The Optimist 205 by Uitgeverij The Optimist BV

Luister naar de podcast van The Optimist! P.8

THEMA: GEZOND VERSTAND ZIJN WE WIJS GENOEG OM ONZE ‘HARSES’ TE GEBRUIKEN? GA OOK ELEKTRISCH VLIEGEN

ERIK SCHERDER EN CHARLOTTE LABEE:

(P.54)

‘BEWEEG EN VOED JE BREIN!’ Sta op voor je hersenen Gezocht: hermetische wijsheid Alles voedt je brein BP

VOOR ALLE WERELDVERBETERAARS! P. 14

Boerenverstand in de praktijk

Ouders runnen de crèche • Gamification • Hoe komt er vrede? Impact met Social Finance • Autonomie volgens Miriam Rasch Kanker in beeld • De Klimaatalmanak is er • Blij: Melvin Tjoe Nij no. 205 • juli/augustus 2022 • € 9,95

DE NIEUWE 100% ELEKTRISCHE EQE. Van het oogstrelende design tot het ruime, luxueuze interieur en de sublieme rijbeleving: de nieuwe EQE is een genot voor al uw zintuigen. Hij biedt u een elektrisch rijbereik tot 646 km en in slechts 15 minuten voegt u tot 250 km extra rijbereik toe. Korte trips of lange reizen, met de EQE gaat u altijd zorgeloos op pad. Ontdek hem bij uw Mercedes-Benz dealer of kijk voor meer informatie op mercedes-benz.nl.

Gecombineerd verbruik: 16,1 - 22,5 kWh/100 km. CO2-uitstoot: 0 g/km (WLTP). Voor officiële dealeradressen, kosten en leveringsvoorwaarden, zie mercedes-benz.nl.

Yumeko - duurzaam beddengoed 100% duurzaam en eerlijk Getoetst door internationale keurmerken Met dons-en matras recycle service Al ruim 10 jaar toonaangevend in duurzaam ondernemen Klanten waarderen Yumeko met een 9,3/10 Yumeko - zacht voor jou, zacht voor de wereld.

WWW.YUMEKO.NL

Voorwoord

COLOFON

Serieus

De Nederlandstalige The Optimist wordt gemaakt door: Uitgevers: Roland Pluut en Brian de Mello. Hoofdredactie: Brian de Mello. Redactie: Laura Boeters, Jessie Eickhoff, Mathilde de Jeu, Juan de Graaf. Vormgeving: Irma Theunisse.

Een lezeres schreef mij laatst dat ze vond dat we haar zorgen niet serieus namen. Meteen vroeg ik me af: welke zorgen? Wat hebben we gemist? Hebben we per ongeluk gelachen om een ‘grap’ van J. Derksen? Er zijn zorgen genoeg in de wereld en dus ook voor ieder van ons individueel. Van apenpok tot Z-soldaat. Het vormt een dagelijkse uitdaging voor ons redactieteam om aan zaken die aandacht vragen, daadwerkelijk aandacht te geven. Want wie op alles focust, focust op niets. Daarom definiëren we waar The Optimist van betekenis kan zijn. Zo zijn wij geen onderzoeksjournalisten, maar wel onafhankelijk. Onze focus: de zorgen die mensen hebben over negatieve berichtgeving. Regelmatig vertellen lezers ons dat ze het zat zijn om iedere dag te horen dat het alleen maar slecht gaat in de wereld. Ze kijken vaak bewust niet meer naar het nieuws of naar talkshows, en lezen liever geen kranten meer. Vanuit ons platform proberen wij de positieve kant van de samenleving te laten zien, omdat het consumeren van te veel negatieve berichtgeving aantoonbaar tot gezondheidsschade leidt. Erik Scherder weet er alles van (p. 26). Positieve berichtgeving staat bij ons centraal, ook als tegenwicht tegenover de vaak negatieve mainstream media. We lezen soms met verbazing wat daarin geschreven wordt. Of het nu gaat om myocarditis na vaccinatie of om andere zaken die ons allemaal kunnen raken. We werken, deels achter de schermen, samen met andere onafhankelijke media die er meer op ingericht zijn om zaken aan de kaak te stellen. Zoals het nieuwe B Informed Media (p. 15). Op die manier proberen wij bij te dragen aan het laten horen van andere geluiden – wel positief van toon – die vraagtekens zetten bij wat in sommige media geroepen wordt. Iedereen heeft daarbij de vrijheid om te kiezen wat men wil lezen én geloven. Dus wat binnen ons bereik ligt doen wij, op een manier die bij ons past. Ik hoop natuurlijk dat er steeds meer mensen bij The Optimist gaan passen. Al was het maar om een optimistische leefstijl serieus te nemen. Vandaar dat je binnenkort ook mede-eigenaar kunt worden van ons platform. Hier lees je meer over op onze website. Doen!

Met medewerking van: Johan Braeckman, Lisa Broos, Miriam Bryson, Ricardo Cano Mateo, Govert Derix, Sander Funneman, Johann Hari, Ruben Koekoek, Anne van Leeuwen, Manon van Leeuwen, Ilco van der Linde, Odette de Neeling, Annette Nobuntu Mul, Michel Porro, Miriam Rasch, Harry Starren, Roy van der Steen, Leonie Stekelenburg, Mark Stolk, Sally Tan, Marcel Tjepkema en Yvette Watson. Met dank aan: Arnoud Aalbersberg, Tom de Beer, Vinoba Bhave, Geert Broertjes, Lotte Bronsgeest, Susan Cain, Rob van den Dool, Seth Godin, Erik Hallers, Dirk Harteveld, Ralph van Hessen, Charlotte Labee, Martijn Lampert, Jelle van der Meer, Nikita Neijssel, Anneriet Nubé, Magdalena Scheijgrond, Erik Scherder, Nico Sloot, Kimberly Smith, Peter Tangel, Melvin Tjoe Nij, Valentino Rosado, Merlijn van Vliet. Coverfotografie: Eric van den Heuvel Studio Heno En natuurlijk met dank aan alle makers van breinbrekers en hersenkrakers. Wel optimist, maar nog geen abonnee? De jaarprijs voor een abonnement is € 84,-. Kijk voor de verschillende abonnementsvormen en de voorwaarden op onze website: www.theoptimist.nl/word-abonnee Voor meer informatie: bel 070 - 205 9231 of mail naar abonnementen@theoptimist.nl. Je kunt je ook aanmelden per post: Postbusnummer 226 2690 AE ’s-Gravenzande Advertenties & partnerships Tom van Tol: tom@theoptimist.nl T: 070 - 205 9232 (kantooruren) Bestellingen Het nieuwste nummer is, naast bij 1.200 verkooppunten in het land, ook online verkrijgbaar. Ook oude nummers zijn na te bestellen (€ 9,95 per exemplaar, excl. € 3,50 verzendkosten binnen Nederland) via www.theoptimist.nl/shop. © 2022 Uitgeverij The Optimist B.V. of de individuele auteurs

Foto: Armando Ello

Brian de Mello, hoofdredacteur redactie@theoptimist.nl

The Optimist • juli/augustus 2022 • 7

INHOUD

The Optimist • juli/augustus 2022

1 Labee en Scherder houden het brein bij de hand Foto: Eric van den Heuvel 2 E-Flight biedt elektrisch vliegen aan 3 OceanLove Foto: Shane Wiese 4 Rob van den Dool van het eco beddenen badgoedmerk Yumeko 5 Geert Broertjes aan het werk voor zijn fotoboek Outside Room 8

Onderstroom

Thema

MAATSCHAPPIJ

GEZOND VERSTAND: ZIJN WE OOK WIJS GENOEG?

14 Wereldverbeteraars Zes doeners met een positieve inslag. 16 Ouderparticipatiecrèche Meer verbinding als ouders zelf de kinderopvang runnen. DUURZAAMHEID

18 Gamification The 2B Collective pakt spelenderwijs klimaatverandering aan.

Je brein in goede conditie houden is misschien makkelijker dan je denkt. Maar hoe ontwikkelen we wijsheid? En waarom doen we niet altijd verstandige dingen? 25 Introductie Voed je brein met positieve zaken en gebruik je ‘harses’ wanneer het nodig is. 26 ‘Kom uit dat stoeltje!’ Erik Scherder wil het eigenlijk niet meer aardig vragen.

ZINGEVING

20 Autonomie Filosoof Miriam Rasch schreef er een zelfhulpgids over.

32 Wat is gezond verstand? Filosoof Johan Braeckman heeft het antwoord. 34 Waarmee voed jij je brein? Het voedingsadvies van Brain Balance Expert Charlotte Labee.

Zuiver zakelijk BEWUST VAN POTENTIE

53 Introductie We kunnen meer ondernemen dan we denken. 54 Elektrisch vliegen Bij de E-Flight Academy in Teuge kan het gewoon. 55 Duurzame mobiliteit Over supersnel laden, groener Coldplay en digitaal autodesign.

40 Een gezonde aandachtsspanne Journalist Johann Hari houdt ons bij de les met zijn nieuwste boek.

56 Impact maken in de stad Ruben Koekoek wil gemeenten laten samenwerken met ondernemers.

44 Op bezoek bij de klimaatboer Het gezonde boerenverstand in de praktijk gebracht bij Bodemzicht.

58 Tijd voor pauze en potentie Marcel Tjepkema maakt zich klaar voor de tweede helft van het jaar.

48 Lichtpuntjes zien Het onderzoek van Martijn Lampert wijst richting hermetische wijsheid.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 8

62 Herstel van het levensweb Hoe Leonie Stekelenburg helpt je organische intelligentie te ontsluiten.

Opinie UITGESPROKEN

97 Draagvlak Roland Pluut over onnodige ‘dwang en drang’.

Boeken BOEKRECENSIE

13 Bitterzoet Auteur Susan Cain pleit voor verbinding tussen voor- en tegenspoed.

BOEKFRAGMENT

74 De klimaatalmanak Alles wat je moet weten over klimaatverandering en het is nog niet te laat. BOEKENTIPS

80 Boeken in het breindomein Zes verstandige leestips.

Achtergrond

Rubrieken

86 Zoeken naar fundamentele vrede Sander Funneman en Odette de Neeling verkennen de haalbaarheid ervan.

ACTUEEL

Columns

12 Niksen

COLUMN

23 Annette Nobuntu Mul ‘Na-denken’ COLUMN

47 Govert Derix ‘Gezond gevoel’ 3

DOORGEEFCOLUMN

73 Miriam Bryson ‘Zie de onzichtbare mantelzorger’

ODE AAN

BEELDVERHAAL

66 Een verhaal over kanker Lotte Bronsgeest en Geert Broertjes brengen de ziekte in beeld. OPROEP

84 Optimistische oplossingen De ideeënbus van The Optimist. Met de vraag: ‘Hoe stoppen we de oorlog?’ GALILEO’S GALLERIJ

82 Harry Starren ‘Systeemplafonds’

91 Vinoba Bhave Een ode aan de Galileo’s van de moderne geschiedenis.

COLUMN

DINGEN WAAR JE BLIJ VAN WORDT

COLUMN

8 Lezersreacties voor en door optimisten 10 De oceaan kabbelt en babbelt voort

95 Manon van Leeuwen ‘Anders is meer’

92 De keuze van… Melvin Tjoe Nij

The Optimist • juli/augustus 2022 • 9

VOLG ONS OP SOCIALE MEDIA

@TheOptimistNL @TheOptimistNL TheOptimist_NL

Actueel

Lezersreacties voor en door optimisten.

Big Improvement Day

Podcast

Sinds enkele jaren is The Optimist mediapartner van de Big Improvement Day (BID). Op 17 mei 2022 vond deze ‘meest positieve dag van het jaar’ plaats in het AFAS Theater te Leusden. Een boeiend programma, vele bezoekers en een mooie gelegenheid om met minstens één goed idee, één goed contact en één goede actie huiswaarts te keren. Het blijft echter niet bij één dag in het jaar om iets positiefs te doen. Het project De School van de Toekomst in Den Haag Zuidwest wordt momenteel verder uitgewerkt, er zijn BID Themagroepen die nieuwe ideeën ontwikkelen, Awards worden jaarlijks uitgereikt aan positieve mensen en bedrijven en er vinden nog andere evenementen plaats. Kortom, genoeg reden voor optimisten om BID in de gaten te houden.

De podcastserie het Nieuws van The Optimist bestaat inmiddels uit meer dan tien afleveringen. Je kunt ze beluisteren via je favoriete podcast app, maar je vindt ze ook terug op onze website: www.theoptimist.nl/podcasts.

Meer informatie: www.bigimprovementday.org

Inspiratiedag de TussenRuimte

Hier staan sinds kort ook enkele links naar podcasts van vrienden van The Optimist.

Optimistische evenementen 30 juni Cultuur- en congrescentrum Antropia, Hoofdstraat 8, 3972 LA Driebergen Info en tickets: www.theoptimist.nl/evenementen/

Ayuna Festimony

9, 10, 11 september Landgoed Energy Up, Wielseweg 9, 3896 MB Zeewolde Info en tickets: www.ayuna.world

Vitaliteitscongres The Optimist

21 september Cultuur- en congrescentrum Antropia, Hoofdstraat 8, 3972 LA Driebergen Info en tickets: www.theoptimist.nl/evenementen/ (vanaf 1 juli 2022)

Betweter Festival

30 september TivoliVredenburg, Vredenburgkade 11, 3511 WC Utrecht Info en tickets: www.betweterfestival.nl

The Optimist • juli/augustus 2022 • 10

Actueel

Vrije mens Op 20 april 2022 organiseerden we weer voor het eerst sinds 2019 een evenement in cultuur- en congrescentrum Antropia te Driebergen, met als thema ‘de vrije mens’. Het programma oogstte veel lof dankzij sprekers als Gerrie Strik, Sander Funneman, Iet Veenland, Klaas van Egmond en Carla de Ruiter. Enkele reacties: ‘Dank voor de inspirerende middag gisteren. Interessant om het thema vrijheid vanuit verschillende kanten te benaderen. Het heeft mij nieuwe inzichten gegeven en leuke en inspirerende gesprekken tijdens de borrel.’ Astrid ‘Dat was een goed georganiseerd mini-congres; sprekers hadden aansluiting met elkaar, de zaal deed mee, naderhand zag ik dat er volop genetwerkt werd. Kortom, complimenten voor jullie.’ Peter ‘Gisteren op het mini-congres van The Optimist over Vrijheid genoten van de inspirerende sprekers. Naast

filosofische noties over o.a. de vrije mens en of de vrije wil bestaat, ook onderstaande vragen, om over na te denken. #vrijheid’ Nathalie Voel je je vrij om te kiezen met wie je omgaat waar je jezelf mee inlaat waar je wel of niet op ingaat? Voel je je vrij om te zeggen ik heb me hier niet in verdiept ik heb er geen mening over ik weet het niet? Voel je je vrij je ergens van terug te trekken als je voelt dit is het niet er ligt iets anders in ’t verschiet? Voel je je vrij een idee te laten varen het gewoon te laten gaan eens een ander pad in te slaan?

The Optimist • juli/augustus 2022 • 11

OceanLove

‘Last night I dreamt of San Pedro’ Toen je deze titel las, zong er vast een liedje in je hoofd, nietwaar? Het start met een rumba ritme en al snel volgt Madonna. In de jaren negentig trilde het liedje vanaf alle kusten door mij heen. Uptempo, want ik draag geluid vier keer sneller dan luie lucht. In het bezongen dorpje San Pedro op ‘La Isla Bonita’ in Belize stapte de tiener Valentino Rosado, ergens in diezelfde jaren, zelfbewust naar binnen bij een duikschool. Hij legde al zijn spaargeld op de toonbank en sprak de woorden, die zijn leven zouden veranderen: ‘Ik wil graag leren duiken!’. De lokale duikleraar was sprakeloos. Een jonge jongen van zijn eigen eiland, dat had hij nog nooit meegemaakt. En hoe kwam hij aan al dat geld? Valentino had het opgespaard door hard te werken in de slagerij van zijn vader. Iedere ochtend zag hij rijke toeristen, vanuit de hele wereld, de zee in gaan. Zijn zee, de zee van alle vissers van zijn dorp. Die zee, waarover iedereen jubelt dat hier het op één na grootste koraalrif ter wereld kan worden bewonderd. Hoezo was dat niet voor hem wegge-

Tekst: van de oceaan, via Ilco van der Linde Foto: Shane Wiese

1 Valentino Rosado

legd? Zijn hunkering naar die onderwaterwereld spatte inmiddels bijna uit zijn hart. Omringd door mij overkwam Valentino hetzelfde als wat alle duikers transformeert: betovering door de kleuren van de wuivende koralen, kippenvel door de dansende blauwe en gele vissen, ontelbaar veel en in perfecte harmonie. Huiver bij de haaien. In extase, doordat je vliegt, gewichtloos bent, balanceert. Het blauw dat je absorbeert en verrijkt met een wereld die ineens zoveel groter blijkt. In verbinding met oerkracht en schoonheid, die ik al miljoenen jaren deel, voor wie maar wil. Daarna wist Valentino zijn levensmissie: hier wilde hij alles, maar dan ook alles, van weten en daarna zou hij alle jongeren van Belize bewustmaken van wat ik als oceaan allemaal te bieden heb. Valentino werd wetenschapper in de biodiversiteit, ontwikkelde projecten voor scholieren en leert hen hoe koralen en schildpadden te beschermen. Die prachtige oerdieren werden twintig jaar geleden nog overal opgegeten en zo ook hun eieren.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 12

OceanLove

Goed nieuws Zelfs zijn eigen vader had een vriezer vol met schildpadden, de klanten vroegen er om en het is immers traditie. Maar straks sterven ze uit, wist Valentino. En dan blijven ook de toeristen weg! Maar Valentino beet op zijn lip, want tegen je vader ga je niet in. Wel gaf het extra kracht voor zijn werk met scholieren, de vaders en moeders van de toekomst. In scholen, dorpen, kranten, overal vertelt hij hetzelfde verhaal: bescherm de koralen en de schildpadden en de haaien, de zeekoeien, alles, want dan is het er straks nog voor onze kinderen en zullen de toeristen blijven komen. Het ene dorp na het andere brak met de traditie om schildpadden te eten, alleen thuis, thuis begon hij er niet over. Maar op een dag deed zijn vader dat zelf. Hij had zijn zoon gevolgd bij al zijn acties, tot op de tv aan toe. Langzaamaan raakte hij overtuigd, zonder dat zijn zoon het doorhad. Op een dag kwam Valentino thuis en pa toonde zijn lege vriezer en wees hem op een slager van een paar dorpen verderop: daar moest je misschien ook nog maar eens even langsgaan. •

‘Het blauw dat je absorbeert en verrijkt met een wereld die ineens zoveel groter blijkt.’

Over OceanLove

Met fotografen, dichters, duikers, filmmakers, verhalenvertellers, wetenschappers en activisten geeft OceanLove de oceaan een gezicht én een stem. Met publicaties, sociale mediakanalen, een speciaal boek en een ‘community van ocean lovers’ komt er veel meer aandacht voor de kwetsbaarheid en de schoonheid van de oceanen en alles wat hierin leeft. OceanLove gaat mensen zó in het hart raken dat ze niet langer wegkijken, maar juist meehelpen, als nieuwe vrijwilliger, donateur of activist. Ook verzamelt OceanLove samen met haar partner Dopper handtekeningen – de Dopper Wave – om het gebruik van plastic wegwerpflessen tegen te gaan. Via deze QR-code teken je makkelijk mee!

Meer informatie: www.oceanlove.news

The Optimist • juli/augustus 2022 • 13

Wetenschappers van Stevens Institute of Technology uit New Jersey ontwikkelen een betaalbaar apparaatje dat verschillende soorten huidkanker kan herkennen. Dit moet het aantal biopsies drastisch verminderen. • Met alleen afval als grondstof hebben wetenschappers van de Nanyang Technological University in Singapore een manier gevonden om biocement te creëren. Dit alternatief voor traditioneel cement maakt bouwen nog groener en duurzamer. • Om organisaties te stimuleren hun volgende stap in duurzaamheid te zetten, daagt The Farm Kitchen de duurzaamste bedrijven van Nederland uit om te strijden voor de Climate Positive Award 2022. Na deze eerste editie vindt de prijsuitreiking jaarlijks plaats. • In Noord-Holland en Noord-Brabant kan men vanaf volgend jaar fietsen over zonnepanelen. De provincies bedekken twee van hun fietspaden namelijk met zonnecollectoren. • Van zonne-energie en recycling tot inductieplaten en windmolens. In vergelijking met vorig jaar googelen Nederlanders online steeds vaker op duurzame zoektermen. Dit blijkt uit cijfers van Google Zoeken die populaire zoekopdrachten van de zoekmachine in kaart brengt. • Uit Brits onderzoek blijkt dat een veganistisch dieet beter is voor honden dan gangbaar hondenvoer op basis van vlees. Dit is de eerste keer dat wetenschappers op grote schaal de gezondheid van veganistische honden onderzochten. • Statiegeld heeft geholpen om milieuvervuiling tegen te gaan. Dit volgt uit de nieuwste tellingen van drankverpakkingen in het zwerfafval door Rijkswaterstaat. • Veelbelovend nieuw onderzoek laat zien dat het mogelijk is om diabetes type 2 zonder medicatie te behandelen. Ultrasoundtherapie kan de bloedglucosespiegel op een normaal niveau houden.

Onderstroom Ode aan

Ode aan niksen ‘Opgejaagd heen en weer snellen, verward en afwezig, dat doen alle mensen’, aldus de 14e-eeuwse Japanse monnik Kenkō in De kunst van het nietsdoen. In een maatschappij die gericht is op productiviteit en presteren, is er geen gelegenheid om te lanterfanten. Toch zouden we meer tijd moeten doorbrengen zonder doel. Gewoon te lummelen, voor je uit te staren, meters te maken zonder bestemming en je af te sluiten van de drukte om je heen. Als ons bewuste verstand even niets hoeft te doen, komt er meer ruimte voor wat er onbewust in ons brein ronddwaalt. Zo ontstaan nieuwe ideeën. Doordat tegelijkertijd je lichaam en hoofd tot rust komen, voorkom je psychische klachten en geniet je meer van andere activiteiten. Een moment voor jezelf nemen, dat zouden meer mensen moeten doen. Jessie Eickhoff

The Optimist • juli/augustus 2022 • 14

Onderstroom Boeken

Goed nieuws

Bitterzoet

Onder het motto ‘jong geleerd, oud gedaan’ vindt 97 procent van de ouders het belangrijk dat hun kind goed met geld kan omgaan. Zo blijkt uit onderzoek van de Volksbank dat negen op de tien basisschoolkinderen spaart. • Op de Dag van de Aarde begon de Nederlandse Henry Mentink aan een bijzondere krui-tocht. In 45 dagen liep hij met zijn kruiwagen van het Veerhuis in Varik (Gelderland) naar Parijs om de Aarde op de Werelderfgoedlijst te plaatsen. • Om inflatie het hoofd te bieden, worden werkgevers aangemoedigd loonsverhoging te geven. Uit voorlopige cijfers van werkgeversvereniging AWVN volgt dat werkgevers de lonen blijven verhogen en er dus sprake is van een opwaartse trend. • Dertien Nederlandse bedrijven zegden toe om bijna 22.000 vluchtelingen in dienst te nemen, op te leiden of te begeleiden naar werk. Dit werd mede georganiseerd door het Tent Partnership for Refugees, een netwerk van 220 grote bedrijven die zich inzetten voor meer dan 30 miljoen ontheemden. • Een Fransman die 200 miljoen euro won met de EuroMillions jackpot loterij schonk bijna het hele bedrag weg voor natuurbehoud. De gulle gever is anoniem en alleen bekend als een gepensioneerde heer in het zuiden van Frankrijk. • Met een nieuwe app herkennen ziekenhuizen complicaties na een operatie voor alvleesklierkanker sneller. Dit halveert het aantal mensen dat overlijdt na een operatie voor alvleesklierkanker. • Wetenschappers uit Texas hebben aangetoond dat een aantal gewassen kan helpen om microplastics uit water te filteren. Vooral de vruchten van de okraplant zijn hier effectief voor.

Door LAURA BOETERS

1 Susan Cain Foto: Aaron Fedor

Bij uitgeverij De Arbeiderspers verscheen onlangs de Nederlandse vertaling van Bittersweet, het nieuwste boek van de Amerikaanse bestsellerauteur Susan Cain. De titel omvat een combinatie van smaken die bij de redactie van The Optimist veel los maakt. In één woord vat Cain samen waar we ons de laatste tijd steeds bewuster van worden: zonder donker geen licht, zonder dood geen leven, zonder bitter geen zoet. En we zullen niet de laatsten zijn die het toegeven: zonder slecht nieuws geen optimist. In Bitterzoet pleit Cain voor het accepteren van de verbinding tussen al deze tegenstellingen. De ondertitel van haar boek luidt: De helende kracht van verdriet en verlangen. Ze stelt dat het omarmen van onze donkerste gevoelens zorgt voor werkelijke saamhorigheid, liefde en geluk. Omschrijf jij jezelf als een bitterzoet type? Zelfs ietwat melancholisch misschien? Dan brengt Cain goed nieuws: de plek van ons lijden is tegelijk de plek waar we om geven. En omdat we om iets geven, gaan we handelen; komen we in actie. ‘Verlangen is

The Optimist • juli/augustus 2022 • 15

de daadkracht in vermomming, het is actief, niet passief, raakt het creatieve, het tedere en het goddelijke’, schrijft ze. ‘Bitterzoetheid is de verborgen bron van grootse aspiraties, meesterwerken en liefdesgeschiedenissen.’ Trouwens, als je niet weet of je neigt naar melancholiek: Cain stelde een checklist op waaraan je dit kunt toetsen. Aan de hand van persoonlijke anekdotes en verhalen van mensen die zij in de loop van haar leven leerde kennen, vertelt de Amerikaanse over verdriet, verlangen en ander innerlijk lijden. Ook vertelt ze waar het goed voor kan zijn, en hoe deze emoties je kunnen leiden naar de andere kant van het spectrum. • Bitterzoet Susan Cain ISBN: 9789029547581 Uitgeverij De Arbeiderspers 320 pagina’s € 22,99

Verkrijgbaar in de webshop van The Optimist.

Onderstroom Wereldverbeteraars

Wereldverbeteraars Mensen die de wereld mooier maken verdienen onze aandacht. We zetten hier zes optimisten in het zonnetje. Arnoud Aalbersberg

Om reizigers te beschermen tegen malaria, startte Arnoud Aalbersberg in 1992 samen met zijn vader het bedrijf Travel Health Group. In 1999 nam hij het bedrijf over. Hij vertelt: ‘Vanaf het begin, dertig jaar geleden, hebben we ons ingezet voor het terugdringen van het aantal malariabesmettingen en daarmee het aantal doden ten gevolge van malaria.’ Malaria is een vermijdbare infectieziekte, waarvan het aantal gevallen in 2020 wordt geschat op 241 miljoen mensen in 85 landen waar de ziekte endemisch is. Met zijn bedrijf stelt Aalbersberg alles in het werk voor een malariavrije wereld in 2030. Op de foto zien we Aalbersberg met één van de hulpmiddelen in zijn handen die worden ingezet om malaria te bestrijden. In samenwerking met het merk Care Plus®, zorgt hij voor de distributie van gratis geïmpregneerde, bedrukte klamboes. De afgelopen drie decennia werden al ruim 45 duizend van deze klamboes in risicogebieden verspreid. Voor wie op reis gaat naar landen waar het risico op malaria aanwezig is, kan een goede voorbereiding geen kwaad. De klamboes, sokken en DEET-producten van Travel Health Club werden bekroond door internationale vakjury’s. Jaarlijks presenteert Travel

Health Group het Malaria Impact Report. Hierin kun je alles lezen over het verloop van de infectieziekte, het gevecht ertegen en over de resultaten die het bedrijf tot nu toe heeft geboekt. Meer informatie: www.malariafree2030.org

Magdalena Scheijgrond en Kimberly Smith

Een paar jaar geleden leerden de Poolse Magdalena Scheijgrond en de Amerikaanse Kimberly Smith elkaar kennen tijdens een conferentie in Barcelona. Deze ontmoeting bleek later het startpunt te zijn van hun bedrijf ebb + flow. Onder deze naam ontwikkelen zij hun eigen CBD-producten waarmee ze mensen helpen hun lijf, geest en huid weer in balans te brengen. ‘Ebb + flow staat voor de golvende beweging van de zee, een fenomeen dat gelijk staat aan de golven waarmee we ons leven in balans brengen’, vertellen Scheij-

The Optimist • juli/augustus 2022 • 16

grond en Smith. De ervaring van Scheijgrond met het opzetten van gezondheidsbedrijven en Smith’s kennis van de wetenschap en regelgeving in de voedings- en cosmetica-industrie bleek een krachtige combinatie te zijn. De vrouwen delen een passie voor gezondheid en welzijn, en houden zich bezig met de wetenschap en potentie van canabidiol (CBD). Momenteel zijn ze vaak te zien op events, waar ze vertellen over de combinatie van welzijn en wetenschap. ‘We geloven sterk dat we het moeten hebben over wetenschappelijk onderzoek naar het effect van CBD op ons welzijn. Zo helpen we mensen begrijpen wat CBD is, hoe het werkt en wat het voor ons kan betekenen.’ Meer informatie: www.ebbandflowonline.com

Onderstroom Wereldverbeteraars

Nikita Neijssel en Nico Sloot

Wat doe je als je opmerkt dat de media steeds minder onaf hankelijk zijn en er nog maar weinig échte onderzoeksjournalistiek wordt bedreven? Nikita Neijssel en Nico Sloot viel het op dat het vertrouwen in de mainstream media de afgelopen jaren aanzienlijk daalde en dat de nadruk voornamelijk ligt op het verslaan van wat er mis is in de wereld en het vergroten van polarisatie. Ze richtten B Informed Media op, een sociaal maatschappelijk multimediaplatform van en voor het volk en ondernemend Nederland en België. ‘Er is een grote behoefte aan achtergrondinformatie en uiteenlopende perspectieven om de juiste keuzes te maken vanuit respect, verbinding en gelijkwaardigheid’, vertellen Neijssel en Sloot. ‘Met ons platform hoef je niet meer het hele internet af te zoeken naar informatie, maar vind je informatie vanuit verschillende perspectieven op één platform samengebracht.’ Ze merken op dat veel mensen geloven dat wat ze in het nieuws zien de waarheid is. ‘Dit is een sterk verouderde opvatting. Nederland kent maar twee mediahuizen en één persbureau. In werkelijkheid zijn er vele realiteiten en vele waarheden in de wereld van vandaag, een onderwerp kent immers vele kanten. Vraagstukken worden beter opgelost als ze vanuit verschillende oogpunten belicht worden en niet vanuit een enkel lineair perspectief.’ Meer informatie: www.binformedia.nl

Toen dit bedrijf vaart kreeg, stapte hij eruit om andere bedrijven te adviseren op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Toch gaf dit hem niet genoeg voldoening. Van den Dool wilde zélf ondernemen, met impact. Toen ontstond bij hem en zijn compagnon het idee om een bedrijf in verantwoord geproduceerd beddengoed te starten. Dit idee leidde tot de oprichting van Yumeko. Van den Dool herinnert zich hoe het begon: ‘We zagen de enorme beerput van ellende rond de productie van dons en katoen. Wist je dat katoen één van de meest vervuilende producten is? Maar liefst 25 procent van alle pesticiden die wereldwijd worden gebruikt is bestemd voor de katoenproductie. En in de verfstoffen waarmee ze de dekbedovertrekken van een leuke print voorzien, kunnen giftige stoffen zitten. Stel je voor, een Smurfendekbed waar je kind ziek van wordt. Daar moest verandering in komen.’

Met Yumeko slaagden ze erin een productieketen te realiseren waar iedereen beter van wordt. ‘Het was een uitdaging om een duurzaam businessmodel op te zetten, maar het is ons gelukt. We willen anderen laten zien dat het kan, zodat zij ook sociale ondernemingen starten. Ik geloof namelijk dat de oplossing voor veel problemen uit het bedrijfsleven moet komen. De politiek volgt later wel.’ Meer informatie: www.yumeko.nl •

The Optimist • juli/augustus 2022 • 17

2 Magdalena Scheijgrond en Kimberly Smith 3 Nikita Neijssel en Nico Sloot 4 Rob van den Dool

Rob van den Dool

Samen met zijn vrouw Willemijn Verloop richtte Rob van den Dool de stichting War Child op.

1 Arnoud Aalbersberg

‘Vraagstukken worden beter opgelost als ze vanuit verschillende oogpunten belicht worden.’

Onderstroom Maatschappij

Ouders runnen de crèche Het zou zomaar een oplossing kunnen zijn voor de wachtlijsten en onderbezetting van de kinderdagverblijven: de ouderparticipatiecrèche. Een kinderopvang waarbij ouders de boel draaiende houden én voor elkaars kroost zorgen. Door LAURA BOETERS Deze maand viert De Bombardon in Utrecht zijn 40-jarig jubileum. Het is één van de vijf ouderparticipatiecrèches (opc’s) die de stad telt. Een opc is een kinderopvang gerund door ouders. We spreken Anneriet Nubé, die voor haar jongste dochter gebruikmaakt van deze vorm van kinderopvang. Ze vertelt: ‘Nederland telt zeven ouderparticipatiecrèches, vijf ervan zitten in Utrecht. Hoewel we dus al veertig jaar bestaan, zijn we vorig jaar pas officieel wettelijk erkend als derde vorm van kinderopvang.’ De erkenning verandert voor De Bombardon niet veel. ‘Omdat we vanaf het prille begin al gedoogd werden, en ook al in aanmerking kwamen voor kinderopvangtoeslag, verandert de erkenning voor ons niet veel.’ Ze hoopt wel dat het nu makkelijker is voor ouders om een opc te starten.

