The Optimist 208

Innovatie die verbaast, luxe die verwent en technologie die magie creëert.

Beleef vandaag de toekomst bij uw Mercedes-Benz dealer.

INNOVATIONS BY

Gecombineerd verbruik: 15,9 - 22,6 kWh/100 km. CO2-uitstoot: 0 g/km (WLTP). Voor officiële dealeradressen, kosten en leveringsvoorwaarden, zie mercedes-benz.nl.

Duurzaam bedden- en badgoed

All seasons recycled donzen dekbed als 'Beste uit de test' Getoetst door internationale keurmerken

Met dons en matras recycle service

Al ruim 10 jaar toonaangevend in duurzaam ondernemen Klanten waarderen Yumeko met een 9,3/10

Yumeko zacht voor jou, zacht voor de wereld

COLOFON

De Nederlandstalige The Optimist wordt gemaakt door:

Uitgevers: Roland Pluut en Brian de Mello.

Hoofdredactie: Brian de Mello.

Redactie: Laura Boeters, Mathilde de Jeu, Denise Maassen, Royce de Mello.

Vormgeving: Irma Theunisse.

Met medewerking van: Jelle Derckx, Govert Derix, Rineke Dijkinga, Jeroen Doensen, Mariska van Doorn, Ron van Es, Maarten Fornerod, Nathalie Kelderman, Matthijs Koevoet, Martijn Lampert, Manon van Leeuwen, Ilco van der Linde, Judith Maas, Annette Nobuntu Mul, Mieke Sachs, Adriaan van ’t Spijker, Harry Starren, Roy van der Steen, Gijs de Swarte, Sally Tan, Margje Teeuwen, Marcel Tjepkema, Petra en Robbert Vesseur, Marco Visscher en Loes Vork.

Met dank aan:

Bas Bloem, Karin Bodewits, Annemarie Dix, Martin ten Donkelaar, Jay Francis, Nynke Geus, Bart Giepmans, Philipp Gramlich, Wei Hu, John Ioannidis, Lorette der Kinderen, Anne en Femke Kleijweg, Chris en Karin Knoop, Alexander Koene, Irene Lequin, Bonita van Lier, Debby Löwenthal, Jelle van der Meer, Lucas Pool, Carla de Ruiter, Eugenie de Ruiter, Toine Schoutens, Anneloes Smitsman, Hans Stegeman, Aleksandr Stoletov, Peter Tangel, Eric van Veluwen, Hendrie Verwegen, Britt Vries, Erwin Welberg en Matthew Welson. Coverfotografie: The Optimist.

En natuurlijk met dank aan alle vrijwilligers, helpers en geholpenen.

Wel optimist, maar nog geen abonnee? De jaarprijs voor een abonnement is € 84,-. Kijk voor de verschillende abonnementsvormen en de voorwaarden op onze website: www.theoptimist.nl/word-abonnee

Voor meer informatie: bel 070 - 205 9231 of mail naar abonnementen@theoptimist.nl. Je kunt je ook aanmelden per post: Postbusnummer 226 2690 AE ’s-Gravenzande

Advertenties & partnerships

Tom van Tol: tom@theoptimist.nl T: 070 - 205 9232 (kantooruren)

Bestellingen

Het nieuwste nummer is, naast bij 1.200 verkooppunten in het land, ook online verkrijgbaar. Ook oude nummers zijn na te bestellen (€ 9,95 per exemplaar, excl. € 3,50 verzendkosten binnen Nederland) via www.theoptimist.nl/shop.

© 2022 Uitgeverij

The Optimist B.V. of de individuele auteurs

Help de boze

Het is waar: wijsheid komt met de jaren. Niet dat ik pretendeer de wijsheid in pacht te hebben, maar soms vallen de puzzelstukjes op hun plaats. Krijg je het inzicht dat voorheen verborgen bleef.

Mijn inzicht heeft te maken met de boosheid van mensen, met dank aan één mens in het bijzonder: Matthijs van Nieuwkerk. Inzicht 1: boze mensen denken in hun woede dat ze alles mogen en kunnen. Dat collega’s er bang en overspannen door raakten is na tuurlijk diep triest. Zonder de amateur psycholoog te willen spelen, vraag ik me af wat er achter Matthijs’ boosheid zat. En dan kom ik tot inzicht 2: dat dit angst en onzekerheid moeten zijn geweest. Angst om geen perfectie te bereiken, onzekerheid over de waardering door het publiek. Dat er bijna niemand opstond om hem aan te spreken op zijn doorgedraaide gedrag is één ding, maar dat niemand hem hielp met die angst en onzekerheid is minstens net zo opmerkelijk. Inzicht 3: het valt niet mee om boze mensen een handje te hel pen, omdat ze vaak ontkennen dat ze hulp nodig hebben. Pas als ze het deksel op de neus krijgen, kijken ze hulpeloos om zich heen. ‘Help, ik bedoelde het niet zo kwaad.’

Toen we een jaar geleden bezig waren met het uitnodigen van negentig schrijvers voor de boekpresentatie ter ere van Jan Terlouws negentigste verjaardag, bleek er slechts één persoon niet te reageren, ondanks vele pogingen: Matthijs. Daar heb ik me indertijd over ver baasd, maar ik had het kunnen weten: boze mensen zijn te druk met zichzelf – inzicht 4.

Nicht ärgern, nur wundern, zei Goethe al. Behalve jezelf te verwonderen, raad ik aan om vaker een helpende hand uit te steken. Niet voor niets gaat het thema hier deze keer over. Een handje helpen in plaats van zelf boos te worden, hoe mooi is dat? Inzicht 5: boosheid is een doodlopende weg. En besef dat ook optimisten weleens boos mogen zijn, maar niet boos hoeven te blijven. Want het komt goed.

Naast veel leesplezier en inzicht wens ik iedereen verwonderend mooie feestdagen en een behulpzaam 2023.

Foto: Armando Ello

Brian de Mello, hoofdredacteur redactie@theoptimist.nl

Buscamper op maat

Perron Europa

Fotografie: Bart Giepmans

Onderstroom

MAATSCHAPPIJ

14

Wereldverbeteraars

Vijf mensen die de daad bij het woord voegen.

DUURZAAMHEID

16 Serie: De verduurzaming

Deel twee over het avontuur van de klussende optimist.

MILIEU

17 Minder turf Wat zit er in de plantjes op jouw vensterbank?

ZINGEVING

18 Kinderen en natuur Op de BSO van Erwin en Debby beleven ze de voordelen ervan.

WELZIJN

20 Winterse Warmte Tips voor aangenamere temperaturen.

Evenementen

JANUARI

108 Dialoog Antropia

In gesprek over SDG 3, gezondheid en welzijn.

Thema

EEN HANDJE HELPEN

Sta op om te geven en te ontvangen, de optimist ziet dat iedereen er beter van wordt.

25 Introductie

Er is hulp in overvloede: afkomstig van een komiek tot aan lokale helden.

26 Tisjeboy Jay

Stand-up comedian Jay Francis helpt mensen lachend door negatieve tijden heen.

31 Hulp in barre tijden Drie optimistische initiatieven die een handje helpen.

32 Verbinding helpt De Beweging van Barmhartigheid brengt mensen nader tot elkaar. 34 Heft in eigen handen Jeroen Doensen vertelt hoe we elkaar collectief kunnen steunen.

36

Briefpost

Govert Derix schreef de hoofdredacteur een brief – bijna met de hand.

Zuiver zakelijk

BLIJF VERNIEUWEN

53 Introductie Blijven leren, blijven innoveren – het gebeurt ook van nature.

54 Pionieren als een leider Interview met schrijfster en ondernemer Carla de Ruiter over haar kersverse boek.

58 Sociale zussen Die ook nog kunnen ondernemen met hun Firma van Buiten.

60 Duurzame mobiliteit Van omgebouwde buscamper tot slim verdichte stad: een gouden combinatie.

38

Moderne helden Wie zijn de Moeder Teresa’s van deze tijd? Een selectie van de redactie. 42

Hulpvraag en -aanbod Loes Vork liep vast en therapeut Adriaan van ’t Spijker trok haar vlot.

62 Winnende innovatie MIMETAS won dit jaar de Nederlandse Innovatie Prijs 2002 met een bijzondere uitvinding.

64 Tijd voor de winter Het ideale seizoen om stil te zijn en je rust te pakken, aldus Marcel Tjepkema.

Achtergrond & opinie

46 Geefeconomie

Robbert Vesseur vertelt ruim tien jaar na zijn ingezonden brief hoe het ermee staat.

Rubrieken

48

Bestrijdingsmiddelen en parkinson

Nathalie Kelderman ging in gesprek met neuroloog Bas Bloem om het verband te begrijpen.

88 Duurzaam beleggen Jelle Derckx wilde weten hoe je impact maakt en kwam bij Triodos Bank uit.

91 Oplossing voor het energieprobleem Gijs de Swarte laat zien hoe thorizon over een nucleaire oplossing communiceert.

94 The EARTHwise constitution

Ron van Es doet verslag van een oproep voor een planetaire beschaving.

98 Paraat voor de toekomst?

Rineke Dijkinga legt uit wat de basis is van een leefbare wereld.

102 Zwemmen in een oceaan bij nacht Documentaire over de briljante John Ioannidis.

112 Culturele revolutie onder Generatie Z Martijn Lampert van onderzoeksbureau Glocalities ziet een belangrijke trend.

ACTUEEL

8 Actueel

Een ingezonden verslag. 10 OceanLove Ilco van der Linde geeft ons stof tot nadenken.

ODE AAN 12 Het protestlied

BEELDVERHAAL 66 Perron Europa

Bart Giepmans en Bonita van Lier treinen dwars door dit continent.

OPROEP 72 Optimistische oplossingen De ideeënbus van The Optimist, op zoek naar beter wereldbestuur.

GALILEO’S GALERIJ

97 Aleksandr Stoletov

Een ode aan de Galileo’s van de moderne geschiedenis.

OPTIMIST IN BEELD 84 Karin en Chris Knoop

Met een terugblik op de Floriade er gratis bij.

CULINAIRE OPTIMIST 104 De Piemontese keuken Met recept voor een Bônet Piemontese door Martino.

LICHAAM EN GEEST 111 Het culturele hoekje

Boeken

BOEKRECENSIE

13 Verklein je pijn Dankzij Eugenie de Ruiter.

BOEKFRAGMENT

74 Kernenergie-angst? Marco Visscher stelt je gerust.

BOEKENTIPS

80 De boekenkeuze van Judith Maas Leestips van de directeur van SDG Nederland.

Columns

COLUMN 23 Annette Nobuntu Mul ‘Bijstandereffect’

COLUMN 45 Govert Derix ‘Het nu als helpende hand’

COLUMN 83 Harry Starren ‘Geholpen’

DOORGEEFCOLUMN

96 Gastcolumnist Margje Teeuwen ‘Duurzame gezondheid door gezonde duurzaamheid’

COLUMN 107 Manon van Leeuwen ‘Korting op de krat van de knecht’

Actueel

Lezersreacties voor en door optimisten.

Verbinding

Als tijdschrift krijgen we vaak de vraag ‘waar wij staan in het medialandschap’. De afgelopen jaren is er een beweging ontstaan die zichzelf binnen de journalistiek als een alternatief voor de bestaande nieuwskanalen presenteert. Met de coronakwestie als aanjager, laten deze nieuwe media een ander geluid horen. Dat varieert van milde kritiek tot keiharde aanvallen op de traditionele kranten en tv-omroepen.

The Optimist wil een verbindende rol spelen in het geheel. Dat betekent dat wij altijd op basis van feiten verslag doen, met respect voor de mening van anderen, zonder polarisatie te bevorderen. Dat is niet altijd een eenvoudige opgave, want waar geschreeuwd wordt, wordt vaak niet geluisterd.

Het is onze grondhouding om positief te blijven en te kijken naar datgene wat ons verbindt en waar we het over eens kunnen zijn. Zelfreflectie is een groot goed, ook binnen de journalistiek. Vandaar dat wij ook blij zijn met een verslag dat wij ontvingen van een discussieavond waar het ging over de manier waarop NOS en NRC verslag hebben gedaan ten tijde van de coronacrisis. Met dank aan Maarten Fornerod voor dit artikel, dat laat zien dat het zin heeft om met elkaar in gesprek te blijven.

De redactie

Reflectie: ‘Journalistiek in Crisistijd’

Onlangs vond in het Amsterdamse Culturele centrum De Balie een interessante discussie plaats onder de noemer ‘Journalistiek in crisistijd’. De hoofdredacteur van NOS Nieuws Giselle van Cann, hoofdredacteur van NRC Handelsblad, René Moerland en emeritus-hoogleraar internationale communicatie Cees Hamelink gingen voor een uitverkochte zaal met elkaar in gesprek, gemodereerd door Martijn de Greve. De avond was georganiseerd door De Vierde Golf, een politiek links georiënteerde beweging die zich kritisch opstelt over de vrijheidsbeperkingen gedurende de coronacrisis.

Zowel de hoofdredacteuren van NRC als NOS vinden dat iedere mening over corona gedurende de crisistijd was vertegenwoordigd. Een probleem voor de NOS was dat ‘van het ene op het andere moment alle bronnen onbetrouwbaar werden’ vanwege de onzekerheid van de situatie. Dat was volgens haar uniek. Toch ‘heeft mijn publiek antwoorden nodig’, aldus de NOS-hoofdredacteur.

NRC Handelblad staat hierin anders en heeft juist experts aan het woord gelaten die twijfelden. Om die reden is bijvoorbeeld Ab Osterhaus als expert vermeden.

De NRC -hoofdredacteur vindt wel dat verslaggeving en duiding beter van elkaar gescheiden hadden moeten worden, waarbij de krant vaak de maatregelen van de regering ondersteunde. Die ondersteuning kwam vanwege de onzekerheid over de situatie samen met de democratische besluitvorming.

We zijn benieuwd naar jouw mening over deze editie. Schrijf ons! redactie@theoptimist.nl

Beide hoofdredacteuren erkenden dat er op hun re dacties weinig specifieke expertise was op het gebied van infectieziekten.

Een interessant moment was toen iemand in de zaal het panel vroeg hoe zij denken over de stigmatisering van mensen met een heterodoxe opvatting tijdens de coronacrisis. Dit werd aanvankelijk niet herkend, totdat iemand anders het voorbeeld aanhaalde dat de NRC in een hoofdartikel ongevaccineerden ‘huferig heid’ werd verweten. Desgevraagd antwoordde Moer land ontkennend op de vraag of hij daar nog steeds zo over dacht.

Een aantal personen uit de zaal vestigde de aandacht op de censuur op sociale media, zoals Twitter en LinkedIn, waar personen die op genuanceerde en beargu menteerde manier de vaccin-effectiviteit of veiligheid of de oorsprong van het Sars-Cov-2 ter discussie stel den werden verwijderd, en het feit dat aan deze censuur in NRC en NOS weinig aandacht is besteed, terwijl de sociale media een zeer belangrijke rol spelen in de samenleving.

Van Cann zei hierover dat haar redactie de sociale media eigenlijk niet volgt als bron van informatie en het onderwerp minder prioriteit had, terwijl Moerland dit wel als een redelijk punt van kritiek zag.

Aan het eind van de discussieavond, die meer dan twee uur duurde, kwam een onderzoeksjournalist aan het woord, Marcel van Silfhout die stelde dat hij, samen met maar een paar andere onderzoeksjourna listen relevante ervaring en dossierkennis hadden vanwege hun onderzoek naar de Mexicaanse-griepvaccins in de jaren 2010/2011. Hij werd echter van LinkedIn gecensureerd en kreeg geen platform bij NOS of NRC. Moerland moest het antwoord schuldig blijven op de vraag waarom mensen zoals Van Silfhout niet werden geïncludeerd in de journalistieke duiding tijdens de coronacrisis. Volgens de onderzoeksjournalist speelde zelfcensuur een rol op de redacties.

Het derde panellid, Cees Hamelink, kreeg ook weinig voet aan de grond bij de gevestigde media, en heeft daardoor vaak zijn analyses gegeven voor ‘alternatieve media’ zoals Blckbx.tv, De Nieuwe Wereld en Onge hoord Nederland. Desgevraagd heeft hij geen pro bleem om zich te uiten op controversiële kanalen als hij daar maar kan zeggen wat hij wil. ‘Mijn ego is niet van dien aard dat ik mij voortdurend druk maak over mijn reputatie.’

Maarten Fornerod

Het Huis van de Literatuur hee vele kamers. De roman De boom laat u a e hoeken van al die kamers zien. — a.f.th. van der heijden

Een even adembenemende als zuurstofverscha ende roman die als een schi erende oerdreun in het hoofd van de lezer blij nagalmen. — rené ten bos, ex-denker des vaderlands

Sterrenstof

Er leven sterren in mij, prachtige zeesterren, groot en klein, met alle kleuren van de regenboog. Ik ben me daarvan bewust en koester mijn sterren met stralende trots.

Ook de mens heeft sterren in zich, maar bijna niemand lijkt zich dat nog te realiseren. Jullie zijn een product van miljarden jaren evolutie, waarbij sterrenstof van doorslaggevend belang was. Alle religies refereren hieraan, zoals de beroemde zin uit de bijbel: ‘Stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren.’ Alleen dat laatste is in de komende eeuw, voor het eerst sinds jullie bestaan, voor bijna één miljard mensen helemaal niet meer zeker. Verspreid over de hele wereld word ik gedwongen om kustgrond en soms hele eilanden te overspoelen. Al tientallen jaren smelten de gletsjers, zoals bij Groenland en Antarctica, waardoor er onophoudelijk en steeds sneller ijskoud water in mij stroomt. Ik krijg er de koude rillingen van, omdat ik zie wat het met mij doet. Het duwt mij alsmaar verder omhoog en omhoog en als dat zo doorgaat dan ben ik aan het einde van deze eeuw wereldwijd een

Tekst: van de oceaan, via Ilco van der Linde

Foto: Frits Meyst

meter hoger. Voor jullie in Nederland is dat nog niet direct een drama: jullie hebben dijken om mij te weren en geld om die dijken te verhogen. Vertederd kijken jullie naar een walrus die bij jullie komt uitrusten, omdat ook haar land – de ijsschotsen – langzaamaan verdwijnt. De ernst van de hele situatie wordt bij jullie nog niet gevoeld. Maar in Tuvalu? Dit prachtige eiland, halverwege Hawaii en Australië, staat nota bene in de top van minst vervuilende landen. Over dertig jaar hebben jullie mij uitgerekend over dit eiland heen geduwd. Weg, verdwenen, foetsie, nooit meer ‘tot stof zult gij wederkeren’. Welke stof?

Van de nabijgelegen Solomon-eilanden heb ik zelfs al drie eilanden overspoeld. Dat waar jullie leiders over bakkeleien gebeurt al, de stijging van mijn spiegel, omdat het alsmaar warmer wordt. Bangladesh, Pakistan, de Bahama’s, Cuba, Jamaica, de Sey chellen, Malediven, de Marshalleilanden, de lijst is eindeloos. Bij Vanuatu – dat over dertig jaar ook is verdwenen – hoorde ik laatst een visser zeggen: ‘Dan zal ik met mijn kleinzoon boven mijn geboor

tegrond moeten roeien en hem vertellen, kijk naar beneden jongen, daar in de diepte ligt mijn huis, mijn school, mijn hele verleden.’

In Fiji zijn ze al begonnen met het verplaatsen van hele dorpen, van de kust richting de bergen, maar dat blijkt een plan zonder gevoel. Want hoe neem je jouw ouders en grootouders mee van het kerkhof? En hoe kom je aan geld voor je gezin? De honderden miljoenen mensen die ik moet laten verhuizen wer ken bijna allemaal in de visserij. Verlies van grond zal leiden tot een verlies van cultuur, taal, gebrui ken, inkomsten, historie. En dat alles geeft mij veel verdriet. Maar ik hou mijzelf sterk, want als ik ook mijn tranen nog toe zou voegen…

Het enige dat ik kan geven is deze crie de coeur. Alsjeblieft mensen, wees de ster die je diep van binnen bent. Doe alles wat je kunt, om mijn stijgende zeespiegel af te remmen. Doe het samen, doe het nu.

•

Over OceanLove

Dit artikel is ook een hommage aan de schoonheid van oceaan en cultuur bij Fiji en het Ko ninkrijk Tonga. Ilco van der Linde, oprichter van OceanLove, dook daar in oktober 2022 met walvissen en haaien. Met fotografen, dichters, duikers, filmers, verhalenvertellers, wetenschappers en activisten geeft OceanLove de oceaan een gezicht én een stem. Met publicaties, sociale mediakanalen, een speciaal boek en een ‘community van ocean lovers’ komt er veel meer aandacht voor de kwetsbaarheid en de schoonheid van de oceanen en alles wat hierin leeft. OceanLove raakt mensen zó in het hart dat ze niet langer wegkijken, maar juist meehelpen, als nieuwe vrijwilliger, donateur of activist. Ook verzamelt OceanLove samen met haar partner Dopper handtekeningen – de Dopper Wave – om het gebruik van plastic wegwerp flessen tegen te gaan.

In The Optimist zijn alle vorderingen en verhalen te volgen.

Meer informatie: www.oceanlove.news

Goed nieuws

Minister Robbert Dijkgraaf van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft de Nederlandse universiteiten gevraagd om een register op te stellen met de bijbanen van alle hoogleraren. De maatregel moet voor meer transparantie over de belangen van hoogleraren zorgen. • Het Belgische strafrechtboek wordt na 150 jaar hervormd. Hier door zal er onder andere ecocide in zijn opgenomen: grootschalige of langdurige beschadiging aan de natuur en ecosystemen. • Veel mensen voelen zich schuldig als ze thuis veel ongelezen boeken hebben, maar volgens statisticus Nassim Nicholas Taleb is dat volledig onterecht. Deze ‘antibibliotheek’ zou ons leven juist kunnen verrijken door ons te herinneren aan onze onwetendheid. • Sociale ondernemingen groeien in Nederland en zelfs Europa. Bij deze bedrijven is het belangrijkste uitgangspunt niet winst, maar wereldverbete ring door het oplossen van maatschappelijke problemen. • Er is een nieuwe ontwikkeling in het moestuinieren op daken . Onder zoekers van de Boston Universiteit ontwierpen ventilatiesystemen die dienen als bemester. CO2 die wordt opgevangen in de gebouwen werd naar de gewassen op het dak geleid. Spinazie die hieraan werd blootgesteld, groeide tot wel vier keer zo groot. • Een onderzoeksteam van Queen’s University in Noord-Ierland kwam onlangs tot de conclusie dat honden aan de geur van onze adem en ons zweet kunnen detecteren dat we gestrest zijn. Ze konden ruiken bij welke proefpersonen een verhoogde bloeddruk en hartslag waren gemeten. • Nadat door allerlei organisaties, wetenschappers en natuurbeschermers de noodklok was geluid, is de Australische regering met een plan gekomen om de natuur te helpen herstellen en bedreigde diersoorten een veilige plek te bieden. In het plan wordt een groot gebied aangewezen waar dieren en planten met rust worden gelaten.

‘Er stroomt onophoudelijk en steeds sneller ijskoud water in mij.’

Ode aan het protestlied

Je begon vaak bedoeld voor een speciale gelegenheid of was tijdgebonden, maar werd een evergreen. Zoals We Shall Over come: wat begon als gospellied van zwarte vrouwen begin 1900 werd een symbool voor de Ame rikaanse burgerrechtenbeweging. Je inspireerde ook zangers als Bob Dylan om zich tegen de oorlog in Vietnam te keren. Welte rusten, meneer de president zong toen ook onze bekendste Neder landse protestzanger Boudewijn de Groot, in 1966. Hij zingt het de laatste tien jaar niet meer live: hij vindt het te gedateerd. Maar is dat wel zo? We neuriën je als kind vaak al mee en groeien met je op. We dansen op je, zonder bij je tekst stil te staan: dat komt vaak later pas. Je raakt emoties en waar zouden we zijn zonder je tijdsgeest, waarmee je alles in een historisch perspectief zet. Zodat jong en oud, kwetsbaar of strijdbaar, uiting kan geven aan diepe emoties. Soms via ruige rock of rap, soms melodieus: John Len nons Imagine (1971) of ons eigen Klein Orkest met Over de Muur (1983). Rage Against The Machine met Killing In The Name of (1992). Bob Seger, CCR, Barry McGuire, Edwin Starr, U2 – het zijn er te veel om op te noemen. En soms, heel soms, kom je na jaren weer terug. Zoals Boude wijn de Groot met zijn Aarde (2022). Daar zit stiekem toch wat optimisme in.

Denise Maassen

Goed nieuws

Op de campus van de Vrije Universiteit is de VU StartHub geopend voor studen ten, medewerkers en alumni van de VU die een onderneming willen starten. De VU StartHub bestaat uit duurzaam gebouwde ‘refurbishable’ units en biedt ruimte aan purpose-gedreven startups die een bij drage leveren aan de maatschappij. • In het vergrijzende Singapore worden woonwijken dementievriendelijk ingericht. Zo is er dementievriendelijke bewegwijzering aan gebracht en werd een wijk opgedeeld in zo nes, waarbij elk deel een opvallende kleur kreeg toegewezen; rood, groen of blauw. Ook zijn er zitjes gecreëerd die dienstdoen als rustplek voor senioren. • Vijftig soorten wilde dieren die in Europa voorkomen zijn de afgelopen veertig tot vijftig jaar in aantal toegenomen. Dit meldt Rewilding Europe in een nieuw rapport. Het rapport laat zien dat maatregelen zoals wettelijke bescherming en het verbeteren van de leefomgeving ef fectief zijn. • Uit onderzoek door de Univer siteit van Caen-Normandië in Frankrijk blijkt dat meditatie ouderen kan beschermen tegen Alzheimer. Het zou zelfs beter wer ken dan een andere cognitieve oefening: het leren van een nieuwe taal. • Uit een recent onderzoek aan de Amerikaanse Universiteit van Illinois kwam naar voren dat peuters die minder dan zestig minuten schermtijd per dag kregen, meer vermogen hadden om hun eigen cognitie te beheersen dan degenen die meer tijd besteedden achter beeld schermen. Ook bij de kinderen die dagelijks lichaamsbeweging kregen, functioneer de het brein beter. • Het aantal bedrijven in Nederland met serieuze klimaatambities en dat uiterlijk in 2030 klimaatneutraal wil zijn, stijgt voor het derde jaar op rij. Dit is te lezen in de onlangs gepresenteerde Neder landse Innovatie Monitor 2022.

Boeken Verklein je pijn

Door LAURA BOETERS

Eens in de zoveel tijd kom je een boek tegen waarvan je wenst dat iedereen het zal lezen. Omdat het informatie bevat die voor miljoenen mensen kan leiden tot een beter leven. Verklein je pijn van Eugenie de Ruiter is zo’n boek. Hierin werpt ze nieuw licht op het ontstaan van aanhoudende pijn en wat je zelf kunt doen om het te verlichten of uit te schakelen. Na een ongeluk leefde de schrijfster jarenlang met chronische pijn die haar in het dagelijks leven flink belemmerde. Hoewel haar pijn volgens de artsen over zou moeten gaan met fysiotherapie, lijkt niets haar pijnklachten te verminderen. Totdat ze terechtkomt bij een revalidatiecentrum. Daar wordt De Ruiter op een heel andere manier behandeld dan zij gewend was. Ze schrijft hierover: ‘Het meest merkwaardige tijdens al die uren fysiotherapie was dat ik met geen vinger ben aangeraakt, want we deden alleen maar hersengymnastiek!’ Na een intensief revalidatietraject neemt haar pijn af, ze herstelt.

Wat ze leerde was om bepaalde bewegingen neuraal los te koppelen van pijn. Ze kreeg het inzicht dat pijn niet altijd iets zegt over de plek waar de pijn wordt gevoeld, dat aanhoudende pijn ervoor zorgt dat het centrale zenuwstelsel steeds gevoeliger wordt. Ruim vijftien jaar had ze pijnklachten. Nu dat het beter met haar gaat, ziet ze het als haar plicht om alles wat ze tijdens haar revalidatie leerde door te geven aan anderen. Dit doet ze in dit boek aan de hand van be-

grijpelijke taal en veelzeggende voorbeelden uit de praktijk. Ze schrijft hierover: ‘Ik vind het een onverdraaglijke gedachte dat er nog steeds tegen mensen wordt gezegd dat er niets aan hun pijnklachten is te doen.’

In Nederland leven ruim drie miljoen mensen met chronische pijn. Misschien behoor je zelf wel tot deze groep. De kans is in ieder geval groot dat je meerdere mensen kent die hieronder gebukt gaan. Hoewel er in het boek geen beloftes worden gedaan, mag je ervanuit gaan dat Verklein je pijn nieuwe handvatten geeft. En die kunnen zomaar het begin zijn van een kleinere pijn. •

Verklein je pijn Eugenie de Ruiter ISBN: 9789493272057

Uitgeverij Lucht 299 pagina’s € 23,99

1

Toine Schoutens

In de jaren negentig komt Toine Schoutens als verpleegkundige beroepsmatig in aanraking met het fenomeen lichttherapie. Het middel werd in de psychiatrie ingezet voor de behandeling van mensen met een winterdepressie. Omdat er nog geen lichttherapieapparatuur op de markt was voor de consument, besloot Schoutens dit zelf te ontwikkelen.

‘Ik vond de psychiatrie veel te “zwaar” voor een relatief on schuldig fenomeen als je niet goed voelen in de donkere peri ode van het jaar’, vertelt hij. Via de stichting Onderzoek Licht en Gezondheid en Philips kwam hij terecht in de wereld van product ontwikkeling. Hij ontwierp zijn eigen wake-up light avant la lettre en gaf het de naam ‘Daymaker’.

‘Wakker worden met licht is veel prettiger en gezonder dan wakker schrikken van geluid’, verklaart hij. ‘Toen er niet veel later allerlei onhandige lichtbak ken op de markt verschenen, ontwikkelde ik de Propeaq-lichtbril. Want waarom zou je uren voor een lichtbak gaan zitten als je deze ook op je neus kunt dragen?’ Inmiddels maken meer dan 1500 atleten van over de hele wereld gebruik van zijn product – waar onder de olympische atleten van de Atletiek Unie en het Franse olympische zwemteam.

‘De bril stabiliseert het slaapwaakritme. Bij veel mensen is dit

duurzaam verstoord, door het werken in de nachtdienst, jetlag of een onregelmatige leefstijl in het algemeen. Veel licht overdag en duisternis in de nacht zorgen voor een beter ritme en betere slaap.’ Schoutens’ devies luidt dan ook: sta op bij het krieken van de dag en ga ’s avonds met de kippen op stok. www.fluxplus.com

Annemarie Dix

Toen Annemarie Dix jaren ge leden een bord creëerde waarop zij haar emoties kon weergeven, was dit een middel waar zij veel baat bij had. Inmiddels is haar concept uitgegroeid tot een hulpmiddel dat mensen, en in het bij zonder jongeren, inzicht geeft in hun emoties en gevoelens.

‘Als uitvaartverzorger bezocht ik symposia en bijeenkomsten waar heftige thema’s aan bod kwamen’, vertelt Dix. ‘Vaak ging het over jongeren en het verdriet dat zij in bepaalde situaties hebben.’ Geraakt door dit

verdriet, besluit ze in 2014 om haar persoonlijke moodboard te verwezenlijken in een app. ‘Dit idee ging in mijn hart zitten en moest groeien. Onlangs is E-Moodboard werkelijkheid geworden en is de I AM Moodboard app wereldwijd te downloaden voor iedereen.’

Ook is er een fysiek moodboard ontwikkeld. Zowel bij de app als op het fysieke bord kun je dage lijks de gevoelens en emoties die je op dat moment hebt, op aan wezig of afwezig “schuiven”. Ze vertelt hierover: ‘Het is er om je gevoelens en emoties inzichtelijk te maken. Via de app is het mood board helemaal voor jezelf, en kun je het bijhouden als een dag boek en, als je dat wilt, delen met iemand die je vertrouwt. Het fy sieke bord kun je alleen of samen met huisgenoten, ouders, leraar, coach of zorgverlener gebruiken. Hierdoor worden emoties erkend en komen er bijzondere gesprek ken opgang.’

Mensen die de wereld mooier maken verdienen onze aandacht. We zetten hier vijf optimisten in het zonnetje.

Toine Schoutens

Annemarie Dix

Lorette der Kinderen en Nynke Geus

Matthew Welson

Lorette der Kinderen en Nynke Geus

Rule breaking, never faking, change making. Dit is het credo van Lorette der Kinderen en Nynke Geus waarmee ze al zeven jaar impactvol ondernemen met hun pr-bureau Blyde Benelux. Jaar na jaar groeien de ambities bij de vrouwen en buigen ze re gels om nog meer maatschappe lijke impact te kunnen maken. Afgelopen september bereikten ze een nieuwe mijlpaal toen ze de onafhankelijke stichting bBlyde startten. Hiermee zetten ze zich volledig in voor Sustainable Development Goal 10: ongelijkheid verminderen. Binnen de nieuwe stichting creëert het team ruimte voor extra impactprojecten die te risicovol zijn of financieel niet haalbaar zijn zonder donatie of subsidie.

Der Kinderen: ‘Samen met onze klanten maken we veel impact, maar we merken ook de negatieve maatschappelijke gevolgen van de alsmaar groeiende ongelijkheid. Jaarlijks doneren we “in  cash en in  kind ” aan im pactprojecten om op sociaal en maatschappelijk vlak direct bij te dragen. Met de stichting kunnen we onze maatschappelijk impact in Nederland én daarbuiten nog sneller uitbreiden en vergroten.

Gelijkheid in een samenleving zorgt voor meer cohesie, wat es sentieel is om de complexe pro blemen van deze tijd samen te lijf te gaan.’

Het eerste impactproject is in middels gestart. Samen met One World Citizen en Net4kids on dersteunt bBlyde Dieudonné Ga kire, een 30-jarige Rwandese schrijver, Executive Director van Global Radiant Youth en VicePresident van IBUKA Nether lands. Hij behoort tot de groep die een van de grootste genocides van de twintigste eeuw overleefde in Rwanda. In samenwerking met Gakire wordt gewerkt aan de bouw van een empower ment hub in zijn geboortedorp Dusego om kansengelijkheid te bevorderen.  www.bblyde.nl

Matthew Welson

Wanneer Matthew Welson zich in 2019 ergert aan het gemak waarmee mensen hun sigaretten op straat weggooien, richt hij het bedrijf Peukenzee op. Met opruimacties, campagnes en producten wil hij bijdragen aan de oplossing van het peukenprobleem.

Inmiddels vergaren de acties van Peukenzee steeds meer bekendheid en worden straten in

Nederland steeds schoner. Zo werd op 27 september het Museumkwartier in Amsterdam schoongemaakt van sigarettenfilters. De opruimactie vond plaats in samenwerking met ondernemers en instellingen uit de wijk. Welson: ‘Eigenlijk is de chicste straat van Amsterdam misschien wel de vieste. Ik zie heel veel peuken voor ons om op te ruimen. Logisch, want de schoonmaakwagentjes van de gemeente zijn te grof voor dit kleine afval.’ Het team van Peukenzee en de vrij willigers verzamelden tijdens hun actie in totaal vijf kilo peuken. Ook in 2023 worden er weer opruimacties georganiseerd in het Museumkwartier.

‘Gelijkheid in een samenleving zorgt voor meer cohesie.’

De acties van Peukenzee worden altijd gecombineerd met preventie. ‘Bezoekers, maar vooral medewerkers in de winkelstraten, hebben eigenlijk te weinig asbakken tot hun beschikking. Daarvoor hebben we de zakasbak ontwikkeld. Dat klinkt vies, maar is heel schoon. Een kleine hittevaste tube die luchtdicht (en geurdicht) is en later kan worden geleegd. Simpel, handig en effectief.’

www.peukenzee.nl •

Serie: De verduurzaming van je woning

Deel 2: Een déjà vu van een huis vol isolatieplaten

We zijn in september aanbeland en hebben onze afspraak met de isolatie-expert. Door het iso leren van onze huidige woning weet ik waar we ons op mogen voorbereiden: gaten boren in de spouwmuren, kruipluiken ope nen en binten opmeten. De plek ken waar je normaal niet veel mee doet, zijn ineens heel belangrijk. Veel oudere woningen zijn in de jaren ‘80 geïsoleerd met PUschuim. Door de jaren heen ver zakt dit en ontstaan er koude plekken in de muren die vocht problemen veroorzaken. Zodoende kozen wij in onze huidige woning voor glaswol als isolatiemateriaal in de spouwmuren. Dit is dik genoeg om het oude schuim weg te drukken. Het isoleren van de vloer kun je doen met schuim, folie of parels. Dit zorgt voor een drogere luchtlaag onder het huis, wat resulteert in een betere isolatie van de veelal natte grond onder de woning. Door de kosten en isolatiewaarde kozen wij toen voor kleine bolletjes, EPS-parels.

Het bijzondere was dat elk isolatiebedrijf ons toen ander advies gaf. Van schelpen tot purschuim, alles kwam voorbij. En waar de één netjes de gaten in de spouwmuur dichtmaakte, liep de ander

weg zonder ernaar om te kijken waardoor ik met vier gaten in de muur achterbleef.

Dertig jaar geleden is het huis van mijn opa en oma geïsoleerd met witte piepschuimbolletjes. Dit weet ik, omdat deze bal letjes tevoorschijn kwamen bij elke schroef die ik voor hen in de muur boorde.

Het was wachten op de expert. Nadat er werd aangebeld, deed ik de deur open. En wie staat er voor me? Ted! Een adviseur zonder stropdas of opdringerige ver kooppraatjes. Een verademing in vergelijking met de andere bedrij ven die bij ons destijds over de vloer kwamen. Uiteindelijk was hij het die met zijn bedrijf onze huidige woning isoleerde.

