kwam een antwoord van Paul Schatz. Hij ontdekte een nieuwe vorm, die hij de naam ‘oloïde’ gaf. Deze vorm komt voort uit een deel van een in drie lagen opgedeelde kubus (een van de platonische vormen) die binnenstebuiten wordt gekeerd, en die deels buiten de kubusvorm omwervelt. Het is bijna magisch om te zien hoe dit gebeurt. De beweging doet denken aan de ‘zielereis’: de reis die de ziel tussen waken/slapen en incarneren/excarneren maakt om ons te verbinden met onze oorsprong. Leg een handgemaakte, houten oloïde op uw nachtkastje en droom zacht. Of misschien wel: zachter. | BRIAN DE MELLO Meer informatie: www.oloide.nl

MARTIN VAN DER MEULEN, MAKER VAN HANDGEMAAKTE OLOÏDES

BOEKEN

Seniority. Zo wordt u gracieus ouder!

Personal trainer Radmilo Soda, bekend van het tv-programma Obese, schreef het boek Seniority - Mijn visie op gezond en fit ouder worden. Alleen door de omslag en binding (zonder rug) was de redactie al gecharmeerd. Ook de titel intrigeerde. Met andere woorden, hoe worden we elegant ouder? Soda interviewde achttien experts; van hoogleraren en artsen tot topsporters. Denk aan bewegingswetenschapper Gerard van der Poel, hersenwetenschapper Erik Scherder en sportdiëtist en voedingswetenschapper Anneke Palsma. Ieder van de geïnterviewden is terug te vinden in een apart hoofdstuk. Hij schrijft: ‘Hoewel ik zelf al heel veel van dit onderwerp wist, bleken zij ook voor mij soms verrassende antwoorden te hebben.’ Daarnaast bestaat het boek uit oefeningen en recepten. De twee factoren voor een gezonder leven zijn beweging en voeding. Vanaf het dertigste levensjaar neemt de spiermassa met één procent per jaar af, waardoor we op ons tachtigste vijftig procent minder spiermassa kunnen hebben. Het lichaam is echter prima te onderhouden met training. Lichamelijke oefeningen legt hij in twee heldere stappen uit en zijn ondersteund met foto’s. Ook is aange-

duid voor welke spiergroepen de bewegingen bedoeld zijn. Stel hiermee zelf een dynamische warming-up samen, gevolgd door een fullbody workout of train met een elastic band of gewichten. Zo kan iedereen kracht en uithoudingsvermogen (blijven) hebben. Wat Soda het liefst wil: ‘Van iedereen een sporter maken.’

Met eenvoudig uit te voeren oefeningen hoopt hij dat te bereiken. Het boek zou niet compleet zijn zonder recepten, samengesteld door Soda zelf. Een derde van het boek is gewijd aan gerechten die volgens de auteur bij gezond en prettig ouder worden horen. Op deze manier is voor iedereen een gezonde leefstijl weggelegd.

| YILDIZ CELIE

Seniority - Mijn visie op gezond en fit ouder worden Radmilo Soda Uitgeverij Soda Bodyfit Bv ISBN: 9789082526226 378 pagina’s € 27,50

Het Mexicaanse bierbedrijf Corona heeft schroefbare bierblikjes ontworpen.

De bierbrouwer heeft dit bedacht zodat de blikjes niet meer met plastic bij elkaar hoeven worden gehouden, maar op elkaar kunnen worden geschroefd. Corona maakt de techniek ook beschikbaar voor andere bierproducenten. • Onderzoekers aan de Rutgers University in het Amerikaanse New Jersey hebben de ‘unprint’ methode uitgevonden.

Hierdoor is het mogelijk om papier vijf keer te bedrukken en weer leeg te maken.

Dat gebeurt met alcohol en lichtstralen. • De paddenstoel Pestalotiopsis microspore bevindt zich in het Amazoneregenwoud en heeft twee bijzondere eigenschappen: de schimmel voedt zich met plastic en kan overleven zonder zuurstof. Dit is in potentie een fantastische oplossing voor stortplaatsen waar de schimmel goed zou moeten functioneren. • De eigenaren van De Krekerij hebben een burger van insecten op de markt gebracht. Het bedrijf zorgt ervoor geheel circulair te zijn. Het voedsel van de insecten is agrarisch afval en de poep van de insecten wordt verkocht als compost voor op akkers. • Ondernemer Dave Jongeneelen traint vrouwen in India en Gambia in ondernemerschap en financiën. Sinds de oprichting van zijn bedrijf Buzz Women heeft hij al meer dan 125 duizend vrouwen opgeleid. • Een nieuwe tak van de psychologie, ECOPSYCHOLOGIE, benadrukt het belang voor mensen met stress om de natuur op te zoeken. De natuur biedt een optimale setting om een sterkere band te krijgen met jezelf. • De bushokjes met groene daken in Utrecht zijn een groot succes. De bushaltes dragen bij aan het herstel van bijenpopulaties. Naast een aantal andere gemeenten is er veel interesse uit het buitenland voor de duurzame bushaltes.

• Australië heeft een bijzondere primeur: het gaat het monopolie van de grote techreuzen aanpakken. De Australische regering wil dat consumenten en bedrijven beter beschermd worden tegen die dominantie.

Goed nieuws

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 13

ONDERSTROOM

SAMENLEVING

Kunst op de kaart gezet

Een stukje karton met voorop een afbeelding en op de achterkant een boodschap van de afzender én een postzegel. Het is nauwelijks voor te stellen; de briefkaart als ‘social media post’ avant la lettre in het pre-online tijdperk. Kunstvoyeur Jos Smit heeft daar een belangrijk steentje aan bijgedragen.

‘Kennelijk beschik ik over een kijk14 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

talent’, vertelt een goedlachse Smit, oprichter en bevlogen postkaartencurator van Art Unlimited, in de gelijknamige winkel in Amsterdam.

De allerlaatste kunstkaartenhandel van de stad en met 34 jaar zelfs de op een na oudste winkel van de Leidsestraatbuurt.

‘Waarom ik het zo lang heb volgehouden? Ik schijn “het oog” te hebben, zoals ze dat in de kunsthandel noemen. Dan herken je iets van bijzondere waarde. Als kunstliefhebber heb ik één criterium: als ik het mooi vind, dan zijn er nog wel een paar duizend anderen die het ook mooi vinden.’

Tijdens zijn studie kunstgeschiedenis werd Smit door zijn beste vriend en cameraman aangemoedigd gezamenlijk een film te maken over kunstenaar Bram Bogart.

Gedurende de productietijd van ruim een jaar leerde hij bijna iedereen kennen die ertoe deed in de kunstwereld. ‘Vervolgens kon ik mijn studie niet afmaken, omdat ik “per ongeluk” een bedrijfje was begonnen. In 1979 importeerde en distribueerde ik museumcatalogi en in 1980 startte ik mijn Art Unlimited winkel. Een jaar later ben ik postkaarten gaan uitgeven.’

Volgens Smit is de postkaart een pure beelddrager. ‘Het merendeel van de kaarten wordt nooit verstuurd. Hooguit dertig procent van de 325 miljoen verkochte Art Unlimited kaarten is ooit verzonden en naar schatting bestaat zeventig procent van alle kaarten nog ergens op de wereld. Zo’n 250 miljoen stuks dus. Geweldig is dat, ik ben daar reuzetrots op.’

‘Ik schijn “het oog” te hebben; dan herken je iets van waarde.’

Toitoi

Smit omschrijft zichzelf als een niet stuk te krijgen rasoptimist. Hij weet dat de winkel een attractie is met animo vanuit de hele wereld. ‘Voor de liefhebber is dit een beroemde plek. Als ze niet in de winkel zijn geweest, dan hebben ze Amsterdam niet bezocht. We hebben ook heel veel vaste klanten. Acteurs bijvoorbeeld die elkaar een “toitoi”-kaartje geven vlak voor de première van hun nieuwe productie.’

Over de toekomst is Smit zeker. ‘We zullen zeker blijven bestaan omdat ik geloof dat er altijd mensen zijn die met een geïnteresseerde blik om zich heen durven en blijven kijken. En het heeft niets te maken met opleiding of inkomen, alles komt hier over de vloer, van stratenmaker tot hoogopgeleide rechter.’

Het beste dat kaartenkoning Smit ooit heeft gedaan, is volgens hem het verzinnen van de geniale naam Art Unlimited. De gedachte dat kunst in ongelimiteerde oplage verspreid kan worden, is een reactie op wat er in de jaren tachtig speelde. Kunst in beperkte oplage willen bezitten, vindt Smit onzin. ‘Het moet vooral in onbeperkte oplage beschikbaar zijn en blijven. Ik geloof in overvloed en niet in schaarste.’ | TEKST EN FOTOGRAFIE: MICHEL PORRO

ONDERSTROOM

Wandel de natuur afvalvrij

‘Overal is een oplossing voor’, geloven Jos Kluwen en Thijs Verheugen van het initiatief CleanWalk. Ook voor het afvalprobleem. Op een verjaardag in 2017 kwam het duo op het idee van een wandelstok en prikker natuur op een leuke manier afvalvrij te maken. Verheugen schrijft over zijn missie om de bossen op die manier afvalvrij te maken.

De sleutel tot succes ligt bij samenwerking en een goed idee. Maar zoals zo vaak met ideeën, leiden die tot enthousiasme, maar belanden ze vaak op de plank. Alleen niet bij ons. Een jaar later spraken we elkaar weer, op dezelfde verjaardag.

Jos vroeg mij of ik nog wist waar we het een jaar geleden over hadden gehad.

Dat wist ik natuurlijk: de wandelstok en prikker ineen. Hij vroeg mij om

‘We kregen alle twee kippenvel, hiervoor hadden we het allemaal gedaan.’

Wandelstokstalling

De uitwerking leidde tot een schitterende mobiele CleanWalkwandelstokstalling met vijftien Amsterdamse Bos leenwandelstokken, een afvalbak en een paneel met informatie over mooie wandelingen in het Amsterdamse Bos. In de Boswinkel kunnen bezoekers de wandelstokken inmiddels ook kopen om de natuur overal een handje te helpen.

Meer lezen?

Ga naar www.cleanwalk.info

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 15

NATUUR

ineen, om samen met wandelaars de

mee te lopen naar zijn Volkswagenbusje en pakte daaruit het prachtige prototype van de CleanWalk wandelstok. Het afgelopen jaar had hij tijdens zijn vakanties en weekenden onderzoek gedaan naar wandelstokken, geschikte takken en kartelpunten waarachter het afval moest blijven hangen.

Een geweldige verrassing waarna het avontuur begon. Met het prototype onder de arm zijn we eind 2018 aan tafel beland bij de organisatie van het Amsterdamse Bos. Die was meteen enthousiast. Het idee om de CleanWalk-wandelstokken namens het Amsterdamse Bos uit te lenen aan bezoekers sprak enorm aan en daar zijn we mee aan de slag gegaan.

Tijdens de lancering op donderdag 13 juni 2019 stond de CleanWalkwandelstokstalling nog geen tien minuten buiten voor het bezoekerscentrum van het Amsterdamse Bos, toen een vader met zijn tienjarige zoontje binnenkwam. Hij vroeg of zij de leenwandelstokken konden meenemen om te wandelen en om afval te prikken. We kregen alle twee kippenvel, want hiervoor hadden we het allemaal gedaan: bezoekers iets leuks en positiefs aanbieden in de vorm van een stoere wandelstok en prikker ineen, zodat zij vrijwillig het bos meehelpen opruimen.

Het was geweldig om te zien dat het werkte en het leverde heel veel positieve reacties op. Ook boswachter Pieter Rust van het Amsterdamse Bos merkt het voordeel: ‘Onlangs verzorgde ik een excursie, vertrekkende vanuit de Boswinkel. Enkele deelnemers vroegen me of ze de CleanWalk-wandelstokken mochten meenemen. Vol enthousiasme werden er een stuk of vijf meegenomen, met als resultaat aan het einde van de excursie een driekwart volle vuilnisbak. Te gek toch?’

Inmiddels voeren we gesprekken met meerdere natuurgebieden in Nederland en elders om daar ook de duurzame CleanWalk-wandelservice aan te bieden. Om de natuur in het binnen- en buitenland, samen met wandelaars, afvalvrij te maken. Nu en in de toekomst. | THIJS VERHEUGEN

ONDERSTROOM

Wereldvastgoedverbeteraar Hoe kan vastgoed bijdragen aan de transformatie naar een sociaal duurzame samenleving? Het lijkt een lastige vraag. Veel mensen denken bij projectontwikkelaars niet direct aan wereldverbeteraars. Maar daar wordt op steeds meer plekken in de wereld anders over gedacht. Om te beginnen in Amsterdam en Zweden.

MAATSCHAPPIJ

DOOR:

TESSA JOL

Het vernieuwende concept heet: Impact Development. Dit is projectontwikkeling met de intentie een positieve en meetbare impact te hebben op mens en natuur, ingebed in een haalbaar financieel model.

‘Bij deze nieuwe vorm van projectontwikkeling moet de samenwerking tussen gebruikers en beleggers optimaal zijn om tot het beste en meest duurzame plan te komen’, zegt Thomas van Leeuwen, partnerdirector van ontwerp- en ontwikkelbureau D/DOCK. Hij ziet een wereldwijde, positieve tendens op de vastgoedmarkt.

Van Leeuwen is opgeleid als bouwkundig ingenieur in Delft en was tot 2012 werkzaam bij ING Real Estate (nu CBRE Global Investors). ING

THOMAS VAN LEEUWEN

16 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

Real Estate was met 100 miljard euro in eigen beheer het grootste vastgoedbedrijf ter wereld. Daar merkte hij dat de directie toentertijd vrijwel volledig stuurde op financieel rendement. Dat was voor hem een keerpunt in zijn carrière: ‘Ik kwam tot de conclusie dat enkel sturen op Excel-sheets niets voor mij is. Ik haal veel voldoening uit de mogelijkheid iets positiefs bij te dragen aan de wereld, hoe klein de bijdrage dan ook kan zijn. Natuurlijk is het financieel rendement ook belangrijk, maar dat hoeft niet de primaire intentie te zijn.’

Slim gebruik

Volgens Van Leeuwen zit een groot deel van de vastgoedindustrie vastgeroest in traditionele verhuurmodellen. ‘Die businesscases zijn tientallen jaren hetzelfde gebleven, terwijl ze vaak niet meer aansluiten bij de huidige wensen en kansen.

Veel vastgoedbeleggers jagen in feite op drie simpele zaken: zoveel mogelijk verhuurbare vierkante meters, een zo hoog mogelijke huurprijs per vierkante meter en een zo lang mogelijke huurperiode. Dat begrijp ik volkomen. Sterker nog: de haalbaarheid van veel van onze projecten is nog steeds afhankelijk van dat beginsel. Maar we zien ook dat er in de huidige tijdsgeest veel meer mogelijk is.’

Hij licht dit toe: ‘Zo zie je dat het delen van voorzieningen veel meer geaccepteerd wordt dan vroeger. Als je dat principe goed uitwerkt, kan dat kosten drukken en opbrengsten verhogen. Een voorbeeld: een kantoor wordt gebruikt van 9 tot 5 of iets langer. Als een onderwijsinstelling het auditorium van dat kantoor kan gebruiken voor avondcolleges, dan is er toch alleen maar voordeel voor alle partijen?’, stelt Van Leeuwen.

Impact Investment

Het vak projectontwikkeling is helaas ‘vervuild’ in de publieke opinie door wat er de afgelopen tientallen jaren verkeerd is gedaan.

‘De meeste mensen denken bij de term “projectontwikkelaar” toch aan mannen in pakken die bossen kappen en vierkante weilandmeters inpikken om lelijke gebouwen neer te zetten om hun zakken te vullen.

Terwijl projectontwikkeling juist heel goed kan worden ingezet als middel om een sociaal-maatschappelijk of ecologisch probleem te helpen oplossen.’

Van Leeuwen sluit daarmee met zijn bedrijf aan op de wereldwijde trend van Impact Investing. Volgens recent onderzoek van The Financial Times is het kapitaal dat wordt geïnvesteerd in ‘impact’ verdubbeld in de afgelopen vijf jaar. Impact Investing is het investeren met het

ONDERSTROOM

Vastgoed als oplossing

Ook de grote multinationals zijn zich er steeds meer van bewust dat ze ook een maatschappelijke rol te vervullen hebben. Zo was een van de conclusies tijdens het laatste World Economic Forum in Davos dat het klassieke kapitalisme tegen zijn grenzen is opgelopen.

Impact Development gaat volgens van Leeuwen een stap verder. ‘We vragen ons af hoe we met vastgoed kunnen bijdragen aan de oplossing van een maatschappelijk of ecologisch vraagstuk. Dat is een principieel andere benadering dan iets

commercieels te willen bouwen en gaandeweg een beetje maatschappelijk of ecologisch verantwoord te ondernemen.’

Twee pilot projecten

Een voorbeeld van Impact Development is een gepland project in het Amsterdamse stadsdeel Geuzenveld.

Het grootste probleem in deze wijk is dat maar liefst 40 procent van de bewoners laaggeletterd is.

‘We werken hierbij samen met prof. dr. Peter van Gool van de Universiteit van Amsterdam en de Amsterdam School of Real Estate.

120 studenten gaan ons helpen door onderzoek te doen naar hoe we laaggeletterdheid kunnen oplossen met projectontwikkeling. Als het ook maar enigszins mogelijk is, gaan wij die uitdaging graag aan.’

Een tweede pilotproject loopt momenteel in Zweden. Daar is D/DOCK in samenwerking met een Zweeds team van beleggers en adviseurs bezig met een stedenbouwkundig project in een oud havengebied. Van Leeuwen: ‘De basis van het project is het aanpakken van een groot sociaal maatschappelijk vraagstuk, namelijk de kloof tussen immigranten en Zweedse bevolking in deze stad. Met ons stedenbouwkundig voorstel denken wij allereerst bij te

‘Iets positiefs bijdragen geeft mij heel veel voldoening.’ dragen aan een oplossing om die kloof te dichten en vervolgens het gebied ook op financieel vlak succesvol te ontwikkelen.’

Sociaal duurzame samenleving

‘Vrijwel al onze projecten zijn gekoppeld aan de samenleving, gemeenschappen en duurzaamheid.

Dat geeft mij en ons team veel voldoening’, vertelt hij tot slot. ‘Mijn ultieme droom is dat opdrachtgevers naar ons toekomen met de vraag: “Help ons dit maatschappelijke of ecologische probleem op te lossen, mét een goed financieel rendement.” Dit klinkt misschien als te mooi om waar te zijn. En in alle eerlijkheid, het zal ons ook niet in alle gevallen lukken. Maar er is maar één manier om te kijken of het lukt, en dat is door het simpelweg te doen.’ • Meer informatie: www.ddock.com

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 17

MAATSCHAPPIJ

specifieke doel om sociaal en ecologisch rendement te halen, zonder daarbij het financieel rendement uit het oog te verliezen. Zo is er een beleggingsfonds in Engeland waarbij huisvesting voor daklozen inmiddels 6 procent rendement oplevert.

‘Natuurlijk zullen veel mensen reageren met “hoe kun je nou geld verdienen met daklozenhuisvesting?”’, gaat Van Leeuwen bevlogen verder. ‘Maar dat maakt het nou juist interessant, want soms komen de inkomsten uit onverwachte hoek.

In het geval van deze daklozenhuisvesting was dat bijvoorbeeld omdat de huurders veel beter voor hun eigen woning bleken te zorgen dan reguliere huurders, wat de onderhoudskosten sterk reduceert.’

ONDERSTROOM

Herboren worden in een zweethut In het pikkedonker ruimte geven aan de diepste zielenroerselen. Een wedergeboorte meemaken en teruggaan naar de oorsprong. Halfnaakt mediteren en eigen intenties wáár laten worden. Het kan allemaal tijdens een zweethutsessie. The Optimist wilde zo’n hut weleens van binnen ervaren.

ZINGEVING

DOOR:

YILDIZ CELIE

Overal in het land zijn zweethutsessies te volgen. Ik kende het fenomeen ‘zweethutceremonie’ slechts van horen zeggen. Het is een oeroud sjamanistisch gebruik voor gebed, zuivering en heling. Sessies kosten een paar tientjes voor een paar uur, tot ruim 150 euro voor een weekend. Ik ervaar mijn eerste zweethut in het Utrechtse Lopik, bij coach en sjamaan Klaas Otten van Raido Sjamanisme.

Ergens in een klein bos gebeurt het. De hut moet samen gebouwd worden, maar het geraamte staat al klaar. Eromheen loopt een pad met een rand van stenen naar een kring.

Het midden is de vuurplaats. De vuurman ofwel firekeeper zorgt voor het vuur en brengt de roodgloeiende stenen in vier rondes de hut binnen.

Het gezelschap van de gemengde zweethut bestaat overwegend uit mannen met zogezegd de doorsnee buurman tot de gespierde jongen uit de sportschool.

Vergelijk de zweethut met een saunasessie in de natuur. In tegenstelling tot de sauna zijn zweethutten bedoeld om aan het zelf te werken en om contact te maken met de spirits (geesten). Dit is mij niet vreemd.

Tijdens een cursus sjamanisme van 18 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

sjamaan Jos Kester ging ik voor het themanummer Sjamanisme in maart op trancereis, om mijn verwanten en totemdieren te ontmoeten.

Symboliek

Kort na aankomst in de ochtend breng ik mijn krachtvoorwerp naar het altaar naast de zweethut.

Zo weten de spirits, krachtdieren en voorouders wie deelnemen aan de ceremonie, volgens Otten. Ik vind op het altaar een plekje voor mijn zilveren hanger met daarin een geslepen Onyx. ‘Het voorwerp laadt zich tijdens de ceremonie op met energie. Dit zorgt dat de energie van de hut thuis voelbaar blijft en heling doorgaat’, legt de sjamaan uit.

De ceremonie wordt gegeven in een initi. Het geraamte van de hut bestaat uit zestien staanders en vier ringen van wilgentenen en hebben tot doel de deelnemers energetisch te ondersteunen in het helingsproces. Elke tak heeft een eigen betekenis vanuit de tradities van de Lakotha, de native americans die bekend staan als de Teton Sioux stam. De initi is bedekt met wollen dekens. Vroeger waren dit dierenhuiden. Laag voor laag

leggen we met de klok mee de dekens erop. Geen straal licht mag binnenkomen. De zweethut staat symbool voor de baarmoeder, die wordt bevrucht door hete stenen ofwel het zaad, omschrijft Otten.

‘Je wordt opgenomen in de koesterende warmte van de baarmoeder en gedragen door de voedende energie die door de bevruchting ontstaat.’ Al met al zou dit dus een veilige omgeving moeten zijn, maar het symboliseert ook een omgeving voor wedergeboorte. ‘De duisternis in de hut, de warmte en stilte, en de drum en zang, nodigen uit om contact te maken met de eigen kracht, liefde en innerlijke wijsheid’, aldus de sjamaan.

Intenties

Een paar dagen voor de zweethutsessie plaatsvindt, heeft Otten gevraagd om op zoek te gaan naar een intentie voor deze dag. Intenties die tijdens de meditatie aan het begin van de ceremonie opkomen zijn ook welkom. Zelf probeer ik antwoorden te vinden om me nog beter te kunnen voelen in mijn relatie.

Denkbeeldig leggen we onze intenties in de stenen. Om daarna met de steen, moeder aarde en vader hemel

FOTOGRAFIE: FRANK KOUWS

ONDERSTROOM

te groeten. Ook brengen we de steen naar het hart, waarna de steen op de vuurplaats kan. Er wordt wat tabak en palo santo geurhout op de stenen gelegd en witte salie uitgestrooid.

De vuurman steekt met een tondel (licht ontvlambaar materiaal) het hout aan.

Na de steen- en vuurceremonie hebben we de tijd om te zijn. Soms is het stil en soms wordt er onderling wat uitgewisseld. We knopen onze tobacco-ties met vier gekleurde lapjes stof en een beetje tabak. In ieder buideltje leggen we opnieuw onze intenties. Ik borduur voort op mijn herinneringen. Dit sluit naadloos aan op het lopen van de spiraal langs de windrichtingen, zoals tijdens de sjamanencursus. Ik sta stil bij de ervaringen van toen en stop die in het zakje. Misschien brengt de hut nog meer inzichten.

Andere wereld

Het is tijd. Eén voor één gaan we op handen en knieën de initi in. We knielen op de grond uit respect voor de spirits en zeggen de woorden: ‘Welkom. Ik laat mijn verwanten achter mij, ik treed een andere wereld binnen.’

Als ik een plek in de hut vind, knoop ik mijn tobacco-tie met witte, gele, rode en zwarte buideltjes vast.

De kleuren staan symbool voor de vier windrichtingen, die weer staan voor de fases van onze levens.

Respectievelijk het noorden ofwel de geboorte, voor de rust en de verstilling. Het oosten voor het kind-zijn, de opkomende zon. Het zuiden voor de volwassenheid, het heden. En het westen voor de toekomst, wat voor ons ligt. De symboliek is parallel aan de vier zweethutrondes.

Met zijn elven zitten we in de hut.

Het valt mij mee hoe krap het is. De vuurman schuift met een schep stuk voor stuk zeven hete stenen de hut in. De eerste twee rondes zijn relatief goed uit te houden. Emoties komen en gaan, bij velen. De derde ronde breekt de warmte mij op. Ik vergeet dat ik geen weerstand moet bieden en te vaak verander ik van houding.

Als we vervolgens klank moeten ma-

ken om spanning los te laten, wordt het te veel. Iemand verlaat de hut. Ik grijp de kans om uit te stappen. De dampen slaan van me af. Ik ga op de grond liggen en wacht tot de laatste ronde begint.

Tijdens de vierde ronde lig ik zo’n beetje in foetushouding. Ik denk dat het voor iedereen prettig is dat de hut pikkedonker is. Mensen kunnen zitten of liggen zoals ze willen, ondanks dat het modderig is. De tijd vliegt om. Bij het verlaten van het terrein, na de ruim zes uur durende ceremonie inclusief lichte maaltijd, voel ik mij vele malen lichter van geest in vergelijking met toen ik aankwam. Ik zie de hut als een hulpmiddel om aan het gevoelsleven te werken. De warmte en de rituelen dwongen mij om de confrontatie aan te gaan. Dit was intens, maar kan een doel op zich zijn. Ook ervaar ik het als een heel goede meditatiesessie. Ik voel me zelfs een beetje herboren! • Voor meer informatie kijk op www.raido-sjamanisme.nl

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 19

ZINGEVING

‘Ik laat mijn verwanten achter mij, ik treed een andere wereld binnen.’

ONDERSTROOM

Urine als grondstof Elke dag spoelen we per persoon gemiddeld 1,4 liter urine weg met 33 liter schoon drinkwater. Anthroponix, een collectief van eco-designers, vindt deze enorme verspilling van energie en water absurd en pleit voor radicale verandering.

INNOVATIE

DOOR:

EVA VAN STRIEN

Urine is een waardevolle vloeistof die we beschouwen als afval, maar wat als we deze bron van grondstoffen (weer) bruikbaar kunnen maken?

Onderzoeks- en ontwerpbureau Anthroponix zoekt naar regeneratieve ontwikkeling van de mens als onderdeel van de natuur. Het doet daarom diepgaand onderzoek naar ons ‘lichaamsafval’. Hiermee stelt Anthroponix het huidige perspectief op menselijke ‘afvalstoffen’ ter discussie en toont een vernieuwend concept waarmee leven uit urine wordt gecreëerd.

Mens in voedingscyclus

Team Anthroponix onderzoekt de rol van de mens in een ecologische context en laat het menselijk lichaam zien als onderdeel van bestaande natuurlijke cycli. Met Anthroponix’ nieuwe concept wordt urine ingezet als plantgroeimiddel. Hiermee wordt de mens opnieuw geïntroduceerd in de voedingscyclus. ‘We kijken naar de afvalstoffen die mensen produceren, met name urine, en zoeken manieren om de waardevolle elementen hieruit in te zetten en aantrekkelijk 20 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

en toegankelijk te maken voor het grotere publiek’, vertelt Thieu Custers, bio-designer bij Anthroponix.

Door productontwerp, sociale innovatie en wetenschappelijk onderzoek te combineren, zoekt het team van Anthroponix naar toekomstgerichte alternatieven. ‘Met praktische workshops en tests onderzoeken wij wat nodig is om een nieuw circulair sanitatiesysteem te introduceren.

Door het organiseren van testworkshops in Hong Kong en Eindhoven, waarin we onze methode introduceerden om eetbare planten te telen op gefermenteerde urine, hebben we de praktische hindernissen kunnen onderzoeken van deze manier om onze lichamelijke “afvalstoffen” collectief te gebruiken.’

Anthroponix – een samenvoeging van het Latijnse woord ‘anthro’ wat mens betekent en ‘ponos’ of ‘ponics’ wat werken en groeien betekent – is een circulair teeltsysteem dat werkt volgens het principe van toegankelijke technologie. Custers: ‘Wij starten op lokale schaal. Daar werken we samen met huishoudens om te experimenteren hoe het concept gebruikt kan worden in een stedelijke omgeving voor een circulaire toekomst.’

Vloeibaar goud

Water wordt verondersteld het nieuwe goud te zijn, maar er is één vloeistof die in de toekomst nog veel waardevoller kan worden voor zowel mens als natuur. Urine is een zeer

complexe en moeilijk wetenschappelijk te karakteriseren vloeistof.

Het bevat de metabole bijproducten van voedingsmiddelen, medicatie, cosmetica, schoonmaakmiddelen, luchtverontreiniging en bacteriële residuen. Daarnaast is menselijke urine een bron van verschillende grondstoffen, voornamelijk stikstof (N), fosfor (P) en kalium (K), die essentieel zijn voor het telen van gewassen. ‘Daarom beschouwen wij urine als een waardevolle grondstof waar iedereen ter wereld toegang toe heeft. Het is een alternatief voor industriële meststoffen en energie, evenals een diagnostische tijdcapsule van het welzijn van mens en milieu’, legt Custers uit.

Geïnspireerd door de overvloed aan dit natuurlijk afval, ziet Anthroponix urine als vloeibaar goud. ‘Omdat het menselijk lichaam slechts 15 procent van de inname van voedingsstoffen opneemt, betekent dit dat 85 procent van de ingenomen voedingsstoffen via ons sanitatiesysteem wordt ‘gezuiverd’. Als we deze stoffen uit ons eigen lichaam zouden oogsten in plaats van ze uit beperkte bronnen te betrekken, kunnen ze gebruikt worden om op een circulaire manier nieuw leven te cultiveren.’

