The Optimist NL 154 mei juni 2013

Wetenschap ontdekt einde van de dood EEN VOORH

Ode aan het optimisme!

PLUS www.theoptimist.nl â‚Ź 7,75 mei/juni 2013 NR. 154

57 redenen om optimist te zijn

Voor regen! P. 58

Denken in kansen is hard werken, maar je wordt er wel gezonder en gelukkiger van

Beleef de weReld vAn MORgen sHell eCO-MARAtHOn eCO-MARAt CO-MARA HOn CO-MARAt

15-19 Mei 2013 AHOY- ROtteRdAM

Wie maakt de meeste kilometers met een liter brandstof? Je ontdekt het tijdens Shell Eco-marathon! Duizenden scholieren en studenten maakten superslimme wagens en zijn nu klaar voor de strijd op het Rotterdamse stratencircuit. Zin in een pitstop?

Stap dan binnen bij Shell Energy Lab. Hoeveel energie kun jij opwekken? En zijn jouw dansmoves wel energiek genoeg? Kom en laat je verrassen in de wereld van morgen.

Bestel je gRAtis kAARten Op www.sHelleneRgYlAB.nl

Zoutwaterauto kado t.w.v. €14,95. Op=Op

Welkom

Ode aan het optimisme!

foto: neeltje foto’s: neeltje konings konings; raysay/shutterstock.com

Sla een krant open en u stuit op het nodige

gesomber. Over een economie die in een vrije val is, over voedsel dat onbetrouwbaar is geworden, over een aarde die zo veel mensen niet aankan, over het moreel verval van de jeugd van tegenwoordig… Toch noemt niemand zichzelf een pessimist. Eerder een realist.

Wie realistisch om zich heen kijkt, ziet al snel dat er nog veel te verbeteren valt: er is inderdaad veel armoede, ziekte en geweld. Maar we boeken vooruitgang: de wereld wordt rijker, we leven langer, we voeren minder oorlog. Overigens, vroeger was het veel erger dan nu.

Natuurlijk is er soms een terugval. Dan worden de grootste problemen voorspeld, dreigt zwaar onheil en zijn de grenzen aan onze groei bereikt. Maar wat volgt, zijn oplossingen. We komen telkens vooruit – niet door voort te razen op de ingeslagen weg, maar door slim op tijd onze koers te wijzigen. Uiteraard brengt dat weer nieuwe vragen, maar gelukkig ook weer nieuwe antwoorden. De enige grens is die aan onze verbeelding. Erkenning daarvan is óók realisme.

In Ode speurden we achttien jaar naar de oplossingen van morgen. In afgelopen edities hebben we u ingelicht over onze naamswijziging, die vanaf nu is ingegaan. De keuze om Ode op te geven, was geen gemakkelijke. Het is een prachtige naam, die we altijd met trots hebben gebruikt; ikzelf sinds 1999, toen ik me bij dit bijzondere avontuur voegde. Maar deze tijd vraagt om meer dan ‘een ode aan nieuwe gedachten en moedige visies’, zoals het bij de oprichting werd verwoord. Dit is een tijd waarin iedere uitdaging meteen een crisis heet. Ons vertrouwen in de vindingrijkheid van onze soort staat vandaag zó haaks op het heersende wereldbeeld, dat die met meer overtuiging hoort te klinken. Wij menen dat we intelligent optimisme nodig hebben om ons te ontwikkelen, zowel als het gaat om de samenleving als om onszelf. Zonder optimisme gaat het niet lukken. Zonder optimisme is er trouwens ook niet zo veel aan.

The Optimist is geen breuk met het verleden. Integendeel. Vanaf dit nummer doen we weer wat we in de beginjaren van Ode hebben gedaan: inspirerende verhalen afdrukken die we elders hebben gevonden, bijvoorbeeld in weinig bekende tijdschriften en op blogs.

De naam voor de rubriek is Kroniek van de onderstroom, een eerbetoon aan de ondertitel waarmee dit tijdschrift in 1995 werd gelanceerd (zie pagina 83).

Wijzelf zijn minder veranderd dan de wereld om ons heen. Oprichter Jurriaan Kamp – tegenwoordig werkend vanuit ons redactiekantoor in San Francisco – schreef destijds in zijn welkomstwoord: ‘We staan slechts op één barricade: die van de mogelijkheden.’ Met The Optimist doen we niet anders. Wij hopen dat u ons geluid waardeert. Veel leesplezier met dit nummer. We horen graag wat u vindt.

Hoofdredacteur, marco@theoptimist.nl

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 1

66 Omslagartikel

Leve het optimisme!

40

28

Micro, het nieuwe groot

Deze man kwam terug uit de dood

Het is klein, heel klein, en het helpt miljoenen arme mensen.

Wat gebeurt er als we sterven? De nieuwste wetenschappelijke inzichten.

omslagillustratie: Jfcalheiro.../Dreamstime.com

Jurriaan Kamp over de kunst om de kans te zien bij tegenslag: dat gaat soms van ‘au’, maar het loont wél.

68 57 redenen om optimistisch te zijn 74 Benjamin Zander denkt in kansen 78 De relatie tussen optimisme en succes

Inhoud

83 Kroniek van de onderstroom De beste verhalen die ons inspireren

Stoelen zijn slecht – allemaal

Kroniek van de onderstroom

Eerste hulp bij kritiek

48

Weg met de stoel

Het nut van olie Een pleidooi voor langzamer leven

Eerlijk, duurzaam, betaalbaar

Misschien wilt u liever even gaan staan voor u dit artikel gaat lezen.

Door Colin MCSwiggen overgenomen uit JaCobin

A

Hoe je fairtradeproducten succesvol kunt maken.

Verhalen

Vooruit, met onder meer:

13 Gebouwen die gezond maken 22

Is autisme nog wel een stoornis?

Terwijl de definitie van autisme verandert, komen er steeds betere manieren om ermee om te gaan.

28

De dood is niet het einde

Nieuwe levensreddende technieken kunnen sommige mensen na hun overlijden terughalen. Een wetenschapper legt uit.

34

Waarom een gevierde neurochirurg is gaan geloven in reïncarnatie.

40

48

58

Micro is zo klein nog niet

04 Dialoog

27 Column Lisette Thooft

Regel 1: maak vuile handen

08 Ode aan het Dukanmeer 39 Column Paulo Coelho 57 Column Harry Starren

Om ondernemer te worden, heb je geen geld, ervaring of businessplan nodig, meent Gunter Pauli. Liever niet, zelfs.

89 Eten: Broodje gezonder

Een romantische bui

92 Loesje

Er is altijd een weg Denken in kansen

Dirigent Benjamin Zander over hoop, positief denken en optimisme.

78

rubrieken

Eerlijk, duurzaam, betaalbaar

Waarom optimisme leidt tot meer gezondheid en geluk.

74

20 Is het wel progressief om te strijden tegen ongelijkheid?

06 Ode aan Massoud Hassani

De regen verdient meer liefde. Een foto-essay.

66

18 Hoezo wateroorlogen? Water brengt mensen bij elkaar

De wereldwijde microrevolutie geeft arme mensen toegang tot energie, drinkwater en gezondheidszorg.

Diederik van Duyn wil van fairtrade de norm maken. Hij heeft een goed idee.

52

17 Overigens ben ik van mening:

‘Verander niet de hele wereld’

‘Ons bewustzijn is eeuwig’

Creëer je eigen werkelijkheid

Tips voor een succesvol, vervullend leven. Trevor Blake kan het weten.

90 Inspiratie: boeken en producten 95 Column Jurriaan Kamp 96 Roze bril: geweld

ls je met industrieel ont-

werpers praat, valt telkens weer op hoe zeer ze gefascineerd zijn door stoelen. Elke afgestudeerde in vormgever wil een cool uitziende stoel naar zijn portfolio. Wie wel eens doorbladert daar de laatste pagina’s van Wallpaper komt vast zo’n advertentie tegen voor de functie alsvan Beroemd Ontwerper: ‘Niet reageren om jeblieft, tenzij je de bizarre behoefte hebt voor schitterend en verschrikkelijk meubilair rijke mensen te ontwerpen.’

Ik wil niet onaardig zijn, maar stoelen heeft deugen niet. Geen enkele ontwerper is onooit een goede stoel gemaakt, want dat beter mogelijk. De ene stoel is misschien iets dan de andere, maar slecht zijn ze allemaal.

Niet alleen omdat ze een bedreiging vormen van voor de gezondheid, maar ook omdat ze van oudsher verbonden zijn met de cultuur erstatusbelust individualisme. En wat nog ger is: we zijn er afhankelijk van geworden.

Dat stoelen gevaarlijk zouden zijn, klinkt natuurlijk absurd. Ze zijn een alomtegensaai woordig gemaksvoorwerp en bijna te als om kwaadaardig te kunnen zijn. Maar dan meer je bedenkt dat de gemiddelde Brit – of veertien uur per dag zittend doorbrengt of eten forenzen, ontspannen, om het nu gaat dat soms zelfs slapen – kun je je voorstellen zijn stoelen wel degelijk van invloed kunnen op de volksgezondheid. de Dat blijkt inderdaad het geval te zijn en cijfers liegen er niet om. In 2011 publiceerde de American Cancer Society de uitkomsten onder van een veertien jaar durend onderzoek dat 120.000 personen en de conclusie luidde overdagelijks langdurig zitten het risico op zelfs lijden drastisch verhoogde. Dat bleek aan het geval voor deelnemers die regelmatig fitness deden. De gebruikelijke verwarring rond oorzaak en correlatie ten spijt, sluiten

Dialoog lezers

Van ons lezerspanel ‘Heel fijn om op deze manier mijn mening te kunnen geven.

Ik ben al jaren lid en Ode is het enige tijdschrift dat mij geboeid weet te

houden’, schreef een van onze panelleden als opmerking bij onze vragenlijst. Om de redactie scherp te houden, hebben we een lezerspanel samengesteld.

Onlangs vroegen we de deelnemers voor het eerst naar hun mening.

Ze beantwoordden vragen over de actualiteit, relevantie, leesbaarheid en lengte van artikelen, maar ook over vormgeving, diepgang en algemene verbeterpunten. Uit deze enquête bleek dat de panelleden ons gemiddeld een rapportcijfer van 7,8 geven. ‘Een fijn en inspirerend magazine dat aansluit op het huidige wereldbeeld’, merkte iemand op.

Kritische noten en suggesties voor verbetering waren er ook genoeg. ‘Ik zou meer aansturen op cutting edge consciousness/innovation/economy en dus het wegsturen van het soms wat (sorry!) geitenwollensokkengevoel’, lazen we. Andere opmerkingen luidden: ‘Ik mis soms wat meer mannelijke onderwerpen die raken aan vernieuwing, zoals down-to-earth zingeving’ en ‘ik mis aandacht voor Nederlands (politiek) beleid’.

Het lezerspanel van The Optimist bestaat uit zo’n veertig betrokken lezers, die we graag actiever willen betrekken bij het ontwikkelen van het tijdschrift en bij andere activiteiten, zoals evenementen en bijeenkomsten.

Er is nog ruimte voor nieuwe aanmeldingen. Ga voor meer informatie naar www.theoptimist.nl/lezerspanel. Ook is de redactie in Rotterdam iedere maandagmiddag tussen 14 en 15 uur beschikbaar tijdens het redactionele spreekuur, te bereiken via 010 22 10 313.

MENSEN

Mijn intelligente optimist is Claire Groot.

Claire is dierenarts en werkt bij de Amsterdamse

Optimist van de maand Claire Groot Dierenarts Amsterdam

4 t h eo pt i mi st.nl mei/juni 2013

stichting Brooke Hospital for Animals, die gratis diergeneeskundige hulp aan werkdieren geeft en voorlichting aan arme eigenaren. De mensen van Brooke doen dit onder meer in Egypte, Pakistan en India. Ze zijn allemaal geweldige optimisten. Tegen alle ellende, armoede, oorlog, strijd en vooroordelen in blijven zij positief. Ze zorgen voor kleine stukjes geluk in landen waar dat soms ver te zoeken is.

In 2008 heeft Claire drie maanden stage gelopen bij een Brooke-kliniek. Nadat ze was afgestudeerd als dierenarts, wilde ze niets liever dan hier werken.

Claire denkt groot en vindt dat ze zo meer dieren kan helpen dan ze ooit als praktiserend dierenarts zou kunnen.

Er zouden meer mensen als Claire moeten zijn.

Mensen die niet uit zijn op eigen gewin. Die zich niet laten kennen door gevaar of tegenslagen, maar die zich dapper inzetten om de wereld een stukje beter te maken. Dat vind ik echt fantastisch. | Mirjam ter Haar, lezeres van The Optimist in Nunspeet

Mail uw ode aan uw favoriete optimist naar redactie@theoptimist.nl.

foto’s: jordan lebrecht; Eveline Aandewiel

Geluk voor mens en dier

TopTweet @ZinInGroen Interessant verhaal over integrale psychiatrie. Met gelukkig

ook nog wat aandacht voor helende werking natuur #groendoetgoed

Het verband

tussen medita tie en vrede Sue Johnson: leer de taal van liefde De kracht van

VOOR INT ELLIG

ENTE OPT IMIST

A rbeid en geluk

BRieven

Zoek niet langer een baan. Maaknaar uw eigen werk!

LINECU ON R

Ciska Pouw @ciskapouw @OdeToOptimism Nieuwe Ode zojuist op de mat. ‘Arbeid en geluk: zoek niet langer naar een baan. Maak uw eigen werk!’ I’m doin it :-)

S SU

HOE MEERVIND MIJN ZIN IK WERKIN (zie ? p. 57)

BP

Met stijgende verbazing heb ik Als monniken aan de macht komen in het maart/ aprilnummer gelezen. Op de foto op pagina 27 is geen vrouw te bekennen en alle namen die in het artikel worden genoemd, zijn van mannen. Is Monika niet vrouwelijk voor monnik? Dan roep ik alle Monika’s van de wereld op om in Unfairtown een centrum op te richten waar zij mediteren voor een vredige, vrolijke, vrouwvriendelijke wereld.

trend in duurzaa mheid

kijk op de werkelijkheid in het kleurrijke middengebied. De optimist ziet mogelijkheden waar deze niet zijn of kleurt deze positiever dan ze zijn en de pessimist ontkent de mogelijkheden of bagatelliseert deze. Beide richtingen hebben gemeen dat ze zich los van de werkelijkheid maken; de pessimist in verdichtende zin, de optimist in oplossende zin. En naar de polen toe neemt die tendens alleen maar toe.

Kris Verburgh

Ik kan mij geheel vinden in de stelling van arts Kris Verburgh dat voeding je belangrijkste medicijn is (‘Ik geloof niet in diëten’, jan/feb, pag. 20). Echter, zijn bedenkingen tegen rood vlees en melk vind ik te dogmatisch. Ik denk dat je de vraag moet stellen: welk vlees en welke melk?

Zo is van rauwe melk vastgesteld dat deze in niets lijkt op haar gepasteuriseerde variant. Rauwe, biologische melk is compleet voedsel, voorzien van onmisbare enzymen en vitamines. Maar het is winst wanneer artsen als Verburgh wijzen op de preventieve aspecten van gezond eten!

K. de Jong Eibergen

Naamswijziging

Inhoudelijk is de nieuwe naamgeving eenzijdig en ietwat misleidend. Pessimisme en optimisme verhouden zich als polen van het tussenliggende middengebied van de openheid. Beide tendensen naar de polen toe verhinderen een heldere, onbevangen

we gewoon door met onze kwartaalbijlage bij NRC Handelsblad. Noteer het alvast in uw agenda: de eerstvolgende bijlage verschijnt op zaterdag 19 mei. Mis ‘m niet.

The Optimist op Twitter @JoinOptimism Joyce Schieven: @JSbruidsfotos

Ies Torn

Klinkt als een blad voor mij! RT

Wapse

@JoinOptimism: Vandaag in de

Kees de Lind Aalst

The Optimist bij NRC Handelsblad Ook nu we The Optimist heten, gaan

PLUS

Jagen: de jongste

Monniken

agenda

brave burgers

Nieuwe psychi atrie: voorbij praten en Prozac

EN

Volkskrant: Ode wordt The Optimist.

Meditatie

Het artikel over de positieve invloed van meditatie op de wereld (Als monniken aan de macht komen, maart/april, p. 26) laat mij niet los. Ik weet niet of ik geloof of een bepaald aantal mediterende monniken echt een mooiere wereld kunnen brengen.

Ik wíl het wel heel graag geloven. Ik heb ook wel eens een staatslot gekocht zonder te weten of ik iets ging winnen, maar de hoop op de mogelijkheid dat het zou gebeuren, was voldoende om het toch te doen. Ik draag graag bij aan de mogelijkheid de theorie een kans te geven. Dat niemand zich hier voor 27 miljoen dollar per jaar aan wil committeren, begrijp ik.

Maar wat zou het mooi zijn als we dit met crowdfunding voor elkaar kunnen krijgen.

Dan verspreidt het zich langs twee kanten: de ambassadeurs die hieraan een (kleine) financiële bijdrage willen leveren en de mensen die ermee aan de slag gaan.

Joyce Holthausen Doetinchem

Ook reageren? Mail naar redactie@ode.nl.

Omwille van duidelijkheid kan de redactie bijdragen inkorten of redigeren.

Janine Hogendoorn: @jane1170 Wat een fantastisch nieuwe Ode weer in de bus. Artikelen waar je blij van wordt. Tip design thinkers: the shape of design.

Rachelle Eerhart: @cheruchan Ode danwel The Optimist blijft toch een mooi blad :) Topartikel Lessen van het ietsisme in t jan/feb nummer!

Jeron Ponstijn: @jeron Arbeid en geluk, omslag van de nieuwe #Ode ‘Als er ooit een tijd was om de wereld iets van jezelf te brengen, dan is het nu’. Eens!

Alberthe Papma: @ZinInGroen Pareltje in @JoinOptimism: ­­weeddaten. Speeddaten tijdens het onkruidwieden. ’t Is dat ik al een lief heb...

Désirée Roos: @DsireRoos Waarom zo veel eisen van een 4-jarige? ‘Laat kleuters weer gewoon spelen.’

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 5

Ode aan Massoud Hassani Eindhoven

6 t h eo pt i mi st.nl mei/juni 2013

Vuurbal Als kind hield Massoud Hassani van buiten spelen. Maar de velden

in de buurt van zijn huis in Kaboel lagen vol met mijnen. Er liggen miljoenen landmijnen in Afghanistan en sommige vriendjes van Hassani hebben het buitenspelen niet overleefd.

Toen Hassani in Nederland aan de Design Academy Eindhoven ging studeren, wilde hij geen stoelen of andere gebruiksobjecten maken. Hij wilde iets doen waardoor hij de levens van mensen beter kon maken. Daarop ontwierp hij de Mine Kafon, een grote bol met tentakels van bamboe en biologisch afbreekbaar plastic die voortbeweegt door de wind. Als het ding op een mijn stuit, ontploft die door de druk.

Met een crowdfundingproject op Kickstarter heeft Hassani inmiddels genoeg geld bij elkaar gekregen om het prototype – dat is aangekocht door het Museum of Modern Art in New York – verder te ontwikkelen en te testen. Het geld is ook bedoeld voor een korte documentaire om andere ontwerpers te inspireren om creatieve oplossingen te bedenken voor het onschadelijk maken van landmijnen. | DEWI GIGENGACK | MEER INFORMATIE:

foto: rene van der hulst

www.massoudhassani.blogspot.nl

Ode aan het Dukanmeer Irak

Groeten uit Irak

foto: Robert Harding World Imagery/Alamy

Terwijl het land langzaam opkrabbelt na de terugtrekking van Amerikaanse

troepen, klinkt in Irak een steeds luidere roep om de natuur te beschermen en, waar nodig, in ere te herstellen. Dat is nodig ook, want in de jaren negentig zijn veel van de Irakese natuurgebieden verwoest door Saddam Hoessein. Zo beschuldigde de oud-dictator de bewoners van de moerasgebieden van verraad tegen zijn regime en liet hij hun gebieden vernietigen. Die schade wordt nu teruggedraaid.

In samenwerking met de stichting Nature Iraq heeft het ministerie van Milieu een lijst uitgebracht van driehonderd gebieden die volgens experts het behouden waard zijn. Sommige daarvan komen in aanmerking om de status van nationaal park te krijgen. Hier afgebeeld is het Dukanmeer, dat ook op de lijst staat. Het stuwmeer – in het noordoosten van Irak, niet ver van de Iraanse grens – is een broedplaats voor ­ooievaars en in de winter trekken talrijke vogels naar het gebied, waaronder de met uitsterven bedreigde kolgans. Het meer toont Irak op zijn mooist. | Anne Vegterlo

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 9

Evenementen en cursussen met onze favoriete denkers en doeners

Benjamin Zander

Denken in kansen Wie een intelligente optimist wil zijn, wordt uitgenodigd te denken in kansen.

Dirigent Benjamin Zander is daar een meester in. Hij komt naar Amsterdam voor een wervelend optreden. Met zijn unieke mix van Britse humor, wijsheid en energie zal hij ­uiteenzetten waarom het zo belangrijk is om een optimist te zijn. Lees ook het ­interview op pagina 74.

Datum: 23 juni Taal: Engels ­ Locatie: Amsterdam Prijs: 49 euro Jaarabonnees ontvangen twee gratis kaartjes. Zie de brief bij dit ­exemplaar van The Optimist.

Pim van Lommel, Sam Parnia en Eben Alexander

Het leven gaat door

mist.nl/ www.theopti evenementen

Hoe werkt het?

The Optimist laat u online kennismaken met de pioniers over wie we schrijven. Ze bieden een cursus, workshop of masterclass, die u kunt volgen via een livestream-video bij u in de woonkamer. Na de registratie en betaling via onze website ontvangt u een link. Daarmee kunt u de bijeenkomst live volgen. Ook ontvangt u achteraf een nieuwe link, waarmee u de opname op ieder gewenst moment kunt terugkijken. Ga voor meer informatie naar www.theoptimist.nl/evenementen of bel 010 221 0313.

Wat betekent het om dood te gaan? En wat gebeurt er met ons als we sterven? In deze driedelige, interactieve gesprekkenreeks praat ­Jurriaan Kamp, oprichter van The Optimist, met drie artsen die het concept van de dood als ‘het einde’ aanvechten. De Britse medisch onderzoeker Sam Parnia stelt vragen over wat bewustzijn is en wat we beschouwen als de geest en de ziel (zie een boekfragment op p. 28). Neurochirurg Eben Alexander had zelf een bijnadoodervaring die zijn kijk op het leven ingrijpend veranderde (zie het interview met hem op p. 36). En de Nederlandse cardioloog Pim van Lommel bestudeert al meer dan twintig jaar bijnadoodervaringen en schreef daarover Eindeloos bewustzijn. Deze cursus belooft een levendige onlinedialoog te worden over leven, dood en bewustzijn, met volop ruimte voor uw vragen, gedachten en ervaringen.

Data: 8, 15 en 22 mei Taal: Engels Prijs: 150 euro foto: akron symphony orchestra; Floriana/istock photo

Blijf op de hoogte:

John-Paul Flintoff

De wereld veranderen De Britse journalist John-Paul ­Flintoff verdiepte zich in geschiedenis, ­psychologie en economie en weet nu hoe u de wereld kunt veranderen.

Wilde u altijd al iets betekenen voor een mooiere wereld, maar weet u niet waar u moet b ­ eginnen? Dit ­webinar biedt u praktische h ­ andvaten. Lees het interview op pagina 17.

Datum: 16 mei Taal: Engels Prijs: 10 euro

Kris Verburgh

De voedselzandloper Tijdens deze onlinecursus gaat Kris Verburgh, auteur van De voedselzandloper, dieper in op de relatie tussen voeding en veroudering. De Vlaamse arts zal spreken over welke voeding wel en niet bijdraagt aan onze gezondheid. Ook zal hij een cursusavond wijden aan de betekenis van voedingssupplementen. Deze cursus is een unieke kans om uw inzicht te verdiepen en praktische tips te ontvangen. Lees ook het interview met hem in het januari/februarinummer.

Data:18, 25 april en 2 mei Taal: Nederlands Prijs: 135 euro (30% korting voor abonnees!)

Inschrijven kan nog. U ontvangt de registratie van eerdere afleveringen.

Trevor Blake

Creëer je eigen werkelijkheid

foto: michel porro photography (verburgh); michele beckwith/michelebeckwith.com; adrie mouthaan/hollandsehoogte.nl (johnson)

Volgens Trevor Blake is het leven niet bedoeld als een voortdurende strijd, maar als een aangename reis. Hij ontwikkelde drie eenvoudige stappen naar een succesvol, vervullend leven.

Die lessen deelt hij graag met u, zodat u controle krijgt over uw bestemming.

Lees ook het interview op pagina 78.

Datum: juni. De precieze datum volgt op onze website. Taal: Engels

Gunter Pauli

Ondernemen zonder geld of ervaring Wilt u een eigen bedrijf beginnen?

Maak dan vooral geen bedrijfsplan. Een diploma, ervaring of geld heeft u ook niet nodig. De Belgische ondernemer Gunter Pauli is ervan overtuigd dat je een goedlopend bedrijf kunt beginnen zolang je maar oog voor producten en materialen die door anderen als afval worden beschouwd. Pauli vertelt tijdens deze onlinecursus verhalen van mensen die zo succesvol ondernemer zijn geworden. En hij geeft praktisch advies over wat u zelf kunt doen. Lees ook het interview op pagina 54.

Data: 27, 28 en 29 juni Taal: Engels Prijs: 150 euro, 25 euro vroegboekkorting vóór 15 mei

Dinja van Gestel, Linda Dubois, Berthold Gunster en Harry Starren

Hoe vind ik meer zin in mijn werk?

Zoekt u meer geluk in uw werk? Wellicht heeft u een baan, misschien ook niet. Zoekt u meer verdieping en uitdaging in uw baan bij uw ­vertrouwde werkgever? Overweegt u wel eens een eigen bedrijfje te beginnen? Als er iets knaagt, als u voelt dat u uw dromen niet volgt of uw talenten verspilt, is deze onlinecursus voor u.

Marco Visscher, hoofdredacteur van The Optimist, schreef het omslagartikel in het maart/aprilnummer over dit onderwerp en gaat in gesprek met vier experts, die u zullen begeleiden bij deze vragen.

Data: 29 mei en 5, 12 en 19 juni Taal: Nederlands Prijs: 195 euro

Nu in prijs verlaagd

Sue Johnson

Leer de taal van liefde Waarom gaat het soms mis in de relatie met onze geliefde? Volgens Sue Johnson komt het doordat we hebben geleerd onze emoties te onderdrukken. Ze ­ontwikkelde emotionally focused therapy (EFT) om relaties te verbeteren. In drie cursusavonden via internet vertelt ze wat zij verstaat onder ‘liefde’, waarom relaties volgens haar misgaan en hoe je relaties kunt opbouwen, versterken en vernieuwen. Lees ook het interview met haar in het maart/aprilnummer.

Data: 10, 17 en 24 mei Taal: Engels Prijs: 155 euro (30% korting voor abonnees!)

AnkhHermes Symposium

Verborgen Religies Een reis in beelden Zaterdag 25 mei 2013 De Flint Amersfoort 13.00 – 18.00

€ 34,95

Twee lezingen in het Engels

Aanmelden: www.inspirerendleven.nl

Met:

Klaus-Rüdiger Mai (auteur Verborgen Religies) Jean-Louis de Biasi (auteur Geheimen, symbolen en rituelen van de vrijmetselarij) Jacob Slavenburg (auteur Bronnen van de westerse esoterie) Dagvoorzitter: John van Schaik (auteur Bronnen van de westerse esoterie)

www.ankh-hermes.nl

Vooruit

Huizen die met bezieling zijn gebouwd, zoals deze woning in Teteringen, bij Breda, bevorderen de gezondheid van de bewoners.

architectuur

‘Hier voel ik me goed’

foto: Daan vos

Met haar man en twee kinderen woonde Marlies

­ ittenbogaard (wegens privacyredenen niet haar echte naam) in een U vrijstaand huis, gelegen in een mooie tuin langs de Maas in Gelderland. Het klinkt idyllisch, maar ze was er niet gelukkig. Het rook er muf. Het was er vochtig en donker. Er was een vervelende akoestiek.

Uittenbogaard voelde hoe het huis energie uit haar zoog.

Het echtpaar gingen nadenken over hoe hun droomhuis eruit zou zien. Ze lieten het bouwen aan een bosrand, vlak bij de Teteringse Heide in de buurt van Breda. Het ging helemaal zoals zij wilden.

Een gewelfd dak. Ronde muren. Veel ramen naar de tuin toe. Een grove steen voor de buitenmuur. Keramische dakpannen. Binnenshuis werden veel hout en metalen details gebruikt. In het midden werd een hoefijzervormige ruimte uitgespaard. ‘Het is alsof je elke dag op vakantie bent in eigen huis’, zegt Uittenbogaard. ‘Hier voel ik me goed. Ik heb mijn energie weer teruggekregen.’

Uittenbogaard heeft aan den lijve ondervonden dat een woning invloed kan hebben op zowel het gemoed als het gestel van de inwoner. Dat is ook de overtuiging van de architecten die hun werkwijze scharen onder de noemer van ‘helende architectuur’. Zij menen dat hun ontwerpen de gezondheid van mensen bevorderen. De architect die Uittenbogaard had uitgezocht, Huub van Laarhoven, sluit zich daarbij aan. ‘Bouwen betekent meer dan het stapelen van stenen’, zegt hij. ‘Het vergt bezieling en respect voor mens en omgeving.’

De relatie tussen gezondheid en bouwstijl werd in de jaren tachtig gelegd door de Amerikaanse onderzoeker Roger Ulrich, tegenwoordig professor architectuur aan universiteiten in Zweden en Denemarken. Als kind leed Ulrich aan een ernstige nierziekte. Vanuit zijn bed keek hij altijd door het raam naar een forse dennenboom naast het huis. Hij kreeg het idee dat het uitzicht hem destijds hielp de pijn te verzachten. Later werkte Ulrich dat inzicht uit. Hij deed onderzoek mei/juni 2013 www. o d e . n l 1 3

Vooruit

Herders in de Karamoja-regio in Kenia kunnen dankzij UPEACE weer veilig rondtrekken met hun vee.

1 4 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

Afrika

Meesters in In de Oegandese Karamoja-regio, op de grens met ­Kenia, heerst al jaren onrust. Met name de diefstal van vee is een bron van geweld. Door de opkomende wapenhandel worden deze ­conflicten steeds gewelddadiger. Pogingen van het Oegandese leger om het gebied wapenvrij te maken hebben een averechts effect. In hun strooptochten naar illegaal wapenbezit gebruiken soldaten gewelddadige methoden als marteling en verkrachting. De bereidheid van de ­Karamojong om hun wapens in te leveren neemt daardoor alleen maar af. Zo verkeert de regio al jaren in een vicieuze cirkel van geweld.

Tijd voor een andere aanpak. Dit voorjaar is het Karamoja-­project ­begonnen, dat via people-to-people-initiatieven als sport en ­theater de verhoudingen wil verbeteren. Projectleider Thomas ­Klompmaker van ­UPEACE, de vredesuniversiteit van de Verenigde Naties, hoopt dat ­leden van verschillende stammen de dialoog met ­elkaar ­aangaan dankzij de theaterlessen. Die zullen volgens hem ‘helpen om zichzelf in een ­positieve rol te visualiseren’. Rollenspellen laten de ­deelnemers ­ervaren

foto: Mikkel Ostergaard/buchcover.com

onder mensen die in een ziekenhuis herstelden na een operatie.

De patiënten die vanuit hun bed door het raam uitkeken op bomen konden gemiddeld achttien uur eerder naar huis dan de patiënten die uitkeken op de muur van een naastgelegen gebouw.

Zicht op natuur, concludeerde Ulrich, heeft een therapeutische uitwerking op de mens. Zijn artikel, in 1984 gepubliceerd in het vakblad Science, betekende een doorbraak.

Latere studies bevestigden de effectiviteit van relatief ­eenvoudige bouwoplossingen. Zo weten we dat stress kan toenemen bij een tekort aan mogelijkheden om in contact met natuur te komen, ook al is het alleen om ernaar te kijken. Een teveel aan geluid, een hoge luchtvochtigheid en een tekort aan frisse lucht zijn daar eveneens van invloed op. Stress kan het ­immuunsysteem verzwakken en hartproblemen, slapeloosheid en depressies veroorzaken.

Architecten die met de principes van helende architectuur werken, kunnen verschillende accenten leggen. Zo voegt Bryan Lawson, emeritus hoogleraar aan de universiteit van het Engelse Sheffield, consequent twee zaken toe: daglicht en bewegingsruimte. ‘Daglicht heeft invloed op je dagelijks ritme’, zegt hij.

‘Het vertelt het lichaam wanneer het moet rusten en ontwaken.’

En bewoners moeten zich gemakkelijk door de ruimte kunnen bewegen, zonder zich ergens langs te hoeven wringen of te vrezen voor een openzwaaiende deur in een smalle hal. ‘Persoonlijke ruimte is belangrijk voor ieder mens’, stelt Lawson. ‘Je wordt ongelukkig als je het niet hebt.’

Voor Van Laarhoven speelt de natuur juist een belangrijke rol. Hij wil het evenwicht tussen mens en natuur herstellen. Voor Uittenbogaard en haar gezin was dit door de bosrijke locatie gemakkelijk, maar in een Vinexwijk zou het met het juiste gebruik van natuurlijk licht en organische vormen volgens hem ook mogelijk moeten zijn. De ronde vormen die zijn ontwerpen kenmerken, zijn daar een voorbeeld van. ‘Als ik één maquette van een rechthoekig gebouw heb en één van een rond gebouw, dan kiezen mensen altijd voor die laatste.’ Van Laarhoven meent dat die keuze is ingegeven doordat we ons intuïtief fijner voelen bij natuurlijke, ronde vormen dan bij kunstmatig gecreëerde rechthoekige vormen.

Helende architectuur is volgens Van Laarhoven geen simpele oefening in een handvol lessen over vormen, licht of gebruik van duurzame materialen. Uiteindelijk gaat het erom dat de behoeften van de bewoners worden geanalyseerd en daartoe zijn de meeste architecten niet voldoende uitgerust, meent hij. ‘Een opleiding bouwkunde besteedt er geen aandacht aan.’ Tijdens zijn opdrachten betrekt Van Laarhoven de bewoners juist bij het ontwerpproces. ‘Dat geeft een bepaalde energie,’ vindt hij, ‘net alsof je aan je eigen vogelnestje bouwt.’ Het gaat er voor hem om dat bewoners zich zo aangenaam voelen in hun huis, dat zij daar het gevoel hebben op vakantie te zijn – precies zoals Uittenbogaard ook aangaf. | Liza Titawano

Vooruit

ONDERNEMEN

Koning Klant is ook bediende Het creëren van een community rond een product kan volgens Vincent Boon veel kosten besparen.

Een halfuur in de wacht staan, eindeloos wor-

den doorverbonden en dan niet eens een antwoord op je

welke ­positieve en negatieve eigenschappen ze elkaar toebedelen.

Klompmaker hoopt dat dit leidt tot meer onderling begrip.