1

Roy van der Steen kocht het jaren ‘70 huis van zijn grootouders. Samen met zijn gezin stort hij zich in een duurzame renovatie. Hij deelt zijn tips, tricks en bevindingen de komende twaalf maanden met The Optimist

Hij herkende ons huis nog en vroeg zich af waarom hij weer te rug moest komen. Na een korte uitleg en bak koffie liepen we naar zijn auto om zijn spullen te pakken. ‘Rijd je met mij mee?’, vroeg Ted. ‘Nee ik loop wel’, was mijn reactie. Het parkeerterrein waarop hij zijn auto had gepar keerd, ligt namelijk letterlijk tus sen ons huidige huis en de nieuwe woning. Nadat hij mij de straat zag oversteken en bij de eerste

beste voordeur de sleutel in het slot zag draaien, had hij mijn grap door en besloot ook hij de auto te laten staan.

De spouwmuur bleek nog vol te zitten met de witte balletjes. Hierdoor verviel de optie om deze met iets anders te vullen. Het heeft nog steeds zijn isole rende werking, al zal de R-waarde – deze geeft aan hoe goed het materiaal isoleert – iets lager zijn dan die van modernere middelen. Vloerisolatie was nog wel nodig. Opnieuw kiezen we voor EPSparels; vanwege een gesloten fun dering is folie geen optie. Voor de isolatie van de zolder bleek al snel dat er geen timmerman be schikbaar is om te komen helpen. Dat is niet erg, maar het déjà vu van een huis vol isolatieplaten en rommel baarde me zorgen – daar over heb je de vorige keer kunnen lezen. Voor nu heb ik besloten de zolder zelf open te breken om te bekijken welke vorm van isolatie er past.

De vloerisolatie is in ieder ge val geregeld. Ted schreef een nette offerte en in april 2023 gaat hij aan de slag. Nu door met de verwarmingsopties. Daarover de volgende keer meer.

•

‘De plekken waar je normaal niet veel mee doet, zijn ineens heel belangrijk.’

Minder turf, groenere plantjes

Wie een plantje koopt voor in huis of voor in de tuin denkt al snel goed bezig ze zijn. Zeker als het plantje biologisch is zou het goed moeten komen. Maar is dat wel zo?

Bij Stichting Turfvrij weten ze beter.

Groene ruimten maken ons ge lukkig en het milieu gezonder. Hoe we deze groene ruimtes creëren, is echter niet altijd een duurzaam proces. Plantenpotten zijn meestal wegwerpproducten, waardoor er veel plastic afval ontstaat. De meeste sierplanten worden gekweekt met een ver scheidenheid aan chemicaliën, zoals pesticiden (cynisch genoeg zelfs planten die als bij- en insectenvriendelijk zijn bestempeld). Daar komt nog bij dat de potgrond waarin ze gekweekt wor den vaak niet duurzaam is. Die bestaat namelijk voornamelijk uit turf, een fossiel materiaal met een zware ecologische voetafdruk. Kan een plantje met een biolabel de oplossing zijn? Dat is in ieder geval beter voor de insecten want het biolabel verbiedt het gebruik van veel dodelijke chemicaliën. Maar over turf zegt het label niets. Een bioplant, of een zak

biologische potgrond, kan dus net als niet-bioplanten behoorlijk belastend zijn voor het milieu.

Convenant

Gelukkig is er ook goed nieuws. Nederland kwam op 18 no vember 2022, als zesde land ter wereld, met een plan om de hoe veelheid turf in potgrond te reduceren. In een convenant, dat op ministerieel niveau werd ondertekend, zullen verschillende takken van de tuinbouw en Stichting Turfvrij zich gaan committeren aan breed gedragen doelstellingen. Nederland, het land met de

grootste tuinbouwsector in Eu ropa, zal zo meer gewicht geven aan een groeiende, internationale beweging. De planten, potgrond, en zelfs een deel van de groenten en fruit in de winkel, wordt zo de komende jaren steeds duurzamer.

Is turf in Nederland straks ver boden? Nee. De reductiedoelstel lingen zijn ambitieus, maar een definitief verbod is niet gepland. Het convenant zal strenger zijn voor de particuliere klanten en meer ruimte laten voor de pro fessionele sector. Sommige producten, zoals champignons, zijn namelijk nog lastig om te kweken zonder turf.

Zelf iets doen

1

1

Karin Bodewits en Philipp Gramlich zijn de drijvende krachten achter Stichting Turfvrij. Meer informatie: www.turfvrij.nl

Wat kun jij als particulier doen om het groen om je heen te verduurzamen? Het is het afgelopen jaar steeds makkelijker geworden om turfvrije potgrond in de schappen te vinden. De meeste grotere plantenwinkels bieden inmiddels in ieder geval één turfvrije optie aan. Er is helaas nog geen universeel label voor turfvrije producten, maar je kunt eens op de ingrediëntenlijst naar de woorden ‘turf’ of ‘veen’ zoeken. Duurzaam gekweekte planten kopen is lastiger. Transparantie over de aan- of afwezigheid van bestrijdingsmiddelen is er voldoende. Daarbij let je gewoon op het biolabel. Het is echter moeilijk om erachter te komen welke potgrond voor de kweek is gebruikt. Het convenant heeft de potentie om daar meer transparantie voor de consument in te brengen, maar dat zal nog even duren. Waarom vraag je het niet gewoon in de winkel? Waarschijnlijk leer je een sympathieke winkelier kennen en wellicht stimuleer je een aantal van hen om hun eigen leveranciers te pushen om turfvrije producten te leveren.

•

‘Het convenant heeft de potentie om meer transparantie voor de consument te brengen.’

Spelenderwijs de natuur ontdekken

In juli 2020 openden Erwin Welberg en Debby Löwenthal de deuren van ‘BSO Buiten Zijn!’. Hun doel: kinderen spelenderwijs de natuur laten ervaren en in verbinding brengen met zichzelf en anderen.

Door MARISKA VAN DOORN

Aan de rand van Hengelo staat in het groen een authentieke zout toren. Vlak daarnaast een wijkgebouw met rood-witte luiken dat aandoet als gezellig clubhuis. Op een houten plakkaat in het toe gangshek staat in gekleurde letters ‘BSO Buiten Zijn!’. Het is een frisse herfstochtend en de locatie ademt stilte. Op het pad liggen kinderfietsjes en in de tuin staat een trampoline met veiligheids net. Vanuit de bosrand achter de buitenschoolse opvang komen plotseling kinderen aangerend, even later gevolgd door een man met een rugzak: Erwin Welberg.

Herder

‘Ik voel me af en toe een herder’, vertelt Welberg (50) als we binnen zitten. Vanmorgen nam hij de kinderen mee op een natuurspeurtocht naar een tweede ves tiging aan de andere kant van het bos – waar BSO Buiten Zijn! onlangs een ruimte in gebruik nam van de plaatselijke scou ting. Op de tafel liggen kleurige A4’tjes waarop is aangekruist wat ze in het bos hebben gevonden. Welberg vervolgt enthousiast: ‘We willen kinderen weer naar buiten krijgen, ze laten spelen en ontdekken, maar we willen

ze ook vertellen over de natuur. We leren hen dat ze daar onder deel van zijn. En we geloven in een wereld waar we in verbinding met elkaar kunnen delen. Je hebt biodiversiteit in de natuur nodig. Ook de verschillen tussen kinderen, hun eigen unieke bijdrage en hun sterke kanten zijn nodig om verbinding tot stand te brengen. Het is dus belangrijk om die individuele behoeften en talenten te zien, maar ook om samen te werken en rekening te houden met elkaar. Alleen dan kunnen we onze wereld leefbaar houden, dus we moeten leren beseffen dat we elkaar nodig hebben om voort te kunnen bestaan. Buiten in de natuur, waar je ruimte hebt, kun je kinderen op elkaar afstemmen. Dat proberen we te doen.’

Van hebben naar zijn

Welberg werkte in het verzekeringswezen en kreeg op dertig jarige leeftijd een burn-out. Dit was het moment waarop hij be sloot meer te kiezen voor zijn hart en minder voor zijn hoofd. Hij begon met een mbo-opleiding onderwijsassistent en rondde la ter de PABO af. Ook zijn partner Debby Löwenthal (46) met wie hij Buiten Zijn! oprichtte, merkte

dat haar werk als facilitair manager haar niet opleverde wat ze nodig had; meer welzijn. Bij basisschool De Schothorst begon nen zij samen een moestuin waar zij kinderen de natuur leerden ervaren. Toen de samenwerking ten einde kwam zocht het tweetal een nieuwe plek als buitenschoolse opvang waar zij hun passies – kinderen en natuur – konden combineren. Die vonden zij bij Ponystal ’t Geerdink, hun huidige hoofdlocatie. In juli 2020 openden ze hun deuren. Löwenthal: ‘We begonnen met vier kin deren en vangen nu gedurende vijf dagen per week in totaal 35 kinderen op in de leeftijd van vier tot twaalf jaar.’

Natuur beleven

Terwijl Welberg een rondleiding geeft, gaan de kinderen hun ei gen gang. Een aantal kinderen zit binnen te knutselen, anderen zijn naar buiten gegaan. In de ‘Belevingstuin’ achter in het per ceel staan houten kweekbakken met groenten, bessen, kruiden en ‘onkruid’ zoals brandnetel, ingericht volgens de principes van de permacultuur. ‘Kinderen leren over de kringloop van de natuur door zelf te zaaien, water

te geven, planten te zien groeien, te zien verwelken en te ontdek ken dat dit weer zaden oplevert’, vertelt Welberg. Bij het ene kind komt dit verhaal meer binnen dan bij het andere, maar waar het volgens hem om draait is be wustwording en respect voor wat leeft. De Belevingstuin be vat ook een blotevoetenpad waar kinderen kunnen voelen wat ver schillende ondergronden met je voeten doen. ‘Ruwere stenen in het pad dagen uit tot het onderzoeken hoe je toch door kunt lo pen, dat leidt tot behendigheid. In de zomer maken we een mod derpoel die veel plezier geeft.’ Aan een boom hangt een grote autoband die als schommel dient en een kleine vijver maakt de Be levingstuin af. Hier kunnen kinderen na school salamanders en kikkers vinden of andere waterdieren en insecten onderzoeken.

Wakker worden Hoe kinderen Buiten Zijn! ervaren, blijkt uit de uitspraak van een vierjarig jongetje: ‘Mama, dit is géén BSO.’ Daar is Welberg blij mee. Ook met het voorval van een meisje van zes dat verdrie tig uit school kwam, als vanzelf werd opgevangen door drie an dere meisjes en uitgerust en blij naar huis ging. ‘Daar hoef ik niet op aan te sturen, zoiets gaat natuurlijk’, licht hij toe. ‘We leren de kinderen dat niemand hoeft te vragen of hij mee mag doen. Onze regel is dat je mee mag doen, en wie anderen uitsluit, moet zelf maar even niet meedoen.’ De groepen voelen voor hem en zijn partner aan als een grote familie waarin ook hun ei gen kinderen van tien en twaalf graag meedraaien.

Welberg heeft vaak het gevoel dat we in een slaaptoestand ver keren. ‘Rijk wordt rijker en arm

wordt armer, die ontwikkeling is al decennia gaande en we willen er maar niet aan’, vertelt hij. ‘Het wordt hoog tijd dat we leren ook aan de toekomstige generaties te denken, door niet méér te nemen dan we terug kunnen geven. We zijn rentmeester van de aarde, dat proberen we kinderen spelender wijs mee te geven.’

Hoe hij moed houdt om on danks de crises in de wereld te vechten voor bewustwording? Welberg: ‘Misschien hebben we juist die chaos nodig om wakker te worden en open te staan voor een andere leefwijze. En het is goed om als individu te beseffen wat je lokaal, binnen jouw kleine cirkel kunt bijdragen, maar ook om te zien dat je niet meer kunt doen dan dat. Doe wat je kunt, maar weet ook wanneer het ge noeg is, en voed jezelf.’

Energie

De natuur beleven en ontdekken brengt kinderen volgens Welberg dichter bij hun ware natuur, bij wat hen beweegt en wat ze te doen hebben. Wat zij in ieder geval meteen al meekrijgen van Buiten Zijn! is een verbeterde conditie. Welberg besluit: ‘Ze worden blij, spelen lekker en gaan ook als we ze ’s middags moe van school halen, voldaan en energie ker naar huis.’

•

‘We leren hen dat ze onderdeel zijn van de natuur.’

Winterse warmte

Door DENISE MAASSEN

De bloempotkachel

Het idee is niet nieuw, maar vanwege de hoeveelheid fijnstof die vrijkomt en het brandgevaar bevelen we het niet aan: de bloempotkachel. Het werd onlangs een hype door de hoge energieprijzen: de woonkamer ver warmen met waxinelichtjes en een terracotta bloempot. Door de kaarsjes bereikt de pot een temperatuur van 100 graden Celsius en geeft stralingswarmte af. Zo krijg je op een goedkope manier de temperatuur van een kleine ruimte net wat behaaglijker, zonder dat je gas of elektriciteit verbruikt. De doe-het-zelf-video van ‘Groenrijk Den Bosch’ op het sociale media platform TikTok werd meer dan vijfhonderdduizend keer bekeken. Echter, dit tuincentrum – en de brandweer – waarschuwen de kij ker om op te passen met waxinelichtjes en vuur. Zoals al gezegd draagt een bloempotkachel ook niet bij aan een schoner (binnen)milieu. De web site Scapeler toont met een experiment aan dat er veel fijnstof vrijkomt bij het gebruik.

Maar niets is gezelliger dan kaarsjes in de win ter… dus kies aardolievrije theelichtjes waar geen (zo als bij de verbranding van paraffine) schadelijke stoffen bij vrijkomen. Bijvoorbeeld van Biokema: gemaakt van gerecyclede vetten en oliën van vet verwerkende bedrijven uit de voedselindustrie. Het verbrandingsproces is reukloos en CO2 - neutraal doordat er geen gebruik wordt gemaakt van aardolie of palmolie.

Meer informatie: www.levenzonderafval.com www.scapeler.com/index.php/2022/09/27/detheelichtkachel-en-ultrafijnstof/

Verwarmende voeding

Een warm ontbijt als start van je dag zorgt ervoor dat je lichaamsmotor gaat draaien zodat je langer op tem peratuur blijft gedurende de dag.

Wintergroenten kunnen de vorst doorstaan: die zor gen dat je de voeding binnenkrijgt die geschikt is voor je lichaam op koude dagen. Alle groenten die lang de tijd nodig hebben om (onder de grond) te volgroeien, hebben een verwarmende werking.

Specerijen veranderen de thermische werking van eten tijdens het bakken, braden of stoven. Zo is een peer verkoelend, maar heeft een stoofpeer met kaneel een verwarmende werking. Grofweg werkt alles met een scherpe, pittige en zoete smaak verwarmend.

Vermijd diepvriesproducten. Ook als je deze op warmt, behouden ze een koude energie. En als je een koukleum bent, laat dit dan ook staan:

• Verkoelende groente, zoals tomaat, sla, komkommer en kiemen.

• Verkoelend fruit, zoals alle citrusvruchten, banaan, mango, ananas en meloen.

• Noten, zaden en granen met een verkoelende wer king, zoals tarwe, rogge, spelt, zonnebloempitten en cashewnoten.

• Bepaalde soorten zuivel, zoals koemelk, yoghurt, kefir, kwark en jonge kaas.

Wobs: Warm-On-Bikes

In het logo van Wobs staat een wombat, een buideldier uit Australië. Het staat symbool voor het warme, comfortabele gevoel dat je ervaart als je de fietswanten van dit merk gebruikt. De zogenoemde ‘Bike Pogies’ zijn heerlijk warm, waterdicht, hebben een reflecterend biesje en zijn duurzaam geproduceerd. Zo is elke set fietswanten gemaakt van tien gerecyclede plastic flessen en verpakt in een biologisch afbreekbaar tasje. Omdat je de fietswanten over je fietsstuur en je handen schuift, gaat het schakelen en remmen soepel en zijn dikke, onhandige handschoenen verleden tijd. Wobs is Dutch design, met voor iedereen een eigen fashion print.

Meer informatie: www.warmonbikes.com

Medemenselijke warmte

Tijdens de donkere wintermaanden zijn er door het hele land lichtjesavonden. Oorspronkelijk zijn deze afgeleid van Allerzielen, de traditionele rooms-katholie ke gedenkdag op 2 november. Uitvaartverzekeraar- en verzorger DELA heeft er voor gekozen om hun licht jesavond op 15 januari 2023 te organiseren. Dit omdat ze merkten dat januari voor nabestaanden een lange, donkere en moeilijke maand is. De avond is niet alleen voor leden: iedereen is welkom.

Meer informatie: www.dela.nl/lichtjesavond23

•

Annette Nobuntu Mul Founder Ubuntu Society, voorzitter Stichting Ubuntu Nederland. www.ubuntusociety.nl

Bijstandereffect

‘WE ZIEN WAT MENSELIJKE ONTMOETINGEN EN WAARDIGE ACTIES DOEN, IN PLAATS VAN TE PRATEN ÓVER DIVERSITEIT EN INCLUSIE.’

‘Wat is er toch aan de hand in ons land?’ Een veel gehoorde vraag de laatste tijd, taalkundig rijmend en doelend op gebeurtenissen, die vaak toch niet te rijmen zijn.

De voorbeelden van polariserende debatten, de koppen in de krant en de tweets liegen er niet om. Gruwelijke aantijgingen, vreselijke bedreigingen tot de dood aan toe. ‘De wereld lijkt in evenwicht, zolang ik niet beweeg’ zong Boudewijn de Groot al in de zestiger jaren en afgelopen week kwam het nieuwste boek van Jan Terlouw uit: Wankele wereld. Wankele wereld, mijns inziens een treffende allitererende titel, die het gevoel weergeeft van veel mensen. De ene crisis volgt de andere op en we zoe ken koortsachtig naar oplossingen, helaas te vaak gefragmenteerd terwijl een visie op- en vanuit een onlosmakelijke samenhang zo nodig is.

We zijn allemaal op zoek naar een nieuw even wicht. Voor onszelf en voor onze volgende generaties. Maar in die zoektocht naar veiligheid, evenwicht en toekomstperspectief lijken we in een samenleving met een diepgeworteld ‘liberalisme van autonomie en vrijheid’ het zelfbehoud voorop te stellen en met streng wijzende vingers ‘de ander’ te beschuldigen van de ontstane chaos. Zo zijn bijvoorbeeld in de politiek, de sport en media de vo gelvrijverklaringen niet van de lucht voordat er een respectvol hoor- en wederhoor heeft plaatsgevon den en de weg van waarheid, erkenning, vergeving en herstel onderzocht kan worden. Met ook graag een groot licht op het bijstandereffect: waarom bood ik geen helpende of corrigerende hand?

Geschonden mensenrechten verdienen aandacht en actie. Maar ook op internationaal niveau, waar mensenrechten worden geschonden wijzen we beschuldigend naar andere landen, zoals Qatar, ter wijl misschien de hand eerst in eigen boezem steken

gepaster zou zijn. Zo is het bijvoorbeeld opvallend, dat juist in onze eigen dorpen waar de christelijke waarden van medemenselijkheid worden gepredikt, met de hand op de bijbel, de KOZP-aanhangers worden bekogeld en vluchtelingen geweerd, alsof het om een rattenplaag gaat. En dat, terwijl meer dan ooit in de geschiedenis het humanitaire en ecologische besef ‘ik ben omdat wij zijn en wij zijn omdat de aarde is’ zó fundamenteel nodig is. Om met de recente woorden van Antonio Guterres te spreken: ‘Of we slaan de weg in van solidariteit of we gaan met zijn allen ten onder.’

‘Hoe je kijkt is wat je ziet’. Gelukkig lukte het me de afgelopen week om in mijn eigen nabije omgeving naar mensen te kijken met een bril van ontroering, dankbaarheid en hoop. De burgemees ter van Deventer heeft, niet in afwachting van een wettelijk besluit, onderdak gegeven aan 180 vluchtelingen op een boot. Een tweetal bevlogen inwoners besloot de handen uit de mouwen te steken om met de actie ‘iedereen aan boord’ in een paar weken tijd inzamelingen te houden voor sportschoenen, een bootcamp buiten te organiseren met diverse vrijwilligers, een behandeling bij een lokale kapper te regelen en een beeldscherm om het WK te volgen. Met dit prachtige initiatief zien we wat menselijke ontmoetingen en waardige acties doen, in plaats van te praten óver diversiteit en inclusie. Intussen ontstaat er een ontroerend krachtige saamhorigheid tussen de tijdelijke boot bewoners, waar eerder trauma’s voor verstarring zorgden. Wat een prachtig voorbeeld van handen in eigen boezem steken qua geschonden mensenrech ten, de handen uit de mouwen steken en in actie komen, de handen ineenslaan om samen te werken. Een gouden bijstandereffect! •

Onze luxe botanische CBD gezichtsolie en CBD lichaamsolie zitten boordevol CBD en andere zorgvuldig samengestelde bioactieve ingrediënten Elke druppel is meesterlijk gemengd met lichtgewicht, snel absorberende plantaardige oliën voor alle huidtypes en zelfs de meest gevoelige huid voor mannen en vrouwen

Thema

Een handje helpen HELP, IK WORD GEHOLPEN!

Mensen willen van nature de ander helpen. Onderzoek toont niet voor niets aan dat je gelukkiger wordt als je iemand helpt. In die zin is iemand helpen niet alleen een wereld verbeterende daad maar ook een prettig moment van karma

Dat heeft influencer en komiek Jay Francis, beter bekend als Tisjeboy Jay, ook ontdekt: hij helpt zijn volgers door zichzelf te helpen. We brengen ook anderen in beeld die regelmatig een helpende hand uitsteken, lokale helden die als een moderne Moeder Teresa compassie tonen.

Bovendien lees je over barmhartigheid, over Common Easy als hulpplatform voor ondernemers en over de hulp die een patiënt ervaart van een psycholoog. Over dit laatste schreven Loes Vork en haar therapeut Adriaan van ’t Spijker een openhartig boek.

Hulp bieden is één ding, hulp durven ontvangen is minstens zo belangrijk.

Ons advies: sta open om te geven en te krijgen, want je mag optimistisch aannemen dat iedereen er beter van wordt.

‘ALS JIJ LACHT, LACH IK OOK’

Door DENISE MAASSEN

Jay Francis (28), online beter bekend als Tisjeboy Jay, transformeerde in twee jaar tijd van internetlegende naar stand-up comedian van formaat. Hij noemt zichzelf een mensenmens, neemt geen blad voor de mond en deelt graag zijn optimistische kijk op het leven. Zijn ware drijfveer? Mensen verbinden met een lach en positiviteit verspreiden in een vaak negatieve wereld.

In 2020 werd hij in de media neergezet als tegen draads en kreeg hij haatmails vanwege zijn kritiek op het coronabeleid. Maar een slachtoffer is hij al lerminst: in 2021 verkocht hij in een mum van tijd Ahoy tot zes keer toe uit met zijn theatershow ‘Het Tijdelijke Abnormaal’ en dit jaar liet hij volle zalen lachen met zijn derde theatertour ‘Politiek Correct’.

In september stond hij met deze soloshow ook in de Ziggodome, met onder anderen cabaretier Guido Weijers als gast. Weijers noemde hem ooit ‘TissueBoy Jay’. Niet alleen omdat hij mensen tot tranen toe laat lachen, maar ook door zijn deel name als goedlachse en gespierde verleider in het tv-programma Temptation Island VIPS in 2018. Dit televisieoptreden gaf de Limburger landelijke naamsbekendheid, maar zijn online posts, sketches en grappige filmpjes onder de naam Tisjeboy Jay maakten hem groot.

Deze online filmpjes zitten vol humor, maar zetten vooral aan tot denken. Hij vergaarde er een brede groep fans mee die hem bewonderen om zijn standpunten. Zijn publiek laat zich onmogelijk in hokjes stoppen. Wat al die verschillende mensen zo aantrekt? ‘Zijn authenticiteit. Hij is gewoon helemaal zichzelf’, zegt een fan. En dat merken we op de redactie: voor dit interview stapt er geen luidruchtige grappenmaker binnen die alles op zijn kop zet, maar Jay Francis: helemaal zen.

Francis is naar eigen zeggen een wereldverbe teraar. Hij legt uit welke gedachte hierachter zit: ‘Ik noem mezelf zo omdat ik onderdeel uitmaak van de wereld, en ik elke dag een stukje van mezelf verbeter. Iedereen die aan zichzelf werkt leert van zijn fouten uit het verleden, en als je die dus niet meer maakt draag je bij aan een betere wereld. Als ik op sta dan denk ik: is vandaag de hele wereld vrolijk? Nee dus, en dan weet ik wat me te doen staat.’ Hij relativeert: ‘Natuurlijk ben ik niet elke dag vrolijk:

Tisjeboyjay op Twitter: ‘We luisterden eerst naar de politiek en lachten om cabaretiers. Nu luisteren we naar cabaretiers en lachen om de politiek.’

oh hell no! Maar ik denk dat ik negentig procent van de tijd wel vrolijk wakker word ja. Voor een deel word ik dat ook door anderen. Als iemand tegen mij zegt: “Je hebt mijn dag gemaakt”, dan word ik daar ook weer vrolijk van, dus het werkt twee kan ten op.’

Bewuste boekhouder

De komiek vertelt dat hij altijd zoekende is geweest naar wat hij wilde doen met zijn leven. Dat begon als kind al. ‘Na de middelbare school koos ik eerst voor sport en daarna voor militaire dienst, alleen ik had niets met gezag. Het enige wat ik kon was sporten én ik was goed met cijfers. Dus uit de beroepskeuzetest kwam boekhouden. Maar toen ik als jongen van negentien bij mijn eerste boekhoudbaan begon, zeiden mijn collega’s van middelbare leeftijd met een glimlach dat ze er al 35 jaar werkten. Toen dacht ik: is dít het? Is dít wat ik ga doen? Ik voelde van niet, maar het verdiende goed en mijn collega’s bleken aardige mensen dus ik ging niet met een negatief gevoel naar mijn werk.’

Het doet ons denken aan een bekende VPROserie van weleer. ‘Jazeker ken ik de humor van Debiteuren-crediteuren! Ik was hoofd van de credi teurenadministratie, fulltime’, lacht hij. ‘En juist omdat ik me verveelde, ging ik heel speels filmpjes maken. Daarnaast deed ik op hoog niveau aan bodybuilding; zo wist ik de balans te houden met mijn werk en haalde ik de vrijdag wel. Maar ik heb nu als motto: als je blij bent dat het vrijdag is, dan is er iets mis met jouw maandag tot en met donderdag.’

Geen exit-plan

Het leven van Francis als boekhouder kabbelde voort tot in 2019 de stem van zijn hart zo luid werd dat het tijd werd voor iets anders. ‘Ik werkte acht uur per dag, sportte twee uur per dag en maakte een dag per week filmpjes om mijn hart te luchten. Ik wilde alle tijd van de wereld hebben om me te richten op die filmpjes, die met dertigduizend volgers best goed bekeken werden. Toen ik mijn baan opzegde had ik geen exit-plan en maar één opdrachtgever voor 150 euro in de maand, en dat was het. Maar ik was vrolijk joh! Want ik had alle vrijheid.’

Na een maand bereiken zijn filmpjes al een miljoen views. ‘Elke keer als mensen je filmpje leuk

‘ALS JE BLIJ BENT DAT HET VRIJDAG IS, DAN IS ER IETS MIS MET JOUW MAANDAG TOT EN MET DONDERDAG.’

helpen

Thema Een handje helpen

vinden, krijg je weer een dopamineshot. Die popu lariteit heeft altijd best “natuurlijk” aangevoeld. Ik heb daar nu meer moeite mee dan toen. Ik vroeg toen gewoon aan mijn volgers: zouden jullie het leuk vinden als we dit een keer in het echt probe ren? Zij reageerden positief en zo ontstond het idee om een theatershow te maken. Dus ik belde een the ater: “Hallo, ik ben Jay en ik wil een show doen.” Maar zo gaat dat niet, dan moet je een impresariaat hebben, en een programmeur, werd er gezegd. Dus ik vroeg of er niet gewoon een zaal vrij was, en een datum. Die hadden ze wel. “En de marketing dan?” Die deed ik zelf.’

Uiteindelijk kreeg hij de zaal en ging hij hon derd kaartjes proberen te verkopen voor de show Van het Net naar het Doek. Het verkocht binnen drie minuten uit. Francis: ‘En toen vroeg het the ater: “Wie ben jij eigenlijk?”. Mijn tweede show was voor 1100 mensen en die was ook binnen tien minuten uitverkocht. Nadat ik de eerste show had gedaan, was ik zelf ook verkocht.’

Mentale breakdown

De theatertour liep op rolletjes en Tisjeboy Jay had succes met zijn comedy. Hij bracht zelfs een carna valsnummer uit en beschikte inmiddels over een management dat alle randzaken regelde. Totdat de coronacrisis begon en vanaf maart 2020 al zijn plannen in de prullenbak verdwenen. ‘Het voelde alsof het van me werd afgepakt’, verklaart Francis. ‘Ik heb in die tijd ook mentale breakdowns gehad. Gelukkig was mijn zus er altijd voor me, om me eraan te herinneren wie ik ben zonder theater. Om dat ik op het internet ben begonnen, was het voor mij niet moeilijk om weer terug te gaan. Alleen, ik ben altijd rebels geweest, tegendraads. Toen kwam corona en de hele polarisatie. Als ik me daarover uitsprak kon het linksom of rechtsom gaan. Dus na het eerste filmpje dat maatschappijkritisch was… nou daar ging mijn publiek. Ik verloor dertig tot veertigduizend volgers.’

Boegbeeld coronaprotest

Door zijn filmpjes werd Francis uitgenodigd in talkshows bij Op1 en bij SBS6, om vervolgens als boegbeeld van het coronaprotest te worden neergezet door de media. ‘Het leek alsof ik staatsvijand nummer één was geworden. En daar had ik moeite mee, omdat ik van nature een verbinder ben. Juist niet iemand die verdeelt. Al met al heeft die tijd me heel veel over mezelf geleerd. En heb ik mensen aangetrokken die mij echt respecteren zoals ik ben. Het was een bevestiging dat ik altijd bij mezelf moest blijven. Het maakt niet

‘HET MAAKT NIET UIT WAT DE WERELD VAN JE VINDT, ALS JE JEZELF MAAR NIET VERLIEST.’

uit wat de wereld van je vindt, als je jezelf maar niet verliest.’

Hij concludeert dat er van alles aan de hand is in de maatschappij. Hoe ziet hij zijn helpende bij drage hierin? ‘Ik help mensen vooral door mezelf te zijn. Met vrolijkheid en positiviteit wil ik een lach bezorgen en wat zorgen wegnemen. Dat lukt me niet helemaal natuurlijk, dat kan alleen de persoon zelf, maar het kan wel net die schop onder je kont zijn of dat positieve berichtje dat je even moest ho ren. Ik wil mens en laten lachen, relativeren en ontspannen. Dat is simpelweg wie ik ben; ik wil dat projecteren naar de wereld en die vrolijk maken. Als jij lacht, lach ik ook.’

Brandstof

De entertainer filosofeert verder, denkend aan moeilijke tijden uit zijn leven: ‘Ik zeg altijd: ik ben licht en liefde, omdat ik van hel en duisternis kom. Ik ren de andere kant op, ik wil daar niet meer naar toe. En ik wil ook niet dat andere mensen daarheen

Circulatie van mindset

Facebook, Instagram, YouTube en Twitter beheerst Tisjeboy Jay al sinds jaar en dag; in september 2022 postte hij ook zijn eerste vi deo op LinkedIn en kreeg binnen vier weken tijd ruim vierduizend volgers. Hij sprak met een vijftienjarige jongen over ‘de circulatie van mindset’ en dat sloeg aan op de redactie van The Optimist In de video vertelt de jongen aan Tisjeboy Jay: ‘Als we nu allemaal iets negatiefs een plek geven, de kracht eruit halen en omzetten in iets positiefs, dan trekken wij constant positiviteit aan en dan is een heleboel opgelost’. Francis geeft hem terug: ‘Heel wijs, maar verwacht niks van de wereld. Pak het heft in eigen handen. Want als je wijst naar anderen en vertelt wat ze moeten doen, geeft dat vaak een machteloos gevoel. Jij bent de verandering!’

gaan. Je hebt twee manieren om door het leven te gaan: met excuses of met brandstof. Mijn familie heeft me altijd ondersteund, mijn moeder, mijn zus, mijn schoonbroer, mijn broertje. Zij zijn mijn vangnet en de steun in mijn rug. Ook de mensen die me online volgen zijn dit voor mij. Soms dacht ik: dit trek ik niet meer. Dan was er weer een artikel over me geschreven met zoveel haat, maar dan stond mijn community achter me en zei: “nu gaan wij er voor jou zijn.”’

Francis heeft zo’n 750 duizend volgers – een indrukwekkend aantal voor iemand die enkele ja ren geleden nog boekhouder was. ‘Ja, daar kijk ik wel een beetje naar. Ik laat me er niet door leiden maar ik ben goed in cijfers en comedy hè, dat is mijn ding’, bekent hij lachend. ‘Comedy blijft elke keer anders, je blijft jezelf verbeteren. Zodra het als werk gaat voelen, dan stop ik ermee.’

Inspirerende tatoeages

Op de vraag wat hem inspireert zegt Francis: ‘Heel wat komieken. En ik ben een grote Bob Marley-fan.’ Om positief te blijven denkt hij graag aan Marley’s Tree little birds. ‘En dit is een van mijn andere fa vorieten’, zegt hij terwijl hij zijn shirt openknoopt. Er staat TUPAC bij zijn hart getatoeëerd. ‘Dat zijn twee van mijn grootste voorbeelden. En mijn moeder, die inspireert me nog elke dag. Ze staat hier ook op mijn arm en die is dus altijd bij me.’ Hij laat de rest van zijn tatoeages zien. ‘Net zoals deze spreuk: Thoughts become things . Elk idee begint in het hoofd. Als je dat niet kunt visualiseren, stop er dan maar mee.’ Wijzend naar een andere tatoeage: ‘Hier is de arend, die hoort bij deze indiaan: Red Cloud. Hij is een van de laatste chiefs die zich verzette te gen de cowboys. Daar ligt een deel van mijn roots van opa’s kant, bij de inheemse volkeren van Suri name. Maar de arend staat ook op zichzelf, hij heeft geen andere vogels als vijand. Alleen de kraai durft

‘ELK IDEE BEGINT IN HET HOOFD. ALS JE DAT NIET KUNT VISUALISEREN, STOP ER DAN MAAR MEE.’

hem aan te vallen en achter op zijn rug te zitten. De arend kiest er niet voor hem te vermoorden maar stijgt op, totdat de lucht te ijl wordt voor de kraai. De moraal: verlaag je niet, maar overstijg. Dan hier nog Hakuna Matata en tot slot deze klok met This too shall pass. Gaat het goed, geniet er dan van. Gaat het slecht, denk dan: alles gaat voorbij.’

Geen dromen

We vragen Francis of hij nog dromen of doelen heeft. ‘Ik had zeker wel dromen en doelen. Ik kwam er alleen achter dat als je een doel stelt, en je haalt dat doel, dat dit niet het vervulde gevoel geeft dat je verwacht. Hierdoor blijf je rennen naar een nieuw doel, ben je altijd onderweg en kom je nooit aan waar je wilt zijn. Ik wilde bijvoorbeeld eerst naar Ahoy. Dat heb ik nu zes keer gedaan en toen dacht ik: oké, wat nu? Twee maanden geleden heb ik de Ziggodome gedaan. Zo blijf je bezig, dus ik wil ge woon genieten van het proces. Tijdens het feest achteraf in de Ziggodome dacht ik: Jay dit is hem, knijp jezelf want straks is dit een herinnering. Het gaat om het “nu”. Dus ik stel geen doelen meer, ik wil gewoon doen wat ik nu doe. Ik groei en het mag van mij nog groter worden, maar ik wil vooral genieten van wat ik nu aan het doen ben. Als ik continu met mijn hoofd ben bij waar ik naartoe wil, weet ik niet waar ik op dit moment ben.’

Korte geluksmomenten

Dat brengt ons bij de vraag waar voor hem het ge luk inzit. ‘Ik heb dit jaar letterlijk voor zeventig mensen in een comedyclub in Utrecht gestaan en voor negenduizend mensen in de Ziggodome. En ik kan je nou niet precies zeggen wat het leukste was. Ik wil gewoon op een podium staan.’

Waar richt hij dan zijn aandacht op bij het vinden van zijn eigen geluk? ‘Ik denk dat ik vrolijker ben dan de gemiddelde Nederlander, omdat ik focus op de korte termijn. Als je denkt aan de lange termijn, ben je vaak bang dat je geen geluk kunt vinden. Mijn baan, mijn vrouw, mijn zus of mijn zo... daar hangt dat allemaal van af en dat is veel moeilijker dan je focussen op vandaag: op even wandelen met mijn hond, of een comedyshow, of uiteten. Elke dag heb ik een kortetermijngeluksmomentje. Daar focus ik me op, en dat zorgt weer voor langetermijngeluk.’

Tot slot vragen we hem of hij gelukkig zou worden door in Driebergen, de thuisbasis van The Optimist op te treden. ‘Hier, op het podium van Antropia voor jullie optimistische abonnees? Ik zou het hartstikke leuk vinden!’ Daar houden we Tisje boy Jay graag aan. •

HULP IN BARRE TIJDEN

Het barst in ons land van de goede doelen, stichtingen met een ANBI-status en georganiseerde hulpinstanties. Brancheorganisatie Goede Doelen Nederland telt ruim 150 aangesloten leden, die ieder op hun eigen manier hulp bieden in binnenen buitenland.

In België is er de website www.goededoelen. be, een initiatief van de Koning Boudewijnstichting. Goede doelen met een sociaal karakter en een maatschappelijke doel zijn hier welkom om zich te laten registreren.

Om ze een handje te helpen zetten wij hieronder drie opmerkelijk optimistische hulpinitiatieven van de afgelopen tijd in de schijnwerpers.

#IkRedHetNietMeer

Vanuit omroep BNNVARA zijn verschillende projecten opgepakt om mensen die in zwaar weer verkeren een handje te helpen. De omroep heeft de door het tv-programma Kassa opgestarte actie #IkRedHetNietMeer doorgezet. Met deze actie geeft BNNVARA een gezicht aan de ruim één miljoen Nederlanders die niet of met moeite rond kun nen komen.

