The Optimist NL 164 april mei 2015

JUBILEUMEDITIE ACTIEPRIJS

€ 4,95 E VOORH

THEOPTIMIST.NL €4,95 LENTE 2015 NR. 164

EN

GET A CERTIFICATE IN TRANSFORMATIVE MEDICINE STARTING MAY 9!

Celebrated European physician Ruediger Dahlke is leading the first English-language training in his radically innovative approach to health. In this online course, he’ll teach you to read the body’s clues to fuel your spiritual, physical and psychological development.

If you’re one of the select group of students chosen to take part in this initial cohort, you’ll learn all you need to heal yourself or coach others in a health-care career, including:

How to use transformative medicine to prevent disease

How to diagnose and treat most illnesses

How to use the body as a vehicle to greater consciousness

This course is a hotbed of powerful new ideas in fields from medicine to metaphysics, philosophy to psychology. It will challenge the status quo. And it will make connections between brain and body, everyday and sacred, and, of course, illness and healing.

If you want to develop a unique vision for your life or your professional practice, you want to join the inaugural class of the Certificate in Transformative Medicine.

Find out more: theoptimist.com/dahlke

Welkom

Boodschapper van de toekomst

FOTO: JORDAN LEBRECHT

IN FEBRUARI 1995 VERSCHEEN HET EER-

ste nummer van Ode, de voorganger van The Optimist. Op pagina 2 schreef ik destijds: ‘Voorop staat de lach van Ode. Voluit en ongeremd. Met die spontaniteit kijken we naar de wereld om ons heen. Soms lijkt er nog maar weinig plaats voor optimisme.

Er zijn vandaag veel lijnen richting doem en ellende te trekken. De hoop op verandering - verbetering - schijnt voor de nostalgie: de herinnering aan de jaren zestig. Ode wil een andere werkelijkheid in zicht brengen. Vaak buiten het bereik van de gevestigde media komen steeds meer publicaties op die een andere realiteit schilderen. (…) Wij proberen het nog niet betreden pad. We willen open en uitnodigend zijn. En we staan slechts op één barricade: die van de mogelijkheden.’

Toen, twintig jaar geleden, was duurzaamheid nog nauwelijks een begrip. En meditatie was al helemaal iets van zwevers op wie de meesten neerkeken. Toch waren dat onderwerpen die wij meteen oppakten. Net zoals microkrediet als een veelbelovende methode om armoede te bestrijden. Nu zijn dat allemaal bekende en gevierde begrippen - ontsnapt aan de onderstroom waarvan Ode destijds de kroniek was. In directiekamers wordt tegenwoordig gemediteerd. En Muhammad Yunus ontving de Nobelprijs voor de Vrede.

Door de opmars van die nieuwe inzichten wordt mij wel eens voorgehouden dat The Optimist als boodschapper van de toekomst haar tijd heeft gediend.

Niets is minder waar. Het lijkt dat de moderne economie in hoog tempo en in rechte lijn afsnelt op een samenleving met slimme koelkasten die aan je telefoon vertellen wat je in de supermarkt moet kopen - en nog meer van dat soort innovatie. Met andere woorden: we kunnen onze toekomst ongeveer zien.

Misschien is dat voor een deel waar. Het is waarschijnlijker dat we intens, en soms zelfs ruw, verrast zullen worden door nieuwe mogelijkheden. En daarvan zien we er elke dag vele. Als we één ding leren van onze nieuwe dagelijkse digitale nieuwsservice, The Optimist Daily (zie www.theoptimist.nl/daily), is het dat er simpelweg niet genoeg problemen zijn voor de oplossingen die zich elke dag weer aandienen. Vanaf de redactie van The Optimist zien we onder meer: • Distributie van schone, duurzame energie zonder dikke kabels en grote elektriciteitscentra; • Door de natuur geïnspireerde industriële processen gebaseerd op overvloed - niet schaarste en zuinigheid - en waarbij het ‘afval’ van het ene proces, de ‘grondstof’ voor het volgende proces levert; • Meditatie als instrument voor wereldvrede; • Genezing door de geest in plaats van door chirurgie en medicijnen; • Creatie van je eigen werkelijkheid door bewust denken.

Sommige van deze concepten zijn vandaag uitdagender dan duurzaamheid of meditatie waren in 1995. Niet al deze ideeën zullen werkelijkheid worden, en andere die we nu nog helemaal niet zien, zullen voor nog meer verrassing en verandering zorgen. Daarom blijft het maken van The Optimist een voorrecht.

We maken ons samen met u graag op voor de volgende twintig jaar.

DAT IS PAS NIEUWS! Een derde van de Nederlandse bevolking zet het nieuws op radio of televisie met enige regelmaat uit omdat de berichtgeving te negatief is, blijkt uit een opinieonderzoek naar nieuwsbeleving van TNS NIPO. Het onderzoek werd uitgevoerd in opdracht van muziekstation Sublime FM en The Optimist.

Een ander opmerkelijk inzicht uit het onderzoek is dat meer dan de helft van de mensen zegt neerslachtig te worden van het nieuws.

Uit open antwoorden van deze groep blijkt dat zij geloven in de positieve uitwerking van positief nieuws op de gehele maatschappij.

The Optimist werkt samen met Sublime FM aan de productie van het ‘Nieuws van de Vooruitgang’, dat dagelijks elk halfuur op het muziekstation wordt uitgezonden, en aan de website The Optimist Daily, waarvoor elke dag oplossingsgerichte nieuwsberichten worden geselecteerd. Zie ook pagina 6. | MEER INFORMATIE: THEOPTIMIST.NL/DAILY EN HETNIEUWSVANDEVOORUITGANG.NL

jjk@theoptimist.com LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 1

Optimaliseer je leven Het Optimist lidmaatschap brengt: oplossingsgericht nieuws, via vele kanalen.

Beter nieuws…

voor jou…

Wat artsen Angelina Jolie niet vertelden Levenslessen van een Japanse schoolmeester Intuïtie: besliskunde voor beginners

EN

VOORHE

Bokser en boeddhist

THEOPTIMIST.NL € 9,75 BPNOVEMBER/DECEMBER 2013

The Optimist Daily

PLUS NR. 157

Lucia Rijker vond het geluk niet in haar wereldtitels, maar in zichzelf.

Helpt neurofeedback bij ADHD’ers?

Magazine

Digitale editie

Nog geen lid van The Optimist?

Meld je NU aan via de website en ervaar dagelijks de voordelen van het lidmaatschap!

n, elke dag! en voor de wereld

EER T I F O PR NU! aand m ,95 per NU € 9 4,- per jaar of € 8

The best, most simple

strategy to live a long, healthy, happy and successful life JURRIAAN KAMP

Editor, The Intelligent Optimist

Webinars & Specials

Toegang tot het online archief

www.theoptimist.nl/nu

46 OMSLAGARTIKEL

Feest!

24 Supplementen Het nut van supplementen? Ze brengen ons verlichting!

DOOR ALBERTO VILLOLDO

32 Bevrijd uw stem Zing en open u voor uw diepste kern.

DOOR LISETTE THOOFT

OMSLAGILLUSTRATIE: CENSUUR/CENSUUR.COM

Al 20 jaar brengen we inspiratie voor oplossingen en vooruitgang.

In deze jubileumeditie een greep uit 20 van onze beste verhalen.

Inhoudsopgave Lente 2015

83 Kroniek van de onderstroom

66 Unschooling Maak kennis met het even radicale als logische alternatief voor school.

DOOR ELLEKE BAL

DE BESTE VERHALEN DIE ONS INSPIREREN

Overvloed: een andere manier om naar onze uitdagingen te kijken

Kroniek van de onderstroom De ware betekenis van overvloed

Mythes over radicalisering

Editie 11

De grote uitdagingen van onze tijd door een andere bril bezien.

Door JORDAN GREENHALL Overgenomen uit MEDIUM

O

NS POLITIEKE EN ECONOMIsche systeem is door de eeuwen heen meestal een reactie geweest op het probleem van de verdeling gevan schaarse grondstoffen. In de lange schiedenis van ons huidige systeem stond het idee dat sommigen welvarend waren en anderen niet, nauwelijks ter discussie. als Dat iemand honger moest lijden, werd natuurwet beschouwd. De vraag was alleen wie. Het was simpelweg zo dat er niet steeds voldoende (voedsel, huizen, wagens, enzovoorts) beschikbaar was. Als gevolg daarvan luidde de enige zinvolle vraag hoe er beslist moest worden wie iets kreeg en wie niet. verwat heel zijn Door de eeuwen heen te schillende manieren om die beslissing nemen de revue gepasseerd en ons huidige neoliberale systeem kan worden beschouwd Tot als top predator van de schaarstejungle. dusver was dit het meest effectieve systeem om schaarse grondstoffen te verdelen, dankhet zij een heel eenvoudige logica: zij die best in staat zijn om schaarse grondstoffen grootste te produceren, hebben recht op het deel van de opbrengst, en zij die het minst produceren, hebben pech.

In zijn meest optimale vorm is het een gruwelijk efficiënt motivatiemechanisme.

Wie hard werkt en veel produceert, wordt de rijkelijk beloond. Wie niet bijdraagt aan gezamenlijke welvaart, mag in armoede creperen. Het geniale van deze benadering is dat ze op individueel niveau de producaantiviteit stimuleert. Elk individu wordt te gemoedigd (en gedwongen) om zijn best doen zoveel mogelijk welvaart te generevoor ook daarmee en zichzelf, ren – voor de samenleving als geheel.

Aan het begin van de twintigste eeuw begon zich in het Westen een ingrijpende verschuiving af te tekenen. Veel schaarse 83 LENTE 2015 THEOPTIMIST.NL

VERHALEN

VOORUIT, MET ONDER MEER:

15 Nooit meer een energierekening GEZONDHEID

24 Supplementen

en verlichting

Advies van een sjamaan voor de versnelde route naar verlichting.

ZINGEVING

32 Stembevrijding Hoe Jan Kortie een therapievorm bedacht rondom het zingen. Lisette Thooft probeerde het uit.

38 Sprookjesachtig Voor een wereld vol magie hoeft u niet naar fantasieboeken te grijpen. Deze prachtige foto’s volstaan.

LEVEN

46 20 jaar Een terugblik op 20 van onze meest bijzondere verhalen.

19 Groenten ruilen voor een klusje 21 De oplossing voor infecties in ziekenhuizen 22 Lisa Staal wil op scholen lessen in

persoonlijke ontwikkeling

66 Leren zonder school Unschooling is voor steeds meer ouders en kinderen een logisch en goed doordacht alternatief voor school.

RUBRIEKEN

06 Dialoog 08 Ode aan: S,akirin moskee

DUURZAAMHEID & INNOVATIE

74 Walden Halverwege de negentiende eeuw trok Henry David Thoreau zich terug in de natuur – en merkte de transformerende kracht van zijn beslissing. Een fragment uit Walden, een klassieker die nog altijd inspireert.

80 Wie het weet…

Eindelijk: een nieuwe bestuursvorm met maximale zeggenschap voor iedereen die dat wil – maar zonder eindeloos gepolder.

10 Ode aan: Chantelle Winnie 12 The Optimist: Evenementen en cursussen 31 Column Paulo Coelho 45 Column Lisette Thooft 73 Column Harry Starren 83 Kroniek van de onderstroom 89 Eten: Bacteriën 91 Inspiratie: Boeken en producten 96 Roze bril: Is er meer terrorisme?

Dialoog MENSEN

Eindelijk leeft ze ANGELA VAN BEBBER GEEFT LEZINGEN, VOORLICHTINGSBIJ-

Optimist van de maand Angela van Bebber Alles mag er zijn Tilburg

eenkomsten en interviews over de thema’s die haarzelf bezighouden: transseksualiteit en verdraagzaamheid. Ze wordt regelmatig gevraagd om gastlessen te verzorgen op scholen (van basisonderwijs tot roc en hbo) of als ‘levend boek’ te fungeren. Ook RADAR, het antidiscriminatiebureau, weet haar altijd te vinden.

Haar doel is: meer verdraagzaamheid. Tot 2003 heeft Angela als man geleefd en nu ze een vrouw is, is ze veel gelukkiger. In 2009 verscheen haar boek over dit thema: Eindelijk, ik lééf. Ze is voortdurend aan het netwerken. Ze is heel actief op de sociale media en doet daar onder meer ‘oproepen’ voor meer verdraagzaamheid en begrip in de samenleving. Ik heb grote bewondering voor haar doorzettingsvermogen, haar eerlijkheid, haar integriteit, bescheidenheid en begrip, ook voor mensen die haar levensverhaal niet kunnen begrijpen. Ook heb ik er groot respect voor dat ze steeds opnieuw uit haar comfortzone durft te stappen, omdat het zo belangrijk voor haar is om haar missie uit te dragen.

In Tilburg gaf Angela onlangs een lezing bij Fontys Hogescholen op het Nu&Straks Kwaliteit van leven-festival. Ze is voorgedragen voor de Emancipatieprijs 2015 van de stad. Ik ken haar vanuit Tilburg in Dialoog. Ik attendeer u graag op deze fantastische vrouw, omdat ze het door haar open manier van met mensen in gesprek gaan, verdient om aandacht te krijgen. | JULIA VAN DE GRIENDT, MOERGESTEL, LEZER VAN THE OPTIMIST | MEER INFORMATIE: WWW.ALLESMAGERZIJN.ANGELAVANBEBBER.NL

ENQUÊTE

EEN DERDE VAN DE NEDERLANDSE BEVOLKING ZET HET NIEUWS

op radio of televisie met enige regelmaat uit omdat de berichtgeving te negatief is, zo blijkt uit een opinieonderzoek naar nieuwsbeleving van TNS NIPO. Het onderzoek werd begin 2015 uitgevoerd in opdracht van muziekstation Sublime FM en The Optimist. Vooral vrouwen en jongvolwassenen (tot 34 jaar) zeggen het wel eens uit te zetten; bijvoorbeeld omdat ze anders niet kunnen slapen.

Maar liefst 31 procent van de mensen, onder wie vooral hoogopgeleiden, zet de televisie of radio niet uit, maar vindt de toon van het nieuws wel veel te negatief.

Voor het onderzoek is een grote en representatieve steekproef gebruikt van tweehonderdduizend respondenten. Het doel was meer inzicht verkrijgen in de nieuwsbeleving van mensen in Nederland.

Een ander opmerkelijk inzicht uit het onderzoek is dat meer dan de helft van de mensen (54 procent) zegt regelmatig neerslachtig te worden van het nieuws. Uit open antwoorden van deze groep blijkt

6 T H EO PT I MI ST.NL LENTE 2015

dat sommigen bang zijn dat nieuws met te weinig nuance wordt gebracht, of dat door media te zeer wordt gefocust op rampen en niet op oplossingen. Ook blijkt dat zij geloven in de positieve uitwerking van positief nieuws op de gehele maatschappij. Mensen schreven bijvoorbeeld: ‘We moeten elkaar niet de put in praten, maar juist elkaar stimuleren om het beter te doen.’ En: ‘Nu lijkt het soms alsof er niets meer goed is in de wereld.’

Met positiever gestemd nieuws zou ‘de burger weer moed kunnen krijgen’. Een kwart van de mensen (26 tot 28 procent) denkt dat positief nieuws, een positief effect zal hebben op hun eigen welzijn.

The Optimist werkt samen met Sublime FM aan de productie van het ‘Nieuws van de Vooruitgang’, dat dagelijks elk halfuur op het muziekstation wordt uitgezonden, en aan de website The Optimist Daily, waarvoor elke dag oplossingsgerichte nieuwsberichten worden geselecteerd. | MEER INFORMATIE: WWW.THEOPTIMIST.NL/DAILY EN WWW.HETNIEUWSVANDEVOORUITGANG.NL

FOTO’S: PIETER DESWART; GALYNA ANDRUSHKO/SHUTTERSRTOCK

Het is tijd voor een nieuw soort nieuws

TOP TWEET

Paulette van Ommen @PaulettevOmmen Mijn ontdekking van deze week: jazz radiozender @SublimeFM met tussendoor optimistisch nieuws via @JoinOptimism #leuk

BRIEVEN

Immensyourself.nl @immensyourself The Optimist, Een prachtig opinieblad! @JoinOptimism #haalmeeruitjezelf

Stereotype

Ik zag in jullie bijlage bij NRC Handelsblad (22 november) een foto van de gehouden brainstorm (‘Lenige geesten’, pagina 20). Ik telde zeven heren en één vrouw die aantekeningen maakt. Om er zeker van te zijn dat zij niet een secretaresse was, ben ik in het artikel nagegaan wie de deelnemers aan het gesprek waren. Daaruit bleek dat de dame niet een secretaresse is. Misschien is het beter een dusdanige foto te publiceren die niet het gevaar loopt stereotiepe reacties op te roepen. Dat zou een foto kunnen zijn van een vrouw die aan zeven heren iets uitlegt.

Het zou mij optimistischer maken.

Bart Wijnberg Noot van de redactie: Het betrof hier een foto bij het verslag van een door ons georganiseerd rondetafelgesprek, waarvoor we een aantal pionierende organisaties hadden gevraagd. De redactie had geen invloed op de deelnemers.

Kansen zien

Hoewel de media, behalve The Optimist, voortdurend hun uiterste best doen om ons de put in te praten, is er genoeg goed nieuws om optimistisch te zijn. Laatst stond in The Optimist een verhaal over de

ouder ­wordende mens. Dat kun je als een ­bedreiging zien als we ons niet weten los te maken uit het oude economisch denken.

Maar: veel van die ouderen zetten nog hun kennis en ervaring in. Kijk naar al die ouderen die o­ nmisbaar zijn als vrijwilliger in de gezondheidszorg, naar al die grootouders die met hun kleinkinderen op stap gaan.

Duurzame ontwikkeling betekent voor mij een betere wereld voor onze (klein) kinderen. Dat gaat dus over alles waardoor we het leven beter kunnen maken. Op het moment dat onze kleindochter geboren werd, fietste ik naar de klimaatconferentie in Kopenhagen om aandacht te vragen voor het klimaat van komende generaties. ­Onderweg bedacht ik wat ik zelf nog meer kon doen voor die wereld. Dat is heel veel.

Gastlessen geven op basisscholen, conferenties over duurzaam ondernemen organiseren, aandacht vragen voor gezond voedsel, enzovoorts. Tijdens die gastlessen vraag ik aan de kinderen wat ze zelf kunnen doen.

Uit hun antwoorden blijkt dat ze het best begrijpen; ook kinderen uit groep vijf. Dat is geweldig om te zien.

We komen erachter dat het slimmer is om grondstoffen te gebruiken in plaats van te verbruiken; dat we door afval scheiden vrijwel geen restafval meer overhouden en dat dus ook de afvalrekening omlaag gaat.

Als je kansen ziet in plaats van problemen, wordt ons ­leven en dat van onze (klein)kinderen zoveel aangenamer.

Pieter A. Parmentier Apeldoorn

Goed nieuws

Hartelijk bedankt voor The Optimist Daily, de dagelijkse optimistische mail met positief nieuws! Ik word er zo vrolijk van. Ik lees nog maar één keer per week de gewone krant. Als ik hem uit heb, ben ik somber en kan ik vaak huilen van alle ellende. Maar nu begin ik mijn dag met goed nieuws. Goed werk van jullie.

Sonja Molendijk

Iedere dag optimisme

Geweldig, ik geniet van de bijzondere onderwerpen van de Daily! Succes met uw optimistische onderwerpen in deze doemdenkende maatschappij.

Yvonne Noordam-Weygers Ook reageren? Mail naar redactie@theoptimist.nl.

Omwille van duidelijkheid kan de redactie bijdragen inkorten of redigeren.

Suzan @Sannesuus Beste nieuws vandaag! @JoinOptimism: Alleen maar

Thea Helmerhorst @TheaHelmerhorst ‘We stoppen niet met spelen omdat we

dénken aan lichaamsbeweging is al goed voor je gestel

ouder worden, maar we worden ouder omdat we stoppen met spelen’ George Bernard Shaw via @JoinOptimism

Anne van Dalen @vanDalenAnne @JoinOptimism Zelf doen? Goed zo. Doe

Danny van Heusden @dannyvh @JoinOptimism Genieten in Dubai van het

lekker @Klean_nl en simpel: raap elke dag 1 stuk #plastic #zwerfafval en

nieuwste nummer. Mijn Favoriet 1. Gebruiken Slim, Eigen Dom. 2. Bewustzijn

maak een @zwerfie

voorbode van Verandering

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 7

Ode aan de S,akirin moskee Istanboel, Turkije

8 T H EO PT I MI ST.NL LENTE 2015

De eerste moskee ontworpen door een vrouw

FOTO: Epa European Pressphoto Agency b.v.

IN TURKIJE STAAN MEER DAN TACHTIGDUIZEND MOSKEEËN. Die zijn allemaal gebouwd door mannen. Op één na. Die ene is de S,akirin moskee in Istanboel, ontworpen door Zeynep Fadillioglu.

Dat is niet de enige reden waarom het gebouw uniek is. Fadillioglu probeert in al haar werk zowel de magie van het Ottomaanse rijk als moderne kunst mee te nemen. ‘Een moderne kijk op traditionele waarden’, noemt ze dat zelf. Met die blik ontwierp ze ook deze moskee. Het is een moderne, progressieve moskee geworden. Dat is onder meer te zien aan de gebedsruimte voor vrouwen. Hoewel alle moskeeën een aparte gebedsruimte voor vrouwen hebben, zijn dit vaak donkere ruimtes, achteraf gelegen.

Fadillioglu zorgde ervoor dat vrouwen in ‘haar’ moskee een prachtig, open balkon tot hun beschikking hebben. De moskee is een trekpleister voor gelovigen en toeristen. | P.B.

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 9

Ode aan Chantelle Winnie

1 0 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

Mooier als je jezelf bent

FOTO: SAM ARONOV/SHUTTERSTOCL.COM

IN NEDERLAND HEBBEN ONGEVEER 240.000 MENSEN VITILIGO: een chronische huidaandoening waardoor langzaam het pigment uit de huid verdwijnt en witte vlekken ontstaan. De Amerikaanse Chantelle Winnie, een twintigjarig model met vitiligo, veroverde het afgelopen jaar de internationale catwalks en fotoshoots, en werd in korte tijd wereldberoemd. Opgroeien was voor haar niet gemakkelijk: ze werd als kind veel gepest en uitgescholden voor zebra of milky, en veranderde noodgedwongen regelmatig van school. Maar uiteindelijk heeft ze geleerd om van zichzelf te houden, en de rest van de modewereld houdt nu ook van haar.

Haar doorbraak is behalve een overwinning op zichzelf, ook een overwinning op de mode-industrie te noemen, een wereld die doorgaans zo vol zit met vastgeroeste ideeën over perfectie.

De Londense ontwerper Ashish zegt dat Winnie voor zijn show casten ‘ook een statement is tégen stereotypes op de catwalks’ was, en dat zij een nieuw soort rolmodel kan zijn voor jonge vrouwen. | P. B.

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 1 1

Evenementen en cursussen met onze

Nassim Haramein

Oneindige mogelijkheden

favoriete denkers en doeners.

en em Ev en

www.theoptimist.nl/ evenementen

t

Blijf op de hoogte:

Wetenschapper Nassim Haramein zet de natuurkunde – en uw wereld – op z’n kop. Haramein heeft zijn leven gewijd aan de speurtocht naar de oorsprong van ons bestaan. Daarbij heeft hij inmiddels behoorlijk wat vorderingen gemaakt en staat hij misschien wel op het punt een bron van energie te ontsluiten die de m ­ ensheid en onze huidige beschaving ingrijpend zullen veranderen.

Lees ook het ­interview met Nassim Haramein op pagina 70 van het herfstnummer. Tijdens dit webinar zal ­Haramein u alles vertellen over zijn baanbrekende ontdekkingen.

Datum: 9 april 2015 / Taal: Engels

Michael Shellenberger en Ted Nordhaus ‘Leu ker dan avo ndje e TV k en ijke n!’

Ann et va n de deed Wet mee erin met g, ‘De de c voed u rsus selz andl oper ’

De nieuwe milieubeweging

Evenement

Rüdiger Dahlke

s

Certificaat transformatieve geneeskunde

Cu rs u

Hoe werkt het?

Via webinars (eenmalige evenementen of meerdelige cursussen) brengen wij u rechtstreeks in contact met de pioniers over wie we schrijven. Een webinar volgt u thuis op de computer of iPad. Na uw online registratie en betaling ontvangt u een link waarmee u een programma kunt downloaden, zodat u de bijeenkomst kunt volgen via een livestreamvideo. Elk webinar wordt ingeleid en begeleid door onze redactie. U kunt vragen stellen aan de spreker via chat of e-mail. Achteraf krijgt u een link naar de opname van het webinar. Ga voor meer informatie graag naar onze site: www.theoptimist.nl/evenementen

Met een benadering van milieuproblemen die ze ‘ecomodernisme’ hebben genoemd, zijn Michael Shellenberger en Ted Nordhaus de geestelijk vaders van een nieuwe beweging.

Zie het interview in onze uitgave van juli/augustus 2014. Tijdens dit webinar vertellen ze waarom de natuur is gebaat bij een nieuwe opvatting van milieuzorg. Dit is een unieke kans om hen vragen te stlelen. Wat vinden ze van consuminderen? Hoe staan ze tegenover kernenergie? Dit webinar is voor iedereen die geeft om het milieu en kennis wil nemen van een andere zienswijze.