Stamgevoel

Het relatief lage uurtarief van een ouderparticipatiecrèche kan een aantrekkelijke reden zijn voor ouders om voor dit soort kinder-

opvang te kiezen. Nubé is vooral over andere aspecten enthousiast: ‘Het is voor de kinderen een soort stam waarin zij opgroeien. Mijn jongste dochter zit in een groep waarbij ze de ouders van alle kinderen, en eigenlijk het hele gezin

The Optimist • juli/augustus 2022 • 18

kent. Dit is bij een reguliere opvang wel anders, waar je de ouders alleen ziet bij het brengen en halen van de kinderen.’ Haar oudste dochter, die inmiddels op de basisschool zit, ging toen zij jong was naar een reguliere opvang. ‘Ik had haar achteraf gezien ook een opc gegund, en mezelf eigenlijk ook. Ze zat op een hele fijne crèche, maar dat weegt niet op tegen wat we ze hier kunnen bieden.’ Iets wat ze positief vindt is de variëteit aan ouders die de crèche draaien. ‘De een is timmerman, de ander universitair docent. Het is heel uiteenlopend wat mensen aan beroepen en achtergronden hebben. Omdat iedereen andere kennis en interesses heeft, doen ze uiteenlopende dingen met de kinderen. Dit geeft de kinderen een enorme rijkdom. Bovendien draaien er meer mannen mee dan bij een reguliere kinderopvang. Bij ons is de man-vrouwverhouding op dit moment 40/60.’ Ze vertelt over het stamgevoel dat er heerst op de Bombardon. ‘Omdat je samenwerkt als ouders, leer je elkaar als volwassenen ook beter kennen. Er worden weleens dingen met elkaar ondernomen in het weekend of in vakanties, en we kunnen buiten de opvang om ook bij elkaar terecht met de kinderen. Het ouderschap is soms pittig, en over het algemeen kan deze manier van samenwerken heel steunend zijn.’

Halve dag werk

Iedere ouderparticipatiecrèche bepaalt zijn eigen beleid. ‘Dit beleid moet vastliggen en getoetst worden. Hierin bepaal je

ledenvergadering van zes keer per jaar, er zijn mensen die het beleid vormgeven, het rooster moet gemaakt worden, speelgoed moet worden ingekocht, nieuwe mensen moeten worden opgeleid, enzovoort. Elke ouder heeft een taak te volbrengen, het is eigenlijk net als bij een normaal bedrijf.’

Hoge kwaliteit

hoeveel kinderen je opvangt en wat je in bepaalde situaties doet. Dat wij elk jaar glansrijk door de toetsing heenkomen is heel fijn, want het is een hele verantwoordelijkheid om te zorgen voor jonge kinderen.’ Net als bij een regulier kinderdagverblijf, moet ook een opc zich houden aan regels. ‘Bij ons komen de kinderen maximaal tweeëneenhalve dag naar de opvang. Van deze tijd is het de bedoeling dat je zelf een halve dag per week dienst draait. Juist omdat we met zoveel verschillende mensen werken, hebben we hele strenge protocollen en structuur nodig. We hebben vaste teams van drie ouders per dagdeel. ’s Ochtends werken er drie ouders, en ’s middags drie. De drie ouders die aan het werk zijn, hebben alle drie een rol en krijgen bepaalde taken toebedeeld. Denk aan iemand die er echt is om te spelen met de kinderen, iemand die alle taken op de achtergrond doet en iemand die de kinderen op bed legt en de luiers verschoont. Wanneer iemand handen tekortkomt, helpen we elkaar, maar het

is altijd duidelijk wie waar verantwoordelijk voor is.’ Met maximaal zestien kinderen per dag, en drie personen op de groep, zit de Utrechtse opc ver onder de landelijke richtlijnen. ‘De groep die wij met z’n drieën draaien, mag officieel met z’n tweeën. Hierdoor is er veel aandacht voor de kinderen en tijd om leuke dingen te doen. Wanneer je meedraait op de crèche, heb je vooral een leuke dag.’

Opvoedmethode

‘Deze manier van samenwerken kan heel steunend zijn.’

Als ouder op een opc heb je je te houden aan bepaalde opvoed- en communicatiemethodes. ‘Wij gebruiken de Gordonmethode en worden hierin geschoold. Met deze methode leer je geweldloos communiceren met de kinderen. Daarnaast maken we gebruik van een externe pedagogisch coach, die ons helpt bij intervisie. Samen met de schoonmaker zijn zij de enige twee mensen die bij ons in dienst zijn, de rest wordt door de ouders zelf gedaan.’ Aan wat voor werkzaamheden moeten we dan nog meer denken? ‘Er is een bestuur en een

The Optimist • juli/augustus 2022 • 19

Of een ouderparticipatiecrèche een geschikte vorm is van kinderopvang zal per persoon verschillen, maar aan de kwaliteit hoeft niet getwijfeld te worden. Nubé: ‘Het is niet alleen maar makkelijk, want je moet er echt bij betrokken zijn. Maar voor de ontwikkeling van het kind hoef je het niet te laten. Uit onderzoek van het Nederlands Consortium Kinderopvang uit 2016 blijkt dat de pedagogische kwaliteit van de ouderparticipatiecrèche relatief hoog is.’ • Meer informatie: www.kinderopvangdoorouders.nl en www.debombardon.nl

Onderstroom Duurzaamheid

Een betere wereld begint bij het collectief Als we met gedragsverandering klimaatverandering te lijf gaan kunnen we het verschil maken. Dit kan het beste spelenderwijs, vinden Yvette Watson en Lisa Broos. Zij zoeken naar manieren om van denken tot doen te komen. Door YVETTE WATSON EN LISA BROOS Het IPCC rapport was glashelder. We moeten onmiddellijk in actie komen om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graad. Een van de belangrijkste conclusies: vol inzetten op gedragsverandering. We hebben een systematische aanpak nodig die iedereen in staat stelt om duurzamere keuzes te maken. Maar hoe veranderen we het perspectief, de gewoontes en het gedrag van mensen?

Gedragsverandering

Hoewel veel mensen zich zorgen maken over klimaatverandering, blijft echte actie vaak uit. Snappen we niet wat er op het spel staat? Worden we verlamd door de schaalgrootte van de klimaatproblematiek? Zijn we gewoonweg egocentrisch? Hoe zorgen we ervoor dat mensen hun oude gewoontes loslaten en een nieuwe norm accepteren? Om écht tot ander gedrag over te gaan zijn er drie waarheden: we moeten het willen, we moeten

begrijpen wat we moeten doen en we moeten het kunnen. Hoe breng je dat bij de grote massa, zonder mensen te overladen met informatie, zonder belerend te klinken én terwijl je mensen enthousiast maakt?

Spelelementen als aanzet tot verandering

Door ‘gamification’ in te zetten als online oplossing is het niet alleen mogelijk om een grote doelgroep te bereiken, maar ook om leren laagdrempelig te maken. Door het inzetten van spelelementen maak je onpopulaire taken, zoals leren over minder vlees eten om het klimaat te redden, wél aantrekkelijk. Bovendien maken spelelementen het mogelijk om kennis direct in de praktijk te brengen: leren door te doen. Dagelijks vergeten we maar liefst vijftig procent van wat we hebben geleerd. Als we de opgedane kennis dus niet direct in de praktijk brengen, vervliegt deze snel. Een derde kans die gamifi-

The Optimist • juli/augustus 2022 • 20

cation op een online platform biedt is de mogelijkheid om met en van elkaar te leren. Het collectieve brein is slimmer dan het individuele. Door samen te werken, ideeën te delen en elkaar te helpen, komt het collectief in beweging.

Willen: gamification als motivatie-katalysator

Heel lang hebben we gedacht dat mensen niet willen verduurzamen. Actiegroepen hebben vol overgave mensen geprobeerd te overtuigen van de noodzaak, de overheid is onophoudend opgeroepen tot regulering, bedrijven wachten apathisch op de vraag van de consument. Maar wat als de meeste mensen best wel willen verduurzamen? In lijn met het boek van Rutger Bregman, De meeste mensen deugen, wijst een eerste onderzoek van PHI Factory in samenwerking met gedragswetenschappers van D&B Gedrag, uit dat de meeste mensen best wel willen verduurzamen. Door met spelelementen aan de slag te gaan en duurzaam gedrag uit te proberen, koppelen we de positieve associatie van spelen met de positieve ervaring van het uitvoeren van een duurzame actie. The 2B Collective laat in haar gamified leerplatform zien dat duurzaamheid urgent is, maar

Een positieve ervaring die je in staat stelt om de actie te herhalen.

De sociale beweging

ook ontzettend leuk en handig kan zijn. Als je bijvoorbeeld ziet hoeveel impact je maakt, maar ook hoeveel geld je kunt besparen door minder gas te gebruiken, dan wil je ineens wel zuiniger omgaan met energie.

Begrijpen: vliegwiel voor verandering

Acties die impact inzichtelijk maken, zorgen dat mensen een stuk beter gaan begrijpen waarom ze hun gedrag kunnen verduurzamen: zelfs kleine acties maken écht verschil als je de collectieve impact bekijkt van alle acties die door medespelers worden uitgevoerd. Veel te lang hebben we duurzaamheid naar het individu gebracht: een betere wereld begint bij jezelf. Dat is waar, maar dat is niet genoeg. Het maakt de individuele activiteit namelijk bijzonder insignif icant. Hoe kunnen we die persoonlijke actie onderdeel maken van het systeem en een vliegwiel laten vormen voor de mensen in het systeem? Een systeem zoals alle medewerkers van een organisatie, maar ook een systeem van bewoners in een wijk of alle leden van een branchevereniging. We kunnen een systeem veran-

deren door de cumulatieve inspanningen van alle mensen in het systeem.

Kunnen: van denken naar dóen

En als je dan wilt en begrijpt waarom en hoe, kun je dan het verschil maken? Wanneer we het nieuwe gedrag als positief ervaren, spoort dit ons weer aan tot een volgende stap. Onderzoeken wijzen uit dat we zeventig procent van alles wat we weten en kunnen in de praktijk hebben geleerd. Door nieuwe dingen te doen en uit te proberen – en hier een spel van te maken – beseffen mensen dat ze meer kunnen dan ze denken. Zo worden ze in het spel uitgedaagd om iemand op te bellen om een kort gesprek te voeren over duurzaamheid. In de werksfeer met een leverancier of een collega, in de privésfeer met een buurman of kennis. Door mensen te belonen voor een ogenschijnlijk simpele actie, die sociaal een relatief hoge drempel heeft, wordt de actie tóch uitgevoerd en reageren mensen uitermate verrast en trots op het resultaat. Die leverancier vond het eigenlijk wel leuk dat iemand zomaar even een gesprek wil voeren over duurzaamheid.

‘Door nieuwe dingen te doen en uit te proberen – en hier een spel van te maken – beseffen mensen dat ze meer kunnen dan ze denken.’

The Optimist • juli/augustus 2022 • 21

Net als fysische tipping points in het klimaatsysteem, die zorgen voor een steeds snellere opwarming, zorgen de sociale tipping points voor een versnelling van de oplossing. Het zijn bijvoorbeeld maatregelen die leiden tot groei van kennis en maatschappelijk draagvlak, meer initiatieven, of zorgen voor een verschuiving van de sociale norm. Actuele voorbeelden zijn: onze jongere generaties die de straten opgaan en ons de spiegel voorhouden, Urgenda en Milieu Defensie die overheden en bedrijven tot verantwoording roepen, de oorlog in Oekraïne die ons afhankelijk wil laten zijn van het Russische gas, fors stijgende energieprijzen, een populair televisieprogramma dat inspiratie geeft voor klimaatactie, een bekende Nederlander die de status quo ter discussie stelt. Allemaal kantelpunten die de sociale norm verschuiven en een positieve werking hebben op onze wilskracht. De toekomst is niet gedefinieerd. Onze progressie is het resultaat van de cumulatieve inspanningen van alle mensen in het systeem. En laten we eerlijk zijn; het ís ook veel leuker om onderdeel te zijn van de oplossing en met elkaar te werken aan nieuwe initiatieven voor een duurzamere wereld van morgen. • The 2B Collective werkt aan de veranderkracht van systemen door het collectief van mensen te laten begrijpen hoe zij onderdeel uitmaken van het systeem, handelingsperspectief te geven, maar ook door positieve ervaringen op te doen door middel van acties en deze met elkaar te delen. Meer informatie: www.the2bcollective.com/nl

Onderstroom Zingeving

Wat betekent autonomie voor jou? Hebben we keuzevrijheid of worden we beïnvloed en gemanipuleerd? In haar nieuwe boek Autonomie, een zelfhulpgids onderzoekt filosoof Miriam Rasch hoe je autonoom kunt handelen in tijden van moderne technologie. Wij vroegen haar om een optimistische toelichting. Door JESSIE EICKHOFF

Immanuel Kant deed tijdens de Verlichting een oproep. ‘Heb de moed je van je eigen verstand te bedienen!’ Wat bedoelde hij hiermee? ‘Kant leefde in een totaal andere tijd. Een tijd waarin er geen vrijheid van meningsuiting was. Een tijd waarin kerkelijke dogma’s en de staat voorschreven wat je moest denken, geloven en vinden. Met deze uitspraak riep hij op om hier tegenin te gaan. In plaats van iemand anders je te laten vertellen wat je moet vinden, moedigt hij aan om zelf na te denken. Doordat de mens de rede bezit, is hij uniek. Met dit gereedschap kan hij zelf een mening vormen, keuzes maken en autonoom handelen. Als iemand ervoor kiest om zijn vermogen tot zelf nadenken niet te gebruiken, ligt de schuld van deze onmondigheid bij hemzelf. Kant noemde de Verlichting daarom ook wel het uittreden van de mens uit de onmondigheid die hij aan zichzelf te wijten heeft.’ In onze tijd zijn er een stuk meer vrijheden. Waarom lijkt het alsnog lastig om autonoom te handelen? ‘Hoewel we er op het gebied van vrijheid van meningsuiting flink op vooruit zijn gegaan, zijn er bij het vormen van onze mening nog steeds invloeden van buitenaf. Zo heeft technologie tegenwoordig een grote invloed op ons denken. Van algoritmes tot slimme systemen. Waar toendertijd voornamelijk de kerk en staat gezag hadden, ligt er door deze hedendaagse ontwikkeling veel macht bij grote bedrijven. We moeten ons realiseren dat we beïnvloed worden, maar niet in zo’n sterke mate dat we onze autonomie verliezen. Zo wordt gesteld dat wanneer wij een advertentie op Facebook zien, ons

The Optimist • juli/augustus 2022 • 22

Onderstroom Zingeving

koopgedrag wordt beïnvloed. Deze invloed moet daarentegen genuanceerd worden. Wanneer we geloven dat we willoze marionetten zijn, geven wij het eigenlijk op om zelf na te denken. Het is lastig om een autonome houding aan te nemen, wanneer techniek als feilloos en autonoom wordt gezien.’ Toch heerst er in de maatschappij een beeld dat de technologie feilloos, autonoom en hiermee superieur aan de mens is. In hoeverre klopt dit? ‘Als mens onderschatten we onszelf en blijken we het erg moeilijk te vinden om ons eigen oordeel even waardevol te vinden als die van techniek. Zo worden algoritmes als neutrale gereedschappen gezien die de wereld op een objectieve manier bestuderen. Van onszelf weten wij daarentegen dat we subjectief en bevooroordeeld zijn. Het wordt daarom moeilijk om te twijfelen aan de antwoorden van een algoritme. Maar algoritmes blijken, net zoals wijzelf, te discrimineren. Dit heet algorithm bias. Wel zijn er goede redenen te geven waarom techniek autonoom genoemd wordt. Denk bijvoorbeeld aan een zelfrijdende auto. Deze neemt zelfstandige beslissingen tijdens het rijden. Van snelheid verhogen tot voorrang verlenen. Let wel: de keuzes van zulke slimme systemen zijn ingeprogrammeerd aan de hand van data. Aangezien er net zoals bij ons allerlei invloeden van buitenaf zijn, kun je stellen dat techniek net zo min autonoom is als wij.’ Volgens Kant is autonomie individualistisch. Jij beweert daarentegen dat de context en situatie veel invloed hebben. ‘De Kantiaanse vorm van autonomie stelt dat je de buitenwereld

van je af moet schudden, abstract moet nadenken en hierbij een rationeel bewijs moet leveren. In welke tijd je ook leeft, waar je je ook bevindt, welk leven je ook leidt: er zijn altijd invloeden van buitenaf. Hierdoor staat je identiteit nooit helemaal op zichzelf. Doordat je altijd beperkt bent in je autonomie, is er ook altijd een beperking aan de individualistische uitvoering hiervan. Ik pleit daarom voor iets breders. In mijn visie betekent autonomie het aangaan van een relatie met je beperkingen, met de wereld en met de ander. Waar het om gaat, is dat je zelf moet kunnen kiezen waardoor je je laat beïnvloeden. Wees je bewust van de systemen en dynamieken om je heen en vraag je af in hoeverre jij je door welke invloeden wilt laten beïnvloeden. De input van buiten gebruik je om op een autonome wijze te kunnen reageren. Dit is een relationele vorm van samen in de wereld zijn.’ Hoe kun je, als je weet wat voor invloeden er zijn, toch proberen een autonome houding aan te nemen? Als jouw autonomie verbonden zit aan anderen, moet je op zelfonderzoek uit. Dit houdt in dat je niet alleen gaat nadenken, maar ook de wereld ingaat om iets anders te doen dan wat je normaal gesproken doet. Wat betekent autonomie voor mij? Wat is mijn context? Wat voor invloed heeft deze context? Hoe ben ik geworden wie ik ben? Wie in mijn omgeving bewonder ik? Wat zegt dat over mezelf? Door het navolgen van de ander, kom je tot jezelf. Door op zelfonderzoek te gaan, kom je automatisme in je eigen gedrag en gedachten tegen. Deze komen vaak voort uit het gezonde verstand. Om autonoom te handelen moet je soms juist in-

gaan tegen het gezonde verstand. Bijvoorbeeld wanneer de normen en waarden van de maatschappij niet jouw keuze zijn. Door automatisme in je eigen gedrag en gedachten te onderzoeken, kun je ervoor kiezen om bepaalde patronen te doorbreken.’ Persoonlijke autonomie vraagt om collectieve actie, stel je in het boek. ‘De ondermijning van autonomie vindt op collectieve schaal plaats. Stuk voor stuk worden wij ongevraagd beïnvloed door technologie, met als gevolg een beperking van onze persoonlijke autonomie. Alleen ga je het niet redden tegenover de aanval van autonomie. Denk aan discriminerende algoritmes of het monopolie van Facebook. Daarom is er collectieve actie nodig tegenover instanties die deze technologie misbruiken. Collectieve actie kan echter pas ontstaan wanneer we op individueel niveau bedenken wat autonomie voor ons betekent, we op ons eigen vermogen vertrouwen om keuzes te maken en wij niet willen dat algoritmes beslissingen voor ons nemen. De eerste en belangrijkste stap is daarom om je af te vragen: wat betekent autonomie eigenlijk voor mij?’ •

The Optimist • juli/augustus 2022 • 23

‘Waar het om gaat is dat je zelf moet kunnen kiezen waardoor je je laat beïnvloeden.’

Autonomie een zelfhulpgids Seth Godin, Miriam Rasch Uitgeverij Prometheus ISBN: 9789044650709 112 pagina’s € 16,99 Verkrijgbaar in de webshop van The Optimist.

1 Mariam Rasch Foto: Merlijn Doomernik

START: 13 SEPTEMBER 2022

Opleiding: Ubuntu, leiderschap en burgerschap Een integrale kijk op samenwerken en samenleven Ik ben omdat wzijijn zijn. Wij de omdat aarde is

Wat leer je? In de opleiding Ubuntu, leiderschap en burgerschap zullen we op ﬁlosoﬁsch, wetenschappelijk en praktisch niveau samen zoeken, verbanden leggen en de synergie ervaren tussen persoonlijk professionele, organisatorische en maatschappelijke vraagstukken. We zullen de waarden van Ubuntu toepassen in werk en leven en daarmee gezamenlijk bijdragen aan het geheel waar we zelf onderdeel van zijn. Met andere woorden: we ontwikkelen een houding van deelgeverschap.

‘We leven in een wereld die gekenmerkt wordt door diversiteit’ Desmond Tutu We leven in een wereld met boeiende, maar complexe vraagstukken. Het denken over leiderschap lijkt actueler dan ooit. Vooral als het niet goed gaat – in de politiek, in de voetbalwereld, in de zorg, in de economie – klinkt de roep om een sterke leider, alsof het om een geromantiseerd personage zou gaan met individuele eigenschappen. Maar klopt dat beeld wel? We beseﬀen steeds meer dat we in onze families, organisaties en huidige samenleving complexe vraagstukken niet meer individualistisch opgelost krijgen. Samenzorg, cocreatie, participatiemaatschappij, duurzaamheid, diversiteit en dialoog geven richting aan antwoorden op vluchtelingenthema’s, ouderenzorg, discriminatie, angst voor radicalisering, racisme en klimaat. Hoe kunnen we integraal leren kijken in plaats van gefragmenteerd? Hoe kunnen we leren van elkaars diversiteit? Hoe krijgen we het algehele commitment bij besluitvormingen? Hoe kunnen we verschillend samenzijn in dialoog? Wat betekent dit voor ons leiderschap, onze grondhouding als ouder, manager, bestuurder, buurtwerker, pastor, docent? Met de steeds terugkerende cruciale vraag: Hoe dragen wij bij aan onze samenleving, hoe dragen wij bij aan onze aarde?

De opleiding beslaat vijf modules van telkens twee dagen: dinsdag en woensdag. Aanvang dinsdag om 10.00 uur, einde woensdag om 17.00 uur. Module 1 Ubuntu 13 en 14 september 2022 Module 2 Existentie, economie en ethiek 11 en 12 oktober 2022 Module 3 Persoonlijke professionaliteit en politiek 22 en 23 november 2022

Module 4 Organisatie, leiderschap en ondernemerschap 13 en 14 december 2022 Module 5 Samenleving en duurzaamheid 17 en 18 januari 2023

Deelname Deelname aan de opleiding is mogelijk vanaf € 4.600,-

Ubuntu: Ik ben omdat wij zijn

De opleiding Ubuntu, leiderschap en burgerschap is een samenwerking tussen ISVW en Ubuntu Society

Column

Annette Nobuntu Mul

Founder Ubuntu Society, voorzitter Stichting Ubuntu Nederland. www.ubuntusociety.nl

Na-denken ‘TWITTER LIJKT INMIDDELS WEL EEN COCKTAILBAR VAN REPTIELEN- EN ZOOGDIERENBREINEN.’

Foto: Sanne Terlouw

‘Hè, denk nou toch eens nááááá’ zei mijn moeder altijd hardop tegen zichzelf, als ze de sleutels weer eens niet kon vinden of de melk van de koffie in de keuken had laten staan. Ze sprak zichzelf dan bestraffend toe, met een lange nadruk op de ‘a’. De strengheid naar zichzelf kwam voort uit de overtuiging dat ze haar gevoelens, zelfs haar hele leven, kon beheersen met ‘gezond verstand’. Hoe kon mijn moeder weten, dat haar verstand (neocortex) degenereerde en haar gevoelens, emoties en sociaal gedrag (limbisch systeem) en instincten (reptielenbrein) langzaamaan de overhand zouden gaan nemen? Met die wetenschap zou ze zeker milder voor zichzelf zijn geweest. Want, zo weten we inmiddels via de neurowetenschap, ons brein bestaat uit drie delen: het 500 miljoen jaar oude reptielenbrein, het 200 miljoen jaar oude limbisch systeem en de relatief 1 miljoen jaar jonge neocortex. Deze drie delen zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, waarbij ons reptielenbrein en limbisch systeem 85 procent van onze primaire reactie vormen. Ons zogenaamde ‘gezond verstand’ verklaart die keuze dan achteraf. We denken na. Maar ja, onze neocortex is dan ook een jonkie en behoeft nog veel training. Ten tijde van de Verlichting groeide een enorme verheerlijking van de ratio. ‘Ik denk dus ik besta’ benadrukte het vermogen van de mens, zich verheven bóven de planten en dieren opstellend, om zich bewust te zijn van het bewustzijn. Innerlijke driften en emoties werden onderdrukt en veroordeeld. Deze ratio in combinatie met het verwerven van kennis op basis van empirie heeft de Westerse wereld zeker veel voorspoed gebracht: de industriële revolutie, de ICT-ontwikkeling, veel diepgaande kennis over het universum, medische inzichten en de evolutieleer. Maar vanaf de zestiger jaren zien we een ommekeer. Het belang van de ratio werd in twijfel getrokken, het grote ‘luisteren naar je gevoel’

ontpopte zich als een onhoudbare emancipatorische doorbraak. Door de overtuiging dat de mens boven de natuur zou staan én de overgang van ‘God centraal’ naar ‘de mens centraal’ is een cultuur ontstaan waarin het eigen gevoel, zelfbeschikkingsrecht, zelfontplooiing en vrijheid – met het afgooien van welk juk dan ook – hoogtij is gaan vieren. We zagen het in de kunst, de muziek, de literatuur en in de opvoeding. Het afwerpen van een juk klinkt natuurlijk bevrijdend, maar het heeft er inmiddels toe geleid dat we onze oerinstincten ruim baan zijn gaan geven. Zo lijkt Twitter inmiddels wel een cocktailbar van reptielen- en zoogdierenbreinen. Het leidt tot maatschappelijke verruwing, moraliteit en wetenschap worden ter discussie gesteld en populisme wordt gevoed. Tegelijkertijd rijst er een groot probleem, want willen we de grote mondiale vraagstukken in humanitair en ecologisch opzicht oplossen dan zullen we eerst moeten erkennen, dat mensen die hun leven lang aan één onderwerp werken er meer van weten dan een individu met ‘gezond verstand’, juist omdat ons ‘gezond verstand’ zonder wetenschap en moreel kompas doorspekt is met instincten, emoties én gebundelde opinies van en door andere opiniemakers. Daarom ligt een grote verantwoordelijkheid bij de politiek om niet alleen het ‘gezonde verstand’ samen te onderzoeken vanuit een morele dialoog, maar ook altijd te toetsen aan de feiten. Er ligt zo mogelijk een nog grotere verantwoordelijkheid bij wetenschappers om, met de kracht van diversiteit, deel te nemen aan het maatschappelijk debat. Tot slot, namens mijn moeder, een oproep aan iedere burger om de eerste impuls van het eigen gelijk even te verlaten. Een respectvolle tussenruimte voor morele dialoog op te zoeken en terug te keren naar de erkenning en toegevoegde waarde van de wetenschap: ‘Hè, denk nou toch eens even náááá!’ •

The Optimist • juli/augustus 2022 • 25

Kraakverse thee van de theeplantage in jouw theekop

Krijg nu 1 thee cadeau Gebruik code: OPTIMIST

www.frankabouttea.com/optimist

Thema Gezond verstand

ZIJN WE OOK WIJS GENOEG?

Minister Robbert Dijkgraaf sprak vorig jaar de wijze woorden: ‘Gezond verstand is hetgeen waarvan iedereen denkt dat ze precies genoeg hebben. Niet te veel, maar ook zeker niet te weinig.’ Wij vroegen hersendeskundige professor Erik Scherder in hoeverre we ons gezonde verstand gebruiken. Kort samengevat: er is ruimte voor verbetering. Filosoof Johan Braeckman laat zien hoe ons gezonde verstand ons kan misleiden, maar ook hoe noodzakelijk het kan zijn. In die gedachtelijn spraken we ook met Martijn Lampert, die al vele jaren onderzoek doet naar menselijke waarden. Hij vertelt over het verband tussen gezond verstand en hermetische wijsheid. Brain Balance Expert Charlotte Labee maakt ons erop attent dat alles wat om ons heen gebeurt, ons brein voedt. Ook onze aandachtsspanne wankelt onder invloed van buitenaf. Vooral jongeren hebben sinds corona moeite om het koppie erbij te houden. Wat is daar aan te doen? Tenslotte is er aandacht voor de praktijk van het gezonde boerenverstand: we spraken klimaatboeren die zicht houden op een gezondere bodem. Wij denken dat er precies genoeg verhalen met gezond verstand in dit nummer staan. The Optimist • juli/augustus 2022 • 27

Thema Gezond verstand

‘KOM DAT STOELTJE EENS UIT!’

Door BRIAN DE MELLO

Op zijn bescheiden werkkamer aan de Vrije Universiteit in Amsterdam komt professor Erik Scherder tot heldere inzichten. Eén ervan is dat we naast de coronapandemie nog steeds te maken hebben met een andere pandemie: die van bewegingsarmoede. We spreken onder andere over de vraag waarom burgers en bestuurders hun gezonde verstand amper gebruiken als het om bewegen gaat.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 28

Thema Gezond verstand

‘LEIDERS, DIE OP EEN BESLISSING DURVEN TERUG TE KOMEN, GETUIGEN VAN EEN BIJZONDER GEZOND VERSTAND.’

Hoogleraar neuropsychologie Erik Scherder is bij het grote publiek bekend geworden door zijn optredens en colleges op tv bij DWDD, maar hij heeft ook een aantal populaire boeken over het brein op zijn naam staan. Alles om mensen van alle rangen en standen bewust te maken van de werking van de hersenen en de invloed van ons handelen op ons welzijn. Het begrip ‘gezond verstand’ is een kolfje naar zijn hand.

Flexibel opstellen

Als mensen eenmaal in een ingeslagen weg denken, dan is het volgens Scherder lastig om daaruit te komen. ‘Dat geldt voor ons allemaal. Je moet goed kunnen “remmen” om je open te stellen voor nieuwe ideeën. Met remmen bedoel ik: dat je op de ingeslagen weg terug kunt komen. Neem bijvoorbeeld creativiteit; dat wordt vooral gezien als het krijgen van een bepaald idee. Maar eigenlijk moet je dat idee juist loslaten. We spreken van inhibitie of remming. Loslaten, zodat er weer ruimte komt voor een nieuw idee.’ Leiders, die op een beslissing durven terug te komen, getuigen van een bijzonder gezond verstand, merkt hij op. ‘Het is heel knap als ze dat kunnen.’

Ter illustratie schetst hij het beeld van een museum. Dat beschikt over een kelder vol met kunstwerken die het daglicht nooit zien, terwijl dag in dag uit dezelfde collectie ten toon wordt gesteld. ‘Dat is een bekend fenomeen in de kunstwereld. Je kunt je dan afvragen hoe “versteend” ons brein is om iets anders te bedenken.’ Schrale troost is dat we allemaal hiermee te maken hebben. Wegstappen van dingen die je altijd hebt gedaan is niet makkelijk, en we horen de professor zeggen dat het vaak nog lastiger wordt naarmate de jaren voortschrijden. ‘De flexibiliteit in denken neemt vanaf je dertigste in principe al wat af, maar dat geldt niet voor iedereen. Als je opgroeit met het idee dat er altijd uitdagingen zijn en dat je nieuwe dingen kunt ondernemen, dan kom je niet zo snel in de sfeer van “dit doe ik nu, en dit blijf ik doen”. Gezond verstand is naar mijn idee een verstand dat zich flexibel blijft opstellen.’ Hierbij maakt Scherder de kanttekening dat erfelijkheid een rol speelt, maar dat is niet de enige bepalende factor. Hij wijst op het belang van epigenetica, de omgevingsfactoren die de expressie van je genen veranderen.

Positief nieuws

Binnen die omgeving mag de invloed van negatieve boodschappen niet onderschat worden. Dat zegt niet alleen de hoogleraar, maar het blijkt ook uit talloze wetenschappelijke studies. ‘In de SARS-1 studies, dus het onderzoek dat verricht werd na de vorige pandemie, stond heel duidelijk: Limit your negative news. Die les is in Nederland slecht begrepen, tot op de dag van vandaag’, stelt Scherder. ‘Negatief nieuws is het nieuws dat je goed onthoudt. Vanuit de evolutie gezien is dat begrijpelijk, omdat je daarmee je voordeel kunt doen.’ Hiermee doelt hij op de bescherming die het oplevert doordat je weet wat je níet moet doen en omdat je gevaar wilt mijden. Dat maakt negatief nieuws aantrekkelijker om tussen je oren te knopen. ‘Maar je kunt ook overdrijven,’ vindt de neuropsycholoog, ‘en dat gebeurt overal. Positief nieuws is niet interessant, negatief nieuws wel en dus ligt daar de focus op.’ Het viel hem op hoe virologen volop spraken over de volgende pandemieën, waarvan niemand nog weet wat het precies is. Praten over een onbekend virus versterkt het negatieve nieuws. ‘Kom ermee als je het wél weet. Waarom moet ik nu als toeschouwer al weten wat er misschien nog komt? Wat helpt mij dat, behalve dat ik er meer stress en spanning door ervaar? Dat is ongezond, het is slecht

The Optimist • juli/augustus 2022 • 30

Thema Gezond verstand

voor je immuunsysteem’, klinkt het fel. Hij is niet tegen waarschuwen, maar er zitten volgens hem wel grenzen aan waarschuwen. In zijn boek Hersenen willen lezen roept hij de media op om op het gehanteerde taalgebruik te letten. Een positieve in plaats van een negatieve kop boven een krantenbericht of een online nieuwsitem kan al het verschil maken. De trend dat steeds meer mensen niet meer naar het nieuws of naar praatprogramma’s willen kijken en deprimerend leesvoer trachten te mijden, vindt hij begrijpelijk. ‘Het is zelfs een goed idee. Je hoeft niet alles uit te schakelen, maar om nou naar al die talkshows te kijken waarin de volgende rampen over ons worden uitgestort… Wat doet dat voor onze gezondheid? Daar mogen we meer op letten.’