Bij sportieve activiteiten als voetbal- en atletiekwedstrijden is vooral de samenstelling van de teams belangrijk. ‘Sporten is ­teambuilding’, meent Klompmaker, verbonden aan de Haagse afdeling van de ­internationale universiteit. ‘Als bewoners met verschillende achtergronden in een sportploeg kunnen samenwerken, kunnen ze dat misschien ook op ­andere niveaus.’ Welk team ook wint, alle verschillende etnische groepen en stammen zullen erin vertegenwoordigd zijn.

Een schenking van de Nationale Postcode Loterij zorgt ervoor dat het nieuwe project minstens drie jaar kan draaien. Klompmaker: ‘Het kost tijd om negatieve gevoelens te veranderen.’ De ex-studenten van ­UPEACE die de lessen in Oeganda gaan verzorgen, zullen zich daardoor niet ­tegenhouden, meent Klompmaker. ‘We hebben ze geleerd om altijd te blijven geloven in een betere wereld.’ | Anne Vegterlo | Meer

vraag krijgen. Het Britse bedrijf Standing on Giants weet hoe je de frustratie over de klantenservice kan voorkomen: maak van de klant de essentie van je bedrijf.

‘Er zijn altijd mensen die een passie hebben voor jouw product, of je nu telefoons, verzekeringen of cosmetica verkoopt’, weet Vincent Boon, de Nederlandse medeoprichter van Standing on Giants. Zijn advies: ‘Maak gebruik van hun kennis en het feit dat ze er graag over praten.’ Dat kan via een onlineforum, waarop mensen vrijwillig klachten en vragen kunnen beantwoorden.

Actieve leden krijgen vervolgens een financiële beloning, korting of gratis producten. ‘Zo geef je een deel van de kosten die je bespaart weer terug aan je klant.’

Die kostenbesparing kan zo’n 30 procent zijn, meent Boon. Dat weet hij van de ervaring die hij opdeed bij moederbedrijf Telefónica, de Spaanse telecomaanbieder.

Inmiddels komt 25 procent van de nieuwe klanten van Telefónica binnen via de community.

Boon, die meerdere prijzen won met zijn innovatieve ontwerp van fora, meent dat het creëren van een gemeenschap rond een merk meer voordelen heeft: je zichtbaarheid en vindbaarheid vergroten, je pikt sneller goede ideeën op voor nieuwe of bestaande producten, je herkent wanneer naar een concurrent wordt verwezen en waar je zelf dus tekortschiet.

Bedrijven moeten beseffen dat het tijdperk van arrogantie en ivoren torens voorbij is, vindt Boon. Klanten willen inspraak en invloed. ‘Hoe opener en eerlijker je zelf bent, hoe meer je uit die relatie met de klant kunt halen’, zegt Boon. ‘Stel jezelf kwetsbaar en authentiek op. Leg uit waarom je dingen doet. Dat kweekt begrip en sympathie.’ Zijn bedrijven daar wel aan toe? ‘Bedrijven hebben geen keuze’, meent Boon. ‘Wie hierin niet meegaat, zal niet overleven.’ | DEWI GIGENGACK | MEER

­informatie: ­www.­upeace.nl

INFORMATIE: WWW.STANDINGONGIANTS.COM

de vrede

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 1 5

Vooruit

maatschappij

De kunst ligt op straat Bij ‘schuttingtaal’ stelt u zich wellicht iets anders voor dan gedichten op een muurtje.

En bij ‘bankoverval’ denkt u misschien niet direct aan bankjes met vrolijke kindertekeningen. Dit zijn de vrolijke benamingen voor kunstprojecten die de openbare ruimte in Zwolle opfleuren. Onder begeleiding van kunstenaars uit de omgeving schilderen kinderen en buurtbewoners kleurrijke kunstwerken op alles van prullenbakken en muurtjes tot transformatorhuisjes en tunnels.

Volgens organisator ­Stichting Roerend Verschijnsel fleuren ze de stad én de mensen op. Fijne bijkomstigheid: de schilderingen zouden graffiti en vandalisme voorkomen. Want wie wil daar nu overheen kladden? | Veerle

Kleurrijke kunstwerken vrolijken Zwolle op en gaan vandalisme tegen.

foto’s: Willeke Trommels

Kleijntjens

1 6 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

Vooruit

Overigens ben ik van mening…

‘Verander niet de hele wereld, maar je eigen wereld’ Hoe kunnen we de wereld veranderen?

Dat is geen simpele vraag. De Britse journalist John-Paul Flintoff verdiepte zich in geschiedenis, economie en psychologie. Toen schreef hij een boek met de toepasselijke titel De wereld veranderen: Hoe doe je dat, een uitgave in een reeks zelfhulpboeken van The School of Life.

Een bescheiden boekje van ruim 150 bladzijden. Niet slecht voor een handleiding voor het veranderen van de wereld.

‘Ha! Ik wist wel dat het een belachelijk pretentieuze titel was. Volgens mij blijkt uit uw vraag dat het veranderen van de wereld in uw ogen een enorme klus is.’

Is dat niet zo?

‘Wanneer we berichten horen over een ramp in Afrika willen we meteen helpen. Dat is prima, maar waarschijnlijk is het effectiever als de hulp wordt gebracht door mensen uit de directe omgeving. Ik ben ervan overtuigd dat je veel meer voor elkaar krijgt wanneer je niet de hele wereld wilt veranderen, maar je eigen wereld. Niemand kan alles veranderen. Zit er dus niet over in. Kijk naar wat je wél kunt doen. Vaak wil je toch bepaalde, specifieke veranderingen aanbrengen.’

Bedankt voor de tip, maar in onze cultuur bestaat veel waardering voor mensen die toch echt grote veranderingen ­teweeg hebben gebracht: Moeder Teresa, Gandhi, Rosa Parks.

foto’s: Antonina Mamzenko; Joe Simmons/shutterstock.com

‘Maar eigenlijk waren zij ook allemaal op hun eigen, lokale niveau bezig. Rosa Parks was er niet op uit om de verhoudingen

t­ussen de ­rassen te veranderen. Ze wilde gewoon niet dat zwarten achter in een bus in ­Montgomery, Alabama, moesten zitten.’

Wat moet je dan doen als je iets wilt veranderen?

‘Je moet werken met de mensen die je vaak ziet. Ik ben jarenlang actief lid van Greenpeace geweest, als actievoerder. Toen las ik een boek van Alastair McIntosh, waarin hij zei dat het geen zin heeft een goede actievoerder te zijn als je geen goede buur bent.

Dat raakte een gevoelige snaar bij me. Ik trok me uit de actiegroep terug en ging naar mijn buurvrouw. Ik vertelde haar van een film over het einde van olie, en nodigde haar uit om die bij mij te komen kijken. Ze nam haar man en een vriendin mee. Ik zorgde voor thee en koekjes, en we keken samen naar die film. En op een dag kwam er een installateur bij ons de straat in rijden om zonnepanelen op het dak van mijn buren te plaatsen. Toen dacht ik: wauw, dit kan best impact hebben!’

Wat was de volgende stap?

‘Ik vond eigenlijk dat ik iets fout had gedaan, want die film was nogal deprimerend. Ik moest aan Raymond Williams denken, die zoiets zei als: “Het gaat er niet om een wanhopige situatie overtuigend voor te stellen, maar om hoop mogelijk te maken.” Daarom wilde ik iets leukers proberen. Ik ging met mijn dochter in onze straat appels rondbrengen, omdat er toch te veel aan onze boom zaten. Dat was een aardige manier om met onze buren kennis te maken. Dus toen ben ik met opzet te veel tomaten gaan kweken…’

Heel subtiel.

‘En toen klopte ik weer bij ze aan. Zo merkte ik dat meer mensen het een goed idee vonden om zelf voedsel te verbouwen. Dat kwam natuurlijk niet alleen door mij, maar ik heb ze misschien wel een zetje in de goede richting gegeven. Daarom hoef je volgens mij alleen maar beter naar de wereld om je heen te kijken als je invloed wilt uitoefenen.’ | Marco Visscher

Hoe verander je de wereld?

In dit webinar legt John-Paul Flintoff uit hoe u een blijvend verschil kunt maken.

Kijk voor details op pagina 10.

Halfleeg Halfvol Oorlogsgebied Wateroorlog Afval Rotweer Tegenslag

Natuurgebied Samenwerking Startkapitaal Inspiratie Kans

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 1 7

Vooruit

vrede

Water brengt mensen bij elkaar

in 2008 verliepen De gesprekken over het beëindigen van d e oorlog tussen de Israëliërs en Palestijnen zeer moeizaam. Maar

uiteindelijk kwam er een moment waarop beide partijen het ergens met elkaar over eens waren. Het keerpunt kwam toen ze spraken over water. Joden en moslims beseften dat ze even veel drinken en dat ze water nodig hebben voor hun religieuze rituelen. Dat besef leidde tot samenwerking. Water kan kennelijk zelfs de grootste vijanden ertoe brengen om samen te werken.

Dat is niet hoe water doorgaans wordt bekeken. Door toenemende zorgen over waterschaarste wordt het ‘blauwe goud’ vaak gezien als een mogelijke bron van ernstige conflicten. ‘De volgende oorlog in het Midden-Oosten zal over water gaan, niet over politiek’, zei voormalig VN-secretaris-generaal Boutros Boutros-Ghali in 1985.

Sindsdien spreken autoriteiten met enige regelmaat dergelijke zorgen uit. Een oorlog is vooralsnog uitgebleven.

Aaron Wolf, hoogleraar geografie aan de Oregon State University, weet nog wat de laatste oorlog was die ‘puur en alleen’ om water draaide. Die was 4500 jaar geleden, tussen de Mesopotamische staten Lagash en Umma. Volgens Wolf zijn het vooral politici, activisten en journalisten die roepen dat er wateroorlogen komen, zoals vorig jaar nog de Britse energieminister Ed Davey in een geruchtmakende toespraak. ‘Wie echter terugkijkt in de geschiedenis,’ begint Wolf, ‘ziet dat er altijd wordt gesproken over de angst dat water tot oorlog zal leiden, maar dat er uiteindelijk weinig geweld voorkomt.’

Wereldwijd zijn er zo’n 276 stroomgebieden die zich over meerdere landen uitstrekken. Zo zijn in Afrika meerdere landen afhankelijk van het water van de Nijl, onder meer voor de irrigatie van landbouwgrond. Tussen landen die een waterbron delen, kunnen spanningen ontstaan, bijvoorbeeld wanneer stroomafwaarts gelegen landen meer water gaan gebruiken uit dezelfde rivier. Wolf, een internationaal erkende waterbemiddelaar die als consultant heeft gewerkt bij de Wereldbank, zal die spanningen niet ontkennen: Egypte heeft gedreigd de dammen van Ethiopië op de Nijl te bombarderen, in Centraal-Azië wordt geruzied over de verdeling van water. ‘Maar 1 8 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

die spanningen,’ meent Wolf, ‘brengen wél het gesprek op gang waarmee de problemen kunnen worden opgelost.’

Water is al heel lang een aanleiding voor mensen om rond de tafel te gaan zitten. In de Middeleeuwen gingen boeren, burgers en edelmannen in Nederland samenwerken. Zo werden dijken gebouwd, rivieren beteugeld en moerassen drooggelegd. Vandaar dat we spreken van het ‘poldermodel’. Op internationaal niveau werkt dat hetzelfde: als een land zijn waterhuishouding efficiënt wil regelen, zal het zijn plannen met de buurlanden moeten afstemmen.

Wolf weet uit ervaring dat die onderhandelingen in de meeste gevallen goed verlopen. Dat gaat niet zonder obstakels. Onderliggende thema’s – vaak verstoorde machtsverhoudingen – kunnen naar boven komen. Een Westerse, rationele aanpak is dan eerder belemmerend, weet Wolf. Hij ging in de leer bij een boeddhistische monnik in Thailand en verdiepte zich in onder andere de joodse kabbala en het soefisme. ‘In de wereld van spiritualiteit zie je veel manieren om conflicten en boosheid te transformeren tot vreedzame manieren van denken: iets waar we bij het onderhandelen nooit aan denken.’

Zo werkte het ook bij de Israëliërs en Palestijnen. Zij realiseerden zich dat voor beide partijen de lichamelijke en spirituele behoeften het belangrijkst waren en dat water daarin een cruciale rol speelt.

‘Op dat moment moest iedereen elkaars behoeften erkennen’, blikt Wolf terug. ‘Daarna werd het praten over de andere behoeften veel makkelijker. Door mensen bij elkaar in een ruimte te zetten, worden ze gedwongen te praten over een gedeelde visie op de toekomst.’

Tegenwoordig begint Wolf onderhandelingen door iedereen te vragen een verhaal te vertellen over de watervoorziening waarbij ze zijn opgegroeid. (Zelf groeide Wolf op in Israël en Californië: twee droge gebieden, waar water geen dagelijks gegeven is.) In plaats van de hiërarchie die gewoonlijk tijdens een voorstelrondje ontstaat, ­creëert hij zo een sfeer die aanspoort tot constructief meedenken over water – en daarmee over de toekomst. ‘Een boer, een ­milieuactivist en een bankier hebben totaal verschillende visies,’ meent Wolf, ‘maar water brengt hen bij elkaar.’ | Veerle Kleijntjens

foto: Daniel Root

Met gesprekken over water zorgt Aaron Wolf voor vreedzame onderhandelingen tussen rivaliserende landen.

Vooruit

‘Onze grootste overwinning is niet dat we nooit falen, maar dat we telkens weer opstaan als we struikelen.’

Confucius, Chinese filosoof (vijf eeuwen voor christus)

Dankzij buurtbewoners kan zwembad De Zwaoi in Valthermond gewoon blijven bestaan.

Buurtinnovatie

Blijven zwemmen Het was een schokkend bericht voor

foto: De Zwaoi

de inwoners van het Drentse Valthermond.

Vorig jaar presenteerde de gemeente BorgerOdoorn de plannen voor 2013. De gemeente moest flink bezuinigen en had besloten zwembad De Zwaoi op te doeken. Naast een boel waterpret biedt het openluchtbad al jaren een sociale ontmoetingsplek voor mensen uit de omgeving. Ouderen trekken er in de vroege ochtend wat baantjes en kinderen nemen na schooltijd nog een duik.

Annemiek de Groot begon een actiecomité. Ze ontdekte dat het zwembad in 1972 was opgericht door de buurtbewoners zelf.

‘Als we tóen onze krachten konden bundelen, kan dat nu ook.’ Al snel sloten dorpelingen zich massaal aan. ‘We zijn een daadkrachtig volkje’, verklaart De Groot het enthousiasme. ‘Zelfs mensen die zelf nooit zwemmen, vonden dat De Zwaoi moest blijven. Het zwembad hoort gewoon bij het dorp.’ Er kwam een ondernemingsplan om het zwembad over te nemen en de initiatiefnemers verschenen in badjas bij de vergadering van de gemeenteraad.

Met succes: de raad keurde het plan goed. Sinds februari is dorpsbedrijf De Ommezwaoi exploitant van het zwembad. Het plan is om in 2015 ook de eigenaar te zijn.

Bijna honderd vrijwilligers zetten zich in om het zwembad draaiende te houden. Het ­actiecomité heeft zeven commissies opgesteld voor alles van technisch onderhoud en horeca tot sponsoring. Ook is De Ommezwaoi een samenwerking aangegaan met een nabij gelegen zorg- en leerboerderij voor mensen met een beperking. Die helpen met de dagelijkse schoonmaaktaken en de bemanning van de kiosk.

Stamm CMO, een Drents adviesbureau voor de sociale sector, verkoos het idee van de inwoners van Valthermond onlangs tot Beste Burgerinitiatief. De prijs? Ze kregen hulp van experts bij het besturen van het ­dorpsbedrijf. Voor De Groot is de prijs een bewijs dat het idee echt aanslaat. Om ­lachend toe te ­voegen: ‘Al hoopten we ­stiekem dat de prijs ook een financiële bijdrage zou inhouden.’ | Anne Vegterlo | Meer ­informatie: www.zwembad-dezwaoi.nl

Dit initiatief is aangesloten bij Kracht in NL, een commu nity van mensen die investeren in hun wijk, stad, land en hun idealen, op hun werk en privé. Ze zetten in op een veerkrachtig en welvarend Nederland. The Optimist werkt samen met Kracht in NL om sociale innovatoren aan te moedigen. Meld u aan: www.krachtinnl.nl

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 1 9

Vooruit

CommentaAR

Wie is er bang voor ongelijkheid?

Extreme economische ongelijkheid wordt

Daniel Ben-Ami is een Engelse journalist en commentator. Zijn boek Ferraris for All: In Defence of Economic Progress verscheen onlangs als paperback met een extra hoofdstuk gewijd aan ongelijkheid. Zie voor meer informatie www.danielbenami.com.

2 0 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

alom gezien als een ernstig maatschappelijk probleem.

Hoewel deze nieuwe vorm van gelijkheidsdenken vaak als radicaal wordt gepresenteerd, is ze in feite uiterst conservatief. Moderne bestrijders van ongelijkheid beschuldigen de superrijken ervan met hun ongebreidelde hebzucht de sociale cohesie te ondermijnen. Tegelijkertijd vinden ze dat degenen die onder aan de maatschappelijke ladder staan elk normbesef hebben verloren.

Deze grimmige kijk op de zaak beperkt zich niet tot denkers die zichzelf links noemen. Ook conservatieven uiten met regelmaat kritiek op graaiende bankiers en asociaal gedrag. Er is eigenlijk nauwelijks verzet tegen de nieuwe egalitaire consensus. Beide zijden bepleiten interventies die je zou kunnen omschrijven als een soort ‘therapeutisch management’ van ongelijkheid, erop gericht om de extremen binnen de perken te houden. Wat als onverantwoord gedrag wordt beschouwd, moet door de politiek worden aangepakt.

Om dat te bewerkstelligen, heeft de overheid een steeds verfijnder systeem van surveillance en controle gecreëerd. Dus wordt de burger voortdurend vermanend toegesproken over de noodzaak van gezonde voeding, beperking van alcoholconsumptie, veilig vrijen en fatsoen. Deze inperkingen van de individuele vrijheid worden gerechtvaardigd door te wijzen op de noodzaak om de cohesie te bewaren in een samenleving die zwaar onder druk staat.

En zo leven we in een cultuur waarin de behoefte aan prettiger leefomstandigheden onmiddellijk wordt bestempeld tot ‘hebzucht’. Daarbij wordt vaak vooral gewezen naar de bonuscultuur onder topbestuurders en bankiers. De onderliggende boodschap luidt dat iedereen – van miljonair tot bijstandsmoeder – bereid moet zijn om een ‘gezamenlijk offer’ te brengen. Daarmee wordt bedoeld dat we moeten aanvaarden dat ons inkomen achteruit zal gaan en dat we onze ambities dienen te matigen. Het nieuwe gelijkheidsdenken zorgt voor een politiek correct vocabulaire voor het afkondigen van bezuinigingen en het oproepen tot afzien.

Dit alles staat mijlenver af van de opvatting van gelijkheid die ontstond tijdens de Verlichting, eind ­zeventiende en begin achttiende eeuw. Voor het eerst in de geschiedenis werd toen algemeen aanvaard dat alle mensen in een aantal belangrijke opzichten gelijk waren. Niemand werd als waardevoller dan een ander beschouwd. De

meeste Verlichtingsdenkers zagen een verband tussen vrijheid en gelijkheid. Vrijheid betekende dat aan iedereen gelijke rechten werden toegekend. Daarnaast impliceerde dit de morele autonomie van het individu.

Het is waar dat deze idealen in de praktijk niet altijd werden nageleefd. Zo behielden vrouwen destijds hun lagere status en werden slaven per definitie gerekend tot de onderklasse. Maar het feit dat een invloedrijk deel van de bevolking het belang van gelijkheid en het verband met vrijheid erkende, was niettemin een enorme stap vooruit.

Vandaag hebben de moderne gelijkheidsdenkers het vrijwel nooit over vrijheid of autonomie. Sterker, als zij wijzen op de gevaren van ongelijkheid is dat meestal een voorbode van verdere inperkingen van de vrijheid.

Volgens hen zijn die noodzakelijk om de gevolgen van maatschappelijke fragmentatie te bestrijden.

Het nieuwe gelijkheidsdenken is ook in andere opzichten strijdig met wat tijdens de Verlichting onder gelijkheid werd verstaan. Voor veel Verlichtingsdenkers hing het ideaal van gelijkheid samen met het ideaal van het volledig realiseren van de menselijke potentie. Soms werd deze gedachte verwoord als geloof in de vervolmaakbaarheid van de mens. De meeste Verlichtingsdenkers hadden een optimistisch mensbeeld en zagen overal mogelijkheden tot vooruitgang. Sommigen brachten hun geloof in vooruitgang met name in verband met de uitbreiding van economische welvaart.

Uit de radicale vleugel van Verlichtingsdenkers kwam het socialisme voort. Socialisten geloofden als regel in een hogere levensstandaard voor de massa – destijds aangeduid als arbeidersklasse – en het einde van de overheersing van de samenleving door een kleine elite. In de ogen van de gelijkheidsdenkers van nu zijn wij daarentegen grillige en gevaarlijke wezens wier aspiraties aan banden moeten worden gelegd. De breed gedeelde wens om een iets welvarender leven te leiden, wordt door hen juist veroordeeld.

Deze moderne trend is in feite heel conservatief.

Waar links zich ooit inzette voor welvaart voor allen, zijn de nieuwe ongelijkheidsbestrijders van mening dat we ­allemaal moeten afzien. Terwijl socialisten ooit ­streden voor vrijheid, is het nieuwe gelijkheidsdenken een ­elitaire top-downbeweging. De gelijkheidsdenkers van nu zijn de vijanden van vooruitgang, vrijheid en echte gelijkheid.

Nieuw: biologische maaltijdvervangers gezond, fit, slank Gemaakt van tientallen gevriesdroogde hele granen, groenten, fruit, wieren, paddestoelen, vitaminen en mineralen. Zonder wei, gluten, gist, soja en bewaar of smaakstoffen.

u Juvo Original

u Juvo Slim

u Juvo ProteĂŻnen

u Juvo Superfood

Raw whole food meal, een gezonde volledige maaltijdvervanger.

Natural raw meal, een gezonde maaltijdvervanger ondersteunt bij behoud van een gezond gewicht.

Plantaardige lichtverteerbare eiwittenmaaltijdvervanger.

De smoothiebooster, superfoodmaaltijdvervanger.

informatie en webshop: www.GoJuvo.nl JUVO advertentie Ode 187x121mm.indd 1

05-04-13 12:49

bio ¡ organic

Zo puur kan krachtig zijn Meer aandacht voor body en mind?

Steeds meer mensen ontdekken de kracht van Superfood en Rawfood.

Naast de bekende Superfood zuidvruchten, bessen, noten en BIO Oersappen introduceert TerraSana nu de hoogwaardige poeders.

Voeg een theelepel poeder toe aan je smoothie of shake en je hebt een heerlijke gezonde drank!

Kijk voor meer Superfood recepten op: www.terrasana.nl/superfood

RAW SUPERFOOD SPECIALS

Gezondheid

Vijf jaar geleden werd bij Michiel van Vliet een vorm van autisme vastgesteld. Nu is duidelijk waarom hij bij eerdere sollicitaties niet werd aangenomen. ‘Dan vertelde ik dat ik niet met andere mensen kan samenwerken.’ Autisten zijn erg eerlijk.

2 2 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

Niet

langer een

stoornis Een reeks innovaties, van speciale banen tot knuffels, maakt het leven van mensen met autisme mooier en makkelijker. Door Marianne Lamers

T

ot precies een jaar geleden w oonde Michiel van Vliet, 31

jaar, samen met zijn moeder. Ze zorgde voor de boodschappen en het huishouden, ze dwong hem uit bed te komen als hij weer eens geen zin had. Ze zorgde voor zijn dagritme, gaf structuur aan zijn leven. Vorig voorjaar ­overleed ze, uit het niets. Van Vliet vertelt het ­onbewogen.

Verdriet is er wel, zegt hij, het komt er alleen niet uit.

Van Vliet heeft het syndroom van ­Asperger, een vorm van autisme. Dat was vijf jaar geleden bij hem ­vastgesteld.

Veel te laat, vindt hij zelf. Zijn studies waren mislukt door een gebrek aan ­concentratievermogen (‘ik heb nooit een boek kunnen lezen’) en sociale vaardigheden (‘contact met studiegenoten vond ik eng’). Werk liep vaak al stuk in het sollicitatiegesprek. ‘Dan vertelde ik waarom ik absoluut geen ­teamspeler ben en niet met

andere mensen kan ­samenwerken’, legt hij uit. Verontschuldigend: ‘Autisten blinken vaak uit in eerlijkheid.’

Toch kreeg hij in 2010 een plek bij NoXqs Labs, een leer- en werktraject waar jonge mensen met een zogeheten autismespectrumstoornis (ASS) zich in drie jaar tijd kunnen ontwikkelen tot software­engineer. Zijn moeder was dolblij. Van Vliet snapt dat wel. ‘Ik had daarvoor twee jaar onderuit gehangen op de bank. Ik ging om vier uur ’s nachts naar bed, om dan ergens in de middag pas weer te verhuizen naar de bank. Ze had veel zorgen om me.’

Wat moesten ze bij NoXqs Labs met zo iemand? Hier staat voorop: geloven in wat je kunt en níet telkens denken aan wat je allemaal níet kunt. ‘Mensen doen hier wat ze leuk vinden, in een omgeving waar collega’s hen accepteren zoals ze zijn’, vertelt directeur Jeroen van Schaik. ‘Daar word je sterker van en dus nog beter in je werk.’››› mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 2 3

Collega’s van Michiel van Vliet bij NoXqs Labs in Elst. Jongeren met autisme worden hier opgeleid tot softwareengineer. Juist zij hebben een goed geheugen en tolereren herhalende handelingen.

Daarmee verwoordt Van Schaik de kern van onze veranderende visie op autisme.

Steeds vaker wordt gekeken naar praktische manieren om het alledaagse leven van mensen met autisme te verbeteren. Zo meent Ina van Berckelaer-Onnes, emeritus hoogleraar orthopedagogiek in Leiden, dat al die aandacht op de negatieve aspecten mensen met autisme niet verder helpt. Haar advies: ‘Je moet altijd zorgen dat de sterke vaardigheden functioneel worden ingezet.’

Jarenlang werd autisme enkel gezien als een gebrek. Het woord ‘stoornis’ zit niet voor niets in de naam ASS. Maar de ­manier waarop we tegen autisme aankijken, is langzaam aan het kantelen. In de DSM, hét psychiatrische handboek, werd in de derde editie uit 1980 nog gesproken over ‘ernstige tekorten’, in de vierde, meest recente editie uit 2000 over ‘kwalitatieve tekorten’. Voor de komende editie is onder experts een debat ontvlamd over weer een nieuwe definitie. Steeds vaker hoor je bovendien experts die het liever hebben over een ‘toestand’ dan over een stoornis.

‘Behandeltrajecten waren gericht op de tekortkomingen van jongeren met autisme’, zegt Kirstin Greaves-Lord, hoofdonderzoeker autisme aan het Erasmus MC in ­Rotterdam. ‘Tegenwoordig hebben behandelaars steeds meer aandacht voor wat mensen met autisme wél kunnen en waar ze behoefte aan hebben in plaats van de nadruk te leggen op wat lastig is.’

Twintig jaar geleden werd het aantal autisten nog geschat op 5 op de 10.000; nu zijn dat er volgens de Gezondheidsraad 100 op de 10.000. Autisten werden voorheen aangemerkt als introvert, excentriek of een tikkeltje vreemd of traag. Nu valt ASS uiteen in diverse classificaties, maar allemaal hebben ze moeite met sociale interacties en communicatie en vaak hebben ze last van obsessies – met bepaalde onderwerpen of repeterende handelingen, zoals het openen en sluiten van kranen of deuren – die normaal functioneren in de weg staan.

Die ontdekkingen en nieuwe zienswijze bieden veel meer ruimte voor behandelingen en therapieën rondom autisme. Zo is er meer aandacht voor de omgeving en zijn er ­communicatietrainingen voor ouders, broertjes en zusjes. Pubertrainingen die zich 2 4 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

r­ ichten op seksualiteit, animatieseries en knuffels die kinderen met autisme moeten leren hoe ze met emoties om moeten gaan, werk- en leertrajecten als NoXqs Labs, die een verwarrend leven weer zin moeten geven: het zijn initiatieven die tot voor kort ondenkbaar waren. The Optimist laat een aantal van deze innovaties zien.

Communicatie

Net zoals Michiel van Vliet het lastig vond om te communiceren met zijn studiegenoten of om zijn verdriet te delen met zijn vader en zijn broers, vinden de meeste mensen met autisme écht contact maken met de ander het moeilijkste wat er is. Ze kijken liever weg dan dat ze oogcontact maken. De trend van meer communicatieve behandelmethoden van autisme brengt uitkomst.

Voor autisten met een verstandelijke handicap zijn er nu ondersteunende programma’s die gebruikmaken van visualisering: een methode waarbij bijvoorbeeld via plaatjes wordt gecommuniceerd. Ouders en verzorgers maken gebruik van pictogram-apps voor de smartphone. Ook zijn er websites als PictoMaat.nl en Sclera.be, waar ouders en leerkrachten gratis pictogrammen kunnen downloaden en aanvragen.

Verder is er PECS (Picture Exchange Communication System), een Amerikaans communicatiesysteem dat ook in Nederland veel wordt gebruikt. Bij PECS kunnen kinderen een plaatje gebruiken dat verwijst naar een handeling of gebeurtenis. PECS geeft de autist een manier om anderen iets te vertellen. Voor Esther Sjouke, moeder van een autistische dochter, was PECS een uitkomst.

Het communicatiesysteem leerde haar ­‘praten’ met de 19-jarige Merel. ‘Ze vond het vroeger heel moeilijk om op een goede manier duidelijk te maken wat ze wilde’, zegt Sjouke. ‘Merel kan nu zeggen dat ze zin heeft in chocolademelk of wanneer ze naar buiten wil.’

En sinds kort is er Auti, een knuffel die baby’s met autisme helpt om te spelen met anderen. Het harige bolletje met vier ­uitsteeksels die dienen als poten is ontworpen door Helen Andreae, een Nieuw­Zeelandse studente industriële vormgeving.

Het was Andreae opgevallen dat deze kinderen ­later vaak moeite hebben om met

a­ nderen te ­spelen, omdat ze geen controle hebben over hun lichaam of stem. De Autiknuffel ­reageert op aanraking en spraak. Hij stopt direct met bewegen als er wordt geslagen of tegen wordt geschreeuwd. Het prototype heeft tot enthousiaste reacties geleid onder deskundigen.

Emoties

Een gedeeltelijke verklaring voor de moeizame communicatie is dat autisten liever geen oogcontact maken. Ze missen daardoor vaak de emoties die in een gezichtsuitdrukking zitten opgesloten. Simon Baron-Cohen, hoogleraar ontwikkelingspsychopathologie en hoofd van het Autism Research Centre aan de universiteit van Cambridge, bedacht een animatieserie om autistische kinderen tussen twee en acht jaar toch naar gezichten te laten kijken. Hij ontwikkelde de ­animatieserie The transporters, waarin acht speelgoedvoertuigen menselijke gezichten hebben, die allerlei uitdrukkingen ­aannemen. Kinderen leren op

foto’s: Bart van Overbeeke Fotografie/www.bvof.nl

die manier emoties te herkennen en daarop te reageren. Blijheid, boosheid, schaamte, jaloezie: kinderen zien in de treinen, auto’s en trams allerlei emoties voorbijkomen.

Het idee voor Transporters haalde ­Baron-Cohen uit zijn eigen theorie: mensen met autisme zouden met name gebruikmaken van het linkerbrein, waarin logica heerst en waar analytisch denken plaatsvindt. Dat gedeelte van onze hersenen wordt wel het ‘mannelijke’ deel genoemd. Ze hebben daarom moeite met een typische ‘vrouwelijke’ eigenschap als empathie, maar een talent voor een ‘mannelijke’ eigenschap als het vermogen om te systematiseren.

Met de voertuigen en de technische ­problemen – een kapotte klok, een vastgelopen tram – die langskomen in Transporters kan hij kinderen helpen met iets waar ze minder goed in zijn (het herkennen van en omgaan met emoties) via iets waarmee ze zich veel vertrouwder voelen (voertuigen, techniek). Door emoties op deze voertuigen

te plakken, leren ze hoe ze in de echte wereld kunnen omgaan met het voor hen vaak verwarrende gedrag van anderen en hoe ze dat kunnen begrijpen.

Uit eigen onderzoek van Baron-Cohen blijkt dat de methode werkt: de groep kinderen met ASS die vier weken lang iedere dag minstens een kwartier naar de serie keken, scoorden net zo goed op het herkennen van gezichten (van speelgoedvoertuigen én mensen) als de groep kinderen zonder ASS. De serie, beschikbaar op dvd, won diverse prijzen en is ook verschenen in het Nederlands.

Relaties

Omdat mensen met autisme niet weten hoe ze met deze gevoelens om moet gaan, ontstaat soms een soort stalkgedrag: een vrouw krijgt opeens heel veel mailtjes achter elkaar, of ze wordt opgewacht bij haar werk. In het ergste geval kan het escaleren, bijvoorbeeld wanneer een jongen ineens bedenkt dat het toch wel leuk is om de ­borsten van een

De manier waarop we tegen autisme aankijken, is aan het kantelen. Steeds vaker hebben experts het liever over een ‘toestand’ dan een stoornis.

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 2 5

voor mensen die niets begrijpen van small talk of flirten. Voordat een kandidaat bij ­Apartner aan een ander worden gekoppeld, komt eerst een coach bij hem of haar langs om de mogelijke partner en vervolgstappen door te nemen. Ook kan de kandidaat een ­aantal workshops volgen, waar dingen worden besproken als ‘wat is mijn eerste zin?’ en ‘welke thema’s zijn wel en niet geschikt om over te praten tijdens een eerste date?’, ­zodat de kans op een succesvolle match wordt vergroot.

Werk

Bij NoXqs Labs wil directeur Jeroen van Schaik mensen met autisme laten doen ‘wat ze leuk vinden, in een omgeving waar collega’s hen accepteren zoals ze zijn’.

Begeleiding bij het vinden van een relatie is zeer welkom voor mensen die niets begrijpen van small talk of flirten.

2 6 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

vrouw eens aan te raken of zonder erbij na te denken in het openbaar aan zijn geslachtsdeel gaat zitten. Dit soort gedrag komt volgens Kirstin Greaves-Lord van het Erasmus MC voort uit een mix van onwetendheid, gebrek aan inzicht en seksuele frustratie – iets wat met een goede training veel beter kan worden gekanaliseerd.

Greaves-Lord is mede-initiatiefnemer van de Ik Puber-training, die pubers met autisme in achttien lessen beter leert om te gaan met seksuele gevoelens.

Tijdens de training – die Greaves-Lord ‘taboedoorbrekend’ noemt – leren ze met autisme over lichamelijke veranderingen tijdens de puberteit, vriendschap, ­verliefdheid, veilig vrijen, zwangerschap en ­grenzen zien en aangeven. Op basis van de eerste resultaten meent ze dat deze pubertraining ‘goed als behandeling of preventief kan worden ingezet om latere problemen te voorkomen’.