Datum: 8 mei / Taal: Engels

Van acne tot kanker, ongelukken tot depressie, alles wat gebeurt in ons lichaam is een boodschap van onze psyche. Dat is de filosofie van de Duitse arts Rüdiger Dahlke. Wanneer we ziek zijn, probeert ons lichaam ons iets te vertellen, zegt hij. De kunst is om te luisteren. Het interpreteren van die signalen zet u op een interessant pad, dat leidt langs Dahlke’s ideeën zoals De Wet van het Lot en de Twaalf Archetypen. U leert zijn gedachtengoed tijdens deze cursus intensief kennen, en u zult na deze cursus zijn ideeën zowel persoonlijk als professioneel kunnen inzetten.

Data: 9 mei & 20 december, 2015 / Taal: Engels

Jean Shinoda Bolen

In de geest van Artemis

Cu rs us

Vandaag de dag maken honderdduizenden initiatieven van vrouwen het verschil. Ze helpen lokale economieën te stabiliseren, voeden de armen, en maken de wereld veiliger en minder gewelddadig.

Psychiater Jean Shinoda Bolen legt uit waarom en hoe deze beweging tot stand is gekomen, in haar onlangs verschenen boek Artemis: The Indomitable Spirit in Everywoman. Bolen is bekend van haar boeken over de psychologie van de vrouw, waarin ze haar feministische inzichten combineert met de Jungiaanse archetypische psychologie. In deze cursus van drie delen motiveert ze vrouwen op zoek te gaan naar hun kracht, en die in te zetten voor positieve verandering. Lees ook ons artikel over het werk van Bolen in het afgelopen winternummer, vanaf pagina 36.

Data: 28 maart, 4 en 11 april 2015 Tijd: 17.30 uur - 19.00 uur Taal: Engels

Alberto Villoldo

Ev en

em

en

t

De sleutel tot lang leven Alberto Villoldo is medisch antropoloog en psycholoog. Meer dan twintig jaar bestudeerde hij de geneeswijzen van de sjamanen in het Amazonegebied. Voeding was volgens Villoldo de sleutel tot hun gezondheid en lange levensduur. Tijdens dit gratis evenement vertelt hij hoe de sjamanen voeding gebruikten om gezonde hersenen en een gezond lichaam te laten ontwikkelen. Sterker nog, ze zagen voeding als een manier om een groter bewustzijn te creëren. Lees er alles over in zijn essay op pagina 26 in dit nummer, waarin Villoldo schrijft: ‘Het dieet van de sjamanen is caloriearm en rijk aan voedingsstoffen, met overwegend bladgroente. Bovendien hadden ze kennis van de heilige planten waarmee de ‘onsterfelijkheidsgenen’ konden worden geactiveerd.’ Bent u nieuwsgierig? Doe dan gratis mee aan dit webinar!

Datum: 26 mei 2015 / Taal: Engels

Unschooling voor beginners

Bevrijd je stem

en Ev en em

em en Ev en

Blake Boles volgde zelf ooit keurig het paadje van de basisschool naar de universiteit, maar raakte in 2003 in de ban van unschooling. Tegenwoordig wordt hij gezien als expert in de unschooling-beweging. Hij figureert dan ook in ons artikel over unschooling in deze uitgave. Boles schreef er meerdere boeken over, zoals College without high school. Als ondernemer organiseert hij reizen en leerprogramma’s voor unschoolers. Tijdens dit evenement vertelt hij over zijn dagelijks werk met tiener-unschoolers. Ook krijgt u een primeur: hij zal vertellen over zijn spannende nieuwe unschooling-project.

Datum: 24 juni 2015 / Taal: Engels

t

Jan Kortie

t

Blake Boles

Wie zingt, kan zich openen voor zijn diepste kern. Daarom bedacht Jan Kortie een therapievorm rondom het zingen: stembevrijding. Kortie: ‘Met zingen kun je vrij snel terechtkomen bij de vraag “wat is nou eigenlijk mijn lied”, en dus ook bij de vraag “Wie ben ik echt?”. Bent u na het lezen van dit artikel naar het werk van Jan Kortie? Doe dan mee aan dit online webinar. Hij zal u inwijden in de wereld van de stembevrijding, vertellen wat zingen voor u kan betekenen.

Zingen is volgens Kortie uiteindelijk niet moeilijker dan praten.

Datum: 9 juni 2015 / Taal: Nederlands

“Mijn makeover zomer olie.

Ik voel me herboren.

Dank je Amanprana.“ Emmanuelle Boidron, Franse actrice

s s s s

s s s ss s

ss

s

s s s 3PJOHHTZ LU NLaPJO[Z]LYaVYNPUN ]HU (THUWYHUH PZ UH[\\YSPQR LMĂ„JPwU[ LU ]VLKLUK Amanprana zegt: “doe niets op je huid wat je niet eten kanâ€?. De wetenschap heeft uitgebreid bewezen dat onze huid doorlatend is. Vele substanties kunnen via de huid ons lichaam binnendringen en in ons organisme terechtkomen. ‘Shangri-La’: ORAC-serum voor het gezicht en oogcontouren

10/10 VAN RITA STIENS

Shangri-la is een diep werkend ORAC-serum (antioxidanten) dat alle huidlagen versterkt door haar kleine moleculaire structuur van de etherische oliĂŤn. Shangri-la is supervoeding.

Shangri-la verbindt en versterkt alle elementen van de huidstructuur. Gladdere gelaatstrekken en een stralende teint zijn het resultaat. De huid wordt opgelift en zichtbare tekenen van vermoeidheid vervagen.

Shangri-la oogcontouren gezichtsserum voor de eeuwige jeugd, voor een zichtbaar jongere huid, gladdere gelaatstrekken en een stralende teint. ‘Alana‘: de milde make-up reiniger voor onze gevoelige oog- en gezichtshuid De milde make-up verwijderaar 10/10 voor gevoelige ogen en gezicht, VAN RITA STIENS zonder prikkend of branderig gevoel. Alana verwijdert ook

SUPER VOEDING

info www.noble-house.tk

lippenstift, onzuiverheden, zonnecrème en waterproof make-up. Bevat natuurlijke vit. E (ORAC) en meer dan 10

verschillende carotenen. Een proactief boeket dat de huid voedt en een jeugdige uitstraling geeft. Roomse Kamille werkt kalmerend op de ogen, vooral bij de gevolgen van vermoeidheid en irritaties. Het is verzachtend en ontspannend voor de huid. ‘Razoli’: gladscheren 10/10 zonder irritaties of rode huid VAN Razoli van Amanprana zorgt ervoor RITA STIENS dat het scheren zachter, gladder, sneller en makkelijker verloopt door het creĂŤren van een gladde barrière tussen de huid en het scheermesje. Zowel voor hem als voor haar.

Door de scheerolie is de huid zacht en glad.

Geen sneetjes of krasjes. Geen irritatie of roodheid. De kokos-, olijf- en rode palmolie in combinatie met de 7 essentiĂŤle oliĂŤn in Razoli verzorgen, voeden, beschermen en parfumeren zacht de huid.

Ze verzachten en verminderen irritaties. Je hebt dus geen scheercrème, scheerzeep of aftershave meer nodig. ‘Mondolie’ van Amanprana voor een optimale mondhygiĂŤne en detox Witte tanden, stralende glimlach, frisse adem.

MondhygiĂŤne wordt optimaal gegarandeerd door het gebruik van Amanprana mondolie. De essentiĂŤle olie van kruidnagel, kaneel en oregano en de kokosolie zorgen voor een voldoende antiseptische werking met als doel overwoekering voorkomen. Er zijn 2 soorten mondolie: ‘Menta’ met munt en ‘Foeniculum’ met venkel.

Die geven een langdurige smaak en frisse adem. Spoel en gorgel met 1 RVMĂ„LSLWLS TS VSPL NLK\YLUKL [V[ 3 minuten (dagelijks). Of gedurende 20 tot 30 minuten voor detox.

0% 1

£ää¯Ê "ÊUÊ£ää¯Ê / ÊUÊ£ää¯Ê /11, ÊUÊ£ää¯Ês

DIERVRIENDELIJKE COSMETICA

‹ Verkrijgbaar in je natuurwinkel of thuisgeleverd via www.amanvida.eu ‹ ;LS ^^^ UVISL OV\ZL [R

10/10 VAN RITA STIENS

AMAN PRANA SERENE LEVENSKRACHT

Vooruit VOOR 18.500 EURO HEEFT DE FAMILIE RÜTER HUN HUIS BIJNA ENERGIENEUTRAAL GEMAAKT.

ENERGIE

Nooit meer een energierekening FOTO: MET DANK AAN URGENDA

EEN BEETJE ONCONVENTIONEEL WAS HET WEL TE NOEMEN. NOG

geen week na het tekenen van de koopakte sloopte de familie Rüter vorig jaar alle radiatoren uit hun nieuwe woning in Zutphen. Ze wilden niet meer afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen, en dus ging de familie over op infraroodverwarming. Er kwamen zeven warmtepanelen in de woonkamer, keuken, badkamer en drie slaapkamers.

Op het dak van hun tussenwoning uit 1959 liggen 21 zonnepanelen. En het gasfornuis ging ook weg, daarvoor in de plaats is er een inductiekookplaat. De kosten van deze hele duurzame verbouwing: 18.500 euro. Hoe hoog de energie- en gasrekeningen precies zullen uitvallen, is nog niet helemaal duidelijk, maar het doel is: energieneutraal wonen. ‘Eerst dachten we dat een energieneutraal huis alleen was weggelegd voor mensen met een groot budget én een groot huis. Maar nu weten we wel anders’, zegt Dorine Rüter. ‘Dit kan ook

voor starters met een tussenwoning.’

De familie is een van de voorbeelden die Stichting Urgenda aanhaalt om te laten zien dat een energieneutrale woning niet buiten het bereik ligt van de gemiddelde Nederlander. Een woning is volgens Urgenda-directeur Marjan Minnesma energieneutraal ‘als het lukt om alle energie die je nodig hebt op je eigen huis, dak, grond of schuur, zelf duurzaam op te wekken’. Dat zou ervoor zorgen dat je geen energierekening meer hebt. Urgenda stelt zich tot doel om Nederland te helpen sneller duurzaam te worden, en dat de organisatie daarvoor naar het verduurzamen van woningen kijkt, is niet zo gek.

De gebouwde omgeving van ons land zorgt namelijk voor zo’n 30 procent van alle CO2-uitstoot.

Tot nu toe leek het energieneutraal maken van woningen alleen voor veel huishoudens niet haalbaar. De kosten werden volgens LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 1 5

Vooruit

WWW.URGENDA.NL/ENERGIENEUTRAAL 1 6 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

YOUSEF YOUSEF BEDACHT EEN MANIER OM MET ULTRASONE GELUIDSGOLVEN WATER SCHOON TE MAKEN.

MILIEU

Geluid tegen algen ALS WE EEN KEER BOFFEN MET LEKKER ZOMERS WEER, IS ER METEEN DE

keerzijde. De blauwgroene algen die kunnen ontstaan in warm, stilstaand water zoals vijvers en meren, zijn slecht voor de gezondheid van mensen. Vissen en andere waterdieren sterven er zelfs door. Op veel van de warmere plekken op de wereld zijn blauwgroene algen dan ook een groot probleem. In de Amerikaanse staat Ohio konden niet zo lang geleden vierhonderdduizend mensen geen water uit de kraan meer drinken door vervuiling van de blauwgroene alg.

Water dat op deze manier is aangetast, kan worden schoongemaakt met dure en milieuonvriendelijke chemicaliën. Een alternatief is water schoonmaken via ultrasone geluidsgolven die geen milieuschade veroorzaken, maar dit kon tot nu toe alleen op kleine schaal worden uitgevoerd. Het is al met al een triest verhaal.

En dan nu het goede nieuws. Een innovatieve oplossing om het water schoon te maken, komt van Yousef Yousef, oprichter van LG Sound in Zoetermeer.

Door de ultrasone golven te koppelen aan precieze metingen, zouden ook g­ rotere meren op deze milieuvriendelijke manier kunnen worden schoongemaakt.

Zo legt Yousef zijn idee uit: ‘Een zonne-energie aangedreven drijvend ­platform meet continu de waterkwaliteit, om vervolgens ultrasone geluidsgolven op maat uit te zenden. Tot nu toe kon de geluidsgolventechniek alleen worden toegepast in bijvoorbeeld zwembaden of vijvers. Met wat wij hebben gemaakt,

FOTO: GARY JOHN NORMAN/GETTY IMAGES; ABEL RODRÍGUEZ ROCÍO POLANCO, TROPENBOS INTERNATIONAL COLOMBIA ARCHIVE

e­ xperts geschat op zo’n zestigduizend tot zeventigduizend euro. Minnesma was het daar niet mee eens. Urgenda ging aan de slag en coördineerde de duurzame verbouwing van meer dan twintig woningen in Nederland. De doelstelling: energieneutraal kan voor maximaal 35.000 euro – dat is het bedrag dat een gemiddeld Nederlands gezin in vijftien jaar kwijt is aan energiekosten. Urgenda trad op als aannemer van de woningprojecten, en ging aan het werk. Onlangs presenteerde de organisatie de resultaten van het project, in de vorm van een informatiebrochure vol praktijkvoorbeelden.

Urgenda is gelukkig eigenwijs geweest, want ze toonden aan dat energieneutraal worden, rendabel kan zijn voor een gemiddeld huishouden.

Rüter is blij met de duurzame verbouwing van het huis. Al is het best even wennen. Hoe werken bijvoorbeeld de infraroodpanelen precies? ‘Ze geven een ander soort warmte af in vergelijking met een verwarming’, zegt Rüter, ‘net alsof je in het zonnetje zit; het is stralingswarmte.’ De familie – bestaande uit moeder, vader en twee dochters, van respectievelijk 5 en 7 – krijgt veel belangstellenden over de vloer die willen weten hoe de infraroodpanelen bevallen en hoe de verbouwing heeft uitgepakt.

‘Volgens mij zouden veel mensen best duurzaam willen verbouwen’, meent Rüter, ‘maar hikken ze aan tegen onzekerheid.’ Nergens voor nodig, zegt ze. ‘Er zijn zoveel aannemers en bedrijven met kennis hierover.’ Dat de investering in de verbouwing een obstakel kan zijn, begrijpt ze ook. ‘Wij hadden het geld niet zomaar op de bank staan, maar kozen ervoor de kosten mee te nemen in een bouwdepot bij de hypotheek.’

Urgenda pleit voor veel meer kredietmogelijkheden op het gebied van duurzame verbouwingen. Minnesma gaat met Urgenda op zoek naar instanties die leningen willen uitgeven. Banken, de overheid, pensioenfondsen: het zijn volgens Minnesma allemaal belangrijke partijen.

Het moet gemakkelijker worden om hen te interesseren voor het uitgeven van leningen, denkt Urgenda, nu veel helderder is wat het precies betekent om een woning energieneutraal te maken. ‘Belangrijk is dat ze een langjarige lening, van minstens vijftien jaar, willen verstrekken voor een lage rente, zodat de maandelijkse rente en aflossing niet meer bedraagt dan de huidige energiekosten’, zegt Gijs van Wijk, projectleider van dit project bij Urgenda.

In de tussentijd blijft Urgenda mensen ook zelf enthousiast maken voor een duurzame verbouwing, samen met lokale en regionale partijen. De organisatie kan nu al veel huishoudens in verschillende soorten woningen – van twee-onder-een-kap tot vrijstaand – advies geven over verduurzaming. Urgenda gaat in ieder geval aan de slag in Wormerveer-Noord, waar Minnesma zelf opgroeide. De organisatie wil honderd woningeigenaren in deze buurt gaan helpen. Met als doel op de lange ­termijn: 250.000 woningen in heel Nederland energieneutraal maken. | ELLEKE BAL | MEER INFORMATIE:­

Vooruit

KUNST

Kunst van zwerfplastic

FOTO: FEMKE VAN DEN HEUVEL

PETER SMITH MAAKT EEN MADONNA VAN PLASTIC.

kan het toegepast worden op meren van wel kilometers breed.’

In uiteenlopende landen zoals de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Polen en Japan wordt de uitvinding van LG Sound al veel gebruikt. In Nederland nog niet.

‘In Nederland wordt helaas nog veel met chemicaliën gewerkt’, legt Yousef uit. Er komt wel verandering in, meent hij. Met de gemeente Zoetermeer is al een ­samenwerking aangegaan.

Klein is LG Sound allang niet meer. Met een Europese miljoenensubsidie is het bedrijf nu bezig met het ontwikkelen van waterdrones, die hetzelfde kunnen als het drijvende platformen, maar dan nog preciezer. Binnen twee jaar verwacht de ondernemer hiervan een werkend prototype te hebben.

Met zijn onderneming werd de tweeëndertigjarige Yousef winnaar van de Shell LiveWire 2014 Award, die werd uitgereikt aan de meest innovatieve Nederlandse jonge ondernemer van het jaar. | PAULINE BIJSTER

‘DE MENSHEID IS ZO KRACHTIG DAT WE DE WERELD KUNNEN REDDEN.’ Peter Smith windt geen doekjes om de boodschap achter zijn nieuwste project. Hij wil een twaalf meter groot beeld van een zogende Madonna maken, voor op een van de stranden van Rio de Janeiro in 2016, tijdens de Olympische Spelen. Het beeld zal worden gemaakt van zwerfvuilpetflesjes die worden verzameld in Nederland vanaf nu, door ons.

Smith, die eerder een drijvende wereldbol van petflesjes maakte in het IJ in Amsterdam, heeft een sommetje gemaakt. ‘Als slechts een kwart van alle Nederlanders één stukje zwerfvuil per dag opruimt’, rekent hij voor, ‘ligt er niets meer op straat.

Dan hebben we een probleem getackeld waar onze overheid 250 miljoen euro per jaar aan uitgeeft en dat zij nog steeds niet kan oplossen.’ Ofwel, benadrukt hij: ‘Dat kleine beetje wat jij doet, maakt enorm verschil.’

Via de website zijn de locaties van de inzamelbakken voor de Plastic Madonna te vinden. Honderdduizend flesjes heeft Smith nodig voor het beeld. De Nederlandse kunstenaar en initiatiefnemer van Stichting Klean, die is ‘opgericht om de wereld te verbeteren’, wil met dit beeld wereldwijde aandacht trekken voor het idee dat we zelf in staat zijn de wereld te verbeteren – én gelukkigere mensen te worden, wanneer we iets bijdragen. | P.B. | MEER INFORMATIE: WWW.PLASTICMADONNA.NL LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 1 7

De natuur als kantoor, waarom niet?

De KantoorKaravaan voorziet in alles wat je nodig hebt voor een bijzondere werkdag in de natuur. Deze zomer al op verschillende locaties in Nederland te vinden. Sluit je aan op:

www.kantoorkaravaan.nl

Een project van:

Mogelijk gemaakt door:

M E TA B O L I C

Vooruit

BOUWPUIN LEENT ZICH PRIMA VOOR WEDEROPBOUW, NA EEN NATUURRAMP. MINIMA KUNNEN BIJ DE GROENTERUILBANK KLUSSEN IN RUIL

SOCIAAL

Groenten ruilen voor klusjes VOEDSELBANKEN ZIJN HEEL WAARDEVOL, MAAR HELAAS

FOTO: NICK HANNES

schort het in de voedselpakketten weleens aan verse groenten. Dat is tenminste de klacht die buurtwerker Esther van der Linden van welzijnsorganisatie Andes kreeg. Daarom richtte zij samen met vrijwilligers de ‘Groenteruilbank’ op in haar gemeente Borger-Odoorn in Drenthe.

De Groenteruilbank werkt simpel: bij deze moestuin kunnen mensen met een minimaal budget komen helpen klussen in ruil voor groenten. Een braakliggend terrein bij een bestaand volkstuinencomplex is beschikbaar gesteld door de gemeente, de Rabobank doneerde een waterpomp en vrijwilligers met groene vingers helpen de tuin gezond te houden. Niet iedereen tuiniert. Er is iemand die helpt in de Wereldwinkel, iemand die schilderijtjes ophangt bij oudere mensen in het dorp, iemand die creatieve workshops geeft in het dorpshuis.

Het idee is dus niet alleen om bij mensen die ze niet kunnen betalen groenten te brengen, maar óók om hen een stimulans te geven

om iets te doen waar ze goed in zijn. ‘Mensen hebben profijt van de tuin, omdat ze weer verse sla op hun bord krijgen, en profijt op sociaal vlak’, legt Van der Linden uit. ‘Als je het leuk vindt om te helpen bij de voetbalvereniging, kunnen we dat ook regelen.’

Tachtig mensen hebben zich nu aangesloten. Precies eerlijk afgewogen wordt hun werk niet. Dat hoeft ook niet volgens Van der ­Linden. ‘Mensen die lichamelijk weinig kunnen, hebben net zo goed het eten uit de moestuin nodig als iemand die gezond en fit is. En als een oogst mislukt is, blijven mensen wel gewoon klusjes doen.’ Het belangrijkste vindt ze dat iedereen kan doen wat hij leuk vindt. Zo is ook de website van het project gemaakt door een deelnemer, evenals de foto’s erop.

‘Het project stimuleert mensen om van de bank af te komen’, zegt Van der Linden. ‘Iemand zei: “Voordat ik hier was, zat ik weg te zakken in een depressie. Sinds ik bij jullie aangesloten ben, gaat het weer helemaal goed met me!” | P.B. | MEER INFORMATIE:­ WWW.GROENTERUILBANK.NL­

Dit initiatief is aangesloten bij Kracht in NL, een community van mensen die investeren in hun wijk, stad en hun idealen, op hun werk en privé. Ze zetten in op een veerkrachtig en welvarend Nederland. The Optimist werkt samen met Kracht in NL om sociale innovatoren aan te moedigen. Meld u aan: www.krachtinnl.nl

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 1 9

Vooruit

DIEREN

In het hol van de leeuw VOOR VERSE GROENTEN.

Dan klinkt er een enorme knal DE MEVROUW OP DEZE FOTO en schreeuwen enkele mannen in het Spaans iets naar elkaar.

Maar dan is David van Gennep toch te horen. ‘Sorry voor het lawaai!’, roept hij. Van Gennep, directeur van stichting AAP, belt vanuit Zuid-Spanje, en hij staat middenin het ruige, rotsachtige landschap waar binnenkort tientallen tijgers en leeuwen zullen rondlopen. Nu steeds meer Europese landen het gebruik van wilde dieren voor circusacts en de entertainmentindustrie verbieden, dreigen veel tijgers en leeuwen dakloos te raken. En wie kan er nu beter zorgen voor de opvang van deze dieren dan de Nederlandse organisatie die al sinds 1972 ontheemde en uitheemse apen opvangt?

Stichting AAP bouwt nu dus een verblijf voor ‘grote kat- maar er zitten voor de dieren die er werken tragische verhalen ten’ zoals tijgers en leeuwen, afkomstig uit heel Europa. De achter.’ Hij vertelt over de tijgers die trucjes niet onder de knie Nationale Postcode Loterij maakte onlangs bekend dit project krijgen en daarom worden afgedankt, en over het probleem met ruim 1,4 miljoen euro te steunen. ‘Het is net een droom’, van inteelt in de industrie, waardoor dieren bijvoorbeeld ziek zegt Van Gennep. ‘We hebben zo’n 120 leeuwen en tijgers op of blind geboren worden. Hij is blij met het verbod op het gede wachtlijst staan, dus we willen zo snel mogelijk opengaan. bruik van wilde zoogdieren in Nederlandse circussen, dat in Met dit geld kan dat ook.’ Stichting AAP opende in 2009 al september zal ingaan. Volgens staatssecretaris Sharon Dijksma apenopvangcentrum Primadomus in het Spaanse plaatsje Vil- van Economische Zaken tasten het vele gereis, de beperkte lena, zo’n vijftig kilometer ten westen van Alicante; de hokken beschikbare ruimte en het soms aan de ketting leggen, het welin thuisbasis Almere zaten toen overvol. Voor verblijven voor zijn van wilde dieren aan. de leeuwen en tijgers is er in Spanje ook meer dan genoeg Maar juist door dit verbod, en ook aankomende verboden in ruimte. andere landen, zijn opvangmogelijkheden cruciaal. In Spanje Waarom geen opvang in de natuurlijke habitat van de die- worden 24 verblijven gebouwd. AAP hoopt dat er zo’n twee ren, bijvoorbeeld in Afrika? ‘We kennen het terrein hier goed’, à drie dieren per verblijf in kunnen. Ook wil ze zorgen dat zegt Van Gennep, ‘en het lijkt ons lastig om dit soort projecten bezoekers een kijkje kunnen nemen op het terrein zodra de te managen in Afrika. Dat heeft met beheersbaarheid te maken dieren zijn gearriveerd. ‘De dieren hebben allemaal hun eigen en stabiliteit.’ Bovendien, zegt hij, ‘deze dieren hebben Afrika verhaal’, zegt Van Gennep. ‘Als je een tijger ziet die mank meestal ook nog nooit gezien; ze zijn in Europa gefokt. Dus loopt omdat hij zo vaak op z’n achterpoot is geslagen, zul je laat het dier ook z’n verhaal maar vertellen waar het probleem misschien anders gaan denken over het gebruik van wilde diezich voordoet.’ ren voor entertainment.’ Van Gennep hoopt de opvang vanaf En dat probleem is volgens Van Gennep duidelijk. Voor april of mei open te kunnen stellen voor tijgers en leeuwen. hem is het gebruik van wilde dieren in de entertainmentindus- ‘Als de eigenaren bereid zijn om ze weg te doen, dan vangen trie niet aanvaardbaar. ‘Het is natuurlijk magisch, zo’n circus, wij ze graag op.’ | E.B. 2 0 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

FOTO: GODELIEVE KRANENDONK

DE TELEFOONLIJN KRAAKT.

Vooruit

KOMT NIET VOOR IN HET VERHAAL. STICHTING AAP VANGT CIRCUSDIEREN OP.