Gemiddeld produceert een volwassen mens jaarlijks 500 liter voedingsstof-rijke urine met de capaciteit om 250 kilo tarwe of rijst te verbouwen.

Dat zijn ongeveer drieduizend maaltijden of duizend liter bier.

ONDERSTROOM

Veerkrachtigere samenleving

in het oppervlaktewater terechtkomt. Al deze schadelijke stoffen beïnvloeden het functioneren van het ecosysteem. De gevolgen hiervan zijn desastreus. ‘Alleen al de resten van anticonceptie en antidepressiva in ecosystemen zorgen onder meer voor een verstoorde voortplanting en voedselketen en worden waterdieren zelfs fataal. Academisch onderzoek op het gebied van recycling van nutriënten is daarom essentieel voor de toekomst. In samenwerking met verschillende wetenschappers blijven wij als team de technische kantvan Anthronix verbeteren en verdiepen’, aldus Custers.

In 2018 ging het team een vruchtbare samenwerking aan met Waterschap de Dommel, Instituut voor (Afval) Waterbeheer in NoordBrabant, om te monitoren hoe melkzuurfermentatie de afbraak van medicijnresten in menselijke urine beïnvloedt en vergeleek dit met de verwijdering van medicatie in een reguliere rioolwaterzuiveringsinstallatie. In 2019 is een samenwerking gestart met Wageningen Universiteit, om nog diepgaander onderzoek te kunnen doen naar het duurzaam hergebruiken van onze urine. Toch fijn om te weten, als u de volgende keer doorspoelt. • Het project wordt medegefinancierd door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, DesignTrust en Waterschap de Dommel.

Meer informatie: anthroponix.org NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 21

INNOVATIE

We leven in een tijd van klimaatverandering, verlies van biodiversiteit, water- en luchtvervuiling, bodemuitputting en een dreigende fosfaatcrisis vanwege schadelijke landbouwtechnieken. Dit dwingt ons na te denken over deze grotere systemen die niet meer werken.

Door urine te scheiden, kan Anthroponix voedingsstoffen terugwinnen en deze omzetten in waardevolle lokale meststoffen. Dit systeem kan niet alleen worden gebruikt om urine in grotere sanitaire systemen op te vangen en te behandelen, maar biedt mogelijk ook een lokale bron van goedkope meststoffen in

gebieden waar zowel sanitaire voorzieningen als toegang tot water en meststoffen ontbreekt, in droge of afgelegen gebieden over de hele wereld. Zo onderzoekt team Anthroponix of deze meststof op basis van menselijke urine inzetbaar kan zijn als sociaal-ecologisch-innovatiemiddel. Het voordeel van op urine gebaseerde mest is dat deze bijdraagt aan het sluiten van de voedselkringloop en zo een veerkrachtigere samenleving creëert.

Dat oude systemen niet meer werken, daar ondervinden we momenteel de gevolgen van. Een zeer urgent probleem is de zorgwekkende hoeveelheid medicatie die gebruikt wordt en voor een groot deel via het riool

‘Urine is een waardevolle grondstof waar iedereen ter wereld toegang toe heeft.’

ONDERSTROOM

Permanent krachtiger dankzij doorleefde misère Er is vaak veel aandacht voor herstel of het verminderen van klachten, maar niet voor groei. En dat is niet slim. Juist tijdens moeilijke momenten in iemands leven zijn de ontwikkelingsmogelijkheden namelijk bijzonder groot.

Hoe? Door zogeheten PostTraumatische Groei (PTG) te realiseren. Misère stelt u in staat te groeien en sterker uit de strijd tevoorschijn te komen. Dus niks kwetsbaarheid of op uw grenzen blijven letten!

GEZONDHEID

DOOR:

ANJA JONGKIND EN GREET VONK

We zeggen allemaal weleens ‘what doesn’t kill you, makes you stronger’.

Maar waarom krijgen mensen na een burn-out, psychische klachten of andere ellende dan toch zo vaak het stempeltje ‘voorzichtig’, ‘handle with care’? Sterker nog, er is zelfs regelmatig sprake van stigmatisering en discriminatie, waar veel mensen last van hebben. Dit blijkt ook weer uit een recent onderzoek van wetenschappelijk centrum Tranzo en de Universiteit van Tilburg.

Er zijn meer dan één miljoen mensen in Nederland die een antidepressivum gebruiken en 16 procent van de Nederlanders heeft last van burn-out klachten. En dan hebben we het nog niet eens gehad over alle psychische klachten die mensen ervaren als gevolg van bijvoorbeeld het zien gebeuren van een ongeluk, het meemaken van een echtscheiding, het verliezen van een baan, het verliezen van vooruitzichten in hun baan en allerlei andere ellende.

Hoog tijd dus om radicaal anders met problematiek om te gaan. En dat kan. Heel goed zelfs.

22 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

Hoopvol perspectief: PostTraumatische Groei

De meeste mensen hebben van nature niet zo’n grote ‘veranderbereidheid’. Pas als het ergens pijn gaat doen, wordt die veranderbereidheid een stuk groter. Daardoor kunnen we een moeilijke periode ook positief gebruiken en een groeispurt realiseren. In de wetenschap heet dat fenomeen PostTraumatische Groei (PTG).

In figuur 1 is te zien wat er kan gebeuren met mensen die tegenslag, een moeilijke periode of andere ellende meemaken. Het plaatje laat zien dat we eronder kunnen bezwijken, in een overlevingsstand terecht kunnen komen, of herstellen en zelfs groei kunnen realiseren.

Et Emergo deed onderzoek naar de mate van bevlogenheid van mensen die een burn-out hebben gehad en de rol van PTG daarbij. Het onderzoek is gedaan onder 166 mensen met een burnoutervaring en die daarvan zijn hersteld. Van het onderzoek is een wetenschappelijke publicatie

verschenen in International Journal of Workplace Health Management.

Het artikel In flight again with wings that were once broken is een open acces-artikel en door iedereen te lezen.

ONDERSTROOM

Figuur 1. Mogelijkheden na tegenslag, een moeilijke periode of een trauma

GROEI

HERSTEL

OVERLEVEN

BEZWIJKEN

belangrijke invloed heeft op hoe iemand ‘eruit komt’.

Dat is een nieuw inzicht: hoe meer PostTraumatische Groei, hoe groter de kans dat iemand zonder enige klachten uit een burn-out

tevoorschijn komt. Sterker nog: meer bevlogen, met meer energie, sterker en wijzer dan ooit tevoren. En dat maakt dat er heel anders gekeken moet worden naar mensen die een burn-out hebben (gehad).

Uit alle werkervaring en uit de ervaringen binnen onze praktijk Et Emergo weten wij dat deze resultaten hetzelfde zijn voor alle andere vormen van ‘ellende’.

Op de manier waarop traditioneel gezien psychische klachten behandeld worden, ligt de focus vooral op problemen, beperkingen en tekortkomingen. In zijn algemeenheid wordt zowel in de professionele wereld als door ‘het publiek’ aangenomen, dat mensen met psychische klachten blijvend kwetsbaar zijn.

En de behandeling is ‘geslaagd’ als de klachten slechts zo ver mogelijk verminderd zijn.

Maar deze werkwijze is eigenlijk foute boel. Als aan mensen wordt verteld dat ze hulp nodig hebben, kwetsbaar zijn en waarschijnlijk zullen blijven, wordt dat al gauw een self-fulfilling-prophecy. »

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 23

GEZONDHEID

Uit het onderzoek kwamen twee belangrijke beïnvloedende factoren naar voren: de tijd en PTG. In de volksmond zeggen we vaak dat ‘tijd wonden heelt’. En dat bleek ook in dit onderzoek. Wat wel nieuw is, ook wetenschappelijk gezien, is dat PTG een belangrijke factor is. En die invloed was zelfs nog groter dan de invloed van de tijd! Dat betekent dat het realiseren van PTG tijdens het herstelproces van burn-out een

ONDERSTROOM

Tabel 1. De impact van PTG Voor PTG Tijdperk

Nu

Voor altijd minder belastbaar

Meer veerkracht dan ooit tevoren

Kneusje

Krachtdadig persoon

Grenzen bewaken

Grenzen verkennen/verleggen

Overleven

Voluit leven met bewuste keuzes

Stigma

Waardering

Zwak

Krachtig in kwetsbaarheid

Ontwikkeling staat stil of zelfs

Gekende en ongekende talenten

achteruitgang

worden herkend en/of verder

GEZONDHEID

ontwikkeld

Het werkt beter als we (h)erkennen, dat mensen ook kunnen groeien in moeilijke tijden en dat ook in dergelijke processen mensen vaak nog in staat zijn om verantwoordelijkheid te nemen in hun eigen proces.

Voor het realiseren van PTG focust u op diepgaande bewustwording van uw krachten, talenten, vaardigheden en hulpbronnen. Hoe kunt u die echt bewust worden, (h)erkennen en daardoor in staat raken die te versterken, waardoor u als het ware ‘over uw klachten’ heen groeit. Met andere woorden: uw gekende en ongekende potentieel leren herkennen, erkennen en hanteren!

Als u dat doet, maakt u uitgebreid kennis met uzelf en uw mogelijkheden.

Dat is een intensief en diepgaand proces dat een sterke invloed heeft op hoe iemand in het leven staat. Uw kijk op de wereld, op uzelf en op u in de wereld kan zo volledig bijgesteld raken, dat u in zekere zin een nieuwe wereld betreedt.

We kunnen het bij mensen herkennen als ze erover praten alsof hun leven in ‘stukjes’ is gedeeld, zoals: ‘sinds mijn ongeluk ben ik een ander mens, ik geniet veel meer van het leven’; ‘na mijn herstel van kanker weet ik wat echt belangrijk is in het leven’; ‘mijn wereld stortte in toen ik mijn baan verloor, maar achteraf is dat het beste wat me in mijn leven is overkomen’; ‘door mijn burn-out sta ik veel blijer en bewuster in het leven en maak ik keuzes die écht

bij mij passen’; ‘ik ben sinds ik die ellende overwonnen heb, veel gelukkiger’; ‘ik ben mij nu veel bewuster van alle goede dingen en geniet daardoor meer’.

Dit zijn allemaal voorbeelden waaruit blijkt dat PTG tot transformatie leidt. Mensen ervaren daardoor dat ze veel beter functioneren en dat ze een veel gelukkiger en bewuster leven hebben dan voorheen. Eigenlijk permanent blijer dus!

De effecten van PTG kunnen groot zijn in de dagelijkse realiteit. In tabel 1 zijn enkele kenmerkende verschillen tussen de ‘oude’ en PTG-benadering opgenomen.

Wat is belangrijk voor het realiseren van PTG?

Het begeleiden van mensen richting PTG vergt praktische kennis en kunde met betrekking tot psychologische en emotionele processen van mensen die ‘in zwaar weer’ zitten.

Wel kan de omgeving of kunnen mensen zelf een steentje bijdragen aan het realiseren van PTG. 1. Het hebben van kennis over PTG kan al een groot verschil maken.

De focus is dan niet meer alleen gericht op klachtenvermindering. Er is een veel positiever perspectief waar mensen zich op kunnen richten.

2. Het uiten van emoties is belangrijk. Dit zonder dat het tot melodrama wordt verheven.

ONDERSTROOM

‘Het werkt beter als we (h)erkennen dat mensen ook kunnen groeien in moeilijke tijden.’

Anja Jongkind (1953) en Greet Vonk (1964) werken sinds 2013 samen binnen Et Emergo. Het duo heeft PTG Coaching ontwikkeld. Ze geven ook workshops, lezingen, inspiratiesessies en trainingen op het gebied van PostTraumatische Groei. Anja werkte in haar praktijk als therapeut, later als coach al vanuit deze uitgangspunten. Greet deed een wetenschappelijk onderzoek betreffende PostTraumatische Groei. Hun eerste boek over PostTraumatische Groei verschijnt begin 2020; in de loop van 2020 gevolgd door een fantasy-boek en twee boeken met levenswijsheden.

Meer informatie: www.et-emergo.nl

FOTOGRAFIE: CAROLA DOORNBOS

Hebt u zelf ellende (meegemaakt)?

En bent u nieuwsgierig naar uw groei?

U kunt gratis de PTG-vragenlijst invullen.

Wilt u meer weten over PTG voor u persoonlijk of als professional? Kijk dan op: www.et-emergo.nl/the-optimist en vraag de nieuwsbrief aan.

Over de auteurs

GEZONDHEID

Vaak wordt er gepraat over emoties en gevoelens, maar dat is iets anders dan ze adequaat te uiten. Negatieve emoties worden vaak als onwenselijk geduid en dan onderdrukt. Voorbeeld: bij verontwaardiging over iets oneerlijks mag je dat uiten in passende vorm gezien die omstandigheden (bijvoorbeeld even mopperen). Doe je dat niet, dan stapelen diverse gebeurtenissen zich op en ontstaat er op den duur een keer een absoluut niet passende im- of explosie.

3. Kijk voortdurend naar de krachten, talenten, vaardigheden en de ontwikkeling die daarin te zien zijn. Ook al is het maar één centimeter, elke vooruitgang benoemen is belangrijk.

4. Stop met begrenzen. Dat is beperkend en eigenlijk zeg je tegen iemand dat hij/zij een mislukkeling is en het zelf niet kan. Het is de bedoeling, dat iemand zelf leert van het spel met de grenzen. Dat zorgt voor groei. Hoe moeilijk dat proces soms ook is.

5. En denk erom: een ‘groeipad’ gaat met ups en downs. •

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 25

MOGELIJK HERSTEL GREAT BARRIER REEF DOOR STENEN DEKEN

PARIJS TILT STADSMOESTUIN LETTERLIJK NAAR HOGER NIVEAU Vanaf volgende lente krijgt Parijs de grootste stadsboerderij ter wereld. Niet op de grond, maar op het dakterras van een gebouw met zes verdiepingen. Dat schrijft The Guardian. De boerderij wordt 14.000 vierkante meter groot en gaat een hoop Parijzenaren van vers eten voorzien. In het hoogseizoen moet de

tuin namelijk iedere dag zo’n 1000 kilo groenten en fruit produceren. Dat alles zonder gebruik van chemicaliën en pesticiden. Ook kunnen lokale bewoners een perceeltje huren om zelf groenten op te verbouwen. De oprichter hoopt met dit project een voorbeeld neer te zetten voor andere steden.

Bron: Agripolis.eu

LEGO-BOUWSELS STEEDS VAKER GEMAAKT VAN PLANTEN Als je alle legoblokjes in de wereld zou opstapelen, dan kun je tien torens bouwen van de aarde naar de maan. Dus als je die enorme berg speelgoed van planten maakt in plaats van van plastic, dan zet dat nogal wat zoden aan de dijk.

En LEGO is daarmee goed op weg, zo lazen we op de site van Dutch Cowboys.

LEGO bracht vorig jaar de eerste stenen van plantaardig materiaal op de markt en sindsdien worden er steeds vaker van

dit soort blokjes in nieuwe sets opgenomen. Een mooi voorbeeld is de gloednieuwe boomhut van de speel­ goedfabrikant. Alle 185 boom­ blad en struik­elementen zijn van plantaardig materiaal. Het idee voor de duurzame boomhut komt van een fan uit Frankrijk, die hoopt dat de set zal zorgen voor meer bewustwording over milieuvrien­ delijke materialen.

Het was even schrikken voor het Australische koppel Michael Hoult en Larissa Brill toen ze tien dagen geleden met hun catamaran onder­ weg waren naar Fiji. Ze stuitten namelijk op een drijvende deken van vulkanisch gesteente. De massa met een oppervlakte van 20.000 voetbalvelden groot zou afkomstig zijn van een onderwatervulkaan in Tonga, vlakbij Fiji. Het gesteente drijft nu in de richting van het Australische Queensland.

En dat is goed nieuws, schrijft The Guardian. Want dat gesteente zou volgens wetenschappers voor het herstel van the Great Barrier Reef kunnen zorgen. Het lichtgewicht gesteente, vol met bellen, is namelijk een paradijs voor koraal en andere micro­organismen.

SUBLIME GROOVE

Het Nieuws van de Vooruitgang brengt positieve ontwikkelingen uit de hele wereld.

Je hoort ons iedere werkdag op de halve uren op Sublime.

Dead of night, baby, we’re finally alone I’ll pull up the shades if you’ll unplug the phone Put on some music, Marvin Gaye’s real nice Once we get settled, I’ll turn out the lights The Robert Cray Band Don’t Be Afraid of the Dark

1. Ga naar de zoekbalk in de Spotify app 2. Tik op het camera-icoon 3. Scan de code en luister naar ‘Don’t Be Afraid of the Dark’

COLUMN

Column Annette Nobuntu Mul Founder Ubuntu Society, voorzitter Stichting Ubuntu Nederland. www.ubuntusociety.nl

Iets uit het niets

‘Het blijft een miraculeus wonder: het ontstaan van een mensje.’

Het niets is ook altijd weer iets. Mijn zoontje ging weer slapen; het gaf hem blijkbaar de houvast die hij nodig had. Zelf daarentegen lag ik nog uren wakker, naar het plafond starend. Niet de vraag of ‘het niets ook altijd weer iets is’ hield me bezig, maar dat überhaupt deze vraag mijn kind bezighield. Moest ik me zorgen maken over wat er allemaal, op zo’n jonge leeftijd, in zijn bolletje omging? Mijn kind, ons kind. Een uniek wezentje, zoals ieder kind. Zeven jaar geleden was hij er nog niet.

Is hij geboren... uit het niets? Natuurlijk is hij ‘gemaakt’ uit liefde, dat wil ik zeker niet niets noemen. Maar noch een zaadcelletje noch een eicel is een mens. Het blijft een miraculeus wonder: het ontstaan van een mensje, de geboorte van een kind.

Jan Terlouw* omschrijft het zo treffend: De deur bleef dicht, het raam bleef dicht Toch ineens meer liefde Die lag gratis voor je klaar zonder wisselgeld als uit het niets ontstaan door jouw eerste adem Jij bent wat de nacht me bracht Een wonderkind, met scheppingskracht Nu is het mijn zoon, inmiddels een volwassen man van zesentwintig, die me telkens weer doet verbazen vanuit het niets. Hoe hij het leven benadert vanuit zijn opvallende karakter. Wat is nature of nurture? De wetenschappers weten nog steeds niet welke component ons het sterkste vormt als mens, of dat wat ontstaat vanuit de synergie.

Ik weet het ook niet, maar één ding weet ik wel zeker: ik hield van mijn kind vanaf het allereerste moment.

Onvoorwaardelijk, vanuit het niets. • * Geboorte, uit: Gedichte gedachten.

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 27

NIETS

‘Mamaaaaaaa…’ Het was drie uur ’s nachts en mijn zoontje, toen zeven jaar oud, schreeuwde moord en brand. Verschrikt sprong ik uit bed om te kijken wat er aan de hand was. Ik deed de grote lamp in zijn slaapkamertje aan. Hij zat rechtop in bed en keek me met grote ogen aan.

‘Wat is er schat?’ Ik wreef bezorgd over zijn bezwete voorhoofd.

‘Mama, mama, als ik van de aardbol af val in het heelal, dan... dan val ik in het niets. Maar het niets, dat is toch ook altijd weer iets?’ Hij keek me paniekerig aan, met hoopvolle ogen, waarop ik alleen maar bevestigend kón antwoorden, wilde ik dat hij de rest van de nacht weer rustig ging slapen. ‘Ja schat, het niets is ook altijd weer iets...’ Maar weten, deed ik het niet.

Het leek me niet het moment, midden in de nacht op de bedrand van een zevenjarig jongetje, om de wiskundige, filosoof en diplomaat Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716) aan te halen. Leibniz heeft de vraag ‘waarom is er iets in plaats van niets’ expliciet aan de orde gesteld en filosofisch behandeld. Vóór hem hebben reeksen filosofen, vanaf Plato en Aristoteles, zich eveneens met die vraag beziggehouden met als conclusie dat in het algemeen nooit iets uit niets kan ontstaan. Dat het toch is gebeurd, zagen ze als een argument voor het godsbestaan: alleen Hij (Zij?) kon ex nihilo een wereld hebben geschapen.

BREKEN OM TE BOUWEN

Verandergedachte DOOR:

YILDIZ CELIE

Bovenal is het hoopvol om te constateren dat in de wereld wordt gebroken met oude gewoonten. Of dit gewild is of niet, verschillende transformaties ontstaan en zijn gaande, waardoor bewustzijn groeit.

Het leven biedt legio mogelijkheden om een omwenteling te maken.

Daarin bent u vrij en u wordt er wellicht ook nietsvermoedend voor uitgenodigd. Om te leren, om te breken met een ritme waarop u niet langer wenst te bewegen. Op weg naar een beter leven, een betere toekomst. Beweegt en bouwt u mee? •

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 29

INTRODUCTIE

Of we nu willen of niet. Om te veranderen, moeten we breken. Breken om te bouwen. En dat roept weleens weerstand op. Niet bij degenen die aan het roer staan, of die de daad bij het woord voegen. Wel is vaak geduld nodig om de nodige veranderingen op gang te krijgen.

Maar als de pioniers eenmaal op stoom zijn, dan is er geen weg meer terug. ‘Zo leven we namelijk niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk’, weet transitiekundige Jan Rotmans. Alleen hoe krijgen we de nodige kenteringen nog op gang?

Soms helpt het om zekerheden zoals een huis, haard en werk los te laten. Om het ‘vertrouwen op het leven’ te laten groeien en in te ruilen voor een wereld van zijn. Al is het alleen maar om ‘het ware gezicht te kunnen tonen’ als mens, maar ook als bedrijf, zoals reclamebureau Heldergroen dit graag ziet.

BREKEN OM TE BOUWEN

Je ware gezicht tonen is bevrijdend Vanuit zijn verlangen om een ‘open mens’ te zijn en helder te communiceren, richtte hij in 2003 reclamebureau Heldergroen op, voor merken met idealen. Om iets goeds bij te dragen aan de wereld en dat wordt opgemerkt. Het bureau groeit en ondernemer Sander Veenendaal groeit mee, op zijn geheel eigen wijze. Onlangs verbrandden zijn medewerkers hun arbeidscontracten en ze waren er nog blij mee ook.

DOOR:

BRIAN DE MELLO

FOTOGRAFIE: JELLE RIETVELD

Een kantoor in Haarlem, midden in een woonwijk en met uitzicht op het water van het Spaarne. Dat is de plek waar het Heldergroene hart klopt. En dat klopt sneller wanneer het aan de slag mag om duurzame merken groot te maken en grote merken duurzaam te maken.

Steeds meer bedrijven komen erachter dat ze moeten breken met oude structuren om verantwoord te kunnen ondernemen. Heldergroen helpt ze om die stap te maken en hun boodschap te vertellen.

Ik ken Veenendaal via via. De verhalen over hem en zijn bureau wekken al langere tijd nieuwsgierigheid bij me op. We zitten aan een grote houten tafel terwijl om ons heen wordt gewerkt. De oprichter zit er ontspannen bij en op de vraag hoe hij aankijkt tegen het begrip ‘breken om te bouwen’, brandt hij los met een persoonlijk verhaal.

30 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

Jeugd

‘In mijn leven heb ik met de jaren geleerd dat als ik iets in mijn lichaam voel, in mijn gewaar zijn waarneem, dat ik het kan vertrouwen, ook al weet ik niet welke kant me dat op leidt. Loslaten en volgen wat je hart je ingeeft, dat is voor mij eenvoudigweg het beste om te doen. Je kunt het ook zien als een toren die je afbreekt om met die stenen iets nieuws te bouwen, zonder dat je weet wat het wordt. Daar gaat voor mij “leven” over.’

Als jongetje van elf op het schoolplein verbaasde hij zich erover dat sommige kinderen autoriteit claimden door de dure kleding die ze droegen, of gewoon door een grote mond te hebben. Of doordat hun ouders veel geld hadden. ‘Dit voelde voor mij als fundamenteel onrecht. Toch leek het normaal. Ik voelde iets anders dan wat ik om mij heen zag en daar werd ik heel strijdlustig van. “Hoezo dan? Heb je dan meer recht om hier te zijn? Of om iets te zeggen?” Ik werd rebel en tégen. Mijn mantra: “ik bepaal zelf mijn waarheid”.’ Sander weigerde zich al vroeg te conformeren op het schoolplein en zag later dat het schoolplein eigenlijk een minimaatschappij was. ‘Op een goed moment moest ik een keer nablijven voor iets dat ik niet gedaan had. Ik rende weg voor de hoofddocent. Die was zo boos dat ie in de school achter mij aan rende, ik was sneller en het werd een soort pakkertje. Hij sleurde mij later door het lokaal. Uiteindelijk toch verloren. Maar niet gebroken.’

Het gaf brandstof om zijn idealen te gaan realiseren.

Vanaf toen was hij alleen nog maar aan het vechten en raakte hij zichzelf kwijt.

‘Op mijn vijftiende kwam ik een Boeddhistische man tegen, die is mij op een gegeven moment gaan begeleiden.

Het hielp mij uiteindelijk om een belangrijke keuze te maken: doorgaan op de oude weg of breken met mijn recalcitrante leefstijl – en ervoor kiezen om iets op te bouwen waar ik zelf helemaal achter kon staan. Ik brak met al mijn vrienden en ging op zoek naar verdieping. Vanaf mijn negentiende deed ik een aantal keren per jaar retraites, en ook meditaties en healing. Ik stopte met suiker en alcohol drinken, startte mijn eerste bedrijfje, een webbureau. Een soort monnikenleven terwijl mijn nieuwe vrienden volop aan het feesten waren. De ontwikkeling die ik zo meemaakte heeft mij ertoe gebracht om vanaf die leeftijd Oosterse vechtkunst te gaan beoefenen. Dat heb ik negentien jaar lang gedaan.’

Veenendaal legt uit hoe hij Heldergroen is gestart.

‘Feitelijk deed ik dat vanuit mijn wereld van de martial arts. Daarbij gaat het tijdens trainingen om optimaal effect bereiken met energie. Focus en alignement zijn daarin belangrijke begrippen. Uiteindelijk is het doel primaire expressie – via lichaam en geest – te bereiken en daarop te vertrouwen, ook in het heetst van de strijd.

Mijn vertaalslag van die Oosterse wijsheid naar mijn leven begon met de gedachte: als ik nou zeg wat ik voel en doe wat ik zeg, dan wordt het leven heel makkelijk.

Dan is het lichaam primaire expressie. Primaire expressie is directe communicatie. Waarom doen bedrijven, corporates, dat dan niet? Een corporate is niets meer of minder dan een verzameling corpussen, lichamen, een body of knowledge met een ‘hartgebied’ binnen ieder bedrijf. Als die lichamen direct expressie gaan geven aan wat ze voelen en hun gedrag in overeenstemming daarmee brengen, dan gaan we opeens makkelijker doelen realiseren; we willen dicht op de klant staan, efficiënt werken, transparant zijn, kwaliteit leveren, eerlijk zijn, energie (waaronder geld) ontvangen en zo verder.

Ik realiseerde me dat wat ik vanuit mijn lichaam leer, zou kunnen vertalen naar hoe bedrijven gezonder communiceren en werking hebben. Het voelde als tijd voor corporate healing. Dat is het idee waarop ik Heldergroen ben gestart.’ En heel nuchter concludeert hij: ‘Ik had geen idee hoe ik dat moest doen.’

Dat het toch is gelukt is te danken aan een gezonde dosis gedrevenheid en doorzettingsvermogen. Maar vooral ook door de juiste mensen op het juiste moment op zijn pad. ‘Al heel snel kwam ik bij bedrijven terecht die zich bezighouden met duurzaamheid. Die werken namelijk vanuit hun intrinsieke motivatie aan het creëren van “het nieuwe normaal”.’

Visie en tragiek

Desgevraagd beschrijft hij de gang van het ideaal naar het nieuwe normaal. ‘Wat door anderen als luchtfietserij wordt gezien, is voor de visionair de nieuwe realiteit. Dat fijnstoffelijke, hoe verdicht je dat tot grondstoffelijkheid en het nieuwe normaal voor de massa? Ik noem het de tragiek van ons vak: de noodzaak om iets fijngevoeligs en complex te moeten “platslaan” om het begrijpelijk te maken – en dus binnen bereik te brengen – voor het grote publiek.’ We vragen om een voorbeeld. ‘Neem nou de energietransitie: soms moet je in een split second iets vertellen wat niet het hele verhaal is of slechts een platte afspiegeling ervan, maar waardoor mensen wel de stap maken in de goede richting en meedoen. Of hoe laat je iemand die voor een schap staat met twintig soorten blauwe spijkerbroeken en die geen zin heeft om een etiket te lezen, kiezen voor de fair trade variant?’ » NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 31

ONDERNEMEN

Expressie

‘Als ik nou zeg wat ik voel en doe wat ik zeg, wordt het leven heel makkelijk.’

BREKEN OM TE BOUWEN

Zo te horen is het niet alleen de tragiek maar tegelijk ook de uitdaging van de reclameman. Veenendaal bevestigt die stelling. ‘We hebben altijd meer te vertellen dan mensen willen weten. Omdat we idealen aan het verkopen zijn. Veel reclamebureaus moeten een verhaal verzinnen; wij hoeven alleen een verhaal te reduceren tot de essentie.

Dat is een andere route die we hebben ontdekt.’ Dit leidt vanzelf tot de hoe-vraag. ‘Cultuur is daarbij de essentie.

Uiteindelijk ontstaat het gedrag van een bedrijf of een merk vanuit de mensen die erachter zitten. Dus: het begint bij de mens, het vertaalt zich naar de schil eromheen oftewel het merk, ook wel persona of merkpersoonlijkheid genoemd. Persona betekent ook: masker. Als merken zijn we door de jaren heen goed geworden om steeds hetzelfde te herhalen, alsmaar datzelfde masker op te houden, omdat het zekerheid biedt. Maar dat kost veel energie en leidt tot een rigide structuur met bijpassende regels; zijnsregels, gedragsregels, communicatieregels.

Laat je ware gezicht zien. Dat werkt bevrijdend en geeft een berg energie. Het is aantrekkelijk’, glimlacht hij.

‘Binnen beginnen is buiten winnen. Dat hebben we inmiddels geleerd. Start met: wat is de purpose van ons als groep mensen, en dan, wat is het mooiste wat we kunnen realiseren met ons merk in de maatschappij?’