Milde ouderen

‘EEN POSITIEVE IN PLAATS VAN EEN NEGATIEVE KOP BOVEN EEN KRANTENBERICHT OF EEN ONLINE NIEUWSITEM KAN AL HET VERSCHIL MAKEN.’

Momenteel schrijft hij, samen met Leonard Hofstra, hoogleraar cardiologie, een boek over positivisme. Daarin komt onder meer the positivity of aging aan bod. Hij legt vol enthousiasme uit wat dit inhoudt. ‘Als je ouder wordt, zie je het brein veranderen. Bepaalde verbindingen in de hersenen versterken zich zelfs. En dat is het geweldige: die helpen om je negatieve levensgebeurtenissen een minder negatieve connotatie te geven. Het zorgt ervoor dat je op latere leeftijd uiteindelijk afscheid kunt nemen met een terugblik van “het is toch goed geweest”. Ondanks dat mensen ingrijpende gebeurtenissen meegemaakt kunnen hebben. Dat is een fantastische boodschap!’ Helaas geldt dit natuurlijk niet voor iedereen. Diverse studies laten zien dat jongeren vaker de minder leuke kant van een gebeurtenis benadrukken dan ouderen. Bijvoorbeeld bij het luisteren naar verschillende soorten muziek, waarbij jongeren eerder neigen naar de sombere kant van wat ze horen. Andere experimenten tonen aan dat ouderen doorgaans milder reageren op unfaire voorstellen (‘ze bedoelen het niet zo kwaad’). In de geneeskunde zie je binnen de literatuur voldoende bewijs dat optimisme in verband staat met een langer leven, door een lagere bloeddruk en minder stress. Scherder licht toe: ‘Dat heeft onder meer te maken met het feit dat optimistische mensen eerder zeggen “ik kijk er toch iets milder tegenaan”. Ander onderzoek bij jongere en oudere personen laat zien dat beide groepen even goed in staat zijn om op een foto een echte lach van een neplach te onderscheiden, maar dat de ouderen zich

ook aangetrokken voelen tot die neplach. Dat is precies wat ik zelf meemaak. Al die studenten op de campus die vriendelijk zwaaien naar me terwijl ze het misschien niet menen, daar word ik tóch blij van. Dan heb je dus altijd een leuke dag’, voegt hij er hartelijk lachend aan toe.

Bewegen moet

Als lid van de Nederlandse Sportraad is Scherder ambassadeur van de boodschap dat wij, jong en oud, dagelijks meer zouden moeten bewegen. Dat heeft hij niet zelf uitgevonden; in zijn ogen is hij slechts de boodschapper van het relevante wetenschappelijke onderzoek binnen zijn vakgebied. ‘Het is allemaal al gepubliceerd en niet door mij bedacht. We hebben in eerste instantie gedacht dat het mensen zou wakker schudden als ze te horen krijgen wat de invloed is van bewegen op je cognitieve ontwikkeling. Als ouders zouden horen wat het effect van bewegen is op de hersenen van hun kinderen. Maar nee, dat heeft het helemaal niet gedaan.’ Zijn inspanningen met de Nederlandse Sportraad, het aan tafel zitten met ministers, Kamerleden en het RIVM; het heeft tot nu toe niet mogen baten. Hij kan slechts gissen waar dat aan ligt. Ter-

The Optimist • juli/augustus 2022 • 31

Thema Gezond verstand

‘AL DIE STUDENTEN DIE VRIENDELIJK ZWAAIEN NAAR ME TERWIJL ZE HET MISSCHIEN NIET MENEN, DAAR WORD IK TÓCH BLIJ VAN.’

wijl de literatuur geen twijfel laat bestaan over wat nu een verstandige aanpak is: ‘Als er iets is wat wij zelf kunnen doen tegen toekomstige pandemieën, dan is het dat de overheid moet zorgen voor een beter afweersysteem van zijn burgers. Kennelijk is het geen prioriteit, is het de urgentie niet. Er staan andere dingen op de agenda en daar kan men maar niet van afkomen. Vraag me niet hoe dat kan.’ In een gesprek met een verantwoordelijke minister van Onderwijs was het voorstel van Scherder eenvoudigweg: laat kinderen op de basisschool na een half uur zitten, drie minuten bewegen naast hun stoel. ‘Dat kost niets extra, maar je krijgt zo meer gevoeligheid voor insuline, daarmee minder risico op diabetes, harten vaatziekte, overgewicht; precies het probleem in Nederland, waar de helft van de mensen met overgewicht mee kampt. En daarnaast werkt bewegen in het voordeel van het onderwijs: het verbetert de concentratie en via sport en spelen leren kinderen samenwerken.’ Het leek tegen dovemansoren gezegd. ‘Daar kan ik me behoorlijk druk over maken’, verwoordt hij het netjes. ‘We willen met de Nederlandse Sportraad dat de jeugd weer leert dat bewegen een normaal onderdeel is van de dag. In twintig jaar tijd is, van de Ne-

derlandse bevolking, slechts vijf procent méér gaan voldoen aan de bewegingsnormen van twintig jaar geleden. En die normen zijn inmiddels achterhaald!’

Radicale verandering

Dat zijn geen opbeurende constateringen. Er gaan de laatste tijd stemmen in de samenleving op om het juiste beleid via de rechter af te dwingen – uit gezondheidsbeschermingsoogpunt. Scherder hoopt van harte dat alles via de ‘gewone’ weg letterlijk en figuurlijk in beweging komt. Dat lijkt hem de juiste route, maar het gaat niet meer slechts ‘met slappe praat.’ Alleen maar vertellen wat er aan de hand is, werkt niet. De beslissers nemen het ter kennisgeving aan en ondernemen weinig of zelfs geen actie. Op zijn werkkamer staan enkele voorwerpen waar hij bijzonder aan gehecht is. Een goudgeel gedroogde plant die hij van zijn dochter kreeg, een geschilderd vierluik waarop neuronen zijn afgebeeld en een schilderij dat hij kocht van iemand die een zwaar infarct in de linkerhersenhelft overleefde. ‘Voor het infarct schilderde hij niet, maar zijn rechterhersenhelft, zeg maar “de creatieve kant”, kwam daardoor tot bloei. Dat zie je vaker, dat mensen na een herseninfarct gedichten gaan schrijven, of gaan schilderen.’ Zo’n radicale verandering is ook nodig als het op bewegen aankomt. ‘Het zitten onderbreken, is echt een belangrijk punt’, benadrukt Scherder. ‘Je kunt op school niemand dwingen om te bewegen, maar je kunt wel zeggen: “kom dat stoeltje eens uit”. Misschien worden de ouders die dit horen dan aan het denken gezet.’

Er zin in hebben

Het verband tussen bewegen en positief in het leven staan is onlangs tijdens studies in de COVID-periode aangetoond. ‘Jonge mensen die gewend waren om drie keer per week een halfuur te sporten en dat vanwege de lockdown niet meer konden, begonnen binnen twee weken depressieve symptomen te vertonen. Ook voor mensen met een angststoornis of gevoelens van depressie is bewezen dat bewegen, rennen, wandelen, ervoor zorgt dat er stofjes in de hersenen vrijkomen die de druk op de negatieve systemen doet toenemen zodat er minder naar boven komt. Voor iedereen die zich na een dag op kantoor of thuis zitten wat miserabel voelt en denkt ‘ik heb nergens zin meer in’, heeft Scherder een waardevolle

The Optimist • juli/augustus 2022 • 32

Thema Gezond verstand

‘MAAK AAN HET EIND VAN DE DAG EEN LIJSTJE MET DE GOEDE PUNTEN VAN VANDAAG.’

tip: De netwerken in de hersenen die te maken hebben met “zin hebben, initiatief nemen” zakken na een hele dag zitten in. Om die netwerken te activeren, kun je gaan bewegen binnen je mogelijkheden.’ Hij formuleert het voorzichtig, omdat hij als geen ander begrijpt dat de omstandigheden van ieder individu verschillen. ‘Veel mensen hebben het niet makkelijk en ervaren veel tegenslag. Het enige wat ik ze kan meegeven is: misschien kun je op bepaalde momenten proberen te bedenken “wat doe ik te weinig” en kan dat bijdragen aan het “je beter voelen”. En wellicht kun je meer dan je denkt.’

Schande

Er wordt instemmend geknikt op de vraag of hij zichzelf een optimist vindt. ‘Dat is deels genetisch bepaald. Ik hoef er mijn best niet voor te doen om optimistisch te zijn. Onze “geluksprofessor” hier aan de Vrije Universiteit, prof. dr. Meike Bartels, legt altijd uit dat we genen hebben die verantwoordelijk zijn voor een optimistisch karakter, maar ze moeten wel “aangezet” worden.’ Het is altijd een samenspel van genen en omgeving, met mechanismen zoals epigenetica. Je kunt de juiste genen hebben maar toch geen gelukkig leven leiden, om-

dat je de broodnodige gelukkige omstandigheden niet kent. Hij vervolgt: ‘Het advies van Bartels luidt: maak aan het eind van de dag een lijstje met de goede punten van vandaag. Dus niet de slechte, maar de goede ervaringen. Daar geloof ik heilig in. Niet dat ik lijstjes maak, maar ik kijk altijd naar de goede kanten van iets wat tegenvalt.’ Zelfs als hij enigszins teleurgesteld terugkomt van een gesprek met een minister die niet tot actie overgaat? ‘Het is onbegrijpelijk dat de overheid na twee pandemieën niet reageert. En het is een schande dat de mensen die kunnen bewegen niet worden gestimuleerd om het te doen, terwijl er, helaas, heel veel mensen zijn die wel zouden willen bewegen, maar die dit door hersenschade niet kunnen doen. En ja, zelfs na zo’n gesprek met een minister denk ik toch optimistisch: ik heb het wél even gezegd.’ We nemen afscheid, maar niet zonder nog enkele geruststellende woorden van breinprofessor Scherder over zijn eigen psyche: ‘Mensen vragen weleens of ik gefrustreerd ben als er niet naar me wordt geluisterd. Maar dat is totaal niet het geval.’ En afsluitend met een glimlach: ‘Gefrustreerd, dat woord komt niet eens voor in mijn woordenboek.’ •

The Optimist • juli/augustus 2022 • 33

Thema Gezond verstand

WAT IS GEZOND VERSTAND? ‘Gebruik je gezond verstand.’ Deze uitspraak wordt te pas en te onpas gebruikt, doorgaans zonder inzicht in de precieze betekenis ervan, aldus filosoof Johan Braeckman. Wat houdt gezond verstand eigenlijk in? En in hoeverre is deze vorm van denken betrouwbaar? We vroegen het aan hem. Door JESSIE EICKHOFF

‘Blijf uw gezond verstand gebruiken’, verkondigde premier Rutte meermalen tijdens de persconferenties afgelopen jaar. Wat bedoelde hij hiermee? ‘“Draag een mondkapje, vermijd contact en laat je vaccineren”, bedoelde de overheid te zeggen. Waar sommigen het vanzelfsprekend vinden om de adviezen van deskundigen op te volgen, dacht een flink deel van de bevolking daar helemaal anders over. Hun gezonde verstand vertelde hen zich niet te laten inspuiten met een vaccin, waarvan ze beweerden niet te weten wat erin zat. Wat we onder gezond verstand verstaan, komt neer op vanzelfsprekendheden, intuïties en onderbuikgevoelens. Deze zijn afhankelijk van de context waarin we ons bevinden, en van onze ervaringen, normen en waarden. Zo verwijzen moslims naar de Koran, christenen naar de Bijbel en atheïsten naar de wetenschap. “Je ziet toch dat het zo is”, zegt men dan ook vaak. “Het is toch evident”. Blijkbaar kan men met gezond verstand tot zeer uiteenlopende opvattingen komen.’ Wat had de overheid beter kunnen doen? ‘In grote lijnen zijn er zijn twee vormen van denken: intuïtief denken en rationeel denken. Intuïtief denken berust op onderbuikgevoel, op wat vrijwel onmiddellijk en als eerste in je opkomt. Dit kan vereenzelvigd worden met het gezond verstand. Rationeel denken gaat trager, je moet er inspanningen voor doen. Van een boek lezen tot een onderzoek uitvoeren. Je voert redenen aan voor jouw standpunten en baseert dit niet simpelweg op een gevoel. De overheid had in dit geval beter kunnen oproepen tot het gebruik van de rede. Filosofen hebben een gezond wantrouwen tegenover het gezond verstand. Gezond verstand misleidt ons vaak. Door middel van de rede stellen filosofen evidenties voortdurend in twijfel. Wanneer de overheid had opgeroepen tot het gebruik van de rede en voldoende argumenten had gegeven, konden meer mensen op redelijke wijze hun gezond verstand gepast wantrouwen.’

The Optimist • juli/augustus 2022 • 34

de grond raakt. Deze kogel valt rechtstreeks naar de aarde, terwijl de andere eerst vijfhonderd meter verder vliegt. In werkelijkheid bereiken ze tegelijkertijd de grond. De aantrekkingskracht is namelijk hetzelfde. Dat is een kwestie van fysica.’

In welke soort gevallen misleidt het gezond verstand? ‘Het menselijk brein is geëvolueerd in functie van overleven en voortplanting. Het is niet in de eerste plaats gericht op het ontdekken van de waarheid over van alles en nog wat. De werkelijkheid zit vaak contra-intuïtief in elkaar. Dat botst regelmatig met het gezond verstand. Wetenschap gaat dan ook vaak tegen intuïties en buikgevoelens in. Denk aan vraagstukken zoals als de rotatiesnelheid van de aarde, de grootte van het universum of de herkomst van de mensheid. Zo dachten mensen voor de zestiende eeuw dat de aarde stilstond, en velen twijfelden er toentertijd nog aan dat ze rond is. We vallen tenslotte niet van de aarde af. Inmiddels weten wij door wetenschappelijk onderzoek dat de aarde wel degelijk bolvormig is en beweegt. Er zijn ook veel experimenten die aantonen dat het gezond verstand misleidt.’ Kun je een voorbeeld van zo’n experiment geven? ‘Stel je voor: ik heb een pistool. Terwijl ik mijn arm parallel aan de aarde houd, schiet ik. De kogel vliegt recht vooruit en valt na verloop van tijd neer op de grond. Terwijl ik die kogel afschiet, valt er tegelijkertijd een kogel uit het pistool recht naar beneden. Welke kogel bereikt als eerste de aarde? De meeste mensen denken dat de kogel die direct uit het pistool naar beneden valt, als eerste

‘DE WERKELIJKHEID ZIT VAAK CONTRAINTUÏTIEF IN ELKAAR.’

1 Johan Braeckman Foto: Gwenny Cooman

Zijn er ook momenten waarop het wel verstandig is het gezond verstand te gebruiken? ‘We kunnen ons hier ondermeer op de Nederlandse filosoof Spinoza beroepen. “Emoties zijn bij ieder mens aanwezig”, stelde Spinoza. Stel je voor dat iemands relatie wordt beëindigd, doordat diens partner een ander heeft. Volgens Spinoza is het gepast en normaal dat zo iemand verdriet voelt. Wanneer hij daarentegen zijn liefdesrivaal vermoordt, wordt hij slaaf van zijn passies. De rationaliteit is zoek. Dit kan ook toegepast worden op het gezond verstand. Gezond verstand mag er zijn, maar je moet je niet alleen hierdoor laten leiden. Toch zijn er ook gevallen waarin het wel verstandig is om je door jouw gezond verstand te laten leiden, bijvoorbeeld in situaties waar gevaar opduikt en we snel moeten handelen.’ Heb je daar een voorbeeld van? ‘Stel je voor dat je ’s avonds alleen op straat loopt en iemand verderop in de schaduw ziet staan. Je krijgt een onprettig gevoel en besluit een andere route te nemen. Om een andere weg in te slaan, moet je eerst oversteken. Even verderop rijdt een auto met hoge snelheid jouw kant op. Je besluit om nog niet over te steken. In beide situaties gebruik je je gezonde verstand. Het gezond verstand geeft je een onmiddellijke ingeving. De rede gebruiken of naar statistieken verwijzen, heeft in zulke situaties geen zin. Integendeel, dan ben je te laat, of neem je in ieder geval een onnodig risico. Bij potentieel gevaar neem je liever het zekere voor het onzekere. Het kan zelfs gevaarlijk zijn om je intuïtie te negeren. Wanneer er rook vanonder de deur komt, moet je je gezond verstand gebruiken en maken dat je wegkomt. Zo heeft het gezond verstand ook een positieve functie.’ •

The Optimist • juli/augustus 2022 • 35

Thema Gezond verstand

WAARMEE VOED JIJ JE BREIN? Door LAURA BOETERS

Walnoten, vis of zeewier. Waarschijnlijk denk je hieraan bij het voeden van je brein. Brain Balance Expert Charlotte Labee breidt het voedingspakket uit: ‘Alles wat om jou heen gebeurt is voeding voor het brein.’

The Optimist • juli/augustus 2022 • 36

Foto’s: Eric van den Heuvel

Thema Gezond verstand

‘WE VOEDEN ONS BREIN MET VEEL MEER DAN ALLEEN VOEDINGSSTOFFEN.’

Op het moment dat deze editie van The Optimist verschijnt, heeft ze net haar Brain Food Tour erop zitten. Twee maanden lang stond ze op de bühne om te vertellen over alles waarmee we ons brein voeden. We hebben het over Charlotte Labee, Brain Balance Expert en auteur van meerdere boeken over hersengezondheid. Ze schreef de bestsellers Brain Balance (2019) en Brain Food (2020) en deze maand verschijnt van haar hand Overprikkeld brein – meer rust en balans in 10 weken. Terug naar haar theatertour, waar ze sprak over voeding in de breedste zin van het woord. Het voeden van ons brein gaat volgens Labee namelijk verder dan omega 3 en andere belangrijke nutriënten. Ze aanschouwt het totale voedingsplaatje: ‘We voeden ons brein met veel meer dan alleen voedingsstoffen. Denk bijvoorbeeld aan onze sociale omgeving, onze ademhaling, de mate waarin we ontspannen, de informatie die we tot ons nemen vanuit de media en onze telefoon. Als we het brein zouden tekenen, is alles wat daaromheen gebeurt voeding voor het brein.’ En waarmee we ons voeden, bepaalt hoe we in het leven staan, zegt ze. ‘Het heeft invloed op je mentale processen, het bepaalt of je wendbaar bent en of je weerbaar door het leven kunt gaan. Dit betekent niet dat je met de juiste voeding altijd gelukkig, zen en in balans moet zijn, dat zie ik als een soort hype van deze tijd. Het gaat mij erom dat je op mindere dagen weet hoe je je brein kunt sturen en voeden om jezelf beter te voelen.’ Tijdens haar tour presenteerde ze het voeden van het brein als leefstijl. Maar het aanpassen van onze leefstijl is wellicht makkelijker gezegd dan gedaan. Labee: ‘Bewustwording is daarom de eerste stap naar Brain Food als lifestyle. We moeten eerst weten hoe ons lichaam en brein functioneren, welke invloed we erop hebben en welke beloning we krijgen als we de juiste leefstijlkeuzes maken. Met beloning bedoel ik dat we meer energie krijgen, beter in ons vel zitten, beter slapen, ons gelukkiger voelen en beter om kunnen gaan met stress. Wanneer we begrijpen dat onze organen van invloed zijn op al deze processen en dat deze samenwerken met de hersenen, geloof ik dat we vanuit dit besef gemakkelijker kiezen voor gezonde voeding. Gezonde voeding krijgt dan ineens een functie. Hiervoor kiezen hoeft niet moeilijk te zijn en iedere dag drie uur in de keuken staan is écht niet nodig. Als je stap

voor stap je leefstijl aanpast en na een maand merkt dat je meer energie krijgt, voelt het niet als een belasting. Dat voeding ons medicijn is, daar mag echt wel wat bewuster mee worden omgegaan.’

Mentale ziektes voorkomen

Het maken van gezonde voedingskeuzes stond centraal in haar boek Brain Food uit 2020. In Overprikkeld brein kijkt ze verder dan wat we in ons mond stoppen; Labee’s nieuwste werk staat in het teken van álle prikkels die we tot ons nemen. Voor onze hersengezondheid is het belangrijk dat we daarmee om leren gaan, stelt ze. ‘Een overprikkeld brein is het voorstadium van een burn-out, waar heel veel mensen momenteel inzitten. Wanneer je overprikkeld bent en daar niet op anticipeert, krijg je uiteindelijk burn-out-klachten, depressieve gevoelens, fysieke ziektebeelden en ontstekingen.’ Met Overprikkeld brein wil ze mensen helpen om die ziektebeelden zoveel mogelijk te voorkomen. Ze licht toe: ‘Op dit moment zijn er wereldwijd één miljard mensen met een neurologische aandoening. Dat is ongeveer één op de zeven. Dit zijn er nog nooit zoveel geweest en is een signaal dat we leven in een wereld die niet goed is voor ons brein. Eigenlijk creëren we een totaal verkeerde wereld voor een brein dat al miljoenen jaren oud is en op een heel oud systeem overleeft. En de wereld verandert niet, of misschien slechts in kleine mate, maar te langzaam, dus dan zullen we er zelf iets aan moeten doen.’ Het liefst ziet ze daarom een verandering in hoe we ons leven inrichten, aan de hand van de juiste informatie en preventie. ‘Die snelle wereld wordt morgen en overmorgen alleen maar sneller. Of dat heel erg is? Nee, op zich niet, mits we weten hoe we onszelf daar het beste in kunnen bewegen. Maar zolang we klakkeloos doorgaan, zonder dat we weten wat dat betekent voor onze gezondheid, zien we steeds vaker depressies, burn-outs, dementie, alzheimer en Parkinson ontstaan.’ Toch staat het brein er niet overal ter wereld slecht voor. ‘Er zijn waanzinnig mooie onderzoeken gedaan naar de lichamelijke en geestelijke gezondheid van oerstammen, zoals een aantal indianenstammen en Inuit. Hieruit is gebleken dat daar geen kankers bestaan. Ook geen dementie, geen Parkinson, geen Alzheimer. Dat deze ziektebeelden daar niet voorkomen, is interessant. Althans, voor

The Optimist • juli/augustus 2022 • 38

Thema Gezond verstand

mijn brein. Ik vraag me dan af hoe die mensen leven en wat zij anders doen dan wij. Nou, heel simpel, zij leven in en van de natuur en gaan mee in dat ritme. Ze maken gebruik van plantenmedicijnen en redden het met alles uit de natuur. Natuurlijk is het fantastisch dat we hier medicijnen hebben ontwikkeld zoals antibiotica, maar we zijn hierdoor wel de verbinding kwijtgeraakt met de wijsheid die al miljoenen jaren voor ons als mens werkte.’ Wat kunnen we nu specifiek van deze oerstammen leren en vandaag al toepassen in onze leefstijl? ‘We kunnen bijvoorbeeld kijken naar de darmen. In het westen heeft een mens 1200 verschillende darmbacteriën. Oerstammen hebben er 1600. Dat zijn er dus veel meer. En er zijn zelfs mensen in Nederland die nog maar zo’n 500 verschillende darmbacteriën hebben. Omdat de bacteriën in je darm jouw brein beïnvloeden, is het goed om de biodiversiteit terug te brengen in onze darmflora. Dit doen we door meer vezels te eten, meer antioxidanten bin-

‘WANNEER JE OVERPRIKKELD BENT EN DAAR NIET OP ANTICIPEERT, KRIJG JE UITEINDELIJK KLACHTEN.’

nen te krijgen en stress te verminderen. Ondanks dat ons Westerse leven heel anders is dan dat van oude stammen, kunnen we dit leven dus wel degelijk beter maken.’

Signalen van een overprikkeld brein

Dat we het over het algemeen lastig vinden om ons dieet en leefstijl aan te passen, hangt volgens Labee samen met het zogenaamde ‘beloningsgerichte gedrag’. ‘Ons brein creëert als het ware een bepaalde leefstijl gebaseerd op dit beloningsgerichte gedrag. Dat wil zeggen, ons brein leert vanuit een beloning. Wanneer we iets doen, en we worden ervoor beloond, gaan we het herhalen. Dit zien we met ongezond gedrag heel sterk. Wanneer we ons bijvoorbeeld slecht voelen en we drinken een glas wijn of eten een zak chips leeg, dan ontspannen we. Technisch gezien ontspannen we niet alleen, maar maken we ook allerlei chemische stofjes aan die slecht voor ons zijn op de lange termijn.’

The Optimist • juli/augustus 2022 • 39

Thema Gezond verstand

Brein-tips van Charlotte Labee 1.

5. 6.

Lummel wat vaker; doe eens wat vaker niets. Maak voor jezelf een planning waarbij je drie keer per dag vijf minuten stilzit en naar buiten staart. Je zult merken dat je brein weerstand geeft, omdat het is gewend om constant aan te staan. Trap wat vaker op de rem en kalmeer daarmee je zenuwstelsel. Beweeg. Het liefst ieder uur en minimaal 40 minuten per dag. Wandelen is een hele goede manier van bewegen, dus ga vooral niet de sportschool in als je dat niet leuk vindt. Ga de natuur in. Probeer dit iedere dag te doen, en als het kan start dan je dag in de natuur. Hiermee kalmeer je het brein en ben je de rest van de dag bestendiger tegen alle uitdagingen die je tegenkomt. Combineer dit gerust met de tip hierboven. Mediteer. Oefen om dit iedere dag te doen. Start met 5 minuten per dag, en bouw dit langzaam op naar 10 en 15 minuten. Eet genoeg vezels en zorg dat je voeding uit voldoende omega 3 bestaat. Haal bewust adem (adem in… en weer uit. Herhaal. Voelt goed hè?).

‘VROEGER SLIKTE IK EEN PARACETAMOLLETJE EN GING DOOR.’

En zo werkt het ook met het bingewatchen van series op Netflix, het scrollen op sociale media of het opzoeken van stress. ‘Het is iets waar veel mensen verslaafd aan zijn. De oplossing is eigenlijk best simpel: op het moment dat je hunkert naar een vervulling van iets hoef je je hiervan alleen maar bewust te worden. Vraag jezelf op dat moment af waar jouw brein om vraagt en of het gedrag dienend is voor de lange termijn, of dat het jou alleen op de korte termijn helpt. En die korte termijn is wat we niet willen. Vervulling zit niet in al die prikkels buiten jouzelf.’ De volgende keer dat we op de automatische piloot onze telefoon pakken om doelloos te scrollen op Instagram of Twitter, moeten we onszelf dus afvragen waarom we dat doen. Labee licht toe: ‘Dit gedrag is een programmering, en het brein doet dat zonder dat jij het bewust wilt. Vraag jezelf af welke behoefte erachter zit. Dit geldt ook voor andere signalen die het lichaam afgeeft wanneer het brein overprikkelt begint te raken, zoals hoofdpijn, brain fog, een korter lontje. Dit soort signalen zijn er vóór jou, en zijn niet tégen jou. Ze zijn er om je uiteindelijk beter te maken.’ En als je denkt: zo’n overprikkeld brein, dat zal bij mij wel meevallen, is het de moeite waard om toch je gedrag eens onder de loep te nemen. ‘Iedereen heeft er weleens last van,’ verklaart Labee, ‘en het is ook helemaal niet erg dat we het hebben. Ik heb het ook weleens, zelfs met alle kennis die ik over het onderwerp heb. Maar wat het verschil maakt, is dat je de eerste signalen van een overprikkeld brein opmerkt en daarnaar gaat handelen. Wat ik dan doe? Ik gooi bijvoorbeeld direct dingen uit mijn agenda en ga een uur in de natuur wandelen, mediteren of doe een ademhalingsoefening. En dat is heel anders dan ik vroeger deed, toen slikte ik een paracetamolletje en ging ik door.’ Aan de hand van het laatste gedeelte van Labee’s boek kunnen we in tien weken ons brein in balans brengen. ‘Je gaat concreet aan de slag met alle informatie die je hebt gekregen in de eerste hoofdstukken. Je leert bijvoorbeeld hoe je nieuwsgierigheid kunt inzetten, want een brein dat nieuwsgierig is, staat open voor nieuwe inzichten en kan zichzelf daardoor alleen maar verdiepen. Ook ga je aan de slag met de hoeveelheid giftige stoffen die je dagelijks binnenkrijgt, het verminderen van ontstekingen, lichaamsbeweging en ademhalingsoefe-

The Optimist • juli/augustus 2022 • 40

Thema Gezond verstand

ningen die het centrale zenuwstelsel en de nervus vagus direct kalmeren. De nervus vagus is een belangrijke zenuw die alle organen verbindt met ons brein. Wanneer deze overactief is, scan je de hele dag jouw omgeving af op gevaar, wat resulteert in een gejaagd, onrustig gevoel. Wat je in die tien weken kunt gaan doen is veel, maar je hoeft je in zo’n korte tijd echt niet alles eigen te maken. Je kunt het ook uitsmeren en er één of twee jaar overdoen, dat is prima. Het laatste wat we willen is een overprikkeld brein.’

Begin op de basisschool

Als volwassenen krijgen we van Labee toegankelijke oplossingen aangereikt om ons brein mentaal gezond te houden. Maar daarmee is het probleem volgens haar niet verholpen. ‘Nog beter is het om de oorzaken van mentale ziekten al op jonge leeftijd aan te pakken. Hiermee kun je breingerelateerde problemen op latere leeftijd voorkomen.’ Samen met neurowetenschapper en psycholoog dr. Marcia Goddard richtte zij daarom Stichting Brain Balance op, waarmee beiden de focus in de maatschappij willen verschuiven van ‘genezen’ naar ‘voorkomen’. Binnenkort rollen ze op verschillende basisscholen een onderwijsprogramma uit. ‘Waarom leren kinderen op de meeste scholen niets over hun eigen welzijn? Wanneer zij leren om te gaan met de wereld, met stress en met tegenslag, staan zij op latere leeftijd heel anders in het leven. Dat kan een wereld van verschil maken.’ Ze ziet mogelijkheden voor het huidige schoolsysteem: ‘Misschien werkte het honderd jaar geleden, maar over het algemeen hebben we een verouderd schoolsysteem. We kunnen kinderen iets leren over het mens-zijn, over het zelfhelend vermogen, over hoe stress werkt, wat mindset is en hoe zij hun brein positief kunnen beïnvloeden.’ Kinderen die dit niet vanuit huis of school meekrijgen, lopen volgens de brain-expert achter en hebben een grotere kans om mentale klachten te ontwikkelen. En dat wil zij helpen voorkomen met het onderwijsprogramma. ‘Hiervoor werkt onze stichting intensief samen met The Contentment Foundation, Berkeley en Yale. Zij ontwikkelden een onderwijsprogramma gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Dit programma draait inmiddels al in acht landen, en met onze stichting rollen we het binnenkort uit over verschillende basisscholen in Nederland.’

‘WAAROM LEREN KINDEREN OP SCHOOL NIETS OVER HUN EIGEN WELZIJN?’

Het programma dat scholen kunnen toevoegen aan hun huidige lesprogramma focust op het vergroten van het welzijn van zowel leerlingen als leerkrachten. De resultaten uit andere landen mogen er zijn: ‘Het programma introduceert een stukje mindfulness en sociale omgang met elkaar. Kinderen en hun onderwijzers leren dat ze zelf invloed hebben op de sfeer in de groep en dat die energie jou ook weer beïnvloedt. Uit onderzoek blijkt dat door deze benadering het pestgedrag op scholen met 40 tot 50 procent afneemt. We zien de problemen in het onderwijs, en het hoge uitvalpercentage onder leraren. We leren daarom vooral leerkrachten met het programma te werken, want als de leerkracht verandert, verandert de klas ook.’ • Meer informatie: www.stichtingbrainbalance.nl en www.charlottelabee.com

The Optimist • juli/augustus 2022 • 41

Thema Gezond verstand

Silicon Valley heeft sinds de invoering van de smartphone een grootschalige operatie opgezet om onze aandacht naar het beeldscherm te trekken. Dat dit zo goed lukt komt volgens Johann Hari, schrijver van het boek De aandacht verloren, niet omdat wij lui zijn, maar door sluwe opzet van Big Tech. Daar valt gelukkig iets aan te doen.