GEZONDHEID

Koperen wijsheid RAAR MAAR WAAR: EEN ZIEKENHUISBEZOEK VERHOOGT DE

kans dat je een infectie oploopt aanzienlijk. Ziekenhuizen zijn nu eenmaal broedplaatsen van bacteriën. In Europa doet zo’n 6 procent van de patiënten een infectie op in een ziekenhuis. Wereldwijd worden honderden miljoenen mensen jaarlijks getroffen door ziekenhuisinfecties, volgens de Wereldgezondheidsorganisatie. Zorginstellingen proberen verwoed strengere hygiënische maatregelen door te voeren, maar het probleem blijft. Er is echter een heel simpele oplossing die kan bijdragen aan het voorkomen van de infecties: het plaatsen van koperen bedrails, kranen en deurkrukken.

De oude Egyptenaren en Grieken wisten het al: koper doodt bacteriën, virussen en schimmels. Uit onderzoek blijkt dat zich op voorwerpen van koper tot 95 procent minder micro-organismen bevinden, in vergelijking met dezelfde voorwerpen gemaakt van materialen zoals roestvrij staal. In Chili is onlangs een bedrijfje opgericht dat koperen bedrails levert aan zeven

ziekenhuizen. Ook enkele Amerikaanse en Britse ziekenhuizen namen al koperen voorwerpen in gebruik.

In Nederland gebruikt voor zover bekend alleen het UMCG in Groningen op dit moment deurkrukken en kranen van brons, op een afdeling waar kankerpatiënten worden behandeld. Het RIVM, het instituut dat een belangrijke rol speelt in Nederland op het gebied van infectiebestrijding, laat desgevraagd weten geen expertise te hebben over het gebruik van koper in de bestrijding van ziekenhuisinfecties.

Maar dat het werkt, lijkt inmiddels wel vast te staan. Michael Schmidt, een professor van de Medical University of South Carolina, doet al jaren onderzoek naar antimicrobieel koper in ziekenhuizen. Hij vergeleek het ontstaan van infecties bij patiënten die op een gewone afdeling werden verpleegd met dat van patiënten die op een kamer met een aantal koperen voorwerpen lagen. Deze laatsten hadden maar liefst 40 procent minder kans om een infectie op te lopen. | E.B. LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 2 1

Vooruit

OVERIGENS BEN IK VAN MENING…

‘Lessen Persoonlijke Ontwikkeling zouden verplicht moeten zijn op alle scholen’ LISA STAAL, DIRECTEUR VAN STICHting Become the Best Version of Yourself, is onlangs uitgenodigd in de Tweede Kamer voor een toelichting op haar plan om lessen in persoonlijke ontwikkeling in het vakkenpakket van elke school te stoppen. Onderwijswoordvoerder van D66 Paul van Meenen is het met haar eens. Een gesprek met Staal.

DE OUDE GRIEKEN WISTEN HET AL: KOPER DOODT BACTERIËN.

Wat zijn lessen Persoonlijke Ontwikkeling?

‘Bij kleuters kun je thema’s zoals “respect” en “aardig doen” spelenderwijs aankaarten. Als kinderen ouder worden, vanaf een jaar of acht, kun je met gevoelens en emoties aan de gang. Waarom ben je boos, waarom ben je verdrietig? Het vak is therapie, of coaching. Als kinderen veertien jaar van hun leven worden gecoacht op school, twee keer per week, brengt dat een megaverandering met zich mee in de maatschappij.’

Wat zou er dan veranderen?

Dat is toch niet een taak van de school, maar van de ouders?

‘Natuurlijk zijn er kinderen die veel liefde en aandacht meekrijgen van huis uit, maar er zijn ook zoveel kinderen die het niet krijgen. Op een gemiddelde vmbo-school zijn zaken als racisme en pesten aan de orde van de dag. En in alle lagen van de bevolking worden kinderen verwaarloosd. Rijke mensen verwaarlozen hun kinderen soms door hen af te kopen met spullen. Niemand is perfect. De meeste volwassenen kunnen ook nog genoeg leren over respect voor zichzelf en elkaar.’

Wordt iedereen lief en aardig van zo’n vak?

‘Met de ene leerling zul je meer effect boeken dan met de an2 2 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

der. Maar als je op vierjarige leeftijd begint, heeft het meer effect: dan wordt het normaal om over gevoelens te praten.

Kinderen begrijpen heel veel. Hoe meer je ze leert en ook eerlijk tegen ze bent, des te meer ze zullen oppakken.’

Persoonlijke ontwikkeling moet toch vanuit mensen zelf komen? Hoe kun je het verplicht stellen?

‘Wiskunde is ook een verplicht vak. En persoonlijke ontwikkeling is harder nodig. Er is meer depressiviteit onder jongeren dan ooit tevoren. Als we maar blijven focussen op het IQ en niks doen aan het EQ, verandert er nooit iets.’

Moeten scholen niet al veel te veel vakken en lesstof erdoor jagen?

‘Misschien, maar dit is het allerbelangrijkste vak in het kinderleven. Iedere psycholoog zal beamen dat je niets aan een hoog IQ hebt als je een laag EQ hebt. Het is eigenlijk raar dat er niet al veel eerder aandacht aan besteed is. Al dat gestamp op rekenen en taal, daar krijgen we geen gelukkige mensen van.’ | P.B.

FOTO: ANGELA HOPSTAKEN

‘Er is nu zoveel haat en racisme. Er wordt zoveel gepest. Een hoog EQ (emotionele intelligentie, red.) betekent dat je respect voor jezelf en een ander hebt. Daarom zou het heel goed zijn als kinderen al van jongs af aan leren over respect, en leren hoe ze kunnen omgaan met hun emoties.’

Vooruit

COMMENTAAR

No logo’s in ontwikkelingsland STEL JE VOOR, JE WORDT ’S OCHTENDS WAKKER ONDER EEN MOOI HEMELSBLAUW

dekentje. ‘UNHCR’ staat er met grote letters op. Je slaapt in een plaggenhut die tegen de regen is afgedekt met een zeil van Cordaid. Ook het zeil is voorzien van een logo dat je niet over het hoofd ziet. Met een jerrycan, met stempel van World Vision, ga je water halen bij de pomp, gemaakt door een gerenommeerde internationale hulporganisatie die het ding duidelijk heeft gemerkt met haar rode kruis. Voor vaccinaties moet je naar de gemarkeerde kliniek van Artsen zonder Grenzen.

En dan op naar school. Elke schoolbank is beschilderd met ‘donated by Unicef’, elk schrift gemerkt met het poppetje van Save the Children. Je avondeten komt uit zakken met het logo van het Wereldvoedselprogramma, en eieren kun je kopen bij een vluchtelingencoöperatie die een heus kippenhok heeft. Een beetje krakkemikkig, maar goed. Het koperen bord met de sterrenkrans van de Europese Unie doet dienst als spreekwoordelijke vlag op de modderschuit.

En als klap op de vuurpijl heeft een organisatie haar logo geplaatst op een groot bord, met de tekst ‘also boys can do the dishes’, midden in het vluchtelingenkamp. Dat kun je goed lezen met de op zonne-energie oplaadbare lamp, een Waka Waka, die door de fabrikant is voorzien van de gele pijl van de International Rescue Committee (IRC). Voor alle duidelijkheid: IRC, dat zijn wij, Stichting Vluchteling. We zijn geen haar beter dan alle anderen.

Chargeer ik? Ik vrees van niet. Zichtbaarheid is belangrijk voor organisaties, want we moeten aan de geldschieters kunnen laten zien welke hulp we bieden in het veld. Een sticker met het logo op de hulpgoederen maakt dat in één oogopslag duidelijk. Dus doen we er alles aan om zichtbaar te zijn. Als het even kan tenminste, want in Syrië is het verstandiger om onder de radar te opereren en is er vrijwel nergens een logo te ontdekken. Een verademing, kan ik u vertellen.

Alleen al uit respect voor de mensen voor wie we staan, zouden we, wij allemaal, moeten overwegen onze logo’s alleen op onze hulpgoederen te plakken als dat logo echt een verschil maakt. Bijvoorbeeld omdat het handig is om te zien dat een kliniek gerund wordt door Artsen zonder Grenzen. Of omdat een ambulance met een Rood Kruis volgens het internationaal recht niet beschoten mag worden. Of omdat je kans hebt dat je ongeschonden wordt doorgelaten bij een checkpoint van rebellen in de Centraal Afrikaanse Republiek als je met een vlag en stickers van Oxfam op je auto rijdt.

In alle andere gevallen? Confronteer een mens niet 24 uur van de dag met afhankelijkheid. Het is al erg genoeg, waar ze doorheen moeten. Weg met die logo’s.

Mannenmoskee Desinfectiemiddel IQ Naar school gaan Stadsritme

is directeur van de Stich­ting Vluchteling (zie www.vluchteling.nl). Dit commentaar verscheen eerder op de website van het tijdschrift OneWorld (www.oneworld.nl).

TINEKE CEELEN

Vrouwenmoskee Koper EQ Leren zonder school Bosritme

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 2 3

Gezondheid

2 4 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

Hackers van het menselijk energieveld Een sjamanistische reisgids voor de snelweg naar verlichting DOOR ALBERTO VILLOLDO

D

E NATUUR INVESTEERT IN DE

levensduur van onze soort door ons zo te programmeren dat we ons voortplanten – seks met elkaar hebben. Hoe plezierig dat ook kan zijn, velen van ons zijn minstens zo geïnteresseerd in een lang leven, iets wat voor de natuur van geen enkel belang is. Zodra onze vruchtbare jaren voorbij zijn, omstreeks ons veertigste levensjaar, begint de productie van groeihormonen af te nemen, laten de bestrijdingssystemen van vrije radicalen het vaker afweten en zet het verval in - met alle gevolgen van dien.

De sjamanen van weleer wisten hoe ze de programmatuur van de natuur konden hacken om levenslang gezond te blijven en hun bewustzijn te ontdoen van fysieke belemme-

ringen. Met behulp van One Spirit Medicine waren ze in staat de ‘doodsklok’ die in elke cel schuilt uit te schakelen en de ‘onsterfelijkheidsgenen’ te activeren die diep in het DNA verborgen liggen.

Voeding was de sleutel tot hun gezondheid en lange levensduur. Vanwege hun levenswijze aten ze vooral noten, fruit en af en toe wat vlees van dieren die door anderen waren gedood. Hun dieet was caloriearm en rijk aan voedingsstoffen, met overwegend bladgroente, die rijk is aan phytonutriënten.

Bovendien hadden ze kennis van de heilige planten waarmee de ‘onsterfelijkheidsgenen’ konden worden geactiveerd.

Tegenwoordig zijn deze superfoods en supplementen verkrijgbaar in de plaatselijke natuurvoedingswinkel. Maar hoewel heel LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 2 5

veel mensen overal ter wereld min of meer hetzelfde dieet volgen als onze voorouders, is een cruciaal aspect van de Paleoleefstijl in het gedruis verloren gegaan: het geloof in de eenheid van al wat leeft, de verbondenheid met de natuur en de geestenwereld, en inzicht in de werking van de schepping. En dan heb ik het niet over een eureka-moment, maar over een transcendent bewustzijn dat ons hele wezen doordringt.

Als we het niveau van verlichting bereiken waarop elk onderscheid wegvalt en er alleen nog sprake is van eenheid, kunnen we 95 procent van al onze energie wijden aan spirituele ontwikkeling. En terwijl we in spiritueel opzicht groeien, blijven we extreem gezond en kunnen we eindeloos putten uit onze emotionele, energetische en spirituele hulpbronnen.

Wij in het Westen zorgen voor ons lichaam zonder te beseffen hoezeer het verbonden is met de geest. Ten onrechte denken we dat ons lichaam slechts is geschapen om te eten en bewegen, en een beperkte tijd door te brengen in dit ondermaanse. Maar er is in feite niets spirituelers dan de biologie. Dus beginnen we ons lichaam te helen om levenslang gezond te blijven en bereiden we onze hersenen voor op de verlichting, om vervolgens te onderzoeken hoe we het LEF

(Luminous Energy Field) dat ons fysieke lichaam informeert, naar een hoger niveau kunnen tillen.

Bij maar liefst 99 procent van de mensen met een westerse leefstijl zijn de hersenen aangetast door vervuiling en gifstoffen. Zij hebben niet door dat hun hersenen slecht functioneren, totdat ze aan het herstelwerk beginnen en merken hoe de hersenmist optrekt, hoe ze helder en lucide worden, hun slechte stemming verdwijnt en ze zich opnieuw bewust worden van hun verbondenheid met al wat leeft. Het eerste wat een sjamaan doet als hij een patiënt behandelt, is helpen de hersenen te genezen, zodat de patiënt ophoudt met het veroorzaken van psychosomatische ziekten en begint met de aanmaak van psychosomatische gezondheid.

Moeilijk is dat niet. Het kost zelfs minder dan zes weken als we ons houden aan het sjamanistische dieet dat tienduizend jaar geleden, voor de komst van de landbouw, gemeengoed was. Alle Paleolithische culturen waren sjamanistisch en hadden een dieet dat niet was gebaseerd op granen. Men leefde van het land en niet van de dieren, die als heilig werden beschouwd. Dieren waren de belichaming van de geest en werden daarom niet gedood.

Relatieve risico op Alzheimer 1,0 0,8 0,6 0,4 0,2 kwintiel ntie nt tie ti ell 1

kwintiel kwi kw k win nttiiie ell 2 e

kwintiel kwi kw wint ntiel tie ti el 3 el

kwintiel kw k win w nttti 4

kwintiel el 5 el

Kwintiel van DHA-inname

Hier wordt de hoeveelheid DHA (een onverzadigd vetzuur) in het bloedplasma van patiënten met de ziekte van Alzheimer vergeleken met DHA in het bloed van gezonde mensen. Het vierde kwintiel is het laagste risico om de ziekte te krijgen, die SERUM 25-HYDROXYVITAMIN D LEVEL komt overeen met de hoogste inname van DHA. Als u twee tot drie gram DHA per dag zou nemen, verlaagt u uw risico om de ziekte te krijgen aanzienlijk, met 85 procent. (Bron: Morris et al, m.m.v. David Perlmutter)

2 6 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

Zodra we een spade ter hand namen om het land te bewerken en tarwe, gerst of maïs gingen eten, nam onze levensverwachting met de helft af. We begonnen dieren te houden en ons te voeden met hun vlees. We gingen koolhydraten eten van intensief bewerkte granen, wat leidde tot het ontstaan van een nieuwe maatschappelijke orde van meesters en slaven, en van religies met gebeden als ‘Geef ons heden ons dagelijks brood’.

Er is geen enkel archeologisch bewijs dat vóór de komst van de landbouw ergens ter wereld sprake was van grootschalige oorlogsvoering. Voor nomadische verzamelaars had land immers geen waarde. Zij bezaten het land niet, maar beheerden en verzorgden het slechts – zij waren een met de natuur.

Maar toen boeren zich gingen vestigen, begonnen ze verlangend te kijken naar het land van anderen, en die honger naar land nam exponentieel toe. Kijk maar naar de huidige problemen in het Midden-Oosten, die allemaal gaan over de vraag wie het land bezit. De komst van de landbouw heeft bovendien geleid tot een verandering in het menselijk temperament, als gevolg van de consumptie van bewerkte granen – koolhydraten die in suikers veranderen zodra ze gegeten worden. Suiker is voedsel voor het lagere brein, het primitieve roofdierbrein dat gericht is op overleven, dat agressief en competitief is, en niet geneigd is tot samenwerking.

Op die manier raakten we vervreemd van de natuur – van onze eigen natuur, ons lichaam en onze instincten. Als we de kwaliteit van ons brein willen verbeteren, moeten we beginnen met een reset van onze instincten.

D

AARTOE MOETEN WE ALLEREERST

een aantal voedingsmiddelen schrappen uit ons dieet, om te beginnen suiker. Honderd jaar geleden consumeerde de gemiddelde Amerikaan vijf pond suiker per jaar. Vandaag de dag is dat veertig maal zo veel – en dan vragen we ons af wat er mis is met de samenleving? Overigens dienen ook kunstmatige zoetstoffen zoals aspartaam, sacharine en sucralose vermeden te worden.

Zuivelproducten zijn eveneens uit den boze. (Als je niet zonder kunt, neem dan geiten- of schapenyoghurt). Beperk de consumptie van bonen tot een kop per dag en probeer dan ook meteen maar af te kicken

van de koffie.

En dan hebben we nog gluten, een eiwit uit granen dat scheurtjes veroorzaakt in de plooien van onze darmen, waar voedingstoffen worden geabsorbeerd. Zo kunnen de darmflora in de bloedbaan terechtkomen en daar een heftige ontsteking veroorzaken die het immuunsysteem ontregelt. Laat de pasta en de boterham dus liever staan. Ik ben dol op de geur van versgebakken brood, maar tegenwoordig ruik ik er alleen nog aan; eten doe ik het niet meer.

Het voedsel dat we wel zouden moeten eten, is divers en smakelijk: vetten, eiwitten, bladgroente (rijk aan phytonutriënten) en kruisbloemige planten, noten, zaden, avocado’s, bessen, eieren, vlees (met mate) en kleine, in het wild gevangen vis. Dat voedsel bevordert de expressie van genen die ons gezond maken en belemmert die van ziekmakende genen.

En dat is cruciaal, want we worden met z’n allen steeds zieker. Zo zal de helft van alle Amerikanen die de leeftijd van 85 bereiken, lijden aan alzheimer. Iets wat koste wat kost vermeden moet worden, want dat zijn juist de jaren van geluk en spirituele verbondenheid. Dan wil je je niet afvragen wie die mensen zijn die je niet herkent, al zijn het je eigen kinderen.

Ik heb twintig jaar lang in het Amazonegebied gewerkt met gemeenschappen die zelden een blanke hadden gezien. (Vaak kwamen de kinderen als eersten op me af gerend en wreven dan over mijn handen om te zien of het ‘vuil’ losliet.) Tot mijn verbazing kwamen in deze gemeenschappen, waar vooral fruit en groente werd gegeten, hartklachten en ziekten als alzheimer, kanker en dementie niet voor. De mensen waren er zelfs gelukkig.

Deze volken in het Amazonegebied nemen geen supplementen, maar wij zouden dat wel moeten doen. Omega-3 – en met name EPA en DHA – is essentieel voor het herstel van de hersenen. Ons lichaam is van nature niet in staat Omega-3 te produceren, dus zullen we die vetzuren uit voedingssupplementen moeten halen. Een aanbevolen dosis van 3 gram (3000 mg) per dag is voldoende om de hippocampus binnen zes weken te doen herstellen, en wie zijn leven lang elke dag Omega-3 inneemt, beperkt het risico op alzheimer met meer dan vijftig procent.

Andere essentiële supplementen voor het brein zijn onder meer vitamine D3,

kurkuma, trans-resveratrol (te vinden in rode wijn en blauwe druiven), sulforafaan (uit de bloemknoppen van broccoli) en kokosolie. Die laatste mag met recht een superbrandstof voor het brein worden genoemd.

Wie de sjamanistische staat van extase en eenheid met al wat leeft wil ervaren, zal het radicaal en extreem moeten aanpakken, want het kost zes maanden om die te bereiken, en in de tussentijd zal hij elke maaltijd die we gewoonlijk tot ons nemen, moeten laten staan. Dat betekent geen bewerkte koolhydraten, geen suiker, geen zuivel, geen koffie en geen eieren (voor wie daar allergisch voor is). Geen bewerkte granen en geen gluten. Zodra we deze levensmiddelen mijden, wordt een begin gemaakt met het verwijderen van gifstoffen uit ons systeem. Als we ons dieet aanvullen met bepaalde supplementen, zullen alle gifstoffen waaraan we de afgelopen veertig jaar zijn blootgesteld, binnen zes maanden zijn verdwenen. Daarbij gaat het om chemicaliën, verfstoffen, asbest, lood, pesticiden en een enorme hoop andere gifstoffen die we binnenkregen omdat onze ouders destijds geloofden dat we de kwaliteit van ons leven langs chemische weg konden verbeteren.

En hoewel veel van die gifstoffen inmiddels verboden zijn, moeten ze nog altijd worden verwijderd uit ons lichaam.

De volgende stap is het aanvullen van onze darmflora. De mens is namelijk een kolonie-organisme. Meer dan negentig procent van ons DNA behoort toe aan microben waarmee we in symbiose leven – een reusachtige kolonie van negentig biljoen cellen die ons maken tot wie we zijn. Ik zeg wel eens voor de grap: ‘Weet je, als je op een dag wakker wordt en je niet helemaal jezelf voelt, komt dat doordat je voor negentig procent niet echt jezelf bent’. Maar nu serieus: wie ooit in zijn leven antibiotica heeft geslikt, heeft daarmee zijn darmflora gedecimeerd.

Er zijn diverse manieren om de darmflora aan te vullen. Een van de interessantste daarvan is poeptransplantatie. Daarbij wordt een ongezond darmstelsel geïnjecteerd met de

Ten onrechte denken we in het Westen dat ons lichaam slechts is geschapen om te eten en te bewegen, en een beperkte tijd door te brengen in dit ondermaanse.

Maar er is niets spirituelers dan de biologie.

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 2 7

poep van iemand die nooit antibiotica heeft gebruikt en nog steeds beschikt over de ruim zeshonderd soorten goede bacteriĂŤn die de rest van ons is kwijtgeraakt.

Ik adviseer natuurlijk niemand om poep van zijn buurman te nemen, maar het is beslist mogelijk om de kolonie aan te vullen met probiotica van goede kwaliteit.

Een betrouwbare leverancier is ascendedhealth.com. Dit opmerkelijke en vooruitstrevende bedrijf produceert pro-alive probiotica die kwik en gist effectief uit ons systeem verwijderen. ** Bij de meeste mensen zal ook een reset nodig zijn van het vecht-of-vluchtsysteem, dat verantwoordelijk is voor de productie van stressmoleculen. Het vechtof-vluchtsysteem zetelt in een uiterst primitief gedeelte van de hersenen dat zich voedt met suikers, geen besef heeft van tijd en niet in staat is om afstanden goed in te schatten.

Het ziet geen verschil tussen drieduizend kilometer ver weg en vlak om de hoek, dus slaat het in beide gevallen alarm, zodat lichaamscellen stressmoleculen zoals cortisol en adrenaline gaan produceren. Bij veel mensen staat het vecht-of-vluchtsysteem steevast in de hoogste stand, met als gevolg dat zij zich al sinds hun geboorte in een toestand van voortdurende onrust bevinden.

Daartegenover staat het alchemisch laboratorium van de pijnappelklier, dat ontworpen is om het brein te voorzien van endogene psychedelica, en zo gevoelens van vreugde, geluk en verbondenheid op te wekken. Maar zolang het brein stressmoleculen aanmaakt, kan het geen geluksmoleculen produceren. Het is het een of het ander.

Zodra we in staat zijn ons vecht-ofvluchtsysteem tot rust te brengen, onszelf te ontspannen en de hele dag door diep adem te halen, geeft het brein aan het lab in de pijnappelklier opdracht om natuurlijke, bewustzijnsverruimende geluksmoleculen aan te maken. Het is dus niet nodig om deel te nemen aan een ayahuasca-ceremonie in de buurt. We kunnen het ook zelf, want ayahuasca is een dimethyltryptamine (DMT) van hetzelfde type als de neurotransitter 2 8 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

serotonine, die door de pijnappelklier kan worden omgezet in een krachtige geluksmolecule.

Alles wat de pijnappelklier nodig heeft om deze psychoactieve stof te gaan aanmaken, is een kleine ingreep – zoals een geweldige vrijpartij of een fijne droom, of anders sterven of geboren worden. Dromen is heerlijk, maar ik doe het liever met de ogen open. Sterven en geboren worden gebeurt maar zelden, en fantastische seks is geweldig als het je te beurt valt, maar waar het om gaat, is deze toestand te cultiveren middels dagelijkse meditatieve momenten. Iedereen kan een staat van geluk en verbondenheid bereiken, en dat is alles wat nodig is om op neurologisch niveau voor psychosomatische gezondheid te zorgen.

De sjamanen uit de Oudheid waren achteraf bezien de allereerste neurowetenschappers. Behalve superplanten die de verschillende hersendelen kunnen voeden en herstellen, ontdekten zij psychedelica, iboga, ayahuasca en curare, een stof die nog altijd wordt toegepast in de anesthesie.

Maar hun grootste bijdrage aan ons inzicht in leven en dood, en in onze plaats in de kosmos, is het LEF (Luminous Energy Field), en daarmee wordt het pas echt interessant. Dit oneindige veld van stralende energie dat ons fysieke lichaam omringt, is onze link met het verleden, de toekomst en het universum. Het is een informatieveld dat alle verhalen uit ons verleden bevat. Tijdens een healing begint een sjamaan altijd met het reinigen en helder maken van het LEF door de imprints van trauma uit te wissen, zodat die het lichaam niet langer aansporen tot ziekte.

Aan de Light Body School van de Four Winds Society leren onze studenten, die de opleiding tot energiegenezer volgen, dat wat er in het lichaam gebeurt, een afspiegeling is van het veld. Door het veld te reinigen, worden de voorwaarden voor gezondheid geschapen en zullen ziektes verdwijnen.

De sjamanen uit het Amazonegebied hebben het over de imprints van geweld en angst in ons veld, en geven aan hoe we die oeroude geneigdheid tot lijden in een bepaalde bewustzijnstoestand energetisch kunnen opheffen. Reiniging van het LEF stelt ons in staat de cyclus te doorbreken van herhalende incarnaties die ons ter wereld laten komen in lichamen die lijden en in omstandigheden die lijden teweegbrengen.