Ideale wereld

FOTOGRAFIE: JELLE RIETVELD

Veenendaal vat de stappen samen. ‘Van mens naar merk, dan naar het bewerken van een markt, en tot slot naar het sorteren van effect in de maatschappij. Daar hebben we een methodiek voor ontwikkeld. Die noemen we het “Ideale wereld-model”. Daarbij vragen we de input van belanghebbenden, stakeholders. Uiteindelijk komt daar een merkstrategie uit die mens, merk, markt en maatschappij op een zo waardevol mogelijke manier verbindt.

Sinds kort sluiten we alle merken waarvoor wij werken aan op de sustainable development goals van de Verenigde

32 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

Naties. Bedrijven worden zo uitgedaagd om alles wat ze doen direct te linken aan de grootste uitdagingen die er zijn op wereldniveau, kijkend naar 2030. We kunnen nog zoveel doen, maar als het daar niet aan bijdraagt, wat draagt het dan bij?’

Daarmee is Heldergroen een van de weinige bureaus in Nederland of zelfs in de wereld die deze aanpak zo strikt volgt. Volgens Veenendaal is hij dat aan de maatschappij verschuldigd. ‘Als mens en als onderdeel van de communicatiebranche die er prat op gaat te beschikken over een sterk en creatief visionair vermogen, vind ik dat we dat vermogen moeten inzetten om voor een groot deel datgene te helpen oplossen wat we zelf gecreëerd hebben.

Het mooie is: werken aan een betere wereld is een hele goede business case, het geeft waanzinnig veel energie.

Het kan gewoon wél. Breken klinkt wat activistisch, alsof we op de barricaden willen staan, maar je kunt ook gewoon beginnen met de positieve wereld bouwen die je voor je ziet. Dan implodeert het oude vanzelf als er geen aandacht meer naar uitgaat.’

Daar raakt hij een belangrijk onderwerp: aandacht.

Draait daar niet alles om? ‘Een belangrijk onderdeel van ons vak is: snappen hoe aandacht werkt. Er zijn allerlei manieren en technieken voor om de aandacht op iets te richten. Maar nadat iets aandacht heeft gekregen en is opgevallen, moet het in een bepaalde context worden geplaatst. En die landt pas echt als het binnen vertrouwde begrippen valt in iemands hoofd. Van oudsher gebruikt de mens hiervoor verhalen; daar komt de kracht van storytelling als prisma voor verandering om de hoek kijken.’ En met gepaste trots en bescheidenheid: ‘Daar is Heldergroen toevallig goed in.’

BREKEN OM TE BOUWEN

Breken en branden

Het verhaal van Heldergroen kent opvallende wendingen. Een aantal jaren geleden besloot de ondernemer dat er alleen nog tussen 9 en 6 gewerkt wordt. Ook niet e-mailen vanuit huis dus. Een unicum in de drukke communicatiebranche. Een recente wending heeft te maken met de regels waar Veenendaal eerder over sprak. ‘Er zijn zoveel regels in het leven. Bedoeld om orde te scheppen, waardoor rust en structuur ontstaan, zodat je je kunt ontdoen van overbodige regels’, zegt hij met een glimlach.

‘In mijn ogen dient structuur uiteindelijk vrijheid.

Bedrijven zijn ook structuren. Ze beginnen klein, groeien, krijgen een juridische structuur met algemene voorwaarden, noodzakelijke vaste patronen ontstaan en vormen zo vaak onbewuste regels in een cultuur. “Zo doen we dat”. Dat leidde tot de oprichting van een BV; een voor de hand liggende structuur als je groeit. Maar ik kreeg er stress van; al die werknemers in een BV, klanten die moesten omgaan met “de BV Heldergroen”. Helemaal in tijden van crisis wordt het gedrag steeds meer gericht op “ik”, hoe overleef ik? Ik vroeg mij op een bepaald moment af: wat is nou echt de functie van die BV? En het

Meer informatie: www.heldergroen.nl

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 33

ONDERNEMEN

‘Hoe zou het zijn om vanuit liefde en vertrouwen te ondernemen?’

antwoord luidde simpelweg: juridisch gezeik buitenhouden en geld binnenhouden.’

Veenendaal zag dit op grote schaal gebeuren. ‘Er komen steeds minder mensen met meer geld, meer spanning tussen de haves en de have nots. Die spanning kan je met structuur en regels op afstand houden. Of je kiest voor ontspanning, maar dan moet je een muur van regels afbreken.

Natuurlijk kun je ondernemen zoals iedereen denkt dat het hoort, maar hoe zou het zijn om het vanuit liefde en vertrouwen te doen? Dat hield mij bezig, ik wilde het een stap verder brengen.’

Een gestreste ondernemer zijn, was niet een van zijn ambities. ‘Ik vertrouw erop dat fundamentele wijsheid in iedereen zit. Als ik daar nou ruimte voor zou maken, dan raak ik wel iets van mijn zeggenschap kwijt, maar het inspireert wel enorm. Vanaf het moment dat ik Heldergroen weer ging zien als een kunstzinnig experiment in plaats van “een hele onderneming”, kon ik niet zoveel meer verliezen.’ Kort daarop organiseerde hij een bijeenkomst met zijn team, las een standaard arbeidscontract voor (‘zeven kantjes wantrouwen’) en al na pagina twee liep het vast. Hij stelde voor om de contracten te transformeren en op papier te zetten hoe ze met elkaar wilden samenwerken. ‘Alles kon. Veel vrije dagen, geen vrije dagen, noem maar op. Alleen de hoogte van het huidige salaris stond vast.’ Dat leidde tot overeenkomsten die draaien om ieders ‘personal purpose’, waar iedereen achterstaat.

Veenendaal vroeg een bevriend sjamaan om langs te komen, een vuur te stoken voor de ingang van het kantoor en vervolgens besloot iedereen in het team zijn of haar oude arbeidscontract daarin ritueel te verbranden. ‘Dit voelde heel bijzonder. Iedereen raakte daardoor geïnspireerd en werd dankbaar. Ik heb me daarna, en nog steeds, “opgetild” gevoeld als ondernemer.’

‘Vanaf nu is ieder jaar de dag dat de lente begint, “Heldergroen constitutional day”; op die dag bespreken we of de overeenkomsten ons in de huidige vorm nog dienen.

Als dat niet zo is, passen we ze weer aan.’

De ondernemer besluit: ‘Ik geloof heel erg in: je oorsprong is je voorsprong. Je hebt iets bijzonders te brengen per definitie, jouw verhaal maakt je uniek. Iedere keer weer probeer ik de persoonlijke ontwikkelingsinzichten van mensen toe te passen op merkontwikkeling.

Waar ben je als merk ooit voor ontstaan? Wat breng je de maatschappij? Dat is wat je “eigen” maakt en wat een voorsprong oplevert.’ •

BREKEN OM TE BOUWEN

Vertrouwen bouwen, zekerheden opzij Haar eigen stroom volgen; Liese Schram (28) doet het. Een half jaar geleden zette ze haar eigen bedrijf on hold, zei haar appartement op en vertrok voor een aantal maanden naar Bali en India. Al haar zekerheden achterlatend, kiest ze, ook nu ze weer terug in Nederland is, voor ‘bestemming onbekend’.

DOOR:

INGE KRAMP

Ze heeft geen vaste woonplaats en vaste bron van inkomen. ‘Al die onzekerheid maakt me soms bang.

En tegelijkertijd ervaar ik steeds opnieuw hoe het leven voor me zorgt. Mijn vertrouwen groeit met de dag’, zegt Schram.

Nog geen twee jaar geleden ziet haar leven er heel anders uit. Ze timmert keihard aan de weg als lifestylecoach, sport vijf keer per week, is de spin in het web van haar contacten en houdt zich strikt aan een supergezond dieet. ‘Ik dacht dat ik hartstikke goed bezig was.

Stond om 6 uur op, had om 8 uur mijn eerste skypemeeting en hield iedere dag honderd ballen tegelijkertijd in de lucht.’ Een manier van leven die voor veel mensen herkenbaar is, maar waarvan Liese voelt dat dit toch niet de bedoeling kan zijn. ‘Ergens voelde ik dat er iets niet klopte, maar het lukte me niet om de vinger op de zere plek te leggen.’

Totdat ze via het jaarprogramma ‘365 dagen succesvol’ de mogelijkheid krijgt om zich in te schrijven voor een nature quest. Vier dagen lang met niets meer dan negen liter water in je eentje doorbrengen in een bos. ‘Ik ben altijd in voor nieuwe ervaringen. Ik had al eens eerder acht uur lang alleen in een bos doorgebracht, dus dit avontuur wilde ik wel aangaan.’ Een dergelijke uitdaging zou menig ander de moed in de schoenen doen zinken.

‘En toch blijft ze kiezen voor het pad van niet-weten en vertrouwen.’

34 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

Ook Liese wordt geconfronteerd met zichzelf in de aanloop naar het vierdaagse evenement. ‘Ik sliep in die tijd al maanden in met een geleide meditatie en besefte opeens dat ik het in het bos zonder telefoon, dus ook zonder meditatie moest doen. Dat maakte me bang. Maar ook bewust. Want, “tsjemig, hoe erg is het dat ik niet zelf in slaap kan komen?”, dacht ik. Opeens merkte ik hoeveel onrust er eigenlijk in mijn lijf zat.’

Totale paniek

Tijdens de nature quest wordt die onrust alleen maar groter. ‘Nou ja, waarschijnlijk werd vooral vóelbaar wat al langer aanwezig was. Omdat ik de tijd nam om stil te zitten.’ Hartkloppingen. Zenuwen door haar hele lijf. Totale paniek overvalt haar. Ze heeft het geluk dat er storm op komst is en alle deelnemers bijeen moeten komen op de verzamelplek voor hun eigen veiligheid. ‘Normaal heb je helemaal geen contact tijdens deze vier dagen, maar nu kon ik dus even met iemand praten. Zij vroeg me: “Van wie moet je toch zoveel?” Die vraag was raak. Ik wist meteen: van mezelf!’

Dit inzicht is reden voor Liese om op onderzoek uit te gaan in haar eigen binnenwereld. Waar is ze mee bezig?

Waarom pusht ze zichzelf om iedere dag harder te werken? Om zoveel te sporten? Om te presteren? En vooral: is dit wat ze wil? Te midden van de stilte en rust van het bos is een luid en duidelijk nee te horen. Het roer moet om. Ze wil zich niet langer laten leiden door angstgedachten, controleneigingen en prestatiedrang.

Dat blijkt makkelijker gezegd dan gedaan. Want wat wil ze dan wel? Om daarachter te komen, besluit ze haar zekerheden los te laten en vier en een halve maand naar

BREKEN OM TE BOUWEN

het buitenland te gaan. Een andere omgeving geeft haar de mogelijkheid om met afstand naar zichzelf en haar leven te kijken. ‘Door weg te zijn uit de bubbel, de cocon, waarin ik tot die tijd leefde, ontstond er ruimte. Ruimte om te kunnen luisteren naar wat werkelijk belangrijk was voor mij.’ Hoe helderder de roep van haar hart klinkt, hoe groter het verlangen om daar werkelijk gehoor aan te geven. Liese ontdekt dat ze in de natuur wil zijn, bewust dingen wil doen waar ze energie van krijgt en de vrijheid wil hebben om haar eigen keuzes te maken.

Het pad van niet-weten

Geen kantoorbaan, geen sleur en geen vastigheid. Maar wat dan wel? ‘Er komt van alles op mijn pad. Yogalessen geven in Spanje, ik ben gevraagd om te gaan zeilen in Kroatië, op huizen te passen en ik ben bezig aan een boek.’ Voelt ze zich vrij nu? Vrij van druk, moeten en angsten? ‘Nee, zeker niet. Regelmatig overvalt het me.

Dan maak ik me zorgen of ik over een paar maanden wel een dak boven mijn hoofd heb. Vraag ik me af waarom ik niet gewoon op kantoor zit zoals “normale mensen”.

Ben ik bang dat het niet goed komt. En of er wel genoeg geld is.’

En toch blijft ze kiezen voor dit pad. Het pad van nietweten en vertrouwen. Het vergt oefening en iedere dag de bewuste keuze om bij zichzelf ‘in te checken.’

‘Het eerste gedeelte van de dag is voor mij. Dan doe ik mijn yoga-oefeningen, mediteer ik of schrijf ik wat.

Allemaal om ruimte te geven aan hoe het met me is.

Voelen wat ik nodig heb en de intentie voor de dag formuleren.’ Gedurende de dag probeert ze dit te herhalen.

Iedere keer opnieuw. ‘Ik wil mezelf bij de les houden. Op

een zachte manier. Zo kom ik om de week bijeen met een intervisiegroepje om ervaringen uit te wisselen en doelen te stellen. Daarin vind ik focus, maar niet op een geforceerde manier.’

Door steeds opnieuw de moed op te brengen om te kiezen voor vertrouwen ontstaan de mooiste dingen. ‘Alle huizen waar ik tot nu toe op heb gepast… daar heb ik niets voor gedaan. Het komt gewoon op me af. Of laatst, werd ik opeens gevraagd om een weekend te koken tijdens een retraite. Dat soort dingen lijkt te ontstaan sinds ik steeds meer contact durf te maken met wat ik werkelijk wil. Simply allow it all to unfold, las ik laatst ergens.

Dat is de essentie! Maar het blijft spannend om niet te weten waar ik over een paar maanden zal zijn.’

Het is niet per se simpel. Wel brengt de combinatie van een magisch universum, het volgen van haar hart en het hebben van vertrouwen, Liese dichterbij het leven dat ze voor zichzelf voor ogen heeft. Ze zou het niet anders meer willen. • Meer informatie: www.lieses.nu NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 35

BREKEN OM TE BOUWEN

Het geluid van de beschaafde opstand Hij zag het een hele tijd geleden al aankomen. Inmiddels schudden de pilaren van de samenleving op hun grondvesten. Het is de stille revolutie, die steeds luider wordt. Het verspreidt, schopt en breekt af. Brengt ons naar de kern, geeft hoop en bouwt op. Met als eindbestemming: een nieuwe samenleving. Als rebelse wetenschapper onderzoekt Jan Rotmans al ruim vijftien jaar verschuivingen binnen de maatschappij. De hoogleraar Transitiekunde vertelt over deze kanteling, ook wel omwenteling of transitie genoemd.

DOOR:

LAURA BOETERS

Hoe is de verschuiving waar we in zitten tot stand gekomen?

Eens in de zoveel jaar veranderen veel dingen fundamenteel en relatief snel. We bevinden ons opnieuw in zo’n fase. Kijk maar naar de energietransitie, maar ook de transities op het gebied van voeding, landbouw, mobiliteit, de zorg en het onderwijs. Vrijwel alles moet anders, omdat het oude niet meer werkt. We hebben behoefte aan nieuwe waarden en systemen. Dit is begonnen in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Je zag toen sterk het marktdenken, het neoliberalisme en de privatisering opkomen. Daardoor voelen mensen zich in deze tijd niet meer gehoord en gezien door de markt en systemen zijn te bureaucratisch en star geworden. De burger zit dus klem tussen de kilte van de markt en de bureaucratie van de overheid, die niet echt heeft meebewogen. De mens staat niet meer centraal. De systemen waren bedoeld om de mens te helpen, en dat was lange tijd zo, maar dat is niet meer zo. Zo voelt de mens dat ook, van buiten en van binnen.

Als mensen het idee hebben dat het niet goed gaat, dan raken ze verlamd van angst of nemen het heft in eigen handen. Er ontstaat een explosie van burgerinitiatieven als reactie op het falen van het overheidssysteem en de markt. Wereldwijd zien we dit bijvoorbeeld terug bij de ‘Commons’, een groep van inmiddels zo’n vijfhonderd miljoen mensen. De Commons zijn vooruitstrevend en bevinden zich in tal van landen. In Nederland zijn hier bijna een miljoen mensen bij betrokken. Zij vormen de tegenhanger van het populisme, dat op angst en cynisme 36 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

is gebaseerd, en zijn bezig vanuit positieve waarden (als vertrouwen en samenredzaamheid) met het vormgeven van een nieuwe samenleving.

BREKEN OM TE BOUWEN

‘In dit tijdperk is er behoefte aan mensen die richting geven.’ voorzieningen en pensioenstelsels worden gepersonaliseerd. Het wordt het tijdperk van coöperatieven en minder bureaucratie. Mensen gaan weer vanuit samenredzaamheid van alles organiseren. We zien ook een explosieve groei van het aantal energie- en zorgcoöperaties.

Ze vertrouwen de overheid en de grootbedrijven steeds minder en gaan het zelf doen.

Waar bevinden we ons in de transitie?

We zitten in een chaotische overgangsfase, als je denkt aan alle stakingen, de gele hesjes, klimaatstakers en de onrust in het onderwijs en de zorg. Het bestaansrecht van de onder- en middenklasse staat onder druk. Het populisme dat we momenteel hebben, is gebaseerd op angst. In tijden van transitie is dat niet handig, daar komt nog meer chaos van. We zien dit in Engeland met de Brexit. Maar je kunt niet al te lang chaos hebben, dat vreet energie van mensen en systemen.

Een dergelijke transitie heeft geen duidelijk begin- en eindpunt. Het kan nog decennia duren, maar we gaan uiteindelijk naar nieuw, dynamisch evenwicht. Voor nu is er weinig inzicht in wat de goede richting is. Hiervoor hebben we mensen nodig die de weg bereiden, koplopers en mensen met een bepaalde visie. In dit tijdperk is er behoefte aan mensen die richting geven. Maar ook aan mensen die het oude met het nieuwe verbinden.

Waar vinden we deze koplopers en verbinders?

Het is een nieuw soort leiderschap dat tegenwoordig meer in de samenleving voorkomt en we in Nederland weinig in de politiek zien. Jonge politici tonen langzaam wat leiderschap, maar om te voldoen aan de behoefte van dit tijdperk en de tijd waar we naartoe gaan, moet je authentiek zijn, tegen de stroom ingaan en een rechte rug houden. Merkel en Macron durven bijvoorbeeld tegen de stroom in te gaan. Jesse Klaver heeft wel een soort leiderschap, maar op het moment dat het meer vorm dan inhoud wordt, doet het afbreuk aan zijn leiderschap.

In Wopke Hoekstra en Hugo de Jonge van het CDA zie

REVOLUTIE

Hoe ziet de nieuwe samenleving eruit?

Hoe die er precies komt uit te zien weet niemand, maar je kunt wel patronen herkennen. De huidige samenleving is top-down en nog steeds gebaseerd op negentiendeeeuwse uitgangspunten. Van egalitarisme en collectivisme. Mensen worden in hokjes geplaatst. We zijn op weg naar een gepersonaliseerde en horizontale, bottom-up samenleving waarbij mensen niet meer in hokjes passen en stelsels gepersonaliseerd zijn. De mens komt weer centraal te staan.

Als we kijken naar onderwijs komt de focus veel meer te liggen op het leren van en door elkaar, waarbij iedere leerling een eigen leerroute krijgt. Ook zorg, arbeids-

»

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 37

BREKEN OM TE BOUWEN

‘Wat mij betreft mag daar een institutionele stofzuiger doorheen.’ ik ook wel een zekere frisheid en nieuw leiderschap. Ik hoop dat die meer leiderschap brengen dan hun behoudende voorgangers. In het bedrijfsleven zie ik het bij Paul Polman, die inmiddels weg is bij Unilever en bij Feike Sijbesma van DSM. Zij zeggen in ieder geval dat we naar een ander soort economie moeten en dat bedrijven daar hun maatschappelijke verantwoordelijkheid in moeten nemen.

Waarmee moeten we breken om tot de nieuwe samenleving te komen?

Ik zeg altijd dat transities over afbraak en opbouw gaan. We moeten een deel van het fundament afbreken,

38 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

dat is pijnlijk. In Nederland zijn er heel veel instituties en organisaties die de transitie in de weg staan.

Nergens ter wereld zijn er zoveel clubjes als hier. Het is typisch Nederlands, als resultaat van de verzuiling van de samenleving. Die zuilen zitten nu in de weg en de clubjes zijn verstikkend geworden. Wat mij betreft mag daar een institutionele stofzuiger doorheen. Alles wat verdwijnt, maakt plaats voor wat nieuws en creëert ruimte. We moeten namelijk nieuwe structuren en instituties opbouwen en dat kost decennia. Als jonge mensen bijvoorbeeld geen lid meer worden van vakbonden breken deze vanzelf af. Vakbonden hebben goede dingen gedaan in de geschiedenis, maar het is

BREKEN OM TE BOUWEN

niet meer van deze tijd. Dat is hetzelfde met woningcorporaties, politieke partijen, brancheorganisaties, traditionele bedrijven en banken. Een aantal zal blijven, maar een flink deel zal verdwijnen.

Kunnen we een voorbeeld nemen aan elders in de wereld?

In het oosten en het westen zie je dezelfde soort patronen. In het oosten zitten ze in een andere fase van de economische en maatschappelijke transitie, maar iedereen worstelt met de nieuwe samenleving en economie.

Iedereen is aan het verduurzamen en realiseert zich ook hoe lastig het is. Er zijn weinig voorbeeldlanden, de meeste landen zijn volop aan het experimenteren.

In Bhutan meten ze de levenskwaliteit aan de hand van bruto nationaal geluk in plaats van bruto nationaal inkomen. Het is een interessant idee, maar je kunt het niet één op één overzetten naar Nederland. Zo eenvoudig is dat niet.

Tien jaar geleden schreef u gastblogs voor The Optimist. Toen nog Ode. Wat is er in de afgelopen jaren veranderd?

We zaten toen in de naweeën van de crisis, dat heeft er hard ingehakt. Bijna alles wat ik toen heb aangegeven is uitgekomen. Als je grondig kijkt, en de dieperliggende patronen herkent, is dat geen verrassing. Wat ik toen al aangaf is dat mensen in verzet zouden komen. Je ziet langzamerhand de opstand ontstaan, kijk maar naar de wereldwijde klimaatprotesten. Politici hebben het antwoord niet en dat maakt het spannend. We zijn er allemaal klaar mee en de jeugd neemt het over. Anders dan tien jaar geleden is dat ik tegenwoordig word benaderd door jongeren die vragen of ik meedoe. Dat vind ik prachtig. Ze zijn tien keer zo snel en tien keer radicaler dan onze generatie. Dat is een echte revolutie. Ik mag hopen dat ik links en rechts word ingehaald door mensen die veel sneller gaan, jong en oud. En dat is dringend nodig, want we gaan in een aantal opzichten te traag en hebben alle energie hard nodig om te kunnen mobiliseren. Het kan mij niet snel genoeg gaan. Ik pleit al heel lang voor een beschaafde opstand. En die komt er, maar zonder bloedvergieten. • NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 39

REVOLUTIE

En als we naar duurzaamheid en het klimaat kijken?

Het is de eerste keer in de geschiedenis van de mens dat het voortbestaan van de mens zelf bedreigd wordt.

We zullen ten diepste onze houding en gedrag moeten veranderen, samen met de technologie. Eén groep mensen zoekt de klimaatoplossing in de techniek en wijst naar kernenergie of geo-engineering. Een andere groep zegt dat de oplossing in ons en in ons gedrag zit.

Ik vind dat het allebei even hard nodig is. Iedereen weet wat hij of zij kan doen: minder vliegen, minder vlees eten, het huis energiezuinig maken. Gelukkig is een steeds grotere groep dat aan het doen. Maar we zoeken de oplossing nog te vaak buiten onszelf. Als wij het echt zouden willen, zouden we het in twintig jaar kunnen oplossen. Zolang we de problemen buiten onszelf leggen en wegduwen, zullen we ook niet verder komen.

Problemen oplossen vergt een ander paradigma en een andere mentaliteit.

De energietransitie is in volle gang, de crisis in het onderwijs is groot, er is een groot lerarentekort en we gaan op weg naar weer een economische crisis. Dat laatste is in feite een zegen. Door een economische crisis komt de urgentie weer bovendrijven. Mensen worden gedwongen om anders te gaan denken en werken. Een andere denken werkwijze is een noodzakelijke voorwaarde voor de nieuwe evenwichtige samenleving. Maar een crisis is niet voldoende, er zijn meerdere crises nodig, en die gaan er ook komen, op het gebied van energie, voedsel, grondstoffen en veiligheid.

BREKEN OM TE BOUWEN

Een leven zonder eten Leven van Licht en Liefde. In een notendop: geen eten nodig hebben, maar genieten van proeverijtjes. Een ontdekkingsreis naar een leven in vrijheid, vrij van afhankelijkheid en beperkende overtuigingen. Loslaten tot je niets meer vasthoudt. Tussen de bedrijven en haar yogamatje door, vond Marja Nieuwveld haar innerlijke rust.

Ze beschrijft voor The Optimist hoe dat proces verliep.

DOOR:

MARJA NIEUWVELD

In het Zwitserse Andermatt, waar ik woon, werk ik als zelfstandig consultant en ambassadeur voor het Gotthardgebied. Te midden van beschermende bergen vol energetiserende kristallen. Opvallend door de geografische, historische en culturele verbindingen. Daar waar talloze bronnen ontspringen en het sprankelend bronwater via grote rivieren in alle vier windrichtingen naar de zee stroomt. De Gotthardregio vormt het centrum van Zwitserland, het midden van Europa en het hart van de wereld. Een plek waar ik al sinds mijn kindertijd verliefd op was.

Als een zelfbewuste Rotterdamse tiener van zeventien zei ik tegen mijn ouders, ‘ik ga trouwen met een Zwitser en wij gaan in Zwitserland wonen’. Zo gezegd, zo gedaan.

Ik was er vier jaar trading assistant voor een oliehandel, waarna wij gezamenlijk naar Nederland verhuisden en in het diepe doken als zelfstandige ondernemers.

Van stresskip naar yogajuf

Als eigen baas verzette ik bergen werk en ongemerkt veranderde ik in een stresskip. Geplaagd door een steeds groter wordende voedselintolerantie, een frequent wisselende bloedsuikerspiegel en allerlei lichamelijke klachten, bleef ik toch met oogkleppen door het leven rennen. Alhoewel een hernia en burn-out mij wel enige tijd wisten uit te schakelen.

Mijn ontwikkeling op het bewuste vlak begon na de geboorte van mijn zoon Jordi, op 1 juli 1998. Letterlijk tussen de bedrijven door zette ik hem op de wereld en ging weer aan het werk. Maar er was toch iets veranderd, ik kwam in aanraking met de wereld van de spiritualiteit.

40 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

Een hele nieuwe wereld, die van energie. Nieuwsgierig als een klein kind, met een onverzadigbare honger naar kennis, had ik een doel voor ogen. Mijzelf helemaal af te pellen tot het bot. Ik zou alles loslaten wat ik niet meer nodig had, zoals overtuigingen en overbodige conditioneringen. Zodat er ruimte zou zijn om mijn leven weer opnieuw op te bouwen. Als een spons ging ik door het leven, balancerend tussen loslaten, overleven en de drang om mezelf en deze nieuwe wereld te leren kennen.

Mijn ingang was het hoofd en ik leerde anders te denken en te zien. Het voelen zou nog iets langer duren maar bracht mij uiteindelijk in contact met mijn lichaam.

Eindelijk leerde ik de taal van mijn lichaam te lezen.

Mijn lichamelijke klachten duidden een noodzakelijke koersverandering aan.

BREKEN OM TE BOUWEN

en ik gunde Jordi een onbezwaarde kindertijd. Daarop vertrokken mijn man en mijn kind, gelukkig in goede harmonie, naar Andermatt.

Mijn ziektebeeld nam tragische vormen aan en nadat ik in Nederland opgegeven was, werd ik uiteindelijk door een professor in België geopereerd. Het heeft me bijna twee jaar gekost om mezelf weer op de rit te krijgen. Het voelde als opnieuw geboren worden. Alles moest ik weer opbouwen, het eten en mijn kracht, maar gelukkig had ik mijn vertrouwen niet verloren.

De tijd dat ik van workshop naar training rende en alles las wat er te lezen viel over persoonlijke ontwikkeling, gezondheid en de menselijke psyche, was ten einde. Na mijn stresskiptijdperk waarin ik voornamelijk in mijn mannelijke energie zat, veranderde ik heel langzaam in een vrouw. Gelukkig had ik onderweg ook het yogapad ontdekt en samen met mijn yogamatje vertrok ik weer naar mijn geliefde berg in Zwitserland.

MARJA NIEUWVELD

‘Het heeft me bijna twee jaar gekost om mezelf weer op de rit te krijgen.’

In 2004 moest ik een belangrijke beslissing nemen. Als ik mijn leven niet drastisch zou veranderen, zou ik binnen een jaar onder de zoden liggen. Mijn endometriose had ernstige vormen aangenomen. Het weliswaar goedaardige weefsel had zich in mijn gehele buikholte verspreid.

Dat het uiteindelijk ook mijn darmen dreigde te perforeren, was kritisch. De kar trekken kon ik niet meer

De wens om mijn leven nog verder te vereenvoudigen groeide en de roep van het Gotthard-gebied, mijn grote liefde, werd steeds sterker. Tot ik in 2011 de knoop doorhakte en mijn vrijstaande huis aan de rand van Rotterdam inruilde voor een woning in Andermatt. Waar mijn vrouwelijke kant een enorme boost kreeg.

Mijn leven in Andermatt was totaal anders dan mijn leven dat ik in Rotterdam achter me gelaten had. Ik kreeg bovendien een tweede kans om eindelijk moeder te zijn.

Dat ik mijn zoon met zes jaar had moeten loslaten en er lange tijd een grote fysieke afstand van duizend kilometer aanwezig was, deed niets af aan de diepe band die wij hebben. Misschien is dit wel het goede voorbeeld dat afstand eigenlijk niet bestaat.

Om zo lang mogelijk te kunnen genieten van mijn ouders die nog in Rotterdam woonden, zocht ik bij hen in de buurt naar een plekje in de natuur. Zoals altijd in mijn leven werd aan mijn ‘bestelling’ voldaan. In vier jaar tijd heb ik een klein, houten tuinhuisje en het ‘oerwoud’ eromheen met bloed, zweet en tranen omgetoverd tot een paradijsje. Uiteindelijk heb ik nu ook een bescheiden verwarming, af en toe stroom en met wat geluk ook warm water. Hier, aan de rand van de Maasstad, heb ik goed kunnen oefenen in acceptatie en dankbaarheid voor dat wat is. Mijn koelkast is een gat in de grond, waar nu » zelfs niets meer in zit.

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 41

PRANA

Vereenvoudigen van het leven

BREKEN OM TE BOUWEN

‘Twijfels zitten in het hoofd, het hart weet dat het kan.’