EEN GEZONDE AANDACHTSSPANNE Door JUAN DE GRAAF

De nieuwsgierigheid naar aandacht begon bij journalist Johann Hari bij het gedrag van zijn petekind. Het jongetje, Adam, had toen hij klein was een levendige belangstelling voor allerlei uiteenlopende onderwerpen. Hari schrijft in De aandacht verloren over een fase, waarin het vijfjarige jochie geobsedeerd was door Elvis Presley. Hij belooft hem ooit mee te nemen naar Graceland, het huis waar Elvis twintig jaar woonde. Door de jaren heen verandert

er iets in het gedrag van Adam. Hij spendeert bijna al zijn tijd aan zijn telefoon of tablet, scrollend door oneindige stromen content uit Facebook-feeds en Whatsapp-berichten. Hij had moeite om zijn aandacht langer dan een paar minuten bij één gespreksonderwerp te houden, zonder naar zijn telefoon te grijpen. Als Adam vijftien is, besluit Hari zich aan zijn belofte te houden. ‘Ik betaal de reis van zesduizend kilometer, we gaan door de hele Deep South

The Optimist • juli/augustus 2022 • 42

‘WANNEER JE AANDACHT AFBROKKELT, BROKKELT JE VERMOGEN OM JE DOELEN TE BEHALEN AF.’

van de VS, wat je maar wilt, maar dat kan ik niet als jij alleen maar naar je telefoon zit te staren. Je moet beloven dat je hem uitzet, tot ‘s avonds.’ Vanaf dit moment, tot ze in Elvis’ verblijf arriveerden, zag Hari met lede ogen aan dat Adam weinig moeite deed om zich aan zijn belofte te houden. In de jungle room, Elvis’ favoriete vertrek, voelde Hari zich meteen als een vis op het droge. Iedere bezoeker keek omlaag, naar tablets met foto’s en informatie over de kamer waarin ze zich bevonden.

Groot misverstand

Op dat moment drong het tot hem door. Hari realiseerde zich dat het probleem groter was dan zijn petekind, dat niet van zijn telefoon te slaan was. Dit was het begin van zijn (zelf)onderzoek: waar is onze concentratie gebleven? En die van onze jeugd? Hij vertrok naar een havenstadje, sloot zich af van alle technologie, en interviewde vervolgens wetenschappers, tech-goeroes, software-ontwikkelaars en andere deskundigen over dit onderwerp. Een voorbeeld van de uitkomsten van zijn zoektocht: een klein onderzoeksteam uit de Verenigde Staten onderzocht hoe de aandachtsspanne

van een gemiddelde student eraan toe is. Het team ontdekte dat studenten gemiddeld na 65 seconden van taak wisselen. Als je als volwassene denkt langer te kunnen focussen, verwijst Hari naar een ander onderzoek. Gloria Mark, informaticadeskundige aan de Universiteit van Californië, onderzocht hoe lang een gemiddelde kantoormedewerker aan een taak zit: drie minuten. Wat hier zo erg aan is, legt Hari uit aan de hand van een ander onderzoek: ‘We geloven in een groot misverstand. De gemiddelde Amerikaanse tiener is ervan overtuigd dat hij of zij zes mediums tegelijk kan consumeren. Professor Earl Miller, die ik interviewde, deed een experiment. Als je meerdere dingen tegelijk doet, jongleer je eigenlijk steeds kleine stukjes van een taak. Je checkt je Whatsapp, je Facebook, je herinnert je de vraag die je baas net stelde. Wanneer je al die dingen tegelijk probeert te doen, doe je ze allemaal veel slechter. Je herinnert je er minder van, je maakt meer fouten en je bent minder creatief. In perspectief: je werk doen terwijl je steeds van taak wisselt, vermindert je aandacht twee keer meer dan wanneer je wiet gerookt hebt.’ En dit is precies de reden dat Hari zichzelf gedurende drie maanden

The Optimist • juli/augustus 2022 • 43

1 Johann Hari Foto: Kathrin Baumbach

Thema Gezond verstand

Tips & tricks om gefocust te blijven Volgens Justine Pardoen, oprichter van Bureau Jeugd en Media, gaat gezond omgaan met sociale media in essentie om bewustwording. Al in 2012 waarschuwde ze in haar boek Focus! voor het afleidende effect van sociale media. ‘Het begint allemaal met het kijken naar jezelf. Je moet naar je gevoelsleven en je lichaam luisteren, voelen en kijken. Puur waarnemen. In groepslessen met kinderen vroeg ik hun altijd: hoe voel je je na een paar uur een serie bingewatchen, wat doet het met je? Je zit in de les (of op je werk) en je voelt je telefoon trillen in je broekzak. Wat voel je op dat moment, wat zijn je impulsen? Dit zijn allemaal dingen die we eigenlijk wel weten, maar je moet jezelf er bewust van maken. En als je er bewust van bent, kun je er pas écht een keuze in maken. Keuzes als: wil ik vanavond wel bingewatchen? En als je antwoord “ja” is, zet dan een wekker tot wanneer je dat doet, omdat je weet dat je nog andere dingen te doen hebt. In plaats van dat die apps jouw gedrag bepalen, word jij weer de regisseur. Dit is onderdeel van een groter proces van zelfrealisatie dat je als mens moet ontwikkelen om volwassen te worden. Je compleet van sociale media afsluiten is dus niet het wondermiddel. Het is belangrijker de toepassingen van sociale media voor jezelf te begrijpen, en daar bewust keuzes in te maken.’

Deze concrete dingen kun je doen als je vaak afgeleid wordt door sociale media of je telefoon: 1. Het begint bij bewustwording. Platforms als Instagram en Facebook hebben een functie geïntegreerd waarmee je je dagelijkse activiteit kunt zien. Android-telefoons worden vanaf Android 9.0 met de app Digitaal welzijn geleverd die je inzicht geeft in jouw gebruik van alle apps. Apple heeft vanaf IOS 12 de app Screentime die hetzelfde doet. Je creëert zo bij jezelf bewustzijn over hoe groot het probleem voor jou is en welke apps jou het meeste tijd kosten. 2. Zet voor jezelf timers en stel limieten bij je gebruik van sociale media. Als je dit niet doet, laat je de keuze over aan je onderbewustzijn dat ongecontroleerd keuzes gaat maken. Digitaal welzijn en Screentime hebben hier functies voor. 3. Zet de notificaties van je telefoon uit. Wanneer je steeds onderbroken wordt door appjes of andere meldingen, verstoort dat je aandacht. Veruit de meeste appjes en mailtjes kunnen wel even wachten. 4. Als je iets doet waar focus bij nodig is, zet je telefoon dan uit. Gebruik de nietstoren functie, of beter nog: leg hem in een andere kamer. 5. Wanneer je de neiging hebt om iets op te zoeken terwijl je aan het werken bent, schrijf het dan op (bijvoorbeeld op een post-it) en zoek het pas op als je klaar bent. 6. Voor de webbrowsers Chrome, Firefox en Safari is er de extensie Blocksite die je kunt instellen om websites die je afleiden te blokkeren. Als je het idee hebt dat je jezelf betuttelt en dat het overdreven is, bedenk dan: dat is precies wat techbedrijven willen dat je denkt.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 44

‘IN PLAATS VAN DAT DIE APPS JOUW GEDRAG BEPALEN, WORD JIJ WEER DE REGISSEUR.’

Thema Gezond verstand

probeerde af te scheiden van alle digitale verbinding en afleiding. ‘Ik was verbijsterd over hoeveel duidelijker mijn gedachtegang was geworden toen ik niet afgeleid werd. Ik zou aan de lezers van The Optimist willen zeggen: denk aan iets wat je ooit gedaan hebt, waarop je echt trots bent. Een bedrijf oprichten, gitaar leren spelen, een goede ouder zijn, wat het ook is. Ik weet zeker dat het lang, ononderbroken aandacht opeiste. Wanneer je aandacht afbrokkelt, brokkelt ook je vermogen om je doelen te behalen af.’

Nieuwe verdienmodellen

Het is dus zaak dat we ons wapenen tegen de destructieve kracht van afleiding. Maar hoe doen we dat? ‘Er zijn twee manieren hoe we reageren. We stellen ons offensief en defensief op. We moeten natuurlijk onze aandacht beschermen door minder op onze telefoon te zitten, en ik noem in mijn boek een aantal hulpmiddelen daarvoor. En dat gaat je helpen, dat heb ik gemerkt. Maar op zichzelf gaan die het maatschappelijke probleem niet oplossen. Het is nu alsof iemand de hele dag jeukpoeder over je heen kiept, terwijl hij in je oor fluistert dat je moet mediteren omdat je zoveel krabt.’ Zelfs de ontwikkelaars van de apps die Hari sprak, hebben een onbehaaglijk gevoel bij wat ze maken. ‘Zodra je je telefoon pakt en een app als Instagram, Facebook of TikTok of iets dergelijks

opent, begint de app aan jou te verdienen. Enerzijds simpelweg doordat jij advertenties ziet. Maar de andere kant is veel belangrijker. Alles wat jij doet op die apps wordt opgeslagen en gescand door kunstmatig intelligente algoritmes, om uit te zoeken wie jij bent en wat je wilt. Alles waar je bang, boos, opgewonden of blij van wordt. Dat doen ze enerzijds om jouw gegevens te verkopen aan adverteerders, zodat ze jou zo effectief mogelijk kunnen bereiken. Maar belangrijker; ze willen dit weten om uit te zoeken wat de zwaktes in jouw aandachtsspanne zijn, zodat je blijft scrollen.’ Het punt is kennelijk dat sociale media er alles aan doen om jou aan je telefoon gekluisterd te houden. Hier is waar Hari’s optimisme begint. De sociale media zoals we die kennen zijn op zichzelf niet schadelijk, maar de manier waarop ze ontwikkeld zijn is dat wel. Aza Raskin, techontwikkelaar en schrijver, stelde het volgende aan Hari voor: ‘Als we dit probleem willen bestrijden, moeten we het verdienmodel aanpakken. Een verdienmodel dat gebaseerd is op het stiekem volgen van mensen om zwaktes in hun aandacht te vinden en die te misbruiken is onmenselijk, dat moeten we verbieden.’ Dat lijkt makkelijker gezegd dan gedaan; techbedrijven hebben nu eenmaal aanzienlijke invloed. Maar de oplossing zou heel simpel kunnen zijn. Je kunt als techbedrijf bijvoorbeeld overstappen op abonnementen om op die manier je geld te verdienen. Of je zou kunnen zeggen: sociale media zijn zo essentieel geworden in onze samenleving, voor ons publieke debat, dat we er een publieke dienst van maken. Hari: ‘Aan de technologie ligt het niet. De mensen die ik sprak zouden binnen een week een systeem zonder die algoritmes klaar kunnen hebben.’ Als Facebook haar centen binnenkrijgt via abonnementen, valt ineens een groot deel van de drijfveer om onze aandacht te stelen weg. Dan kan het ook meer gaan over: “Wat wil de consument?” in plaats van: “Wat prikkelt de consument en wat houdt zijn ogen aan het scherm gelijmd?”’ Hari merkt schertsend op: ‘Onze aandacht is waardevol, en we hoeven niet als middeleeuwse horigen aan het hof van koning Zuckerberg te bedelen om een stukje aandacht’. Ons concentratievermogen is een groot goed. Iedereen zou in een samenleving willen leven waar mensen een gezonde aandacht hebben om boeken te lezen en waar kinderen ongestoord buiten kunnen spelen. En daarvan moeten we onszelf en Silicon Valley overtuigen. •

The Optimist • juli/augustus 2022 • 45

Thema Gezond verstand

OP BEZOEK BIJ DE KLIMAATBOER Neem een kijkje op de website van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en de termen ‘duurzaamheid’, ‘landbouwmaatregelen’ en ‘aanpak stikstof’ vliegen je om de oren. Maar wat zegt het gezonde boerenverstand? We gaan op bezoek bij de klimaatboeren voor het leven van Bodemzicht. Door LAURA BOETERS

Het is 1 mei 2022. Vanuit de Randstad rijden we naar het Gelderse Malden, richting Bodemzicht, de regeneratieve boerderij van Ricardo Cano Mateo en Anne van Leeuwen. Bij aankomst worden we hartelijk ontvangen door Van Leeuwen die ons aan het begin van het zandweggetje opwacht. We strekken de benen, wandelen naar het erf en sluiten aan bij de rest van de geïnteresseerden die zich vandaag heeft aangemeld voor een rondleiding. Er staan twee tafels, gedekt met koffie, thee en eieren. Verse klimaateieren welteverstaan, bedoeld voor de verkoop. ‘Van blije buitenkippen die veel vers gras en insecten eten’, staat er op het krijtbord geschreven. We staan voor een gigantische tuin, de professionele moestuin van Bodemzicht. Even verderop is Cano Mateo druk in de weer met werkzaamheden op de boerderij. Als de laatste mensen zijn gearriveerd, voegt Van Leeuwen zich bij de groep en trapt zij de rondleiding af. Ze vertelt over de regeneratieve boerderij: ‘De definitie van regeneratief is het vergroten van de levensdragende capaciteit van een plek. Als klimaatboeren willen we dus méér dan alleen duurzaam zijn. Duurzaamheid gaat over het verminderen van je negatieve impact op de wereld. Met Bodemzicht willen we juist een positieve impact maken. We vangen meer CO2 af dan dat we uitstoten, laten meer leven groeien dan we vernietigen en maken daar ook nog een verdienmodel van.’

Stop met ploegen

We volgen Van Leeuwen over een pad van houtsnippers. ‘Welkom in de groentetuin. Dit is onze no dig market garden. In lelijk Nederlands ook wel de “niet-graaf groentetuin”, we wachten nog steeds op een fantastische vertaling’, zegt ze met een knipoog. ‘Dit is dus een tuin waar wij niet ploegen of spitten. Waarom niet? Als je ploegt keer je de bodem om. Hierdoor oxideert de koolstof die in de bodem ligt opgeslagen, om vervolgens als CO2 de lucht in te gaan. Bodemkering in de landbouw is daarom verantwoordelijk voor een groot gedeelte van de uitstoot van broeikasgassen. Wanneer je ploegt, verdampt het water uit de bodem ook nog eens en wordt het bodemleven blootgesteld aan de zon, waardoor het afsterft. Door niet te spitten of te ploegen dragen we met deze tuin bij aan de bodem, terwijl we er toch gewoon eenjarige groente telen voor de verkoop.’ De groentetuin was voorheen een grasveld, dat de klimaatboeren eenmalig verhoogden met paden

The Optimist • juli/augustus 2022 • 46

‘LATEN WE NIET MEER IN GOED EN FOUT, MAAR IN RELATIES GAAN DENKEN.’ 1

van houtsnippers en kweekbedden van plantaardige compost. ‘De paden en bedden zijn zo’n twintig centimeter hoog. Hierdoor kunnen we direct telen in de compost. Wat je hier ziet is geen kale bodem, maar een dikke laag mulch die de bodem bedekt. Het enige wat wij nog met de bodem doen, is het toevoegen van twee tot drie centimeter compost in de winter.’

Schimmels als boeren

In de groentetuin houdt een aantal watersproeiers de bedden vochtig. Niet alleen omdat de planten water nodig hebben om te groeien, maar ook voor de schimmels, zo leren we. ‘Het gave van dit tuinsysteem is dat het ervan uitgaat dat schimmels betere boeren zijn dan mensen. Waarom? Omdat schimmels in de bodem verwikkeld raken met de plantenwortels. Deze krijgen van de plant door welke voedingsstoffen die nodig heeft. Als mens kun je dit niet zien, maar de schimmels weten dit wel. Wanneer je stopt met ploegen, zorg je ervoor dat een heel rijk netwerk aan schimmels de tuin runt en dat de planten precies krijgen wat ze nodig hebben.’ ‘De regeneratieve beweging in Europa bestaat nog niet zo lang. De Zweed Richard Perkins is hierin een voorbeeld. Hij had jarenlang een regeneratieve boerderij, waarvan hij vijftien jaar zijn data bijhield. Per vierkante meter had hij met de no dig-methode 5 tot 25 keer meer opbrengst van zijn gewassen dan op de conventionele manier. Ik hoop dat heel veel andere mensen ook op deze manier gaan boeren, want we zouden er al onze gemeenschappen mee kunnen voeden. Omdat je geen machines gebruikt zeggen mensen weleens “het is arbeidsintensief”, maar bij Shell zouden ze zeggen “het creëert werkgelegenheid”, dus why not? In mijn ideale wereld werkt een kwart van alle Nederlanders gewoon weer op het land. En als iemand als

boer heel gelukkig wordt van machines, en de hele dag op een tractor wil zitten, dan moet hij dat gewoon doen. Bij ons past het niet zo. Wat absoluut niet betekent dat we anti-tech zijn. Zodra er een drone komt waarmee ik bessen kan oogsten, sta ik vooraan in de rij.’

Klimaateieren

1 Ricardo Cano Mateo en Anne van Leeuwen

De oogst uit de groentetuin wordt tussen mei en november verkocht via groentepakketten, ook leveren Van Leeuwen en Cano Mateo producten aan restaurants. ‘We hebben nu genoeg oogst voor 100 groentepakketten en werken samen met 5 restaurants. Uiteindelijk wil ik naar 150 groentepakketten en leveren aan 6 restaurants. Met een groentetuin van 3000 m2 kun je dus vrij intensief telen’, vertelt Van Leeuwen. We lopen langs een vijver, gaan weer terug door de poorten van de groentetuin en komen uit bij het een zwart gebouwtje dat iets weg heeft van een tiny house. ‘Dit is ons bio based werkstation. Er

The Optimist • juli/augustus 2022 • 47

Thema Gezond verstand

zit een mini kantoortje in, een was- en pakstation waar onze groenten binnenkomen, een koelruimte en een eierpakstation. De eieren van onze kippen noem ik klimaateieren, maar officieel bestaat die categorie niet. We verkopen de eieren nu nog alleen aan particulieren. Als ik aan ondernemers, zoals restaurants en winkels wil leveren, heb ik een gecertificeerd eierpakstation nodig volgens de EUhygiënecode. Daar zijn we momenteel mee bezig, maar het toepassen van de weten regelgeving op onze kleine, gemengde praktijk is niet altijd even gemakkelijk. Wetten en regels zijn nu vooral gemaakt voor grootschalige, industriële landbouw.’ We lopen achterom, langs een polytunnel waar zaailingen worden gekweekt, en staan aan de rand van vijf hectare land dat ook nog bij Bodemzicht hoort. ‘Welkom in ons veld. Deze grond zijn we nog aan het regenereren. Toen we hier begonnen was het een treurig, afgemaaid landschap met een verdichte bodem. We zijn nu twee jaar verder, waarbij we gebruik hebben gemaakt van holistisch geplande begrazing. De grassen die hier nu staan, zijn anderhalf tot twee meter hoog en groeien in een vruchtbare bodem. Dat is met onze aanpak dus erg snel vooruitgegaan.’ Van Leeuwen pakt een handje grond van de bodem en laat het rondgaan in de kring aandachtige luisteraars die om haar heen staan. ‘En het ruikt nu ook heel lekker naar schimmels.’

Bodembouwers

Een stukje verderop in het veld staat een horde kakelende ‘bodembouwers’. Het zijn de kippen van Bodemzicht. Door de vogelgriep is hun plek momenteel afgesloten met een speciaal soort net om ze te beschermen. ‘Normaal, als er geen vogelgriep is, hebben we hier alleen afrastering en onze zelfgemaakte kipmobielen staan die we over ons hele veld kunnen verplaatsen. In een gezond ecosysteem staat een kudde heel dicht bij elkaar, als beschermingsmechanisme tegen roofdieren. De kudde blijft niet erg lang op dezelfde plek, en het duurt lang voordat ze weer op dezelfde plek terugkeren om te grazen. Dat natuurlijke ritme komt de bodem ten goede, en hebben we als mens verstoord toen we dieren gingen opsluiten tussen vaste hekken. Met onze kippen creëren we die natuurlijke “kudde-impact”. Ze scharrelen rond, eten insecten en vers gras en bouwen met hun kudde-impact levende bodem. Daarna verplaatsen we ze weer een stukje verder. Alleen wanneer je dieren verplaatst, zoals in een kudde, zullen ze ook echt vers gras en verse insecten kunnen eten. Onze kippen vangen zelfs af en toe een woelmuis, dan lijken het net kleine velociraptors.’

‘IN MIJN IDEALE WERELD WERKT EEN KWART VAN ALLE NEDERLANDERS GEWOON WEER OP HET LAND.’

We kijken uit over het land. Genoeg ruimte voor heel veel koeien, zou je denken. ‘Op vijf hectare land kun je zo’n drie koeien houden, anders ben je al aan het overbegrazen. Drie koeien is voor ons geen businesscase, daarom kozen wij voor kippen. Het is belangrijk te waken voor het denken in absolute waarheden als “de koe is slecht” of “groente is goed.” Laten we kijken naar hoe iets in zijn context werkt en geteeld wordt. Dan begrijp je pas of iets een goede of slechte impact maakt. Zo zeggen ze dat stikstof een probleem is. Maar we staan hier naast 249 poepende kippen en het stinkt bijna niet. Waarom niet? Omdat als er genoeg vegetatie en bodemleven is, de mest direct wordt opgenomen en er weinig gasvormige stikstof ontsnapt. Het is dus niet zozeer een probleem als de relaties en verhoudingen maar kloppen. Dus laten we niet meer in goed en fout, maar in relaties gaan denken.’ Wandelend over het veld zie je de eerste aangeplante fruitbomen. Het prille begin van de toekomstdroom van de klimaatboeren. ‘Omdat de bodem nu verbeterd is, kunnen we bomen en struiken gaan aanplanten. Over tien jaar is het hier een eetbaar paradijs vol met leven, met meerjarige planten zoals asperge, aardpeer, bessen, kweepeer, appel en tamme kastanje. En zo werken we van een verschraald stuk land naar een overvloedig open boslandschap toe.’ • Meer informatie en rondleidingen: www.bodemzicht.nl

The Optimist • juli/augustus 2022 • 48

Column

Govert Derix

Govert Derix is filosoof, schrijver en adviseur. Zijn roman De boom is verkrijgbaar in de webshop van The Optimist.

Gezond gevoel ‘GEZOND VERSTAND IS EEN KWESTIE VAN AL DOENDE ONTDEKKEN.’

Foto: Jean-Pierre Geusens

‘Gebruik je gezond verstand!’ Met die opmerking kon je mij als kind op de kast jagen. Eerlijk gezegd weet ik niet eens meer precies wanneer het klonk. Als ik in de keuken iets niet kon vinden? Als ik mij op school verslikte in een staartdeling? Toen we met scheikunde onderzochten wat een vlam is? Hoe dan ook: de argwaan tegen gezond verstand zat er vroeg in. Er werd een appèl gedaan op iets dat ik niet kon vatten. Waar zit het? Als filosofiestudent ontdekte ik dat er allerlei benaderingen zijn. Een Angelsaksische wijsgeer zal bepleiten dat je het gezond verstand met gezond verstand kunt doorgronden. Definieer je termen en klaar-is-Kees. Gezond zou je dan kunnen definiëren als datgene wat in een bepaalde situatie tot het meeste geluk leidt; verstand als de mentale vermogens die het voorgaande bevorderen. Ergo: als iedereen zijn gezond verstand gebruikt, ziet de wereld er rooskleurig uit. Een Duitse of Franse filosoof zal beweren dat het definiëren van de begrippen gezond en verstand ons nauwelijks verder brengt. Gezond verstand ontwikkelt continu. Het is onvatbaar en hooguit te kennen door ermee in gesprek te gaan. Dus helaas geen koningsweg naar een betere wereld. Tussen deze beide karikaturale extremen ligt, hoe kan het anders, een middenweg. Als je aan mijn gezonde verstand zou vragen die in te vullen, dan zou ik zeggen: het moet constant bevochten worden. Gezond verstand is geen eeuwige zon van waarheid en goedheid, maar een kwestie van al doende ontdekken: ‘Kijk, dát was nou gezond verstand.’

Vaak lijkt het eerder een gevoel. Met dat verstand en gevoel kom je bij complexe vraagstukken vaak niet verder. Denk aan wicked problems, waarbij er met gezond verstand het nodige voor zowel route A als B valt te zeggen, maar waarbij route X, die misschien tot een innovatieve oplossing leidt, dan niet in beeld komt. Het klimaat, het ideale onderwijsstelsel en het schrijven van een gedicht zijn voorbeelden van wicked problems. Sommige dingen bedénk je met gezond verstand simpelweg niet. Zoals Einstein opperde is een probleem doorgaans niet op te lossen met de denkwijze die het heeft veroorzaakt. Daarom is het goed om als onderzoeker, student, politicus, dichter en burger het gezond verstand te leren omzeilen en met argwaan te bezien. Ga voor het aanpakken van een probleem eens hardlopen, op je kop staan, zingen, tekenen, verdwaal in een bos, klim in een boom, zaag aan de tak waarop je zit, herschrijf een onderzoeksvoorstel als een literaire thriller. Grote ontdekkingen werden vaak niet gedaan met gezond verstand, maar door een gevoel voor de grote verbanden en onderstromen en de moed er op eigenzinnige wijzen doorheen te fietsen. Juist in onze leeromgevingen mag de aanmoediging klinken om een uitdaging te lijf te gaan als een nar of een kind dat zich niet schaamt voor ‘domme’ vragen. Soms is het loslaten van gezond verstand een kwestie van... gezond verstand. Zoals zoveel in het leven is het paradoxaal en situationeel. En ook een zaak van de juiste dosering. Maar ja, hoe bepaal je die? •

The Optimist • juli/augustus 2022 • 49

Thema Gezond verstand

‘MET GEZOND VERSTAND LICHTPUNTJES ZIEN’ Door SALLY TAN

Ergens tussen gezond verstand en wijsheid loopt een verbindingslijn. Martijn Lampert onderzoekt al een paar decennia welke waarden mensen in verschillende landen met elkaar delen. Het resultaat leidt tot dieper inzicht, geïnspireerd door ‘hermetische wijsheid’.

Sinds eind jaren negentig is Martijn Lampert gespecialiseerd in het onderzoeken van waarden, leefstijlen en trends. Dit doet hij door middel van grootschalige enquêtes, waarbij onderzocht wordt wat mensen drijft. In Nederland is hij veertien jaar onderzoeksdirecteur geweest van bureau Motivaction. Hier zette hij met zijn team het Mentality-onderzoeksprogramma op om drijfveren van Nederlanders in kaart te brengen. ‘Toen ik dat een hele tijd had gedaan, kwam steeds meer de vraag: maar hoe zit dat eigenlijk in het buitenland? In 2013 besloten we het onderzoek internationaal uit te rollen en veel verder te gaan dan segmentatie alleen. Denk hierbij aan onderzoek dat zich naast drijfveren richt op archetypen, trends, cultuurverschillen, consumentengedrag en maatschappelijke issues.’ Deze activiteit resulteerde in 2018 in een apart bedrijf: Glocalities, dat in 35 landen enquêtes uitvoert om te kijken naar wat er in onze belevingswereld ‘onder de oppervlakte’ zit.

Vroeger tijden

In gesprek met Lampert valt al snel het begrip ‘hermetische wijsheid’ en mythologie. ‘Het fenomeen tijdloze wijsheid is terug te leiden tot de periode van de Egyptenaren. Die werkten met het principe van

The Optimist • juli/augustus 2022 • 50

je alleen maar boven de oppervlakte kijkt, dan zie je niet het geheel. Hermetische kennis ziet wél het geheel. Ook de purpose die al in het zaadje zit, en die al “heel” is in zichzelf, maar ook het volledige proces van het met horten en stoten tot wasdom komen. Voor oplossingen moeten we kijken naar wat er onder de oppervlakte ligt, wat verborgen blijft. Daar bevinden zich de wortels én de oorsprong om veranderingen beter te kunnen begrijpen.’ Die principes kun je toepassen in onderzoek en in veranderingsprocessen.

Principes van Da Vinci

goden, we noemen het nu archetypen die ergens voor staan. Een godheid was Thoth, de god van de landbouw en het geschrift, en ook van de wijsheid. Bovendien vervulde hij de rol van boodschapper tussen verschillende niveaus; hij kon de wereld van de ideeën begrijpen en zelfs de daarbij horende goddelijke aspecten, maar ook kon hij afdalen naar de mensenwereld en zelfs naar een “binnenwereld”. Hij bracht die werelden met elkaar in verband.’ In de Griekse mythologie staat Thoth bekend als Hermes en bij de Romeinen heette hij Mercurius, de god met vleugeltjes aan zijn hielen en op zijn hoofd. Vertaald naar onze tijd zou hij een combinatie van de koopman en de dominee kunnen zijn. En als dat van die vleugeltjes bekend voor komt: zijn beeltenis wordt al meer dan honderd jaar gebruikt in het logo van een bekende bloemenbezorgdienst. De vraag borrelt op hoe wijsheid hier een rol speelt. ‘Als je die verschillende niveaus met elkaar kunt verbinden, dan zie je het geheel en ook de cycliciteit der dingen. Ik gebruik hiervoor vaak de metafoor van de boom. Want in het zaadje zit een essentie, een potentie, je zou kunnen zeggen een purpose of DNA. Dat wortelt eerst in de vochtige, donkere aarde en dan pas groeit het naar boven; boven de oppervlakte wordt het zichtbaar. Daar zie je ook dat het steeds verandert. Echter, als

‘ALS JE ALLEEN MAAR BOVEN DE OPPERVLAKTE KIJKT, DAN ZIE JE NIET HET GEHEEL.’

Lampert onderscheidt een aantal hermetische principes. Allereerst de tijdloosheid van wijsheid; alles wat we in een mensenleven meemaken, voorspoed en tegenspoed, waardoor we leren en verdergaan. Op de tweede plaats is er de verbondenheid van alles; samengevat in de term ‘alles is één’. Hij illustreert dit aan de hand van de principes van Leonardo da Vinci. ‘Die liet zich inspireren door hermetische wijsheid en de hele renaissanceperiode bouwde daarop voort. Principes zoals nieuwsgierigheid, onafhankelijk denken, het verfijnen van de zintuigen, het omarmen van onzekerheid, de connectie tussen kunst en wetenschap. In het kleine zie je het grote weerspiegeld en in het grote het kleine. Kortom, alle niveaus zijn met elkaar verbonden.’

The Optimist • juli/augustus 2022 • 51

Thema Gezond verstand

Een praktijkvoorbeeld

Onlangs werkte Martijn Lampert aan een project in het kader van de oorlog in Oekraïne. Hem werd de vraag gesteld welke waarden mensen uit Rusland, Oekraïne en Europa delen. Wat zijn de hoogste gedeelde waarden, waarop we weer een verbinding kunnen leggen? De uitkomsten van dit onderzoek vormden de basis voor een ceremonie met spirituele leiders uit de wereld die een bezoek brachten aan Oekraïne. ‘Vertegenwoordigers van alle wereldreligies volgden een programma dat ze op basis van onze onderzoeksbevindingen hadden ingedeeld. De Paus had via een gezant ook een boodschap bij die samenkomst. Het was een mooie en belangrijke gebeurtenis, tot stand gekomen via het Elijah Interfaith Institute, een organisatie waarmee ik al eens in 2017 heb samengewerkt in het kader van een message of friendship across religions, waaraan de religieuze wereldleiders meewerkten. Er is ook een YouTube-video van de bijeenkomst in Oekraïne om terug te kijken via www.faithinukraine.com’, raadt Lampert aan. ‘Dat event begon met Oekraïense volksdans, daarna kwamen de religieuze vertegenwoordigers allemaal op. Zij hadden net die middag de vluchtelingenkampen in west-Oekraïne bezocht om te luisteren naar de verhalen van de vluchtelingen. Het was heel indrukwekkend.’ Op de vraag wat de hoogste waarden zijn

die de inwoners van Rusland, Oekraïne en Europa delen als aspiratie, volgt een reeks Engelse termen: caring, friendship, wisdom, freedom en health. Deze scoren het hoogst op basis van een lijst van 48 waarden die in de taal van het land werd voorgelegd. Lampert: ‘En dan kun je op andere waarden en ideologisch uit elkaar gaan lopen en hierop conf licten funderen, maar dit is wat we delen. Ze borduurden voort op onze analyses en hebben de leringen hiervan uit die verschillende religies, over hoe je omgaat met het ondragelijk lijden van een oorlog en geweld, gedeeld. De samenkomst is uitgezonden op de Oekraïense televisie, zodat het bij de mensen terechtkomt voor wie het bedoeld is. Er was veel aandacht voor in de Oekraïense media. ‘Het gaat over het overstijgen van tegenstellingen; een typisch hermetisch principe. Voor mij als onderzoeker is het belangrijk om in de praktijk te werken met de inzichten en niet alleen die data te zien, maar ook toe te passen.’ De wereldwijde Glocalities survey database wordt ontsloten via de visuele World of Glocalities Insights Applicatie. Op YouTube (zie QR-code) vind je video’s met tal van praktische toepassingen. De applicatie vind je op: www.worldofglocalities.com.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 52

‘HET PROCES VAN VERBONDENHEID VOELEN, DIE EENHEID DIE WE ZIJN, DAT WERKT HELEND.’

Thema Gezond verstand

Naar de wereld kijken alsof we afgescheiden zijn van elkaar is weliswaar mogelijk, maar volgens Lampert is er altijd sprake van een eenheid en een verbondenheid, alles staat in relatie tot elkaar. Van hieruit kan men zich ontwikkelen met gebruikmaking van ieders gezond verstand; om je menselijk floreren, het floreren van de samenleving en de planeet te bevorderen. Daar staat tegenover dat je met hetzelfde menselijke verstand ook de meest ellendige dingen kunt veroorzaken. Hij licht toe: ‘Bijvoorbeeld dat je ervoor kiest om oorlog te voeren, omdat je blijft hangen in een wereldbeeld van conflict. Hermetische wijsheid wijst de weg naar een meer verbonden wereldbeeld. Daar zitten polariteiten op een natuurlijke wijze in verweven en dat zien we ook terug in ons onderzoek. Die zijn er gewoon, maar je hoeft er niet in te blijven hangen.’