Ze is ook positief over initiatieven als Apartner, een Nederlands relatiebemiddelingsbureau dat begin dit jaar werd ­opgezet voor autisten. Want begeleiding bij het ­vinden van een relatie – iets wat toch de ­nodige social skills vereist – is zeer ­welkom

NoXqs Labs geeft Michiel van Vliet de mogelijkheid om vijf dagen per week, samen met nog twaalf jongens met ASS, een intensieve opleiding tot programmeur te volgen. Het gaat de goede kant op. ‘NoXqs Labs heeft me een invulling van mijn leven gegeven’, zegt hij. ‘Het leerde me om weer verder te willen in de toekomst.’

Volgens directeur Van Schaik is er veel te lang gekeken naar wat mensen met ­autisme niet kunnen. ‘Ze vinden communiceren ­lastig, hebben moeite met veranderingen’, somt hij op. ‘Wij draaien het om: veel van hen zijn in een aantal dingen juist ontzettend goed. Laat ze dát dan doen.’ NoXqs Labs is vaak een ‘verlossing’ voor hen en hun ­familie, vertelt Van Schaik. ‘Iedere dag worden we gebeld met de vraag of we nog plek hebben.’

NoXqs Labs is niet het enige ­bedrijf dat mensen met autisme opleidt tot ­IT-specialisten. In België is er Passwerk en het Deense Specialisterne is zelfs in korte tijd uitgegroeid tot een bedrijf met ­kantoren in Schotland, Duitsland en IJsland. Hun ­geheim? Juist autisten zijn optimaal uitgerust met unieke kenmerken als een zeer goed geheugen en een hoge tolerantie voor herhalende handelingen.

Van Vliet ziet zijn werk niet alleen meer als een invulling van een leven, hij ziet tegenwoordig ook de voordelen van een betere toekomst, voor zichzelf en andere mensen met autisme. ‘Acceptatie van autisme is heel belangrijk’, weet hij. ‘Dit werk is een goed begin.’

Marianne Lamers heeft weinig talenten voor software-engineer.

Column

Lisette Thooft Journalist, spreker, mythosoof en auteur van onder meer Alchemie van de liefde en Spiritueel door de overgang. www.lisettethooft.nl

Slapen zonder zorgen

foto: Tessa Posthuma de Boer

Slaapt u ook zo slecht? Ik hoor niet anders o m me heen. Daar lig je dan, klaarwakker, en het is

pas vier uur in de ochtend. Ik zou nu eigenlijk moeten slapen, denk je. Dit is helemaal niet goed voor me. Te weinig slaap is funest voor mijn weerstand. En ik los mijn problemen er niet mee op. Waarom kan ik niet slapen? Er moet iets mis zijn met mij. Je hoort niet te piekeren, dat is niet Zen. Je moet gewoon alles loslaten en ontspannen.

‘Zet je zorgen op het nachtkastje naast je bed’, zegt mijn geliefde. Het werkt niet. Mijn zorgen zijn veel te groot voor mijn nachtkastje. Ze passen gek genoeg wel in mijn hoofd. Daar draaien ze rondjes.

Het kan uren duren. Soms sta je maar op en voor je het weet, ploft de ochtendkrant op de deurmat en begin je moe en onrustig aan de nieuwe dag. Hoe doen al die andere mensen dat: lekker slapen, elke nacht maar weer? Waarom kan ik dat niet? Want ik heb dat best vaak, zo’n nacht. De laatste tijd. En ik heb ontdekt dat ik niet de enige ben. Is er iets mis met ons?

Ik denk het niet. Dit is wat ik ontdekt heb in mijn leven: slecht slapen hoort bij innerlijke groei. Bij tijden van versnelde ontwikkeling. Spirituele openingen. Verdieping van het gevoelsleven. Er gebeurt iets in mijzelf, er verandert iets, er verdwijnt iets – een stukje van mijn persoonlijkheid is niet meer nodig of wordt getransformeerd, ik word een beetje volwassener, ik word wijzer (sadder and wiser mag ook), ik leg een sluier af, ik ga ergens doorheen. Kortom, het is van ‘oei, ik groei’.

Wat in de maatschappij ‘kredietcrisis’ en ‘recessie’ heet, woedt ook in ons innerlijk.

Dat was ooit de titel van een bestseller over o­ ntwikkelingsfasen van kinderen. Bij ons thuis is het een gevleugelde uitdrukking geworden voor tijden waarin je het moeilijk hebt, en waarop je later tevreden terugkijkt, omdat je toen zo gegroeid bent. Of niet gegroeid, maar juist geslonken; dat is ook wel eens nodig.

Je zou denken dat je in zulke roerige tijden ­extra b­ ehoefte hebt aan een goede nachtrust. Maar ­waarschijnlijk is het juist de bedoeling dat je weerstand afneemt. Om innerlijk te groeien of naar een volgende fase door te stoten, moet je kwetsbaar en open zijn.

Anders kan het nieuwe er niet in, dan ben je te goed afgepantserd. Wie slecht slaapt, is ongetwijfeld een gevoelig mens en hoogstwaarschijnlijk bezig met een innerlijke transformatie.

Dat verklaart volgens mij ook meteen waarom zo veel mensen tegenwoordig slecht slapen. Zo buiten, zo binnen. Wat in de maatschappij ‘kredietcrisis’ en ‘recessie’ heet, woedt ook in ons innerlijk: een heftig proces van ontmaskering en vermindering, van ommekeer en het afleggen van oude patronen. Alles wat lange tijd gewoon kon blijven doorgaan, maar eigenlijk niet goed was en nu niet meer bij ons past, moet weg of radicaal veranderen. Ook al die emotionele patronen, die angsten en vooroordelen, die overtuigingen en verkeerde voorstellingen. Heel wat levens staan op hun kop. Daarom slapen veel mensen slecht.

Dat is ergens een geruststellend idee. Er is niets mis met mij. Integendeel, ik ben bezig met een interessant en belangrijk innerlijk opschoon- en ­transformatieproces. Die overtuiging helpt je overigens nog niet in slaap, maar dat hoeft ook niet. Het helpt je misschien wel om de dag erna een beetje vrolijker of serener door te brengen. mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 2 7

Zingeving

De dood is niet het einde Ons bewustzijn kan in een slaaptoestand gaan en pas dagen, maanden of jaren later weer ontwaken. Een wetenschapper legt uit waarom angst voor de dood onnodig is. door Sam Parnia

V

lak nadat hij zijn auto door

de wasstraat had gehaald, voelde Joe Tiralosi zich opeens niet helemaal lekker. Hij was blij dat zijn dienst – als chauffeur van de legendarische New Yorkse beurshandelaar E.E. ‘Buzzy’ Geduld – erop zat. Maar op deze middag in augustus 2009 was hij nog maar net onderweg naar huis in Brooklyn, toen hij onbedaarlijk begon te zweten. Hij zette de airco van zijn auto in de hoogste stand, maar het transpireren hield niet op.

Tiralosi, gehuwd en vader van twee kinderen, was altijd een praktisch ingestelde man geweest, die niet gauw in paniek raakte.

Dus besloot hij gewoon door te rijden, in de overtuiging dat hij zich wel weer beter zou gaan voelen. Even later was de pijn onhoudbaar. Hij belde zijn vrouw. ‘Neem geen enkel risico’, zei ze tegen hem. ‘Ga naar het

2 8 t h eo pt i m i st.nl mei/juni 2013

z­ iekenhuis.’ Maar hij haalde de volgende kruising niet eens.

Zijn vrouw belde een collega, die Tiralosi uiteindelijk aantrof in zijn geparkeerde auto op een straathoek vlak bij Central Park. In allerijl nam hij hem mee naar de eerstehulpafdeling van het New York Presbyterian Hospital.

Toen Tiralosi aan de arm van zijn collega naar ­binnen strompelde, was hij lijkbleek. Hij begon nog aan een verpleegster uit te leggen wat er aan de hand was, maar voor hij daarmee klaar was, zakte hij in elkaar. Code blauw. Ofwel: hartstilstand.

Joe Tiralosi was dood.

Nu had hij het geluk dat hij stierf in een ziekenhuis waar een team gereedstond, dat speciaal in reanimatie was getraind. Uit alle hoeken kwamen artsen en verpleegkundigen toegesneld, die onmiddellijk begonnen met CPR, cardiopulmonaire resuscitatie, waarbij

zowel de ademhaling als de bloedsomloop weer op gang moeten worden gebracht.

Naast alle beschikbare moderne techniek gebruikten de hulpverleners ook iets heel alledaags: plastic zakjes gevuld met ijs. Die werden langs Tiralosi’s zijden geplaatst, onder zijn oksels en aan weerskanten van zijn hals.

Ook kreeg hij een gekoelde zoutoplossing ingespoten – en dat alles binnen amper een minuut. Zijn lichaamstemperatuur begon nu snel te dalen. In ritmische herhaling werd CPR toegepast in combinatie met adrenaline-­injecties en schokken uit de defibrillator. ­Tiralosi was inmiddels omringd door de beste specialisten, technologie en kennis die de medische ­wetenschap te bieden heeft. Maar door het ontbreken van hartslag en voldoende zuurstof om de cellen van zijn hersenen en lichaam te voeden, was hij eigenlijk al dood.

Seconden verstreken met het ritmisch

foto: Floriana/istock photo; DigitalE Afbeelding: Don Lewis

Waar voorheen de behandeling stopte, gingen de artsen door. Het constante ritme van de hartmassage werd af en toe onderbroken door een schok uit de defibrillator.

Twintig minuten.

De beslissing om ­reanimatiepogingen te staken ligt bij de arts die de ­leiding heeft. Hij besloot door te gaan.

Joe Tiralosi uit New York was dood, 45 minuten lang. Maar na 4500 borstkascompressies, acht schokken uit de defibrillator en talloze adrenalineshots kwam hij weer tot leven. Inmiddels werkt hij weer, en is hij weer thuis bij zijn vrouw en kinderen.

t­oedienen van borstkascompressies. Minuten verstreken. De artsen onderbraken de hartmassage en dienden Tiralosi een elektroshock toe. Nog altijd geen hartslag. Na tien minuten hartmassage begonnen ze de hoop op te geven.

Tien minuten zonder hartslag geldt in de reanimatiekunde als een soort waterscheiding. Lange tijd werd aangenomen dat na tien minuten zonder zuurstof sprake is van onherstelbare schade aan de hersenen. Zonder normaal functionerend brein zou Joe Tiralosi geen Joe Tiralosi meer zijn. Zijn geheugen en zijn persoonlijkheid zouden voorgoed verdwenen zijn; alleen zijn lichaam zou er nog zijn. Zijn vrouw had de hand kunnen vasthouden van de man met wie ze al die jaren haar leven had gedeeld, maar echt samen zouden ze niet meer zijn.

Zo verstreek meer tijd. Vijftien minuten.

3 0 t h eo pt i m i st.nl mei/juni 2013

Veertig minuten.

Nog maar tien jaar geleden zou iedere reddingspoging zijn beschouwd als uiterst riskant, voor zowel Tiralosi als zijn familie.

Zelfs als zijn hart weer op gang zou worden gebracht, was zijn geest verloren. Op een CT-scan zou je dan slechts kleine en grote slierten beschadigde, zwartgekleurde gebieden zien, in plaats van de functionerende zenuwcellen die kort geleden zijn gedachten nog hadden omvat. Maar in de afgelopen jaren is veel vooruitgang geboekt in de technologie en medische kennis. Daarom hielden de artsen vol. Omdat ze wisten dat er een kans was – hoe klein ook – dat Tiralosi kon worden gered en weer een normaal leven zou kunnen leiden.

Uiteindelijk werd de uitputtende monotonie doorbroken door een opgewonden kreet.

‘Ik voel hartslag! Volgens mij hebben we hem terug!’ Van het ene moment op het andere maakten de donkere wolken van wanhoop in de behandelkamer plaats voor een uitgelaten stemming. De uitgeputte hulpverleners kregen nieuwe energie. Belangrijker nog: na meer dan 4500 borstkascompressies, acht schokken uit de defibrillator en talloze adrenalineshots kwam het hart van Joe Tiralosi weer voorzichtig op gang.

Iemand die na zo’n lange tijd gered was, zou enkele jaren geleden naar alle waarschijnlijkheid een soort levend omhulsel zijn geweest: lichamelijk aanwezig, geestelijk dood. Maar Joe Tiralosi kan inmiddels

foto: NY Daily News/Getty Images

Dertig minuten.

Inmiddels had Tiralosi duizenden borstkascompressies ondergaan. Zijn hart was diverse malen geshockt. De behandelkamer zag er steeds meer uit als een oorlogsgebied.

Rondom de brancard lag bloed en medisch afval. De vloer was bezaaid met lege adrenalineflacons, als patroonhulzen op het slagveld. Bij de verpleegkundigen en artsen die de hartmassage uitvoerden, stond het zweet op het voorhoofd.

l­achen, praten en autorijden als vroeger. Hij is weer thuis bij zijn kinderen en bij zijn vrouw. Hij is weer aan het werk.

De media die over zijn reanimatie berichtten, noemden zijn herstel een wonder.

Mocht dat zo zijn, dan betrof het in elk geval een médisch wonder, bewerkstelligd door de medische wetenschap. Maar volgens mij is het woord ‘wonder’ hier eigenlijk niet op zijn plaats…

Ga maar na. Tiralosi dankte zijn redding aan een team van meer dan twintig artsen en verpleegkundigen die gebruikmaakten van de meest geavanceerde medische kennis, zowel gedurende zijn hartstilstand als tijdens het uitvoeren van wat inmiddels bekendstaat als ‘postreanimatiezorg’. Dankzij hun kennis en inspanning werd hij tot leven gewekt.

Hun behandeling voorkwam dat er hersenletsel ontstond. Doorslaggevend daarbij was dat zijn lichaam snel werd afgekoeld. Daar was al mee begonnen op de eerstehulpafdeling en na de hartkatheterisatie (waarbij een buisje in de kransslagader van het hart werd ingebracht) zou dat nog 24 uur lang worden volgehouden. Het afstervingsproces van hersen- en orgaancellen dat optreedt wanneer het hart geen zuurstof aanvoert, werd daardoor vertraagd.

Dit alles is niet niks. De processen die gewoonlijk plaatsvinden na het overlijden werden onder controle gehouden, zodat een patiënt veilig kon worden gered en zonder hersenletsel kon terugkeren naar zijn gezin.

Het geval-Tiralosi was geen incidenteel wonder. Er bestaat een groeiende groep patiënten die met succes konden worden gereanimeerd na langer dood te zijn geweest dan ooit voor mogelijk werd gehouden.

Z

olang de mensheid bestaat, heeft de dood boven haar hoofd ge-

hangen als uiteindelijke nederlaag.

Maar recente ontwikkelingen in de wetenschap hebben onze ideeën over de dood doen wankelen. Veel van onze stelligste overtuigingen over de dood blijken achterhaald.

De oorzaak voor deze revolutie komt door nieuwe levensreddende technieken, die tot voor kort ondenkbare resultaten leveren.

Misschien zijn we binnenkort in staat om iemand uren of zelfs langer na zijn overlijden te redden uit de klauwen van de dood.

Als onbedoeld gevolg van deze ontwikkeling in kundigheid doen wetenschappers nieuwe inzichten over de dood op. Dankzij

de nieuwe manieren om levens te redden, ontdekken ze nieuwe antwoorden op fundamentele vragen over wat er tijdens en na het sterven gebeurt met het menselijk bewustzijn, of geest, psyche, ziel of zelf, zoals anderen het noemen. Het zijn vragen die tot voor kort vooral werden gerekend tot het domein van de theologie of filosofie.

Steeds meer onderzoekers en artsen verdiepen zich in de relatie tussen bewustzijn en activiteit in specifieke hersengebieden.

Eerst wat achtergrond. Allerlei aanwijzingen suggereren dat ons bewustzijn wordt gereguleerd door bepaalde gebieden in ons brein.

We ervaren dit allemaal in ons eigen leven, vooral tijdens de slaap: de klassieke toestand waarbij zich elk etmaal modulaties van ons bewustzijn voordoen. Wanneer we slapen, raken we buiten bewustzijn – letterlijk: tijdens onze slaap zijn we ons niet langer gewaar van onze omgeving.

Bij het reguleren van ons bewustzijn en onze gewaarwording is een belangrijke rol weggelegd voor neurotransmitters, ofwel: chemische stoffen die elektrische signalen tussen hersencellen overbrengen. Veranderingen in neurotransmitters in specifieke hersengebieden laten zien dat we alert en bewust zijn en niet in slaap of bewusteloos.

Sommige van die veranderingen laten ons bewustzijn ‘verdwijnen’, bijvoorbeeld als we in slaap vallen of in een coma belanden (waarbij ons bewustzijn helemaal is uitgeschakeld); andere veranderingen in dezelfde transmitters kunnen het bewustzijn weer ‘terugbrengen’, wanneer we ontwaken of volledig uit een coma terugkomen. Gewaarwording van de buitenwereld en een toestand van bewustzijn worden dus georkestreerd door activiteit in specifieke hersengebieden, via chemische regulering in het brein.

De werking van medicatie waarbij het bewustzijn wordt verlaagd (zoals bij ­kalmerende middelen en pijnstillers) of onderdrukt (zoals bij een narcose), is gebaseerd op het idee dat ons bewustzijn aan en uit kan. Deze medicijnen beïnvloeden de ­werking van onze hersenen. Ze kunnen onze waarneming van pijn verminderen of zelfs uitschakelen. Zo kan iemand een operatie ondergaan en toch geen vreselijke pijn lijden. Hoewel we het bewustzijn van de patiënt op zulke momenten niet kunnen waarnemen, weten we dat het er nog steeds is, net als tijdens de slaap. Na de operatie kunnen we de patiënt wekken uit de narcose en weer

Er bestaat een groeiende groep patiënten die met succes konden worden gereanimeerd na langer dood te zijn geweest dan ooit voor mogelijk werd gehouden.

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 3 1

bij volledig bewustzijn brengen.

Dat alles is bekend. Wat nu als diep in de hersenen het bewustzijn blijft bestaan, ook al is er uitwendig geen enkel teken van waarneembaar? Wat als het bewustzijn helemaal nooit verloren raakt, zelfs niet bij patiënten met zwaar hersenletsel die nergens meer op reageren en permanent in coma verkeren?

Stel nu dat er – ondanks dat de hersendelen die het bewustzijn reguleren voorgoed lijken te zijn uitgeschakeld – manieren bestaan om die gebieden weer te activeren en het ­bewustzijn te doen ontwaken? Wetenschappers zijn begonnen met studies naar ­patiënten met letsel aan deze hersendelen, bij wie het bewustzijn in slaaptoestand is ­gegaan en dagen, maanden of jaren later weer is ontwaakt.

Een onderzoeker die baanbrekend werk heeft verricht om deze interesse los te weken, is Adrian Owen. In 2006 leidde deze Britse neurowetenschapper aan de universiteit van Cambridge een studie met zowel persisterende vegetatieve patiënten als gezonde proefpersonen. Aan beide groepen werd gevraagd zich voor te stellen dat ze aan het tennissen waren, terwijl er een hersenscan werd gemaakt. Owen had verwacht geen veranderingen waar te nemen in de hersenen van de patiënten met een ernstige graad van hersenlijden. Immers,

Terug uit de dood Waarom de slachtoffers van de Titanic gered hadden kunnen worden.

3 2 t h eo pt i m i st.nl mei/juni 2013

bij een vegetatieve status worden patiënten geacht per definitie minimaal bewustzijn te hebben. Ze ademen wel en kijken soms met open ogen om zich heen, maar contact met anderen maken ze niet. De uitkomsten toonden echter aan dat hun motorische cortex – het hersengebied dat beweging reguleert – op vrijwel dezelfde manier werd geactiveerd als bij de anderen.

Dat suggereert dat de vegetatieve patiënten de instructies van de onderzoekers hadden begrepen. Ze konden zich kennelijk voorstellen dat ze aan het tennissen waren – of deden in elk geval hun best. Daaruit valt af te leiden dat hun bewustzijn wel degelijk aanwezig is, ook al valt daar verder niets van te merken. Hun bewustzijn is volgens Owen nooit echt ‘verloren’ geweest, zelfs niet bij zwaar en permanent letsel aan de ­hersendelen die het reguleren. Het is gewoon verborgen.

Dat roept uiteraard vragen op. Wat gebeurt er met ons bewustzijn als we sterven?

Raakt het bewustzijn eigenlijk wel verloren als we doodgaan? Wordt het op dat moment voorgoed opgeheven als entiteit? Het wordt steeds duidelijker dat dit laatste niet het geval is. Het bewustzijn mag dan onzichtbaar worden voor de buitenwereld, maar het is niet voorgoed verloren.

Blijft het bewustzijn dan eeuwig ­bestaan?

In strikt wetenschappelijke zin kunnen we

Onlangs keek ik weer naar Titanic. Het was tegen het einde van de film. Er was paniek en chaos aan boord van het schip, nadat het op een ijsschots was gestuit en begon te zinken. Hoewel ik de film vijftien jaar eerder al eens had gezien, was er deze keer iets wat me trof...

Het eerste schip dat te hulp was geschoten, arriveerde ongeveer twee uur nadat de Titanic was gezonken. In de film zien we hoe de bemanning van de RMS Carpathia meteen wanhopig op zoek gaat naar drenkelingen, maar honderden lijken aantreft die in het water drijven. Er waren niet genoeg reddingboten aan boord, waardoor veel mensen in het ijskoude water van de Atlantische Oceaan terechtkwamen. Ruim 1500 mensen zijn daar omgekomen.

Sinds de populaire film van James Cameron uitkwam, is er heel wat veranderd in onze kennis over dood en reanimatie. We weten nu dat als je iemand na zijn overlijden afkoelt, kunt voorkomen dat hersencellen afsterven. Om die reden wordt hypothermie voorgeschreven als standaardbehandelmethode. De overgang van een omkeerbaar naar een onomkeerbaar stervensproces hangt af van veel factoren, maar wanneer de lichaamstemperatuur na de dood daalt, wordt de tijdspanne w ­ aarbinnen nog geen

foto: The Print Collector/Alamy

We kunnen nu stellen dat de ervaring van het sterven voor de overgrote meerderheid niet onplezierig is.

daar geen antwoord op geven. Dat komt alleen al doordat we op dit moment niet beschikken over de middelen om het bewustzijn te meten en vast te stellen. Wat we wél weten, is dat ons bewustzijn, geest, psyche, ziel of zelf – welke term je er ook aan geeft – tijdens de eerste paar uren na ons overlijden blijft bestaan en dat we in die periode weer tot leven kunnen worden gewekt.

Daarom denk ik dat er sprake moet zijn van een soort ‘hiernamaals’, al is het maar gedurende enkele uren. Voorbij dat punt kunnen we niets met zekerheid stellen, maar de opvatting dat er na de dood niets zou zijn, is op zijn minst voorbarig.

Hoe zit het dan met onze angst voor de dood en onze bewustzijnstoestand nadat de dood is ingetreden? We weten nu dat de entiteit die we aanduiden met de termen bewustzijn, geest, psyche, ziel of zelf – datgene wat maakt dat ik ik ben – niet ophoudt te bestaan wanneer we overlijden en het tijdperk na de dood betreden. Ons ware zelf lijkt in deze eerste fase na de dood niet verloren te gaan.

Op basis van persoonlijke ervaringen – zoals ook die van de neurochirurg Eben Alexander op de volgende pagina, red. – kunnen we stellen dat wat we ervaren tijdens het sterven universeel is en voor iedereen geldt, ongeacht zaken als cultuur of levensbeschouwing. Voor de overgrote ­meerderheid van deze verhalen geldt dat de

ervaring niet onplezierig is.

Wat betekent dit nu voor de wetenschap?

We weten nu dat het – anders dan altijd werd aangenomen – op zijn minst enkele uren duurt voordat er sprake is van onherstelbaar hersenletsel. Daardoor hebben we niet alleen veel langer de tijd om iemand na zijn overlijden nog terug te halen, maar ook om te onderzoeken wat mensen tijdens het eerste stadium van hun eigen dood meemaken.

Maar voor ons als wetenschappers die het principe van objectiviteit trouw blijven, blijft het problematisch om iets wetenschappelijks te doen met de aanwijzingen die we krijgen van al deze overlevenden.

Hun getuigenissen kunnen we niet zomaar negeren. Immers, ze vormen een bron van inzicht in het stervensproces. De uitdaging is nu om de kennis die naar voren komt via dergelijke persoonlijke openbaringen te verzoenen met kennis via moderne wetenschappelijk methoden.

Bij dogma’s denken we meestal aan religieuze overtuigingen, maar in de wetenschap zie je ze ook. De onwil om nieuwe resultaten te erkennen die botsen op bestaande overtuigingen, kan je gerust dogmatisch noemen.

Het belang van serieus wetenschappelijk onderzoek is immens. Daarom ben ik verheugd dat een aantal onderzoekers en artsen met uiteenlopende achtergronden hebben aangegeven dat de mentale en cognitieve

onherstelbare schade aan hersencellen optreedt, aanzienlijk verlengd.

Dus wat mij als arts op de intensive care opviel toen ik recentelijk Titanic nog een keer zag, was dat we nu niet meer al die mensen zomaar klakkeloos als overleden zouden aanmerken – althans, niet in de zin van onontkoombaar en onomkeerbaar. Natuurlijk, ik betwijfel niet dat ze dood waren.

Maar ze hadden gered kunnen worden. Hun lichaam was grotendeels beschermd door het ijskoude water, dat net onder het vriespunt moet zijn geweest. Bovendien: twee uur is helemaal niet zo lang.

In potentie waren de slachtoffers van de Titanic volkomen ­levensvatbaar.

Hun lichaamstemperatuur was waarschijnlijk zo goed als ideaal voor het behoud van hun cellen. Onder normale omstandigheden daalt de lichaamstemperatuur na het overlijden een tot twee graden per uur. Tegenwoordig kunnen mensen die in een koud klimaat overlijden of in een koud meer verdrinken, tot zelfs vele uren na hun dood met succes worden gereanimeerd.

Dat werd ook geïllustreerd door het geval van een vrouw in Japan, die na een overdosis dood werd aangetroffen in een bos. Toen ze werd gevonden, was ze al zo lang dood dat haar lichaamstemperatuur in de loop van vele uren heel geleidelijk was gedaald van 37 tot 20 graden. Toch werd ze

verschijnselen die optreden na het overlijden op een serieuze wetenschappelijke manier dienen te worden bestudeerd.

De spannendste vraag waarvoor de wetenschap zich vandaag gesteld ziet, is deze: als het menselijk bewustzijn inderdaad blijft bestaan nadat het traditionele moment van sterven is gepasseerd, zal het dan ooit als entiteit aan zijn einde komen? Nieuw onderzoek zal zich moeten richten op dit vraagstuk en op de ethische kwesties die ermee samenhangen. Voor nu kunnen we in elk geval concluderen dat wij mensen niet langer bang hoeven te zijn voor de dood.

Met toestemming overgenomen en vertaald uit Erasing death (HarperOne, een afdeling van HarperCollins), geschreven door Sam Parnia, met medewerking van Josh Young.

Parnia wordt gezien als een autoriteit op het gebied van bijnadoodervaringen.

Hij werkt als arts bij het Weill Cornell Medical Center in New York en is oprichter van de Human Consciousness Project aan de universiteit van Southampton. Dit internationale verbond onderzoekt patiënten die een bijnadoodervaring hebben gehad tijdens een hartstilstand. In 2006 verscheen zijn populair-wetenschappelijke boek What happens when we die.

met succes gereanimeerd en kon ze na drie weken het ziekenhuis verlaten zonder noemenswaardig hersenletsel.

Honderd jaar kan een enorm verschil maken. Hoe anders hadden de krantenkoppen eruit gezien als de Titanic in 2012 was gezonken in plaats van 1912. Wat als het schip dat als eerste hulp kon bieden mensen aan boord had die waren getraind in de finesses van het reanimeren? Dat alles was helaas niet het geval. Maar bij de aanblik van al die dode lichamen, drijvend in het ijskoude water, aan het eind van de film, betrapte ik mezelf op de vraag: wanneer zijn die onfortuinlijke mensen dan precies overleden?

Wie weet is onze definitie van de dood simpelweg niet accuraat genoeg geweest. Misschien moeten we de dood niet langer definiëren als een arbitrair fysiek punt of als een moment dat samenhangt met een specifieke fysiologische verandering in de configuratie van bepaalde cellen, in de hersenen of elders.

Is het wellicht beter als we de dood zouden kunnen koppelen aan het moment dat het bewustzijn voorgoed verloren is en niet meer kan worden teruggehaald? Uiteindelijk zijn we allemaal bewuste, denkende wezens – en dat is wat bepaalt wie we zijn. | S.P.

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 3 3

Zingeving

Zijn hersenfuncties waren enkele dagen uitgeschakeld. Toen kwam Eben Alexander terug om volledig te herstellen: ‘Het bewustzijn sterft niet wanneer het lichaam sterft, maar wordt juist bevrijd.’

‘Ons bewustzijn is eeuwig’

foto: photograph: JENNIFERTodd TAYLOR Warnock/corbis PHOTOGRAPHY/jennifertaylor.com

Een Amerikaanse neurochirurg belandde in een coma, kwam na zeven dagen weer bij en gelooft nu in een leven na dit leven. Hij schreef er een bestseller over. door Lisette Thooft

T

ot 2008 was Eben Alexander

III een tamelijk ‘gewone’, zij het talentvolle wetenschapper. Zijn wereldbeeld was niet ongebruikelijk: bewustzijn komt voort uit onze hersenen, er is geen God, wij zijn hier maar toevallig door de evolutie zo gekomen. Dat jaar werd hij plotseling ziek. Binnen enkele uren raakte hij in coma en de artsen constateerden bacteriële hersenvliesontsteking, een aandoening waaraan ruim 90 procent van de getroffenen overlijdt. Zijn hersenen waren ernstig aangetast. De apparatuur gaf aan dat alle functies van de hersenschors waren uitgeschakeld. De artsen meenden dat zijn ­situatie kansloos was.

Maar op de zevende dag opende Alexander zijn ogen. Hoewel hij aanvankelijk niet kon praten en zich niets herinnerde, zou hij uiteindelijk volledig herstellen. Toen bleek hij intense en gedetailleerde ­herinneringen

te hebben aan een soort ruimtereis die hij maakte terwijl hij in coma lag. Het was een bijnadoodervaring, compleet met een ­enge­lachtige gids die hem de weg wees en een ontmoeting met een alomvattend, almachtig en allesliefhebbend wezen. Hij leerde een indringende kosmische levensles: ‘Je wordt bemind en gekoesterd, innig en voor altijd. Je hebt niets te vrezen. Je kunt niets verkeerd doen.’

Het boek dat Alexander erover schreef, Na dit leven, stond afgelopen najaar wekenlang boven aan de Amerikaanse bestsellerlijst. De Nederlandse vertaling – met een voorwoord van cardioloog Pim van Lommel – is in maart verschenen bij uitgeverij A.W. Bruna. Sinds verschijning van zijn boek draagt Alexander bevlogen een spirituele boodschap uit. Ik begreep dat ik deel uitmaakte van het goddelijke en dat niets, maar dan ook niets me dat ooit kon afnemen,

schrijft hij. Ons ware, diepste zelf is compleet vrij. (…) Dit is het ware spirituele zelf en we zijn allemaal voorbeschikt om het ooit te ontdekken.

Alles draait volgens hem om het lastige probleem van het bewustzijn. ‘Het bewustzijn is een veel groter mysterie dan het materialistische denken kan begrijpen’, zegt hij.

‘Het gangbare idee is: als we genoeg weten van elektronen, protonen en neutronen, hun interactie en de chemie en biologie daarvan, dan begrijpen we alles. Maar dat materialistische denken stuit op een muur als het gaat om het begrijpen van het bewustzijn en de relatie met ons brein. Niemand heeft ook maar enig idee hóe het bewustzijn zou kunnen worden geproduceerd door de hersens.

Ik denk dat het komt omdat de hersens het bewustzijn ook helemaal niet produceren.

Het brein is eerder een filter dat het bewustzijn de mogelijkheid biedt binnen onze zeer mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 3 5

‘De meningitis die mij trof, had al mijn breinactiviteit moeten stoppen. In plaats daarvan bleek dat het juist mijn oogkleppen wegnam.’

beperkte wereld van ruimte en tijd te functioneren. Het bewustzijn dat bevrijd is van de fysieke beperkingen van het brein weet veel meer. Met dat onbeperkte bewustzijn kom je in contact als je een bijnadoodervaring hebt.’

Denkt u dat het bewustzijn de basis is van het materiële universum?

‘Onderzoek suggereert dat het bewustzijn een veel fundamenteler deel van het universum is dan wij graag willen geloven. De meest briljante kwantumonderzoekers, zoals Erwin Schrödinger en Niels Bohr, beriepen zich op mystiek om het raadsel te verklaren.

Onze simplistische notie van het bewustzijn is gecreëerd door het brein. De meningitis die mij trof, had al mijn breinactiviteit moeten stoppen. In plaats daarvan bleek dat het juist mijn oogkleppen wegnam, dat mijn bewustzijn tot een veel diepere kennis kwam.

Mijn reis heeft me heel duidelijk laten zien dat ons bewustzijn bevrijd van het fysieke veel rijker is dan als het blijft hangen aan deze kant van die sluier.’

Kunt u daar bewust toegang toe krijgen?

‘Er zijn methoden voor, zoals diepe meditatie. Het vergt veel werk. Ik werk op het moment veel met geluidsbanden die diepe meditatie versterken. Maar ik ervaar op geen stukken na de intensiteit en kracht van die hyperrealiteit die ik gedurende mijn coma heb ervaren.

‘Je kunt jezelf er niet naartoe denken; het vereist juist dat je dat innerlijke denkstemmetje uitzet. Maar onze cultuur is zo gewend aan een makkelijke pil om iets voor elkaar te krijgen of dat je het uit kunt denken. Dit is iets heel anders. Dit kan niet geforceerd worden. Het is iets wat je eerder moet toelaten door je denken tot rust te brengen. Maar de hele kracht van het universum schuilt diep in ons bewustzijn.’

Is het onze gehechtheid aan het aardse bestaan dat ons daarvan afhoudt?

‘Ja, maar wat ik verrassend vind, is hoe makkelijk mensen met een bijnadoodervaring hun aardse identiteit loslaten om die schitterende, almachtige, liefhebbende realiteit daarbuiten te omarmen. Ze blijken maar al te bereid om het los te laten, zelfs in onze materialistische en e­ gocentrische cultuur.

‘Het is belangrijk om te beseffen dat we hier allemaal zijn met een hoger doel en dat we meer dan eens leven. Reïncarnatie is nu een essentieel deel van mijn wereldbeeld.

3 6 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

Mijn ervaring heeft voor mij glashelder bewezen dat ons bewustzijn of onze geest ­eeuwig is. Het wordt niet geproduceerd door de hersenen en sterft niet wanneer het lichaam sterft, maar wordt juist bevrijd.

‘Mijn rol als genezer is ook veranderd na mijn ervaring. Ik zie mezelf en mijn patiënten nu als eeuwige zielen die fysieke, mentale en emotionele bestaanslagen hebben, maar ook spirituele lagen en verbindingen met het goddelijke. Het doel is dat we steeds hoger stijgen naar dat goddelijke gebied, hoe je dat ook noemt – God, of het Al, of Brahman, die ontzagwekkende scheppende kern van dit alles. Maar de materialistische wetenschap zal dat nooit kunnen begrijpen.’

U weet nu zeker dat er in het universum meer goed is dan kwaad, schrijft u. Hoe zit dat op aarde?