Vervolgens is men in november 2022 gestart met ‘De Warme Weken’ bij Jan Willem Start Op!, de ochtendshow van NPO Radio 2. Hierover schrijft de omroep: ‘De hoge energierekening en

‘HELPEN MAAKT JE HAPPY!’

dure boodschappen zijn voor veel huishoudens niet meer te betalen. Gelukkig zijn er al een hoop mooie initiatieven om mensen die krap bij kas zitten te hel pen. Deze initiatieven zetten we de komende weken in Jan-Willem Start Op! in de spotlight. Om ze de aandacht te geven die ze verdienen én om hopelijk zoveel mogelijk mensen te helpen.’

Meer informatie: www.bnnvara.nl/warmeweken en www.bnnvara.nl/ikredhetnietmeer

2#TwitterHelpt

Een marktplaats voor hulp. Zo zou je het initiatief #TwitterHelpt kunnen omschrijven. Susanne Wel bie vond het de hoogste tijd om mensen die met hun rug tegen de muur staan de helpende hand te rei ken. Of het nu gaat om ouders die hun kind met een lege maag naar school moeten sturen omdat ze geen geld hebben voor ontbijt, of iemand die om een warme deken verlegen zit omdat hij de gasrekening niet meer kan betalen: TwitterHelpt biedt uitkomst. Ook voor wie geen Twitter-account heeft is hulp vragen of geven mogelijk. Susuanne is zelfs een crowdfundactie gestart om geld in te zamelen. Op haar website vind je alle details. Hier staat: ‘Wil je delen met of weggeven aan iemand die het heel goed kan gebruiken of niets heeft? Voedsel boodschappen, kleding, dierenvoeding, baby care producten, verzorgingsproducten etc. #Twitter Helpt; door mensen voor mensen!’

Meer informatie: www.twitterhelpt.nl en www.doneeractie.nl/twitterhelpt/-68098

3NLvoorelkaar

Het vrijwilligersplatform NLvoorelkaar verdient als laatste een vermelding op deze pagina. Ze noemen zichzelf ‘het grootste vrijwilligerswerkplatform van Nederland’. Met meer dan een miljoen bezoekers per jaar zou dat zomaar waar kunnen zijn. Dit lezen we op hun website: ‘Helpen maakt je happy! Wil jij ook het verschil maken op een manier die bij jou past? Kun je wel een extra handje gebruiken? Ben je op zoek naar vrijwilligers? Als je één van die vragen (of meer) met ja beantwoordt, dan ben je op de goede plek. Op NLvoorelkaar vind je alle vraag en aanbod op het gebied van vrijwilligerswerk en vrijwillige inzet verzameld. Vraag, vind en help elkaar. Het werkt heel eenvoudig, zoals je van andere marktplaatsen gewend bent.’ NLvoorelkaar is onderdeel van Social Care Network, een sociale onderneming.

Meer informatie: www.nlvoorelkaar.nl •

BARMHARTIGE HULP

Barmhartigheid: het is een woord dat in ons dagelijks taalgebruik nauwelijks nog wordt gebruikt. Het lijkt een oud woord, iets van vroeger. Tegelijkertijd is het een intrigerende term die in feite gaat over modernere begrippen als mededogen, compassie, oog hebben voor de ander. Er bestaat zelfs al bijna een kwart eeuw een collectief voor: de Beweging van Barmhartigheid.

Door MIEKE SACHS

Polarisatie is aan de orde van de dag. Er is in de we reld om ons heen en in de media veel verharding, pijn en geweld te zien. Dat kan gevoelens oproepen van angst, verzet en afkeer. De neiging afstand te willen nemen en je af te willen sluiten van het da gelijks nieuws is maar al te menselijk. Er is onbegrip én er is het gevoel niet-begrepen te worden. We er varen afstand ten opzichte van ‘de ander’ en voelen ons soms bedreigd. Onwankelbare standpunten en opvattingen leiden tot nog meer polarisatie.

Compassie vraagt iets van ons Kijken en luisteren naar anderen, onderzoeken wat iemand bedoelt en wat hem drijft, blijkt een opgave. Omgekeerd is het ook een opgave om eigen menin gen en emoties zó te uiten dat een ander daarvoor open kan staan en geïnteresseerd raakt.

In deze onstuimige tijd zien we allerlei groepen in de maatschappij die in beweging komen voor een betere wereld: jongeren en grootouders komen in actie voor het klimaat en mensen die geraakt wor den bieden hulp aan vluchtelingen, vormen buurtinitiatieven en zetten zich in om hun wereld een beetje beter te maken. Zij voelen zich verantwoordelijk voor het welzijn van de wereld.

Want in ons allen is ook compassie aanwezig. En voor de zekerheid: compassie is niet al leen warm, liefdevol, zacht en gemakkelijk. Het beoefenen van compassie vraagt echt iets van ons. Het vraagt moed om anders te durven kijken, om voorbij je eigen opvattingen en vooringenomenheid te gaan. Het vraagt de bereidheid de ander echt te willen zien en geraakt te durven worden. Geraakt door het lijden, het lot, door alles wat en wie die ander is.

Lemniscaat

Wanneer we echt bewogen worden, komen we in beweging. En dan komt ook iets in die ander in beweging. Je kunt het zien als een lemniscaat, waarin ik en de ander wederkerig met elkaar zijn verbonden.

‘DE KWALITEIT VAN DE SAMENLEVING

KUN JE

AFMETEN AAN DE MATE VAN AANDACHT VOOR DE ZWAKSTE SCHAKEL.’

Concreet, in het dagelijks leven, betekent dit dat we de mensen die we tegenkomen laten merken dat we hen zien, dat ze ertoe doen. Niet alleen kijken hoe iemand overkomt of wat hij doet, maar werkelijk nieuwsgierig zijn naar wie die ander is. De ander met een open blik tegemoet treden.

De boodschap van de Beweging van Barm hartigheid is: zien, bewogen worden, in beweging komen. Deze missie verwoordt wat er nodig is: de ander zien en horen, vervolgens begrip krijgen, interesse ontwikkelen, geraakt worden, en in beweging komen, onderzoeken, zich in het perspectief van de ander verdiepen, een handreiking doen, gemeen schappelijkheid ontwikkelen.

Inspiratiedag

Op 18 december organiseert de Beweging van Barmhartigheid een inspiratiedag, onder het motto ‘Zien, bewogen worden, in beweging komen’. Mocht je dit artikel voor die tijd lezen: op deze dag gaan we het proces zoals hierboven beschreven sa men onderzoeken, met mensen uit verschillende

sectoren van de samenleving. Mensen van verschil lende leeftijden, met uiteenlopende achtergronden, vanuit allerlei beroepen zijn van harte welkom in de sfeervolle locatie van Kloosterhotel ZIN in Vught. Het programma voorziet erin op een frisse manier te worden uitgedaagd om elkaar te ontmoeten, te zien, geraakt te worden en, zowel letterlijk als fi guurlijk, in beweging te komen. Allerlei vraagstuk ken zullen tegen het licht worden gehouden. Het belooft een inspirerende dag te worden, met veel onderzoeksruimte waarbinnen eenieder ontdekkin gen kan doen op het gebied van barmhartigheid: Wanneer ontmoet ik iemand echt, wat brengt mij in beweging?

Er zijn gasten uitgenodigd uit de culturele sec tor, die ons op hun eigen, originele wijze zullen verleiden naar nieuwe zienswijzen.

De dag zal worden begeleid door Mandela WeeWee en Henk Havens. Daarnaast leveren Heleen Volman en Waldy Neijhorst prikkelende bijdragen om alle zintuigen aan te spreken, zodat niet alleen het hoofd maar ook het hart en het lichaam worden geraakt. Voor de dag wordt een bijdrage gevraagd van vijftig euro.

Hoe verder

De inspiratiedag vormt de aftrap van een jaar waar in het thema Barmhartigheid en Kunst op allerlei manieren zal worden gecombineerd. In 2023, wan neer de Beweging van Barmhartigheid haar 25-jarig bestaan viert, zal er een karavaan zijn van meerdere dagen waar we worden meegenomen en verleid via beeldende kunst, muziek, dans, poëzie, fotografie, film, kortom: oases om bij te tanken, op te laden, te ontspannen en te focussen op wat van waarde is. De ontwikkeling van het programma is in volle gang en is binnenkort terug te vinden op de website van de Beweging van Barmhartigheid.

Want net als op 18 december ben je hierbij van harte welkom, om in jouw hoofd mee te dansen, om je op te roepen je te laten raken, om even stil te zijn, te ontspannen, te verwonderen, om werkelijk te ontmoeten en te bezinnen over de manier waarop we in de wereld staan, over onze relatie met anderen en met de samenleving, en over wie we zijn en wil len zijn. •

Meer informatie: www.barmhartigheid.nl Mieke Sachs is bestuurslid van de Beweging van Barmhartigheid.

HET HELPENDE PLATFORM

De nieuwe tijd vraagt om een drastisch andere organisatie van de samenleving. We nemen het heft weer in handen en gaan veel zaken zelf organiseren in harmonie en verbinding met de natuur en elkaar. Econoom Jeroen Doensen laat zien wat dit in de praktijk betekent.

Door JEROEN DOENSEN

Vroeger bouwde het dorp een nieuwe boerderij voor de familie wiens boerderij was afgebrand en werden het land en de opbrengst eerlijk verdeeld. De kinde ren konden veilig buiten spelen en iedereen ademde frisse lucht in. Dat was de normaal en we zijn op de weg terug. We streven weer naar kleinschalig heid en organiseren vanuit overvloed. Dat wat er is benutten en verdelen we liefdevol. Sinds het be gin der tijden gebruiken we hiervoor zogenaamde ‘commons’ als organisatievorm: het gemene goed, van ons, ten dienste van het algemeen belang. Ge lukkig zijn er al veel initiatieven gaande en blijkt dat het werkt als je organiseert vanuit overvloed, vertrouwen en liefde.

Algemeen belang

Stel je eens voor dat we online platformen zo organiseren dat ze het algemeen belang dienen. Dan zou er een veilige omgeving voor de jeugd zijn waar ze kunnen delen en uitwisselen, leren en vriendjes maken. Privacy is geen issue want dat is ingebouwd, iedereen heeft zelf de regie over wie wat van je mag weten. Ook de administratie en communicatie met de overheid zetten we zo op. En dan bouwen we meteen ook een werkende verlichtingsdienst.

Denken we verder, dan gaat er ook een echte platformeconomie ontstaan op basis van samen de len. Het is dan wel goed om te weten wat economie eigenlijk is. De economie gaat over het organise ren van het huishouden en het bevorderen van de levenskunst. Daarnaast, wisten in de oudheid de meeste grote denkers al, is er ‘geld verdienen met geld’ en dat is iets anders dan economie.

Platformen

Gelukkig is het allemaal heel simpel; als je het te rugbrengt tot de kern van de echte economie, heb ik iets nodig en heb jij iets over. Als dat overeenkomt maken we een afspraak en wisselen we uit. Of ik nu van A naar B wil, zin heb in een appel of vanavond heel hard wil lachen, het zal niet moeilijk zijn die match te vinden en verbinding te leggen.

Dit zijn de platformen die we nodig hebben in de echte economie. Gelukkig is dit technisch niet meer ingewikkeld, sterker nog: het is er al. Er zijn al heel veel mooie oplossingen beschikbaar. Zo draait mijn computer op Ubuntu, heb ik energie van een coöperatie en ben ik verzekerd met en bij mijn community, genaamd CommonEasy: een platform voor ondernemers die met elkaar het risico op inkomensverlies door ziekte opvangen. Een van de uitgangs punten van CommonEasy is vertrouwen. In eerste instantie moeten mensen dan even schakelen (‘O ja, dat kan ook’), maar daarna zie je dat het mooie in mensen naar boven komt. Zo zijn er mensen ziek geweest die minder nodig hadden dan de maximaal mogelijke gift uit het netwerk. En dan vragen ze gewoon minder en hoeft het netwerk niet meer te delen. CommonEasy vertoont overeenkomsten met een broodfonds, maar we hebben de maximale groepsgrootte van vijftig overstegen en het vertrou wen oneindig schaalbaar gemaakt. Iedereen bouwt zijn eigen netwerk binnen het platform en als je ziek wordt, helpen je vrienden je, maar ook de vrienden van je vrienden en hun vrienden.

Naast een back-up voor ondernemensinkomen kunnen we op deze basis ook andere behoeften op het gebied van risico en zekerheid organiseren en wellicht op termijn bestaanszekerheid weer gaan borgen.

Vertrouwen schaalbaar gemaakt

Om toegevoegde waarde weer een plek in de econo mie te geven, zullen er initiatieven komen om een

‘EEN VAN DE UITGANGSPUNTEN VAN COMMONEASY IS VERTROUWEN.’

nieuw, renteloos, ruilsysteem in te voeren. Deze techniek is al klaar en Utrechtse Euro’s zijn reeds in omloop naast vele andere alternatieve munten. Uiteraard voeren we op dit nieuwe systeem een basisinkomen in. Daarmee creëren we waarde op ba sis van iets echts: jij! Hiermee wordt ook de lokale bedrijvigheid en uitwisseling bevorderd en sociale cohesie krijgt een boost. En er wordt geborgd dat je niet eens iets kunt verkopen als niet duidelijk blijkt dat het liefdevol tot stand is gekomen; dat pikt het nieuwe ruilsysteem niet.

1

1

Jeroen Doensen is een échte econoom en gastheer van CommonEasy. CommonEasy is een community van ondernemers die elkaars back-up zijn bij ziekte. Als er iemand in de community ziek wordt, ontvangt diegene een inkomen van het netwerk.

Het mooie is dat dit al lang gaande is, deels aan de oppervlakte, deels daaronder. Het bewustzijn groeit dat jouw keuze relevant is en impact heeft. En er zijn al heel veel keuzes te maken die bijdragen aan meer liefde in de wereld. We zitten echter vaak vast omdat we denken dat het ‘niet anders kan’, zo gaat dat nou eenmaal. Ga er maar vanuit dat iedere keer dat je dat denkt, er een liefdevol alternatief voorhanden is en dat jij de wil en de kunde hebt om daar gebruik van te maken. Zo draaien we de we reld vrolijk door naar een nieuw tijdperk waarin wij het heft in handen nemen en ons bestaan in balans brengen met elkaar en de natuur.

•

Meer informatie: www.commoneasy.nl

‘Het is allemaal heel simpel Stel je eens voor Revival of the commons De toekomst is aan ons Wij zijn de toekomst We gaan het gewoon doen We gaan commons bouwen Bouw mee!’

Maastricht, 28 oktober 2022

Betreft: een brief als helpende hand

Beste Brian, ‘Kies een originele invalshoek!’, zei je toen we een maandje terug afspraken dat ik behalve mijn vaste column ook een artikel zou wijden aan het thema van deze edi tie van The Optimist. Ik had toen net het boekje Unverfügbarkeit (Onbeschikbaar heid) van de Duitse socioloog Hartmut Rosa gelezen en speelde met de gedachte aan een essay over de verrassende manieren waarop het onbeschikbare zich in het leven kan voordoen als helpende hand.

‘Help me even!’, hoor ik je in gedachten roepen na deze cryptische opening. Rosa heeft het over zaken als liefde, creativiteit en ontroering die je niet kunt plannen. Terwijl we er tegenwoordig alles aan lijken te doen om ze wél planbaar te maken. Sterker: op zijn laatst sinds de wetenschappelijke revolutie in de ze ventiende eeuw is de ontwikkeling van de westerse maatschappijen gericht op het controleerbaar maken van het leven in al zijn facetten. Toch weet ieder mens (‘ie der’ is misschien wat optimistisch) dat je liefde, ontroering en een goed idee niet kunt afdwingen en dat ze in essentie ‘onbeschikbaar’ zijn (de exacte nuance van het Duitse unverfügbar is niet helemaal scherp te vertalen). Ook al beloven vakan tiefolders unieke ervaringen, en datingapps de second love van je leven. Ze beloven beschikbaarheid terwijl de ervaringen die ze zeggen aan te bieden per definitie on beschikbaar zijn. Denk aan de film Blade Runner waarin Harrison Ford tegen zijn androïde-geliefde zegt: ‘Zeg dat je van me houdt; zeg dat je me wilt.’ Uit de grimas op Fords facie spreekt het tragische verlangen het onbeschikbare ter beschikking te willen hebben: pijnpunt van menige onbeantwoorde liefde.

Na de ideeën die ontstonden door de lezing van Rosa schoten me nog allerlei andere invalshoeken te binnen. Ik had bijvoorbeeld ook een verhaal kunnen schrijven over de manieren waarop de natuur de cultuur steeds opnieuw de helpende hand toesteekt. Denk aan biosysteemdiensten, energie uit zon, wind en water, vitami nes, ja de hele ecologie is te zien als een vernuftig weefsel van helpende handjes.

Maar die gedachte kwam en ging en het essay bleef ongeschreven. Even moest ik denken aan schrijfster Hella Haase die op hoge leeftijd vertelde het mooi te vin den dat ze niet meer alle verhalen die in haar opkwamen hoefde op te schrijven. Heerlijk vooruitzicht voor schrijvers: er kómt een leeftijd waarop de verhalen zalig door je hoofd waaien en niet meer roepen: ‘Schrijf mij op!’

Maar dat terzijde. Een derde invalshoek voor Helpende Handen als ruggengraat voor een artikel begon in mijn hoofd te vonken toen ik hoorde dat het verschijnsel BookTok, een fenomeen waarbij lezers elkaar tips geven via TikTok, in boekenland mega scoort. Boekhandels die vaak presentaties optuigen waar geen hond komt op dagen beleven ineens wat alleen beroemde popgroepen meemaken. Ze organiseren een BookTok en zodra de inschrijving op social media is gelanceerd zijn ze in no time fully booked.

Ik zag al die juichende berichten en legioenen like-handjes al voor me. In hoeverre zijn die opgestoken duimpjes te zien als helpende handen? Wat doet het met je als je zelf een like geeft? Wat doet het als je zelf een bericht post en niemand het liket? Ik word niet geliket dus ik besta niet? Is het tijd voor een Filosofie van de Like die de likepraktijk van wijze context voorziet? Wist je dat je likes kunt kópen? Ik zou dit artikel kunnen posten en er meteen duizend likes onder kunnen zetten. Hoe zou dat voelen? Voor mij (die het weet). Voor jou (die het (nog) niet weet). Waarom zou ik zoiets doen?

Je merkt, Brian, een handje helpen maakt veel los. Misschien ook omdat ik mijn eigen handen en vingers vrij spel geef. In haar boeiende boekje over depressies, De grenzen van mijn taal, schrijft Eva Meijer dat je tijdens het schrijven vooral je vingers hun gang moet laten gaan. Eenzelfde inzicht borrelt op uit het curieuze boekje Why architects still draw van Paolo Belardi. Architecten en ontwerpers kunnen tegenwoordig alles met aan schermen gekoppelde toetsenborden tekenen, schrijven en ontwikkelen. Maar de hand van vlees en bloed heeft een eigen raadselachtige logica, een tikje weerbarstig ook, vaak niet te sturen en ook een beetje onbeschikbaar.

Ik merk dat zelf. Ik vind niet de rust voor een uitgebalanceerd verhaal over Helpende Handen en begin met de blik op oneindig te tikken. Misschien zou het nog beter zijn geweest als ik, luisterend naar Belardi, deze brief met de hand had geschreven. Tegelijk bedenk ik dat ook het schrijven van een brief als zodanig een helpende hand is. Ik worstel met een eenduidig verhaal of een heldere benadering van het thema en kan niet kiezen uit de vele mogelijkheden. Vervolgens besluit ik van dat ‘gevecht’ zelf het uitgangspunt te maken en letterlijk te vertrouwen op de eigenzinnige logica van mijn eigen schrijvende en betekeniszoekende hand. De ei gen hand van vlees en bloed als helpend handje: hoe dichtbij wil je het hebben? Was het Goethe of Einstein die zei dat je een probleem soms kunt oplossen door het tot oplossing te bombarderen?

Antropologen stellen dat de mens pas mens werd toen hij zich bewust werd van zijn handen. Zo word ik mij, dankzij deze brief, bewust van het genre brief als Hel pende Hand. Met als voorlopige conclusie: kom je ergens niet uit, worstel je met een thema, weet je niet hoe je een conflict moet beslechten of een liefde moet verklaren: schrijf een brief! En denk tijdens het tikken vooral niet te veel na, maar vertrouw op de raadselachtige eigenzinnigheid van je eigen handen.

Hartelijks en vele helpende handen gewenst, Govert.

HELPENDE HELDEN

‘Wie zijn de nieuwe helpende helden van onze tijd’, vroegen we ons af nadat de naam Moeder Teresa voorbijkwam. Drie redacteuren gingen in hun eigen omgeving op zoek naar ‘gewone mensen’, die al hun hele leven vrijwillig mensen in nood een handje helpen, of hebben geholpen.

Voor de jongere lezer die nog nooit van deze heilige Teresa heeft gehoord, schetsen we een beeld van ie mand die zichzelf wegcijferde voor het welzijn van de ander.

Moeder Teresa

In de vorige eeuw was deze katholieke non een superster. Toch kreeg ze pas op 5 september 2022, vijf entwintig jaar na haar dood, een eigen film: Mother Teresa: No Greater Love. Ze werd in 1910 als Anjezë Gonxhe Bojaxhiu geboren in het Noord-Macedonische Skopje. Nadat ze was ingetreden in een ka tholieke orde, besloot Teresa op haar negentiende naar het Indiase Calcutta af te reizen. Want ze had een goddelijke roeping om missionaris te worden en de aller-allerarmsten te helpen. In 1948 stond ze al bekend als de non in de witte, eenvoudige katoenen

sari die ook de armen in India droegen, afgezet met een blauwe bies. Dat werd en is nog steeds het ha bijt van haar volgers, haar Missionaries of Charity. Lepralijders, weeskinderen, zieke en stervende men sen: ze vinden bescherming, fysieke- en geestelijke verlichting in de huizen die Moeder Teresa voor ze oprichtte. In 1979 ontving ze hiervoor de Nobelprijs voor de Vrede. In de documentaire zie je haar vechten tegen vooroordelen en haat, of het nu gaat om drugsverslaafde zwangere vrouwen, aidspatiën ten of gangsters. Paus Franciscus, die haar in 2016 heilig verklaarde, hoopt hiermee de jongere genera ties te inspireren die nu in religieuze ordes treden, maar geen levende herinnering aan haar hebben. Om net als Moeder Teresa in de film, ook in de huidige maatschappij te laten zien dat ‘een leven niet geleefd voor anderen, geen leven is’.

Voor de documentaire: www.motherteresa.com

1

Joop van der Hor tijdens de onthulling van ‘herdershond Max’.

Joop van der Hor

Een onvermoeibare helper en een zeer veelzijdig man, dat is Joop van de Hor (1954). Hij is geboren en getogen in Rotterdam, al 46 jaar gelukkig getrouwd met Gina, trotse vader van twee zoons en opa van een kleindochter. Hij had een lange loopbaan als inspecteur en persvoorlichter bij het poli tiekorps Rotterdam-Rijnmond en werkte daarna als wijkcoördinator van Rotterdam-Zuid. Hij is ook columnist, trouwambtenaar, presentator, schrijver van historische boeken en ambassadeur van de stichting Villa Joep. Maar hij staat vooral bekend om zijn ludieke geldwervings - en publiciteitsacties voor allerlei kleinere, nog niet zo bekende goede doelen... totdat Joop van der Hor zijn naam eraan verbindt. Een oud-collega bij de politie noemt hem ‘een man met een groot hart, waarvan hij slechts een piepklein deel voor zichzelf gebruikt en de rest volledig benut om het leven van medemensen in nood wat aangenamer en dragelijker te maken.’

In 1981 liet Joop als voorzitter van de Stichting SportZeskamp Hoogvliet speciale driepersoonssteps bouwen. Met een groep trouwe vrienden legde hij hiermee duizenden kilometers af om zo geld in te zamelen voor verschillende goede doelen. Ze stepten naar Antwerpen, Parijs, London en zelfs van Washington DC naar New York. De New York Steppers wisten zo in totaal ruim 1,2 miljoen

euro in te zamelen voor goede doelen. Joop was de drijvende kracht achter dit alles en besteedde elk vrij uurtje hieraan, vaak tot diep in de nacht en dat deed hij met plezier. Toch waren er ook trieste momenten; de steppersploeg raakte mensen kwijt die de strijd tegen kanker verloren, waaronder Joops beste maatje en rechterhand. Na 33 jaar trouwe dienst werden de steps in 2013 aan de wilgen gehangen. Voor zijn inzet voor de samenleving ontving hij een Ridderorde van Oranje Nassau, de Erasmusspeld (gemeente Rotterdam) en in 2018 de Nissewaardpenning.

Joop blijft zich onvermoeibaar inzetten voor intensieve projecten. Zo was het op 28 oktober 2022 tachtig jaar geleden dat de Joodse familie Levie vanuit hun huis in Spijkenisse weggevoerd werd door de Duitsers. Hun hond Max doolde dagenlang rond het huis, jankend en tevergeefs wachtend op zijn vijf baasjes. Het is Joop als initiatiefnemer en aanjager gelukt om hond Max als levensgroot bronzen standbeeld terug te laten keren naar de Voorstraat 14a in Spijkenisse. Met een QR-code: waarmee hij tot leven komt en zijn verhaal vertelt. Van der Hor: ‘Max moet een symbool worden van alles wat er in de oorlog is gebeurd en wat nooit mag worden vergeten.’

Door: Denise Maassen

Meer informatie: www.maakmaxmogelijk.nl

1

‘HIJ STAK AL ZIJN ENERGIE IN ONDERWIJS EN HET

VERBETEREN VAN DE LEEFOMSTANDIGHEDEN VAN DE BEVOLKING.’

Jan Beekman

2 Jan Beekman te midden van leerlingen van de avondschool in Zorgho.

Foto: Stichting Sahelp

helpen

‘Ach, Jan Beekman…’ De manier waarop mijn ou ders over hem spraken, maakte mij als kind met een duidelijk dat hij wel een hele bijzondere man moest zijn. Hij maakte deel uit van de wereldwijde broederschap binnen de Rooms-Katholieke Kerk, de ‘Orde van de Minderbroeders’, in Nederland ook wel ‘franciscanen’ genoemd. Zij behoren tot de bedelorden en zetten zich in voor de armen, de ‘minderen’ in de samenleving. De maandbrieven die Beekman stuurde vanuit het verre Burkina Faso spraken als kind tot mijn verbeelding. Maar, wat deed hij daar eigenlijk?

Beekman werd in 1936 geboren in Boxmeer. Mijn ouders leerden hem kennen toen hij zich in 1980 in Haren vestigde. Slechts twee huizen verderop van mijn ouderlijk huis richtte hij één van de kleinste woonwerkgemeenschappen van Emmaus in Nederland op: Emmaus Haren. De vaste woongroep bestond uit drie mensen die woonden en werkten in de Emmausboerderij en kringloopwinkel. Ook boden ze 24-uurs onderdak aan mensen in de knel, een woonplek om op adem te komen en plannen te maken voor de toekomst. De winkel werd gerund met hulp van een enthousiaste club vrijwilligers.

In tegenstelling tot de kleine gemeenschap herinner ik me vooral de drukte bij ‘d’n Emmaus’. Tijdens de zaterdagmarkten was de parkeerplaats te klein en stonden de auto’s in de berm langs de provinciale weg geparkeerd. Ook ik was er zo nu

academie. Oude lakens, klapstoelen en bestek, voor elke schoolopdracht was er wel wat bruikbaars te vinden.

Met de opbrengst van de kringloopwinkel en bijdragen van particulieren en instellingen werd ook het grootste project van de gemeenschap in Burkina Faso gefinancierd. Op één van zijn reizen vanuit Emmaus naar Afrika kreeg Beekman zo’n bijzondere band met dat land dat hij niet meer naar Nederland is teruggekeerd. Hij leefde eenvoudig en voelde zich thuis bij gewone mensen. Hij stak al zijn energie in onderwijs en het verbeteren van de leefomstandigheden van de bevolking. De kinderen en jongeren op de school die hij daar heeft opgericht krijgen nu nog steeds les in lezen, schrijven en rekenen. Ook wordt er voorlichting gegeven op het gebied van gezondheid en landbouw. Hoewel hij al lang niet meer in Nederland woonde, zijn de contacten met betrokkenen altijd gebleven. Een grote achterban in Nederland ondersteunde zijn projecten en werd door Beekman op de hoogte gehouden door de maandelijkse brieven die hij schreef. De mensen om hem heen in Afrika werden ‘zijn familie’. Zij hebben hem de rest van zijn leven geholpen en ondersteund. In 2019 kreeg hij een eremedaille van de overheid van Burkina Faso als dank voor zijn hulp bij de opbouw van het land en het welzijn van de bevolking. Op 15 maart 2021 is Beekman overleden in Burkina Faso.

Door: Irma Theunisse

handje helpen

House of Animals

Karen Soeters

We zien vluchtelingen buiten op de grond liggen voor asielzoekerscentrum Ter Apel, en lezen over de Voedselbank die steeds meer monden te voeden heeft. Het zijn overduidelijke signalen van talloze mensen die een helpende hand nodig hebben. Toch is er een grote groep aardbewoners waarvan de ellende vaak onzichtbaar is, waarvoor hulp en com passie uitblijven.

Iemand die zich inzet voor de zichtbaarheid van deze groep is dierenbeschermer Karen Soeters. Met haar undercoveracties en onderzoek legt ze de meest gruwelijke vormen van dierenleed bloot. Wereldwijd ontmaskert ze malafide fokkers, handelaren en organisaties die veel dierenleed veroorzaken. Ze brengt misstanden over dierenwelzijn onder de aandacht van het grote publiek en helpt dieren in nood. Dit doet ze niet zonder gevaar voor eigen leven; er vliegen stenen door de ruiten van haar huis en ook ontvangt ze met regelmaat doodsbedreigingen.

Met een verborgen camera trekt ze eropuit om te filmen bij slachthuizen, op veemarkten en bij hondenfokkers. In oorlogsgebieden zoals in Oekra i ne trotseert ze haar angst en steunt ze ter plekke dierverzorgers met voer, shelters en donaties om de dieren te helpen.

In 2011 richtte ze House of Animals op. Met deze dierenbeschermingsorganisatie zet ze zich in om een einde te maken aan dierenleed. Met de or ganisatie werkte ze aan documentaires over de galberen in Vietnam, galgo’s in Spanje, zwerfhonden in Curaçao en Roemenië, de ezels van Bonaire, stierenvechten, hondenhandel en veetransporten.

Ook is ze hoofdredacteur van het mediaplatform Animalstoday.nl. Hiermee pleit ze voor structurele aandacht in de media voor dierenwelzijn en dierenrechten.

Onlangs publiceerde ze het boek Vooruit met de geit, waarin ze vertelt over haar strijdt voor een diervriendelijke maatschappij. Je krijgt een kijkje in de schimmige wereld van illegale puppyhandel, hondengevechten, stroperij, dierentransporten en handel in beschermde diersoorten. Schrijver Arthur Japin zegt over haar boek: ‘Moed en mededogen – Karen Soeters bewijst op aangrijpende wijze hoe ieder levend wezen telt. Niet alleen voor het dier dat gered wordt, maar voor onze menselijk heid en daarmee voor ons allemaal! Een must-read voor iedereen die elke levende ziel van waarde acht.’

Door: Laura Boeters

Meer informatie: www.animalstoday.nl •

HULPVRAAG EN -AANBOD

Door SALLY TAN

Zelfstandig ondernemer Loes Vork liep vast, en vroeg hulp aan psychotherapeut en psycholoog Adriaan van ’t Spijker. Ze vertelt hoe ze zich voelt en wat er gebeurt in en door de gesprekken met de therapeut. Bij de start van de therapie schrijft ze: ‘Ik voel me waardeloos en in paniek. Het leven kost me veel energie. Het ligt aan mij. Er is iets met mij. Maar is het wel terecht dat ik om de hulp van een psycholoog vraag? Wanneer “mag” dat? Zijn mijn problemen wel ernstig genoeg? Ik ben zo verschrikkelijk moe dat ik er niet eens goed over na kan denken.’

Van ‘t Spijker reageert op de teksten van Loes met een toelichting op processen zoals rouw en van jezelf leren houden. Maar hij vertelt bijvoorbeeld ook waarom hij zo van zijn vak houdt én wat hij er lastig aan vindt, en hoe het voor hemzelf was om in leertherapie te zijn.

Hun correspondentie leidde tot een boek met de alleszeggende titel Denk je dat je mij kunt helpen? waarin je als lezer het proces van therapie ervaart; zowel vanuit cliënt Loes als vanuit de professional Adriaan. Speciaal voor The Optimist schreven ze nog eens twee korte teksten; het levert een inkijkje

in hun gedachtewereld.

op

‘Denk je dat je mij kunt helpen?’ is vaak het eerste wat een nieuwe cliënt vraagt aan een therapeut. We gingen op zoek naar het proces van ‘hulpvraag en hulpaanbod’ en kwamen een bijzonder boek tegen.

‘IK BEGON TE BESEFFEN HOE

HET ECHT MET ME GING.’

Hulp vragen

Ik raasde door het leven en alles ging fantastisch, maar ik voelde me waardeloos. Ik dacht dat het beter zou gaan als ik nog wat beter mijn best zou doen... Pas toen een kennis me goed zag, doorvroeg en suggereerde dat ik hulp kon vragen, besefte ik dat dat misschien wel handig zou zijn.

Zodra ik de kennismakingsafspraak had gere geld met psychotherapeut Adriaan van ‘t Spijker, twijfelde ik alweer of ik er wel goed aan deed. Zo ernstig waren mijn problemen toch niet? Maar ik was te moe en gaf de discussie met mezelf op. Die psycholoog moest maar zeggen of ik op de juiste plek zat.

Heb ik mijn verhaal als een waterval over Adri aan heen gestort, of had hij een breekijzer nodig om het uit me te trekken? Ik weet het niet meer. Maar ik weet nog wel heel goed hoe ik me voelde toen ik naar buiten stapte, na die eerste afspraak.

Want Adriaan zei dat hij dacht dat hij me kon hel pen. Dat luchtte me enorm op. Het betekende dat ik me beter kon gaan voelen. Dat er hoop was. Maar ik voelde me ook verdrietig. Er was kennelijk echt iets met mij aan de hand. En daar moest ik nu bij stil gaan staan.

Tijdens therapie heb ik me vaak afgevraagd wat er nou eigenlijk gebeurde. Het was een intensief proces dat voortdurend net een beetje anders ging dan ik verwachtte. Adriaan stelde vragen die simpel leken, maar die ingewikkeld waren om te beantwoorden. Meer dan eens vond ik zijn insteek totale onzin, om onderweg naar huis al te ontdekken dat hij misschien toch wel gelijk had.

Wat ook niet klopte was mijn aanname dat het snel beter zou worden, nu ik hulp kreeg. Helaas, het werd eerst slechter. Ik begon te beseffen hoe het echt met me ging en wat ik allemaal deed om dat onaangename gevoel te vermijden. Ook vertelde ik thuis meer over mezelf, en dat was allesbehalve positief. Mijn man vroeg zich zelfs af of die therapie wel zo’n goed idee was, want het ging in het begin alleen maar slechter met mij. Therapie bleek ook geen stijgende lijn maar een cyclus te zijn van veranderen en verbeteren, terugvallen en weer opnieuw beginnen.

Adriaan zei: ‘Je moet het wel zelf doen, maar niet alleen. Ik sta naast je.’ Ik vond het lastig om me te láten helpen door Adriaan. Om hem te durven vertrouwen. Ik merkte dat hij me zonder oordelen en liefdevol tegemoet trad. Ik vond het vreemd dat hij van mij leek te houden. Het heeft lang geduurd voordat ik besefte dat ik misschien wel echt OK ben, en dat er daarom van mij gehouden kan wor den. Mijn therapeut heeft me voorgedaan hoe ik van mezelf kan houden.

Ik vond in therapie gaan vele malen spannen der dan erover schrijven. Maar ik ben blij dat ik het heb aangedurfd. En ik hoop dat lezers zich bemoe digd voelen om hun geestelijke gezondheid serieus te nemen en hulp te vragen. Je hoeft het niet alleen te doen.

Loes

LEER JE VRAGEN AAN JEZELF TE STELLEN EN NAAR JEZELF TE LUISTEREN.’

Hulp geven

Ik herinner me dat ik als klein jongetje van een jaar of zes op vakantie aan het fietsen was met mijn ou ders. Ik fietste naast mijn vader en we moesten een heuveltje op. Opeens voelde ik de sterke hand van mijn vader in mijn nek, die me vasthield en voor uit duwde. ‘Doe ze de boks om’, zei hij. Ik weet nog steeds niet wat dat nu precies betekent. Maar ik voelde wel dat het fietsen makkelijker ging. Ook voelde ik op de een of andere manier dat mijn vader in mij geloofde: hij wist zeker dat ik die berg wel op kon fietsen. Met een duwtje van mijn vader kwam ik boven.

Ik voelde nog lang de hand van mijn vader in mijn nek, want hij kneep wel een beetje. Hij had misschien beter zijn hand op mijn rug kunnen leg gen en me zo kunnen duwen. Maar dat is achteraf.

Denk je dat je mij kunt helpen?

Loes Vork & Adriaan van ‘t Spijker Uitgeverij Lucht ISBN: 9789493272231 256 pagina’s € 21,99 Verkrijgbaar in de webshop van The Optimist 2 Adriaan van ‘t Spijker

Ik vind het zelf nog altijd wel lastig om hulp te vragen als iets me niet alleen lukt. Ik moet het toch zelf kunnen? Maar als ik dan terugdenk aan het fietsen met mijn vader, wordt het wat makkelijker. Hij duwde me wel, maar ik fietste.