Afgescheiden van de natuur

Hermetische wijsheid heeft te maken met de capaciteit om in te zoomen en uit te zoomen; de verschillende niveaus met elkaar te verbinden en dan het geheel te zien. ‘Dat doen we bij Glocalities door middel van onderzoek. Niet alleen met de ratio, maar ook gravend naar wat er onder de oppervlakte leeft.’

De eerder genoemde metafoor van de boom bevat waarden, emoties, verhalen, archetypen, én datgene wat boven de oppervlakte zichtbaar is: de leefstijl van mensen, hun consumptiegedrag en hun stemgedrag. Het onderzoeksteam van Glocalities brengt het geheel samen rondom het vraagstuk van een klant. ‘En daar adviseren we op, en geven we presentaties over. Een klant is bijvoorbeeld Greenpeace, Unicef, Unilever of Ikea. Ze willen weten waarom mensen doen wat ze doen, en hoe ze zich verder kunnen ontwikkelen. Als je zulk onderzoek zo lang doet, herken je er hermetische principes in. Die zijn werkzaam naast de polariteit waar we soms in vastzitten. Dat kan zijn binnen culturen, of soms tussen culturen. Denk bijvoorbeeld aan de zwartepietendiscussie, autocratische regimes of vrijheid. Nogmaals, we hoeven daarin niet gevangen te blijven, er is meer dan dat en er zijn altijd mogelijkheden voor verandering.’ Hij verwijst naar Albert Einstein met de opmerking dat je de problemen van deze tijd niet kunt oplossen met hetzelfde niveau van denken als waarmee die problemen zijn veroorzaakt. ‘Wat je nu ziet in de klimaatcrisis, in de oorlog in Oekraine of in een economische crisis; dat zijn internationale crises die voortkomen uit het feit dat wij ons als mensen afgescheiden zien van elkaar en van de natuur. Wij zijn ons gaan opstellen als zijnde geen onderdeel van de natuur, maar willen de natuur overheersen. Het gevolg is exploiteren en vervuilen, maar eigenlijk vervuilen wij onszelf. Een oorlog wordt gevoerd met een ander, die dan op verschrikkelijke wijze wordt behandeld, zelfs vermoord. Maar wat je eigenlijk doet is dat je iets in jezelf vermoordt. Dat besef is het begin van een leerproces. Het proces van verbondenheid voelen, die eenheid die we zijn, dat werkt helend. Mensen die zich verbonden voelen en zichzelf accepteren zoals ze zijn, zijn meer tevreden met hun leven en voelen zich gelukkiger. Terwijl het bevorderen van gescheidenheid leidt tot verwoesting en vervuiling.’ Zo zijn innerlijke en uiterlijke conflicten met elkaar verbonden. Een ander deel van de oplossing is niet in je hoofd blijven hangen, maar gewoon dingen gaan doen met je talenten, met vallen en opstaan actie ondernemen. ‘Anders blijf je al reflecterend in een afgescheiden onderwereld zitten en dat is niet be-

The Optimist • juli/augustus 2022 • 53

Thema Gezond verstand

‘LATEN WE PROBEREN OM DAT GEZONDE TE BEVORDEREN.’

vorderlijk. Net als het zaadje van de boom: volg de impuls om verder te groeien boven de oppervlakte.’

Nieuw wereldbeeld

Als nuchtere onderzoeker merkt Lampert op dat rationaliteit niet zaligmakend is. Pure rationaliteit kan ook vervreemdend werken. Ter illustratie haalt hij het geloof van mensen in een ‘ziel’ aan. ‘Wetenschappelijk kun je het bestaan ervan niet aantonen, maar in Nederland geloven 6 van de 10 mensen in het bestaan van een menselijke ziel. Wereldwijd is dat zelfs ruim 7 van de 10. Als je daar alleen vanuit ratio naar zou kijken, dan zou je daar niets mee kunnen. Terwijl het voor veel mensen wezenlijk verbonden is met hun diepste drijfveer: wat is jouw essentie of missie in dit leven? De ongeziene wereld van waarden en drijfveren zichtbaar maken en meten, en dan kijken wat dat betekent; dat boeit mij.’ Lampert ziet hierin ook de verhalen die betekenis geven aan het leven. Daar het gesprek met elkaar over aangaan, biedt veel veranderpotentieel. ‘En dat is volgens mij ook het gezonde verstand. Dat je beseft dat je met intelligentie niet alles kunt oplossen en dat je breder moet kijken als homo universalis, op weg naar een nieuw wereldbeeld dat meer aansluit bij de idealen, talenten en drijfveren van mensen. Daar kunnen we met ons allen naartoe

1 Martijn Lampert

bewegen, maar dan moeten we wel op een andere manier gaan kijken naar wat er zich nu afspeelt in de wereld.’ Hij ziet het als een voortdurende zoektocht waar hij als onderzoeker aan bijdraagt. ‘Door ons onderzoek worden we er bewust van dat sommige zaken samenhangen met menselijk floreren en andere zaken dat juist in de weg zitten. Laten we proberen om dat gezonde te bevorderen. Leiders in het bedrijfsleven, bij ngo’s en in de politiek overtuig je met onderzoek en cijfers. Dat is de taal die ze spreken en met diepgaand onderzoek naar drijfveren en de issues waar ze mee bezig zijn, kun je een zetje geven in de goede richting.’ Die richting wijst naar wat hij noemt ‘integraal kijken’, het zien van verbanden tussen zaken en het vaststellen van gedeelde waarden bij mensen. ‘Dat is een manier van kijken die je niet meer kunt afleren als je het eenmaal toepast. Zoals Johan Cruijff al zei: je gaat het pas zien als je het doorhebt. Je kijkt naar de wereld vanuit een ander perspectief, waarbij je als het ware in de schoenen stapt van mensen die andere waarden en drijfveren hebben dan jij en op zoek gaat naar de verbinding.’ Het erkennen van hogere gedeelde waarden is een andere manier van kijken die meer op hermetische leest geschoeid is. Het eerder genoemde ‘floreren’ passeert de revue, net als de andere kant van de medaille: vervreemding. ‘Die vervreemding gaat gepaard met dat mensen zich geïsoleerd en angstig voelen, het idee hebben dat hun wereld uit elkaar valt en dat het allemaal geen zin heeft; dat mensen zich depressief voelen, bang en vijandig zijn, en ga zo door. Daarin kun je worden meegesleurd, het trekt ons naar beneden. Het leven loopt niet altijd op rolletjes. Ik denk dat je met gezond verstand ervoor kunt zorgen dat je genoeg tegenkracht hebt, en genoeg lichtpuntjes blijft zien.’ Hebben we het hier over optimisme? Lampert tot slot: ‘Het is inderdaad de vraag of je het glas halfvol of halfleeg ziet. Je kunt focussen op floreren, op allerlei manieren. In die bewustwording zit hermetische wijsheid. Ik zie dat als een sleutel tot effectiever inspelen op verandering en het bijdragen aan een meer duurzame toekomst. De lichtpuntjes uit ons onderzoek laten zien dat er reden is voor optimisme.’ •

The Optimist • juli/augustus 2022 • 54

Zuiver zakelijk Bewust van potentie

Meer kunnen

Ondernemers hebben meestal niet de neiging hun potentieel te onderschatten. Starters denken vaak dat ze de hele wereld aankunnen, en dat is maar goed ook. Alleen met een dosis optimisme maken bedrijven kans van slagen. Zoals het team achter E-Flight Academy, dat duurzaam vliegen de nieuwe standaard wil maken vanaf vliegveld Teuge. Zij zien de potentie van elektrisch vliegen, ook al betekent dat eerst klein beginnen. Ruben Koekoek van Social Finance NL is ook zo’n verbinder die de mogelijkheden van samenwerking tussen gemeenten en bedrijfsleven een boost wil geven. Leonie Stekelenburg is gedreven om ons levensweb te herstellen, door conditioneringen heen, richting onze innerlijke bron van energie. Dat bewuste timing in ons leven essentieel is, beschrijft Marcel Tjepkema in een artikel over pauze en potentie. We kunnen meer dan we denken, als we maar willen én positief blijven.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 55

Zuiver zakelijk Bewust van potentie

Duurzame mobiliteit Elektrisch vliegen kan al

Chaotische taferelen op Schiphol staan op ons netvlies gebrand. Onder de rook van Apeldoorn ligt vliegveld Teuge, waar het op een andere, aangenamere manier ‘druk’ is. Het zoemt er letterlijk en figuurlijk van het elektrisch vliegen. Vorig jaar mei startte daar de firma E-Flight met hun Academy: de eerste Nederlandse vliegschool waar uitsluitend met elektrische vliegtuigen gevlogen wordt. Volgens een van de drie mannen achter het bedrijf, Merlijn van Vliet, is hun ambitie simpelweg: elektrisch vliegen groot maken. Dat doen ze door klein te beginnen, maar uiteindelijk moet Teuge een leidende rol gaan spelen in Nederland en zelfs Europa als het om elektrisch vliegen gaat. ‘We kunnen nu al piloten opleiden zonder CO2-uitstoot. Bovendien zijn onze vliegtuigen stiller dan conventionele lesvliegtuigen.’ E-Flight heeft een praktisch antwoord op de vraag naar verduurzaming. Wie wil, kan nu al elektrische vlieguren maken om een brevet te halen. Er kan ook geoefend worden in een speciale simulator om de fijne

Lezersaanbieding Interesse om een evenement, workshop of andere bijeenkomst te houden op deze inspirerende plek? Lezers van The Optimist kunnen met 10 procent korting één van de ruimtes van E-Deck huren (evt. in combinatie met elektrisch vliegen). En vanaf tien personen krijg je er een biologisch fruitpakket gratis bij. Deze aanbieding is geldig in de maanden juli en augustus 2022. Stuur een mailtje naar kim@e-deck.nl en vermeld de kortingscode ‘Optimist2022’. Meer informatie: www.eflight.nl

kneepjes van het vliegeniersvak te leren. ‘Door meer mensen enthousiast te maken voor elektrisch vliegen, zal de behoefte aan duurzaam vliegen groter worden’, stelt Van Vliet. Nu wordt er nog gevlogen met tweezitters, maar dat zijn binnenkort vierzitters. Er zijn al fabrikanten met plannen voor fossielvrije vliegtuigen die meer dan veertig passagiers kunnen vervoeren. Het lijkt een kwestie van tijd voordat elektrisch vliegen de normaalste zaak van de wereld is. De ambities zijn hoog maar realistisch. Onlangs kochten de ondernemers een extra stuk grond om te kunnen uitbreiden op Teuge. Bovendien hebben ze de beschikking over een schitterend pand, genaamd het EDeck. Daar wordt nu de E-campus ontwikkeld. Die moet plek bieden aan tien partijen die willen samenwerken om het proces van duurzaam vliegen te versnellen. Het E-Deck is ook geschikt als locatie om evenementen te organiseren (The Optimist is al gepolst om er een bijeenkomst te houden). Plannen genoeg, zoals het opzetten van het eerste elektrische laadplein voor vliegtuigen en het bouwen van een aankomst- en vertrekhal voor elektrische airlines. ‘De kennis en ervaring die we nu opdoen heeft de sector straks nodig om met grotere elektrische toestellen passagiers te kunnen vervoeren. Als het zover is, hebben wij al een vliegende start gemaakt.’ •

The Optimist • juli/augustus 2022 • 56

Zuiver zakelijk Bewust van potentie

De Peugeot 9X8 begon virtueel

De nieuwe ‘hypercar’ van Peugeot is al uitgebreid getest voordat er een druppel brandstof is verbruikt. Door het ontwerp te verfijnen in een digitale omgeving, kon het concept gevalideerd en ‘getest’ worden. De conceptauto kwam tot wasdom in de computer als een digitaal project van 51,1 GB, bestaande uit 15.267 bestanden. De prestaties van de auto konden hierdoor ruim voor de eerste ronde op het circuit worden gesimuleerd. Deze aanpak heeft niet alleen kostbare tijd bespaard, maar ook grote hoeveelheden materiaal en brandstof. De teams van Peugeot Sport hebben twee jaar besteed aan het modelleren en simuleren van de digitale 9X8 Hypercar. Hierbij maakten ze gebruik van zowel bestaande software – waar nodig aangepast

aan de specifieke vereisten van het project – als computerprogramma’s die volledig in eigen beheer werden ontwikkeld. •

Verantwoord ‘rocking all over the world’

Volvo Cars gaat voor fossielvrij staal

In 2019 besloot de band Coldplay tijdelijk te stoppen met touren over de wereld totdat dit op een duurzamere manier kon gebeuren. Ze besloten alternatieven te onderzoeken met een lagere uitstoot voor vliegen, stroomgeneratoren en wegvoertuigen. Duurzame vliegtuigbrandstof en hernieuwbare diesel bleken hiervoor de beste optie. ‘We hebben getracht om duurzaamheid centraal te stellen in deze tournee omdat het voelt als de enige optie’, zegt zanger Chris Martin. Coldplay is in zee gegaan met de grootste producent en leverancier van duurzame vliegtuigbrandstof en hernieuwbare diesel ter wereld, Neste. Samen zetten ze nu stappen in de richting van het doel van de band om de CO2-uitstoot van de Music Of The Spheres World Tour met 50 procent te verminderen vergeleken met de vorige wereldtournee van de band. Neste levert Coldplay duurzame vliegtuigbrandstof (SAF) om de uitstoot van het vliegen te helpen verminderen. De hernieuwbare diesel van het bedrijf gaat de uitstoot van het tourtransport van de band en de stroomopwekking voor de podia helpen verminderen. Deze wordt geproduceerd uit 100 procent hernieuwbare grondstoffen, zoals afgewerkt frituurvet. •

Als eerste autofabrikant sluit Volvo Cars zich aan bij het SteelZero-initiatief dat tot doel heeft de vraag naar fossielvrij staal te vergroten en de overgang naar koolstofneutraliteit in de wereldwijde staalindustrie te versnellen. Daarmee committeert het automerk zich aan strenge, op CO2 gebaseerde eisen voor de staalaanvoer tegen 2030. Twintig jaar later moet al het aangekochte staal netto-nul staal zijn, wat in overeenstemming is met de ambitie van het bedrijf om tegen 2040 klimaatneutraal te zijn. De staalproductie is een belangrijke bron van CO2-emissies voor de auto-industrie. Wereldwijd is de staalproductie verantwoordelijk voor ongeveer 7 procent van alle broeikasgasemissies. SteelZero is gelanceerd door de Climate Group in samenwerking met ResponsibleSteel, een standaard- en certificeringsorgaan voor de staalindustrie. Hiermee krijgt Volvo Cars toegang tot betrouwbare informatie die garandeert dat het staal op verantwoorde wijze wordt ingekocht. ResponsibleSteel richt zich binn en de s t a a lketen o o k op arb eids- en mensenrechten, betrokkenheid bij lokale gemeenschappen, watergebruik en gevolgen voor de biodiversiteit. •

The Optimist • juli/augustus 2022 • 57

Zuiver zakelijk Bewust van potentie

Impact maken in de stad Hoe kunnen gemeenten de grootste vraagstukken van deze tijd oplossen? Volgens Ruben Koekoek, directeur van Social Finance NL, moeten zij kun krachten bundelen met ondernemende partijen uit de stad. Door RUBEN KOEKOEK

Overal in Nederland wordt momenteel druk koffie gedronken en onderhandeld, worden verbondjes gesloten en wethouders benoemd. In 322 gemeenten waren er afgelopen 16 maart namelijk gemeenteraadsverkiezingen. Nadat wij onze burgerplicht hadden volbracht en de uitslag bekend was, begonnen de onderhandelingen over de nieuw te vormen coalities. De hete hangijzers verschillen per gemeente. Denk aan het datacentrum in Zeewolde, de toeristenmassa in Amsterdam of een koopzondag in Apeldoorn. Maar overal speelt hetzelfde probleem: de maatschappelijke opgave is zeer groot en de budgettaire ruimte is zeer klein. Dit laatste komt door de manier waarop de financiering van gemeenten in Nederland is ingericht, waarbij de gemeente sinds

‘DE KRACHT VAN DE STAD STAAT TER BESCHIKKING.’

De kracht van de stad

1 Ruben Koekoek Foto: Evelien Hogers

de decentralisatie voor veel meer taken verantwoordelijk is. Voor de financiering hiervan is de gemeente grotendeels afhankelijk van het Rijk en de eigen beperkte inkomsten uit bijvoorbeeld afvalstoffenheffing en parkeerkosten. Bovendien moet de begroting van de gemeente sluitend zijn. Waar de Rijksoverheid grote sommen geld kan lenen, mogen gemeenten dit alleen doen om investeringen te financieren.

2 Bron: Impact and the City, Social Finance NL 2022

Kortom: de gemeente kan het niet alleen. Zeker nu de publieke voorzieningen onder druk staan door personeelstekorten, de transitie naar een duurzame samenleving en niet in de laatste plaats door nog meer benodigde ondersteuning, door corona, voor de kwetsbare groepen. Om deze en andere prangende vraagstukken op te lossen, moet de gemeente buiten de eigen organisatie kijken. Er staan tal van partijen te springen om samen te werken. Denk aan bewonersinitiatieven, filantropen, bedrijven, maar ook nieuwe partijen zoals sociaal ondernemers en maatschappelijk investeerders. De kracht van de stad staat ter beschikking, maar om deze in te zetten is een nieuwe manier van denken en doen nodig. Gemeenten zijn hier nog niet op ingericht. Gelukkig is er een groep koplopers die met inspirerende voorbeelden aan een andere aanpak werkt, waarbij gemeenten gebruikmaken van het krachtige ecosysteem in de stad: het impact ecosysteem.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 58

Zuiver zakelijk Bewust van potentie

Van ambitie naar uitvoering

Vanuit Social Finance NL hebben we de 44 grootste gemeenten gevraagd hoe zij gebruikmaken van het impact ecosysteem om maatschappelijke vraagstukken op te lossen. Hieruit blijkt dat maar liefst 69 procent van de grote gemeenten beleid heeft omtrent impact ondernemerschap en het impact ecosysteem. Ook stelden we de vraag op welke manier ze dat doen. In de grafiek hiernaast zie je de verschillende manieren waarop gemeenten gebruikmaken van het impact ecosysteem. Het populairst is het toepassen van ‘Social Return’. Social Return heeft betrekking op de inkoop. Stel, een gemeente gunt een ondernemer het bouwen van een brug. De gemeente kan dan afspreken dat de ondernemer 3 tot 5 procent van de waarde van het contract teruggeeft aan de gemeente in de vorm van Social Return. Dit kan ze doen door geld te geven aan een doel dat de inwoners ten goede komt, maar uiteraard is het nuttiger als de ondernemer bijvoorbeeld mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt mee laat helpen de brug te bouwen. Helemaal onderaan, met 22 procent staat het samenwerken met de filantropie. Ondanks het feit dat in alle gemeenten wel filantropen actief zijn (goede doelen of particulieren), hebben maar weinig gemeenten beleid om hen ook actief bij de stad te betrekken. Terwijl de doelen van gemeenten en filantropen op veel vlakken synchroon lopen of complementair zijn. Een onbenutte kans.

OP WELKE MANIER HOUDT UW GEMEENTE ZICH BEZIG MET HET IMPACT ECOSYSTEEM? (MEERDERE ANTWOORDEN MOGELIJK)

75%

Het bedrijfsleven stimuleren om meer impactvol (maatschappelijk verantwoord) te ondernemen

72%

Samenwerking met impact ondernemers

69%

Sociale inkoop

66%

Publiek-private samenwerking voor het oplossen van maatschappelijke problemen

44%

Ontwikkelprogramma voor impact ondernemers (accelerators, incubators, etc)

34%

Creëren werk en ontmoetingsruimtes voor impact ondernemers

31%

Het aanjagen van impact investeringen

22%

Betrekken van filantropie

City, een community waarbij ze impact ondernemers vanuit de hele wereld stimuleert om naar de stad te komen. Dit zorgt niet alleen voor werkgelegenheid, maar schept ook een ecosysteem van bedrijven, investeerders en kennisinstellingen. Zij pakken gezamenlijk op een creatieve manier maatschappelijke vraagstukken in de stad aan.

Denk vanuit het vraagstuk

Inspirerende voorbeelden

Ondanks dat de meeste gemeenten dus beleid hebben om het impact ecosysteem te faciliteren, heeft maar 38 procent van de gemeenten voldoende capaciteit om dit beleid uit te voeren. Toch zijn er genoeg voorbeelden van gemeenten die wel al succesvol samenwerken met het impact ecosysteem, zoals Rotterdam, Haarlem en Den Haag. Zo is in Rotterdam een speciaal fonds opgericht, het Social Impact Fonds Rotterdam, waarin investeerders die de stad voorruit willen helpen geld kunnen storten. Gezamenlijk investeren zij in bedrijven en projecten die bijvoorbeeld mensen uit de schulden moeten helpen of met circulaire oplossingen de stad duurzamer moeten maken. De gemeente Haarlem heeft met partners het Kennemer Inkoopplatform opgericht. Dit is een digitaal platform waar (sociaal) ondernemers hun diensten kunnen aanbieden. Niet alleen de gemeente, maar ook andere ondernemers kunnen hier lokale partijen kiezen bij wie ze duurzaam kunnen inkopen. De gemeente Den Haag creëerde Impact

88%

Het toepassen van Social Return bij inkoop

‘DE LOKALE UITDAGINGEN ZIJN ENORM, MAAR NIET ALLE OPLOSSINGEN HOEVEN UIT HET STADHUIS TE KOMEN.’

De lokale uitdagingen zijn enorm, maar niet alle oplossingen hoeven uit het stadhuis te komen. De kansen, om de krachten te bundelen in de stad en gezamenlijk deze opgave aan te gaan, zijn talrijk. De gemeenschap heeft zoveel creativiteit, ondernemerschap en gedrevenheid. Kijk maar naar de eerdergenoemde voorbeelden. Om hier goed gebruik van te kunnen maken, moeten gemeenten anders gaan werken. Zoek actief de samenwerking op, denk niet vanuit de afdeling, maar vanuit het maatschappelijke vraagstuk en geef gemeenteambtenaren de ruimte om zelf ondernemend te zijn en te laten uitvinden wat wel en niet werkt. Zorg dat het impact ecosysteem een belangrijke rol krijgt in de te sluiten coalitieakkoorden. Dan kunnen we samen mooie stappen zetten in het aanpakken van de prangende sociaalmaatschappelijke vraagstukken. • Social Finance NL is een sociale onderneming die bedrijven, overheden en investeerders helpt bij het opschalen, meten en financieren van impact, met zusterorganisaties in het VK, de VS, Israël en India. Wereldwijd werken ca. 300 professionals aan het effectiever oplossen van maatschappelijke vraagstukken. In april publiceerde Social Finance NL het rapport Impact in the City. Middels een talkshow en een roadshow werd het rapport gepresenteerd aan onderhandelende partijen bij gemeenten in heel Nederland. Meer informatie: www.socfin.nl/impact-and-the-city

The Optimist • juli/augustus 2022 • 59

Zuiver zakelijk Bewust van potentie

Tijd voor pauze en potentie Elke uitgave schrijven wij over het leven en werken in het ritme van de seizoenen. Dat doen we niet zonder reden. We weten dat het veel mensen helpt om meer mee te leren doen met het ritme van de natuur. Je leert hoe je kunt leven en werken vanuit verbinding, hoe je heel kunt blijven in de turbulente tijd van nu en je zult zien dat je meer rust, inspiratie en ruimte ervaart in je leven én werk. Door MARCEL TJEPKEMA

The Optimist • juli/augustus 2022 • 60

Zuiver zakelijk Bewust van potentie

Als deze uitgave verschijnt gaan we richting de maanden juli en augustus. Hier start het tweede deel van het jaarproces. Het eerste deel van het jaar begon in januari en eindigde in juni. Je kunt zeggen dat zich in die maanden een bepaalde potentie heeft opgebouwd. Die potentie is nu, de maanden juli en augustus, op zijn hoogtepunt. Na het hoogtepunt start een nieuwe fase die veel meer gaat over de talloze vormen waarin de potentie terechtkomt.

Terug naar het natuurlijk ritme

Laten we nog een stapje terug doen. Als je het proces van een jaar goed wilt begrijpen, dan moet je weten dat het leven en werken in het ritme van de seizoenen in de kern gaat over het volgen van of afstemmen op een natuurlijk levensritme. Dat is een ritme van expansie, contractie en stilte. De dynamiek en de thematieken van elke maand of elk seizoen volgen uit dit ritme. Alle levende wezens, inclusief wij als mens, kennen een periode waarin we uitdijen, groeien en zichtbaar naar buitengaand groter worden. Dat is de fase van expansie. Daarin wordt de potentie opgebouwd die we hierboven beschrijven. Na deze fase volgt een periode van naar binnen keren, van oogst en balans opmaken. En na de contractiefase is er een fase van stilte. Je kunt ook zeggen ‘een statische fase’. Daarin komen de expansie en contractie samen. Alleen vanuit deze stilte kan er, als vanzelf, weer een nieuwe fase van expansie ontstaan. Dat zijn de kenmerken van een organisch of natuurlijk ritme, dat helaas in onze samenleving op de achtergrond is geraakt.

Het natuurlijk ritme is overal

Het natuurlijke ritme is terug te vinden in de vele facetten van het leven. Als metafoor, maar ook in realiteit. Je kunt het bijvoorbeeld toepassen op de ademhaling. De inademing is de fase van expansie, van groter worden. De uitademing is de fase van contractie en de statische fase is de periode van stilte tussen de in- en de uitademing. Uit die stilte komt een nieuwe inademing, een nieuwe fase van expansie en groter worden. Je kunt ook kijken naar het ritme van de dag en de nacht. De dag is de periode van groei, van naar buiten gaan. De namiddag, de avond en de nacht vormen de fase van contractie. En zo vlak voor 7 uur ‘s ochtends is er een periode waarin het heel stil is. ‘Het is dan ook echt anders stil op straat.’ De helende kracht is dan het grootst. Dat betekent dat dit de tijd is dat je bijvoorbeeld het beste kunt mediteren.

‘ALLEEN VANUIT DEZE STILTE KAN ER, ALS VANZELF, WEER EEN NIEUWE FASE VAN EXPANSIE ONTSTAAN.’

Het ritme van expansie, contractie en stilte is ook terug te vinden in een jaar. De lente en de zomer gaan over groei. De herfst en de winter gaan over contractie. En de periode tussen 25 december en 6 januari vormt de fase van stilte. In die twaalf dagen en twaalf nachten – in die stilte – ontstaat de mal die de blauwdruk vormt voor het komende jaar. De kiemen worden daar gelegd.

Het hoogtepunt van het jaar

Deze tijd van het jaar valt net na het hoogtepunt van de expansiefase. De tijd is compleet tegengesteld aan de maand januari. In die periode startte de fase van inademing. Het gaat nu over volheid, bloei en voorzichtige rijping. En, op het hoogtepunt van de inademing is er ook een soort van pauze; een pauze voordat je uitademt. Dat is deze periode. Dat is een ander soort pauze dan aan het begin van het jaar. Het is nu een overgang van de inademing naar de uitademing. Het is een overgang van het opbouwen van potentie naar het tweede deel van een cyclisch jaarproces. Daarin worden de inspiratie en opgebouwde potentie ‘uitgestort’ in verschillende vormen. Dat is niet één vorm. Dat kunnen talloze vormen zijn. Als je daar even bij stilstaat, dan voel je het belang van die pauze. Maar de vraag is: ‘Wat doe je dan in die pauze?’.

Bewust zijn van je potentie

Het ligt voor de hand om rust te nemen en op vakantie te gaan. Weet dat de beste periode om op vakantie te gaan de laatste week van juni is, tot ergens de eerste twee á drie weken van juli. Deze weken vertegenwoordigen de pauze het beste. Daarna start namelijk de periode van uitademing al. Dat is overigens een wonderlijk gegeven. In Nederland zijn juli en augustus de collectieve vakantiemaanden. Eind juni, begin juli, gaat het bedrijfsleven in Nederland op slot, meestal tot en met de laatste weken van augustus. In september start alles dan weer. Dat betekent dat we op slot zijn in een periode van onze volle potentie. Hoe ga je als mens of als professional om met die volle potentie die je maatschappelijk niet goed kwijt kunt? Het belangrijkste is misschien wel dat je goed begrijpt dat zich in de afgelopen periode een bepaalde potentie heeft opgebouwd. Dat je daar bewust van bent. Deze potentie is nu maximaal. Dat kun je voelen. In juli en augustus ben je bezig om jezelf klaar te maken voor de uitdrukking van die potentie in de verschillende vormen. Dat loopt tot half december.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 61

Zuiver zakelijk Bewust van potentie

‘DE STRUCTUUR EN PLANNING ZORGEN VOOR EEN FIJNE BEDDING.’

Zorg er in deze zomermaanden voor dat de potentie die je ervaart niet wegsijpelt. Zorg dat er in je vakantie een bepaalde alertheid blijft. Dat je alert blijft op de levensstroom die door je heen gaat. Dan geniet je ook het meest van je vakantie.

Vergeten waar je bent

Raak niet in de vergetelheid. In de vakantie ligt de verleiding op de loer om je te verliezen in drank, dansen, feesten, enzovoort. Ieder heeft daar z’n eigen vormen in. Maar als je dat doet, als je jezelf daarin verliest, dan vergeet je waar je bent. Vergetelheid is een van de grootste gevaren van de zomer. Tip: sta niet toe dat je in verleidingen komt om de boel gewoon los te laten. Er is een stilte in deze periode die naar vormgeving toegaat. Het gaat over het uithouden van die stilte in al zijn volheid en potentie. Probeer je in deze periode ook bewust te zijn van de rijpheid die ontstaat. Het is als een kastanjeblad, dat een beetje gelig wordt aan de rand. Het is nog in volle bloei, maar je begint de eerste verkleuringen te zien in de natuur. Kijk ook zo naar jezelf. Geniet van dat wat je bereikt hebt, van dat wat rijp aan het worden is. Geniet van de potentie die er is en de volheid die je ziet en beleeft. Je bent veelbelovend! Wees je daar bewust van en wees benieuwd naar wat daar uit gaat komen in de maanden hierna. Koester dat wat je verworven hebt.

Nieuwe prioriteiten stellen

Tot slot. In de rust zul je merken dat je een zeker overzicht krijgt. Aan de ene kant krijg je meer beleving bij de opgebouwde potentie. Er kom een herordening. Aan de andere kant is er een blik naar de toekomst. Je kunt nu nieuwe prioriteiten stellen. Het betekent dat je je echt bewust zult worden van wat belangrijk voor je is, wat je wenst uit te drukken en wat om een vorm vraagt in het tweede deel van het jaar en wat niet. Je neemt dus dingen mee van de opgebouwde potentie naar het tweede deel van het jaar. En er zijn dingen die je nog niet ziet of weet. Die dingen blijven gewoon potentie en gaan misschien mee als zaadjes voor het nieuwe jaar. Die plant je in november. Het zal je helpen om in augustus opnieuw structuur aan te brengen in je agenda. Weet hoe je de herfstmaanden ingaat. Maak een planning van wat je gaat doen. Natuurlijk kunnen er dan nog dingen veranderen en moet je je planning aanpassen, maar dan weet je waarvan dat dan ten koste gaat. De structuur en planning zorgen voor een fijne bedding. Daarmee kun je het maximale halen uit het tweede deel van het jaar. De samenvatting is vooral dat dit een hele fijne periode is. Het gaat over volheid, bloei en potentie. En het gaat over de pauze die er is. De pauze tussen de inademing en de uitademing. Gebruik de periode goed. Het is de opbouw naar de tweede helft van het jaar. Mochten er uitdagingen op je weg komen, die eigenlijk te lastig zijn voor nu, stel ze uit tot eind augustus. Til het net als in december over de rustperiode heen. Neem de tijd, heb het goed in deze periode.

Studiegroepen ‘het natuurlijk ritme’

Er is nog veel meer te vertellen over de maanden en vooral over de herfst, die volgens ‘onze’ indeling van de seizoenen start rond 4 augustus. In september 2022 starten we met een aantal studiegroepen. Als je deel wilt nemen, dan leer je minimaal een jaar lang hoe je het ritme van de maanden en de seizoenen kunt vertalen naar jouw leven en werk. Ben je benieuwd? Stuur dan een bericht naar info@clubgroeneveld.nl. Dan kunnen we bespreken of het programma iets voor jou is. • Alle artikelen die we maken over de seizoenen zijn geïnspireerd door het boek Leven en werken in het ritme van de seizoenen van Jaap Voigt en de warme band die we met hem door de jaren heen hebben opgebouwd.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 62

That lives Inspi ratie

rne o voor mode

To become

Long ago

NG • € 10 16E JAARGA • GETSALT.COM LENTE 2021 @SALTM AGAZINE

#79

10 DWAALRO

UTES DOOR

AGAIN ON THE ROAST HET KLEURRIJ

living

NODIG OM

lorer odern exp for the m spiration

Inspiratio

Kerouac,

VAN DE NATUUR

PLANK ENKOO VAN DIK HOUT

RTS

ZAAGT MEN

BOEMELEN

KEL NAAR DE POOLCIR

KANOB OUWE

IK HOUT VAN JOU

ROUTES

OVER HOUT,

VOND VERGEVI

VUUR, ROOK

LER R TRENT PRESZ

EN GIETIJZE

REZEN AS HER UIT DE

GENIET EN

CHAPSKIST NG IN DE GEREEDS

NS ARE KALVØ NZIN VOLGE

VEEL GELD BESTEDEN HEEL ZIJN” ZE ARM “OUTDOORMENSEN DOEN ALSOF OM TE KUNNEN

VAN EEN

#77

NATION AAL

TWEED E LEVEN

EEN MENING GENOEG MERKE N MET N IS NIET MEER

DE TOREN HOOG VAN NEDERLAND

LAND PARK NIEUW

12 UITKIJKP

TTE DROOM EEN KLETSNA

GEWOON SPULLEN

UNTEN IN

JE GAAT HET

VERKOPE

PROTH ESEMA

WORLD BRAVE NEW DOORHEBT ALS JE HET

SILO ART TRAIL R GALERIE TER WERELD

- 2020

N BLOTE BASTE CHIPPENDALES

VUUR KOKEN MET

08:52

G • € 10 15E JAARGAN • GETSALT.COM HERFST 2020

NR. 77 - HERFST

OUTDO ORWAA

#81 RAILTR IPPING

xplorer modern e n for the 18 maart 2021

2021.indd 1

@SALTM AGAZINE

13:19

- 2021 NR. 79 - LENTE

That liv

Omslag lente

NG • € 10 16E JAARGA • GETSALT.COM HERFST 2021

NG 16E JAARGA

t momeen s on

10 juni 2020

Muir en Jack

N VERGT

INE SALT MAGAZ

t This presen

KLEUR BEKENNE

N-ROUTES

Whitman, John

onder meer Walt

NG E NE 15 JAARGA

DIT HEB JE

VOLG DE STONEMA

(1930)

de natuur. dichter van respect voor Amerikaanse en van een diep en is doordrong

LAURENS

RFUL THE COLOU THE BOLD & MOED

DER BERG RUFT

ZWEMM EN OPEN WATER KUNNEN PLONZEN OVERAL TE

• Susta inable by Natur e • Inspir ed ive Cultu re le • Creat Outdo or lifesty

KOFFIE!