‘Het kwaad is ook geschapen door een alles liefhebbende en almachtige God. Dat vond ik moeilijk om te begrijpen toen ik terugkwam van mijn ervaring, want er is dus die onvoorwaardelijke liefde die alles beheerst, en toch is er in de lagere regionen ook kwaad. God houdt zo veel van ons dat hij ons vrije wil gunt, om zelf levenskeuzes te maken.

‘De meest efficiënte keuze is altijd die van onvoorwaardelijke liefde, compassie en vergeving; daarmee komen we het snelst in die hogere regionen terecht. Maar we kunnen ook kiezen voor minder directe paden, en door pijn, ellende en kwaad gaan. Daarvoor betaal je wel een prijs, want je voelt dan alle pijn die je anderen hebt aangedaan – veel scherper dan je slachtoffers het ooit voelden, omdat je die pijn voelt in een zuiver ­spiritueel gebied. Maar dat is allemaal onderdeel van de lessen die je leert in de loop van onze opgang naar God, die almachtige en liefhebbende bron.

‘Je kunt verward raken in het vergaren van rijkdom die je niet nodig hebt. Dat leidt tot lijden van de ziel. Het is beter om liefde voor anderen te manifesteren en niet egocentrisch te zijn. Alle oude religies gaan eigenlijk daarover, maar ik heb ontdekt dat het ook helemaal spoort met een moderne manier van denken over het bewustzijn.’

U schrijft dat u diep ontroerd was toen u na uw ervaring in een kerkdienst ineens begreep waarom het allemaal gaat.

‘Ja, dat voel ik heel sterk. Maar mijn reis heeft me wel geleerd dat die almachtige God de héle schepping liefheeft. Als een

religie claimt de enige ware te zijn, komt dat idee voort uit het beperkte brein. Heel veel ­mensen beginnen dat te begrijpen en dat zal een revolutie bewerkstelligen in de ­godsdiensten. Alle godsdienstconflicten ­komen voort uit een misverstand van wat de profeten en mystici hebben gezegd. Dat kan nu op grote schaal begrepen worden en daarmee kan er een eind komen aan dat scheidende denken.’

vrij zijn om dat oude spel te spelen. Het feit dat er honderd miljoen dollar per dag aan oorlog wordt uitgegeven, dat moet stoppen.

Dat geld moet naar voedsel voor iedereen, onderwijs voor iedereen. Iedereen moet de kans krijgen op een goed leven. En alle kinderen zijn onze kinderen. Want ons bewustzijn is in wezen één en de basis ervan is goddelijk. Steeds meer mensen beginnen dat te beseffen.’

Waarom nu?

U bent geadopteerd als baby en raakte in een depressie als volwassene toen u contact zocht met uw biologische ouders en werd afgewezen. Later kwam het goed.

Waarom weigerden zij de eerste keer contact met u?

‘De schade die we aanrichten, wordt gewoon te groot. Het heeft ook te maken met het feit dat we deel worden van een grotere kosmische gemeenschap. Het is mij volstrekt duidelijk dat er andere, zeer intelligente wezens in dit universum wonen en daarmee bedoel ik iets wat veel groter is dan het universum dat onze wetenschap nu kent. Wat wij als tijd zien, is alleen maar de laagste vorm van tijd en causaliteit en wat wij tijdreizen noemen en onmogelijk achten, bestaat al voor hoger ontwikkelde wezens.

‘Het spel dat we tot nog toe spelen is zeer beperkt geweest en gaat alleen om het leven op aarde. Maar het is onvermijdelijk dat we daar op een gegeven moment voorbij komen en dat we beseffen dat er bewustzijn bestaat dat het onze verre overstijgt, in andere gebieden van het universum. Als wij deel willen uitmaken van die gemeenschap, dan moeten we ons beter gedragen.

‘Oorlog en geweld zijn al achthonderd jaar voorbij de datum; die hadden allang uit onze wereld verdwenen moeten zijn. En we komen op een punt waarop we niet langer

‘Het is een gecompliceerd verhaal, maar ik ben er later achtergekomen dat mijn biologische familie nooit echt geweigerd heeft.

Mijn biologische moeder was ervan overtuigd dat ik in Vietnam moest zijn omgekomen en dat heeft ze ook gezegd tegen mijn zusje Kathy. Dus toen Kathy de vraag kreeg of ze contact met mij wilde zoeken, zei ze dat dat geen zin had.

‘Uiteindelijk ben ik ervan overtuigd geraakt dat het allemaal zo moest gaan. Je moet daarmee oppassen, besef ik. Je kunt niet alles toeschrijven aan een of ander goddelijk plan.

Maar ons leven is ook niet helemaal toevallig. Hoe beter ik mijn persoonlijke verhaal begrijp, hoe meer ik denk dat het zo bedoeld was. Het meest indrukwekkende moment was toen ik besefte dat de gids die ik had ­tijdens mijn bijnadoodervaring mijn gestorven biologische zus moet zijn geweest. Een

zus die ik helemaal nooit gekend heb. Toen ik een foto van haar te zien kreeg, herkende ik haar.’

Uw verhaal is troostrijk voor iedereen die geliefden verloren heeft.

‘Als mensen maar beseffen dat het wel degelijk een wetenschappelijk verhaal is. ­Niemand die ooit een patiënt heeft gehad met ernstige bacteriële meningitis zal zeggen: “Och, dat gebeurt wel vaker, het is ­helemaal geen wonder.” Het is zonder meer een wonder wat er met mij is gebeurd. Er zijn ook sceptici die er niet veel van afweten en ­zeggen: “Hij zal wel niet echt ziek ­geweest zijn.” Maar dat klopt gewoon niet.

Het is een revolutionair verhaal, het verandert je wereldbeeld.’

Hebben we een wetenschappelijke revolutie nodig?

‘De grenzen van de wetenschap moeten worden opgerekt. Wetenschap met een hoofdletter w houdt zich bezig met de ­waarheid, met het raadsel van ons bestaan. Het ­materialisme waaraan we verslaafd zijn geraakt, is onecht – alleen al omdat het ons niets duidelijk kan maken over ­bewustzijn. Ons bewustzijn is één, en in de grond verbonden met de bron van al het bestaan. Ik geloof heel erg in de kracht van wetenschap, maar wel voorbij het kleuterniveau waarmee ik ben opgegroeid.

Ook de wetenschap moet het mysterie omarmen van onze eeuwige ziel.’

Lisette Thooft kijkt uit naar de dag dat ze haar ware, diepste zelf zal vinden.

Pim van Lommel, Eben Alexander en Sam Parnia

Het leven gaat door Onlinecursus Data: 8, 15 en 22 mei 2013 Taal: Engels Kosten: 150 euro

Meer informatie: www.theoptimist.nl/ evenementen

In deze driedelige, interactieve gesprekkenreeks praat Jurriaan Kamp, oprichter van The Optimist, met drie artsen, die het concept van de dood als ‘het einde’ aanvechten: medisch onderzoeker Sam Parnia, neurochirurg Eben Alexander en cardioloog Pim van Lommel. Een levendige onlinedialoog over leven, dood en bewustzijn, met volop ruimte voor uw vragen, gedachten en ervaringen.

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 3 7

Red Earthquake (powerdetox voor carrièretijgers)

Ingrediënten 2 wortelen 1/2 rode biet (geschild) 1 stengel bleekselderij 1/2 venkel schijfje limoen schijfje gemberwortel

Deze cocktail is gemaakt met een Versapers slowjuicer.

De Versapers maakt 70 toeren per minuut, waardoor er 3x meer vitamines behouden blijven dan bij een gewone sapcentrifuge.

Hoe kom je boven aan die carrièreladder?

Door hard te werken.

Ook aan je gezondheid.

Dit vers geperste sapje is een must omdat het o.a. kalium, fluor, natrium en magnesium bevat. En dat is goed bij maagen darmproblemen, het verbetert de bloedsomloop, neemt spierkrampen weg en stimuleert de spijsvertering. Meer gezonde cocktails vind je op www.versapers. nl/optimist

Column

Paulo Coelho Schrijver van vele populaire romans, waaronder De pelgrimstocht naar Santiago en De alchemist. www.paulocoelhoblog.com

Vol overtuiging Vroeg in de middag lag er een man van een jaar of vijftig op de wandelpromenade langs het strand

foto: Sylvia feudor

van Copacabana in Rio de Janeiro. Ik passeerde hem, keek vluchtig en liep verder in de richting van een strandtent waar ik altijd kokosmelk drink.

Als inwoner van Rio heb ik al honderden keren meegemaakt dat mensen zomaar ergens op de grond liggen. Als iemand die veel reist, heb ik dat tafereel gezien in alle landen waar ik ben geweest en in alle jaargetijden: in de snijdende winterkou van New York of Parijs, en in de verzengende zon van Libanon.

Toen ik terugliep, zag ik dat de man daar nog steeds lag, in de zon – en iedereen die voorbijkwam, deed net als ik: kijken en doorlopen. Ook al was ik me er niet van bewust, mijn ziel was moe van dit soort scènes. Op het moment dat ik de man opnieuw voorbijliep, dwong iets in mij me om halt te houden en bij hem te knielen om te zien hoe het ging met hem.

Hij reageerde niet. Ik draaide zijn hoofd, bij zijn slaap zat bloed. Wat nu? Was het een ernstige wond?

Ik veegde het bloed af met mijn T-shirt: het leek niets ernstigs. De man mompelde iets als: ‘Laat ze ophouden met slaan.’ Hij leefde dus nog. Nu moest ik hem uit de zon zien te trekken en de politie waarschuwen.

De eerste de beste man die voorbijkwam, hield ik aan. Ik vroeg hem me te helpen de man in de schaduw tussen strand en promenade te leggen. Hij droeg een net kostuum, had een aktetas bij zich, maar die legde

Ik was een gewone, anonieme, zwetende man, die nergens gezag aan kon ontlenen. Behalve misschien aan dat ik moe was mensen op de grond te zien liggen.

hij neer om te helpen. Zijn ziel was dit soort scènes blijkbaar ook moe.

Toen de man eenmaal in de schaduw lag, ging ik op weg naar een politiepost. Maar onderweg kwam ik al twee agenten tegen. ‘Daar verderop ligt een gewonde man’, zei ik. ‘Ik heb hem in de schaduw gelegd.

Misschien dat u een ambulance kunt laten komen.’ De agenten zeiden dat ze het zouden oplossen.

Klaar, ik had mijn plicht gedaan. De verantwoordelijkheid lag nu bij anderen. Maar ik was nog geen tien meter verder of ik werd aangeklampt door iemand. ‘Ik had de politie al ingelicht’, zei hij. ‘Ze zeiden dat als hij geen dief was, hij niet hun probleem was.’

Wat kregen we nu? Ik keerde terug naar de agenten, ervan overtuigd dat ze wisten wie ik was, dat ik in kranten schreef, op televisie verscheen. Bekendheid wil weleens helpen om dingen gedaan te krijgen.

De meer besliste toon waarmee ik hun aansprak, viel op. ‘Bent u van de overheid?’

Ze hadden geen idee wie ik was. Ik droeg een Tshirt waarop bloedvlekken zaten en een spijkerbroek met afgeknipte pijpen. Ik was een gewone, anonieme, zwetende man, die nergens gezag aan kon ontlenen.

Behalve misschien aan dat ik moe was mensen op de grond te zien liggen, zonder er ooit iets aan gedaan te hebben – en dat veranderde alles.

Er is een moment waarop je geen blokkades voelt.

Er is een moment waarop je een andere blik in je ogen krijgt, en mensen zien dat je het meent. De agenten gingen mee en lieten een ambulance komen.

Onderweg naar huis dacht ik aan de drie lessen die ik uit deze wandeling had geleerd. Eén: zolang een daad voortkomt uit idealisme, kan die door iedereen een halt worden toegeroepen. Twee: er is altijd iemand die tegen je zal zeggen: ‘Nu je begonnen bent, moet je het ook afmaken.’ Drie: iedereen heeft gezag, als hij maar absoluut overtuigd is van wat hij doet. mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 3 9

Duurzaamheid & Innovatie

4 0 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

Micro is zo klein nog niet Er is een revolutie gaande, in de marge, nog nauwelijks waarneembaar. Ze zorgt ervoor dat miljoenen mensen die leven in armoede toegang krijgen tot alles van energie en drinkwater tot gezondheidszorg.

Door Elleke Bal

J

ackson Kahiga leefde altijd in

onzekerheid. De afhankelijkheid van regen hield zijn leven als kleine boer op het Keniaanse platteland in een onmogelijke greep. Bij genoeg regen was er niets aan de hand, maar hij moest voorbereid zijn op het uitblijven ervan – en de ­daaropvolgende slechte oogst. Boeren met een grote lap grond en een flinke omzet kunnen zich tegen weersomstandigheden verzekeren, maar Kahiga heeft geen van beide.

De premie zou voor hem uitkomen op een onwaarschijnlijk bedrag van zo’n 700 euro per maand, omdat de verzekeraar zijn land regelmatig zou moeten bezoeken om te inspecteren. En trouwens, hoe kon Kahiga de verzekering afsluiten zonder bankrekening?

Gelukkig zette de internationale stichting Syngenta voor kleine boeren als Kahiga een verzekeringsprogramma op. ‘Ik noem het een microverzekering,’ zegt Rose Goslinga, een Nederlandse econome, die het project bedacht en opzette, ‘omdat we boeren

v­ erzekeren die minder dan een hectare land hebben, voor gemiddeld 5 euro per seizoen.

Een enorm verschil in schaal met voorheen.’

Het werkt eenvoudig. Boeren hoeven alleen maar naar de lokale leverancier van landbouwgoederen, die hen inschrijft via een speciale mobiele telefoonapplicatie. Die genereert een verzekeringsnummer en polis in de cloud, die naar de nieuwe klant wordt ge-sms’t. Goslinga hoeft de boeren niet te bezoeken, omdat in verschillende dorpen weerstations zijn neergezet, voorzien van zonnepanelen, die statistieken produceren die ze kan afzetten tegen de gemiddelde regenval in de betreffende regio. Daarmee kan ze de eventuele weerschade berekenen.

Als er wordt uitgekeerd, doet ze dat via Mpesa, de telefoonapplicatie die financiële transacties mogelijk maakt. Syngenta heeft inmiddels zo’n 64.000 microverzekeringen afgesloten in Kenia en Rwanda.

Deze boeren zijn niet de enigen die dankzij zo’n rits innovaties toegang krijgen tot

nieuwe producten en diensten die voorheen buiten hun bereik waren. Denk eens aan de miljoen huishoudens in dorpen in Bangladesh die elektriciteit krijgen, dankzij een kleine lening waarmee ze een installatie op zonne-energie kunnen kopen. Of aan de patiënten in India die kunnen worden behandeld voor tuberculose zonder naar het ziekenhuis in de stad te hoeven, omdat de lokale kliniek met een microdiagnostiekkit in een paar minuten kan vaststellen wat het probleem is.

Het lijkt alsof deze boeren in Kenia, de gezinnen in Bangladesh en de patiënten in India niets met elkaar gemeen hebben. Maar zij krijgen essentiële goederen en diensten aangeboden tegen een ongekend lage prijs.

Een aaneengeschakelde serie van innovaties in productiemethoden, informatietechnologie, ontwerp en distributie maakt sinds kort een einde aan de tussenkomst van traditionele, soms logge instituten of infrastructuren, zoals ziekenhuizen, banken en ­elektriciteitscentrales. Mensen die leven van mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 4 1

slechts een paar euro per dag profiteren zo van de opkomst van het zeer geavanceerde microproduct, die hun leven de komende jaren totaal op zijn kop zal zetten.

Zo zullen miljoenen arme patiënten in de komende jaren toegang krijgen tot gezondheidszorg dankzij microproducten, microapotheken en microdiagnostiek, voorspelt de Amerikaanse arts Eric Bing. Als hoofd van de afdeling Mondiale Gezondheid van de denktank George W. Bush Institute reisde Bing de wereld over, op zoek naar oplossingen voor slechte toegang tot gezondheidszorg. Hij concludeert in zijn onlangs verschenen boek Pharmacy on a bicycle dat de noden van miljoenen armen vragen om ‘het opnieuw verpakken en verspreiden van zorg’ in kleinere eenheden, door gebruik van nieuwe technologieën en nieuwe bedrijfsmodellen. (Lees meer over Bings werk in het kader op pagina 47.)

Neem de GE MAC 400, een echocardiogram voor ontwikkelingslanden. Het werkt net zo goed als de dure varianten die in het Westen worden gebruikt, maar het is compacter, heeft iets minder functies, werkt op batterijen en heeft maar vier knopjes. Het kost dan ook slechts een zesde van de Westerse versie. Dit apparaat van multinational General Electrics is een voorbeeld van frugal innovation, ofwel sobere innovatie op basis van beperkingen, die vaak voortkomt 4 2 T h eOPTIMIST.nl Mei/Juni 2013

uit ontwikkelingslanden. Westerse ontwerpers zouden voor Nederlanders niet snel zo veel moeite gedaan hebben om een echocardiogram op een radicaal andere, goedkopere manier te ontwerpen, simpelweg omdat ze niet te maken hebben met een arme afzetmarkt. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor het idee om een protheseknie van twintig euro te ontwikkelen, zoals de Indiase organisatie BMVSS deed in samenwerking met de Amerikaanse designstudio D-Rev. Ze ontwierpen een prothese die niet gemaakt wordt van het dure titanium, maar van een nieuw soort plastic dat kwalitatief net zo goed is.

Frugal innovation en het verkleinen van eenheden om producten goedkoper te maken zijn niet nieuw. In ontwikkelingslanden verkoopt Unilever al jaren wasmiddel, gezichtscrème en soep in veel kleinere en betaalbare verpakkingen dan in Nederland. Maar zoals de Amerikaanse futuroloog Andrew Zolli uitlegt: het nieuwe is niet zo zeer dat er miniatuurversies van producten ontstaan: ‘Het is belangrijker dat we inzien hoe deze revolutie van radicale betaalbaarheid kan worden ingezet om maatschappelijke problemen aan te pakken, door reuzensprongen te maken over bestaande structuren heen.’

Onlangs was Zolli – directeur van de denktank Poptech en door het tijdschrift Fast company al eens in de top-10 gezet van snelst opkomende denkers en leiders van

Amerika – met zijn dochter van drie bij de huisarts, vertelt hij, omdat hij vermoedde dat ze een keelontsteking had. De arts nam een klein beetje slijm uit haar keel en stopte dat in een buisje. Binnen vijf minuten was bekend dat er geen sprake was van ontsteking.

Fascinerend, vond Zolli, dat buisje waarin die test zo snel kon worden uitgevoerd.

In één adem vertelt hij verder over Diagnostics for All, dat met behulp van biotechnologen een papieren postzegel ontwikkelt die slechts een klein prikje bloed van een vinger nodig heeft om te bepalen hoe de lever eraan toe is. Als de lever slecht is, kan dat wijzen op malaria of tuberculose. ‘We gaan veel meer van dit soort innovaties zien, die problemen oplossen op voorheen onvoorstelbare manieren’, zegt Zolli.

Die postzegel laat goed zien hoe veel impact deze nieuwe vorm van innovatie heeft.

Wereldwijd hebben 1,6 miljard mensen geen toegang tot klinische zorg en doktoren.

Als ze ziek zijn, zouden ze heel misschien bloed kunnen prikken in een kliniek, maar dat bloed moet vervolgens gekoeld worden vervoerd naar een laboratorium, waar ze het bloed testen, de uitslag per post terugsturen naar de kliniek, waar de patiënt weer naartoe moet om de uitslag te vernemen. Er komt zo veel bij kijken, dat het zelden gebeurt en het kost veel tijd en geld. Maar met die papieren postzegel hebben patiënten ineens goedkoop

foto: Jeff Haskins

Dankzij de microverzekering Kilimo salama, bedacht door rose goslinga (links), kunnen ook kleine boeren in kenia en rwanda zich nu tegen het weer verzekeren, via hun mobiele telefoon.

en razendsnel een diagnose. De obstakels in tijd, geld en techniek zijn met die ene uitvinding in één stap overbrugd.

Die papieren postzegel is kleiner, goedkoper, krachtiger en efficiënter dan alle voorgaande manieren om een leverprobleem op te sporen. En dat zijn precies de kenmerken van een microproduct, meent Zolli. De ontwikkeling van die producten wordt volgens hem mogelijk gemaakt door twee trends: aan de ene kant neemt de capaciteit van onze technologieën al jaren continu toe. ‘De computer die mensen naar de maan stuurde, was minder krachtig dan het horloge dat ik nu om mijn pols heb’, merkt Zolli droogjes op. De drijvende kracht daarachter wordt samengebald in de wet van Moore – vernoemd naar Gordon Moore, een van de oprichters van chipfabrikant Intel – die voorspelt dat de computerkracht door technologische vooruitgang iedere twee jaar verdubbelt.

Een belangrijkere trend gaat over de afnemende kosten van eenheden. Kostte een megabyte een aantal jaar geleden nog 100 miljoen euro, nu kun je al een telefoon met 64 gigabyte geheugen kopen voor een paar honderd euro. Deze ontwikkeling heeft ervoor gezorgd dat honderden miljoenen mensen een eenvoudige mobiele telefoon van slechts een paar euro bezitten. In de jaren ­negentig was de wachtlijst voor een

vaste aansluiting voor een telefoon in India al gauw tien jaar. De slimste en handigste mensen werden erbij gehaald om die tijd te verkorten door sneller en goedkoper telefoonlijnen aan te leggen. Totdat er ineens de mobiele telefoon was en het hele probleem niet meer bestond.

Hetzelfde geldt voor al die mensen in dorpen die nooit waren aangesloten op de elektriciteitscentrales. Nieuwe technologieën zorgen ervoor dat er microapparaatjes worden verkocht die werken op zonne-energie, zelfstandige eenheden energie leveren en daarmee de energiecentrale overbodig maken. ‘Het gaat allemaal over de compressie van schaal, die mensen toegang geeft tot producten op een lager niveau’, zegt Zolli.

De keniaanse ondernemer tonee ndungu heeft een plan om schoolboeken te vervangen door een microtablet van 10 dollar.

M

et groot is in principe niets

mis. Snelwegen, elektriciteitscentrales, waterzuiveringsinstallaties en telefoonnetwerken vervullen een enorm belangrijke rol in de samenleving. Maar grote structuren en netwerken zijn zelden zo ingericht dat armen er toegang toe hebben. Daarom bereiken ze de mensen in afgezonderde, arme gebieden vaak niet. Banny Banerjee, directeur van ChangeLabs, een designinstituut aan de universiteit van Stanford, noemt India als voorbeeld om dit te illustreren. India wordt steeds rijker en ­stedelingen

Maak het micro foto: Stephanie Sunderland/stephaniesunderland.com

Ontwerpers, uitvinders en ondernemers opgelet! Zeven regels voor een microproduct.

1. Begrijp het probleem dat je wilt oplossen met dit product.

Dat kun je doen door het product samen met je klanten te ontwikkelen. Als je niet weet hoe het is om zonder elektriciteit te leven, praat dan met mensen die dat dagelijks ervaren.

2. Maak het spotgoedkoop. Merken als Louis Vuitton en Apple voegen iets toe aan het prijskaartje van een product. Ontwerpers van microproducten denken andersom. Is het niet betaalbaar voor mensen die van een paar euro per dag leven, dan is het niet geschikt.

3. Krimp het, maak het klein, deel het door zeshonderd. Kleine eenheden houden het product goedkoop, hanteerbaar en makkelijk te transporteren en distribueren. Kies materialen die passen bij die gedachte.

4. Hightech mag. Sinds de jaren zeventig is er een beweging voor ‘geschikte technologie’ voor ontwikkelingslanden die

hightech afzweert. Maar hightech is zo ver ontwikkeld dat het niet meer duur is. De moderne informatietechnologie is een van de belangrijkste platformen voor de microrevolutie.

5. Leer combineren. Denk interdisciplinair en combineer ideeën. Koppel duurzame energie aan nieuwe betaalsystemen, of onderwijs aan onconventionele manieren van ontwerpen. Een microproduct brengt innovaties op meerdere gebieden samen.

6. Denk groot. Kwel jezelf met de vraag hoe snel je kunt opschalen. Hoe krijgen zo snel mogelijk miljoenen mensen toegang tot het product of de dienst?

7. Perfectioneer het. Maak prototypes en test het grondig, voordat je het te snel op de markt brengt. Dat het goedkoop en klein moet zijn, betekent niet dat het om minder verfijning vraagt.

Dit product is te belangrijk om niet te perfectioneren: het zou zomaar iemands leven kunnen verbeteren. | E.B.

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 4 3

Waarom zou je op die koude vloer blijven wonen?

TONZON levert meer rendement dan de bank en je huis wordt comfortabeler, energiezuiniger en gezonder.

EEN TEVREDEN TONZON KLANT:

“De benedenetage koelt veel minder snel af, nu de kruipruimte is geisoleerd. Moeilijk te bepalen, hoeveel minder de temperatuur afkoelt.

Want er wordt minder gestookt, de gevoelstemperatuur is nu al comfortabel bij 19 (soms 20) graden, voorheen stookte ik vaak tot 22 graden en voelde het m.n in het keukengedeelte, dus verder bij de houtkachel vandaan, nog kil. Er is dus als het ware sprake van een dubbele besparing; er hoeft minder gestookt te worden en het koelt minder af.”

Met vriendelijke groet NellyD Borculo In veel regio’s binnen 14 dagen compleet geïnstalleerd.

ONDERNEEM NU ACTIE! Dan geniet u nog dit voorjaar van een warme vloer en een comfortabel en gezond binnenklimaat.

De bodem onder uw huis is aan het einde van de winter het koudst. Isoleer daarom juist nu!

Hoe werkt het?

Aan de onderkant van de vloer, in uw kruipruimte, worden Thermoskussens bevestigd; een opvouwbaar, flexibel en zeer sterk isolatiemateriaal. Deze thermosflesachtige zakken worden gevuld met gratis aanwezige lucht. Het zand in de kruipruimte van het huis wordt afgedekt met een stevige Bodemfolie. Deze dubbele aanpak zorgt ervoor dat de warmte niet meer wordt uitgestraald door de vloer en er geen vocht meer uit de grond de woning binnenkomt. Het milieuvriendelijke systeem maakt radicaal een einde aan de koude vloer en muffe lucht. Tonzon vloerisolatie

is absoluut veilig voor houten vloeren. Veel klanten melden verbaasd dat het dubbelglas niet meer beslaat na het aanbrengen van TONZON Vloerisolatie.

Bij vloerverwarming Bij woningen met vloerverwarming wordt de kruipruimte vaak onnodig meeverwarmd. TONZON Thermoskussens houden ook hier de warmte optimaal tegen. Dit kan resulteren in een super energiebesparing die op kan lopen tot wel 40% op het gasverbruik.

Zelf doen of laten doen?

Het aanbrengen van TONZON vloerisolatie is veilig uit te voeren en daardoor ook zelf te doen. Een vrachtwagen komt er niet aan te pas, het materiaal is per post te verzenden. Denkt u dat u niet handig genoeg bent, of ontbreekt het u aan tijd? TONZON heeft een netwerk van gespecialiseerde, erkende installateurs die de complete uitvoering kunnen verzorgen.

Illustratie van een kruipruimte met TONZON Vloerisolatie

Meer weten?

Kijk op www.tonzon.nl. Bellen of mailen kan ook via 0900 - 28 66 966 (€ 0,10 p/min) of info@tonzon.nl.

Of scan voor meer informatie de QR-code.

TONZON BV • Postbus 1375 • 7500 BJ Enschede • T: 053 - 433 23 91 • E: info@tonzon.nl • www.tonzon.nl

genieten een hogere ­levensstandaard, zegt hij. Maar de meest basale dingen – zoals elektriciteit, schoon drinkwater, gezondheidszorg en banken – hebben de inwoners in de dorpen nog niet bereikt. ‘Het huidige systeem sijpelt gewoon niet naar ze door’, stelt hij vast.

Banerjee houdt zich bezig met de rol van ontwerp in het stimuleren van duurzame verandering. Zo werkt hij aan het 100L (liter) Water Project. Gemiddeld lopen vrouwen op het Indiase platteland 14 duizend kilometer per jaar om water te halen, dat vaak ook nog eens vervuild is. Met studenten en lokale gemeenschappen ontwerpt Banerjee een speciale gootsteen en bijbehorende pomp op zonne-energie, die regenwater kunnen zuiveren. Het systeem moet zo goedkoop worden, dat ieder gezin met een laag inkomen er eentje kan kopen en een minimum van 100 liter water per dag kan gebruiken. Daarmee besparen de vrouwen veel tijd, die ze in andere, productievere taken kunnen steken.

Banerjee is enthousiast over het idee, omdat het een goedkoop systeem is dat toch veel kan veranderen. Volgens hem zit er een heel nieuwe ontwerpfilosofie achter, dat op minischaal zonne-energie en waterzuivering bij elkaar brengt om een arm gezin toegang tot water te geven. Ontwerpers proberen volgens hem steeds vaker verschillende vakgebieden als water, energie, informatietechnologie en financiële systemen bij elkaar te brengen om positieve verandering te brengen (zie kader op pagina 43). ‘Er zijn zo veel microproducten die je langs deze manier van denken kunt ontwikkelen’, zegt hij. ‘En die worden ontworpen voor een enorme schaal.’

E foto: Jacqueline del Castillo/D-Rev

en van de eerste producten die

duidelijk maakte hoe veel impact ‘micro’ kan hebben is microkrediet. De bedenker, Muhammad Yunus, wilde financieringsmogelijkheden bieden aan mensen die geen toegang hebben tot de commerciële banken. Dus bedacht hij in de jaren zeventig een systeem van microleningen. De gemiddelde lening die zijn Grameen Bank in Bangladesh uitgeeft, is 150 euro. Het idee van de microlening idee blijkt een voorloper van de microrevolutie: een dienst die in een micro-eenheid wordt aangeboden – en die arme ondernemers ineens toegang geeft tot iets wat voorheen buiten bereik was.

Toen het microkrediet ontstond, waren er veel minder mogelijkheden om producten

De ouders van ameen hadden geen geld om een goed prothesebeen voor hem te kopen. Gelukkig maakten indiase en amerikaanse ontwerpers een kwalitatief goede prothese voor slechts 20 euro.

op microschaal aan te bieden. De mobiele telefoon die wordt gebruikt voor betalingen in Kenia en Tanzania zonder bankrekening bestond toen bijvoorbeeld nog niet. Of neem het bedrijf Sasa Afrika, dat vrouwen in Kenia helpt om hun gevlochten manden en eigengemaakte sieraden via hun mobiele telefoon op een onlineplatform te koop aan te bieden. Als er genoeg verkocht is, kan de verzending ook online worden geregeld. En de betaling? Juist, die komt ook weer terug op diezelfde mobiele telefoon. De wereld is ineens hun afzetmarkt geworden.

Yunus ziet de spectaculaire gevolgen hiervan. ‘De nieuwe IT kan de armen bevrijden van de afhankelijkheid van werk dat wordt gecreëerd door het bedrijfsleven of de regering, en zo hun creativiteit, energie en productiviteit ontketenen’, schreef hij in Creating a world without poverty, dat in 2007 verscheen. De Keniaanse Tonee Ndungu is daar het levende bewijs van. Hij is een ondernemer met een plan om schoolboeken te vervangen door een microtablet: een simpele computer, met daarin alle schoolboeken digitaal bij elkaar. Doordat die computer verder geen functionaliteiten heeft, kan de tablet worden geproduceerd voor 10 dollar.

Hij probeert voor dit bedrijfsplan geld op te halen via crowdfunding-websites.

Doordat geavanceerde technologie steeds in prijs daalt, wordt innoveren ook steeds laagdrempeliger, merkt Andrew Zolli op.›››

‘ De computer die mensen naar de maan stuurde, was minder krachtig dan het horloge dat ik nu om mijn pols heb.’

Andrew Zolli, futuroloog

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 4 5

COMBAT:

STRESS POOR PERFORMANCE FUZZY THINKING

CLEAR SINGLE: $24.95 CLEAR 5PK: $99.95

www.shopqlink.com

Or Order Toll Free: 800-246-2765 M-F 9-5 PM PST

SAVE 10% & GET FREE U.S. S&H

Enter Discount Code “OPTIMIST” during checkout

foto: Mobile Alliance for Maternal Action

De rijdende dokter Niet alleen computernerds in een ­universitair lab kunnen nieuwe uitvindingen doen, maar ook creatievelingen in ontwikkelingslanden, zoals Tonee Ndungu. ‘Dit is een sterk democratiserende trend’, zegt Zolli.

Omdat hij zo veel veelbelovende kansen ziet in alles wat micro is, gaf hij een essay dat hij erover schreef de titel Small is beautiful. Dat was ook de titel van een geruchtmakend boek uit de jaren zeventig, geschreven door de Duitse econoom Ernst Friedrich Schumacher (in het Nederlands vertaald als Hou het klein). Schumacher ageerde in dit boek – dat wereldwijd veel impact had – tegen de economie die was gericht op groot, op massaconsumptie en op winstmaximalisatie. Hij pleitte ervoor om bij iedere schaalvergroting in de economie de mens centraal te stellen, en niet de structuren of producten.

In die context hekelde hij de technologie die de mens zou beroven van al haar vrijheid.

‘Moderne technologie heeft mensen het werk ontnomen waarvan zij het meest genieten: creatief en nuttig werk’, schreef hij.

Zolli lacht als hij zich realiseert dat de titel van zijn essay en het boek van Schumacher hetzelfde zijn. ‘In de jaren zeventig werd technologie nog vooral gebruikt om de mensen die al rijk waren nog rijker te maken’, verklaart Zolli het verschil van inzicht. In zijn ogen is er in de tussentijd zo veel veranderd dat Schumachers boek inmiddels achterhaald is. Technologie biedt tegenwoordig een ideaal platform voor de ontketening van de microrevolutie. De stinkende, mensonterende machines van de industriële revolutie en rijke centrale autoriteiten waar Schumacher zo tegen was, worden al vervangen, meent Zolli: dankzij geavanceerde microapparaten die worden gebruikt om voor meer gelijkheid tussen rijk en arm te zorgen.

In 2009 registreerden de weerstations in het dorp van de Keniaanse boer Jackson Kahiga extreme droogte. Zijn oogst mislukte.

Maar dankzij de microverzekering werd hij gecompenseerd. Hij ontving het goede nieuws over de compensatie via sms, en deelde het meteen met alle andere boeren in de regio. Eindelijk kon hij investeren in een nieuw soort maïs, dat veel betere opbrengsten geeft. Leverde zijn land vroeger vijf tot tien zakken graan op, nu zijn het er 25. De microverzekering veranderde zijn leven.

Microapotheken en microdiagnostiek: nieuwe oplossingen om gezondheidszorg te brengen in arme, afgelegen gebieden.

Jaren geleden reisde de Amerikaanse arts Eric Bing door Angola.

Het jaar was 2000. Er woedde een burgeroorlog. Bing bezocht gemeenschappen die geen toegang hadden tot gezondheidszorg. Er waren te weinig Angolese artsen en er waren niet genoeg voorzieningen om er meer op te leiden. En temidden van die primitieve omstandigheden experimenteerde Bing met iets nieuws: telegezondheidszorg. Via internet probeerde de professor uit Dallas nieuwe gezondheidswerkers in dorpen te onderwijzen, door ze in contact te brengen met artsen op andere locaties.