Dat is iets wat ik in therapie probeer over te brengen. Ik kan je misschien helpen, maar jij doet het. Dat lastige gesprek met je partner, dat kunnen we van tevoren bekijken en misschien een beetje oefenen. Maar als het er op aan komt, doe jij het zelf.

Op mijn website staat dat ik een tijdje met je meekijk. Van buitenaf zijn patronen in je gedrag vaak net wat makkelijker te zien. Samen kijken we daarnaar en onderzoeken we ze. Welke functie had den ze ooit? En welke functie hebben ze nu? Wil je dat nog steeds?

Ik stel vooral veel vragen. Ik heb wel veel modellen en theorieën in mijn hoofd, maar jij bent de expert in jouw leven. Door goed te luisteren naar wat je zegt, en soms ook naar wat je niet zegt, kan ik doorvragen en komen we samen een stukje verder.

Het wonderlijke van therapie vind ik de para dox tussen je laten helpen en zelfstandig zijn. Dat vind ik een fantastische paradox: ik word het meest onafhankelijk als ik me laat helpen. Als ik me hele maal niet wil laten helpen, ben ik vooral bezig de hulp van anderen te ontwijken. Dan bepaalt de an

der dus wat ik doe: als hij een arm uitsteekt om me te helpen, moet ik die arm ontwijken. Maar als ik die arm accepteer, kan ik daarna zelf bepalen waar ik heen ga.

Je komt in therapie omdat je je eigen leven (weer) wilt leiden. En dat leer je door naar iemand te luisteren, vragen te beantwoorden. Gaandeweg leer je vragen aan jezelf te stellen en naar jezelf te luisteren. En soms is het dan fijn als de weg omhoog loopt, dat iemand even vraagt of hij een hand op je rug zal zetten en je een klein duwtje geven. Dan doe je het nog steeds helemaal zelf. Maar niet alleen. •

Adriaan

Govert Derix

Govert Derix is filosoof, schrijver en adviseur. Zijn roman De boom is verkrijgbaar in de webshop van The Optimist .

‘VERLEDEN EN TOEKOMST ZIJN ILLUSIES, HELING GEBEURT HOOGUIT IN HET HEDEN.’

Het nu als helpende hand

Lange tijd droeg ik het horloge met schakelband dat mijn opa in 1968 ontving bij zijn afscheid van de Provinciale Limburgse Electriciteits Maatschappij. PLEM is in Limburg nog altijd een legendari sche afkorting. Zonder de PLEM zat de provincie nog in het donker.

Het zilverkleurige horloge moest je opdraaien. Als de tijd stilstond, belde ik op de bakelieten tele foon van mijn ouders 002 en zette de wijzers gelijk met de volgende toon.

Opa was grondwerker. Soms zie ik zijn hedendaagse collega’s met de voeten in de ingewanden van de stad staan. Sleuven graven, kabels trekken. Gewoon doen wat gedaan moet worden en daar verder geen grote ambities of toekomstplannen aan verbinden, stel ik me zo voor. Oosters bijna.

Dat maakt het typisch dat hij bij zijn afscheid een horloge kreeg. Alsof hij al die jaren in het nu had gewerkt en geleefd en uitgerekend vanaf zijn pensioen moest weten hoe laat het was. Maar misschien droeg hij tijdens zijn werk gewoon een oud horloge waar hij met het vorderen van de dag steeds vaker op keek.

Hoe dan ook, toen ik als twaalfjarige van mijn oma zijn afscheidshorloge kreeg, zaten er vuilkorst jes tussen de schakels. Ik maakte het niet schoon. Het stof waartoe hij was wedergekeerd, zat nu ook een beetje om mijn pols.

Ik was dol op mijn opa. Zijn laatste jaren was hij vaak te vinden in het schuurtje achter zijn huis. Daar knutselde hij en rookte stiekem sjekkies waar

van hij de stompjes verstopte tussen de spanten. Ik kwam er vaak en vroeg hem dan uit hout een zwaard of een geweer voor me te maken. Totdat mijn vader zei dat ik hem minder moest lastigval len omdat zijn gezondheid achteruitging. Opa had longkanker en gaf bloed op.

Weken later zaten we op zondagmiddag met de familie bij mijn grootouders in de woonkamer. Opa vroeg waarom ik de laatste tijd niet meer langskwam. Ik antwoordde dat mijn vader gezegd had dat ik hem vanwege zijn ziekte beter met rust kon laten. Ineens hing er een doodse stilte. Als ik nu er aan terugdenk ben ik weer het kind van toen. Au.

Ik had een stuk willen schrijven over de tijd als helpende hand, maar kom tot het inzicht dat de zogenaamde wijsheid van de tijd die alles heelt, zijn beperkingen kent. Verleden en toekomst zijn illusies, heling gebeurt hooguit in het heden.

Onlangs pas, terugdenkend aan de pijnlijke stilte van toen, zie ik wat ik toen niet zag omdat het vreemde, een tikje bizarre en knagende schuldgevoelletje de herinnering bleef overschaduwen. Opa’s lachje. Heel even. Verlegen. Naar mij. Een helende glimlach. Kwetsbaar. Vol liefde. Voor eeuwig aanwezig in het nu.

Een paar weken later liep ik met zijn andere kleinkinderen achter zijn kist naar de begraaf plaats.

En het PLEM-horloge? Dat ben ik kwijtgeraakt nadat ik van mijn spaargeld een moderner had gekocht. Op een batterijtje. •

Hoe staat het er nu voor met… geefeconomie?

In augustus 2011 plaatsten wij in dit tijdschrift, dat toen nog Ode heette, een ingezonden brief van Robbert Vesseur. Hij schreef daarin over geefeconomie en dat hij wilde gaan experimenteren met vrij geven én schuldloos ontvangen. Bestaat geefeconomie nog en hoe is het hem de afgelopen tien jaar vergaan?

Augustus 2011

‘We zien voor ons een sa menleving waarin iedereen zijn talent kan geven zonder dat daar iets tegenover zou moeten staan. Geven is een belangrijk onderdeel van deze economie. Het is wel zo dat ontvangen zonder schuldgevoel even belang rijk is. Als je met respect ont vangt bevestig je het talent van de gever volledig. We zijn van plan een dergelijke economie om te zetten in een experiment.’

Robbert Vesseur, Utrecht

Robbert

‘Naar aanleiding van de ingezonden brief in Ode kreeg ik vele tientallen reacties van mensen die ook met nieuwe economie en “de geest van geld” bezig waren. Ik voelde me daardoor enorm bekrachtigd om het “experiment” waar ik in de brief over praat door te zetten. Ik zegde in december 2011 mijn baan bij Triodos Bank op en begin 2012 volgde mijn huur. Ik gaf mijn spullen weg en zette mijn verhaal over een geefeconomie online. Ik ontving ook hierop, net als op de ingezonden brief, tien tallen reacties van mensen die graag wilden geven en bijdragen aan mijn bijzondere visie en prakti sche stappen. Zo ging ik van één eigen huis naar vijftig plekken waar ik welkom was. Ik trok in die maanden door Nederland en vertelde mijn verhaal. Toen mijn geld opraakte bleef ik op dezelfde manier leven, door te geven en ontvangen. Ik leefde een aantal maanden zonder geld en kwam in de zomer van 2012 Petra tegen.’

Petra

‘Op het moment dat Ode de ingezonden brief van Robbert plaatste kende ik hem nog niet, ik had geen idee van zijn bestaan. Ik werkte als zelfstandig ondernemer en hield me bezig met het betrekken van jongeren binnen organisaties. Van economie en hoe het financiële stelsel werkt had ik geen idee. Toen ik op een zomerdag in juli 2012 een retweet van Robbert voorbij zag komen op mijn Twitter tijdlijn was ik meteen geraakt door zijn verhaal. Ik benaderde hem om meer van hem te weten te komen en toen we elkaar na een paar weken online contact in het echt ontmoetten was het meteen duidelijk dat wij samen iets te doen hebben in de wereld. De bankier die zonder geld aan het leven was had zijn vrouw gevonden!’

Samen

‘Vanaf dat moment, in augustus 2012, een jaar na de oproep in Ode, zijn wij vol overtuiging samen aan de slag gegaan met geefeconomie. Aan de ene kant was dat een heel intens persoonlijk proces, om dat je alle patronen die in het huidige systeem zitten moet doorbreken. Om vrij te kunnen gaan geven moet je bijvoorbeeld stoppen met voorwaardelijk geven, iets dat de meeste mensen elke dag doen door te werken voor geld. Om onvoorwaardelijk te ontvangen moet je het patroon van “ik ben dit niet waard” doorbreken, je mag ontvangen als het

je gegeven wordt. Deze patronen zitten diep in de samenleving verankerd en komen overal in terug. Het kost dus heel veel energie en tijd om dit los te laten en te blijven staan voor waar wij in geloven: de overvloedige stroom die in geven en ontvangen zit.

Aan de andere kant waren wij ook veel bezig om de visie die achter geefeconomie zit aan de wereld te vertellen. Na die eerste keer in de media in Ode volgden er tientallen interviews en artikelen over geefeconomie. We gaven lezingen en ontvingen zo wel aanmoediging als afkeer. Ook bij andere mensen zitten de patronen van voorwaardelijk handelen en voor-wat-hoort-wat heel diep.’

Tien jaar verder

Dit jaar leven Robbert en Petra tien jaar samen in geefeconomie. Ze dragen nog steeds volop uit en leven voor. Het paar heeft jaren als moderne noma den geleefd en een tijd een geefeconomieplek gehad in Nederland. Op dit moment leven zij met hun twee kinderen in een camper in Portugal, de afgelopen maanden off-grid.

‘Wij volgen op de voet hoe het kapitalistische systeem kraakt in zijn voegen en zijn nieuwsgierig hoe lang het systeem het nog volhoudt. De laatste twee jaar zijn mensen ons beter gaan begrijpen, snappen meer mensen wat wij bedoelen met dat het huidige systeem niet houdbaar is. En met geefeco nomie bieden wij een serieus alternatief, maar daar is wel een enorme omslag in denken, voelen en han delen voor nodig. Die omslag begint met geven wat je te geven hebt, zonder schroom en zonder voor waarden. Eigenlijk precies zoals Robbert in zijn ingezonden brief schreef elf jaar geleden. We zien nog steeds een samenleving voor ons waarin iedereen zijn talenten kan geven én zonder schuldgevoel mag ontvangen. En wij voelen dat de realisatie van die samenleving steeds dichterbij komt voor meer men sen dan voor ons alleen. Hoe lang het duurt voor meer mensen gaan kiezen voor een geefeconomie weten wij niet precies, maar wij houden dit leven en het voorleven van onze visie met gemak nog eens elf jaar vol!’

•

Meer informatie: www.geefeconomie.nl

‘De laatste twee jaar zijn mensen ons beter gaan begrijpen.’

BESTRIJDINGSMIDDELEN EN PARKINSON? BINGO!

Vier jaar geleden kreeg Nathalie Kelderman de diagnose parkinson. In haar zoektocht naar het waarom van haar ziekte, komt ze neuroloog Bas Bloem op het spoor. Hij schreef het boek De Parkinsonpandemie. Ze spreekt hem over het verband tussen bestrijdingsmiddelen en de ziekte.

Door NATHALIE KELDERMAN

Je schreef het boek De Parkinsonpandemie, sa men met Jorrit Hoff. Waarom spreek je over een pandemie? Het is toch geen infectieziekte?

‘We spreken over een pandemie, omdat de ziekte van Parkinson aan veel criteria van een pandemie voldoet. De ziekte komt overal ter wereld voor. In bijna elke regio neemt het aantal nieuwe patiënten met de ziekte van Parkinson toe. Ook lijkt de ziekte zich, net zoals besmettelijke pandemieën, snel te verspreiden en te vermenigvuldigen, zeker naarmate de industrialisatie toeneemt. Dit gebeurt dus niet via een besmettelijke infectie, maar via nieuwe dragers als verstedelijking, globalisering en de wijdverspreide aanwezigheid van giftige stoffen in ons milieu.’

In het boek geef je aan dat er een verband is tussen langdurige blootstelling aan bestrijdingsmiddelen en een verhoogd risico op het ontstaan van parkinson. Waaruit bestaat het bewijs hiervoor?

‘Er is inderdaad een verhoogd risico op het ontstaan van parkinson door langdurige blootstelling aan bestrijdingsmiddelen. Het bewijs voor dit verband bestaat uit drie elementen. Ten eerste zijn er vele zogenaamde landkaartstudies die een sterk verband aantonen tussen het gebruik van bepaalde bestrijdingsmiddelen en het risico op het krijgen van par kinson. Ten tweede laat onderzoek zien dat meer ziektegevallen optreden onder degenen die er het meest aan zijn blootgesteld (zoals boeren, maar ook omwonenden van landbouwpercelen). Ten derde zijn er dierstudies waarbij blootgestelde muizen de kenmerken van de ziekte krijgen, als gevolg van aangetoonde beschadiging van de dopamine producerende cellen in dat deel van de hersenen dat normaal gesproken dopamine produceert, de zogenaamde substantia nigra.’

Om welke bestrijdingsmiddelen gaat het? ‘Het gaat om een lange lijst van giftige stoffen en omvat onder andere paraquat, rotenon, maneb, mancozeb en glyfosaat. Deze middelen zijn, met uitzondering van glyfosaat, in Nederland inmid dels allemaal verboden. Maar in de Verenigde Staten wordt bijvoorbeeld nog steeds paraquat ge bruikt, een stof die de sterkste link heeft met par kinson. Het wordt op landbouwgrond door de hele Verenigde Staten gebruikt, vooral bij het telen van mais, soja, tarwe, katoen en druiven. Engeland is bovendien nummer één exporteur van paraquat ter wereld. Via vervuiling van geïmporteerde voedsel producten kan dit in de EU verboden middel dus

Wat is de substantia nigra?

De substantia nigra (‘zwarte kern’) is een groep donkergekleurde neuronen in de hersenen. Een belangrijke taak van zenuwcellen in de substantia nigra is het aanmaken van het stofje dopamine. Dopamine zorgt ervoor dat een signaal van de ene zenuwcel naar de andere zenuwcel wordt doorgegeven. De substantia nigra speelt een belangrijke rol bij het inzetten van een beweging, zo als lopen of vanuit je stoel weer opstaan. Er is het vermoeden dat de substantia nigra ook een rol speelt bij het uiten van emoties, het vermogen om te leren en verslavingsgevoeligheid.

De link tussen de substantia nigra en de ziekte van Parkinson

Bij mensen die de ziekte van Parkinson ontwikkelen, sterven de neuronen in de substantia nigra veel sneller af dan normaal. Er ontstaat dan een tekort aan dopamine in de hersenen. Ook kun nen de hersenen de beschikbare hoeveelheid dopamine steeds minder goed regelen. Hierdoor treden er storingen op wanneer de zenuwcellen belangrijke signalen naar elkaar sturen. Op die manier ontstaan de symptomen die optreden bij parkinson.

weer op het bord van de Europese consument terechtkomen. Dan is er het bestrijdingsmiddel gly fosaat dat in Nederland nog steeds wordt gebruikt. Het is niet zeker of glyfosaat een veroorzaker van parkinson is, maar er is wel een aantal studies dat dit suggereert.’

Glyfosaat wordt in Nederland nog steeds ge bruikt. Hoe kan dit? ‘Het huidige gebruik van glyfosaat valt binnen de Europese wet- en regelgeving, die wordt uitgevoerd door het European Food and Safety Agency (EFSA). Het probleem is alleen dat die regelgeving gebaseerd is op een screeningsmethode die niet vol doet. Er wordt bij deze screening, ofwel de testen voor toelating, namelijk niet specifiek gekeken naar eventuele schade voor zenuwcellen in de substantia nigra. Meer specifiek worden er geen gerichte cel tellingen verricht in de substantia nigra nadat de muis is overleden. Dit is voor wat betreft de ziekte van Parkinson een tekortkoming, omdat verschijn selen van parkinsonisme pas ontstaan als zo’n 70 procent van de dopamine producerende zenuwcel len verloren zijn gegaan. Wanneer een bepaald be strijdingsmiddel tijdens de toetsing 60 procent van de zenuwcellen zou beschadigen, dan beweegt het proefdier weliswaar nog wel normaal, maar dat wil niet zeggen dat het middel veilig is en geen risico op parkinson geeft.

‘STUDIES TONEN EEN STERK VERBAND AAN TUSSEN BESTRIJDINGS MIDDELEN EN PARKINSON.’

Wat is glyfosaat?

Glyfosaat is een herbicide, een bestrijdingsmiddel dat in de landbouw wordt gebruikt om onkruid, dat het gewenste gewas verhindert in groei, te verdelgen. Het wordt ook gebruikt om graslanden dood te spuiten, zodat ze makkelijker bewerkt kun nen worden.

Dit bestrijdingsmiddel is een organische fosforverbinding welke ruim kan worden ingezet. In de jaren ‘70 heeft het Ame rikaanse bedrijf Monsanto deze stof voor het eerst op de markt gebracht onder de productnaam Roundup. Overigens hebben alle Nederlandse tuincentra met elkaar afgesproken per 1 juli 2022 te stoppen met de verkoop van middelen aan particulieren waarin glyfosaat verwerkt is.

De werking van glyfosaat

Glyfosaat is een systemische totaalherbicide. Dit wil zeggen een chemisch bestrijdingsmiddel dat door het blad wordt opgenomen, waarna het door de gehele plant wordt getransporteerd, zodat niet geraakte bladeren en de wortels ook afsterven.

Glyfosaat hoopt zich op in het eetbare deel van de plant. Dus in de graankorrel, maïskorrel of de boon. Aangezien onze basisvoeding voor een groot deel daaruit bestaat, krijgen we (als we niet-biologisch eten) veel glyfosaatrijk voedsel binnen.

Omdat glyfosaat zo veel gebruikt wordt, zie je het afbraakproduct ‘ampa’ veel terug in ons drinkwater en oppervlaktewater.

Een andere tekortkoming in de Europese screening is dat bestrijdingsmiddelen meestal apart worden getest, terwijl in de praktijk mensen vaak worden blootgesteld aan combinaties ervan. Dus zelfs als blijkt dat blootstelling aan glyfosaat niet schadelijk is, dan nog is niet uitgesloten dat deze in combinatie met andere toxische stoffen alsnog giftig is voor de substantia nigra en daarmee het risico op het krijgen van parkinson kan vergroten.

Zolang deze gerichtere screening van bestrijdingsmiddelen ontbreekt, kunnen bedrijven die deze middelen produceren zich hierachter blijven verschuilen en kan glyfosaat in Nederland gewoon gebruikt blijven worden. Wat duidelijk is, is dat er enorme economische belangen mee gemoeid zijn van zowel de boeren als de industrie. De lobby vanuit deze sectoren is dan ook groot en machtig.’

De onderzoeksgemeenschap maakt zich dus hard voor gerichter onderzoek en screening naar onder andere glyfosaat. Wat is de actuele stand van zaken op dit punt?

‘ER IS EEN KANTELING IN DE BEWUST WORDING, BIJ ZOWEL HET BREDE PUBLIEK ALS BIJ POLITICI EN ONDERZOEKS INSTITUTEN.’

‘Recent is daar een belangrijke stap in gezet. Er heeft onlangs een Europese werkconferentie plaatsgevonden over dit onderwerp, waarbij ook de EFSA aanwezig was. Een belangrijke conclusie van deze conferentie was dat er breed gedragen consensus was dat de huidige screeningsprocedures voor glyfosaat met betrekking tot parkinson inderdaad niet kloppen. Dit is een belangrijke erkenning voor wat wetenschappers hebben aangedragen. Ook bestaan er goede ideeën over hoe dit beter kan, zoals de gerichte celtellingen bij muizen en uiteindelijk het ontwikkelen van goede alternatieven voor dierproeven. Dat kost alleen wel tijd.’

Bloem zegt dat hij denkt dat er tussen nu en vijf jaar een beter toetsingsbeleid moet zijn. Dan kun je alle op dit moment gebruikte middelen nog eens tegen het licht houden en ook kijken naar de cocktails van bestrijdingsmiddelen.

Naast onderzoek naar glyfosaat is er in de Verenigde Staten al onderzoek gedaan waaruit blijkt dat bepaalde cocktails van veel gebruikte bestrijdingsmiddelen ook in lage dosering heel giftig zijn. Vanuit wetenschappelijke zorgvuldigheid begrijpt Bloem dat er meerdere onderzoeken moeten wor den gedaan. ‘Maar,’ vraagt hij zich hardop af, ‘moet je met het oog op de gezondheid van mensen met onderzoek wat er al is deze middelen pas verbieden als onomstotelijk bewezen is dat het inderdaad schadelijk is, of verbied je nu deze middelen totdat is aangetoond dat ze al dan niet veilig zijn volgens de verbeterde screening?’ Uiteindelijk is dit, gezien de enorme economische belangen die met het al dan niet verbieden van bestrijdingsmiddelen gemoeid zijn, een politiek besluit.’

Op welke manier kunnen deze bestrijdingsmid delen ervoor zorgen dat mensen parkinson krijgen? Hoe vindt het zijn weg in het lichaam?

‘Dit kan op drie manieren. Ten eerste kun je deze stoffen inademen, ten tweede kun je ze binnen krijgen via het eten van voedingsmiddelen die be strijdingsmiddelen bevatten en ten derde kun je ze opnemen via je huid. Een van de eerste, vroege ver schijnselen van parkinson is een verminderde reuk. Dit komt waarschijnlijk omdat mensen giftige stof fen inhaleren. Een ander vroeg verschijnsel van par kinson is obstipatie. Dit komt waarschijnlijk omdat bestrijdingsmiddelen via de voedselketen je darmen binnenkomen en daar de eerste schade aanrichten. Vanuit de darmen of de neus verspreidt de ziekte zich vervolgens naar de hersenen.’

1

Zijn we in Nederland al zover dat we net als in Frankrijk en Canada bijvoorbeeld kunnen aan geven waar zich hoge concentraties van inwoners met parkinson bevinden?

‘Dat kan op dit moment nog niet, maar er is in het najaar van 2021 gestart met een zogenaamd land kaartonderzoek. Hierbij wordt met onder andere CBS-data en zorgdeclaratiegegevens een nauwkeu rige landkaart van Nederland gemaakt waarbij wordt gekeken of en waar zich hotspots bevinden waar parkinson extra vaak voorkomt. Daarna zal er ‘case control’-onderzoek plaatsvinden. Hierbij worden mensen met parkinson gematched met andere mensen die er heel erg op lijken. Er wordt dan heel gedetailleerd teruggekeken naar wat zij hebben gegeten, waar ze hebben gewoond, of er een fabriek bij hen in de buurt stond, of er landbouwpercelen waren, et cetera. Aan de hand hiervan wordt er ge keken of er op die manier kan worden aangetoond dat mensen die parkinson hebben veel vaker zijn blootgesteld aan giftige stoffen dan mensen die de ziekte niet hebben.’

Je zegt dat bestrijdingsmiddelen ons allen berei ken via de voedselketen. Bestaat er wetenschappelijk bewijs voor dat je parkinson kunt krijgen door het eten van bespoten voedsel?

‘Als je puur kijkt naar de harde wetenschap is er geen bewijs dat pesticiden in de voeding een oor zaak van parkinson zijn. Ik maak me er zorgen over, maar wetenschappelijk aangetoond is dit nog niet.’

Maar toch raad je mensen aan biologisch te eten. Vind je niet dat je dan een dubbele boodschap geeft?

‘Ik krijg mensen in mijn spreekkamer die mij vragen om handvatten wat ze zélf kunnen doen. Dan zeg ik dat als ik parkinson zou hebben, ik biologisch zou gaan eten. Maar puur formeel is dat (nog) niet hard wetenschappelijk aangetoond dus.’

Ik heb zelf de ziekte van Parkinson, maar heb niet gewerkt met bestrijdingsmiddelen of in de buurt gewoond van percelen waar bestrijdingsmiddelen gebruikt werden. Zou het kunnen dat ik de ziekte heb gekregen door het eten van niet biologische producten en het drinken van nietbiologische wijn?

‘Ik maak me over de reguliere wijn hartstikke veel zorgen, ikzelf drink geen gewone wijnen meer. Het lastige is dat je niet kunt zeggen “mevrouw X heeft Parkinson gekregen omdat ze te veel rode wijn heeft gedronken. Ook na zo’n case control-onderzoek kan dat niet, want er volgen conclusies op groepsniveau. Daar kun je als individu wel weer dingen uit afleiden natuurlijk. Het is een optelsom van dingen die voor iedereen weer anders is.’

Hoe zie je de toekomst betreft het onderzoek naar de oorzaken van de ziekte?

‘Er is een kanteling in de bewustwording, bij zowel het brede publiek als bij politici en onderzoeksinstituten als het RIVM. Het besef dat parkinson snel groeit, en dat deze groei voor een deel aan onszelf te danken is, neemt toe op alle niveaus. Dat vind ik op zich al goed nieuws.

Daarnaast hebben we in Nederland een eerste stuk financiering gekregen om deugdelijk onder zoek te verrichten, waaronder het eerdergenoemde landkaartonderzoek. Daarnaast zijn we voor het RIVM bezig geld te verwerven voor een beter toet singsbeleid. Tussen nu en vijf jaar moeten we dan ook over betere screeningsmethoden beschikken om pesticiden kritischer tegen het licht te houden en definitief te besluiten of ze wel of niet veilig zijn om daarmee uiteindelijk te komen tot een beter en schoner Nederland. Dit is niet morgen opgelost, maar ik zie wel beweging.’ •

Dit interview maakt deel uit van een arti kel van gastredacteur Nathalie Kelderman, waarin zij haar persoonlijke verhaal vertelt over het hebben van de ziekte van Parkin son en haar onderzoek hiernaar. In het artikel vertelt zij ook over de zogenaamde parkinson-bingokaart. Het hele verhaal lees je op de website van The Optimist. Scan de qr-code.

Zuiver zakelijk Blijf vernieuwen

Alles innoveert

Niet alleen je business maar ook jezelf vernieuwen is voor menig ondernemer een herkenbare uitdaging. Carla de Ruiter weet als geen ander hoe dit in de praktijk eruit ziet. Hier schreef ze een boek over onder de noemer ‘pionierend leiderschap’ en wij stelden haar enkele vragen.

De zussen Anne en Femke Kleijweg weten op hun eigen wijze ook wat vernieuwen betekent. Zij runnen het sociale leerwerkbedrijf Firma van Buiten met een verfrissende kijk op werkgelegenheid voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.

Als er ergens innovatie centraal staat, dan is het wel bij de jaarlijkse uitreiking van de Nederlandse Innovatie Prijs 2022. Het bedrijf MIMETAS ging er deze keer met de eerste prijs vandoor vanwege hun baanbrekende uitvinding waardoor medicijnen sneller ontwikkeld kunnen worden en er geen proefdieren meer voor nodig zijn.

Tot slot is er aandacht voor opvallend vernieuwende mobiliteit en voor de winter volgens Marcel Tjepkema: ‘Het is de slaapperiode en in de slaap zijn er volop krachten van vernieuwing en zuivering aan het werk.’ Werkelijk alles innoveert.

Zuiver zakelijk Blijf vernieuwen

Pionieren als een leider

Het is eenzaam aan de top, is een vaak gehoorde uitdrukking.

Maar misschien is het niet erg om eenzaam te zijn als je als leider bewust aan het pionieren bent. Carla de Ruiter schreef er een boek over. Wij vroegen om een toelichting en vooral: komt het goed met de wereld?

Door BRIAN DE MELLO

Al vroeg in haar leven ontdekte Carla de Ruiter wat pionieren betekent. Ze verloor als meisje van twaalf jaar haar moeder en werd op school bij gymnastiek steevast als laatste gekozen. Totdat er een bijna magisch moment van verandering kwam en ze haar leven omgooide. Het meisje met het rode haar ontwikkelde zich tot een vrouw met visie en daadkracht. Zij werkte ruim 25 jaar als leidinggevende in uiteenlopende organisaties en kwam terecht in de media. Jarenlang was zij de drijvende kracht achter Pioniers Magazine. Als hoofdredacteur interviewde zij voor diverse mediaplatforms bekende en onbekende koplopers.

Het lijkt een logische stap: onlangs verscheen haar boek Pionierend Leiderschap - Een bevrijdend perspectief voor een wereld in transitie. Het boek bestaat feitelijk uit twee delen. In het eerste deel maakt de lezer kennis met alle kenmerken van pionierend leiderschap en de reis die je als pionier maakt. Het is doorspekt met checkvragen om je eigen weg als pionier te kunnen doorgronden en er staat zelfs een ‘pionierstest’ in die je ook online kunt maken. In het tweede deel gaat de aandacht naar het leiderschap dat nodig is in de wereld van nu en in organisaties, waar steeds vaker de vraag rijst ‘zijn we wel goed bezig?’.

We spraken De Ruiter over haar drijfveren en ambities met betrekking tot haar boek.

‘ZELFINITIATIEF EN ZELFLEIDERSCHAP WORDEN STEEDS BELANGRIJKER OM VERDEELD HEID OM TE ZETTEN NAAR MEER SAMENHANG, VERBINDING EN KRACHT.’

Met Pionierend Leiderschap geef je aan dat er behoefte is aan een nieuwe manier van richting geven binnen onze maatschappij. Waar is het misgegaan?

‘De wereld van vandaag staat bol van crises en onderlinge verdeeldheid. Mensen staan soms lijnrecht tegenover elkaar. Dat komt ergens vandaan, niet alleen vanuit onvrede en frustratie. Sinds de industriele revolutie werd er steeds meer geproduceerd en ontstond er een economie gebaseerd op winst en succes. Terwijl we nu merken dat deze schoen ons niet meer past en begint te wringen. Ons schoolsysteem is er nog op gericht om kinderen op te leiden tot gehoorzame kinderen. Zij moeten doen wat er gezegd wordt en goede prestaties worden hoog gewaardeerd. In veel organisaties is er nog sprake van een ouderwets powermodel waarbij hiërarchische macht ingebed is. En intussen snakken steeds meer mensen naar ruimte en vrijheid om zelf hun toekomst vorm te geven. Dus waar ging het mis? In het niet meegroeien met de ontwikkelingen van deze tijd. Een oud systeem dat groei, winst en prestatie hoog in het vaandel heeft staan heeft bijvoorbeeld geen oog voor mensen die betekenisgeving of persoonlijke groei belangrijk vinden. Het drijft mensen uit elkaar en legt de nadruk op verschillen in plaats van op overeenkomsten. Daarbij zijn mensen ook steeds afhankelijker geworden van die oude systemen en denkbeelden.

Zelfinitiatief en zelfleiderschap worden steeds belangrijker om die verdeeldheid om te zetten naar meer samenhang, verbinding en kracht.’

Pionieren is een kernwoord in je boek, maar is het ook een terugkerend thema in je leven?

‘Jazeker! Pionieren zit me in het bloed. Telkens het wiel uitvinden, nieuwe projecten starten, van de gebaande paden afwijken, oplossingen zoeken die niet alledaags zijn. Van jongs af aan leerde ik voor mezelf op te komen, mijn eigen leven in te vullen. Ik stond er alleen voor toen mijn moeder op jonge leeftijd overleed. Ik was heel dol op haar en hoewel mijn vader nog leefde, begrepen we elkaar toen min der en voelde het voor mij alsof alles uit mijn leven

wegviel. Uiteindelijk heeft de dood van mijn moeder eraan bijgedragen dat pionieren mijn kracht werd. Of het nu het opzetten van bedrijven is of het uit vinden van iets nieuws of een passende oplossing voor iets, het is allemaal pionieren. Ik kies nooit de makkelijkste weg in mijn leven. Soms is dat irritant en kan ik daar wel moe van worden. Maar het is een gedrevenheid om iets te betekenen voor anderen en iets dat groter is dan mezelf. Voor mij is de ultieme vraag in mijn leven: kan ik mezelf zo uitdagen dat ik altijd op het randje ben van waar mijn ontwikkeling is? Dat betekent dat ik uit de comfortzone moet en dat daar weerstand bij komt kijken. Want soms is het ook heerlijk om niet zichtbaar te hoeven zijn, maar ik heb gemerkt dat dat mij uiteindelijk niets brengt en ook mijn omgeving niet.’

Je boek heeft als ondertitel: ‘Een bevrijdend per spectief voor een wereld in transitie’. Waar moeten we vooral van bevrijd worden?

‘Van opspelende ego’s. Met ego’s wijs ik naar alles wat ontwikkeling tegenhoudt. Slachtofferschap is daar bijvoorbeeld een uiting van of de neiging om alles veel te persoonlijk te maken, alles op onszelf te betrekken. Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid, heeft het erover dat we niet in een tijdperk van verandering leven maar dat we veran deren van tijdperk. Daar zit een grote waarheid in én een grote uitdaging. De uitdaging zit erin dat we zien dat we niet voor onszelf op deze aarde zijn, maar dat we deel uitmaken van een groter systeem, een na tuurkracht, een groot ontwikkelingsproces. We zijn dat contact met die kracht en intelligentie kwijtge raakt maar als je het eenmaal weer ziet en ervaart, verandert je leven compleet. Dat is ook wat er met mij gebeurde.

Ik heb in mijn leven verschillende verlichtings ervaringen gehad waarbij ik in één klap begreep wat mijn plek in de wereld is. Het bevrijdde mij van veel overbodige ballast. Het is bijvoorbeeld maar een idee dat persoonlijke ontwikkeling altijd doorgaat en er nooit een einde aan komt. Maar als je durft te zien dat we te pas en te onpas bijna alles op onszelf betrekken, begrijp je ook dat je dat afhoudt van het contact met anderen. Onze diepste natuur is juist om die balans te herstellen als het uit evenwicht is en om in verbinding met anderen te zijn. Ik noem de staat waarin we leven ‘coconisme’. Jij zit in een cocon en ik zit in een cocon en we communiceren met elkaar. We vertellen elkaar verhalen over wat we meema ken, maar het echte contact ontstaat pas als je een gemeenschappelijke richting hebt en daar samen je

Zuiver zakelijk Blijf vernieuwen

focus op legt. Dan verdiepen ook je gesprekken en komt er een andere kracht vrij. Wil je de wereld ver anderen dan is het dus noodzakelijk dat je jezelf be vrijd uit die cocon. Pioniers zijn geneigd om alles zelf uit te vinden en alleen te werken. De nieuwe pionier weet dat pionieren niet langer iets is wat je in je een tje doet maar samen met andere pioniers.’

Creatieve kracht krijgt veel aandacht in je boek. Je stelt zelfs dat we als menselijke wezens crea tiviteit als doel hebben. Vanwaar die overtuiging? ‘Creativiteit zie ik als een onderliggende oerkracht die je ervaart als een dringende wens om te creëren. Dat kun je zien als een creatieve dadendrang in jezelf. Dus niet de creativiteit om iets te tekenen, te schilde ren of te knutselen, maar een drive die van binnenuit komt om iets neer te zetten en die groter is dan jij zelf. Je kunt zo bezig zijn met iets dat uren verstrijken als minuten. Je verliest jezelf erin. En dat kan zijn met iets dat jij in de wereld wilt zetten. Je kunt creativiteit zelfs ervaren als een erotische sensatie. In onze post moderne wereld denken we dat geluk het hoogste goed is en dat dat het ultieme doel is, maar dat is ge zien vanuit het beeld van het individualisme en com fort. Het geeft uiteindelijk geen voldoening. Geluk vervaagt of er gebeurt wel weer iets waardoor je je ongelukkig voelt. Er zijn onderzoeken gedaan waar uit bleek dat betekenisgeving veel meer voldoening geeft dan het streven naar geluk. De onderliggende drijfveer van betekenisgeving is die creativiteit waar ik het over heb. Geluk is dan slechts een bijproduct daarvan. Doordat je streeft naar een ideaal dat je hebt om iets te veranderen in jouw omgeving, maak je gebruik van de creatieve kracht en wil je iets bete kenen voor anderen. Pioniers kennen deze kracht als geen ander. Veel van de pioniers die ik interviewde gaven daar woorden aan. Er zit een rode draad in en die ik beschrijf in mijn boek.’

Je stelt dat er het nodige mis is in de wereld. Hoe groot is de schade?

‘Als ik deze vraag beantwoord vanuit het kleine perspectief van mijzelf lijkt de schade groot en onoplosbaar. Als ik je antwoord geef vanuit een groot, werelds, of beter gezegd, kosmisch proces kun je alleen maar tot de conclusie komen dat de chaos, de ongeregeldheden, de onvrede, de schade aan het milieu of het onrecht dat plaatsvindt en we elkaar aandoen, een einddatum heeft. Het zijn uitingen van disbalans, maar de natuur als groot levend proces kent geen chaos. Chaos is in natuurlijke begrippen een creatieve staat die opgevolgd wordt

‘HET ECHTE CONTACT ONTSTAAT PAS ALS JE EEN GEMEEN SCHAPPELIJKE RICHTING HEBT EN DAAR SAMEN JE FOCUS OP LEGT.’

door een nieuwe ordening. Het vindt nieuwe wegen en nieuwe oplossingen. En wij als mensen zijn ook onderdeel daarvan, hoewel we onszelf daar lange tijd buiten geplaatst hebben. We gaan van een egogericht systeem naar het herstel van het ecosysteem. En ja, daarbij hebben we pionierende leiders nodig die de schade herkennen die aangebracht is aan mensen en aan de planeet en die een handje helpen. Het zijn in mijn ogen ook deze pioniers die een nieuw beeld van de toekomst kunnen schetsen, zodat het op ieders netvlies komt te staan en navolgbaar wordt voor iedereen.’

Optimisten zijn gek op een happy end. Komt het goed met ons? Kunnen we de bergen verzetten die verzet moeten worden?