EN DAN IS ER

INTERVIEW

SALT MAGAZI

E COULE UR LOCAL

Gary Snyder de Beat Generation. Zijn werk werd beïnvloed door

RIDE FAST LIVE SLOW TEN DAM

SLEUTEL TOT

JOL KER FRANK

SUCCES

PAS ZIEN

OUTDOO

GROOTSTE

VAN ZIJN VADER

To become (1930)

onder meer Walt

Whitman, John

Muir en Jack

Inspiratio

Kerouac,

xplorer modern e n for the 18 maart 2021

08:52

NG E NE 15 JAARGA

Gary Snyder de Beat Generation. Zijn werk werd beïnvloed door

SALT MAGAZI

Long ago de natuur. dichter van respect voor Amerikaanse en van een diep en is doordrong

Omslag lente

@SALTM AGAZINE

2021.indd 1

#80

NAAR DE GRENS

WE MÓGEN

10 TIPS VOOR

WEER!

RS GRILLE SERIAL

LA TE BEREIKEN

OOSTE N HET WILDE UG

DE POLDERC

Inspi ratie

#76 MANTE LZORG

DE JAREN VLOGEN

TSERLAND

rne ontde kkers voor mode

& WORKSHOPS

ERAF

& WORKSHOPS

NG E NE 15 JAARGA NR. 78- WINTER

STRUINEN DOOR

NU ÉCHT

- 2020

MEEST ERWER MOEDER AARDE

EEN UNIEKE

EVERG REENS

VANUIT DE

NIET ALLE BOMEN

HOOGTE

EEN RIJZENDE

WATERWILDERNIS

KLEDEN ZICH

UIT

DEZE HOREN

JON ROSE

MAAK JEZELF

OP JE LIJST

EVERG REENS

VANUIT DE

NIET ALLE BOMEN

HOOGTE

EEN RIJZENDE

WATERWILDERNIS

(POOL)ST

JON ROSE

N 2020 BESTE BOEKE

KLEDEN ZICH

UIT

OP JE DEZE HOREN

MAAK JEZELF

LIJST

NUTTIG

VOND VERGEVI

LER R TRENT PRESZ

CHAPSKIST NG IN DE GEREEDS

REZEN AS HER UIT DE

GENIET EN

VAN ZIJN VADER

E LEVEN VAN EEN TWEED

RS GRILLE SERIAL

NATION AAL

12 UITKIJKP

SILO ART TRAIL R GALERIE TER WERELD GROOTSTE

GEWOON SPULLEN

UNTEN IN

JE GAAT HET

• Susta inable by Natur e • Inspir ed ive Cultu re le • Creat Outdo or lifesty

VERKOPE

PROTH ESEMA SLEUTEL TOT

WORLD BRAVE NEW DOORHEBT ALS JE HET

OP DE PLANTPATSERS

BUITEN LUCHT KOKEN IN DE

EEN MENING GENOEG MERKE N MET N IS NIET MEER

DE TOREN HOOG VAN NEDERLAND

LAND PARK NIEUW

TTE DROOM EEN KLETSNA

RS CROWD PLEASE BBQ

JOL KER FRANK

living

HEILIG E GRAAL THINGS TO

- 2020

KANOB OUWE

13:19

NR. 76 - ZOMER

KEL NAAR DE POOLCIR

IK HOUT VAN JOU

ROUTES

NS ARE KALVØ NZIN VOLGE

VEEL GELD BESTEDEN HEEL ZIJN” ZE ARM “OUTDOORMENSEN DOEN ALSOF OM TE KUNNEN

EN GIETIJZE

NG E NE 15 JAARGA

• Susta inable by Natur e • Inspir ed ive Cultu re le • Creat Outdo or lifesty

JOL KER FRANK

RTS

ZAAGT MEN

VUUR, ROOK

10 juni 2020

#77

- 2020

VAN DIK HOUT

BOEMELEN

VAN DE NATUUR

PLANK ENKOO

OVER HOUT,

living

G • € 10 15E JAARGAN • GETSALT.COM HERFST 2020

NR. 77 - HERFST

OUTDO ORWAA

#81 VUUR KOKEN MET

RAILTR IPPING

SALT MAGAZI

NG E NE 15 JAARGA

SLEUTEL TOT

20.indd 1

@SALTM AGAZINE

VERKOPE

PROTH ESEMA

omslag salt zomer

13:19

EEN MENING GENOEG MERKE N MET N IS NIET MEER GEWOON SPULLEN

MOEDER AARDE

EEN UNIEKE

SALT MAGAZI

lorer odern exp for the m spiration

NG • € 10 16E JAARGA • GETSALT.COM HERFST 2021

CHIPPENDALES

MEEST ERWER

A PARK NLDELT

STRUINEN DOOR

NU ÉCHT

NUTTIG

N BLOTE BASTE

T JE HET DOORHEB

HOE IS HET

(POOL)ST

N 2020 BESTE BOEKE

living

#77

AS ZIEN ALS

#78 NATION AAL

LIVING TINY HOUSE

- 2020

SALT MAGAZI HOE IS HET

G • € 10 15E JAARGAN • GETSALT.COM HERFST 2020

EN IN NEDERLA

G • € 10 15E JAARGAN • GETSALT.COM WINTER 2020

CIRCLE TRAIL THE ARCTIC ER

#78

LIVING TINY HOUSE

10 juni 2020

DE TOREN

2020 10:49

G • € 10 15E JAARGAN • GETSALT.COM WINTER 2020

W WORLD

16 september

CIRCLE TRAIL THE ARCTIC ER

A PARK NLDELT NATION AAL

• Susta inable by Natur e • Inspir ed ive Cultu re le • Creat Outdo or lifesty

inable Natur e • Susta Inspir ed by

living

NAAR

SURFERS, E-FOILER

Salt 3 2020 omslag.indd

• Susta inable by Natur e • Inspir ed ive Cultu re le • Creat Outdo or lifesty

ERAF

NIEUWE CLINICS

OP VOLLE ZEE

NIEUWE CLINICS

REIZENDE CAMPING

DO BEFORE

1750 KM

RENNEN NA

YOU DIE

VAARD ERS NIEUW E RUIMTE S EN SURF SKATERS WING SURFERS

, E-FOILER

SUCCES

PAS ZIEN

OUTDOO

living

SUCCES

or de Inspiratie vo tdekker en moderne on ziel. avontuurlijke

Salt 3 2020 omslag.indd

16 september

16E

2020 10:49

16 september

omslag salt zomer 2020 10:49

20.indd 1

NG • € 10 16E JAARGA • GETSALT.COM ZOMER 2021

OUTDO ORWAA

#80

PIONIEREN

TOON VISUEE L EERBE IN DE SURFGESCHIEDENIS CRUCIALE VROUWE

ALTIJD OP ZOEK

NAAR DE GRENS

WE MÓGEN

DÉ MANIER

IN DE 21E

LASSO ’S LOS!

PS SALT MEETU

ANDRE A MASON

10 TIPS VOOR

WEER!

DE POLDERC

LA OM HET WALHAL

REZEN AS HER UIT DE

TE BEREIKEN

E LEVEN VAN EEN TWEED GENIET EN

OOSTE N HET WILDE UG

OWBOY

NS ARE KALVØ NZIN VOLGE

VEEL GELD BESTEDEN HEEL ZIJN” ZE ARM “OUTDOORMENSEN DOEN ALSOF OM TE KUNNEN

@SALTM AGAZINE

ROUTE 66

WESTE N HET WILDE EEUW

NATION AAL

PARK NIEU

TTE DROOM EEN KLETSNA

- 2020

MAGAZINE MEETUPS SHOP

living

NR. 77 - HERFST

ke zielen

• Susta inable by Natur e • Inspir ed ive Cultu re le • Creat Outdo or lifesty

NG E NE 15 JAARGA

en avont uurlij

le • C Outdo or lifesty

SALT MAGAZI

rne ontde kkers voor mode

Inspi ratie

inable living Natur e • Susta Inspir ed by Cultu re •

SILO ART TRAIL R GALERI GROOTSTE

OUTDOO

HEUVELR SALLANDSE

• € 10 JAARGA NG

• GETSALT.COM ZOMER 2021 @SALTM AGAZINE

#80 ROUTE 66

WESTE N HET WILDE EEUW PIONIEREN

ENIS

DÉ

IN DE 21E

LASSO ’S LOS!

T MEETU PS

10 TIPS VOOR

ÓGEN WEER!

HET WALHAL MANIER OM

DE POLDERC

ar onze Benieuwd na activiteiten?

LA TE BEREIKEN

OOSTE N HET WILDE UG HEUVELR SALLANDSE

OWBOY

code en Scan de QRor onze vo in schrijf je nieuwsbrief

Outdo or lif

Inspiratio

Salt 3 2020 omslag.indd

xplorer modern e n for the

VISUEE L E

CRUCIALE VR

ANDRE A M

ALTIJD OP ZO

lorer odern exp for the m spiration

NG • € 10 16E JAARGA • GETSALT.COM LENTE 2021 @SALTM AGAZINE

#79 @SALTM AGAZINE

E COULE UR LOCAL

#81

VOND VERGEVI

DIT HEB JE

#77

NATION AAL

LAND PARK NIEUW

TTE DROOM EEN KLETSNA

DE TOREN HOOG VAN NEDERLAND 12 UITKIJKP

EEN MENING GENOEG MERKE N MET N IS NIET MEER

UNTEN IN

GEWOON SPULLEN

VERKOPE

PROTH ESEMA

N-ROUTES

LAURENS

KLEUR BEKENNE

N VERGT

NODIG OM

NG • € 10 16E JAARGA • GETSALT.COM HERFST 2021

OUTDO ORWAA

#81 RAILTR IPPING

N BLOTE BASTE CHIPPENDALES

VAN DE NATUUR

PLANK ENKOO VAN DIK HOUT

RTS

ZAAGT MEN

VUUR KOKEN MET

BOEMELEN

ROUTES

OVER

KEL NAAR DE POOLCIR

IK HOUT VAN JOU

KANOB OUWE VOND VERGEVI

ROOK HOUT, VUUR,

LER R TRENT PRESZ

EN GIETIJZE

CHAPSKIST NG IN DE GEREEDS

REZEN AS HER UIT DE

GENIET EN

WORLD BRAVE NEW DOORHEBT ALS JE HET JE GAAT HET

- 2020

(1930)

SLEUTEL TOT

onder meer Walt

Whitman, John

Muir en Jack

Inspiratio

Kerouac,

DIT HEB JE

EEN UNIEKE

EVERG REENS NIET ALLE BOMEN

KLEDEN ZICH

N 2020 BESTE BOEKE UIT

DEZE HOREN

OP JE LIJST

JON ROSE

MAAK JEZELF

NUTTIG

living

16 september

SALT MAGAZI NE

GANG • € 10

2020 10:49

t momeen s on rne ontde kkers voor mode

That liv

en avont uurlij

ke zielen

Salt 3 2020 omslag.indd

- 2021 NR. 79 - LENTE

STRUINEN DOOR

DE HOOGTE

Inspi ratie

• Susta inable by Natur e • Inspir ed ive Cultu re le • Creat Outdo or lifesty

NG 16E JAARGA

t This presen

(POOL)ST

UTES DOOR

AGAIN ON THE ROAST HET KLEURRIJ

EN DAN IS ER

ZWEMM EN OPEN WATER KUNNEN PLONZEN OVERAL TE

2021.indd 1

INE SALT MAGAZ

R AARDE VANUIT

JE GAAT HET

VERKOPE

PROTH ESEMA SLEUTEL TOT

JOL KER FRANK

SUCCES

PAS ZIEN

OUTDOO

#79

08:52

10 DWAALRO

#78 EEN RIJZENDE

GEWOON SPULLEN

NG • € 10 16E JAARGA • GETSALT.COM LENTE 2021 @SALTM AGAZINE

xplorer modern e n for the 18 maart 2021

15E JAARGAN • GETSALT.COM WINTER 2020

WATERWILDERNIS

UNTEN IN

WORLD BRAVE NEW DOORHEBT ALS JE HET

JOL KER FRANK

E COULE UR LOCAL

CIRCLE TRAIL THE ARCTIC ER

A PARK NLDELT

GROOTSTE

12 UITKIJKP

SUCCES

G • € 10

NATION AAL

SILO ART TRAIL R GALERIE TER WERELD

DE TOREN HOOG VAN NEDERLAND

PAS ZIEN

ke zielen

Omslag lente

OUSE LIVING

ET NU ÉCHT

TERWE RK

voor

LAND PARK NIEUW

TTE DROOM EEN KLETSNA

VAN ZIJN VADER

de natuur. dichter van respect voor Amerikaanse en van een diep en is doordrong

Inspi ratie

#77

NATION AAL

OUTDOO GROOTSTE

Gary Snyder de Beat Generation. Zijn werk werd beïnvloed door

en avont uurlij

E LEVEN VAN EEN TWEED

G • € 10 15E JAARGAN • GETSALT.COM HERFST 2020

EEN MENING GENOEG MERKE N MET N IS NIET MEER

To become SILO ART TRAIL R GALERIE TER WERELD

Long ago

kkers mode rne ontde

NS ARE KALVØ NZIN VOLGE

VEEL GELD BESTEDEN HEEL ZIJN” ZE ARM “OUTDOORMENSEN DOEN ALSOF OM TE KUNNEN

@SALTM AGAZINE

- 2020

NR. 77 - HERFST

VAN EEN

TWEED E LEVEN

G • € 10 15E JAARGAN • GETSALT.COM HERFST 2020

That liv

VOLG DE STONEMA

INTERVIEW

RFUL THE COLOU THE BOLD & MOED

- 2021 NR. 79 - LENTE

NG E NE 15 JAARGA

NS ARE KALVØ NZIN VOLGE

REZEN AS HER UIT DE

t momeen s on

KOFFIE!

DER BERG RUFT

NG 16E JAARGA

t This presen

NG IN DE GEREEDS

VEEL GELD BESTEDEN HEEL ZIJN” ZE ARM “OUTDOORMENSEN DOEN ALSOF OM TE KUNNEN

GENIET EN

EN DAN IS ER

ZWEMM EN OPEN WATER KUNNEN PLONZEN OVERAL TE

SALT MAGAZI

OUTDO ORWAA

NR. 77 - HERFST

MEN ROUTES

EN GIETIJZE

LER R TRENT PRESZ VAN ZIJN VADER KANOB OUWE CHAPSKIST

IK HOUT VAN JOU

VUUR, ROOK

AGAIN ON THE ROAST HET KLEURRIJ

INE SALT MAGAZ

BOEMELEN

OVER HOUT,

KEL NAAR DE POOLCIR

UTES DOOR

NG E NE 15 JAARGA

VUUR KOKEN MET

RAILTR IPPING

10 DWAALRO

RIDE FAST LIVE SLOW TEN DAM

SALT MAGAZI

NG • € 10 16E JAARGA • GETSALT.COM HERFST 2021

NATUUR

ke zielen

WING

KOM DEZE ZOMER

OP VOLLE ZEE

PS SALT MEETU

en avont uurlij

VAARD ERS NIEUW E RUIMTE S EN SURF SKATERS

DE JAREN VLOGEN

LAND

IN ZWITSER

MEKKA

ANEN SALT X DE CAMPH DE REIZENDE CAMPING

NR. 78- WINTER

AFARI

RS CROWD PLEASE BBQ OP DE PLANTPATSERS

BUITEN LUCHT KOKEN IN DE

HEUVELR SALLANDSE

OWBOY

RENNEN NAAR

YOU DIE

NG E NE 15 JAARGA

ALTIJD OP ZOEK

LASSO ’S LOS!

PS SALT MEETU

ANDRE A MASON

G • € 10 15E JAARGAN • GETSALT.COM ZOMER 2020

DÉ

HET WALHAL MANIER OM

DO BEFORE

SALT MAGAZI

CRUCIALE VROUWE

IN DE 21E

PIONIEREN

TOON VISUEE L EERBE IN DE SURFGESCHIEDENIS

ROUTE 66

#76

THINGS TO

MANTE LZORG

OV-SA FARI

DOOR 1750 KM RECHT

HEILIG E GRAAL

- 2020

WESTE N HET WILDE EEUW

G • € 10 15E JAARGAN • GETSALT.COM ZOMER 2020

NR. 76 - ZOMER

NG • € 10 16E JAARGA • GETSALT.COM ZOMER 2021

NODIG OM

KOFFIE!

DER BERG RUFT VOLG DE

S STONEMAN-ROUTE

RIDE FAST LIVE SLOW TEN DAM INTERVIEW

LAURENS

RFUL THE COLOU THE BOLD & MOED KLEUR BEKENNE

N VERGT

• Susta inable by Natur e • Inspir ed ive Cultu re le • Creat Outdo or lifesty

living

16 september

2020 10:49

Zuiver zakelijk Bewust van potentie

Herstel van het levensweb

In de huidige samenleving zijn we onthecht van elkaar, onze natuurlijke rol en de aarde. Volgens Leonie Stekelenburg, trainer bij Being The Web of Life, is de natuur veel intelligenter dan wij. ‘Door deze organische intelligentie in onszelf te ontsluiten, kunnen we urgente problemen oplossen.’ Door JESSIE EICKHOFF

Je stelt dat de oorspronkelijke stammen leven vanuit hun natuurlijke intelligentie. Welke wijsheden vertellen zij ons? ‘Deze oorspronkelijke stammen zien de mens als hoeders van de aarde. Zij beschermen, herstellen en behoren tot de natuur. Het is hun overtuiging dat ieder mens wordt geboren met een unieke gave. Gedurende de opvoeding helpt de gemeenschap om deze gave te ontsluiten en tot bloei brengen. Diegene zet vervolgens zijn gift in zowel de gemeenschap als het grotere geheel. “Transformatie zal niet van onze leiders komen, die komt als we allemaal de gave bijdragen waarvoor we op aarde zijn gezet”, aldus de bekende native American leider Chief Nowaten.

Ook geloven ze dat er een soort goddelijke levensvonk aanwezig is. Dit maakt het mogelijk om verbinding te maken met alles wat leeft. De ceremonies en rituelen helpen leden van de gemeenschap om hiermee contact te maken. Van dansen op ritmische muziek tot het eten van sjamanistische planten. Hoewel de rituelen en ceremonies voor lange tijd geheim waren uit angst voor vervolging, hebben oude wijze sjamanen sinds 1997 toestemming om hun wijsheid met het Westen te delen.’ Wat is er in de westerse samenleving gaande? ‘In onze huidige maatschappij weten we niet wat onze natuurlijke rol is, geloven we niet in de een-

The Optimist • juli/augustus 2022 • 64

Zuiver zakelijk Bewust van potentie

heidservaring met al wat leeft, missen we een bepaald gevoel van collectiviteit en denken we boven de natuur te staan. Zo isoleren we onszelf van de natuur in onze huizen, kantoren en auto’s, snijden we onszelf van elkaar af via schermpjes en bereiden we schoolkinderen voor om bij te dragen aan het expansiegedreven economische systeem. Van de aarde kunnen we daarentegen leren dat er geen eeuwige groei is, maar cycli van groei, bloei, oogst en verval. Het “god willen spelen” moeten we loslaten. In plaats daarvan moeten we één worden en gebruikmaken van het volledige potentieel dat dankzij de natuur in ons aanwezig is. Hiermee in contact komen is daarentegen lastig voor ons. We hebben bepaalde lagen van conditionering en mechanismen opgebouwd, waardoor we hiervan afgesneden zijn geraakt.’ Je noemt het onthechtingsmechanismen. Hoe ontstaan die? ‘Dit begint al in onze jeugd. Ieder kind wordt in zekere mate in een bepaalde structuur en manier van denken en doen geduwd. Dit noemen wij conditionering. Er is in onze maatschappij onvoldoende ruimte, liefdevolle aandacht of steun vanuit de gemeenschap voor het herkennen van diens gave. Het kind wil bij de groep horen, past zich aan en drukt de natuurlijke stroom van expressie van zijn gave en vonk weg. Dat levert blokkades op die zich vastzetten in het lichaam en onderdrukt worden door de geest. Daar komen in de meeste levens nog blokkades door emotioneel trauma bovenop. Als mens willen wij pijn en verdriet vermijden en onszelf liever belonen, verdoven of afleiden. Ieder heeft hier zo zijn voorkeursmechanismen voor. Van constant werken tot het gebruiken van verdovende middelen. Van scrollen op je telefoon tot het kopen van het zoveelste jurkje. Dit leidt ons af en geeft een dopamine-kick in ons zenuwstelsel. Tegelijkertijd maakt dit dat wij allemaal op een bepaalde manier verslaafd zijn. Om vrije toegang te krijgen tot de gave en vonk, moeten onze conditioneringen en trauma’s aangekeken worden.’

telefoon neer te leggen, wanneer iemand het lastig vindt om alleen met zijn gedachten te zijn. De weg terug naar verbondenheid begint bij het toelaten van anderen, liefdevolle ondersteuning en co-regulatie. Pijnlijke ervaringen en gebrek aan liefdevolle bedding zorgen ervoor dat de mens afgesneden wordt van zichzelf en anderen. Er is veel moed, ervaren begeleiding en een toegenegen gemeenschap nodig om deze lagen van conditionering te verwijderen en weer contact te maken met jezelf en anderen.’ Hoe help jij hierbij? ‘Ik merk dat iedereen die weleens een diepe verbondenheid heeft ervaren met al wat leeft, een ‘her-innering’ en verlangen in zich heeft naar die natuurlijke staat van zijn. De krachtigste manier om daar weer mee in contact te komen, is via één van de startweekends van Being The Web of Life. Twee dagen lang scheppen wij de optimale voorwaarden om door de lagen conditionering heen te zakken naar de bron van de eigen vonk, levenslust en gave. Van meditatie tot lichaamswerk. Van de kracht van de stilte tot sensing journeys. Luisteren en synchroniseren met de natuur. Ik zie bij alle deelnemers dat er – als ze eenmaal in deze “staat van zijn” komen – als vanzelf ideeën en wijsheid opborrelen die horen bij hun natuurlijke intelligentie. Vaak vallen mensen snel weer terug in de dagelijkse routine en verliezen ze dit contact. Daarom bieden we een-op-een-begeleiding en programma’s aan die helpen om blokkades op te lossen en regelmatig terug te komen bij hun bron. Met bewustzijnstraining en lessen van de natuur tussendoor om conditioneringen te doorbreken en de verbinding met al wat leeft te bestendigen.’

Waarom is het lastig om deze lagen van conditionering te verwijderen? ‘Wanneer iemand van zijn alcohol- of drugsverslaving probeert af te komen, moet hij alsnog de strijd aangaan met de demonen die hij al die tijd onderdrukt heeft. Niet gek dus dat negen van de tien verslaafden terugvalt. Hetzelfde geldt voor mildere verslavingen. Zo is er veel tegenkracht om de mobiele

The Optimist • juli/augustus 2022 • 65

‘WE MOETEN GEBRUIKMAKEN VAN HET VOLLEDIGE POTENTIEEL DAT DANKZIJ DE NATUUR IN ONS AANWEZIG IS.’

1 Meike van Tilburg (links), Leonie Stekelenburg (rechts).

Zuiver zakelijk Bewust van potentie

Hoe voelt het om te beleven dat je één bent met het geheel? ‘De aarde heeft een bepaalde frequentie. Dieren leven al in het hier en nu en bevinden zich daarom al op deze frequentie. Wanneer wij terugkeren naar de natuurlijke staat van zijn, bevinden wij ons op dezelfde frequentie als de rest van de natuur. Hierdoor kunnen we een soort eenheidservaring meemaken. Een ervaring waarin al het geklets in het brein ophoudt, je zakt naar je bron en je je één voelt met alles en iedereen. Wellicht heb jij ook weleens zoiets meegemaakt. Denk aan een concert, waarin alles leek te kloppen. Het ritme van de muziek, de tonen, de woorden, de uitdrukking van de muzikant; het riep een sfeer op waar iedereen vanzelf in meeging. Wat je dan ziet is dat er een bepaald veld van trilling ontstaat waar iedereen op mee gaat resoneren. Dan kom je allemaal in het hier en nu en in dezelfde frequentie terecht. Gedachten verstommen, de hartslag gaat mee, het lichaam beweegt als vanzelf. Dat voelt alsof grenzen tussen jou en de ander, de ruimte of de muziek vervloeien.’

‘BIJ GROOTSE THEMA’S ALS OORLOG EN KLIMAAT HEB JE LIEFDEVOLLE BEDDING MET ANDEREN NODIG OM IMPACT TE MAKEN.’

Meedoen aan het startweekend van 2 en 3 september 2022? www.beingtheweboflife.nl/resourcing-life

Hoe kan de verbinding met onszelf, anderen en de natuur ons helpen om urgente thema’s aan te gaan en complexe wereldproblemen op te lossen? ‘Bij zulke grootse thema’s als oorlog en klimaat heb je een liefdevolle bedding met anderen nodig om impact te maken. En begeleiders die zelf diep genoeg werk hebben gedaan om open en ontspannen te kunnen blijven. Wij co-reguleren de groep naar onze ontspanningslaag. Via oefeningen komen we op dezelfde frequentie. We herinneren ons weer dat we één zijn. Hierdoor opent onze natuurlijke intelligentie, ontstaan nieuwe ideeën en worden er lijntjes gevormd met die van anderen. Ondernemers die de wereld beter willen maken, verliezen vaak het contact met hun diepere bron. Door dagelijks te verbinden met je lichaam; met de natuur en eens per zes weken samen te komen, blijf je met je bron in contact. Er borrelen dan steeds nieuwe inzichten en plannen op. Die aansluiten bij hoe de wereld zich ontvouwt. Zo kunnen we samen vanuit onze volledige potentie de wereld een stukje mooier maken.’ • Leonie Stekelenburg vormt samen met Meike van Tilburg het team van Being The Web of Life. Na jaren ervaring in het bedrijfsleven hebben zij zich sinds 2010 ontwikkeld tot experts in het begeleiden van het innerlijke proces dat voorafgaat aan duurzame transformatie, van zowel individuen als groepen. Ze richten zich op mensen die de urgentie en verantwoordelijkheid voelen om bij te dragen aan een betere wereld. Die willen leren om dit op een moeiteloze, liefdevolle en levenslustige manier te doen. Meer informatie: www.beingtheweboflife.nl.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 66

BLIJF EEN OPTIMIST

We doen de voorzichtige aanname dat je net als Erik met een glimlach door het leven wilt gaan. Daarin slagen optimisten namelijk als geen ander. Daarom leven ze doorgaans langer, gezonder en minder gestrest. Maar net als met alle waardevolle dingen is enig onderhoud van dat optimisme wel nodig. Een abonnement op The Optimist is jouw bewijs van verbondenheid, jouw goede daad van de dag. Blijf jij lezen, dan blijven wij schrijven.

‘IK KIJK ALTIJD NAAR DE GOEDE KANTEN VAN IETS WAT TEGENVALT.’ Erik Scherder (p.26)

Foto: Eric van den Heuvel

Waar wacht je op? Tot je ook breinprofessor bent? Word nu abonnee! En als je het al bent, maak dan iemand anders blij met The Optimist.

Ga naar: www.theoptimist.nl/nu

Beeldverhaal

EEN VERHAAL OVER KANKER

Begin juni verscheen het fotoboek Outside Room 8. In deze publicatie vertellen de Nederlandse fotografen Lotte Bronsgeest en Geert Broertjes een verhaal over kanker en zijn behandelingen. Maar meer nog gaat het over de harde realiteit waarin kwetsbaarheid en kracht de hoofdrol spelen en hoop de enige constante factor is. Toen bij Broertjes kanker werd gediagnosticeerd, vroeg Bronsgeest hem of zij een portret van hem mocht maken. Een beeld waarop hij ‘puur’ zou staan afgebeeld, zonder giftige medicijnen in zijn lichaam. Dit markeert het begin van hun project, waarbij ze met analoge fotografie de ervaringen van een kankerpatiënt in beeld hebben gebracht.

Outside Room 8 Lotte Bronsgeest en Geert Broertjes Uitgever Kehrer Verlag ISBN: 9783969000711 128 pagina’s € 48,00

Rechts: Bij de drukker in Duitsland.

De kankerbehandelingen die het meest voorkomen – chemotherapie, radiotherapie en chirurgie – werden gevisualiseerd naar beeld. Dit door de filmrollen en negatieven dezelfde behandeling te laten ondergaan als het lichaam van de patiënt. Film werd in het ziekenhuis bestraald, verbrande negatieven staan voor chirurgische ingrepen en de urine van Broertjes werd gebruikt om filmrollen in te laten weken. Meer informatie: www.lottebronsgeest.com en www.geertbroertjes.com

The Optimist • juli/augustus 2022 • 68

Beeldverhaal

Rechts: Het fotografenduo gebruikte verschillende analoge camera’s voor hun project.

Links: Voorafgaand aan het fotograferen werd een 4x5 inch negatief bestraald in het AMC. Het witte vierkant is het bestraalde deel. Onder: Zelfportret van Broertjes in het ziekenhuis.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 71

Beeldverhaal

Links: Bronsgeest en Broertjes kozen het Diemerpark als locatie. Dit was vroeger een dumplocatie voor chemisch afval. Rechts: Na een hele dag foto’s maken werd een zakje met tien fotorolletjes meegenomen door een vogel. Een jaar later is er één rolletje teruggevonden. De vogel op deze foto staat symbool voor die vogel, maar ook voor vrijheid. Het is een met chemo behandeld negatief. Onder: Dit beeld is ook behandeld met chemotherapie.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 72

® ®

Doorgeefcolumn

Miriam Bryson

Directeur-bestuurder bij StiB, het kenniscentrum voor mantelzorg in Breda (www.stib-breda.nl).

Zie de onzichtbare mantelzorger ‘HET VERGT MOED OM TE KIJKEN NAAR WAT ER AL IS EN DAT ANDERS IN TE ZETTEN.’

‘Verdachte schietpartij Alblasserdam mailde over motief met RTL Boulevard.’ Steeds vaker lezen we over ontsporing door ggz-problematiek. Wachtlijsten die oneindig lijken te zijn, te weinig mensen in de geestelijke gezondheidszorg, om nog maar te zwijgen over het proces van indicatiestelling. Dat werken in de zorg aan populariteit inlevert is een gegeven. Dat de zorg ondergewaardeerd wordt, roepen we ook al jaren en ogenschijnlijk verandert er weinig. En toch zie ik in toenemende mate dat er ook andere dingen gebeuren. Iets wat al sinds mensenheugenis bestaat, onzichtbaar is en wat als vanzelfsprekend is geworden. Heel onze samenleving draait hierop en als het wegvalt dan hebben we pas echt een probleem. Ik heb het over burgerkracht, beter bekend als vrijwilligerswerk of mantelzorg. In onze samenleving zijn ongeveer vijf miljoen mensen die zorg verlenen aan een naaste of bekende, de zogenaamde mantelzorgers. In mijn werk zie ik veel mantelzorgers, die door nabij te zijn, eraan bijdragen dat zorgvragers met ggz-problematiek niet ontsporen. De zorg voor de mantelzorger is helaas wat onderbelicht vanuit de ggz. Ben ik nu te optimistisch als ik veronderstel dat de problematiek ten gevolge van de lange wachtlijsten in de ggz – juist door een verfijnd samenspel tussen formele en informele zorg – deels voorkomen kan worden? Door samen te werken, de mantelzorger te zien, te informeren en te outilleren, kunnen we meer doen op het gebied van preventie. Door te blijven doen wat we altijd deden, krijgen we namelijk hetzelfde resultaat als we altijd kregen. Er is dan ook niet één oplossing voor de problematiek in de ggz.