Het reinigen van ons veld stelt ons ook in

staat onze genetische bestemming te veranderen. Bij de meesten van ons is die genetische bestemming bepaald in een moment van wilde of juist saaie seks, waarbij de chromosomen van onze ouders zich met elkaar vermengden. Maar we zijn geen slaven van onze genen. Tegenwoordig weten we dat we niet onze genen zijn; we zijn onze dromen. De nieuwe discipline van de epigenetica vertelt ons hoe meditatie, vreugde, compassie, vergevingsgezindheid en besef van verbondenheid. de genen die verantwoordelijk zijn voor gezondheid kunnen aanzetten en de genen die ziekte veroorzaken kunnen uitzetten. En als we mediteren, bepalen de neurale netwerken in ons brein hoe we gezond oud kunnen worden, hoe we sneller kunnen genezen en hoe we volledig bewust kunnen sterven.

Als we met neuronutriënten en superfoods ons brein hebben hersteld, kunnen we in onze verbeelding terugreizen langs de tijdlijn tot naar het moment van onze conceptie om een andere genetische bestemming te kiezen, zodat we niet langer gedoemd zijn de ziekten en drama’s van onze familie uit te leven.

Precies zoals topsporters hun verbeelding gebruiken om tot uitzonderlijke prestaties te komen, kunnen we gebruik maken van epigenetische mechanismen om onszelf een gezonde en lange toekomst te bezorgen, en onze verbeeldingskracht aanwenden voor

Bloedwaarden vitamine D en het risico op Parkinson 1

0,75

0,5

Relatieve risico op Parkinson

0,25

1e kw kwartiel wartie wa war art rtiel iel

2e 2 ek kw kwartiel wa w arrt rtiel ti l

3e kw 3e k kwartiel wartiel wart wa rtiel ti l

4e 4 e kwartiel k kw wa w

0

25-hydroxyvitamine 25-hydroxyvit 25-hydroxyv 5 h dro D-waarde

In deze studie werd de hoeveelheid vitamine D3 in het bloed van patiënten met de ziekte van Parkinson vergeleken met de hoeveelheid vitamine D3 in het bloed van gezonde mensen. Hoe hoger het gehalte aan Vitamine D3, hoe lager het risico op Parkinson. De aanbevolen dosering is 1000 IE per dag. In de winter 2000 IE per dag. (Bron: Morris et al, m.m.v. David Perlmutter)

psychosomatische gezondheid.

Het is een oefening die de moeite waard is om te doen: mediteren op een reis terug in de tijd naar het moment van je eigen conceptie. Om vervolgens onze genetische bestemming te vervangen door een andere, zodat we langer leven in vreugde en gezondheid, met een gezond brein en een sterk hart.

is medisch antropoloog en psycholoog. Hij bracht ruim dertig jaar door in het Andesgebergte en het Amazonegebied, en ging in de leer bij meestersjamanen. Hij is oprichter van The Four Winds Society en The Light Body School in Florida en schreef diverse boeken over spiritualiteit en gezondheid. De titel van zijn meest recente boek is One spirit medicine.

ALBERTO VILLOLDO

Alberto Villoldo

De sleutel tot lang leven Evenement Datum: 26 mei 2015 Taal: Engels Prijs: gratis

Meer informatie: www.theoptimist.nl/ evenementen

Alberto Villoldo is medisch antropoloog en psycholoog. Meer dan twintig jaar bestudeerde hij de geneeswijzen van de sjamanen in het Amazonegebied. Voeding was volgens Villoldo de sleutel tot hun gezondheid en lange levensduur. Tijdens dit gratis webinar vertelt hij hoe de sjamanen voeding gebruikten om een grote bewustzijn ontwikkelen. ‘Het dieet van de sjamanen is caloriearm en rijk aan voedingsstoffen, met overwegend bladgroente’, vertelt Villoldo.

‘Bovendien hadden ze kennis van de heilige planten waarmee de “onsterfelijkheidsgenen” konden worden geactiveerd.’ Bent u nieuwsgierig? Doe dan gratis mee aan dit webinar!

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 2 9

daily

en

PRESENTEREN

The Sound of Solutions Het nieuws dat beter is voor u en voor de wereld.

Dagelijks op elk half uur op Sublime FM, ĂŠn 24/7 op www.theoptimist.nl/daily Het betere nieuws met de betere muziek.

Tune in op 90.7 FM* en meld u gratis aan: theoptimist.nl/daily *Voor meer frequenties, DAB+ en mobile app ga naar sublimefm.nl

Column

Paulo Coelho Schrijver van vele populaire romans, waaronder De pelgrimstocht naar Santiago en De alchemist. www.paulocoelhoblog.com

Het Boek der Schittering DE KABBALA – EEN TERM DIE AFSTAMT VAN HET HE-

FOTO: SYLVIA FEUDOR

breeuwse woord kabbalah, dat ‘traditie’ betekent – is een metafysische interpretatie van de lessen die we aantreffen in de Thora, de gezamenlijke heilige boeken van het jodendom. Afkomstig uit de orale overdracht waarin, zo wordt gezegd, elke letter of elk getal van de Thora een heilige betekenis had, werd de kabbala in de loop van de tijd geordend tot teksten en afbeeldingen. De bekendste afbeelding is een tekening bestaande uit tien cirkels, vrijwel allemaal onderling verbonden, die ‘Levensboom’ wordt genoemd.

De veertiende-eeuwse mysticus Joseph Gikatilla merkte op over het goddelijk plan: ‘Al hetgeen zich op de plek bevindt waar het werd geplaatst op het moment van de schepping, is het Goede. Alles wat zich niet op zijn plek bevindt, is het Kwade.’

In de zeventiende eeuw redigeerde de Spaanse mysticus Mozes de Leon een soort gids van deze kabbalistische interpretaties die later bekend zou worden als Zohar: het boek der schittering. Daarin spreekt Leon, gebruikmakend van beelden van uitzonderlijke literaire schoonheid, over de wijze waarop de mens de wijsheid dient te benaderen. Hier volgen enkele fragmenten uit de Zohar, gekozen door Gershom Scholem: ‘De heilige boeken (Thora) lanceren een woord dat, zo gauw het van de pagina’s loskomt, onmiddellijk terugkeert naar de plek waar het vandaan komt – het geheim. En het bereikt slechts diegenen die de geboden

‘Zo zijn de heilige boeken: zij openbaren enkel hun geheimen aan diegenen die hen geduldig liefhebben.’

begrijpen en bewaren.

Dit woord kan vergeleken worden met een mooi meisje dat in afzondering leeft in een geïsoleerde kamer van haar paleis en dat een minnaar heeft die niemand kent. Uit liefde voor het meisje loopt de minnaar iedere dag langs haar kamer, in de vurige hoop de kans te krijgen haar te zien. Zij weet dat hij vlakbij is, en wat doet ze? Ze tilt snel het gordijn van haar kamer op om hem een blik te gunnen, en meteen daarna verstopt ze zich weer.

Hij weet dat het slechts uit liefde is dat het meisje zich maar even liet zien. Daarom geeft hij zich met heel zijn hart en ziel over aan het begrijpen van haar geheim. Zo zijn de heilige boeken: zij openbaren enkel hun geheimen aan diegenen die hen geduldig liefhebben. Want wie het zoeken naar wijsheid in zijn hart draagt, vindt het niet erg om dag en nacht voor haar deur te wachten.

Zo zijn de heilige boeken: voor slechts even openbaren ze zich, en ze doen dat uit liefde voor hen die hen hun liefde betuigen.

Soms wordt het teken niet onmiddellijk waargenomen. Dan sturen ze, gul als ze zijn met hun liefde, boodschappers naar de mens, die – uit geesteszwakte – hun gezicht niet heeft kunnen zien. Ze geven de opdracht: “Zeg tegen die zwakke geest terug te komen, dan zullen we wat praten.”

Als de mens, die goed van inborst is, dan terugkomt, praten de boeken tegen hun uitverkorene door een sluier.

En hoe meer hij begrijpt wat de woorden betekenen, hoe dunner de sluier wordt. Totdat hij de wijsheid heel even kan zien, en haar hoort zeggen: “Nu kun je de signalen die ik jou stuurde verstaan, en de mysteriën die in mij huizen begrijpen.”

Daarom moet ieder mens uit alle macht ernaar streven na te volgen wat in de heilige boeken geschreven staat, en hun minnaar worden.’

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 3 1

Zingeving

Bevrijd je stem, bevrijd jezelf Wie zingt, kan zich openen voor zijn diepste kern. Daarom bedacht Jan Kortie een therapievorm rondom het zingen: ‘stembevrijding’. Een duik in de wereld van de langgerekte galm – en de wereld van de ziel. DOOR LISETTE THOOFT

H

OU OP MET DAT KATTENGEJAMMER’, ZEIDEN MIJN BROER

en zusje vroeger tegen mij als ik luidkeels zingend door het huis liep of voor de spiegel stond, me verbeeldend dat ik zangeres was. De overtuiging dat ik geen nachtegaaltje ben, zette zich in mij vast.

Ik blijk niet de enige te zijn: opvallend veel mensen denken dat ze niet kunnen zingen. We hebben liever veilig vanaf de bank kritiek op de kandidaten van The Voice of Holland en laten het zingen over aan de mensen die conservatorium hebben gedaan of op zangles zitten, of ten minste in een koor. Die een mooie stem hebben en wijs kunnen houden.

Dat nu vindt Jan Kortie baarlijke onzin. Kortie is de bedenker van wat hij de kunst van de – stembevrijding – is gaan noemen. Iedereen kan zingen, is zijn ferme mening, en iedereen wíl zingen. Jouw ziel wil zingen heet zijn eerste boek, dat uitkwam in 2010. Zingen is goed voor je, betoogt hij daarin. Zingen opent je hart, maakt je warm en gelukkig, verbindt je

3 2 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

JAN KORTIE IS DE BEDENKER VAN WAT HIJ DE KUNST VAN DE STEMBEVRIJDING IS GAAN NOEMEN. LISETTE THOOFT WAAGDE ZICH ERAAN, VOL OVERGAVE.

FOTO’S: RIKKERT HARINK/RIKKERTHARINK.NL

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 3 3

JAN KORTIE: ‘IK HAD GEEN CONSERVATORIUM, EN BEN BEGONNEN MEZELF TE SCHOLEN. UITEINDELIJK BEN IK DAAR BLIJ OM, DAAR ZOU IK HEBBEN GELEERD HOE HET HÓÓRT.’

met anderen, heelt je zielepijn en brengt je bij je wezenskern. Als je dáárvan geen zin in zingen krijgt In zijn paleisachtige praktijk aan een Amsterdamse gracht vertelt Kortie – lang, mager, bebrild – met een aanstekelijk enthousiasme over stembevrijding. ‘Met zingen kun je vrij snel terechtkomen bij de vraag “Wat is nou eigenlijk mijn lied?”, en dus ook bij de vraag “Wie ben ik echt?”’, zegt hij. ‘Op het meest wezenlijke niveau ben je geen taal, geen verhaal, maar wel trilling, beweging, energie. Al zingend kun je daarvan iets ervaren. En dan groeit je verlangen om te zijn wie je werkelijk bent, onder de schil van de persoonlijkheid.’

Zingen brengt je sneller dan andere activiteiten bij je ziel, stelt Kortie, omdat muziek in de kern van je wezen ligt. ‘Jij bent muziek’, zo heet zijn introductieworkshop, en het is zijn credo. ‘De kosmos is één groot harmonisch, trillend, levend geheel. Muziek dus. Dat is precies waarom jij en ik kun3 4 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

nen en willen zingen, en waarom we daar ook geen enkele moeite voor hoeven doen’, schrijft hij.

Veel mensen willen maar al te graag zingen, blijkt elke maand bij de meezingavonden die Kortie organiseert in Amsterdam en andere steden. Vooraf staan er steevast lange rijen voor de deur en de zaal zit stampvol: per keer komen een paar honderd mensen om mee te zingen. Kortie improviseert aan de vleugel. Mannen, ongeveer een vijfde van het publiek, zitten bij elkaar voor het sonore effect; bij sommige liederen zingen mannen en vrouwen om de beurt. Na even oefenen gaan de grote lichten uit. Veel mensen staan.

Er hangt een bijna religieuze sfeer – tussen de liederen door blijft het stil.

Het repertoire bestaat uit mantra’s: eenvoudige – om niet te zeggen ietwat eentonige – liederen uit verschillende spirituele tradities in diverse talen, traditioneel of zelfgecomponeerd door Kortie. Liederen met herhaling. ‘Er zit relatief veel ademruimte

in’, verklaart hij die keuze. ‘Tijd nemen voor de inademing doet ertoe. De ziel heeft geen haast; die wil alleen het nu ervaren.’

Eentonig is bij Kortie geen scheldwoord – integendeel. ‘Je kunt maar één toon tegelijk zingen’, zegt hij nuchter. ‘De vraag is: ben je in die ene toon helemaal aanwezig?’

Volgens hem houdt onze ziel van eenvoud, en komen we dichterbij onze essentie als we in de eenvoud blijven. Ook de stilte is belangrijk, zegt hij: ‘Uitbundig zingen kan alleen maar oprecht en betekenisvol zijn als de andere kant er ook is: durven wachten, vertragen. Ontvankelijkheid en leegte. Je openen voor het onbenoembare, voordat je daaraan tastend en wel uiting geeft.’

Zingen is niet moeilijker dan praten, volgens Kortie: ‘Open jezelf voor wat er hier en nu in je is. Als er ongemak en verlegenheid in je is, dan zing je dat. Is er verdriet of woede, zing dan verdriet of woede. En als de tranen je over je wangen lopen, zing dan door je tranen heen. Uiteindelijk zing je met hartstocht en overgave.’

In een voorwoord van zijn boek Jouw ziel wil zingen vertelt cabaretière Brigitte Kaandorp dat ze geen hoge dunk had van haar eigen zangkwaliteiten. Toen ze een sessie met Kortie deed, stond ze tot haar schrik binnen vijf minuten te huilen. ‘Wat Jan deed, weet ik nog steeds niet’, schrijft ze. ‘Hij ging aan de piano zitten en zei: “Maak maar geluid.”

En in no time zat ik in een of ander kwetsbaar gebied waar ik niet verder durfde te zingen, terwijl ik geen idee had waarom niet.’

Het had echter wel effect. Sinds haar sessies met Kortie zingt Kaandorp onbekommerd de sterren van de hemel, vertelt ze, en heeft ze helemaal geen zin meer om te zeggen dat ze niet kan zingen. ‘Ik zing namelijk gewoon op mijn manier. Punt.’

Dat klinkt naar stembevrijding. Dat wil ik ook.

Ik schrijf me in voor een driedaagse cursus Stembevrijding bij Erica Nap, in een verbouwde boerderij nabij Zutphen. Nap heeft het vak geleerd van Kortie en runt Murali, School voor Vrije Zelfexpressie. We zijn met drie mannen en zeven vrouwen, in leeftijd variërend van 28 tot 71. In het kennismakingsrondje vraagt Nap wat we willen leren.

En, zegt ze: vertel ons ook wat je grootste angst is. Wow, denk ik, dat gaat wel heel snel de diepte in. Maar het blijkt te werken.

‘Ik wil me beter leren ontspannen’, zeg ik. ‘Niet altijd het gevoel hebben dat ik zo enorm mijn best moet doen om geaccepteerd te worden. En mijn grootste angst is…’

FOTO: JIRI BULLER FOTOGRAFIE / HOLLANDSE HOOGTE

Tja, wat is mijn grootste angst? ‘De gewone angst, denk ik, die iedereen heeft. Angst voor afwijzing.’

Het blijkt inderdaad universeel te zijn.

De anderen hebben vergelijkbare doelen: ze willen zichzelf leren uiten, zichzelf oké vinden. En vergelijkbare angsten: dat ze niet goed genoeg zijn, dat ze er niet bij horen, dat ze niet gehoord worden. Op zich is dit al een bevrijdende ervaring. Wij zijn totaal verschillende mensen met heel verschillende achtergronden (één blijkt grof mishandeld in haar jeugd, horen we tijdens de lunchgesprekken; een ander is juist als enig kind op een voetstuk gezet) en toch kampen we met dezelfde angsten en koesteren we dezelfde wensen.

De uitnodiging is ook hier om ons gevoel te laten klinken. Dat gaat ongeveer zo.

We staan in een kring en Erica Nap doet voor: een diepe zucht. Daarna wordt het half-zucht, half-klank. Dan is het helemaal klank – een langgerekte toon. Om beurten begeleidt ze ons.

‘Waar voel je iets?’

Ik voel een krampje in mijn hartstreek.

‘Goed zo, laat het maar horen…’

De borstkramp wordt sterker.

‘Welk woord hoort erbij?’

Liefde.

‘Welke zin die met “ik” begint?’

En voor ik het weet, sta ik tranen met tuiten huilend te zingen dat ik altijd van ze heb gehouden, die mensen in mijn gezin waarin ik ben opgegroeid, die zo weinig tijd en aandacht voor mij hadden. Als ik om me heen kijk, zie ik op de gezichten van de anderen alleen maar warme aanmoediging en compassie. En als zij om de beurt hun gevoel uitzingen, merk ik dat ik het zelf ook heerlijk vind als ze zich durven te laten horen. Zelfs als ze ongeremd schreeuwen, is dat fijn.

Omdat het echt is, en kwetsbaar.

Niemand houdt het droog die dagen; ook de mannen niet. De een vindt het kleine jongetje in zichzelf dat zo graag wilde dat zijn moeder naar hem keek; een ander begrijpt nu dat hij altijd naar zijn vader heeft verlangd.

In de loop van de driedaagse blijken we emotioneel een pad af te leggen dat is samen te vatten in vijf woorden. Het begint met ‘Oooooo…’ Daarna zingen we ‘Heeeelp!’ om hulp te vragen aan wat dan ook, wie dan ook, waar dan ook. Vervolgens laten we elkaar onze diepste pijn horen: ‘Zing maar Au…’, zegt Nap, en dat zingen we, ­schreeuwen we, razen we, snikken we uit.

Zing dan Zing dan, al zit je alles tegen, zing dan een lied Zing dan, bij winter, storm of regen, of bij verdriet Wordt het bestaan je als geheel, incidenteel, weer wat te veel Mijn hemel, wring dan de tranen uit je keel Zie je nergens meer een beetje zon of zin Zie je nergens hoop, of houvast, evenmin Spin je als een grote onheilszwarte spin Haal je ouwe dromen langzaam, langzaam in Zing dan en trek de hemel open, ach waarom niet Zing dan, bezadigd of bezopen, maar zing een lied Haat je de baas op je bedrijf, of vloekt je wijf je ’s avond stijf Mijn hemel, zing dan de longen uit je lijf Voel je hoe de nacht zich zacht rondom je sluit Voel je hoe de kou zich vasthecht op je huid Zie je geen geluk en hoor je geen geluid Loop je door de stad, maar kom je er niet uit Zing dan en laat de wereld horen: ‘Dit is mijn lied’ Zing dan: ‘Ik heb een hoop verloren, maar ik geniet’ Vind je de dagen van het jaar weer veel te zwaar, een mer à boire Mijn hemel, dwing dan je lippen van elkaar Zing dan, al is de dag van morgen een grijs gebied Zing dan en spot met al je zorgen, je bent weer quitte Zing, al je wolken gaan opzij, je razernij is weer voorbij Mijn hemel, zing dan en zing vooral voor mij Zing dan, al is de dag van morgen een grijs gebied Zing dan en spot met al je zorgen, je bent weer quitte Zing, al je wolken gaan opzij, je razernij is weer voorbij Mijn jongen, zing dan en zing vooral voor mij Zing, al je wolken gaan opzij, je razernij is weer voorbij Mijn jongen, zing dan en zing vooral voor mij

Dit is de tekst van Zing dan, gezongen door Jenny Arean. Het lied, gecomponeerd door Nino Rota, is gebaseerd op Canzone arrabbiata uit de film D’amore e d’anarchia.

De tekst is van Ivo de Wijs.

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 3 5

STEMTHERAPEUTE ERICA NAP. ‘EEN VAN ONZE DIEPSTE BEHOEFTES IS HET GEVEN VAN EXPRESSIE AAN ONS EIGEN UNIEKE WEZEN.’

Op de ochtend van de derde dag leren we ‘Neeeee!’ zingen. En tot slot, die middag, jubelen we om de beurt ons eigen ‘Jaaaaaa!’.

Als we in het eindrondje worden uitgenodigd om te vertellen wat we geleerd hebben, te beginnen met ‘Ik ben erin geslaagd om…’, zeg ik dat ik erin geslaagd ben om me kwetsbaar te tonen en me daarin geaccepteerd te voelen door de groep. Ik voel me warm en blij.

‘Mensen openen zich meer voor elkaar, omdat je op een andere manier communiceert dan met woorden’, zal Jan Kortie me later uitleggen. ‘Je kunt het niveau van de woorden overstijgen. Je gebruikt er wel woorden bij, maar het zijn niet de woorden die het doen – het is de trilling, de klank van de stem die het doet.’

Stembevrijding raakt aan spiritualiteit.

Dat ondervind ik aan den lijve – alleen al met Het Lied van Het, de derde cd die Kortie heeft opgenomen met een mantrazingend publiek. Op een winteravond rijd ik over de Afsluitdijk. Luidkeels galm ik mee met deze cd. Het zingen helpt tegen de angst: het is donker, het regent, het waait en het stormt. Ik vind het maar niks, in mijn eentje in dat kleine autootje. Ik zit verkrampt aan het stuur, met klamme handen en opgetrokken schouders. Die Afsluitdijk is eindeloos.

Soms komt een grote vrachtauto me tegemoet en zie ik even helemaal niets meer door het opspattende water.

Dan klinkt het lied Nada Brahma door de speakers. ‘Alles is trilling’ betekent dat. En ik herinner me de bijbeltekst waarin God aan Job vraagt: ‘Waar was jij toen Ik de wereld schiep […], terwijl de morgensterren samen

Stembevrijding voor beginners Een goede introductie op stembevrijding is de kennismakingsmiddag ‘Jij Bent Muziek’. Jan Kortie legt uit wat zijn werk inhoudt en je zingt meteen mee. Onder de naam ‘Corporate Singing’ verzorgt Kortie ook activiteiten voor organisaties. Hij schreef twee boeken: Jouw ziel wil zingen en Het Lied van Het (met cd). Meer informatie op www.jankortie.nl. Kortie heeft zo’n honderd ‘stembevrijders’ opgeleid. Verspreid door Nederland leiden ze privésessies, meezingavonden, workshops en opleidingen. Op de website www.­stembevrijders.nl vind je erkende, door Kortie opgeleide stembevrijders.

3 6 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

jubelden, en Gods zonen het uitschreeuwden van vreugde?’ Is de hele schepping soms een langgerekte vreugdekreet?

En ineens is het net of ik de waarheid hóór, of die me glashelder wordt uitgelegd: het hele bestaan is niets anders dan voortdurend jubelen. Alle angst en alle pijn kunnen de vreugde van het geschapen zijn niet wegnemen.

Het komt door mijn oren naar binnen, deze wetenschap, en ik kan niet zeggen dat ik het verstandelijk begrijp (Hoezo jubelen?

En al die ellende dan?), maar het heeft een onmiddellijk en merkbaar fysiek effect. Ik ontspan totaal achter het stuur. Het is nog steeds donker, het regent nog steeds, maar de kramp is weg. Stralend en ontspannen kom ik aan op mijn bestemming.

Sindsdien heb ik het gevoel dat ik ‘het’ nu weet. Het mysterieuze, niet te begrijpen gegeven dat het bestaan eigenlijk bestaat uit vreugdeklanken. Omdat ik het zelf gehoord heb, daar op die Afsluitdijk.

‘Wat je beschrijft, sluit helemaal aan bij de boodschap die ik de wereld in wil helpen’, zegt Kortie als ik hem erover vertel.

‘Dat is wat muziek kan doen: ons losmaken van de persoon die we denken te zijn en ons brengen bij de spirit die we werkelijk zijn.’

In veel tradities wordt de oerklank ‘Ohm’ gezongen, zegt hij. Dat zou de universele, scheppende klank zijn waaruit het universum is voortgekomen. Zoals het Evangelie van Johannes begint met: ‘In het begin was het Woord, en het Woord was bij God en het Woord was God’, zo kennen veel esoterische tradities het idee dat de hele schepping bestaat uit trilling, uit geluid.

‘Nada Brahma vertaal ik graag met: alles is muziek’, zegt Kortie. ‘Jij bent muziek!

Dat is goed nieuws, want het betekent dat er per definitie harmonie is. Twee verschillende beginklanken zouden met elkaar kunnen dissoneren, maar één beginklank kan niet met zichzelf dissoneren. Dus we hoeven niet bang te zijn, want de harmonie is altijd groter dan de disharmonie. Wij zijn allemaal onderdeeltjes van een groot, kosmisch concert. Als ik nou maar dat deel van de muziek uit mij laat komen dat voor mij beschikbaar is, zorgt de rest wel voor zichzelf.’

V

ERANDEREN MENSEN ECHT ALS

ze hun stem bevrijden, door een paar sessies op een boerderij? Kortie is stellig: ‘Ook een eenmalige ervaring doet al iets, want je zult nooit meer vergeten dat die ontspanning, dat vertrouwen en die kwets-

baarheid mogelijk zijn. Je weet nu dat het kan, dat het bestaat. Maar wil het tot transformatie leiden, dan heeft het doorgaans wel meer tijd nodig, of gewenning. Mensen die we wat langer meemaken, die bijvoorbeeld een opleiding tot Stembevrijder volgen, zien we duidelijk veranderen. Ze vallen meer samen met zichzelf, met wie ze in wezen zijn.’