‘Ja, daar ben ik van overtuigd. De collectieve intel ligentie die we kunnen aanspreken en ontdekken is daarbij essentieel. Pionierend Leiderschap is een hoopvol perspectief op de onbegrensde mogelijk heden voor een nieuwe gezamenlijke toekomst. Met mijn boek wil ik een bijdrage leveren aan een betere wereld voor iedereen en mensen en organisaties in spireren om hun idealen in de wereld te zetten, hoe groot of klein dat ideaal ook is.’ •

Meer informatie: www.pionierendleiderschap.nl

Pionierend Leiderschap Carla de Ruiter Uitgeverij: Heart Media ISBN: 9789089840332 360 pagina’s € 27,95

Verkrijgbaar in de webshop van The Optimist

Sociaal ondernemende zussen

Anne en Femke Kleijweg runnen samen het maatschappelijke leerwerkbedrijf Firma van Buiten. Met de horecaonderneming vormen de zussen een sociale schakel tussen de maatschappij en mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. We ontmoeten Femke op locatie.

LAURA BOETERS

Op het zuidelijkste puntje van de TU Delft Campus pronkt een grote kas met daarop het logo van Firma van Buiten. Binnen is het bedrijvig. Door een glazen wand is te zien hoe een handvol mensen ijverig aan het werk is in de keuken. We zijn in het maatschap pelijke leerwerkbedrijf van Anne en Femke Kleijweg, twee Delftse zussen die samen sociaal ondernemen.

‘De horeca zit in ons bloed’, vertelt Femke. ‘Onze ouders hadden vroeger het Stads-koffyhuis in Delft, mijn vader nam het over van zijn vader.’ Zelf volgde ze de horecaopleiding, haar zus studeerde aan het Gra fisch Lyceum. ‘Als tegenpolen waren Anne en ik niet van die typische zussen waarvan je op voorhand zou zeggen dat het een goed plan is om samen te onder nemen. Toch zijn we dertien jaar geleden samen in gestapt in een restaurant dat mijn vader samen met vrienden had. Daar werkten mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.’

1 Anne en Femke Kleijweg Fotografie: Xenia Kalogiros

Neefje Menno

Eenmaal ingestapt in het restaurant van hun vader merkten de zussen al snel dat de mensen die er werkten een dagritme nodig hadden. Geen avondrit me, zoals dat in een restaurant meestal het geval is. ‘Zodoende zijn Anne en ik een catering begonnen, met als doel om een plek te creëren die goed past bij mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt.’

Voor de zussen en hun familie is neefje Menno een grote inspiratiebron voor het sociale onderne merschap. ‘Menno heeft downsyndroom. Dit zorgde er in de familie voor dat we een andere blik kregen op de maatschappij. Niet iedereen wordt gezond en met dezelfde mogelijkheden geboren. Naast ons neefje waren Anne en ik niet veel bezig met het sociale ondernemen, maar toen we het eenmaal gingen doen werden we al snel gegrepen door de doelgroep. Het zorgde ervoor dat we het zakelijke gedeelte minder belangrijk vonden, we zouden wel zien hoe dat liep, wat wij belangrijker vonden is dat het werk aansloot op onze deelnemers.’

Ze blikt terug op het cateringbedrijf waarmee hun sociale ondernemerschap begon. ‘We waren al tijd heel trots op het bedrijf, maar de locatie paste niet. Het was een anti-kraakpand, midden in een stu dentenwijk. We wilden er weg. Ook waren de deel nemers niet genoeg zichtbaar voor de buitenwereld. Hier op de campus kregen we een nieuwe plek waar we écht trots op zijn.’

Mini-maatschappij

Firma van Buiten biedt werkplekken aan mensen die om uiteenlopende redenen een afstand hebben tot de arbeidsmarkt. Femke legt uit: ‘We hebben trajec ten voor mensen die weer terug naar werk proberen

Door

te stappen, dagbestedingsplekken en arbeidsmatige dagbesteding voor mensen met een verstandelijke beperking. De jongste deelnemer is 15 en de oudste is 71, en alles daar tussenin. Of het nu iemand is met een beperking, een taakstraf, een stage of een uitke ring, het is hier net een soort mini-maatschappij.’

En met deze mini-maatschappij is de Firma in middels meer dan een cateringbedrijf. Bezoekers en bedrijven kunnen er terecht voor een lunch, ver gaderplek, workshopruimte, borrel of diner. Hierbij blijkt sociale cohesie steeds het uitgangspunt te zijn. ‘We huren de grond van de TU voor tien jaar, daar om kozen we voor een demontabele kas als pand. Eigenlijk is deze grond bedoeld voor onderwijs en techbedrijven, maar de campus had wel behoefte aan faciliteiten zoals deze. Door op dit terrein te gaan zitten hopen we bedrijven te inspireren. Er zijn hier veel knappe koppen en bedrijven om ons heen, wij willen laten zien dat zij binnen hun bedrijf misschien ook wel kunnen werken met kandidaten die verder van de arbeidsmarkt staan.’

Over het plezier in het sociale ondernemen is ze duidelijk. ‘Werken met deze doelgroep is eigenlijk tien keer leuker dan een gewoon horecabedrijf. Je ziet mensen stappen maken, zich ontwikkelen, dat maakt het zo leuk.’

Pompoenchutney

De zussen stellen het welzijn en het leerproces van hun deelnemers te allen tijde voorop. Dit blijkt wel uit de bedrijfsvoering. ‘We krijgen weleens te horen “wat is dat nou voor ambtenarenhoreca, van maandag tot en met vrijdag en het liefst tussen 9 en 21 uur?”. Maar dat is wel wat het beste bij onze doelgroep past. Wij zeggen altijd: “Jij bent te gast in ons leerwerkbedrijf.”

Zuiver zakelijk Blijf vernieuwen

We gaan niet alles ombuigen voor de gast, het gaat om het leerproces van onze deelnemers.’

Ook de menukaart is hier een weerspiegeling van. ‘In de Lunch en Go hebben we iedere week twee soorten broodjes. Als je hier vier dagen per week wilt lunchen, dan eet je dus weleens hetzelf de. Eén van de broodjes is nu bijvoorbeeld brie met pompoenchutney. Met de chutney kunnen ze een bepaalde snij- en kooktechniek leren die we deze week de hele week toepassen. Ook de opstelling van de zalen staat bij ons best wel vast. Het is voor onze deelnemers niet haalbaar om elke dag opnieuw een zaal op te bouwen.’

Ontmoeting creëren

Dat alles wordt afgestemd op de deelnemers, neemt niet weg dat er hard wordt gewerkt om de buiten wereld te verbinden met de mensen van de Firma. ‘We willen op een natuurlijke manier een ontmoeting creëren tussen onze doelgroep en de rest van de maatschappij. Dit doen we met een gastvrije en pure beleving. Bezoekers komen hier voor wat zij nodig hebben; een lunch, een vergadering, krijgen hierdoor een kijkje in de leerwerkkeuken en dragen op deze manier ook nog eens bij aan een goed leerwerktra ject van onze deelnemers.’

•

Benieuwd naar het leerwerkbedrijf van Anne en Femke? Ga dan eens langs voor een lunch, of informeer naar de vergaderen cateringmogelijkheden voor bedrijven. Bezoekadres: Firma van Buiten, Thijsseweg 1, Delft.

Meer informatie: www.firmavanbuiten.nl

‘OF HET NU IEMAND IS MET EEN BEPERKING, TAAKSTRAF OF UITKERING, HET IS HIER NET EEN SOORT MINI-MAAT SCHAPPIJ.’

Duurzame mobiliteit

Rally- en oplaadstress?

In 2023 wordt er voor het eerst een Cape to Cape Rally georganiseerd met uitsluitend elektrische auto’s. In tegenstelling tot eerdere edities staan slim rou teplannen, berekeningen maken, kaartlezen, op tijd rij den en doorzettingsvermogen meer dan ooit centraal in het concept. De kernvraag is dan ook: wáár en hoeveel ga je opladen? Waarschijnlijk zal er zo’n twintig keer een oplaadmoment gevonden moeten worden tussen 27 april en 5 mei 2023. De winnaar van de Electrified Cape to Cape Rally wordt de eerste officiële wereldrecord houder met elektrische auto’s.

Wereldrecord

Het huidige wereldrecord ‘Cape to Cape’ staat op dit moment op 55.41 uur over een afstand van 5.800 km –de kortste/snelste verbinding van noord naar zuid. Dat is een gemiddelde van ruim 104 km per uur. De route is destijds non-stop gereden met – zo zijn de spelre gels – inachtneming van de plaatselijke verkeersregels. Te hard rijden mag dus niet, nergens. Doorrijden door rode verkeerslichten evenmin. Je bent als rijder gewoon een verkeersdeelnemer die zich keurig houdt aan de voorgeschreven regels. Indachtig het feit dat de gemid delde snelheden op de kaartleestrajecten lager liggen dan op de doorgaande routes, verwacht de organisatie dat er nu een eindtijd van circa 72 uur wordt gehaald. • Meer informatie: www.rallywereld.nl

Citroën kiest andere route

Het Franse automerk komt met een aanpak die zij zelf het predikaat ‘radicaal, verantwoordelijk en optimistisch’ meegeven.

Dit staat symbool voor de toekomstplannen van Citroën die ingaan tegen de industrietrends naar zwaardere, complexere en duurdere emissievrije gezinsauto’s. Dit leidt concreet tot een auto genaamd Oli (spreek uit: all-e) met een opvallende conceptuele vormgeving. Het doel is: veelzijdige en plezierige puur elektrische mobiliteit, die het leven leuker maakt en past bij elke leefstijl.

Rijdend laboratorium

De ambitie is een ‘best-in-class’ levenscyclusanalyse dankzij minder gewicht en minder complexiteit, gerecyclede en recyclebare materialen, betaalbaarheid, duurzaamheid en een lange levensduur. Door een auto als een optimistisch ‘rijdend laboratorium’ te bouwen ontstaat er ruimte voor een benadering van de toekomst. Minder dan duizend kilo zwaar, een actieradius van 400 km, topsnelheid beperkt tot 110 km/h voor maximale efficiëntie en een energieverbruik van 10 kWh/100 km; opladen van 20 tot 80 procent in ongeveer 23 minuten. De Oli kan telkens worden gerepareerd, opgeknapt en opgewaardeerd met gerecyclede onderdelen voor opeenvolgende eigenaren. Op deze manier wil Citroën eenvoudige, volledig elektrische mobiliteit voor iedereen bieden, om het dagelijks leven te veraangenamen met de laagst mogelijke impact op het milieu.

•

Verdichten plus duurzame mobiliteit: gouden combi

Het verdichten van de bestaande stad met meer wonin gen in combinatie met het vernieuwen van het mobili teitssysteem is – ook financieel gezien – voordeliger dan bouwen buiten de stad.

Onderuit

Dat blijkt uit een omvangrijk onderzoek dat KAW, Ecorys en Goudappel uitvoerden in opdracht van het ministe rie van Infrastructuur & Waterschap. Hiermee wordt nu ook financieel onderbouwd dat stadsinbreiden en -ver dichten minder geld kost dan bouwen in het weiland. Daarmee wordt het vaak gebruikte argument dat inbrei ding duurder zou zijn dus onderuit gehaald. De kracht zit hem vooral in de combinatie. Bij duurzame mobiliteit kan bijvoorbeeld worden gedacht aan fietstunnels en -paden die wijken ontsluiten.

Steeds meer buscampers

Sinds de coronacrisis is het aantal kampeerders enorm gegroeid. En dat merken ze bij Buscamper Op Maat. De nieuwe aanvragen voor buscampers nemen maande lijks toe.

Enorme groei in kampeerders

Sinds de coronacrisis is het aantal kampeerders ge groeid van zo’n drie miljoen actieve kampeerders naar inmiddels een miljoen meer, volgens Nu.nl. De reisstop naar het buitenland leidde tot grote kampeerbehoefte bij Nederlanders.

Marjon Kaper, directeur reizen van de ANWB, voor spelt dat die behoefte de komende tijd zal blijven groei en: ‘Nederlanders hebben het kamperen herontdekt.’

Volgens Wei Hu, eigenaar van Buscamper Op Maat, wordt de doelgroep diverser. ‘Steeds meer jonge gezin nen met kleine kinderen schaffen een buscamper aan. Om weekendjes weg en tijdens schoolvakanties op pad te gaan.’ Omdat er meer kampeerders bijkomen neemt de vraag naar betaalbare campers toe.

Tweedehands Volkswagenbusjes

Als basis nemen ze bij Buscamper Op Maat een tweede handse Volkwagenbus. Om er vervolgens een compleet nieuw interieur in te bouwen. Helemaal samengesteld naar de smaak en wensen van de klant. Zo kun je op reis in een nieuwe buscamper voor een fractie van de nieuwprijs. De laatste tijd zijn als gevolg van de oorlog in Oekraïne de prijzen van materialen omhoog gescho ten, maar dat mag voor Wei Hu de pret niet drukken: ‘Wij merken dat hout bijvoorbeeld duurder is geworden.

Geïntegreerd

In het onderzoek functioneert stadsinbreiding in combi natie met duurzame mobiliteit als motor voor duurzame, klimaatadaptieve en sociale vernieuwing. Er zijn meer onderdelen van zo’n geïntegreerde aanpak: stadsver groening, het bevorderen van de gezondheid van de bewoners, veiligheid en het op peil houden van stads voorzieningen en levendigheid. Door de mobiliteit slim in te richten worden ook zaken zoals CO2-uitstoot en luchtvervuiling tegelijk aangepakt. •

En niet alleen hout, maar ook apparatuur zoals accu’s, omvormers en gasstellen. Hierdoor hebben we de prij zen van buscampers iets moeten laten stijgen. Maar on danks de prijsstijgingen, neemt de vraag naar campers bij ons niet af. Mensen zijn massaal op zoek naar een betaalbare, leuke vakantie met het gezin. Ook de vraag naar huurcampers blijft groeien. Steeds meer mensen willen weten hoe het is om in een buscamper te stap pen, de motor te starten en op avontuur te gaan.’ Meer informatie: www.buscamperopmaat.nl •

Zuiver zakelijk Blijf vernieuwen

Vernieuwing die de wereld mooier maakt

Begin november werd de Nederlandse Innovatie Prijs 2022 uitgereikt aan het bedrijf MIMETAS. Hun uitvinding gaat ervoor zorgen dat er geen proefdieren meer nodig zijn voor medicijntesten.

Bovendien worden wetenschappers in staat gesteld om het proces van ontwikkeling van nieuwe medicijnen te versnellen.

Door BRIAN DE MELLO

Ruim zevenhonderd bedrijven waren in eerste in stantie geselecteerd om mee te dingen naar deze prestigieuze prijs die een initiatief is van het Am sterdam Centre for Business Innovation van de Uni versiteit van Amsterdam, onder leiding van prof. dr. Henk Volberda. Ieder jaar worden op basis van de Nederlandse Innovatie Monitor organisaties gese lecteerd die excelleren op het gebied van innovaties die bijdragen aan verbetering voor mens en milieu.

1

Nick Schilder, Jos Joore en Henk Volberda (vlnr)

2

Nederlandse Innovatie Prijs 2022

De prijs wordt jaarlijks uitgereikt tijdens het Natio naal Innovatiediner van de Big Improvement Day in samenwerking met Amsterdam Centre voor Business Innovation en AVROTROS.

Kweekplaat

Prijswinnaar MIMETAS richt zich op het creëren van menselijke 3D ziektemodellen die kunnen worden gebruikt voor het ontdekken en ontwikkelen van nieuwe geneesmiddelen. Het bedrijf ontwikkelde de OrganoPlate, een soort kweekplaat waarop zeer kleine levende modellen (op ‘microformaat’) van menselijke organen worden gekweekt –waaronder long- en darmweefsel en de lever –die van bloedvaten en zelfs van ziektes voorzien kunnen worden.

‘MIMETAS kan door het gebruik van het microorgaan met medicijnen experimenteren, waardoor ze efficiënter, goedkoper en gerichter kunnen worden ontwikkeld én dierproeven niet meer nodig zijn. Dit is een baanbrekende innovatie in de farmaceutische sector en een voorbeeld van kennisintensief onder nemerschap. Dit, gecombineerd met het gezonde businessmodel en de internationale groei die het bedrijf laat zien, was voor de jury doorslaggevend. Absoluut een terechte winnaar!’, aldus juryvoorzitter professor Volberda, hoogleraar Strategie & Innovatie

aan de UvA en directeur van het Amsterdam Centre for Business Innovation.

‘Het hele MIMETAS-team is bijzonder trots op deze erkenning’, zegt Jos Joore, CEO van MIMETAS, ‘Omdat we vandaag de dag een wereldwijde organi satie zijn, waarderen we deze erkenning van het pu bliek en de jury in ons thuisland enorm. Wij geloven dat de sterke innovatie-ruggengraat in Nederland de radicale innovatie-mindset van MIMETAS heeft ge voed. Deze mentaliteit is absoluut noodzakelijk om de manier waarop we nieuwe therapieën ontwikke len, onopgeloste ziekten aanpakken en dierproeven verminderen, te blijven veranderen.’ De prijs werd uitgereikt door Nick Schilder, die zich naast zijn mu zikale carriere bezighoudt met duurzame initiatieven. Voor AVROTROS presenteerde hij onder andere het tv-programma De Wereld van Morgen, waarin innova tieve bedrijven in beeld komen.

Joore: ‘Er zijn nog zoveel ziektes die we niet kunnen genezen, omdat er nog te weinig zicht is op wat er precies in ons lichaam gebeurt. Denk aan Alzheimer, ALS en verschillende soorten van kanker. Bij MIMETAS streven we ernaar om deze cruciale, missende informatie boven tafel te halen om zo de nodige medicijnen te kunnen ontwikkelen en een fundamentele disruptie teweeg te brengen in de geneesmiddelenindustrie.’

Zuiver zakelijk Blijf vernieuwen

2

Zeven genomineerden in het zonnetje In augustus dit jaar werden er door de jury op basis van deelname aan de Nederlandse Innovatie Monitor, deskresearch en locatiebezoeken zeven bedrijven genomineerd voor de Nederlandse Innovatie Prijs. Dit waren, naast MIMETAS, onder andere Basilisk SelfHealing Concrete, Logiqs, PHYSEE en The eNose Company. De genoemde bedrijven gingen door naar de volgende ronde, waarin het publiek de winnaar mocht bepalen door te stemmen. Deze in totaal ze ven genomineerde bedrijven ontvingen namens de Big Improvement Day de BID Innovation Awards. ‘Wij zijn trots op deze bedrijven, aangezien ze bij de laat ste zeven behoorden, van de in totaal 712 deelne mende bedrijven’, aldus Ralph van Hessen, directeur Big Improvement Days tijdens de prijsuitreiking in Kasteel De Wittenburg te Wassenaar.

•

17 januari: Big Improvement Day

De Big Improvement Day is in 2008 opgezet vanuit de behoefte om positieve ontwikkelingen in Nederland te belichten en verder te brengen. In 2009 werd de BID daarom bekroond met de Gouden Giraffe. Sindsdien is BID de afgelopen vijftien jaar uitgegroeid van één event per jaar, tot hét platform voor ontmoeting, nieuwe ideeën en vooruitstrevende samenwerking tussen de publieke en private sector. Partners van BID – de top van de Nederlandse overheid, het bedrijfsleven, sport, zorg en onderwijs –komen gedurende het jaar meerdere malen samen tijdens Improvement Days om contact te leggen, kennis te delen, visies te tonen en samenwerkingen aan te gaan. Met interesse, optimisme en inzet waarbij samenwerking ten behoeve van duurzaamheid, innovatie, sport, ondernemerschap, educatie, leiderschap en vooruitgang centraal staan. Deze positieve energie wordt voortgezet via de BID beweging en haar partners, waaronder The Optimist De Big Improvement Day 2023 vindt plaats op 17 januari 2023 in AFAS Circustheater, Scheveningen. Meer informatie: www.bigimprovementday.org

‘DE STERKE INNOVATIERUGGENGRAAT IN NEDERLAND HEEFT ONZE INNOVATIEMINDSET GEVOED.’

Tijd voor de winter

We gaan inmiddels richting eind december. Over december en de eerste maanden van het nieuwe jaar valt veel te vertellen. Dat begint al bij dat de winter eigenlijk helemaal niet start in december.

Als je op een meer energetische manier naar de sei zoenen kijkt, zul je ontdekken dat december eerder het hoogtepunt van de winterperiode is. De naar bin nen gerichte energie, de behoefte aan stilte en rust, is in december maximaal. Energetisch start de win ter daarom al in november en gaat het door tot on geveer het begin van de maand februari. In februari start de energetische lente.

Lastig seizoen

In onze westerse cultuur is de winter een lastig seizoen, net als de herfst eigenlijk. In onze manier van samenleven hebben we namelijk de nadruk gelegd op de expansiefase. Expansie en naar buiten gerichte groei zijn gelijk komen te staan aan leven en werk. Er is nauwelijks ruimte voor contractie (herfst en begin winter) en al helemaal niet voor stilte (winter). We zijn verslaafd geraakt aan activiteit, creatie en consumptie alsof we ons in een continue lente en zomer wanen.

Noodzaak van stilte

Het geloof in oneindige expansie klopt natuurlijk niet. Er is niets in de natuur dat oneindig groeit. Contractie en stilte zijn noodzakelijk in ons leven. Daarbij moet je weten dat stilte alleen kan komen als er werkelijk sprake is geweest van contractie en nieuwe groei kan alleen komen als er stilte is geweest. Stilte gaat over eenheid en alleen vanuit die eenheid komt de natuurlijke impuls voor een volgende fase van groei en expansie. Elk jaar weer opnieuw. Als je dat goed begrijpt, heb je het belangrijkste te pakken en be grijp je waarschijnlijk ook het belang van deze (rust-) periode: de winter.

Door MARCEL TJEPKEMA

‘ONDER DE AARDE BEWEEGT VAN ALLES, ER

KOMT AL IETS OP, MAAR ER IS NOG NIETS ZICHTBAAR.’

De nacht

vernieuwen

Wil jij ook leren hoe je het ritme van de seizoenen vertaalt naar je leven en werk?

Scan de QR-code om contact met Club Groeneveld op te nemen.

De winter is de nacht van het jaar. Het is de slaapperi ode en in de slaap zijn er volop krachten van vernieu wing en zuivering aan het werk. De zaden die in de herfst in de aarde zijn gevallen, komen dieper in de grond te liggen en hebben rust nodig. Dat geldt ook voor ons als mens. Zie daarbij jouw zaden als bijvoor beeld alle ideeën, gevoelens, gedachten, enzovoort. Ze zeggen weleens dat als je de winter met aandacht beleeft, dan komen jouw wortels dieper in je ziel te liggen. En dat is volgens mij ook echt zo.

Voeding

In de winter vindt er voeding plaats van deze wortels. De voeding zorgt ervoor dat er voldoende energie komt om in het nieuwe voorjaar de strijd aan te kun nen. Voor de natuur om ons heen is dat de strijd met de vorst; de strijd om de blaadjes en bloesem naar buiten te laten gaan. Daar is energie voor nodig en die energie verzamel je in de winter. Je weet nooit hoeveel zaadjes er in de volgende lente naar buiten gaan komen. Dat is niet aan ons. Daarover ben je niet de baas. Eén van de belangrijkste dingen die je in de winter leert is dat het leven een autonoom proces is dat je kunt volgen. Het vraagt je om vertrouwen te houden terwijl alles donker en kaal wordt.

Nieuw leven

De winter gaat in feite over het archetype van de dood en de wederopstanding. Dat geeft gelijk ook de paradox aan van deze periode. In de winter gaat het over verval, afscheid en kaal worden, maar ook over de start van nieuw leven; groei gehuld in rust. Het betekent dat er te midden van rust en stilte een opbouw van energie plaatsvindt, die later in de lente tot nieuwe vormen zal leiden. In de winter leer je dat verval, afscheid nemen en kaal worden onderdeel zijn van het leven, maar dat er ook altijd iets is dat doorgaat.

Januari

Vervolgens is er de stap naar januari, de eerste maand van het nieuwe jaar. Het belangrijkste is dat je de algemene sfeer van januari begrijpt. Die alge mene sfeer gaat erover dat januari de maand van de winterslaap is. Januari is een periode van rust; een periode waarin er weer levenskracht opgebouwd wordt. Als je dat naar jezelf vertaalt, betekent het dat je door middel van rust en langzaam opstarten ruimte geeft aan de opkomende energie. Je kunt ook zeggen dat januari de periode is na de stilte van het jaar, maar nog voordat er een nieuwe fase van expan

sie en groei start. Onder de aarde beweegt van alles, er komt al iets op, maar er is nog niets zichtbaar.

Ademhaling

Je kunt je het proces van januari goed voorstellen aan de hand van je ademhaling. Ook onze ademhaling kent een ritme van expansie, contractie en stilte. De inademing is de expansie, de uitademing is de contractie en net voor de nieuwe inademing is er een moment van stilte. Probeer eens met aandacht de ademhaling te volgen. Dus je ademt in. Dan adem je uit. En na de uitademing wacht je even. Het is even helemaal stil. Nu is het dat vanuit deze stilte weer een nieuwe inademing opkomt; een nieuwe fase van expansie.

Momentum

Ga daarna een stap verder. Visualiseer je bij het vol gen van de ademhaling dat de ademhaling als het ware door je heen stroomt en bij de uitademing je lichaam verlaat, via het punt onder je staartbeen. Stel je voor dat de ademhaling diep de grond ingaat on der je. Daarna komt er vanuit datzelfde diepe punt een nieuwe ademhaling naar boven, die weer via je staartbeen je lichaam ingaat. Pas als de ademhaling voor je gevoel bij dat punt is, adem je in. Januari is als de ademhaling die opkomt en naar je staartbeen beweegt. Dat momentum. Er komt iets op, maar je ademt nog niet werkelijk in. In januari is alles enkel nog in de kiem aanwezig.

Vernieuwing

Je begrijp dat januari een lastige maand is voor onze persoonlijkheid. Januari vraagt je om rust te houden, terwijl je dus kunt voelen dat er allerlei dingen om je heen en in jezelf gebeuren of opkomen. Dat is niet iets dat we graag horen in ons leven en werk. Wat kan helpen is om stil te staan bij hoe vernieuwing in je leven werkt. Schrijf eens op wat vernieuwing voor je betekent. Hoe geef jij vorm en ruimte aan vernieu wing in jouw leven en wat ondersteunt je daarbij? Door je aandacht hierop te richten, kun je vaak rusti ger blijven en herken je eerder verleidelijke impulsen om toch weer te snel te gaan. •

Alle artikelen die we maken over de seizoenen zijn geïnspireerd door het boek Leven en werken in het ritme van de seizoenen van Jaap Voigt. Met Jaap hebben we door de jaren heen een warme en voor ons belangrijke band op gebouwd. Hij leerde ons dat we als mens niet alleen de seizoenen aanschouwen, maar dat we ook de seizoenen zijn. Als je meer wilt weten, ga dan naar www.clubgroeneveld.nl

PERRON EUROPA

Slow travel, ofwel een langzame manier van reizen. Bart Giepmans en Bonita van Lier laten in hun boek Perron Europa zien hoe zij dat doen.

Al zo’n dertig jaar treinen Bart en Bonita dwars door Europa. Voor hen is deze manier van reizen vanzelfsprekend. Samen met het team van hun website Railtripping.com schreven ze dit boek voor iedereen die graag met de trein op reis wil, maar niet weet waar te beginnen.

Fotografie: Bart Giepmans

Kaart: Jelle F. Post

Perron Europa werd een bundel van zo’n vijftig langere en kortere treinreizen door Europa. Allen zijn het de favoriete railtrips van de auteurs, kris-kras over het conti nent, die de lezer genoeg inspiratie geven op Europa in eigen tempo te ontdekken. Speciaal geschreven voor iedereen die in Nederland of België op de trein stapt. Naar buiten kijken en het landschap zien veranderen, onderweg een boek – of tijdschrift – lezen, desnoods een beetje werken. Ontspannen aankomen midden in een stad, of juist uitstappen aan het einde van de spoorlijn waar de natuur begint en waar je kunt genieten van prachtige vergezichten. Reis je (langzaam) mee?

Meer informatie: www.railtripping.com

Bart Giepmans kreeg op zijn tiende verjaar dag van zijn vader een NS-Jaarkaart cadeau om Nederland te ontdekken. Zijn treincarrière begon als steward voor de Alpen Express van NS en in Disneyland Parijs. Daarna volgden communica tiebanen bij NS, Deutsche Bahn en Eurail. Zijn be langrijkste ‘baan’: vrienden motiveren om minder te vliegen en vaker de trein te nemen.

Bonita van Lier werkte als culinair- en reisjourna list voor diverse lifestylemagazines. Ze was jaren lang redacteur en contentspecialist bij NS en de bladmanager van Rails en Spoor. Momenteel is ze customer experience manager van de treinstati ons Utrecht-, Den Haag- en Rotterdam Centraal.

Andere leden van team Railtripping zijn Gerdien Barnard, Bonnie Joosten, William Simpson en Paulo Marques.

OPTIMISTISCHE OPLOSSINGEN

In de vorige editie legden we de vraag voor: ‘Hoe denken burgers over het huidige bestuur van onze wereld en welke oplossingen kunnen wij met zijn allen bedenken?’

We ontvingen onder andere een reactie van Femke, die ondanks al het falen op bestuursniveau, op timistisch blijft over de daadkracht van de jeugd.

Vetorecht

Het probleem is dat er geen sprake is van een ‘hui dig bestuur van de wereld’. Samenwerkingsverbanden zoals de VN hebben te weinig slagkracht, al moet ik wel bekennen dat ik verbaasd ben over de stelligheid van de huidige secretaris-generaal Guter res, die met name over het klimaat moedige uitspraken durft te doen.

Zolang er een vetorecht is waardoor grote misdaden ongestraft kunnen passeren, gaat er geen spra ke zijn van een wereldbestuur. Misschien is dat aan de ene kant wel goed, want je wilt niet dat één gek het voor het zeggen krijgt.

Ik ben optimistisch dat onze volgende generatie het beter gaat doen, omdat ze meer verbonden zijn met elkaar en beter geïnformeerd over wat er allemaal gebeurt in de wereld. Wie de jeugd heeft, heeft gelukkig de toekomst.

Femke R.

Wereldleiders

Het huidige bestuur van onze wereld is natuurlijk heel breed en heeft verschillende culturen en ver schillende geloven. Onze wereld lijkt wel te ‘verharden’ in die zin dat er extreme uitersten in gedachten en beleving zijn. Een uiterst rechts en uiterst links beeld, die te sterk gepolariseerd zijn, zonder open te staan voor de mening of het gevoel van de ander. Degene die het hardste schreeuwt krijgt de aandacht. Maar is het altijd van gemeenschappelijk belang om daar gehoor aan te geven? Luisteren we nog wel naar elkaar, of gaan we een gesprek in vanuit ons eigen gelijk? Wat ik schrijnend vind is dat wereldleiders dit ook doen. Zij laten de polari

In deze rubriek bieden we jou als lezer een plek om je suggestie over een bepaald onderwerp met ons te delen. Met een positieve insteek zijn alle oplossingen welkom. Deel jouw idee via redactie@theoptimist.nl

Door DE REDACTIE

satie ook zien. Duidelijk voorbeeld hiervan is Do nald Trump. Als er op dit niveau al geen respect voor elkaar is, hoe is het dan bij ‘de normale mens’? Er spelen pittige wereldwijde problemen, die veel aandacht vragen en duidelijk een voorbeeld zijn dat er niet naar elkaar geluisterd wordt. Althans zo ervaart de ander dat. Misschien als Poetin meer ‘gehoord’ was, was hij geen oorlog in Oekraïne be gonnen. Er zijn prachtige oplossingen te vinden met elkaar en die zijn wat mij betreft oneindig, dat is ook weer de kracht van de mens. Het is wel erg belangrijk dat we dit benaderen vanuit de natuur, daar ook trots en zuinig op zijn met elkaar. Vanuit onze oer-oorsprong is er wellicht meer respect naar elkaar op te brengen en kunnen we oplossingen meer samen vinden. Ik draag – in dialoog – daar graag mijn steentje aan bij.

Hans Lentz

Geldstromen

Toevallig las ik laatst een artikel over een kortgeleden gehouden enquête onder zo’n twintigduizend mannen en vrouwen van over de hele wereld. Die enquête gaf aan dat over het huidige bestuur nu grote onvrede bestaat. Dat geeft mij het gevoel dat deze burgers helderder kunnen nadenken over de toekomst van de wereld dan de huidige bestuurders.

Mijn voorstel is om onze wereld vanaf nu te gaan zien als ons Global Village. Met een periodiek aftre dende burgemeester en wethouders die ervoor gaan zorgen dat alle mensen – waar en in welke landen ook ter wereld – niet meer omkomen van honger en armoe. Met verstrekking van de gelden aan alle mensen, die nu onder de armoedegrens leven. Dat kan best, omdat de zon ons dagelijks voldoende energie voor zoveel geld toezendt om dat alles te kunnen bekostigen. Mogelijk met gelduitgifte vol gens een nieuw stelsel. Maar wél met controle op zowel inflatie als deflatie, zodat we met zijn allen niet in een recessie terechtkomen. Dat brengt mij op het idee om een nieuwe wereldwijde samenwer king (VN 2.0) in het leven te roepen om de mon diale geldstromen te beheren en zo nodig nieuwe geldmiddelen te creëren. Want er ontbreekt nu een samenhangend beheer van die geldstromen. En dat terwijl het uitgeven van geld in feite een democra tisch grondrecht is van alle landen gezamenlijk.

Jelle

Natuurwetten

Bestuurders van onze wereld zijn een schakel tussen wereldvrede behouden en de wereldeconomie in stand houden voor een leefbare planeet – of zouden dit moeten zijn. Daar balans in vinden zal altijd lastig blijven vanwege belangen, geld, status en macht en universele natuurwetten. De meeste mensen hebben toegang tot algemene universele kennis, op het gebied van wetenschap, natuur, geschiedenis, klimaat etc. en zetten hun talenten, kennis, kunde, inzichten en ervaringen al jaren in voor een betere wereld. Daar hoef je niet eens een universitaire opleiding voor gehad te hebben. Velen hebben afgelopen decennia een brede welvaart gekend. Besturen, zowel wereldwijd als lokaal en nationaal zijn niet meer van deze tijd. Iedereen kan zijn eigen keuzes maken voor natuurherstel, dan blijft er genoeg over voor een goed leven voor iedereen op planeet aarde. Geld, status, macht en oude structuren loslaten. Want de natuur is mooi in al haar pracht en praal, kleurrijk in het voorjaar, kaal in de winter. Iedere keer opnieuw een nieuwe ronde, nieuwe kansen en dat geldt voor mensen ook. De overheid neemt maatregelen, verandert wetten, doet haar best, maar instanties willen vaak nog vasthouden aan hun eigen oude structuren en verouderde regels maar doen hun werk, hebben in ieder geval een (goedbetaalde) baan. Daarom denk ik dat iedereen gewoon vanuit zijn eigen leven werk kan maken van een goed leven met respect voor zijn medemens en de natuur. Iedereen is gelijk. Altijd komt alles goed. Marga van den Boom

De nieuwe vraag

De vraag voor de volgende keer: wie verdient er volgens jou een nieuwe kans? ‘Fouten maken is menselijk, vergeven is goddelijk’ wordt weleens gezegd. Vertel ons wie met een schone lei mag beginnen in 2023 en natuurlijk: waarom?

Stuur je suggesties naar: redactie@theoptimist.nl.

Geef mij je kernenergie-angst

Veel mensen krijgen de kriebels bij het denken aan het woord ‘kernenergie’. Soms zelfs meer dan de kriebels; er ontstaan af en toe pure angstgevoelens. Maar is dat wel terecht? Voormalig hoofdredacteur van The Optimist, Marco Visscher, behoorde ooit tot de categorie radicale tegenstanders van nucleaire krachtbronnen. Na grondig onderzoek is zijn kijk gekanteld en schreef hij het boek Waarom we niet bang hoeven te zijn voor kernenergie: De emoties en de feiten. Over hoe we met optimisme naar deze complexe materie kunnen kijken.

MARCO VISSCHER

Door

In 2000, als jonge redacteur van dit tijdschrift (toen nog: Ode), vernam ik over een klimaatconferentie waar kernenergie werd gepresenteerd als een van de oplossingen. Ik moest er niets van hebben. Er was immers, schreef ik, ‘overweldigend bewijsmateriaal dat kernenergie niets goeds te brengen heeft voor mens en natuur’. De agendering van kernenergie noemde ik ‘verontrustend’.

Langzaam veranderde ik van mening. Rond 2010 zag ik hoe vooraanstaande denkers uit de groene beweging zich gingen uitspreken voor kernenergie: Stewart Brand, James Lovelock, George Monbiot… Zij waren niet tegen windmolens of zonnepane len, maar wezen op het nut van een constante bron van CO2 -vrije energie. Ze beweerden dat er veel misverstanden bestaan over de veiligheid van kerncentrales en de gevaren van radioactief afval. He lemaal overtuigd was ik nog niet. De argwaan zat diep.

Nadat ik in 2018 een boek schreef, De energietransitie , moest ik concluderen dat zon en wind voorlopig onvoldoende zullen bijdragen aan een drastische verlaging van de CO 2 uitstoot. Het was me duidelijk dat we méér moesten doen. Wat dan? Op de laatste pagina’s vroeg ik me voorzichtig af of kernenergie een optie was. Jubelend was ik allerminst. ‘Veiligheid blijft een heikele kwestie’, schreef ik. De vraagstukken rondom de

berging van kernafval noemde ik ‘complex’.

Mijn boek was amper versche nen toen Arjen Lubach in een uitzending van zijn satirisch tvprogramma allerlei ingesleten ideeën over kernenergie onderuit haalde. Met die aflevering zette hij veel mensen aan het denken. Mij ook. Ik verdiepte me in het onderwerp, las boeken en sprak experts. En na een tijdje begon het te dagen: vrijwel alles wat we denken te weten over kernenergie blijkt onjuist.

Sterker, vaak zit het precies andersom.

Terwijl ikzelf verder opschoof naar het kamp van de voorstan ders gebeurde er ook iets anders: ik kreeg meer begrip voor het wantrouwen in de samenleving. Ik raakte geboeid door hoe ons denken over kernenergie is bei nvloed door maatschappelijke onlusten, politieke beslissingen, financiële belangen en markante figuren in de geschiedenis. Wát een ongelooflijk verhaal is dat! Het is een drama vol tragiek, met helden en antihelden. Een specta culair verhaal over hoop en vrees, verbazing en afschuw.