Leven zonder eten

De afgelopen jaren was de honger naar kennis geëvolueerd in een behoefte om al het geleerde te laten bezinken.

Tijdens mijn omzwervingen in de bergen kon ik genieten van het niets en ervoer ik het zijn als deel van de natuur.

Soms zijn de bergtoeren wel zeven dagen achter elkaar, lopend van hut naar hut, zonder bewoonde wereld. Dan lijkt het wel of ik gedragen word. Mijn dagrantsoen bestond gemiddeld uit een banaan en wat ‘Bündnerfleisch’ maar ik had ondanks zware lichamelijke inspanning en duizenden hoogtemeters geen behoefte aan eten.

Einstein had het principe ontdekt en ik ervaar het aan den lijve; het schijnt dat als je trillingsniveau steeds hoger wordt, je meer in harmonie met je omgeving komt. Bij iedereen werkt dit al in mindere of meerdere mate. Kijk maar als u verliefd bent, u wordt dan letterlijk al deels gevoed door de liefde. Het principe is eigenlijk vrij simpel maar gaat ons rationele denken te boven. Twijfels zitten in het hoofd, het hart weet dat het kan. Gelukkig gebruik ik mijn hart als kompas in mijn leven en zet mijn denken alleen in als ik het zinvol acht.

Mijn weerstand tegen eten werd steeds groter. Alsof mijn bewustzijn aangaf dat de huidige voeding enkel vulmiddel was en mij niet meer voedde. De gewoonte om boodschappen te doen werd steeds irritanter. Het koken vond ik nooit leuk en ook de voeding viel steeds slechter. Ik was in de afgelopen jaren geleidelijk aan al steeds minder gaan eten, maar ik zat nog wel vast aan de gewoonte van het iedere twee uur eten vanwege mijn bloedsuiker.

Via de wonderbaarlijke wegen der synchroniciteit liep ik in 2018 tegen Amudra aan, een vrouw die van prana leeft. Prana komt uit het Sanskriet en betekent ‘vitale levensenergie’. Als creatief filosoof en yoga-juf houd ik me al jaren bezig met prana en ben ik gefascineerd door deze kracht. Naargelang de cultuur, wetenschappelijke achtergrond of religie wordt het anders genoemd. Enkele gangbare andere benamingen zijn chi, ki, kundalini, oerstof, (bio)fotonen, morfogenetisch veld, ether, god en allah. Er schijnen wel meer dan honderd benamingen voor te zijn.

Wij nemen het op via de ogen, de adem, ons spijsverteringskanaal en onze huid. In feite is het de energie waar wij uit bestaan, dus een grens trekken is nutteloos. In mijn ogen is het licht en voelt het aan als universele liefde als het vrij stroomt. Het soort liefde waar ik mijn hele leven naar gezocht had, voorbij tijd en ruimte. Het licht dat alles en ieder met elkaar verbindt.

42 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

Hierop had ik jarenlang gewacht en onbewust naartoe geleefd en was ik van etikettenlezer, fanatieke voedselkenner in een afhankelijkheidssyndroom blijven steken.

Als ik niet iedere twee uur iets te eten had, veranderde ik in een vuurspuwende draak of een hyperventilerend hoopje ellende. Ik was er klaar mee en wilde ook van deze vastgeroeste conditionering af.

In mijn leven had ik al zoveel losgelaten; mijn zoon en mijn denkbeelden. Dan zou het stoppen met eten ook een koud kunstje zijn. Met een overdosis aan vertrouwen en een korreltje overgave begon ik aan het proces. Ik had mijn beslissing genomen; ik zou naar de retraite gaan die Amudra en haar man Menor gepland hadden. De intake duurde drie uur, maar verliep van een leien dakje. Er stond niets meer tussen mij en mijn volgende stap op de evolutionaire ladder.

Zonder eten, toch gevoed

Vrijheid was het belangrijkste thema tijdens deze beslissing. De vrijheid om niet meer te hoeven eten, maar het enkel nog te mogen als je wilt. Op de momenten dat ik nog iets eet, doe ik dit heel bewust, genietend van de kleurrijke variatie en de liefde proevend waarmee het bereid is. Het liefste eet ik spontaan wat er op mijn pad komt; een madeliefje, een vijg van mijn eigen boom of de zaadjes van de brandnetel.

De tiendaagse retraite was het zwaarste wat ik ooit gedaan heb in mijn leven, maar het bleek ook het waardevolste te zijn. Vooral de drie dagen compleet zonder eten en drinken waren heftig. Zonder “dekseltje” erop komt alles omhoog wat je ooit in je lichaam vast hebt gezet.

Mits je het niet al van tevoren opgeruimd hebt. Tijdens de retraite ga je de diepte in en laat je zelfs je hardnekkigste blokkades op celniveau los met ademhalingsoefeningen en andere technieken.

Inmiddels is de wereld om mij heen niet meer wat het was. Het ‘niets meer nodig hebben’ geldt op alle vlakken, niet alleen met het eten. Ik voel me meer gevoed dan ooit. Begeleid door een helder bewustzijn hoef ik nu alleen maar aan een lekker aardbeiengebakje te denken, de geur te ruiken en me de smaak voor te stellen en ik kan al intens genieten. Het fenomeen mind over matter maakt mij heel erg kieskeurig. Het gaat dan ook eerder om het proeven van een paar nootjes, een paar theelepeltjes avocado met kruiden of een toastje met humus. Het is een waarlijke ontdekkingsreis en ik verbaas me er nog steeds over, dat ik bijvoorbeeld mijn baantjes kan trekken met

enkel een slokje water. Terwijl zelfs dit overbodig zou zijn. Het genieten en de vrijheid staan groot geschreven en het genot van een vers vruchtensapje en een lekker chocolaatje laat ik niet achterwege. Zo is het uitstekend te combineren met mijn omgeving en komt het sociale aspect niets te kort.

Alhoewel mijn omgeving wel iets gewend was met mij, was deze stap toch wel even slikken voor velen. De reacties varieerden van ‘je moet eten anders ga je dood’ tot ‘wat interessant’.

Op dit moment voelt mijn lichaam licht aan. Al mijn vet is gesmolten en mijn cellen vullen zich langzaam met prana. Stralend huppel ik door het leven als een kind met een daadkrachtige mannelijke en ontvankelijke vrouwelijke kant. Opgeladen met een opmerkelijke kracht en energie, die nog steeds erg onwerkelijk aanvoelt.

Ruim twintig jaar ben ik actief bezig geweest mijzelf af te pellen, herinnerend wat ik onder alle lagen zou ontdekken zonder oordeel van goed of slecht. In het begin had ik de behoefte de wereld te veranderen, nu weet ik dat ik slechts mijn denken hoef aan te passen.

Zelfkennis was een noodzakelijke voorwaarde voor het proces van bewustwording. Gelukkig stond ik in de startblokken vergezeld door mijn vertrouwen, een portie eerlijkheid en de gave te kunnen vergeven. Door de wondere wereld van mezelf, met alle donkere en lichte kanten te ontdekken, leerde ik de illusionaire wereld te doorzien en de quantumwereld te herkennen. Ik heb geleerd alles los te laten, de illusie van ons wereldbeeld, zelfs mijn kind en mijn leven. Nu hecht ik aan niets, heb ik niets meer vast en ben ik in overgave aan het zijn. Het is een eenvoud van tevredenheid en eenheid in verscheidenheid.

Al met al was het de meest effectieve transformerende belevenis voor mij als mens, een krachtige reset van mijn lichaam en een onomkeerbare Control–Alt–Delete voor mijn bewustzijn. Met als resultaat dat het eten, of het niet eten, helemaal niet meer belangrijk is. Het inzicht dat eten en alle andere afhankelijkheden mij weghielden van de essentie. Het was enkel een stap in een ultiem, bewustzijnsverruimend proces. •

ANDERMATT

Het Nieuwe Veld Marja Nieuwveld Uitgeverij

Marja Nieuwveld is marketing consultant, medegrondlegger van de DoKi filosofie, auteur en coach en ze geniet van het leven bovenop haar berg. Haar boek Het Nieuwe Veld en haar nieuwe boek Leven van Licht & Liefde dat in december 2019 verschijnt, zijn te bestellen via de webshop van The Optimist of via www.hetnieuweveld.nl

Het Nieuwe Veld ISBN: 9789490260019 192 pagina’s € 10,95

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 43

BREKEN OM TE BOUWEN

Geloof en ongeloof Wat voor de een als bevrijding voelt, staat voor de ander gelijk aan kastijding. Over geloof valt te twisten. Daarom vroegen wij aan twee mensen hoe zij om zijn gegaan met het begrip ‘geloof’. In beide gevallen betreft het de islam.

De Nederlandse Simone bekeerde zich tot deze religie, terwijl de als moslim opgevoede Turk Yasin besloot om atheïst te worden.

DOOR:

BRIAN DE MELLO

Het verhaal van Simone (33) U bent bekeerd tot de islam. Wat was de aanleiding voor u om te gaan geloven?

Ik heb eigenlijk altijd al geloofd dat er meer is, maar wat er dan was – daar had ik geen duidelijk antwoord op. Ik heb mezelf vaak de vraag gesteld waarom ik geloof in god. Ik kan gewoon niet geloven dat wij hier een beetje doelloos op aarde zijn, gewoon doodgaan, en er daarna niets meer is. En zo denk ik over elke schepping op aarde. Alles heeft een doel, zelfs de allerkleinste insecten.

Het is voor mij een groot wonder dat die schepper over alles heeft nagedacht.

‘Het mooiste is de rust die je krijgt van het bidden.’

Waarom de islam en niet een ander geloof?

De islam kwam op mijn pad. Het was al voorbestemd dat ik hiermee in aanraking zou komen. In 2011 ben ik met mijn moeder en zus naar Marrakesh geweest. Toen ik daar de oproep tot het gebed hoorde, raakte dat mij diep in mijn hart. Ik had het gevoel dat ik het al kende, een gevoel van thuiskomen. Ik werd verliefd op het land, de religie, maar ook op een knappe Marokkaanse man.

Ik wilde meer over de islam weten en ben de vertaling van de Koran gaan lezen. Ik heb mijn bekering daarna in stilte gedaan. En met die knappe man ben ik uiteindelijk in de achtertuin van mijn ouders getrouwd. Ons huwelijk 44 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

is bekroond met een prachtige dochter, daarvoor zijn we erg dankbaar.

Wat moest u voor uw gevoel ‘achter u laten’ om gelovig te worden?

Ik ben mij gaandeweg meer bedekt gaan kleden en sinds een aantal maanden draag ik een hijab (islamitische hoofddoek - red.). Ik was toe aan deze veranderingen, dus ik heb niet echt het gevoel iets achter mij te hebben gelaten. Ik zie het als een verrijking van mijn leven.

Wat vond u het mooist en het moeilijkst bij de verandering die u hebt meegemaakt?

Het mooiste is de rust die je krijgt van het bidden en het gevoel van verbondenheid met mijn man als we samen over de islam praten. Ik leer vooral geduldig te zijn en erop vertrouwen dat alles wat Allah mij geeft of afneemt goed voor mij is. Het moeilijkste wat ik nu nog meemaak, is dat mijn ouders tegen het dragen van een hijab zijn en mij ook niet willen zien als ik het draag.

Hoe kijkt uw omgeving aan tegen uw bekering?

Tot nu toe heb ik nog geen negatieve reacties gehad over mijn bekering. Eigenlijk houd ik me er ook niet veel mee bezig wat anderen van mij vinden. Je kunt iemand een geloof niet opdringen, maar ook niet afpakken.

Wat zou u anderen aanraden die op zoek zijn naar geloof?

Geloof zit in je hart en hoef je daarom niet te zoeken. Heb vertrouwen dat het juiste voor jou je pad gaat kruisen.

BREKEN OM TE BOUWEN

‘Een god kan zich geen fouten permitteren.’ gelovig waren. Toen ik naar een andere stad verhuisde en werd opgenomen in de lokale Turkse gemeenschap, trad het geloof opnieuw op de voorgrond. Voor ik het wist zat ik weer vijf keer per dag te bidden. Maar hoe dieper ik in dat wereldje terechtkwam, des te harder ik mijn vragen ging stellen.

Het verhaal van Yasin (42)

Was het direct een breekpunt, dat uw ouders verwezen naar hun ouders?

In zekere zin wel. Het werd mij duidelijk dat er een soort doctrine van generatie op generatie was doorgegeven, zonder een antwoord op de vraag: waarom? Ik ging eerst mee met de ‘flow’ van mijn Turkse achtergrond. Omdat ik in Amsterdam ben opgegroeid en op een christelijke school zat, zag ik de verschillen tussen de geloven heel duidelijk. Ik zat wat dat betreft in twee werelden die botsten. Sommige jongens van mijn leeftijd die in de vastentijd zogenaamd niet aten, gingen de deur uit en haalden stiekem een hotdog op de hoek van de straat.

Was het verliezen van uw geloof een geleidelijk proces?

Vanaf mijn 25ste stapte ik langzaam van het geloof af.

Maar door verschillende gebeurtenissen werd ik telkens weer op het religieuze pad getrokken. Bijvoorbeeld een preek van een oom die nogal overtuigend overkwam, of een echtgenote en een schoonfamilie die wat strenger

Wat moest u voor uw gevoel ‘achter u laten’ om ongelovig te worden?

Niet veel. Ik ben tegenwoordig atheïst. Voor mij is god onmogelijk. Over een schepper kunnen we discussiëren; die kan namelijk fouten maken, maar een god kan zich die niet permitteren. Ik heb alle geloofsboeken gelezen, en meer, en het klopt gewoon niet. Die boeken spreken zichzelf vaak tegen, en mensen hebben zelf allerlei rituelen verzonnen, vaak regiogebonden, die niet tot de kern van het geloof horen.

Hoe kijkt uw omgeving aan tegen uw ongeloof?

De meesten weten het niet. Mijn vrouw en mijn ouders zijn wel op de hoogte, net als een paar andere familieleden. Jonge mensen begrijpen mijn keuze meestal wel.

Voor veel oudere mensen is geloof een houvast en die willen niks weten van het atheïsme. Ik bereik er niks mee als ik het ze vertel.

Wat zou u anderen aanraden die overwegen hun geloof op te geven?

Vergaar kennis over waar je in denkt te geloven. Heb je je geloof van kinds af aan meegekregen, onderzoek dan of het echt ‘van jou’ is. Ik voelde een enorme opluchting toen ik er los van kwam. • Om privacyredenen zijn de namen in dit artikel gefingeerd.

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 45

GELOOF

U hebt zich afgekeerd van de islam.

Wat was de aanleiding voor u om te breken met uw geloof?

Vragen over het geloof had ik van jongs af aan al. Bij mij thuis was het geloof de gewoonste zaak van de wereld.

Mijn ouders hebben nooit de vraag aan hun ouders gesteld waarom ze moslims waren. Ik heb die vraag wel gesteld en ze antwoordden simpelweg omdat hun ouders dat ook waren. Dat was voor mij niet bevredigend.

Wanneer kwam het moment dat u echt besloot te stoppen met de islam?

Op een dag was ik in de moskee en daar merkte ik de aanwezigheid van de Turkse politiek. Niet alleen in de gebedsruimte, maar ook via de imam. Toen was voor mij de maat vol. Die vermenging trok ik niet, ik ging in discussie. Aangezien ik iemand ben die altijd alles tot op de bodem uitzoekt, ging ik me verdiepen in de materie.

Dat proces duurde zo’n vijf jaar. Uiteindelijk stapte ik pas na mijn veertigste van het geloof af.

BREKEN OM TE BOUWEN

Breken met depressie, bouwen met beeld Door een verkeerde diagnose kwam Per Janssen op 24-jarige leeftijd in een psychiatrisch centrum terecht. Hij kreeg Haldol als voorgeschreven medicatie. Deze chemische dwangbuis voor mensen met schizofrenie, zorgde ervoor dat hij pas na een jaar weer enigszins kon nadenken. Janssen vertelt hoe hij met de juiste focus het tij wist te keren.

DOOR:

BRIAN DE MELLO

Eenmaal opgenomen begon hij zich af te vragen hoe hij in die situatie was beland. De deskundigen konden hem niet vertellen waar zijn ziektebeeld vandaan kwam. Men wist hem slechts te vertellen dat er nog weinig over bekend was, maar dat hij de voorgestelde medicatie zijn hele leven nodig zou hebben. ‘Voor mij klonk dit niet geloofwaardig en ik nam afscheid van de psychiater’, vertelt Janssen. ‘In mijn beleving leken de mogelijkheden op werkgebied echter verdwenen. Ik werd namelijk in een sociale werkplaats te werk gesteld.

Dit voelde als een zinloze dagbesteding en het was niet vreemd dat ik met enige regelmaat in conflict kwam met mijn leidinggevende.’

Na een strijd van 27 jaar die zijn leven beheerste en waarin hij met de nodige depressies te maken kreeg, voelde hij zich sterk genoeg om het tij te keren. Allereerst moest hij zien los te breken uit wat hij zelf noemt ‘een ziekmakende arbeidscultuur’. Het resulteerde erin dat hij arbeidsongeschikt werd verklaard, ondanks dat hij een paar tegenvoorstellen deed op het moment van afkeuren.

Want hij wilde best werken, maar niet op de manier die het systeem voor hem had bedacht.

Camera als hulpmiddel

PER JANSSEN

46 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

‘Financieel ging ik er verder op achteruit. Wel kreeg ik in die periode tijd om te herstellen van de turbulente periodes in mijn leven. En nog belangrijker, ik kon mij verder concentreren op fotografie.’

Janssen had ontdekt dat de camera voor hem een hulpmiddel was om zich af te sluiten voor de negatieve invloeden in zijn leven. Het bood hem bovendien de gelegenheid om te focussen op hetgeen hem inspireerde op dat moment. De fotograaf bevestigt: ‘Het heeft mij door heel wat depressies heen getrokken, telkens wanneer ik door allerlei omstandigheden weer onderuit werd gehaald.’

Naarmate hij lekkerder in zijn vel kwam te zitten, werd hij mondiger en kwam hij steeds meer op voor zijn recht en voor dat van anderen. ‘Ik vroeg me wel regelmatig af: wat doe je verkeerd als je opkomt voor je recht? Hoe pak ik het aan? Wat zou men mij kunnen adviseren? Het “systeem” dat we in de wereld hebben opgebouwd, houdt

‘Door mijn zwakheden te kennen, ben ik ze gaan ombuigen naar kracht.’

Projecten voor de maatschappij

Tijdens zijn periode van ‘afgekeurd zijn’, deed hij een aantal projecten vanuit maatschappelijk belang zonder daar een vergoeding voor te vragen. Het begon met het interviewen van zelfstandig ondernemers. Daarbij ging het hem niet over hun winkel of product, maar over de persoon en zijn drijfveren om ondernemer te worden.

Janssen deelde deze verhalen via Facebook en LinkedIn, geïllustreerd met beeld in de vorm van een portretfoto.

Hij licht toe: ‘Het project noemde ik “De ondernemer vanuit een ander perspectief belicht”. Hiermee probeerde ik mensen mee te laten leven met de lokale ondernemer,

»

FOTOGRAFIE: PER JANSSEN

bepaalde macht en afhankelijkheden in stand; dat begrijp ik heel goed en ik zie de patronen in de maatschappij.

Maar het is voor mij niet een wereld waarin ik goed kan functioneren. Ik ben dan ook ontzettend dankbaar dat ik in Nederland ben geboren waar we toch een fantastisch vangnet kennen.’

Op persoonlijk vlak ziet hij de weg die hij bewandelt.

‘Mede door mijn opvoeding en de ervaringen in mijn jeugd is er bij mij een heel laag zelfbeeld ontstaan, waardoor ik waarde bepalen erg lastig vind. Maar door mijn zwakheden te kennen, ben ik ze gaan ombuigen naar kracht én naar een andere visie op het leven die meer bij mij past.’

Dat uit zich in naastenliefde en passie voor zijn vak.

‘Als ik mensen blij kan maken met een portretfoto dan doe ik dat uit liefde voor de fotografie en niet zozeer vanuit financieel belang. De perceptie die de samenleving ons probeert op te leggen, door te voldoen aan allerlei verwachtingspatronen, belemmert je in je “zijn”, is mijn ervaring.’

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 47

komt mogelijkerwijs niet alleen hun eigenwaarde ten goede, maar het levert de samenleving zelfs geld op in plaats van dat het geld kost.’

Voor de fotoreportages die hij maakt vraagt Per Janssen een vrijwillige bijdrage. Dat maakt het voor hem een stuk makkelijker, maar ook voor anderen, om kwalitatief hoogwaardige foto’s betaalbaar te maken voor iedereen.

‘En uit eigen beurs deel ik weer met minderbedeelden in de samenleving. Omdat ik weet hoe het voelt.’ Hiervoor heeft hij een formule bedacht: Sharing = Caring: Thanks.

Sinds hij deze aanpak hanteert, gebeuren er mooie dingen in zijn leven. Zo kreeg hij een Leica camera in bruikleen van een kennis die zijn initiatief een warm hart toedraagt en ontmoet hij ‘stuk voor stuk prachtige mensen’ van wie hij het nodige leert.

Perspectief op de wereld

FOTOGRAFIE: PER JANSSEN

‘Het is mogelijk een stuk verstandiger om te kijken naar de competenties die mensen hebben.’ die er ook vaak alleen voor staat, en de gunfactor te vergroten om lokaal te kopen. Per slot van rekening zijn het deze ondernemers die zorgen voor het lokale economische verkeer.’

Na positieve reacties op dit initiatief, startte hij een project waarbij hij mensen met een beperking interviewde.

‘Wat mij opviel was dat het vaak mensen waren die op de een of andere manier uitblinken in iets. Het project heette daarom “De kracht van een beperking”. Hiermee heb ik ook een vertaalslag geprobeerd te maken richting de politiek. Het is mogelijk een stuk verstandiger om te kijken naar de competenties die mensen hebben – in plaats van de visie te beperken tot de behaalde diploma’s – en daarmee deze mensen in hun kracht te zetten. Dat

48 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

‘Mijn grote droom is dat ik straks zelfstandig kan functioneren als fotograaf, zonder uitkering, en dat ik mijn succes met minderbedeelden kan delen. Al is het maar een kop koffie drinken met iemand die de straatkrant verkoopt om oprecht interesse in die persoon te tonen.

Of als het straks beter gaat, ik zelf mensen ga ondersteunen met hun droom waar te maken, om uiteindelijk een boek uit te brengen met als titel Perspectief ’, vertelt Janssen optimistisch.

Een lokale politieke partij vroeg hem onlangs om portretfoto’s te maken en doneerde tevens gezelschapspellen die hij namens hen verstrekte aan een verzorgingstehuis.

‘Hierdoor snijdt het mes aan drie kanten en ontstaat er een win-win-win-situatie’, zegt Janssen. ‘Ik ben ervan overtuigd dat hierdoor de gunfactor voor mij als fotograaf aanzienlijk zal groeien, zonder ook maar iemand te benadelen.’

Terugblikkend op zijn levensweg toont hij zich dankbaar voor de persoonlijke groei die hij heeft doorgemaakt. ‘Ik deel dan ook graag mijn fotowerk met iedereen die er gebruik van wil maken, om zo een steentje bij te dragen aan een andere wereld waar ik van droom. Het leven was tot nu toe niet altijd rozengeur en maneschijn en de wereld kan ik niet veranderen. Maar mijn eigen houding naar de medemens is bepalend voor hoe ik zelf tegen die wereld aan wil kijken.’ • Per Janssen is telefonisch bereikbaar via: 06-31390920

BOEKEN

Yoga als poezenlichtvoetige

YOGA

levensfilosofie Voor wie het nog niet in de gaten had: we zijn druk. Druk met doen, denken, werken, zorgen, (klein)kinderen, praten, luisteren en onze mobiele telefoon. Hoe vindt u dan, naast het lezen van The Optimist, dat rustmoment waar uw lichaam en geest naar snakken?

Die vraag wordt door Marciel Witteman en Irene Ypenburg beantwoord in hun boek Yoga thuis, dat deze herfst uitkomt. Witteman is niet alleen hoofdredacteur van het tijdschrift Yoga International, maar tevens yogadocente. Dat komt goed uit, want het boek bevat 57 gemakkelijke en minder gemakkelijke houdingen (asana’s genaamd), die u op alle momenten van de dag kunt uitvoeren. Gewoon in uw eigen huis, een halfuurtje om de dag mee te beginnen of tussen de bedrijven door. ‘Gezeten achter je computer, adem in, strek je armen omhoog, rek je uit en uitademend weer terug naar het toetsenbord, dat is óók al yoga’, vertelt Witteman. Zo simpel kan het zijn. Bovendien zijn alle asana’s in het boek voorzien van een

duidelijke uitleg. En u wordt aangemoedigd door Ypenburgs creatie YogaCat, de huisvriend die u langs de oefeningen gidst.

Met deze praktische uitgave willen de makers ons duidelijk maken dat ons leven niet aan een ideaalbeeld hoeft te voldoen. Ook al lijkt de buitenwereld – in levenden lijve, of digitaal via sociale media – ons wel die kant op te duwen.

Krijgt u weleens het gevoel dat alles perfect moet zijn? Uw uiterlijk, uw kookkunst, uw huis, uw kinderen, zèlfs uw yogahoudingen?

Laat het los, klinkt het devies. Iedereen heeft zo nu en dan te maken met een rommelige keuken, een kapotte wc-deur, een druk kind of een partner die soms prima achter het behang past. Om nog maar te zwijgen van de woelige wereld in uzelf.

Yoga en meditatie zijn bij uitstek uitlaatkleppen om alle frustraties van u af te laten glijden.

Witteman en Ypenburg laten in Yoga thuis zien dat u daarvoor helemaal geen professionele yogi hoeft te zijn, maar dat iedereen het kan, als we het maar liefdevol en geïnspireerd benaderen. Witteman: ‘Ademhalen en je bewust worden van je lijf en je beweging, een paar keer per dag, dat is al genoeg.’ Dus om tot rust te komen, is het belangrijk om even niet na te denken en uw lichaam met aandacht te voelen, en hiervoor hoeft u niet per se naar een yogaklas. Juist in uw eigen vertrouwde omgeving kunt u de tijd en ruimte nemen om met yogaoefeningen te ontspannen.

Al bladerend door het boek zien we dat we van YogaCat veel kunnen leren: die weet namelijk als geen ander hoe we ons thuis kunnen voelen en rust kunnen vinden in het lijf. Wel negen levens lang. | BRIAN DE MELLO Yoga thuis Marciel Witteman en Irene Ypenburg Uitgeverij Balans ISBN: 9789463820585 176 pagina’s Prijs: € 19,99

50 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

BUSINESS

ZUIVER ZAKELIJK DOOR:

DE REDACTIE

‘Purpose’ voelt als een modewoord, net zoals ‘duurzaamheid’.

Dat zei het hoofd van een directeurennetwerk laatst. Als purpose echt mode is, dan wordt het tijd dat iedereen haute couture gaat dragen, is onze reactie. Daar wordt de wereld misschien niet zieker, maar wel chiquer van. •

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 51

INTRODUCTIE

Zomaar een aantal pagina’s over bedrijvigheid in The Optimist.

Zestien, om precies te zijn. Het is een langgekoesterde wens van de redactie. Na het verschijnen van The Optimist in Business eind 2017, en vele zakelijke uitstapjes ten tijde van Ode, is het tijd voor een vaste plek voor positieve ondernemers, purposejagers en zakendoeners.

We trappen praktisch-theoretisch af, met Albert Boswijk. Een graag geziene gast in raden van bestuur en op directie-etages. Alles draait volgens hem om beleving in de economie van de toekomst, die vandaag al is begonnen. Volkert Engelsman komt aan het woord over zijn bedrijf Eosta, waarbij hij pleit voor een eerlijke prijs van ons eten. Jeanet Bathoorn kiest het ruime sop, samen met een aantal ondernemers die op de golven van de oceaan op zoek gaan naar de zin van hun businessbestaan.

FROM PERSONAL MOTIVATION TO INTERNATIONAL IMPACT. Purpose Day is a day that accelerates the transformation towards a more sustainable future.

Top keynote speakers, inspiring entrepreneurs and international leaders who are doing it, share their stories on Purpose day. Bold and brave change makers who witness the same struggles and dilemma’s like all of us, but act differently, paving the path to a new definition of doing business. Learn how they think and act.

Ikea, DSM, Stegeman, Rabobank and Hema are just some of the companies that will join us on Purpose Day. Experts from around the world share their greatest insights during special breakout sessions, Keynote talks and one-on-one conversation. Our shared goal is to inspire and take serious steps towards a purpose economy.

Friday 15 November 2019 09:00-18:00 | Rotterdam

Tickets & information: www.purposeday.nl

WE MEAN BUSINESS

BUSINESS

COLUMN BRIAN DE MELLO Brian de Mello is naast zelfstandig ondernemer ook hoofdredacteur van The Optimist en van Sublime’s Nieuws van de Vooruitgang.

UIT HET DAL MET EEN DOEL

‘Het bruist nog steeds van veranderingen.’

dat we op het juiste paard aan het wedden waren.

Het paard groeide uit tot een kudde en het ziet ernaar uit dat niemand ze meer kan tegenhouden of afschieten. In volle draf verovert het circulair, duurzaam, sociaal verantwoord, purposegedreven ondernemen de wereld. Terwijl een Zweeds meisje de mensen, die in 1995 een abonnement op de voorloper van The Optimist namen, uitmaakt voor schaamteloos graaiende grijsaards, weten we diep in ons hart dat we op zoek moeten gaan naar de verbinding. Niet alleen tussen generaties, maar ook tussen wereldbeelden. Geen enkele deskundige weet of dat zal resulteren in een economie van beleving, van delen, of van genoeg, of in een universeel basisinkomen; de tijd zal het leren.

Voorlopig richten we ons op de inspiratie die uitgaat van de koplopers en doorzetters. Degenen die niet alleen nadenken over verandering, maar het ook simpelweg doen met een doel. Met oog voor de toekomst, lerend van het verleden en handelend in het heden.

