The Optimist 203 by Uitgeverij The Optimist BV

20 april 2022: Evenement over vrijheid! P.85

THEMA: NATUURHERSTEL WIJ HELPEN DE NATUUR EN DE NATUUR HELPT ONS KANS OP EEN GRATIS 2E TICKET THE OPTIMIST LIVE

WWF EN NATUURBESCHERMER TXAI SURUÍ:

‘IK BÉN DEZE NATUUR!’

Redding voor het regenwoud Koraalrif komt terug ‘Hou van mij’ zegt de oceaan BP

VOOR ALLE WERELDVERBETERAARS! P. 14

Natuur maakt je echt beter

Hoogsensitieve kinderen • Robots voor samenwerking • Fairbee Als de lente komt • Hoop in organisaties • Het roer om voor redding De creatiespiraal • Vrijheid opnieuw bezien • Waar Eppo blij van wordt no. 203 • maart/april 2022 • € 9,95

DE NIEUWE 100% ELEKTRISCHE EQS. This is for you, world. Ontdek de nieuwe EQS. Laat u betoveren door de ongekende luxe van het interieur, of wat dacht u van het 141 cm brede MBUX Hyperscreen* en de indrukwekkende actieradius tot 731 km**? Zo rijdt u met één oplaadbeurt van Amsterdam naar Berlijn. En dankzij Green Charging zijn bovendien uw eerste 200.000 km CO2-neutraal. Neem contact op met uw Mercedes-Benz dealer of ontdek hem op mercedes-benz.nl.

Gecombineerd verbruik: 16,9 - 21,2 kWh/100 km. CO2-uitstoot: 0 - 0 g/km (WLTP). Voor officiële dealeradressen, kosten en leveringsvoorwaarden, zie mercedes-benz.nl. *Standaard in de EQS 580 4MATIC uitvoering. **Met de EQS 450+ AMG Line.

www.grunschnabel.com/factory-store

Voorwoord

COLOFON

Kom van die bank af

De Nederlandstalige The Optimist wordt gemaakt door: Uitgevers: Roland Pluut en Brian de Mello. Hoofdredactie: Brian de Mello. Redactie: Laura Boeters, Jessie Eickhoff, Mathilde de Jeu. Vormgeving: Irma Theunisse.

Opgelet: het regent de laatste tijd waarschuwingen. Om te beginnen waarschuw ik je dat we vanaf nu The Optimist op gerecycled papier drukken. Daarnaast zijn er nog wat ernstigere waarschuwingen. Het OMT waarschuwt ons voor alle varianten van het virus, minister Ernst Kuipers waarschuwt de tv-kijker verstandig te blijven. Tegenstanders van de maatregelen waarschuwen dat de vrijheid in het geding is, economen verkondigen dat de schade aan het bedrijfsleven onvoorstelbaar groot is en de rechter waarschuwt iedereen om brandende fakkels thuis te laten. En dat is niet alles. Verontruste denkers schrijven alarmerende woorden over de toekomst die ons te wachten staat. Daarbij worden alle crises keurig benoemd. Mensen als Jan Rotmans, Kees Klomp, Paul Polman en Edgar Johannsmann wijzen ons fijntjes op ons collectieve gedrag en sporen ons aan om verandering niet langer uit te stellen. Een waarschuwend bericht dat mij erg aan het hart gaat, is de noodklokboodschap van hersenprofessor Erik Scherder. Die probeert op allerlei manieren duidelijk te maken dat ons gebrek aan fysieke beweging ons gaat opbreken. Als lid van de Nederlandse Sportraad (ik zie hem dan gelijk voor me, huppelend op kleurrijke sneakers, in een te strakke korte gymbroek) plaatste hij een artikel online met de veelzeggende titel ‘Twee pandemieën en de overheid doet niets. Hoe kan dat?’ Daarmee doelde hij op het feit dat er naast de coronapandemie nog een andere pandemie heerst, namelijk die van de bewegingsarmoede. Door te veel zitten en hangen op de bank, ontstaan allerlei nare kwalen en gebreken. Toch opvallend dat iemand die in het brein is gespecialiseerd, zich richt op fysieke activiteit. Die kruisbestuiving mag vaker gebeuren. Want dat is nou precies het mooie van Erik Scherders betoog: hij kijkt verder dan zijn hersens lang zijn. Het wachten is nu op al die sporters en bewegingsgoeroes die mensen oproepen om positiever te gaan denken. Zolang die zich niet melden, doe ik het maar: mensen, ga toch positieve dingen lezen, train je hersenen met optimisme. Kom van die mentale bank af. En als we dan toch op de Peter Koelewijntoer gaan: nee nee, ik waarschuw niet meer!

Met medewerking van: Govert Derix, Sander Funneman, Senne van ’t Hof, Edgar Johannsmann, Lianne van Kalken, Dennis Karpes, Nathalie Kelderman, Rein Kooyman, Manon van Leeuwen, Ilco van der Linde, Tony Mason, Paul van Meurs, Annette Nobuntu Mul, Cees Mul, Eppo van Nispen tot Sevenaer, Joan Nunnely, Anna Nwankwo, Ed Smit, Harry Starren, Roy van der Steen, Gerrie Strik, Sally Tan, Marcel Tjepkema, Cees Tulp, Iet Veenland en Rogier van der Wal. Met dank aan: Thijs Biersteker, Louis Bijl de Vroe, Saja Chander, Allard Droste, Almar Fernhout, Bobbi Gibb, Erik Hallers, Rochelle Heerema, Guillaume Jacquemont, Chris de Jong, Marcel en Marco Koers, Inge Knoope, Marcel Kwant, Merijn van Leeuwen, Floris Leeuwenberg, Jolanda Maas, Tamar Neter, Matthijs Schouten, Rijk Smitskamp, Renee Snijders, Xtai Suruí, MarieThérèse Terwingen, Vincent Valstar en David Witzeneder. Coverfotografie: Tessel in ’t Veld En natuurlijk met dank aan alle natuurherstellers en -beschermers. Wel optimist, maar nog geen abonnee? De jaarprijs voor een abonnement is € 84,-. Kijk voor de verschillende abonnementsvormen en de voorwaarden op onze website: www.theoptimist.nl/word-abonnee Voor meer informatie: bel 070 - 205 9231 of mail naar abonnementen@theoptimist.nl. Je kunt je ook aanmelden per post: Postbusnummer 226 2690 AE ’s-Gravenzande Advertenties Tom van Tol: advertenties@theoptimist.nl T: 070 - 205 9232 (kantooruren) Bestellingen Het nieuwste nummer is, naast bij 1.200 verkooppunten in het land, ook online verkrijgbaar. Ook oude nummers zijn na te bestellen (€ 9,95 per exemplaar, excl. € 3,50 verzendkosten binnen Nederland) via www.theoptimist.nl/shop. © 2022 Uitgeverij The Optimist B.V. of de individuele auteurs

Foto: Armando Ello

Brian de Mello, hoofdredacteur redactie@theoptimist.nl

The Optimist • maart/april 2022 • 5

INHOUD

The Optimist • maart/april 2022

1 Foto: Tessel in ‘t Veld 2 Boeren in actie met de Kisiki Hai techniek in Dodoma, Tanzania. 3 Merijn van Leeuwen (WWF) oog in oog met een nieuw ontdekte hagedis. Foto: Humberto Tan 4 Duiker onderzoekt koraalrif. Foto: Stephanie Foote REEFolution

Onderstroom

Thema

Zuiver zakelijk

MAATSCHAPPIJ

NATUURHERSTEL: OVER EN WEER

HOOP EN LENTE

14 Wereldverbeteraars Zes mensen die hun positieve steentje bijdragen.

Er valt genoeg te repareren aan de natuur, want we zijn er hier en daar iets te onbesuisd mee omgegaan. Gelukkig gebeurt er veel herstelwerk. Bovendien werkt het ook andersom: als we ervoor openstaan maakt de natuur ons beter. Wie wil dat niet?

INNOVATIE

16 Tandpasta in een tablet Een stralend witte lach met Smyle. WELZIJN

18 Blij met jou? Doe-boek sterkt hoogsensitieve kinderen. TECHNOLOGIE

20 Wijzer door de robot Hoe RobotWise oud en jong vooruit helpt.

24 Introductie We helpen elkaar: mensen herstellen de natuur, en de natuur heelt de mens. 26 Redden we het regenwoud? WWF-natuurbeschermers doen meer dan hun best.

47 Introductie Hoopvol vooruitkijken naar de lente. 48 Wat is hoop waard? Theoloog Cees Tulp over hoop in organisaties. 51 Positief over hennep Vincent Valstar breekt een lans voor de plant. 52 Een zoektocht tussen werelden Samen met twee filosofen op zoek naar antwoorden. 54 Duurzaam als norm Volgens Saja Chander van Fairbee kan het.

30 Houden van de oceaan Het water zelf spreekt tot ons via OceanLove.

56 De opkomende lente Bloei mee met Marcel Tjepkema van Club Groeneveld.

32 De planeet afkoelen Daarom blijft Justdiggit dorre vlaktes vergroenen.

58 Duurzame mobiliteit Kunstminnend Polestar en prijswinnend Peugeot.

36 Hoezo, maakt natuur beter? Waarom je van buiten zijn nooit slechter wordt. 40 Zelfherstel door de natuur Ed Smits pleidooi om jezelf natuurlijk te voeden.

42 Revolutie voor het rif Onder water gebeuren mooie dingen dankzij REEFolution.

The Optimist • maart/april 2022 • 6

Rubrieken ACTUEEL

8 Lezersreacties voor en door optimisten 9 Nieuwe podcast van The Optimist ODE AAN 3

Opinie

Boeken

HET STANDPUNT

BOEKRECENSIE

10 Het standpunt over coronavaccinatie Cees Mul en Paul van Meurs geven hun mening. OPINIE

78 Het kan echt: positieve politiek Lianne van Kalken en Rogier van der Wal zien mogelijkheden. UITGESPROKEN

96 ‘Back to the sixties!’ Roland Pluut krijgt flashbacks over aardgas.

Achtergrond 68 Een nieuwe manier van samenwerken Inge Knoope over de creatiespiraal van haar broer Rien. 82 Opnieuw kijken naar vrijheid Sander Funneman en Iet Veenland over keuzevrijheid van de mens. 86 Vastgelopen in je studie? Logisch! Rector Gerrie Strik van de Vrije Hogeschool over studentwelzijn.

13 De wetenschap van dromen Guillaume Jacquemont neemt je mee in de slaapwetenschap. BOEKFRAGMENT

72 Ten onder aan ons eigen succes? – Het roer om voor een betere toekomst Edgar Johannsmann vat de essentie voor ons samen.

12 Onze zintuigen BEELDVERHAAL

60 Ook dit zal voorbijgaan Fotograaf Rein Kooyman brengt de verbinding tussen mens en natuur in beeld. GALILEO’S GALLERIJ

93 ‘Bobbi’ Gibb Een ode aan de Galileo’s van de moderne geschiedenis. DINGEN WAAR JE BLIJ VAN WORDT

94 De keuze van… Eppo van Nispen tot Sevenaer, een bijzonder blij mens.

VOLG ONS OP SOCIALE MEDIA

@TheOptimistNL @TheOptimistNL TheOptimist_NL

Columns COLUMN

23 Annette Nobuntu Mul ‘Ubuntutu’ COLUMN

59 Govert Derix ‘Welkomstlied’ DOORGEEFCOLUMN

67 Joan Nunnely ‘Representatie doet ertoe’ COLUMN

81 Manon van Leeuwen ‘Vrijdagmiddag. Ik lach en slik.’ COLUMN

91 Harry Starren ‘Hoe lost de natuur dit op?’

The Optimist • maart/april 2022 • 7

Actueel

Lezersreacties voor en door optimisten.

Corona-aanpak Ik wil reageren op het opiniestuk van Roland Pluut. Ik ben het hartgrondig met hem eens. We zouden met elkaar het echte gesprek aan moeten gaan. Toch maak ik me echt zorgen. Hoe krijg je deze verandering, ‘het moet radicaal anders’, in gang? Dat begint met het erkennen dat de huidige aanpak niet werkt. En dit zie ik namelijk niet gebeuren. Dat begint tenslotte ook met andere bestuurders. Een frisse wind, met een hernieuwde aanpak. Zo lees ik en verwonder ik me over het aantal prominente CDA’ers die zich achter een tweede termijn stelt van de demissionair minister van Volksgezondheid. Inderdaad, zoals Roland schrijft, een polariserende minister. En hoe goed zijn bedoelingen ongetwijfeld zijn, ik betwijfel of het politieke vermogen bij het huidige bestuur aanwezig is om de consequenties van het huidige beleid te overzien. Bovendien zijn ontwikkelingen als salamitactiek al in gang gezet. Denk aan het plaatsen van QR-toetsing bij Blokker-winkels en een vaccinatieverplichting voor defensiepersoneel. Zonder al te veel ophef worden deze stappen gezet. Bizar. En wat me nog meer zorgen baart zijn de ontwikkelingen in delen van Europa waar nu al vaccinatie-

dwang wordt toegepast. Ik zie het gebeuren dat deze ontwikkeling ook als argument wordt gebruikt om deze stap in Nederland te zetten. Dus hoe het tij te keren? Ik hoop dat velen zich gaan uitspreken. In die zin wil ik een compliment geven aan Roland Pluut. Ik hoop dat velen, en zeker op verantwoordelijke posities, hun juiste verantwoordelijkheid nemen en in ieder geval hun twijfels uiten. Zoals het nu gaat, gaat het echt niet goed. J. Wesselink Deze reactie werd geschreven vóór het aantreden van kabinet Rutte IV.

Dank voor dit stuk. Fijn om in mijn favoriete tijdschrift een genuanceerd artikel over dit onderwerp te lezen. Er is al genoeg tweespalt in de samenleving. Joyce Lees het opiniestuk van Roland Pluut op www.theoptimist.nl/radicaal-anders

The Optimist • maart/april 2022 • 8

Actueel

Goed nieuws

Podcast nieuwe stijl Na in 2021 een serie podcasts te hebben gemaakt met de titel ‘Onderstroom’, start The Optimist in 2022 met een nieuw format. Erik Hallers, ondernemer en oprichter van radiostation Sublime, maakt twee keer per maand een podcast, waarbij hij de onderwerpen uit het magazine met hoofdredacteur Brian de Mello bespreekt. ‘De nieuwe reeks gaat “Het nieuws van The Optimist” heten en we hebben er veel zin in’, vertelt Hallers enthousiast. Hij heeft onder eigen titel al diverse podcasts geproduceerd. ‘We bespreken telkens enkele onderwerpen die in het actuele nummer staan’, legt De Mello uit. ‘Dat gaat behoorlijk ontspannen, als een tafelgesprek tussen twee optimisten. Aangezien ik meestal de saillante details ken van een interview of een artikel, krijgt de luisteraar een kijkje achter de schermen van de verhalen die in The Optimist staan.’ Hallers, die de rol van interviewer voor zijn rekening neemt in de podcast: ‘Waar mogelijk haken we in op de actualiteit. Er gebeuren zoveel goede dingen in de wereld die in de spotlight mogen komen. Dat kan nu dus ook op deze manier.’ De eerste aflevering van de nieuwe podcast is begin februari 2022 online geplaatst. De podcasts zijn te vinden via de website van The Optimist, maar ook te beluisteren via Spotify, Apple Podcasts en iedere andere plek waar je graag naar podcasts luistert.

We zijn benieuwd naar jouw mening over deze editie. Schrijf ons! redactie@theoptimist.nl The Optimist • maart/april 2022 • 9

Pakket- en postbezorgers worden steeds vaker ingezet om eenzaamheid te signaleren. PostNL leidde een aantal werknemers uit de gemeente Rotterdam op om tijdens hun werk eenzame inwoners te herkennen en dit te melden bij welzijnsorganisaties. Dit signaleringsgebied wordt uitgebreid met tien extra gemeentes. • De coronacrisis en het inperken van vrijheden heeft veel mensen aan het denken gezet. Eén van hen besloot een manifest op te stellen om onafhankelijke denkers te verenigen en in actie te laten komen via World Alliance of Independent Thinkers (WAIT). • De uitstoot van methaan is in de Amsterdamse grachten betrekkelijk laag. Volgens onderzoekers van de Radboud Universiteit en de Universiteit Utrecht is deze meevaller vermoedelijk te danken aan een nieuwe soort bacterie die zich voedt met het broeikasgas. • Japanse onderzoekers zijn een stap dichter bij de oplossing om mensen te verlossen van hun allergie voor honden. Zij slaagden erin bepaalde moleculen te identificeren van hondenallergenen die een allergische reactie veroorzaken. Een middel tegen hondenallergie lijkt hierdoor binnen handbereik. • Het zou zomaar kunnen dat paddo’s over een tijdje worden voorgeschreven bij mentale problemen. Nieuw onderzoek van het King’s College in Londen wijst uit dat de werkzame stof psilocybine veilig en zonder bijwerkingen als medicijn kan worden gebruikt. • Tijdens een onderzoeksmissie naar de biodiversiteit van oceanen is nabij de kust van Tahiti een van de grootste koraalriffen ter wereld ontdekt. Omdat het rif verder onder het zeeoppervlak ligt dan gewoonlijk, is de kans aanwezig dat op grotere diepte nog meer onontdekte koraalriffen liggen. •

Onderstroom Het standpunt

Het standpunt over...

CORONAVACCINATIE Twee bevriende abonnees van The Optimist hebben ieder een eigen mening als het gaat om vaccinatie en de COVID-aanpak. De een schreef een open brief, waarvan wij hieronder een gedeelte plaatsen. De ander kwam met een reactie. Twee verschillende standpunten, één optimistische vriendschap.

Cees Mul:

‘Deze vaccinatiewoede heeft ertoe geleid dat alternatieve, langetermijnoplossingen niet serieus zijn overwogen.’ ‘Ik ben één van de “ongevaccineerden”. Eén van de mensen waarop nog ingepraat moet worden. Omdat ze niet begrijpen waarom ze een vaccinatie moeten halen of misschien omdat ze de Nederlandse taal niet beheersen. Misschien zijn ze om te kopen met een premie van vijftig euro. Op deze neerbuigende manier worden ongevaccineerden vaak bejegend. De meeste “vaccinweigeraars” die ik ken, hebben heel goed onderbouwde redenen om niet mee te doen aan het vaccinatieschema. Misschien zou het een idee zijn om eens te luisteren naar deze drijfveren in plaats van drammen totdat ook de laatste ongevaccineerde de spuit in de arm heeft? Mijn persoonlijke redenen kan ik

uitleggen. Die kunnen per individu natuurlijk anders zijn. Ten eerste heb ik in december 2020 een COVID-infectie doorgemaakt. Dat was nog ruim voor de introductie van de vaccins. Griepachtige verschijnselen, een paar dagen koorts en een aantal maanden verlies van reuk en smaak. Gevoelsmatig dacht ik toen al natuurlijke immuniteit te hebben opgebouwd. In de eerste helft van 2021 werd al een aantal studies gepubliceerd die concludeerden dat natuurlijke immuniteit minimaal de bescherming biedt die vaccinaties bieden. Op dat moment hebben we besloten om eerst eens de kat uit de boom te kijken ten aanzien van de vaccins. Later is dit in veel meer studies bevestigd en nu ondersteunt ook het

The Optimist • maart/april 2022 • 10

RIVM deze conclusie. Om de één of andere merkwaardige reden wil men ons echter nog steeds vaccineren. Ten tweede: de risico-inschatting op ernstig ziekteverloop. Toen de eerste beelden vanuit China doorkwamen (februari/maart 2020) was de paniek begrijpelijk. Mensen in isolatiepakken, lockdowns, armageddon naderde. De lockdownreactie in Nederland en de rest van de wereld was begrijpelijk. Ondertussen weten we beter, en is duidelijk dat een klein percentage een groter risico loopt op ernstig ziekteverloop, opname op ic of zelfs overlijden. Mensen met onderliggende kwalen en/of overgewicht zijn oververtegenwoordigd in de ziekenhuizen. Voor gezonde mensen met een goedwerkend immuunsysteem is het risico klein, astronomisch klein zelfs. Niemand weet het exact omdat het aantal geregistreerde positieve tests een klein onderdeel is van het totaal aantal besmette mensen (ook omdat een besmetting asymptomatisch kan zijn). De oorspronkelijke gegevens van een IFR (“Infection Fatality Rate”) van 2-3 procent waren schromelijk overdreven. Het is honderden malen kleiner. Veel mensen denken dat ze een

Onderstroom Het standpunt

kans van 50-60 procent lopen om door een COVID-infectie in het ziekenhuis te belanden. Deze angst is aangewakkerd door alarmerende berichtgeving van de overheid. De media hebben hier te weinig kritiek op gehad. Als derde punt is er de twijfel over de werkzaamheid van de vaccins, en het heilige geloof dat vaccinatie onze uitweg is uit de pandemie. Vanaf dag één was duidelijk dat alles op het vaccinatiepaard werd gezet. Jammer, want dit soort virussen muteert nu eenmaal. Bovendien is het Pfizer-vaccin in 108 dagen door de certificering gehaald, waarna op volle snelheid een groot deel van de wereldbevolking ermee is ingeënt. Er valt veel aan te merken op het certificeringsproces, het gaat te ver om hier in details te treden. Het gros van de mensen heeft blijkbaar een onbegrensd vertrouwen in Big Pharma, terwijl niemand iets kan zeggen over de langetermijneffecten van deze vaccins, die (in het geval van Pfizer en Moderna) bovendien ook nog eens op mRNA-technieken zijn gebaseerd. Na verloop van tijd bleek dat de vaccins weinig tot geen effect hebben op mensen met een verzwakt immuunsysteem (die een groot risico lopen op een serieus verloop van een COVID-infectie), en dat de vaccins relatief snel hun effect verliezen, vooral bij ouderen. Bovendien valt het effect van de vaccins grotendeels weg zodra er mutaties om de hoek komen kijken, zoals we nu met de omikronvariant zien. En virussen muteren nu eenmaal. Een viroloog die daardoor wordt verrast is de titel “viroloog” niet waard. Dus juist voor de “kwetsbare” groepen werken de vaccins – op z’n zachts gezegd – matig. Deze vaccinatiewoede heeft ertoe geleid dat in Nederland alternatieve, langetermijnoplossingen niet serieus zijn overwogen.’ De volledige ingezonden brief van Cees Mul is online te lezen op www.theoptimist.nl/eenongevaccineerde-aan-het-woord/

Paul van Meurs:

‘Misschien is vaccinatie niet de complete uitweg. Maar het heeft wel zin gehad.’ ‘Ik ben het volledig eens met je ongenoegen over de eendimensionale benadering van andersdenkenden. Ook ben ik het helemaal eens met het idee dat iedereen volledig zelf moet kiezen of hij/zij gevaccineerd wil worden. Ik kan inhoudelijk op je argumenten ingaan, maar dat laat onverlet dat je het volste recht hebt om te kiezen. Er zijn echter twee zaken die ik onderbelicht vind. Ten eerste het idee dat keuzevrijheid naar mijn idee samengaat met de verantwoordelijkheid om de consequenties van je gedrag onder ogen te zien. En dan met name de consequenties voor anderen. Want individuele vrijheid mag je ter discussie stellen zodra het de vrijheid van anderen raakt. De mensen die ervoor kiezen om niet gevaccineerd te worden, raken de vrijheid van gevaccineerden om de zorg te krijgen die ze toekomt. Zowel in de UK als in Nederland zijn de ic’s met name bezet door mensen die niet (volledig) gevaccineerd zijn. De reguliere zorg in Nederland is afgeschaald omdat iccapaciteit te beperkt is geworden. Mensen met kanker, trauma’s, een niertransplantatie etc. worden daardoor geraakt. Om recht te doen aan het idee dat er een link moet zijn tussen gedrag en de consequenties: zou jij bijvoorbeeld het voorstel steunen om 85 procent van de ic-capaciteit te reserveren voor gevaccineerden en 15 procent voor ongevaccineerden? (En ik weet dat dit voorstel het in de praktijk nooit zal halen want artsen

The Optimist • maart/april 2022 • 11

weigeren nooit acute zorg als er nog een ic-bed beschikbaar is.) Ten tweede het feit dat we hier met een epidemie van een nieuwe infectieziekte te maken hebben. Die plotselinge toename van zieken door een onbekende ziekte geeft een druk op zorg en maatschappij die andere maatregelen en acties vraagt dan een “gewone” ziekte. De overheid moet in deze situatie op grond van beperkte gegevens beslissingen nemen. Ze moeten ook snel actie ondernemen. Bedrijven bleken gelukkig in staat om in zeer korte tijd verschillende uitstekend werkende vaccins te ontwikkelen. Vaccins die een fors aantal mensenlevens hebben gered. Alleen al omdat mensen niet meer van de overbelaste ziekenhuiszorg afhankelijk werden. Ik was blij dat bedrijven zo snel vaccins hebben ontwikkeld. En nam onder de omstandigheden graag dat risico van vaccinatie. Jij hebt het volste recht om een andere afweging te maken. Misschien is vaccinatie niet de complete uitweg. Maar het heeft wel zin gehad. Mogelijk moet de overheid inderdaad vele andere dingen doen, zoals meer inzetten op preventie en bewustwording onder de mensen om een gezondere leefstijl na te streven. Echter dat de overheid geen goede crisismanager blijkt te zijn is iets heel anders dan de effectiviteit van vaccins. Die twee zaken moet je volgens mij niet verwarren. En tussen ons: “let’s agree to disagree”. Respect bewaren en oog houden voor medemenselijkheid.’ •

Onderstroom Ode aan

Ode aan onze zintuigen Al sinds Aristoteles bestaat het idee dat zintuigen gerangschikt dienen te worden van hoog naar laag: zien, horen, voelen, proeven, ruiken. Vanwege het coronavirus gebruiken we deze laatste drie steeds minder. Al tijden mogen we de ander niet in onze armen nemen, elkaars lippen proeven of iemands vertrouwde geur opsnuiven. Desalniettemin mag de waarde van deze zintuigen niet worden onderschat; de warmte van een knuffel, de smaak van een welterustenkus of de geur wanneer je je hoofd op iemands schouder legt. Deze sensaties voelen niet voor niets als thuiskomen. Ze zorgen voor meer diepgang, een hechtere band en een grotere verbondenheid. Iets wat we in deze tijd extra hard nodig hebben. Daarom een ode aan onze zintuigen, waarvan we de waarde pas inzien als we ze niet kunnen of mogen gebruiken. En die we – ondanks Aristoteles – nooit als minder belangrijk zouden moeten bestempelen. Jessie Eickhoff

The Optimist • maart/april 2022 • 12

Onderstroom Boeken

Goed nieuws

Een nachtelijk avontuur

Om de slagingskans voor het rijexamen te vergroten wil het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen de toelating tot het examen aanscherpen. Kandidaten mogen pas afrijden wanneer zij daarvoor groen licht krijgen van twee rijscholen. • Canadees onderzoek toont aan dat een combinatie van dagelijkse bezigheden de kans op geheugenverlies aanzienlijk kan verminderen. Het uitoefenen van meerdere hobby’s met sociale interactie zou een grotere invloed hebben op het geheugen dan onze genen. • Franse autoreclames moeten vanaf maart dit jaar verwijzen naar minder vervuilende reisalternatieven, zoals carpoolen, het openbaar vervoer of fietsen. Deze maatregel maakt deel uit van het Franse streven om de CO2-uitstoot te beperken. • Een nieuwe wet die begin dit jaar inging moet zorgen voor meer vrouwen in de top van grote bedrijven. Beursgenoteerde en grote bedrijven moeten respectievelijk een ingroeiquotum instellen en de man-vrouwverhouding uitdrukken in streefcijfers. • Vanaf 1 januari 2022 kunnen werkgevers een onbelaste thuiswerkvergoeding van twee euro per dag uitbetalen. Dit bedrag is gebaseerd op een berekening van het Nibud en moet thuiswerkers financieel ruimte bieden. • Uit verschillende onderzoeken blijkt dat de trend om minder vlees te eten is doorgezet. Bijna de helft van de Europese consumenten verminderde het afgelopen jaar de vleesconsumptie. In Nederland nam het aantal flexitariërs toe met 48 procent. • Wereldwijd blijft het aantal rokers dalen. Dit constateerde de Wereldgezondheidsorganisatie in een rapport. In 2000 rookte nog bijna een derde van de wereldbevolking ouder dan vijftien jaar. De verwachting is dat dit in 2025 een vijfde is. •

Door LAURA BOETERS

1 Guillaume Jacquemont Foto: Astrid di Crollalanza © Flammarion

Herinner jij je het avontuur waarin je vannacht verwikkeld raakte? Hopelijk wel. Het zou toch zonde zijn als je een kwart van je leven geen idee hebt van wat je aan het doen bent. We brengen namelijk een vierde deel van ons leven door in een bizarre droomwereld. We dromen dus niet heel kort, maar bijna de hele nacht. Althans, dat leerden we van Guillaume Jacquemont. Deze Franse wetenschapsjournalist en redacteur bij Cerveau & Psycho publiceerde onlangs zijn eerste boek: De wetenschap van dromen. Het is te verwachten van een boek met een dergelijke titel, maar je stapt ermee in de wondere wereld van de slaapwetenschap. Hoewel we onszelf waarschijnlijk allemaal ervaringsdeskundige mogen noemen, zijn er écht nog talloze dingen die je niet wist over de tijd die je al snurkend met de luiken dicht doorbrengt. Ontelbare onderzoeken zijn ernaar gedaan. Oude filosofen hadden er soms hardnekkige theorieën over, die later al dan niet onderuit werden gehaald door mensen in laboratoria en slaaponderzoekscentra. Wat tijdens de slaap allemaal exact in onze hersenen gebeurt is fascinerend. Vooral de neiging

The Optimist • maart/april 2022 • 13

van het brein om ons bizarre en dramatische dromen voor te schotelen maakt indruk. Dit zijn dan ook meestal de dromen die we ons herinneren. Hoe dit en andere typische droomfenomenen precies in elkaar zitten, legt Jacquemont uit aan de hand van onderzoeken en interviews met wetenschappers. Hoewel de kijk van verschillende culturen op dromen kort wordt aangehaald, hoef je geen spirituele belichting te verwachten van dit boek (maar dat deed de titel al vermoeden). Wel krijg je – naast een alomvattende, wetenschappelijk onderbouwde theorie – uitleg over hoe je jouw dromen kunt herinneren en decoderen én hoe je lucide dromen aanwakkert. Zodat je voortaan bewust het verloop van je nachtelijke avontuur kunt sturen. • De wetenschap van dromen Guillaume Jacquemont ISBN: 9789025909789 Uitgeverij Ten Have 208 pagina’s € 20,99 Verkrijgbaar in de webshop van The Optimist.