Voor een antwoord op de vraag wat wij nu met kernenergie gaan doen, lijkt mij een andere vraag minstens zo gepast: wat doet kernenergie eigenlijk met óns? Daarom schreef ik een boek, waarvan ik hoop dat het inzicht biedt in waarom we ons onge makkelijk voelen bij kernenergie en waarom dat niet nodig is.

Rebellie

‘De grote vijand van de waar heid is vaak niet de leugen – op zettelijk, gekunsteld en oneerlijk – maar eerder de mythe: hardnek kig, overtuigend en onrealistisch.’ – John F. Kennedy, van 1960 tot 1963 president van de Verenigde Staten

Hij is niet bepaald in een goed humeur. Best gek. James Hansen is een van de eerste en meest ge zaghebbende wetenschappers die waarschuwden voor klimaatver andering, en hij bevindt zich op de jaarlijkse klimaatconferentie. Eindelijk een plek waar de hele wereld samenkomt voor afspra ken over een lagere CO2 -uitstoot!

Maar als we tegenover elkaar zitten, tijdens de Klimaattop van 2017 in Bonn, blijkt dat Hansen er weinig vertrouwen in heeft. Hij zucht eens diep. ‘Het zijn maar woorden.’

Zijn kenmerkende hoed ligt op de tafel tussen ons. ‘Politici zéggen wel dat we catastrofale veranderingen in het klimaat moeten voorkomen,’ vervolgt Hansen, ‘maar dit soort onderhandelingen maakt geen zier uit. Regeringsleiders geven elkaar schouderklopjes en lachen vriendelijk voor de foto, maar al die woorden? Bullshit.’

Ja, we mogen James Hansen gerust ongeduldig noemen.

Hij heeft er ook alle reden toe. Sinds het Kyoto-protocol in 1997 heeft ieder klimaatverdrag een verwaarloosbaar effect op de uitstoot van broeikasgassen. On danks alle mooie beloften is de concentratie CO2 in de atmosfeer sterk toegenomen. Het lijkt erop dat we moeten leren leven met de

‘Vrijwel alles wat we denken te weten over kernenergie blijkt onjuist.’

1

gevolgen, en volgens Hansen lie gen die er niet om.

De keuze voor Duitsland als gastheer van deze conferentie van de Verenigde Naties zou veelbelovend moeten zijn. Hier maken windmolens en zonnepanelen een ongekende opmars. De Duitse regering heeft er al honderden miljarden euro’s aan uitgegeven. Het gastland geldt als een gidsland.

Of toch niet? Hansen denkt er in elk geval anders over. ‘Stroom uit zon en wind,’ legt hij uit, ‘is zeker nuttig, maar kan nog niet langdurig en betaalbaar worden opgeslagen voor als het weer niet meewerkt.’ Dus vallen de Duit sers terug op centrales op aardgas of steenkool die dan een tandje moeten bijzetten. Om van fossiele brandstoffen af te gaan met slechts weersafhankelijke stroom is naar Hansens oordeel dan ook ‘geen goede strategie’.

De cijfers bewijzen zijn gelijk. De CO 2 -uitstoot in de Duitse elektriciteitsvoorziening is in de afgelopen jaren amper afgenomen. Sterker, het jaar vóór de klimaattop steeg die nog.

Duitsland beschikt over enkele van Europa’s meest vervuilende kolencentrales. De CO2 -uitstoot per inwoner ligt boven het Europese gemiddelde.

En wie is James Hansen dan wel? Hansen is een boerenzoon, geboren in 1941 in een stadje in Iowa, in het maïs producerende hart van de Verenigde Staten. Tijdens zijn studies astronomie en natuurkunde kreeg hij een opvallende interesse in de stofwolken rondom Venus. Hij ging werken bij de NASA, de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie. In 1969 vertrok hij voor een half jaar naar de Sterrewacht in Leiden. Daar leerde hij een Nederlandse vrouw kennen, Anniek, met wie hij zou trouwen, maar verder bleek hij toch vooral geboeid door Venus.

Na terugkeer in Manhat tan verschoof zijn aandacht. De ozonlaag in de atmosfeer werd aangetast door het gebruik van chemicaliën in alles van koel kasten en airconditioning tot schuimplastic en spuitbussen. Dat droeg bij aan een broeikaseffect, maar dat effect, zo leerde Hansen, kwam vooral door de verbranding van fossiele brand stoffen. Welke gevolgen zou dat hebben voor de planeet waarop hij leefde? Hansen liet Venus voor wat zij was.

Hij ging sleutelen aan een programma op wat destijds ’s werelds grootste computer was. Tijdens zijn lange dagen in het NASAlab in hartje New York – enkele etages boven Tom’s Restaurant, vermaard als het eettentje in de sitcom Seinfeld – ontwikkelde hij een van de eerste klimaatmodellen. De wetenschapper raakte ge alarmeerd.

Hansen deed onderzoek en gaf presentaties, maar het is zijn verklaring voor het Amerikaanse Congres in 1988 die alom wordt gezien als hét moment waarop klimaatverandering op de politieke agenda kwam. Zijn bood schap: het broeikaseffect bestaat, de aarde wordt warmer.

Op dat moment was Hansen hoofd van het Goddard Institute for Space Studies, de NASA-afdeling die zich bezig

‘Hansen ontwikkelde een van de eerste klimaatmodellen. De wetenschapper raakte gealarmeerd.’

Marco Visscher

houdt met atmosferische veranderingen. Dat zou hij blijven tot 2013, toen hij afzwaaide met op zijn naam een flinke stapel studies naar klimaatverandering die hoog aanzien genieten bij vakgenoten.

Terwijl Hansen de bewijzen voor de mondiale opwarming zag toenemen, raakte hij gefrustreerd over het falende klimaatbeleid. Fossiele brandstoffen waren ontmaskerd als de grootste boosdoener. Toch zijn ze nog steeds de dominante energiebronnen. Steenkool, aardolie en aardgas leveren zo’n 80 procent van het wereldwijde energieverbruik – een aandeel dat in de laatste veertig jaar nauwelijks is gedaald. Energie uit zon en wind is weliswaar in opkomst, maar in de mondiale energiemix zit hun gezamenlijke productie nu nog maar op 3 procent.

Toen de politiek bleef aanmodderen en hijzelf grootvader werd, besefte Hansen: we moeten méér doen, en snel ook.

Zo ontpopte de wetenschapper zich op latere leeftijd tot een activist. Hansen liet zich in de handboeien slaan bij protesten tegen fossiele brandstoffen. Hij verkondigde dat topmannen van oliebedrijven moeten worden aangeklaagd wegens misdaden tegen de menselijkheid en de na tuur. Kolentransporten vergeleek hij met de treinen naar een con centratiekamp.

Op de klimaattop in Bonn ziet Hansen de toekomst somber in. ‘Wij hebben te maken met een noodtoestand,’ vertelt hij. ‘Als we niet snel komen met een regelba re, schaalbare bron van CO2 -vrije energie, zullen onze kinderen en kleinkinderen dat moeten doen. Zij zullen nóg minder tijd hebben om de schade te repareren die wij veroorzaken.’

Er zijn oplossingen, meent Han sen. Even voor ons gesprek, op een persconferentie, sprak hij over een van die oplossingen. Hij had het over kernenergie. Zoveel succesverhalen over klimaatbeleid zijn er niet, weet Hansen, ‘maar de keren dat landen in staat waren om in korte tijd veel nieu we CO2 -vrije energie te produceren,’ zegt hij in Bonn, ‘deden ze dat telkens met kernenergie’.

Kennelijk is dat een ongemak kelijke waarheid. Tijdens de persconferentie, op een van de voorste rijen, schudden enkele activisten tegen kernenergie op zichtig hun hoofd. Na het verhaal van Hansen stelden ze kritische vragen. Kernenergie is toch veel te duur? Waar sla je het afval de komende tienduizenden jaren op? Niemand zit toch te wachten op kernenergie?

Hansen is zulke weerstand wel gewend. Het zit volgens hem zeker niet alleen bij de actiegroepen

die zich drukker maken over de eventuele risico’s van kernener gie dan over de echte gevaren van fossiele energie. In de samen leving stuit kernenergie op een diepgewortelde argwaan. Voor veel mensen heeft het iets boosaardigs, iets geniepigs. Voor hen hangt er een geheimzinnige, onheilspellende sfeer omheen, een dreiging van gevaar. Het is alsof de splijting van atomen, zoals dat gebeurt in een kernreactor, op deze wereld niet thuishoort.

De bezwaren tegen kernenergie zijn bekend. Een ongeluk maakt hele gebieden onbewoonbaar. De vrijgekomen straling zal in de wij de omtrek leiden tot misvormingen en ziekten. Er is geen manier om het afval tienduizenden jaren veilig op te slaan. De bouw van een kerncentrale – tussen 2000 en 2021 gemiddeld zesenhalf jaar – duurt te lang om nog iets te betekenen in de klimaatstrijd. Een terrorist die zich toegang ver schaft tot een kerncentrale zou kernwapens kunnen maken, of de boel kunnen opblazen…

Al die tegenwerpingen laten zich eenvoudig ontkrachten, meent Hansen, maar hij weet ook: niet iedereen laat zich gemakkelijk overtuigen. Nu hijzelf een kleine organisatie runt en afhankelijk is van donaties,

‘Het is alsof de splijting van atomen, zoals in een kernreactor, op deze wereld niet thuishoort.’

merkt Hansen iets van dat hardnekkige verzet. Veruit de meeste potentiële weldoeners steunen zijn protesten tegen de aanleg van oliepijpleidingen en zijn oproepen voor een internationale CO 2 -belasting, maar wanneer ze horen dat hij kernenergie een goed idee vindt, deinzen ze terug. Kernenergie?! Vaak leidt het ertoe dat ze zijn werk niet willen ondersteunen.

Hansen, schouderophalend: ‘Dat is dan maar zo.’

Het gesprek over kernenergie is lastig, begrijpt Hansen. Het is ook onvermijdelijk. Want de rol van kernenergie is nog niet uitgespeeld. Op de hele wereld zijn zo’n 440 kernreactoren in bedrijf, verdeeld over meer dan dertig landen, die samen 10 procent van alle elektriciteit leveren. In Europa brandt een op de vier lampen dankzij een kerncentrale. Geen andere bron produceert hier meer elektriciteit.

Er is volop beweging. Op dit moment worden er zo’n vijftig kernreactoren gebouwd. Ook zijn er landen, waaronder Nederland, met plannen om te bouwen. China kondigde eind 2021 aan dat het in vijftien jaar tijd liefst honderdvijftig kernreactoren wil bouwen.

De interesse in kernenergie is er niet alleen omdat het klimaat verandert, ook de wereld verandert. Al voordat Vladimir Poetin in februari 2022 zijn leger Oekraïne liet binnenvallen, klonk de behoefte om minder afhankelijk te zijn van fossiele brandstoffen uit Rusland. Met kerncentrales, draaiend op uranium dat uit alle windstreken kan komen, beschikt een samen-

hadden we kernenergie

echt nodig. Vandaag is dat wellicht anders.’

leving over een constante bron van CO2 -vrije stroom en warmte. Bovendien zal de vraag naar energie in de komende decennia aanzienlijk toenemen. Als de mensen in arme en opkomende landen een beter leven willen, zullen ze heel wat meer energie nodig hebben. Voor hun eigen welzijn is het beter als die energie komt van elektriciteitscentrales die de lucht niet vervuilen en het klimaat niet veranderen.

Nooit hadden we kernenergie echt nodig. Vandaag is dat wel licht anders.

Toch is het te vroeg om te con cluderen dat kernenergie in de lift zit. Tussen 1999 en 2020 werden weliswaar 104 kernreactoren opgestart, maar 103 werden geslo ten. Het aandeel van kernenergie in de wereldwijde energiemix is in de afgelopen 25 jaar gekelderd van 17 procent naar minder dan 10. Een aantal landen is vastberaden om er voorgoed mee te stop pen. Elders is de politieke steun kwetsbaar. Een ongeluk met een kerncentrale – niet ondenkbaar, ongeacht de bezweringen van voorstanders – zou de bouwplan nen zomaar kunnen torpederen.

Het IPCC, het klimaatpanel van de Verenigde Naties, geeft aan dat het tempo van de uitbrei ding van kernenergie wordt ‘af geremd wegens maatschappelijke bezorgdheid’ over de risico’s van ongevallen en kernafval.

In Bonn maakt Hansen een vergelijking met Galileo Galilei, de astronoom die zich vierhonderd jaar geleden realiseerde dat de aarde rond de zon beweegt. De autoriteiten vertelden Galilei dat hij maar beter kon instemmen met hun opvatting over de aarde als middelpunt van het universum, of anders… Galilei slikte. Zijn zwijgen maakte het leven voor hem een stuk makkelijker en hij wist, zo vertelt Hansen, dat zijn bevindingen op een goede dag vanzelf zouden doordringen.

‘Maar nu,’ zegt Hansen, ‘nu kunnen we niet zwijgen. Als we nu achteroverleunen en zeggen dat over een paar decennia vanzelf zal blijken dat de uitfasering van fossiele brandstoffen niet lukt zonder kernenergie, dan krijgen we wel gelijk, maar dan is het te laat!’

James Hansen – de wetenschapper, de activist – kan niet anders dan zeggen waar het op staat. Zo doet hij dat als hij praat over het klimaat, en zo doet hij dat als hij praat over kernenergie. ‘Het verzet tegen kernenergie is echt krankzinnig,’ verzucht hij. ‘Al die angsten – over straling, over afval, over ongelukken – hebben geen basis in de wetenschap. Ze zijn quasireligieus en irrationeel.’

Zou het?

Zou het echt? •

Waarom we niet bang hoeven te zijn voor kernenergie: De emoties en de feiten  Marco Visscher  Uitgeverij Nieuw Amsterdam ISBN: 9789046828663 320 pagina’s € 22,99

Verkrijgbaar in de webshop van The Optimist.

‘Nooit

Boekentips van Judith Maas

Ze zouden onderhand gemeengoed moeten zijn, de Sustainable Development Goals (SDG’s) die door de VN in 2015 zijn opgesteld. Het zijn zeventien duurzame doelen om van de wereld een betere plek te maken in 2030. Samen vormen ze een mondiaal kompas om uitdagingen als armoede, onderwijs en de klimaatcrisis aan te pakken. We zijn bijna hal verwege en hebben nog een weg te gaan, maar er is hoop; zowel vanuit individuen als vanuit organisa ties wordt er hard aan de kar getrokken.

1

Judith Maas

Eén van die organisaties is SDG Nederland, het netwerk van iedereen die aan de doelen wil bijdragen en Judith Maas is er sinds 2021 directeur. We vroegen haar vijf boeken te noemen die hoog op haar favorietenlijstje staan. Deze staan in het teken van haar dagelijkse werkzaamheden.

Boekentips

1

Kleine daden Net als The Optimist zet ook SDG Nederland zich in voor positieve actie, hoe somber de feiten soms ook zijn. Ik raak erg geïnspireerd door Babette Porcelijn: ze schreef een wetenschappelijk onder bouwde, samenhangende visie op de planeet, en maakte er een heerlijk praktisch en optimistisch doe-boek van. Kleine daden om je leven duurzamer in te richten. En duurzaam niet alleen in ecologi sche zin, maar ook in de zin van welzijn en geluk. Een geweldig (december)cadeau.

Het happy 2050 scenario

Babette Porcelijn Uitgever: Volt ISBN: 9789021423692 354 pagina’s € 26,99

Lees mee met Judith Maas op weg naar een wereld waarin doelstellingen voor duurzame ontwikkeling worden gehaald.

Kinderliteratuur

Kinderboekenschrijvers als Thea Beckman en Jan Terlouw hebben een belangrijke rol in mijn leven gehad. Ik kon zo opgaan in die boeken, herlas ze eindeloos. Tijdens mijn studie leerde ik over het belang van een collectief narratief, over hoe een paradigmaverschuiving op gang komt. Dat zijn be langrijke concepten bij het transitie-denken, nodig om de SDG’s te behalen. Maar nu besef ik dat die dikke stapel studieboeken voor mij persoonlijk veel minder bepalend was dan het boekenplankje met ijzersterke kinderboeken thuis. De serie Kinderen van Moeder Aarde is een van mijn favorieten: hoe na een derde wereldoorlog en een klimaatcrisis (sic!) het ijs op het vroegere Groenland, nu Thule geheten, is gesmolten en mensen het land weer langzaam opbouwen, onder leiding van vrouwen. Kinderliteratuur is een belangrijk onderdeel van onze cultuur.

Kinderen van Moeder Aarde

Thea Beckman Uitgeverij Lemniscaat ISBN: 9789056378950 350 pagina’s € 17,99

Perspectief

Daarom zet ik ook het boek De Toekomst is van ons op de lijst. Het eerste Nederlandstalige boek over het klimaat – voor elf jaar en ouder. De komende generatie moet hoe dan ook een deel van de rommel opruimen die wij hebben gemaakt, dat is de ongemakkelijke waarheid. Het is belangrijk dat ze nu al betrokken en geïnformeerd zijn; dit boek helpt daarbij. Het biedt perspectieven op de toekomst en oplossingen die kinderen kunnen bieden. Vanaf januari 2023 leverbaar.

De toekomst is van ons - Jongeren in actie voor het klimaat

Samuel Hanegreefs Clavis Uitgeverij

ISBN: 9789044848793 € 25,00

Deze boeken zijn verkrijgbaar via de webshop van The Optimist

Overstap

Een prachtig persoonlijk verhaal van een topvrouw met een topbaan in de financiële wereld, die een radicale carrièreswitch maakte. Haar zoon heeft autisme, en ze zag wat voor belangrijke rol zijn docenten speelden in zijn leven. Van Vroonhoven besloot dat ze ook van individuele betekenis wilde zijn voor mensen. Daarom stapte ze over naar het onderwijs. Opnieuw een topvrouw in een topbaan, maar deze topbaan wordt door de maatschappij volstrekt anders ingeschaald en beloond.

De Stap –Hoe mijn weg naar de top me naar het klaslokaal bracht Merel van Vroonhoven Uitgeverij Ambo|Anthos ISBN: 9789026354502 280 pagina’s € 21,99

Belasting anders?

Goed, deze klinkt saai, maar het is revolutionair: hoe verschuiving van belastingdruk van arbeid naar vervuiling in alle opzichten positief uitpakt. Meer banen, minder CO2 -uitstoot, minder ener gieafhankelijkheid, voldoende economische groei. Goed onderbouwd in een gezaghebbend rapport, en gepassioneerd verdedigd door de mensen van het Ex’tax project. De Belastingdienst zegt dat het kan, het ministerie van Financiën is positief, eigenlijk staan alle lichten op groen. Doen! We hebben in onze campagne www.duurzaamregeerakkoord.nl belastingverschuiving tot een van onze speerpun ten gemaakt.

Deltaplan belastingen, Ex’tax Project Online te lezen op www.ex-tax.com.

Dat is denk de rode draad van dit rijtje boeken: de passie van de auteurs spat van de bladzijdes af. Ook van het belastingrapport, Femke Groothuizen werkt hier al twaalf jaar aan en heeft ondertussen echt wat in beweging gekregen. Allemaal mensen die wat mij betreft het verschil maken.

Harry Starren

Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

‘ROEDELDIEREN HELPEN GRAAG. ZO OVERLEEFT DE SOORT.’

Geholpen

‘Ik weet wat ze onder “helpen” verstaan, ze hebben het met de kat gedaan. Die ligt nu lui en vadsig voor de haard’, zingt Herman van Veen als ik het goed onthouden heb.

Helpen is mooi maar niet zonder bijwerkingen. Dat zal iedereen met een overbezorgde moeder kunnen bevestigen. Soms zijn we met helpen niet geholpen.

Van de wal in de sloot.

In de pedagogiek kwam ik de term: ‘benige neglect’ tegen. Niets doen. Laten aanmodderen. Maar wel in de gaten houden. Soms staat helpen ontwik keling in de weg.  Helpen. Het heeft geleid tot curlingouders. Alle hindernissen wegnemen en voortdurend waardering uiten, is desastreus voor zelfredzaamheid. Daarom gaat er soms veel liefde uit van het vriendelijk geuite: zoek het uit!

In die prachtige roman van Bordewijk Karakter wordt dat op een radicale manier getoond. De hardwerkende hoofdpersoon Katadreuffe in zijn streven dwarsgezeten door zijn biologische vader Dreverhaven. Het boek stond op de lijst. Als Katadreuffe in weerwil van tegenslag meester in de rechten wordt, werpt hij zijn vader al diens tegen werkingen voor de voeten, waarop deze riposteert met: ‘Of heb ik je geholpen?’

Ik mag die Dreverhaven niet. Onsympathiek figuur. Maar hij heeft natuurlijk wel een punt. Hij krijgt daarbij de steun van Friedrich Nietzsche die zei ‘dat wat je niet doodt, je sterker maakt’.

Die school van harde leermeesters is uit de mode geraakt. Terecht, want het ging met veel misbruik gepaard. Maar of we met het omgekeerde nou zo geholpen zijn?

Laten we niet alle aandacht geven aan de geholpene. Hoe zit het met de helper? Niets zo lekker als iemand helpen. En geloof me, ik ben ervaringsdeskundige. Net als de overgrote meerderheid. Roedeldieren helpen graag. Zo overleeft de soort. De onderzoeker Frans de Waal heeft bij primaten laten zien dat we niet alleen wedijveren maar ook onbaatzuchtig kunnen helpen.

Laatst kwam ik ongelukkig ten val op de fiets en de helpers verdrongen zich om mij heen. Het ontroerde me, ook al kende ik het fenomeen. Wij zijn als soort de beroerdste niet.

Het is met helpen en geholpen worden als met veel dat bij ons hoort. Doe het en laat het je gebeu ren. Maar waak voor overdaad. En als het dan tóch gebeurt: niet zeuren. •

en Karin Knoop, Almere, 67 en 62 jaar

‘Het regenbooglint heeft altijd in bloei gestaan’

Door DENISE MAASSEN

Floriade is de wereldtuinbouwtentoonstelling die sinds 1960 in Nederland wordt georganiseerd. Om de tien jaar strijkt het evenement op een andere locatie neer. Na Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Zoetermeer en Venlo was het in 2022 aan Almere om van 14 april tot en met 9 oktober bezoekers van over de hele wereld te ontvangen – helaas bemoeilijkt door de reis- en vliegbeperkingen door het coronavirus. Vijf dagen voor het einde van de Floriade Expo 2022 troffen we daar Chris en Karin Knoop, twee enthousiaste rondleiders die bezig waren met hun allerlaatste ronde. Als echte optimisten toonden zij bezoekers dat technologie en natuur hand in hand kunnen gaan, zoals een kabelbaan als mogelijke schone manier van transport binnen een stad van de toekomst. Daarbij wezen ze op de soms wat verstopte kunstwerken op het terrein van zestig hectare, die je zonder rondleiding zeker gemist zou hebben.

Met de wat ouderwetse term ‘tuinbouwtentoonstelling’ en de vooral negatieve publiciteit is deze Floriade te kort gedaan. Chris en Karin willen voor deze rubriek graag het tegendeel bewijzen door ons enkele hoogtepunten te laten zien.

Satellieten

Anderhalf jaar geleden ging Chris met pensioen en besloot hij om eerst voor een jaar eens helemaal niets te doen. Daarna begon hij begin 2022 met het

geven van rondleidingen op de Floriade. Zijn vrouw Karin hielp al sinds 2018 mee met de opbouw van de expo. Geënthousiasmeerd door Chris, besloot ook zij om een cursus als rondleider te volgen. Sindsdien waren ze elke dinsdag en woensdag als gids te vinden op het terrein. ‘In het begin waren de rondleidingen vooral previews en stond je tot je enkels in de blubber. Nu is het voor mij afgelopen, maar Karin helpt nog steeds een handje mee, ook met het ontmantelen.’

Tijdens de afbouw krijgt zoveel mogelijk groen een nieuwe bestemming. ‘Met satellieten is tijdens de zomermaanden gekeken welke schoolpleinen de meeste warmte afgaven. Die scholen zijn aange schreven, of ze na afloop van de Floriade wat groener wilden worden. Daar reageerden veel scholen positief op. Zij krijgen in overleg met de ontwerper van de Floriade en het tuinbedrijf het groen dat overblijft. Ook de bewoners van Almere konden plantjes afhalen voor hun tuin. En zo wordt het dus zoveel mogelijk hergebruikt’.

Karin: ‘Het begon voor mij wat minder positief: eind 2017 zou mijn functie op mijn werk komen te vervallen en dreigde mijn ontslag. Ik vond me zelf nog wat te jong om achter de geraniums te gaan zitten, en toen kwam begin 2018 de oproep voor de Floriade. Dat ontslag is uiteindelijk niet doorgegaan, maar ik vond het bij de Floriade zo leuk om rondleidingen te geven, dat ik er ben gebleven.’

‘Wij wonen al 41 jaar in Almere waarvan 38 jaar in de wijk De Wierden, in Almere-Haven. Het groen wordt er door de bewoners onderhouden. We hebben dan ook een grote, groene achtertuin. Almere had in het begin ongeveer zevenduizend in woners, nu zijn het er rond de 218 duizend. Op de Floriade vind ik vooral de toekomstige woonwijk bijzonder: er is een hele infrastructuur aangelegd die blijft liggen, er zijn kavels aangelegd en natuur lijk het unieke Arboretum. Alle bomen en planten staan op volgorde van hun botanische naam. En alle drieduizend bomen op de Floriade blijven staan: dus de nieuwe stadswijk Hortus begint groen en klimaatvriendelijk.’

Vrijwilligers

De eerste bijeenkomst van de Floriade telde bijna honderd vrijwilligers, de meeste afkomstig uit 1

Chris

‘Scholen krijgen het Floriadegroen dat overblijft.’

Almere. Een enkeling was zelfs bij alle edities be trokken geweest. Zelf bezochten Chris en Karin de Floriade in Amsterdam (1982) en Venlo (2012). De planten en het park spraken hen aan. Bij de Floriade van dit jaar viel hen op dat het steeds meer bij elkaar komt; de stad en het groen gaan steeds meer met elkaar communiceren. Chris: ‘Vroeger woonde je in de stad óf in het groen. Het hoofdthema van deze Floriade is “vergroening van de steden”. Meer groen in de stad, ook op gevels en daken. Met gebruikmaking van circulair bouwen en nieuwe technologie die in staat is om steeds meer plantenresten te gebruiken voor bouwwerken.’

Hete zomer

Karin: ‘In de zomer gingen we van 40 naar 140 vrijwilligers die een handje hielpen om het terrein nat te houden. Er werd met man en macht gewerkt om alle planten water te geven. Uiteindelijk heeft zelfs de brandweer geholpen om alle planten te besproeien. Het water werd uit de nabijgelegen plas het Weerwater gehaald, dit gebied is vroeger ingepolderd en nu weer teruggegeven aan het water, vandaar de naam. Er is werkelijk álles aan gedaan, iedereen werkte fantastisch samen. De krant toonde foto’s van verdroogde graszoden, ja, wat wil je na zes weken hittegolf.’

Chris: ‘Het regenbooglint aan bloemen en planten heeft er altijd mooi bijgestaan. Ik heb dit in het begin, midden in de zomer en in oktober gefotografeerd. Het staat symbool voor: in Almere is iedereen welkom.’

1 Karin en Chris Knoop (vlnr).

2 Gebouw AERES van de Hogeschool Almere.

3 Het regenbooglint.

Hoogtepunten

Chris: ‘Hier zie je “de Canopy’s”, het bladerdak. Het is gemaakt van metalen frames om klimplanten tegenop te laten groeien, om ook in een stad, op een plein zonder bomen, groen te laten groeien.’

Karin: ‘Gebouw AERES van de Hogeschool Almere vind ik fantastisch. Dat verbeeldt echt alles: verticaal groen op hoogbouw, alles circulair bedacht. Het heeft nu al de bijnaam “Groene Long”. Qua innovatie vond ik The Natural Pavilion eruit springen, het bestaat voor 95 procent uit biobased materialen van vooral Nederlandse oorsprong. Met op de tweede etage leer van reststromen van tomaten en mango, niet te onderscheiden van leer van dierenhuiden. Wat er in de toekomst allemaal niet mogelijk kan zijn! En de kunstwerken... vooral vreugde.’

Chris: ‘Daar stond ik elke rondleiding bij stil, en elk keer als ik het zag, werd ik er weer vrolijk van. En dat bijvoorbeeld van een stuk kippengaas. Er stond ook een gedichtje bij, het eerste vers was: ‘Tintelend, sprankelend, fris en vrij, los van zwaarte, los van lasten’.

Karin: ‘Zo vond ik het gebouw “Circuloco” ook een prachtig voorbeeld van omdenken. Het begon als een stapel bouwafval, reststukken hout en glas.

Vreugde

Ingerid Opstelten: ‘Wie mijn werk kent, weet dat ik vaker mensen verbeeld met dit materiaal. Iemand die mijn dansende figuur bekijkt, ziet tegelijkertijd de omgeving. Deze totaalbeleving van kunst in de ruimte wil ik mensen meegeven. Het beeld gaat erin op, zoals wij mensen ook deel zijn van een groter geheel, een wereld die steeds de balans zoekt. Ik heb veel reacties gekregen op dit beeld, het is verkocht aan een natuurbegraafplaats in Tilburg.’

Meer informatie over de kunstenaar: www.ingeridopstelten.nl

7 en 8

Beehold door Florentijn Hofman.

De kromme spijkers zaten er nog in. Een groep kunstenaars wilde daar een gebouw van maken, dus de gemeente vroeg om een bouwtekening. Die hadden ze niet: dit kwam organisch tot stand. Dat vond de gemeente heel ingewikkeld, maar tóch is het gelukt. En in de nieuwe wijk gaat het langere tijd dienst doen als platform voor lokale oplossingen.’

Tegenwicht

7 8 The Optimist • januari/februari 2023 • 87

‘Alle drieduizend bomen op de Floriade blijven staan.’

Duurzaam beleggen, hoe werkt dat eigenlijk? En welke invloed heb je met je beleggingsgeld? Jelle

Derckx, auteur van het boek Verlangen naar minder, wil meer positieve impact maken met zijn beleggingen. Daarom doet hij onderzoek naar duurzaam beleggen in samenwerking met Triodos Bank.

‘Voor mij is het belangrijk om zo duurzaam mogelijk te leven en bedrijven te ondersteunen die het goed doen. Wat zou je mij adviseren op het gebied van beleggen?’ Dit vroeg ik drie jaar geleden aan J.L. Collins, auteur van het boek The Simple Path to Wealth. Door het succes van zijn boek had iemand een bijeenkomst georganiseerd in Amsterdam en na het interview konden we hem vragen stellen. Ik las zijn boek een jaar eerder en was er zeer over te spreken.

‘Beleg in indexfondsen, slik je afkeer voor de vervuilende bedrijven in en gebruik het geld wat je ermee verdient om goede initiatieven te steunen’ was zijn antwoord.

Ik bleef stil en met een leeg gevoel achter. Op dit vlak zaten we niet op één lijn. Het klonk een beetje als: ‘Laat de machine geld printen ten koste van deze planeet en doe er vervolgens iets goeds mee.’ Het voelde niet goed. Als we allemaal gewoon maar blijven investeren in bedrijven die de wereld vervuilen, dan creëren we toch nooit een betere en mooiere wereld? Klimaatverandering en het verlies van biodiversiteit gaan mij aan het hart. De aarde wordt steeds warmer en dat zorgt voor steeds meer natuurrampen, hittegolven, overstromingen en droogte. Het is inmiddels nog maar de vraag of we wel onder die 1,5 graad kunnen blijven.

Veel tijd hebben we niet meer om het tij te keren en daarom wil ik zoveel mogelijk positieve impact maken met mijn beleggingsgeld. Om een zo leef baar mogelijke aarde voor de volgende generaties achter te laten.

Passief beleggen

Aangezien ik ondernemer ben bouw ik geen pensioen op via een werkgever. Met het idee om te gaan beleggen voor mijn oude dag liep ik al een tijd rond, maar ik had er voor mijn gevoel nog te weinig ver stand van en dus had ik geen idee waar ik moest beginnen. Door het boek van Collins kwam ik uit bij passief indexbeleggen.

‘ALS WE BLIJVEN INVESTEREN IN BEDRIJVEN DIE DE WERELD VERVUILEN, DAN CREËREN WE TOCH NOOIT EEN BETERE EN MOOIERE WERELD?’

Dit is een manier van beleggen waarbij je kiest voor een indexfonds (ook wel ETF genoemd). Dit kun je zien als een robot die een mandje beheert waar verschillende aandelen en dus bedrijven in zitten. Zo heb je bijvoorbeeld een indexfonds dat de hele wereldwijde aandelenmarkt volgt (dat zijn meer dan drieduizend bedrijven). Er zijn ook indexfondsen met specifieke thema’s, zoals bedrijven die alleen actief zijn in waterstof of schone energie.

Collins is voorstander van deze vorm van beleg gen door de lage kosten (een robot is geen mens en kost dus bijna niets), de brede spreiding en daar door het relatief lage risico. Het wordt ‘passief’ beleggen genoemd omdat deze fondsen niet actief beheerd worden, maar juist passief de markt, of een index, volgen. Er wordt bij deze manier van beleg gen geen actieve afweging gemaakt om wel of juist niet in een bepaald aandeel te beleggen. Noem het een soort minimalistische vorm van beleggen.

Mijn eerste beleggingen

Het sprak mij aan en dus kocht ik op 8 april 2019 mijn allereerste indexfonds bij een grote vermogensbeheerder. Dit indexfonds, een robot dus, volgt de vijfhonderd grootste bedrijven in de Verenigde Staten ongeacht waar ze actief in zijn. Met mijn be leggingen zat ik nu dus o.a. in olie, gas, frisdrank en fastfood ketens.

Na dit eerste indexfonds volgden er meer. Een wereldwijd fonds, een fonds met bedrijven in de schone energie en waterstof sector. Ook beleg ik voor mijn dochter Lou in een aantal iets meer ‘ver antwoorde’ indexfondsen, met daarin bedrijven die bijvoorbeeld beter scoren op gendergelijkheid of op goed bestuur.

1

Jelle Derckx en Hans Stegeman (v.l.n.r.)

Fotografie: Pieter van den Boogert

Deze indexfondsen zijn iets meer ‘verantwoord’ omdat ze bijvoorbeeld bepaalde bedrijven uitslui ten die geld verdienen aan alcohol, dierproeven, wa pens, gokken, pornografie, tabak en kernenergie. Maar bij verschillende van dit soort meer verant woorde indexfondsen beleg je nog steeds in bijvoor

beeld fastfood of fossiele energie, waarbij je je kunt afvragen of je dat wilt. Deze indexfondsen zijn dus een eerste stap, maar niet zaligmakend.

In gesprek met Triodos Bank

Op dit moment beleg ik meer dan drie jaar en loop ik wat betreft mijn indexfondsen nog steeds rond met dat lege gevoel. Er moet toch meer in zitten wat betreft duurzame impact, denk ik steeds. Om dit uit te zoeken duik ik in samenwerking met Triodos Bank nog dieper in de wereld van duurzaam beleggen.

‘Hoe weet je nou zeker dat jullie écht duurzaam beleggen?’ Voor mijn onderzoek naar duurzaam beleggen ging ik onder meer in gesprek met Hans Stegeman, Chief Investment Strategist bij Triodos Bank. Hij legde mij uit dat Triodos Bank het volgende stappenplan volgt voordat bedrijven worden opgenomen in het beleggingsuniversum van de bank. Iets wat een passief fonds niet kan.

1. Positieve bijdrage

Triodos Bank kijkt eerst naar de positieve impact van een bedrijf. Draagt dit bedrijf bij aan een tran sitie, bijvoorbeeld op het gebied van schone energie? Voegt het bedrijf iets toe aan de wereld en zorgt datgene wat ze aanbieden of verkopen voor positieve verandering?

2. Minimumeisen

Is het bedrijf door de eerste check heen, dan wordt er uitgebreid gekeken naar uitsluitingscriteria of tewel de ‘minimum standards’. Met negatieve screening — welke negatieve impact heeft het be drijf op deze wereld? — stellen analisten vragen en kijken ze onder andere naar jaarrapporten en duur zaamheidsanalyses van het bedrijf.

Bedrijven worden onder andere uitgesloten op basis van menselijke waardigheid, testen op dieren, beloning van het topbestuur, corruptie, dierenwel zijn, behoud van biodiversiteit, gokken, tabak, alcohol, porno en wapens.

Ben jij al begonnen?

2

Jelle Derckx (1984) is auteur en spreker. Zijn missie is om persoonlijke groei, minimalisme en duurzaamheid aantrekkelijk te maken. Dit doet hij o.a. via zijn blog growthinkers. nl en met zijn boek Verlangen naar minder Van het boek zijn inmiddels meer dan 15 duizend exemplaren verkocht.

‘ER MOET TOCH MEER IN ZITTEN WAT BETREFT DUURZAME IMPACT, DENK IK STEEDS.’

2

3. Gezonde bedrijfsvoering

Tot slot kijken ze naar de bedrijfseconomische as pecten zoals de waardering, de aantrekkelijkheid van de sector en de financiële performance van het bedrijf. Ook wordt de financiële waardering gedaan door een asset manager, die checkt of er potentie is om te groeien en daarmee om rendement te behalen. Dit financiële stuk speelt dus ook een belang rijke rol.

Komt het bedrijf door alle checks heen? Dan pas wordt het opgenomen in het beleggingsuniversum van Triodos Bank en kan erin geïnvesteerd worden. Wanneer een fonds van Triodos Bank inderdaad in het bedrijf investeert, volgen er geregeld gesprekken om het nog meer de duurzame kant op te sturen. Het liefst twee keer per jaar. Maar soms ook vaker, als er veranderingen plaatsvinden binnen het bedrijf zoals overnames et cetera.