Het klinkt, met permissie, tamelijk wollig. Als ik niet met zoveel overgave had meegezongen en gehuild, had ik mijn wenkbrauwen opgetrokken. Maar nu kan ik niet anders dan begrijpend knikken: ja, als je je kwetsbaarheid kunt zingen zonder bang te zijn dat anderen je erom veroordelen, dan val je meer samen met jezelf.

Zelf is Jan Kortie ook veranderd door het zingen. Hij is begonnen als economieleraar op een middelbare school. Hij was ‘niet helemaal gelukkig’, zegt hij over die periode. Het was geen werk dat hij tot zijn pensioen wilde blijven doen. In een therapiegroep vroeg de begeleider hem wat zijn jongensdroom was. Hij herinnerde zich een beeld waarin hij een grote groep mensen het slotkoor van de Negende van Beethoven liet zingen: ‘Alle Menschen werden Brüder.’

‘Ik had geen conservatorium’, blikt Kortie nu terug, ‘en ben begonnen mezelf te scholen. Ik deed ook allerlei therapievormen en besefte hoeveel daarvan toepasbaar was op zingen. Uiteindelijk ben ik blij dat ik geen conservatorium heb: daar zou ik hebben geleerd hoe het hóórt. Maar nu kon ik zelf uitzoeken wat voor mij werkt en wat niet werkt, en hoe mensen vrijer worden in hun stem.’

En wat betekent het voor hemzelf?

‘Als ik aan het improviseren ben op de piano of aan het zingen, beleef ik kostbare momenten waarop ik niet meer mijn best hoef te doen’, zegt hij. ‘Niet meer bezig hoef te zijn met hoe het eigenlijk hoort, wat ik geacht word te doen. Ik ken de ervaring van niet mee mogen doen: als jongetje hoorde ik niet bij de groep jongens die stoer en populair waren. Dus ik heb een antenne ontwikkeld voor wat ik moet doen om er wel bij te horen; dat is een diep patroon waar ik nooit meer vanaf kom. Maar in de muziek kan ik dat loslaten. Op de beste momenten denk ik: dit is mijn muziek, dit ben ik, dit is wat ik te geven heb. Dat gaat moeiteloos. Omdat ik het in mij heb.’

Kortie begeleidt ook beroepsmusici, veelal klassiekemuziekvertolkers, die zijn vastgelopen in faalangst en prestatiekramp, of dat willen voorkomen. ‘Hun werk kan enorme druk op hen uitoefenen’, zegt hij. ‘Als kind hebben ze vaak veel waardering gekregen voor hun talenten, maar op het conservatorium komen ze terecht in een sfeer van competitie en beoordeling. Niet iedereen kan daarmee omgaan. Ik heb tal van verhalen gehoord van mensen die gepassioneerd naar het conservatorium gingen en er vanaf kwamen met het idee dat ze waarschijnlijk niet goed genoeg zijn. Er komt een kramp te liggen op hun spel.’

De kunst is vervolgens om hen af te leren wat ze hebben aangeleerd. ‘Er zijn veel musici die virtuoos bestaande muziek kunnen spelen, maar nauwelijks durven te improviseren’, weet Kortie. ‘Dat doe ik dan weer met hen, vanuit grote eenvoud. Het is vaak moeilijk ze weer terug te krijgen bij het

heel eenvoudige, want ze zijn complexiteit gewend en stimuleren dat bij elkaar. Maar de ziel is eenvoudig, gefocust op eenheid en eenvoud. De ziel wil maar één ding tegelijk, alleen maar deze ene toon die er nu is, en die voor de volle honderd procent geven. Kun je je daarmee helemaal verbinden, of laat je je afleiden door de tonen die geweest zijn of nog moeten komen, of met de vraag wat anderen ervan vinden?’

Kortie bedrijft dus eigenlijk een soort zangmindfulness. ‘Het komt vanzelf’, zegt hij. ‘Dat is een mooi woord, “vanzelf”: het komt van mijzelf, vanuit de overvloed van mijn diepste zelf. Muziek is een formidabele ingang om te ervaren hoe moeiteloos jezelf geven kan zijn.’

Ten slotte nodigt hij me uit bij zijn piano.

En of het nou komt door wat ik allemaal al gedaan heb, of omdat ik nu bij de Meester zelf sta, of omdat hij een mysterieuze kwaliteit heeft die ik niet kan beschrijven, maar na een tijdje komt er iets uit mijn keel waarbij ik weet: dit heb ik niet bedacht, dit komt vanzelf. Erg mooi is het trouwens niet; meer een soort onhandige brul.

‘Ja, als het begint te stromen, komt eerst alles eruit wat verboden was’, verklaart Kortie. Maar met zijn enthousiaste pianobegeleiding erbij klinkt het eigenlijk best. En, besef ik na afloop: op die bijzondere momenten dat het helemaal vanzelf kwam, was mijn hoofd leeg, was ik niet aan het denken, alleen maar aan het zingen.

Zen-zingen. Eventjes helemaal bevrijd. schrijft, spreekt en zingt steeds meer op eigen wijs

LISETTE THOOFT

Jan Kortie

Bevrijd je stem Evenement Datum: 9 juni 2015 Prijs: 10 euro, of gratis voor leden

Meer informatie: www.theoptimist.nl/

Wie zingt, kan zich openen voor zijn diepste kern. Daarom bedacht Jan Kortie een therapievorm rondom het zingen: stembevrijding. Kortie: ‘Met zingen kun je vrij snel terechtkomen bij de vraag “wat is nou eigenlijk mijn lied”, en dus ook bij de vraag “Wie ben ik echt?”. Bent u na het lezen van dit artikel naar het werk van Jan Kortie? Doe dan mee aan dit online webinar. Hij zal u inwijden in de wereld van de stembevrijding, vertellen wat zingen voor u kan betekenen. Zingen is volgens Kortie uiteindelijk niet moeilijker dan praten.

evenementen

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 3 7

Leven

Mystiek landschap Het lijken platen uit sprookjesboeken, maar de landschappen van Kilian Schรถnberger bestaan echt, en niet eens zo ver hier vandaan. De 29-jarige kleurenblinde fotograaf is immer op zoek naar mistige wouden, magische plekken en melancholische bergen in West-Europa.

In de Beierse Alpen in Duitsland ligt Slot Neuschwanstein rustig te wachten tot het dreigende onweer losbarst. Het kasteel is de inspiratiebron geweest voor Disney’s Doornroosje.

FOTO’S: KILLIAN SCHÖNBERGER

Dit ‘drijvende kasteel’ ligt ten zuiden van Stuttgart, op een heuvel 855 meter boven de zeespiegel, en draagt de naam Hohenzollern, naar de familie die het in de Middeleeuwen ­bewoonde.

De Belgische dennenbomen uit de Hoge Venen hebben hun onaardse uiterlijk te danken aan bosbranden opgevolgd door sneeuw en vrieskou.

In het nationaal park Sächsische Schweiz op de grens van Duitsland en TsjechiÍ staan deze naar de hemel reikende rotsen, te midden van het overweldigende groen.

Een klein meertje bij Mittenwald in Duitsland ontwaakt dauwig, stil en koud.

©JIMMY NELSON PICTURES BV

Foto: Richard Wainwright/Plan Australia

We komen ook op plekken zonder postcode.

Zodat Christine uit Uganda elke week naar school kan.

Christine en 150.000 andere meisjes hebben nu dezelfde onderwijskansen als

Dankzij de deelnemers groeide een Nederlands loterijeninitiatief uit tot de

jongens dankzij het project ‘Een bloedserieuze zaak’. Door voorlichting en het

grootste private fondsenwerver ter wereld. In totaal schonken de Postcode

beschikbaar maken van maandverband hoeven jonge vrouwen niet meer

Loterijen al meer dan 6 miljard euro aan goede doelen. Plan Nederland heeft

thuis te blijven tijdens hun menstruatie. Het project van Plan Nederland is

sinds 1998 een bijdrage ontvangen van € 48,1 miljoen. Met elkaar kunnen

mogelijk gemaakt door de financiële steun van de Nationale Postcode Loterij.

we het verschil maken en dat willen we de komende jaren blijven doen.

Deelnemers van de Postcode Loterij; bedankt. U maakt de steun aan Plan

Voor een betere, duurzame en rechtvaardige wereld: postcodeloterij.nl

Nederland en 91 andere organisaties mogelijk.

Dankzij u.

Column

Lisette Thooft Journalist, spreker, mythosoof, coach en auteur van onder andere De vrouw die ik was. www.lisettethooft.nl

Leve de bodem!

FOTO: TESSA POSTHUMA DE BOER

DIT JAAR IS DOOR DE VOEDSEL- EN LANDBOUWOR-

ganisatie (FAO) van de Verenigde Naties uitgeroepen tot het Jaar van de Bodem. Allerlei initiatieven vestigen onze aandacht op de grond onder onze voeten. De beweging Down2Earth bijvoorbeeld maakte een geweldig tekenfilmpje, te zien op Helphumus.nu, waarin het mannetje Humus laat zien hoe belangrijk die vruchtbare bovenlaag vol wormen, schimmels en bacteriën is voor ons voedsel – en hoe kwetsbaar voor de gangbare landbouwmethodes met gif en zware machines.

De tijd is rijp voor de bodem. Tik maar eens ‘down to earth’ in bij Google en je krijgt tientallen miljoenen hits. De inhoud reikt van kookboeken tot stressbeheersing. Er zijn meer signalen. Iedereen wil tegenwoordig ‘landen’; dat is een enorm populair woord aan het worden, let maar op. ‘Ben je al geland?’ vragen we elkaar, en we hebben het niet over een vliegtuig dat arriveert, maar over onze ziel, ons gevoel. We hopen dat een les landt, of een verhaal. En we willen iets ‘neerzetten’ op die grond waarop we landen: onszelf, of ons idee. Veel talentvolle jonge mensen zijn graag concreet bezig, met meubels van sloophout of gevilte schapenvachten.

‘Kom uit je hoofd’ is ook zo’n gevleugelde kreet. We willen aarden, gronden, aanwezig zijn in ons lichaam.

Ik vind het ook niet toevallig dat er steeds meer be-

‘Kom uit je hoofd’ is ook zo’n gevleugelde kreet. We willen aarden, gronden, aanwezig zijn in ons lichaam.

langstelling is voor onze eigen bodem: onze darmen.

Die blijken een soort tweede brein te zijn. Voor een groot deel bepalen ze onze mentale gezondheid. De jonge Duitse arts Giulia Enders schreef een boek over de wondere wereld van de darmen dat een internationale bestseller werd. (In de Nederlandse vertaling heet het De mooie voedselmachine.) Ook de onderbuik is zo’n nederige plek waar we gemakkelijk op neerkijken en die vol minieme levensvormpjes blijkt te zitten, van onmisbaar belang voor ons welzijn.

Ik denk dat we spiritueel gezien op onze collectieve tocht vanuit de geestelijke wereld nu eindelijk echt op aarde aan het landen zijn. Het is wel even schrikken. Want we zijn lichtzinnig omgesprongen met de bodem en nu zitten we met de gevolgen. De gangbare landbouw is de belangrijkste oorzaak van erosie. Voeg daarbij verstening, ontbossing, overbegrazing en vervuiling, en je kunt uitrekenen dat we in het jaar 2050 nog maar een kwart van de vruchtbare grond over hebben die er in 1960 was, als we zo doorgaan. Vandaar de oproep van de FAO. In sprookjes ligt er vaak onder de grond, bij de aardmannetjes of de padden, een schat verborgen. Vroeger dacht ik dat de symboliek daarvan was: je moet ook het duistere, de Schaduw, in je ziel aanvaarden. Nu denk ik: nee, het betekent gewoon dat je moet landen op de bodem. Dat je aanwezig moet zijn in het stof, in het vlees, in de realiteit – hoe je het ook maar wilt noemen.

Dat je het echte leven moet accepteren en voelen wat er te voelen valt, in je buik.

Zij die voelen, zorgen beter voor hun bodem.

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 4 5

Leven

Het beste van‌ In het voorjaar van 1995 verscheen onze eerste editie. Ode stond er op het omslag. Twintig jaar later staat er The Optimist. Onveranderd is onze missie: inspiratie bieden voor oplossingen en vooruitgang. In deze speciale jubileumeditie 20 keer een greep uit onze meest bijzondere verhalen.

4 6 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

ILLUSTRATIE: CENSUUR/CENSUUR.COM

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 4 7

Sept/okt 1995

‘Examens zijn funest voor onderwijs’ In gesprek met Colin Hodgetts, de hoofdonderwijzer van de Small School, nabij Devon in het zuidwesten van Engeland.

1

‘EXAMENS ZIJN FUNEST VOOR ONDER-

wijs. Ze werken luiheid en onverschilligheid van de leraren in de hand. Docenten geven zodanig les dat zij goede resultaten bij de testen halen. Als 25 van de 30 leerlingen het examen halen, zijn zij tevreden.

Maar gezien vanuit het individu is statistiek zinloos. Het is verschrikkelijk voor de vijf die het niet halen. Een goede leraar weet dat er belangrijkere zaken zijn dan examenresultaten. Onderwijs gaat primair over menselijke ontwikkeling.

Het behoort individuen te helpen om hun eigen kwaliteiten te ontwikkelen. Voor dat doel is een grootschalig staatsprogramma van weinig waarde. Het gaat erom individuen les te geven. In kleine klassen. Op kleine scholen.

Op de Small School hebben we 36 leerlingen en acht docenten. Dat gaat uitstekend.

We zijn niet duurder dan grotere scholen.

We hebben geen schoonmakers omdat we zelf met de kinderen het gebouw onderhouden. We bereiden zelf de lunch. We doen de administratie zelf. En ook al zijn we soms moe, de leraren zijn nooit overspannen. Zeker als je de sociale kosten meerekent, is het een mythe dat grote scholen goedkoper zijn.

Scholen hoeven dus niet te zijn zoals ze zijn.

Ook op onze school gebeuren dingen die niet mogen. Laatst werden twee jongens betrapt die lijm stonden te snuiven in de werkplaats. Op de meeste scholen betekent dat straf en een slot op de werkplaats. Maar bestraffen is geen goede methode om de orde te handhaven. Om de sfeer op een school

4 8 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

goed te houden, is het veel beter om de relaties te onderhouden.

Er is altijd een reden voor afwijkend gedrag. Naar die reden moet je zoeken, zonder te vluchten in defensief gedrag. Je moet met die jongens gaan praten. Niet dogma’s of geloofsovertuigingen, maar liefde en vergevingsgezindheid; niet straffen en stimulansen, maar aanvaarding en visie.

De meeste docenten grijpen veel te snel in. Tieners – en jongens in het bijzonder – hebben opwinding nodig, en opwinding betekent gevaar. Waar trek je de grens? Je kunt te voorzichtig zijn en te veel gevaar wegnemen. Dan gaan ze vervolgens naar huis en beginnen nog veel gevaarlijkere toeren op hun brommers. En dan is er helemaal niemand bij. Het is de taak van de leraar om de verantwoordelijkheid te nemen en om ouders gerust te stellen. Maar ik slaak altijd een zucht van verlichting als we zonder ongelukken terugkomen van een buitenlandse reis.

Ik vraag me serieus af of we de leerplicht moeten handhaven. Onderwijzen heeft alleen zin als de kinderen onderwezen willen worden. Ik wil geen ongemotiveerde leerlingen in mijn klas. Dat wil geen enkele docent.

Maar ik aarzel om hen te weigeren. Faal ik niet? In elk geval mag ik hen niet weigeren.

Schuldgevoel en vrees houden een onmogelijke toestand in stand die wel tot een crisis moet leiden. Soms willen kinderen niet naar school komen omdat de lessen een spel of een proces onderbreken dat op dat moment juist uitstekend voor hun ontwikkeling is.

Ik zie wel wat in flexibel onderwijs waarbij kinderen bepaalde dingen op school doen en andere dingen thuis.

Wij moeten ervoor zorgen dat wij de school zo aantrekkelijk maken dat zij zin hebben om te komen. Verplichten is niet zinnig, ook al doorkruist deze gedachte de belangen van veel ouders die de school zien als een oppascentrale. Het vraagstuk van de leerplicht vraagt om creatieve antwoorden.’ | LEES HET HELE ARTIKEL OP WWW.THEOPTIMIST.NL/20JAAR

Nov/dec 1996

‘Ik geloof in verlichting’ Waarover gaat het leven? Waar doen we het voor? Fragmenten uit het gesprek met Freek de Jonge, op zoek naar de zin van het leven.

2

‘BIJ GODSDIENST HOORT HET BE-

sef dat je het leefbaar moet houden.

Dat je ervoor zorgt dat er binnen je omgeving geen conflict uitbreekt dat de collectieve overleving bedreigt. Godsdienst doet dat via rituelen en offers. Het offer is een relativering van de materie – en van jezelf – en dat hebben we simpelweg geëlimineerd. Wij kunnen helemaal niet meer offeren. Het is geen kunst om als je duizend gulden per week verdient, vijf gulden aan de kankerbestrijding te geven. Offeren: dat is Abraham die die berg oploopt om zijn zoon Isaac te offeren. Offeren is een moment dat je wordt gedwongen jezelf wezenlijke vragen te stellen, maar wij worden tegenwoordig ontmoedigd in het stellen van zulke vragen. Wat heeft het voor nut om moeilijk te doen, heet dat. Er moet iets radicaals gebeuren om ons te doen beseffen dat we meer zijn dan ons ego.

Spiritualiteit is voor mij ont-moeten.

Niet gedwongen zijn. De spiritualiteit

zorgt er te allen tijde voor dat er tientallen manieren zijn en dat je nooit moet, dat niks in je leven moet. Als je iemand tegenkomt die ook van dat besef is doordrongen, die geen oordeel heeft, kun je wezenlijk uitwisselen. Dan voel je je gemakkelijker, en dat lucht op.

Spiritualiteit hoeft voor mij volstrekt niet gedefinieerd of benoemd te worden, het begrip hoeft ook totaal niet aan God of ‘het hogere’ te worden gekoppeld. Spiritualiteit is niet: even op de knieën en dan is het weer over. Zo werkt het dus niet.

Spiritualiteit is iets naast de werkelijkheid dat van ontzettend groot belang is om jezelf en de wereld te kunnen relativeren.

Ja, ik geloof in verlichting. Zeker.

Maar zeker niet voor mij. En ook niet voor een heleboel mensen die daarover praten. Maar er lopen op deze aarde verlichte mensen rond. En hun probleem is dat zij geen problemen meer hebben.

Daarom kunnen zij niet bij ons en wij niet bij hen komen. Zij kunnen zich niet

verplaatsen in ons problematisch wereldbeeld. En wij kunnen niet met het idee omgaan dat er geen problemen meer zijn.

Als ik tegen Hella zeg als ik verlicht ben dat ik niet meer van haar ben omdat ik van iedereen evenveel hou, is dat voor haar onverdraaglijk. Ik hou nu juist zoveel van haar dat ik haar dat niet kan aandoen. Ik kan dus niet verlicht worden. Het is dan ook niet iets waar ik achteraan jaag.

Ik vind het prachtig om dingen te lezen van hele wijze mensen en om te zien hoe simpel het leven in wezen is. Het leven wordt alleen maar gecompliceerd als je je gebonden voelt aan allerlei dingen. Spiritualiteit is de wetenschap dat het allemaal niks voorstelt en dat niks hoeft. Dat we het allemaal hebben verzonnen en bedacht. Dat we het onszelf hebben opgelegd. Maar dat het mogelijk is om eraan te ontkomen.’ | LEES HET HELE ARTIKEL OP WWW.THEOPTIMIST.NL/20JAAR

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 4 9

Sept/okt 1997

Nov/dec1997

Energie wordt thuis gemaakt Duurzame energie: een kwestie van doen. Dat stond op het omslag van een van onze uitgaven in 1997. Een fragment uit het voorwoord.

3

ZELDEN HEEFT EEN ONDERWERP BIJ MIJ ZOVEEL ENTHOUSIASME LOSGE-

maakt als het thema ‘energie’. Tijdens een reis langs toonaangevende ‘energiedenkers’ in de Verenigde Staten, Duitsland, Engeland en Nederland groeide een omslagthema dat meer dan ooit paste bij ons streven om – zoals we dat destijds in onze eerste uitgave formuleerden – ‘op de barricade van de mogelijkheden’ te staan. Voor ons kwam dat het treffendst naar buiten in twee cijfers: 1. Beschikbare zonne-energie op aarde (per jaar): 2.500.000 exajoules, waarbij u moet weten dat 1 exajoule gelijkstaat aan 1.000.000.000.000.000.000 joules.

2. Wereldenergieverbruik (1996): 352 exajoules.

Mijn enthousiasme wordt verder gesterkt door het groeiende besef dat de overgang van een economie die stoelt op fossiele brandstoffen naar een duurzame economie veel minder dan ik dacht afhankelijk is van overheden. Terwijl milieuorganisaties op klimaatconferenties lobbyen bij politici die geen grote stappen durven te zetten, vinden particuliere instituten en kleine bedrijven de weg naar een economie die draait op de zon.

In de wereld van handelsverdragen en uitdijende bolwerken zoals de Europese Unie, lijkt het vaak dat vooruitgang afhankelijk is van een haast onbereikbare consensus van vele partijen. Wie politici ziet worstelen met milieuheffingen wordt somber over een schone energietoekomst. Maar de nieuwe energierevolutie wordt gemaakt door ondernemende pioniers en consumenten. Het is een ontwikkeling die zich in belangrijke mate onttrekt aan staten. Globalisering mag dan een feit zijn, maar de energiecentrale van de toekomst staat niet onder toezicht van het IMF of de Europese Commissie, maar is een zonnecel op het dak of een windmolen in de tuin. Energie wordt straks letterlijk thuis gemaakt.

Als artsen staken, sterven er minder mensen Niet de moderne geneeskunde, maar eigen verantwoordelijkheid is de kern van gezondheid.

4

IN 1973 STAAKTEN DE ARTSEN IN IS-

raël gedurende een maand. In die maand daalde het sterftecijfer met 50 procent. Een paar jaar later zorgde een artsenstaking van twee maanden in Bogotá, de hoofdstad van Colombia, voor een daling van het sterftecijfer met 35 procent. En tijdens een ‘langzaamaan-actie’ van protesterende artsen in Los Angeles liep het aantal sterfgevallen terug met 18 procent. Toen de artsen weer volledig aan het werk gingen, bereikte het sterftecijfer onmiddellijk het oude niveau.

5 0 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

Zo’n 1,2 miljoen Britten belanden jaarlijks in een ziekenhuis als gevolg van een verkeerde medische handeling. In de Verenigde Staten, waar jaarlijks veertigduizend mensen worden doodgeschoten, is de kans driemaal groter dat je wordt ‘vermoord’ door een arts dan door een pistool. Elk jaar sterven er veel meer mensen als gevolg van een infectie die zij oplopen in een ziekenhuis dan als gevolg van een verkeersongeval.

De cultuurcriticus Ivan Illich schreef het al meer dan twintig jaar geleden: de gezondheidszorg is een bedreiging voor de gezond-

heid geworden. Toch is dat nog steeds niet het gangbare beeld. De moderne geneeskunde geldt als een van de triomfen van de twintigste eeuw. De meeste mensen zijn ervan overtuigd dat een nabij familielid of vriend zonder een pil of de inzet van een arts vandaag niet meer in leven zou zijn. Maar goed beschouwd zijn de artsen van vandaag niet effectiever dan de priesters van vroeger.

Wij leven vandaag gemiddeld bijna twee keer langer dan een eeuw geleden, maar die vooruitgang is niet te danken aan de moderne geneeskunde. Cholera, tyfus, tuberculose

Sept/okt 2000 en dysenterie waren al op hun retour voor de komst van antibiotica en vaccinaties. De oorzaak: hygiëne en betere voeding.

Het is typerend dat de Zuid-Afrikaanse arts Christiaan Barnard – de man die de eerste harttransplantatie ter wereld uitvoerde – Thomas Crapper aanwijst als een van de grootste weldoeners van de mensheid. Crapper was een Engelse loodgieter die de spoelwc ontwikkelde.

De grote vooruitgang van de moderne geneeskunde in deze eeuw betreft ‘noodhulp’. Als je wordt getroffen door een acute, levensbedreigende infectie, een hartaanval, een ernstig verkeersongeluk of een operabele tumor, kun je nergens beter terecht dan in een westers ziekenhuis. Hetzelfde geldt voor een heup- of staaroperatie. Maar deze ‘crisismomenten’ zijn de uitzonderingen. Veruit de meeste kwalen betreffen chronische aandoeningen, kanker en hart- en vaatziekten.

En wat dat betreft, heeft de westerse gezondheidszorg bedroevend weinig te bieden.

Het probleem is de visie van de moderne gezondheidszorg: gezondheid is de normale staat van de mensheid en ziekte is een invloed van buitenaf, een vijand die moet worden bestreden. De gezondheidszorg heeft vaak veel weg van een militaire operatie.

Zelfs de terminologie is gelijk: de oorlog tegen kanker... Artsen zien het lichaam als een machine waarin onderdelen die gebrekkig functioneren, vervangbaar zijn. Die machine kan van buitenaf worden bestuurd door medicijnen en medische technologie.

Genezen blijkt een complex proces waarin – in tegenspraak met de gangbare westerse visie – niet alleen medicijnen en tastbare cellen een rol spelen, maar ook ontastbare

zaken zoals hoop, geloof, vertrouwen en wil.

Zo geneest bidden. Artsen weten uit ervaring dat de patiënt die ‘waarom?’ vraagt bij de bloedprik en die zich niet zomaar wil uitkleden, het er doorgaans goed vanaf brengt. En wat is er gaande als een moeder in de moedermelk antistoffen produceert als haar baby aan een infectie lijdt?