Onderstroom Wereldverbeteraars

Wereldverbeteraars Mensen die de wereld mooier maken verdienen onze aandacht. We zetten hier zes optimisten in het zonnetje. Rochelle Heerema

Wist je dat in elke schoolklas twee tot drie kinderen zitten die in armoede opgroeien? Rochelle Heerema haalt dit onderwerp uit de taboesfeer met Positive Minds. Met deze stichting ontwikkelde ze een speciale leskist over het begrip armoede. In de kist zitten een dertigtal boeken, acht klassikale lessen en instructies voor onderwijzers. In een online artikel van The Optimist vertelt Heerema: ‘Door de leskist te gebruiken leren leerlingen begrippen kennen als gelijkwaardigheid, gelijke rechten en wat de tegenpolen daarvan zijn; ze gaan meer rekening houden met de ander, komen voor elkaar op en creëren een groter rechtvaardigheidsbesef.’ Hoewel armoede door de leskist niet verdwijnt, hoopt Positive Minds indirect aan de oplossing bij te dragen. ‘Onze stichting gaat het armoedeprobleem niet oplossen. Wel gaat het ons erom het onderwerp op een toegankelijke en laagdrempelige manier bespreekbaar te maken met kinderen. Hierdoor ontstaat op jonge leeftijd beter begrip voor mensen en kinderen die het niet breed hebben. Ook leidt een gesprek tot meer bewustzijn over de invloed die opgroeien in armoede heeft. Onze verwachting is dat dit uiteindelijk eraan bijdraagt om de vicieuze cirkel van armoede te doorbreken.’

De leskist is ontwikkeld voor basisschoolleerlingen uit groep 7 en 8 en voor leerlingen in de brugk las van het voortgezet onderwijs. De kisten worden ingekocht door gemeenten en via bibliotheken uitgeleend aan scholen. Heerema roept op: ‘Inmiddels zijn er zo’n veertig leskisten verspreid over het land. We willen zoveel mogelijk kinderen bereiken, dus ik roep alle gemeenten op om contact met ons op te nemen.’ Meer informatie: www.positive-minds.nl

1 Rochelle Heerema

David Witzeneder

2 David Witzeneder

Wormen houden als huisdier? Als het aan de Oostenrijkse David Witzeneder ligt verdienen de krioelende beestjes een functionele plek in ons interieur. Hij bedacht namelijk het Wormenkrukje, een composteerder op wieltjes met

3 Rijk Smitskamp (rechts) en Allard Droste 4 Marcel (links) en Marco Koers

The Optimist • maart/april 2022 • 14

zitvlak voor in de woonkamer of keuken. In 2015 bracht hij zijn wereldverbeterende idee in Oostenrijk op de markt, met als visie minder organisch afval bij het restafval te moeten wegwerpen. En aangezien het huishoudelijke restafval in Nederland tot wel 30 procent uit gft-afval bestaat, is ook ons land klaar voor een recycle-upgrade. Zoals de naam doet vermoeden wonen er wormen in het Wormenkrukje. Door het te vullen met organisch afval, wordt dit door de wormen geruisloos en geurloos in wormenhumus omgezet. In zes maanden tijd kunnen ze zo’n 50 kilo gft-afval verorberen en omzetten in 5 kilo compost. Die compost kun je weer gebruiken als voeding voor (kamer)planten in de tuin of op het balkon. Witzeneder vertelt: ‘Voor de meeste mensen is het een bijzondere ervaring om voor het eerst met hun blote handen de zelfge-

Onderstroom Wereldverbeteraars

maakte aarde uit de wormenbak te scheppen, die nog maar kortgeleden verse koffiedik of een bruine bananenschil was. Maar op dat moment gebeurt er veel. Ten laatste wanneer je je eigen planten ermee bemest en de oogst beter uitvalt dan het jaar ervoor, valt het kwartje, is de kringloop gesloten en profiteert iedereen. Het maakt ons bovendien ook bewuster over wat we op aarde willen achterlaten. Composteren is waardevolle “oude kennis” en gemeengoed in de natuur. Het enige nieuwe is dat het nu ook midden in de keuken functioneert – goed vermomd als krukje. Het is niet alleen leuk, maar het bindt ook CO2 in de bodem en werkt zo actief aan de klimaatbescherming mee.’ Meer informatie: www.wormenkrukje.nl

Rijk Smitskamp en Allard Droste

Hoe zou het zijn als we allemaal weer leren leven vanuit vertrouwen? Volgens Rijk Smitskamp en Allard Droste kan iedereen deze optimistische basishouding leren toepassen. ‘Wij geloven van binnenuit ten diepste in de kracht van vertrouwen. Het levert veel op, zowel in werk als privé. Het maakt je effectiever, gezonder, zelfverzekerder en een mooier mens. Vertrouwen geeft kracht en energie. Niet voor niets kennen wij uitspraken als “wie goed doet, goed ontmoet” of “je krijgt wat je uitstraalt”.’ Om het magische gevoel en de aanstekelijkheid van vertrouwen wijd te verspreiden, startten de heren op 2 februari 2022 de vertrouwens.academy®. Ze motiveren: ‘Vertrouwen is de basishouding die de mens kent vanaf haar geboorte. Helaas wordt dit vaak door opvoeding, scholing, werkomgeving of de

maatschappij al vrij snel vervangen door wantrouwen.’ Wantrouwen staat voor Smitskamp en Droste synoniem aan angst, minder bezieling, negativiteit of onderpresteren. Met alle gevolgen van dien. ‘Met de academy gaan we weer leren hoe we kunnen vertrouwen op onze eigen intuïtie, putten uit eigen sterktes en werken aan betere samenwerkingen en diepgaande relaties. Dit doen we met workshops, spreekbeurten en coaching. Ook wordt vier keer per jaar ‘Jouw week van 100% vertrouwen’ georganiseerd. In deze week worden deelnemers midden in de natuur ondergedompeld in vertrouwen. Om van daaruit weer in alle kracht een mooier en authentieker mens te zijn en betekenisvoller in de maatschappij te staan. Dat is wat iedereen met 100 procent vertrouwen weer in zichzelf kan losmaken.’ Meer informatie: www.vertrouwens.academy

Marcel en Marco Koers

Verbaasd over het feit dat de winkelschappen vol staan met verzorgingsproducten in plastic potjes en flesjes, besloten de broers Marcel en Marco Koers dat dit moet veranderen. Vastberaden om het cosmeticaschap eens flink op te schudden, startten zij in juni 2019 met HappySoaps, een duurzaam verzorgingsmerk

‘Vertrouwen maakt je effectiever, gezonder, zelfverzekerder en een mooier mens.’

The Optimist • maart/april 2022 • 15

waarmee ze de strijd tegen plastic aangaan. De Koersjes lichten toe: ‘Voor onze producten gebruiken we geen grammetje plastic in de productie, opslag en verzending. De producten zijn lief voor dieren en de planeet; geen palmolie, vegan en geen rotzooi. Met HappySoaps willen we écht impact maken, het is ook niet meer nodig dat de schappen vol plastic staan. Om deze conservatieve verzorgingsmarkt op te schudden willen wij dat HappySoaps toegankelijk is voor iedereen. Zowel in verkrijgbaarheid als prijs.’ Inmiddels zijn er uiteenlopende producten van HappySoaps op de markt. Van shampoo en conditioner bars tot lipbalsem en middelen tegen zonnebrand en insectenbeten. Alle producten zijn verpakt in een recyclebare kartonnen verpakking en worden door het kleine HappySoapsteam met de hand gemaakt in de eigen zeeperij. ‘We hebben bewust gekozen om onze zeeperij in Nederland te vestigen, omdat we het belangrijk vinden om onze CO2 -voetdruk zo klein mogelijk te houden door onnodige reiskilometers te vermijden. Door alles in Nederland te produceren weten we ook precies welke ingrediënten in onze producten zitten.’ Meer informatie: www.thehappysoaps.nl •

Onderstroom Innovatie

Tandenpoetsen zonder plastic Aan sommige dingen raken we zo gewend, dat we bijna niet beter weten. Terwijl het wel beter kan. Daar kwam Almar Fernhout achter toen hij weer een lege tandpastatube weggooide. Door BRIAN DE MELLO

Tijdens een roadtrip met zijn dochter door de VS kwam Almar Fernhout voor het eerst in contact met het fenomeen ‘tandpastatabletten’. Waarom was dat nog niet verkrijgbaar in Nederland? En waarom zou het niet nog beter kunnen smaken en duurzamer geproduceerd kunnen worden? Op deze vragen vond hij samen met zijn compagnons Dennis Kamst en Roger Nefkens het antwoord: Smyle.

Milieuwinst

Ondernemer Fernhout wist al snel dat hij iets in handen had met veel potentie. Het duurde even voordat hij de tandpastatablet wist te perfectioneren qua smaak en samenstelling. Het product – een glazen flesje met tabletten – staat niet alleen leuk in de badkamer, maar het wordt inmiddels door steeds meer tandartsen aanbevolen. Bovendien zorgt het voor een enorme milieuwinst. ‘Jaarlijks belanden 1,5 miljard plastic tandpastatubes op stortplaatsen en in de oceaan. Tot nu toe is dankzij Smyle al meer dan 500 duizend tubes dat lot bespaard gebleven’, licht Fernhout toe. En daar blijft het niet bij, want er valt ook duurzame winst te behalen in het productieproces. ‘In reguliere tandpasta komen vaak microplastics en weekmakers voor. De tabletten van Smyle zijn gemaakt van natuurlijke ingrediënten, waarbij je de keuze hebt tussen mét of zonder fluoride.’

Green Quest Award

Het merk kreeg nog meer tractie na een uitzending van BNR Nieuwsradio waarin Fernhout te gast was. Presentator Harm Eedens was gecharmeerd van Fernhouts suggestie om live op de radio zijn tanden te poetsen met

The Optimist • maart/april 2022 • 16

Onderstroom Innovatie

een tabletje. ‘Dat had Harm nog nooit gedaan, en dus leek het hem wel interessant om dit tijdens de uitzending te proberen en hier verslag van te doen. De podcast die daarop volgde werd een van de best beluisterde BNR-podcasts.’ Smyle werd vervolgens geselecteerd om mee te dingen naar de Green Quest Award 2021 van de radiozender. ‘Op de finaledag ging het erg veel over oplossingen tegen CO2 -uitstoot. Ik was dan ook totaal verrast toen plots werd meegedeeld dat Smyle deze duurzaamheidsprijs had gewonnen. Volledig overrompeld moest ik naar het podium om de prijs in ontvangst te nemen uit handen van juryvoorzitter Jacqueline Kramer. Onvoorbereid hield ik daar een speech. Ik heb toen gezegd: “De hele wereld heeft het over CO2 -uitstoot, maar we stikken zo langzamerhand in het plastic. Daar is veel te weinig aandacht voor. Plastic is iets wat iedereen irriteert en iedereen blijft het maar kopen omdat er bijna geen alternatieven zijn. Wij zijn een van de eersten die wél een alternatief hebben.” Dat kwam er spontaan uit, recht uit het hart. En dat maakte kennelijk indruk.’

Wereldwijde interesse

Het winnen van die prijs zorgde voor media-aandacht en belangstelling van mensen die Smyle een warm hart toedragen. ‘Marjan Minnesma hielp ons met het maken van een filmpje waaruit sprak dat het beste plastic “geen plastic” is. Dit filmpje kwam onder de aandacht van meer dan 300 duizend rekeninghouders van ASN Bank, die vervolgens massaal Smyle bestelden.’ Fernhouts tandpastatabletten gaan nu de hele wereld over. De navulling voor de flesjes wordt verstuurd in stevige zakjes van

‘Waarom zou je iedere dag met dezelfde smaak je tanden moeten poetsen?’ 1

gerecycled papier. Hotelketens, vakantieparken, luchtvaartmaatschappijen, van alle kanten is er interesse voor grootschalige distributie. Ook de detailhandel is om: supermarkten en drogisterijketens zien het nut van een plasticvrij product als Smyle in en nemen het op voorraad. ‘Smyle is een merk dat aanspreekt, een optimistisch merk; dat willen we zoveel mogelijk uitstralen.’

Pizza- of cappuccinosmaak

Ook aan de sociale dimensie van duurzaamheid is gedacht. ‘We hebben onlangs 280 duizend tandpastatabletten aan de Voedselbank gedoneerd. Mensen die daarvan afhankelijk zijn hebben vaak niet het geld om goede mondverzorgingsproducten te kunnen kopen. Vandaar dat wij besloten om te helpen met gratis Smyle.’ Op de vraag hoe hij de verdere ontwikkeling van zijn merk ziet, komt Fernhout met een verrassend antwoord. ‘Van mensen van over de hele wereld krijgen we de vraag of we ook een andere smaak aan de tabletten kunnen geven. Van pizza- tot cappuc-

cinosmaak. En dat kan. Of iets minder extreem: de smaak van een bestaand merk tubetandpasta. Waarom zou je iedere dag met dezelfde smaak je tanden moeten poetsen? De hedendaagse consument wil kennelijk experimenteren met smaak. Als je iedere dag spinazie eet krijg je daar toch ook genoeg van? Waarom zou dat dan ook niet voor mondverzorging gelden? Zolang het maar plasticvrij en op basis van natuurlijke producten kan, willen wij erover nadenken. Zie Smyle maar als de Tony Chocolonely van de mondverzorging.’ •

1 V.l.n.r.: Roger Nefkens, Dennis Kamst en Almar Fernhout

Lezersaanbieding

The Optimist • maart/april 2022 • 17

Speciaal voor lezers van The Optimist: 20 procent korting op het hele SMYLE-assortiment! Bestellen kan via www.wesmyle.com Gebruik de kortingscode: Optimist20 * Deze code is geldig tot 20 april 2022.

Onderstroom Welzijn

Hoogsensitieve kinderen in hun kracht Voor hoogsensitieve kinderen kan het lastig zijn om krachtig in het leven te staan. Wat deze kinderen nodig hebben is herkenning en ondersteuning, stelt expert MarieThérèse Terwingen. Ze schreef een doe-boek voor het hooggevoelige kind, om meer zelfliefde en zelfvertrouwen te ontwikkelen. Door LAURA BOETERS niet weten dat een kind hoogsensitief is. Ze licht toe: ‘Wanneer hoogsensitiviteit bij een kind niet wordt herkend door de volwassenen rondom hem, verwachten zij dat het kind zich aan zijn omgeving en aan het ritme van de wereld aanpast. En daar zit het probleem, want hoogsensitieve kinderen gaan dan hun uiterste best doen om zich aan te passen en lopen zichzelf hierdoor voorbij.’

blij met mij MarieThérèse Terwingen Willems Uitgevers ISBN: 9789493242197 154 pagina’s € 20,-

Hoogsensitieve kinderen herkennen

Ik schrijf dit boekje voor iedereen die het lezen wil en speciaal voor jou, hoogsensitief kind, vanuit mijn hart, om je te helpen van jezelf te houden om wie jij bent en om positief in het leven te staan. Je kunt dit boek alleen lezen of, als je nog heel jong bent, samen met een ouder of grootouder. Misschien hebben zij er ook nog iets aan…

In dit boek vertel ik je allerlei weetjes. Sommige zijn best wel geheimzinnig! Ook maak je kennis met de innerlijke wereld van BLIJ. Je wordt uitgenodigd om zelf aan de slag te gaan met praktische en creatieve oefeningen en opdrachten. Ik vraag je om af en toe na te denken over jezelf, je gedachten en je gevoelens. Hierdoor leer je jezelf beter kennen en te houden van jezelf zoals jij bent. Je staat in je kracht en bent BLIJ met jezelf. Geniet van dit avontuur, met hart en ziel voor jou geschreven.

Leerkrachten en coaches kunnen het boek lezen en eventueel de informatie, de oefeningen en opdrachten in hun lessen en begeleidingen verwerken.

HSP

789493

242197

Bestel het boek bij de auteur via www.boeken.cafe/ boek/blij-met-mijmarie-thereseterwingen

MARIETHÉRÈSE TERWINGEN

Beknopt betekent hoogsensitiviteit dat er veel meer prikkels binnenkomen via de zintuigen, legt Terwingen uit. ‘Die prikkels worden ook nog eens veel dieper verwerkt. Dat is systeemeigen aan hoogsensitieve mensen. Het maakt dat je op een andere manier reageert, zaken anders waarneemt en meer tijd en energie nodig hebt om prikkels te

blij met mij

Met haar boek blij met mij nodigt MarieThérèse Terwingen hoog gevoel ige k i nderen u it om met zichzelf aan de slag te gaan. Het boek begint met een kort verhaal dat de jonge lezer meeneemt in een doordeweekse dag van een hoogsensitief kind. Het biedt de gevoelige lezer herkenning, iets wat zij volgens de auteur hard nodig hebben. Terwingen vertelt: ‘Zeventien jaar werkte ik met unieke kinderen, waarbij ik vanuit een holistisch oogpunt keek naar wat zij nodig hadden. Hierdoor weet ik hoe belangrijk het is als je op zeer jonge leeftijd hoogsensitiviteit bij jezelf kunt herkennen. Wanneer een hoogsensitief kind zichzelf herkent en door zijn omgeving wordt erkend, kan dit heel wat misverstanden voorkomen.’ Die misverstanden komen volgens haar voort uit verwachtingen van volwassenen wanneer zij

blmij

met

Doe-boek voor hoogsensitieve kinderen MARIETHÉRÈSE TERWINGEN

The Optimist • maart/april 2022 • 18

verwerken. Ook kun je gevoelens en gedachten van anderen oppikken. Jonge hoogsensitieve kinderen kunnen die vaak niet plaatsen, ze voelen van alles, maar weten niet waar het vandaan komt en hoe ze ermee om moeten gaan. Dit kan het fijngevoelige kind onzeker maken en zijn zelfvertrouwen aantasten.’ Het herkennen van hoogsensitieve kinderen kan volgens Terwingen veel problemen voorkomen. ‘Zo’n 20 procent van de bevolking is hoogsensitief, maar de wereld is afgestemd op de andere 80 procent. Wanneer een hooggevoelig kind zich toch wil aanpassen aan het tempo van de wereld, gaat het klachten ontwikkelen. En wanneer je niet jezelf kunt zijn of op een manier moet presteren die niet bij jou past, ontstaan er mentale, emotionele en lichamelijke klachten. Als dit niet wordt erkend, verliest het kind zijn eigenheid. Het verliest het contact met zichzelf en gaat om zich heen kijken hoe het zich moet gedragen. Omdat dit gedrag eigenlijk niet bij het kind past, krijgt het klachten als vermoeidheid, boosheid, verdriet, faalangst, buikpijn en hoofdpijn. Als er dan een ouder of leerkracht is die ziet dat het kind hoogsensitief is en begrijpt dat het de wereld anders waarneemt, kunnen zij met kleine aanpassingen de ontwikkeling van het kind ondersteunen. In een klas met veel prikkels kan een hoogsensitief kind bijvoorbeeld werken met een koptelefoon om de geluidsprikkels te filteren, als het daar last van heeft.’

Ondersteuning bieden

Om hoogsensitieve kinderen te ondersteunen in hun ontwikke-

Sensitieve kracht

ling, is kennis volgens Terwingen de eerste stap. ‘Het begint bij ouders en leerkrachten die zich bewust openstellen voor informatie over hoogsensitiviteit en zich willen verdiepen in wat het precies inhoudt. Het is daarbij belangrijk te weten dat het om een diepere verwerking van prikkels gaat waardoor het kind zich anders gaat gedragen. Daarna kunnen zij verschillende ondersteunende oefeningen en tools inzetten, die ik ook in het boek bespreek. Bijvoorbeeld, hoe kun je jezelf aarden, hoe kun je een teveel aan prikkels verwijderen en wat kun je doen om tot rust te komen. Kinderen vanaf negen jaar kunnen zelf met het doe-boek aan de slag en jongere kinderen kunnen het boek doornemen met hulp van hun ouders, een leerkracht of een begeleider. Ook kan het blije boek een bron van inspiratie zijn voor leerkrachten en andere begeleiders. Wanneer een leerkracht een oefening om tot rust te komen klassikaal uitvoert, geeft dat niet alleen het hoogsensitieve kind rust, maar ook al die andere kinderen. Bovendien schep je als leerkracht hiermee een klimaat

waarin je kunt praten over de oefening, voor wie het belangrijk is en wat we eraan hebben. Zo raken kinderen ermee bekend, en kunnen ze het integreren in het dagelijks leven.’ In blij met mij maken kinderen op een toegankelijke manier kennis met oefeningen om te ontprikkelen, zoals yoga, affirmeren en visualiseren. Ook is er onder andere aandacht voor sensorische activiteiten, dankbaarheid, de ademhaling, paardencoaching, edelstenen en Bach-bloesems. Aan het begin van het boek wordt het personage ‘Blij’ geïntroduceerd, een jongen van tien jaar oud die de wereld ervaart zoals een hoogsensitief kind dat doet. ‘In mijn boek bundelde ik oefeningen en tools waarvan ik in de praktijk heb gemerkt dat ze hoogsensitieve kinderen ondersteunen. Samen met het personage “Blij” zorgen ze ervoor dat het een luchtig doe-boek is geworden waarin het hooggevoelige kind zichzelf herkent. Die herkenning zorgt bij deze kinderen voor opluchting, en ook hun ouders of broertjes en zusjes kunnen die opluchting ervaren.’

‘Herkenning zorgt bij deze kinderen voor opluchting.’

1 MarieThérèse Terwingen zette zich tijdens haar professionele carrière jarenlang in voor het welzijn van unieke kinderen en hun omgeving. Met hart en ziel begeleidt zij ouders en leerkrachten van hoogsensitieve kinderen en helpt ze hoogsensitieve vrouwen bij het ontdekken van hun sensitieve kracht.

The Optimist • maart/april 2022 • 19

Met oog op de actualiteit, ziet Terwingen hoe belangrijk het is dat hoogsensitieve kinderen zich krachtig leren voelen en zelfvertrouwen krijgen. ‘Heel vaak hebben we het over de klachten van hoogsensitieve personen, en vergeten hierdoor hun innerlijke kracht. Hoogsensitieve kinderen zijn zachtaardig, heel hulpvaardig en zorgzaam. Ze houden van eerlijkheid en willen graag harmonie. Ze gaan ruzies liever uit de weg en willen verbinding tussen mensen. Veel van hen hebben een sterke band met dieren en de natuur en zetten zich daarvoor in. En wanneer ze op zoek gaan naar een oplossing, zoeken ze die niet alleen voor zichzelf maar denken ze ook aan anderen. Als een hoogsensitief kind nog niet in zijn kracht staat, is het momenteel een chaotische tijd, waarin we de verbinding met elkaar verliezen en veel oordelen over anderen. Dit kan het hoogsensitieve kind angstig en onzeker maken. Maar wanneer deze kinderen in evenwicht zijn, kunnen zij hun kwaliteiten constructief inzetten en juist zorgen voor verbinding en harmonie. Zo dragen ze op hun manier bij aan een betere wereld.’ •

Onderstroom Technologie

Via robots leren samenwerken Robotisering wordt vaak als bedreiging voor het sociale domein gezien. Tamar Neter, oprichtster van RobotWise, laat zien dat technologie juist kan bijdragen aan interactie tussen mensen. Door JESSIE EICKHOFF ‘Door robots te programmeren leren zowel kinderen als volwassenen spelenderwijs samenwerken. Doordat de robot misschien niet gelijk doet wat je wilt, leer je fouten te maken met een glimlach’, zegt een zelfverzekerde Tamar Neter. Zij was als moeder teleurgesteld in het onderwijs en de uitdagingen in het bedrijfsleven. ‘Toen ik zeven jaar geleden in de schoolboeken van mijn dochter keek, bevatten deze dezelfde stof als toen ik kind was. Daarbij wordt de leerstof nog steeds op dezelfde manier aangereikt. Hierdoor leren kinderen niet goed verbanden leggen. Laat staan iets van technologie en talentontwikkeling.’ De gevolgen hiervan zag ze terug op haar werk. ‘Als Sales Manager ervaarde ik dat er een kloof zat tussen verschillende afdelingen, zoals bijvoorbeeld ‘techies’ en ‘non-techies’. Regelmat ig ont stond er miscommunicatie tussen sales en de developers. Ik besloot mijn technische collega’s mee te nemen naar klantgesprekken. Hierdoor leerden we meer van elkaars vak-

gebied. Het leidde ertoe dat ik steeds meer technische kennis kreeg en zij meer soft skills ontwikkelden. Door deze kruisbestuiving werd de kloof kleiner.’ Neter bedacht een hulpmiddel om zowel communicatieve als technische vaardigheden te onderwijzen: sociaal-educatieve robots. ‘Robots als hulpmiddel is een bewuste keuze. Het programmeren van de robot is de input, waarbij je direct de output ziet.’ Na een jaar lang onderzoeken en het uitzetten van pilots, nam ze ontslag bij haar baan en zette ze RobotWise op. ‘Inmiddels zijn we met zeven medewerkers en ruim twintig zzp’ers’, vertelt Neter vol trots.

Onderwijs

Van scholen moest het programma van RobotWise laagdrempelig en vakoverstijgend zijn, en tijdswinst voor leerkrachten opleveren. Daarom integreerde Neter het ‘spelen met robots’ in het bestaande curriculum. De robots kunnen op verschillende manieren door de leerlingen worden gepro-

The Optimist • maart/april 2022 • 20

grammeerd. ‘Zo leren leerlingen woordjes door een robot naar de juiste letters te laten rijden. Dit doen zij door eerst in groepjes de robot te ontdekken en te leren programmeren.’ Zo raken zij op speelse wijze meer bekend met technologie en de Nederlandse taal.’ Door robots in te zetten in het onder wijs leren leerlingen al op jonge leeftijd iets over technologie, samenwerken en in stapjes denken. Zo concludeerden kindercoaches, psychologen en pedagogisch medewerkers naar aanleiding van een pilot dat alle kinderen betrokken worden bij de activiteiten en ieder leer- en denkniveau aangesproken wordt. ‘De didactische werkwijze van RobotWise leert leerlingen met weinig instructie op onderzoek uit te gaan, wat nieuwsgierigheid en creativiteit stimuleert. De leerkrachten verbazen zich soms over de talenten van kinderen die ze eerder nog niet waren opgevallen.’ ‘Om meer kinderen te kunnen onderwijzen, hebben we scholen door heel Nederland gebeld om op basis van no-cure-nopay subsidies aan te schrijven, om ons lesprogramma op te nemen

in hun curriculum. Wanneer de scholen geïnteresseerd waren, hebben we subsidies voor hen aangevraagd, waarin zowel de kosten voor ons lesprogramma, robots, iPads en co-teachers gefinancierd werden. Deze werden stuk voor stuk gehonoreerd.’ Ook komend schooljaar kunnen scholen zich weer aanmelden voor het aanvragen van subsidies.

Bedrijfsleven

‘Door het succes van de talentontwikkelingprogramma’s op scholen kwam de vraag van ouders of dit ook mogelijk was binnen het bedrijfsleven.’ Daarom heeft RobotWise voor volwassenen een soortgelijk programma gemaakt, gericht op persoonlijke ontwikkeling, leiderschap en communicatie. De uitvoering van deze opdrachten is altijd in teamverband. ‘Het gaat bij ons niet om het eindresultaat, maar om het proces ernaartoe. Hierdoor is er ruimte voor zelfreflectie en feedback.’ Ook bij bedrijfstrainingen krijgen deelnemers opdrachten waarbij ze diverse robots ontdekken en stapsgewijs leren programmeren. ‘Bij de uitvoering van de opdracht gaan zij onder andere een eigen route ontwerpen waar de robot doorheen moet rijden. Denk bijvoorbeeld a a n een dool hof. Da a r voor heb je bepaalde vaardigheden nodig, zoals communiceren, kritisch- en oplossingsgericht

denken en doorzettingsvermogen. Door het spelen met robots worden authentiek gedrag en talent direct zichtbaar.’

Jeugdhulp

Inmiddels is het innovatieve bedrijf gestart met de ontwikkeling van praktische toepassingen met sociaal-educatieve robots voor bestaande therapieën binnen de Jeugdhulp. ‘We zagen dat kinderen die uitdagingen ondervonden op het sociaal-emotionele vlak, opbloeiden tijdens activiteiten van RobotWise. Zo vinden sommige kinderen het moeilijk om samen te werken en te presenteren. Als ze met hun groep iets gaafs hadden gemaakt, durfden ze hier toch iets over te vertellen. We zagen ze langzaam uit hun schulp kruipen.’ Daarom onderzoekt RobotWise hoe robots kunnen bijdragen aan therapieën. Samen met Levvel, specialisten voor jeugd en gezin in Amsterdam, stelde Neter een focusgroep samen om te onderzoeken hoe robots kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van sociale, emotionele, en cognitieve vaardigheden en de algemene effectiviteit van therapie. Dit onderzoek wordt geleid door Anouk Neerincx, PhD-kandidaat aan Universiteit Utrecht. ‘Bij RobotWise ontwikkelen we praktische toepassingen, trainen we behandelaars om hen zelfstandig aan de slag te laten gaan met hun cliën-

‘Door het spelen met robots worden authentiek gedrag en talent direct zichtbaar.’

ten en observeren we hen tijdens het proces.’ Er wordt naar gestreefd om robots zowel tijdens therapiesessies als thuis in te zetten. ‘We hebben bijvoorbeeld een robot die geprogrammeerd kan worden door kinderen of de therapeut zelf. Het kan gezichtsuitdrukkingen weergeven met behulp van LED-lampjes en hier een verhaal bij vertellen. Voor een kind dat moeite heeft met het herkennen of uiten van emotie, kan de robot op een speelse en laagdrempelige manier helpen zijn gevoel te verwoorden.’

Inclusiviteit

Naast hun eigen activiteiten zijn er vele andere initiatieven waarmee robots en andere technologie op een positieve manier ingezet worden, vertelt Neter. ‘Denk aan technologie waarmee ziektes sneller kunnen worden gediagnosticeerd, aan robots in verzorgingstehuizen die tegen ouderen praten of aan interactieve schilderijen waarbij dementerende mensen naar de namen en foto’s van familieleden kijken.’ Neter wil laten inzien dat mensen nodig zijn om met technologie te werken en hiermee de angst voor robots minder groot maken. Technologie moet laagdrempelig zijn om mensen in verbinding te brengen. ‘Het gaat me erom dat iedereen mee kan in de huidige en toekomstige maatschappij. Wij laten dat ervaren door iedereen met elkaar samen te laten werken en robots te leren programmeren, maar dat kan natuurlijk op heel veel manieren.’ • 1 Tamar Neter

The Optimist • maart/april 2022 • 21

Meer informatie: www.robotwise.nl

Column

Annette Nobuntu Mul

Founder Ubuntu Society, voorzitter Stichting Ubuntu Nederland. www.ubuntusociety.nl

Ubuntutu ‘WE VERSCHILLEN JUIST VAN ELKAAR OM TE BESEFFEN HOEZEER WE ELKAAR NODIG HEBBEN.’ Aartsbisschop Desmond Tutu 1931 – Forever

2022. Nieuwe wensen, nieuwe voornemens. Een oud en nieuw kabinet, hopelijk met herstellend nieuwe inzichten en daden. Oud en nieuw. Alsof de scheidslijn van de tijd een stilstaand punt van ervoor en erna bevat. Ubuntu, het Afrikaans mensen wereldbeeld gaat niet uit van een stilstaand punt, maar van ‘de stroom van ons bestaan’. Wij, in het hier-en-nu, samen met onze voorouders – de nog levende doden – en onze nog niet geboren kinderen. Vanuit dit diep gewortelde bewustzijn, dat we allen met elkaar en de aarde verbonden zijn in verleden, heden en toekomst, is aartsbisschop Desmond Tutu op de valreep van het oude jaar niet van ons weggerukt, maar leeft hij middels de ‘spirit of Ubuntu’ voort in ons. Zoals hij zelf altijd met die innemende glimlach kon zeggen: ‘In you, in you, in you, in you’. De betekenis, die Tutu voor de hele wereld heeft gehad, mag nooit verloren gaan. Hij heeft, direct na de afschaffing van apartheid, met de Commission of Truth and Reconciliation (CTR), wereldwijd een uniek humanitair voorbeeld gesteld. De kern van de Waarheidscommissie behelsde vier cruciale stappen: de waarheid benoemen, de pijn erkennen, vergeving vragen en daarna verzoening. Het ‘viervoudig pad van vergeving’ werd en wordt noodzakelijk geacht voor het herstel van de harmonie van de samenleving, in elke gelaagdheid. Vergeving in de vorm van restorative justice (herstelrecht) heeft als ultieme doel om de beschadigde relaties – familie, gemeenschap, land – op een diep niveau te herstellen met een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Dat is een fundamenteel ander uitgangspunt dan ons westers individualistische en lineaire denken vanuit schuld, boete en exclusie.