Precies twee jaar geleden maakten we The Optimist in Business. Hierin stond een artikel over de Toekomststoel – de voorganger van de generatietoets. Dit hield in dat we tijdens plannenmakerij en besprekingen over de toekomst, steevast een extra stoel rond de vergadertafel plaatsten. Deze was symbolisch gereserveerd voor de volgende generatie, zodat die ook een stem kreeg. Die stoel mag nog even blijven staan; het liefst aan een Purposetafel. Misschien kan het CBS voortaan liever dit toekomstbestendige meubilair gaan tellen in plaats van het aantal openstaande vacatures. Dan blijven zij en wij nog lang en gelukkig in business. • NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 53

COLUMN

Het zijn de hoogtijdagen van onze economie. Als we het CBS moeten geloven, daalt de werkloosheid constant en verdienen we niet alleen meer, maar krijgen we het ook. Wat een contrast met tien jaar geleden toen alles kommer en kwel leek. Bedrijven vielen om, mensen werden massaal werkloos en bij BNR Nieuwsradio vertelde macro-econoom Kees de Kort wekelijks dat we in de economische hel waren beland, zonder uitzicht op verlossing.

Die kwam er wel, en ons verblijf in het vagevuur heeft veel organisaties gelouterd. Niet alleen in financiële of organisatorische zin, maar ook in de kern. Startups zagen hun kans schoon om disruptie te veroorzaken, nieuwe businessmodellen uit te proberen en zinvolle innovaties tot wasdom te brengen. Grote bedrijven vonden zichzelf opnieuw uit. Weet u nog wanneer u voor het eerst WhatsApp ging gebruiken? Of wanneer biologisch eten werd geïntroduceerd bij de traditionele supermarkt? Het bruist nog steeds van veranderingen die soms langzaam, soms in hoog tempo hun plek vinden in zowel uw digitale als in uw metalen boodschappenwagen.

De rode draad in dit alles zou zomaar het begrip ‘purpose’ kunnen zijn. Het besef bij steeds meer organisaties dat hun bestaansrecht meer zou moeten zijn dan het nastreven van nettowinst en shareholder value. Toen wij vier jaar geleden besloten om Purpose Day te helpen opstarten, wisten we

BUSINESS

EXPERIENCE ECONOMIE

NAAR EEN ECONOMIE VAN BETEKENIS

O

‘In de huidige welvarende omstandigheden passen we de economie aan onze nieuwe menselijke behoeften aan, die op een ander niveau komen te liggen. Het systeem dat is ontworpen om materiële behoeften te bevredigen, wordt in snel tempo omgevormd tot een economie die inspeelt op de psychische behoeften.’

Alvin Toffler schreef dit in zijn boek Future Shock (1970). Hij beschrijft het proces van dematerialisatie van de economie in het hoofdstuk getiteld ‘The Experience Makers’. Toffler had voor zijn tijd een vooruitziende blik.

DOOR:

ALBERT BOSWIJK

Ook in de sociologie is er aandacht voor dit fenomeen, Gerhard Schulze, een Duitse socioloog, doet dit in zijn lijvige boek over de Erlebnisgesellschaft (1992). Hij beschrijft een ontwikkeling in de maatschappij naar een nieuw soort gemeenschappen die zich vormen op basis van beleving, interesses, waarden en hobby’s in plaats van op basis van geloof, politieke voorkeur en klasse. Dit proces van ‘verpsychologisering’, een van de thema’s van de ‘super industriële revolutie’, is in hoge mate verwaarloosd door bedrijfskundigen.

We kunnen 1998 aanmerken als het jaar dat de experience economy haar intrede deed in het economische speelveld. In 1999, een jaar na hun artikel in Harvard Business Review, publiceerden Pine en Gilmore hun bestseller The Experience Economy. Er is grote belangstelling voor hun gedachtegoed in de Westerse wereld, maar ook in China

en Japan. Hun stelling is dat zodra in een land de welvaart een bepaald niveau bereikt, de aandacht verschuift van goederen en diensten naar ‘experiences’. Het aanbod blijft overvloedig groeien en zet een patroon van kostenverlaging en ‘commoditisering’ in gang. De prijsconcurrentie neemt hierdoor steeds meer toe en dwingt bedrijven nieuwe wegen te zoeken om zich te onderscheiden om goederen en diensten bij consumenten onder de aandacht te brengen. Pine en Gilmore noemen experiences een nieuwe bron van waardecreatie.

Ze zien het als een ‘vierde economische propositie’.

In ons boek de Economie van Experiences (2015) maken we een duidelijk onderscheid tussen het proces van betekenisgeving als individu – wat de persoon waardevol en belangrijk vindt – en

‘Het gaat over het zoeken naar de wezenlijke verbinding van wat mensen nodig hebben en waardevol vinden.’

BUSINESS

BOEK

HOE CREËREN WE BETEKENIS ALS INDIVIDU?

Vanuit een psychologisch en filosofisch perspectief gezien geven onze gevoelens, onze belevenissen en de waarde die we daaraan toekennen, betekenis aan ons leven. Door de ervaringen in ons leven kunnen we keuzes maken en bepalen we in grote mate de koers van ons eigen leven. Ze bepalen onze drijfveren en ons handelen, bewust of onbewust. Al deze meer diepgaande ervaringen onderscheiden zich van de standaard dagelijkse belevenissen. De psychologie helpt ons te beschrijven hoe zintuigen werken, emoties en gevoelens ontstaan en hoe deze te duiden zijn. We krijgen zicht op wat beleven is en hoe we daarop kunnen reflecteren. Vanuit de filosofie krijgen we inzicht in wat we als mens en als gemeenschap betekenisvol en belangrijk vinden in het leven.

In 2005 verscheen het boek Een Nieuwe Kijk op de Experience Economy dat hij samen schreef met onder anderen prof. Ed Peelen van Nyenrode Business University. Boswijk publiceerde diverse artikelen en is een internationaal gevraagd spreker op congressen. Inmiddels is de vierde editie verschenen van Economie van Experiences en in december 2019 komt de nieuwe, vierde Engelse uitgave van dit boek uit. Hierin staat een overzicht van twintig jaar economie van experiences met als voorlopige afsluiting de fasen van volwassenwording van onze maatschappij en een overzicht van nieuwe vormen van waardecreatie. Het boek bevat talloze praktijkvoorbeelden en is geschreven voor ondernemers, startups, business innovatie managers, experience professionals, marketeers, adviseurs en studenten in het hoger onderwijs. Met name op scandinavische universiteiten is deze uitgave verplichte literatuur.

De auteurs hopen dat dit boek, en het materiaal op de website, een raamwerk biedt voor een discussie over zienswijzen en ontwikkelingen op het gebied van de nieuwe vormen van waardecreatie.

Filosoof en logicus Arnold Cornelis (de Logica van het Gevoel, 1988) leert ons dat als de externe klok steeds sneller loopt, het nodig is om de eigen interne klok aan te passen, anders is er sprake van een catastrofaal leerproces. Dan leren we niets meer. Want hoe sneller je interne klok loopt, des te korter je leeft, des te minder mogelijkheden je ontwikkelt en des te minder geluk je ervaart. Want meer tijd betekent meer mogelijkheden en meer geluk kunnen ervaren. Als de limiet bereikt wordt, vernietigt de externe klok ons interne systeem van zelfsturing. We moeten onze interne klok meer vertragen wanneer de wereld om ons heen verandert en de klok van externe sociale tijd sneller tikt, anders verliezen we ons zelfsturende vermogen en ontwikkelen we angst, boosheid en verdriet. We hebben een beter inzicht nodig in de kernwaarden waarvoor we willen staan en in het reflexieve vermogen van het individu. We hebben rustpunten voor de geest nodig, zodat de zelfsturing geborgd blijft en we het zelfbeeld kunnen integreren in het maatschappelijke beeld. En inzicht in hoe we beter kunnen omgaan met de individuele en maatschappelijke keuzes in een ‘wereld van veranderende en afbrokkelende tijdsordeningen’ en een ongekende materiële welvaart. Als we geen passend antwoord vinden op deze vragen, zal de externe en niet de interne klok ons leven bepalen. » NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 55

EXPERIENCE ECONOMIE

op welke wijze organisaties trachten waarde te creëren door ervarings- en belevingselementen toe te voegen.

De experience economie beschouwen wij vanuit een tweetal perspectieven: • het individuele perspectief, waar we het hebben over persoonlijke ervaringen en het proces van betekenisgeving; • het zakelijk economisch perspectief, waar we het hebben over waardecreatie en het psychologische effect van aanbod dat de doorslag geeft tot het doen van een transactie.

Het boek beweegt zich tussen de polariteiten van structureel maatschappelijke ontwikkelingen.

Enerzijds als context voor de veranderingen die we meemaken als organisatie en anderzijds hoe wij ons als mens daartoe verhouden.

Het gaat over het zoeken naar de wezenlijke verbinding van wat mensen nodig hebben en waardevol vinden, en wat je als organisatie kunt bijdragen om het leven van mensen eenvoudiger, aangenamer, leuker, voller, gelukkiger en betekenisvoller te maken. Dat is de kunst van wezenlijke verbindingen maken en de heilige graal waar organisaties naar op zoek zijn. Dit kan alleen slagen als je zelf aan de slag gaat naar het hogere doel van je eigen organisatie. Daarbij een zinvolle, passende waardepropositie te ontwikkelen en deze te realiseren, is niet zo eenvoudig als het wel lijkt.

BUSINESS

‘De co-creatie van waardeproposities leidt tot fundamentele verschuivingen in economische structuren.’

EXPERIENCE ECONOMIE

STRUCTURELE MAATSCHAPPELIJKE VERANDERINGEN

De ordening in onze samenleving verandert en deze vraagt om het centraal stellen van de mens.

Niet zozeer in zijn rol als consument, koper of gebruiker van goederen en diensten, maar als regisseur van zijn eigen leven. Op zoek naar zingeving, een betekenisvol leven, samen met anderen. In een samenleving waar vaste structuren van de kerk, de staat, de werkgever, het gezin en de school afbreken en de mens meer op zichzelf is aangewezen.

En waar het besef doordringt dat nog meer materiële welvaart, nog meer consumptie niet altijd leidt tot meer geluk en voldoening, maar wel tot de uitputting en vernietiging van onze aarde. Er breekt een tijd aan voor een nieuwe logica, die van de communicatieve zelfsturing (Cornelis, 1988).

De maatschappij, en haar sociale regelsysteem, is uitgeregeld. Het systeem kan zichzelf niet vernieuwen door nieuwe regels van eenzelfde logische orde. Het is niet langer de logica van de sociale instituties die bepaalt. Regels hebben hun grens. De gevoelsmatige stabiliteit die we hieraan ontlenen, is niet meer voldoende en valt voor een groot deel weg. We zijn toe aan diepgaande communicatieve zelfsturing. In dialoog met onszelf en relevante anderen, omgevingen die betekenisvol zijn, ontvouwen wij ons eigen leerprogramma.

In onze huidige maatschappij zien we een aantal belangrijke verschuivingen plaatsvinden, die we kunnen duiden vanuit een viertal perspectieven.

Een technologisch, sociologisch, psychologisch en filosofisch perspectief. Zij beïnvloeden aan de ene kant wat voor ons als individu betekenisvol is en hoe we zinvol invulling kunnen geven aan ons leven.

Aan de andere kant beïnvloeden ze organisaties en de maatschappij. In het huidige, snel verande56 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

rende economische landschap, kan niemand het zich meer permitteren om niet grondig zijn eigen business onder de loep te nemen en te toetsen aan de nieuwe economische en maatschappelijke realiteit. Producten en diensten worden steeds meer uitwisselbaar. Bijna elke industrie voelt de urgentie.

Oude handgrepen werken niet langer en rechtlijnig denken stopt vandaag. Men moet ervoor zorgen om zinvolle ervaringen te leveren als de belangrijkste waardedrijvers van organisaties.

WAARDE CREATIE EN CO-CREATIE VANUIT EEN ZAKELIJK PERSPECTIEF

De klassieke rolverdeling tussen leverancier en klant, maar ook die tussen burger en overheid verandert. Nieuwe technologieën maken het mogelijk voor individuen zich massaal te uiten en te verbinden. Er is een overvloed aan informatie en deze is steeds meer beschikbaar voor iedereen.

Binnen de bedrijfskunde en de economie geven Prahalad en Ramaswamy (The Future of Competition, 2010) invulling aan deze communicatieve zelfsturing tussen klant en bedrijf. Zij beschrijven een next practice, waarbij de dialoog tussen organisatie en individuele consument de basis vormt voor de gezamenlijke creatie van gepersonaliseerde waarde, oftewel belevenissen en ervaringen. Zij zien een fundamenteel veranderende rol van consumenten in relatie met organisaties. Door de toegenomen beschikbaarheid van informatie zijn consumenten in staat beter onderbouwde beslissingen te nemen. Vanuit co-creatie komen unieke waardeproposities voor elk individu tot stand. De co-creatie van dergelijke waardeproposities leidt tot fundamentele verschuivingen in economische structuren. De waardecreatie vindt niet langer plaats in de waardeketen van het bedrijf, maar bij

de klant en in de netwerken rondom de klant. De volgende ontwikkelingen hebben een disruptief effect op de bestaande economische ordening: • Co-creatie van waarde; • De overgang van bezit naar de toegang tot de dienst of de experience; de overgang van schaarste naar overvloed; • Democratisering van de maatschappij, het onderwijs en de zorg; • De opkomst van waardecreatie middels digitale netwerken en tweezijdige platformen; • Sociaal kapitaal is belangrijker geworden dan geld.

VERSCHUIVINGEN VAN WAARDEN INDIVIDUEEL EN ZAKELIJK?

zien, liggen aan de voortbrenging en verspreiding van immateriële waarden andere economische wetmatigheden ten grondslag. We kunnen immateriële objecten niet fysiek overdragen. Als er een economische transactie plaatsvindt, krijg je geen fysiek eigendom van het object. Er gelden dus andere economische wetten.

Vanuit een historisch-economisch perspectief zien we de nadruk verschuiven van een productgedreven economie naar een marketinggedreven economie die weer op haar beurt opgevolgd wordt door een netwerkeconomie waar netwerken en partnerships essentieel zijn om de beoogde waardecreatie te realiseren. Uiteindelijk zullen waarden als duurzaamheid, ‘global responsibility’, onlosmakelijk verbonden zijn met wat er op de markt aangeboden mag of moet worden.

De coördinaten van een nieuwe ordening van economie en maatschappij worden gevormd.

Individuen scheppen zelf waarde en betekenis.

Organisaties worden gedwongen om ‘menselijker’ te worden en zich te bezinnen op hun bestaan en hun toekomst. • Albert Boswijk is organisatieadviseur en auteur, gespecialiseerd op het gebied van leiderschap- en teamontwikkeling, visie en strategieontwikkeling, competentie- en performancemanagement. Hij begeleidt diepgaande veranderingsprocessen en innovaties in organisaties. Daarbij spart hij hoofdzakelijk op het niveau van raad van bestuur en directieteams.

Hij studeerde andragologie aan de Universiteit van Amsterdam, deed mee met de Maagdenhuisbezetting (‘Ik heb er één nacht geslapen’) en is sinds 1 september 2001 directeur van the European Centre for the Experience Economy, verbonden aan de de Universiteit van Amsterdam, PrimaVera Research Program, Faculteit van Economie en Econometrie (Amsterdam Businessschool). Boswijk is onder meer geassocieerd aan Prof R.E. Quinn University of Michigan; met professor Quinn heeft hij een speciale band.

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 57

EXPERIENCE ECONOMIE

Voor het individu breekt de wereld letterlijk open (De Ridder 2010). Door de enorme technologische vooruitgang en door internet ontstaat er een gedigitaliseerde wereld waarin wij op andere manieren contact kunnen maken met bedrijven, organisaties, overheden en met name met gelijkgeïnteresseerden, communities of interest en practice.

We kunnen de wereld en werkelijkheid naar ons toe halen en kennismaken met omgevingen die we mogelijk graag nader zouden willen bezoeken en exploreren. We kunnen (bijna) met iedereen die we maar willen in dialoog treden en onze ervaringen en kennis delen.

1. De opkomst van totale connectiviteit en transparantie.

2. De veranderende rollen en relaties tussen producenten en consumenten. Een machtsverschuiving waarbij de consument meer en meer zelf zal gaan bepalen met wie en op welke wijze hij zaken doet en waarbij hij via co-creatie zelf waarde meecreëert.

3. Een veranderende rol van regels; er zijn tekenen van afbraak van instituten zoals de kerk, de natie, de overheid als eenheid van autoriteit en het geloof in autoriteit.

4. Men heeft behoefte aan authenticiteit om zich heen.

5. Tevens is er sprake van een andere relatie met jezelf en de eigen gezondheid. Vitaliteit is essentieel geworden.

6. Identiteit; wie ben ik en waar sta ik voor?

Vanuit een organisatie en zakelijk perspectief ge-

ALBERT BOSWIJK

BUSINESS

MULTINATIONAL

DE REALISTISCHE PRIJS VAN UW ETEN

E

Multinational. Hij zou het zomaar kunnen worden. Vies van winst is hij niet, maar dan wel inclusief mens en natuur. De menselijke maat en een eerlijke prijs zijn leidend bij Volkert Engelsman (1957), directeur en oprichter van distributiebedrijf Eosta en het track & trace label Nature & More. We spreken de Europese marktleider in zijn kantoor. Hier ontmoeten ecologie en economie elkaar.

DOOR:

YILDIZ CELIE

Eosta vertegenwoordigt meer dan duizend biologische en biodynamische boeren in zes continenten.

‘Als de mens centraal staat, zijn sociale kwesties en milieuvraagstukken op te lossen’, zegt de ondernemer die duidelijk in zijn sas is. Hij verwijst naar het Bantoe-woord Ubuntu: ‘Ik ben omdat wij zijn’. ‘Sorry als ik met de deur in huis val’, verontschuldigt hij zich. We zitten in zijn ruime kantoor aan een lange houten tafel. Titels als Oermens 2.0 en De verborgen impact vullen zijn boekenkast.

Als geen ander weet het Waddinxveense distributiebedrijf van verse biologische en fair trade groente en fruit wat verborgen impact inhoudt en wat daardoor een eerlijke prijs is. Eosta ontwikkelde hiervoor met een aantal partners een praktische tool: de ‘Nature & More Duurzaamheidsbloem’.

Hiermee meet het bedrijf voor bijvoorbeeld tropisch fruit de ecologische en sociale prestaties. Via track & trace kan de consument de impact weten van producten met het Nature & More label.

VOLKERT ENGELSMAN

58 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

De duurzaamheidsbloem kent zes categorieën: klimaat, water, bodem, biodiversiteit, sociale samenhang en gezondheid. Al dertig jaar hanteert Eosta strenge voorwaarden, die parallel lopen aan de zeventien millenniumdoelen ofwel duurzaamheidsdoelstellingen van de Verenigde Naties (VN).

De menselijke maat is de leidraad. Een kwestie van uitzoomen. Het geheel weer zien. Engelsman zegt: ‘Laten we beginnen met ontzuilen en defragmenteren. Niet alleen in de wetenschap maar ook in de samenleving. Kijk naar de overheid met het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, maar ook het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en die van Economische Zaken en Klimaat. Alle vier zijn gebaat bij hetzelfde: een gezonde mens, een gezonde leefomgeving en een gezonde economie.

Daarmee is winst te behalen, maar dan moet je wel integraler kijken dan we momenteel doen.’

Te eenzijdig sturen op deelbelangen, van bijvoorbeeld alleen opbrengst per hectare, betekent volgens Engelsman: riskeren dat klimaat, biodiversiteit, water of gezondheid de dupe worden. Ook al zijn daar aparte ministeries voor. Verborgen kosten, bijvoorbeeld van waterzuivering door pesticideverontreiniging, komen daarmee alweer snel op het bordje van de belastingbetaler terecht. ‘We zijn toe aan een gelijker speelveld in de markt waarin maatschappelijke kosten en baten netjes meegerekend worden. Fiscale bonus-malusmaatregelen kunnen helpen om maatschappelijk verantwoorde productie te belonen en de vervuiler te belasten’, stuurt Engelsman aan.

BUSINESS

Ook de winstdefinitie moet geherdefinieerd worden. Winst wordt nu gezien als indicator voor succes. Maar het is geen natuurwet. We zijn toe aan een herziening. Hij zegt: ‘Ik ben groot voorstander van winst, maar dan wel een inclusieve, maatschappelijke winst, dus inclusief mensen en duurzaamheid. Hoe kun je verantwoorden dat winst wordt behaald over de rug van de mens en de planeet? Het mag best wat hoffelijker.’

Engelsman weet dat het bij alle verduurzamingsinitiatieven soms voelt als dweilen met de kraan open, maar MVO begint onomkeerbaar in te dalen in de winstdefinitie, in de markt, inclusief de financiële markten. De financiële gezondheid van bedrijven wordt steeds vaker beoordeeld op basis van duurzaamheidsprestaties. De recent door De Nederlandsche Bank geïntroduceerde en door commerciële banken uitgerolde klimaatstresstests zijn daar een goed voorbeeld van. ‘Duurzaamheid breekt daarmee uit de groene bubbel en daalt in in het domein van de financiële risico’s. Een onderneming zaagt aan zijn eigen “winstgevendheidstoelpoten” zolang verborgen kosten afgewenteld worden op de samenleving. Banken beginnen daarom financieringsvoorwaarden te koppelen aan de duurzaamheidsprestaties van ondernemingen’, zegt Engelsman.

WERKELIJKE PRIJS

Om verborgen kosten te berekenen, voerde Eosta een True Cost Accounting pilot door voor ‘Food, Farming en Finance’. De eerste resultaten van deze boekhoudmethode voor een realistische prijsberekening werden in 2017 gepubliceerd. Zo wordt bijvoorbeeld de klimaat-, biodiversiteit-, water- en bodemvruchtbaarheidsimpact doorberekend in de kostprijs. Dan kom je uit op winst voor biologische producten. Maatschappelijke kosten afwentelen op de samenleving of op toekomstige generaties levert immers een schijnconcurrentievoordeel op.

Dat is niet langer houdbaar.

In de voedingsindustrie worden de verborgen milieukosten geraamd op 2.100 miljard dollar en de sociaal-maatschappelijke kosten op 2.700 miljard, blijkt uit cijfers van de Food and Agriculture Organization van de VN. Bij elkaar is dit net zoveel als de totale opbrengsten uit voedselproductie wereldwijd. Gangbaar geteeld voedsel zou dus twee keer zo duur moeten zijn als de werkelijke kosten in rekening worden gebracht; bio wordt dan relatief een stuk goedkoper, volgens Eosta.

»

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 59

MULTINATIONAL

INCLUSIEVE WINST

‘Hoe kun je verantwoorden dat winst wordt behaald over de rug van de mens en de planeet?’

MULTINATIONAL

BUSINESS

De Wereldgezondheidsorganisatie rekende voor dat biologische appels 19 cent per kilo gezonder zijn in vergelijking met conventionele appels, door het verschil in pesticiden-residuen. Of zoals Engelsman al aangaf tijdens de Duurzame Troonrede in september 2018, waarover The Optimist online publiceerde: ‘Bio is niet te duur, gangbare voeding is te goedkoop.’

Neem als voorbeeld de ‘True Cost’ ananas die Koningin Máxima kreeg uitgereikt vorig jaar. Een gangbare ananas van 1,47 euro met verborgen kosten is zo’n 2,85 euro. Maar tegen die prijs kan een ananas biologisch geteeld worden.

‘Dat betekent uiteraard ook dat we als bedrijf soms “nee” moeten verkopen als klanten de werkelijke prijs van producten niet willen betalen. Onder supermarkten is het verdeel en heers. Een race to the bottom om de laagste prijs ten koste van people en planet. Niet handig’, zegt Engelsman.

EXISTENTIEEL GEVOEL

De eerste zaadjes om het anders te willen doen, werden al vroeg geplant. Tijdens de laatste jaren op de middelbare vrije school. Hier is het belangrijk talenten af te pellen die verder gaan dan het hoofd. Hart en handen zijn ook belangrijk. De grondlegger van de antroposofie Rudolf Steiner begreep het wel, vindt Engelsman. Het 60 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

houdt echt niet op met nature-nurture oftewel erfelijkheid en sociale omgeving. Het unieke potentieel van het individu is groter. ‘Iedereen kent toch wel dat gevoel waarmee je wordt herinnerd aan iets groters? Tijdens mijn studie had ik dat bij de Solo Partita’s voor viool van Bach, opgevoerd in de Kathedraal van Chartres. Een gevoel dat diep ging. Kippenvel, een existentiële snaar die geraakt werd. Bij ontmoetingen heb ik dat ook wel eens.’

De keuze het anders te willen doen, kwam bij Engelsman ook door een zoektocht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en de Universiteit van Groningen, waar hij respectievelijk Economie en Bedrijfskunde studeerde. ‘Zingevingsvragen als “wie ben ik, waar wil ik heen” speelden niet alleen bij mij, maar ook bij mijn maten. Logisch op die leeftijd. Wisten wij veel. Dus we organiseerden congressen, lezingen, studium generale colleges en nodigden alles en iedereen uit om daarover te spreken en debatteren.’

Een management traineeship bij de Amerikaanse agro-industriële termijnhandelsorganisatie Cargill Inc. leverde naast een rijke internationale ervaring veel nieuwe inzichten op. ‘Anonimiteit in de markt is het grootste obstakel naar duurzaamheid. Uitbuiting ligt dan snel op de loer. Transparantie over impact op de ander, op mens en milieu is

BUSINESS

VERTROUWEN OP KARMA

‘Transparantie over impact op de ander, op mens en milieu is de sleutel.’

MULTINATIONAL

de sleutel’, zegt Engelsman die zes jaar bij Cargill werkte en Eosta oprichtte in 1990.

Hij koos daarbij niet voor niets voor de naam Eosta. Het stamt af van ‘Eos’, de Griekse godin van de dageraad. ‘Where ecology meets economy’ is de slogan van de onderneming. ‘De huidige klimaatcrisis dwingt ons na te denken over een nieuwe economie die niet meer blind is voor people en planet maar inclusief denkt. Begin jaren negentig, toen we Eosta oprichtten, was het alsof de gordijnen werden opengetrokken. De muur viel, Mandela werd bevrijd, de Tiananman Square protesten, Gorbatsjov’s perestroika en glasnost, Al Gore publiceerde zijn boek Earth in the Balance: Ecology and the Human Spirit. Het was een beetje alsof de zon opging. Dat gaf inspiratie’, vertelt Engelsman enthousiast.

Transitiecoalities gaan altijd uit van een trendsettende minderheid, nooit van een volgende meerderheid, volgens Engelsman. ‘Dat geldt voor leiderschap in het algemeen natuurlijk. Maar als visionaire ambtenaren aan het roer staan, zoals Carola Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit in het huidige kabinet, dan moet je die kans grijpen. Ga op zoek naar de gedeelde droom, smeed “coalitions of the willing” en voorkom daarmee de frustratie van het op deuren kloppen die niet opengaan.’

Engelsman is een tikkeltje rebels aangelegd. Zijn vader zat in de textiel, waardoor hij affiniteit had met internationale markten, maar ook het liberale bedrijfsleven proefde. Zijn grootvader was zeeman en socialist in hart en nieren. ‘Die combinatie maakt misschien dat ik me soms afzet. Maar de echte drijfveer achter mijn – parlementair soms wat incorrecte – reacties, is morele verontwaardiging over partijen die de kluit belazeren. Bijvoorbeeld door aandeelhoudersbelangen heilig te verklaren terwijl maatschappelijke kosten op onze kinderen afgewenteld worden.’

Zijn gevoel van rebelsheid zorgt ook dat hij tegen de stroom in durft te zwemmen. Een noodzaak als het aan hem ligt. Het is een manier om het heft in eigen hand te nemen. Maar dit is niet het enige wat hem drijft.

Engelsman heeft het vaak over zaken als lot en karma. Niet als geloof, maar als potentiële werkwijze. Mens, dier, plant en steen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. ‘Wat je de ander aandoet doe je jezelf aan. Niet efficiënt. Ook economisch is het rendabeler om het gelijk goed te doen’, zegt hij.

In zijn eigen bedrijf hanteert hij als leiderschapsmodel intern en extern de drie pijlers: dream, dance & deliver. Zingeving in het bedrijfsleven is belangrijk. Oftewel releasing the unique potential, ‘dream’. Als dit lukt is de sociale veerkracht groter, ‘dance’, en des te sterker is de positie van je bedrijf, ‘deliver’.

En zo moeilijk is dat nou ook weer niet, weet Engelsman. ‘Volg je hart, let op de wondertjes van de menselijke ontmoeting. Uitdagingen die op je pad komen, zijn nooit groter dan je aankan. En mocht dat ogenschijnlijk toch zo zijn, dan gewoon gáán.

Dan wordt de volgende stap vanzelf duidelijk. Probeer maar. Het werkt.’ •

BUSINESS

AUTONOMIE

BEPAAL ZELF JE MATE VAN VRIJHEID

G

Geluk heeft alles te maken met vrijheid. Of liever: autonomie.

De vrijheid om het leven zo te creëren, zoals wij het zelf willen.

Tegelijkertijd is het leven niet honderd procent maakbaar en kan niet altijd ‘alleen maar leuk’ zijn. Dat stelt online ondernemer en auteur Jeanet Bathoorn, oprichter van de Freedom Entrepreneur Cruise. Ze brak met haar negatieve (geld)overtuigingen en verleden voor een leven in alle vrijheid.

DOOR:

LINDA GRAANOOGST

‘Geluk hangt echt af van jouw capaciteit om het beste van je leven te maken, ongeacht de omstandigheden.’ Bathoorn, Vrijheidsondernemer®, nipt van achter haar laptop aan haar koffiemok. ‘Net iets te heet’, zegt ze in onze beeldtelefoongesprek.

Als ik een compliment geef over de zin op haar kopje – ‘I woke up awesome’ – reageert ze droogjes: ‘Nou, zo awesome was ik vanochtend niet...’

Ze was tot laat druk in de weer om een nieuwe online training te maken: The Land of Milk & Money. Refererend aan het paradijs, het land van melk en honing.

PROVOCATIEF

Geld, inkomen en vrijheid. Ook financiële vrijheid. Mensen vinden het vaak genoeg lastige onderwerpen. ‘Ook ondernemers praten er niet graag openlijk over. Laat staan dat ze zelf weten uit welk hout ze gesneden zijn.’ In haar training gaat Bathoorn het onderzoek aan, via acht verschillende Geld Archetypes en ‘money mindsets’.

‘Als je weet hoe jij tegen geld en de waardering ervan aankijkt, en hoe een ander ermee omgaat, wordt ondernemen inzichtelijker. En daarmee hopelijk het leven iets makkelijker.’ Al eerder schreef zij een boek over de (on)gezonde relatie met geld, waarin ze ook de invloed van taalgebruik belichtte. ‘Ben je je bewust van wat je als kind meekreeg van je ouders, over geld? Als je iets duurs vroeg, zeiden ze dan: ‘Ja, daahaag, het geld groeit me niet op de rug?’