Alle artsen leggen de eed van Hippocrates af, maar beseffen zij die voortdurend interventies plegen in natuurlijke processen in het lichaam, dat die oude Griekse meester heeft gezegd dat de natuurlijke geneeskracht in onszelf de belangrijkste kracht is om beter te worden? Vandaar dat de geneeskunst van de Chinezen, Indiërs, Indianen en andere ‘primitieve volkeren’ is gericht op het steunen van de zelfgenezende processen in het lichaam. Die tradities gaan ervan uit dat het lichaam gezond wil zijn.

Steeds weer horen we verhalen van mensen die onverklaarbaar genezen van ongeneeslijke ziekten. Mensen, bijvoorbeeld, die worden opgegeven omdat de artsen hun tumoren niet meer kunnen behandelen. Ze lopen het ziekenhuis – én het systeem van de gezondheidszorg – uit, kiezen hun eigen weg en genezen ‘wonderbaarlijk’. Jaren later is op scans geen gezwel meer te zien. De moderne geneeskunde doet dit soort gevallen af als ‘anekdotisch’ en wijzen erop dat er geen tastbare verklaring voor is. Maar misschien bewijzen deze anekdoten het zelfgenezende vermogen van het lichaam? Misschien dienen behandelingen en medicijnen vooral om het spontane genezingsproces in het lichaam te prikkelen? | LEES HET HELE ARTIKEL OP WWW.THEOPTIMIST.NL/20JAAR

‘Neem het persoonlijk’ Niet zelden verenigen ondernemer en activist zich zo sterk als in Anita Roddick, de grondlegger van The Body Shop.

5

‘ER BESTAAT TEGENWOORDIG GEEN

machtiger instituut dan het bedrijfsleven.

De kerk en de politiek kun je vergeten. En daarom is het nu belangrijker dan ooit dat het bedrijfsleven een morele verantwoordelijkheid op zich neemt. In de zakenwereld geven we jaarlijks miljarden uit aan adverteren om een minuscule verandering van een marktaandeel te bewerkstelligen, maar we besteden vrijwel niets aan het stimuleren van morele verantwoordelijkheid en de ontwikkeling van de menselijke geest.

Ik ben waarschijnlijk een van de weinige ondernemers die met traangas en politieknuppels is bestreden tijdens de demonstraties rond de bijeenkomst van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in Seattle, in november vorig jaar (1999, red.). Ik bevond mij te midden van mensenrechtenactivisten, vertegenwoordigers van inheemse stammen, religieuze leiders, milieuactivisten, staalarbeiders en boeren. Er waren moeders, vaders, kinderen, grootvaders en grootmoeders. En dat protest had maar één doel: wij willen dat het bedrijfsleven bedachtzamer wordt, verantwoordelijker, zorgzamer. Want als je het bedrijfsleven ongestoord zijn gang laat gaan, kan het crimineel worden. In de “wereld van de meerderheid” kun je zien wat de gevolgen zijn van onbeperkte economische groei: niet alleen voor de natuur, maar ook voor de menselijke ontwikkeling.

Ik neem dat persoonlijk. Ik neem het persoonlijk dat ik verminkte baby’s in mijn armen heb gehouden als gevolg van het dumpen van gif in lokale rivieren. Ik neem het persoonlijk dat het bedrijfsleven inheemse volkeren zonder enig respect behandelt.

Ik neem het persoonlijk dat kinderen in de buurt van een Mexicaanse tabaksplantage zonder geslachtsorganen worden geboren als gevolg van het gebruik van bestrijdingsmiddelen.

En wat mij schokt, is de onverschilligheid in de zakenwereld met betrekking LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 5 1

Nov/dec 2000 tot deze kwesties. Het schokt mij dat anderen het niet persoonlijk nemen. Het bedrijfsleven moet juist vooroplopen. Ondernemers hebben een wereldwijd bereik en daarmee een wereldwijde verantwoordelijkheid. Onze besluiten hebben niet alleen effect op economieën, maar op hele samenlevingen.

Mijn hoop is gevestigd op de consument. Op de consument die niet in eerste instantie uit is op het koopje, maar die zich opstelt als een ethische waakhond. Je ziet steeds meer mensen die ervoor kiezen om bepaalde producten niet te kopen, omdat zij door kinderen of in erbarmelijke omstandigheden zijn gemaakt. Steeds meer mensen beseffen dat aankopen morele keuzen zijn.

We willen sympathie voelen, niet alleen voor een product, maar ook voor de onderneming die dat product maakt. En daarom willen we informatie hebben om onze keuze te maken. Daarom kiezen mensen voor de biologische katoenen kleding van Patagonia of voor fairtrade koffie. Onderschat de macht van de consument niet.

Geen enkel bedrijf kan die macht meer negeren. Neem de acties van de Dierenbescherming tegen L’Oréal en Gillette. Of neem de vraag van Greenpeace aan een voedselproducent die vorig jaar voor die fabrikant voldoende was om alle genetisch gemodificeerde ingrediënten uit z’n babyvoeding te halen.

Mijn tweede hoop is gevestigd op de armen. Regeringen en internationale instellingen zouden de armen centraal moeten stellen. Want de armen zijn de enige experts van de armoede – zij moeten betrokken worden als adviseurs en als leiders. Ik geloof in kleinschalige initiatieven. Tien vrouwen die een boom planten. Een dozijn jongeren die een waterput graven. Een oude man die kinderen leert lezen. Op wereldschaal hebben zulke initiatieven een monumentale impact. Laat mij één regering zien die het succes van haar beleid afmeet aan de zwakkeren in de samenleving.

Het bedrijfsleven hoeft niet zo te zijn. Het bedrijfsleven kan politici de weg wijzen door op elk niveau relaties aan te knopen – met personeel, met gemeenschappen, met klanten, met leveranciers, et cetera. Als je dat niet doet, garandeer ik lagere productiviteit van teleurgesteld personeel. Mensen hebben dromen. En ze willen een bijdrage leveren aan verandering.’

5 2 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

De rekenkunde van fascisten Weinig mensen kunnen zo prachtig boos worden als Arundhati Roy. ­Diverse malen hebben we essays en lezingen van haar in onze pagina’s gebracht. Hieronder het begin van haar invloedrijke reportage uit 2000, waarin ze de aanleg van stuwdammen hevig bekritiseert – of, beter gezegd: neersabelt − zoals alleen zij dat kan.

6

IK STOND OP EEN HEUVEL EN MOEST HEEL HARD LACHEN. IK WAS DE NAR-

mada per boot overgestoken vanuit Jalsindhi, en klom vanaf de andere oever op de landtong waar ik primitieve dorpjes kon zien liggen, verspreid over kale heuveltoppen. Ik keek naar hun wankele huizen, waarin de wind vrij spel had.

Ik zag hun akkers. Ik zag kleine kinderen met nog kleinere geitjes door het landschap scharrelen. Ik wist dat ik keek naar een beschaving die ouder was dan het hindoeïsme, en die op de nominatie stond om – met goedkeuring van de hoogste rechters in ons land – bij de volgende moesson te worden opgeslokt, zodra het peil van het stuwmeer bij Sardar Sarovar stijgt en alles onder water verdwijnt.

Waarom moest ik zo lachen? Omdat me ineens de tedere bezorgdheid te binnen schoot waarmee de leden van het Hooggerechtshof in Delhi – voordat ze de schorsing inzake de voltooiing van de dam bij Sardar Sarovar ongedaan maakten – hadden geïnformeerd of de kinderen die in de nieuwe vestigingen weer in stamverband gingen leven, wel een park zouden hebben om in te spelen. De advocaten van de regering gaven de verzekering dat dit zonder meer het geval was, en dat bovendien elk park voorzien was van wippen, glijbanen en schommels.

Ik keek omhoog naar de grenzeloze hemel en omlaag naar de rivier die voorbij kolkte, en heel eventjes werd mijn razernij door de waanzin van dit alles op zijn kop gezet, en moest ik lachen. Het was niet arrogant bedoeld.

Het gevecht tegen de dam bij Sardar Sarovar, dat al jaren duurt, is in India veel meer gaan betekenen dan de strijd voor één rivier. Het werd een debat dat sterk in de publieke opinie ging leven. Daardoor werd de inzet steeds feller en veranderde de aard van het gevecht. Begonnen als de strijd om het lot van een rivierdal, kwam gaandeweg ons hele politieke systeem onder vuur te liggen.

Inmiddels staat het wezen van onze democratie zelf ter discussie. Van wie is ons land? Van wie zijn de rivieren? Onze bossen? De vis? Dat zijn grote vragen.

En ze worden door de staat enorm serieus genomen. Ze worden door elk instituut onder zeggenschap van de staat unisono beantwoord. En niet zomaar beantwoord, maar volstrekt eenduidig, op een verbitterde, meedogenloze manier.

Ik werd naar dit dal gelokt door een gevoel dat de strijd om de Narmada een nieuwe, nog treurigere fase was ingegaan. Ik ging erheen omdat schrijvers door verhalen worden aangetrokken, zoals gieren door iets dat dood ligt. Medeleven was niet mijn motief. Het was pure gretigheid.

Ik had gelijk. Er lag een verhaal te wachten. En wat voor een verhaal.

In de vijftig jaar na de Onafhankelijkheid, sinds de vermaarde toespraak van Nehru over ‘dammen als de hedendaagse tempels van India’, heeft zijn voetvolk zich met een onnatuurlijke ijver gestort op de dammenbouwerij. De constructie van dammen kwam gelijk te staan met de opbouw van de natie. Alleen al hun enthousiasme had ons direct achterdochtig moeten maken.

Het resultaat is dat India met trots kan melden op twee na de grootste damconstructeur van de wereld te zijn, in het bezit van 3.600 dammen in de categorie ‘groot’. Er worden er op dit moment nog duizend bijgebouwd. Desondanks beschikt een vijfde van de bevolking – tweehonderd miljoen mensen – niet over veilig drinkwater, en ontbreekt het tweederde – zeshonderd miljoen – aan standaard riolering. India heeft vandaag de dag meer gebieden die kwetsbaar zijn voor droogte en overstromingen dan in 1947. De grote dammen gingen vol be-

FOTO’S: ANDREW HASSON/REX FEATURES: KAPOOR BALDEV/CORBIS

Sept/okt 2001 lofte van start, maar eindigen nu jammerlijk. Overal ter wereld groeit het verzet ertegen. In de westerse wereld worden ze ontmanteld of opgeblazen. De vaststelling dat ze meer kwaad doen dan goed, is niet langer slechts een vermoeden.

Grote dammen zijn achterhaald. Ze zijn niet cool. Ze zijn ondemocratisch. Ze zijn voor de regering een manier om haar gezag te vergroten. Ze zijn een onfeilbare manier om de boer van zijn wijze inzichten te beroven. Ze zijn een brutale manier om water, land en irrigatie af te nemen van de armen, en die aan de rijken te schenken. Door hun stuwmeren worden immens grote bevolkingsgroepen van hun plek gejaagd, waardoor ze dakloos en berooid achterblijven.

Ook wat betreft het milieu zijn ze uit de gratie. Ze slaan de aarde kaal. Ze veroorzaken overstromingen, waterstuwing, verzilting en een sterke verspreiding van ziekten. De bewijzen stapelen zich op dat er een verband is tussen dammen en aardbevingen. Het is nu in brede kring aanvaard dat dammen het omgekeerde doen van wat hun pr-mensen beweren – de mythe van ‘uw beetje pijn is voor het landsbelang fijn’ is volledig onderuitgehaald.

Om al deze redenen kampen de dammenbouwers in de westerse wereld – met een omzet van ruim twaalf miljard pond per jaar – met problemen en werkloosheid. Dus worden hun activiteiten overgebracht naar de Derde Wereld onder het mom van ontwikkelingshulp, net als hun ander overtollig materiaal zoals achterhaald wapentuig, bejaarde vliegdekschepen en verboden landbouwgif. De Indiase regering, elke Indiase regering, fulmineert overtuigd van het eigen gelijk tegen de westerse wereld, en betaalt goed geld om er de rotzooi in cadeauverpakking van over te nemen. Een groot deel van Afrika is verpest door financiële steun. Bangladesh is door alle bijstand geheel uit het lood geslagen. We weten dit allemaal exact, tot in elk ontmoedigend detail. Maar in India gooien onze leiders de poort wijd open met een kruiperige glimlach – en vervaardigen atoombommen om hun haperende zelfrespect op te krikken.

De regering van India houdt over de meeste zaken gedetailleerde statistieken bij. Maar zij beschikt niet over cijfers van het aantal mensen dat door dammen werd verdreven, of op andere manieren werd geofferd op het altaar van ‘de vooruitgang in ons land’. Hoe kun je de vooruitgang beoordelen als je niet weet wat die kost, en wie ervoor moet opdraaien? Hoe kan de ‘markt’ de prijs van dingen bepalen als zij de werkelijke productiekosten niet laat meetellen?

Volgens een doorwrocht onderzoek bij 54 grote dammen, uitgevoerd door het Indiase instituut voor regeringsbeleid, bedraagt het gemiddeld aantal mensen dat door een grote dam ontheemd raakt 44.182. Ik geef toe dat 54 op de 3.300 geen overtuigende steekproef vormt. Maar laten we een afwijking toestaan richting de uiterste voorzichtigheid en een gemiddelde aanhouden van 10.000 per grote dam: 3.300 maal 10.000 = 33 miljoen. Daar komt het dan op neer: 33 miljoen mensen. Alleen vanwege grote dammen uit hun woonplaats verdreven gedurende de afgelopen vijftig jaar. | LEES HET HELE ARTIKEL OP WWW.THEOPTIMIST.NL/20JAAR

Een gitaar is meer waard dan een iPod Jurriaan Kamp blikt terug op zijn bezoek aan de Oostenrijkse filosoof Ivan Illich.

7

H E T WA S D E S T I J D S

geen interview. ‘Dat is een onprettige, onbeleefde manier van binnendringen in iemands persoonlijkheid’, had Ivan Illich gezegd. Maar tot een gesprek, een dialoog, was hij bereid.

De ontmoeting had plaats in 2001 en de Oostenrijkse filosoof was toen 76. Hij zou ruim een jaar later overlijden. Het ‘gesprek’ werd door hem geleid en voor ons werd het een bepalend moment in ons leven. We spraken over ontwikkeling, vooruitgang en economische groei - toen, en nog steeds, de heilige graal van het westerse kapitalisme.

Het leven van Illich stond vooral in het teken van het bewijs van het tegendeel. In de jaren zeventig schreef hij al in zijn boek Medical Nemesis (vertaald als: Grenzen aan de geneeskunde) dat de sirene van de ambulance het einde betekent van de naastenzorg, het belangrijkste fundament van de gezondheidszorg. In zijn andere boeken hekelt hij ook steeds de instituties en bureaucratie die menselijkheid in de weg staan. ‘La condition humaine wordt bepaald door lijden, genieten en sterven. La condition technologique et institutionnelle suggereert daarentegen voortdurend dat we die kern van het menszijn kunnen veranderen, kunnen afschaffen.’

‘Elke ontwikkeling heeft ongewenste neveneffecten’, vertelde hij in zijn woning in Bremen, die hij met enkele studenten deelde.

‘Plastic emmers uit een fabriek in São Paulo zijn goedkoper en lichter dan de emmers die tinsmeden uit afval maken in het westen van Brazilië. Maar de plastic emmer zorgt voor werkloosheid van de tinsmid en voor smerige rookwolken boven São Paulo. Het is een dubbel gif dat de samenleving bedreigt.

Daarbij komt dat de begraafplaatsen voor industrieel afval zoveel kosten dat zij het voordeel van de goedkope emmer tenietdoen.

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 5 3

Oktober 2002 In economisch jargon: de externe kosten zijn niet alleen hoger dan de winst die met de productie van de plastic emmers wordt gemaakt, maar ook dan de salarissen die in de fabriek worden betaald.’

Dus: waarom zou je dat doen? Vanuit het perspectief van Illich stapelen de paradoxen zich op in de westerse welvaartssamenleving. Door de medicalisering van de gezondheidszorg groeit de vraag naar die zorg zodanig dat het systeem onbetaalbaar wordt, en bovendien wordt de innerlijke heling in het lichaam – de essentie van gezondheid – ondermijnd. Transportsystemen leiden tot files: steeds meer mensen worden slaaf van het verkeer, waardoor én de mobiliteit én de bereikbaarheid afnemen. Economische groei bedreigt het milieu en het gemeenschappelijk erfgoed dat ook de sociale structuren behelst.

Ivan Illich vatte zijn visie bondig samen: ‘Ontwikkeling uitgedrukt in verbruik van energie en zorg is de meest verderfelijke invloed van de westerse zendingsdrang.’

Zijn kritische vragen zijn bedoeld om het doel van het bestaan weer helder te maken: vrijheid en gelijkheid. Als de auto is bedoeld om de vrijheid van het individu te vergroten, en dat individu staat vervolgens vooral in de file, is dat doel mislukt. De enige beperking van de vrijheid is de bedreiging van de vrijheid van de ander.

En: een mens kan zich slechts volledig als artiest ontplooien als hij de zelfstandige eigenaar is van zijn instrumenten. Instrumenten mogen de individuele vrijheid nooit in de weg staan. In de samenleving van Illich is een gitaar daarom meer waard dan een iPod. Terwijl de wereld versneld voortraast op de weg van de technologie, verdienen de woorden en gedachten van Ivan Illich meer dan ooit aandacht. | LEES HET HELE ARTIKEL OP WWW.THEOPTIMIST.NL/20JAAR

5 4 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

Water heeft een geheugen Wordt water beïnvloed door onze gedachten? En andersom ook?

8

MASARU EMOTO’S INTERESSE

in water ontstond tijdens zijn studie biochemie aan de Universiteit van Berkeley in Californië. Hij bevroor water tot vijf graden onder nul, waardoor ijskristallen ontstonden. Met een microscoop, die twee- tot vijfhonderd maal vergroot, zijn deze kristallen te fotograferen.

Kristallen zijn vaste stoffen, waarin de atomen en moleculen via ordelijke rasterstructuren met elkaar zijn verbonden. De ordening toont, op voor het blote oog zichtbare wijze, de processen die op atomair niveau plaatshebben. Emoto ontdekte dat waterkristallen een tendens vertonen om op een ordelijke manier tot een bepaalde structuur te kristalliseren. Het resultaat van die chemische en energetische veranderingen wordt zichtbaar in bevroren water.

Emoto onderzocht alle mogelijke soorten water en maakte met zijn collega’s meer dan tienduizend foto’s. Hij zag dat schoon water uit bergbeekjes prachtige zeshoekige kristallen vormt en sneeuwkristallen uit het poolgebied zuivere kristalbeelden opleveren, terwijl regenwater uit de wereldsteden chaotische patronen gaf. Volgens Emoto werkt water als een soort vloeibare bandrecorder, die de omgeving in zich opneemt en reflecteert. Zo bevriest water uit natuurlijke leisteengrotten tot een grotachtig aangezicht. Water uit de bron in Lourdes lijkt op een rozenkrans. Water uit plaatsen waar diamant werd gewonnen, laat bij kristallisatie diamantstructuren zien.

Een volgend experiment was met taal. Emoto en zijn team plakten etiketten met getypte woorden en spreuken op flesjes gedestilleerd water en lieten die 24 uur staan. Eerst met Japanse woorden, later ook met Engelse en Duitse. Water dat werd voorzien van een etiket met woorden als ‘liefde’, ‘dankbaarheid’, ‘ziel’ en ‘engel’ weerspiegelden zich in mooie waterkristallen, terwijl de kristallen die werden bestempeld met woorden als ‘haat’ en ‘duivel’ chaotisch oogden.

Emoto’s werk roept de vraag op: wordt water beïnvloed door gedachten?

Oktober 2002

Noem een prijs Hernando de Soto heeft de oplossing voor het probleem van armoede: ken waarde toe aan het schamele bezit van de armen. Pas dan kan het kapitalisme goed werken in ontwikkelingslanden. Een interview.

FOTO’S: FRIEDRICH, BRIGITTE/HOLLANDSE HOOTGE: RIA NOVOSTI /HOLLANDSE HOOGTE

9

WIE VANAF HET VLIEGVELD BIJ ENTEBBE NAAR KAMPALA

rijdt, ziet bij het binnenkomen van de Ugandese hoofdstad een opmerkelijke industrie. Het zijn geen grote fabrieken met hoge schoorstenen. Deze industrie beslaat talrijke werkplaatsen langs de weg. Simpele werkplaatsen – soms gebouwd met een enkele stenen muur, soms ook van planken en platen afvalhout. Voor het oog heerst wanorde te midden van het stof, maar het deert de productie niet. In al die bedrijfjes worden ijzeren hekken gemaakt. Hekken met gevaarlijke punten. Deftige dubbele poorten. Ronde, gedraaide en vierkante spijlen. Hekken in oranje grondverf. Statig zwart gelakte hekken met sierlijke gouden knoppen. En overal wordt gelast.

Hel blauw licht flikkert op in de felle zon.

Als je in Uganda een hek nodig hebt, is dit de plek. De enige plek. Het bijzondere van deze hekkenindustrie is dat elke formele ordening en regelgeving ontbreekt. Deze werkplaatsen kennen geen officiële boekhouding. Ze zijn niet ingeschreven bij de ‘Kamer van Koophandel’. De elektriciteit die ze gebruiken, is vaak illegaal afgetapt. Ze hebben geen adres. Er bestaat geen industriebond voor de werknemers. Ze betalen geen belasting. Maar ze maken wél de hekken voor de burgers van Uganda én ze creëren werk. Dit is de informele economie – de ongeregelde economie van microbedrijfjes.

De schattingen lopen uiteen, maar gemiddeld de helft van de economieën van de ontwikkelingslanden functioneert zoals de Ugandese hekkenindustrie: informeel, ongeregeld. Volgens de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) is van alle banen die sinds 1990 in Latijns-Amerika zijn gecreëerd, 85 procent geschapen in de informele sector. Daarin bevinden zich al die activiteiten – zoals afvalverzamelaars, werkplaatsen die imitaties van merkartikelen maken, mensen die tegen betaling hun mobiele telefoon ter beschikking stellen en zelfs tandartsen die zonder een vergunning gaatjes vullen – die officieel niet meetellen, maar die wél het dagelijks leven en werk van tachtig procent van de wereldbevolking bepalen. Illegale microbedrijfjes zijn de voornaamste werkscheppers in de Derde Wereld.

Ofwel: de arme straatventer die de toerist bespringt in de metropolen van de Derde Wereld, is niet het probleem. Hij is de oplossing.

De opkomende economische macht van de ontwikkelingslanden wordt gevormd door de miljoenen illegale, informele ondernemers.

En als het aan Hernando de Soto ligt, is het zelfs zeer in het belang van regeringen om de informele sector van de werkmakers met spoed in de economie te integreren.

Het gesprek met De Soto heeft plaats in het prestigieuze Landmark Hotel in Londen. Daar is hij gestald door de bankiers van Morgan Stanley, voor wie hij de volgende ochtend een lezing zal geven. De naam van het hotel is toepasselijk, omdat de visie van de Peruaanse econoom Hernando de Soto alles heeft te maken met het ‘markeren van land’. De Soto geldt al enkele jaren als een voorname kandidaat voor de Nobelprijs voor Economie. En terecht. Want met zijn praktische ideeën kan aan de economische ontwikkeling van de Derde Wereld een enorme impuls worden gegeven.

De Soto schreef het boek Het mysterie van het kapitaal, waarin hij onderzoekt waarom het kapitalisme in het Westen zo’n succes heeft, maar daarbuiten nauwelijks van de grond komt. Een ober serveert tonic en wat nootjes op een tafel met een wit gesteven laken.

De Soto buigt voorover: ‘Het Westen heeft de neiging de schuld te geven aan de mensen in de Derde Wereld. Ze zouden te weinig ondernemingszin en competentie hebben. Ik geloof daar niets van. Ik vind het arrogant. Het is onzin dat de ongelijkheid in welvaart tussen het Westen en de rest van de wereld cultureel kan worden verklaard.

De steden in de Derde Wereld zitten vol ondernemers. Het is onmogelijk om over een markt in Azië of Latijns-Amerika te stappen zonder iemand tegen te komen die iets aan je wil verkopen. Arme mensen hebben het vermogen om uit vrijwel niets winst te maken.’

De Soto vond een opmerkelijke verklaring voor het verschil tussen arm en rijk in de wereld: de ‘rest van de wereld’ kan niet van het kapitalisme profiteren vanwege het onvermogen om kapitaal te produceren. En dat heeft alles te maken met het ontbreken van juridische structuren en regels. De Derde Wereld mist de documenten die aan de basis van het succes van het kapitalisme liggen.

Het begint bij de hypotheek. In westerse landen is een (tweede) hypotheek op het huis van de ondernemer de belangrijkste financieringsbron voor nieuwe ondernemingen. Hier is ieder perceel grond en elk gebouw vastgelegd in een eigendomsakte. Door die akte kan bezit een onzichtbaar, parallel leven leiden naast het materiële bestaan. Bezit kan als onderpand dienen voor krediet. De ondernemer in een ontwikkelingsland kan niet op dezelfde wijze zijn bezittingen te gelde maken om de groei van zijn bedrijf te financieren.

‘De armen bezitten óók huizen, en die huizen hebben óók een waarde’, stelt De Soto vast. ‘Zelfs een gammel hutje in een krottenwijk heeft waarde; je buurman heeft er geld voor over. Maar dat kapitaal is dood, omdat de eigendomsrechten niet zijn vastgelegd. Zonder die formele registratie zal een bank geen hypotheek willen verschaffen.