Tutu introduceerde ook het begrip ‘eco-Ubuntu’. Hiermee wilde hij expliciet de onlosmakelijke humanitaire en ecologische verbondenheid benadrukken: ‘I am because we are and we are because the planet is’. Wij mensen zijn volledig afhankelijk van de ecosystemen die ons ondersteunen, dus is het wezenlijk om die ecosystemen als ‘ons’ te zien, als een systeem waarin we zijn ingebed, als een verlengstuk van ons wezen. Wij mensen zijn een cel in een groter organisme, een planetair lichaam dat functioneert om het leven op aarde in stand te houden. Een persoon zonder respect voor Ubuntu is een kankergezwel in zijn gemeenschap. Laten wij geen kanker op aarde zijn.’ Hoe krachtig zou het zijn als wij mensen de ‘klimaatwaarheid’ – dat het klimaat en de natuur desastreus snelle veranderingen ondergaan door toedoen van onszelf – durven benoemen. Als we de vernietigende uitbuiting van dieren, planten, en rivieren zouden erkennen. Kunnen we de aarde gaan zien als rechtspersoon, als onderdeel van ‘ons’ en om vergeving vragen? Is er nog tijd voor verzoening? Gelukkig zijn er hoopvolle initiatieven gaande om rivieren, zoals de Maas, een wettelijke rechtspositie te geven. En langs diezelfde Maas zijn al veertig burgemeesters bereid om al hun beleidsdoelen concreet te verbinden aan een ‘drinkbare Maas’. Ja, er moet nog veel water door de Maas stromen, voordat we écht de stroom van ons bestaan ervaren, maar we kunnen vandaag allemaal starten in Tutu’s geest: ‘Doe iedere dag een klein beetje goed, het zijn die kleine stukjes goeddoen bij elkaar die de wereld zullen overspoelen’. •

The Optimist • maart/april 2022 • 23

Thema Natuurherstel

OVER EN WEER

Het werkt twee kanten op. Hoe fiksen we wat we hebben stukgemaakt aan de Aarde? En hoe helpt onze planeet onszelf beter te maken? Pas als het besef er is dat wij als mens een stukje ‘natuur’ zijn, komt de boodschap van onwenselijke zelfdestructie binnen. En kunnen we hier iets aan doen. We laten zien hoe verschillende organisaties van alles ondernemen om regenwoud te herstellen, koraalriffen tot nieuw leven te wekken en woestijnachtig gebied te vergroenen. Zelfs de oceaan komt persoonlijk aan het woord, om ons te vertellen wat ze voelt. Van de andere kant komen de verhalen over hoe de natuur helpt onze mentale gezondheid te bevorderen en hoe de vruchten van Moeder Aarde – in de vorm van goede voeding – de basis vormen voor ons welzijn. Het huidige natuurbeleid in Nederland zorgt ervoor dat mens en natuur van elkaar gescheiden zijn. Alsof het jezelf in de natuur begeven ‘een uitje’ is, een bezoek aan een andere wereld. Hoog tijd dat het bewustzijn groeit dat ieder mens zelf, in de kern, een optimistisch stukje natuur is.

The Optimist • maart/april 2022 • 25

KAPPEN MET BOMEN KAPPEN

Thema Natuurherstel

Passie en urgentie bekruipen je als je Merijn van Leeuwen hoort vertellen over natuurherstel. Hij is bossenexpert bij het Wereld Natuur Fonds (WWF) en coördineert het beschermingswerk voor de Amazone en het Atlantisch regenwoud. ‘Ik word blij en kom tot rust als ik in de natuur ben.’

Wat gebeurt er met het geld dat we doneren aan het WWF? Merijn van Leeuwen is een van de mensen die ervoor zorgt dat het effectief besteed wordt aan de bescherming en het herstel van bossen. Hij vertelt graag zijn verhaal, zodat wij als samenleving minder negatieve en meer positieve impact gaan maken op de regenwouden aan de overkant van de oceaan. De waarheid maakt hij pijnlijk duidelijk: ‘We halen er veel spullen vandaan en dat is een van de redenen waarom het regenwoud verdwijnt.’ Hooguit één keer per jaar neemt hij terplekke poolshoogte, om het vliegen – en daarmee zijn eigen CO2 -uitstoot – te beperken. ‘Gelukkig hebben we de mogelijkheid om digitaal te overleggen. Dat is natuurlijk niet ideaal, maar ik ken het gebied goed. Ik heb er lang geleden stage gelopen en als gids gewerkt, dat betekende dat ik een half jaar in het Colombiaanse en daarna een half jaar in het Peruaanse regenwoud woonde. En daarna heb ik nog Brazilië en verschillende Atlantische regenwoudlanden bezocht.’

Ontbossing

Van Leeuwen is gefascineerd door het wonder van de natuur. Ook gewoon hier in Nederland. ‘Ik kijk veel vogels, ga veel naar buiten, het liefste fietsend. Vooral die diversiteit, waardoor je telkens iets nieuws kunt ontdekken. De samenhang tussen planten en dieren, en dieren onderling. Nergens is die diversiteit zo groot als in Zuid-Amerika. Het zijn de rijkste natuurgebieden van de wereld. Hier rondlopen is iets magisch’, vertelt hij. Het verhaal dat hij vertelt is niet louter vrolijkheid. ‘De Amazone is het grootste ontbossingsgebied ter wereld. In 2020 is er twee miljoen hectare bos verdwenen; dat is in één jaar tijd vijf keer zoveel als al het bos in Nederland. Gelukkig is de Amazone heel groot, maar als dit tempo aanhoudt kunnen we over tien jaar op een kantelpunt komen.’

Door SALLY TAN

The Optimist • maart/april 2022 • 26

Van Leeuwen schetst een pessimistisch scenario waarin niet alleen de vrije natuur harde klappen krijgt, maar ook de mens omdat er enorme hoeveelheden CO2 vrijkomen wanneer bossen worden vernietigd. ‘Als je bedenkt dat de Amazone net zoveel CO2 vasthoudt als vierduizend jaar de huidige CO2 -uitstoot van Nederland, dan kun je nagaan wat voor impact dat heeft. Dan is het aardig dat wij hier onze huizen isoleren en in elektrische auto’s gaan rijden, en dat is ook belangrijk, maar dan gaan we alsnog naar de twee graden opwarming, meer extreem weer en overstromingen in Limburg. Dat moeten we niet willen.’ Met het Atlantische regenwoud, dat zich aan de oostkant van Zuid-Amerika bevindt, is het volgens de bossenexpert droevig gesteld. ‘Vergeleken met hoe groot het eerst was, is er al 85 procent verdwenen. Dat laat zien wat er ook met de Amazone kan gebeuren. Waar ooit regenwoud stond, klagen boeren in het droge seizoen nu over droogte. En als het gaat regenen, spoelt de grond weg. De bossen kunnen de bodem niet meer vasthouden. In Brazilië zien we grote overstromingen als gevolg hiervan. Als klap op de vuurpijl worden diersoorten bedreigd, omdat hun leefgebied verdwijnt.’

‘Landroofwet’

Valt er nog iets positiefs te vertellen over deze gebieden? ‘Jazeker. In het Atlantisch regenwoud weten de mensen wat ze aan het verliezen zijn. Dus de ontbossing is daar vrijwel opgehouden. De meeste bewoners zien wat er kan gebeuren. Nu zijn er nog

‘WE HALEN ER VEEL SPULLEN VANDAAN EN DAT IS EEN VAN DE REDENEN WAAROM HET REGENWOUD VERDWIJNT.’

1 Txai Suruí tijdens de klimaattop in Glasgow. 2 De Iguazu watervallen. 3 Merijn van Leeuwen Foto’s: Tessel in ’t Veld/ WWF-NL

stukken bos waar het bruist van het leven. De vogels en de apen zijn er nog en dat willen ze zo houden. Een paar jaar terug kwam ik er zelfs een nog onontdekte hagedis tegen. De mensen willen samen met ons de natuur herstellen. Niet alleen omdat ze de natuur belangrijk vinden, maar ook om zichzelf te helpen. Als er meer bos is, is er een betere watervoorziening voor de inwoners. Als je een deel van het bos mixt met landbouwproducten, in de vorm van agro forestry oftewel voedselbossen, dan is er meer duurzame opbrengst. Dat zijn mooie stappen die we daar nu samen zetten. In het Amazonegebied zijn ze nog niet zo ver. Maar we kennen nu de feiten. En we weten inmiddels, onder andere door onderzoek van Wageningen University & Research, dat we genoeg landbouwgrond in de wereld hebben om iedereen te kunnen voeden. Dus het kappen van regenwoud hoeft niet meer. We mogen kappen met bomen kappen.’

The Optimist • maart/april 2022 • 27

Thema Natuurherstel

Betekent dit dat het een kwestie is van onwetendheid die moet worden aangepakt? ‘In sommige gebieden wel, maar in de laatste paar jaren in Brazilië en Bolivia is het pure hebzucht’, verklaart Van Leeuwen. ‘Het zijn veelal de grote partijen die hun grondpositie willen uitbreiden; de landspeculanten.’ Hoe zijn die volgens hem te stoppen? ‘Met het internationale netwerk van het WWF kunnen we dit verhaal ook hier aan het bedrijfsleven vertellen en zo samen het tij keren. De Nederlandse supermarkten en de diervoederindustrie hebben een brief geschreven aan de Braziliaanse regering waarin ze opriepen om te stoppen met het kappen

‘EEN PAAR JAAR TERUG KWAM IK ER ZELFS EEN NOG ONONTDEKTE HAGEDIS TEGEN.’

van regenwoud. Er is een landroofwet die al twee keer op de agenda heeft gestaan en die op het volgende neerkomt: als je drie jaar uit handen van de politie blijft nadat je ergens bomen hebt gekapt, is dat stuk land van jou. Telkens laat het internationale bedrijfsleven een protest horen waardoor die wet wordt uitgesteld. Bedrijven willen immers niet te boek staan als medeplichtig aan de vernietiging van regenwoud. De betreffende wet is nog niet van tafel, maar onze gezamenlijke actie heeft wel effect.’

Individuele inzet

Op de vraag wat wij vanuit een Europees perspectief kunnen doen om de ontbossing tegen te gaan, klinkt een hoopvol antwoord: ‘Eind 2020 hebben we met 1,2 miljoen Europeanen aan de Europese Commissie gevraagd om een wet tegen ontbossing op te stellen. Dat voorstel ligt er nu. Als die wet er komt, wordt het verboden om producten te importeren die voortkomen uit ontbossing. Zo kunnen we grote vooruitgang boeken, want Europa is verantwoordelijk voor een derde van de totale handel in ontbossingsgerelateerde producten. Als de VS ook meedoen, is dat al meer dan de helft.’ De inzet van koplopers illustreert Van Leeuwen met het voorbeeld van de inheems-Braziliaanse

4 Lokale bosherstelheld Pricila aan het werk.

5 Txai Suruí

The Optimist • maart/april 2022 • 28

natuurbeschermer Txai Suruí, die tijdens de klimaatconferentie COP26 in Glasgow een openingstoespraak hield. Zij besloot dat het zo niet langer kon met de ontbossing, ging rechten studeren, en samen met haar en haar moeder won het WWF een rechtszaak waardoor meer dan 200 duizend hectare regenwoud veilig werd gesteld. Van Leeuwen ontmoette haar eind vorig jaar: ‘Met gevaar voor eigen leven zet zij zich in voor de natuur. Zij zegt: “Ik ben een vrouw uit dit gebied en dit gebied, deze natuur bén ik. Ik vecht voor dit gebied en ik geloof in deze natuur.” Mensen als Txai maken het verschil.’

Successen

‘HET ZIJN MISSCHIEN KLEINE STAPPEN, MAAR HET TOTAAL IS IMPACTVOL.’

Foto’s: Tessel in ’t Veld/ WWF-NL

Van Leeuwen vertelt over een project dat net gestart is op de grens van Argentinië en Brazilië. ‘Hier liggen de grootste watervallen ter wereld, de Iguazu watervallen. Daaromheen bevinden zich een paar grote stukken regenwoud die vroeger met elkaar verbonden waren. De lokale bevolking, wiens voorouders ooit het bos hebben gekapt, zit nu met de gebakken peren. Er is minder watertoegang en de landbouw levert minder op. Zij hebben ons nu om hulp gevraagd om een verbinding te maken tussen deze twee stukken bos. We gaan niet alleen helpen met het herstel van bos, maar ook watervoorziening en landbouw verbeteren, bijvoorbeeld door een voedselbos te planten. Daardoor kunnen zij daar blijven wonen, hebben ze een goed inkomen en herstellen we tegelijkertijd de corridor. Zo ontstaat een bosgebied van bijna één miljoen hectare, waar bedreigde diersoorten kunnen opleven, zoals de jaguar, waarvan er daar nog maar negentig rondlopen. En niet te vergeten: dankzij tien miljoen nieuwe bomen leggen we een grote hoeveelheid extra CO2 vast. Daar is de hele wereld bij gebaat.’ Het succes van 3FM Serious Request afgelopen jaar laat volgens Van Leeuwen zien dat wij gezamenlijk het verschil kunnen maken. Tijdens deze eindejaarsactie werd twee miljoen euro opgehaald voor bescherming en herstel van het regenwoud door het WWF. ‘Met de bijdragen van al die individuele donateurs, kunnen we individuele koplopers zoals Txai, die verandering nastreven, ondersteunen. Zo maken we samen tractie. Vraag je dus af wat je, naast het doneren van geld, zelf kunt doen; een paar dagen in de week geen vlees eten, zonnepanelen op je dak plaatsen, tuintegels vervangen door groen. Het zijn misschien kleine stappen, maar het totaal is impactvol. En je hoeft er ook niet perfect in te zijn, als je maar iets doet. Dat, en het groeiende besef dat ontbossing niet nodig is, stemt mij optimistisch.’ •

The Optimist • maart/april 2022 • 29

Thema Natuurherstel

OceanLove is geboren

Deze maand ziet OceanLove het licht. Met fotografen, dichters, duikers, filmers, verhalenvertellers, wetenschappers en activisten geeft OceanLove de oceaan een gezicht én een stem. Met publicaties, sociale media-kanalen, een speciaal boek en een ‘community van ocean lovers’ komt er veel meer aandacht voor de kwetsbaarheid en de schoonheid van de oceanen en alles wat hierin leeft. OceanLove gaat mensen zó in het hart raken dat ze niet langer wegkijken, maar juist meehelpen, als nieuwe vrijwilliger, donateur of activist. Ook verzamelt OceanLove samen met haar partner Dopper handtekeningen – de Dopper Wave – om het gebruik van plastic wegwerpflessen tegen te gaan en beleidsmakers te inspireren hetzelfde te doen. OceanLove is een nieuw initiatief van Ilco van der Linde, ook de (co-)founder van Dance4Life, MasterPeace en alle Bevrijdingsfestivals. The Optimist gaat het project in de komende jaren volgen en Van der Linde is gevraagd om zich als gastredacteur aan te sluiten. Hoe bouw je een nieuwe beweging, wat levert het op, waar loop je tegenaan? Groeipijnen, groeispurts, onverwachte wendingen en verrassingen; hij zal hierover schrijven, in het magazine en op www.theoptimist.nl. Ter inspiratie voor iedereen die rondloopt met een positief plan. Bouw en volg je mee? Dat kan ook via OceanLoveNews op Instagram en www.oceanlove.news

Het water spreekt:

HOU VAN MIJ Door DE OCEAAN

1 Foto: Floris Leeuwenberg

‘Ik hou het meest van de ochtend. Het eerste zachte zonlicht streelt mijn golven. Ik glinster van de aanraking, maar hoef er nog niet heet van te worden. Tevreden rol ik voorwaarts en vlei me languit over de kust. Schelpen rollen mee, krabben rennen weg en vogels komen badderen. Ze dippen hun bast, en druppels vol twinkeling vallen terug op mij. En daar zijn de dolfijnen, vermoeid door hun nachtelijke jacht, gracieus op weg naar een plek om te rusten. Spaanse dansers kruipen in hun schulp. Tonijnen schieten snel naar grote diepte. Twee blije duikers zakken mee en schieten duizenden bellen kietelend omhoog. Een eerste teen voelt mij aan, ergens een gil. Ouders met kinderen, die niet konden wachten; blijdschap door de ochtendduik. Ik kom ogen en oren tekort. Alles dartelt, kabbelt, rolt en dolt. Maar dan komen de boten. Knallende herrie, van mijlenver. Ruige netten trekken diepe sporen over de bodem van mijn bestaan. Alles, maar dan ook alles, rukt het mee; gewurgde zeesterren, ladingen zand, hom en kuit, het licht valt uit. En pats, pats, pats, overal wordt er afval in mij gedumpt. Plastic wegwerpflessen, wie verzint zoiets? Zakken, tassen, stinkende luiers. Flats! Vijfentwintigduizend kilo afval per minuut, maar het vóelt als het tienvoudige. Alsof ze je slaan, uitlachen, vernederen, met iedere fles die wordt gesmeten of door rivieren in mij wordt gekotst. Ergens breekt weer een pijp en dikke, zwarte drab vermengt zich ongevraagd met mijn zilte vocht. Een spoor van moord en smeer; meer en meer. En dan die zon, die knalt maar door; de hitte is niet meer te harden. Mijn koralen verzuren, wuivende kleur verbleekt. Vissen snakken naar lucht en voedsel, wie zie ik vandaag voor het laatst? En tja, dan opeens botst de waarheid op mij in, als de zoveelste tanker op een klif. Ik had nog zo gehoopt dat het vandaag anders zou gaan! Maar het blijkt een dag als alle andere. Frustratie maakt zich van mij meester. Emotionele eb, ik trek me terug, laat die verrotte aarde maar vergaan. Trouwens, hoezo spreekt iedereen altijd zo liefkozend over “Moeder Aarde”? Ík ben de moeder én de vader van alles dat leeft! Ík vang alle hitte op, ík maak

The Optimist • maart/april 2022 • 30

de meeste zuurstof, ík lever het meeste voedsel, ík zorg voor regen en sta dus aan de basis van alles dat groeit. Verdomme, hou van mij! Maar ik snap het wel. Alles op land is zichtbaar: het aangeschoten dier, de gekapte boom. Wie ziet de lekkende pijpen, de verbleekte koralen, de verwoestende netten; wie o wie? Dan zijn die plastic flessen eigenlijk nog een geluk bij een ongeluk: ze drijven, ze clusteren, ze vormen een kilometersbrede soep. Alsof ze onverzettelijk het menselijk falen reflecteren en die wezens een spiegel voor willen houden: “Jullie willen er wel vanaf, maar het lukt je niet!” Net als wanneer een zwemmend mens een drol denkt te kunnen lozen, omdat hij zo nodig moet. Als ik weer eens zo’n tafereel bespeur dan lach ik me suf. Dat mens denkt er mooi vanaf te zijn, maar de drol drijft nog tijden achter de eigenaar aan! Well done, plastic soup, well done! Worstel en blijf boven, totdat ze de laatste fles uit me hebben gevist en er ook niet eentje meer bijkomt. Ach, en uiteindelijk ebt mijn frustratie weer weg. Ik laat de irritatie van mij afglijden, als de druppels langs de huid van een zeehond. Ik waardeer de zakkende zon, die purper brengt, oranje en goud. Ik dans weer mee in het ritme met de maan en verzoen me. Ik zoek naar de schaarse schoonheid in alle pijn.

Zelfs kwallen zijn mooi, als je er goed naar kijkt. En de parels in een oester ontstaan door het constante schuren van een zandkorrel in het kwab. Ooit moeten we hier toch wel doorheen komen? Ooit is alles weer onbedaarlijk mooi. En die mensen, ze weten ook niet beter. Wie heeft het ze ooit verteld? En er zíjn er ook die het wél weten. Hen koester ik als bakens in de nacht. Hun ijver is hartverwarmend. Met luchtbellen en grijparmen pakken ze het plastic, en soms zelfs met hun blote hand. Ze maken er T-shirts van en hoesjes voor hun mobiel. Er zijn er die vissoep maken van planten of walvissen bevrijden uit netten of zich vastklampen aan de schroeven van boeven. Er zijn er die nachten op het strand waken en daardoor rennen bij het ochtendgloren honderden schildpadjes veilig naar mij toe. Ja, er zijn er die mij zien voor wat ik waard ben, als bron van leven en inspiratie. Waaronder de dichters en zoenende stellen langs de kust. Tegen hen met hoop en liefde wil ik roepen: hou vol, ga door, geniet, koester, dicht en zoen. Je bent niet slechts een druppel in de oceaan, je bent de hele oceaan in één druppel! En tegen alle anderen roep ik: hou van mij! Omdat ik zeker weet: waar je van houdt, dat wil je beschermen. Hou van mij! Laaf je aan mijn overvloed. Zie mijn schoonheid, zie het! Ja, hou van mij! Zoals ik hou van jou, onvoorwaardelijk.’ •

The Optimist • maart/april 2022 • 31

‘IK DANS WEER MEE IN HET RITME MET DE MAAN EN VERZOEN ME.’

Thema Natuurherstel

DE PLANEET AFKOELEN DOOR TE VERGROENEN Door ANNA NWANKWO & SENNE VAN ’T HOF

Justdiggit is op een missie: droog land in Afrika vergroenen om zo klimaatverandering tegen te gaan. Om zoveel mogelijk mensen hierbij te betrekken en de vergroening op te schalen, zet Justdiggit de kracht van communicatie en (mobiele) technologie in.

We bevinden ons in een wereldwijde klimaatcrisis: onze planeet warmt op terwijl de bevolking groeit. In sub-Saharaans Afrika zorgen klimaatverandering, landdegradatie en overexploitatie ervoor dat de temperatuur stijgt, land opdroogt en vruchtbare grond verloren gaat. Dit leidt tot wateren voedselschaarste, armoede, verlies van biodiversiteit en klimaatvluchtelingen. Gelukkig is er een oplossing: als we de natuur op grote schaal terugbrengen, kunnen we de aarde weer afkoelen. Uit onderzoek van The Nature Conservancy blijkt dat we door nature-based solutions (herstel van graslanden, bossen en wetlands) toe te passen, de opwarming van de aarde met 37 procent kunnen beperken. Wereldwijd kan er meer dan twee miljard hectare aangetast bos en land hersteld worden; een gebied twee keer zo groot als Europa. Planten en bomen zijn de airconditioning van onze planeet: ze halen CO2 uit de lucht en koelen de omgeving af. Het vergroenen en herstellen van gedegradeerd land heeft daarnaast ook een positieve impact op wateren voedselzekerheid en biodiversiteit, en verbetert de levens van mens en dier.

Missie en aanpak

De missie van Justdiggit is om in de aankomende tien jaar heel Afrika te vergroenen. Dit doen ze samen met miljoenen boeren in Afrika die hun eigen land vergroenen in samenwerking met mensen van over de hele wereld. Met als motto: ‘Samen kunnen we de aarde vergroenen en verkoelen!’ Om dit doel te bereiken en Afrika te vergroenen in het komende decennium, focust Justdiggit zich op drie kernactiviteiten: het implementeren van vergroeningsprojecten in Sub-Saharaans Afrika, het opschalen van de vergroening met behulp van communicatie en (mobiele) technologie en het ontwikkelen van (inter)nationale bewustwordingscampagnes.

Vergroeningsprojecten en -technieken

In samenwerking met hun lokale partners implementeert Justdiggit grootschalige vergroeningsprogramma’s in verschillende Afrikaanse landen. Door gebruik te maken van simpele vergroeningstechnieken, kan het gedegradeerde land snel en effectief worden hersteld. Boeren en communities in de projectgebieden werken actief mee binnen de projecten, en maken zo samen hun land weer groen en vruchtbaar.

The Optimist • maart/april 2022 • 32

Thema Natuurherstel

‘WERELDWIJD KAN ER MEER DAN TWEE MILJARD HECTARE AANGETAST BOS EN LAND HERSTELD WORDEN.’

De vergroeningstechnieken die gebruikt worden binnen de projecten van Justdiggit worden zorgvuldig geselecteerd. Samen met de lokale partners wordt gekeken welke combinatie van interventies het beste bij een gebied past. De technieken worden gekozen aan de hand van de fysieke omstandigheden (bijvoorbeeld het landgebruik, het klimaat, de bodemgesteldheid en de helling van het gebied) en de sociale omstandigheden (denk aan socio-economische structuren en bestemming van de grond). Voorbeelden van gebruikte technieken zijn: waterbunds, Kisiki Hai en graszaadbanken.

1 Boeren in actie met de Kisiki Hai techniek in Dodoma, Tanzania.

Waterbunds Waterbunds (of zoals Justdiggit ze graag noemt: ‘earth smiles’) zijn halvemaanvormige kuilen die worden gegraven om de harde toplaag van de grond open te breken. De bunds remmen het regenwater dat naar beneden stroomt af en vangen het op, zodat er minder vruchtbare grond wegspoelt. De waterbalans in de bodem wordt hersteld, waardoor er meer water beschikbaar is voor de zaden in de grond. Deze zaden krijgen daardoor de kans om te ontkiemen en dat betekent: vergroening! In totaal heeft Justdiggit al meer dan 200 duizend bunds gegraven in hun projectgebieden in Kenia en Tanzania.

Kisiki Hai ‘Farmer Managed Natural Regeneration’ (FMNR), of Kisiki Hai (‘levende stronk’ in Swahili), is een techniek om gekapte bomen terug te laten groeien en jonge bomen, die op natuurlijke wijze zijn teruggegroeid, te beschermen. Met de Kisiki Hai techniek worden de stronken van de gekapte bomen geselecteerd, gesnoeid en beschermd. Hierdoor krijgen ze de kans om weer uit te groeien tot bomen, en dragen ze bij aan het koeler maken van een gebied. Daarnaast dragen de bomen bij aan de vruchtbaarheid van de bodem. De Kisiki Hai techniek wordt toegepast door boeren op hun eigen land. Doordat de bomen de bodem afkoelen en de vruchtbaarheid vergroten, kunnen de gewassen beter groeien, wat weer meer inkomen voor de boer betekent. Samen met de boeren in Tanzania heeft Justdiggit op deze manier al meer dan negen miljoen bomen teruggebracht. Graszaadbanken Graszaadbanken zijn kleine, afgezette stukken gemeenschappelijk land die worden gebruikt voor de productie van grassen en graszaden. De graszaadbanken worden gemanaged en onderhouden door Masai vrouwengroepen in Kenia. Zodra de grassen

The Optimist • maart/april 2022 • 33

Thema Natuurherstel

groot genoeg zijn, produceren ze graszaden. Deze worden vervolgens door de vrouwen verkocht op de lokale markt of aan andere vergroeningsprojecten. De graszaadbanken vormen een oase van groen in een droge en kale omgeving.

Duurzame oplossingen

Het is natuurlijk belangrijk om de vergroende gebieden ook groen te houden. Daarom hebben de projecten van Justdiggit duidelijke socio-economische voordelen voor de community’s en de boeren. Daarnaast worden er verschillende maatregelen genomen om het herstel van de gebieden te waarborgen. Er worden rangers aangenomen om de pas vergroende gebieden te beschermen tegen grazend wild en er worden plannen opgesteld om overbegrazing in de herstelde gebieden te voorkomen. Zo blijven de streken groen en koel. Om zoveel mogelijk boeren en communities te inspireren en te motiveren om mee te helpen vergroenen, heeft Justdiggit samen met haar partners verschillende communicatietools ontwikkeld. Zo kunnen ze de boeren en de communities binnen, en ook buiten, de projectgebieden op een gemakkelijke manier bereiken. Een voorbeeld van zo’n communicatietool is de movieroadshow: een video-caravaan die van dorp naar dorp trekt binnen de projectgebieden. De roadshow is een eendaags evenement, vol met theater, muziek, dans en voorstellingen. Zodra de avond valt, wordt er een groot filmdoek geplaatst waarop de film Kisiki Hai te zien is. Hierin wordt alles over de techniek verteld en zijn de positieve effecten te zien.

De vergroening verspreiden

Justdiggit weet dat én hoe vergroenen werkt. De volgende stap is om deze kennis te delen en (mobiele) technologie in te zetten om boeren en herders in heel sub-Saharaans Afrika te inspireren en te mobiliseren hun eigen land te vergroenen. De middelen zijn hier al voor beschikbaar: dankzij de enorme groei en aanwezigheid van internet en mobiele technologie in Afrika kunnen ze mensen door het hele continent bereiken met hun groene boodschap. Door miljoenen boeren in heel Afrika te motiveren om actief te vergroenen, kan de vergroening worden opgeschaald. Want alleen dan kan klimaatverandering wereldwijd worden teruggedraaid. Justdiggit zet grootschalige mediacampagnes in Afrika in om hun boodschap te verspreiden: ‘door samen te werken kunnen we de aarde weer groener en koeler maken’. Dit gebeurt met de belangeloze support van verschillende mediapartners. Uiteindelijk wil Justdiggit elke boer in Afrika een ambassadeur van de vergroening maken. Door het toenemende gebruik van internet en mobiele telefoons in deze regio, kunnen steeds meer mensen digitaal bereikt worden. Daarom ontwikkelt Justdiggit verschillende digitale platformen waarop boeren en communities informatie en tips kunnen vinden om hun eigen land te vergroenen. Zo kunnen ze in één keer miljoenen boeren en communities bereiken en activeren. Een voorbeeld van zo’n digitaal platform is Greener.LAND, ontwikkeld in samenwerking met partners Nature^Squared en SamSamWater. Deze tool helpt boeren om te beslissen welke vergroe-

The Optimist • maart/april 2022 • 34

‘HUN AANPAK IS OM DE HARTEN EN GEESTEN TE VERGROENEN DOOR DE JUISTE BOODSCHAP OP HET JUISTE MOMENT BIJ HET JUISTE PUBLIEK TE BRENGEN.’

2 Vrouwen van de graszaadbank bezig met het oogsten van de graszaden. 3 Billboard met de nieuwste Justdiggit campagne: Dig In. 4 De movieroadshow in één van de projectdorpen in Dodoma, Tanzania.

Thema Natuurherstel

Impact

ningstechniek het beste past bij hun land en leert ze hoe ze deze in de praktijk kunnen brengen.