Op

weg

naar

een duurzame toekomst

‘Stop met denken over wat je met je geld kunt kopen, begin na te denken over wat je met je geld kunt verdienen.’ Deze quote van Collins is me altijd bijgebleven en is wat betreft mindset qua geld mis schien wel de grootste eye-opener die ik ooit uit een boek haalde.

Nu, drie jaar later, zou ik de quote graag willen aanvullen. ‘Stop met denken over wat je met je geld kunt kopen, begin na te denken over wat je met je geld kunt verdienen terwijl je bijdraagt aan de tran sitie naar een duurzame toekomst.’

Door duurzaam te beleggen bij Triodos Bank investeer je in ver andering. Bescherm je de planeet, versnel je de energietransitie en bouw je mee aan een inclu sieve samenleving. De Triodos beleggingsfondsen zijn heel transparant over waar je geld naar toe gaat.

Kijk op triodos.nl/aan-de-slag

Gebaseerd op de lessen uit mijn onderzoek hoop ik straks mijn beleggingsportefeuille aan te passen, maar ik ben natuurlijk ook op zoek naar zekerheid en rendement. Mijn beleggingen zijn namelijk ook mijn pensioen. •

Dit is het eerste artikel uit een reeks waarin Jelle Derckx in alle grote vragen rondom duurzaam beleggen duikt. Je kunt Jelle’s onderzoek volgen via de onlinekanalen van The Optimist

Een geniale (maar) nucleaire uitvinding

Een mogelijke oplossing voor het energieprobleem lijkt te bestaan. Daarvoor moet de wereld wel een nucleaire en dus zwaar gestigmatiseerde innovatie omarmen. Dat begint nu te lukken. Alexander Koene van BR-ND People en atoomgeleerde Lucas Pool over hun samenwerking en het precaire verhaal van een geniale uitvinding.

Lucas Pool en Sander de Groot zijn atoomgeleerden en de motor achter Thorizon, een Nederlandse spin-off van NRG, het nationale nucleaire onderzoeksinstituut. Thorizon ontwikkelt met inzet van de zogeheten Molten Salt Technology een reactor die volgens veel experts, op een veilige en vrijwel CO2 vrije wijze, energie kan halen uit nucleair afval.

Alexander Koene is medeoprichter van BR-ND People, een B-Corp, dat wil zeggen: maatschappelijk verantwoord opererend impact brandingbureau met klanten als ANWB, Kinderpostzegels, TNO en de Dierenbescherming. Het bureau is gericht op ‘de gezondheid en het geluk van mensen, teams en organisaties’ en zet daarbij veelal de 23plusone-methode in, waarmee wetenschappelijk

wordt onderzocht wat ons beweegt, beroert, verbindt en dus gelukkiger maakt.

Eerst maar even de hamvraag. Mondiaal bestaan een kleine tien start-ups die bezig zijn met de Thorium Molten Salt Technology als oplossing voor het energieprobleem. Waaronder TerraPower, mede-opgericht door Bill Gates. Nederland, zo valt te lezen, is er het verst mee. Graag in jipen-janneketaal: wat behelst het precies?

Lucas Pool: ‘Het gaat om heet vloeibaar, zout dat door buizen wordt gecirculeerd waarbij een kern reactie plaatsvindt. Daarvoor kun je het element thorium als brandstof gebruiken en daarvan is er genoeg, makkelijk winbaar om alle wereldbewoners

Door GIJS DE SWARTE

duizenden jaren van schone energie te voorzien. CO2 -uitstoot is er nauwelijks. Het is veilig omdat er bij deze technologie niets aanwezig is dat een melt down of explosie zou kunnen veroorzaken. En als je je handen er volledig vanaf zou trekken wordt het proces op basis van natuurwetten automatisch uit geschakeld. De bijbehorende minimale productie van nucleair afval is makkelijk te managen.’

Dus we zijn er...

Alexander Koene: ‘Nee, nog niet. En dat claimen we ook niet. Niet alles is hiermee helemaal opgelost maar we komen wel een heel eind als we ook fors blijven inzetten op alternatieven zoals waterstof en windenergie.’

Pool: ‘Het zout is radioactief en corrosief, en het wordt heel erg heet. De grote uitdaging is het ontwikkelen van materiaal dat die extreem zware omstandigheden tientallen jaren aankan. Onze vin ding lost dat probleem op. Maar er zijn natuurlijk meerdere hobbels te nemen. Dus we hebben nog zo’n tien, vijftien jaar onderzoek en ontwikkeling voor de boeg.’

U bent ervan overtuigd dat dit werkt?

Pool: ‘Ik kom uit een progressief, uitermate atoomsceptisch milieu. Mijn initiële onderzoek was gericht op voor fossiele brandstof alternatieve ener giebronnen. Maar ik kwam tot de conclusie dat we er daarmee niet zullen komen; met recht een incon venient truth. Toen we ons begonnen te verdiepen in deze technologie dacht ik eerst, dit is te mooi om waar te zijn. Ik ga eens even uitzoeken waarom dit niet kan. Dat is me niet gelukt. Het kan. En mijn volgende gedachte was, als ik hier verder mee ga moet ik de rest van mijn leven op verjaardagen en feestjes uitleggen waarom ik nu wel aan de nucleaire kant sta. Zag ik daar tegenop? Laat ik zeggen dat de principes en het vertrouwen hierin, de discussie hebben gewonnen.’

Koene: ‘Daarmee zijn we direct ook bij een van de knelpunten voor vrijwel iedereen die te maken heeft met kernenergie als oplossing voor het ener gieprobleem. Het ligt ontzettend gevoelig allemaal.

Jullie zijn een B-Corp bureau met wereldverbete ring als het ware in de missionstatement. Ik kan me voorstellen dat dat moeilijk kan liggen.

Koene: ‘Zeker. Ik kom zelf uit de behoorlijk corporategerichte marketing en we hadden wat dat betreft een flinke onderneming staan. Op een gegeven moment zagen mijn partner Kim Cramer en ik steeds duidelijker dat mensen niet gelukkiger werden, dat wij niet gelukkiger werden, en dat de wereld niet beter kan worden als we over de platgetreden kapitalistische paden blijven lopen. We zijn er uitgestapt, opnieuw begonnen, langzaam en tot ons grote geluk gegroeid en uiteindelijk B-Corp geworden. Dus werken we nu voor en met mensen die een betere maatschappij voorstaan. De vraag die je je dan moet stellen is, hoe staan we tegenover het nucleaire verhaal? Kim zit, om maar eens wat te noemen, in de raad van toezicht van Natuur & Milieu, de organisatie die zich inzet voor een duurzame toekomst. We zijn de diepte ingegaan met Lucas en Sander. We zijn bij onszelf te rade gegaan, en we hebben het als een soort lakmoesproef voorgelegd aan ons overwegend jonge en stevig ac-

‘Dit is te mooi om waar te zijn. Ik ga eens even uitzoeken waarom dit niet kan.’

tivistische team. Hun reactie was unaniem, dit is te belangrijk om te laten liggen. De nucleaire optie moet je willen uitleggen aan de mensen om je heen. En dat kan je pas echt goed als je er volledig achter staat en in gelooft.’

Pool: ‘Ik durf te zeggen dat de communicatieve uitdaging ten opzichte van publiek, media en poli tiek vergelijkbaar is met de wetenschappelijke.’

Onlogisch is het allemaal niet. Natuurlijk zijn er twijfels. De kernrampen in Tsjernobyl en later Fukushima, zijn niet vergeten. Nucleair onderzoek wordt al gauw aan atoombewapening gerelateerd. Hoe lang kan het door Pool genoemde, corrosie en hittebestendige materiaal meegaan? Moet dat, wat nog niet opgelost is, gezien worden als teken aan de wand of als logische volgende stap in de wetenschappelijke progressie? Het verhaal, de marketingcommunicatie is zoals wel vaker het geval tegenwoordig, cruciaal voor het succes.

Koene: ‘Wat je in het algemeen ziet als het om kernenergie gaat, en wat we ook in relatie tot deze tech nologie hebben gezien, is dat er allerlei wijze experts verschijnen met uitgelezen pr-presentaties en -ad viezen. Als we met de politiek gaan praten vertellen we dit verhaal. Het publiek vertellen we dat, de investeerders of de arbeidsmarkt vertellen we weer iets anders. Ik heb het niet over keiharde onwaarhe den, ik heb het over afgepaste doelgroepcommunicatie. Maar dat hebben we allemaal wel gezien. Wie zit daar nog op te wachten in deze tijd? Het moet een keer anders.’

Pool: ‘Ik heb natuurlijk wel nagedacht over hoe het hele verhaal in een kort bestek uit te leggen op die feestjes en partijen, omdat ik weet dat ik daar niet aan ontkom. Wat vertel je dan? Wie wil je zijn? Gladde praatjes passen ook helemaal niet bij hoe wij hier instaan.’

Koene: ‘Wat wij doen met de 23plusone-methode is op zoek gaan naar wat mensen echt beroert. We hebben met alles en iedereen gepraat, van klimaat-activistische millennials tot en met gepokt en gemazelde kerngeleerden. Van jong tot oud en van betrokken en dichtbij tot objectief en op afstand. We hebben al die informatie bij elkaar gebracht, tot logische input verwerkt, en een grote strandtent neergezet bij Petten. Daar zijn we met alle betrokkenen op basis van tekst en beeld, zonder voorbehoud, stap voor stap verder gegaan. En daar werd bevestigd wat we vermoedden namelijk...’

Pool: ‘... dat alle betrokkenen hier zo mee ver bonden zijn, dit dermate als de juiste richting zien

dat we het alleen maar zo eerlijk en echt kunnen brengen als het is. Dit zijn we, dit doen we, en dit vertellen we dus. Gedreven door onze eigen principes en hoe we zelf in elkaar zitten. Ik hoorde de term “blijf-bij-jezelf-branding” voorbijkomen. Wel een mooie, vind ik.’

En het mag gezegd, het Thorizon-verhaal staat als een huis, en misschien belangrijker, het komt volkomen authentiek over. In die zin is het een compacte weerslag van hetgeen Pool en Koene zelf ook uitdragen. De website heeft als beeld de zee, de lucht, een suggestie van een aardbol en een atoom, een horizon; in zekere zin een stip aan de horizon. Het verhaal, dat in alle mediacontacten terugkomt en waarmee Thorizon nu voor het eerst het grote publiek probeert te bereiken, is eenduidig; geen vaagheden, uitsluitend onderbouwde claims. Jullie zeggen: ‘We hebben oplossingen nodig voor het energieprobleem, en snel. Dit kan. We zijn een team van experts, we lopen vooraan, we zijn er nog niet maar we gelo ven er in en we zijn volledig transparant.’  Koene: ‘Onderzoek vraagt natuurlijk funding. We hebben gezien dat dit aanslaat. De recente investe ringsronde was een groot succes.’ Pool: ‘We hebben onlangs zo’n twaalf miljoen euro voor het onderzoek binnengehaald. We kun nen dus verder op de goede weg. We blijven open en we blijven duidelijk. Ik zou niet weten hoe het anders moet.’ •

‘We moeten over enorme barricades heen.’

Oproep voor een planetaire beschaving

Ik ben niet altijd zo positief over onze toekomst en op sommige dagen zelfs redelijk somber hoe het nu toch verder moet, maar dan realiseer ik mij weer dat we in een ‘tussenruimte’ leven.

Door RON VAN ES

Zo noem ik deze tijd, ‘tussenruimte’, een tijd waar in we los moeten laten wat niet meer werkt en doorgroeien naar een nieuwe manier van samenleven. In dat loslaten van bijvoorbeeld oude denkbeelden, instituten, economische modellen komen veel kramp, chaos en sombere gevoelens los. Het werkt niet meer, maar wat dan wel? Wie zijn we nog met elkaar, wat kunnen we dan in een evenwichtige samenleving, waar er aandacht is voor iedereen?

Anneloes Smitsman

Met betrekking tot die tussenruimte heb ik zelf eerder een podcastserie gemaakt onder de titel ‘De TussenRuimte’ die je kunt vinden op Spotify. Maar liefst dertien afleveringen met mensen uit verschil lende richtingen zoals zorg, economie, filosofie, onderwijs, samenleving en wetenschap. De laatste, aflevering dertien, is mijn gesprek met Anneloes Smitsman. Zij is systeemdenker en wetenschapper. In het gesprek met Anneloes hebben we het over wat nu de echte verandering is waar we op dit mo ment zo naar verlangen. Niet het verschuiven van stoelen in dezelfde kamer, waardoor het wel lijkt alsof er iets veranderd is, maar wezenlijke verandering. Die begint altijd bij een bewustzijn van onze rol in de samenleving in combinatie met de natuur. En met natuur bedoel ik dan de natuur om ons heen, maar ook de natuur in ons. Wie zijn wij in dat grotere verhaal?

Wereldomspannend project

Om die vraag goed te beantwoorden is Anneloes Smitsman nu zelf met een heel bijzonder project begonnen dat wereldomspannend is: EARTHwise Constiturion – een ‘grondwet’ of misschien beter een manifest met een oproep voor een planetaire beschaving. Stel je voor, stelt die Constitution ons, ‘hoe anders onze menselijke samenlevingen

en culturen zouden zijn als we zouden opereren en omgaan als bloeiende levende systemen. Bijdragen aan de evolutie van het leven en de rijping van het bewustzijn. Laten we nu een stap verder gaan en onderzoeken hoe we dit samen kunnen doen... Vanaf nu!’

De mens als onderdeel van…

Stel je dus eens voor hoe we als onderdeel van het grotere systeem dat deze planeet omspant, de natuurlijke habitat, ons bewust worden van alles en iedereen. Dus niet (meer) de mens zijn die boven het systeem staat of los van dat systeem. Ook niet de mens (meer) die het systeem moet gaan oplossen, of veranderen, maar onderdeel ervan zijn. Dat betekent aan de ene kant een stap terug uit het denkbeeld dat wij verantwoordelijk zijn voor alles en dus ook alles moeten fixen. Maar het betekent ook dat wij, omdat we onderdeel zijn, leren samenwerken met de natuur, en doen wat goed of juist is voor een natuurlijke omgeving. Dat denkbeeld en die positie maakt niet alleen nederig, maar geeft ook een positieve beweging; niet alles is afhankelijk van ons, maar wij zijn wel afhankelijk van het geheel.

Belofte

‘De EARTHwise-grondwet is een van onze meest ambitieuze initiatieven en uitnodigingen om de grondoorzaken van onze duurzaamheidscrisis aan te pakken. Het begint met ‘Onze Belofte’ in plaats van ‘Onze Verklaring’ om te bevestigen dat wij de belofte zijn van een nieuw begin. Deze grondwet is ontworpen als een kosmisch kompas voor het cocreëren van bloeiende werelden en toekomsten met de wijsheid en capaciteiten van levende systemen. Deze grondwet ondersteunt ons ook om de toekomstige mensen te worden van een opkomende plane taire beschaving, als een collectieve belofte voor de noodzakelijke acties om onze verdeelde werelden te genezen en onze aarde te regenereren.’

Richtingwijzer

De inzet van deze EARTHwise Constitution is dus vooral een richtingwijzer om de chaos en kramp, waar we nu als mensensoort middenin zitten, om te buigen naar een manier van zijn en samenwerken, waardoor er echte veranderingen kunnen plaatsvinden in onze samenleving. Zelf geeft de EARTHwise Constitution de volgende heldere richtlijnen mee:

• Als een evolutionaire blauwdruk voor het in spireren van de co-creatie van zowel nieuwe als evoluerende bestaande constituties en kaders, in dienst van het leven.

• Als architectuurgids voor het inspireren van de co-creatie van nieuwe systemen, tools, technologieën en beleid voor bloeiende werelden en toekomsten.

• Als educatieve gids voor het ontwikkelen van onze evolutionaire capaciteiten als toekomstige mensen van het opkomende nieuwe tijdperk.

• Als een persoonlijke en collectieve belofte voor het bijdragen van onze passies, creativiteit, wijs heid en vaardigheden als toekomstige voorouders van een opkomende planetaire beschaving.

• Als kosmisch kompas voor het creëren van je eigen persoonlijke grondwet, voor je leven en doel; gebaseerd op jouw fundamentele waarden, principes en verplichtingen.

• Als een creatieve en opzettelijke bevestiging om je liefde voor het leven en de zorg voor de aarde uit te drukken in muziek, zang, dans, kunst, ceremonie en beweging.

Bewustwording van onze plaats in het geheel, juist in deze fase waarin alles op scherp staat, is een positieve, of in dit geval, optimistische weg uit de chaos naar een wereld waarin we als levend systeem leren liefhebben met de andere levende systemen om ons heen.

•

Meer informatie (in het Engels): www.earthwisecentre.org/constitution

Ron van Es is mentor bij de School for Purpose Leadership

‘Niet alles is afhankelijk van ons, maar wij zijn wel afhankelijk van het geheel.’

Margje Teeuwen is ex-Olympisch hockeyster, kunstenaar, ontwerper en binnenhuisarchitect (www.productmargje.com) en helpt mensen op het pad van ‘awareness’ (www.alchemistinwonder.com).

Duurzame gezondheid door gezonde duurzaamheid

‘OPLOSSINGEN STAAN NIET BOVENAAN BIJ GOOGLE MAAR ZIJN ER AL VOLOP.’

De afgelopen twaalf jaar heb ik me verdiept in gezond wonen. Je leest het goed! Niet in duurzaam wonen. Rond 2010 bestond de klimaatcrisis voor velen nog niet, maar ik had een extreme behoefte om te leven in harmonie met de natuur. Ik heb namelijk de helft van mijn leven roofbouw op mijn lichaam gepleegd. Eerst ging ik jarenlang over al mijn fysieke grenzen als topsporter. Vervol gens vergiftigde ik mezelf letterlijk door, als een slecht geïnformeerde alchemist, verven op doek te gebruiken die ik beter in had kunnen leveren bij het lokale chemisch afval. Een Levend Bloed Analyse liet me de sporen van chemicaliën zien die letterlijk tussen mijn bloed zwommen, en dat opende mijn ogen. Nu hadden mijn lief en ik net een oud opknaphuis gekocht en dus nam ik me voor om alleen maar gezonde bouwmaterialen te laten gebruiken. Klinkt vanzelfsprekend, want wie wil er nu in een ongezond huis wonen? Maar niets bleek minder waar.

De eerste keuzes waren eenvoudig. Een houten vloer, leem en kalk op de muur en een accumule rende kachel. Pure producten, rechtstreeks uit de natuur zonder enige vorm van bewerking. En, als bijvangst, ook nog duurzaam. Maar ik wilde meer. Alleen nog bouwmaterialen met een bewezen bij drage aan mijn gezondheid, en goed voor Moeder Aarde. Maar de aannemers, Google en fabrikanten bleken weerbarstiger. Waar ‘pur’ verboden was in de verbouwing, bracht een duurzame aannemer bio-pur onder de aandacht. Ook stelde hij biologi sche tegellijm voor. Het symbool met het doods hoofdje was het signaal voor mij om te bellen met de fabrikanten. Het duurzame product bleek bijna altijd gelijk te zijn aan het origineel. Het stukje ‘groen’, ‘bio’ of ‘eco’ had te maken met de geredu ceerde CO2 -uitstoot bij fabricage, een fabriek met

zonnepanelen, of het planten van bomen. Lovens waardig, een stap in de duurzame richting, maar niet per se gezond. Hoe is het toch gekomen, dat mensen denken dat duurzaam en gezond hetzelfde is? Het simpele antwoord: we zijn een beetje doorgeslagen in onze maakbare samenleving. We houden te weinig rekening met de aarde en haar levende wezens. Redenerend vanuit het idee van de maakbare natuur, is de mensheid oplossingen gaan bedenken voor allerhande problemen. Als in onze agrarische monocultuur de gewassen een plaag hebben, dan wordt de oplossing buiten de natuur bedacht. Niet: hoe kunnen we de plant sterker maken, maar: hoe kunnen we met een pesticide de plaag bestrijden? Elke pesticide voldoet aan de gezondheidsnorm, maar wat als, zoals aangetoond, één aardbei zestien verschillende soorten pesticiden op zich draagt? Hetzelfde zien we bij bouwmaterialen. Voor elke ‘stof’ apart bestaat een regel of een keurmerk. Bij de aanschaf van mdf-platen met een FSC-keurmerk denkt de ongeoefende bouwer: het resthout komt uit een duurzaam bos, ik doe iets goeds voor het milieu. De houtsnippers worden echter aan elkaar gelijmd met ureumformaldehyde. Het oplosmiddel in de plaat, formaldehyde, staat bekend als veroor zaker van hoofdpijn, benauwdheid en geïrriteerde slijmvliezen. Gelukkig vond ik MDF-platen met het KOBO-keurmerk. Het ondertussen gebruike lijke graafwerk leerde me echter dat desbetreffende platen niet minder formaldehyde bevatten; er was alleen een chemische stof toegevoegd die de afgifte van formaldehyde vertraagde. En volgens de norm is dit niet schadelijk voor je gezondheid. Maar een gemiddeld huis heeft MDF-platen, beton, tegel lijm, pur, stuc en de verf niet te vergeten. Want ook al is verf op waterbasis minder schadelijk voor je

Margje Teeuwen

gezondheid, het blijft schadelijk. Hoe al deze (nietschadelijke) stoffen in combinatie bijdragen aan jouw gezondheid? Niemand die het weet.

En hoe wordt gemeten of iets schadelijk is? De medische wetenschap heeft het menselijk lichaam opgeknipt in stukjes. Genezing van het maakbare lichaam, waarbij voorbijgegaan wordt aan de complexiteit en gelaagdheid van het mens-zijn. In de praktijk van gezond wonen betekent dit dat een bepaalde ‘stof’ gebruikt kan worden zolang aangetoond is dat het geen negatief effect heeft op bijvoorbeeld je longen, je darmen of je hersenen. Naast bouwmaterialen heeft een hedendaagse woning allerlei apparaten die met elkaar verbon den zijn. Slimme thermostaat, slimme stoomoven, slimme koelkast en slimme zonnepanelen. Alles wordt verkocht onder het kopje duurzaam. Je kunt immers beter je energieverbruik in de gaten houden en de temperatuur van je huis op afstand bepalen. Tel daar je wifi, je versterkers, je elektrische auto en je mobieltjes bij op, en we hebben een cocktail van onzichtbare ‘man-made’ frequenties, golven en straling. Elk apart is niet schadelijk bevonden voor die delen van het lichaam waar onderzoek naar is gedaan. Maar is slapen in een huis met een cocktail van bouwmaterialen onder een magnetisch veld met de puls van de ingebouwde omvormer ook gezond? De mens is meer dan de som van haar delen. Het fysieke lichaam, het psychische lichaam, het energetisch lichaam en de geest. Gezond wonen vraagt niet om materialen die niet-schadelijk zijn voor één lichaamsdeel, maar om een omgeving die bijdraagt aan de vitaliteit van de holistische mens.

Pfff, lekker optimistisch! De oplossing is niet heel ingewikkeld. Word weer manager van je eigen gezondheid, met liefde voor de natuur en al haar bewoners. Oplossingen staan niet bovenaan bij

Google maar zijn er al volop. Zo vond ik via een vage Engelse website de Nederlandse boer Waldo, die al twaalf jaar een ‘houten’ vloerplaat van tarwe en katoenstelen verkoopt. Net zo sterk, brandver tragend, zonder lijm, duurzaam en gezond. Kijk om je heen en stel je eigen vragen. Als iets niet honderd procent goed voelt, doe het dan niet. Wacht niet tot er een maatregel genomen wordt omdat iets mis schien toch niet zo gezond was achteraf. Ondanks het eerste wetenschappelijke onderzoek in 1930 over de gevaren van asbest, wordt het toepassen tenslotte pas officieel in 2024 verboden.

Als individuele consument heb je misschien niet direct zoveel te zeggen over wat er in de wereld gebeurt, wat voor bouwmaterialen er op de markt komen, wat een fabriek uitstoot, onder welke satelliet je woont of welke gsm-mast er naast je huis gebouwd wordt. Maar uiteindelijk zijn wij mensen de gebruikers achter de verdienmodellen. Dus als wij iets niet meer kopen, verdwijnt het vanzelf. We zitten op een kantelpunt. Steeds meer mensen willen niet alleen gezonde verf voor de babyka mer, maar ook voor zichzelf. Steeds meer (kleine) ondernemers zoeken naar natuurlijke oplossingen. Op mijn zoektocht naar de gezonde materialen, maakte mijn hart telkens weer een sprongetje bij al die mooie ontdekkingen. Want ze zijn er volop: de creatieve geesten met hart voor mens en natuur. Die vraagtekens zetten en kritisch kijken hoe het beter kan. Je voelt de verschuiving aan alles. Zegt Marie Kondo altijd: ‘Does it spark joy?’ Straks zeggen we allemaal: ‘Does it make us and Mother Earth healthy?’ •

Margje draagt het ‘doorgeefcolumnstokje’ over aan Tim Akkerman.

PARAAT VOOR DE TOEKOMST?

Afgelopen september was ik een van de aanwezigen op het waardevolle congres Pandemische Paraat heid, mede georganiseerd door The Optimist. Het deed me stilstaan bij de definitie van paraat zijn: dat iets klaar is voor de toekomst, dat de oplossingen klaarliggen. In een tijd waar crises elkaar opvolgen of tegelijkertijd spelen, lijkt paraatheid nog ver weg. Een onderdeel van deze paraatheid waar we nog steeds weinig over horen is de gezondheid van de aardbodem en onze eigen ‘bodem’, namelijk onze darmen. Letterlijk en figuurlijk vormen die samen de bodem onder ons bestaan. En ook al begint dit artikel niet echt optimistisch, zo eindigt het wel. Elke dag kun je, met elke hap, een wezenlijke bij drage leveren aan de paraatheid van beide bodems.

basis voor een leefbare toekomst begint volgens ntuurgeneeskundig- en orthomoleculair therapeut Rineke Dijkinga bij twee bodems: die van de aarde en die van onszelf. Door RINEKE DIJKINGA

Fotografie: Norma van der Horst

De gevolgen voor de mens

Als we alleen kijken naar de ‘ecosysteemdienst’ voe ding die de bodem ons levert, brengt de moderne industriële landbouw de volgende gevolgen met zich mee.

1. Gebrek aan voedingsstoffen

Het probleem

‘De natie die zijn bodem laat uitsterven, vernie tigt zichzelf.’ Dit zei president Roosevelt in 1930. Sindsdien is de bodemkwaliteit met grote spron gen achteruitgegaan. Toch is het geen algemeen gespreksonderwerp, alsof het nog steeds een vervan-ons-bed-show is. Dit terwijl het al naast ons (ziekte)bed staat. Het citaat van Roosevelt is wat er in een notendop aan de hand is en vertelt wat kan gebeuren als wij geen stappen zetten in het terug dringen van de bodemcrisis.

Om de groei naar tien miljard wereldburgers in goede banen te leiden, moet er steeds intensiever en efficiënter voedsel geproduceerd worden, zegt de moderne industriële landbouw. In de biologische en regeneratieve landbouw hoor je andere opvattingen. De veerkracht en vitaliteit van onze gewassen en bodem is volgens hen zo verslechterd door de chemische landbouw dat we alleen nog met flink veel ‘chemische infusen’ voedsel kunnen produceren. Met grote gevolgen voor crises op het gebied van bijvoorbeeld bodem, natuur, klimaat, water en ziektes.

BODEM EN ONZE DARMEN VORMEN DE BODEM ONDER ONS BESTAAN.’

Pesticiden en kunstmest verarmen de bodem en la ten het bodemleven verdwijnen, waardoor steeds minder humus (levende aarde) maar ook minder opneembare voedingsstoffen overblijven. Een gebrek aan opneembare voedingsstoffen in de bodem betekent een gebrek aan voedingsstoffen voor de plant, daarmee op ons bord en vervolgens in ons lichaam. Heel ongemerkt – je ziet er namelijk niets van als je een prachtige aardappel of broccoli koopt – is ons voedsel de afgelopen veertig tot vijftig jaar tot wel zeventig procent minder voedingsstoffen gaan bevatten.

Dit verarmde voedsel sturen wij naar voedselfabrieken, die er op hun beurt nog meer voedingsstoffen aan onttrekken waardoor voeding nog ‘leger’ op ons bord terechtkomt. Zo ontstond de term ‘hidden hunger’ . Kwantitatief is er in rijke landen een overschot aan eten, maar kwalitatief zijn er flinke tekorten aan voedingsstoffen. Hierdoor kunnen chronische klachten en ziekten ontstaan. Deze gaan we te lijf met medicijnen en medisch ingrijpen. Medicijngebruik heeft invloed op de status van wezenlijke voedingsstoffen. Dit omdat medicijnen tot gevolg hebben dat vitamines en (micro)mineralen verhoogd uitgescheiden, verminderd opgenomen worden of de behoefte eraan stijgt.

Kijken we enkel naar de paraatheid voor virussen, dan weten we van de afgelopen twee jaren dat een dieet dat arm is aan wezenlijke voedingsstoffen (poor diet) de kans op een ernstig verloop flink laat toenemen.

De

‘DE

Zeg mij wat je eet en ik zal je zeggen wie je bent

Bepaalde bacteriestammen hebben een uitgesproken effect op ons brein door hun rol in de aanmaak van neurotransmitters. Daarom worden ze ook wel psychobiotische bacteriestammen genoemd. Steeds meer wetenschappers wijzen erop dat beinvloeding van ons brein als eerste via het optimaliseren van ons darmflora zou moeten verlopen. Lactobacillen en bifidobacteriën zijn prominente bewoners van je darmen. Ze vervullen vele taken voor onze gezondheid. Voldoende bifidobacteriën, in combinatie met voldoende lactobacillen, dragen bij aan normalisatie van de stressrespons, vermindering van angststoornissen, depressies en stemmingswisselingen omdat ze de aanmaak van de rustgevende/remmende neurotransmitters (ook wel onze lichaamseigen tranquilizers genoemd) in goede banen leiden.

Nu wil je natuurlijk weten hoe je meer lactobacillen en bifidobacterien in je darmflora krijgt. Bijna vijftig procent van onze darmflora is een afgeleide van onze voedingsgewoonten. Het simpele antwoord op de vraag is dan ook door voedsel te eten zoals we dat vroeger deden. Oude (volkoren) granen met volop vezels, peulvruchten, groente, kruiden, fruit, noten, zaden, pitten en wat gefermenteerd voedsel zijn bij uitstek dé voedingsmiddelen om deze bacteriën te voeden. Eten volgens de principes van het oorspronkelijke Mediterrane dieet lijkt door de gunstige invloed op onze darmen, de troefkaart voor onze gezondheid te zijn. Dit voedingspatroon is gebaseerd op oorspronkelijke landbouw met vers, onbewerkt, duurzaam geteeld voedsel. Ook mooi voor de bodem dus.

Het bookazine

Mooi Eten, mooi leven van Rineke Dijkinga is ver krijgbaar via www. rinekedijkinga.nl/ boeken.

2. Hormonale klachten

Door bodemuitputting creëren we zieke planten. Daardoor zijn we genoodzaakt om voedsel te telen met chemische hulpmiddelen zoals kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Een uitgeputte bodem kan deze stoffen zelf niet meer onschadelijk maken. Zo krijgen we deze chemische stoffen via voedsel en ons drinkwater binnen. Veel van deze stoffen vallen in de categorie xeno-oestrogenen, stoffen die specifiek op oestrogenen inwerken. De oestrogeenstofwisse ling bij de mens is complex. De gevolgen van ver storing ervan dus ook. Maar kort door de bocht uitgelegd: deze stoffen zijn zo gemaakt dat noch de bodem, noch de natuur, noch ons eigen lichaam ze makkelijk kan afbreken. De overmaat aan oestrogenen die onze lever niet kan afbreken, wordt in vetweefsels (borsten, prostaat, hersenen, buikvet en lever) opgeslagen, waardoor deze hun functies niet meer goed kunnen uitoefenen. Een groot deel van de huidige hormonale klachten en ziekten bij zowel mannen en jongens als vrouwen en meisjes zijn het gevolg van ‘oestrogeendominantie’.

En nee, het is zeker niet zo dat al deze chemische stoffen afkomstig zijn uit de landbouw. Indus trie en farmacie doen een nog grotere duit in het zakje. Een integrale aanpak voor allerlei problemen, zoals de commissie Remkes voorstelt, is dus ook hier meer dan wenselijk. Maar omdat we nu een maal negen keer per dag eten of drinken, kan de blootstelling aan xeno-oestrogenen beduidend la ger uitvallen als dit van duurzame oorsprong en uit een gezonde bodem afkomstig is.

3. Verlies van biodiversiteit

De bodem waarop ons eten groeit en onze darmen hebben allebei ongelooflijk veel invloed op ons brein, of het nu gaat om stressbestendigheid, stemming of levenskwaliteit (zie kader). Beide be palen bovendien grotendeels de paraatheid van het immuunsysteem. Het overleven van goedaar dige micro-organismen in beide bodems is enorm belangrijk. En wellicht nog belangrijker is de di versiteit ervan: het verlies van biodiversiteit door het toepassen van monoculturen is zorgwekkend voor de aarde en onze eigen gezondheid. De bodem heeft baat bij diversiteit: een variatie van gewassen zorgt voor een gezond, divers bodemleven en voor diversiteit op ons bord, dat vervolgens weer de bio diversiteit in onze darm vergroot. Hoe groter de diversiteit aan micro-organismen, des te gunstiger het effect op onze totale gezondheid. En ook al lijkt het productaanbod in de supermarkten heel divers, het overgrote deel van wat we eten, is afkomstig

‘EEN VARIATIE VAN GEWASSEN ZORGT VOOR EEN GEZOND BODEMLEVEN EN VOOR DIVERSITEIT OP ONS BORD, DAT DE BIODIVERSITEIT IN ONZE DARM VERGROOT.’

van monoculturen uit de landbouw: tarwe, soja en maïs, aangevuld met vlees, melk en suiker.

Wat kun je zelf doen?

Koop grond via organisaties als Land van Ons, Stichting Aardpeer en Lenteland. Geef het eventu eel cadeau aan werknemers, collega’s, vrienden of familie. Deze organisaties laten de grond ecologisch beheren. De grond onder ons bestaan zou van ons allen moeten blijven. Ook omdat we dan de primai re functie van landbouwgrond kunnen bewaken: voedsel produceren.

Koop van de lokale, duurzame boer die zijn grond koestert. En hoewel we juist in crisistijd de neiging hebben om goedkoop voedsel uit ‘Verweg gistan’ te kopen, is het als het gaat om paraatheid, het omgekeerde van wat nodig is: de aarde zit aan zijn taks qua draagkracht. We zullen door de zure appel heen moeten bijten als we op een bewoonbare aarde willen blijven leven die ons voedsel, water en schone lucht kan leveren. Ook omdat we daarmee direct de rem zetten op het ontstaan van nieuwe crises. Per slot van rekening zijn alle recente crises deels veroorzaakt door onze eigen messen en vorken: ‘De ingewikkeldste uitdagingen waar we voor staan, gaan allemaal over de manier waarop we met voedsel omgaan: van klimaatverandering tot watertekorten, bedreigde biodiversiteit en dieetgerelateerde ziekten. Het krachtigste middel om de wereld te veranderen is daarom ook overduidelijk: voedsel’, zegt Carolyn Steel.

Het lijkt soms alsof we slachtoffer zijn van de dingen die ons overkomen en we steeds minder regie over ons leven hebben. Richt je daarom op de dingen waar je wel zelf over kunt beslissen, zoals het voedsel dat je in je mond stopt. Mensen die de regie over hun eigen leven pakken, kunnen beter met tegenslagen en stress omgaan. Meer regie bete kent een hogere kwaliteit van leven. Zingeving, autonomie/regie en gezonde relaties (met mensen en de natuur) zijn sterk bepalend voor onze levenskwaliteit. Dus laten we ons ontworstelen aan de ‘illusie van machteloosheid’, zoals Jan Rotmans het noemt. We kunnen zoveel doen. We gaan een parate toe komst tegemoet als we niet langer wachten met ons bord te vullen met voedsel dat beide bodems dient. Vaak hoor ik mensen in december zeggen: ‘Ik ga nu de bloemetjes buiten zetten, maar vanaf vol gend jaar ga ik het écht anders doen.’ Waarom niet van je kerstdiner en oudjaarshapjes nu al feestjes voor beide bodems maken? In mijn bookazine Mooi Eten, mooi leven lees je hoe je van elke maaltijd een betaalbaar (h)eerlijk feestje maakt. •

GROND ONDER ONS BESTAAN ZOU VAN ONS ALLEN MOETEN BLIJVEN.’

Bronnen en meer informatie:

• Cryan, J.F., Dinan, T.G. (2012). Mind-altering mi croorganisms: the impact of the gut microbiota on brain and behaviour. Nature.

• Del Chierico, F. et al. (2014). Mediterranean Diet and Health: Food Effects on Gut Microbiota and Disease Con trol. International Journal of Molecular Sciences.

• Dinan, T.G. (2013). Psychobi otics: a novel class of psycho tropic. Biological Psychiatry.

• EFSA (European Food Safety Authority. (2018). Monito ring data on pesticide residues in food: results on organic versus conventionally produ ced food. EFSA supporting publication.

• Eggersdorfer, M. et al. (2018). Hidden Hunger: Solutions for America’s Aging Populati ons. Nutrients.

• Gacesa, R. et al. (2022). Envi ronmental factors shaping the gut microbiome in a Dutch population. Nature.

• Khoury, C.K. (2014). Incre asing homogeneity in global food supplies and the im plications for food security. PNAS.

• Lowe, N.M. (2021). The global challenge of hidden hunger: perspectives from the field. Cambridge.

• Marquedant, K. (2021). Diet may affect risk and severity of COVID-19. Massgeneral.

• Nelson, G. et al. (2018). Income growth and climate change effects on global nutri tion security to mid-century. Nature.

• Smit, M. (2018). De duur zaamheid van de Nederlandse landbouw 1950 – 2015 –2040. WUR.

• Smith, P. et al. (2021). The role of soils in delivering Nature’s Contributions to People. Philosophical Trans actions of the Royal Society B Biological Sciences.