De straten van alle ontwikkelingslanden staan vol met dood kapitaal.’ | LEES HET HELE ARTIKEL OP WWW.THEOPTIMIST.NL/20JAAR

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 5 5

November 2003

April 2005

Het Zero Point Field Ons meest gelezen artikel aller tijden gaat over het energieveld dat mens en materie verbindt.

10

DIT IS IN DIE AFGELO-

pen twintig jaar het meest gelezen verhaal uit onze pagina’s. Het verscheen in 2003 en presenteerde een boeiende, soms confronterende serie van wetenschappelijke experimenten en studies. De boodschap: de wereld zit heel anders in elkaar dan u denkt. Dat is verontrustend en hoopgevend tegelijk.

Alles blijkt met alles verbonden in één alomvattend energieveld.

Elke handeling beïnvloedt dat veld en het veld beïnvloedt elke handeling. De vreemdste experimenten maken die conclusie onontkoombaar. Mensen maken een tekening in een weiland.

Vervolgens worden zij geblinddoekt en moeten in dat weiland naar hun eigen tekening – te midden van zeshonderd andere – toelopen. En dat lukt…

Dit schreef Tijn Touber onder meer, halverwege zijn artikel: ‘U heeft zojuist gelezen dat tijd niet bestaat en dat een mens een machine kan beïnvloeden. En dat in een wereld waarin de computer vanwege zijn onbetwiste rechtlijnigheid wordt geacht altijd gelijk te hebben.

Toch gaat het hier over natuurkunde en wetenschap-

pelijke, verifieerbare experimenten. Al deze experimenten en verschijnselen wijzen erop dat de spookachtige ontdekkingen van de kwantumfysica veel meer van invloed zijn op onze dagelijkse werkelijkheid dan de pioniers van een eeuw geleden aanvankelijk dachten.

Bestaat het universum volgens de wetten van Newton nog wel? Blijkt de wereld niet een dynamisch web waarin alles en iedereen met elkaar is verbonden? Betekent dat dat mijn leven heel anders in elkaar zit dan ik dacht? Wat betekent individualiteit nog als alles met elkaar is verbonden en zelfs onze eigen herinneringen voor iedereen toegankelijk zijn?

Om het nog eens spannender te maken: die atomen die op allerlei wijzen met elkaar en met het universum in contact staan, vormen zo nu en dan tijdelijk ons lichaam. Elke zeven jaar zijn alle cellen in ons lichaam vernieuwd: geen atoom is meer dezelfde. En wie weet met welke informatie die nieuwe atomen zich in ons lichaam nestelen? “Individualiteit”, “ik” en “mijn” worden wel heel beperkte begrippen. Niet de afgescheidenheid die wij dagelijks denken te ervaren, staat centraal in ons leven, maar de alomvattende verbinding…’

Voor iedereen die denkt dat de wereld geen geheimen meer bevat, is dit verhaal verplichte kost. ‘De onwaarschijnlijke beloften van het Zero Point Field’ stond erboven. Onwaarschijnlijk, inderdaad, maar daarmee niet minder waar. | LEES HET HELE ARTIKEL OP WWW.THEOPTIMIST.NL/20JAAR

Even Bangladesh bellen Inmiddels zijn we gewend aan het beeld van mobiele telefoons in arme landen.

Pionier op dat gebied was Grameenphone uit Bangladesh, een van de armste landen ter wereld. Een fragment uit een reportage uit 2005.

11

‘IK DACHT: IS DEZE MAN GÉK GE-

worden?’ Tawfiq-e-Elahi Chowdhury, ex-minister van Energie en kennis van Iqbal Quadir (oprichter van Grameenphone, red.), herinnert zich heel goed hoe zijn vriend zijn ideeën destijds uit de doeken deed. In zijn smaakvol ingerichte woning in een buitenwijk van Dhaka blikt Chowdhury terug: ‘Dit is Bangladesh, heb ik hem

5 6 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

gezegd. Mensen hebben geen eten hier. Wat moeten wij met mobiele telefoons?!’

Het was 1994. Bangladesh had de laagste telefoondichtheid ter wereld: één toestel op driehonderd inwoners, met een aanzienlijke kans dat het ding niet werkte. Wie in de stad een vaste telefoonlijn aanvroeg, mocht niet klagen als het na een jaar eindelijk was geregeld. Van mobiele telefoons

Juni 2005 was destijds alleen sprake in de meest geïndustrialiseerde landen – en zelfs daar betaalde je er al gauw achthonderd euro voor.

Wat Chowdhury er maar mee wilde zeggen: hij had er niet bijster veel vertrouwen in. En hij was zeker niet de enige.

Quadir reisde de wereld over, op zoek naar steun voor zijn zakenplan. Hij had zijn plannen gepresenteerd aan Telenor, de grootste telefoonaanbieder van Noorwegen. Daar waren ze gewend geraakt aan de talentvolle, jonge carrièremaker in de stad als de ideale klant. Nu ontstond het beeld van het tegenovergestelde: de analfabetische, verlegen dorpsvrouw, gekleed in een sari, ergens ver weg in een stoffig, arm land. Een avontuur in Azië werd met de nodige voorzichtigheid, argwaan en spot bekeken: waarom zou een Noors bedrijf meedoen met de ontwikkeling van landelijke gebieden in een arm en overbevolkt land?

Maar Quadir kende twee belangrijke regels van wat toen de ‘nieuwe economie’ heette. Eén: de kosten van soft- en hardware verminderen als het volume hoger wordt.

Twee: de waarde stijgt als meer mensen er gebruik van maken. Immers, hoe meer mensen een telefoon hebben, hoe meer mensen er zijn om naartoe te bellen. Quadir voorzag spectaculaire prijsverlagingen – en kreeg gelijk. Nu heb je een mobiele telefoon al voor vijftig euro.

Een verandering in je hart verandert alles Een Amerikaans instituut laat zien hoe je je hart op een gezondere wijze kunt laten kloppen, en bewijst dat gezondheid begint met liefde.

Om de reactie van het hart op gebeurtenissen te meten, maakt HeartMath gebruik STRESS IS DE PEST VAN ONZE TIJD. van een relatief nieuw begrip: hartritmevaStress is een belangrijke oorzaak van riatie, ofwel het ritme van de perioden tusde hoge bloeddruk waarmee één op de drie sen twee hartslagen. Via het hartritme geeft volwassen kampt, en die vele ziekten ver- het hart signalen door aan de hersenen en oorzaakt. Stress ligt ook aan de basis van het hormonale systeem. Het maakt niet zodepressies en burn-outs. zeer uit hoeveel slagen een hart per minuut Dat inzicht is doorgedrongen in veel maakt; het rítme van de hartslag is bepalend. organisaties. Managers gaan naar stress­ HeartMath heeft ontdekt dat bepaalde seminars. Op kantoren worden yoga­lessen patronen van het hartritme corresponderen gegeven. Maar het helpt niet, zolang de met een bepaalde emotionele gesteldheid. organisatiecultuur doordrongen blijft van McCraty: ‘Met elke hartslag wordt informastress. Het opgeluchte gevoel van het dagje tie geleverd die onze emoties, onze fysieke aan het strand gaat al snel verloren. gezondheid en de kwaliteit van ons leven Een succesvolle antistressstrategie biedt beïnvloedt.’ Zo leiden gevoelens van comresultaat juist op het moment dat stress wordt passie, liefde, zorg en waardering tot een ervaren. Dat is het werk van het HeartMath rustig glooiend, coherent hartritme, terwijl Institute, dat sinds 1991 een stroom van we- gevoelens van boosheid, frustratie, angst en tenschappelijk onderzoek heeft gepubliceerd onveiligheid een hoekig en grillig, incohein gevestigde vakbladen. Die publicaties on- rent beeld opleveren.

Simpelweg: wie liefde ervaart, voelt dersteunen het streven van HeartMath om revolutionaire wetenschappelijke vondsten zich niet alleen blij en gelukkig, maar proom stress tegen te gaan, solide te presente- duceert ook meer DHEA, het hormoon dat ren. Zoals directeur Bruce Cryer zegt: ‘Er is onder meer veroudering, alzheimer, geheusprake van bewezen fysiologische reacties in genverlies, diabetes, depressie en vermoeidde interactie tussen emotie, hart en hersenen.’ heid tegengaat en dat zorgt voor jeugdige Het instituut is gevestigd in een verzame- vitaliteit, en waarvan de synthetische variling houten barakken in Boulder Creek, een ant tegenwoordig in pillen wordt verkocht. plaatsje dat vrijwel onvindbaar is te midden Tegelijkertijd vermindert de productie van van de hoge bomen van oude Californische schadelijke stresshormonen, zoals cortisol. bossen. In een eenvoudige werkkamer met Een ‘liefdevol lichaam’ neemt minder choeen groot raam dat uitzicht biedt op een be- lesterol op, waardoor de aderen minder boste helling, is Rollin McCraty, directeur dichtslibben, en het produceert meer imresearch, bezig met een nieuwe vondst: een munoglobuline A, een belangrijke indicator computergestuurd experiment dat laat zien van de staat van het immuunsysteem. Verder hoe het hart eerder reageert op externe prik- daalt de bloeddruk.

‘Er bestaat een verband tussen ziektekels dan de hersenen. HeartMath maakt gebruik van moderne biofeedback-systemen, kosten en het bloeddrukniveau’, beweert waarbij een vinger of oor wordt aangesloten McCraty. ‘Als de bloeddruk daalt, daalt het op een sensor die op een computerscherm aantal artsenbezoeken.’ Hij concludeert dat laat zien hoe het hart zich gedraagt. De liefde een fysieke staat is: positieve gevoeweergave maakt het gemakkelijker om kri- lens, zoals liefde, produceren gezondheid. tische geesten te overtuigen van het gunstige | LEES HET HELE ARTIKEL OP effect van positieve gevoelens.

WWW.THEOPTIMIST.NL/20JAAR

12

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 5 7

Juli/Aug 2005 - Dec 2005

‘Om armoede op te lossen, moet je beginnen anders te denken’ Marco Visscher over zijn ontmoeting met Muhammad Yunus.

13

HET IS NU MOEILIJK VOOR TE STELLEN,

maar niet zo lang geleden was microkrediet een vrij onbekend fenomeen. Dat was zo in 1998, toen het woord voor het eerst in onze pagina’s opdook. Destijds werd de pionier Muhammad Yunus omschreven als ‘vooral bekend door de Grameen Bank, waarmee hij sinds twintig jaar microkredieten verschaft aan arme boeren’. Maar ‘bekend’ is uiteindelijk een betrekkelijk fenomeen…

Nog steeds waren dit geen ingeburgerde begrippen en namen toen Jurriaan Kamp in 2002 door Afrika en Azië reisde voor een omslagthema en boek over microkrediet, getiteld Klein geld: hoe vijftig dollar de wereld verandert.

Maar ook in het voorjaar van 2005, toen ik op reportage naar Bangladesh ging, had ik aan familie en vrienden het nodige uit te leggen als ik vertelde over microkrediet.

Een concrete afspraak met Yunus had ik niet toen ik op het vliegtuig naar Dhaka stapte. Via de krakerige telefoonlijnen was het vanuit ons Rotterdamse kantoor onmogelijk om via de assistent een afspraak te maken. Wel wist ik dat hij op kantoor zou zijn. Dat was al heel wat. De ochtend na aankomst meldde ik me op het hoofdkantoor van Grameen Bank en toonde me hoogst verontwaardigd dat mijn afspraak met Yunus niet in de agenda stond. Ik was helemaal uit Nederland gekomen!

Ik weigerde weg te gaan voor ik met hem had gesproken.

Ik mocht plaatsnemen in een benauwde wachtkamer waar men keurig thee bleef brengen. Pas in de middag kreeg ik het verlossende bericht dat ‘Professor Yunus’ nu even tijd had. Al snel werden we gestoord door zijn assistent die vermoedelijk was opgedragen om mij zo snel mogelijk weg te sturen, maar telkens stuurde Yunus hem weg. Het werd een prachtig interview.

‘De beste armoedebestrijder ter wereld’, zo kopten we boven het artikel. Nou, dat bleek! Anderhalf jaar later werd bekendgemaakt dat hij de Nobelprijs voor de Vrede ontving.

Hieronder een fragment uit het artikel.

‘WAT AL DIE POPSTERREN EN POLITICI NU WILLEN, IS

het bekende recept: liefdadigheid. Maar liefdadigheid 5 8 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

is niet de manier om mensen in nood te helpen; het is geen gezonde basis voor een relatie tussen mensen. Als je armoede wilt oplossen, moet je mensen in staat stellen hun eigen leven op te bouwen. Dat is helaas niet hoe de hulpindustrie werkt. Westerse overheden en ontwikkelingsorganisaties denken dat ze er zijn voor permanente liefdadigheid. Zo houden zij hele economieën gevangen in armoede, en gezinnen in een onmenselijke situatie.

De aanpak van armoede wordt tegengewerkt door onze ingesleten overtuigingen. Arme mensen zijn hulpeloos, ongezond, ongeletterd dus dom, ze hebben niets, ze weten niets, wij moeten voor hen zorgen, wij moeten hen te eten geven… Het is volkomen verkeerd zo te denken.

Ik ben ervan overtuigd dat arme mensen net zo menselijk zijn als iedereen. Ze hebben net zoveel potentie als iedereen. Ze worden simpelweg in een doos gestopt waarop staat geschreven: ARM! En het staat er met koeienletters, zodat iedereen hen behandelt zoals we arme mensen nu eenmaal behandelen, omdat we denken dat het zo moet.

En dan kom je niet gemakkelijk uit die doos.

Dat geldt voor individuen net zo goed als voor landen. Overheden van ontwikkelingslanden krijgen geld van rijke overheden die zo aardig zijn een gedeelte van hun nationale inkomen af te staan voor wat “ontwikkelingshulp” heet. Die verplichte liefdadigheid voor arme landen is een geloofsbrief geworden die te weinig in twijfel wordt getrokken. Zelfs onze religies dragen ons op geld en eten te geven aan arme mensen; ze zeggen niet dat we bepaalde voorwaarden en rechten moeten creëren, zodat die mensen zichzelf kunnen helpen.

Maar zulke ontwikkelingshulp richt schade aan: de positie van de overheid wordt versterkt, het geld komt niet terecht bij de mensen die het nodig hebben. Overheden van ontwikkelingslanden zorgen er zelfs voor dat hun beleid erop is gericht om in de sfeer van liefdadigheid te blijven, zoals rijke overheden op hun beurt eveneens wetten maken die het andere landen vrijwel onmogelijk maken om te ontsnappen aan liefdadigheid.

Ik heb het niet alleen over arme landen. Ik heb het ook over de rijke, westerse landen. Daar hebben jullie een heel grote doos ontworpen die “sociale zekerheid” heet. Jullie zeggen: oh, hij is ziek, hij is gehandicapt, hij kan niet voor zichzelf zorgen, het is de verantwoordelijkheid van de samenleving om hem in leven te houden.

Dat vind ik volkomen verkeerd. Die denkwijze schept een scheiding tussen zij die werken en voor zichzelf kunnen zorgen en zij die dat niet kunnen.

Wat gebeurt er? Als je bij de ongelukkige minderheid

December 2005

Het leven gaat door

FOTO: MULLER/HOLLANDSE HOOGTE

Op bezoek bij cardioloog Pim van Lommel, vermaard onderzoeker naar bijnadoodervaringen.

hoort, krijg je iedere maand een uitkering. De boodschap is duidelijk: jij kunt niets, de overheid moet voor jou zorgen. Dus word jij afhankelijk. Je raakt eraan gewend dat de samenleving zorgt dat jij geld hebt. Je krijgt het, je hoeft er niets voor te doen, je hoeft het niet te verantwoorden. Dat is dodelijk voor jouw initiatief en je gaat wachten op meer hulp. Op dát moment hebben ze jouw vindingrijkheid kapotgemaakt. Ze hebben een fundamenteel element van de mens afgenomen.

Dit systeem van sociale zekerheid creëert een menselijke dierentuin. In de dierentuin krijgen de dieren op tijd te eten en er is een dokter als ze ziek zijn, maar: ze zijn gevangen. Ze hebben nog wel een vaag instinct dat vertelt dat ze op jacht moeten gaan, maar ze worden niet uitgedaagd om dagen achtereen hongerig te zijn en een prooi te zoeken. De dieren zijn niet zo scherp en inventief als ze in de wilde natuur zouden zijn. Ze zijn een slechte imitatie van zichzelf geworden. Welnu, mensen die zijn opgeslokt in het westerse stelsel van sociale zekerheid, zijn evenmin zichzelf. Ze worden niet gestimuleerd hun mogelijkheden, talenten en creativiteit te ontdekken. Alle uitdagingen worden hen ontnomen. Ze worden geremd in hun ontwikkeling.

Om armoede op te lossen, moet je beginnen anders te denken. Je moet arme mensen behandelen zoals jij wilt worden behandeld. Je moet hen dezelfde faciliteiten bieden waarover jij ook beschikt. Inderdaad, ze moeten net als iedereen naar de bank kunnen voor een lening, want met een lening kun je je eigen werk creëren, je kunt jezelf in je onderhoud voorzien en je kunt inkomsten genereren. Krediet is een van de barrières die we moeten opheffen zodat de armen uit armoede kunnen klauteren.

Maar het is niet genoeg.

Zij moeten bijvoorbeeld ook toegang hebben tot informatietechnologie, want kennis is macht – en macht hadden ze nog niet. Nieuwsvoorziening is eeuwenlang gedomineerd geweest door journalisten: feitelijk een elite die besliste welke informatie geschikt is om door te geven en welke niet. Altijd was je aangewezen op journalisten om te weten wat er gebeurde in het land en in de wereld. Maar nu is dankzij internet een heel scala aan nieuwsbronnen ontstaan waardoor ik mij kan laten informeren – van onafhankelijke organisaties tot en met weblogs van particulieren over de hele wereld. Ik kan meningen tegen elkaar afwegen, ik kan op basis van verschillende bronnen mijn eigen mening vormen. Dat is een geweldige bevrijding.’

14

TOEN HIJ ZIJN ONDERZOEK NAAR BIJNADOODER-

varingen aan The Lancet aanbood, kon Pim van Lommel niet vermoeden dat hij later een van de meest besproken wetenschappers zou worden. Opeens wilde iedereen meer weten over die man die zijn onderzoek naar zo’n esoterisch onderwerp geplaatst wist te krijgen in zo’n toonaangevend medisch vakblad. Toch verbaast het hem niet dat zijn publicatie in 2001 zoveel stof heeft doen opwaaien. Niet eerder werd zo systematisch en uitgebreid onderzoek gedaan naar de ervaringen van mensen die klinisch dood waren verklaard en vervolgens weer terugkwamen in het leven. En niet eerder werd duidelijk hoe eenduidig hun ervaringen zijn en welke consequenties deze hebben voor ons denken over leven en dood.

Hij is er de man niet naar om naam en faam na te streven. Op deze mooie zomerdag in zijn achtertuin, nabij Arnhem, straalt Van Lommel, 63 jaar, vooral bescheidenheid uit en toont hij zich meer geïnteresseerd in zijn gast en de ontwikkeling van Ode dan in zijn eigen verhaal. Die nieuwsgierige houding had hem zo’n 35 jaar geleden – toen Van Lommel werkzaam was als artsassistent in het St. Antonius ziekenhuis in Utrecht – op het spoor gebracht van een patiënt die vertelde over zijn bijnadoodervaring. Hij was op slag gefascineerd. Pas toen hij jaren later het boek Terugkeer uit de dood las, waarin de Amerikaanse arts George Ritchie zijn eigen bijnadoodervaring beschrijft, herinnerde Van Lommel zich die patiënt weer. Hij vroeg zich af of er meer mensen zouden rondlopen met dergelijke ervaringen.

Van Lommel besloot om voortaan al zijn patiënten – ook later, toen hij als cardioloog werkte in het Rijnstate Ziekenhuis in Arnhem – te vragen of zij zich iets konden herinneren van de periode tijdens hun hartstilstand.

‘Dan was het meestal “nee” en soms “hoezo?”.

| LEES HET HELE ARTIKEL OP WWW.THEOPTIMIST.NL/20JAAR LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 5 9

juni 2006 In het laatste geval liep mijn spreekuur uit.’ In twee jaar hoorde hij, tot zijn eigen verbazing, verhalen van twaalf patiënten. Zijn wetenschappelijke nieuwsgierigheid was gewekt.

Vrijwel iedere bijnadoodervaring is even prachtig.

Mensen voelen zich verbonden en gedragen. Ze doorgronden de werking van het universum. Ze ervaren onvoorwaardelijke liefde en voelen zich vrij van de knellende beslommeringen van het aardse bestaan. Geef mij zo’n ervaring! Van Lommel moet lachen. ‘Het klinkt fantastisch, nietwaar? Toch is het niet altijd even gemakkelijk om hiermee om te gaan. Als mensen terugkomen, hebben ze vaak het gevoel een gevangenis in te moeten.

Bovendien kan het jaren duren voordat ze de inzichten die zij hebben opgedaan, kunnen of durven integreren in hun alledaagse leven.’

Toch overheersen de positieve ervaringen. Een bijnadoodervaring is volgens de meesten een schitterende gebeurtenis die hun leven sterk verrijkt. Van Lommel: ‘Het belangrijkste dat mensen eraan overhouden, is dat ze niet meer bang zijn voor de dood. Ze hebben namelijk ervaren dat hun bewustzijn doorgaat, dat er continuïteit is. Hun leven en hun identiteit eindigen niet wanneer het lichaam sterft. Ze hebben het gevoel alsof ze een jas uittrekken – meer niet.’

Dat klinkt misschien als de taal van iemand die zich iets te veel op de new-age-afdeling van de boekenhandel heeft gewaagd. Maar bijnadoodervaringen zijn – zo is de ervaring van Van Lommel – helemaal niet voorbehouden aan de gemeenschap van ‘spirituele mensen’. Ze komen net zoveel voor bij mensen die hier vooraf zeer sceptisch tegenover hebben gestaan.

Het opmerkelijkste, zegt Van Lommel, is dat zijn patiënten dergelijke verruimde bewustzijnservaringen hebben terwijl de hersenen geen enkele activiteit meer vertonen. Volgens de huidige kennis in de medische wetenschap is dat onmogelijk. Omdat het onder wetenschappers algemeen wordt aanvaard dat het bewustzijn in de hersenen zetelt, ontstaat nu dus het raadsel hoe mensen bewustzijn kunnen ervaren, terwijl zij tijdens hun hartstilstand (een klinische dood) bewusteloos zijn.

Na al die jaren van intensieve studie spreekt Van Lommel nog steeds met eerbied over het wonder van de bijnadoodervaring. ‘Op dat moment zijn deze mensen niet alleen bewust; ze hebben zelfs een ruimer bewustzijn dan ze ooit hebben gehad. Ze kunnen zeer helder nadenken, hebben herinneringen tot aan hun vroegste jeugd en ervaren een grote mate van verbondenheid met alles en iedereen om hen heen. En dat terwijl er geen enkele activiteit in de hersenen is!’

Dit roept, ook bij Van Lommel, existentiële vragen op. Hij somt op: ‘Wat is bewustzijn en waar is het gelokaliseerd? Bestaat er nog wel een “ik”? Wat is mijn identiteit en waar bevindt die identiteit zich? Wat is het dat waarneemt als ik mijn lichaam daar beneden op de operatietafel zie liggen? Wat is leven? Wat is dood?’

6 0 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

Edelachtbare, nog even over het klimaat…

Niet activisten, politici of ondernemers, maar advocaten zullen een einde maken aan de klimaatverandering.

15

DIT VOORJAAR WORDT VAN DE RECHTER EEN BESLUIT VER-

wacht over een zaak die is aangespannen tegen de Nederlandse staat. Actiegroep Urgenda heeft namelijk dringend verzocht om actie te ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan. De aantijging: de overheid zegt wel de urgentie van het probleem te erkennen, maar neemt te weinig maatregelen om hier iets tegen te doen. En als de politiek faalt, zo redeneren de ondertekenaars van de dagvaarding, dan is een gang naar de rechter mogelijk een slimme zet om toch actie af te dwingen.

Die ‘oplossing’ hadden we eerder in onze pagina’s gesignaleerd.

Want zoals het roken werd verdreven via de rechtszaal, daar ‘zal de strijd voor het klimaat ook via de rechter worden gewonnen’, schreven we in 2006. Destijds maakten advocaten zich klaar voor processen tegen vervuilende industrieën. ‘Dezelfde advocaten die ruim tien jaar daarvoor met miljardeneisen voor schadevergoeding de tabaksfabrikanten op de knieën dwongen en daarmee een belangrijke bijdrage leverden aan de volksgezondheid, zien in klimaatverandering een nieuwe kansrijke zaak ontstaan die zij in de rechtszaal in hun voordeel kunnen beslechten.’

De Amerikaanse procescultuur met haar buitensporige claims lijkt vaak overdreven en schadelijk voor de samenleving, merkten we op, maar diezelfde cultuur biedt ook het perspectief om een beleidsverandering te bewerkstelligen die via de gangbare politieke kanalen niet blijkt te kunnen worden verwezenlijkt. ‘Het toont misschien een brevet van onvermogen van de mensheid, maar slimme advocaten die uit zijn op winstbejag, zouden wel eens de redders van de planeet kunnen zijn.’ Een fragment uit het omslagartikel.

IN 1994 KREEG STEVE SUSMAN, OPRICHTER EN PARTNER VAN DE

advocatenfirma Susman and Godfrey in Houston in Texas, een telefoontje van de openbare aanklager van de staat Massachusetts. Susman, die magna cum laude afstudeerde aan de universiteit van Yale en die naam en faam had verworven als pleiter, vloog naar Boston en kreeg daar het verzoek van de openbare aanklager om hem bij te staan in een procedure tegen de tabaksfabrikanten. Massachusetts wilde een proces beginnen tegen de tabaksindustrie om de stijgende kosten van de gezondheidszorg als gevolg van de toename van het aantal gevallen van kanker op hen te verhalen.