Bewustwordingscampagnes

Justdiggit’s wereldwijde bewustwordingscampagnes zijn ontwikkeld om nature-based solutions te promoten. Met deze campagnes willen zij een hele generatie inspireren, verenigen en mobiliseren en zo een ‘regreening movement’ ontketenen. Justdiggit zet de bewustwordingscampagnes via verschillende mediakanalen in, van televisie en radio tot online. Van buiten, via billboards of een bioscoopreclame, tot aan thuis op de bank: je krijgt de missie van Justdiggit overal mee. Hun aanpak is om de harten en geesten te vergroenen door de juiste boodschap op het juiste moment bij het juiste publiek te brengen. Dit is mogelijk dankzij de belangeloze support van hun mediapartners die zich inzetten om de boodschap en de groene missie zo breed mogelijk te verspreiden. Er wordt verder samengewerkt met verschillende (inter)nationale vergroeningsinitiatieven. Eén van deze partners is het United Nations Environment Programme, dat 2021-2030 heeft uitgeroepen tot het Decennium van het Ecosysteem Herstel. Ook in het bedrijfsleven heeft Justdiggit een aantal bijzondere samenwerkingen. Deze partners zorgen ervoor dat Justdiggit de vergroening nog verder kan opschalen.

‘IN TOTAAL WORDT ER AL 60 DUIZEND HECTARE LAND HERSTELD.’

Het werk van Justdiggit werpt zijn vruchten af. Door de nauwe samenwerkingen met lokale en internationale partners, heeft de organisatie al enorm veel land in sub-Saharaans Afrika weten te vergroenen. In totaal wordt er al 60 duizend hectare land met behulp van de projecten hersteld. Door de vergroening op te schalen, komen daar in de komende jaren nog duizenden hectares vergroend land bij. Daar blijft het niet bij; ook hun regreening movement blijft groeien. In totaal hebben ze met hun campagnes al 291 miljoen mensen bereikt, en met een groeiend aantal landen waarin ze worden uitgezonden, zal dit aantal de komende jaren alleen maar toenemen. • Meer informatie: www.justdiggit.org

The Optimist • maart/april 2022 • 35

Thema Natuurherstel

HOEZO, MAAKT NATUUR BETER? De toepassing van de natuur als instrument in de geestelijke gezondheidszorg zou weleens een veelbelovende strategie kunnen zijn voor de nabije toekomst. Nathalie Kelderman onderbouwt in deze bijdrage met inzichten uit wetenschappelijk onderzoek hoe het komt dat de natuur een positief effect op ons heeft en wat deze effecten precies zijn. Door NATHALIE KELDERMAN

We kennen allemaal het gevoel dat je met een vol hoofd gaat wandelen in het bos of park en dat je na een tijdje meer ruimte ervaart. Of dat je uitwaait op het strand en oplossingen vindt voor problemen die zich leken te hebben vastgezet in je hoofd. Het ‘zijn’ in de natuur heeft kennelijk een positieve werking op ons welbevinden. Hoe werkt dat eigenlijk? En wat kunnen we met die kennis?

Een boost voor je immuunsysteem

Er is de afgelopen jaren steeds meer onderzoek gedaan naar de effecten van de natuur op zowel de lichamelijke als de mentale gezondheid. Zo geeft in de natuur zijn een boost aan je immuunsysteem. Dit heeft verschillende oorzaken. Natuur zorgt voor rust en ontspanning en remt de aanmaak van het stresshormoon cortisol. Ook vergroot contact met een natuurlijke omgeving de blootstelling aan macro- en microbiota – microben die op een bepaalde plek leven, bijvoorbeeld in de darmen – waaronder bacteriën en etherische stoffen, wat de menselijke microbiota verrijkt en daarmee immuunversterkend werkt. Ditzelfde geldt voor zogenaamde fytonciden die door bomen en planten worden uitgescheiden. Daarnaast maak je door buiten te zijn, zelfs met een

The Optimist • maart/april 2022 • 36

kleine hoeveelheid zonlicht, vitamine D aan. Ook verbetert je conditie door buiten te zijn, omdat je daar meer beweegt. Naast het effect op de fysieke gezondheid, toont onderzoek dat mensen na een bezoek aan de natuur vaker positieve emoties en minder vaak negatieve emoties uiten: ze zijn blijer en ervaren minder pijn, angst en depressieve gevoelens. Bovendien blijkt dat mensen die in een groene omgeving opgroeien minder kans hebben op psychische stoornissen zoals depressies en angsten.

Meer thuis, vaker wandelen

De coronapandemie en de daarmee gepaard gaande lockdowns hebben het belang van een groene leefomgeving op de voorgrond gebracht. Doordat mensen meer thuis moeten werken en minder sociale interactie hebben, wandelen ze meer in hun directe leefomgeving. De pandemie heeft ook geleid tot een toename in nieuw onderzoek naar de relatie tussen groen en mentaal welzijn. Zo toonde een onderzoek van Wageningen Environmental Research aan dat hoe strenger de lockdown, hoe belangrijker nabijgelegen groen was voor de mentale gezondheid.

Ruimte voor aandacht

Een ander aspect dat uit onderzoek naar voren komt is dat een groene omgeving het concentratievermogen en werkgeheugen bevordert. Volgens Jolanda Maas, senior onderzoeker aan de Vrije Universiteit Amsterdam, waar ze de helende werking van de natuur onderzoekt, heeft natuur bepaalde kenmerken waardoor je aandachtssysteem tot rust kan komen: ‘Natuur fascineert zonder dat je daarvoor moeite hoeft te doen, waardoor je aandachtssysteem kan herstellen. Daarnaast geeft de natuur je het gevoel dat je helemaal weg bent uit je dagelijkse omgeving, waardoor er ook meer ruimte ontstaat om nieuwe informatie op te kunnen nemen.’

Herstel van hoop en perspectief

Een aspect dat minder meetbaar is, maar niet minder belangrijk, is zingeving. De natuur blijkt een belangrijke aanleiding of trigger te zijn voor zingevende ervaringen. Dit komt door de gunstige voorwaarden die natuurlijke omgevingen bieden voor zingevings- en verwerkingsprocessen en de ruimte, die een verbeterde stemming door de natuur biedt, voor herstel van hoop en perspectief. Daarbij werken natuurlijke elementen en plekken voor veel

The Optimist • maart/april 2022 • 37

‘NATUUR ZORGT VOOR RUST EN ONTSPANNING EN REMT DE AANMAAK VAN HET STRESSHORMOON CORTISOL.’

Thema Natuurherstel

mensen als symbolen die verwijzen naar diepere overtuigingen en waarden, constateert Maas. De natuur biedt ons ook een cyclisch verhaal in de vorm van de seizoenen die telkens terugkeren. In het boek Tuinieren voor de geest van psychiater Sue Stuart-Smith wordt dit als volgt verwoord: ‘Een in seizoenen opgedeelde tijd biedt een bepaalde troost. Hij is vriendelijker voor de psyche omdat hij je een tweede kans biedt en je zo de gelegenheid krijgt om te leren.’

‘NATUUR FASCINEERT ZONDER DAT JE DAARVOOR MOEITE HOEFT TE DOEN.’

Overleven in de natuur

De positieve effecten van de natuur op de gezondheid van de mens zijn dus evident, maar hoe komt het eigenlijk dat de natuur goed is voor de mens? Waarin vindt het zijn oorsprong? Hiervoor zijn verschillende verklaringen. Volgens de zogenaamde Stress Reduction Theory komt het doordat mensen het grootste deel van hun ontstaansgeschiedenis voor hun overleving afhankelijk waren van de natuurlijke omgeving en haar hulpbronnen. Als je daar nu weer mee in aanraking komt, dan heeft dat nog steeds een positieve invloed op je wezen. Een andere reden waarom we ons minder gestrest voelen in de natuur lijkt te maken te hebben met de herhalende patronen van bomen en andere structuren in de natuur. Fractalen, noemen we die terugkerende patronen. Die herhaling heeft een kalmerende werking op de geest. Het zou ook goed kunnen dat mensen positief reageren op natuurlijke omgevingen vanwege aangeleerde positieve associaties met natuur. Maas: ‘Omdat wij in onze vrije tijd vaak een natuurlijke omgeving opzoeken en daar geen moeilijke taken hoeven uit te voeren, associëren we natuur met ontspanning en daarom werkt natuur ook daadwerkelijk ontspannend.’

bossen, grasland en andere stedelijke groene ruimtes de mentale gezondheid kunnen verbeteren. Een belangrijke uitkomst is ook dat er niet één enkel soort groen is die het beste werkt voor iedereen, op ieder moment. Dit betekent dat met het plannen van steden een gevarieerd aanbod van groen in de stad de meeste gezondheidswinst geeft. Naar de relatie tussen zogenaamde blauwe ruimte, de zee, rivieren en meren is minder onderzoek gedaan. Wel wordt genoemd dat kenmerken van de zee, zoals de openheid en de vloeibare kwaliteit, bijdragen aan het welbevinden van de mens.

Natuur als metafoor

Straatgroen en tuinen doen er toe

Als we het hebben over groen en de positieve invloed van de natuur gaat het overigens niet alleen over parken en bossen, maar ook over straatgroen, tuinen en plantenwanden bijvoorbeeld. Een opvallende uitkomst van onderzoek is dat de dichtheid van straatbomen omgekeerd gerelateerd is aan het gebruik van antidepressiva. Hoe meer bomen, hoe minder antidepressiva, onderschrijft ook de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). In een onlangs verschenen WHO-rapport over het belang van groene en blauwe ruimte voor het mentale welzijn van stedelingen staat dat parken,

1 Jolanda Maas

Er zijn inmiddels diverse initiatieven die gebruikmaken van de positieve en helende werking van de natuur. Denk aan wandelcoaching, therapeutische tuinen of het uit Japan overgewaaide Shinrin-yoku, bekend als bosbaden. In Tuinieren voor de geest onderzoekt Stuart-Smith hoe tuinieren onze innerlijke wereld beïnvloedt. Ze beschrijft talrijke projecten waarbij tuinieren ingezet wordt als therapeutisch middel. ‘Tuinieren kan een manier zijn om zorgzame gevoelens te tonen zonder verstrikt te raken in de onvoorspelbaarheid en complexiteit van menselijke relaties.’ Ook bomen zijn voor veel mensen een symbool van kracht. ‘Het is alsof een boom met zijn zwijgende, geruststellende aanwezigheid ons kan accepteren, met wat er aan ons schort, en niet zal terugdeinzen voor onze eenzaamheid, verdriet of

The Optimist • maart/april 2022 • 38

Thema Natuurherstel

pijn.’ Het element tijd komt aan bod. ‘Alles wat in een tuin gebeurt, gebeurt in slow motion. Bloemen, heesters en bomen groeien kalmpjes, in hun eigen tempo. En zo is het met mensen ook. Herstellen van een ernstig trauma kost gewoon veel tijd.’ Zo vervullen de processen in de natuur en in de tuin een belangrijke metaforische functie die mensen kan helpen bij hun herstel.

Natuur en mentale gezondheid

Ook Maas ziet de voordelen die de natuur bij therapie kan hebben. Ze is mede-auteur van het recent verschenen boek Green Mental Health, waarin gepleit wordt voor het breder toepassen van de natuur in de behandeling van mensen met psychische klachten. Maas: ‘Wat meewerkt als je therapie in de natuur geeft, is het feit dat je naast elkaar wandelt, in plaats van tegenover elkaar zit, waardoor je je minder patiënt voelt en gemakkelijker open kunt stellen. Als je dan ook de natuur echt gebruikt in je therapie en de positieve effecten van de natuur haar werk laat doen, dan blijkt dat mensen dichter bij hun emoties komen.’ Ze geeft een voorbeeld van hoe je de natuur kunt gebruiken tijdens therapie: ‘Ervaren dat een boom in de winter geen blaadjes heeft, maar over een paar maanden weer in bloei staat kan een mooi synoniem zijn voor je eigen leven. Ik kan me nu niet goed voelen, maar dat betekent niet dat ik niet weer kan opbloeien. Het idee van therapie in de buitenlucht is dat je het met je hele lijf ervaart. Je voelt het, je ziet het en je ruikt het en dat maakt ook dat je het makkelijker kunt onthouden.’ Een recent opgericht platform waar ook Maas bij betrokken is heet ‘de Groene GGZ’. In dit platform verenigen onder meer natuurorganisaties, groenvoorzieningen en instellingen in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) zich voor het inzetten van de natuur als bron voor mentale gezondheid. Gezien de sterke groei van de uitgaven aan de ggz (volgens het RIVM zullen de uitgaven in 2060 zijn vervijfvoudigd) is het ook om die reden zinvol om gebruik te maken van de natuur. Maas: ‘We hebben met groen goud in handen. We hebben het en het ligt overal, laten we het dan ook vooral gaan inzetten en kijken wat dat oplevert.’ • Nathalie Kelderman is politicoloog en werkte o.a. bij het ministerie van Buitenlandse Zaken. Na het doormaken van depressies legde zij zich toe op het bespreekbaar maken van mentale problemen en was zij vijf jaar lang directeur van de landelijke Depressie Vereniging. Zij ervaart zelf dagelijks de helende kracht van de natuur door te wandelen.

The Optimist • maart/april 2022 • 39

Thema Natuurherstel

ZELFHERSTEL DOOR DE NATUUR Door ED SMIT

Als je het aan Ed Smit, ondernemer en oprichter van het platform Eatthis.info vraagt, begint natuurherstel bij het herstel van de mens. We kunnen onszelf niet wegcijferen wanneer we de natuur willen herstellen. Zo werkt de overlevingsdrang van een soort nou eenmaal. COVID maakt duidelijk dat wij als mensheid niet zo heel veel anders zijn dan welk ander organisme dan ook. Wanneer alles wegvalt, blijven voortplanting, voeding en bescherming (lees: gezondheidszorg) over. Restaurants, bioscopen, musea, theaters, alles wat ‘niet-essentieel’ is, kan van het ene op het andere moment in lockdown gaan, ook de scholen. Terug naar de basis dus. Voortplanting houden we voor het gemak even buiten beschouwing, daar beleven we – in tegenstelling overigens tot vrijwel alle andere organismen – nog altijd plezier aan. Toch?

De basis

Juist al dat andere is zo belangrijk voor de mens. Onderwijs, cultuur, muziek... Wanneer we het daarover eens zijn, zullen we er met elkaar voor moeten zorgen dat eerst de basis goed en gezond is. Wellicht een inkoppertje, maar als het echt zo eenvoudig is, waarom handelen we hier dan niet naar? Focus op de essentie dus, voeding en bescherming. Om bij die eerste te beginnen: het spreekt bijna voor zich dat we de weg terugvinden naar waar we vandaan komen. Een voedingspatroon waarin veel meer nadruk ligt op de consumptie van (verse) groenten en fruit. Het mooie aan deze eenvoudige maar o zo belangrijke constatering is dat we onszelf een dubbel plezier doen door meer groenten en fruit te consumeren. We dragen namelijk door gezondere voeding bij aan preventieve gezondheidszorg door een vermindering van welvaartsziekten als diabetes, harten vaatziekten en obesitas. Een belangrijke les van Covid is dan ook dat gezonde voeding bovenaan elke maatschappelijke en politieke agenda thuishoort. Zodat we als regelrecht gevolg van betere voeding (weer) op weg kunnen naar een veel meer preventieve in plaats van curatieve gezondheidszorg. De natuur als apotheek. Ziekenhuizen moeten aan het eind van de keten staan, daar waar ze horen. Alleen dat verlaagt de druk op de gezondheidszorg.

Groeten en fruit

De conclusies zijn duidelijk. We mogen ons beter voeden, de maatschappij en de politiek dienen hier een veel proactievere rol in te vervullen. Onze gezondheidszorg richten we voortaan in met preventie als vertrekpunt. Dat betekent wel een rigoureuze wijziging van ons voedingspatroon. Dat vereist dat er voor iedereen voldoende groenten en fruit geproduceerd kan worden. En dat brengt mij geleidelijk aan op die meer voor de hand liggende wijze om de titel van dit betoog uit te werken. De mens kan zich het beste beschermen door zich te voeden met dat wat van nature zo bedoeld is. Groenten, fruit en af en toe een stukje vlees. Onze voorouders waren flexitariërs. Evolutie heeft ervoor gezorgd dat elk organisme, op basis van zijn habitat en het daarbij horende voedingspatroon, in staat is om zichzelf in stand te houden. Feitelijk geldt dat ook voor de natuur in zijn geheel. ‘De natuur’ is eenvoudigweg een optelsom van alle componenten die deel van haar uitmaken. Dit betekent dat we de natuur, waar mogelijk, vooral met rust moeten laten, autonoom moeten

The Optimist • maart/april 2022 • 40

Thema Natuurherstel

laten handelen. Zoals gezegd, alle componenten maken de natuur tot wie ze is, waarbij de mens als enige dissonant gezien kan worden. Eenvoudigweg omdat de mens zijn intelligentie inzet om zijn plaats en rol in die natuur te bepalen. Alle overige organismen vervullen hun rol doorgaans op basis van instinct of nog basaler, op basis van toeval. Het bestaan van hiërarchische levenscycli is een evolutionair gegeven en die kwamen pas onder druk te staan toen de homo sapiens op het toneel verscheen.

Ruimte voor de natuur

Kortom, ‘zelfherstel door de natuur’ laten we bij voorkeur vooral aan die natuur zelf over. Zonder daar een rol in te willen vervullen. Dat is het ideaalplaatje en in veel gevallen niet haalbaar. Maar het zou wel het streven kunnen of zelfs moeten zijn. Om deze reden is het van belang om zoveel mogelijk ruimte over te houden voor echte natuur. Het land waar ik alweer twintig jaar woon, Costa Rica, leert me elke dag het belang van deze constatering. Tegelijkertijd is er de noodzaak om terug te keren naar de oorsprong. De mens kan zich, zoals gezegd, beter voeden met voornamelijk groente en fruit. De productie daarvan kunnen we invullen middels permacultuur en voedselbossen dan wel via de meer gangbaar geworden manier, met gebruikmaking van allerlei grond- en hulpstoffen die niets met de natuur te maken hebben. In casu, de wat we nu kennen als traditionele intensieve landbouw waarbij het gebruik van onder meer pesticiden en kunstmest gerechtvaardigd wordt omwille van hogere opbrengsten en winsten. Dat lijkt me een doodlopende weg. Wanneer we de natuur vrij spel willen geven, is het onmogelijk om een groeiende wereldbevolking te voeden wanneer we kiezen voor permacultuur en voedselbossen. Die optie draagt hooguit bij aan een

‘WE MOETEN KIEZEN VOOR EEN OPTIE WAARBIJ DE NATUUR HET VERTREKPUNT VAN DENKEN IS.’ oplossing, maar is geen oplossing voor het probleem an sich. We moeten dus kiezen voor een optie waarbij de natuur het vertrekpunt van denken is, maar waarbij zo efficiënt mogelijk gezond voedsel geproduceerd kan worden. Hoe efficiënter we dit doen, des te meer ruimte er zal overblijven voor die natuur die door ons zoveel mogelijk met rust wordt gelaten.

Voortrekkersrol

1 Ed Smit is verbinder en ondernemer in de tuinbouw en in het toerisme, opererend vanuit Costa Rica. Hij is de motor achter ‘The Green Circle’, de meest duurzame ervaring in het groenste land ter wereld en de oprichter van het platform www.eatthis.info.

Op de vraag of dat kan, is het antwoord even eenvoudig als misschien verrassend. Ja, dat kan. Groente kan (en wordt) grootschalig efficiënt geproduceerd. In indoor farms en in kassen. Dat noemen we Controlled Environment Agriculture. Nederland is in dit wereldwijde speelveld wat Silicon Valley is in de digitale wereld: we hebben een voortrekkersrol. Productie waarbij water en meststoffen door de plant worden opgenomen of worden gerecirculeerd, ziekten en plagen die worden bestreden met natuurlijke vijanden (afkomstig uit de natuur, het vertrekpunt van denken) en een energiegebruik dat zelfs positief kan zijn. Dat alles is mogelijk en wordt grootschalig toegepast. De gemiddelde consument heeft vaak geen idee wat in Nederlandse kassen gebeurt, terwijl de kwaliteit van die kasgroenten wel te vertrouwen is. Wanneer de mens zijn (voedsel)boontjes zelf dopt, geven we de natuur de kans zichzelf te herstellen. Met zo min mogelijk menselijke interventie. En laten we tegelijkertijd proberen diezelfde natuur onze gids te laten zijn in de productie van zoveel mogelijk gezondheid op een zo beperkt mogelijke oppervlakte. •

The Optimist • maart/april 2022 • 41

Thema Natuurherstel

De Nederlandse ngo ‘REEFolution’ herstelt koraalriffen in Afrika, met én voor de lokale gemeenschappen. Jaarlijks voert de stichting verschillende onderzoeken uit op het gebied van koraalherstel, ondersteund door Wageningen University & Research. Het gezamenlijke einddoel is méér koraalrif en méér vis voor iedereen.

REVOLUTIE VOOR HET RIF Door DENNIS KARPES

Foto’s: Stephanie Foote REEFolution

Ondanks dat er af en toe op grote diepte een onaangetast koraalrif wordt gevonden, zoals onlangs in de zee bij Tahiti, is het met de toestand van de meeste bekende riffen niet al te best gesteld. Natuurherstel lijkt een noodzakelijke optie en daar is een groeiend bewustzijn voor.

Hoge biodiversiteit

‘Het gaat heel slecht met de koraalriffen in de wereld. Er bestaat een aanzienlijke kans dat de huidige generatie getuige gaat zijn van een massale uitsterving van koraal. Tragisch, want geen ecosysteem op aarde kent zo’n hoge biodiversiteit als koraalriffen. En die uitsterving is nu juist wat REEFolution probeert te voorkomen door op grote schaal rif te herstellen’, vertelt Chris de Jong, communicatiemanager bij REEFolution. ‘In 2017 verscheen de aangrijpende documentaire Chasing Corals op Netflix. Als je deze hebt bekeken, begrijp je waarom wij een REEFolution nodig hebben.’ Naast de rol als leefgebied voor zo’n 25 procent van alle diersoorten in de oceaan, zijn koraalriffen een cruciale inkomstenbron voor zo’n 500 miljoen mensen wereldwijd. Ook fungeert het rif als een natuurlijke golvenbreker die vele kustgebie-

The Optimist • maart/april 2022 • 42

‘WE KIJKEN OOK BOVEN WATER WAT ER NODIG IS OM DUURZAAM HERSTEL VAN KORAALRIFFEN TE BEWERKSTELLIGEN.’

den momenteel nog beschermt tegen mogelijk destructieve golfslag. Daarmee is koraaluitsterving een enorm risico voor de lokale bevolking in kwetsbare kustgebieden.

Lokale bevolking betrekken

REEFolution heeft een unieke, integrale benadering. Onder het motto ‘People for Coral, Coral for People’ benadrukt het de cruciale rol die koraal voor de mens speelt, en andersom. ‘Onze naam betekent daarmee veel méér dan het praktische werk dat we onder water verrichten. Wij willen ook echt een positieve, sociale verandering voor de mens creëren en kijken daarom ook boven water wat er nodig is om duurzaam herstel van koraalriffen te bewerkstelligen. Het is daarbij essentieel dat we de lokale bevolking vanaf het begin actief bij het proces betrekken’, aldus Eric Stokman, oprichter van REEFolution. Zes jaar geleden is REEFolution met deze aanpak begonnen in Kenia. Hier leidt de organisatie lokale betrokkenen op tot ware ‘ambassadeurs van de oceaan’, genaamd ‘REEF Rangers’. Op dit moment hebben al vijftien rangers in Kenia een betaalde baan bij de projecten van REEFolution. Zij herstel-

1 REEF Rangers. 2 REEF Ranger houdt een volgroeid koraal vast.

The Optimist • maart/april 2022 • 43

len niet alleen snorkelend of duikend honderden vierkante meters koraalrif per maand, maar zetten zich ook actief in op het land. Zo wordt er volop gewerkt aan een programma voor mariene educatie op basisscholen, de duurzame kweek van zeewier en kansen voor lokaal ecotoerisme.

Inspirerende mensen

De reacties, zowel in de regio als wereldwijd, zijn unaniem positief. Juist doordat de lokale bevolking een groot deel van het werk doet, kent de hele regio REEFolution inmiddels. Een inspirerend voorbeeld is de REEF Ranger Husna. Zij kwam twee jaar geleden als een verlegen 18-jarig dorpsmeisje voor het eerst in contact met REEFolution. Husna kon niet zwemmen en kreeg bij REEFolution in 2019 haar eerste zwemlessen. Nu, twee jaar later, heeft ze haar volledige opleiding afgerond en met meer dan tweehonderd duiken op haar naam heeft ze een betaalde baan als REEF Ranger. Een belangrijke pilaar voor de stichting is wetenschap. Op dit moment wordt nauw samengewerkt met Wageningen University & Research (WUR) en heeft REEFolution twee gerespecteerde wetenschappers van deze universiteit fulltime binnen de gelederen van het team in Kenia. ‘Een oplossing vinden voor de wereldwijde koraalsterfte is een enorme uitdaging. Toch heeft wetenschap in het verleden bewezen “onmogelijke” vraagstukken op te kunnen lossen. Naast het aankaarten en aanpakken van stressfactoren werken we momenteel hard aan het ontwikkelen van methoden om de koraalriffen zo goed mogelijk door de huidige periode van klimaatverandering te leiden’, vertelt Ronald Osinga, adviseur van REEFolution en Universitair Docent Mariene Dierecologie aan de WUR.

3 en 4 REEF Rangers plaatsten deze kooivormige structuren in 2019. Hier zijn kleine stukjes koraal aan verbonden, waarna het binnen twee jaar uitgroeide tot een jong koraalrif met leven. 5 REEF Rangers. 4

6 Onderzoeker van de WUR bestudeert een natuurlijk rif. 7 Een kooistructuur wordt druk bezocht door vissen.

The Optimist • maart/april 2022 • 44

Thema Natuurherstel

‘DE TIJD VAN PRATEN EN PROBLEMEN INVENTARISEREN IS VOORBIJ.’

Foto’s: Stephanie Foote REEFolution

Hersteldecennium

REEFolution wil zijn succesvolle blauwdruk gaan uitbreiden naar nieuwe locaties in Kenia, maar ook naar andere Afrikaanse en naar Aziatische landen. Het doel is om uiteindelijk wereldwijd duizenden banen te creëren en honderden rangers op te leiden. De organisatie is ook bezig met communicatie en campagnes. Als non-gouvernementele organisatie wil REEFolution de wereld informeren hoe belangrijk koraalriffen zijn voor onze planeet en de mondiale bevolking actief betrekken bij het koraalherstel. Veel mensen krijgen inmiddels oog voor het werk van REEFolution. Recent hield een fotografe van de Verenigde Naties een fotoshoot voor een fotoreportage voor de ‘UN Decade of Ecosystem Restoration’. 2021 is het startjaar geweest van dit belangrijke tijdperk van herstel. De komende jaren, naar 2030 toe, zullen cruciaal zijn. De tijd van praten en problemen inventariseren is voorbij. Het gaat daadwerkelijk alleen nog maar om actie. Dat is waar REEFolution ook voor staat. Koraal- en rifherstel is mogelijk, de mensheid moet zich hiervan bewust worden en we moeten het met zijn allen simpelweg gaan waarmaken. Het REEFolution team is dan ook enorm gemotiveerd om binnen dit belangrijke decennium het verschil te gaan maken. • Meer informatie: www.reefolution.org

The Optimist • maart/april 2022 • 45

BLIJF EEN OPTIMIST

We doen de voorzichtige aanname dat je net als Eppo met een glimlach door het leven wilt gaan. Daarin slagen optimisten namelijk als geen ander. Daarom leven ze doorgaans langer, gezonder en gelukkiger. Maar net als met alle waardevolle dingen is enig onderhoud van dat optimisme wel nodig. Een abonnement op The Optimist is jouw bewijs van verbondenheid, jouw goede daad van de dag. Blijf jij lezen, dan blijven wij schrijven.

‘GOED DOEN KAN IEDEREEN EN KOST GEEN MOEITE.’ Eppo van Nispen tot Sevenaer (p.94)

Foto: Rob Spaans

Waar wacht je op? Tot Eppo iets goeds doet voor jou? Word nu abonnee! En als je het al bent, maak dan iemand anders blij met The Optimist.

Ga naar: www.theoptimist.nl/nu

Zuiver zakelijk Hoop en lente

Blik vooruit

Stilstaan bij wat ‘hoop’ betekent voor organisaties lijkt een filosofische overweging, maar de praktijk van recente lockdowns en beperkingen heeft laten zien wat er gebeurt als ondernemers, mkb’ers, zzp’ers en grote bedrijven de hoop laten varen. Theoloog Cees Tulp onderzoekt hoop en benadrukt het belang hiervan. Hoop betekent ook: vooruit durven kijken. Terwijl de dagen soms nog grauw en stormachtig zijn, zien we de lente gloren. Dat betekent voor veel mensen een hoopvol nieuw moment om te ontluiken. Met een gezonde dosis optimisme, bovendien. Matthijs Schouten en Louis Bijl de Vroe gaan op zoektocht ‘tussen werelden’, zoals ze het zelf noemen. Via een nieuw programma van Club Groeneveld speuren ze naar antwoorden op existentiële vragen. Tegelijk vertelt hun leidsman, Marcel Tjepkema, hoe we anders tegen de seizoenen aan kunnen kijken. Alle drie genereren ze met hun woorden hoop. Saja Chander laat zien hoe een online plek voor duurzame mode en interieur impact kan maken. Nieuwe lentecollecties en hoopgevende woonartikelen krijgen een plek op haar Fairbee-platform. Vincent Valstar verrast met goed nieuws over de opkomst van hennepproducten. En dan brengen we ook nog een paar ontwikkelingen op het gebied van mobiliteit in beeld. Zo rijden we hoopvol de lente tegemoet. The Optimist • maart/april 2022 • 47

De waarde van hoop in organisaties Door CEES TULP

Zuiver zakelijk Hoop en lente

Optimisme en hoop zijn sterk met elkaar verbonden. Welke rol speelt ‘ hoop’ in het zakenleven? Theoloog Cees Tulp laat zien dat er ook in de harde wereld van cijfers en resultaat een plek moet zijn voor hoop.

Hoe vaak zal tijdens een sollicitatiegesprek worden gevraagd hoe hoopvol de sollicitant is voor de toekomst? Waarschijnlijk niet heel vaak. Toch is de vraag naar hoe hoopvol je bent eigenlijk geen vreemde. Natuurlijk gaat het in een bedrijf over financiële resultaten, om marktaandeel en verkoopstrategieën. Maar om dit alles te bereiken is motivatie van cruciaal belang – en hoop speelt daarbij een centrale rol. Er zullen waarschijnlijk weinig bedrijven zijn waar hoop een thema is dat in de directiekamers of bij managementoverleggen periodiek wordt besproken. Gewoonlijk zal het veel meer gaan over traditionele ‘assets’ en strategieën om de omzet te verhogen, een breder klantenportfolio te realiseren of het merk te versterken. De belangrijke rol die werknemers hierin spelen blijft snel onderbelicht. Door bij het leidinggeven aan een bedrijf aandacht te geven aan de rol van hoop, kan de menselijke factor sterker worden benut en werkelijk van waarde worden voor een organisatie.