Misschien verwacht u nu een glorieus succesverhaal. Dat komt er niet. ‘De technologie was nog niet goed genoeg’, constateert Bing. ‘Er was niet de benodigde bandbreedte en infrastructuur.’ Maar tijdens het project in Angola deed Bing wel een belangrijk inzicht op. Het probleem van deze mensen was niet hoe je ziekten het best kon behandelen, ontdekte hij, maar hoe je gezondheidszorg naar ze toe kon brengen. Bing: ‘Het was veel meer een praktisch zakelijk probleem dan een medisch vraagstuk.’ mobiele telefoons om De organisatie MAMA gebruikt Bing vertelt het verhaal van Suraj, matie te verspreiden onder belangrijke medische infor . een Nepalese gezondheidswerker die ladesh, Zuid-Afrika en India arme jonge ouders in Bang kan zorg op een nieuwe tijdens de gewelddadige stakingen in Dankzij mobiele telefoons worden’, zegt Eric Bing. manier ‘verpakt en verspreid zijn land op de fiets stapte om medicijnen langs te brengen bij patiënten die zelf niet naar de apotheek konden.

Voor Bing staat Suraj symbool voor de belangrijkste vraag: hoe geef je arme mensen toegang tot gezondheidszorg? In mei verschijnt het boek Pharmacy on a bicycle (apotheek op de fiets), dat Bing daarover schreef, samen met collega Marc Epstein.

Het boek staat vol met micro-oplossingen: van microapotheken tot microdiagnostiek. Bing maakt duidelijk dat de beste oplossing voor slechte gezondheidszorg in ontwikkelingslanden bestaat uit een mix van schaalverkleining, specialisatie en de juiste taakverdeling. De reden is simpel: er is geen geld en infrastructuur voor grootschalige projecten. Daarbij begint het Westerse gezondheidsmodel zelf steeds logger, duurder en inefficiënter te worden, waardoor het niet echt een inspirerend voorbeeld is. In plaats daarvan signaleert Bing in zijn boek een bottom-upontwikkeling, mogelijk gemaakt door ‘het huwelijk tussen technologie en nieuwe businessmodellen’.

Bing ziet bijvoorbeeld hoe technologie veel betere apotheken kan creëren. Er zijn mobiele applicaties ontwikkeld waardoor de eigenaar van een apotheek zijn voorraden beter kan beheren en het transport ervan kan organiseren. En hij legt uit hoe in landen als Rwanda en Ethiopië de zorg is verbeterd door in lokale gemeenschappen iemand aan te stellen als gezondheidswerker. Dankzij een training van enkele maanden en met behulp van allerlei micro-uitvindingen kan zo’n gezondheidswerker zelf de eenvoudigste taken uitvoeren. Als hij zelf de patiënt niet kan helpen, kan hij met behulp van een teleconferentie contact zoeken met een arts die hem coacht. ‘Dankzij deze technologieën beginnen we ons te realiseren dat er efficiëntiewinst is op het microniveau, omdat je kan specialiseren en veel gerichter kan werken’, meent Bing.

‘En daar kunnen we nog heel wat van leren in het Westen.’ | E.B.

Elleke Bal is er niet in geslaagd om een ­microartikel te schrijven. mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 4 7

Duurzaamheid & Innovatie

In many cuban cities, you’ll find a place where you can buy medicinal herbs around the corner of every street.

foto: Pieter de swart

Man met een Na tientallen jaren fairtrade liggen winkels nog steeds niet vol met eerlijke producten. Diederik van Duyn wil dat veranderen. Door Dewi Gigengack

L

plan

waarom blijven die producten duurder? Ondernemer Diederik van Duyn uit Rotterdam tradeproducten maar een fractie van weet niet alleen het antwoord; hij heeft ook de het aanbod beslaan. Ook in ‘mijn’ oplossing. Een door hem bedacht model voor buurtsuper is het zoeken. Er is koffie, thee produceren en vermarkten lijkt een veelbeloen chocolade met het bekende groen-blauwe vende manier om duurzaam en eerlijk geprokeurmerk. Een paar eerlijke trossen bananen. duceerde waar op grote schaal op de markt te Ik zie een pak eerlijk verhandelde ­basmatirijst brengen tegen een concurrerende prijs. staan en een gangpad verderop een blik anaIn zijn Equal Opportunity Model ­­worden nasschijven. Dat is het wel zo’n beetje. producenten en boeren direct gekoppeld In 2011 lagen er volgens Milieudefen- aan meerdere eindafnemers, bijvoorbeeld sie gemiddeld 35 fairtradeproducten in Ne- ­supermarkten. Zo worden ze partners in derlandse supermarkten. Dat is weinig; een een ‘productieproject’ via de coöperatie met middelgrote supermarkt heeft al snel zo’n de naam Equal Opportunity Marketing, of twintig- tot dertigduizend artikelen in het as- EOM, die Van Duyn heeft opgezet om het sortiment. Hoewel betrouwbare cijfers over model in de praktijk te brengen. Vanwege daadwerkelijke prijsverschillen ontbreken, die ­samenwerking zijn tussenschakels als geven consumenten aan dat een hogere prijs ­veilingen, groothandels, importeurs en exporvan eerlijke waar een bepalend obstakel is bij teurs overbodig. het boodschappen doen.

Winkeliers kopen geen aandelen in het proNa jaren van stimuleringsprogramma’s, ject. Sterker, ze doen juist geen investering. subsidies, publiekscampagnes en goede initi- ‘Dit creëert een compleet nieuwe waardekeatieven liggen winkels nog niet vol met duur- ten’, zegt Van Duyn. ‘Daarin heeft elke schazame en eerlijke producten. Waarom niet? En kel belang bij een eerlijke prijs. Het model is oop een willekeurige super markt in en je merkt al snel dat fair-

dus gebaseerd op het creëren van ­gezamenlijk belang. Dat is een totaal andere manier van denken dan in de huidige economie.’

Stel: een groep koffieboeren in Colombia produceert biologische koffie. De coöperatie EOM brengt deze boeren onder in een bedrijfsvorm waarbij ze mede-eigenaar worden.

Vervolgens verbindt EOM een aantal Nederlandse supermarktketens aan dit project. Deze geven vooraf aan in welk percentage van de totale productie ze willen participeren, gebaseerd op hun eigen verkoopgegevens van koffie. Ze zijn vanaf dat moment geen klant meer van de koffieboeren, maar partner.

Het voordeel voor de boeren is dat ze hun productie gegarandeerd verkocht krijgen ­tegen een eerlijke prijs. Een fairtradekeurmerk, waarvoor moet worden betaald, is niet nodig, want ­eerlijke handel is inherent aan dit model. Voor winkeliers is het belangrijkste verschil dat ze hun eigen huismerk duurzame, eerlijke koffie krijgen, die ze tegen een concurrerende prijs in de winkel kunnen zetten, met een eigen v­ erpakking. ›››

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 4 9

‘Zo simpel kan het toch niet zijn om de wereld te veranderen?’

Diederik van Duyn, ondernemer

Het is een slimme markt om aan te boren, want consumenten worden steeds bewuster. De verkoop van eerlijke en duurzame producten stijgt al jaren; in 2011 kocht 55 procent van de huishoudens één of meer ‘eerlijke’ producten. In 2008 was dat nog 30 procent, blijkt uit cijfers van ­kenniscentrum NCDO en bureau GfK. Nederlanders besteedden in 2011 1,75 miljard euro aan duurzaam voedsel, berekende onderzoeksinstituut LEI van de Wageningen Universiteit. Dat is een stijging van 30 procent ten opzichte van het jaar daarvoor. Consumenten vinden het ook belangrijk: 72 procent vindt dat fairtrade bijdraagt aan een betere wereld.

Nu staan supermarkten en boeren vaak tegenover elkaar in plaats van naast elkaar.

Afgelopen september nog protesteerden boeren bij het hoofdkantoor van Albert Heijn in Zaandam. De supermarkt had aangekondigd 2 procent minder te betalen aan leveranciers.

De boeren waren bang dat die op hun beurt de korting aan hen zouden doorberekenen.

Ze vonden dat de supermarkt misbruik maakte van zijn machtspositie. Als producenten en winkelketens gaan samenwerken zoals in het model van Van Duyn, hoeven dit soort conflicten niet meer voor te komen.

Het idee is nog in de ontwikkelingsfase.

Van Duyn werkt aan het eerste project dat volgens het Equal Opportunity Model gaat werken: de productie van duurzame houtskool in Zuid-Afrika. Hij heeft een aantal Nederlandse winkelketens gevonden die dat product straks in hun schappen zullen leggen. Later dit jaar moeten er nog negen projecten bijkomen, zegt Van Duyn. Zo hoopt de coöperatie EOM samen met een grote organisatie voor internationale samenwerking productieprojecten voor specerijen en citrusfruit op te zetten in diverse landen.

Econoom Ad Broere is positief over het initiatief. Hij noemt het een ‘gezonde gedachte’ dat iedereen die participeert in de keten in gelijke mate kan profiteren. Ook vindt hij het een goed model om overbodige tussenschakels over te slaan. ‘Tussenschakels die profiteren zonder een ­daadwerkelijke prestatie te leveren, zijn parasieten’, zegt

Broere. ‘Het zou goed zijn als zij geen invloed meer kunnen uitoefenen, want iedereen, van de producent tot de consument, heeft baat bij een eerlijke prijs.’

V

an Duyn zit al 25 jaar in de

detailhandel. Hij woonde en werkte jarenlang in Afrika en zette daar bedrijven in consumentenproducten op. In Zuid-Afrika kwam hij op het idee van wat hij het Equal Opportunity Model zou noemen. Hij had daar een bedrijfje dat houtskool maakte van houtsoorten die waren bestempeld als ‘ongewenste exoten’. Hij mocht het hout gratis weghalen van landeigenaren en verwerkte het ter plekke met mobiele verbrandingsovens. Ze boden hun product direct aan bij winkels als de Makro in Nederland. Toen hij het proces een aantal jaar later ging verduurzamen en bedacht hoe hij het op grotere schaal in winkels kon ­krijgen, ging een lichtje branden.

Meedoen?

The Optimist steunt Diederik van Duyn om het Equal Opportunity Model op weg te helpen. Gezamenlijk organiseren we in mei een bijeenkomst voor de volgende stap.

Werkt u bij een bedrijf of organisatie en heeft u interesse om mee te denken of u aan te sluiten? Stuur een e-mail naar Caroline Verboom, caroline@theoptimist.nl.

5 0 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

foto: wijnbergh/hollandsehoogte.nl

Ondernemer diederik van duyn wil met zijn ‘equal opportunity model’ boeren en supermarktketens direct aan elkaar koppelen, om zo veel meer eerlijke producten in de schappen te krijgen.

‘Dat kun je met meer ­producten doen’, bedacht Van Duyn. Maar hij zag in dat zoiets alleen zou slagen als de winkelier zelf een extra prikkel krijgt bij de verkoop. Dat idee was zo eenvoudig, dat Van Duyn het niet kon geloven toen hij erop kwam. ‘Ik dacht dat ik gek werd’, blikt hij terug op zijn eurekamoment. ‘Zo simpel kan het toch niet zijn om de wereld te veranderen?’

Hij vervolgt: ‘NGO’s en fairtradelabels proberen al tientallen jaren in te grijpen in de markt, maar wat ze niet lijken te ­beseffen, is dat in het bestaande systeem dingen nooit fundamenteel zullen veranderen, omdat het is gebaseerd op eigenbelang.’ Zo kwam ­chocola van Max Havelaar eind 2012 negatief in het nieuws, omdat uit een onderzoek van Afrikaanse journalisten bleek dat ­cacaoboeren nauwelijks meer betaald ­kregen van fairtrade-inkopers dan van ‘reguliere’ klanten. Consumenten betalen vooral voor de instandhouding van het keurmerk, was de conclusie. Ook Ruerd Ruben, hoogleraar ontwikkelingsstudies aan de Radboud Universiteit in Nijmegen concludeerde vorig jaar dat het inkomensvoordeel voor boeren maar zeer beperkt is; vanwege gestegen wereldmarktprijzen én de kosten van c­ ertificering.

Van Duyn liet Bart Nooteboom, ­hoogleraar innovatiebeleid aan de Tilburg ­University,

kritisch kijken naar zijn plan. Nooteboom vond het ‘interessant’, laat hijzelf weten.

‘Het basisidee is simpel en logisch. Daarom spreekt het aan.’ Wel wijst Nooteboom erop dat afspraken in zo’n samenwerking heel duidelijk moeten zijn. ‘Wat doe je als een oogst mislukt of als de kwaliteit tegenvalt?

Heeft dat gevolgen voor de prijs? Welke zekerheden kun je geven?’ Volgens Van Duyn is het risico juist laag vanwege de samenwerking met meerdere productiegebieden en meerdere w ­ inkelketens.

Nooteboom denkt dat het EOM kans van slagen heeft. ‘Het is een goed, ­origineel idee’, zegt hij. ‘De uitvoerbaarheid en levensvatbaarheid van zo’n plan zit ’m vaak in de details. Hoe dat gaat uitpakken, is afwachten. Zo gaat dat met innovatie: het enige wat je zeker weet, is dat je niet alles zeker weet.’

Frans Fredrix, oud-directeur van de inkoopcoöperatie SuperUnie en tegenwoordig adviseur en commissaris van veel voedselconcerns, denkt dat de kracht van het Equal Opportunity Model niet zo zeer het verkorten van de keten is, als wel het aanbieden van duurzame producten van een goede ­kwaliteit tegen een goede prijs. ‘Het maakt gebruik van het feit dat afnemers zich graag willen identificeren met een duurzaam product en daar hun naam aan willen ­verbinden. Als een

product bijdraagt aan de natuur of het welzijn van mensen, zijn er genoeg retailers die dat verhaal erbij willen verkopen.’

Het Equal Opportunity Model kan gevolgen hebben voor allerlei partijen: niet alleen voor boeren, maar ook voor maatschappelijke organisaties, banken en zelfs overheden. Veel NGO’s zijn deels afhankelijk van subsidies. Omdat de overheid bezuinigt op ontwikkelingssamenwerking, moeten ook zij op zoek naar andere bronnen van inkomsten. De coöperatie EOM zou hun projecten kunnen overnemen, professionaliseren en koppelen aan retailpartners.

Als het aan Van Duyn ligt, gaan ook banken en andere investeerders anders werken wanneer ze zich verbinden aan EOM-projecten. Het concept ‘rente’, dat verantwoordelijk is voor een eindeloze concurrentiestrijd, kan volgens hem zelfs verdwijnen voor de financiering. Immers, rente wordt deels opgelegd om risico af te dekken. ‘Banken, pensioenfondsen en andere instituten kunnen straks vrijwel zonder risico geld investeren’, zegt Van Duyn. De reden? ‘De producten zijn al verkocht voordat ze zijn gemaakt.’

Broere, oud-bankier, zou dat een vooruitgang vinden. Hij is een tegenstander van het fenomeen waarbij geld met geld wordt verdiend. ‘Er moet namelijk steeds meer toegevoegde waarde worden geleverd om de rente en aandeelhouders te kunnen betalen’, legt Broere uit. ‘Het systeem wordt opgejaagd en dat heeft vervelende gevolgen.’ Hij denkt daarbij aan mensen die als productiemiddel worden gebruikt en aan grondstoffen die worden uitgeput.

Broere wil een economie met een menselijke maat, waarbij geluk centraal staat. Het EOM draagt daar volgens hem toe bij, omdat alle participanten belanghebbende zijn.

Dit vergt volgens Broere wel een nieuw type investeerder: mensen die willen meewerken aan een betere wereld. ‘Rente kunnen we alleen afschaffen als geldverstrekkers bereid zijn daarvan af te stappen.’

Het Equal Opportunity Model is niet alleen een businessmodel, stelt Van Duyn. Het zou een basis kunnen zijn voor een nieuwe economie – eentje die écht eerlijk is. ‘De essentie ervan is dat het eerlijke en duurzame handel vanzelf groter laat worden, zonder dure labels of subsidies.’

Dewi Gigengack houdt vooral van fairtrade-

chocolade. mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 5 1

Duurzaamheid & Innovatie

Regel 1:

maak vuile handen Volgens Gunter Pauli heb je geen geld of ervaring nodig om ondernemer te worden. Kijk liever om je heen: wat kun je maken van andermans afval? Begin daarmee. door Elleke Bal

D

foto: Per-Anders Pettersson

e Belgische ondernemer

Gunter Pauli heeft een simpel antwoord op de toenemende werkloosheid: ‘Begin je eigen bedrijf met dingen die in je omgeving voorhanden zijn.’ Neem nu koffiepulp. Bij het maken van koffie gaat 99 procent van de koffieboon verloren. Daarmee is die pulp nog niet waardeloos. Op dat afval kun je champignons kweken. Zo kun je geld verdienen met de verkoop van die eiwitrijke paddenstoelen.

Wat er na die oogst nog overblijft, vormt uitstekend veevoer. Sinds Pauli dit idee is gaan propageren, zijn er al zestienduizend mensen aan de kost gekomen met het kweken van champignons op koffiepulp.

Pauli, afgestudeerd in de economie en oprichter van zo’n tien bedrijven, werkt sinds de jaren negentig aan zijn visie van wat hij de ‘blauwe economie’ heeft genoemd in zijn gelijknamige boek. In zijn tijd als algemeen directeur van Ecover, een Belgisch bedrijf in schoonmaakmiddelen, ontdekte hij dat het Indonesische regenwoud werd verwoest voor de palmolie in zijn ‘milieuvriendelijke’ producten. Dat schokte hem. Ook begon Pauli in te zien dat er wel erg veel overheidssubsidie nodig was om de groene economie concurrerend te maken – en dan nog waren de prijzen

niet zo dat iedereen zich een dergelijke luxe kon veroorloven. Groen was niet goed genoeg, oordeelde hij.

De blauwe economie gaat verder dan de groene, omdat die geen gebruikmaakt van ruwe grondstoffen en alle productieprocessen baseert op slimme innovaties, ontleend aan voorbeelden uit de natuur. Zo’n soort economie zorgt voor inkomsten en banen, meent Pauli, omdat ‘de ondernemer in ons erdoor wordt aangesproken’. En een businessplan, geld of ervaring heb je voor een bedrijf in de blauwe economie niet nodig.

Sterker nog, zegt Pauli, ze staan innovatie in de weg.

geld en ervaring de noodzakelijke voorwaarden zijn voor het ondernemerschap.

Kijk naar Bill Gates, Michael Dell, Father Godfrey Nzamujo in Benin en Paolo Lugari in Colombia: zij zijn allemaal zonder geld of ervaring begonnen. Lugari had geen enkele ervaring met het vergroenen van de savanne. Gates had geen ervaring in het ontwikkelen van software. Father Nzamujo had geen ervaring met stadslandbouw.

Waardoor hadden ze toch succes? Doordat ze inzagen dat feiten niet vaststaan. Bij de huidige crisis is er behoefte aan mensen die zeggen: “Ik heb geen enkele ervaring en daarom kan ik heel veel bereiken.”’

Hoe kwam u op het idee dat je zonder geld of ervaring een bedrijf kan beginnen?

Maar als je geen geld of ervaring nodig hebt, wat dan wel?

‘Ik heb het zelf vaak gedaan en er zijn honderden andere voorbeelden die ik kan noemen. Kijk, op dit moment is het waarschijnlijk praktisch onmogelijk een lening van een bank te krijgen. En wanneer het zo moeilijk wordt om aan geld te komen wordt het volgens mij tijd om de koers te verleggen en te vragen: wat kan dan wél?

Dat is wat ik heb beschreven in De blauwe economie: als je geen geld en ervaring hebt, moet je werken met wat je hebt.

‘We moeten af van het model waarin

‘Wat tegenwoordig afwezig is, is de overtuiging dat een ondernemer uiteindelijk een doener is. In mijn visie op het ondernemerschap is er een verbod op het schrijven van een businessplan. Als je dat doet, is het idee meteen dood. Je mag pas een businessplan schrijven, vind ik, wanneer je eerste factuur is betaald. Je moet ook geen risicoanalyses maken. Wat is het risico als je geen geld hebt? Nul! Want je hebt niets te verliezen. Als iemand eerst een ­businessplan moet schrijven, krijg je niet mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 5 3

* bij een opbrengst van 950 kWh/kWp voor de volgende 20 jaar

JOULE

MINI

11

SCHOON

De gelegenheid is gunstig: Je kunt wel stroom bij je stroomleverancier kopen voor zo’n 26 ct/kWh, maar trale De zonne-energiecen je kunt ook een deel R** or EU vo daarvan zelf produceren – voor slechts 11 ct/kWh! …

Klinkt goed? Is het ook!

799

Wees zonneactief: www.minijoule.com

+49 1803 929394

** een miniJOULE Duo all-in pakket met twee modules van 195 W, modulewisselrichter, onderframes en AC-kabel incl. BTW zonder aansluiting op het net en excl. verzendkosten

DOE HET GEWOON ZELF!

WORD STROOMPRODUCENT MET

0,09 euro vanuit het Duitse vaste net, mobiel bellen max. 0,42 euro per minuut

de innovaties die we nodig hebben. Heb je een idee? Voer het uit! Ga aan de slag!

Praat er niet over, analyseer het niet. Maak vuile handen, dat is regel nummer een.’

En wat is uw ervaring hiermee?

‘Ik geef u een voorbeeld. Drie jaar geleden heb ik me verdiept in een petrochemische fabriek in Porto Torres op Sardinië.

Er was daar enorm veel vervuiling. Ik dacht: waarom veranderen we dit niet in een biologische raffinaderij? De fabriek werd gebruikt door ENI, nummer acht in de mondiale toptien van oliemaatschappijen. De directie meende dat het bedrijf niet meer concurrerend was en besloot de fabriek te sluiten. ENI zou dan aan een omvangrijke schoonmaakoperatie in het hele gebied moeten beginnen, die een miljard dollar zou hebben gekost. De Italiaanse zakenvrouw Catia Bastioli wist in de onderhandelingen de fabriek gratis te krijgen.

De uitkomst was dat een half miljard dollar zou worden besteed aan het schoonmaken en 473 miljoen aan het ombouwen van de fabriek tot een bioraffinaderij, waarin landbouwafval van de boeren uit de omgeving wordt verwerkt. Die één miljard dollar wordt dus niet verspild, maar voor een positieve investering aangewend. Het is natuurlijk een gigantisch project, maar het gaat om de mentaliteit erachter.’

En als ik niet direct een fabriek wil kopen, maar iets kleiner wil beginnen?

‘Begin bij je fantasie. Als je geen idee hebt,

moet je geen baan gaan zoeken. Wanneer je in Spanje woont en werkloos bent, moet je niet doen wat iedereen doet, want dan is de concurrentie te groot. Wees creatief.

Ga op zoek: welke in de buurt aanwezige grondstoffen blijven ongebruikt?’

Geen idee. Heeft u een idee?

‘Neem slachtafval. Oké, het is geen fijn onderwerp, maar op slachtafval kun je zwarte wapenvliegen houden en van hun larven kun je eiwit maken. Er bestaat een grote behoefte aan eiwit in de wereld. Sinds ik erover heb geschreven in De blauwe economie zijn er zeker tien lezers mee aan de slag gegaan. Wie heeft er ervaring met het houden van vliegen? Niemand! Wie begint er dan aan? Degene die het lef heeft om te zeggen dat het niet moeilijk kan zijn. Er staan duizenden slachthuizen overal ter wereld en die gooien allemaal hun afval weg. De vliegen leggen eitjes bij de vleet, maar volgens de duurste businessschools moet je langetermijnstrategieën hebben.

Waarom zou je je als jonge ondernemer bezighouden met dat soort tijdrovende dingen? Stel vast wat er om je heen voorhanden is. Je kunt klein beginnen.’

En als je het nou eng vindt om het risico te nemen als je al een vaste baan hebt? Of als je drie kinderen te eten moet geven?

‘Stel je bent net afgestudeerd bioloog. Blijf je dan je hele leven bioloog? Vergeet het maar. Je titel heeft een houdbaarheidsdatum. Het probleem is dat de universiteiten

dat er niet bij zeggen. Daardoor willen we blijven werken met kennis die we twintig of dertig jaar geleden hebben opgedaan. En daardoor kan de samenleving niet goed innoveren. We moeten terug naar de wijsheid van de Dalai Lama, die zegt: “Ga één keer per jaar ergens naartoe waar je nog nooit bent geweest en waar je niemand kent.”

Als je dat doet, word je een flexibel mens.’

Heeft u een voorbeeld van iemand die dat heeft gedaan?

‘Honderden. Bijvoorbeeld Wendy Luhabe uit Zuid-Afrika: zij heeft het eerste investeringsfonds ter wereld voor vrouwen opgezet met geld dat afkomstig is van vrouwen en van investeringen die door vrouwen zijn gedaan. Het is een miljardenfonds op de aandelenbeurs van Johannesburg.’

We moeten dus allemaal ondernemer worden?

‘Ik zeg niet dat iedereen ondernemer moet worden, maar iedereen zou met de ondernemerscultuur moeten kennismaken en moeten inzien dat het kan. Accepteer dat er een nieuwe spelregel is: dat je eerst een factuur betaald moet hebben gekregen voordat je een businessplan gaat schrijven.

We moeten accepteren dat we de regels van het spel herschrijven, en daarbij geen strategieanalyses maken, maar gewoon de handen uit de mouwen moeten steken.’ verstopte gauw haar businessplannetje in een kast op zolder.

Elleke Bal

Gunter Pauli

Ondernemen zonder geld of ervaring Onlinecursus Data: 27, 28 en 29 juni 2013 Taal: Engels Kosten: 150 euro, 25 euro vroegboekkorting vóór 15 mei Meer informatie: www.theoptimist.nl/ evenementen

Als íemand u enthousiast kan maken om voor uzelf te beginnen en een bijdrage aan een mooiere wereld te leveren, is het Gunter Pauli wel. De Belgische ondernemer laat u in drie lessen inzien dat business as usual in deze tijd ongepast en onwenselijk is. Hij vertelt verhalen over mensen die zonder ervaring, geld of businessplan hun eigen bedrijf zijn begonnen, inclusief praktische tips zodat u kunt meedoen aan deze revolutie.

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 5 5

Explore, with curiosity and playfulness, the new paradigm emerging in spirituality, grounded in cutting-edge science and based on direct experience.

Column

Harry Starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.nl

Liefdevol scheiden Het schijnt dat in de Verenigde Staten de t rouwbelofte is vernieuwd. Ik heb begrepen dat steeds

foto: Raymond de Vries

meer partners bij het aangaan van het huwelijk elkaar geen eeuwige trouw meer beloven till death do us part, maar kiezen voor een realistischer verwoording: ‘Ik blijf je trouw zolang ons huwelijk duurt.’ Het moet wel haalbaar blijven.

Soms moet de romantiek een stapje terug doen voor de realiteit. Mij lijkt het een vooruitgang. Maar ik ben dan ook wat ouder en een aantal illusies rijker.

Als we nu toch bezig zijn, wil ik bepleiten wat al gaande is: afspraken maken over de scheiding bij het aangaan van het huwelijk. Wanneer het nog zonder kleerscheuren kan. We kennen de huwelijkse voorwaarden al, en in Hollywood de prenuptial agreements. Aanvankelijk uitzonderlijk, maar inmiddels gemeengoed geworden. De elite neemt altijd het voortouw. Ooit was Madonna de eerste met een personal coach, nu heeft ook mijn buurman er een. (Gemeengoed is relatief, want eerlijk is eerlijk: ik woon niet in een volkswijk.)

Maar het gaat me niet alleen om de juridische regeling. Kunnen we onze kinderen op school behalve

Priesters en ambtenaren: kunt u ze bij het begin niet gewoon laten beloven dat − mocht het niet lukken, onverhoopt − ze netjes uit elkaar zullen gaan?

‘ontbinden in factoren’ ook leren hoe zij gemaakte afspraken kunnen ontbinden? Waar leer je om je verkering netjes uit te maken?

Ik ben allang niet meer onder de indruk van foto’s van mooie bruiloften en aangename huwelijksreizen.

Die geloof ik allemaal wel. Foto’s van een liefdevolle scheiding wil ik zien. Zo’n scheiding waarin mensen hebben onthouden dat ze ooit als vrienden zijn begonnen. Waar de pijn van het verlies de herinnering aan de hartstocht van het begin niet verraadt. Zo’n scheiding waaraan de kinderen hoop ontlenen: dat fout gaan ook goed kan komen.

Namens mijn vrienden die ik soms zie lijden, vraag ik van de priesters en de ambtenaren: kunt u ze bij het begin niet gewoon laten beloven dat – mocht het niet lukken, onverhoopt – ze netjes uit elkaar zullen gaan?

Net als echtscheidingen zijn ontslagzaken vaak bloedige taferelen. Vaak met een ironische kant: de handelingen zelf illustreren dat de partners geen toekomst meer hebben. Het lijkt erop dat we de emotionele behoefte hebben in het conflict om bij de uitgang de bevestiging te vinden ‘dat het zo niet langer kan’. Zo beschouwd, stelt het conflict ons gerust. Terwijl we ons er tegelijkertijd over beklagen.

Leiderschap toont zich bij de uitgang. Aan beide zijden. Want feestelijk een verbinding aangaan, ach. Maar een goede scheiding? Daar neem ik mijn hoed voor af.

Ik moet denken aan de vrouw die mij vertelde dat zij bij de scheiding haar man weer was gaan waarderen.

‘We zijn vrienden voor het leven geworden’, zei ze.

‘Onze eeuwigetrouwbelofte zijn we uiteindelijk nagekomen.’ Ze keek verbaasd toen ze het zei. mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 5 7

Leven

Romantische bui In de regen heeft Christophe Jacrot liever een fototoestel dan een paraplu.

foto’s: Christophe JACROT/ christophejacrot.com

Hong Kong, China

Het verzoek bereikte hem op een regenachtige dag: of hij voor een ­reisgids foto’s kon aanleveren van een zonovergoten Parijs? Christophe ­Jacrot

staarde uit het raam. Dat ging nu even niet lukken. Wel ontstond het idee om zijn stad eens op een heel andere manier vast te leggen. Regen en sneeuw, maar ook grijze wolken of zelfs een grauwe lucht hadden in Jacrot altijd al ‘een gevoel van romantische fictie’ opgeroepen, zegt hij. Jacrot besefte die dag dat slecht weer een letterlijk onderbelicht fenomeen was. En dat was jammer, want de suggestieve kracht en subtiele lichten van neerslag prikkelen onze ­verbeelding – als we er tenminste de tijd voor zouden nemen. ‘Deze wereld ontsnapt geheel aan onze aandacht,’ zegt Jacrot, ‘omdat we te druk bezig zijn onderdak te vinden.’ Sinds zijn keuze om regenachtig Parijs te fotograferen heeft Jacrot veel gereisd. Overal waar hij komt, pakt hij zijn fototoestel wanneer anderen naar hun paraplu grijpen. Jacrot laat ons zien dat er ook in plassen water een wereld te ontdekken valt. | ­Marco Visscher

New York, VS

Lissabon, Portugal

photograph: Liaqat Ali

Londen, Engeland

photograph: Rizwan Vaheed

Parijs, Frankrijk

photograph: Liaqat Ali

photograph: Rizwan Vaheed

TOKiO, JAPAN

Leven

Er is

altijd een weg Waarom optimisme leidt tot meer gezondheid en geluk. door Jurriaan kamp

O

p de middelbare school

stond mijn week in het teken van de wekelijkse hockeywedstrijd op zaterdag. We hockeyden toen nog op gewoon gras. Daardoor ontstond er naar het einde van de week toe een opmerkelijke parallel tussen donkere wolken in de lucht en in mijn humeur. Te veel regen zou betekenen dat de wedstrijd werd afgelast, hetgeen in de herfst en winter geregeld gebeurde.

Daarover liep ik al ruim van tevoren te mopperen. Als het op vrijdagmiddag pijpenstelen regende, trachtte mijn lieve moeder mij op te beuren door uit het keukenraam te kijken en ergens naar de hemel te wijzen: ‘Kijk, daar wordt het al lichter.’

Dat ongegronde optimisme maakte me

altijd razend. Zulk optimisme is evenmin het optimisme waarvoor dit tijdschrift staat.

Optimisme betekent niet het ontkennen van de werkelijkheid. Of zon zien als het regent.

Volgens het woordenboek is de gebruikelijke verklaring van optimisme: een geloof in een goede afloop, of de neiging om gunstige uitkomsten te verwachten. Maar de kern van het woord komt uit het Latijn (optimum) en de preciezere betekenis van optimisme luidt: het geloof te leven in de beste van alle mogelijke werelden. Optimisme is een grondhouding.

Het is geen oordeel over de werkelijkheid, het is een uitgangspunt om met de werkelijkheid om te gaan. Op elk moment kun je besluiten dat je in de beste situatie bent om met een gegeven uitdaging om te gaan. Dát

illustraties: marc kolle/marckolle.com

is optimisme. Optimisme is het ‘ja’ zoeken en vinden in elke situatie, zoals in het gedicht van E.E. Cummings op de volgende pagina.

De oprichter van het Amerikaanse televisiestation NBC, David Sarnoff, verwoordde die houding treffend: ‘Als er geen oplossing is, is er ook geen probleem.’

Er zijn altijd problemen en uitdagingen.

Leven is niet eenvoudig. Dat dat wel zo zou zijn, is een modern misverstand, dat sterk wordt gevoed door de moderne consumptiemaatschappij, waarin voor elk ongemak een snelle oplossing wordt geboden. In het verlengde van die materiële welvaart hebben steeds meer goeroes betoogd dat het leven moeiteloos kan en moet worden geleefd.

Het lijkt wel of al die boodschappen ons mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 6 7

minder goed bestand tegen het leven hebben gemaakt. Onze voorouders trokken over de steppen en savannes. Ze wisten dat ze voortdurend in gevaar waren. Ze wisten niet beter dan dat hun leven uitdagend was.

Onze werkelijkheid bestaat uit ziekenhuizen, verzekeringen en uitkeringen voor als het misgaat. De verzorgingsstaat heeft onze verwachtingen sterk beïnvloed, maar sluit de problemen toch niet uit.

Als ik dit schrijf, ben ik ruim 27 jaar getrouwd en het tijdschrift dat ik heb opgezet als Ode en dat nu verdergaat als The Optimist bestaat 18 jaar. Op beide fronten heb ik grote uitdagingen meegemaakt, pijnlijke fouten gemaakt, heftige pijn en diep verdriet veroorzaakt en beleefd, maar ik heb er ook de grootste liefde en vervulling ervaren. Als ik het allemaal opnieuw mocht beleven met de wijsheid van vandaag zou ik de grootste fouten zeker niet opnieuw maken. Maar ik zou waarschijnlijk struikelen over nieuwe uitdagingen en problemen die ik tot dusver heb gemist, omdat ze nog niet op mijn lesrooster stonden.

In 1978 schreef de Amerikaanse psychiater M. Scott Peck The road less travelled (vertaald in Nederland als De andere weg).

Het begint als volgt: ‘Het leven is moeilijk.

Dat is een grote waarheid, één van de grootste waarheden. Het is een grote waarheid

omdat, zodra we deze waarheid echt zien, we haar overstijgen. Zodra we werkelijk weten dat het leven moeilijk is – als we dat eenmaal echt begrijpen en aanvaarden – dan is het leven niet langer moeilijk. Want zodra we het aanvaarden, doet het feit dat het leven moeilijk is, er helemaal niet meer toe.’