62 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

Bathoorn houdt van een provocatieve aanpak wanneer zij vrouwelijke ondernemers coacht. Een wijdverbreid misverstand is dat Nederlandse vrouwen ‘zo geëmancipeerd zijn’. Daar is ze het totaal niet mee eens. ‘Als vrouwen financieel zelfstandig zijn, maken ze andere keuzes. Dan blijven ze niet bij een man omdat ze geen geld hebben; nee, dan blijven ze bij een man, omdat ze het samen fijn hebben.’

Eigen verantwoordelijkheid nemen als vrouw of als vrouwelijke ondernemer vindt Bathoorn een voorwaarde voor een goed en gelukkig leven.

‘Als je ondernemer bent en geld jou tegenhoudt, dan heb je zelf iets niet goed gedaan.’ Om nog maar te zwijgen van mannen die ervandoor gaan met het geld van hun vrouw. ‘En dan bedoel ik met alles. Dat heb ik een paar keer bij vrouwelijke ondernemers van dichtbij gezien. Weet je: je bent er zelf bij. Jij creëert jouw eigen leven. Dus stop met zeuren als je niet tevreden bent. Doe er wat aan. Mijn man kan niet eens bij mijn zakelijke geld komen. Ik vind het oprecht heel verrassend dat vrouwen die controle over hun geld zo makkelijk weggeven. Dag autonomie.’

Volgens de ondernemerscoach is dat vooral gelegen in een oud en op angst gebaseerd verhaal. ‘Hoe vaak heb je gehoord: “Jij kan niet met geld omgaan; je hebt een gat in je hand”.

Terwijl een vrouwenleven clichématig nu eenmaal duurder is dan een leven als man; we moeten vaker naar de kapper, we hebben meer kleding,

BUSINESS

‘Als jij autonomie hebt, dan komt geluk vanzelf.’ gaan naar de schoonheidsspecialiste, we moeten maandverband en tampons. Staan ze niet bij stil, die mannen.’

AUTONOMIE

PENVRIEND

Waar zij vooral warm voor loopt, is verbinding maken met inspirerende mensen en hen overal ter wereld ontmoeten. ‘Ik leer graag van slimme experts.’ Ze groeide op in een gezin, waarbinnen zij de eerste was die vwo ging doen. ‘Lieve ouders had ik. Maar ze konden me niet altijd volgen in mijn redenaties en beslissingen. Doe maar normaal en rustig, dan doe je al gek genoeg.’ Hun wereld was niet haar wereld. Van kleins af aan trokken exotische oorden haar, droomde ze over verre reizen. ‘Ik verslond allerlei boeken uit de bieb over de meest uiteenlopende landen.’

Belezen mensen met een brede algemene interesse hebben haar altijd aangesproken. Op de middelbare school ging ze corresponderen met penvrienden. ‘Op mijn hoogtepunt had ik er wel een stuk of veertig, vijftig. En al hun brieven heb ik bewaard.’ Bathoorn als social media-fan avant la lettre. ‘Er ontstond een fanatieke uitwisseling van adressen. Zo kwam mijn adres bij ene Susi uit Hamburg terecht. Zij had bewust iemand aangevraagd die dichterbij woonde, want dan konden we elkaar ontmoeten.’ Op hun vijftiende gingen ze naar elkaar schrijven. Een jaar later kwam Susi voor het eerst bij haar in Roden op bezoek; op hun zeventiende zocht Bathoorn haar pen pal voor de eerste

keer op in Duitsland en onlangs was ze er weer. ‘Susi is een van mijn beste vriendinnen. Ik heb nog wel meer contact met penvrienden van toen. Meestal nu via Facebook, omdat dat makkelijker is.’

Ze verzucht: ‘Ik schrijf alleen niet meer. Zelfs kerstkaarten schrijven is een toestand.’ Kleine kanttekening, want Bathoorn schrijft nog genoeg. Als auteur van zes boeken en de zevende onderweg.

REFLECTEREN ALS VOORWAARDE

De voorliefde om met ‘heel de wereld’ contact te houden, is hardnekkig. Als het even kan, bezoekt ze internationale congressen over marketing en social media. ‘Om bij te blijven, én omdat het zo heerlijk en inspirerend is om te reizen.’

Online is zij vaak makkelijk en snel te benaderen, behalve als ze heel bewust afstand neemt. ‘Je moet niet 24/7 online willen zijn. Heel ongezond’, stelt de voormalig social media expert. ‘Ik weet heel goed wanneer ik offline ga, me-time nodig heb, bijvoorbeeld met de paarden. Of lekker met de hond een wandeling door het bos maak.’

»

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 63

AUTONOMIE

BUSINESS

Hoewel zij als een van de eerste twitteraars social media omarmde en in 2008 trainingen ging geven in LinkedIn en Twitter, vindt ze dat mensen nu sowieso te weinig reflectietijd inplannen. ‘Waarom dat gebeurt? Daar hebben we geen tijd voor, we zijn druk bezig met “overleven”. Zeker de meeste ondernemers.’ Terwijl de druk van de ketel afhalen – ook al denk je dat andere dingen nu metéén bloedspoedprioriteit hebben – juist tot de beste ingeving kan leiden. ‘Gewoon even op een stoel liggen op de camping bijvoorbeeld.’ Met een knipoog: ‘Ik ben niet voor niets zo bruin…’

Reflecteren op het leven als voorwaarde voor geluk. Onderzoeken waar je dankbaar voor bent.

Wat je wilt veranderen. En dat vervolgens opschrijven om van te leren. ‘Reflecteer en relativeer. En zoek het niet online.’ Want social media leveren – zo stelt de online ondernemer – naast afleiding ook veel frustratie op. ‘Mensen geloven wat anderen op bijvoorbeeld Facebook communiceren. Sommige ondernemers raken daarvan onder de indruk. Dan denken ze: ‘Oh, die doet dat, wat geweldig, wil ik ook!’ En vervolgens verliezen ze zich in ellenlange to do-lijsten. Kijk niet op die manier naar anderen.’

Socials zijn ook een afleiding om vooral niet te doen wat nodig is. Ze knikt. ‘En het frustreert als je ziet: die doet het wel heel goed en ik niet.’

Ontkoppelen van de digitale wereld; je verwacht het niet van een digital nomad als Bathoorn.

‘Toch doen’, luidt haar strenge devies. ‘Ik laat mijn telefoon met alle social media-alerts tegenwoordig beneden liggen. Dan denk ik: ik zie het later wel.

Kan ik lekker doorwerken.’

MERITOCRATISCHE VERGISSING

Ook verzet Bathoorn zich tegen het idee dat ‘ons leven vooral leuk moet zijn’. Ze sluit zich aan bij de Belgische psychiater Dirk de Wachter die dit ziet als ‘de ziekte van deze tijd’. In zijn Brainwash Talk op brainwash.nl, waarover The Optimist online publiceerde, hekelt hij dit aspect van onze huidige maatschappij. Hij pleit voor ‘gewonigheid en het plezier daarin te vinden’. Bathoorn: ‘Ik kan me vinden in zijn idee dat het leven soms knap lastig kan zijn. Deal with it, denk ik dan. En geniet van het “gewone”, daarin zit net zo goed geluk.’ De Wachter gaat nog een stapje verder: ‘(Het moet) altijd party time (zijn), foto’s van verre reizen, en multiple orgasms. Zeer vermoeiend.’

64 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

Hoe ziet Bathoorn dat, want zij organiseert juist jaarlijks een cruise naar verre oorden? ‘Klopt. Ik vraag van deelnemers aan boord juist dat ze naar zichzelf durven te kijken. Zeker vóórdat we de crossing (het oversteken van de Atlantische Oceaan – red.) maken en zo’n zes dagen over de oceaan varen, zonder contact met de buitenwereld, met alleen water om je heen, maakt dat iets los. Losbreken uit je routine. Sommige ondernemers op de Freedom Entrepreneur Cruise vinden dat heerlijk, anderen laten een traan.’

Op de cruise is echter alles geregeld. ‘Je kunt je niet meer verschuilen achter “Ik moet nog de kinderen naar school of de sportclub brengen”, of: “Ik moet mijn mails nog beantwoorden.” Of: “Wat moet ik vandaag weer koken voor mijn gezin/partner/mezelf?”. Dit is de gelegenheid voor reflectie. En je kans om met andere inspirerende ondernemers te sparren, of aan je boek te schrijven, eindelijk.’

Terug naar de Vlaamse psychiater. Hij stelt dat we ‘met onze westerse hoogmoed een hemel denken te kunnen maken, produceren of zelfs kunnen kopen’. Dat lijkt hem ‘een meritocratische vergissing’, dat dit alles te creëren is. Bathoorn kijkt bedenkelijk. ‘Veel bepaal je met je mindset. Maar dat het leven honderd procent maakbaar is… nee, dat geloof ik niet. Ik omring me wel met inspirerende leiders, het liefst vrouwelijke ondernemers die hun strepen hebben verdiend en miljoenen omzet-

‘Kritiek op mij of jou gaat niet om mij of jou.

Het is je eigen reflectie op de wereld.’

BUSINESS

ten. Ik wil van hen leren.’ Tegelijkertijd ziet ze ook de weerbarstigheid van het leven. ‘Shit happens. Soms loopt het anders. En dan nog denk ik: maak er het beste van. Als jij de verantwoordelijkheid neemt en enigszins controle hebt over de dingen die in je leven gebeuren, dus autonomie hebt, dan komt geluk vanzelf. Zodra jij jezelf machteloos voelt of machteloos laat maken, ben je a priori ongelukkig.’

En als ouder? ‘Laat je kinderen sterk en onafhankelijk in het leven staan. Wil iemand jou een beter mens maken? Heeft iemand het beste met jou voor, dan laat je je positief beïnvloeden. Maar als je merkt dat iemand gebruik van je wil maken of niet zuiver op de graat is: wegwezen.’

DENK GROOT EN POSITIEF

Jeanet Bathoorn (1966) is VrijheidsOndernemer® en ondersteunt ondernemers in het creëren van hun eigen vrijheid.

Met haar verdienmodel werkt ze maar 4 maanden per jaar en geniet ze de resterende 8 maanden van de resultaten.

Meer info: www.freedomentrepreneurcruise.com

AUTONOMIE

Wat wil Bathoorn achterlaten, als gedachtegoed, als zij dat zou mogen bepalen? ‘Zorg voor jezelf. Zorg dat je keuzes maakt die niet van geld afhankelijk zijn. En denk groot. In Nederland is onze afwijking: we denken klein. Te klein. Als jij uitgaat van het feit dat jouw bedrijf een miljoenenbedrijf is, dan neem je hele andere beslissingen. Stel het je maar eens voor… Dan ga je niet lopen klooien in de marge.’

Lead by example? ‘Ja. Het kan immers anders.

Het begint altijd met de keuze om het te geloven.

Het tegenovergestelde gebeurt ook. Als mensen mij zeggen: “Oh, zo’n omzet, dat geluk of die vrijheid behaal ik helemaal nooit.” Wat denk je dat er gebeurt?’ Ze schudt haar hoofd.

‘Als je een tegenslag hebt; ervaar je dat dan zo negatief of denk je: dit is het leven, klaar. Ik heb altijd gedacht: het zal wel weer ergens goed voor zijn. Er komt wel weer wat anders; er komt ook altijd wat anders. En er zijn altijd dingen die misgaan, waarom zou je ervan uitgaan dat altijd alles goed gaat. Nee, er gebeuren gewoon dingen. Het leven heeft niets met eerlijkheid te maken. Het is.’

Ze besluit: ‘Zelfreflectie helpt. En kritiek op mij of jou gaat niet om mij of jou; dat heb ik allang geleerd. Het is je eigen reflectie op de wereld.’ •

Closing a chapter

You have fought passionately to reach this point. Selling your life’s work is a hard-earned success. When the time comes, we’re by your side, sleeves rolled up and ready to evaluate the world’s markets to find you the right buyer. Capitalize on the legacy you’ve built and let us apply our deep expertise to deliver the true value of your business. www.oaklins.com

Global financial advice

COLUMN

Column Govert Derix Govert Derix is filosoof, schrijver en adviseur. Onlangs publiceerde hij de dichtbundel Boomasiel, te bestellen via de webshop van The Optimist. www.govertderix.com

Afgelopen zomer maakte ik met mijn oudste zoon een kanotocht door Zweden. Alleen wij twee, eten voor zeven dagen en een fabuleus landschap met een ongelofelijke stilte. Op onze privé-eilanden – we maakten er een sport van steeds op een mini-eiland te bivakkeren – hoorde je de echo’s van springende vissen en watervogels aan verre horizonten in de midzomernacht verklinken. Nergens een spoortje van afval. Water dronken we uit de meren (die elk een eigen smaak hadden).

Toen ik over ons avontuur vertelde aan een opbouwwerker die met probleemjongeren werkt, merkte ze op dat zo’n ervaring wel erg ver afstaat van hun stedelijke realiteit. Helaas. En toch, of juist daarom, kunnen zulke ervaringen helpen je ook weerbaarder te maken in de urbane jungle.

Ik leerde mijn zoon bijvoorbeeld op een nieuwe manier kennen. Soms moesten we tot middernacht peddelen alvorens een geschikt eiland te vinden. Vaak waren ze van steen, mijn zoon herkende het aan de boomwortels die als pezige vingers over de rotsen lagen. Niet geschikt om de tent op te zetten. Totdat we dan toch aan een wal gingen en hij met tentzeil en steekschop inspecteerde waar het zou kunnen. De aandacht waarmee hij dat deed: ik denk er met ontroering aan terug. En het brengt me

‘Elk bouwen kan een bijdrage zijn aan het redden en bewoonbaar houden van de aarde.’

op hetgeen waar deze column eigenlijk over had moeten gaan, namelijk over het inzicht van de filosoof Heidegger; dat bouwen ooit de betekenis had van wonen. We bouwen ons een ongeluk, maar de vraag naar hoe wij eigenlijk willen wonen is vaak vergeten. Heidegger spreekt van de woningnood van de moderne mens die de kunst van het wonen/bouwen is verleerd.

Voor mijn zoon nam die vraag de vorm aan van: ‘Hoe willen wij slapen? Elk steentje of wortel, hoe klein ook, ga je voelen’, zei hij, terwijl hij de bodem ontdeed van takjes en dennenappels. Dankzij hem hebben we, ondanks de dunne matjes, behoorlijk geslapen.

Heidegger beweert dat het in het leven en de filosofie gaat om het besef van de tijdelijkheid van het ‘in-de-wereldzijn’. Wie daarop doordenkt, komt terecht in vergezichten van duurzaam wonen en bouwen. Elk bouwen kan een bijdrage zijn aan het redden en bewoonbaar houden van de aarde. Stel je voor dat alle architecten hun werk zo zouden opvatten.

Vlak voor de bewoonde wereld belandden we op een eiland mooier dan alle andere. We besloten er langer te blijven. De steekschop was voor onze behoeften. ‘Maar dat gaan we hier dus niet doen’, besloot mijn zoon, stapte met de schop in de kano en voer naar een overkant. ’s Avonds bij het kampvuur filosofeerden we over een naam voor onze geluksplek. We kwamen op Respectaraland. De volgende ochtend ontmoette ik tussen de rotsen een ringslang. Het paradijs leek compleet. Toen we het de ochtend daarop verlieten, vroegen we ons af wat er nodig zou zijn om van de hele planeet één Respectaraland te maken. Daarover dromend zie ik mijn zoon over de grond kruipen. Wellicht dat het inderdaad zo zou kunnen beginnen. Zonder aandacht geen Respectaraland. • NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 67

BOUWEN

FOTO: JEAN-PIERRE GEUSENS

Respectaraland

BEELDVERHAAL

STENCILKUNST

Inktvingers In de roerige jaren tachtig werd een oude bakelieten stencilmachine binnengebracht in het opvallende Nijmeegse kraakpand De Westland.

Aanvankelijk hadden de kunstzinnige krakers geen interesse in de machine, maar al snel ontdekten ze dat stenciltechniek veel meer was dan alleen het afdrukken van vlekkerige velletjes tekst. Het was het begin van het kunstenaarscollectief knust.

Van 1983 tot 1987 opereerde het collectief vanuit De Westland. Na de ontruiming van het pand verhuisde knust naar de huidige locatie, Extrapool, aan de Nijmeegse Tweede Walstraat. Het kunstenaarscollectief, met wortels in de kraak- en punkbeweging, vergaarde internationale roem met zijn felgekleurde stencildrukwerk.

Medio 2019 verscheen het boek Inktvingers met een uitgebreide geschiedenis van knust. Hoe heeft dit unieke kunstfenomeen zich de afgelopen 35 jaar ontwikkeld?

DE WESTLAND, 1985

Provinciaal doe-het-zelven

Eén van de medeoprichters van knust is Alfred Boland. Hij raakte betrokken bij het collectief via zijn in 2010 overleden middelbare schoolvriend Ubu Lemereis, aan wie het boek is opgedragen.

Boland volgde een opleiding aan de Akademie voor Kunst en Industrie (AKI) in Enschede. Jarenlang pendelde hij heen en weer tussen Enschede en Nijmegen, tussen de AKI en knust.

Boland vertelt dat de extreme doe-het-zelfmentaliteit hem heeft gevormd: ‘Je deed álles zelf en dat was leerzaam. In de jaren negentig had ik mijn eerste Mac en ging ik me specialiseren. Het aantrekkelijke van de computer was dat je daarop alles zélf kon leren, inclusief grafisch vormgeven. Dat had ik op de academie volledig links laten liggen.’

Terugblikkend verklaart hij het succes van knust, dat als één van de weinige collectieven uit de jaren tachtig nog steeds bestaat. ‘knust is uitermate integer gebleven en heeft een harde kern die zijn eigen werkwijzen bewaakt. De relatieve rust in de “provinciale omgeving” is ook bepalend geweest. In Amsterdam of Rotterdam zou knust nooit zo organisch zijn gegroeid.’

Hetzelfde, maar dan anders

Begin jaren negentig schafte knust zijn eerste digitale stencilmachine aan. Onderzoeker en co-auteur Jack van der Weide vertelt: ‘Die werd toen nog als copyprinter gepresenteerd.

Verkopers waren huiverig voor het 68 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

woord “stencilen” vanwege de associatie met slecht drukwerk en activisme. Jarenlang werden digitale en analoge machines samen gebruikt, ook om bepaalde effecten te creëren.

De digitale machine kreeg echter steeds meer de overhand. Anno 2019 worden de analoge machines nog maar zeer incidenteel ingezet.’

Niet alleen de machines maakten een ontwikkeling door. In plaats van inkt op basis van minerale oliën, werkt knust tegenwoordig met inkt op basis van milieuvriendelijke soja- of rijstolie. ‘Omdat hier geen oplosmiddelen in zitten, droogt de inkt niet uit’, vertelt Joyce Guley, een van de drijvende krachten achter de knust-drukkerij van nu. ‘De trommel, die de drukinkt op het papier brengt, hoef je daarom niet schoon te maken na het drukken. De inkt wordt daardoor niet weggegooid.’ knust doet nog meer op het gebied van duurzaamheid en milieu. ‘We recyclen indraaipapier (papier dat wordt gebruikt voor het maken van drukproeven) door dit te gebruiken voor ons behangproject Slimtarra.

Snippers van de freesmachine geven we aan een kunstenaar in Amsterdam. Die maakt daar weer papier van. Misdrukken gooien we niet weg, maar verkopen we. Ook gebruiken we FSC-papier.’

Hoewel de samenleving steeds digitaler wordt, is Boland ervan overtuigd dat de interesse in analoog drukwerk altijd zal blijven bestaan.

‘Alles wat je in je handen kunt houden, wat tastbaar is, zal altijd weer komen bovendrijven.’ | IRMA THEUNISSE

BEELDVERHAAL

De Warheid, 1986

STENCILKUNST

PRODUCTFOTOGRAFIE: JOHN KRAFT

Cassette voor doven, 1985

» NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 69

BEELDVERHAAL

STENCILKUNST

Serienummer!, 1992

PRODUCTFOTOGRAFIE: JOHN KRAFT

Hoes Narwal, 1991

70 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

BEELDVERHAAL

STENCILKUNST

Zorn, 1992

» NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 71

BEELDVERHAAL

Inktvingers – De stencilkunst van knust

1983-2019

Jack van der Weide & Alfred Boland Uitgeverij Vantilt

Aanbieding

ISBN: 9789460044311

Wilt u Inktvingers met korting bestellen? Stuur een

208 pagina’s

e-mail met uw naam en adresgegevens naar

€ 25,-

bestel@vantilt.nl o.v.v. ‘The Optimist & Inktvingers’.

U betaalt dan geen € 25 maar slechts € 20.

Per post bestellen mag ook. Stuur dan een bericht naar: Uitgeverij Vantilt, Antwoordnummer 1723, 6500 VB, Nijmegen.

Binnen Nederland worden geen verzendkosten in rekening gebracht. Bij uw bestelling ontvangt u een

PRODUCTFOTOGRAFIE: JOHN KRAFT

STENCILKUNST

factuur; u hoeft dus niet vooraf te betalen.

Draaiboek, 1996

72 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

BEELDVERHAAL

Telesippa, 2014

STENCILKUNST

Beautiful Monsters, 2010

Tentoonstelling

Tot en met 15 november 2019 is het stencildrukwerk van knust uit de periode 1980 tot 2018 te bewonderen in het Van Abbemuseum in Eindhoven. Let op: de tentoonstelling is alleen te bezoeken op dinsdag tot en met vrijdag, tijdens de openingstijden van de bibliotheek van het museum. • Meer lezen over knust kan op extrapool.nl/about-knust-press.

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 73

ZINGEVING

Een snelweg naar

verlichting De Nederlandse sjamaan Searching Deer vond in de driehoek een alles doordringende wetmatigheid. Een creatiewet waarbij twee punten, vaak polair van aard, als vanzelf een derde punt creëren. Eén en één is drie dus.

In zijn boek De opening van het derde oog neemt hij ons mee, via deze opening, om ontvankelijk te raken voor onze innerlijke Klank, naar de mogelijkheid om verlicht te raken.

DOOR:

INGE KRAMP

Tijdens zijn reizen door onder andere Afrika, India, Bali, Egypte en Europa bezocht Searching Deer de meest indrukwekkende bouwwerken ter wereld. ‘Ik begon een verwantschap te zien tussen de vooraanzichten van al die prachtige tempels en kathedralen. Overal twee pilaren, zuilen of torens die samen een poort vormden.’ In zijn boek geeft hij aan te vermoeden dat een eeuwenoud zeer betekenisvol bouwpatroon zich herhaalde, waarin zoals hij schrijft: ‘De zuilen een polaire energetische functie ten opzichte van elkaar hebben gehad, een soort Zon en Maan polariteit (mannelijk en vrouwelijk). Deze polariteit zorgde voor een wisselwerking die een hogere frequentie van energie creëerde en wellicht ook een hogere vorm van bewustzijn. Met elkaar vormden de twee zuilen en de gecreëerde hogere frequentie als derde punt een driehoek. De wet van de Heilige Driehoek kwam hierin tot uitdrukking.’

Scheppende krachten

Het zijn niet alleen deze observaties die hem op het spoor zetten van het belang van de Heilige Driehoek. Ook in meditatie vallen de sjamaan inzichten en verbanden in.

Het wordt hem steeds duidelijker hoe de scheppende krachten van de driehoek een basis lijken te vormen van ons bestaan. ‘Als je het getal drie snapt, dan heb je de sleutel tot alle wetten in het heelal. Het komt overal terug. Denk aan de drie hindoegoden Brahma, Vishnu en Shiva; de Vader, de Zoon en de Heilige Geest binnen het Christendom; de mystieke gedachten rondom het getal drie in de Keltische Cultuur. Of simpelweg aan het driemaal hoera zingen als er iemand jarig is. Twee keer hoera is te weinig, vier keer te veel. Drie keer voelt precies goed.

Er zit iets natuurlijks in.’

DE PIRAMIDES VAN GIZEH

3D RENDER VAN DE TEMPEL VAN SALOMO

74 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

ZINGEVING

‘Als je het getal drie snapt, dan heb je de sleutel tot alle wetten in het heelal.’

Zetel van de ziel

Een innerlijke weg, verbonden met het grotere geheel.

Als individu zijn we onlosmakelijk verbonden met de wereld om ons heen. Juist daarom is het volgens de sjamaan van groot belang dat we ons derde oog, ook wel geduid als de pijnappelklier, leren openen. ‘De pijnappelklier was volgens Descartes de zetel van de ziel. Steeds meer begint men erachter te komen dat de pijnappelklier een poort is naar Hogere Bewustzijngebieden. Ze vormt de verbinding tussen de materie en de hogere frequenties van de spiritwereld’, schrijft Prins in zijn boek. Hij vult aan: ‘Niet alleen hebben we via ons derde oog toegang tot de geestelijke wereld, maar ook geeft de opening van ons derde oog meer helderheid, inzicht en overzicht. Je ziet alles meer als een geheel, wat bijdraagt aan handelen met de juiste intenties. Vanuit liefde, in belang van het grotere geheel.’

Innerlijke Klank

Zijn boek staat boordevol oefeningen, meditaties en mantra’s die helpen de innerlijke energie te laten ontwaken. Deze energie bevordert niet alleen de opening van het derde oog, maar doet ons ook de Innerlijke Klank ho-

ren. Dat brengt ons bij wat de sjamaan noemt de slotsom van het boek. ’Wanneer wij in staat zijn om de Innerlijke Klank te horen, bevinden we ons op een snelweg naar verlichting.’ Dit impliceert een diep luisteren en de kunst van stil aanwezig zijn. Is dat wat we te doen hebben om onszelf te ontwikkelen? ‘Ja, maar dat niet alleen. Ik heb het sterke geloof dat klank in deze tijd van het grootste belang is. Niet alleen het horen van onze Innerlijke Klank, maar zeker ook klank geven, zingen.’ Het gaat de sjamaan dan niet zozeer om het zingen van popsongs of liefdesliedjes, maar meer om het zingen van klanken en mantra’s. ‘Deze raken ons van binnen aan, brengen ons lichaam in trilling, in beweging. Klanken kunnen spanningen in ons systeem oplossen, een gevoel van eenheid opwekken en ons verbinden met God.’ In zijn boek omschrijft Prins de werking van muziek als volgt: ‘De mens is onbetwist een muziekstuk, samengesteld uit onderdelen die weliswaar elk hun eigen trilling en ritme hebben, maar die afgesteld en afgestemd zijn op elkaar. Ziekte ontstaat wanneer disharmonie gaat overheersen en organen en cellen niet meer de passende trilling hebben in relatie tot andere delen van het Geheel.

Het beluisteren van en het beoefenen van muziek is daarom van het grootste belang voor het herstel van ons eigen systeem.’ • De opening van het derde oog Jan Prins Uitgeverij Nobelman ISBN: 9789491737459 456 pagina’s € 29,95 NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 75

VERLICHTING

In zijn boek beschrijft de sjamaan uitgebreid hoe de Heilige Driehoek is terug te vinden in de geschiedenis van de architectuur, de totstandkoming van verschillende culturen en in de leer van wereldreligies en esoterische stromingen. Hij reikt de lezer hiermee een diep besef van verbondenheid aan. Verbondenheid van de aarde, de mensheid en de geestelijke wereld. Alles hangt met elkaar samen, niets kan zonder elkaar bestaan. Searching Deer lijkt zijn interpretaties en observaties te willen gebruiken om een bedding te creëren voor zijn eigenlijke boodschap. ‘Mensen kunnen zich twee richtingen op bewegen.

De naar buiten gerichte beweging brengt ons technologische en materiële vooruitgang. De naar binnen gerichte beweging brengt ons spirituele groei. Er is niks mis met technologische vooruitgang, maar we lijken wat uit balans te zijn. Ik wil mensen uitnodigen te kiezen voor de innerlijke weg.’

BOEKFRAGMENT

Hoe vang je de

grote vis?

We kennen hem van Blue Velvet en van zijn meesterwerk Twin Peaks. Het zijn enkele namen uit het indrukwekkende oeuvre van David Lynch, die zich overigens niet beperkt tot het witte doek. Zo presenteerde het Maastrichtse Bonnefantenmuseum onlangs zijn werk en nam het zijn kunstwerk Boy Lights Fire op in de vaste collectie. Waar komt die creativiteit toch vandaan? Naast filmregisseur en kunstenaar blijkt Lynch een fervent beoefenaar van Transcendente Meditatie. In zijn boek Hoe vang je de grote vis? onthult hij wat deze meditatietechniek voor hem en zijn succes heeft betekend. Het volgende boekfragment geeft u een voorproefje.

DOOR:

LAURA BOETERS

76 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

BOEKFRAGMENT

De eerste duik

‘Ik begon te denken dat meditatie wel eens die weg naar binnen zou kunnen zijn.’

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 77

MEDITATIE

Toen ik voor het eerst over meditatie hoorde, was ik er helemaal niet in geïnteresseerd. Ik was niet eens nieuwsgierig. Het leek me zonde van de tijd. Wat mijn belangstelling wekte, was de uitdrukking ‘het ware geluk zit vanbinnen’. Aanvankelijk vond ik het wat armzalig, omdat er niet bij werd gezegd waar je dat ‘binnen’ moest zoeken en hoe je er moest komen. Maar er zat naar mijn gevoel iets in. En ik begon te denken dat meditatie wel eens die weg naar binnen zou kunnen zijn. Ik verdiepte me in meditatie, stelde vragen en overwoog allerlei vormen. Op een gegeven moment werd ik gebeld door mijn zus. Ze zei dat ze al zes maanden bezig was met Transcendente Meditatie. Ik merkte iets op in haar stem. Een verandering. Iets van diep geluk. En ik dacht: Dat is wat ik wil. Daarom ging ik in juli 1973 naar het TM-centrum in Los Angeles » en ontmoette daar een instructeur.

MEDITATIE

BOEKFRAGMENT

Ik mocht haar wel. Ze zag eruit als Doris Day en leerde me de techniek.

Ze gaf me een mantra, een klankvibratie-gedachte. Je mediteert niet op de betekenis ervan, maar op de specifieke klank-vibratie- gedachte.

Ze nam me mee naar een kleine kamer voor mijn eerste meditatie.