Emotionele betrokkenheid

Hoop is een fenomeen dat iedereen kent, maar vaak lastig onder woorden te brengen. Een mooie definitie is gegeven door filosofieprofessor Adrienne Martin: ‘Hopen op een uitkomst is ernaar verlangen (ertoe worden aangetrokken), het eraan toekennen van een waarschijnlijkheid ergens tussen 0 en 1, en het oordelen dat er voldoende redenen zijn om zich in te zetten voor bepaalde gevoelens en activiteiten die erop gericht zijn.’ Vanuit de positieve psychologie wordt hoop benoemd als positief psychologisch kapitaal: het is een motiverende kracht die mensen in staat stelt hun doelen te bereiken. En ook wanneer er tegenslagen zijn, kun je door de kracht van hoop alternatieve wegen vinden. Deze twee facetten worden ook wel will power en way power genoemd. Echter, hoop speelt ook een belangrijke rol in bedrijven en organisaties. Zo heeft recent onderzoek door Welsh en Raven laten zien dat er een sterke verbin-

‘EEN HOOPVOLLE WERKNEMER IS GOED VOOR HET BEDRIJF.’

ding is tussen de hoop die werknemers hebben en de emotionele betrokkenheid bij het bedrijf. Een emotioneel betrokken werknemer zal meer overhebben voor het bedrijf waar hij werkt en sneller bereid zijn een stap extra te zetten dan een werknemer die minder emotioneel betrokken is. Het hebben van loyale werknemers kent daarmee positieve gevolgen voor een organisatie. Vanwege de correlatie tussen emotionele betrokkenheid en de mate van hoop kan dus geconcludeerd worden dat een hoopvolle werknemer goed is voor het bedrijf. Nu is de één van nature meer hoopvol dan de ander. Het goede nieuws is dat hoop niet slechts wordt bepaald door het karakter: een hoopvolle houding kan worden getraind en ontwikkeld. Dit kan bijvoorbeeld met een groepstraining, maar ook met korte en eenvoudige oefeningen kun je zelf je hoop vergroten. Vanwege de correlatie tussen de mate van hoop en de emotionele betrokkenheid kun je dus inzetten op het vergroten van de hoop om zo meer emotionele betrokkenheid te genereren. Hoop is daarmee een factor van belang, niet alleen als indicator voor het welbevinden van medewerkers, maar ook als instrument om de emotionele betrokkenheid van de werknemer te vergroten.

Creativiteit en innovativiteit

Niet alleen is er een correlatie tussen hoop en emotionele betrokkenheid, maar er zijn meer verbanden te leggen. Zo is aangetoond dat werknemers die veel hoop hebben tevredener zijn over het werk dat ze doen en langer bij een bedrijf blijven werken. Bovendien zijn hoopvolle werknemers winstgevender. Een ander opvallend aspect is de intermediërende rol die hoop kan spelen tussen authentiek leiderschap en creativiteit. Als verklaring voor de correlatie tussen hoop en creativiteit wordt in dit onderzoek aangevoerd dat individuen die hoopvol zijn zich vrijer voelen om de status quo ter discussie te stellen, omdat zij meer hoop en vertrouwen hebben in veran-

The Optimist • maart/april 2022 • 49

Zuiver zakelijk Hoop en lente

‘HOOP IS EEN BELANGRIJKE FACTOR VOOR SUCCESVOL LEIDERSCHAP.’

dering. Het stimuleren en doen toenemen van hoop kan dus ook de creativiteit positief beïnvloeden. Creativiteit is een belangrijk aspect van het innovatief vermogen. Een toename hiervan zal dan ook leiden tot een beter presterend bedrijf. Een toename van hoop is bovendien goed voor het welbevinden van de werknemer.

Sociale dimensie

Hoop speelt ook een belangrijke rol in de sociale processen binnen een organisatie. Belangrijk in dit verband is het relationele aspect van hoop. Deze dimensie van hoop is onderzocht in het bedrijfsleven. Daarbij wordt erop gewezen dat hoop, als toekomstgericht fenomeen, een bepaald proces kan vormen binnen een organisatie; een proces dat interacteert met andere processen. Een belangrijk inzicht vanuit de hooptheorie dat hierin tot uiting komt betreft de sociale dimensie van hoop. Het gaat bij hoop niet slechts om het bereiken van eigen doelen, maar hoop is relationeel van aard. In de context van een organisatie zie je dit bijvoorbeeld terug in het feit dat werknemers gezamenlijk werken aan het verwezenlijken van de doelen van deze organisatie. Door hoop binnen de organisatie op waarde te schatten, kunnen de sociale processen beter worden begrepen en verbeterd. Bovendien stelt hoop organisaties in staat om een plek te worden van betekenis. Dit geldt voor de werknemers van een bedrijf, maar ook voor de impact van een organisatie in haar volledige reikwijdte. Hoop is behalve een individuele emotie ook een sociale constructie, die ingezet kan worden om invloed uit te oefenen op anderen. Hierbij is de taal van hoop een krachtig middel om organisaties vorm te geven die positieve impact maken.

Leiderschap

Voor het stimuleren van hoop is leiderschap nodig dat oog heeft voor het belang ervan; de mate waarin een leidinggevende zelf hoopvol is speelt hierbij een belangrijke rol. Bij leidinggevenden die een grote mate van hoop hebben zijn werknemers hoopvoller, winstgevender en meer gecommitteerd aan de organisatie dan bij leidinggevenden die minder hoopvol zijn. Leiders die zelf hoopvol zijn, kunnen daarmee ook hoop teweegbrengen en versterken. Zonder enige hoop zullen niet die inspanningen, die nodig zijn voor het realiseren van de doelen van de organisatie, niet worden verricht. Bovendien: zonder hoop zullen

volgers niet de moeite doen die nodig is om de taken te completeren die leiden tot de doelen van de organisatie. Hoop is daarmee een belangrijke factor voor succesvol leiderschap. Tegelijkertijd moet worden opgemerkt dat hoop ook kan worden misbruikt en dat het daarom belangrijk is om de morele dimensie van ‘hoopleiderschap’ te onderkennen. Misbruik van hoop springt het meest in het oog wanneer er onethische doelen worden gesteld. Subtieler misbruik van hoop is wanneer er onhaalbare doelen worden gesteld. Dit is valse hoop, omdat uit te sluiten is dat het doel en daarmee de hoop kan worden gerealiseerd. Op deze wijze wordt hoop uitgebuit zonder oog te hebben voor het belang en welbevinden van de werknemer. Leiderschap kent om die reden ook een sociale verantwoordelijkheid. Ondanks deze waarschuwing tegen de gevaren van valse hoop, kan geconcludeerd worden dat hoop een belangrijke dimensie is voor leiderschap. Het is zelfs zo dat het in belangrijke mate de effectiviteit van leiderschap bepaalt. Het is een leiderschapswaarde die, méér dan intelligentie, opleiding of talent, invloed heeft op het succes van het leidinggeven. Misschien bij een volgend sollicitatiegesprek toch maar eens vragen hoe hoopvol de sollicitant is? • Zelf je hoop trainen? Kijk voor praktische tips op: www.thehopeproject.nl/nl/hoe-vergroot-je-je-hoop

The Optimist • maart/april 2022 • 50

1 Cees Tulp studeerde theologie aan de Evangelisch Theologische Faculteit in Leuven (BA) en de University of Nottingham (MA). Hij is als junior onderzoeker verbonden aan het Institute of Leadership and Social Ethics (ILSE, www.etf-ilse.org), een onderzoeksinstituut van de ETF Leuven, en betrokken bij het onderzoek ‘The Hope Project’ dat door ILSE wordt uitgevoerd. Meer informatie: thehopeproject.nl.

Zuiver zakelijk Hoop en lente

Positief over hennep Bij het woord ‘ hennep’ denk je misschien aan drugs, marihuana en verslaving. Volgens Vincent Valstar van HMP Distribution vormt deze foute associatie de grootste belemmering voor het brede gebruik van allerlei nuttige hennepproducten. ‘En dat moet maar eens veranderen.’ Volkomen legaal

Voor wie het nog niet wist: het gewas cannabis kent verschillende variëteiten. De Cannabis Sativa L. is de meest gebruikte. Binnen deze variëteit bestaan er twee soorten: marihuana en vezelhennep. Waar marihuana een hoog THC- en een laag CBD-gehalte heeft, bevat (vezel)hennep een gereguleerd laag THC-gehalte (maximaal 0,2 procent) en een hoog CBD-gehalte. Als marihuana specifiek wordt geteeld voor medisch gebruik, wordt het ook wel ‘medicinale cannabis’ genoemd. CBD staat voor cannabidiol en is in tegenstelling tot THC niet psychoactief of verslavend. Het zou onder andere een ontstekingsremmende werking hebben. Valstar: ‘Hennep is een volkomen legaal gewas en het wint aan populariteit. In Nederland staat al zo’n 1.800 hectare vol met dit natuurproduct. Wat mensen vaak niet weten, is dat hennep een belangrijke bijdrage kan leveren als middel tegen klimaatverandering én de Nederlandse stikstofcrisis omdat het relatief veel CO2 kan opnemen en het de grond reinigt.’

Beeldvorming

De toepassingsmogelijkheden van hennep zijn vaak onbekend. Een blik in de geschiedenis laat zien dat de V.O.C. touwen maakte van hennep, dat hennep tijdens de Tweede Wereldoorlog in kleding werd ver-

1 Vincent Valstar

De voordelen van hennep 1.

2. 3. 4. 5. 6. 7.

Per hectare absorbeert hennep vier keer zo veel CO2 als een bos; Hennep reinigt de grond; Hennep geeft voedingstoffen terug aan de grond (ideaal voor de wisselteelt); Hennep heeft geen pesticide en kunstmest nodig; Hennep groeit met erg weinig water tot volwaardige plant van vier meter in slechts vier maanden; De henneppollen dragen bij aan het voortbestaan van de bijenpopulatie; Hennep is een ‘non-waste’ gewas: alles van de plant kan gebruikt worden.

werkt en dat Henry Ford rond 1940 een auto gedeeltelijk fabriceerde met hennep. ‘Tegenwoordig staan er al huizen in Nederland die deels gebouwd of geïsoleerd zijn met hennep’, vertelt Valstar. ‘Het materiaal wordt ook gebruikt om biobrandstof, cosmetica, diervoeding, schoenen en papier van te maken. Daarnaast kan het ook beter en vaker gerecycled worden.’ Als kers op de taart is hennep ook vrij uniek als eindproduct of ingrediënt in voedsel. ‘Hennepzaad wordt vaak gebruikt als basis van voedingsproducten vanwege de hoge voedingswaarde’, bevestigt Valstar, die met HMP Distribution een grote promotor van hennep-gebaseerde producten in Europa is. Hij is optimistisch dat de beeldvorming in de juiste richting gaat, ondanks dat sommige media het nog niet helemaal snappen: ‘Als onder andere de NOS weer een nieuwsbericht de wereld in slingert dat er “een hennepkwekerij” gevonden is tussen de resten van een afgebrand gebouw, dan bedoelen ze hiermee marihuana, niet hennep. Want hennep is een onschuldig gewas en staat al gewoon in de volle Nederlandse grond.’ •

The Optimist • maart/april 2022 • 51

Zuiver zakelijk Hoop en lente

Een zoektocht tussen werelden Club Groeneveld start op woensdag 9 maart 2022 met een nieuw programma onder leiding van natuurfilosoof en ecoloog Matthijs Schouten en filosoof Louis Bijl de Vroe: ‘Tussen Werelden’. We spraken beide heren over de totstandkoming van dit programma, dat omschreven wordt als een ‘werkelijke ontdekkingsreis’ waarin je leert over begrenzingen, onderscheidingen en verbinding in het leven. Door BRIAN DE MELLO

De twee filosofen starten hun zoektocht naar verbinding in een gefragmenteerde tijd omdat er het nodige aan de hand is in onze maatschappij. Louis Bijl de Vroe: ‘De basis voor alle leven is een dynamisch evenwicht. Dat kun je al op celniveau zien; de celwand houdt de buitenwereld buiten, maar tegelijkertijd laat hij voedingsstoffen binnen. Als hij dat niet doet, sterft hij af. Aan de andere kant: als de celwand poreus wordt en van alles binnenlaat wordt het chaos en dan sterft de cel ook af. Datzelfde zien we bij organismen en bij ecosystemen. Ook als mens vraagt het dat je voor een deel de buitenwereld binnenlaat en voor een deel de buitenwereld uitsluit. Als daar balans tussen is kun je spreken van een evenwicht in de cel, in jezelf en in de samenleving.’

Identiteit

Ze zien dat in de huidige samenleving de dynamische balans verstoord is; dat er steeds vaker grenzen dichtgaan, dat er muren worden opgetrokken. Het gaat steeds meer over identiteit, over ik of wij als groep. ‘Dat kan krachtig zijn, maar als het te veel gebeurt en de grenzen te hard worden, sluiten we de buitenwereld buiten’, stelt Bijl de Vroe. ‘Dan wordt het snel “ik” tegenover “zij”. Het idee van die balans is juist dat het zowel “ik” als “zij” is; het gaat om het “en-en”. Het moment dat die onderscheidingen verworden tot afscheidingen, dan zien

‘DAT WAT JE ONDERWEG LEERT EN ERVAART MAAKT HET VERSCHIL, DUS DOE VOORAL LANG OVER DE REIS.’

we symptomen die erop duiden dat de verbinding verdwijnt. Die verbinding is essentieel om vitaal te kunnen leven. Om betekenisvol in verbinding te zijn met de buitenwereld.’ Tijdens de coronatijd werkte Matthijs Schouten mee aan een programma van Club Groeneveld, genaamd ‘De uitdaging van het antropoceen’. Toen alles op slot ging besloot de groep om iedere vrijdagmiddag online een moment te plannen om te reflecteren, om te kijken hoe het met iedereen ging. Daaruit ontstond na een half jaar het idee om deze bijeenkomsten te systematiseren, onder de naam ‘Het nieuwe Ithaka’. Niet alleen verwijzend naar het Ithaka van Odysseus, maar ook naar het gedicht van Konstantínos Kaváfis waarin tot uitdrukking komt dat niet de bestemming, maar de reis ernaartoe van belang is. ‘Dat wat je onderweg leert en ervaart maakt het verschil, dus doe vooral lang over de reis’, bevestigt Schouten. ‘Drie vragen stonden centraal: wie ben ik, waarom ben ik er en wat is het wezen van geluk? Dit zijn essentiële vragen in een mensenleven en ze worden in alle culturen gesteld.’ Er werd vervolgens iedere twee weken digitaal gereisd naar ‘het nieuwe Ithaka’, een heel jaar lang.

Evenwicht vinden

Bijl de Vroe en Schouten besloten ook samen een fysieke reis te maken door West-Ierland, waar Schou-

The Optimist • maart/april 2022 • 52

Zuiver zakelijk Hoop en lente

ten al zijn halve leven werkzaam is. ‘Daar is al filosoferend het idee ontstaan voor “Tussen werelden”, wat eigenlijk een nieuwe reis is. We werden daar geconfronteerd met de essentie van in leven zijn; het evenwicht vinden tussen eigenheid en verbinding. Als dat niet in evenwicht is sterf je óf van binnen, óf je vervloeit met een buitenwereld waarin je je eigenheid kwijtraakt. We hadden het gevoel dat we rondreisden als twee sjamanen’, lacht Schouten hieraan terugdenkend. Het ging volgens hem om het verkennen van wat tussen je ‘frames’ ligt, tussen je benoemingen, je geconditioneerde patronen; wat zie je, als je die loslaat? Tijdens het programma wordt er virtueel gereisd tussen de domeinen van onderscheidingen. Bijl de Vroe: ‘Dat begint met het filosoferen over jezelf, bij je naam: de kleinste cirkel van de identiteit van het “ik”. Zodra je iets een naam geeft, krijgt het een identiteit, een benoeming.’ Schouten vult aan: ‘Maar er zit ook een element van macht aan een naam. Denk aan een heerser in vroegere tijden die bij het innemen van een stad, die stad een andere naam gaf. Of aan Adam die volgens de bijbel de dieren van een naam voorzag. Daarnaast kijken we er ook naar wat het betekent jezelf man, vrouw of iets anders te noemen. Hoe identificeren we ons met een geslacht? En tenslotte: wat betekent het om jezelf “mens” te noemen? En wat is dan niet-mens-zijn?’

Vitale verbinding

Daarna is het de beurt aan ‘verwantschap en familie’. Wat betekent het om onderdeel te zijn van een familie, van een clan, een stam, een volk? Of zelfs van een ras? En ultiem: om onderdeel te zijn van een soort, namelijk Homo sapiens? ‘Ik geloof dat het in ons oerDNA zit dat we onderdeel willen zijn van een groep om ons heen, onze stam’, vertelt Bijl de Vroe. ‘Die verbinding is gefragmenteerd geraakt. Ik denk dat wij, de moderne mens, geen idee hebben hoezeer we eronder kunnen lijden dat we die verbinding met onze stam kwijt zijn. We zijn losse cellen geworden, die voor zichzelf moeten opkomen. Als dit doorslaat denk je dat je die verbinding niet nodig hebt. Maar we zijn ten diepste onderdeel van iets, we zijn niet alleen op de wereld.’ Schouten vult aan: ‘Het valt me altijd weer op dat de grote vragen van de mensheid hiermee te maken hebben. Hoe vorm ik mijn identiteit in relatie tot de wereld? En hoe blijf ik in een vitale verbinding met die wereld? Als je ziet waar het fout gaat in de geschiedenis: daar waar het evenwicht tussen dat, wat ik ben en wat de wereld is, verloren raakt.’

Tenslotte staat het programma ook stil bij het verbinden met ‘het onnoembare’, en hoe de mensheid dit heeft vormgegeven in de geschiedenis, voornamelijk via religie(s) en door mystieke ervaringen. •

1 De Kliffen van Moher, Ierland. 2 Matthijs Schouten (links) en Louis Bijl de Vroe

Tussen Werelden is onderdeel van de Club Groeneveld leerstroom. Met de leerstroom sluit je aan bij het natuurlijke ritme; je verdiept de relatie met jezelf en jouw omgeving in de masterclasses, leertrajecten of tijdens momenten voor reflectie en bezinning. Je gaat op zoek naar waar het bij jou begint te stromen en vertaalt dit naar jouw leven én werk. Dit doe je in kleine groepen waar ruimte is voor dialoog en betekenisvolle verbindingen. Meer informatie en de actuele leerstroom vind je op www.clubgroeneveld.nl Wil je langere tijd aansluiten bij het natuurlijke ritme? Word dan lid van Club Groeneveld en je hebt een jaar lang toegang tot de bron. Je ontvangt maandelijks exclusieve longreads, podcasts, oefeningen en meditaties in een online leeromgeving, en sluit daarmee in je eigen tempo aan bij het ritme van het seizoen. Als Club Groeneveld lid ontvang je 20% korting op de leerstroom. Meer informatie over het lidmaatschap vind je op de website.

The Optimist • maart/april 2022 • 53

Zuiver zakelijk Hoop en lente

‘Duurzaam zou de norm moeten zijn’ Door TONY MASON

The Optimist • maart/april 2022 • 54

Zuiver zakelijk Hoop en lente

Ze is lange tijd werkzaam geweest in het bankwezen, maar Saja Chander besloot het roer om te gooien en zegde zeven jaar geleden haar baan op. ‘Duurzame ondernemers fascineren me. Aan de ene kant zijn het mensen die daadwerkelijk iets opbouwen, die denken in mogelijkheden. Tegelijkertijd willen ze de wereld een beetje beter maken.’ Naarmate ze vaker met hen in gesprek kwam en hen advies gaf, merkte ze dat er bij haar zelf ook een behoefte ontstond om iets te ondernemen. Bovendien zag ze dat veel mensen wel duurzamer willen consumeren, maar soms niet weten waar ze dan terecht kunnen. Zo ontstond na enkele jaren en uitgebreid onderzoek het idee om vraag en aanbod bij elkaar te brengen door een platform te ontwikkelen voor duurzame merken. ‘Ik besloot mijn hart te volgen door zelf te gaan ondernemen met positieve impact.’

Uitdagingen

Dat bleek makkelijker gezegd dan gedaan. Ze liep tijdens de start van haar bedrijf tegen allerlei uitdagingen aan. ‘Het was kleinschalig, er waren IT-problemen. Ik besefte dat als ik iets groters wilde neerzetten, ik op zoek moest naar investeerders.’ Bij de bank kon ze, ondanks haar verleden in die branche, niet terecht voor financiering. Gelukkig kwam ze in contact met investeerder Peter Kwakernaak, die enthousiast was over haar plannen. ‘Samen met hem bouwde ik een team op met daarin de nodige experts.’ Kwakernaak besloot niet alleen te investeren, maar kreeg ook een rol binnen het bedrijf: hij coacht en bestiert de financiën en operations. Zodra het fundament was gelegd, kwamen nog meer investeerders aan boord. Eén van hen vond de oorspronkelijke bedrijfsnaam niet aansprekend genoeg en kwam met de naam Fairbee op de proppen. ‘Fair staat onder meer voor eerlijkheid in het aanbod en de bee is symbolisch voor onze ecologie, maar we willen eigenlijk gewoon een soort duurzame Bijenkorf zijn’, verklaart Chander. ‘Dat is onze ambitie. Een online warenhuis met méér dan kleding. We bieden daarom ook cosmetica, accessoires en artikelen aan voor het interieur.’

‘WE WILLEN EIGENLIJK GEWOON EEN SOORT DUURZAME BIJENKORF ZIJN.’

Betere keuzes

Duurzaam als norm

Tijdens de Amsterdam Fashion week in september 2021 beleefde Fairbee de officiële opening. Het platform ging live en is sindsdien volop in beweging. Dat duurzaamheid verder gaat dan het etaleren van verantwoorde merken, bewijst Fairbee door de ‘Buy Back’-garantie aan te bieden. ‘Als mensen ergens na verloop van tijd vanaf willen, dan kunnen ze dat naar ons opsturen en krijgen ze shoptegoed of een deel

van hun aankoopbedrag terug. En ook in logistiek en service willen we duurzaam zijn met onder andere een sustainable last mile, dus duurzame bezorging.’ De Sustainable Fashion Week ziet zij als iets tijdelijks. ‘Duurzaam zou de norm moeten zijn. Het is hopelijk een kwestie van tijd voordat er geen onderscheid meer wordt gemaakt en dat “sustainable” de standaard is.’ Mensen staan steeds meer open voor duurzame producten en zijn enorm onder de indruk van de kwaliteit van de producten die ze gekocht hebben bij Fairbee, merkt Chander. ‘Er is veel veranderd in de afgelopen jaren. Duurzame kleding is nu bijvoorbeeld echt mooi en stijlvol, niet meer zo saai als veel mensen denken. Gelukkig is die verandering in bewustwording merkbaar. Net zoals er nu een meerderheid aan flexitariërs is in Nederland en het feit dat kringloopwinkels in populariteit toenemen. Dat was een tijdje terug wel anders.’

1 V.l.n.r.: Saja Chander, Arjan Assink, Daniël Beernink, Sayèn Nijman en Peter Kwakernaak. Meer informatie: www.fairbee.com

Ondanks alle verhalen over crises heeft het geen zin om fatalistisch te worden, vindt Chander. ‘Je kunt liever met iets kleins beginnen, als je maar begint. Een pot duurzame pindakaas is ook een begin.’ Hoe groot zijn haar duurzame ambities voor Fairbee? ‘Ik wil graag dat de bewustwording van consumenten groeit, dat mensen inzien dat er betere keuzes te maken zijn. Aan Fairbee zal het niet liggen. We gaan dit op een positieve manier brengen, niet met het vingertje wijzen, maar inspireren en informeren. Wij streven ernaar dat er straks duizenden duurzame producten op ons platform te vinden zijn.’ •

The Optimist • maart/april 2022 • 55

Zuiver zakelijk Hoop en lente

De opkomende lente Het is nu de maand februari; de eerste maand die volgt op de winter. Het is de start van een nieuwe lente, van een nieuwe fase van expansie. En net als alle voorgaande jaren volgt na deze fase ook weer een fase van contractie en stilte. Welkom in 2022. Door MARCEL TJEPKEMA

Als je je als mens of als professional wilt verdiepen in het leven en werken in het ritme van de seizoenen, dan kan het je helpen om op een andere manier naar de indeling van de seizoenen te kijken. Anders dan de culturele indeling die je kent. Volgens onze culturele indeling begint de lente 21 maart. De zomer begint 21 juni en de herfst en de winter starten 21 september en 21 december. Met dat ritme is niets mis. Het is alleen bijzonder wat er gebeurt als je op een meer energetische manier naar de seizoenen leert kijken. Dan is het wellicht gek dat de zomer 21 juni begint. 21 juni is namelijk de langste dag van het jaar. De naar buiten gerichte energie, de energie van bloei en expansie, is rond die dag maximaal. Energetisch gezien lijkt 21 juni daarom eerder het hoogtepunt van de zomer. Zo kun je ook kijken naar de kortste dag, 21 december. De naar binnen gerichte energie is dan maximaal. Dus als 21 juni het hoogtepunt van de zomer wordt, dan moet 21 december het hoogtepunt van de winter zijn. En zo is het ook met de lente en de herfst. Een nieuwe kijk maakt dat de seizoenen elke keer zo’n zes weken eerder starten dan in de culturele indeling die we kennen.

Je voelt het seizoen aankomen

De nieuwe indeling laat je de seizoenen op een andere manier ervaren. Zo word je er bewuster van dat er altijd een opbouw is. De lente, zomer, herfst en winter zijn er niet ineens. Ze komen op en via deze indeling leer je daar veel meer aan mee te doen. Die ervaring kan enorme ruimte geven. Neem de lente als voorbeeld. Als de lente rond 4 februari begint, dan geeft dat een heel andere kijk op de start van de lente. Buiten is het nog koud. Onder de grond is er van alles aan de gang, maar er is

nog weinig zichtbaar. Dat wat naar boven wil komen, ondervindt weerstand van de aarde. Bovendien kan de vorst er nog overheen komen. Het is kwetsbaar en dat geldt ook voor de vernieuwing, ideeën, concepten, samenwerkingen, enzovoort die in jou en mij op willen komen.

Vernieuwing versus continuïteit

Nu is er nog een ding te zeggen over vernieuwing. Het gaat namelijk over hoe vernieuwing vorm krijgt in je leven en werk. Het is niet zo dat het normale leven stopt. Je staat gewoon elke dag op, je doet boodschappen, je hebt te maken met je werk, kinderen, afspraken, enzovoort. Dat blijft. De vernieuwing waar we het over hebben gaat over vernieuwing te midden van het ‘normale’ bestaan, te midden van dat wat continu is. Dat is ook de grote uitdaging in februari, maart en april. ‘Hoe verhoudt de vernieuwing zich tot mijn normale bestaan?’ Hoe doe ik dat precies?

Eerste manifestatie in februari

‘FEBRUARI IS DE EERSTE MAAND WAARIN DE VERNIEUWING ZICH MANIFESTEERT.’

Nu is januari nog de maand van de winterslaap. ‘Er is iets aan het opkomen. Iets dat geboren wenst te worden.’ Februari is de eerste maand waarin de vernieuwing zich manifesteert. Daar kun je heel vol van zijn. Herken je ook dat je van een opkomend idee zo vol bent, dat je er het liefst met alles en iedereen over wilt praten? Wat er in deze periode vaak gebeurt, is dat je vervolgens naar huis gaat en je dat wat in jou wortelde bent kwijtgeraakt aan de ander. Het is nog te vroeg. In februari zijn bescherming, voeding en worteling aan de orde. Je voedt de wortels van de zaadjes die op willen komen. Niet wat er al boven de grond zichtbaar is. Dat doe je door bij jezelf te blijven en niet te veel weg te geven.

The Optimist • maart/april 2022 • 56

Zuiver zakelijk Hoop en lente

De eerste zichtbare vormen in maart

Begin maart start een nieuwe fase. Overal om je heen begint kleur te komen. Je ziet de bloemen opkomen, de tulpen, de hyacinten. Er kan een soort spanning voelbaar zijn. Dat merk je als je buiten loopt. Alsof er iets op knappen staat. En dan, schijnbaar uit het niets, komt er ineens een enorme diversiteit aan kleur om je heen. Het gaat in maart en april om harmonie. Binnen en buiten komen in harmonie met elkaar. ‘Alsof het weer begint te kloppen’. Dat kan een heel fijn gevoel geven. De eerste vormen worden zichtbaar, inclusief structuren die daar bij horen. Er komt herkenning. ‘O ja, dit is wat er bij mij wilde opkomen.’ Je kunt er nu voor het eerst iets van zeggen. Dat kon in februari nog niet, omdat je toen gefocust was op worteling.

Vakbekwaamheid en vakmanschap

Het draait nu om het verder ontwikkelen van vakbekwaamheid en vakmanschap. Dat is namelijk de vorm waarmee onze bezieling naar buiten komt. Dat wat het zichtbaar maakt. Het zijn de bladeren aan de bomen. Een vorm ontstaat altijd vanzelf en ontwikkelt zich als vanzelf uit. Mensen om je heen zullen daarop ingaan.

Als dat niet direct gebeurt, dan moet je nog wachten. Probeer dat wat opkomt nooit te snel boven de grond te trekken. Dat werkt niet. Dat is niet altijd zo eenvoudig, omdat je in die enthousiastmakende vernieuwing ook te maken blijft hebben met werk, geld verdienen, gezin onderhouden, enzovoort. Als jouw vernieuwing niet direct beantwoord wordt, blijf je dan eerst nog focussen op je continuïteit.

De lessen van de lente

De les van de opkomende lente is dat je voorzichtig blijft. Overschreeuw je niet en laat je ook niet overschreeuwen. De periode vraagt dat je gericht blijft op harmonie omdat jouw bezieling en mogelijke vormen met elkaar in evenwicht proberen te komen. Dat is wat de opkomende lente vraagt en wat er onder meer te leren valt in de maanden februari, maart en april. • Alle artikelen die we maken over de seizoenen zijn geïnspireerd op het boek Leven en werken in het ritme van de seizoenen van Jaap Voigt. Met Jaap hebben we door de jaren heen een warme en voor ons belangrijke band opgebouwd. Hij leerde ons dat we als mens niet alleen de seizoenen aanschouwen, maar dat we ook de seizoenen zijn. Als je meer wilt weten, ga dan naar www.clubgroeneveld.nl. Elke maand schrijven wij een longread over de maand. Je kunt ook lid worden van Club Groeneveld. Dan ontvang je de e-learning module, ‘het ritme van de seizoenen’.