Zodra we ons verzet opgeven en uitdagingen werkelijk aanvaarden, kunnen we onze lessen leren. Ik zie nog niet hoe dat proces ‘moeiteloos’ wordt – de ontkieming van elk zaadje is heftig – maar Peck heeft gelijk: dat doet er dan ook niet meer toe.

Alle religies en levensfilosofieën leren dat de betekenis van het leven ligt in het omgaan met de uitdagingen die we tegenkomen. Onze levenslessen zijn de essentie van ons bestaan. Daarom is het zo belangrijk hoe we die lessen tegemoettreden. Dan blijkt optimisme de meest kansrijke en de meest vervullende strategie, omdat de optimist de werkelijkheid aanvaardt en er dan iets mee doet.

I

n onderzoeken over geluk komen

de Fransen er in de Westerse wereld steevast het slechtst af. De materiële kwaliteit van hun leven is vergelijkbaar met omringende landen. Over langere perioden gemeten sluit de Franse economische groei aan bij Europese gemiddelden. Toch zijn de Fransen

57 redenen om optimistisch te zijn 03

Optimisten maken meer mee.

01 02

Optimisten leven langer.

We leven trouwens allemaal steeds langer.

6 8 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

04 05

Optimisten reizen vaker en verder.

De wereld wordt steeds rijker.

pessimistischer. Veel meer dan andere Europeanen verwachten ze dat hun leven slechter wordt en ze lopen voorop bij het slikken van antidepressiva. Hoe komt dat?

Claudia Senik, hoogleraar economie aan de Sorbonne in Parijs, wees onlangs in de Financial Times op een mogelijke oorzaak van het Franse pessimisme: het schoolsysteem. Het Franse systeem gaat ervan uit dat alle leerlingen hetzelfde niveau bereiken.

Maar in werkelijkheid kunnen ze natuurlijk niet allemaal de hoogste opleidingen aan de beste universiteiten doorlopen. Daarmee ondermijnt het systeem het zelfvertrouwen van de Franse tiener, aldus Senik. Dat kind voelt zich machteloos.

Machteloosheid ligt aan de wortel van pessimisme. We worden allemaal als optimisten geboren. Wie heeft ooit een vierjarig pessimistisch kind ontmoet? Een kind dat op de grond viel en met bloedende knieën en na het drogen van haar tranen besloot om nooit meer te zullen rennen? Zulke kinderen bestaan niet. Kinderen staan op, proberen opnieuw en blijven lachen, door hun tranen heen. Elk kind heeft instinctief de intelligentie om te blijven proberen. Jonge kinderen voelen zich niet machteloos.

Er gaat veel optimisme verloren op de middelbare school, niet alleen in Frankrijk.

De verwachtingen nemen toe. Er zijn meer

06 07 08 09 10 11

Steeds meer kinderen gaan naar school.

We worden slimmer.

Optimisten presteren beter op school.

Optimisten zijn betere sporters.

Optimisten nemen vaker de juiste beslissing.

Optimisten doen beter zaken.

testen en cijfers. Er ontstaat een rangorde waarbinnen je wordt afgerekend. Niemand telde eerst wie de meeste geschaafde knieën had, nu worden onvoldoendes ineens wel geteld. De suggestie wordt sterk gewekt dat je met hogere cijfers een beter, succesvoller leven kan leiden. Dat is een illusie van controle. Degene die minder scoort, heeft minder controle, is machtelozer en wordt pessimistischer.

De dirigent Benjamin Zander vond op het conservatorium in Boston een creatieve oplossing voor dit ingebouwde ‘verwachtingsfalen’. Hij besloot zijn leerlingen tijdens de eerste les van het collegejaar een tien te geven voor de prestaties die zij het voorliggende jaar zouden gaan leveren. Er was één voorwaarde: de studenten moesten hem allemaal een brief schrijven, gedateerd aan het einde van het schooljaar, waarin zij hem vertelden waarom zij dat cijfer hadden verdiend. Zander heeft intussen stapels met aangrijpende brieven van zijn leerlingen.

Maar belangrijker nog, hij ontdekte dat de prestaties van zijn klassen sterk verbeterden.

De tien zet de geïnspireerde student direct in zijn kracht; zijn vermogen om te presteren wordt aangesproken. Zander kweekt optimisten op zijn conservatorium. (Zie ook het interview met Zander op pagina 74.)

Het Engelse woord verantwoordelijkheid

12 13 14 15 16 17

Er is meer democratie.

Er is minder slavernij.

Er is minder racisme.

Er is minder seksediscriminatie.

Optimisten zijn gezonder.

Ze hebben meer weerstand.

– responsibility – laat zich mooi ontleden: response-ability, het vermogen om een antwoord te bieden. Dat vermogen vormt de kern van de optimistische levenswijze. Terug naar die vallende kleuter. We falen niet als we vallen, we falen als we vervolgens niet opstaan. Dat is response-ability. De vader van Zander inspireerde zijn kinderen met een Scandinavische uitdrukking: ‘Er bestaat geen slecht weer, alleen slechte kleding.’

Het meest treffende voorbeeld van deze visie is het boek De zin van het bestaan van de Oostenrijkse psychiater Viktor Frankl.

Frankl schreef dat boek in de dagen nadat hij was bevrijd uit een naziconcentratiekamp in 1945. De oorspronkelijke Duitse titel zegt meer over de boodschap van het boek: Trotzdem Ja zum Leben sagen, tóch ‘ja’ zeggen tegen het leven, ondanks alles. Frankl kwam als psychiater in het concentratiekamp terecht en besloot zijn eigen opleiding aan een ultieme test te onderwerpen: hoe werkt de menselijke geest in extreem uitdagende, mensonterende omstandigheden? Hij ziet wat sommigen op de been houdt en wat anderen juist onderuit helpt en hij schrijft: ‘Alles kan een mens worden ontnomen, behalve één ding: zijn vermogen om zijn houding te bepalen ongeacht de omstandigheden.’

De optimist weet dat hij niet alles in zijn leven beheerst, maar dat hij wel zijn

18 19 20 21 22 23

Ze worden minder snel verkouden.

Ze leiden minder aan depressies.

Ze hebben een kleiner risico op hartziekten.

Ze ademen gemakkelijker.

Zieke optimisten genezen sneller.

Optimisme heeft een positief effect op de algehele gezondheid.

yes is a world & in this world of yes live (skillfully curled) all worlds love is a place e.e. cummings

24 25 26 27 28 29

Sowieso worden we allemaal op de wereld steeds gezonder.

We produceren steeds meer voedsel op steeds minder land.

We hebben meer voedsel tot onze beschikking dan ooit.

Ons eten is bovendien veiliger.

Optimisten halen het beste in zichzelf naar boven.

En ook het beste uit anderen.

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 6 9

antwoord bepaalt op wat er ook gebeurt. De pessimist voelt zich slachtoffer, de optimist zoekt naar een antwoord. En er is altijd een antwoord, of tenminste het begin daarvan. De Amerikaanse acteur Michael J. Fox kreeg de ziekte van Parkinson en zei in een televisieinterview over zijn tegenslag: ‘Het antwoord had weinig te maken met bescherming en alles met perspectief.

De enige keuze die ik níet had, was om wel of niet de ziekte van Parkinson te hebben.

De rest was aan mij. Ik kon me concentreren op mijn verlies, of ik kon doorleven en ontdekken hoe de gaten zich weer opnieuw zouden opvullen.’

Die voortdurende zoektocht van de veerkrachtige optimist maakt hem tot een doorzetter. Optimisme en volharding gaan samen. Je kunt de antwoorden of oplossingen niet vinden als je niet bereid bent om te blijven zoeken en graven. Tegelijkertijd kun je die ook niet vinden als je niet eerst de werkelijkheid op het diepste niveau aanvaardt.

Dat is vaak een pijnlijk proces. Optimisme is lang niet altijd leuk of blij en het heeft niets te maken met roze brillen.

vervolg

57 redenen om optimistisch te zijn Benieuwd naar onze bronnen?

Ga naar www.theoptimist.nl/lekkeroptimistisch

30 31

Optimisten zijn socialer.

Optimisten onderhouden betere relaties.

7 0 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

32 33

Optimisten geven een ander het gevoel waardevol te zijn.

Optimisten inspireren anderen.

De focus van de optimist is op de mogelijke verandering, hij omarmt ‘ja’ en verzet zich tegen ‘nooit’. De optimist maakt de bewuste keuze om zelfs in tijden van tegenspoed te volharden. Het is illustratief dat de Chinezen hetzelfde karakter gebruiken voor volharding als voor geduld: het geduld dat nodig is om het moment af te wachten waarop je weer effectief kan zijn. Dat wijze geduld spreekt ook uit het bekende gebed van de Amerikaanse theoloog Reinhold Niebuhr: ‘Geef me de kracht om te veranderen wat ik kan veranderen, de berusting om te accepteren wat ik niet kan veranderen en de wijsheid om het verschil te zien.’

D

e fiere houding van de opti mist wordt ondermijnd door de moderne cultuur. Reclames prediken voortdurend slachtofferschap: je leven is niet goed, omdat je iets mist. En dan is er het nieuws, een continue verzameling van ellende dat over de samenleving wordt uitgestort. Al dat nieuws gaat over dingen die verkeerd gaan en waar je zelden zelf wat aan kunt doen. Die combinatie van reclame en nieuws tettert negativiteit in alle oren en maakt de ontvangers tot machteloze waarnemers. Dat voedt slachtofferschap, depressies, pessimisme en passiviteit. Dat is de beste reden om de televisie uit te zetten en

34 35 36 37 38 39

We zijn met steeds meer optimisten op aarde.

Er is plek genoeg voor iedereen.

Er zijn ook genoeg natuurlijke grondstoffen.

Optimisten zijn minder bang.

Optimisten staan open voor nieuwe ervaringen.

Optimisten zijn beter bestendig tegen stress.

de krant weg te doen. Het is lastig om optimist te blijven, om effectief te blijven, als je je voortdurend negatief laat beïnvloeden.

(Ondernemer Trevor Blake biedt op pagina 78 een praktische strategie om een effectieve optimist te blijven.)

Optimisme en daadkracht gaan ook hand in hand. Optimisten handelen. Daarom zijn ondernemers optimisten. ‘Optimisme is een essentiële voorwaarde om iets moeilijks te doen’, zegt oprichter en directeur Jeff Bezos van Amazon.com. Door te handelen, door iets te doen, ga je een relatie aan met de realiteit om je heen. Daarmee wordt dé werkelijkheid jóuw werkelijkheid. En dat geeft je leven betekenis. Zulke betekenis ontbreekt tegenwoordig in vele levens. Vroeger was je als kind van de boerderij nodig op het land en in de stallen. Je wist hoe je leven eruit zou zien en wat je zou doen. Die duidelijkheid bood houvast. Tegenwoordig kan iedereen alles doen, maar de keerzijde van alles is niets. In die lacune blijven vele levens hangen. Viktor Frankl nog een keer: ‘Degene die weten waaróm ze leven, kunnen vrijwel elk hóe verdragen.’

Het initiatief dat nu The Optimist heet, is gedurende achttien jaar door diepe dalen gegaan. Tijdens die crises heb ik me vaak afgevraagd of en hoe de weg verder zou lopen.

Mijn beste vrienden hebben mij op het hart

40 41 42 43 44 45

Optimisten zijn veerkrachtiger.

Optimisten zijn succesvoller.

Optimisten hebben een heel aardig lijfblad.

We hebben meer toegang tot informatie.

Er is steeds meer innovatie.

We geven meer aan goede doelen.

gedrukt om op te geven, omdat zij zagen dat de strijd ten koste ging van mij en de mijnen.

Zij hadden voor een deel gelijk. Het gevaar van door optimisme gedreven volharding is dat het omslaat in koppigheid – en daar heb ik me ook aan schuldig gemaakt.

Aan de andere kant heb ik met dezelfde vrienden vaak ook gesprekken gevoerd over hun levens en in die gesprekken blijkt vaak hoe zeer zij zoeken naar een helder levensdoel waarvoor je op elk noodzakelijk moment energiek en gedreven uit je bed komt.

Het is niet eenvoudig om je unieke bijdrage uit het universum op te pikken. Het is mijn geluk en voorrecht dat ik weet welke eigen bijdrage ik kan en mag leveren aan deze wereld. Maar geen enkel doel heiligt alle middelen en daarin schuilt een gevaar en een waarschuwing voor elke gedreven optimist.

Dat heb ik met pijn ervaren.

Maar een doel is uiteindelijk beter dan geen doel. De politieke discussie over de verhoging van de pensioenleeftijd wordt heftig gevoerd en raakt verworven rechten. Wat vaak over het hoofd wordt gezien, is dat ‘betaald’ thuis zitten en geregeld met vakantie gaan geen vervullend levensdoel bieden. Je kunt beter iets doen en ergens bij betrokken zijn dan ‘vrije tijd’ hebben.

In 2006 stond San Francisco uitgebreid stil bij de grote aardbeving van 1906. In de San

46 47 48 49 50 51

We wonen goedkoper.

We wonen ruimer.

Auto’s worden steeds schoner.

Er is meer vrije tijd.

Er is minder criminaliteit.

En minder oorlog.

Optimisme is lang niet altijd leuk of blij en het heeft niets te maken met roze brillen.

52 53 54 55 56 57

En minder geweld.

Optimisten hebben vaker gelukkige mensen in hun omgeving.

Optimisten genieten meer van het leven.

Optimisten zijn gelukkiger.

Optimisme brengt je vooruit.

Optimisme brengt de wereld vooruit.

mei/Juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 7 1

BEPAAL JE EIGEN TOEKOMST! D OW N

LOAD

GRATI PROEF

S

L ES

BASISOPLEIDINGEN • Persoonlijke Psychologie • Medische Basiskennis MASSAGETHERAPIE • Therapeut Integrale Lichaamsmassage • Voetreflexzonetherapeut TOEGEPASTE PSYCHOLOGIE • Communicatiespecialist • Intuïtieve Ontwikkeling/ Energetisch Therapeut • Kindercoach • Levenscoach • Mental Coach • Relatiecoach • Stresscounselor • Trainer Mindfulness for life GEZONDHEIDSCOACHING • Gewichtsconsulent • Natuurvoedingsadviseur • Trainer Hormoonfactor • Vernieuwend Coachen • Vitaliteitscoach IN BEDRIJF • Vitaliteitsadviseur

KOM NAAR DE OPEN DAGEN OP

Er hangen ideeën in de lucht 14 april t/m 14 juli 2013

25 MEI EN 2 JUNI.

sonneveltopleidingen.nl

Stroom Den Haag / Hogewal 1-9 / 2514 HA Den Haag / 070-3658985 info@stroom.nl / www.stroom.nl /open: wo t/m zo 12-17 uur

Francisco Chronicle stond een verhaal over een man van 106, die de aardbeving dus als jongen had meegemaakt. Hij vertelde daarover, maar ook over zijn huidige leven. Elke dag nog stond hij om zes uur op om naar zijn werk te gaan: vakken vullen in de supermarkt, een paar straten van zijn huis. Hij ging nog steeds met plezier naar zijn werk.

Hij hoorde ergens bij. Hij had een doel.

Dat is waarom optimisten gezonder én gelukkiger zijn. Dat is intussen gebleken uit talrijke studies. Mensen met een optimistische levenshouding worden minder vaak ziek. Als ze ziek zijn, herstellen ze sneller.

Ze voelen zich meer verbonden met hun leven en daardoor zijn ze gelukkiger. Martin Seligman, stichter van de positieve-psychologierichting, stelde dat ook vast in verschillende onderzoeken. Optimisten voelen dat ze een antwoord hebben op de omstandigheden waarin ze zich bevinden. Dat simpele besef versterkt hun immuunsysteem. Pessimisten daarentegen ondermijnen hun immuunsysteem met hun gevoelens van wanhoop en machteloosheid.

Het goede nieuws is dat Seligman ook heeft aangetoond dat je een optimistische levenshouding kunt leren. In zijn boek Learned optimism schrijft Seligman dat hij iemand die al dertig jaar pessimistisch denkt in een optimist kan veranderen. Zijn lesprogramma bestaat uit een combinatie van creatieve brainstormtechnieken en oefeningen in assertiviteit, ontspanning en besluitvorming – alles in het kader van ‘leren met het leven om te gaan’. Het programma wordt al jaren onderwezen aan eerstejaarsstudenten aan de universiteit van Pennsylvania, waar Seligman hoogleraar psychologie is, en de resultaten zijn duidelijk: betere gezondheid, minder doktersbezoeken, betere studieresultaten, minder zelfmoorden, beter eten, meer bewegen, beter voor jezelf zorgen et cetera.

Ten slotte zijn er twee elementen die optimisten van nature meer omarmen dan pessimisten. Optimisten zijn dankbaar en ze hebben gevoel voor humor. Ze nemen zichzelf minder serieus. ‘Lachen is de valuta van hoop’, zei Viktor Frankl. Norman Cousins overwon een pijnlijke ziekte door naar lachfilms te kijken. ‘Lachen onderbreekt de cyclus van paniek in een ziekte’, schreef hij. Er bestaat een correlatie tussen lachen en het niveau van bepaalde hormonen in het lichaam

dat de beleving van pijn bepaalt. Wie kent niet het gevoel dat te midden van verdriet en ellende humor als een fijne pleister voelt?

Alsof de pijnlijke werkelijkheid even vervaagt en er ruimte ontstaat voor een nieuw en breder perspectief.

‘Stront komt er toch’, zeiden Koot en Bie. Er zullen altijd problemen zijn. Dat verandert niet. Wat je wel kunt veranderen, is de wijze waarop je de problemen tegemoet treedt. In dankbaarheid voor de kans om een nieuwe les te leren. In dankbaarheid voor de mogelijkheid om een weg te zoeken die nieuwe vervulling kan bieden. In dankbaarheid voor alles dat al wel werkt en voor alles dat je leven mooi maakt. Die dankbaarheid staat tegenover de eeuwige teleurstelling van de pessimist.

De Brazilianen kennen een spreekwoord dat misschien wel verklaart waarom zij altijd hoog scoren in de lijst van meest optimistische landen. Da um jeitinho, er is altijd een weg. Dat is waar. En omdat die weg bestaat, had mijn moeder toch een beetje gelijk dat het al lichter werd in de donkere lucht. Daarom biedt optimisme de beste wijze van leven.

De optimist weet dat hij niet alles in zijn leven beheerst, maar dat hij wel zijn antwoord bepaalt op wat er ook gebeurt.

beginnend optimist en doorzetter, houdt nog steeds meer van zon dan van regen.

Jurriaan Kamp

Checklist voor de optimist Wat er ook gebeurt, je bent nooit slachtoffer. Het is aan jou om je reactie te bepalen.

Omarm je levensdoel. Lever jouw eigen, unieke bijdrage die je omgeving mooier maakt en je leven vervult.

Maak dé werkelijkheid tot jóuw werkelijkheid.

Laat je niet afleiden door het overweldigende negatieve nieuws om je heen. Lees gewoon The Optimist!

Kijk niet te veel terug. Behoud een open vizier naar de nieuwe kansen van vandaag.

Luister naar je geliefden en vrienden, maar wees niet afhankelijk van de mening die anderen over je hebben.

Wees dankbaar voor alles wat het leven je geeft en voor elke stap die je vooruit kan zetten.

Zorg dat je vaak lacht. Neem jezelf niet te serieus.

mei/Juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 7 3

Benjamin Zander: ‘Wanneer iemand doodgaat van wie je houdt, is verdriet de juiste reactie. Een klopje op je schouders is dan een stompzinnig, beledigend en ergerlijk antwoord.’

foto: adrien visson/adrienbisson.com

Leven

Denken in kansen De Britse dirigent Benjamin Zander over het verschil tussen hoop, positief denken en optimisme. door JURRIAAN KAMP

I

n 2002 gaf Benjamin Zander,

destijds dirigent van het Boston Philharmonic Orchestra en auteur van The art of possibility, een lezing voor de lezers van wat toen nog Ode heette. Er waren een kleine duizend toehoorders in de Rotterdamse Laurenskerk. Zander, enthousiast en inspirerend als altijd, zat midden in zijn verhaal over de kunst van de kans toen hij zich opeens omdraaide naar de zijkant van het podium waar ik in de coulissen stond.

Hij keek me recht aan en zei: ‘Ode is niet zomaar een tijdschrift. Het is eigenlijk a way of life, of niet?’

Ik knikte verrast. Een manier van leven.

Zo had ik het nog nooit gezien. En ik besefte dat onze gast die de oceaan was overgevlogen op dat moment de kern van Ode’s missie had geformuleerd.

Sindsdien heb ik Zanders uitspraak vaak aangehaald: in gesprekken over Ode, in onze eigen uitingen. Die manier van leven kan worden gevangen in een woord: ‘­optimisme’. Immers, wie de kunst van de kans leert beheersen, moet wel ­optimistisch naar de wereld om hem heen kijken. Onze ondertitel veranderde: Kroniek van de ­onderstroom werd uiteindelijk Voor intelligente optimisten.

Twee jaar na zijn bezoek aan Rotterdam

was Zander gastheer bij de lancering van de Engelstalige editie van Ode in New York.

Hij werd een fervent lezer van ons blad en een dankbaar klankbord voor mij, ook toen we de naamswijziging overwogen. (Hij was meteen voor. ‘Als ik het over Ode had, moest ik de naam altijd uitleggen’, zei hij.

‘Nu hoeft dat niet meer!’)

Op bezoek bij hem thuis in Cambridge, Massachusetts, komt Zander te spreken over een aflevering van het actualiteitenprogramma 60 Minutes die indruk maakte. Het ging over de tsunami in Japan. Zander zag een interview met iemand die enkele familieleden en zijn huis was kwijtgeraakt. Hij stond op de ruïne van waar eens zijn huis stond, met één grote ravage om hem heen. Toch bleef de man het hele interview lang lachen.

De interviewer vroeg: ‘Waarom lacht u?’

De man wees naar het puin op de grond. De camera zwenkte, aarzelend, zoekend. Toen werd er ingezoomd. Tussen de brokstukken wrong zich de groene scheut van een plant omhoog naar de zon.

‘Kijk,’ besluit Zander triomfantelijk, ‘dát is nou een kans.’

In iedere ervaring schuilen kansen, is zijn overtuiging. ‘Ieder moment van de dag liggen ze binnen handbereik. Naast zaken die nodig zijn voor gezondheid en welzijn

hebben we behoefte om onze ziel te voeden.

Daar zorgt de kans voor. Het is het domein van het onvoorspelbare, waar je in het onverwachte leeft. De kans is een creatief domein, het rijk van de verbeelding. Wat die Japanner zag, maakt zijn verlies niet goed, maar het maakte hem duidelijk dat het leven er niet onder is te krijgen.’

Zander legt precies uit wat de kans is en wat niet. ‘Het is niet het mogelijke. Het mogelijke is wat je voor elkaar kunt krijgen.

Politiek is de kunst van het mogelijke. Het is ook geen hoop. Hoop ontstaat wanneer je het heden niet aankunt. Het is al helemaal geen positief denken. Daar heb ik een hekel aan. Je ziet meteen dat positieve denkers niet met negatieve dingen kunnen omgaan. Het gaat ook niet om mogelijkheden in het meervoud. Dat zijn opties, keuzes. Maar de kans is een heel domein. Het draait om één keuze: om in het heden te blijven en…’

Zander schiet in de lach. Hij wil zijn punt illustreren met een van zijn favoriete verhalen. De Chinese oud-premier Zhou Enlai werd begin jaren zeventig eens gevraagd naar de invloed van de Franse Revolutie. Hij zou hebben geantwoord: ‘Dat is nog te vroeg om iets over te zeggen.’

De opmerking van Enlai bevat een wijze boodschap, meent Zander. ‘Het zou mei/ju ni 2013 t h eo pt i m i st. n l 7 5

‘Gedisciplineerde intelligente optimisten laten zich niet ontmoedigen door omstandigheden.’

7 6 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

v­ erstandiger zijn als we niet meteen oordelen of iets wat ons overkomt goed of slecht is. We zouden moeten zeggen: “En verder?”

Dát is intelligent optimisme. Die Japanse man kon niets aan die tsunami doen. Wat moet je er dan over zeggen? Hoe moet je reageren? Intelligent optimisme is voor mij een discipline, de strenge discipline om in de gemoedstoestand van de kans te blijven. De gedisciplineerde, intelligente optimist zegt: “Het is nog te vroeg om te oordelen” en beraadt zich op de volgende stap.’

Zander heeft weinig op met ‘dom, ondoordacht optimisme’ zoals hij het noemt.

‘Ik kan niet tegen mensen die zeggen “het komt wel goed, het gaat wel over” als ­iemand ­ergens diep bedroefd over is. Wanneer iemand doodgaat van wie je houdt of wanneer je iets verliest waar je op gesteld was, is verdriet de juiste reactie. Een klopje op je schouders is een stompzinnig, beledigend en ergerlijk antwoord. Dat is nou ongedisciplineerd, onintelligent optimisme.’

Dat etiket paste hem lange tijd, bekent hij.

Altijd opgewekt, energiek en emotioneel.

Dat bleek ook in zijn werk. Doordat Zander zo makkelijk van stemming wisselt, werd hij als dirigent geknipt voor componisten als Mahler, Beethoven en Mozart. Maar, zegt de maestro, zijn manier van leven ging ten koste van dat van de mensen om hem heen.

Toen zijn tweede huwelijk stukliep, nu bijna dertig jaar geleden, werd hem duidelijk dat hij eens goed moest nadenken.

Hij ging te rade bij zijn ex-vrouw ­Rosamund Zander, een gezinstherapeute en coach voor leidinggevenden. ‘Roz staat ­onbeperkt open voor psychische groei’, zegt Zander. ‘Ze is een echte gedisciplineerde optimist, veel meer dan ik. Ze kan situaties zo aanpassen dat een nieuw leven mogelijk wordt.’ De bestseller op zijn naam is met name door haar geschreven, erkent hij. In The art of possibility (verschenen in 2000 bij Harvard Business School Press) pleiten ze voor ‘kansdenken’. Ze schrijven onder meer over hoe je het denken in termen van succes of falen kunt vervangen door te denken in persoonlijke bijdragen. Ook pleiten ze ervoor leerlingen bij voorbaat een tien te ­geven vanuit het vertrouwen dat ze er het beste van zullen maken.

Zander was al jong geboeid door het denken in kansen. Hij vertelt over zijn ­vader,

die kort voor de Tweede Wereldoorlog met zijn joodse familie uit Duitsland wist te vluchten. Ze bereikten Engeland, maar ­moesten daar maandenlang onder erbarmelijke omstandigheden in een vluchtelingenkamp blijven. Ze waren alles kwijt en moesten in tenten wonen. Ze kenden niemand, hadden geen bron van inkomsten en maakten zich zorgen over de familieleden die in Duitsland waren achtergebleven.

Daar zaten ze dan. De meeste vluchtelingen staarden alleen maar naar het hek om het kamp. Maar in die bedompte omgeving verzamelde Zander senior het intellectuele talent in het kamp om zich heen en begon een soort universiteit. ‘Zonder papier, pennen en boeken begonnen ze elkaar les te geven’, vertelt Zander. ‘Al snel hadden ze veertig cursussen.’

Als hij me aankijkt, ziet hij mijn ontroering. ‘Dat is precies de reactie die iedereen vertoont bij zo’n kans’, stelt hij vast. ‘Je ogen blinken, soms van de lach, soms van de tranen. Eigenlijk is dat hetzelfde. Maar we reageren. De mens heeft het vermogen om te reageren.’

Waarom leven maar zo weinig mensen in de kans? Bestaan er pessimistische kleuters?

Jonge kinderen struikelen en vallen. Ze bezeren hun knieën. Ze huilen, drogen hun tranen en gaan verder waar ze gebleven waren.

Ze zijn perfect gedisciplineerde optimisten die in de kans leven. Hoe komt het dat we dat vermogen kwijtraken?

Zander heeft wel een idee. ‘Zo rond hun zesde komen kinderen in wat ik “de wereld van de neerwaartse spiraal” noem.

‘Op school word je vergeleken met andere kinderen en opeens wordt het voor ouders belangrijk dat het ene kind beter is dan het andere. Voordat je naar school gaat, zijn je ouders enthousiast over alles wat je doet.

Maar dan krijg je cijfers en met de cijfers komen de angst en de onzekerheid. Cijfers zijn een meetinstrument om uit te maken of het ene kind beter is dan het andere. Zo is het natuurlijk niet bedoeld. Iedereen zal zeggen dat onderwijs bedoeld is om het hart en het verstand van kinderen open te stellen voor nieuwe ervaringen. Maar de cijfers staan in de weg. Het is een fnuikende ervaring voor een kind. Vanaf dat moment werkt alles helaas tegen de intelligente optimist.’

Na de schooljaren gaat de neerwaartse

spiraal verder. ‘De meeste vormen van aanmoediging, zowel beelden als beeldspraak, komen uit oorlogssituaties en de sport’, meent Zander. ‘Het gaat altijd om ­concurrentie, waarbij de ander moet worden gedood of verslagen. Onze taal bevat ongelooflijk veel oorlogsmetaforen.’

Bij concurrentie geeft succes energie en zuigt mislukking energie weg. Zander vergelijkt foto’s van de rivaliserende teams na de beroemde roeiwedstrijd tussen Oxford en Cambridge. De teams hebben dezelfde prestatie geleverd, in bijna dezelfde tijd, ‘maar het ene team ziet er stralend uit en het andere alsof het op sterven na dood is’, constateert Zander. ‘Dat komt door de wereld van de neerwaartse spiraal. Bij de kans is er geen sprake van slagen of falen. De kans levert zelf energie op. Zodra je je daarop richt, begint de energie te stromen.’

Z

ander vindt het symfonieorkest

bij uitstek geschikt als metafoor voor de toekomst. Het doel van het orkest is niet winnen, maar ervoor zorgen dat alle stemmen worden gehoord. Willen zowel de trompet als de altviool in het orkest hoorbaar zijn, dan moet de trompet naar de altviool luisteren, omdat de trompet harder klinkt.

Dat vergt grote discipline. Een orkest is een gesprek over ‘ons’.

‘We leven in een wereld waarin Griekenland ons allemaal meesleept als het omvalt’, zegt Zander. ‘We moeten gaan zien dat we

allemaal moeten gedijen als we willen groeien. Dat is het model van het symfonieorkest.

Dit model kan ­alleen worden vormgegeven door ­intelligente ­optimisten die de kunst van de kans voor zichzelf en voor iedereen om hen heen beheersen.’

Daarom hebben we nieuwe verhalen nodig, vervolgt Zander. ‘Het enige dat we kunnen doen is elkaar andere verhalen vertellen. De gedisciplineerde intelligente optimist vertelt verhalen die zijn eigen leven en dat van de mensen om hem heen verbeteren. Wij zitten hier niet te praten over die verschrikkelijke tsunami in Japan; we praten over de man die het groene plantje tussen het puin zag. Zulke verhalen dóen iets. Ze trekken gebeurtenissen en mensen naar zich toe.

Ook daar gaat het om bij The Optimist: een ander verhaal vertellen dan de “ongedisciplineerd pessimistische” verhalen, waarvan er toch al te veel zijn.’

Dat betekent niet dat de optimist alleen maar positieve dingen overkomt, of dat alles gemakkelijk gaat. Voor de gedisciplineerde optimist is het leven een constante test, stelt Zander. ‘Gedisciplineerde intelligente optimisten laten zich niet ontmoedigen door omstandigheden. Ze treden alles wat er maar kan gebeuren tegemoet met dezelfde reactie: Great! What’s next?’

Dat is niet altijd even gemakkelijk. Zijn eigen optimisme is onlangs nog zwaar op de proef gesteld. Na vijfenveertig jaar bij het conservatorium van New England,

waar hij dirigent was van het jeugdorkest, werd hij ontslagen. De reden: zonder het te ­weten had hij een veroordeelde misdadiger ­aangenomen als freelancevideograaf. Ook al was de videograaf niet beschuldigd van een misdrijf op het conservatorium, toch werd Zander weggestuurd.

‘Ik had alle reden om me rot te voelen’, blikt Zander terug. ‘Ik was woedend en ­wanhopig. Uiteindelijk ontdekte ik met hulp van Roz weer dat je allerlei dingen met je leven kunt doen. Op het conservatorium had ik volgend jaar toch met pensioen ­gemoeten.

Inmiddels heb ik een nieuw jeugdorkest en nieuwe mogelijkheden. Ik kan misschien wel blijven dirigeren tot mijn negentigste!’

Zijn lach verlicht de kamer en ik weet zeker dat hij dat zal doen. We lopen zijn tuin in. Ik besef dat ‘jeugdigheid’ niets met leeftijd te maken heeft. Zander is 74 jaar en wil nog steeds graag leren. Over die moeilijke maanden na zijn ontslag zegt hij achteraf, met een lach: ‘Ik ben nu nóg gedisciplineerder als intelligente optimist.’

Meer over Benjamin Zander • Lees het portret van Zander uit Ode, april 2002.

• Lees een boekfragment: Iedereen een tien!

• Bekijk de populaire TED-talk www.theoptimist.nl/benjaminzander

Benjamin Zander

Denken in kansen

foto: akron symphony orchestra

Live-evenement Datum: 23 juni 2013 Taal: Engels Locatie: Amsterdam Jaarabonnees ontvangen twee gratis kaartjes. Zie de brief bij dit exemplaar van The Optimist.

Meer informatie: www.theoptimist.nl/

Wie een intelligente optimist wil zijn, wordt uitgenodigd te denken in kansen. Dirigent Benjamin Zander is daar een meester in. Hij komt naar Amsterdam voor een wervelend optreden dat u niet snel zult vergeten. Met zijn unieke mix van Britse humor, wijsheid en energie zal hij uiteenzetten waarom het zo belangrijk is om een optimist te zijn en hoe u de kunst van de kans kunt beoefenen.

evenementen

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 7 7

Leven

Drie stappen naar succes Trevor Blake weet hoe je je dromen waar kunt maken.

Hij deed het zelf. En nu wil hij dat u dat ook gaat doen. door JURRIAAN KAMP

S

chep je eigen werkelijkheid.

Die optimistische opdracht heeft gezorgd voor een gestage stroom van goeroes en zelfhulpboeken. Hun succes is onbetwist. Napoleon Hills klassieker Think and grow rich uit 1937 werd onlangs nog door Businessweek op nummer 6 geplaatst in een lijst van best verkopende boeken over het bedrijfsleven. De meer recente documentaires What the #$*! do we know!? en The secret – waarin de kwantumfysica wordt aangegrepen om te ‘bewijzen’ dat we inderdaad onze eigen realiteit creëren – behaalden een miljoenenomzet.

Maar voor veruit de meeste mensen die het hebben geprobeerd, bestaat er toch een diepe kloof tussen het niveau van de elementaire deeltjes – waar energie inderdaad in materie over kan gaan – en hun dagelijkse leven. Ondanks de aantrekkingskracht van de oproep om meester van je eigen leven te worden, zijn er verrassend weinig mensen die ook echt de werkelijkheid hebben geschapen die ze wilden.

Waarom schrijf ik dan dit verhaal over een zakenman uit Engeland die het zoveelste boek heeft geschreven over een methode om je eigen werkelijkheid te scheppen?

Omdat het hem is gelukt.