Ik ging zitten, sloot mijn ogen en begon met de mantra. Het was alsof ik in een lift stapte waarvan de kabel werd doorgesneden. Bam! Ik viel in een gevoel van diepe vrede – pure gelukzaligheid. Ik zat er helemaal in. Mijn leraar zei: ‘Het is tijd om terug te keren. De twintig minuten zijn voorbij.’ Ik zei: ‘Zijn die twintig minuten nu al om?!’ En zij zei: ‘Sssttt!’ omdat er ook nog andere mensen aan het mediteren waren.

Het leek zo vertrouwd, maar het was

‘Je hebt helderheid nodig om te scheppen.

Je moet ideeën kunnen vangen.’

tegelijkertijd ook nieuw en krachtig.

Daarna heb ik vaak gezegd dat we het woord ‘uniek’ zouden moeten reserveren voor deze ervaring.

Meditatie voert je naar een oceaan van zuiver bewustzijn, zuiver weten.

Maar het voelt tegelijkertijd ook vertrouwd; je bent het zelf. Er komt meteen een gevoel van geluk in je op – geen oppervlakkig geluk, maar een gevoel van diepe schoonheid.

Ik heb in die drieëndertig jaar nooit een meditatie gemist. Ik mediteer eenmaal in de ochtend en nog een keer in de middag, telkens ongeveer twintig minuten. Daarna ga ik aan de slag met wat ik die dag te doen heb. En ik merk dat het me meer vreugde geeft in mijn werk. Mijn intuïtie wordt scherper. Het plezier in het leven neemt toe. En de negativiteit verdwijnt.

Een verstikkend rubberen clownspak

Toen ik begon met mediteren, zat ik vol angst en stress. Ik voelde me neerslachtig en boos. Ik reageerde dat vaak af op mijn eerste vrouw.

Toen ik twee weken bezig was met meditatie, kwam ze naar me toe en zei: ‘Wat is er aan de hand?’ Ik was

even stil. Na een poosje zei ik: ‘Hoe bedoel je?’ Ze zei: ‘Die boosheid, waar is die gebleven?’ Ik had niet eens in de gaten gehad dat hij weg was. Ik noem die neerslachtigheid en woede het Verstikkende Rubberen Clownspak van Negativiteit.

Het werkt verstikkend en het rubber stinkt. Maar als je gaat mediteren en de duik naar binnen waagt, begint dat clownspak op te lossen. Op het laatst besef je hoe doordringend de stank was. En dan, als het helemaal is verdwenen, ben je vrij. Woede, depressie en verdriet zijn goed voor een verhaal, maar voor een filmmaker of kunstenaar zijn ze vergif. Ze houden je creativiteit in een ijzeren greep.

Als ze je in de greep hebben, kom je nauwelijks je bed uit. De stroom van creatieve ideeën stokt. Je hebt helderheid nodig om te scheppen. Je moet ideeën kunnen vangen.

Bewustzijn

Aan de oppervlakte zwemmen de kleine vissen, maar in de diepte zwemmen de grote. Als je het reservoir waarin je zwemt – je bewustzijn – vergroot, dan kun je grotere vissen vangen. Dat gaat zo: in ieder mens bevindt zich een oceaan van puur,

BOEKFRAGMENT

David Lynch

Eindmontage

Ik ben gek op de Fransen. Het zijn de grootste filmfanaten ter wereld

David Keith Lynch is film-regisseur en kunstschilder. Hij wordt gezien als een van de belangrijkste filmmakers van onze tijd.

Lynch werd viermaal genomineerd voor een Oscar. Dit jaar werd bekendgemaakt dat hij tijdens de Academy Awards van 2020 geëerd zal worden met de zogeheten Honorary Oscar.

De opbrengsten van Hoe vang je de grote vis? gaan naar de David Lynch Foundation voor de financiering van lesprogramma’s rondom Transcendente Meditatie.

en de hoeders van de cinema. Ze komen op voor de filmmaker en zijn rechten, en ze geloven in zijn zeggenschap over de eindmontage. Ik heb het grote geluk gehad dat ik kon samenwerken met enkele Franse bedrijven die me steunden. Maar dat is niet altijd zo geweest. Toen ik Dune maakte, had ik geen zeggenschap over de eindmontage. Dat maakte me heel verdrietig. Ik voelde me verraden, en daar kwam bij dat de film geen succes werd. Als je doet waarin je gelooft en een teleurstelling te ver-

werken krijgt is dat moeilijk, maar het gaat niet ten koste van je zelfrespect. Maar als dat niet zo is, is het alsof je twee keer doodgaat. Het is heel pijnlijk. Het is volstrekt absurd als filmmakers niet in staat worden gesteld om films te maken op de manier die hun voor ogen staat. En toch is dat heel normaal in deze branche.

Ik kom uit de schilderkunst. Een schilder heeft geen last van dit soort dingen. Een schilder werkt aan zijn schilderij. Er is niemand die zegt: ‘Je moet dat blauw daar veranderen.’ »

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 79

MEDITATIE

vibrerend bewustzijn. Als je ‘transcendeert’ in Transcendente Meditatie, duik je in de oceaan van zuiver bewustzijn. Je springt er met een plons in. En het is heerlijk. Het kan je doen trillen van geluk. Door dat pure bewustzijn te ervaren, wek je het op en verruim je het. Het begint zich te ontvouwen en te groeien. Als je bewustzijn zo groot is als een golfbal, is ook je begrip bij het lezen van een boek zo groot als een golfbal. Als je uit het raam kijkt, is je gewaarwording zo groot als een golfbal. Als je wakker wordt, is je besef van de wereld zo groot als een golfbal. En als je overdag je dingen doet, is het geluk dat je ervaart zo groot als een golfbal. Maar als je je bewustzijn verruimt en laat groeien, ga je meer begrijpen van het boek dat je leest.

Als je naar buiten kijkt, word je meer gewaar. Als je wakker wordt, ben je klaarwakker. En als je overdag je dingen doet, ervaar je een diep geluk. Je vangt ideeën op een dieper niveau. Creativiteit gaat stromen. En het leven wordt een prachtig spel.

BOEKFRAGMENT

MEDITATIE

‘Als je kunstenaar bent, moet je weten wat woede is zonder erin gevangen te zijn.’

Het is belachelijk om te denken dat een film betekenis zou kunnen hebben als iemand anders eraan gaat zitten rommelen. Als ze je het recht geven om een film te maken, moet je ook het recht hebben om die te maken zoals jij denkt dat het zou moeten. De filmmaker moet voor ieder aspect de keuzes kunnen maken, bij elk woord, elk geluid, elk ding dat in het hele traject passeert. Anders verliest het zijn samenhang. De film kan een flop worden, maar het is dan in elk geval jouw flop. Daarom was Dune voor mij een totale mislukking. Ik wist dat ik in de problemen zou komen toen ik ermee instemde dat ik geen zeggenschap zou hebben over de eindmontage. Ik hoopte dat het wel goed zou komen, maar dat gebeurde niet. Het resultaat was niet wat me voor ogen stond en dat deed pijn. Dit is wat ik ermee wil zeggen:

80 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

als je mediteert komt het geluk van binnenuit en komt zoiets minder hard aan. Dan kun je zulke tegenslagen overleven en ze doorstaan. Maar velen zijn eraan onderdoor gegaan.

Ze hebben daarna nooit meer een film gemaakt.

Twin Peaks

Ideeën doen zich soms op de meest bizarre manieren aan je voor als je er aandacht voor hebt. Opeens gebeuren er dingen op de set die je doen dromen. Toen we de pilot voor Twin Peaks maakten, hadden we een setdresser die Frank Silva heette. Frank was niet ingehuurd om in Twin Peaks te acteren. Nee, we draaiden in het huis van Laura Palmer en Frank verschoof de meubels in haar kamer. Ik stond op de gang, onder een ventilator. Een vrouw riep: ‘Frank, zet dat dressoir niet pal voor de deur. Zo sluit je jezelf in.’ Opeens zag ik Frank voor me in de kamer. Ik rende naar binnen en vroeg Frank: ‘Ben je ook acteur?’

Hij zei: ‘Ja, zo nu en dan.’ Iedereen in L.A. is acteur, en misschien geldt dat wel voor de hele wereld. Ik zei: ‘Frank, jij krijgt een rol in die scène.’

We draaiden een panoramashot van

de kamer, tweemaal zonder Frank en daarna een keer met Frank, die doodstil achter de spijlen van het bed zat. Maar ik wist niet waar het voor was of wat het betekende. Die avond gingen we naar beneden en we filmden Laura Palmers moeder, terwijl ze op de bank lag. Ze was verdrietig en wanhopig. Plotseling ziet ze in gedachten iets voor zich en gaat rechtop zitten, al schreeuwend. Sean, de cameraman, moest haar gezicht volgen terwijl ze overeind kwam. Ik dacht dat de opname geslaagd was.

Dus ik zei: ‘Cut – perfect, prachtig!’

Sean zei: ‘Nee, nee. Niet goed.’ ‘Wat is er?’ ‘Ik zag de reflectie van iemand in de spiegel.’ ‘Van wie dan?’ ‘Ik zag Frank in de spiegel.’ Dat soort dingen gebeuren. Ze doen je dromen.

Het ene leidt tot het andere en als je het laat gebeuren, komt er iets heel anders tevoorschijn.

Lijden

Het is goed als een kunstenaar weet wat conflict en stress zijn. Dat kan je ideeën geven. Maar ik garandeer je dat als je echt stress hebt, je niet in staat bent om creatief te zijn. Als je echt met jezelf overhoop ligt, zal dat je creativiteit blokkeren. Gevoel

BOEKFRAGMENT

Winactie menen dat ze woede en angst nodig hebben als impuls voor hun werk.

Ze verzetten zich tegen het idee dat ze gelukkig zouden kunnen zijn – ze walgen van de gedachte. Ze zijn bang dat ze daardoor hun scherpte of kracht verliezen. Maar je verliest niet aan scherpte als je gaat mediteren.

Je verliest niet aan creativiteit. En je verliest ook niet aan kracht. Het is zelfs zo dat hoe meer je mediteert en transcendeert, hoe meer deze dingen zullen groeien en je je er bewust van wordt. Als je naar binnen gaat, krijg je veel meer inzicht in dit soort aspecten van het leven. Zo groeit het begrip en de waardering. Het grotere geheel komt in zicht en de menselijke conditie wordt steeds duidelijker. Als je kunstenaar bent, moet je weten wat woede is zonder erin gevangen te zijn. Om te creëren moet je energie hebben. Je moet helderheid hebben. Je moet in staat zijn om ideeën op te doen. Je moet sterk genoeg zijn om te kunnen omgaan met de enorme druk en stress die er in deze wereld zijn. Daarom is het heel logisch om de plek te koesteren waar kracht, helderheid en energie vandaan komen – en erin te duiken en het op te wekken. Dat

Kans maken op dit boek?

The Optimist verloot vijf exemplaren. Mail voor 24 december 2019 uw naam en adres naar redactie@theoptimist.nl en vertel waarom dit boek belangrijk voor u kan zijn.

klinkt vreemd, maar het is naar mijn ervaring wel waar: gelukzaligheid is als een kogelvrij vest. Het beschermt je. Als je genoeg gelukzaligheid ontvangt, ben je onoverwinnelijk. Als er zich negatieve dingen voordoen, blijf je ideeën krijgen en kun je alles met meer begrip tegemoet treden.

Het wordt gemakkelijker om aan een project te beginnen. Je hebt meer energie, meer helderheid. Dan kun je echt aan het werk en je ideeën vertalen naar een of ander medium. • Hoe vang je de grote vis?

David Lynch Uitgeverij Ten Have ISBN: 9789025907099 176 pagina’s € 20,99

MEDITATIE

hebben voor innerlijke conflicten is goed, maar je hoeft er niet zelf mee te worstelen. In de verhalen, in de werelden waaraan we ons overgeven, is er lijden, verwarring, duisternis, spanning en woede. Er wordt gemoord en meer van dat soort dingen. Maar de filmmaker hoeft daar niet zelf onder te lijden om het te kunnen laten zien. Het is een kwestie van gezond verstand: hoe meer een kunstenaar lijdt, des te minder creatief zal hij zijn. Het is niet erg waarschijnlijk dat hij zal genieten van zijn werk en het ligt niet voor de hand dat hij in staat is om echt goed werk te maken. Vaak voert men Vincent van Gogh aan als voorbeeld van een schilder die belangrijk werk heeft gemaakt ondanks – of juist dankzij – zijn lijden.

Ik denk dat Van Gogh nog creatiever zou zijn geweest, en misschien zelfs een groter kunstenaar, als hij niet zo gehinderd werd door de dingen die hem kwelden. Ik denk niet dat de pijn hem zo groot heeft gemaakt – ik denk dat het beetje geluk dát hij ervoer, veroorzaakt werd door zijn kunst. Sommige kunstenaars menen dat woede, depressie of andere negatieve zaken hun scherpte geven. Ze

ACHTERGROND

Innerlijke wijsheid

ontsluiten Down to Earth, een bijzondere film over de reis van een gezin langs wijze stamoudsten en sjamanen, leidde niet alleen tot volle zalen en staande ovaties. Bij de kijkers was ook een behoefte de verworven inzichten om te zetten in actie. De filmmakers lanceerden daarom een sociale onderneming om People powered change te stimuleren op weg naar een duurzamere wereld: het Down to Earth Collective. We spreken met Daphne Laan, Managing Director van het collectief.

DOOR:

MARISKA VAN DOORN

ACHTERGROND

ferentie in Parijs in 2015, voordat de onderhandelaars om tafel gingen. Sindsdien was de film te zien in theaters in Nederland, Duitsland, Engeland en Zuid-Afrika. Maar het verhaal stopt niet. Integendeel. Uit de documentaire die een open zenuw raakt bij het publiek, is een beweging ontstaan die blijft groeien.

Innerlijk kompas

Bij Social Impact Factory in Amsterdam en in een mooie oude villa op culturele buitenplaats De Hoorneboeg in Hilversum, houdt het Down to Earth Collective kantoor.

Daphne Laan is Managing Director en leidt in Hilversum rond. Ze vertelt: ‘Dit is een prachtige locatie, waar we midden in de natuur groepen tot dertig mensen kunnen ontvangen.’

Het bedrijf is opgericht omdat de film resoneert bij toeschouwers. Laan: ‘Down to Earth is zo krachtig omdat je mensen zo’n anderhalf uur vanuit hun hart hoort praten. Daarna volgt er geen discussie, maar een dialoog, waarbij kijkers naar elkaar luisteren en navoelen wat de film met hen doet.’

Het collectief, opgericht in 2016 en ondersteund door partners als de Club van Rome en het Earth Charter, heeft als missie ‘de wijsheid van de Wisdom Keepers toegankelijk te maken’ en wil daartoe ‘individuen, organisaties en gemeenschappen motiveren en inspireren om te leven en handelen als Earth Keepers’. Het uitgangspunt is dat we voor een duurzamere wereld niet moeten wachten op anderen, maar zelf in actie moeten komen.

COLLECTIEF

In 2004 vertrekken Renata Heinen en Rolf Winters met hun drie jonge kinderen naar het Bovenschiereiland van Michigan, tegen de Canadese grens. Ze kopen een stuk grond en wonen vier jaar lang bij een clan van Native Americans. Het paar is op zoek naar een ander perspectief op het leven. Hij, omdat hij niet de gebaande paden wil lopen. Zij, omdat ze haar kinderen een andere wereld wil bieden. Dat lukt. Het zijn jaren van buiten leven met de seizoenen, maar vooral ook van spirituele wijsheid, met name van de indiaanse medicijnman Nowaten.

De ervaringen leiden tot een nieuw avontuur: een jaar de wereld rondtrekken, op zoek naar stamoudsten en sjamanen van verschillende volkeren. Heinen en Winters willen op zoek naar een leven in verbinding met de aarde.

Een leven dat zij meer ‘down to earth’ noemen. Met een tent, een camera en ieder een rugzak gaan ze op reis. Ze spreken met stamoudsten en wijzen in Afrika, Australië, Zuid-Amerika en Azië.

Na hun terugkeer hebben Heinen en Winters vijf jaar nodig om alle opnames te smeden tot een universele boodschap. Hun film, Down to Earth, introduceert twaalf sprekers die elk benadrukken dat we deel uitmaken van de natuur en er dus voor moeten zorgen. Dat we kunnen nemen wat we nodig hebben, maar niet meer. Allemaal hebben ze het vertrouwen dat de talrijke initiatieven tot verduurzaming en verbinding verandering zullen brengen. Ondanks de ellende op de wereld die ze onderkennen, overheersen een positief mensbeeld en hoop.

Begeleid door de rustige stem van Nowaten en de prachtige muziek van Oscarwinnaar Stephen Warbeck raakt Down to Earth recht in het hart. Acteur Mark Rylance zei over de film: ‘Op een heel vriendelijke manier, zonder met een beschuldigende vinger te wijzen, laat het leven dat de familie leidde, zien dat we de wereld niet erven van onze voorouders, maar die lenen van onze kinderen.

We hebben nog een lange weg te gaan om te komen tot het besef dat we deel zijn van de natuur, maar die boodschap wordt heel sober en bescheiden gebracht door deze prachtige leraren.’

De documentaire ging in première op de klimaatcon

»

‘We erven de wereld niet van onze voorouders, maar lenen die van onze kinderen.’

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 83

ACHTERGROND

COLLECTIEF

‘Native Americans nemen besluiten die goed zijn voor de zeven generaties in de clan.’

Dit is hoe Heinen en Winters de centrale gedachte van de film en het Down to Earth Collective verwoorden: ‘Het lopen van je eigen pad is de sleutel. De kracht zit in de eenvoud van die boodschap en in de bevestiging dat je zelf de sleutel in handen hebt als het gaat om jouw geluk, jouw gezondheid en de verandering die je wilt zien in de wereld. Er is geen draaiboek, want elk pad is uniek. Maar iedereen heeft wel zijn eigen kompas. Dat kompas is je hart. Durf je je intuïtie te volgen? Durf je je open te stellen voor de richting en wijsheid die je uit een andere dimensie, uit een ontastbare wereld kunt ontvangen? Het luisteren naar je innerlijk kompas is een blijvend en oneindig leerproces dat moed, geduld en heel veel vertrouwen vereist. Maar hoe meer je ermee experimenteert en ervaart dat het werkt, des te sterker het vertrouwen wordt.’

Het ondersteunen van mensen bij de zoektocht naar hun eigen pad, lijkt een langzame weg als antwoord op smeltende poolkappen en stijgende zeespiegels: processen die dringend vragen om duurzaam handelen op grote schaal.

Laan erkent de uitdaging, maar stelt met een lach: ‘Het is een heel belangrijke weg.’

Down to Earth Collective gaat uit van de gedachte dat verandering alleen kan voortkomen uit een verschuiving in bewustwording. Systemen en structuren moeten veranderen, maar worden gevormd door de mens. Dus is het aan ons om dit proces in gang te zetten. De uitdaging ligt daarom in het veranderen van onze levensstijl.

‘Er gebeurt al veel meer dan je denkt’, weet Laan. ‘Vanuit het collectief leggen we contacten met en sluiten we ons aan bij grotere collectieven. Verandering kun je alleen samen tot stand brengen. Maar het startpunt ligt altijd bij individuen die los van de gebaande paden hun eigen pad durven te volgen.’

Toevalligheden

Zelf heeft Laan het gevoel dat dingen spontaan op haar pad komen sinds zij meer op haar intuïtie is gaan vertrouwen. ‘Nu ik bezig ben met wat me van binnenuit beweegt en wat ik werkelijk belangrijk vind, merk ik dat er “toevalligheden” plaatsvinden die me verder helpen.’

Ze vertelt dat ze als manager werkte bij verschillende 84 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

bedrijven, waaronder Google. In die technische context was ze gewend om te functioneren vanuit haar hoofd.

Tot ze voelde dat het nodig was ruimte te geven aan haar vrouwelijke intuïtie. Maar ze was bang om zich als one of the guys in een mannenwereld uit te spreken over vrouwelijk, intuïtief leiderschap. Gaandeweg merkte ze dat die angst ongegrond was. ‘Het is niet zo eng op te komen voor iets waar je in gelooft. Je krijgt positieve reacties en geeft anderen een steun in de rug. Er komen dingen op je af, de wereld lijkt mee te denken om te zorgen dat dat gebeurt.’

Laan kon promotie maken en greep de kans aan om veranderingsprocessen te begeleiden naar meer ‘mensgericht leiderschap’. Als hoofd van Women@Google daagde ze leidinggevenden uit om een inclusieve werkomgeving te helpen creëren: een omgeving die niet van mensen vraagt de gebaande paden te volgen, maar ruimte geeft om te doen wat bij hen past, hun potentieel in te zetten en hun eigen pad te volgen.

Tijdens haar eerste gesprekken bij Down to Earth Collective deed zich weer zo’n “toevalligheid” voor. Winters vertelde over zijn visie op leiderschap en zij hoorde tot haar grote verbazing dat hij precies verwoordde wat zij net voor haar opleiding aan de Vrije Universiteit Amsterdam in een paper had geschreven. Ze klapte haar laptop open om het erbij te pakken en het ijs was gebroken. Ze concludeert: ‘Als je dicht bij jezelf mag en kunt staan, je eigen kompas en hart kunt volgen, kun je je ook makkelijker verbinden met anderen en de wereld om je heen.

Daarmee kom je tot betere resultaten.’

Verbinding

Dat is wat het Down to Earth Collective uitdraagt. Achter dit standpunt gaat een positief mensbeeld schuil: we worden geboren als duurzame wezens, beschikken over intuïtief weten en voelen ons van nature verbonden met onze wortels, waar we voor zorgen, omdat we weten dat we er deel van zijn.

Rolf Winters brengt dat positieve beeld voor het voetlicht, door in de zomer van 2017 tijdens een TEDx Talk stevige kritiek te uiten op het onderwijssysteem. Hij voerde aan dat we zijn ‘losgeraakt van wie we werkelijk zijn’. Vervreemd, kun je zeggen. Of ‘disconnected’, in de termen van de Wisdom Keepers.

Dit ‘losgeraakt zijn’ wordt volgens hem veroorzaakt door het opgroeien in een Westerse context. Hier leven we vooral vanuit ons denken. Dat laat een leegte achter die we proberen te vullen door te consumeren. Wat we volgens Winters daarmee bereiken, is ‘de grootste epidemie

FOTOGRAFIE: RENATA HEINEN

van deze tijd: depressie’ en een planeet die te kampen heeft met enorme milieuproblemen.

Volgens Winters kunnen we die persoonlijke en mondiale problemen aangaan door ons weer te verbinden.

Allereerst met de natuur, de bron waaruit we zijn voortgekomen en van daaruit met onszelf, met ons gevoel en met onze authenticiteit. Het vermogen om te luisteren naar onze eigen unieke stem en het intuïtieve weten dat ieder van ons aangeboren is, geeft volgens hem de mogelijkheid ons te verbinden met anderen. Zo kunnen we ons inleven in onze medemens en samenwerken. En als we dat kunnen, kunnen we ons verbinden met een groter doel of een gezamenlijke droom.

ROLF WINTERS

De film Down to Earth kan in grote of in kleine kring worden bekeken. Bedrijven, instellingen en individuen benaderen daarvoor het collectief. De vraag voor zulke screenings komt vaak van mensen met een probleem binnen hun organisatie of op hun afdeling. ‘Wij leggen dan een link tussen de film en het thema dat zij aandragen’, vertelt Laan. ‘Met de groep bekijken we de film en laten die, in de meeste gevallen, volgen door een dialoog. Daarin stellen we vragen die in de dagelijkse gang van zaken vaak niet aan bod komen of onder het tapijt worden geschoven. Het zijn sleutelvragen die in die situatie een opening scheppen, omdat mensen na de film meer openstaan.’

Ook geven medewerkers van het collectief soms een masterclass na de screening. Laan: ‘In een masterclass gaan we dieper in op de problematiek die speelt binnen een organisatie en komt organisatie-advies meer aan bod. Daarnaast gebruiken we ter inspiratie de Seven Teachings of Virtues. Deze deugden, die van generatie op generatie zijn doorgegeven door de Wisdom Keepers, kunnen ons helpen datgene te doen wat we van binnenuit moeten doen. Liefde, respect, moed, eerlijkheid, wijsheid, bescheidenheid en waarheid vormen samen een leidraad om onze eigen wijsheid aan te spreken. Aanwezigen krijgen de vraag het kenmerk te kiezen dat het meest resoneert en daarmee een bepaalde tijd aan de slag te gaan.’

Genodigden kunnen ook deelnemen aan de leiderschapsreis naar de Native Americans in het Bovenschiereiland van Michigan. Het is een reis ‘waarbij je een week zonder telefoon in de natuur doorbrengt en reflecteert op jezelf’, verduidelijkt Laan. Zelf heeft ze de reis vorig jaar gemaakt. ‘Ik vond het indrukwekkend en heel leerzaam.’

Ze maakte onder meer kennis met een andere visie op leiderschap. ‘Chiefs worden niet gekozen op basis van

FOTOGRAFIE: AAGJESTUDIO

Zeven deugden

DAPHNE LAAN

hun grote mond of dominantie, maar aangewezen door grootmoeders binnen de clan. Het gaat dan vaak om diegenen die sensitief zijn en het belang van de groep voor ogen hebben.’ Zij worden leiders die erop gericht zijn het potentieel dat in anderen schuilgaat vrij te maken. En mensen die zich goed voelen, omdat ze worden gekend en gestimuleerd, zijn geneigd goed te doen aan anderen en hun leefomgeving.

»

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 85

ACHTERGROND

COLLECTIEF

DOWN TO EARTH

Ook leerde Laan over de wijze waarop besluiten worden genomen. ‘In het Westen richten we ons op het volgende kwartaal, op de korte termijn’, zegt ze. ‘De Native Americans nemen daarentegen besluiten die goed zijn voor de zeven generaties van de clan waarin ze leven.’ Met andere woorden: als een beslissing goed uitpakt voor de generaties van onze overgrootvaders tot de kinderen van onze kleinkinderen, is die het waard genomen te worden.

Daarmee groeit het besef dat we deel zijn van een groter geheel, zijn we eerder bereid te handelen in het algemeen belang en houden we rekening met de gevolgen van onze acties op de lange termijn.

Met enige trots vertelt Laan verder dat zij van de indianen een ‘spirit-naam’ heeft meegekregen: Freedom Fire Woman. ‘Ik ben een fire starter’, verduidelijkt ze. ‘Iemand die een vuurtje ontsteekt voor verandering, graag uitdaagt tot anders denken en op de bres springt om de wereld een beetje mooier te maken.’

In actie komen

De pijlen van het Down to Earth Collective zijn gericht op drie werkgebieden: school, werk en thuis. Door te helpen daar de juiste vragen te stellen, wil de organisatie mensen ondersteunen hun leven anders in te richten.

Concreet gaat het erom te handelen in het belang van People, Planet, Purpose en Profit. Wezenlijk daarbij is de gedachte dat we onze eigen baas zijn, kunnen handelen vanuit onze kern en dat elke individuele actie telt. ‘Want uiteindelijk gaat het altijd om mensgestuurde verandering’, vertelt Laan.

‘Uiteindelijk gaat het altijd om mens-gestuurde verandering.’

86 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

Dat de film het leven van mensen kan veranderen, blijkt uit de omslag die initiator Ricardo Tabak maakte: ‘Down to Earth heeft een stem gegeven aan iets wat ik al jaren voelde. De documentaire was één van de versnellers in mijn professionele ontwikkeling. Mijn zelfontwikkeling en liefde voor de natuur gingen niet meer hand in hand met het werk dat ik deed. Als merkenbouwer bieden de learnings van Down to Earth mij handvatten om in creatieve sessies met de leiders van de toekomst te bepalen wat de bestaansreden van hun bedrijf is en wie of wat dit hoort te dienen.’

Ook Marjolein Bosch voelde zich geroepen om haar verantwoordelijkheid te nemen. ‘Vanuit adviesbureau Ebbinge speel ik graag een betekenisvolle rol richting de leiders van de toekomst. De wereld van nu vraagt om een ander type leiderschap in de transitie naar meer duurzame organisaties. Down to Earth en het gedachtegoed van de Native Americans hebben mij geïnspireerd leiders te begeleiden en te ondersteunen in deze belangrijke verandering.’

Dadendrang

Er zijn genoeg plannen voor de toekomst. Dit jaar wordt gewerkt aan een webserie over leiderschap, onderwijs en duurzaamheid. Het tweehonderd uur durende ruwe filmmateriaal van Heinen, Winters en hun kinderen bevatten nog veel waardevolle beelden die niet zijn gebruikt voor de film. ‘Ook die willen we graag openbaar maken’, zegt Laan, ‘evenals belangrijke kennis en informatie van Westerse of hedendaagse Earth Keepers.’ Zo kunnen bezoekers van de website inhoud en instrumenten downloaden die ze kunnen gebruiken in hun zoektocht om zelf een Earth Keeper te worden.

Op de vraag naar verdere ontwikkelingen voor de toekomst komt Laan met een indrukwekkend programma, waarbij veel aandacht uitgaat naar aansluiting op het onderwijs. Zo heeft het collectief in samenwerking met het Museon en het Tropenmuseum een mobiele One-Planettentoonstelling mogelijk gemaakt die langs onderwijsinstellingen gaat. ‘Ook werken we aan een module voor een online universiteit en maken we een podcast-serie die een podium biedt aan hedendaagse Changemakers.’

Zo groeit het Down to Earth Collective en versterkt het de dadendrang om bij te dragen aan een duurzame wereld, in verbinding met een steeds groeiend netwerk. En moedigen de Earth Keepers ons aan om de verandering die we graag zouden willen zien, te zijn. • Deel 1 van de video-webserie is te zien op theoptimist.nl/leiderschap.

Een samenwerking tussen ISVW en Ubuntu Society

Ontdek Ubuntu: ‘Ik ben omdat wij zijn’ Schrijf u in voor de opleiding Ubuntu, Leiderschap & Burgerschap, start: 13/14 jan. 2020

al Specia s, anager voor m rders, bestuu s, werker jk li e p p ha maatsc ndere en en a t n e c o d en. esseerd geïnter

In vijf modules van twee dagen zullen we gezamenlijk, als het schillen van de ui, de gelaagdheden van Ubuntu ontdekken, vanuit historisch, filosofisch en wetenschappelijk perspectief maar vooral ook concreet toegepast in de praktijk van alledag. Persoonlijk-professionele vraagstukken zullen de rode draad/uitgangspunten vormen van de opleiding.

In een wereld waarin protocollering, digitalisering en de dagelijkse praktijk van targets en competitie vaak doelen op zich lijken te worden, zoeken we in de opleiding Ubuntu, leiderschap en burgerschap gezamenlijk naar nieuwe wegen waarin medemenselijkheid, dialoog, tussenruimte, compassie en duurzaamheid sleutelbegrippen zijn.