• Van Rossum C.T.M. et al. (2020-0083). The diet of the Dutch. Results of the Dutch National Food Consumption Survey 2012-2016. RIVM.

• Wijmenga, C. (2016). Popu lation-based metagenomics analysis reveals markers for gut microbiome composition and diversity. Science.

‘DE

Zwemmen in een oceaan bij nacht

In gesprek met professor John Ioannidis

‘Ik denk dat wetenschap is als ‘s nachts zwemmen in een oceaan. Het is gevaarlijk, maar tegelijkertijd ook buitengewoon plezierig. Voor iemand die ‘s nachts in Griekenland heeft gezwommen, is dit waarschijnlijk een van de beste ervaringen die je gehad hebt. Je kunt je voorstellen dat je op een dag zou kunnen verdrinken of dat er haaien in de buurt zijn. Maar we moeten leren om in die oceaan te blijven zwemmen.’

Door MAARTEN FORNEROD

Professor Ioannidis is één van de meest geciteerde wetenschappers ter wereld. De Grieks-Amerikaanse hoogleraar aan de beroemde universiteit van Stan ford is werkzaam op het gebied van gezondheidspolitiek, biomedische data en statistiek. Zijn bekendste publicatie komt uit 2005 en heeft als provocerende titel Why Most Published Research Findings Are False. Deze is op het moment van schrijven 11.584 keer geciteerd. Het artikel beschrijft dat men in de huidige wetenschap slecht omgaat met bewijs, en dat daardoor conclusies heel vaak onjuist zijn.

Wonderkind

In de documentaire Out to See van de Duitse filmmakers Patricia Marchart en Georg Sabransky en kinderarts Despina Contopoulos-Ioannidis vertelt professor Ioannidis wat hem drijft. ‘Ik werd gezien als een wonderkind omdat ik berekeningen

kon maken toen ik vier was en ik romans en poëzie schreef toen ik vijf was. Als achtjarige werkte ik met wiskundige vergelijkingen. En ik had ook ervaring in een medische omgeving omdat mijn ouders beide arts zijn. Dus ik wist niet wat ik met mijn leven aan moest.’

Uiteindelijk kiest hij voor geneeskunde, omdat hij op die manier behulpzaam zou kunnen zijn voor de mensheid. Wiskunde vond hij geweldig maar te abstract. Schrijven was fantastisch maar te egocentrisch. Binnen de geneeskunde is hij uiteindelijk te rechtgekomen in de epidemiologie, het vakgebied dat het dichtst bij wiskunde staat. Zo vielen dingen op hun plek.

Risico’s

Toen de coronacrisis uitbrak probeerde hij het hoofd koel te houden, maar dat was bijna onmoge

1

John Ioannidis

Foto: PLOS Video

Channel, CC BY 3.0, wikimedia

Maarten Fornerod is Associate Professor Cell Data and Disease

aan het Erasmus Medisch Centrum te Rotterdam en publiceert daarnaast over gezondheid, leefstijl en Indonesische familiegeschiedenis.

blijven

1

lijk. Hij kwam al snel tot de conclusie dat er grote verschillen in risico’s waren, dat het virus vooral oude en zieke mensen trof. Dat jongeren weinig te vrezen hadden. En ook dat de kans om te overlijden veel kleiner was dan in de eerste weken werd gedacht. Zijn stem verdween in de grote massa wetenschappelijke stemmen die opdoken, rijp en groen. Hij stelde: ‘Voor serieuze wetenschappers was toen de vraag: “Moeten we echt meedoen met dit feest der waanzin?”’

Volgens Ioannidis raakte de wetenschappelijke methode tijdens de coronacrisis helemaal uit beeld, en maakten de prominenten in de media, de poli tiek en sommige kringen van de wetenschap er een complete puinhoop van. Hijzelf maakte deel uit van de chaos: ‘Ik was een van de vele wetenschappers die in die complete chaos vochten, en we waren niet getraind om in een chaos te vechten. We waren niet getraind om te vechten met de politiek of de media die hele andere wapens gebruikten dan wij.’

Big Pharma

Als hoogleraar gezondheidspolitiek is hij zeer be kend met de werkwijze van de farmaceutische industrie. Ioannidis: ‘In de pre-pandemische jaren waren we erg voorzichtig met gegevens van Big Pharma. Vanwege financieel gewin proberen zij de literatuur te beïnvloeden. We vonden toen dat we ze onder druk moesten zetten om transparant te zijn en gegevens te delen zodat we konden controleren. Tijdens de pandemie is dit allemaal volledig omge keerd. Big Pharma-bedrijven werden plotseling de redders van de wereld. Wat ze ook produceerden, het was een geweldige ontdekking, een geweldig product. Iedereen moest het gebruiken. Iedereen moest verplicht worden om het te gebruiken.’

Hij vervolgt: ‘Het zal enige tijd duren om het te kunnen repareren. Of niet. Misschien komen we in de situatie waarin mensen die meer methodologisch zijn, weldenkend en voorzichtig, worden gezien als zonderlingen. En mensen die de winst voor de industrie willen maximaliseren worden misschien de norm.’

Kinderen

Mede dankzij zijn vrouw die kinderarts is, trekt hij zich het lot van de kinderen erg aan. ‘Het is heel erg dat we onze kinderen als een schild hebben ge bruikt om onszelf te beschermen tijdens de corona crisis. Gedurende vele maanden, waarschijnlijk een jaar of langer, ging de hele discussie over kinderen niet echt om kinderen, maar om de bescherming van volwassenen. We hebben kinderen het gevoel gegeven dat ze gevaarlijk zijn – dat ze gevaarlijk zijn voor elkaar en dat ze gevaarlijk zijn voor volwassenen. Dat is verschrikkelijk. Het is het ergste wat je kunt doen, zelfs bij volwassenen, maar bij kinderen is het nog erger. Dus ik denk dat we ze gewoon moe ten laten leven en laten genieten.’

Begrip voor elkaar

Maar Ioannidis eindigt positief: ‘Er zijn veel angst aanjagende ontwikkelingen in de wereld, maar ik wil een stap terug doen en positief denken, over de goede dingen van onze wereld. Denk na over de goede dingen, over wat we kunnen bereiken, over de jongere generaties, over onze toekomst, over onze dromen, over onze creativiteit, over hoeveel we kunnen doen, hoeveel we onze wereld ten goede kunnen veranderen.’

Daarbij ontkent hij de problemen van deze tijd niet. ‘Natuurlijk hebben we klimaatverandering, we hebben oorlog, we hebben pandemieën, we hebben ziekte, we hebben ongelijkheden, we hebben honger, we hebben armoede, we hebben van alles om ons zorgen over te maken. Maar het ergste is om de mensen te blijven dreigen met rampspoed. Als we dat doen, zal die ramp ons overkomen, en we zullen deze met onze eigen handen hebben gemaakt.’

Hij roept tot slot op om kalm te blijven, gefocust en vreedzaam. ‘We moeten toegewijd blijven aan elkaar. Zie de wereld niet als een vijandige plek. We moeten terug naar verbondenheid, overtuiging en begrip voor elkaar. En ik denk dat de pandemie ons daar ver van verwijderd heeft.’

•

De film Out to See is hier te zien: www.out-to-see.com

‘We moeten toegewijd

aan elkaar.’

Culinaire optimist

Martin ten Donkelaar stond in onze vorige editie met zijn levensverhaal én zijn boek over de Italiaanse keuken van de streek Piemonte. We kregen de vraag of hij niet met enige regelmaat een bijdrage zou kunnen leveren aan The Optimist in de vorm van een kookrubriek. Als rasoptimist zei alter ego Martino direct ‘ja’ toen we het aan hem vroegen. Daarom nu: het eerste deel van een nieuwe rubriek over ‘La Cucina Piemontese’, de Piemontese keuken.

Piemonte betekent letterlijk: aan de voet van de berg. Het grootste gedeelte van het Piemontese grondgebied bestaat uit bergen, heuvels en vlakten die zich uitstrekken tot aan de rivier de Po. Ze zijn van invloed op de landbouwproducten die je terugvindt in de keukens. Op de vlakten worden granen – vooral rijst – verbouwd. De regio’s Novara en Vercelli alleen al leveren ongeveer zestig procent van de landelijke rijstproductie. Ook de groente- en fruitteelt is zeer goed ontwikkeld en wat betreft de wijnbouw is Piemonte één van de belangrijkste gebieden van Italië. Het vee op de vele bergweiden zorgt voor de productie van zowel vlees- als zuivel-

Door MARTINO DI PIEMONTE

producten en ook in deze sector bezet Piemonte de eerste plaats in Italië. Het gebied is bovendien rijk aan voortreffelijke producten, zoals de witte truffel van Alba, onder andere te vinden in Monferrato, in de omgeving van Asti en in de Langhe. Ook paddenstoelen, vooral eekhoorntjesbrood, kom je tegen in het hele gebied; zowel in de heuvels als in de bergen.

De streek in meer detail

Tot voor kort werd de Piemontese keuken be schouwd als een afgeleide vorm van de Franse keuken. Beide talen zijn ook verwant. Het is niet vreemd dat er vanuit Turijn, sinds 1559 de hoofdstad van het koninkrijk Savoia, een culinaire uit wisseling bestond met het buurland Frankrijk.

Voor de gastronomie is het gebied rond Alba het belangrijkst. De rijkdom komt tot uiting in zijn keuken waarin de truffels, de kostbare paddenstoe len, het wild, veel verschillende groenten en vooral de beroemde hazelnoten uit de Langhe, de boven toon voeren. Alba is ook de stad van de tajarin, de enige pasta die zijn oorsprong heeft in Piemonte. Bovendien is dit het gebied waar enkele van de mooiste Italiaanse wijnen vandaan komen: de Bar baresco en de Barolo. Deze wijnen zijn niet alleen in Italië zeer geliefd, maar ook in het buitenland. Asti staat wereldwijd bekend om zijn wijnen. Ook wordt er in de streek veel groente, fruit en graan verbouwd en vind je er de beroemde witte truffel.

Cuneo, ook wel ‘de grote regio’ binnen Piemonte genoemd, is voor het grootste deel bergachtig. Dat maakt de regio niet minder rijk aan interessante producten: melk- en zuivelproducten van uitste kende kwaliteit, paddenstoelen, granen zoals gerst en boekweit en bovenal weer de truffel. Cuneo staat bekend als de hoofdstad van dit kostbare product. In deze streek speelt de keuken van de etnische min derheid de Occitanen een belangrijke rol.

De gastronomie van Novara heeft meer weg van de gastronomie van Lombardije dan van de gastronomie van Piemonte. Verschillende traditionele ge rechten hebben als basisingrediënt vis. Ooit was vis een veel voorkomend product in het Lago Maggio re, het Lago d’Orta en in veel vijvers die in het verleden de onmisbare bassins vormden voor de irrigatie van de rijstvelden. Ook de keuken van de regio’s Verbania Cusio en Ossola lijken hier zowel uit geo grafisch als uit gastronomisch oogpunt veel op. De relatief sobere lokale keuken wordt aangevuld met wild, paddenstoelen en kazen uit de omliggende dalen. Vercelli heeft veel specialiteiten uit Piemonte en Lombardije. In deze streek vind je karakteristieke gerechten van zowel de laagvlaktes als de rijstvel den, zoals kikkerbilletjes en zoetwatervissen.

Turijn, internationale stad bij uitstek, heeft geen echte, eigen gastronomische traditie. Vooral door de industriële ontwikkeling is de stad een smelt kroes van mensen uit de provincie en uit het zuiden van het land die hun culinaire ideeën en exotische ingrediënten hebben meegenomen. De productie van zoetigheden en in het bijzonder de verwerking van chocolade geeft het karakter van Turijn het bes te weer. Een ander bekend product is de grissino. Dit is een langwerpig stuk gebakken deeg.

De Piemontese keuken is zowel in Piemonte als in het grootste deel van Italië een traditie en omvat tientallen gerechten.

Wat is er mooier nu de feestdagen voor de deur staan dan een feestelijk dessert te delen, dat eenie der kan maken? •

Recept: Bônet Piemontese

Bônet (spreek uit: bunet) is een oude Piemontese pud ding gemaakt van gekarameliseerde suiker, melk, cacao, slagroom, rum, amaretto en amaretti koekjes. In het Pie montees betekent het woord bônet een ronde hoed of pet; de vorm van de pet lijkt op de vorm waarin het dessert wordt gekookt.

Ingrediënten - voor acht personen

• 400 ml melk

• 100 ml slagroom

• snufje zout

• 200 gram amarettikoekjes of bitterkoekjes

• 4 grote eieren

• 50 gram cacaopoeder

• glaasje rum en een beetje amaretto

• 100 gram kristalsuiker

• 200 gram kristalsuiker voor de karamel

Bereiding

• 2 el water voor de karamel

• grote cakevorm of timbaaltjes (ø 6 cm)

• amarenakersen

• vanilleroomijs

• poedersuiker

Aanbevolen wijn:

Rode Malvasia di Castelnuovo Don Bosco of Brachetto d’Acqui

Verwarm de oven voor op 160 graden Celsius. Kook de suiker met het water in een steelpannetje tot een goud kleurige siroop en laat het karamelliseren. Pas op: als het te bruin wordt, niet verder laten koken anders wordt de karamel te bitter. Schenk de karamel in een cakevorm of de timbaaltjes (de hoed). Draai de vorm goed rond, zodat de karamel over de bodem wordt verdeeld. Zet het weg.

Verwarm de melk en de slagroom. Prak de koekjes fijn en klop goed door het mengsel. Kook het geheel vijf mi nuten. Klop de eieren en de suiker met een mixer door elkaar tot een bleke, luchtige massa. Doe er vervolgens de cacaopoeder, rum, amaretto en een snufje zout bij en mix het geheel nog even. Voeg dit al kloppend toe bij het mengsel van de melk en vul de cakevorm of de timbaaltjes. Zet dit in een ovenschaal met heet water. Het water moet tot op een derde van de bakvorm ko men. Bak de bonêt minimaal een uur in de oven. Haal de vorm uit de ovenschaal, laat het afkoelen en zet het nog een poosje in de koelkast. Voor het serveren keer je de cakevorm om en snijd je mooie niet al te dikke plakken of serveer een timbaaltje. Serveer het gerecht met lek kere amarenakersen en een bolletje vanilleroomijs en strooi er wat poedersuiker overheen.

Ik wens iedereen een culinaire afsluiting van het jaar en voor het komende jaar hoop ik vele recepten en verha len over de Piemontese keuken met jullie te delen. Buon appetito!

BLIJF EEN OPTIMIST

We doen de voorzichtige aanname dat je net als Tisjeboy Jay de wereld vrolijk wilt maken. Hierin slagen optimisten als geen ander. Daarom leven ze doorgaans langer, gezonder en minder gestrest. Maar net als met alle waardevolle dingen is enig onderhoud van dat optimisme wel nodig. Een abonnement op The Optimist is jouw bewijs van verbondenheid, jouw positieve actie, jouw mentale oplaadpunt. Blijf jij lezen, dan blijven wij schrijven. ‘MET VROLIJK-

HEID EN POSITIVITEIT WIL IK JE EEN LACH BEZORGEN.’

Tisjeboy Jay (p.26)

‘WE ZIJN VERDWAALD EN OP ZOEK NAAR DE EERLIJKE PRIJS.’

van Leeuwen Eigenaar van ZustainaBox, klimaatcoach en trainer van ‘De Verborgen Impact’. Haar missie is iedereen te laten zien dat anders en minder een stuk beter is. Liever ook. Voor jezelf, elkaar en de aarde. www.zustainabox.nl

Korting op de krat van de knecht

December. De maand van de liefde en van samenzijn. Van gezelligheid, van dankbaarheid en van geven. De maand van de tradities en rituelen. Dus struinen we kerstmarkten af. Behangen ons met glitters en zetten een boom in de woonkamer. We maken boodschappenlijstjes en gaan op zoek naar het mooiste kerstcadeau. Voor familie. Voor vrienden. En voor onze werknemers. De boeren gaven hun knechten in de negentiende eeuw al een krat met lekkers van de boerderij mee naar huis. Vers en uit de natuur. Zelf opgeraapt. Zonder plastic. Zonder te tellen hoeveel stuks er in de krat gaan. Zon der de prijs te bepalen. Een krat zonder korting. De basis van ons traditionele kerstpakket. Met liefde gegeven. Als dank voor het harde werken.

Met liefde

In deze tijden van hoge energierekeningen en stij gende inflaties wordt er niet bezuinigd op het traditionele kerstpakket. De krat van de knecht moet lekker vol. Steeds vaker willen we lekkers van de boerderij. Dat noemen we nu lokaal. Vers en puur natuur. Het kerstpakket zoals het ooit bedoeld was. Dat heet nu een duurzaam kerstpakket. Liever nog een duurzaam eindejaarspakket. Inclusief en met liefde gegeven. Welk feest je ook viert in december. Als dank voor het harde werken.

Tijdperk voorbij

Ook bij ons staat de telefoon roodgloeiend. De aanvragen vliegen onze mailbox in. Het tijdperk van de megadozen vol met plastic troep en vage crackertjes, lijkt voorbij. Daar worden wij wereldverbeteraars blij van. We lopen de hele dag met een big smile rond. Zelfs als we voor de tiende keer

antwoord moeten geven op de vraag: ‘We krijgen toch wel korting?’ Dan leggen we voor de tiende keer geduldig uit dat duurzame producten ‘fair-priced’ zijn. Dat er geen kinderen uitgebuit zijn bij het maken van de producten. Dat er geen dieren zijn mishandeld of natuur is verwoest. Dat er geen che micaliën zijn toegevoegd aan jouw krat met lekkers. En dat je pakket niet de halve wereld over vliegt voordat hij onder de boom bij je medewerkers thuis ‘landt’. Dat de productie beperkt is en er dus ook niets op 24 december afgevoerd hoeft te worden naar een landfill in India door overproductie. En dat een eerlijke keten dus betekent dat iedereen een eerlijke prijs krijgt. Met liefde betaald. Als dank voor het harde werken.

‘Mag ik een toeslag betalen?’

Iedereen begrijpt dit. Er valt steevast een onge makkelijke stilte als we vragen: ‘Waarom wilt u eigenlijk korting?’ Het is zelden een budgetkwestie. Het is zelden persoonlijke zegeviering. Het is een gewoonte. We weten het niet. We zijn gewend aan kiloknallers en prijsvechters. Aan Black Friday en Cyber Monday. We vinden het normaal om bij der tig pakketten naar kwantumkorting te vragen. We zijn verdwaald en op zoek naar de eerlijke prijs. De prijs waar we uiteindelijk zelfs een toeslag voor willen betalen als we hem gevonden hebben. Als we de reis begrijpen. Als we wakker zijn geworden. Dus voegen we bomen toe aan de kratjes. Of doneren we een extra pakket aan de voedselbank. We kopen bakstenen waar we scholen mee bouwen in Afrika. Of redden dieren in nood. Met liefde betaald. Met liefde gegeven. •

Manon

DIALOOG ANTROPIA

Optimistische gespreksavonden rond SDG’s

Om ook in uitdagende tijden geïnspireerd te blijven orga niseert Cultuur- en Congrescentrum Antropia samen met tijdschrift The Optimist in 2023 een reeks maandelijkse bij eenkomsten met deskundige sprekers. Zij gaan telkens in op een thema dat is gekoppeld aan een van de SDG’s (duurzame doelen van de VN).

De 193 lidstaten van de Verenigde Naties (VN) hebben een ontwikkelingsagenda voor 2015 tot 2030 vastgesteld. Die agenda bestaat uit zeventien doelen, de Sustainable Development Goals.

Doe je mee?

Forum Antropia is er voor iedere burger en ondernemer die streeft naar een betere, eerlijkere en schonere wereld en die openstaat voor een (stevig) gesprek met elkaar. Zonder waar deoordeel, met respect voor de ander en vanuit de intentie dat we de aarde mooier willen achterlaten. Voor wie inspiratie en verbinding zoekt en graag verschillende visies hoort.

• Waar: Cultuur- en Congrescentrum Antropia, Hoofdstraat 8, Driebergen (naast NS-station Driebergen-Zeist)

• Organisatie: The Optimist en Antropia

• Wanneer: de tweede of derde donderdag van de maand. Om te beginnen op 19 januari, 16 februari en 16 maart 2023

• Tijden: inloop 19:00 uur; aanvang 19:30 uur; borrel en napraten/netwerken 20:30 uur – einde 21:30 uur

• Kosten: € 15,00 per persoon incl. koffie/thee bij ontvangst en een drankje en borrelhapje na afloop.

Aanmelden

Via www.theoptimist.nl/evenementen.

Programma 19 januari 2023, SDG #3:

Over gezondheid en welzijn

Twee zorgdeskundigen presenteren hun kijk op SDG 3 en gaan vervolgens met het publiek in gesprek. Eric van Veluwen (Antropia) en Brian de Mello (The Opti mist) zijn de gastheren van de avond.

Meer informatie en het volledige programma: www.antropia.nl/ nieuws-agenda.

Brian de Mello

Eric van Veluwen

ALEKSANDR STOLETOV

NATIONALITEIT: RUSSISCH

Door: ROY VAN DER STEEN

Begin 21e eeuw verschenen de eerste zonnecellen voor de con sument op de markt. Toch waren zonnecellen al sinds de jaren ‘50 gemeengoed in de ruimtevaart. Waar komt de techniek vandaan? En welke weg heeft het moeten afleggen om uiteindelijk op ons dak terecht te komen?

Het is 1839 en de Franse na tuurkundige Alexandre Edmond Becquerel is 19 jaar oud. Terwijl hij aan het experimenteren is in het laboratorium van zijn vader, ontdekt hij het ‘fotovoltaïsche effect’. Hij creëerde de eerste zon necel door twee elektroden in een elektrolyt te plaatsen. Op het moment dat daar zonlicht op viel nam de voltage toe, en wekte het elektriciteit op.

Het zou tot 1888 duren voor dat de Russische natuurkundige Aleksandr Stoletov de eerste zon necellen creëerde die de basis vormen van de bij ons nu zo bekende zonnepanelen.

Later, in 1908 verscheen een koperen zonnecollector, maar pas in 1954 wordt de techniek verder ontwikkeld. Daryl Chapin, Calvin Fuller en Gerald Pearson ontwikkelden een zogenaamde fotovoltaïsche siliconencel. Na vier jaar van verdere ontwikkeling werd die voor het eerst toegepast in de ruimtevaart en

stunts, maar dat er verandering aankwam was voor iedereen duidelijk.

Tegenwoordig hebben zonnepanelen een rendement van rond de 36 procent. Dat wil zeggen dat zij maximaal 36 procent van het zonlicht kunnen omzetten naar elektriciteit. Door het verbeterde rendement, subsidie en oplopende energieprijzen zijn zonnepanelen inmiddels gemeengoed geworden. Iets wat Aleksandr Stoletov met zijn eerste zonnecellen nooit had kunnen vermoeden.

Nederland telt op dit moment meer dan zestien miljoen zonnepanelen, en dit aantal zal blijven stijgen. De eerste dakpannen met ingebouwde zonnecellen zijn beschikbaar en steeds meer materialen worden zo gemaakt dat zij stroom kunnen opwekken. De komende jaren zal het rendement wellicht nog verbeteren, maar de schaarse en dure grondstoffen remmen hiervan de groei en ontwikkeling.

zorgde de space race ervoor dat satellieten en ruimtestations met de siliconencellen van stroom werden voorzien.

1 1

De techniek was schreeuwend duur, en het rendement niet heel hoog. Maar de techniek verbeter de en met de oprichting van het Solar Energy Research Institute in de Verenigde Staten kreeg de ontwikkeling een boost

Vanaf de jaren tachtig werden siliconencellen geplaatst in bijvoorbeeld auto’s en vliegtuigen. Dit bleef vooral bij publiciteits-

Het is wachten op de volgende Stoletov, die een zonnecel kan ontwikkelen zonder schaarse grondstoffen. Wellicht komt deze zelfs uit ons land, waar nu zon nepanelen van kunststof worden gemaakt in plaats van glas, vrij van PFAS en 25 procent minder CO2 -uitstoot tijdens de productie ervan. Een ding staat vast: Stoletovs ontdekking van tweehonderd jaar geleden zal een flinke bijdrage blijven leveren aan een duurzame wereld. •

Galileo Galilei had door dat de aarde om de zon draait en niet andersom. De boeken die hij hierover schreef, werden hem niet in dank afgenomen door zijn tijdgenoten. Hij hield echter vast aan zijn gelijk en heeft dat uiteindelijk gekregen. In deze rubriek brengen wij een ode aan de Galileo’s van de moderne geschiedenis.

Aleksander Stoletov

Lichaam en geest

Keuze van de redactie.

CBD huidverzorging

Wist je dat CBD een helende werking heeft voor de huid? Aan de ge zichts- en lichaamsolie van het merk ebb+flow is de meest pure vorm van CBD-olie toegevoegd. De huidverzorgingslijn is geschikt voor alle huid types, zelfs voor de meest gevoelige huid. Het voedt en verzacht de huid, ideaal voor de wintermaanden.

Verkrijgbaar via www.ebbandflowonline.nl

De profeet

Het meesterwerk van Khalil Gibran is voor het eerst in honderd jaar hertaald voor kinderen. The Prophet verscheen in 1923 en werd een klassieker. De profeet, verteld voor kinderen kan door ouders en leerkrachten als ingang gebruikt worden om met kinderen in gesprek te gaan. Het kinderboek is ook geschikt voor volwassenen die het oorspronkelijke werk beter willen leren kennen.

Hertaald door Tiny Fisscher, met illustraties van Pyhai. Voor 9+ of voor te lezen vanaf 7 jaar.

Verkrijgbaar in de web shop van The Optimist

KIVA

Marijke Kodden en Jaap Verhoeven maakten een documentaire over KIVA-ceremonies. De film geeft een unieke kijk op de KIVA, waarbij Wisdom Keepers samenkomen en oude rituelen uitvoeren. Als kijker krijg je de kans om te reflecteren op de vraag hoe we onze relatie met Moeder Aarde kun nen helen.

Kijk voor draaitijden op: www.kiva-wisdomkeepers.com

Imagine Intuition

Wat is intuïtie nu precies? Museum De Lakenhal in Leiden dook in deze vraag met de tentoonstelling Imagine Intuition. Het ongrijpbare begrip werd in op dracht van het museum verbeeld door zeven kun stenaars. Hun installaties zetten aan tot actie, reac tie of juist tot reflectie.

Tot en met 15 januari 2023 www.lakenhal.nl

Utrecht International Comedy Festival

In februari is Utrecht voor elf dagen de comedyhoofd stad van Nederland. Het Utrecht International Comedy Festival (UICF) presenteert namen als Martijn Koning, Magic Tom & Yuri en Glenn Wool. Ben je wel in voor een geintje? Stand-up comedy is volgens de organisatie voor iedereen.

Vanaf 22 februari tot en met 4 maart 2023 www.uicf.nl

Door: Janet Vollebregt

Foto: Joep Jacobs

Foto: Claudia Rison

Illustratie: Pyhai

CULTURELE REVOLUTIE ONDER GENERATIE Z

Wat speelt zich af onder de oppervlakte van de crisistijd waarin we leven? Martijn Lampert van onderzoeksbureau Glocalities vond een verrassend en mogelijk hoopgevend antwoord op deze vraag.

MARTIJN LAMPERT

Door

De wereld staat voor enorme uitdagingen. Denk maar aan de diverse crises waar we mee te maken hebben. Maar wat gebeurt er onder de oppervlakte van al die chaos en onrust? Wat zijn de onderstromen in de internationale bevolking? Veranderen maatschappelijke en innerlijke waarden en zo ja, op welke manier? En zijn er leeftijdsen regionale patronen te bespeuren? Belangrijke vragen voor mensen die vooruit en vooral dieper willen kijken.

Waardenverandering

In een grootschalige trendstudie die eind november uitkwam, identificeerde onderzoeksbureau Glocalities invloedrijke internationale verschuivingen in waarden. Deze trends zijn van fundamenteel belang om te begrijpen hoe de wereld verandert. Ze helpen ook om vooruit te kijken en om het met elkaar te hebben over mogelijke ontwikkelingen in de toekomst.

De onderzoeksresultaten die bijna het hele af gelopen decennium omvatten, tonen een gedetailleerd beeld van veranderende waarden in een wereld die middenin een polycrisis zit. Het onderzoek laat zien dat terwijl pessimisme, angsten en gevoelens van vervreemding toenemen, mensen steeds meer gericht zijn op emancipatie, zingeving en kwaliteit van leven. Deze ontwikkelingen komen samen in een culturele revolutie die gaande is onder Genera tie Z (18-24 jaar).

Egalitaire waarden zoals tolerantie en de flexibiliteit van genderrollen nemen toe, terwijl het belang van patriarchaat en traditionele waarden langzaam afneemt. In deze tijden van crisis zijn mensen steeds meer geïnteresseerd in politiek en meer gericht op de betekenis van het leven. Dit uit zich in een toenemend belang voor spiritualiteit, (levens)kunst, creativiteit en vitaliteit. In deze uitdagende tijden zijn mensen echter ook steeds meer op zoek naar hedonisme en plezier maken als uitlaatklep. Uit het onderzoek blijkt dat jongvolwassenen de belangrijkste dragers zijn van de waardenverandering die plaatsvindt. Internationaal maakt Generatie Z zich ernstige zorgen over diverse vormen van mensenrechtenschendingen en de klimaatcrisis, thema’s die hun toekomst kunnen maken of breken. De verschuivingen in waarden hebben verschillende accenten en effecten in verschillende delen van de wereld.

Naar antiautoritaire waarden

Jonge volwassenen in opkomende economieën worden steeds meer gericht op gelijkheid en tole rantie in hun kijk op het leven, terwijl de oudere

‘UIT HET ONDERZOEK BLIJKT DAT JONGVOLWASSENEN DE BELANGRIJKSTE DRAGERS ZIJN VAN DE WAARDENVERANDERING DIE PLAATSVINDT.’

leeftijdscohorten deze ontwikkelingen in een lang zamer tempo bijbenen. De toenemende sociaallibe rale waarden van jonge volwassenen in deze vaak zeer conservatieve landen wijzen op een verschui ving in de richting van antiautoritaire waarden. Deze ontwikkelingen zijn in het Glocalities onder zoek bijvoorbeeld duidelijk zichtbaar in Rusland, China en Brazilië. Maar deze trends zijn ook zicht baar in Iran, waar een extreem autoritair systeem jongeren die emanciperen en zich willen ontwor stelen aan patriarchale tradities onderdrukt op een verschrikkelijke en harteloze wijze. Mensenrechten worden met voeten getreden.

De Arabische lente van meer dan een decennium geleden was al een voorloper van de trends die we nu in het onderzoek over de volle breedte zien optreden. Hierbij is het van belang om in ogenschouw te nemen dat de helft van de wereldbevolking onder de dertig jaar oud is, en dat negen op de tien jongeren wereldwijd woont in vaak conservatief ingestelde opkomende economieën. De emancipatietrend die we in het onderzoek zien is heel fundamenteel en lijkt ten dele op de culturele revolutie die zich in de westerse wereld in de jaren

Over het onderzoek

De analyses zijn gebaseerd op sociaal-culturele indicatoren die we hebben gemeten in ons internationale Glocalities onderzoeksprogram ma tijdens zeven afzonderlijke metingen in twintig landen die we hebben gehouden tus sen 2014 en 2022. Door waardenindicatoren door de tijd heen te vergelijken op basis van 295.166 interviews in deze landen, beschikken we over unieke data en inzichten in de ontwikkelingen in de transitietijd waarin we nu leven.

Illustratie: Sam Ruiter, Glocalities/ Motivaction

De Glocalities-metingen zijn uitgevoerd in Australië, België, Brazilië, Canada, China, Frankrijk, Duitsland, India, Italië, Japan, Mexico, Nederland, Polen, Rusland, Spanje, Zuid-Afrika, Zuid-Korea, Turkije, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Om een dieper inzicht te krijgen in de onderliggende dynamiek van veranderingen, hebben we voor dit onderzoek gekeken naar ontwikkelingen binnen leeftijdsgroepen door de tijd heen en naar ontwikkelingen in geavanceerde en opkomende economieën, volgens de definitie van het IMF (Internationaal Monetair Fonds).

zestig en zeventig manifesteerde. Het onderzoek laat zien dat de autoritaire repressie die zichtbaar is op veel plekken in de wereld deels een reactie is op een nieuwe generatie die zich snel aan het emanciperen is en opkomt voor vrijheid en gelijkheid. Jongeren moeten de ruimte krijgen om zich te ontplooien en als dat niet gebeurt, dan eisen ze deze ruimte op.

Op zoek naar zingeving en spiritualiteit

In geavanceerde economieën waar de culturele re volutie van de jaren zestig en zeventig nog steeds doorwerkt is Generatie Z juist steeds meer op zoek naar zingeving, kwaliteit van leven en spiritualiteit.

In deze landen voelen vooral de jongere leeftijds groepen zich steeds meer vervreemd en in de steek gelaten door de maatschappij, waarbij de oudere leeftijdsgroepen dat gevoel minder hebben, terwijl de gevoelens van vervreemding in opkomende economieën gelijkmatiger verdeeld zijn over de leef tijdsgroepen. Deze bevindingen sluiten nauw aan bij de signalen van een mentale gezondheidscrisis die zichtbaar is onder jongeren in een tijd waarin het voor hen steeds ingewikkelder wordt om tot wasdom te komen en om te floreren. De schadelijke mentale effecten van de isolatie en lockdowns tijdens de coronacrisis zijn hierin nog steeds zichtbaar, maar het speelt breder, en ook in relatie tot economische ontplooiingsmogelijkheden (denk bijvoorbeeld aan de huizenmarkt in Nederland), maar ook de klimaatcrisis.

Waardenconvergentie onder jongeren

Het onderzoek laat tot slot duidelijk zien dat er sprake is van waardenconvergentie: het naar elkaar toegroeien van waarden van jongvolwassenen. Waarden die traditioneel werden bestempeld en gegeneraliseerd als ‘westers’ of juist ‘oosters’ zijn naar elkaar toe aan het groeien. Jonge volwassenen in vaak conservatieve opkomende economieën raken steeds meer georiënteerd op emancipatoire waarden en jonge volwassenen in geavanceerde economie en die vaak worden gekenmerkt door seculariteit (ontkerkelijkt) en rationalisme gaan juist op zoek naar zingeving en krijgen meer belangstelling voor nieuwe vormen van spiritualiteit. Jongeren, natuur lijk eeuwig nieuwsgiering naar wat er nog meer is, gaan op zoek naar wat ze missen, en zeker in een tijd waarin ze zich steeds meer vervreemd voelen van de samenleving. Dat is een heel gezonde ont wikkeling die ook van alle tijden is en zorgt voor verandering en transformatie van het oude naar een nieuw tijdsgewricht.

‘JONGEREN GAAN OP ZOEK NAAR WAT ZE MISSEN.’

Mensenrechten

Volker Türk, Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties, zegt het volgende als reactie op het Glocalities trendonderzoek:

‘Dit onderzoeksrapport is van groot belang omdat het laat zien dat mensenrechtenkwes ties een grote zorg zijn voor de jongere generatie en dat jongeren steeds meer belangstelling heb ben voor politiek. Jongeren eisen een betere toe komst. Zij moeten in staat worden gesteld hun volledige potentieel te realiseren.’

Culturele transformatie

De digitale revolutie heeft niet alleen een wereldwij de marktplaats van ervaringen en consumentisme gecreëerd, maar maakt steeds meer uitwisseling van betekenis, emancipatie, artistieke waarden, creati viteit en spiritualiteit mogelijk. Generatie Z staat in de voorhoede van deze culturele transformatie die gaande is. Op langere termijn, met de verandering van generaties, is het onwaarschijnlijk dat autoritai re leiders deze emancipatoire trends in de samenleving als geheel kunnen blijven onderdrukken. Maar aan de andere kant bieden nieuwe technologieën zoals gezichtsherkenning juist veel meer mogelijk heden voor repressie en onderdrukking. Autoritaire dictators zijn nog lang niet uitgeregeerd – als het aan henzelf ligt. We leven in enorm spannende tijden voor de toekomst van de wereld. Maar één ding is zeker. Als de innerlijke waarden aan het veranderen zijn onder de jonge generatie in opkomende eco nomieën, dan is dat voor de toekomst van de wereld van groot belang. Het onderzoek laat duidelijk zien dat de jonge generatie de ontdekkers en wegbereiders zijn van nieuwe routes uit de polycrisis waar we nu middenin zitten. Laten we deze Carriers of Hope ten volle ondersteunen en faciliteren. Martin Lu ther King zei het al: ‘The arch of the moral universe is long, but it bends towards justice.’ •

Meer informatie: www.glocalities.com/trends2022. Hier kun je het trendrapport downloaden. Daarin zie je ook de onderliggende grafieken en een verdere uitleg van de onderzoeksbevindingen.

Martijn Lampert is co-founder en research director van onderzoeksbureau Glocalities, dat internationale organisaties helpt om voorop te lopen en in te spelen op waarden, trends en cultuurverschillen. Ze streven ernaar de drijfveren achter mense lijk gedrag diepgaand te begrijpen, door mensen van over de hele wereld in grootschalige onderzoeken vragen te stellen over hun waarden, levensovertuigingen, aspiraties, gedrag en hun kijk op duurzaamheid.

Contact: m.lampert@glocalities.com

THEMA: NOOIT MEER BANG

Angst is een slechte raadgever, dat wisten we al. Maar weten we ook hoe we met angst moeten omgaan? Wat is er erg aan om bang te zijn en waar kun je allemaal bang voor zijn? Wat als we nooit meer bang hoeven te zijn, zelfs als het spannend wordt?

Wat maakt jou bang en hoe overwin jij je angst? Ben je een bangerik of komt het woord ‘bang’ niet voor in jouw woordenboek? Vertel het ons – als je durft. Stuur jouw verhaal voor 10 januari 2023 naar redactie@theoptimist.nl.

• Ooit een bange held gezien?

• Niet meer bang voor de dood

• Sander de Kramer durft alles

• Dankbaarheid tegen angst

• En nog veel meer