7 8 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

Trevor Blake was een kansarme jongen uit een armoedig gezin en heeft zichzelf al denkend tot multimiljonair gemaakt. Door deze prestatie onderscheidt hij zich van de talrijke auteurs van zelfhulpboeken en ­coaches met hun gladde praatjes, terwijl zij zélf verrassend vaak helemaal niet zo veel succes hebben. Het lijkt erop dat Blake het ontbrekende stukje heeft gevonden in de theorie die stelt dat je je eigen werkelijkheid kunt scheppen, of dit nu is om je bedrijf groot te maken of om je leven in te vullen zoals je dat wilt.

In zekere zin is het verhaal van Blake niets bijzonders. Het is wetenschappelijk bewezen dat onze gedachten minieme elektrische stroompjes in onze hersenen opwekken.

Onze gedachten zijn een vorm van energie.

En zoals we weten van Einsteins beroemde vergelijking (E = mc2) zijn energie en materie aan elkaar gerelateerd en onderling verwisselbaar. De energie van een gedachte heeft daardoor de potentie te veranderen in haar materiële equivalent: een gebeurtenis.

Het lastige is dat onze gedachten niet erg consequent zijn. We dromen van de schitterende dingen die we willen doen – en dan begint al snel de zelfsabotage: het gaat toch niet lukken, denken we, of ik verdien het niet.

Door die warboel van gedachten komen we niet verder. Daarom zijn uiteindelijk maar weinig mensen in staat hun wensen te verwezenlijken. Ondanks alle zelfhulpboeken.

Trevor Blake heeft een oplossing voor die warboel van gedachten; hijzelf spreekt graag van ‘drijfzand’. Hij ontdekte zijn methode als jongen in een bibliotheek in Wales. Daar was hij naartoe gevlucht voor klasgenoten die hem pestten omdat hij een ‘immigrant’ uit Engeland was. In de leeszaal waar hij zich voor zijn medeleerlingen verstopte, begon hij te lezen. Niet zomaar in willekeurige boeken; hij koos voor autobiografieën.

Hij las over Madam C.J. Walker, de eerste Amerikaanse vrouw die op eigen kracht miljonair werd. Over Henry Ford, de industrieel.

Over Andrew Carnegie, de staalmagnaat, en over vele anderen. In die uiteenlopende geslaagde levens zag de jonge Trevor een overeenkomst. ‘Ik ontdekte dat ze een manier hadden gevonden om hun eigen denken vast te houden’, vertelt Blake op een regenachtige dag in het voorjaar als we samen lunchen in Seattle, waar hij woont.

Hij had thuis ook een goede lerares.

Blake was acht toen bij zijn moeder kanker werd ontdekt. Ze kreeg te horen dat ze nog maar een halfjaar te leven had. Ze zei tegen

Foto’s: amos morgan/amosmorgan.com

Trevor Blake was een kansarme jongen uit een armoedig gezin en heeft zichzelf al denkend tot multimiljonair gemaakt.

‘Mijn gedachten en reacties zijn mijn eigen verantwoordelijkheid.

Alleen ík kan bepalen wat ik ergens van vind.’

8 0 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

haar arts: ‘Het spijt me, maar dat is niet lang genoeg. Ik kan niet doodgaan voordat mijn kinderen groot zijn.’ Ze vocht veertien jaar lang. Blake zegt daar nu over: ‘Ik heb van mijn moeder geleerd dat mijn gedachten en reacties mijn eigen verantwoordelijkheid zijn, en dat alleen ík kan bepalen wat ik ergens van vind. “Niemand kan jou verdrietig of boos maken”, zei ze altijd.’

Drie eenvoudige stappen. Dat is volgens Trevor Blake wat nodig is om de werkelijkheid te creëren die je wilt. Het werd ook de titel van zijn boek: Three small steps: A map to success in business and life. Vorige zomer werd het een bestseller in Amerika. Zijn eerste stap: bescherm je eigen denken – en dat is meteen zijn waardevolle aanvulling op al die andere goeroes die ons vertellen dat alles mogelijk is.

Blake wijdt uit over Henry Ford. Niemand geloofde in zijn droom om een auto voor een massapubliek te maken. Hij was al twee bedrijven kwijtgeraakt. Zijn investeerders zeiden hem dat hij gewoon geen goede zakenman was. En wat deed Ford?

Hij ging naar zijn boerderij en ging daar in zijn schommelstoel zitten om in alle rust zijn idee verder uit te werken. Hij beschermde zichzelf tegen de negatieve gedachten om hem heen en ontwikkelde de vaste overtuiging dat hij zijn leven zelf richting kon geven, stelt Blake. Daarmee hield Ford zijn schepping overeind.

Als kind begon Blake het gedrag van zijn helden na te doen. Hij besloot ’s ochtends in zijn eentje naar school te gaan. Op die eenzame wandelingen begon hij uitspraken over zijn huiswerk en over het pesten te repeteren. ‘Ik veranderde de gedachten waarin ik verwachtte dat alles mislukte in gedachten die waren gericht op succes.’ Al snel merkte hij dat zijn huiswerk beter ging en dat het pesten ophield.

Was dat toeval? Die vraag heeft hij zichzelf vaak gesteld. Maar Blake heeft het trucje vaker toegepast. Zo vaak, met vergelijkbaar succes, dat het geen toeval kan zijn. ‘Zodra ik mijn eigen gedachtegangen veranderde, veranderde mijn leven’, zegt hij. Dat vormde ook zijn motivatie om het boek te schrijven.

Hij weet hoe het is om in het drijfzand vast te zitten. ‘Zo voelde ik me ook’, vertelt hij.

‘En ik weet dat ik er hierdoor uit ben gekomen. Zodra je eruit bent, kun je bijna alles.

Het is een recept voor je hele leven.’

Blake spreekt er geestdriftig over. ‘Je

kunt geen selfmade-mens worden als je beslissingen neemt op basis van de meningen van anderen over jou. Dan kom je nergens.

Wanneer je een droom hebt, ligt die meestal buiten het bereik van dat wat je al kan. En de mensen om je heen zien je altijd zoals je bent. Je moet dus terug naar het individu dat je bij je geboorte moest worden. Je moet die pioniersgeest terugvinden – niet alleen om jezelf voor negatieve denkbeelden te beschermen, maar ook om het vertrouwen in je eigen intuïtie, je eigen individualiteit, op te bouwen.’

Die negativiteit is overal om ons heen.

Het zit in het cynisme van alledaagse opmerkingen om ons heen: ben je gek geworden?, dat wordt toch niets. Het zit in de stroom van advertenties die allemaal suggereren dat er iets mist in ons leven om ons goed te voelen.

Het zit in het nieuws dat vol berichten zit over werkloosheid, crisis en oorlog… Het gevolg is dat mensen er kwetsbaar en onzeker van worden, meent Blake. Toch is ons leven doorgaans helemaal niet zo slecht.

Blake stelt dat het van groot belang is de input te ‘beheersen’, zodat hij dicht bij zijn eigen ideeën kan blijven. Hij kijkt nooit naar het nieuws. Hij luistert niet naar het radiojournaal. Hij leest geen kranten of tijdschriften. ‘Stel, je bent ongelukkig in je werk en je wilt een eigen bedrijf beginnen.

Dan kijk je televisie en je ziet slecht nieuws over de economie, en dan over een miljonair die wegens fraude in de gevangenis belandt.

Als je dat soort informatie allemaal toelaat, verdampt je enthousiasme meteen. Maar je hebt een droom. Je moet die droom proberen te voeden met de juiste brandstof. Je moet geen dingen in je hersenen blijven stoppen die je droom uitdoven. Dat is een fout die veel mensen maken.’

D

e serveerster brengt vis,

maar er zitten geen frites bij voor de Engelsman. Trevor Blake heeft zijn online farmaceutisch bedrijf voor meer dan 100 miljoen dollar verkocht, maar hij is ‘heel gewoon’ gebleven, zoals dat heet. ‘Ik vind het eigenlijk een beetje bizar om over dit soort dingen te praten’, bekent hij. ‘In mijn pub in Engeland zou ik nooit hierover hebben durven praten.’ Hij begint te lachen.

‘Dan zou ik mijn hele leven geen biertje meer aangeboden krijgen.’

Dat wil niet zeggen dat hij geen vertrouwen heeft in zijn methode om de door

hem gewenste werkelijkheid te scheppen.

‘Zou een bedelaar in de straten van Delhi iets ­hebben aan zijn drie eenvoudige stappen?’, vraag ik. Blake wacht even voordat hij met zijn gebruikelijke vlotte en zelfverzekerde antwoord komt. ‘Ik heb het nog nooit ­geprobeerd met een bedelaar in Delhi. Ik kan niet zeggen dat er een niveau is waarboven het altijd werkt. Ik kan alleen zeggen dat bij iedereen die deze drie stappen in praktijk heeft gebracht, het leven ingrijpend is ­veranderd. Maar je moet er wel iets voor doen. De stappen zijn misschien wel eenvoudig, maar niet makkelijk.’

Zijn formule biedt drie stappen. De tweede stap moet ertoe leiden dat er goede ideeën bij je opkomen. Dat is het moeilijkst, meent Blake. ‘Er zijn mensen die zullen zeggen dat ze helemaal geen goede ideeën hebben’, vertelt hij. En inderdaad, in een druk leven met veel afleiding ontstaan niet snel goede ideeën. Blake ontdekte dat alle beroemdheden uit de autobiografieën die hij las, een manier hadden gevonden om zich af te sluiten. Zo trok Madam Walker het bos in toen haar ­leven dreigde te mislukken. Ze ging onder een boom zitten en kreeg daar het idee waar ze zo veel succes mee zou hebben: haarproducten voor zwarte vrouwen. Maar het gaat om meer dan een incidenteel rustmoment.

Succesvolle mensen zonderen zich iedere dag ergens af, waar ze een geweldig inzicht kunnen krijgen.

Blake noemt het een ‘rustpauze’; hij wil het geen ‘meditatie’ noemen. ‘Ik vind mediteren erg moeilijk’, zegt hij ­verontschuldigend.

‘Je moet er allerlei technieken voor leren.’

Maar het lijkt meer een kwestie van definitie. De rustpauze van Blake houdt in: twintig minuten lang met je ogen dicht in een stoel zitten en niets doen. Dat is volgens anderen wat meditatie is.

‘Doe dat het liefst meteen ’s morgens vroeg,’ voegt Blake toe, ‘want dan kunnen je hersenen zonder afleiding werken. En wanneer ze zonder afleiding werken, werken ze met de lichtsnelheid. Dat heeft een enorme impact. Wanneer je je hersenen op volle snelheid laat werken, kunnen er ongelooflijke dingen gebeuren. Als je na het opstaan meteen de radio aanzet en je ontbijtje maakt, moeten je hersenen afremmen om te interpreteren wat er allemaal gebeurt. Dan gaan de ideeën verloren.’

De derde en laatste stap gaat over de verwezenlijking van je idee. Voor Blake kost dat geen bloed, zweet en tranen. ‘Ik vraag nooit hoe je iets moet verwezenlijken. Ik begin met de intentie.’ Dat omschrijft hij als een doel, maar dan zonder alle twijfels over de realisering ervan. ‘Dan ontspan ik en laat ik de details door het leven invullen.’

Intenties moeten altijd over jou persoonlijk gaan en mogen niet ingrijpen in het leven van iemand anders. Ze moeten ook positief worden verwoord. Zeg dus niet: ik wil niet meer dik zijn, want het is beter om niet tégen iets te zijn dat je níet wilt, maar vóór iets dat je wél wilt. (Blake haalt de woorden van Moeder Theresa aan: ‘Ik ben niet tegen oorlog, maar voor vrede.’) Tot slot moeten intenties in de tegenwoordige tijd

staan, alsof ze al zijn gerealiseerd. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: ik krijg complimentjes over mijn figuur.

Blake is iedere dag tien minuten bezig nieuwe intenties vast te stellen of oude te herschrijven. Naast de scrupuleuze keuze van woorden bij het formuleren van onze intenties, is het ook belangrijk om onze zintuigen te gebruiken, zodat we onze gedachte kunnen visualiseren. ‘Woorden roepen beelden op, beelden roepen gedachten op, gedachten worden werkelijkheid’, redeneert Blake.

Toen hij wilde verhuizen, rook hij het zout van de zee voor zijn nieuwe huis, hoorde hij de pelikanen boven de golven – en woonde hij ook echt in dat huis. Wanneer de intentie vaststaat, gaan er dingen gebeuren, weet hij, zodat je droom stapje voor stapje uitkomt.

Wanneer we klaar zijn met onze lunch regent het nog steeds in Seattle. De regen maakt deel uit van een werkelijkheid die kan veranderen. De zon komt altijd terug, zo weet iedere optimist. Hoe wij die verandering zouden kunnen beïnvloeden, is nog steeds een raadsel. Maar ik kan goed begrijpen dat het stappenplan van Trevor Blake – het vasthouden aan je eigen dromen, het nemen van een dagelijkse rustpauze en het vaststellen van duidelijke intenties – inderdaad kan bijdragen aan meer zonnigheid in je eigen leven. Alleen al de discipline en structuur van zijn aanpak zorgen voor iets wat in de meeste levens ontbreekt: focus.

Of, zoals Blake het zou zeggen: ‘Het is nooit een verkeerd moment om je lot in ­eigen hand te nemen.’

Trevor Blake

Creëer je eigen werkelijkheid Onlinecursus

Meer informatie: www.theoptimist.nl/ evenementen

Wilt u de drie eenvoudige stappen in de praktijk brengen? The Optimist organiseert een onlinecursus met Trevor Blake. In elk van de drie sessies belicht hij telkens een stap, met ruim voldoende tijd zijn voor vragen en antwoorden over ervaringen en voorbeelden. Als u verder wilt komen in uw leven of met uw organisatie biedt deze cursus onmisbare tips. Het verhaal van Blake is waardevol voor iedereen die zijn dromen wil verwezenlijken.

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 8 1

‘Als u een boek wilt lezen dat uw leven gaat veranderen, lees dan Stoner’ Arnon Grunberg Herontdekt meesterwerk uit 1965 dat momenteel de harten van talloze lezers verovert.

NRC Handelsblad de Volkskrant Het Parool De Standaard

85.000 verkocht

stoner.nu

HET STAAT NOGAL HAAKS OP ONZE FILOSOFIE, MAAR ALS JE ER DIT JAAR NOG BIJ WILT ZIJN, MOET JE TOCH ECHT ’N BEETJE HAAST MAKEN.

toekomst!

Pleidooi voor een duurzame

ga nu naar

doe mee. denk mee.

www.wijwillenactie.nl

WWW.PARCDUSILENCE.COM adv. Parc du Silence.indd 1

03-04-2013 12:10:25

Kroniek van de onderstroom Weg met de stoel

Misschien wilt u liever even gaan staan voor u dit artikel gaat lezen.

Door Colin McSwiggen overgenomen uit Jacobin

A

ls je met industrieel ont werpers praat, valt telkens weer

op hoe zeer ze gefascineerd zijn door stoelen. Elke afgestudeerde vormgever wil een cool uitziende stoel in zijn portfolio. Wie wel eens doorbladert naar de laatste pagina’s van Wallpaper komt daar vast zo’n advertentie tegen voor de functie van Beroemd Ontwerper: ‘Niet reageren alsjeblieft, tenzij je de bizarre behoefte hebt om schitterend en verschrikkelijk meubilair voor rijke mensen te ontwerpen.’

Ik wil niet onaardig zijn, maar stoelen deugen niet. Geen enkele ontwerper heeft ooit een goede stoel gemaakt, want dat is onmogelijk. De ene stoel is misschien iets beter dan de andere, maar slecht zijn ze allemaal.

Niet alleen omdat ze een bedreiging vormen voor de gezondheid, maar ook omdat ze van oudsher verbonden zijn met de cultuur van statusbelust individualisme. En wat nog erger is: we zijn er afhankelijk van geworden.

Dat stoelen gevaarlijk zouden zijn, klinkt natuurlijk absurd. Ze zijn een alomtegenwoordig gemaksvoorwerp en bijna te saai om kwaadaardig te kunnen zijn. Maar als je bedenkt dat de gemiddelde Brit meer dan veertien uur per dag zittend doorbrengt – of het nu gaat om ontspannen, forenzen, eten of soms zelfs slapen – kun je je voorstellen dat stoelen wel degelijk van invloed kunnen zijn op de volksgezondheid.

Dat blijkt inderdaad het geval te zijn en de cijfers liegen er niet om. In 2011 publiceerde de American Cancer Society de uitkomsten van een veertien jaar durend onderzoek onder 120.000 personen en de conclusie luidde dat dagelijks langdurig zitten het risico op overlijden drastisch verhoogde. Dat bleek zelfs het geval voor deelnemers die regelmatig aan fitness deden. De gebruikelijke verwarring rond oorzaak en correlatie ten spijt, sluiten mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 8 3

Kroniek van de onderstroom

de uitkomsten van het ­onderzoek naadloos aan bij de groeiende stapel aanwijzingen dat langdurig zitten bijdraagt aan hart- en vaatziekten, obesitas, diabetes, depressiviteit en een reeks orthopedische aandoeningen. Het maakt niet uit of je jong bent, gezond eet en een actief leven leidt. Alleen zitten op zich is bij overmaat al schadelijk.

Toch zijn deze uitkomsten misleidend.

Ze wekken de indruk dat het probleem er alleen uit bestaat dat we te veel zitten. Het werkelijke probleem is dat zitten in onze maatschappij meestal wil zeggen: plaatsnemen op een verhoogde zitting met rugsteun – ofwel, een stoel. Zitten zou helemaal niet zo’n ramp zijn als we het niet deden op voorwerpen die slecht voor ons zijn.

Wat is het dan precies dat een stoel zo’n aanslag pleegt op het lichaam? Die vraag laat zich niet gemakkelijk beantwoorden, want stoelen verschillen in de manier waarop ze niet deugen. Oncomfortabele stoelen zorgen meestal voor ongewenste druk op bepaalde lichaamsdelen of vereisen

dat levert druk op de ingewanden op en bovendien kan op termijn een hernia ontstaan.

Anderen bepleiten steun voor de lendenen, maar dat zorgt voor een convexe houding die op korte termijn niet veel voordeel oplevert en op den duur mogelijk zelfs nadeliger uitpakt: de spieren in de lendenstreek worden erdoor verzwakt, waarmee de kans op letsel juist toeneemt. Soortgelijke discussies vinden plaats over hoogte, hoek en diepte van de zitting en over steun voor hoofd, voeten en armen. Galen Cranz, architectuursocioloog en vooraanstaande stoelkundige ter wereld, omschreef de ergonomie als ‘verwarrend en zelfs mallotig’.

Toch zijn er bewonderenswaardige pogingen ondernomen. Enkele Scandinavische ontwerpers hebben zitballen en knielstoelen bedacht, en stoelen die je aansporen om telkens te verzitten. Dat zijn verbeteringen, maar ze lossen het probleem niet op. Bovendien zijn ze niet altijd op tafelhoogte en hun onconventionele uiterlijk maakt dat ze op de meeste werkplekken niet welkom zijn.

Waarom vereist onze cultuur dat we het grootste gedeelte van de dag zitten op objecten die slecht voor ons zijn? o­ vermatige ­inspanning om te zitten. Dat kan zorgen voor een houding die slecht is voor de doorbloeding, de ademhaling of de werking van de ingewanden en kan leiden tot musculair of orthopedisch letsel.

Comfortabele stoelen zijn zelfs nog slechter. Doordat ze je verleiden om langdurig in één positie te blijven zitten, vormen ze een belasting voor de ruggengraat, verzwakken ze de spieren die het skelet moeten ondersteunen en zijn ze net zo slecht voor de bloedsomloop als hun oncomfortabele tegenhangers. En dat is nog maar het begin.

Ooit voorspelden idealistische meubelfabrikanten als Herman Miller dat de wetenschap van de ergonomie een veilig soort stoel zou opleveren. Maar de ergonomische literatuur staat bol van de controversen en biedt zodoende weinig uitkomst.

Niemand heeft er zelfs een idee van wat een ‘goede’ stoel zou moeten doen, laat staan hoe er een te maken. Er zijn ergonomen die beweren dat de ruggengraat voor- en neerwaarts een C-vormige curve zou moeten vormen teneinde de spieren te ­ontzien, maar 8 4 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

Na tientallen jaren lang proberen is het misschien tijd geworden om toe te geven dat het onmogelijk is. Als de stoel zo’n dom idee is, waarom zijn we er dan aan vast blijven houden? Waarom vereist onze cultuur dat we het grootste deel van de dag zitten op objecten die slecht voor ons zijn? Hoe heeft dat kunnen gebeuren?

Voor het antwoord op die vraag moeten we bij de politiek zijn. Stoelen gaan namelijk over status en macht. Daarom zijn we er zo verzot op. Vraag een willekeurige meubelhistoricus naar de oorsprong van de stoel en hij zal u enthousiast vertellen dat het allemaal begon met de troon.

Ergens in het Stenen Tijdperk, zo tussen 6000 en 12.000 jaar geleden, begonnen in sommige culturen hooggeplaatste individuen plaats te nemen op kleine verhoogde platforms, precies groot genoeg voor één persoon, met een leuning als rugsteun en als omlijsting. Het was een effectieve manier om verhoogde status aan te geven te midden van mensen die voor de rest op de grond zaten – veel effectiever dan een kruk

zonder rugsteun of een bankje waar meerdere personen op zouden kunnen zitten. De vroegste aanwijzingen voor deze primitieve tronen zijn te vinden op rotstekeningen in Zuidoost-Europa, maar eenpersoonszetels met rugsteun waren ook in Mesopotamië en Egypte belangrijke statussymbolen.

Uiteraard verschilt de hedendaagse stoel nogal van de Egyptische troon uit de oudheid, maar juist de troonachtige eigenschap van de stoel als teken van status was de belangrijkste historische oorzaak voor het succes ervan. Op vrijwel elk moment in de geschiedenis van het Westen was de trend dat hooggeplaatste personen op een bepaald type stoel zaten – meestal van het slechtste, ongezondste ontwerp dat beschikbaar was – en iedereen probeerde hen te imiteren.

In de middeleeuwen waren stoelen in Europa bepaald niet gangbaar. Nadat de Visigoten Rome hadden verslagen, werd hun gewoonte om te hurken onder gewone mensen de meest gangbare vorm van zitten en tot aan de renaissance beschikten zelfs de meest welvarende feodale families niet over veel meubilair, omdat ze voortdurend moesten rondtrekken om niet zelf te worden beroofd. De rijkste families bezaten soms een massieve zetel, die alleen werd gebruikt door de heer des huizes, een stoel die als regel zo zwaar was dat hij nauwelijks kon worden verplaatst (om te voorkomen dat hij tijdens een plundering zou worden gestolen). Tafels bestonden uit houten planken op schragen, die meestal voor de stoel werd opgesteld en plaats van andersom, een gebruik waar we ook vandaag de dag nog altijd naar verwijzen met de term ‘voorzitter’.

Uiteindelijk kregen de rijken het wat gemakkelijker en raakte overdadig meubilair wijdverbreid onder de bovenklasse. In de zeventiende en achttiende eeuw werd stijl een steeds belangrijker aspect bij het ontwerpen van meubels en werd het vervaardigen van stoelen, voorheen het domein van houtbewerkers, een gespecialiseerd ambacht. Veelzeggend was het feit dat in deze periode het uiterlijk van meubels belangrijker was dan hun fysiologische functionaliteit. Ondanks de toename van het aantal stoelen bleef het gebruik ervan tot aan de negentiende eeuw voorbehouden aan relatief welvarende huishoudens. Arme mensen zaten op krukjes en bankjes, op hun eigen bed of op geïmproviseerde zetels als vaten en kisten.

Dat veranderde allemaal met de industriële revolutie. Plotseling was het mogelijk stoelen op goedkope wijze te produceren in fabrieken, zodat veel meer mensen zich

Kroniek van de onderstroom

k­ onden veroorloven om te zitten als de rijken. Op hetzelfde moment werd arbeid steeds meer een sedentaire aangelegenheid, ­doordat dagloners massaal het platteland verlieten om te gaan werken in fabrieken en kantoren en zo meer tijd zittend doorbrachten. Als altijd waren het klasse-aspiraties die bepaalden wat mensen dachten: lichaamsvriendelijke uitvindingen als verstelbare patentstoelen en schommelstoelen genoten slechts marginale belangstelling van de rijken en werden nauwelijks toegepast.

Zo kwam het dat de stoel bij het aanbreken van de twintigste eeuw de samenleving stevig in zijn greep had.

Naarmate stoelen steeds vaker hun intrede deden in het klaslokaal, werden ze voor de onderwijzer een middel om de beweeglijkheid van kinderen in te perken, want hun gezonde neiging tot activiteit maakte het lastig om ze les te geven. Vandaag de dag leren kinderen in rijke landen al heel jong dat stil zitten op een stoel deel uitmaakt van wat het betekent om volwassen te zijn. Met als gevolg dat ze onvoldoende spierkracht ontwikkelen om zonder rugsteun langere tijd comfortabel te kunnen zitten.

Alsof maatschappelijke en psychologische afhankelijkheid van stoelen nog niet slecht genoeg was, hebben ontwerpers ons bovendien beetgenomen door nog een ander niveau van afhankelijkheid in te bouwen in onze leefomgeving: werktafels en bureaus in kantoren zijn meestal aangepast aan de standaardstoelhoogte, stoelen zijn een vast element in vrijwel elke vorm van vervoer en computers zijn meestal zo ontworpen dat ze onbruikbaar zijn als je ze niet zittend aan een tafel bedient. Stoelen horen zogezegd ‘bij het meubilair’. Niet alleen kunnen we ze niet de baas, er is geen ontsnappen aan.

Dat dwingt ons tot een aantal deprimerende conclusies. Stoelen zijn een soort levenloze parasieten, die hun eigen voortbestaan zekerstellen door elke volgende generatie kinderen verslaafd te maken. En ze gaan in de nabije toekomst niet verdwijnen.

Ik zou dit essay graag besluiten met een oproep tot een cultuuromslag, waarbij stoelen plaats moeten maken voor actievere manieren van zitten, maar de werkelijkheid is dat we voorlopig met deze troep zitten opgescheept. Als je gezond wilt zitten, zul je daar zelf voor moeten zorgen. En de beste manier is het aanleren van de gewoonte om niet langer dan tien minuten aan een stuk te zitten.

Als je een gemiddeld snelle lezer bent, is het nu al tijd om op te staan en een ommetje te maken.

Lof op kritiek

Wat te doen als je op je fouten wordt gewezen.

Door Matthieu Ricard overgenomen van www.matthieuricard.com

D

e grote Tibetaanse meester Dilgo Khyentse Rinpoche (1910-1991)

v­ ertelde in zijn lessen geregeld hoe je kritiek kunt gebruiken om jezelf te ­verbeteren in plaats van je gekrenkt te voelen.

‘Grijp kritiek aan als een kans om je verborgen fouten onder ogen te zien en je te oefenen in nederigheid. Kritiek is als een leraar die gehechtheid en trots afbreekt.

Als harde woorden en verwijten in de weg worden geïntegreerd, kunnen ze het mediteren stimuleren en je discipline versterken. Dan zul je degene die kritiek op je had toch het liefst bedanken voor dat geschenk?

‘Het geluk en de pijn die door lof en kritiek worden opgewekt, zijn vluchtige verschijnselen. Wanneer je een complimentje krijgt, moet je niet trots zijn, maar net doen of je de prijzende woorden in een droom of visioen hebt gehoord. Houd je voor dat die prijzende woorden niet op jou slaan, maar op de goede eigenschappen die je misschien wel door spirituele oefening hebt ontwikkeld. Alleen de verheven wezens die een staat van volledige bevrijding hebben bereikt, zijn in werkelijkheid echt prijzenswaardig.

‘We raken van slag als we op onze fouten worden gewezen, al is het door onze eigen ouders of leraren. Maar we zijn blij als we worden gevleid, ook al worden ons eigenschappen toegeschreven die we niet bezitten. Er wordt wel gezegd dat degenen die het altijd met ons eens zijn en ons vleien, ons dan wel een goed gevoel geven, maar ons niet helpen onze spirituele kwaliteiten te ontwikkelen. Daarentegen worden we wél geholpen door de mensen die ons op onze fouten wijzen en ons laten zien hoe we die kunnen overwinnen.

‘Goud wordt veredeld door het herhaaldelijk te bewerken en te smelten. Zo kunnen we ook van onze zwakke en negatieve punten een instrument maken op de weg naar bevrijding, door voortdurend onze fouten te herkennen en de lessen van een echte leraar op te volgen.

‘De rust in het dorp keert weer wanneer een oproerkraaier wordt gevonden en ­aangehouden. Op dezelfde manier worden onze fouten door een barmhartige leraar onthuld, zodat we ze kunnen herkennen en uitroeien en de rust in ons terugkeert. De echte spirituele leraar verbloemt niets, maar wijst onze fouten aan om ons op de juiste weg te brengen.’ mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 8 5

Kroniek van de onderstroom

Het nut van olie Hoe wilt u voorkomen dat de exploitatie van de natuurlijke grondstoffen van Ecuador ten koste gaat van de biodiversiteit?

Rafael Correa: ‘Een deel van de linkse beweging zegt nee tegen natuurlijke grondstoffen.

Geen olie, geen mijnbouw, geen gas, geen wegen. Dat vind ik waanzin. Een kinderlijk links. Ik weet niet waar in de klassieke socialistische traditie Marx, Engels, Lenin, Mao, Ho Chi Minh of Castro nee zeiden tegen mijnbouw of natuurlijke hulpbronnen. Het is een absurd nieuw idee, maar het lijkt inmiddels wel een fundamenteel punt van het programma van links. Wanneer het wordt gezegd door mensen die geacht worden dezelfde taal te spreken, is het des te gevaarlijker.

‘We mogen niet vergeten dat armoedebestrijding het belangrijkste doel is van een land als Ecuador. Om dat doel te bereiken, hebben we onze natuurlijke hulpbronnen nodig. Sommigen willen de grondstoffen in de bodem laten zitten en zijn blijkbaar bereid de armoede te laten voor wat ze is, of die armoede zelfs als een soort folklore beschouwen – alsof kinderen in het centrale hooggebergte moeten blijven sterven aan diarree, alsof de levensverwachting op vijfendertig jaar moet blijven. Dat is misdadig.

8 6 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

De onlangs herkozen linkse president van Ecuador, Rafael Correa, over de relatie tussen milieu en economie.

Overgenomen uit New left review

‘In landen die recentelijk hun armoede te boven zijn gekomen – Zuid-Korea, Taiwan, Singapore – is lange tijd de arbeid van enorme aantallen mensen ingezet voor de economische ontwikkeling. Dat bracht een vorm van uitbuiting die in Zuid-Amerika niet nodig is, dankzij onze natuurlijke hulpbronnen. (…) Wij zullen uitbuiting van onze mensen nooit toestaan. Dat hoeft ook niet. Wat wij moeten doen, is onze grondstoffen exploiteren op de juiste manier.’

Maar er zijn met olie en mijnbouw wel veel rampen gebeurd.

‘Dat klopt. Soms heb je slechte zangers.

Maar dat wil toch nog niet zeggen dat het liedje niet deugt? Sommige mensen uit de linkse hoek menen dat alles wat in het verleden slecht is aangepakt, ook in de toekomst slecht zal worden aangepakt. Er is inderdaad veel schade aangericht door de olie. Door de mijnbouw zijn hele gebieden praktisch verwoest. Maar zo hoeft het niet te gaan. (…)

‘De juiste exploitatie van natuurlijke grondstoffen kan helpen de natuur te behouden in plaats van te vernietigen. Dat kan op twee manieren. Ten eerste: net zoals rijkdom het milieu schaadt door energieverbruik, is

armoede ook schadelijk voor het milieu. Tegen arme mensen die naast een bos wonen, kan ik niet zeggen dat ze de bomen niet mogen kappen als ze een vuurtje willen stoken om hun eten te koken. Als we armoede terugdringen, kunnen we het milieu beschermen.

‘Ten tweede: we hebben te maken met een reeks van misvattingen, bijvoorbeeld dat het oerwoud wordt verwoest door de zoektocht naar olie. Wat richt de meeste schade aan in het oerwoud? De uitbreiding van de landbouw. Om dat te voorkomen moeten we alternatieve bronnen van werkgelegenheid en inkomen zien te vinden.

‘Dan heb je het idee dat het water door de mijnbouw wordt vervuild. Ook dat klopt niet; het riool van Quito (de hoofdstad van Ecuador, red.) is de belangrijkste oorzaak van watervervuiling, want dat wordt nog steeds geloosd op de ­rivier de Machángara, die nu volledig is ­vervuild. Het kost honderden miljoenen dollars om daar iets aan te veranderen. Het geld om dat soort uitgaven te maken, kan ­komen uit de mijnbouw. Dat bedoel ik als ik zeg dat het milieu door de juiste ­exploitatie van ­natuurlijke hulpbronnen niet hoeft te worden aangetast, maar juist kan worden beschermd.’

Kroniek van de onderstroom

Hoe kunnen we ons openstellen voor het nieuwe dat zich aanbiedt?

Eerste hulp bij ontkiemende vernieuwing.

6

JACOBIN

Een hele wereld vergt vertraging

Onze bronnen Het betoog over stoelen is met toestemming overgenomen uit Jacobin, een onafhankelijk kwartaalblad uit New York met een fantastische website: www.jacobinmag.com.

De schrijver ervan, Colin McSwiggen, studeert design aan het Royal College of Art in Londen.

Keynes’ Jetpack Mike Beggs

The Politics of Getting a Life Peter Frase

SPRING 2012

Europe Against the Left Seth Ackerman

PRAXIS

The Case for Cinder Blocks Megan Erickson

Reality TV and the Flexible Future Gavin Mueller

Door Lisette Schuitemaker overgenomen uit TIJDschrift VRIJ

I

n elk gezin zijn er twee of drie ­ eigenschappen die hoog worden aangesla-

gen. In het ene gezin krijg je goedkeuring van je ouders door sportief te zijn, in het andere vanwege je muzikaliteit of sociale vaardigheden. Bij ons thuis stond snelheid in hoog aanzien. Hoe sneller je iets deed, hoe beter. Ik was slim genoeg om daar aardig in mee te kunnen komen. In mijn volwassen leven heb ik mezelf de kunst van het vertragen aangeleerd.

In besluitvorming, in vergadering en in het maken van plannen zie ik steeds weer hoe belangrijk het is om niet toe te geven aan de verleiding van snelheid. Ik ken in mezelf en herken in anderen de neiging om het varkentje wel even te willen wassen. Handen uit de mouwen en met grote stappen snel thuis. In mijn ervaring ontstaat uit zo’n benadering iets nieuws dat verdacht veel lijkt op wat we al kenden. Wil er werkelijk iets nieuws kunnen ontstaan, dan moeten we vertragen, ofwel, in de woorden van Marieke de Vrij, ‘behoedzaam’ te werk gaan.

We kennen het nieuwe nog niet. We kunnen het alleen herkennen omdat het anders klinkt, voelt of oogt dan wat ons al bekend is. Het vergt oplettendheid en vaak ook moed om te spreken vanuit wat je nog niet weet, en om open te staan voor wat anderen hiervoor aandragen. Het vergt alertheid en een ontvankelijke houding om een gesprek stil te leggen wanneer je iets hoorde dat je als nieuw voorkomt of wanneer je iets invalt waarvan je nog niet precies weet wat het is. Wanneer we iets nieuws willen laten ontstaan, moeten we ook de ruimte scheppen waarbinnen iets nieuws zich kan ontwikkelen. Wanneer de ruimte tussen ons is gevuld met meningen of zelfs met goede intenties, dan is het te vol voor iets nieuws om post te kunnen vatten.