Meer informatie: isvw.nl/ubuntu LOCATIE: LANDGOED ISVW • DODEWEG 8 • 3832 RD LEUSDEN • 033-4650700 • INFO@ISVW.NL

JOHN MAYER JAMIE CULLUM ANDERSON .PAAK

JOIN THE GROOVE

COLUMN

Column Harry Starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

Het was de Oostenrijks-Amerikaanse econoom Joseph Schumpeter die de term ‘creatieve destructie’ introduceerde. Ondernemers maken dingen, profijtelijke verworvenheden uit het verleden, stuk. Ze kunnen niet anders. Je moet breken om te kunnen bouwen. Zo staan we aan de vooravond van het einde van het traditionele bankwezen. Zoals we ook het begin van het einde meemaken van de ziekenhuizen. En wie om zich heen kijkt in de winkelcentra van de Nederlandse steden en dorpen, ziet dat ook traditionele winkelcentra hun beste tijd hebben gehad.

Dat alles is een verdrietig gezicht dat je niet snel associeert met vooruitgang. Maar zoals de Amerikaan Simon al schreef (niet de Nobelprijswinnaar Herbert, maar de zanger Paul): ‘One man’s ceiling is another man’s floor.’

Of mijn moeder die daarin anderen nazei: ‘De één zijn dood is de ander zijn brood.’

We staan op een breuklijn van de economie. Die breuklijn toont zich op tal van manieren. Na een lange periode van inflatie zien we dat door het vrijkomen van nieuwe algoritmische productiemethoden en door het voortdurend verlagen van arbeidskosten (de arbeidsmarkt is wereldwijd in omvang in korte tijd meer dan verdubbeld), producten niet langer duurder worden, maar juist goedkoper. Bovendien komen we in de rijke landen inmiddels óm in de spullen. Veel van mijn vrienden uit de gegoede burgerij zijn bezig hun spullen de deur uit te doen. In het Engels is voor dit fenomeen een aardige term bedacht: stuffocation.

We hebben meer dan we aankunnen.

Liever doen we nu ervaringen op. Bouwen we aan betekenisvolle herinneringen – we zíjn onze herinneringen

‘Tijd wordt ons kostbaarste goed.’

– en besteden we ons geld aan diensten die ons tijd besparen en gemak opleveren. Tijd wordt ons kostbaarste goed. Mooi, zou je denken. Maar niet voor de mensen die bij een traditionele bank werken die gaat sluiten, die in een winkel staan die dicht gaat, of die – ik noem maar iets – een tijdschrift uitgeven. Die moeten iets bedenken.

Een list.

De bank zint op nieuwe diensten. Hoe kunnen we klanten helpen omgaan met hun financiële zorgen? In winkels zoeken detaillisten naar belevenissen die de gang over de drempel weer de moeite waard maken, ziekenhuizen worden poliklinieken en zijn feitelijk de eerste hulp geworden (en liggen doe je maar thuis) en ten slotte bij tijdschriften maken ze toogdagen waarop lezers en schrijvers elkaar kunnen ontmoeten. Het tijdschrift is een bijproduct aan het worden.

Dat geldt ook voor The Optimist. Want hoewel de makers bekend staan om hun blijmoedigheid, zonder zorgen zijn zij niet. Ze zien de bui al hangen. Het tijdschrift is aan vernieuwing toe. Zoals het ziekenhuis, de winkel en de bank.

De vooruitgang is onstuitbaar. De verandering is onvermijdelijk. Maar tussen de raderen van de vooruitgang verliezen mensen hun bestaanszekerheid. Zij betalen, als we niet oppassen, de prijs. De prijs van onze gemakzucht en hang naar belevenissen.

Het siert een samenleving als zij bij de sloop, die de kraamkamer is van vernieuwing, de helpende hand uitsteekt naar de mensen die een offer brengen en die de stap over de breuklijn niet kunnen zetten.

Ik weet het: geld kan niet alles vergoeden, maar verzachten kan het zaken wel. Laat nu het goede nieuws zijn dat we als Nederlandse samenleving aan veel tekort hebben, maar niet aan geld. Dat hebben we als nagenoeg rijkste land van Europa in overvloed. Ik zou het de slooppremie van de vernieuwing willen noemen. Het geld dat ervoor nodig is, is opgebracht door de oude economie. Het gaat om een verschuldigde termijnbetaling. De laatste. • NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 89

BOUWEN

FOTO: MURIEL JANSSEN

Creatieve destructie

GEZONDHEID

NOCX

Met één woord gezegd, of twee Hopelijk hebben mijn artikelen afgelopen jaar in The Optimist bijgedragen aan mijn missie dat het woord NoCx in de Dikke Van Dale komt. De leuke reacties die ik kreeg op de stukken helpen mij in ieder geval, om op mijn manier te blijven strijden tegen alle stoffen die niet in ons lichaam thuishoren en bijdragen aan gezondheidsproblemen.

Eén van de ergste ziekten die ons kan overkomen is kanker. We strijden voor ons gevoel tegen kanker. Door in de Friese wateren te zwemmen en tegen hoge bergen op te fietsen, maar we zullen de ziekte naar mijn idee nooit overwinnen wanneer we NoCx niet uit onze voeding halen.

Uit onderzoek is gebleken dat kankercellen actief suiker afbreken en nauwelijks zuurstof nodig hebben.

Het was de Duitse biochemicus Otto Warburg die dit ontdekte. Hij won twee keer de Nobelprijs voor de geneeskunde. Dit fermentatie-

90 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

‘Geraffineerde suiker is één van de ergste NoCx.’ proces wat zich in de cel afspeelt, noemt men tegenwoordig ‘anaërobeglycolyse’.

Geraffineerde suiker is één van de ergste NoCx. Meer suiker betekent snellere groei van de kankercel. Ook drie Belgische onderzoekcentra: wetenschappers van VIB, KU Leuven en VUB bewezen dat kankercellen sneller suiker afbreken en zo de agressiviteit van de kankercellen stimuleert. Daardoor vermenigvuldigen de kankercellen zich sneller en is er meer risico op uitzaaiingen.

Bij kanker is er altijd een gebrek aan zuurstof op cellulair niveau.

De andere erge NoCx zijn de geraffineerde vetten, ook door de voedingsindustrie geleverd. Het zijn vetten die de celmembranen van de lichaamscellen blokkeren, waardoor zuurstof niet goed in de cel kan komen; er ontstaat zuurstofgebrek, waardoor kanker meer kans krijgt. Elke cel in ons lichaam wil overleven en wanneer een cel niet de zuurstof via de normale weg kan krijgen, zoekt deze een andere manier om te overleven: de weg van fermentatie.

Eerlijke oliën en vetten zorgen voor een goed werkend, doorlaatbaar celmembraan. Zo zorgen meervoudig onverzadigde vetzuren, de bekende omega’s ervoor, dat zuurstof zich hieraan kan binden. Deze vetzuren moeten worden ingebouwd in ons celmembraan, zodat de cel al z’n noodzakelijke functies uitoefent. Ik leg dit alles eenvoudig uit in mijn boek Met Verstand Gezond.

In mijn boek NoCx schrijf ik over al die stoffen die een gevaar kunnen vormen voor onze gezondheid.

Daarnaast pleit ik ervoor dat de voedingsindustrie op alle producten met NoCx een waarschuwende tekst plaatst als: ‘Dit product veroorzaakt Westerse ziektebeelden, het is een aanslag op uw gezondheid.’

Maar om vooral OPTIMISTISCH te eindigen: eet gezond en lekker volgens de No NoCx piramide. Dat voorkomt een hoop ellende. Verder hoop ik dat u mij helpt om met één woord de bewustwording door te geven: NoCx en met twee woorden de wereld voor mens, dier en milieu te verbeteren No NoCx. | INEKE HAISMA, ORTHOMOLECULAIR THERAPEUT

Acupunctuurbehandelingen ● Traditionele Chinese geneeskunde ● Huisartsen

Medisch Centrum Balans Behandeling van: Vermoeidheid ● Zwakke spijsvertering ● Hooikoorts ● Overgewicht Pijnklachten ● Depressie ● Onvervulde kinderwens ● Schildklierproblemen Acné ● Menopauzeklachten ● Slapeloosheid ● Chronische (pijn)klachten

W. Lin - arts, acupuncturist

S. Ho - praktijkondersteuner

W. Wang - tcm-specialist

Traditionele Chinese geneeskunde in combinatie met westerse medische deskundigheid kan ook voor u de oplossing zijn!

Bel voor een afspraak: 070 3888 111

WWW.MCBALANS.NL

Stationsweg 23, 2515 BG Den Haag ● info@mcbalans.nl

KEUZE

Apps getest voor optimisten

APPS

DOOR:

YILDIZ CELIE

Viswijzer

Ontspant

Nieuwkomer

Goede vis uit de Noordzee. Dat kan.

Met de VISwijzer kunt u zien hoe vissen, schaal- en schelpdieren in het Nederlandse schap scoren op duurzaamheid. De app is bedoeld voor zowel de consument als de horecaondernemer. Alle vissoorten worden onder meer beoordeeld op biologische kenmerken, de effecten van wildvangst of eventuele effecten bij kweekvis. Voor de beoordelingen maken de samenstellers van de app gebruik van de meest recente wetenschappelijke gegevens van visbestanden. De applicatie is een initiatief van Stichting De Noordzee, de Good Fish Foundation en het Wereld Natuur Fonds. De drie partijen willen stimuleren om vis uit de Noordzee te kiezen met een positieve beoordeling. ‘Daarmee geeft u een duidelijk signaal af aan de handel en de sector en beloont u vissers die serieus werk maken van verduurzaming. Zo kunt u bijdragen aan, op én in het water’, aldus de initiatiefnemers.

Meditation Moments is een handige Nederlandse app voor het doen van geleide meditaties. De gratis versie biedt toegang tot vier korte welkomstmeditaties, zeven momentmeditaties en een muziektrack.

Ook staan in de app tegen betaling luisterboeken zoals Master your Mindset en Dansen in de hemel. De applicatie bevat in totaal meer dan honderd meditaties, inclusief affirmaties en visualisaties geleid door radio-dj en tv-presentator Michael Pilarczyk. Zelf noemt hij zich leraar in levenskunst ofwel mindfulness of mindsetcoach. Meditatie veranderde Pilarczyks leven. Met de app hoopt hij andere mensen op weg te helpen ‘de kracht van het nu te bereiken’.

Meditation Moments kan gebruikt worden om de dag te beginnen, voor een goede nachtrust of gewoon voor een relaxmoment tussendoor. Inmiddels is de toepassing voor meer rust in het hoofd al meer dan 2,3 miljoen keer beluisterd.

De Welcome App is een interactief platform voor nieuwkomers en locals om in contact te komen met elkaar. Zowel sociaal als professioneel, online en offline. Zonder negativiteit, vooroordelen of gedoe.

Welcome is van origine een Zweeds initiatief en werd in 2015 in het leven geroepen in Zweden en later uitgerold in Noorwegen en Nederland. In het najaar van 2018 werd de Nederlandse editie gelanceerd dankzij Stichting Blendin. De initiatiefnemers van Welcome NL geloven dat mensen alleen met elkaar een gebalanceerde samenleving kunnen creëren, anders drijven mensen en groepen uiteen. Oftewel zoals de organisatie stelt: ‘Wij willen iedereen, zowel nieuwkomers als Nederlanders en bedrijven de kans bieden om bij te dragen aan integratie!’ Maak via de app samen afspraken voor een lunch, vind of plan een evenement of help iemand uit de brand door een vraag te beantwoorden.

Meer informatie: www.goedevis.nl

Meer informatie: www.meditationmoments.com

Meer informatie: www.welcomeapp.nl

92 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

KEUZE

Vega(n)hart

Ruilwaar

De anti-voedselverspillingsapp Too Good To Go is een vermelding waard. Binnen twee jaar is het de club van ‘Waste Warriors’ in Nederland gelukt om meer dan 1 miljoen maaltijden te redden uit de afvalbak. Dit staat gelijk aan de energie die nodig is voor het opladen van 300 miljoen mobiele telefoons en 2,5 miljoen kilogram bespaarde CO₂-uitstoot. Begin 2018 werd de applicatie gelanceerd. Het van origine Deense initiatief is in totaal in twaalf landen actief. Bij elkaar zijn 18,8 miljoen maaltijden gered.

De toepassing heeft in Nederland zo’n 800 duizend gebruikers en ruim tweeduizend aangesloten winkels, waaronder supermarkten, bakkers en restaurants. In Nederland wordt ieder jaar 1,7 tot 2,5 miljoen ton eten verspild van boer tot bord, waarbij de consument ongeveer 145 euro per jaar weggooit. De Nederlandse organisatie is blij een verschil te mogen maken in het verspillingsprobleem.

HappyCow is een wereldwijd werkende app voor het vinden van vega(n) restaurants of restaurants met een diervriendelijke kaart. De applicatie is bedoeld voor reizigers, maar werkt ook prima voor een dagje uit. Geef simpelweg uw locatie op of zoek op steden die u wilt bezoeken en de ‘vegan’, ‘vega’ of ‘veggie’ opties komen naar voren. Ook vindt u informatie over het restaurant, een prijsindicatie, de afstand die u moet afleggen en reviews van bezoekers.

HappyCow werd in 1999 opgericht vanuit de passie voor een veganistische of vegetarische lifestyle. De online community is inmiddels uitgegroeid tot een wereldwijd bolwerk van restaurants, lunchrooms en natuurwinkels. De oprichters vinden een ecologische manier van leven belangrijk, waardoor ook natuurwinkels in de toepassing zijn opgenomen. Iedere maand bedient HappyCow miljoenen mensen over de hele wereld.

United Wardrobe is een succesvolle app om tweedehands en vintage kleding aan te bieden. Het platform is bedacht door drie Wageningse studenten en werkt in vier talen: Frans, Duits, Engels en Nederlands.

De missie van het drietal is om tweedehands kleding overal ter wereld de norm te maken. ‘Er is al zoveel kleding op deze planeet, waarom zouden we altijd maar nieuwe kleding kopen als er al zoveel leuks ter beschikking is?’, stellen de modeliefhebbers. De app geeft toegang tot miljoenen producten en heeft 2,5 miljoen gebruikers in Europa.

Met de toepassing kan tot 80 procent bespaard worden op kleding.

Kleding verkopen is bovendien heel simpel door de gebruiksvriendelijkheid van de app; zet uw foto’s online via de app, vul de verkoopprijs in en minder dan een minuut later staat het item online. Het shoptegoed, de orders en biedingen zijn daarbij makkelijk terug te vinden.

Meer informatie: www.toogoodtogo.nl

Meer informatie: www.happycow.net

Meer informatie: www.unitedwardrobe.com

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 93

APPS

Gered

KEUZE

Een hapje eten bij…

DOOR:

LAURA BOETERS

RESTAURANTS

Daelhemergroeve Wie met een groep vrienden of familie op een bijzondere locatie wil tafelen, kan terecht in de grotten van Valkenburg. Ondergronds gelegen ligt daar restaurant Daelhemergroeve. Op deze eeuwenoude locatie komen geschiedenis en moderne duurzaamheid samen.

In het jaar 1978 kwam in het deel van de groeve, dat vroeger de mosgrot werd genoemd, een ondergronds restaurant. Sinds die tijd is de locatie uitgebreid met een grote feestzaal en een trouwzaal.

Overdag is de groeve een brasserie en ’s avonds een restaurant voor groepen vanaf tien personen.

Niet alleen de locatie is speciaal, ook over de gerechten is nagedacht. Met het Zuid-Limburgse Heuvelland als achtertuin, speelt het koken met de seizoenen mee een belangrijke rol. Bijna alle groenten en fruit komen uit D’r Moostuin, een lokale moestuin die bijdraagt aan duurzaamheid, gezond eten en het belang van ecologisch tuinieren.

Rawsome

Pal naast De Zeetoren, in de duinen van Hoek van Holland, ligt PLSTK Café. Door de eigenaren wordt het eetcafé een verborgen parel genoemd; niets is minder waar. De locatie is onopvallend voor strandgangers die de toeristische boulevard van de badplaats in hun vizier hebben, maar vindbaar voor degenen die naast een dorstlesser en een goede maaltijd, op zoek zijn naar iets extra’s.

Dat extra’s is de missie van de drie oprichters van PLSTK Café. Al surfend reisden zij de wereld over. Hierdoor zagen ze hoe groot ons plastic probleem is. Dit motiveerde hen om het eerste plasticvrije eetcafé van Nederland te willen worden.

Naast die missie, is ook de menukaart een verademing. Verwacht wereldse gerechten in een modern jasje, pure ingrediënten en keuze voor zowel de veganist als de vleeseter. Een fijne plek, om over het uitzicht nog maar te zwijgen.

In een zijstraat van het knusse centrum van Arnhem zit Rawsome.

Deze lunchroom staat bekend om zijn ‘rauwe’ taartjes en is dé plek voor een gezonde traktatie. Daarnaast is de menukaart rijkelijk gevuld met sappen, smoothies, zogenaamde ‘shots’ (bijvoorbeeld van gember), soepen, salades en tussendoortjes.

Rawsome heeft zijn naam te danken aan de Engelse term raw. ‘Rauwe’ voeding, ook wel rawfood, bestaat uit natuurlijke, onbewerkte voedingsmiddelen die tijdens de bereiding niet hoger worden verhit dan 42 graden Celsius. Hierdoor blijven voedingsstoffen behouden. Dit betekent ook dat de taarten van Rawsome niet gebakken zijn.

Met pure en onbewerkte ingrediënten laat Rawsome zien wat gezonde voeding is en wat dat betekent voor het lichaam. Vrij van dierlijke producten dragen de voedzame gerechten bij aan de gezondheid, onze planeet en het dierenwelzijn. Bovendien is alles op de kaart glutenvrij en vrij van geraffineerde suikers.

Meer informatie: www.plstkcafe.nl

Meer informatie: www.rawsome.nl

Meer informatie: www.daelhemergroeve.nl

PLSTK Café

94 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

KEUZE

Spirit

Bhalu

Als u het liefst zelf uw eten opschept, vergeet dan de bekende all you can eat-buffetten. Spirit biedt een verantwoord alternatief.

Zelf zeggen de eigenaren van Spirit een simpel concept te hebben: goed eten maken dat beter smaakt. En dat is gelukt. Er kan verantwoord en smakelijk ontbeten, geluncht en gedineerd worden. Alle gerechten worden vanaf scratch eigenhandig klaargemaakt en zijn volledig biologisch en vegetarisch. Tijdens de bereiding staat respect voor mens, dier, milieu en economie centraal.

Dit maakt dat het eten iedereen goed doet.

De prijs van een zelf samengestelde maaltijd wordt bepaald door het gewicht van het opgeschepte eten; het bord wordt bij de kassa gewogen. Dit werkt bewust opscheppen en minder verspilling in de hand.

Spirit heeft een vestiging in Amsterdam en Rotterdam. In de Maasstad zit het restaurant in De Groene Passage, ook wel het groene winkelhart genoemd. Op deze locatie kan bewust gewinkeld, gegeten en beleefd worden.

Wie meer nodig heeft dan een goede hap vindt bij Bhalu in het Gelderse Nijmegen wellicht wat hij zoekt. Allereerst kan er worden neergeploft voor een bakje koffie of een maaltijd, maar er is meer. Het is een veelzijdige plek waar iedereen vrij is om te doen of laten wat hij wil. Zo kan aangesloten worden bij een van de yogalessen. De vaste yogaleraren geven hatha, chakra, ashtanga, vinyasa, yin en yin yang yoga. Geen zin in yoga? Maak dan muziek, lees een boek of doe een spelletje.

Alles is mogelijk, en dat allemaal in een uitnodigende huiskamersfeer.

Om terug te komen op het eten: de menukaart van Bhalu is niet al te ingewikkeld, waardoor een goede keuze snel is gemaakt. Er kan gekozen worden voor een all-day breakfast, maar ook voor een voedzame lunch. Bovendien zijn alle producten biologisch en uit de streek.

RESTAURANTS

Meer informatie: www.spiritrestaurants.nl

Meer informatie: www.bhalu.nl

De Vreemde Vogel Op de rand van stad en natuur in het ZuidHollandse Vlaardingen ligt De Vreemde Vogel. Het is daar waar zowel de avontuurlijke buitenmens als de naar rust snakkende stadsmens samenkomen.

De locatie wordt vanuit een boerderij gerund door een gedreven gezin met jonge kinderen.

Dit resulteert in een gezellig tuincafĂŠ waar iets gegeten en gedronken kan worden, een buitenhotel met bijzondere kamers (slapen in een vogelhuisje of een vliegtuig) en een escape room.

Dat De Vreemde Vogel meer is dan alleen een aangename plek om op een mooie dag naartoe te trekken, bewijst de tjokvolle agenda. In de schoolvakanties worden extra activiteiten georganiseerd en iedere zondag is er voor de kinderen een knutselmiddag. Verder is er ieder jaar op Tweede Pinksterdag het Pluimage Festival. Een speels festival met livemuziek, verschillende acts en goed eten en drinken.

Kortom: een aanrader om met de (klein)kinderen naartoe te gaan.

Meer informatie: www.devreemdevogel.nl

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 95

Amsterdam

HET BESTE UIT...

5 jaar geleden

Uit: The Optimist, winter 2014/2015

Het Artemis-effect Artemis was een bekwame vroedvrouw die, slechts enkele minuten na haar eigen geboorte, haar tweelingbroer Apollo op de wereld hielp.

Zij wordt beschouwd als patrones van de kraamvrouwen. (…)

De achtentwintig jaar oude Cecilia García vervult de Artemis-rol door jonge vrouwen te helpen bij bevallingen met een verhoogd risico, en door de reproductieve gezondheid van vrouwen te bevorderen. García studeerde nog toen zij en haar vriendinnen Espolea oprichtten, een non-profitorganisatie die tienermoeders in de arme stadswijken van Mexico helpt.

‘Deze jonge vrouwen lopen een groter risico op bloedingen en complicaties, en verergering van andere gezondheidsklachten’, zegt ze. ‘Onder daklozen is de situatie zelfs nog slechter.’

Het eerste dat García en haar collega’s deden, was met zwangere tieners praten ‘Die meisjes krijgen te horen dat ze nog niet oud genoeg zijn om met seksualiteit bezig te zijn, maar informatie over voorbehoedsmiddelen krijgen ze pas nadat ze al zwanger zijn. Ze kampen met kritiek van de gezondheidszorg. Ze voelen zich bestraft, en zo wordt hun seksualiteit een bron van schaamte.’

20 jaar geleden

Gezondheid doe je zo

Kruid tegen domheid

Uit: Ode, november 2009

Uit: Ode, november/december 1999

Hoog cholesterol? Probeer eens het mediterrane dieet, met een glaasje rode wijn per dag.

De beste manier om de ‘oorlog tegen kanker’ te winnen? Meer nadruk op gezonde voeding, lichaamsbeweging en een actief sociaal leven.

Steeds meer artsen realiseren zich dat een dergelijke benadering – gericht op preventie en een conservatieve inzet van medicijnen en technologie – hun patiënten niet alleen vitaler zal maken, maar hen ook veel geld zal besparen. In het debat over de hervorming van het Amerikaanse gezondheidsstelsel spreken een aantal artsen en onderzoekers zich uit om nog veel meer te veranderen dan de wijze waarop de gezondheidszorg moet worden betaald.

Zij geloven dat het – in de woorden van Dean Ornish, oprichter en voorzitter van de Preventive Medicine Research Insitute in Sausalito in Californië – tijd is om ‘niet alleen te In ons online veranderen wie er wordt verzekerd, archief vindt u nog meer verhalen uit de maar ook wat er wordt verzekerd’. afgelopen 24 jaar: www.theoptimist.nl.

Wie de komende pagina’s doorbladert, ontdekt welke enorme mogelijkheden de hennepplant biedt. En na die ontdekking is het onbegrijpelijk, dat de wereld zichzelf deze mogelijkheden onthoudt, omdat datzelfde plantje mensen in wat verlichte sferen kan brengen. Het gaat hier niet om een pleidooi voor het legaliseren van marihuana – die strijd is wat ons betreft gestreden. Maar zelfs in het liberale Nederland komt de teelt van industriële hennep nog maar nauwelijks van de grond. Alleen in Groningen wordt tweeduizend hectare hennep verbouwd – in dezelfde provincie groeien aardappels op 45.000 hectare! Hennep laat treffend zien hoe politici uitblinken in het voeren van beleid dat strijdig is met hun eigen belangen. De angst voor marihuana leidt niet alleen tot criminaliteit en zwart geld, maar zelfs tot het broeikaseffect. ‘Waarom zouden we de bossen en de mijnen die in eeuwen zijn ontstaan, verbruiken, als we het equivalent van hout en delfstoffen uit jaarlijkse gewassen van het veld kunnen halen?’ zei Henry Ford in 1941.

NOVEMBER/DECEMBER 2019 | THEOPTIMIST.NL | 97

ARCHIEF

10 jaar geleden

LEZER IN BEELD

Ruud Langeveld, Delft, lezer sinds 2016

MEDAILLE

‘Draai naar de positieve kant.’

‘Het leven is als een medaille met twee kanten. Als je die naar de positieve kant kunt draaien, komen bijzondere dingen op je pad.’ Over die draaivaardigheid blijkt Ruud Langeveld gelukkig ruimschoots te beschikken.

Zijn vrouw overleed toen ze 36 jaar jong was. ‘Het was mij duidelijk dat mijn rol als ouder nooit meer overschaduwd kon worden door mijn ondernemersaspiraties. Het bracht mij een intense verbondenheid met mijn twee kinderen. Daaruit putte ik de moed om mezelf met de stroom van het leven mee te laten voeren.’

Het leven van deze ‘gestructureerde ICT-er’ veranderde. ‘Ik ontwikkelde mijn sociaal-emotionele kant en leerde mensen begeleiden in situaties van verandering, in projecten, maar ook individueel.’

Na vijf jaar weduwnaar te zijn geweest, ontmoette hij een vrouw met drie kinderen. Ze stichtten een samengesteld gezin. Vijf pubers naar volwassenheid begeleiden bleek een haalbare uitdaging. ‘Hoe mooi is het als kinderen, van totaal verschillende afkomst en met uiteenlopende karakters, vanuit synchroniteit een verbondenheid ervaren, die vijftien jaar later nog steeds als familieband wordt beleefd?’

Privé kreeg hij de wind weer in de rug, maar zakelijk liep het minder. Tijdens de laatste crisis raakte Langeveld als 55-plusser werkloos.

‘Ik was “te oud”, sollicitatiebrieven werden niet beantwoord en ik deed niet meer mee. Er werd een ernstig beroep gedaan op mijn positieve kijk op het leven en vertrouwen in de toekomst.’

Het ging hem allemaal niet in de 98 | THEOPTIMIST.NL | NOVEMBER/DECEMBER 2019

koude kleren zitten. ‘Mijn eigenwaarde kreeg een flinke opdonder en langzaam maar zeker begon ik me weer dat kleine, onzekere jongetje te voelen dat op zijn tenen liep om zijn depressieve vader niet te storen. Die was de goedheid zelve, maar had als wees in de oorlog littekens opgelopen die hem tekenden in zijn latere leven. Zijn positieve en blije kant verloor het vaak van zijn neerslachtigheid.’

Langeveld meldde zich bij het UWV en ging naar een coach. Dat werd al snel een therapeut. ‘Uiteindelijk kwam ik bij een psycholoog die de Amerikaanse PSYCH-K methode van Rob Williams gebruikt om belemmerende overtuigingen te transformeren. Hierover waren al meerdere artikelen verschenen in The Optimist. Die aanpak werkte.

Mijn positiviteit kreeg weer vaste grond en ik gaf me op voor PSYCHK workshops. Ik werd steeds enthousiaster, haalde zelf verder de bezem

door mijn belemmerende overtuigingen en mijn automatische piloot begon mijn bewuste wil steeds beter te ondersteunen. Ik schoolde me om tot coach en mediator en begon na twee jaar werkloosheid op mijn zestigste aan een nieuwe carrière.’

Nu heeft Langeveld zijn eigen coachingpraktijk en helpt hij anderen om onveranderbaar lijkende, belemmerende overtuigingen en gedragspatronen op eenvoudige wijze te transformeren.

Hij heeft een aardige conclusie: ‘Wanneer iedereen The Optimist zou lezen, zou het negatieve collectieve gedachtengoed dat veel mensen gevangen houdt, minder kans krijgen om zich in ons overtuigingensysteem te nestelen. Dit Wilt u adviseer ik mijn cliënten ook in beeld?

Laat het ons dan ook regelmatig.’ | OPGETEKEND DOOR

weten! redactie@ theoptimist.nl

BRIAN DE MELLO

www.ontmoetdevoorbijganger.com

Het nieuwe nummer van The Optimist ligt op 20 december in de winkel

Thema:

Vrijheid

Is vrijheid een paradox? Wat als vrijheid verdeeldheid vergroot? En vrijheid van meningsuiting à la, maar zwart-witdenken brengt ons ook niet verder. Het ‘gelijk’ blokkeert soms niet alleen een weg in Friesland, maar ook het gesprek. Heeft u de oplossing voor bijvoorbeeld zwarte of roetige Piet, de stikstofproblematiek of de vaccinatiediscussie?

We nemen uw levenslessen en ervaringen over vrijheid graag mee in ons blad!

Mail deze uiterlijk 15 november naar redactie@ theoptimist.nl.

• Vrijheid om jezelf te zijn, doe ‘ns gek • Het (on)gemak van financiële onafhankelijkheid • 5Ritmes-docent Rimke Pepers: ‘Dans je vrij’ • Interview met Jan Terlouw over vrijheid • En nog veel meer

Original Ref. 20052BW-TRg

MADE IN HOLLAND – Verkooppunten: Van der Gang Watches – Rondweg-Noord 15 Dokkum – 0519-820220 – info@vandergangwatches.nl – www.vandergangwatches.nl Goudsmederij Van Bruggen – Ganzenmarkt 30 – 3512 GE Utrecht – 030-2640414 – mail@goudsmederijvanbruggen.nl – www.goudsmederijvanbruggen.nl Amsterdam Watch Company – Reestraat 3 – 1016 DM Amsterdam – 020-3892789 – info@awco.nl – www.awco.nl Van der Gang Watches Brand Store – Kooltjesbuurt 1 – 1411 RZ Naarden – info@vandergangwatches.nl