Kijken naar wat er moet komen en wat er nog niet is kost tijd. Kijken naar wat er al is en dat anders kunnen inzetten vergt moed. Ondanks dat ik me er bewust van ben dat ggz-problematiek niet onderschat dient te worden, weet ik uit ervaring dat je als mantelzorger dichtbij blijft. Maak positief gebruik van de nabijheid van mantelzorgers zodat een vangnet geconstrueerd kan worden tussen aanmelding en behandeling. Onze mantelzorgers doen namelijk al zoveel wat niet gezien wordt. Zorginstellingen moeten hen daarom helpen met ondersteuning, informatie en advies. Zodat mantelzorgers op hun beurt de formele zorg weer kunnen ondersteunen voor, tijdens maar ook na de uiteindelijke behandeling. Ik heb natuurlijk ook niet het antwoord op de onderbezetting in de ggz. Maar ik durf wel te beweren dat formele zorgaanbieders bij het opstellen van hun plan voordeel kunnen halen uit de kennis en ervaring die een mantelzorger heeft. De kostbare, onzichtbare kennis en ervaring van de informele zorg moet zichtbaar gemaakt worden. Dat doen we onder andere door de mantelzorger daadwerkelijk te zien. Hierdoor kunnen we, de voor onze samenleving onbetaalbare informele zorg, efficiënter maken; zodat de formele zorg anders en wellicht beter georganiseerd kan worden. Tegen alle zorgaanbieders wil ik zeggen: besteed de tijd zinvol maar durf ook te kijken naar de reeds geboden zorg. Want goede zorg hoeft niet formeel georganiseerd te zijn. • Miriam draagt het ‘ doorgeefcolumnstokje’ over aan Arko van Brakel.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 75

Boekfragment

Almanak van klimaatwijsheid Wat kun je als eenling doen om klimaatverandering tegen te gaan? Net als vele anderen vroeg fotograaf Michel Porro zich dat regelmatig af. Totdat hij het antwoord vond in het meehelpen aan misschien wel het belangrijkste boek van dit decennium: De Klimaatalmanak. Door MICHEL PORRO In oktober 2021 werd ik via het blog van de Amerikaanse marketinggoeroe Seth Godin uitgenodigd om mee te werken aan The Carbon Almanac. Ik was mijn hele leven al bezig met dit onderwerp en zie de klimaatcrisis als de existentiële crisis van deze tijd. Meteen enthousiast om te kunnen helpen met het verzamelen van informatie die niet elke dag op ieders radar staat, ging ik samen met ruim vijftig andere vrijwilligers aan de slag. De groep schrijvers, kunstenaars, webbouwers, creatieven, ontwerpers en data- en feitencheckers groeide al snel uit naar zo’n driehonderd bezorgde mensen uit meer dan veertig landen. De almanak is een verzamelbundel van feiten – geen opinie – over de oorzaken van klimaatverandering, waar

we nu staan en wat ons mogelijk te wachten staat. En vooral: wat we nog kunnen doen om het tij te keren.

Kaboutersyndroom

In dit project zijn er geen leiders. Er is wel leiderschap. Ik ben van nature iemand die niet snel uit zijn comfortzone komt en wat timide is aangelegd. Seth heeft een

The Optimist • juli/augustus 2022 • 77

diepgeworteld geloof in hoeveel méér mensen kunnen dan ze zelf denken. Dat is meteen ook een belangrijke pijler van het succes. De almanak geeft dat geloof door aan de lezer. Je kunt bang zijn, of overweldigd, en tóch iets doen. Ik leed aan het ‘kaboutersyndroom’; vaak voelde ik me overdonderd door de massaliteit en de ogenschijnlijke onoplosbaarheid

Boekfragment

Boekfragment Onbaatzuchtig

van de klimaatuitdaging. Omdat het probleem zó groot is dacht ik dat mijn inbreng, omdat ik zo klein ben, toch niets uitmaakt. En omdat mijn gedrag met beperkte gevolgen in het grote geheel toch niets uitmaakt, bleef ik gewoon doen wat ik altijd deed. Mijn wereld veranderde. Elke dag leerde ik er iets bij. Zo was ik een brave plastic-recycler en ironisch genoeg was het eerste dat ik leerde dat dát een complete leugen is. Slechts 9 procent van alle ooit geproduceerde plastic wordt gerecycled. Het hoofddoel van de almanak is het voor iedereen mogelijk maken om aan het gesprek over klimaatverandering mee te doen. Maar dat vereist wel dat je weet waar je over moet praten. Er is erg veel informatie beschikbaar en deze is ingewikkeld en soms ook tegenstrijdig.

Seth Godins doel om wereldwijd bewustzijn in gang te zetten lukt goed. De vonk sloeg binnen enkele dagen over op het moedige team van Uitgeverij Haystack. Als eersten omarmden zij The Carbon Almanac en de Nederlandse Klimaatalmanak was geboren. Werken met Haystack is een feest. Elk teamlid maakt het werk van de ander beter. Omdat iedereen vrijwilliger is, inclusief Seth, worden alle royalties omgezet in aankopen van boeken. Deze worden gedoneerd aan scholen, bibliotheken en organisaties die het gesprek over klimaatverandering in beweging kunnen krijgen. Dit onbaatzuchtig participeren in oplossingsgericht meedenken en -helpen met het tegengaan van klimaatverandering maakt dit tot het belangrijkste project van mijn leven. Stel dat elke lezer ook maar één idee, tip of advies zou toepassen, dan heeft het lezen van de Klimaatalmanak al zin. Omdat het leuk is, bemoedigend en zinvol. Dát geeft hoop en kracht om het boek te delen met tien anderen. De lezer maakt direct onderdeel uit van de beweging van vrijwilligers. Want het gaat om feiten, verbinding en actie. En wat misschien wel het belangrijkste is: het is nog niet te laat. The Optimist is foundational partner van The Carbon Almanac en De Klimaatalmanak. Meer informatie: www.thecarbonalmanac.org

‘Je kunt bang zijn, of overweldigd, en tóch iets doen.’ The Optimist • juli/augustus 2022 • 78

De vier boodschappers van de apocalyps

De toename van kooldioxide en andere broeikasgassen in de atmosfeer bedreigt onze beschaving. In deze almanak staan de nuchtere feiten, voorzien van diagrammen, grafieken en statistieken die onze netelige situatie uitleggen en bevestigen. Eind 2021 bedroeg de wereldwijde concentratie kooldioxide in de atmosfeer meer dan 415 ppm (deeltjes CO2 per miljoen luchtdeeltjes). Dit is een stijging van meer dan 25 procent in slechts vijftig jaar. Deze toename komt door menselijke activiteit. Door de toename van CO2 en andere gassen blijft de warmte van de zon in de atmosfeer hangen, en warmt de aarde steeds verder op. Om het tij te keren en het klimaat waar we allemaal van af hankelijk zijn leef baar houden, moet het gehalte aan broeikasgassen in het komende decennium drastisch dalen. Vier factoren zijn verantwoordelijk voor een aanzienlijk deel van de kooldioxide en andere broeikasgassen die door de mens worden uitgestoten. Dat zijn: steenkool, verbranding, koeien en beton. Samen zijn deze vier factoren de oorzaak van naar schatting 70 procent van ons probleem van klimaatverandering. En het zijn meteen ook de grootste hef bomen voor het terugdringen van de wereldwijde uitstoot van koolstof en het bereiken van de doelen die we samen hebben afgesproken. De vier factoren zijn het gevolg van menselijke keuzes, en voor alle vier zijn er alternatieven. Het loslaten van reeds lang bestaand gedrag is nooit gemakkelijk, maar de richting waarin we moeten gaan, is helder.

Boekfragment

Steenkool

Honderden jaren lang was het produceren van warmte de belangrijkste functie van steenkool. Warmte in huis, voor elektriciteit en voor de industrie. De industriële revolutie werd mogelijk gemaakt door steenkool omdat Engeland er veel van had. Steenkool vereiste weinig technologie en was gemakkelijk te verbranden. Met steenkool aangedreven stoomschepen en treinen verplaatsten goederen over de hele wereld. Eeuwen later zijn een aantal landen nog steeds volledig afhankelijk van steenkool om huizen en voedsel op te warmen of om dat indirect te doen via met steenkool opgewekte elektriciteit in energiecentrales. Alle steenkool op aarde werd gevormd door de ontbinding van oeroude planten en dieren die honderden miljoenen jaren geleden werden begraven. Door dit langzame ontbindingsproces worden moleculen van koolstof en koolwaterstoffen samengeperst en veranderen ze in steenkool, ver onder het aardoppervlak. Zolang steenkool onder de grond blijft, is de koolstof ingesloten en kan deze veilig worden genegeerd. Bij de winning van de steenkool door mijnbouw en door de verbranding ervan komt de koolstof echter vrij en wordt deze als kooldioxide uitgestoten in de atmosfeer. We verbranden nog steeds steenkool. Dat zorgt voor een uitstoot van 14,8 gigaton CO2 in 2021. Dit is een kwart van de totale wereldwijde menselijke uitstoot van alle broeikasgassen. Steenkool is daarmee de grootste afzonderlijke bron.

‘Als we nu het lef hebben om ons te concentreren op de grote dingen, dan is de weg die voor ons ligt veel gemakkelĳker en voorspelbaarder.’ Voor het eerst zijn er nu tal van goedkope, betrouwbare en minder vervuilende alternatieven voor steenkool. We moeten die gaan omarmen.

Verbranding

Verbranding vindt plaats als we fossiele brandstoffen aansteken of verwarmen om zo de opgeslagen energie op te wekken en vrij te maken. Er wordt warmte geproduceerd, maar er komt ook opgeslagen koolstof vrij. Auto’s worden aangedreven door verbranding, net als gasgestookte energiecentrales en de barbecue in de tuin (en ja, steenkool verbrandt ook, maar het is zo’n wezenlijk deel van het probleem dat we het behandelen als een aparte categorie.) In De klimaatalmanak lees je hoe we verbranding kunnen verminderen en vervangen door slimmere en verstandigere energiebronnen.

Koeien

Vergeleken met een kolencentrale, lijkt een koe onschuldig. Maar koeien produceren methaan, een belangrijk broeikasgas. Hoewel er elk jaar wereldwijd veel meer kooldioxide dan methaan vrijkomt (zeventig keer zoveel), is methaan over twintig jaar gerekend liefst 84 keer slechter voor het milieu. De rundvlees- en melkvee-industrie is daarmee een

primaire bron van uitstoot van broeikasgas wereldwijd. Koeien produceren methaan via hun spijsverteringproces en door mest. Alleen al door het ‘boeren’ stoot elke koe jaarlijks honderd kilogram methaan uit. Op aarde leven naar schatting 1,4 miljard koeien. In de ontw i k kel i ngsla nden neemt de vleesconsumptie toe. Verwacht wordt dat de rundvleesconsumptie in Azië in slechts 25 jaar zal verdrievoudigen. Naast de methaanuitstoot van koeien heeft de impact van het grazen van vee invloed op de klimaatverandering, doordat het vermogen van bodem en grond om gezond voedsel, gewassen, zoet water, brandhout te produceren daalt, en door de vermindering van de biodiversiteit. Alleen al de Verenigde Staten heeft 95 miljoen koeien en hun weidegronden nemen bijna de helft van het land in beslag. In het kleine Nederland worden in 2021 volgens het CBS 3,7 miljoen runderen gehouden, waarvan 1,6 miljoen melkkoeien. Het terugdringen van methaan is een snelle en krachtige manier om ons klimaat te beïnvloeden.

Beton

Beton is overal. Het bestaat al eeuwen en is sterk, veelzijdig en goedkoop. Het wordt gebruikt voor luchthavens, gebouwen,

The Optimist • juli/augustus 2022 • 79

1 Michel Porro Foto: Serge Ligtenberg

Boekfragment

bruggen, dammen en wegen. Na water is beton het meest gebruikte product ter wereld. Mensen zijn vaak verbaasd als ze ontdekken dat dit ene product verantwoordelijk is voor 8 procent van alle wereldwijde kooldioxide-emissies. In de afgelopen veertig jaar is de productie van beton per hoofd van de bevolking verdrievoudigd. Dit heeft grote gevolgen. Om beton te maken worden zand en grind toegevoegd aan cement en vermengd met water. Vervolgens wordt het in vormen gegoten waarna het droogt en verhardt. Dit proces veroorzaakt geen noemenswaardige emissies. De koolstofuitstoot gebeurt tijdens het maken van cement. Hiervoor wordt een zeer oude en inefficiënte technologie gebruikt. Maar nu zijn er nieuwe methodes beschikbaar die veel minder CO2 uitstoten.

2 Seth Godin

China produceert meer cement dan enig ander land. In de afgelopen drie jaar heeft China meer gebruikt dan de Verenigde Staten in de hele twintigste eeuw. India komt op de tweede plaats, gevolgd door de landen van de Europese Unie. Deze vier factoren, kolen, verbranding, koeien en beton, zijn verantwoordelijk voor een enorm percentage van onze uitdaging. En voor al deze factoren is een systemische verandering nodig – een verandering die mogelijk is als we maar in actie komen. Het probleem zien, is de eerste uitdaging. Het woord verspreiden om mensen tot actie te bewegen is de volgende. […]

De bodem gebruiken voor koolstofopslag

Grond le e f t . Grond wordt ‘bodem’ wanneer deze wordt

‘Het terugdringen van methaan is een snelle en krachtige manier om ons klimaat te beïnvloeden.’ The Optimist • juli/augustus 2022 • 80

bewoond door talloze microorganismen die er een vitaal substraat van maken voor de groei van planten. De bodem slaat ook een groot deel van de koolstof van de wereld op in wat organische stof wordt genoemd. De term ‘organisch’ verwijst hier niet naar de afwezigheid van chemische meststoffen of pesticiden, maar naar de aanzienlijke hoeveelheid aanwezige koolstof. Gewoonlijk bestaat organische stof uit vijftig tot zestig procent koolstof. De meeste bodems die voor landbouw worden gebruikt, bevatten drie tot zes procent organische stof. Wanneer plantenmateriaal (zoals bladeren of stengels) afsterft en op de grond valt, wordt het door microben in de bodem afgebroken. Dit proces zet de plantenmassa om in koolstof en creëert organische stof. De koolstof wordt vastgelegd in de bodem, waardoor wordt voorkomen dat deze als kooldioxide vrijkomt in de atmosfeer. Het ploegen van de bodem vernietigt organische stof en de opslag van koolstof in de bodem. Wanneer landbouwers de bodem ploegen, wordt organische stof naar de oppervlakte gebracht. Het komt meer beschikbaar voor microben, die de organische stof snel verbruiken, waardoor kooldioxide vrijkomt in de atmosfeer. Elk jaar komt ongeveer één tot twee gigaton koolstof die in de bodem was opgeslagen, als koolstofdioxide in de atmosfeer terecht, door grondbewerking, erosie, of klimaatgerelateerde veranderingen van de bodem, zoals het ontdooien van de permafrost. Orga nische stof k a n worden vastgehouden of opnieuw worden opgebouwd, waardoor

Boekfragment

‘Wanneer de bodem gezond is, brengt hij de watercyclus in evenwicht.’ kooldioxide uit de atmosfeer op lange termijn naar de bodem kan terugkeren. De hoeveelheid organische stof neemt toe wanneer landbouwers mest uitrijden, plantaardig afval (zoals maisstengels) op het veld laten liggen om te verteren, of tussenteelt toepassen. Tussenteelt wordt toegepast na het groeiseizoen, wanneer de akkers anders kaal zouden blijven. Vaak gaat het om grassen of klavers met diepe, de bodem penetrerende wortels. Wanneer men de oude gewassen laat ontbinden op het veld voordat een nieuw commercieel gewas wordt geplant, verhogen ze de organische stof en koolstof in de bodem aanzienlijk. Het minimaliseren van grondbewerking (conservation tilling genoemd) is een andere manier om verlies van organische stof te voorkomen (of om het in de loop van de tijd te laten regenereren). Bij één methode, het zogenaamde no-till planten, wordt gebruikgemaakt van een gespecialiseerde plantmachine om zaden in een klein gebied van losgemaakte grond te planten, waardoor het niet nodig is het hele veld te bewerken.

Herstel van de bodemgezondheid

Niet alle grond is hetzelfde. In de loop van de tijd verandert de samenstelling van grond, afhankelijk van de manier waarop hij is behandeld en het milieu waar-

aan hij is blootgesteld. Een derde van de bodem in de wereld is zodanig aangetast dat hij planten en dieren nog maar weinig steun kan bieden. Enkele van de oorzaken zijn: • grondbewerking; • overbegrazing door vee; • verwijdering van bomen en planten door verbranding; • het niet planten van tussenteelt in de winter; • onvoldoende toedekken van grond. Grote landbouwbedrijven van industriële omvang in Azië, Europa en Noord- en Zuid-Amerika dragen bij aan bodemerosie door de toenemende teelt van basisproducten zoals sojabonen, tarwe, rijst en maïs. De economische druk van markten en schulden maakt het moeilijk om op korte termijn duurzame landbouwpraktijken toe te passen. De gezondheid van de bodem heeft verreikende gevolgen, van de kwaliteit van het geproduceerde voedsel tot de hoeveelheid koolstof in de atmosfeer. Wanneer de bodem gezond is, brengt hij de watercyclus in evenwicht en fungeert hij als schokdemper om overstromingen en erosie te voorkomen. De Dust Bowl – een periode van droogte en stofstormen op de prairievlakten van Canada en de Verenigde Staten in de jaren dertig – en de overstromingen in Puerto Rico in 2017 zijn voorbeelden van de catastrofale gevolgen van klimaatverschui-

vingen en natuurrampen die verband houden met de gezondheid van de bodem. Deze veranderingen kunnen aanzienlijke gevolgen hebben voor de landbouw. Volgens het Amerikaanse ministerie van Landbouw zijn er vier manieren waarop boeren een betere bodem kunnen creëren: Minimaliseer verstoring • grondbewerking beperken; • chemische input optimaliseren; • vee laten rouleren. Maximaliseer de bodembedekking • bedekkende gewassen planten; • organische bedekking gebruiken; • plantenresten achterlaten. Biodiversiteit maximaliseren • diverse gewassen verbouwen; • diverse vruchtwisselingen gebruiken; • vee integreren. Maximaliseer de aanwezigheid van levende wortels • braakligging verminderen; • tussenteelt gebruiken; • diverse vruchtwisselingen gebruiken. Op lokaal niveau kunnen burgers stemmen voor wetgeving en beleid ten gunste van duurzame landbouwpraktijken, en ook producten kopen van duurzame landbouwbedrijven. Huiseigenaren kunnen de gezondheid van de bodem op hun grond verbeteren door de plantensoorten die het hele jaar door worden geteeld te diversifiëren en natuurlijke processen hun gang te laten gaan. Dit maximaliseert actieve wortelsystemen en creëert meer biodiversiteit. •

The Optimist • juli/augustus 2022 • 81

De Klimaatalmanak Seth Godin, Michel Porro e.a. Uitgeverij Haystack ISBN: 9789461265005 352 pagina’s € 25,00 Verkrijgbaar in de webshop van The Optimist. Tijdelijk zonder verzendkosten te bestellen!

Boeken

Boeken in het breindomein Gouden combinatie

Hersentje prik

Vergrijsde cellen

Hart voor je brein Over beweging en voeding voor hart en hersenen Erik Scherder en Leonard Hofstra ISBN: 9789025312688 260 pagina’s € 22,50

Overprikkeld brein Meer rust en balans in 10 weken Charlotte Labee ISBN: 9789043924887 272 pagina’s € 22,99

Het 50+ brein Ouder wordende hersenen in de moderne maatschappij Margriet Sitskoorn ISBN: 9789044642520 168 pagina’s € 17,50

Je hebt het op pagina 26 kunnen lezen: we moeten een eind maken aan bewegingsarmoede in de wereld, om te beginnen bij jezelf. Als het niet is uit ijdelheid, dan toch wel om het risico op overgewicht, harten vaatziekten en diabetes type 2 te verlagen. Erik Scherder laat samen met cardioloog Leonard Hofstra zien hoe vaak we uit onze stoel moeten komen en waar we ons het beste mee kunnen voeden. Alsof dat nog niet genoeg is legt hij uit hoe een gebrek aan beweging niet alleen je immuunsysteem aantast, maar hij verklaart ook hoe we ons door te bewegen kunnen wapenen tegen het volgende coronavirus.

Breindeskundige Charlotte Labee heeft op pagina 34-39 uitgelegd hoe zij tegen onze hersenen aankijkt. In haar nieuwste boek met de prikkelende naam Overprikkeld brein deelt ze de laatste wetenschappelijke kennis op dit gebied. Dat stelt ons in staat om symptomen van overprikkeling te herkennen en het biedt bovendien concrete handvatten om je brein en leven weer in balans te krijgen. Het draait immers om balans in het leven. Labee laat zien hoe je door aan de slag te gaan met voeding, beweging, ontspanning en verbinding binnen tien weken meer rust ervaart en je energie terugkrijgt.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 82

Voor wie denkt dat na de ontmoeting met Sarah of Abraham de aftakeling genadeloos toeslaat: er is troost. Die vind je terug in het boek Het 50+ brein van Margriet Sitskoorn. Deze hoogleraar klinische neuropsychologie laat zien dat ouder worden niet alleen gepaard gaat met verlies maar ook met ontwikkeling van hersenen en vaardigheden. Dat besef is voor (nog) jong en oud van belang, zodat er het meeste uit die levensfase kan worden gehaald. Met de vergrijzing in ons achterhoofd helpt dit boek om onbenutte mogelijkheden te gebruiken, dogma’s te doorbreken en de kwaliteit van werk en leven van vele senioren te verbeteren.

Boeken

Denken is doen

Breinvaardigheid

Gedachtenmeester

Breincoach Een fit brein in 40 dagen Gareth Moore ISBN: 9789043921329 192 pagina’s € 7,90

Haal meer uit je hersenen Over snellezen, geheugentechnieken en mindmapping Mark Tigchelaar ISBN: 9789035142220 176 pagina’s € 17,50

Master your mindset Michael Pilarczyk ISBN: 9789079679669 320 pagina’s € 21,95

Enkele jaren terug schreef dr. Gareth Moore dit praktische boek om je hersenen te laten kraken. Het is een heus doe-boek dat een gevarieerd programma beschrijft om in 40 dagen je brein te trainen en de capaciteit ervan te vergroten. Leuk en leerzaam, doorspekt met uitdagende opdrachten om het beste uit je hersenpan naar boven te halen. De handige achtergrondinformatie helpt bovendien om je dagelijkse mentale druk op een lager pitje te zetten. Voor wie meer van Moore wil lezen is er ook nog het boek Geheugencoach. Drie keer raden waar daar het accent ligt.

Snelheid en nog eens snelheid, daar lijkt het weleens om te draaien in het leven. In het boek Haal meer uit je hersenen van Mark Tigchelaar gaat het echter niet alleen om het twee keer zo snel kunnen uitlezen van een boek, maar ook om meer tekstbegrip én het gunnen van rust aan je brein. Tigchelaar laat zien wat onze hersenen aankunnen en hij baseert dat op wetenschappelijk onderzoek. Dit handboek hoort thuis in de boekenkast van eenieder die naar de winkel gaat voor een pak toiletpapier en thuiskomt met een boek – waar je de bips niet mee wilt afvegen.

Een jaar geleden interviewden we Michael Pilarczyk toen zijn boek Je bent zoals je denkt uitkwam. Op dat moment verscheen ook een herziene editie van Master Your Mindset, het boek dat bij velen het licht der verandering liet doorbreken. Voor iedereen die op zoek is naar persoonlijke en spirituele groei, maar ook niet vies is van verantwoord zakelijk succes. Pilarczyk schreef op basis van zijn eigen ervaringen een persoonlijk verhaal over bewustzijn, zingeving en inzicht: de twaalfstappenstrategie. Met als doel: het begrijpen van je eigen mindset en hoe je die effectief kunt veranderen om de kwaliteit van je leven te verbeteren.

Verkrijgbaar in de webshop van The Optimist: www.theoptimist.nl/shop

The Optimist • juli/augustus 2022 • 83

Column

Harry Starren

Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

Systeemplafonds ‘MIJN BUURMAN IN DE VERGADERING ZEGT DAT ER OOK VEEL GOED GAAT.’

Foto: Muriel Janssen

Ik had het mijzelf nog zó beloofd. Toen ik afscheid nam van mijn vaste baan. Nooit zou ik meer langere tijd doorbrengen in ruimtes met systeemplafonds. Niet gelukt. Geen ramp natuurlijk, maar tel al dat kleine falen eens op. De keren dat je bij mooi weer binnen zit. Dat je onverwachte ontmoetingen misloopt omdat je achterloopt op je schema. Een snelle boodschap aan je bondgenoten ‘dat je later komt, omdat je in gesprek raakte met iemand in de supermarkt’, wordt slecht begrepen. ‘Verzin iets anders’ zegt een stem. En een tegenstem die fluistert: ‘waarom eigenlijk?’ Straks zal iemand in de vergadering het belang van authenticiteit onderstrepen. Het woord ‘leiderschap’ galmt na in je hoofd. Iedereen verwijst ernaar. En naar het ontbreken ervan. Bij anderen, hoor ik mijzelf denken. Wij tonen het voortdurend, lijkt de achterliggende gedachte. Iemand onderstreept de betekenis van ambitie en ergens vol voor gaan. Je kunt de woorden niet meer horen. Straks niet vergeten mijn fiets op te halen. Als weer zin, weerzin wordt. Dat je eigen taal je tegenstaat. Omdat je er de machteloosheid in hoort. Dat voortdurende streven. De vergadering die door een agenda wordt verstoord. Zo houden wij het goede gesprek buiten. Lid van een stamverband. Ze dragen er mascara. De voorzitter die zegt dat we voor de volgende drie punten nog exact tien minuten hebben. Iemand naast je noteert een boodschappenlijstje. Achter maandverband heeft hij ‘supermarkt’ met een vraagteken gezet. Iemand zegt dat er te veel coaches zijn. Je brengt te berde dat er ook te veel soorten chocolade zijn, dat je in Amsterdam aan kunt geven wélke havermelk je in de koffie wilt. En dat het parkeergeld overeenkomt met de uurvergoeding voor de oppas. Dat je struikelt over het aantal horecagelegenheden

en dat het personeelstekort misschien voortkomt uit de lange winkeltijden. Dat Lu Tzu zegt dat een tekort doorgaans voortkomt uit een teveel. Je meent een instemmend zwijgen te horen. Maar het zou ook wanhoop kunnen zijn. Welkom in vastgelopen Nederland. Waar niets meer lijkt te lukken. Alleen met falen halen we nog wel eens een tien. Vermoeid som ik ze op: de woningnood, het onvermogen het onrecht van het toeslagenschandaal om te buigen, de gaswinning in Groningen, de stikstofcrisis, dat je in dit land aan moet vragen wat ze ook zó hadden kunnen geven, waardoor er geld over blijft, dat ook de ambtenaren om genade vragen en de helft van de begroting inmiddels bestaat uit herstelbetalingen. De zogenaamde sorry-gelden (je verzint het, maar het overtuigt onmiddellijk). We staan aan de vooravond van oorlog, mompel je tegen je buurvrouw. We hebben het alleen niet door, fluistert zij terug. De voorzitter kijkt mijn kant op. ‘Hoe zie jij dit?’ Aan buitenlandse vrienden leg ik uit dat we nu kabinet nummer vier hebben dat de omissies en ontsporingen van de eerste drie gaat goedmaken. En dat we spreken van ‘een ambitieus programma’. Zij vragen me waarom de Afsluitdijk een probleem is. Mijn buurman in de vergadering zegt dat er ook veel goed gaat. De voorzitter vraagt om wat voorbeelden. De sfeer is weg en de tijd tikt de minuten uit de klok. Iemand staat op en zegt dat het haar spijt. De voorzitter knikt en wenst haar een goede reis. Ik voel me gedoemd te blijven zitten. Jaloers kijk ik haar na. Ze zwaait. Brian de Mello meldt dat het thema van de volgende uitgave ‘gezond verstand’ is. ‘Maar het mag natuurlijk ook over iets anders gaan’. •

The Optimist • juli/augustus 2022 • 84

Medisch Centrum Balans Acupunctuurbehandelingen ● Traditionele Chinese geneeskunde ● Huisartsen

Traditionele Chinese geneeskunde in combinatie met westerse medische deskundigheid

Behandeling van: Vermoeidheid ● Zwakke spijsvertering ● Hooikoorts ● Overgewicht ● Pijnklachten ● Onvervulde kinderwens ● Depressie ● Schildklierproblemen ● Acné ● Menopauzeklachten ● Slapeloosheid ● Chronische (pijn)klachten

W. Lin arts, acupuncturist

S. Ho praktijkondersteuner

W. Wang tcm-specialist

Bel voor een afspraak: 070 3888 111 Stationsweg 23, 2515 BG Den Haag ● www.mcbalans.nl ● info@mcbalans.nl

Oproep

OPTIMISTISCHE OPLOSSINGEN In deze rubriek bieden we jou als lezer een plek om je suggestie over een bepaald onderwerp met ons te delen. Met een positieve insteek zijn alle oplossingen welkom. Deel jouw idee via redactie@theoptimist.nl Door DE REDACTIE

In de vorige editie legden we de vraag voor: ‘Waar vind je nog geluk?’ Ziehier een greep uit de reacties.

Een werkwoord dat dankbaarheid heet

Oplossingen die ik zie als het belangrijkst om tot een gelukkigere wereld te komen. Heb ik die? Zijn mijn volgende gevoelsgedachten, woorden, oplossingen? Steeds weer kiezen om bij mijzelf terug te keren? Met ‘vriendelucke’ ogen naar mijzelf kijken? Keer op keer naar de ander (en mijzelf) luisteren? Met vriendelijke ogen naar de ander kijken en die ander zien is – vind ik – een manier om de start te maken van een gelukkigere wereld. Steeds weer met compassie. Geluk is voor mij nauw verbonden met Dankbaarheid. Dankbaarheid met een hoofdletter, want ik ben mij er intens van bewust dat niets vanzelfsprekend is. De duif die ik hoor koeren vanuit mijn bed waar ik zit te schrijven. De mussen die eveneens de dag verwelkomen. Het bed, de warmte van het schone dekbed, de steun van de kussens in mijn rug, de geur van de bomen, de zuurstof die ongezien doch gevoeld door het open raam zweeft, mij verkwikt en doet ademen. Geluk is voor mij het schone water uit de kraan, een warme douche van twee minuten, weten dat ik doe wat in mijn vermogen ligt om duurzaam te doen en te laten, en zo veel meer. Dankbaar zijn voor wat ik kan en mag bijdragen. Geluk is het feit dat ik geboren ben – vlak na de Tweede Wereldoorlog – in een land waar we in Vrede, Vrijheid en Veiligheid kunnen en mogen leven. Ik voel mij daardoor intens dankbaar voor én verantwoordelijk om geen schade te doen in woord en daad. Geluk is het feit dat ik kan en mag schrijven wat ik kies te schrijven. Het feit dát ik mag en kan beseffen dat ik mag en kan kiezen om wat dan ook te doen én te laten, is geluk hebben. Is dát een oplossing naar een gelukkigere wereld? Ik wilde vroeger de wereld veranderen, tegenwoordig zie ik in dat het een te groot streven was en houd het daarom klein. Gezondheid is niet vanzelfsprekend. Kiezen om aan mijn gezondheid, vitaliteit en algemeen welzijn te werken, hoe moeilijk het leven soms ook kan zijn, is geluk en stemt mij dankbaar. Dankbaar zijn! Steeds weer kunnen kiezen voor een gezonde dosis Optimisme, mijzelf motiveren en inspireren is geluk hebben met mijzelf en dankbaar zijn naar mijn lichaam en levens-

The Optimist • juli/augustus 2022 • 86

Oproep

kracht. En ja, geluk hebben is ook in de mogelijkheid zijn om iets comfortabels aan te schaffen. Geluk hebben is dat er boeren en winkels zijn bij wie en waar we voedsel kunnen kopen. Niets is vanzelfsprekend. Kinderen, familie, vrienden, kennissen, buren, een dak boven je hoofd, voedsel, kleding en zo veel meer ‘hebben’ niet. Geluk vind ik een werkwoord dat Dankbaarheid heet, indien ik geen dankbaarheid zou voelen en voeden, dan zou het geluk mij tussen de vingers door sijpelen en zou ik net als in mijn jonge jaren op zoek blijven naar geluk, terwijl het er altijd al was. Geluk is mijn hartklop te kunnen voelen en ernaar luisteren. De klop van het hart is het leven zelf dat keer op keer bij een ieder aanklopt. Geluk is een stukje kunnen en mogen schrijven (zo kort ‘mogeluck’) en er (gelukkig) zelfbedachte woordjes in kwijt kunnen. Is dát niet ‘heerluck’? Het kind in mij wordt er blij van dat ze haar verbeelding opbouwend kan en mág gebruiken van mijzelf. Moge taalpuristen hun harten iets opener zetten? Ah, er zijn zoveel perspectieven. Nee, ik heb geen oplossingen. Behalve dat de gulden middenweg trachten te bewandelen mij gelukkig maakt, echter wat is het soms moeilijk doch… het kan zo simpel zijn. Ieder laten zijn wie diegene is tot een zekere grens? Wellicht dat op scholen de vakken ‘empathie’, ‘compassie’ en ‘leren omgaan met je gevoel en je gedachten’ meegegeven kunnen worden? Is eenheid door diversiteit te accepteren een oplossing naar een gelukkige wereld? Ja, dat zou al schelen. Diversiteit accepteren en inzien dat wij één Mensheid zijn samen met het Dieren-, Plantenrijk en alle elementen op deze mooie planeet Aarde die zowel een kerkhof als een paradijs is. Jij die dit leest, ik wens je dat het je ‘mogeluck’ is om te kiezen om van deze dag een mooi vandaag te maken. Mathilde

Lanterfanten

Naar mijn idee is geluk moeilijk te grijpen of te delen. Door regelmatig te lanterfanten ontstaan kleine momenten van in het moment leven die je als aangenaam en ontspannen ervaart, je kunt niet gisteren of morgen geluk beleven. Henk de Boer, eigenaar Regentmeester

Hoe gelukkiger worden?