In veel gezelschappen vraagt het een verandering van gewoonte om vertraagd en verbonden met elkaar te verkennen. Je moet kunnen luisteren. En om echt te kunnen luisteren, moet je stil zijn in jezelf. Daarom is het ook een goede gewoonte om voor een vergadering tijd te nemen om in te checken, zelfs al is het een bespreking met z’n tweeën. De vraag voor een check-in kan bijvoorbeeld zijn: ‘Hoe zit je erbij voor zover dat van belang is voor deze bijeenkomst? Na een korte stilte waarin elk van de aanwezigen de aandacht op de innerlijke ruimte richt, wordt gedeeld, maar niet op elkaar gereageerd. Ieder spreekt uit wat in het moment in haar of hem leeft. Zo kan de cirkel zich vormen rond het gemeenschappelijke doel van de samenkomst. Ook wordt de vaardigheid van luisteren geactiveerd, zowel naar wat zich in jezelf afspeelt als bij een ander.

Het delen van de binnenwereld brengt een gevoel van verbinding. Het kweekt vertrouwen en het laat zien dat elke werkelijkheid een perspectief is. Ook stemt ieder zich in de minuut stilte weer af op het gezamenlijke doel dat daarmee sterker in het midden komt te liggen.

De check-in staat bij mij te boek als de meest efficiënte manier om een bespreking te beginnen.

Het mooiste is het wanneer je aan het begin van de minuut stilte een klankschaal, gong of bel laat klinken. Zo markeer je dat je een gewijde ruimte betreedt, waarin ieder bereid is naar vermogen bij te dragen aan het gemeenschappelijke doel.

Het behoeden van ontkiemende vernieuwing vraagt om het veranderen van gewoonten die ons samenzijn regeren. Willen wij een hele wereld, dan zullen we uiteindelijk ook in het openbare ­leven onze besluitvorming en plannenmakerij ­anders moeten inrichten. Behoedzaam. ­Vertragend. Verbonden.

Lisette Schuitemaker schreef haar artikel voor TIJDschrift VRIJ, een uitgave van stichting De Vrije Mare. In dit tijdschrift – gemaakt voor en door ‘dragers van verandering’ – heeft zij een column die wij hier hebben ingekort. Schuitemaker heeft een ‘bureau voor levensvragen’ en is auteur van De 5 kindconclusies. Meer informatie: www.devrijemare.nl/ tijdschrift-vrij en www.lisetteschuitemaker.nl.

TIJDschrift voor Dragers van Verandering

THEMA: Lerend zijn als uitdaging

77 sept/oct 2012

Een uitgebreid interview met Rafael Correa stond in het september/oktobernummer van New Left Review, sinds 1960 een vooraanstaand tweemaandelijks tijdschrift over mondiale politiek, economie, filosofie en cultuur. Meer informatie: www.newleftreview.org.

NEW

LEFT REVIEW

Richard Duncan A New Global Depression?

Rob Lucas Web of Disenchantment

Donald Sassoon The Impenitent Rafael Correa Ecuador’s Path

Augusta Conchiglia Ghosts of Cameroon

Bryan Palmer Hurrah for Anarchy!

Daniel Finn The Dutch Left

Julian Stallabrass Art as Camouflage

Clive Dilnot Images of Tomorrow

Robin Osborne Cultures of Empire: Greece and Rome

De schrijver en ­fotograaf Matthieu Ricard uit Frankrijk is een ­boeddhistische monnik.

Hij woont en werkt al meer dan veertig jaar in het ­Himalaya­gebergte. Dit artikel is als blog verschenen op zijn ­website, www.­matthieuricard.org. Lees meer over de ­humanitaire projecten die hij steunt op de site ­www.karuna-shechen.org voor de bouw van scholen, klinieken en weeshuizen, en voor het behoud van het Tibetaanse culturele erfgoed op www.shechen.org.

Zijn er artikelen, blogs, of lezingen die we niet mogen m ­ issen? Mail uw tips graag naar kroniek@theoptimist.nl. Veel dank! mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 8 7

Stuur dit nummer gratis naar een vriend(in) Wete Wetenschap Wetenschap ontd ontdek nschap o W ekdood de t einde va n de do t eod Wetenschap ontdekt einde van inde vantdeetken s h n de dt e oocin Heen ddaep voan vOOr vOOrHeen ntdde d ekt ood vOOrHeen ein de vOOrHeen van de doo d

Als abonnee mag u tot vijf exemplaren van deze eerste editie van The Optimist gratis laten versturen. Ga naar www.theoptimist.nl/ deeloptimisme voor instructies.

vOOr Heen

de aanOhde aaOnde Ode aanOhe !etisom t op sme imi tim opt het pte!ihmeatisaom Ode aan nptheie!m t oip sm e! tim ism e!

Voor

rege n! P.

58

Voo

r reg

en! P.

58

Voor rege n! P. 58

P. 58

Voor regen!

Voor regen! P. 58

Denke Denken Denken in kans in kans en isjehardwo wor n in kans rdt er is werk wordwerken, en, maa en en t er wel maar Denken in kansen is hard je hard wedt gezo rkeer wel ge is Dha enrd nder en geluk wel ger zo van kew kiger van nder en ge n, ma n er je ndwer wordt er wel gezonder en gelukkiger lukkiger ar zo ord kan, ent egeinke van nsm lukk rw enaar je el giger is ezovanhard nde PL P LUS US PLU S r en werke 57 57 gelu n, ma redenen 57 redenen om rede PLUS kkig ar je nen om P LU om optim optimist te zijn zijn te er v optimist om 57 redenen ist te zijn op5tim an 7 reistS dete nezi n jn om opti mis t te zijn

Denk in kansen.

Voordelig 80.000 lezers van The Optimist bereiken?

Plaats uw rubrieksadvertentie op de The Optimist-Plaza! Neem voor een aanbieding contact op met Marianne Seijkens.

Telefoon: 010 2134085 of 06 - 2907 2467

E-mail: marianne@theoptimist.nl Te diepe dip? Slopende stress? Burn-out misschien? En je bent dat zát?

Probeer dan runningtherapie, geregistreerd, Den Haag (strand, bos, duin!)

Dan neem je steeds vaker een break van gepieker, ook helemaal zelf.

Ja, zelfs zonder conditie ga je ontspannen joggen, heerlijk kuieren.

Afwisselend, licht avontuurlijk, inclusief ook eventjes, stil, staan.

Meer en meer kun je het zelf, doe je het zelf, voel je hoe dát voelt.

Het gaat sociaal, aandachtig, geduldig, vanzelf met bescheiden coaching.

Het werkt bevrijdend, steeds vaker, door de regelmaat, buiten.

Ontspannen ogen, blos op je wangen? Ga mee!

STRANDLOPERS is geregistreerd bij Stichting Running Therapie Nederland.

En ik, Sam Pitzalis, verlaag graag drempels. www.facebook.com/strandlopers www.strandlopers.nl en bel me op 06-11 33 45 11.

Met veel plezier verhuren wij weer ons familiechalet in de bergen van Valais, Zwitserland.

Groot genoeg voor 8 personen. Er is nog plaats in juni en juli.

Voor informatie: willemijn@dds.nl

Eten

Broodje gezonder Een klassieker in Arabische stijl Hoewel het ‘broodje gezond’ alom tegenwoordig lijkt, is het nog niet zo makkelijk om een gezond broodje te vinden.

‘Broodje gezond’ betekent vooral ‘broodje minder ongezond’.

Kaas is immers beter dan een kroket. Ei is ­minder beroerd dan bacon. Twee treurige blaadjes sla is beter dan geen sla.

Hier valt dus serieuze vooruitgang te boeken. Want het kan nog stukken gezonder en lekkerder. Vooral als we onze ­inspiratie halen uit een keuken die van oudsher draait om vers en ­gevarieerd, in plaats van rond frituur, vlees en vet: de Arabische keuken. Wereldberoemd is inmiddels de humus, een spread van kikkererwten. Al die heerlijke ingrediënten die de kikkererwten zo lekker en smeuïg maken, kun je natuurlijk ook gebruiken voor spreads met een andere basis dan kikkererwten.

foto: pieter de swart

De allersimpelste is avocado: prak of pureer het vruchtvlees van twee à drie rijpe avocado’s. Meng er twee eetlepels citroensap en twee eetlepels tahin doorheen. Wie durft, doet er een teentje fijngewreven knoflook bij. Voeg verse kruiden toe als fijngehakte munt, peterselie of koriander. Tot slot op smaak brengen met zout en peper en op smeuïgheid met olijfolie.

Iets ingewikkelder maar minstens zo lekker is een humus op basis van pompoenpuree: schil een niet te grote pompoen, snijd hem aan stukken en kook hem gaar met een beetje zout. Prak de gare pompoen tot pompoenpuree en volg verder het recept hierboven vanaf het toevoegen van de citroensap. Wie klassieke humus wil maken, begint met gare kikkererwten. Lekker met elk soort brood, van pita tot ciabatta! | elbrich fennema

mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 8 9

Inspiratie THEATER

‘Je kunt meer weigeren dan je denkt’

Theatermaakster Marjolijn van Heemstra onderzoekt in haar nieuwe voorstelling hoe vrij een mens is om landsgrenzen te negeren.

De voorstelling Garry Davis van theatermaakster Marjolijn van Heemstra gaat over een vredesactivist die in 1948 zijn Amerikaanse paspoort verscheurde en zichzelf uitriep tot eerste wereldburger. Nog steeds strijdt de inmiddels 91-jarige Garry Davis voor zijn ideaal om grenzen op te heffen. De voorstelling gaat op 10 mei in première in het Ro Theater in Rotterdam.

Dit is de derde voorstelling van een drieluik over verbondenheid. Wat was uw inspiratie hiervoor?

‘Sinds de aanslagen van 11 september 2001 is de wereld veranderd. Ik vroeg mij af wat dat betekent voor onze verbondenheid. Bij wie hoor je? Bij wie ligt je solidariteit?’

Waarom gaat het deze keer over grenzen?

‘Een vriendin uit Libanon, met wie ik samenwerkte voor het eerste deel van het drieluik, kon niet bij de laatste voorstelling zijn; ze mocht Nederland niet in. Dat zette me aan het denken.

We kunnen wel mooie, internationale theaterproducties maken, maar de harde realiteit is dat er grenzen zijn en sommige mensen mogen die niet passeren. Ik wilde weten hoe vrij een mens eigenlijk is om het systeem van landsgrenzen te negeren. Zo kwam ik op Garry Davis.’

U heeft Davis ontmoet. Hoe was dat?

‘Heel grappig, maar ook anders dan ik had verwacht. Zo heeft hij geen boodschap aan het idee van verbondenheid tussen alle mensen op aarde. Hij is tegen grenzen, omdat ze volgens hem de oorzaak van oorlogen zijn. Mensen worden nu gedwongen in de mal van een land en Davis is voorstander van één globale wet en één tribunaal om gelijke rechten te garanderen. Zijn organisatie geeft een wereldpaspoort uit. Dat leek me een naïef idee, maar ik kwam erachter dat duizenden mensen er de afgelopen halve eeuw mee hebben gereisd. Toen ik met Davis mocht meelopen, realiseerde ik me dat je een heel eind kunt komen als je volhardend bent en weet wat je rechten zijn als mens. Je kunt meer weigeren dan je denkt.’

‘Ik wil vooral vragen stellen. In wat voor systeem zitten we?

Zijn we ons daar wel bewust van? Geven strenge grenscontroles ons echt meer veiligheid? Wat doet het met een land als je de grenzen steeds verder dichttimmert? Mensen zeggen wel eens dat wereldburgerschap een utopie is, maar misschien is de natiestaat veel utopischer en onrealistischer. Daarover wil ik mensen aan het denken zetten.’ | DEWI GIGENGACK 9 0 theo pt i m i st.nl mei/juni 2013

foto: Lenny Oosterwijk

Wat wilt u met uw voorstelling bereiken?

boek

Boeken

Levenslessen uit het ziekenhuis Toen Albert Espinosa als veertienjarige jongen met

een ernstige vorm van botkanker in het ziekenhuis belandde, brak naar eigen zeggen een van de mooiste periodes uit zijn leven aan.

Albert Espinosa Hij ontmoette allerlei bijzondere mensen en hij kreeg van alle kanUitgeverij Prometheus ten goedbedoelde adviezen en levenslessen. Op dat moment begreep hij ze nog niet allemaal, maar hij noteerde wel alles. Tien jaar lang, tot hij was genezen. Later ontdekte hij hoe waardevol die lessen bleken voor het ‘gewone’ leven. In zijn lichtvoetige en vrolijke boek De gele wereld deelt Espinosa die inzichten.

Zo leerde hij dat verlies iets positiefs was, toen een arts hem voorstelde om een afscheidsfeestje te geven voor zijn been, voordat het moest worden geamputeerd. En een 76-jarige kamergenoot liet hem opschrijven dat ‘nee’ kunnen zeggen belangrijk was in het leven; als tiener leek ‘ja’ hem veel leuker, maar later begreep hij dat ‘nee’ niet negatief hoeft te zijn. De belangrijkste les die de jonge Spanjaard in zijn ziekenhuisjaren leerde, was dat we allemaal in ons leven bijzondere mensen ontmoeten die ons leven veranderen. Met zijn boek hoopt Espinosa – een succesvolle 38-jarige ­scenarioschrijver – ons te helpen die mensen te vinden en herkennen. | D.G.

De gele wereld

Kleine revoluties Rix Pinxten Uitgeverij epo

Media kunnen ons soms ­overweldigen met het gevoel dat de wereldproblemen toch te groot zijn om verschil te maken.

De Belgische antropoloog Rix ­Pinxten laat zien dat we door lokale initiatieven de macht over onze eigen wereld weer in handen krijgen en die ook kunnen verbeteren. Een pleidooi voor verandering, vol ervaringen van hemzelf en anderen.

gezondheid

Frisse vitamine

foto: Terrasana

Deze tandpasta van SANTE zorgt niet alleen voor een

frisse adem, maar ook voor een dagelijks shot vitamine B12.

Handig, want dat is nodig voor de productie van rode bloedcellen en celdeling. Vitamine B12 zit alleen in dierlijke producten.

Mensen die dat weinig eten, lopen al snel een kans op een tekort. Deze tandpasta is daarom zeer geschikt voor ­vegetariërs en veganisten. Ook ouderen hebben er baat bij, aangezien de vitamineopname van het lichaam verslechtert naarmate we ouder worden. De tandpasta werd onlangs door Duitse natuurvoedingszaken uitgeroepen tot het veganistische product van het jaar.

In Nederland te koop bij de betere natuurwinkels. | Anne ­vegterlo

Peace Food Rüdiger Dahlke Altamira

Sinds hij veganistisch eet, is de Duitse arts Rüdiger Dahlke productiever en energieker, blijft hij beter op gewicht en heeft hij een opgewekte stemming. Met Peace Food bepleit hij ‘voeding voor lichaam en ziel’. Hij legt uit hoe dierlijke producten ons ziek kunnen maken en hoe onthouding ervan kan leiden tot spirituele ervaringen. Compleet met dertig veganistische recepten.

| SANTE vitamine B12, vanaf 5,95 euro | Meer informatie: www. terrasana.nl/sante mei/juni 2013 theo pt i m i st. n l 9 1

Inspiratie

sport

Kleren voor de composthoop Alle producten binnen Puma’s nieuwe InCycle-collectie

zijn gemaakt van biologisch afbreekbare en gerecyclede materialen. Zo bestaan bijvoorbeeld de basketsneakers uit katoen, linnen en bioplastic. Deze kunnen, net als de T-shirts, worden verwerkt door een compostfabriek. Ook het trainingsjack en de rugzak zijn zo ontworpen en gemaakt dat ze recyclebaar zijn. De InCycle-collectie van de Duitse fabrikant van sportartikelen is de enige kledinglijn met het keurmerk van het Cradle to Cradle Products Innovation Institute, dat producten toetst aan vijf ­criteria, waaronder een eerlijk productieproces. De InCycle-collectie is een ­onderdeel van Puma’s Clever Products-strategie, waarmee het Duitse concern het meest duurzame sportbedrijf wil worden. | A.V. | Men InCycle ­backpack, 75 euro | Meer informatie: www.puma.com

‘Mijn nieuwe Super Soulmate.’ – Oprah Winfrey

N EW YO R K TI M ES- B ESTS E LLE R

BOEK

Kwetsbaarheid vereist moed Heeft u ook wel eens gedacht:

ik ben gezond en ik ben gelukkig; er gaat binnenkort vast iets ergs gebeuren, of deze promotie is te De kracht van mooi om waar te zijn; er zit vast kwetsbaarheid een addertje onder het gras? Dan Brené Brown bent u zich aan het wapenen tegen A.W. Bruna uitgevers kwetsbaarheid. Mensen voelen zich namelijk op hun kwetsbaarst als ze het gelukkigst zijn, ontdekte Brené Brown, onderzoeker aan de universiteit van Houston. Dat is eng, en daarom gebruiken we ‘­verdedigingsmechanismen’, zoals het wantrouwen van geluk. Maar uiteindelijk hebben we alleen onszelf daarmee, want kwetsbaarheid vormt volgens Brown de kern van betekenisvolle ervaringen.

In De kracht van kwetsbaarheid, in de Verenigde Staten een bestseller, leert Brown ons hoe kwetsbaarheid onze manier van opvoeden, werken en leven kan veranderen. Het bevat onder meer een Manifest voor bezield ouderschap. Je kwetsbaar opstellen is geen teken van zwakte, zegt ze. Integendeel, het vereist moed.

Daarvoor is het volgens Brown nodig om ‘bezield’ te leven: vanuit compassie en het gevoel dat je de moeite waard bent. Uiteindelijk gaat het erom dat we onze waarden naleven. Dat maakt ons authentiek. Zonder het lef ons kwetsbaar op te stellen, zullen we onszelf en elkaar nooit dichter naderen. | D.G. BRENÉ BROWN

9 2 theo pt i m i st.nl mei/juni 2013

BESTSELLER VOOR RELATIE THERAPEUTEN EN STELLEN DIE AAN HUN RELATIE WILLEN WERKEN! Wil je een goede relatie verdiepen, een uitgedoofde relatie nieuw leven inblazen of een relatie die verkeerd dreigt te gaan redden? We zijn allemaal op zoek naar liefde, steun en verbondenheid, maar soms hebben we daar een beetje hulp bij nodig. Die hulp vind je in Houd me vast van Sue Johnson: met verhalen uit haar praktijk, verhelderend advies en praktische oefeningen leer je hoe je je relatie kunt voeden, beschermen en ontwikkelen, om verzekerd te zijn van een leven lang liefde.

SUCCES VOL TITEL: LE

VAN € VOOR €22,95 15,00 www.kosmosuitgevers.nl

kruidencursussen

Het Kruidenrijk

Dit boek is verkrijgbaar bij de (online) boekhandel Houd me vast, Sue Johnson € 15,00 - ISBN 978 90 215 526 82

Stemexpressie Ontdekkingsreizen in klank

Retraite

met Erik van Zuydam auteur van De Ontdekking van het NU

start: sept. 2013 al 25 jaar ervaring

www.kruidenrijk.nl Marius Engelbrecht

vele Open Dagen

www.stemexpressie.com

ook kruidenwebshop

06 - 48 49 43 58

‘V lak onder het rumoer van de psyche ligt een zee van stilte op je te wachten. Altijd...’

“Trossen los met Klank en Energie” van 25-5 tot 01-6 of van 21-9 tot 29-9

‘Kijk heel diep in je onrust, en je zult slechts vrede vinden.’

12167-01-58X58mm-Ode.indd 1

Innerlijk avontuur al zingend en zeilend op een Gulet langs de Turkse kust. Zorgeloos en vrij genieten, zingen en onthaasten, met zon, zee en wind als natuurlijke inspiratiebronnen.

Gertrude en Loes nemen u mee op een onvergetelijke week met helende klanken en energiebehandelingen.

Onderwijl zorgt de 4 koppige bemanning dat het u ook culinair aan niets ontbreekt! www.klankenenergie.nl

29-09-11 20:00

De Ontdekking van het NU Het antwoord op al je vragen is dit moment, zoals het is.

Verkrijgbaar in de boekhandel

Voorjaarsretraite van 3 - 6 mei Zomerretraite van 29 juni - 5 juli De retraites vinden plaats in de Ardennen.

Meer info (ook dagworkshops) op de website.

www.inzicht--nu.nl

Hartcoherentie: nu met 10% korting voor ODE lezers

www.heartmathbenelux.com/ode

onze missie Als een onafhankelijk internationaal opinietijdschrift en onlinecommunity staan wij voor vooruitgang, voortdurende mogelijkheden en de menselijke creativiteit. We weten dat er voor elk probleem een oplossing bestaat. Wij verkennen en omarmen kansen en perspectieven. In ons tijdschrift en op onze website presenteren wij de ideeën die de weg wijzen naar baanbrekende vernieuwing en de mensen die vooropgaan. Wij verbinden u met deze kansdenkers en -doeners in onze (online)evenementen en cursussen. We presenteren optimisme als een wijze van leven, omdat het uw geluk en uw gezondheid ondersteunt.

Oprichters Jurriaan Kamp, Hélène de Puy Hoofdredactie

Jurriaan Kamp (internationaal), Marco Visscher (Nederland) art director Andrea Mota

redactie

Elleke Bal, Dewi Gigengack,

Anne Vegterlo (stagiaire) correspondent

Max Christern

Chef Internet

Brenda Leensvaart

medewerkers

Hilde Bervoets, Paulo Coelho, Elbrich

Fennema, Piet Janssen, Barbara de Lange, Loesje, Ton Maas, Hielke Schouten, Harry Starren, Carl Stellweg, Pieter de Swart, Lisette Thooft Corrector

Sam Pitzalis

productiemanager

Jordan Lebrecht

Abonnementen

Het abonnementstarief voor binnen- en buitenland is € 72,50 per jaar. Het ­abonnementstarief voor het buitenland is exclusief portokosten. Studenten betalen € 49,00 per jaar (jaarlijks kopie geldige collegekaart opsturen). Een abonnement op The Optimist houdt in: een jaar lang The Optimist, de digitale nieuwsbrief van The Optimist en 30 procent korting op onze evenementen en cursussen. The Optimist behoudt zich het recht voor om eenmaal per jaar de tarieven te indexeren. Betalen via een toegestuurde acceptgiro is ook mogelijk. Hiervoor geldt een toeslag van € 2,50.

Postadres

Aanmelden

Postbus 2402, 3000 CK Rotterdam

The Optimist, Antwoordnummer 1819, 1910 VB Uitgeest t 0251 257 927 f 0251 310 405 e ode@aboland.nl i www.theoptimist.nl

Bezoekadres

De Machinist, Lokaal 13, Willem Buytewechstraat 45, 3024 BK Rotterdam t 010 22 103 13 e info@theoptimist.nl i www.theoptimist.nl Voor abonnementenvragen, zie ‘Abonnementen’ in de rechterkolom.

Brief aan de redactie

redactie@theoptimist.nl The Optimist behoudt zich het recht voor correspondentie van lezers te redigeren voor duidelijkheid of lengte. adjunct-Uitgevers

Brenda Leensvaart,

Caroline Verboom marketing & advertenties

Caroline Verboom

Nieuwe abonnees ontvangen binnen acht weken na aanvraag hun eerste nummer.

Abonnementen worden automatisch verlengd, tenzij twee maanden voor het verstrijken van de abon­­ne­ments­periode een bericht van opzegging is ontvangen per post, fax of e-mail.

Adreswijziging graag vier weken van tevoren doorgeven per post, fax of e-mail.

Wij nemen uw gegevens op in een gegevensbestand.

Deze gegevens worden gebruikt voor de uitvoering van met u gesloten overeenkomsten, zoals de ­abonnementenadministratie. Uw gegevens worden niet aan derden verstrekt.

Abonnementen internationale editie

The Intelligent Optimist, 268 Bush Street, #4419, San Francisco, CA 94104, USA. www.theoptimist.com | info@theoptimist.com

t 010 2210313 | e caroline@theoptimist.nl

voor slechtzienden

Plaza- en regeladvertenties

The Optimist verschijnt op cd voor mensen die slechtziend, blind of dyslectisch zijn, of een andere leeshandicap hebben. Via Dedicon kunt u een abonnement nemen op een voorgelezen The Optimist.

Telefoon: 0486 486 486, e-mail: info@dedicon.nl, website: www.dedicon.nl.

Marianne Seijkens t 06 29072467 | e marianne@theoptimist.nl © 2013 Ode Nederland B.V. of de individuele auteurs.

94 t heopt imist. nl mei/juni 2013

Column

Jurriaan Kamp Mede-oprichter van The Optimist en hoofdredacteur van de internationale editie, gevestigd in San Francisco.

Gloria en de schoenpoetser Optimisme werkt. Vele wetenschappelijke s tudies tonen dat aan. Maar ik vertel u daar liever drie

foto: jordan Lebrecht

verhaaltjes over.

Enkele jaren geleden was ik op bezoek in La Paz, de hoofdstad van Bolivia, voor een reportage over microkrediet. Ik was op reis met een van onze d­ ochters en op een avond na het eten liepen we in een klein straatje in het hart van de stad op weg naar ons hotel.

Opeens hoorden we iemand fluiten. Het was een vrolijke melodie. Het geluid kwam dichterbij en we waren benieuwd wie deze gelukkige boodschapper zou zijn.

Toen kwam een kleine jongen de hoek om. Hij was niet ouder dan zeven. Toen hij ons zag, hield hij op met fluiten en toonde ons een stralende glimlach. Zijn witte tanden schitterden in de schemerige straat. ‘Schoenen poetsen?’, vroeg hij.

Dat was ongeveer het laatste wat we nodig hadden, zo laat in de avond. Maar iets in zijn stralende verschijning maakte het onmogelijk om ‘nee’ te zeggen. Hij ging onze schoenen poetsen. Maar nog belangrijker: hij leerde ons een les. Hij inspireerde ons met zijn geluk en optimisme. Deze jongen wist dat er altijd weer nieuwe schoenen zouden zijn om te poetsen. Hij zag de mogelijkheden. Hij werd in armoede geboren, maar hij zal nooit arm zijn.

Recentelijk in Mexico ontmoette ik Gloria, een

We hebben alleen vandaag; op morgen kunnen we slechts hopen. En daarom moeten we van vandaag het beste maken.

serveerster. Mexico is natuurlijk een voortrekker van de mañana-wereld, waar luiheid vaak wordt gevierd. De warmte van de zon zorgt ervoor dat de meeste mensen ervan overtuigd zijn dat het leven beter trager wordt geleefd. Zo niet Gloria. Ze is ongeveer 25 en woont haar hele leven al in dezelfde cultuur van rust en passiviteit als haar familie en vrienden. Maar ze is anders.

Ze huppelt en rent, terwijl ze haar tafels bedient. Ze is een feest voor haar gasten en in de keuken is zij het lachende middelpunt van haar collega’s. Ook Gloria is een natuurlijke optimist, die altijd kansen ziet.

Dan is er mijn vriend Peter. Peter is een vijftiger, maar hij heeft het leven nog steeds niet volledig omarmd. Hij vertelt al jaren enthousiast over de dingen die hij zou willen doen. Maar hij heeft altijd redenen waarom het nog niet het juiste moment is om zijn passie te volgen. Hij blijft uitstellen en hij heeft me al vaak verteld dat optimisme naïef is en dat hij zelf meer een realist is. Dat klinkt mooi, maar zulk realisme betekent meestal pessimisme.

Peter is niet alleen. Ik zie veel vrienden in de snelle Westerse wereld aarzelen om hun passies te omarmen, terwijl ze zichzelf blijven vertellen dat het vandaag nog niet de dag is om te doen wat ze graag willen doen.

Ik weet uit ervaring hoe moeilijk dat is, ook al mag ik mijzelf een van de oprichters van dit tijdschrift noemen, dat nu The Optimist heet.

Maar er is geen excuus. We hebben alleen vandaag; op morgen kunnen we slechts hopen. En daarom moeten we van vandaag het beste maken. We moeten optimaliseren, want dat is waar optimisme voor staat.

Het is een kunst waarin Gloria en de schoenpoetser meesters zijn. mei/juni 2013 t h eo pt i m i st. n l 9 5

Roze bril

Geweld Voortdurend schrikken we op door uitbarsting en van geweld. Schietpartijen op Amerikaanse basis-

scholen. Oorlog in Syrië. Terreuraanslagen. Belgische kopschoppers. Facebookrellen. Het lijkt alsof de samenleving steeds meer gebukt gaat onder bruutheid.

Is dat zo?

Om dat te bepalen, moeten we vooral ook kijken naar vroeger. En wat dat betreft, belooft de vorige eeuw niet veel goeds. Tijdens twee wereldoorlogen en de zuiveringen van Stalin en Mao zijn vele tientallen miljoenen mensen omgebracht. Maar laten we koel blijven. Voordat natievorming doorbrak, eiste gewelddadige strijd gemiddeld nog zo’n 500 dodelijke slachtoffers per 100 duizend inwoners. Sindsdien is een afname zichtbaar. Zo was dat getal in het Frankrijk van de negentiende eeuw nog maar 70. De twintigste eeuw: 60. Inmiddels is het verder gedaald tot 0,3.

Het Human Security Report meldt dat het aantal gewapende conflicten met 40 procent is gedaald sinds het einde van de Koude Oorlog. Het aantal dodelijke slachtoffers per conflict is bovendien opvallend laag. Dat is wat vreemd om op te ­schrijven, want iedere dode is er natuurlijk één te veel, maar de cijfers zijn veelzeggend.

Het aantal oorlogen met meer dan duizend doden per jaar is sinds 1988 gedaald met 78 procent.

Nog maar enkele eeuwen geleden was geweld overal. Regio’s en stammen waren voortdurend verwikkeld in slagvelden. Onthoofdingen waren publiek vermaak. Ketters en heksen werden op de brandstapel gegooid. Een meningsverschil of belediging kon leiden tot een steekgevecht met dodelijke afloop. In de vijftiende 9 6 t h eo pt im i st.nl mei/juni 2013

eeuw waren 100 op de 100 duizend doden in Europa het gevolg van moord; tegenwoordig is dat er nog maar 1.

Wat verklaart nu de spectaculaire afname van geweld? In Ons betere ik lazen we dat Harvardprofessor Steven Pinker een aantal redenen gaf. Natievorming beteugelde de aandrang om het land van de buren te stelen of de voortdurende dreiging van een vijandelijke invasie.

Zo kon geopolitieke stabiliteit ontstaan. De opkomst van democratie zette een rem op de uitwassen van een tirannieke overheid. Internationale handel maakte van landen zakenpartners, waardoor vrede economisch aantrekkelijk werd. Een algemeen proces van beschaving zorgde voor steeds meer zelfbeheersing.

Niet voor alle indicatoren zien we een almaar, eeuwig dalende lijn. Maar genoeg metingen laten een voortgaande daling zien. In Amerika meldde de FBI per 100.000 inwoners 758 gevallen van gewelddadige criminaliteit in 1991; in 2010 waren dat 404 gevallen. Echtgenoten die elkaar om het leven brengen, daalde van 1,3 per 100 duizend in 1976 gestaag tot 0,5 nu. Data over de hele wereld zijn notoir onbetrouwbaar, maar ook hier is dezelfde ontwikkeling gaande. In 2002 werden bij de Verenigde Naties door 94 landen zo’n 332 duizend moorden gemeld; in 2008 waren dat er 289 duizend. In die periode daalde het aantal meldingen in 68 landen.

Het is heel menselijk om gruwelijke periodes als wereldoorlogen en incidentele uitbarstingen van zinloos geweld te onthouden en te vergeten dat in vorige eeuwen ook velen stierven aan gewelddadigheden. Feit is dat er tegenwoordig aanmerkelijk minder geweld is dan vroeger. De kans is groter dat u in een zwembad komt te verdrinken dan een gewelddadige dood te sterven.

Dat is een luxe die niemand buiten deze generatie heeft gekend. Wij concluderen dan ook: wij leven in het meest vreedzame tijdperk ooit. | The optimist Ga naar www.theoptimist.nl/rozebril voor meer informatie over onze bronnen. Gaat u gebukt onder ernstige ­zorgen over de vooruitgang in de wereld? Stuur een e-mail: rozebril@theoptimist.nl.

foto: rogelson/shutterstock.com

Gaan we gebukt onder een toename van bruutheid? The Optimist zoekt het uit.

Delen maakt gelukkig!

Zorg jij voor handen aan het bed, voor veiligheid op straat, voor leefbaarheid in de buurt of voor welzijn van mensen?

Ben je benieuwd naar ervaringen van jouw collega’s, van ‘klanten’ of van partners in het werk?

Vind je dat vernieuwing ‘klein’ moet beginnen, vanuit vraagstukken (en oplossingen) uit de praktijk?

Dan ben jij klaar om te werken (en te leren) op het Gouden Gieter Ontwikkelplein!

Meer weten?

www.goudengieter.nl of mail info@goudengieter.nl

Een initiatief van ORION Duurzaam leren

Foto: UNHCR/B.Sokol/November 2012

UNHCR en de Postcode Loterij.

Syrische kinderen in een vluchtelingenkamp bij Doniz, Irak.

Bijvoorbeeld:

Alles geven voor hun welzijn.

In Syrië gaat de bloedige strijd tussen president Assad en allerlei oppositiegroepen in alle hevigheid door.

De afgelopen anderhalf jaar zijn ruim 700.000 Syriërs gevlucht voor de verwoestende burgeroorlog die in hun land wordt uitgevochten. De meesten hadden een gezin, werk en een huis, kortom, een normaal leven. Nu moeten ze zien te overleven onder erbarmelijke omstandigheden, in provisorisch ingerichte kampen waar zo ongeveer aan alles een gebrek is.

Buurlanden De honderdduizenden Syrische vluchtelingen staken met gevaar voor eigen leven de grens over naar Egypte,

Irak (foto), Jordanië, Libanon en Turkije. In al die landen probeert UNHCR, de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, hen zo goed mogelijk op te vangen.

Een hels karwei, want het aantal vluchtelingen groeit met de dag. Als de rampzalige situatie in Syrië blijft voortduren, zullen in juni naar verwachting meer dan een miljoen Syriërs op de vlucht zijn.

Dragelijk UNHCR stuurt hulpverleners, maar ook tenten, dekens, kookgerei, sanitaire voorzieningen, kacheltjes, water en voedsel naar de buurlanden van Syrië. De organisatie vecht voor het welzijn van de vluchtelingen en doet er

Samen maken we het verschil.

alles aan om hun leven enigszins dragelijk te maken.

Niemand weet wanneer ze weer naar huis kunnen.

Maar tot die tijd zal UNHCR de Syrische vluchtelingen niet aan hun lot overlaten.

Dankzij u...

Dankzij de deelnemers van de Postcode Loterij heeft UNHCR sinds 2002 een totale bijdrage ontvangen van 17,2 miljoen euro. Door mee te spelen met de Postcode Loterij steunt u het werk van UNHCR en 88 andere goede doelen.

Kijk op www.postcodeloterij.nl