The Optimist • maart/april 2022 • 57

Zuiver zakelijk Hoop en lente

Duurzame mobiliteit Peugeot start het jaar goed

Met brandstofprijzen die tot recordhoogte stijgen, neemt de populariteit van elektrisch rijden alsmaar toe. De autobranche zet dan ook sterk in op elektrificatie. Het aanbod van plug-in hybrides tot volledig elektrisch aangedreven personenauto’s en bedrijfswagens breidt zich bijna dagelijks uit. Het Franse merk Peugeot verkocht in Nederland aan het begin van 2022 de meeste elektrische auto’s in de gecombineerde markt van personenwagens en lichte bedrijfswagens. Vooral in het compacte segment deed het merk goede zaken met de Peugeot 208. In januari bestond 31 procent van alle 208-verkopen uit de volledig elektrische e-208. Particulieren maken gretig gebruik van de nieuwe overheidssubsidie die geldt bij aanschaf van een honderd procent elektrische auto. Dat maakt het elektrisch rijden voordeliger dan rijden in een vergelijkbare benzineversie. In het bedrijfswagensegment was Peugeot in de eerste maand van het jaar het bestverkochte merk van volledig elektrische lichte bedrijfswagens met een marktaandeel van 23 procent. Dat betekent dat bijna één op de vier verkochte elektrische bedrijfswagens de Franse leeuwenkop droeg. Het merk timmert al een tijdje flink aan de weg met een nieuwe koers en een nieuw logo. Eind vorig jaar won Peugeot de prestigieuze ‘Car Design Award’, die sinds 1984 op initiatief van het tijdschrift Auto&Design wordt uitgereikt. De automaker ontving de prijs volgens de jury ‘voor zijn unieke en eigenzinnige styling, die tot uiting komt in het hele productgamma.’ Dat werpt nu zijn vruchten af. •

Polestar: ecologische kunst

Sinds 2017 bestaat Polestar als zelfstandige Zweedse fabrikant van premium elektrische auto’s. Het automerk, opgericht door Volvo Cars en het Chinese Geely Holding, maakt gebruik van de technologische en technische synergieën met Volvo Cars, met alle schaalvoordelen van dien. In oktober 2021 presenteerden Polestar en awareness artist Thijs Biersteker de interactieve installatie We Harvest Wind. De samenwerking, met focus op het onder de aandacht brengen van het belang van hernieuwbare energie, resulteerde in meer dan alleen innovatieve kunst. Tijdens de creatie van het project werd een biologisch afbreekbare lijm op basis van maïs gebruikt, die het potentieel heeft om te worden toegepast in toekomstige modellen van Polestar. De kunstinstallatie heeft een diameter van drie meter en is uitgevoerd met bladen die rond een centrale spiraal draaien. Het stelt mensen in staat om de wind te beheersen met behulp van grote ventilatoren. Als de wind in aanraking komt met de sculptuur, wekt het energie op waardoor de installatie tot leven komt. Tijdens de creatie van de installatie werkten de Woven Studio van Biersteker en het in het Verenigd Koninkrijk gevestigde R&D-team van Polestar nauw samen aan onderzoek en ontwikkeling. ‘Als je kunst maakt die gaat over de impact op het milieu dan moet het kunstwerk zelf natuurlijk ook zo duurzaam mogelijk zijn’, zegt Thijs Biersteker, kunstenaar en oprichter van Woven Studio. ‘De bladen van de sculptuur zijn van 3D-geprint en gerecycled PET-plastic. De buitenste vleugels zijn gemaakt van een op vlas gebaseerde structuur en een nieuwe milieuvriendelijke en op maïs gebaseerde hars – een combinatie van materialen die tijdens het project van Woven Studio en Polestar tot stand is gekomen.’ •

The Optimist • maart/april 2022 • 58

Column

Govert Derix

Govert Derix is filosoof, schrijver en adviseur. Zijn roman De boom is verkrijgbaar via de webshop van The Optimist.

Welkomstlied ‘INTUSSEN HEEFT HIJ ZO AL ZO’N DRIE HECTARE TOT NIEUW LEVEN GEWEKT.’

Foto: Jean-Pierre Geusens

Toen ik begin vorig jaar door de pandemie een tijd ‘vast’ zat in Brazilië, verbleef ik bij mijn schoonbroer Marco die er op betrekkelijk arme grond een voedselbos schept. In de ochtend werkt hij als dokter op een huisartsenpost, daarna is hij tot zonsondergang in de weer in een weelderige groene omgeving die een paar jaar geleden nog niet bestond. Je hoort wel eens zeggen dat een man (of een mens) eens in zijn leven een eigen huis moet bouwen. Het aanleggen van een bos is wat mij betreft een waardig alternatief. Het schrijven van een boek trouwens ook. In mijn jeugd was ik verslingerd aan de boeken van Karl May. Alleen al vanwege de titel is De oase in de Llano Estacado altijd tot mijn verbeelding blijven spreken. Toen ik een jaar of tien terug het verlaten landgoed leerde kennen dat Marco toen net had betrokken, moest ik daar meteen aan denken. Bij Karl May moet je door een doolhofachtig cactusveld om uit te komen bij die vruchtbare plek waar een vrouw op een veranda een lied zingt ter verwelkoming (althans, zo is het me bijgebleven). De oase van mijn schoonbroer is bereikbaar via een zandweg die nergens naartoe lijkt te gaan. Heerlijk om er de dag te beginnen met hardlopen naar een poort halverwege die zandweg, en dan langs een waterpoel en een overwoekerde cachewplantage weer terug. Overdag lezen en schrijven. En in de

middag Marco zoeken die tussen de vele soorten struiken en bomen met een kapmes de wording van zijn voedselbos ondersteunt. Hij weet precies welke vegetatie te combineren, onder welke struik je welke bladeren moet laten verrotten, welke plant water nodig heeft. Een paar jaar lang helpt hij een halve hectare op gang. Totdat de bodem rijk genoeg is en het nieuwe stuk bos op eigen kracht verder kan. Intussen heeft hij zo al zo’n drie hectare tot nieuw leven gewekt. Vorig jaar februari rende ik op een vroege ochtend mijn dagelijkse route. Heerlijk om in de natuur je eigen ritme te vinden. Aldus jogde ik in een vriendelijk zonlicht langs het voedselbos waarvan het gezin van mijn zwager dagelijks vruchten plukt, net als steeds meer vrienden en kennissen. De grond en het gras onder mijn voeten. De zoete geur van planten. En toen, in een bocht door het bos: een hert. Het kwam van links uit de overwoekerde plantage en verdween een seconde later rechts in het voedselbos, terwijl het me in de top van zijn sprong aankeek. Marco had hier nog nooit een hert gezien, zei hij ’s avonds. Om eraan toe te voegen dat de terugkeer van dieren een teken is dat je met het voedselbos op de goede weg bent. Even had ik de aanvechting om een welkomstlied aan te heffen, net als die vrouw in dat boek vol verbeelding. •

The Optimist • maart/april 2022 • 59

Beeldverhaal

OOK DIT ZAL VOORBIJGAAN

Het project This Too Shall Pass van fotograaf Rein Kooyman staat in het teken van de verbinding tussen mens en natuur. De beelden reflecteren een persoonlijke reis van de kunstenaar in de Franse Alpen, waar hij in de zomer van 2020 naartoe trok. De titel van het project refereert naar het gebruik van natuurlijke pigmenten waarmee hij in de berggebieden van Zuid-Frankrijk keien voorzag van een symbolische kleur. Regenbuien laten de kleur verdwijnen, waardoor de kei terugkeert naar haar natuurlijke staat van zijn.

Beeld: This Too Shall Pass © Rein Kooyman

De verbinding met de natuur, haar vergankelijkheid en de balans tussen het stads- en het buitenleven wist Kooyman eind 2021 te benadrukken tijdens de tentoonstelling van zijn werk. Hij stelde de expositieruimte in de InDebt Studio te Amsterdam zorgvuldig samen met mos en drieduizend kilo grijze stenen uit de Ardennen. Dit deed hij om de persoonlijke ervaring van zijn reis te herscheppen. Kooyman: ‘Daarbij liet ik alle beperkingen los en stelde ik me volledig open voor het proces en de zwaarte ervan. Ons eraan herinnerend dat het niet uitmaakt in welke staat je je momenteel bevindt, ook dit zal voorbijgaan.’ Meer informatie: www.reinkooyman.com

The Optimist • maart/april 2022 • 60

Beeldverhaal

In de tentoonstelling presenteerde Kooyman zes foto’s van gekleurde keien. Met natuurlijke pigmenten beklom hij het Franse berggebied, op zoek naar de juiste kei om deze vervolgens geheel te verven in een symbolische kleur. Een schildersessie duurde vaak negen uur. Dit stimuleerde hem om stil te staan bij het heden. Hierover zegt hij: ‘Het schilderen van stenen geeft me een kalm en vredig gevoel en geeft me de tijd om te reflecteren op mijn onvoorwaardelijke liefde voor de natuur en de stad waarin ik leef. Dit geeft me ruimte om beide in balans te brengen.’

The Optimist • maart/april 2022 • 62

Beeldverhaal

Voor twee andere werken uit de tentoonstelling wandelde Kooyman met nylondraad door een natuurgebied in de Franse Alpen. Het werk ‘Anchor Watch’ maakte hij in drie dagen tijd. Voor dit werk wandelde hij veertig kilometer lang in een rondje, over een oppervlakte van twintig vierkante meter. Gelijktijdig spon hij een geel draad. Dit proces en het werk gaat over het observeren van de plek, in het moment zijn en het vereenzelvigen met de natuur. Kooyman: ‘Ik wil graag een brede doelgroep benaderen om gelijkgestemd te zijn over de pracht van de natuur en hierin met elkaar te kunnen verbinden. Alle foto’s gaan over de natuur en zijn bedoeld om mensen te inspireren en bewustzijn te creëren, van zowel de connectie met de natuur als met elkaar.’ •

The Optimist • maart/april 2022 • 65

Doorgeefcolumn

Joan Nunnely

Ondernemer en eigenaar van Eye For You Human Resource Consultancy | Voorzitter Directeurenoverleg Kunst & Cultuurinstellingen Rotterdam | COVID Urgent Team

Representatie doet ertoe ‘VAN ROTTERDAM TOT PARAMARIBO EN VAN AMSTERDAMZUIDOOST TOT WILLEMSTAD GING EEN WAVE VAN TROTS EN OPLUCHTING.’

Gloeiend van trots zat ik voor de tv toen minister Franc Weerwind de woorden ‘Zo waarlijk helpe mij God almachtig’ uitsprak. Ik deed nog net geen dansje, maar ontroerd en vervuld van blijdschap was ik wel. En met mij honderdduizenden mensen met Surinaamse, Caribische en Afrikaanse roots in Nederland en aan de andere kant van de oceaan. Voor onze gemeenschap is de symbolische waarde van een minister met Creoolse ouders enorm. Het is de kroon op een proces van jarenlange emancipatie van de Surinaamse gemeenschap die teruggaat naar de plantages van onze voorouders. Sinds de afschaffing van de slavernij in 1863 was het slechts één man met onze roots, Abraham Ellis, gelukt om door te dringen tot het centrum van de macht. Voor veel Nederlanders is ons gevoel van trots niet voor te stellen omdat iedereen ervan uitgaat dat de kansen voor alle Nederlanders gelijk zijn dankzij het uitstekende schoolsysteem en de mogelijkheden die voor het oprapen liggen. Maar niets is minder waar. De weg naar boven voor onze kinderen kent meer valkuilen en hobbels dan die van het gemiddelde kabinetslid. Het is niet zo dat omdat we dezelfde taal spreken, we ook dezelfde woorden verstaan. Het is daarom zo knap dat het Franc is gelukt om de route af te leggen. Een route die ongetwij-

feld ook voor hem niet gemakkelijk geweest moet zijn, want als kind van donkere ouders kun je erop rekenen dat je met een te laag schooladvies de weg naar boven begint. Extra hard werken, niet te veel opvallen en geen grote mond zal ook onze minister van Rechtsbescherming van huis uit mee hebben gekregen. Franc is een overlever, slim en hyperambitieus getuige zijn keuze voor Leiden als studiestad en Minerva als studentenvereniging. Daar leerde hij de studenten kennen die hem later verder brachten en deuren voor hem openden. Daar leerde hij hoe belangrijk een netwerk is van mensen die uit een ander milieu komen dan jijzelf. Voor onze gemeenschap is Franc een geschenk, want donkere kinderen zullen nu zien dat ook zij minister kunnen worden in Nederland. Een idee dat heel veel kinderen niet vanzelfsprekend hebben. Recent werden we daar weer mee geconfronteerd tijdens het bezoek van het Covid Urgent Team op een markt in Amsterdam-Zuidoost. Daar werd een van de donkere artsen aangestaard door een meisje van een jaar of zes. Zij had nog nooit een arts van kleur gezien en stamelde: ‘Dus ik kan ook dokter worden…’ • Joan Nunnely draagt het ‘ doorgeefcolumnstokje’ over aan Jennifer Elders.

The Optimist • maart/april 2022 • 67

Een nieuwe manier van samenwerken

Door JESSIE EICKHOFF

Op 17 november 2021 overleed Marinus (‘Rien’) Knoope, de ontdekker van de creatiespiraal. We gaan in gesprek met Inge Knoope, zijn zus, die vertelt hoe zijn werk ook nu nog toegepast kan worden. ‘Waar het toen bevrijdend was om aan jezelf te mogen werken, is het nu bevrijdend om aan het collectief te mogen werken.’

Achtergrond

Wat is de creatiespiraal? ‘Volgens Rien zijn onze wensen er niet “per ongeluk”. Ieder mens is geboren om zijn wensen te realiseren. Wanneer je jouw wensen onderdrukt, heeft dit grote gevolgen voor het contact met jezelf en met je bron van vitaliteit. Als je je daarentegen in vertrouwen overgeeft aan je wens, komt er een proces op gang dat de wens tot realiteit maakt. Deze wensen kunnen werkelijkheid worden door twaalf stappen uit te voeren. Van verbeelden, geloven en uiten, naar onderzoeken, plannen en beslissen, via handelen, volharden en ontvangen, naar waarderen en ontspannen. Telkens moet geijkt worden naar wat het oorspronkelijke verlangen is: de wens. Zolang je in jouw fantasie gelooft en het kracht geeft, wordt deze werkelijkheid. Voordat Rien in 1989 de creatiespiraal ontdekte, was hij neerslachtig, labiel en dronk hij overmatig. Dat veranderde toen hij een seminar kreeg over de kracht van denken en je eigen werkelijkheid creëren. Door zijn geloof hierin pakte hij zijn leven op, vervulde hij zijn eigen wens om goeroe te worden en werd hij voor velen een motivator. Zijn boek De Creatiespiraal werd meer dan 140 duizend keer verkocht en hij heeft meer dan tweeduizend lezingen gegeven.’

‘Zolang je in jouw fantasie gelooft en het kracht geeft, wordt deze werkelijkheid.’

1 Inge Knoope Foto: Lucy Lambriex

Hoe dacht jij over zijn werk? ‘De training die hij gaf, vond ik aanvankelijk gênant, overdreven en tegen het Amerikaanse aan. Daar moest ik erg aan wennen. Zijn visie was gericht op het behalen van succes door vast te houden aan een persoonlijke wens. Ik was daarentegen op zoek naar nuances, de link met het collectief en de zingeving die hierbij kwam kijken. Wanneer hij langskwam, gingen we hierover in gesprek, kneedden we ons begrip en kwamen we samen tot verdere inzichten. Zo ontstond een band die er – door ons twaalfjarige leeftijdsverschil – eerder nog niet was. Ondanks dat wij een extreem verschil in perspectief hadden, vond ik dat zijn werk goed bij de tijdgeest van de negentiger jaren paste. Toendertijd was de jeugd losgekomen uit een conservatieve, religieus georiënteerde samenleving. Deze vrijheid

bracht een revolutie tot stand, maar maakte mensen ook gedesoriënteerd. Rien’s werk gaf handvatten om met die vrijheid om te gaan, vrijgekomen energie te kanaliseren en tot groei te komen.

Het eerste segment: wensen, verbeelden, geloven 1.

2. 3.

Wensen – Maak contact met jezelf en voel wat je innerlijke verlangens zijn. Verbeelden – Visualiseer je wensen alsof ze waargemaakt zijn. Geloven – Affirmeer dat je ze kunt bereiken en neutraliseer negatieve overtuigingen.

Het tweede segment: uiten, onderzoeken en plannen 4. 5. 6.

Uiten – Pas als jij het echt gelooft treed je naar buiten met je wens om zodoende je omgeving te activeren. Onderzoeken – Onderzoek wie en wat je nodig hebt om deze wens te verwezenlijken. Plannen – Stel doelen, maak plannen. Hoe ga je deze wens waarmaken?

Het derde segment: beslissen, handelen en volharden 7. 8. 9.

Beslissen – Beslis wat je gaat doen. Handelen – Handel naar je plannen en voer ze uit. Volharden – Blijf doorbijten, ook in zware tijden.

Het laatste segment: ontvangen, waarderen, ontspannen

10. Ontvangen – Laat tot je doordringen wat er tot stand is gekomen. 11. Waarderen – Wees dankbaar voor dat wat je hebt ervaren. 12. Ontspannen – Keer terug in jezelf, ontspan en begin opnieuw bij punt 1.

The Optimist • maart/april 2022 • 69

Achtergrond

Tegenwoordig ziet de samenleving er anders uit. Nieuwe generaties worden opgevoed met het idee dat wat zij willen belangrijk is. Tegelijkertijd voelen zij een noodzaak om naar het gemeenschappelijke te kijken. Om ons heen zien we een haperend systeem, escalaties en een gebrek aan oplossingen. Waar het toen bevrijdend was om aan jezelf te mogen werken, is het nu bevrijdend om aan het collectief te mogen werken. Ook hier kan de creatiespiraal toegepast worden.’ Hoe kunnen we de creatiespiraal vandaag de dag gebruiken? Via de procesbeschrijving van de creatiespiraal wordt duidelijk hoe een probleem binnen de samenleving normaal gesproken wordt aangepakt. We herkennen de vier segmenten van een reguliere collectieve aanpak. Je ontwikkelt een gezamenlijke visie, werkt samen een beleidsplan uit en gaat georganiseerd te werk. Desalniettemin wordt vaak vergeten om in dankbaarheid te reflecteren op wat bewerkstelligd is. Enerzijds omdat de praktijk zich vaak niet aan een dergelijk plan houdt. Anderzijds omdat het ontstaansproces niet altijd prettig is geweest.

‘Succes is dan niet dat je een succesvolle onderneming hebt, maar dat je jouw werking in de wereld brengt.’ Naar mijn idee moeten we afstappen van de gedachte dat je bij samenwerken vooraf de neuzen dezelfde kant op moet hebben. Dit wordt duidelijk wanneer je je realiseert dat het eerste en vierde segment uit innerlijke processen bestaan. Iedereen heeft als individu een eigen visie, geloof en ervaring. De andere twee segmenten spelen zich daarentegen in samenwerking af. We hebben tenslotte anderen nodig om beslissingen mee te maken en zaken uit te voeren. Bij het volgen van het stappenplan moet je daarom het eerste en vierde segment individueel ten uitvoer brengen, terwijl je het tweede en derde segment in samenwerking uitvoert.

Wanneer je het eerste en vierde segment individueel houdt, krijg je een andere kijk op succes. Succes is dan niet dat je een succesvolle onderneming hebt, maar dat je jouw werking in de wereld brengt terwijl iedereen daar iets aan heeft. Hiervoor is een goed afgestemd samenspel waarbij je eerlijk bent over je wensen, elkaar aanvult en niet emmert in elkaars visie noodzakelijk. Zo ontstaat er over collectieve doelen en plannen geen machtsstrijd meer en wordt coöperatie een kwestie van goede afstemming en sterk samenspel.’ Kun je hiervan een voorbeeld geven? ‘De creatiespiraal is bijvoorbeeld geschikt om sociaal ondernemerschap te organiseren. In de praktijk zie je dat veel sociaal ondernemers niet zozeer hun verlangen verheffen tot een collectieve visie, maar zich verantwoordelijk maken voor een probleem in de samenleving. Door dit probleem als hun verantwoordelijkheid te zien, geven ze zin aan hun leven. Vervolgens zoeken zij anderen om naast hen te staan. Hun werkveld raakt georganiseerd doordat verschillende soorten stakeholders en samenwerkingspartners zich groeperen rondom hetzelfde probleem. Iedereen die meewerkt, behoudt z’n eigen visie op de opgave en levert zijn aandeel aan de oplossing. Niet de visie of het plan, maar de opgave is collectief. Stel je voor dat je gaat co-creëren en een hippe foodtruck wilt beginnen. De ene persoon heeft het verlangen om duurzaam eten te koken, terwijl de ander het verlangen heeft om een duurzaam Volkswagenbusje op te knappen en te besturen. Hierbij moet de één zich niet met de visie of perspectief op de opgave van de ander gaan bemoeien. Door beiden je visie te behouden, kun je elkaar goed aanvullen en worden individuele fantasieën een gezamenlijke werkelijkheid.’ • Meer informatie: www.schoolvoorsamen.nl

The Optimist • maart/april 2022 • 70

2 Inge Knoope en Marinus Knoope

Medisch Centrum Balans Acupunctuurbehandelingen ● Traditionele Chinese geneeskunde ● Huisartsen

Traditionele Chinese geneeskunde in combinatie met westerse medische deskundigheid

Behandeling van: Vermoeidheid ● Zwakke spijsvertering ● Hooikoorts ● Overgewicht ● Pijnklachten ● Onvervulde kinderwens ● Depressie ● Schildklierproblemen ● Acné ● Menopauzeklachten ● Slapeloosheid ● Chronische (pijn)klachten

W. Lin arts, acupuncturist

S. Ho praktijkondersteuner

W. Wang tcm-specialist

Bel voor een afspraak: 070 3888 111 Stationsweg 23, 2515 BG Den Haag ● www.mcbalans.nl ● info@mcbalans.nl

Boekfragment

Het roer om voor een betere toekomst In zijn boek Ten onder aan ons eigen succes? beschrijft Edgar Johannsmann dé tien grote samenhangende clusters van wereldproblemen. Hij legt uit waarom ze maar niet worden opgelost, welke toekomstscenario’s hij voorziet en hoe wij onze eigen toekomst actief kunnen vormgeven. Speciaal voor The Optimist schreef hij deze beknopte samenvatting. Door EDGAR P. JOHANNSMANN

We zijn op een punt aanbeland waar onze ‘vooruitgang’ zich tegen ons keert en ons van crisis in crisis stort. Het lijkt erop dat we niet in staat zijn om de problemen te voorkómen of op te lossen. Je zou haast denken dat we aan ons eigen succes ten onder dreigen te gaan. Maar er is hoop en om tot oplossingen te komen is eerst inzicht nodig in de problematiek.

De wereldproblemen in een notendop

Hoe beschrijf je de immense onderling samenhangende wereldproblematieken nu even ‘in een

notendop’? Ik heb geprobeerd dat in één plaatje te vatten (zie figuur 1 op de volgende pagina). De problemen staan niet op zich. Ze zijn onderling gerelateerd en er is ook niet één crisis, maar een stelsel van samenhangende crises, die tezamen kunnen worden aangemerkt als een ‘civilisatiecrisis’. We leven in decadentie en zwelgen in luxe, hebben geen idealen meer dan louter hedonistisch genieten. Geld is onze nieuwe religie. Wij westerlingen zijn productie- en consumptieslaven van het globalistisch-kapitalistisch systeem. De mensen aan

The Optimist • maart/april 2022 • 73

de ‘andere kant van de wereld’ daarentegen, leven steeds meer in pure armoede en wanhoop. Zij betalen met hun noeste arbeid, slechte milieu en leefomstandigheden de prijs voor onze welvaart. Wij zien dat echter niet of kijken liever de andere kant op. De wereldproblemen kunnen worden gecategoriseerd in tien probleemgroepen (figuur 2 op pagina 75). Binnen het bestek van dit artikel is het niet mogelijk om de problemen diepgaand te behandelen, maar ik zal ze hierna allemaal kort de revue laten passeren.

Boekfragment

De wereld in den beginne...

De wereld anno nu...

Beperkte wetenschap & gevaarlijke technologie Vrijwel alle belangrijke beleidsbeslissingen in onze wereld wor den op basis van wetenschappelijke kennis genomen. Dat er omissies zijn in het wetenschapsbedrijf, zoals verkokering, uitsluiting van niet-wetenschappelijke kennis en vercommercialisering, is daarom ernstig. Ook gevaarlijke technologieën vormen een bedreiging. Denk aan geo-engineering, nanotechnologie, kunstmatige intelligentie en robotica. Zolang deze technologieën niet vooraf goed getest en ingebed worden in bestuurlijke structuren en wetgeving, bestaat het risico dat deze technologieën onbeheersbaar worden, met alle gevolgen van dien.

stijging en vervuiling van onze leefomgeving zijn een groot probleem dat wordt veroorzaakt door onze niet-duurzame industriële maatschappij. Proliferatie van wapens Wapens gaan ongecontroleerd de wereld over. Een wereld waar al veel conflicthaarden zijn, wordt hierdoor voorzien van extra brandstof. Door fragmentatie van machtsblokken na de Koude Oorlog is proliferatie nog gevaarlijker geworden dan deze al was.

Overbevolking Overbevolking is geen probleem op zich, maar een afgeleid probleem. Het is af hankelijk van onze voetafdruk hoeveel mensen de aarde kan dragen, maar bij de huidige voetafdruk komt het einde in zicht.

Ongelijke verdeling van welvaart De rijken worden steeds rijker en de armen steeds armer. Dit leidt tot uitzichtloosheid van grote groepen mensen, terwijl een klein deel in luxe baadt. Eén van de gevolgen is, anders dan overheden ons willen doen geloven, het internationaal terrorisme. Dit ontstaat niet slechts uit religieus fanatisme, maar is vooral een wanhoopsoffensief vanuit de gemarginaliseerden tegen hun westerse uitbuiters.

Milieuvervuiling Lucht- en watervervuiling, klimaatverandering, zeespiegel-

Inferieur bestuur Inferieur bestuur valt op te delen in malafide bestuur en incompe-

The Optimist • maart/april 2022 • 74

tent bestuur. Op het continuüm van inferieur bestuur bevinden zich dictaturen, fragile states en schijndemocratieën, tot westerse parlementaire democratieën. Zelfs de laatste hebben allerlei ondemocratische elementen in zich waarbij de staat andere belangen heeft dan haar burgers. In veel landen is de persvrijheid ingeperkt, is er corruptie, big brother-praktijken, neo-imperialistische geopolitiek en wordt er door de politiek angst gezaaid. Daarnaast zijn er allerlei vormen van incompetentie en machtspolitiek, zoals plucheklevende politici, bestuurlijke arrogantie en bureaucratie, extreme privatisering en deregulering, et cetera. Complexiteit van samenleving & technologie Een abstracter probleem dat wat meer toelichting behoeft, is de enorme complexiteit die de mens op allerlei vlakken creëert. Dat zit ons klaarblijkelijk in de genen. De mens kiest bij het oplossen van problemen – veelal onbewust – voor complexiteit verhogende oplossingen. Hierdoor wordt hij als het ware een fuik van complexiteitsverhoging ingestuwd. Het eigenaardige van complexiteit is, dat deze op enig moment onbeheersbaar wordt, het systeem vastloopt en chaos ontstaat. Volgens de systeemtheorie kan complexiteit op twee wijzen worden beheerst: 1 Door vergroting van de regelcapaciteit 2 Door complexiteitsreductie De mens kiest vrijwel altijd voor vergroting van de regelcapaciteit, maar deze kent haar grenzen. Dit vergeten wij echter als we weer nieuwe regels en wetten introduceren en vervolgens bij het punt aanbelanden dat we de zaken niet

Boekfragment

‘De problemen staan niet op zich. Ze zijn onderling gerelateerd.’ meer onder controle hebben. In figuur 4 (op de volgende pagina) is dit in een eenvoudige grafiek uitgezet, waarbij de rechte lijn de kantelpunten (‘tipping points’) representeert waar orde overgaat in chaos. Ongemerkt gaan we aan dit kantelpunt voorbij, totdat het systeem ontspoort. Maar helaas, dan is het te laat! Het is uitsluitend de mens die verzandt in complexiteit. In de natuur lijkt alles ook complex, maar de formules zijn uiterst eenvoudig, zoals de fractalen, ontdekt door Benoit Mandelbrot. Complexiteitsreductie is beter dan vergroten van de regelcapaciteit. Het is met complexiteit namelijk niet anders dan op andere gebieden, waar ook geldt: ‘Voorkómen is beter dan genezen’. Instabiel economisch en monetair systeem Ieder economisch systeem zou altijd ten dienste moeten staan van de gewone mens. In het huidige globalistisch-kapitalistische systeem, is dit echter niet zo. Vandaag de dag staat de gewone mens in dienst van de economische elite. Materieel heeft dit systeem ons veel voorspoed gebracht, maar nu lopen we tegen de grenzen van groei en globalisatie aan. Ook heeft de globalisatie de ontwikkelde wereld voordeel gebracht, maar dit gaat in de meeste gevallen ten koste van minder ontwikkelde landen. Is kapitalisme goed voor de wereld en voor ons? Kapitalisme is

net als iedere andere marktordening een systeem dat onherroepelijk ontspoort als er geen duidelijk gehandhaafde spelregels zijn. Ons huidige globalistisch-kapitalisme wordt gekenmerkt door een drang naar mondiale vrijmarkten, waarbij multinationals vrij spel hebben met alle negatieve gevolgen voor mens en milieu. Dit is een onhoudbaar systeem. Ook ons financiële systeem is instabiel. Dit hebben we sinds de cr isis va n 2 0 08 k u n nen aanschouwen. Het f inanciële systeem is nog steeds een kaartenhuis, al is het her en der wat versterkt. Voornaamste hiaat in het systeem is de geldschepping

Religieuze en etnische intolerantie & territoriale disputen Uitputting natuur, grondstoffen & bio-industrie

vanuit het niets door banken. Al ons geld berust op door banken gecreëerd krediet. Ons geldsysteem draait slechts op krediet en vertrouwen en dat laatste kan zomaar als sneeuw voor de zon verdwijnen. Uitputting van natuur, grondstoffen en bio-industrie Hernieuwbare grondstoffen worden sneller verbruikt dan ze aanwassen. Er vindt roofbouw plaats door overbevissing, overbejaging en boskap. Ook de bodem wordt gedegradeerd door verkeerd gebruik van mest, erosie, desertificatie en verzilting. Ook niet-hernieuwbare grondstoffen (zoals delfstoffen) worden uitgeput. Voor sommigen bestaan substituten, maar voor andere (nog) niet. Het gaat hier om allerlei metalen, maar vooral ook om fossiele brandstoffen en zoetwaterproblematiek.