Onze spreekwoorden kunnen ons daarbij helpen. Zoals ‘Ieder is de smid van zijn eigen geluk’ en ook ‘Verbeter de wereld maar begin bij jezelf’ van Pater Henri de Greeve (nog bekend bij de ouderen tussen ons met zijn ‘Bond zonder Naam’). Want daarin schuilt veel wijsheid. En ik vind dat geluk bij jezelf moet beginnen. Hoe je de mensen rondom je tegemoet treedt kan vaak veel beter en met name in dat ‘recht-voor-zijn raap’ Nederland, waar het zoveel mensen aan empathie, gevoeligheid en medemenselijkheid ontbreekt. Maar met het constateren van iets en de bewustwording daarvan, wat bij jezelf niet goed is – want daar start geluk volgens mij mee – geeft je de kans daar iets aan te gaan doen. De samenvatting daarvan is: respect hebben en tonen. In de wereld zijn daarvoor de drie P’s bekend: het respect voor ‘People’, ‘Planet’ en ‘Prosperity/Profit/Plans’ – de laatste om tot de uitvoering van nieuwe Projecten en Plannen te komen! Maar mijn inbreng is om daaraan vanaf nu een vierde P toe te voegen. Namelijk de P van het eigen gedrag als positieve bijdrage aan de wijze waarop wij met de drie eerste P’s in het leven staan: de P van Pneuma en gecombineerd met de H van Hart (samen: PH) – onze Ademhaling en ons Hart. Het staat voor de wijze waarop we in onze omgeving voor ieder aanwezig zouden kunnen en willen zijn. De P staande voor medemenselijkheid, invoelend vermogen, goed kunnen luisteren, humor, spiritualiteit en relativeringsvermogen. Dat lijkt mij de kern om direct al gelukkiger te kunnen worden. En het is ook direct uitvoerbaar, vanaf vandaag! Roque Delago

De nieuwe vraag Welke ideeën heb je die kunnen bijdragen aan het beëindigen van de oorlog in Oekraïne?

The Optimist • juli/augustus 2022 • 87

Stuur je suggesties naar: redactie@theoptimist.nl.

Achtergrond

The Optimist • juli/augustus 2022 • 88

Achtergrond

ZOEKEN NAAR FUNDAMENTELE VREDE Wordt fundamentele vrede belemmerd door elke nieuwe crisis om de incidentele vrede te bewaren? Odette de Neeling en Sander Funneman verkennen de haalbaarheid en context van vrede die blijvend van karakter is. Door SANDER FUNNEMAN EN ODETTE DE NEELING Er is een oorlog gaande in het hart van Europa en overal klinkt de roep om vrede. Maar wat is vrede eigenlijk? Dit voorjaar, op een zaterdagavond, kwamen we met een paar mensen bij elkaar om ruimte, tijd en aandacht te geven aan de kwaliteit van vrede. In de vaste overtuiging dat stilstaan bij vrede en dieper nadenken over vrede een daad stelt en de vrede wel degelijk dichterbij kan brengen, spraken we zo’n drie uur met elkaar over de volgende vragen: bestaat er zoiets als een innerlijke staat van vrede die beklijft en die stand kan houden tussen mensen? En hoe ziet een pad naar zo’n fundamentele vrede er dan uit?

The Optimist • juli/augustus 2022 • 89

1 Illustratie: Mark Stolk

Achtergrond

‘BESTAAT ER EEN VREDE DIE ZICH VORMT VOLGENS ANDERE WETMATIGHEDEN?’

Twee soorten vrede

Vrede en conflict, vrede en dan oorlog, vrede en tegenstanders van de vrede met weer een gevecht tot gevolg, een staakt het vuren en een compromis, opnieuw vrede maar met frustratie die leidt tot agressie, maar door bemiddeling opnieuw een wapenstilstand, onvrede en agressie die escaleert door misverstanden en polarisatie en dan weer afkoelt tot een tijd van relatieve harmonie en een gewapende vrede met het wederzijds vermogen om elkaar te vernietigen als een stok achter de deur… Zo gaat het leven van het ene interbellum naar het andere. Is dat het menselijk lot? Is het onvermijdelijk om steeds weer ‘per ongeluk’ terecht te komen in een conflict dat escaleert tot een strijd om vervolgens na veel schade en schande terug te keren tot een vorm van incidentele vrede, die naderhand slechts de voedingsbodem blijkt te vormen voor de volgende oorlog? Of bestaat er een fundamentele vrede? Een vrede die zich vormt volgens andere wetmatigheden, een vrede die kan beklijven, waarin geen compromissen gesloten hoeven te worden, die zich vormt uit fundamentele principes? Bestaat er een vrede die ontstaat uit de connectie met een meer constructieve en inspirerende invloed die alles in beweging zet en de mensen die ermee in aanraking komen leven, zuurstof FUNDAMENTELE VREDE

2 Vrede als een proces met niveaus Op de lagere niveaus manifesteert incidentele vrede zich in een pauze tussen twee oorlogen (interbellum). Op de hogere niveaus is vrede een fundamenteel proces dat steeds opnieuw ontstaat uit een constructieve en inspirerende invloed die alles in beweging zet.

en voeding geeft? Onze gedachten gaan hierbij niet uit naar een perfecte staat van leven, maar juist meer naar een responsieve, imperfecte en open staat van leven.

Vrede in de natuur

Een rivier is een fundamenteel vredige biotoop. Alles wat van nature in en om de rivier leeft, verhoudt zich tot de rivier. De rivier is de immer verfrissende invloed. Ze houdt het leven dat ervan afhankelijk is gezond en in beweging. Roofvissen die in zoet water leven jagen op amfibieën, zoals kikkers en salamanders en hun larven. Van de snoek is bekend dat zij bijna van alles eet; van kleine eendjes tot waterratten en alles wat daar tussen zit. En dan zijn er nog de meervallen en de befaamde piranha’s met hun vlijmscherpe tanden en hun onstilbare verlangen naar vlees. Roofvissen houden zich als complementaire deelnemers aan de rivier nauwkeurig aan de wetten van de rivier. Het feit dat deze vissen andere vissen en dieren opeten, is geen oorlogsverklaring aan die dieren. Het is deel van de wetmatigheden van de rivier. De familieleden van opgegeten vissen vormen geen rancuneuze scholen en gaan niet massaal over tot de aanval om alle roofvissen voor eens en voor altijd uit de rivier te jagen. Hetzelfde geldt voor het ecosysteem van een bos. Roofdieren als vossen, dassen en boommarters, jagen op muizen, konijnen en eekhoorns. De vossen vinden niet, op een kwade dag, een reusachtig leger van muizen tegenover zich dat voorgoed wil afrekenen met alle vossen. Vossen eten muizen en snoeken eten jonge watervogels. Dat is een wetmatigheid. Het is stil en vredig bij de rivier. Mensen groeten elkaar daar waar de wetten van de natuur gelden.

Staat van acceptatie

CONFLICT

INCIDENTELE VREDE

Hoewel de natuur een spiegel is voor mensen is het geen voorbeeld. Het gedrag van een roofvogel of een beer, een krokodil of een jakhals biedt geen template voor menselijk gedrag. Als mensen zich gaan gedragen als dieren, dan ontstaat er iets heel lelijks. Er ontstaat iets dat minder is dan dierlijk, simpelweg omdat mensen geen dieren of planten zijn. De vrede die heerst in een bos of in een rivier heeft te maken met het feit dat alles wat deel uitmaakt van dat ecosysteem leeft in een fundamentele staat van acceptatie. De wet daarbij is niet: eten of gegeten worden. Het is: eten om te overleven. Er zit

The Optimist • juli/augustus 2022 • 90

Achtergrond

illustreren. Net als de dieren zouden mensen de gevolgen van natuurkrachten en allerlei andere gebeurtenissen die buiten onze invloed om een impact hebben op ons leven, ook niet persoonlijk moeten nemen. Het is zinloos. Want is het niet beter om direct met een schone lei te beginnen en alle energie te richten op dat wat nu mogelijk is? Daarin houdt de natuur ons een spiegel voor; een fundamentele niet-rancuneuze spiegel, een spiegel van vrede waarin wij de kwaliteiten van acceptatie, bescheidenheid, de bereidwilligheid om vol goede moed weer opnieuw te beginnen, kunnen leren beoefenen. 3

geen wraak of wedijver in. Het heeft geen psychologische componenten. Er is in de natuur geen sprake van oog om oog, tand om tand. Dat komt omdat de natuur – de bomen, de dieren of de insecten – geen geheugen of bewustzijn hebben om wraak mee te calculeren. Mensen hebben wel een bewustzijn en een geheugen. Dat betekent dat mensen veel meer moeten doen om te komen tot fundamentele vrede in de eigen menselijke biotoop. Het feit dat dieren geen bewustzijn of geheugen hebben, betekent dat zij steeds opnieuw het volgende moment onbevangen tegemoet kunnen treden. De frustraties van de vorige dag spelen nauwelijks een rol, omdat er een nieuwe dag is in de overweldigende dynamiek die de natuur over hen uitstort. De vos is daarin nauwgezet begrensd door het vos-zijn en de adelaar door het adelaar-zijn.

Een cultuur van vrede

Nieuwe taal

Mensen kennen die begrenzing niet. Voor mensen is alles mogelijk. Mensen kunnen elke rol spelen, alle keuzes maken, bewustzijn vormen over hun keuzes en geheugen opbouwen. Dat vraagt om behoedzaamheid, omdat dit betekent dat mensen daarmee ook zichzelf maken, door wat zij denken, kiezen en vinden. Maar ook voor mensen geldt dat elke dag zich ontvouwt in een veel grotere context, waarin veel meer dingen volstrekt onbekend zijn dan bekend. En hoe dieper de contemplatie daarover, hoe groter het besef dat we eigenlijk helemaal niets onder controle hebben. Een meteorietinslag, een aardverschuiving of een tornado; het zijn allemaal fenomenale natuurkrachten die de menselijke nietigheid

‘VREDE KOMT VOORAL BIJ MENSEN MET HET VERMOGEN OM HET BEWUSTZIJN TE GEBRUIKEN OM ALLES WAT ER GEBEURT TE PLAATSEN IN EEN VEEL GROTERE CONTEXT.’

3 Odette de Neeling 4 Sander Funneman

In een bos en in een rivier verandert alles voortdurend. Vrede in de natuur vloeit voort uit de gewilligheid van al het leven in het bos en in de rivier om alle verkrampingen over die veranderingen los te laten. Veranderingen vormen de nieuwe taal voor de toekomst. Dieren en planten gaan mee in die taal en hebben hun leven zo ingericht dat zij tot de laatste dag voor honderd procent responsief blijven naar die taal. Dat is wat mensen kunnen leren van de natuur. Door die aanpassingsgezinde en veranderingsbereidwillige houding deel uit te laten maken van de nieuwe cultuur, begint die cultuur meer te passen op de natuur. Het wordt dan een cultuur die erop gericht is om een nieuwe en puur menselijke bijdrage te leveren aan de komst van de veranderingen. Vrede is loslaten. Vrede is in bescheidenheid. Vrede is in het even niet weten. Vrede is in het accepteren. Vrede komt met het vermogen om te veranderen met de veranderingen, met het vermogen om ons aan te passen, te vergeven. Maar vooral komt vrede bij mensen met het vermogen om het bewustzijn te gebruiken om alles wat er gebeurt te plaatsen in een veel grotere context. De participatie van mensen vanuit het bewustzijn over een grotere context brengt een verbonden vrede, een vrede die beklijft omdat die vrede niet is opgehangen aan onze verhouding met andere mensen of met de waan van de dag, maar is verstrengeld met een steeds nieuwe energie die ons verbindt met de toekomst. • Praat mee over de fundamenten van vrede in een filosofisch café van de Template Stichting. Kijk voor meer informatie op: www.template.nl.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 91

Galileo’s galerij

VINOBA BHAVE * 11 SEPTEMBER 1895 † 15 NOVEMBER 1982

Na meerdere bezoeken en het steeds onderbreken van zijn studie voegde hij zich in 1921 bij de Ghandi-beweging. Hier leidde hij een nieuw spiritueel centrum. In de jaren die volgden werd hij meermaals gearresteerd en dat leidde in 1940 tot vijf jaar gevangenisstraf wegens geweldloze demonstraties, die door de Engelse kolonisator verboden waren.

NATIONALITEIT: INDIAAS

Door: ROY VAN DER STEEN

Vijf jaar gevangenschap, dertien jaar lopen en vele rijke mensen vragen hun land af te staan. Dit vat in één zin het leven van Vinoba Bhave, ook wel bekend als Vinayak Narahari Bhave, samen. Een grootheid in India, maar in het Westen relatief onbekend. Bhave werd in 1895 geboren in toenmalig Brits India, in het dorpje Gagoji. Omdat zijn vader op een andere locatie werkte, werd hij opgevoed door zijn grootvader en zijn moeder. Door haar religie en spiritualiteit kwam hij op jonge leeftijd al in aanraking met het Hindoeïsme.

Voetsporen

Brief aan Gandhi

Tijdens zijn studie in Mumbai vernam hij het nieuws over een speech van Mahatma Ghandi op een lokale universiteit. Dit trok zijn aandacht en hij besloot hem een brief te sturen. Na wat correspondentie over en weer ontving hij een uitnodiging om bij Ghandi langs te komen voor een persoonlijke ontmoeting. Dit zou zijn leven compleet veranderen. In 1916 ontmoette Bhave de Indiase leidsman voor het eerst in diens ashram, zijn spiritueel centrum. Hier raakte hij in de ban van Ghandi’s lessen en de daar gevestigde gemeenschap.

1 en 2 Vinoba Bhave

Tegen de tijd dat India onafhankelijk werd, waren de verschillen tussen arm en rijk van enorme omvang. Om hier iets aan te doen startte Bhave in 1951 het ‘landdonatie’-project. Grootgrondbezitters werden gevraagd grond af te staan, die hij vervolgens aan de minderbedeelden gaf. Zij kregen zo de kans om zelfvoorzienend te leven en de armoede te ontvluchten. Hij wandelde hiervoor van dorp tot dorp, dwars door India, om mensen te overtuigen van het idee om hun land te delen met de armen. In dertien jaar tijd wist hij op deze manier twee miljoen hectare land te herverdelen, inclusief complete dorpen waar hij zes ashrams stichtte. De in totaal door hem gelopen afstand bedraagt naar schatting zeventigduizend kilometer. Bhave liet niet alleen vele voetsporen na, maar ook talloze boeken en een universiteit die zijn naam draagt. •

Galileo Galilei had door dat de aarde om de zon draait en niet andersom. De boeken die hij hierover schreef, werden hem niet in dank afgenomen door zijn tijdgenoten. Hij hield echter vast aan zijn gelijk en heeft dat uiteindelijk gekregen. In deze rubriek brengen wij een ode aan de Galileo’s van de moderne geschiedenis.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 93

Dingen waar je blij van wordt

De keuze van

Melvin Tjoe Nij Waar word je blij van? Dit vroegen wij aan Melvin Tjoe Nij, oprichter van Global People en een optimist die mensen graag bij elkaar brengt. ‘Work hard, play hard, work-out harder’, zegt hij. ‘Ondernemen is topsport en dat wordt vaak onderschat.’ Door DE REDACTIE

1 Global People

Als ik naar de weg kijk die ik heb afgelegd, dan merk ik dat al mijn kwaliteiten bij elkaar komen in Global People. In het kort is dat: het helpen van de multiculturele achterban. Ik heb mezelf nooit gezien als een voorvechter van het multiculturele erfgoed, ik ben erin gerold. Toen ik een financieel adviesbureau had, was iedereen die ik zakelijk ontmoette wit met blauwe ogen. Terwijl mijn vrienden en netwerk juist divers zijn. Ik besloot die twee werelden in 2004 bij elkaar te brengen via een netwerkclub, The Other Network (TON). Niet veel later richtte ik Young Global People (YGP) op, een recruitmentbureau voor multiculturele starters op de arbeidsmarkt. In 2021 voegde ik TON en YGP samen met mijn businesspartner Wilma Schild tot Global People. Ik word blij dat dit kindje tot wasdom is gekomen. Het is nog niet wat wij willen dat het is, maar daar werken we elke dag hard aan.

The Optimist • juli/augustus 2022 • 94

2 Netwerken

Via LinkedIn word ik vaak benaderd met een vraag, variërend van ‘Kun jij mij helpen aan een baan?’ tot ‘Weet jij nog een spreker voor mijn event?’. Ik geloof dat netwerken de meest onderschatte zakelijke vaardigheid is, maar tevens de belangrijkste. Het voelt als mijn taak om mijn netwerkkennis over te brengen op werkgevend Nederland en de multiculturele jeugd. Die jeugd doet het al, maar men moet nog leren de vertaalslag te maken naar de zakenwereld. Mijn motto is: united we stand, divided we fall. Ik word blij van het gevraagd én ongevraagd bij elkaar brengen van mensen. Of dat nu via een reisadviesje is, door twee singles aan elkaar te koppelen of door een baan voor iemand te regelen.

Dingen waar je blij van wordt

3 Mijn ouders

Mijn moeder Carla is 87 jaar en getrouwd met mijn vader Hugo, 93 jaar oud. Allebei waren ze leraar. Mijn vader heeft Alzheimer, mijn broer Brian woont bij ze in om voor ze te zorgen. Ik ben blij dat ze er nog zijn, ga regelmatig langs en bel dagelijks met mijn moeder, die me steunt in alles wat ik doe. Taal, lezen en je goed uit kunnen drukken waren belangrijk in mijn opvoeding. De lessen van vader koester ik. Hij zei altijd: ‘Jongen, van verkeren krijg je verkering’. Ik gebruik die uitspraak om de kracht van het netwerken te benadrukken. Hij hielp mee bij de oprichting van de universiteit in Suriname en was directeur van het ministerie van Sociale Zaken. Je zou kunnen zeggen dat hij een onbewust bekwame netwerker was, terwijl mijn moeder de attente relatiemanager was. Alle lessen die ik van huis uit heb meegekregen, pas ik nog dagelijks toe, zakelijk en privé, wat me een rijker persoon maakt. Dat realiseer je je pas als je ouder bent en daar ben ik mijn ouders dankbaar voor.

4 Sporten

1 Melvin Tjoe Nij 2 Global People team 3 Netwerkdiner 4 Carla en Hugo 5 Krav Maga 6 Lamborghini Aventador LP700-4 Pirelli Edition

Foto 1 t/m 4: Joris Aben Fotografie

Tot mijn twaalfde zat ik op atletiek, daarna deed ik krachttraining. In 2011 ben ik Krav Maga gaan doen, de Israëlische zelfverdedigings- en vechtsport. Vijf jaar later ging ik daarnaast ook nog boksen. Sinds de eerste lockdown in 2020 ben ik fanatiek bezig met krachten conditietraining. Vier keer per week doe ik krachttraining en twee keer per week cardio. Working out is the fountain of youth, daarom vind je mij om half zeven ’s ochtends in de sportschool. Ik heb er niet altijd zin in, maar ik wil gezond 105 worden dus investeer ik daarin. Ook al word ik niet zo oud, ik voel me beter door te sporten en ik heb meer energie. Gezondheid kun je maar ten dele kopen. Zoals een vriend van mij zei: ‘Als je gezond bent, wil je duizend dingen. Als je ziek bent

The Optimist • juli/augustus 2022 • 95

wil je maar één ding: gezond worden.’

5 Droomauto

Ik houd van mooie auto’s. Als er een Lamborghini door de straat rijdt, word ik direct blij. Het is mijn jongensdroom om ooit zo’n hypercar te bezitten. Autorijden is voor mij een vorm van vrijheid en onaf hankelijkheid. Als ik ’s avonds naar huis rijd, met een lekker muziekje op en het is mooi weer, dan voel ik me blij. Het lijkt me heerlijk om op zondag in die Lamborghini te kunnen stappen en doordeweeks ernaar te kunnen kijken. Niet om anderen de ogen uit te steken, maar als cumulatie voor alle bloed, zweet en tranen die je hebt doorstaan, om te komen waar je bent na jaren van keihard werken. Dat is de beloning, gesymboliseerd in die vier wielen. •

Column

Manon van Leeuwen

Eigenaar van ZustainaBox, klimaatcoach en trainer van ‘De Verborgen Impact’. Haar missie is iedereen te laten zien dat anders en minder een stuk beter is. Liever ook. Voor jezelf, elkaar en de aarde. www.zustainabox.nl

Anders is meer ‘GIEREND VAN DE LACH DUWT ZE MIJ MET HAAR GROTE LICHAAM EN DITO KOFFERS DOOR HET POORTJE.’

Er is iets bijzonders gaande. We douchen om de dag om het gasverbruik in de hand te houden. We gaan op de fiets naar de supermarkt omdat we liever zo min mogelijk tanken. We kopen oud brood bij de bakker en voorkomen zo verspilling. En Schiphol is zo’n chaos, dat we massaal gaan treinen. Ik glimlach. Om de duurzame keuzes die we spontaan met elkaar maken. Keuzes waar we direct voor worden beloond. Anders blijkt meer.

Bye bye leasebak, hallo treinleven

Met 40.000 km per jaar pompte ik heel wat jaren bakken CO2 de ether in. File in en file uit. De trein was iets uit mijn studententijd. Dat moest anders. De dikke diesel ging op marktplaats en de apps met treintijden en leenfietsen op m’n iPhone. Ik ken de beste koffietentjes die voor weinig mijn koffiebeker vullen. Ik heb geen parkeerstress en files meer. Sjouw m’n hakken mee in m’n rugzak zodat ik af en toe een perron op kan rennen. Fiets door de stad, ook als het regent. En werk, lees en luister podcasts met 120 km per uur. En het allerleukste: ik beleef bijzondere momenten met wildvreemden die mij de rest van de dag een glimlach bezorgen. Anders werd meer.

‘O my god, I don’t have a ticket’

De trein stopt op Schiphol en vlak voor de deuren sluiten wordt er een stevige Amerikaanse vrouw met haar hutkoffers de trein in gehesen door een charmante man. ‘O my god’, zegt ze tegen me als de deuren sluiten. ‘I don’t have a ticket. What do I do?’ Ik stel haar gerust en loop in Rotterdam met haar mee naar de juiste uitgang. Ik kijk naar de uitcheckpoortjes waar ze zonder ticket niet door kan. Ik kijk naar links en naar rechts, geef haar een hand en haal mijn kaart over de lezer. Ze klemt zich

aan me vast en gierend van de lach duwt ze mij met haar grote lichaam en dito koffers door het poortje. We maken selfies voor haar Amerikaanse familie en ze zwaait tot ik uit zicht ben. Big smile de rest van de dag.

Van roze sjaals breien word je zen

Ik leer een roze sjaal breien van een interessante man met baard die naast mij zit tussen Utrecht en Amersfoort. Mijn ademloze gestaar naar dit tafereel valt hem op. Spontaan biedt hij me aan een stukje mee te breien. Hij spreekt geen Nederlands, doet het voor en ik hem na. De trein hobbelt door. Helemaal zen arriveer ik op kantoor. Mijn dag kan niet meer stuk. Ik kijk naar Annemarie die instapt op Amsterdam-Zuid en huilend tegenover me gaat zitten. Ik geef haar een tissue en met horten en stoten vertelt ze dat ze in het ziekenhuis slecht nieuws heeft gekregen. Ik luister, huil mee en neem in Den Haag afscheid met een dikke knuffel. Buiten haal ik diep adem en stap op de fiets. Pluk de dag, denk ik.

Plakkende baklava met vette leesbril

Als ik knijpend met mijn ogen probeer de dansende letters van mijn laptop te ontcijferen krijg ik een leesbril aangereikt van Henk uit Amsterdam. Hij draagt oude kleren en heeft een halve liter bier in zijn hand. Zijn bril zit met tape aan elkaar geplakt en is te vet om door te kijken. Zijn glimlach kan ik niet weerstaan. Ook die van die ene buurman niet die mij met zijn bakje baklava in m’n zij prikt terwijl ik net wegdommel met oortjes in. Hij wijst naar de kleverige massa en dan naar mij. Ik durf geen nee te zeggen en glimlach. De rest van de dag. Duurzame keuzes worden beloond. Anders wordt meer. Ook in de trein. •

The Optimist • juli/augustus 2022 • 97

Antropia, ruimte voor vooruitgang Bij Antropia Cultuur- en Congrescentrum geloven we dat alles met elkaar in verbinding staat. En dat vooruitgang mogelijk is wanneer mensen zich onderling verbonden voelen. Het gevoel van verbondenheid wordt sterker wanneer mensen bijeenkomen om samen te denken, samen te leren en samen te creëren. Alles wat we bij Antropia doen, komt voort uit onze zienswijze dat balans tussen People, Planet en Profit leidt tot Prosperity.’

Biologische keuken

De keuken van Antropia staat bekend om zijn biologische en culinaire concept. De koks werken met verse seizoensingrediënten; zonder kunstmatige kleuren smaakstoffen, vers en zuiver. Ook hebben wij het gouden EKO-Keurmerk. Met veel plezier zijn wij tevens een koploper als het gaat om duurzaamheid. Daarbij koken we volgens de 80/20-methode. Dat wil zeggen dat we groenten in de hoofdrol plaatsen en dat aanvullen met zuivel, vis of vlees.

Zakelijk

Zoek je een bijzondere locatie in de Utrechtse Heuvelrug (vlak naast het station Driebergen-Zeist en vlakbij de afslag A12 – Driebergen) voor een congres, training of vergadering? We hebben een diversiteit aan zalen, voor groepen van 8 tot 300 personen, met verschillende arrangementen. Er zijn congresarrangementen en vergaderarrangementen met lunch, borrel en/of diner beschikbaar.

Teambuilding

In samenwerking met verschillende partners hebben we voor binnen en buiten een gevarieerd aanbod aan activiteiten. Zowel kleine als grote groepen kunnen hier gebruik van maken. Denk bijvoorbeeld aan een Haka Workshop, schapendrijven, een clinic songwriting, een toer op een E-step of een workshop ijzersmeden.

Particulier

Ook particuliere arrangementen zijn mogelijk. Of het nu gaat om een aangeklede borrel, een luxe high tea, een condoleance, een bijzonder jubileum, zoals een bruiloft, verjaardag of babyshower, een heerlijke (evt. vegetarische) biologische BBQ of een feestelijke danceparty compleet met lichtshow. Wij verzorgen ieder feest tot in de puntjes en denken graag mee over de invulling.

Culturele agenda

Antropia is ook dé locatie voor culturele events. Het concept van de culturele zondagen is simpel: samen genieten van de voorstelling en daarna gezellig eten aan lange tafels met een speciaal culinair thema. Voor meer informatie over bovenstaande mogelijkheden kun je kijken op www.antropia.nl/nieuws-agenda of contact opnemen via reserveringen@antropia.nl of 0343-531818.

Actie

Combineer uw bijeenkomst in Antropia met een biologische en/of vegetarische BBQ en ontvang 50 procent korting op de zaalhuur. Geldig in de maanden juli, augustus en september voor lezers van The Optimist. Antropia bevindt zich op het prachtige Landgoed de Reehorst. Binnen 250 meter ligt het NS station Driebergen-Zeist, de A12, en Q-Park parkeergarage. Een meer dan ideale bereikbaarheid! Graag tot ziens bij Antropia!

Uitgesproken

Draagvlak Door ROLAND PLUUT

‘Iedereen kan meedoen. Zonder dwang.’

1 Roland Pluut Foto: Armando Ello

Met z’n allen staan we voor een geweldig mooie uitdaging: de transitie naar een gezondere planeet. Door minder te vervuilen klimaatverandering voorkomen. Een mooie uitdaging die met voldoende draagvlak goed is uit te voeren. Ook al is het de laatste decennia slechts beetje bij beetje gelukt om minder te vervuilen, we weten allemaal dat er nu wel iets moet veranderen. Veel mensen willen dit ook. Onderwijl grijpt de overheid in een reflex naar meer ‘drang en dwang’. Maar wat betekent dit voor het broodnodige draagvlak? Nog maar recent hebben we mogen observeren hoe ‘drang en dwang’ rondom corona en vaccineren tot diepe breukvlakken in de maatschappij hebben geleid. Draagvlak brokkelde met rasse schreden af, net als de betrouwbaarheid van informatie. Het klimaat is te belangrijk om aan een hernieuwd ‘drang en dwang’-experiment bloot te stellen. Polarisatie is wat we juist niet nodig hebben om de transitie naar minder vervuiling te realiseren. Ondertussen is de overheid alvast begonnen: plastic tassen en plastic rietjes zijn verboden en nog veel meer producten staan op de lijst om verboden te worden. Huizen moeten (in Nederland) van het gas af. Belastingen op vervuilende producten worden verhoogd. Meer en meer gebieden worden aangewezen voor windmolens, zowel in het landschap als voor de kust. De huizenbouw stagneert wegens extra regels en zo meer. Niet al deze maatregelen kunnen op breed gedragen begrip rekenen. Nu al neemt de weerstand toe terwijl er nog een hele reeks aan ingrijpende maatregelen aan zit te komen. Hierbij is misschien wel het grootste probleem dat verboden ertoe leiden dat mensen buiten deelname aan de transitie komen te staan. Immers, er is vóór hen besloten in plaats van mét hen. En iets, een bepaald genot, een gebruik, een vrijheid, is hen ontnomen. Gelukkig zien we ook positieve ontwikkelingen. Van de bekende Ocean Cleanup gestart door Boyan Slat, tot de deeleconomie met initiatieven zoals Repair Café, Peerly, de Speel-o-theek en Djeepo, Airbnb en Felyx. Spullen worden gedeeld, zodat er minder geproduceerd hoeft te worden en er dus

minder grondstoffen gebruikt hoeven te worden, en minder energie nodig is om producten te maken. En vooral: iedereen kan meedoen. Zonder dwang. Vermindert de deeleconomie de behoefte aan grondstoffen, innovatie biedt mogelijkheden problematische grondstoffen zoals aluminium of plastics te vervangen door milieuvriendelijke alternatieven. Neem de wegwerpartikelen die eenmalig worden gebruikt, zoals kartonnen bekertjes, rietjes en verpakkingen. Innovatie maakt het al mogelijk de grondstoffen van deze wegwerpartikelen te vervangen door milieuvriendelijk materiaal. Materiaal gemaakt uit afvalstromen uit de landbouw en de voedselindustrie. Materiaal dat niet vervuilt en na gebruik gewoon composteert, net zoals andere natuurlijke producten. Natuurlijk, we kunnen heus wel zonder de eenmalig gebruikte boodschappentas, verpakking, wegwerpbekertje of rietje. En ook de verwarming kan in de winter vast wel een graadje minder, net zoals koud douchen ook gezond is. Maar veel mensen wíllen dat nog helemaal niet. De ‘drang en dwang’ van de overheid kan beter vervangen worden door onze innovatiedrang aan te spreken. En gelukkig zijn er genoeg optimisten die zich precies voor die oplossingen inzetten. Zodat we zoveel mogelijk mensen meekrijgen in de belangrijke transitie naar een schone en gezonde wereld. •

The Optimist • juli/augustus 2022 • 99

LEERGANG TOT VERBINDENDE LEIDER & INSPIRERENDE MENTOR

PLAYFUL LEADERS

Wil jij je graag professioneel en persoonlijk verder ontwikkelen, en tegelijkertijd een kind met minder kansen helpen? Professionele groei combineren met maatschappelijk bijdragen! | Hoogstaande trainingsdagen in combinatie met mentorschap | Coaching, intervisie en event

HET PROGRAMMA

TRAININGSDAGEN

Basistraining tot mentor

5 thematische trainingsdagen over communicatie,

Transactionele analyse en

verbinding en motivatie

kernkwaliteiten

12 maanden begeleiding door Moll Academy

Groei mindset en life skills

2-4 keer per maand een kind coachen als mentor

Verbindende communicatie

gedurende 12 maanden

Inclusief Leiderschap

Intervisie met mededeelnemers

Story telling

2 sessies professionele coaching Eind event met de andere deelnemers en kinderen

Kijk voor meer informatie op www.playfulleaders.nl of contacteer s.moll@playfulleaders.nl | d.bongaerts@playfulleaders.nl

De nieuwe The Optimist ligt op 20 augustus in de winkel

THEMA: GELUKSVOGELS

Ben jij zo’n geluksvogel? Of juist helemaal niet? Wil je dit met andere optimisten delen? Stuur dan jouw verhaal of anekdote voor 15 juli 2022 naar redactie@theoptimist.nl.

• • • • •

Sommige mensen lijken voor het geluk te zijn geboren. Alles zit ze mee, tegenslag komt in hun vocabulaire niet voor. Of hebben we juist wat misère nodig om echt gelukkig te kunnen zijn? Over de relativiteit van geluk valt veel te zeggen.

De visie van ‘geluksprofessor’ Meike Bartels Word je dankzij een app gelukkiger? Geluk is iets collectiefs, volgens Cuong Lu Masterclasses en lifehacking voor geluk En nog veel meer