Beperkte wetenschap & gevaarlijke technologie

Overbevolking

Milieuvervuiling

Mondiale problemen

Instabiel economisch & monetair systeem

Proliferatie van wapens

Complexiteit Inferieur bestuur

The Optimist • maart/april 2022 • 75

Ongelijke verdeling welvaart

1 Figuur 1: Het probleem in een notendop 2 Figuur 2: Mondiale problemen

Boekfragment

wereldprobleem zijn, maar gezamenlijk wel. Het gaat dan bijvoorbeeld om extreme individualisering en vergrijzing in het westen, de kloof tussen arm en rijk, gebrek aan opvoeding, moreel verval, problemen in de gezondheidszorg, vluchtelingenproblematiek, criminaliteit, verslavingen en racisme. Armere landen en fragile states kennen weer andere problemen, zoals gewapende conflicten, wetteloosheid, ondragelijke schuldenlast, economische uitzichtloosheid en kinderarbeid. 3

De bio-industrie en industrieel voedsel zijn kwalijk voor mens, dier en milieu. Kwantitatief zorgt het voor grote beschikbaarheid van voedsel, maar kwalitatief en qua duurzaamheid is het onhoudbaar. Te veel vet, zout, suiker en bepaalde additieven in voedsel zijn ongezond. Kunstmest verarmt de bodem en de gewassen. Onduidelijke mondiale productieketens maken de productie en herkomst van voedsel intransparant. Van genetische manipulatie kennen we de langetermijneffecten nog onvoldoende en deze zorgt voor risicovolle monoculturen. Grootschalig antibioticagebruik maakt bacteriën resistent en synthetische bestrijdingsmiddelen komen via het voedsel in ons lichaam. Religieuze & etnische intolerantie, sociale problemen en territoriale disputen Qua religieus-culturele conflicten springt de botsing tussen de moslimwereld en het joodschristelijke deel van de wereld eruit. Daarnaast zijn er sociale problemen die individueel geen

Wat staat oplossing in de weg?

Veel van de problemen spelen al heel lang en worden maar niet opgelost. Daarvoor zijn drie soorten redenen: 1 Men ziet de problemen en hun samenhang niet (of wil ze niet zien) 2 Inadequate oplossingen 3 Men erkent de problemen wel, maar men doet er niets tegen Het uitblijven van oplossingen komt vooral door (schijnbare*) belangentegenstellingen. Maar ook egoïsme, agressiviteit, kortetermijngerichtheid, streven naar macht en rijkdom, ongeïnteresseerdheid en gemakzucht zijn voorbeelden van menselijke eigenschappen die oplossing in de weg staan. Daarnaast spelen nog diverse andere fenomenen een rol. Dit loopt van struisvogelpolitiek tot misvattingen door zaken als nepnieuws.

Inadequate oplossingen of het op z’n beloop laten van problemen komen voort uit incompetentie, hypocrisie en de kortetermijnfocus bij politici en bestuurders. Bedrijven laten het afweten vanuit hun streven naar winstmaximalisatie en aandeelhoudersbelang op de korte termijn. Burgers zien de problemen tenslotte niet, voelen zich onmachtig of kijken gewoon weg uit onverschilligheid. Collectief doen we er niets aan doordat we blind zijn voor alternatieven voor het huidige systeem en doordat velen belang denken te hebben bij de status quo. * Ik zeg hier ‘schijnbare’, aangezien ik drie uitgangspunten bij oplossing van de problemen hanteer die deze belangentegenstellingen wegnemen.

Toekomstscenario’s

Niemand kan de toekomst voorspellen, maar op basis van rationeel beredeneren zie ik een viertal toekomstscenario’s: 1 Mad Max – Totale maatschappelijke en/of ecologische ineenstorting. 2 Technofix – Groene en duurzame technologie(r)evolutie. Met behulp van de technologie worden uiteindelijk alle grote wereldproblemen opgelost. 3 Regionalisme – Vrijwillig of gedwongen door olie- en andere grondstoftekorten, klimaatverandering, voedselproblematiek of door systeemfalen gaan we over tot regionalisatie.

‘De mens kiest vrijwel altijd voor vergroting van de regelcapaciteit, maar deze kent haar grenzen.’ The Optimist • maart/april 2022 • 76

Boekfragment

4 Totale controle – De mondiale elite realiseert een New World Order waarin ze een groot deel van de mensheid op actieve of passieve wijze laat sterven (door ziekteverspreiding, noodhulpstaking, honger, conflicten et cetera). Door massale sterfte zal de elite comfortabel kunnen doorleven.

Uitgangspunten bij oplossing

Gezien de subjectiviteit van problemen, dient bij het oplossen van de wereldproblemen een drietal cruciale uitgangspunten te worden gehanteerd: 1 Gelijke rechten en basisvoorzieningen voor iedereen; 2 Toekomstige generaties hebben recht op een vitale aarde; 3 Oplossingen zijn er voor iedereen. Deze uitgangspunten zijn noodzakelijk zodat oplossingen voor de één, de ander niet in de weg staan.

Regionalisme als oplossing

In deze laatste alinea’s zal ik de in mijn ogen beste oplossings-

richting schetsen. Laat ik vooropstellen dat ook ik niet over dé oplossing beschik. De problematiek is te complex voor één allesomvattende oplossing door één persoon. In mijn betoog geef ik slechts globale principes als ‘bouwblokken’ voor de oplossing. Het zijn vanuit mondiaal perspectief eerlijke en duurzame oplossingen voor de mensheid als geheel. De toekomst is wat mij betreft regionaal. We dienen met z’n allen vrijwillig het regionalismescenario te omarmen. Op deze plaats wil ik duidelijk aangeven dat ik niet fundamenteel tegen alle vormen van globalisme ben. Als het gaat om zaken als kennisuitwisseling, menselijke contacten, duurzaam reizen en culturele uitwisseling, ben ik zelfs sterk vóór globalisatie. De vormen van globalisatie waar we vanaf moeten zijn economische en geopolitieke globalisatie. In verband met de omvang van dit artikel zal ik de bouwblokken die ik zie als elementen van de regionalistische oplossing slechts kort puntsgewijs benoemen:

regelcapaciteit

orde

chaos

complexiteit (regelbehoefte)

• Van kortetermijn naar langetermijnfixatie • Van competitie naar coöperatie • Van complexiteit naar eenvoud • Stel ecologie boven economie • Geld als betaalmiddel en rente afschaffen • Naar een eerlijkere welvaartsverdeling • Meer autarkie • Mixed-tech (low-tech, tenzij high-tech nodig) • Strenge controle op gevaarlijke technologie • Starre denkpatronen en beklemmende tradities loslaten • Van kwantiteit naar kwaliteit • Van groot- naar kleinschalig • Van synthetisch naar natuurlijk • Van ziektebestrijding naar gezondheidsbevordering • De-urbanisatie: van stad naar platteland • Andere landbouw en eetgewoonten • Van roofbouw naar duurzaamheid • Ontknechting – naar gelijkwaardigheid en échte vrijheid • Dematerialisatie – van welvaart naar welzijn • Naar menselijke maat en waardigheid • Ons niet meer laten leven door de tijd • Van consumeren naar consuminderen • Van vervreemding terug naar de natuur • Van individualisme naar collectivisme • Van haat naar liefde Voor uitgebreide behandeling van alle oplossingsbouwblokken verwijs ik graag naar mijn boek Ten onder aan ons eigen succes?. Een titel in de vorm van een vraag, die we met een hoopvol ‘nee’ kunnen beantwoorden, mits we het roer tijdig omgooien. •

The Optimist • maart/april 2022 • 77

3 Edgar Johannsmann (1968) is van huis uit bedrijfskundige en doet onafhankelijk onderzoek naar de systeemdynamiek van mondiale problemen, toekomstscenario’s (futurologie) en oplossingsopties. 4 Figuur 4: Beheersbaarheid als resultante van complexiteit en regelcapaciteit

Ten onder aan ons eigen succes? Edgar P. Johannsmann ISBN: 9789464064865 568 pagina’s € 39,95 Verkrijgbaar in de webshop van The Optimist.

Opinie

Hoog tijd voor positieve politiek

Met de aankomende gemeenteraadsverkiezingen hebben mr. Lianne van Kalken en dr. Rogier van der Wal een kantelpunt in hun vizier. Raadsleden kunnen volgens hen korte metten maken met polarisatie en machtspolitiek. Door LIANNE VAN KALKEN EN ROGIER VAN DER WAL

De laatste tijd overheerst voor ons gevoel in de wereld en in Nederland een nogal negatief politiek sentiment. De cocktail van corona, klimaatcrisis, wooncrisis, politieke stagnatie en toeslagenaffaire ligt ons zwaar op de maag. Er is voorlopig geen zicht op betere tijden. Nu kán dit deels een vertekend beeld zijn, zoals John Tierney en Roy Baumeister ons in hun nieuwste boek The Power of

Bad uitleggen: slecht nieuws heeft vanwege onze ‘negativity bias’ een veel krachtigere impact dan goed nieuws. Het verschil is dusdanig groot dat je minimaal vier positieve dingen nodig hebt om tegenwicht te bieden aan één negatieve ervaring. Dat is bijna automatisch een kansloze missie, zou je zeggen. Negativiteit voert op deze manier uiteindelijk altijd de boventoon. Maar volgens onze overtuiging klopt dat niet. Positieve politiek is dichterbij dan we denken. Om te beginnen is er ook een andere kant van de ‘bias-medaille’. Slecht nieuws onthouden we gemakkelijker, maar van goed nieuws worden we blijer, zoals Ben Tiggelaar onlangs in zijn NRC-column beschreef. We moeten beter worden in het kapitaliseren op positieve ervaringen; meer aandacht op wat lukt en dat vaker herhalen. Tiggelaar wijst op de Gable Matrix: een actief-constructieve reactie, waarderend, persoonlijk en op de juiste manier non-verbaal ondersteund kan iemand een flinke impuls geven. Hoe ging dat dan, dat succes? Waarom ging het zo goed? Vertel nog eens hoe goed dat was? Het zijn vragen die we amper stellen, maar die direct een goed gevoel geven.

The Optimist • maart/april 2022 • 78

Opinie

Ook onderzoekers hebben hier tegenwoordig meer aandacht voor. In de wereld van politiek en bestuur hebben professor Paul ’t Hart en zijn collega’s de laatste jaren wereldwijd onderzoek gedaan naar succesfactoren. Dat heeft een aantal mooie boeken en artikelen opgeleverd, plus een heus succesverhalenfestival, dat begin november in Utrecht plaatsvond. En het Sociaal en Cultureel Planbureau besteedde vlak voor de zomervakantie aandacht aan het thema sturen op geluk, zoals het dat ook in 2012 had gedaan. De conclusie was dat overheden veel kunnen bijdragen aan het geluk van hun burgers. Door geluk een expliciet uitgangspunt van beleid te maken ontstaat een bias en natuurlijke nadruk op positiviteit.

Positiviteit is dichtbij

Volgens ons is ook positiviteit in het politieke proces in gemeenten dichterbij dan we vaak denken. De gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022 bieden een grote kans om de positiviteit te versterken en het cynisme te bestrijden. De gemeentepolitiek is daarvoor een heel geschikte arena. In de lokale gemeenschap is er immers veel wat ons bindt en het is bovendien dichtbij. Die focus op verbinding en de vele zaken waarover je het zo eens kunt zijn, krijgt een concrete uitdrukking in zogenaamde raadsakkoorden. Een onlangs verschenen rapport1 laat zien dat dit verschijnsel in opkomst is: waren er in 2014 nog maar 22 gemeenten met een raadsakkoord, in 2018 waren dat er 56. En in 2022 kunnen dat er nog weleens meer worden. Wat is nu zo’n raadsakkoord en wat heeft het met positieve politiek van doen? Na de verkiezingen zijn er twee zaken die geregeld moeten worden: er moet een college gevormd worden, gedragen door een meerderheid van de raad. En er moet een inhoudelijk programma geformuleerd worden. Bij een klassiek coalitieakkoord gebeurt dit door een beperkt aantal partijen: de coalitie. De rest van de raad is daarmee automatisch ‘oppositie’ en komt in eerste instantie buitenspel te staan. Hen rest slechts oppositie voeren. Daar straalt de positiviteit niet direct vanaf. Natuurlijk kun je ook op een positieve manier oppositie voeren, maar dat is over het algemeen de uitzondering: uiteindelijk gaat het toch vooral om verzet en tegenspel tegen wat de coalitie aanvoert. Dat lokt een tweede golf van negativiteit uit. Coalitiepartijen voelen zich aangevallen en niet begrepen, omdat elk plan op oppositie stuit. Omdat ze hebben afgesproken om elkaar ‘vast te houden’ rest hen niets anders dan samen de loopgraven in te duiken en de strijd met de oppositie aan te gaan.

‘In de lokale gemeenschap is er veel wat ons bindt en het is bovendien dichtbij.’

1 Dr. Rogier van der Wal 2 Mr. Lianne van Kalken

Zo ontstaat vanuit de groef waarin het traditionele coalitieakkoord raadsleden plaatst als vanzelf een opeenstapeling van tegenstand en verzet tegen elkaar; van negativiteit, waarin elke winst voor de één het verlies voor de ander betekent. Partijen vieren niet het gedeelde succes, maar de overwinning op de ander. Van daaruit is het vervolgens nog maar een kleine stap om de tegenstander als vijand te zien en het gevecht als een oorlog… Het is zaak uit die negatieve spiraal te komen; niet alleen levert die weinig constructiefs op, maar in toenemende mate levert het bestuurders en raadsleden ook buiten de raadszaal bedreigingen op, zowel fysiek als online. Niet voor niets spreekt expert Caroline Koetsenruiter al over Nederland als ‘agressieparadijs’, waarbij vrouwelijke en gekleurde politici nog extra in de vuurlinie liggen. Ook D66fractievoorzitter Loes ten Dolle uit Winterswijk vroeg hier onlangs aandacht voor (‘Ik was al elf keer dood geweest als alle bedreigingen waren uitgekomen’) en weigert te accepteren dat dit erbij hoort. Zij pleit voor vertrouwen boven wantrouwen. Bij het raadsakkoord verandert de toon radicaal. Niet een select aantal partijen kiest de poppetjes en bepaalt het programma, maar (bijna) de hele raad doet mee. Wie wil doet mee. Dat meedoen kan op allerlei manieren, maar in elke variant is het principe hetzelfde: politiek gericht op wat partijen delen en wat hen verbindt. Positieve politiek dus. Zo kan het raadsakkoord de inspiratiebron zijn voor radicale verandering in de lokale democratie. Niet buitenom, maar juist in het hart. Raadsleden zoeken naar manieren om polarisatie en het elkaar vliegen afvangen te verlaten. In plaats van machtspolitiek krijgt juist de gedeelde inhoud ruim baan. Niet gericht op het uitmelken of creëren van verschillen, maar het zoeken naar overeenkomsten met het raadsakkoord als basis. In het traditionele coalitieakkoord is die basis andersom: partijen staan letterlijk vanaf het begin tegenover elkaar en sublimeren vervolgens dat gedrag.

The Optimist • maart/april 2022 • 79

Opinie

Gezamenlijk committeren

Raadsakkoorden zijn uiteraard geen panacee. Maar het gezamenlijk committeren aan een agenda met maatschappelijke doelen, waarbij gefixeerde rollen en posities worden losgelaten, creëert de basis voor positieve meerderheidspolitiek. Dat is dan de regel, niet meer de uitzondering. Raadsleden kunnen over de hele breedte van de raad verbinding zoeken, en drijfveren en idealen worden weer leidend. Wij worden daar blij van: positieve politiek lijkt moeilijk, maar ligt eigenlijk binnen handbereik. Dat vraagt overigens nog wel iets van de maatschappij. Geen fixatie op groei en competitie, maar liever inzetten op coöperatie en op brede welvaart. Toenemende aandacht voor sociale rechtvaardigheid en het overbruggen en verkleinen van onwenselijke verschillen. Blij zijn met compromissen als ‘gulden middenweg’, met constructieve samenwerking als inzet, en niet de scherpe randen opzoeken met polariserende stellingnames. Het vraagt om een andere politieke cultuur, zoals ook Wouter Koolmees aangeeft in zijn afscheidsinterview als minister met de Volkskrant (15 januari 2022): ‘Het af brokkelen van de constructieve krachten binnen de politiek is eerlijk gezegd mijn grootste zorg.’ Specifiek van de media vraagt het een andere insteek, weg van de waan van de dag, van sensatiezucht, zoeken naar wat er misgaat en het grootmaken van incidenten. En oprecht geïnteresseerd zijn

‘Positieve politiek lijkt moeilijk, maar ligt eigenlijk binnen handbereik.’

in oplossingen, in goed nieuws, wat er wél lukt. De rol van de media mag je daarbij niet onderschatten, omdat zij zoals Jurriën Rood al heeft betoogd in zijn boeiende studie Wat is er mis met gezag? een belangrijke rol hebben als intermediairs tussen gezagsdragers en samenleving. Voor je het weet draag je als media bij aan stemmingmakerij en afrekenjournalistiek, aan perspectivische vertekening en blikvernauwing. En omgekeerd kun je juist ook mee de toon zetten om een ander maatschappelijk klimaat te helpen creëren en daarmee een aantrekkelijker perspectief te bieden aan wie dat nog niet zo duidelijk ziet. Het vraagt ook iets van het leiderschap: de moed om positie te kiezen, ergens voor te gaan staan en waar nodig ook tegenspraak te leveren, de rug recht te houden als het eigen morele kompas daarom vraagt. Ook in dat spoor zijn er hoopvolle ontwikkelingen, zoals het Kompas voor publiek leiderschap laat zien dat topambtenaar Mark Frequin recentelijk publiceerde op basis van een lange reeks gesprekken. En de start van een nieuwe directie Dialoog en Ethiek bij het ministerie van BZK, onder de bezielende leiding van Erik Pool. Decentraal zijn er ook diverse mooie voorbeelden van lokale en provinciale leiders die transparant en constructief proberen invulling te geven aan hun taak en daarmee uitstijgen boven het politieke gekrakeel en machtspolitiek. Onze oproep moge helder zijn: laten we ons tot het uiterste inspannen om Nederland ‘high trust’ te houden, juist nu dat onder druk staat door de elkaar in hoog tempo opvolgende crises. En stimuleer denken dat opbloeit in dat spoor, door er de schijnwerper op te zetten en het in zijn kracht te zetten. Waar wachten we nog op? • Dr. Rogier van der Wal is senior projectleider bij Platform31, een onafhankelijke kennis- en netwerkorganisatie in Den Haag. Hij is ook Thorbeckefellow en doet samen met Geerten Boogaard onderzoek naar politieke stijlen en praktische wijsheid. Hij studeerde klassieke talen, wijsbegeerte en bestuurskunde en promoveerde aan de VU op een ethisch werk van de Romeinse staatsman, redenaar en filosoof Marcus Tullius Cicero. Mr. Lianne van Kalken is onderzoeker staatsrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam en Thorbeckefellow aan de Universiteit Leiden; zij doet promotieonderzoek onder begeleiding van prof. Geerten Boogaard (Thorbeckehoogleraar) naar het ‘fenomeen’ raadsakkoorden. Daarnaast is zij fractievoorzitter van GroenLinks in de gemeenteraad van Vlaardingen. 1 Een routekaart voor raadsakkoorden. Varianten, ervaringen en lessen, een rapport geschreven door Lianne van Kalken, Geerten Boogaard, Martijn van der Steen en Wouter Scherpenisse (april 2021, samenwerking van Erasmus School of Law, Erasmus School of Social and Behavioural Sciences en de Stichting Thorbecke Leerstoel in opdracht van de Vereniging voor Raadsleden).

The Optimist • maart/april 2022 • 80

Column

Manon van Leeuwen

Eigenaar van ZustainaBox, klimaatcoach en trainer van ‘De Verborgen Impact’. Haar missie is iedereen te laten zien dat anders en minder een stuk beter is. Liever ook. Voor jezelf, elkaar en de aarde. www.zustainabox.nl

Vrijdagmiddag. Ik lach en slik. ‘ZE LACHEN, MAAR DRAAIEN ZICH VOORZICHTIG VAN MIJ AF.’

Eindelijk thuis. Ik zwaai de deur open en omhels mijn kinderen die met een glas wijn in hun handen in de pannen staan te roeren. Ze snijden rauwkost klein en voeren de koolhydraatdiscussie. Wel of geen brood bij de kaasfondue. Ik lach en loop op mijn vrienden af die ook aan de keukentafel zitten. Ze lachen, maar draaien zich voorzichtig van mij af. Ze laten zo zien liever afstand te houden. Vrijdagmiddag. Ik lach en slik.

Corona. Horeca dicht

In de familieapp wordt al de hele middag gediscussieerd over de beste afhaal. Niemand heeft zin om te koken. En uit eten? Das war einmal. Corona. Horeca dicht. De kinderen besluiten kaasfondue te halen. Op de app zie ik een trotse foto omdat ze voor mij de vegan variant hebben gescoord. Geen vlees begrijpen ze en hebben ze geadopteerd. Zonder kaas kunnen ze niet leven. Vrijdagmiddag. Ik lach en klap mijn laptop dicht.

Had ik het maar niet gezegd

Het is al laat en ik heb trek. Ik ben moe en snak naar wijn. Naar gezelligheid. Naar vrienden en familie. Ik haak m’n tas aan m’n bagagedrager en fiets naar huis. Weekend. En mijn beste vrienden hebben ook nog eens spontaan bedacht dat de borrel vandaag bij ons aan de keukentafel is. Ze zijn op wintersport geweest. Ik ben benieuwd naar hun verhalen. Ik kom thuis, zwaai de deur open en stap op ze af. Vrijdagmiddag. Ik lach en slik.

Megaschnitzels en sneeuwkanonnen

‘Sorry’, zeggen ze. ‘Jij bent niet gevaccineerd schat en we beschermen ook graag onszelf’. Ik kijk naar mijn gevaccineerde kinderen die net zo verbaasd zijn als ik. Bij binnenkomst hebben zij wel die hug gekregen, vertellen ze later. Ik wil het graag begrijpen. Het lukt me niet. Ik schenk een extra vol glas wijn in en luister naar hun verhalen. Over megaschnitzels, dure parkeerkosten op Schiphol, nieuwe skischoenen en matig werkende sneeuwkanonnen. Ik kijk om me heen en heb spijt dat ik eerlijk ben geweest. Net als die keer toen ik een horecatent werd uitgezet. Net als die keer toen ik niet mee kon gaan wandelen in de bergen. Het is vrijdagmiddag. Ik hou vol.

Beter voor je lichaam en Moeder Aarde We beschermen onszelf tegen het virus met een vaccin. We gaan menselijk contact en aanraking uit de weg. We sluiten de horeca en verbieden socializen in groepen. We zijn bang voor het virus. En bang voor elkaar. Laten we daarmee stoppen. Op deze vrijdagmiddag. Elkaar weer omhelzen. Onszelf beschermen. Met een gezond lichaam op een gezonde aarde. Ik proost op een aarde zonder vlees. Zonder dikmakende suikers. Op sporters, fietsers en wandelaars. Op tweedehands skikleding en een treinverbinding naar de sneeuw. En bovenal op goede biologische wijn uit Europa. Vrijdagmiddag. Ik hou ervan. •

The Optimist • maart/april 2022 • 81

OPNIEUW KIJKEN NAAR VRIJHEID Mensen zijn uitgerust met een unieke gift: het in staat zijn keuzes te maken. De vrijheid om keuzes te kunnen maken onderscheidt ons van al het leven om ons heen. De natuurlijke orde en samenhang begrenzen onze vrijheid. Toch kan die vrijheid daar juist van groeien. Door te reflecteren op de begrenzingen, ontstaat er diepgang in de vorming van een eigen vrije geest. Door SANDER FUNNEMAN EN IET VEENLAND

Achtergrond

Vanuit een menselijk perspectief gezien zou je wellicht kunnen zeggen dat er een zware verantwoordelijkheid rust op de moleculen van een rots. Ze blijven muurvast op hun plaats. Zelfs als een rots een dreun krijgt van een omvallende boom, dan nog spatten de neutronen, protonen en elektronen niet uit elkaar. Zelfs als de rots afbrokkelt waar de boom hem raakte, blijven de moleculen stabiel in het gesteente; rotsmoleculen hebben nooit de vrijheid om spontaan te veranderen in bijvoorbeeld een blok hout. Ook niet als er een boom op valt. Als moleculen vrije wil zouden hebben dan is het hele levensdecor opgebouwd uit uiterst verantwoordelijke moleculen. Loyale moleculen als bouwstenen van stoffen. Overal in de natuur heerst functionele orde, structuur, betrouwbaarheid in gedrag en onderhoud van de verantwoordelijkheid naar toepassing; een brood verandert niet van samenstelling door het te snijden. Maar waarom is die orde zo constant? Als je ‘s ochtends opstaat tref je nooit mopperende planten aan op de vensterbank. Zij zijn nooit ontevreden met hun plant-zijn. Hoewel plantmoleculen en de planteigenschappen constant zijn, kennen ze wel degelijk verandering en groei. De vijgenboom in de achtertuin verandert elk jaar van vorm en omvang. Geen blad is hetzelfde. En elk jaar is het afwachten hoeveel vijgen eraan zullen groeien. Toch blijft de vijgenboom een vijgenboom. Onder geen enkele voorwaarde valt de vijgenboom in de herfst, als de bladeren vallen, spontaan uiteen in twintig katten. De boom blijft door alle seizoenen heen trouw aan zijn blauwdruk, de ‘vijgenboom-template’. Alles in de natuur is vol in de expressie en trouw aan wat het is. Wat is het dat alles intact houdt om volledig in functie te blijven? Waarom lijkt er geen vrijheid te zijn in de kern van die functionele orde die alle moleculen op hun plaats houdt en die ervoor zorgt dat alles in de natuur groeit langs vaste templates: zomer, herfst, winter, lente? De eerste spiegel die de natuur ons voorhoudt heeft te maken met haar intrinsieke orde: alles is wat het is en niets probeert iets anders te worden. De vrijheid in variatie danst in de natuur op het podium van die natuurlijke orde.

Samenhang

De tweede spiegel die de natuur ons voorhoudt heeft te maken met samenhang; alles hangt met alles samen. De natuur gedraagt zich als een geïntegreerd communicatief weefsel. Daar zijn allerlei

‘ALS JE ‘S OCHTENDS OPSTAAT TREF JE NOOIT MOPPERENDE PLANTEN AAN OP DE VENSTERBANK.’

namen voor: het ecosysteem, de symbiose, mutualisme, eenheid. Samenwerken en samenhang vormen de basis van alle interacties in de natuur. Symbiose komt uit het Grieks en betekent ‘samenleven’. Zo leven bodemschimmels in symbiose met planten. De schimmels geven de planten mineralen, terwijl de planten de schimmels suikers geven zoals dat gebeurt bij de vliegenzwammen onder de berk, het eekhoorntjesbrood onder de eik en de kastanjeboleet onder de den. Vijgenbomen leven in symbiose met onder andere vijgenwespen en fruitvleermuizen. Wanneer een fruitvleermuis het fruit van een vijgenboom eet, eet hij ook de zaden op. Deze zaden worden verspreid via de uitwerpselen van de vleermuis. Zo zaait de vijg zich verder uit. Wat zou er bijvoorbeeld met de evolutie van planten zijn gebeurd als planten en insecten geen symbiotische relatie waren aangegaan in het bestuivingsproces? Bloemen bieden bijen energierijke nectar. Nadat het insect zich met de suikerrijke vloeistof heeft gevoed, neemt het stuifmeel mee om andere bloemen te bevruchten. Ook vogels zijn verweven met planten. Vogels krijgen een maaltijd van planten, terwijl de zaden van sommige planten, zoals de lijsterbes, worden geactiveerd door een tocht te maken door het spijsverteringskanaal van de vogels. Je zou denken dat dieren in principe vrij zijn om te doen wat zij willen. Toch volgen zij de hogere wetten van hun instinct om het weefsel van symbiose niet te verbreken. Ook in het lichaam van mensen heerst een samenhang. Zonder die ingebouwde samenhang zou ons leven onmogelijk zijn. De dag waarop de longen, het hart, de lever en de hersenen de samenwerking met elkaar opzeggen is de dag waarop ons leven eindigt. Alles werkt in een fijn afgestemde balans in de samenhang. Niets in het lichaam werkt beter door conflict. De definitie van conflict in het lichaam is ziekte. Maar als alles naar behoren werkt, is er samenhang. Dus binnen de orde die aangeeft wat iets van nature is, heerst ook de samenhang waardoor het in symbiose met al het andere kan leven. Samenhang is geen steriele rangschikking, het is een levende dynamiek waarin iedere kleinste deelnemer een functionele bijdrage levert aan de groei en ontwikkeling van het geheel. Hoe vertaalt die natuurlijke intelligente orde waarin dieren en planten leven en waarin ze samenhang, groei en verandering vinden, zich naar de

The Optimist • maart/april 2022 • 83

Achtergrond

mens? Zijn er ook intelligente grenzen aan de vrijheid van het ‘mens-zijn’?

Vrije keuze

Orde en samenhang in de natuur maken ook deel uit van de mens, maar daarnaast is er dat bijzondere, uniek menselijke vermogen om keuze te kunnen maken, om een situatie te bekijken, opties te verkennen en op grond daarvan een afweging te maken. En de kern van vrijheid van keuze is dat het leidt tot een verscheidenheid aan gevolgen, consequenties die niet altijd zichtbaar zijn op het moment van keuze, consequenties voor het individu maar ook consequenties voor het weefsel van samenhang voor zowel de natuur waarin we leven als de menselijke soort. Voorbeeld 1 – In algemene zin staat het ons helemaal vrij om ervoor te kiezen om optimistisch of pessimistisch te reageren op een situatie. Niemand die het je verbiedt om een zwartkijker te zijn. Maar er blijkt wel een meetbaar verschil in het gevolg. Optimisme versterkt namelijk het immuunsysteem. Mensen die zichzelf instrueren met een optimistische levenshouding herstellen beter na een ziekte en overlijden minder snel na een operatie. Bovendien ontwikkelen optimisten minder vaak chronische pijn en herstellen ze sneller van pijnklachten, zo blijkt uit onderzoek. Voorbeeld 2 – Het is aan ons om te kiezen voor een altruïstische of een egoïstische levenshouding. In de ogen van sommigen lijkt egoïsme nu eenmaal meer op te leveren. Dus is de keuze snel gemaakt. Toch wordt ook in die ogenschijnlijk vrije keuze een diepere laag zichtbaar. Want wat blijkt: behulpzame, welwillende en altruïstische mensen leven langer, zijn gezonder en hebben minder last van stress. Door anderen te helpen blijkt het lichaam endorfine te produceren wat een gevoel van welbehagen oproept, stress en pijn vermindert en het immuunsysteem versterkt. Wie regelmatig vrijwilligerswerk doet is gezonder en vitaler. Mensen die regelmatig belangeloos anderen bijstaan beleven een bijzonder geluksgevoel. Dat heeft de naam ‘helper’s high’ gekregen. Voorbeeld 3 – Er zijn veel manieren van omgaan met problemen, conflicten en andere dingen die stress opleveren. Het staat ons vrij om ermee te doen wat wij zelf willen; net doen of het niet gebeurd is of er hard tegen ten strijde trekken of ontkennen dat het plaatsvond… Maar ons lichaam heeft wel degelijk een voorkeur voor de manier waarop we hiermee omgaan. Het vermogen om stress goed

‘MENS-ZIJN BLIJKT HET BEST TE WERKEN DOOR TE KIEZEN VOOR EEN CONSTRUCTIEVE EN KWALITATIEVE LEVENSHOUDING.’

te verwerken blijkt grote positieve invloed te hebben op het genetisch ouder worden. Elke dag ongeveer vijftien tot twintig minuten schrijven over je diepste gevoelens en gedachten blijkt te leiden tot minder huisartsenbezoek, een verhoogde productie van antistoffen in het bloed, een betere stemming en stressreductie. Voorbeeld 4 – Het laatste voorbeeld gaat over respect. De vrijheid om te mogen beledigen wordt door sommigen hartgrondig verdedigd. Maar wat zijn daar de consequenties van? Zo blijkt uit onderzoek van Yale University dat gebrek aan respect zelfs tot een voortijdige dood kan leiden. Oudere mensen blijken eerder te sterven door langdurige blootstelling aan denigrerende taal. Uit het onderzoek blijkt dat het gebruik van babytaal tegenover ouderen in bijvoorbeeld een verzorgingstehuis een schadelijk effect kan hebben op de gezondheid. In een respectvolle omgeving blijkt de levensverwachting van ouderen met meer dan zeven jaar te kunnen toenemen. Een subtiel weefsel van menselijke kwaliteiten lijkt onmiskenbaar orde en samenhang te geven aan de menselijke soort. Menselijkheid lijkt in het kennisnemen van deze referenties veel minder vrijblijvend. Mens-zijn blijkt het best te werken door te kiezen voor een constructieve en kwalitatieve levenshouding. Maar, hoewel dat de meest verantwoordelijke weg lijkt om te gaan, blijft de keuze natuurlijk toch aan ieder individu. • Sander Funneman en Iet Veenland zijn beide directeur van de Template Stichting. De Template plaatst mensen in de context van veranderende tijden en streeft naar het vinden van natuurlijke patronen die de leidraad vormen voor nieuwe methoden en manieren van leven.

Webinar

Op zaterdag 9 april 2022 organiseert de Template Stichting een Webinar over vrijheid. Het wordt een open zoektocht naar nieuwe manieren van kijken naar de kwaliteit vrijheid. Ga voor meer informatie en aanmelden naar: www.template.nl.

Live-evenement

Op woensdag 20 april 2022 faciliteert The Optimist een live-evenement over vrijheid met onder andere Sander Funneman en Iet Veenland. Meer informatie en tickets via www.theoptimist.nl/evenementen. Hier kun je je ook aanmelden voor The Optimist Live.

The Optimist • maart/april 2022 • 84

THE OPTIMIST LIVE

Een optimistisch evenement:

DE VRIJE MENS

HOE KIJKEN WE OPNIEUW NAAR VRIJHEID? Foto: Roland Bohringer

Georganiseerd door The Optimist i.s.m. de Vrije Hogeschool en de Template Stichting.

CONGRES MET O.A.:

Johan Bolhuis Klaas van Egmond Sander Funneman Henk Oosterling Gerrie Strik Iet Veenland

Iedereen die voor 31 maart 2022 een toegangskaartje koopt, maakt kans op een tweede kaartje gratis! We verloten 5x een GRATIS TWEEDE KAARTJE. Winnaars krijgen voor 7 april a.s. bericht.

Waar: Cultuur- en Congrescentrum Antropia, Hoofdstraat 8, 3972 LA Driebergen Wanneer: woensdag 20 april 2022, van 10:00 tot 17:00 uur. Lunch inbegrepen. Kaarten: € 149,- • Abonnees The Optimist: € 99,- • Studenten: € 49,www.theoptimist.nl/evenementen

Achtergrond

VASTGELOPEN IN JE STUDIE? LOGISCH! Studenten hebben het in deze tijd niet makkelijk. Daarbij gaat een groot deel gebukt onder prestatiedruk en lopen sommigen vast in hun studie. Gerrie Strik, rector van de Vrije Hogeschool, deelt haar stappen naar studentwelzijn. Door GERRIE STRIK

Meer dan één op de drie studenten heeft een verhoogde kans op een burn-out. Dat is tweeënhalf keer zoveel als de gemiddelde Nederlander. De impact van de coronapandemie op jongeren is dan ook groot. Maar ook zonder de pandemie was het gebrek aan welzijn onder studenten al zeer ernstig. Dit werd onlangs bevestigd door de uitkomsten van de ‘Monitor Mentale gezondheid en Middelengebruik Studenten hoger onderwijs’ (2021) van het RIVM en het Trimbos Instituut: ruim 50 procent van de studenten heeft regelmatig last van angsten somberheidsklachten, 40 procent voelt zich eenzaam en ruim 70 procent voelt veel druk om te presteren. Obsessief bezig zijn met academische prestaties blijkt het eigenlijke doel van het hoger onderwijs maar al te vaak in de weg te staan. Voorbij beroepsen onderzoeksvaardigheden is dat om studenten te helpen ontdekken wie ze zijn. Hoe los te komen van die obsessieve prestatiedruk? Hoe kunnen studenten (opnieuw) vanuit zelfkennis en zelfvertrouwen de studie kiezen die bij hen past? En die studie volhouden, ook als het tegenzit?

Van twijfel tot kramp

Ik zie al jaren studenten binnenkomen met twijfels over hun studiekeuze. Wat mij, en mijn collega’s, daarbij opvalt is de enorme conditionering. Studenten moeten van de samenleving, moeten van de politiek, moeten van hun ouders en moeten uiteindelijk ook van een stemmetje in zichzelf. Ze moeten presteren, ze moeten goede cijfers halen, ze moeten komen tot een doel in de vorm van studie- en beroepskeuze. Dit doel is het eindpunt. Alles is daaraan ondergeschikt. Zonder dit doel te weten faal je, zit je op feestjes met de mond vol tanden, moet je naar een studiekeuze-adviseur. Deze obsessieve, en in menselijke zin uiterst beperkte, doeloriëntatie leidt tot neurotisch gedrag. Studenten raken in een kramp, worden neerslachtig, depressief en onbereikbaar. Het doel, maatschappelijke ambitie, werkt als een dwang waaraan je moet voldoen. Oorzaak en gevolg worden daarbij vaak verwisseld. De uitgebluste leerling krijgt na de zoveelste test het verwijt dat hij geen doel nastreeft, terwijl juist de obsessieve doeloriëntatie een gezonde ontwikkeling belemmert.

The Optimist • maart/april 2022 • 87

‘HET IN KAART BRENGEN VAN WAT JE ECHT WILT, IS GEEN VOORTZETTING VAN HET VERLEDEN MAAR BEGINT MET DROMEN.’

Achtergrond

Deconditioneren

In het Liberal Arts Tussenjaar aan de Vrije Hogeschool werken we systematisch vanuit een ander paradigma, dat niet begint bij een beperkte doeloriëntatie, de studie of beroepskeuze, maar bij een proces van zelfontwikkeling. Zelfontwikkeling is de maatstaf achteraf, waaraan je het succes van je leven meet. Om die zelfontwikkeling tot stand te brengen is het van belang te weten wat voor leven je wilt leiden. Wat je waardevol vindt en wat niet en welke verlangens je echt de moeite waard vindt in je leven. Deconditioneren is in dit proces van essentieel belang. Het verleden onderwerpen aan een kritisch onderzoek is een belangrijke eerste stap. Biografische bepaaldheid, omgevingsfactoren en vaste waardepatronen worden onder de loep genomen. De student komt los van de invloed van ouders, docenten en vrienden. Zij onderzoekt waarin zij verschilt van de meeste andere mensen. Schrijft een ode aan wat zij mooi vindt, een tirade over wat zij haat. Deconditioneren begint bij het bevrijden van het denken uit vastgeroeste maatschappelijke patronen.

Durven dromen

Durven dromen is de volgende stap. Durven dromen is het vanuit jezelf scheppen van een wereld waarin verscheidenheid, anders-zijn, als een groot goed wordt gezien. Veel van wat we toekomst noemen is niet meer dan een voorgeprogrammeerde toekomst. Het in kaart brengen van wat je echt wilt, is geen voortzetting van het verleden maar begint met dromen. Dromen zijn ‘mogelijke werelden’. Het gaat niet over wie je bent geworden, maar over wie je zou kunnen zijn. Het gaat over het vertellen van een verhaal dat in wezen nog fictie is. Toekomstdromen worden vaak eerst zichtbaar in beelden en daarna pas in verklaringen (uitleg). De bekende econoom Kenneth Boulding drukt dit principe als volgt uit: ‘An image acts as a field.’ Het in kaart brengen van dit veld is een oefening in fantasie en vervolgens in het betekenis geven aan je fantasie. De studiekeuzebegeleider heeft hierbij een belangrijke rol. Deze stimuleert het loskomen van de verbeelding, en helpt, als een droomuitlegger, bij het betekenis geven aan wat er in de beelden is verborgen.

Durven doen

Het deconditioneren en durven dromen wordt in de Vrije Hogeschool benadering opgevolgd door

‘DE LEVENSKEUZE WORDT ONDERDEEL VAN EEN PROCES VAN LEVENSLANG LEREN.’

een proces dat de droom tot daad en het voelen tot willen maakt. Een droom realiseren vraagt om praktisch idealisme en dat betekent dat je telkens weer naar nieuwe wegen zoekt om je droom te realiseren. Dromen waarmaken is kiezen voor één van de ‘mogelijke werelden’, niet omdat deze wereld de enig mogelijke wereld is en dus ‘waar’ is, maar omdat hij ‘waar kan worden’, als je de droom verheft tot keuze. Je kiest voor een droom, als voor een levensgezel: uit liefde. Vanaf dat moment is het: ‘volg je droom en geef nooit op’. Pas als je kiest voor een droom gaat de inspiratie ervan als kracht werken. Het realiseren van de droom is vervolgens 80 procent transpiratie en 20 procent inspiratie. Het is elke dag hard werken. Het is een weg afleggen waarbij je tegenslagen tegenkomt en waarbij je krachtig moet sturen en vaardig moet bijsturen. Het vraagt zelfdiscipline en oefening. Het vraagt leiderschap over je eigen gevoelens, gedachten, en handelingen, ook als het even minder gaat. Het vraagt het uithouden van perioden van teleurstelling. Het vraagt dat je een omgeving om je heen creëert van vrienden en zelfgekozen leermeesters die passen bij je gekozen ‘droomlandschap’ en die je inspireren als het tegenzit.

Durven nadenken

1 Dr. Gerrie Strik

De laatste stap is durven nadenken. Hoe leer je luisteren naar je innerlijke stem? Enerzijds tracht de student te voldoen aan de normen en waarden die in de samenleving liggen verankerd, en anderzijds dringen zich authentieke drijfveren op. Vaak zal de student proberen de innerlijke eigenschappen die niet in overeenstemming zijn met de maatschap-

The Optimist • maart/april 2022 • 88

pelijke conditionering, te onderdrukken. Het is van groot belang de innerlijke stem te onderscheiden van de collectieve norm. Sommige dromen zijn als schaduwen en zijn niet toekomstgericht. Het zijn angstdromen, vluchtdromen, of gemanipuleerde dromen. De echte toekomstdromen daarentegen, zijn vaak raadselachtig, maar vol van energie. Ze lijken op de dromen van de herdersjongen die koningsdromen droomt, ofwel op de dromen van de zeventienjarige meesterdromer Jozef in het Oude Testament. Het onderscheid maken tussen een hersenschim en een toekomstdroom is een kwestie van het horen van de innerlijke stem, die geworteld is in de totale persoonlijkheid. Het doet meer een beroep op het innerlijk gevoel dan op de ratio. De studiecoach van de Vrije Hogeschool speelt bij die duiding een essentiële rol. Niet als een coach op afstand, niet als assessor, maar primair als een inspirerend voorbeeld. Het is iemand die zelf ook droomt, dromen realiseert en ze betekenis geeft. Het is iemand waarvan je – in een vriendschappelijke mentorrelatie – wilt leren.

Resultaat

De studenten van het Liberal Arts Tussenjaar aan de Vrije Hogeschool ontwikkelen een natuurlijk vermogen tot het leiderschap dat voorwaarde is voor een geslaagde studie- en beroepskeuze. Deconditioneren en toekomstdromen realiseren is het gevolg. De student volgt niet meer de gebaande paden, maar kiest een eigen constructieve weg. Het resultaat van deze manier van werken leidt tot een unieke verdieping in de studiekeuze. Studiekeuze, zo opgevat, wordt onderdeel van een levenskeuze. De levenskeuze wordt onderdeel van een proces van levenslang leren. Het daagt uit tot het werken vanuit inspiratie en het gebruiken van je intuïtie. Heb je de werkwijze eenmaal te pakken, dan weet je voortaan wie je bent, wat je kan en wat je wilt. Mooie woorden, maar werkt het ook? Ik hoor het de lezer vragen. De Vrije Hogeschool viert dit jaar haar 50-jarig jubileum. In het jubileumboek dat in september 2022 verschijnt, staan de verhalen van vijftig voormalige studenten die ondanks soms grote obstakels hun dromen hebben verwezenlijkt en de weg tot zelfverwerkelijking hebben gevonden. Wij gaan die vijftig verhalen vanaf februari 2022 delen , onder andere via The Optimist. •

Het Huis van de Literatuur heeft vele kamers. De roman De boom laat u alle hoeken van al die kamers zien. — a.f.th. van der heijden Een even adembenemende als zuurstofverschaffende roman die als een schitterende oerdreun in het hoofd van de lezer blijft nagalmen. — rené ten bos, ex-denker des vaderlands

Dr. Gerrie Strik is rector aan De Vrije Hogeschool te Zeist (www.vrijehogeschool.nl). Zij studeerde Nederlands en genderstudies.

www.magonia.nl

90 brieven aan Jan Terlouw

Voor altijd Jan Ter ere van de 90ste verjaardag van wetenschapper, oud-politicus en schrijver Jan Terlouw schreven negentig mensen uit zijn (werk)leven een persoonlijke brief aan hem. Een eerbetoon, waarmee ze een momentum beschrijven waarin ze Jan hebben ontmoet en welke invloed deze ontmoeting op hen heeft gehad – en nog steeds heeft. Zo geven zij, zoals hierna ook elke lezer, het gedachtegoed van Jan Terlouw door in de samenleving en aan volgende generaties. Dat maakt zijn levenscirkel rond en duurzaam: Voor altijd Jan! Met brieven van onder anderen: Dries van Agt, Marjan Minnesma, HKH Prinses Laurentien van Oranje, Matthijs van Nieuwkerk, Li An Phoa, Kim Putters, Twan Huys, Jan Pronk, Claudia de Breij, Youp van ’t Hek, Herman van Veen, Sigrid Kaag, Ed Nijpels, en hoofdredacteur van The Optimist Brian de Mello. Voor altijd Jan Annette Mul (redactie) Uitgeverij The Optimist ISBN: 9789082832723 288 pagina’s € 19,90

Nu verkrijgbaar in de webshop van The Optimist. Een deel van de opbrengst van Voor altijd Jan gaat naar de stichting Jongeren Milieu Actief.

Ga naar: www.theoptimist.nl/shop

Column

Harry Starren

Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

Hoe lost de natuur dit op? ‘WIJ ZIJN MISSCHIEN ALS DIERSOORT OOK VAN WAARDE?’

Foto: Muriel Janssen

Aristoteles (zo, de toon is gezet) plaatste onze soort, De Mens, bovenaan de piramide. Dat gaf ons het recht de andere soorten als ons eigendom te beschouwen. Waarover wij naar goeddunken konden beschikken. Heren (ja, ik weet het) van de schepping. En omdat wij angstige dieren zijn, bedachten wij er goden bij. Uiteindelijk bleef er, bij ons aan deze kant, één over. Hoe die te noemen, werd vers twee. Zo ontstond het beeld van de strijd tegen de natuur. Die getemd moest worden. Om ons ten dienste te staan. Verdreven uit de Hof van Eden, stonden wij voor de taak er het beste van te maken. De wereld als een te bewerken tuin, en de diersoorten als onze slaven. Een om op te eten, een om voor ons te werken en een om ons te vermaken. Bronnen van voedsel, werkdieren en huisdieren. De fauna als voorraadschuur. Dat wereldbeeld waarin wij de dominante helden waren, begint te verkleuren. In onze drang tot onderwerpen van elkaar én de natuur, zijn we, zo lijkt het, een brug te ver gegaan. We zijn een diersoort die geen maat kan houden. We lopen tegen onze grenzen aan. Wat succesvol leek, blijkt uit te lopen op een drama. De zegen is een vloek geworden. Een script dat inmiddels een cliché geworden is. In een drang gelukkig te worden, lopen we eraan voorbij. Welkom bij de blinde muur.

Zo kantelt het beeld. We hernemen ons en zoeken een plaatsje in het geheel. Niet langer in de koninklijke loge, maar in de zaal. We hebben een vermoeden dat we niet langer centraal staan in het verhaal. Een klassieke tragedie, waarin de hoogmoed het hoofd buigen moet. We keren terug naar de natuur. Niet om haar te onderwerpen en de weg te wijzen, maar om haar om raad te vragen. Hoe lost de natuur dit op? Zo vond ik op de site van de BBC dertig dieren waar wij iets van kunnen leren. En dat is niet alleen bij dieren zo, onze collega’s in de schepping. Ook de flora wijst ons de weg: hoe we ons kunnen hernemen en onze rol weer kunnen vervullen. Zou het kunnen zijn, dat wat wij beschaving noemen, een tijdelijke dwaling was, door hoogmoed ingegeven? Rousseau revisited? De vraag lijkt nu te zijn: hoe komen we weer terug in de zaal? Hoe maken wij weer deel uit van de groep? We hebben de groep wel iets te bieden. Wij zijn misschien als diersoort ook van waarde? Het valt niet uit te sluiten dat we, na het voldoen van onze herstelbetalingen, samen verder kunnen. Door het oog van de naald, naar het licht, wellicht? •

The Optimist • maart/april 2022 • 91

Galileo’s galerij

ROBERTA LOUISE ‘BOBBI’ GIBB * 2 NOVEMBER 1942 NATIONALITEIT: AMERIKAANSE

vrouw meeliep was voor het publiek en de pers aanleiding om haar extra te volgen en toe te juichen langs de route. Zij finishte in 3 uur en 20 minuten, waarmee zij sneller was dan twee derde van alle – mannelijke – marathonlopers.

Erkenning Bobbi Gibb was de eerste vrouw die de marathon van Boston uitliep, in een tijd waarin dat voor vrouwen niet was toegestaan. Zij groeide op in de buitenwijken van Bosten en studeerde kunstgeschiedenis. Al vroeg in haar leven liep de Amerikaanse veel. Zo wandelde zij dagelijks 12,5 kilometer naar school. Door het ontbreken van hardloopschoenen voor vrouwen, liep zij op witte verpleegsterschoenen die enige demping gaven. In 1962 ontmoette ze op de universiteit haar toekomstige man, de langeafstandsloper William Bingay. Vier jaar later trouwden ze in Californië.

Niet geschikt

Gibb trainde twee jaar lang ter voorbereiding op de Boston Marathon van 1966. Nadat zij zich inschreef voor deze wedstrijd ontving zij een brief van de organisatie dat haar inschrijving werd geweigerd. De reden hiervoor luidde dat een vrouw fysiek onmogelijk een marathon zou kunnen lopen; zij moest zich beperken tot het lopen van korte afstanden.

In de bosjes

Overtuigd van haar eigen capaciteiten stapte de atlete vanuit haar huis in Californië in de bus en vertrok naar Boston. De busrit duurde vier dagen. Zij droeg

een zwart badpak, verhuld door een grote sweater met capuchon en de bermudabroek van haar broer. Vervolgens verstopte zij zich in de bosjes naast de start. Nadat het startschot was gelost en de helft van de lopers was vertrokken, sprong zij uit de bosjes en mengde zich tussen de andere lopers. De mannelijke lopers hadden al snel in de gaten dat er een vrouw in hun midden liep en begonnen haar te complimenteren en aan te moedigen. Door de steun van haar medelopers besloot ze haar verhullende trui weg te gooien en rende zij als volwaardig loopster mee. Het gerucht dat er een

Door: ROY VAN DER STEEN

1 Roberta Louise ‘Bobbi’ Gibb Foto: Cape Ann Photography, David Stotzer

Door haar deelname brak zij een lans voor alle vrouwelijke hardlopers en was zij voor velen een voorbeeld. De daaropvolgende twee jaar bleef zij de marathon lopen met andere vrouwen in haar kielzog. Het duurde nog tot 1972 voordat de marathon een officiële vrouwenetappe kreeg. In 1996 werd de honderdste editie gelopen; precies dertig jaar nadat Gibb voor het eerst de marathon meeliep. De Boston Athletic Association erkende dat jaar officieel haar deelnames in 1966, 1967 en 1968. In 2016 won Atsede Baysa de marathon. Zij schonk haar trofee aan Gibb. Na een jaar gaf die de trofee terug aan Baysa, toen deze weer naar Boston kwam. Gibb heeft van het marathonlopen nooit haar beroep gemaakt. Na haar opleidingen ging zij werken als advocate, nadat zij vanwege haar vrouw-zijn geweigerd werd aan de medische academie. Zij houdt van beeldhouwen en schilderen, en schreef haar memoires in het boek Wind in the fire. Een verfilming van het boek staat gepland. •

Galileo Galilei had door dat de aarde om de zon draait en niet andersom. De boeken die hij hierover schreef werden hem niet in dank afgenomen door zijn tijdgenoten. Hij hield echter vast aan zijn gelijk en heeft dat uiteindelijk gekregen. In deze rubriek brengen wij een ode aan de Galileo’s van de moderne geschiedenis.

The Optimist • maart/april 2022 • 93

Dingen waar je blij van wordt

De keuze van

Eppo van Nispen tot Sevenaer 1

Waar word je blij van? Dit vroegen wij aan Eppo van Nispen tot Sevenaer, directeur bij het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, maar vooral van nature een vrolijk mens. Hij omschrijft zichzelf zo: ‘Blij geboren mens. Doorleefd optimist. Ik word van bijna alles blij, maar dit zijn de vijf dingen waar ik het blijst van word.’

1 Het gebouw van Beeld en Geluid Hilversum

Als mens ben je altijd in een ruimte. Die ruimte doet wat met je. Het is een veilig nest, een enge plek, of het geeft je extra energie. Het gebouw van Beeld en Geluid in Hilversum, mijn werkplek, ontworpen door Neutelings en Riedijk, is zo’n fantastische ruimte in een ruimte. Het betreden is een groot deel van de beloning van mijn werk. Een kleurige bonbon, een piramide voor de eeuwigheid, een ‘landmark’. Het geeft het mediapark zijn glans. Het is een warm huis, een plek die mij enorm gelukkig maakt en waar ik letterlijk juichend van blijdschap iedere keer binnenloop.

Door EPPO VAN NISPEN TOT SEVENAER

2 Goeddoen

Mijn oma Mimi, blij mens, leerde ons ‘wie goed doet, goed ontmoet.’ Zij deed dat tot op haar laatste dag, 102 jaar en 1 dag oud. Goeddoen kan iedereen en kost geen moeite. Ik doe dat zoveel mogelijk. Op allerlei manieren. Grote dingen, maar juist ook kleine. Bij bekenden én onbekenden. Ouderwets iemand helpen oversteken, een tas dragen of het aan een volstrekt onbekende geven van de bos bloemen, die ik als dank na een lezing krijg, in de trein terug. Met grote glimlach maak ik mij dan uit de voeten.

3 Naar Friesland over de Afsluitdijk

The Optimist • maart/april 2022 • 94

Sinds lange tijd hebben wij met de familie een woonboerderij in het zuidwesten van Friesland.

Dingen waar je blij van wordt

Daar zakt de zon aan het einde van de dag op de mooiste manier ter wereld in het IJsselmeer. Geen weidser blik dan daar. Het is een plek die ons als gezin zoveel heeft gebracht. Altijd iets goeds. In het begin van corona was het onze veilige haven. Mondkaploos uitwaaien in de polder. De ultieme blijheid komt, op de rit erheen over die eindeloze unieke Afsluitdijk, met wat wij in de familie noemen internationale stop voor appeltaart. Met Take the long way home van Supertramp hard aan. Een opgetogener gevoel bestaat er niet.

4 Montage van dé Kerstfilm

Mijn vader gaf ons mee dat er niks mooiers bestond dan een mooi verhaal. Dat kon van alles zijn. Een boek, kunst, muziek,

1 Het gebouw van Beeld en Geluid Hilversum. Foto: Jorrit Lousberg 2 Goeddoen. 3 Zon over Friesland. 4 Met alle collega’s kijken naar dé Kerstfilm. 5

5 Samen, samen, samen. 6 Eppo van Nispen tot Sevenaer Foto: Rob Spaans

film. Mijn moeder is schilderes. Mijn pa een begenadigd verteller in schrift en beeld. Zelf begon ik als verslaggever bij de tv verhalen te vertellen met beeld. Nu doe ik dat nog één keer per jaar met dé Kerstfilm van Beeld en Geluid voor het personeel. Het hele jaar door leg ik van alles en iedereen vast en monteer dat tot een blije, brok-in-de-keel-veroorzakendetranentrekker als uitlui met kerst. Als deze diep in de nacht af is en ik er zelf om zit te huilen, ben ik blij. Wanneer mijn lieve collegae dat de volgende dag ook doen tijdens de vertoning in de grote theaterzaal, ben ik nog blijer.

5 Samen, samen, samen 4

Mijn grote familie en vriendenkring vind ik een zegen. Mijn

The Optimist • maart/april 2022 • 95

allerliefste lief, vijf kinderen en naastwonend, geheugenverliezend moedertje, broers, te gekke tante, ooms, schoonmoeders, dito -vaders, zwagers, zwageressen, neven, nichten en gekke aanverwanten, minstens zo gekke vrienden en gekkere vreemden. Het liefst zat ik met iedereen elke dag aan een lange tafel en toostte op het leven, dat met zijn pieken en dalen prachtig is. De momenten dat we bij elkaar zijn koesteren we. Daar kan niets digitaals tegenop. Om dat te benadrukken pakken we elkaars handen en zingen ons eigen bedachte samen, samen, samen om te eindigen in luid applaus. Alle gelukshormonen gieren dan door mijn lijf en geest. •

Uitgesproken

‘Back to the sixties!’ Begin jaren zestig stond Nederland voor een geweldige uitdaging: de aanleg van een gasleidingnetwerk om daarmee alle huishoudens van het schone aardgas te voorzien. En daarmee ook de aanleg van zo’n 6.000 kilometer aan aardgasbuizen, én de ombouw en vervanging van toestellen bij 2,5 miljoen huishoudens. Het nationaal aardgasnetwerk kwam in de plaats van kolen, olie en stadsgas. Aardgas was immers de beste oplossing voor de verwarming van huizen en voor het stoken bij bedrijven. Met de aansluiting op het aardgas kwam voor veel mensen ook de centrale verwarming binnen bereik; een echte verbetering. Aardgas, goedkoper dan de stookolie en de kolen, en met een modernere verwarming in huis. Decennialang ging dit goed. Nederland heeft met het nationale aardgasnet een enorme voorsprong op tal van andere landen. Een voorsprong op landen zoals Duitsland waar men nu – met het oog op sluiting van de Duitse kerncentrales – het aardgasnet uitbreidt. Maar die uitbreiding of zelfs enig behoud zien we dus niet in Nederland. De Nederlandse politiek heeft besloten dat in Nederland in 2050 alle huishoudens van het gasnet moeten zijn afgesloten. In 2018 zijn de eerste 27 aardgasvrije wijken gestart. In 2020 en 2021 zijn er nog 23 proeftuinen bijgekomen om ervaring op te doen met de warmtetechnieken en woningtypes bij de ombouw die nodig is bij het afkoppelen van gas. In deze proeven zien we enkele opzienbarende en helaas minder schone resultaten. Zoals vervuiling van het grondwater bij warmtepompen en enorme kosten voor de vervanging van de installaties in huis. Sommige mensen liggen er nu al in hun warme bedje wakker van. Van het gas af is niet alleen een kostbare, maar ook een enorme klus. Sloten we in de jaren zestig zo’n 2,5 miljoen woningen en bedrijven aan, sindsdien is dit gegroeid tot bijna 8 miljoen aansluitingen. Doel: CO₂ verminderen. Probleem: adequate alternatieven voor gas bestaan nog niet. Zon, wind, en water zijn nog ontoereikend om het gas te vervangen.

Door ROLAND PLUUT

‘Wonderlijk genoeg herbeleven we een paar denkbeelden uit de jaren zestig.’

Wonderlijk genoeg herbeleven we een paar denkbeelden uit de jaren zestig. Allereerst werd in die tijd besloten om het gas deels aan het buitenland te verkopen. Kernenergie zou namelijk de plaats van het gas in enkele decennia toch overnemen. En jawel, kernenergie staat met het nieuwe regeerakkoord weer vol op de agenda. Een ander fenomeen is het volgende. Sinds de aanleg van het nationale aardgasnetwerk in de jaren zestig zijn ze in Nederland langzaam uit het straatbeeld verdwenen: de vrachtauto’s die gasflessen huis aan huis bezorgen of de gastank komen vullen. Vergane glorie, dachten we al die tijd. Van het gas af, op naar elektrisch, is het motto. Maar het blijkt dat tal van mensen helemaal niet elektrisch wensen te koken. Zij willen op het echte vuur van een gaspit de maaltijd bereiden, en in de avond knus bij een gashaard vertoeven. Nu zij van het gas af moeten, zien we een onverwachte ontwikkeling: de vrachtauto met de gasflessen komt terug. Zodat mensen op gas kunnen koken, en ook nog kunnen bijverwarmen. Gelukkig zien we, optimistisch genoeg, na zestig jaar wel een verbetering binnen deze trend: de nieuwe vrachtauto die het gas aan huis bezorgt, rijdt nu elektrisch. De moraal van het verhaal: misschien is het verstandig om ons goed te bezinnen voordat we stappen zetten waar we over veertig jaar met enige spijt op terugkijken. We willen in 2062 toch niet constateren dat we het honderd jaar geleden best aardig – om niet te zeggen: beter – voor elkaar hadden? •

The Optimist • maart/april 2022 • 97

MEDISCH DOSSIER Uw hulp bij het maken van betere gezondheidskeuzes

Blijf op de hoogte

Het laatste gezondheidsnieuws GRATIS in je mailbox Wekelijks nieuws Kritisch Wetenschappelijk Prikkelende opinie Aanbiedingen

PROEFABONNEMENT Ontvang Medisch Dossier thuis

3X VOOR

€ 15 www.medischdossier.org/shop

www.medischdossier.org/nieuwsbrief

De nieuwe The Optimist ligt op 23 april in de winkel

THEMA:

VLUCHTEN KAN NOG STEEDS

Heb je zelf een ideaal toevluchtsoord? Een plek op aarde of een plek in je brein waar je wilt zijn? Laat het ons voor 20 maart 2022 weten. Mail je verhaal naar redactie@theoptimist.nl.

• • • • •

Wie wil er nou niet af en toe gewoon z’n biezen pakken en ervandoor gaan? Weg uit de sleur, uit een lockdown, uit de kou, uit de routines en de waan van de dag? De vraag is: waarheen dan? Moeten we echt fysiek weg, of is ontsnappen aan gedachten misschien wel voldoende?

Floortje Dessing volgt vluchters Ontsnappen aan ouderdom? Vrije jongen: Tisjeboyjay Koert Hommel vlucht in muziek En nog veel meer

FOTO: H. ERNEST

LIBERAL ARTS

TUSSEN JAAR

DIPLOMA OP ZAK!

MAAR WEET JE WAT JE WIL? Slaag voor het leven:

LIBERAL ARTS

TUSSENJAAR Bezoek de informatieavond op 23 maart De meeloopdag op 14 april Of kom iedere vrijdagmiddag proefstuderen

vrijehogeschool.nl/ agenda