‘Ik zei: “Dat is onzinnig, belachelijk”’, herinnert Susman zich.

Hij wees het verzoek af en raakte dus niet op een vooraanstaande plaats betrokken bij de reeks van processen die de cultuur rondom roken zouden transformeren. Twaalf jaar later: ‘Ik was als de drummer die uit The Beatles stapte. Een hele domme beslissing. En dat overkomt me niet nog een keer.’

In oktober, enkele weken nadat de orkaan Katrina New Orleans had verwoest, nam Susman deel aan een conferentie over klimaatverandering. Het doel van de bijeenkomst, georganiseerd door de

April 2007 universiteit van Yale, met hulp van zijn echtgenote, was niet zozeer om de wetenschap rondom klimaatverandering te bestuderen, maar om stil te staan bij de vraag waarom concrete ingrijpende maatregelen uitblijven terwijl het bewijs voor de menselijke invloed op het warmer worden van onze planeet zo overweldigend is.

In de gesprekken met politici en ondernemers tijdens de conferentie werd Susman snel duidelijk dat het noodzakelijke radicale ingrijpen uit die hoeken niet is te verwachten. ‘“We zullen het netjes regelen”, klonk het weinig overtuigend’, zegt Susman. Hij hoorde de bekende argumenten dat het te duur is voor het bedrijfsleven en niet goed voor de economie als energiebesparing en de overschakeling naar schone en duurzame energiebronnen te snel worden doorgevoerd.

Op de klimaatconferentie van Yale viel het Susman op dat de ondernemers doodsbenauwd waren voor eventuele acties van advocaten om hen verantwoordelijk te stellen voor de klimaatverandering. Wat hem ook opviel, was de gelijkenis van het thema met de processen tegen de tabaksindustrie.

Susman: ‘Begin jaren negentig was negentig procent van de mensen er nog van overtuigd dat roken geen kanker veroorzaakte. Die publieke opinie is niet veranderd door de goedheid van de tabaksfabrikanten. De overheid deed ook niets. De publieke opinie is omgeslagen doordat een stel advocaten het in hun hoofd haalde om de tabaksindustrie te vervolgen vanwege de schade die die bedrijven veroorzaakten voor overheidsprogramma’s voor de volksgezondheid.’

Geïnspireerd door de conferentie, de bezorgdheid van zijn echtgenote en de wens om een betekenisvolle bijdrage te leveren aan de toekomst van zijn kleinkinderen, nam Steve Susman in het vliegtuig terug naar huis een besluit. Hij zou zijn talenten en die van zijn firma gaan inzetten voor een juridische strijd tegen de industrieën die verantwoordelijk zijn voor het grootste gedeelte van de CO2-emissies.

Het is een strijd die – volgens deskundigen – de miljardenprocessen rondom roken kan doen verbleken. En, volgens Susman, kunnen over een jaar of tien maatregelen om de klimaatverandering te beteugelen, een feit zijn waarvan de meest idealistische milieustrijders nu slechts durven te dromen. | LEES HET HELE ARTIKEL OP WWW.THEOPTIMIST.NL/20JAAR

Laat ze binnen Waarom rijke landen de grenzen moeten openzetten voor laagopgeleide migranten. Een essay van Philippe Legrain.

16

IN HET RIJKE DEEL VAN

de wereld veronderstellen we dat we baat hebben bij immigratiecontroles, die ons beschermen tegen een toestroom van mensen uit de rest van de wereld. Natuurlijk beschermen deze controles ons ook, op een bepaalde manier – maar tegen welke prijs? Zouden we niet net zoveel voordeel kunnen hebben van het vrijlaten van mensen in arme landen als we hebben gehad van de overgang van het feodalisme naar het kapitalisme, waarmee een einde kwam aan de tijd dat middeleeuwse lijfeigenen niet hun land mochten verlaten?

Er zijn goede redenen om aan te nemen dat de voordelen van vrijere immigratie heel groot zijn. Rijke landen hebben veel meer kapitaal – machines, gebouwen, infrastructuur, et cetera – en veel betere technologie dan arme landen, waardoor werknemers in rijke landen veel productiever zijn. Wanneer werknemers uit arme landen naar rijke landen verhuizen, kunnen ook zij gebruikmaken van het daar aanwezige kapitaal en de superieure technologie, waardoor ze veel productiever

worden. Hierdoor zijn zij – en de wereld als geheel – veel beter af.

In 2004 concludeerden Jonathon Moses en Bjørn Letnes, beiden verbonden aan de Noorse universiteit van wetenschap en technologie in Trondheim, dat de ‘geschatte baten van vrije immigratie zouden kunnen oplopen tot 55 biljoen dollar’. Volgens hen zou zelfs een kleine versoepeling van de immigratiecontroles al leiden tot onevenredig grote winsten. Tegenstanders van vrije immigratie geven dat ook toe. Zo schreef George Borjas, verbonden aan Harvard: ‘Volgens de wetten van de vrije markt zou de wereld veel rijker zijn als er geen nationale grenzen waren die het vrije verkeer van mensen en goederen in de weg stonden. Door de immigratie van velen te verbieden, wordt de mondiale economische groei onvermijdelijk belemmerd.’

Het spreekt voor zich dat migranten erop vooruit zouden gaan als zij naar de rijke wereld trekken, omdat zij daar een veel hoger loon zouden krijgen. Het is over het algemeen ook waar dat de landen van oorsprong van de immigranten baat hebben bij hun verhuizing, omdat een deel van hun verdiende geld naar huis wordt teruggestuurd.

Maar de grote vraag voor de rijke landen is vandaag niet of immigranten, arme landen of de wereld in haar geheel baat zouden hebben bij vrijere migratie, maar hoeveel economisch voordeel de rijke landen zelf zouden kunnen behalen door meer migranten toe te laten – en of hun eigen burgers erop achteruit zouden gaan. | LEES HET HELE ARTIKEL OP WWW.THEOPTIMIST.NL/20JAAR LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 6 1

September 2007

Breinvoedsel Er is een pil die depressie en agressie tegengaat.

17

HART- EN BLOEDVATEN HEBBEN GEZONDE

omega 3-vetten nodig. Dat is intussen goed bekend. Maar diezelfde vetten zijn ook onmisbaar voor een goede geestelijke gezondheid. In het moderne bewerkte voedsel zitten veel plantaardige omega 6-vetzuren, zoals sojaolie, zonnebloemolie en maïsolie. Daardoor eten wij tegenwoordig veel meer omega 6-vetzuren dan onze jager-verzamelaar voorouders deden. In het dieet van onze verre voorouders was de verhouding tussen omega 3 en omega 6 ongeveer 1 op 1. Tegenwoordig consumeren we 10 tot 25 keer zoveel omega 6-vetten. Omega 6-vetten hebben een licht ontstekende werking. Tegelijkertijd is de consumptie van gezonde, hersenvoedende omega 3-vetten gedaald.

Die dieetverandering heeft vergaande effecten. In 2002 deed Bernard Gesch, fysioloog aan de Universiteit van Oxford, onderzoek naar de uitwerking van voedingssupplementen op mensen in Britse gevangenissen. Gesch werkte met 231 gevangenen gedurende vier maanden. Aan de helft van de mannen – tussen 18 en 21 jaar – gaf hij multivitaminen, mineralen en vetzuren bij hun maaltijden. De andere helft kreeg placebo’s. Gesch stelde vast dat bij de mannen die de supplementen ontvingen, het aantal kleine overtredingen van de regels met 26 procent daalde, terwijl degenen in de placebogroep nauwelijks enig verschil vertoonden. Het aantal gewelddadige incidenten van de supplementengroep nam zelfs af met 37 procent.

Ander onderzoek: De Amerikaanse arts en psychiater Joseph Hibbeln ontdekte dat in landen waar weinig vis wordt gegeten, de kans om aan depressie te lijden soms wel vijftig keer zo groot is als in landen met een hoge

6 2 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

visconsumptie. Ongeveer 6,5 provent van de bewoners van Nieuw-Zeeland lijdt aan zware depressie. NieuwZeelanders eten weinig vis. In Japan wordt veel vis gegeten, en daar ligt het percentage gevallen van zware depressie op 0,1.

In 2007 werd in het tijdschrift Neurology het resultaat van een onderzoek gepubliceerd. In dat onderzoek werden ruim achtduizend deelnemers van 65 jaar en ouder met een voorbeeldige hersenwerking vier jaar lang gevolgd. In die periode ontwikkelden 280 deelnemers dementie (van wie de meesten de ziekte van Alzheimer bleken te hebben). De wetenschappers wilden eetgewoontes in kaart brengen, met name het consumptieniveau van vis, dat boordevol gezonde omega 3-vetten zit. Mensen die nooit vis aten, bleken 37 procent meer kans te hebben op dementie en de ziekte van Alzheimer.

Degenen die elke dag vis aten, hadden 44 procent minder kans. Voor wie regelmatig boter gebruikte, leek er geen verschil in risico te bestaan, terwijl degenen die regelmatig omega 3-oliën gebruikten – waaronder olijfolie, lijnzaadolie en walnotenolie – 60 procent minder kans bleken te hebben op dementie vergeleken met degenen die dat niet deden. De onderzoekers ontdekten ook dat mensen die regelmatig omega 6-houdende oliën consumeerden (maar geen omega 3 of vis) twee keer zoveel kans hadden op het ontwikkelen van dementie als mensen die omega 6-rijke oliën lieten staan.

Een beter – omega 3-rijk – dieet beteugelt agressie en bevordert geestelijk welzijn. Dat is een eenvoudig recept. Het is een recept voor vrede.

LEES HET HELE ARTIKEL OP WWW.THEOPTIMIST.NL/20JAAR

September 2007

Yoga geeft zelfkennis We vroegen ons in 2007 af wat wij in het Westen kunnen leren van de rest van de wereld. In tien bijdragen – van denkers en doeners uit wat wel ‘ontwikkelingslanden’ worden genoemd – leerden we over niet-westerse ideeën en oplossingen, uiteenlopend van bruto nationaal geluk, gemeenschapszin en, jawel, democratie. Hieronder de bijdrage van Jagdish Parikh, die topfuncties bij diverse Indiase bedrijven vervulde en lesgeeft aan enkele businessschools.

18

HET WESTEN ZOU YOGA MOETEN BEOEFENEN. DAT IS

het beste recept voor een heilzamere politiek, economie en maatschappij. Yoga? U bent misschien verbaasd. In uw omgeving doen toch al veel mensen aan yoga? Yogastudio’s rijzen zelfs als paddestoelen uit de grond in westerse metropolen. En wat heeft yoga nou te maken met het functioneren van de samenleving?

Maar echte yoga is veel meer dan de ontspanningstechniek die er in het Westen van is gemaakt. Yoga is een duizenden jaren oud Indiaas levenspad om je zélf te ervaren. Yoga wijst de weg van zelfrealisatie die voert voorbij de identificatie met het ego, naar een bewustzijn dat is geïntegreerd met dat van medemens en natuur. De beoefening van yoga kent acht niveaus.

Hatha yoga, de fysieke yoga, die in het Westen zo populair is, is het eerste stadium. Heel goed. Heel nuttig. Die yoga helpt om te ontspannen en bevordert de gezondheid. Dat zijn zeer prettige neveneffecten, maar daarmee heb je de kern van yoga nog lang niet bereikt.

En die lange yogaweg biedt een antwoord op het conflict waarvoor nog geen enkel economisch model een oplossing heeft gevonden: het conflict tussen het individu als mens en het individu als instrument voor vooruitgang. De mens zoekt vergeefs naar geluk en vervulling in een economisch systeem dat is gericht op materiële groei. In het westerse model bestaat een gebrek aan congruentie tussen het privéleven en het professionele leven. Elke activiteit wordt gemeten in geld. Zelfs het rijke aanbod aan boeken en cursussen op het gebied van persoonlijke groei staat vooral in het teken van het verwerven van meer materiële welvaart. In zo’n model kan een mens nooit gelukkig worden.

De mens is niet op de wereld om zoveel mogelijk in de rij te staan bij de kassa. Elk individu komt op aarde met zijn eigen unieke talenten, en de echte levensvervulling wordt gevonden in het ontplooien van die talenten. Daarom moeten economie en maatschappij zodanig worden hervormd dat mensen zichzelf kunnen ontwikkelen en ontplooien in en door het werk dat zij verrichten. Dat is een heel andere opdracht dan in het heersende model, met de mens primair als productieve machine ten behoeve van de economische groei.

Een mens kan pas gelukkig zijn als hij zichzelf kan leiden – in plaats van geleid te worden. En om dat te kunnen, moet hij zichzelf leren kennen. Dat is de weg van yoga. De mens die leert dat hij is verbonden met de medemens en met de natuur, die is in staat de stap te zetten van het concurrentiemodel naar een harmonieuze sámenleving die is gebaseerd op samenwerking. Die transformatie begint in jezelf. En vanuit die transformatie kan ook de wijze waarop het werk in de samenleving wordt georganiseerd, worden hervormd. Werk moet ons in staat stellen onze talenten te ontplooien.

Er zijn boeken vol geschreven over wat er moet veranderen en waaróm. We weten het. Er is geen sprake van een gebrek aan kennis. Maar we missen de moed om die kennis om te zetten in ander gedrag. Die moed vind je alleen door een innerlijke ervaring. Daarom is yoga zo belangrijk.

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 6 3

Oktober 2012

De kunst van het luisteren Sinds 2003 behoort de Braziliaanse bestsellerauteur Paulo Coelho tot ons columnistengilde.

Hieronder een van onze favoriete bijdragen, waarin hij vier korte parabels brengt.

Spirituele oplossingen van Deepak Chopra Delen, ruilen, hergebruiken: welkom in de deeleconomie Het verband tussen sjamanisme en het brein India krijgt hulp in de liefde VOOR INTELLIGENTE OPTIMISTEN

Ode OKTOBER 2012

Aan de slag Waarom een beter leven begint met brood bakken

BROOD DEELECONOMIE SPIRITUELE OPLOSSINGEN SJAMANISME WWW.ODE.NL € 7,75 OKTOBER 2012 NR. 150

NR. 150

BP BP

1012NL Cover.indd 1

VOOR WERKLOOSHEID! P. 72

9/7/12 4:26:28 PM

19

EZELTAAL Saadi, een wijze uit het Perzische Shiraz, liep met zijn leerling over straat, toen hij een man zag die een ezel in beweging probeerde te krijgen. Omdat het dier weigerde van zijn plek te komen, begon de man hem uit te schelden met de lelijkste woorden die hij kende.

‘Doe niet zo dwaas’, zei Saadi. ‘Die ezel zal jouw taal nooit leren. Je doet er beter aan te kalmeren en zijn taal te leren.’

En toen ze verder liepen, merkte hij tegen zijn leerling op: ‘Mocht je het ooit aan de stok krijgen met een ezel, of het nu een dier is of een mens, denk dan aan het tafereel waar je zojuist getuige van was.’

DE HOORN DIE TIJGERS VERJAAGT Een man arriveerde in een dorp met een mysterieuze hoorn waar rode lappen, kristallen kralen en botten van dieren aan hingen.

‘Dit is een hoorn die tijgers verjaagt’, zei de man.

‘Vanaf vandaag zal ik hem iedere ochtend bespelen tegen een bescheiden vergoeding, en jullie zullen nooit door die verschrikkelijke beesten verslonden worden.’

Geschrokken van de dreiging van een wild dier, stemden de inwoners van het dorp ermee in te betalen wat de nieuwkomer hun vroeg.

Zo gingen er vele jaren voorbij; de eigenaar van de hoorn werd rijk en bouwde een mooi kasteel voor zichzelf. Op een ochtend kwam er een jongen langs die vroeg van wie het kasteel was. Toen hij het verhaal gehoord had, besloot hij met de eigenaar te gaan praten.

‘Ik heb gehoord dat u een hoorn hebt die tijgers verjaagt’, zei de jongen. ‘Maar toevallig zijn er in ons land 6 4 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

geen tijgers.’

Meteen liet de man de inwoners van het dorp bij elkaar komen, en hij vroeg de jongen te herhalen wat hij gezegd had.

‘Hebben jullie goed gehoord wat hij zei?’, bulderde de man, zodra de jongen was uitgesproken. ‘Dat is het onomstotelijke bewijs van de macht die mijn hoorn heeft!’

DE STILTE BEGRIJPEN Een soefi-meester en zijn leerling liepen door een woestijn in Afrika. Toen het avond werd, zetten de twee een tent op en gingen liggen om uit te rusten.

‘Wat een stilte!’, zei de leerling na een tijdje.

‘Je moet nooit zeggen: “Wat een stilte”’, antwoordde de meester, ‘maar zeg: “Ik kan de natuur niet horen.”’

EEN GESPREK TUSSEN MATISSE EN RENOIR Van jongs af aan zocht de schilder Henri Matisse elke week de grote Pierre-Auguste Renoir op in zijn atelier.

Toen Renoir last kreeg van artritis, bezocht Matisse hem dagelijks en nam eten, penselen en verf voor hem mee.

En telkens weer probeerde hij de meester aan het verstand te brengen dat hij te veel werkte en een beetje meer moest rusten.

Toen hij op een dag Renoir bij elke penseelstreek hoorde kermen, kon hij zich niet inhouden: ‘Grote meester, u hebt al een omvangrijk en belangrijk oeuvre. Waarom zou u zichzelf nog langer op deze manier kwellen?’

‘Heel simpel’, zei Renoir. ‘Schoonheid is blijvend en pijn gaat ten slotte voorbij.’

Maart/april 2013

Mediteren voor vrede Meditatie beïnvloedt de omgeving van de beoefenaar.

20

MEDITATIE EN YOGA HEBBEN HUN BAKERMAT

al lang verlaten en verspreiden zich snel door de wereld. Steeds meer onderzoek bevestigt dat regelmatige beoefening bevorderlijk is voor gezondheid en welzijn. Maar die individuele impact is nog maar het begin.

Onderzoek toont aan dat grote groepen van mediterende mensen een kalmerend effect hebben op de samenleving en bijdragen aan het terugdringen van geweld.

Ooit, lang geleden, zorgden heersers in India ervoor dat er altijd mediterende monniken in de buurt van hun paleizen waren. Ze wisten dat de dagelijkse meditaties van deze priesters een kalmerend effect op de bevolking hadden. De koningen zorgde voor de monniken, zodat deze konden zorgen voor de samenleving. Zelfs in het middeleeuwse Europa voelden dorpen zich beschermd tegen rovers en bandieten in de nabijheid van kloosters.

Uit recent wetenschappelijk onderzoek blijkt dat bij iemand die mediteert, de hersenen een meer coherent beeld vertonen. En die toegenomen coherentie beïnvloedt de coherentie in de omgeving van deze persoon: de omgeving profiteert mee van het kalmerende effect van de meditatie.

Psycholoog Fred Travis heeft laten zien dat iemand die mediteert, een positief effect heeft op iemand die in een aangrenzende kamer een cognitieve test doet. Degene die de test doet, scoort hoger dankzij degene die mediteert – waarvan hij overigens niets weet. Meer coherentie in de hersenen van de student leidt uiteindelijk tot hogere cijfers.

Dat effect wordt zelfs nog groter als in groepen wordt gemediteerd. Roger Nelson, die het Global Consciousitatie en vrede Het verband tussen med n:

Sue Johnso leer de taal van liefde

ness Project leidt aan de Universiteit van Princeton, heeft de impact van 2.500 geavanceerde beoefenaars van transcendente meditatie (TM) in Fairfield in Iowa in de VS gemeten tijdens een 14 weken durend zomerprogramma. De groep mediteerde ’s ochtends en ’s avonds een uur. Nelson vergeleek de data van de mediterende groep met de willekeurige getallen die worden gemeten door de instrumenten van het Global Consciousness Project die wereldwijd staan opgesteld.

Nelson is eenduidig in zijn conclusie: ‘Als het menselijk bewustzijn meer coherent wordt, heeft dat een effect op de willekeurige metingen van instrumenten.’ Ofwel: de meditatie heeft op de een of andere wijze een effect op de energie in de omgeving.

De in dit opzicht meest confronterende studie werd gedaan in 1993 in Washington D.C., dat toen gold als de ‘moordhoofdstad’ van de wereld. In de zomer kwam een groep van 2.500 meditatiebeoefenaars bijeen voor een experiment dat mede werd begeleid en beoordeeld door de politie van Washington, de FBI en onderzoekers van vooraanstaande universiteiten. Midden in de zomer – als de criminaliteit door de hitte doorgaans de hoogste pieken bereikt – leidden de meditaties tot een vermindering van het aantal moorden en verkrachtingen met 23 procent.

Het resultaat van dit onderzoek test niet alleen onze waarneming van de werkelijkheid, het opent ook een geheel nieuw perspectief op de organisatie van de samenleving. Meditatie heeft de potentie om geweld en conflicten in de wereld te verminderen tegen een fractie van de jaarlijkse militaire uitgaven. | LEES HET HELE ARTIKEL OP WWW.THEOPTIMIST.NL/20JAAR

Zingeving

s De kracht van brave burger

Als

Nieuwe psychiatrie: voorbij praten en Prozac

monniken aan de macht komen

TE OPTIMISTEN VOOR INTELLIGEN

MAART/APRIL 2013

Zoek niet langer naar een baan. Maak uw eigen werk!

LINECUR S ON

US

Conflicten en geweld nemen af dankzij groepsmeditatie.

Hoe lang kunnen we dat feit nog negeren? DOOR JURRIAAN KAMP

ARBEID EN GELUK

HOE VIN MEER D IK ZIN IN MIJN WE RK? (zie p.

L

57)

SUE JOHNSON

PLUS NR. 153

BP

heid Jagen: de jongste trend in duurzaam

VOOR APPELS! PAG.15

BUURTPARTICIPA TIE

FOTO: SYLVIA FEUDOR

MEDITATIE WWW.ODE.NL € 7,75 153 MAART/APRIL 2013 NR.

ANG GELEDEN HIELDEN DE HEER-

sers over India monniken dicht bij hun hof. Ze meenden dat de dagelijkse meditatie van de asceten een kalmerend effect had op de bevolking. De vorsten zorgden voor de monniken, zodat die weer voor de samenleving konden zorgen. Ook in het middeleeuwse Europa voelden dorpelingen zich beschermd als er een klooster in de buurt was.

Die oude overtuiging wordt nu herontdekt. Het idee dat mediterende mensen invloed kunnen hebben op de samenleving om hen heen, valt moeilijk wetenschappelijk te verklaren. Toch lijkt buitengewoon intrigerend onderzoek bewijs te leveren: meditatie kan geweld en conflicten in de wereld verminderen – tegen een fractie van de jaarlijkse uitgaven voor defensie.

Het is moeilijk te geloven, maar als er al ergens het idee leeft dat hogere bewustzijnsniveaus de wereld kunnen veranderen, dan is het wel in Brahmasthan, midden in het geografische middelpunt van India.

Hier, op de plek waar twintig jaar geleden een dicht bos stond, leeft nu een groeiende gemeenschap van zo’n tweeduizend Vedische hindoegeleerden, of hindoepriesters,

die zich aan een streng dagelijks meditatieschema houden. Hun aantal zal naar verwachting aangroeien tot negenduizend.

Hun doel: vrede op aarde brengen.

‘Je kunt gerust stellen dat deze studie qua potentiële invloed alle andere sociale en psychologische onderzoeksprogramma’s overtreft’, meent David Edwards, docent overheidsbeleid aan de universiteit van Texas in Austin. ‘Op het gebied van conflictbeheersing heeft ze een veel groter aantal statistische tests overleefd dan vrijwel al het andere onderzoek. Dit werk en de theorie waarop het berust, verdient de serieuze aandacht van zowel wetenschappers als beleidsmakers.’

Welk onderzoek? Welke theorie? Het verhaal is al een jaar of veertig oud en begint bij Maharishi Mahesh Yogi, de in 2008 overleden Indiase goeroe die bekendstaat als grondlegger van de transcendente meditatie (TM) en als gastheer voor de Beatles tijdens hun bezoek aan India in de jaren zestig. Hij heeft TM in de Verenigde Staten geïntroduceerd en een universiteit opgericht in Fairfield, Iowa. Oude Sanskritische geschriften hadden hem geleerd dat er geen geweld voorkomt in de aanwezigheid

van mensen die eenheid of saamhorigheid ervaren. Daarom stelde Maharishi zijn studenten voor de invloed van meditatie te bestuderen op plaatsen waar minstens één procent van de bevolking aan TM deed.

De resultaten waren verbluffend. In ‘TM-steden’ was de criminaliteit met 8 procent gedaald sinds de inwoners waren gaan mediteren. Volgens FBI-cijfers was in dezelfde periode de misdaad in steden met een vergelijkbare bevolkingssamenstelling juist met 8 procent toegenomen, overeenkomstig de landelijke trend.

Maharishi was lyrisch. ‘Door het venster van de wetenschap zien we de dageraad van een nieuw tijdperk van verlichting’, zou hij hebben gezegd. Dat was het begin van een stroom onderzoek met financiële steun van de TM-beweging en donateurs.

Bij een van de opvallendste studies uit die periode – de jaren tachtig, tijdens het hoogtepunt van het conflict tussen Israël en Libanon – was een groep van zes- tot achthonderd TM-beoefenaren betrokken, die zich overal ter wereld, maar met name in Israël, Libanon en op andere plaatsen in het Midden-Oosten verzamelden om zeven experimenten uit te voeren. Daaruit bleek

FOTO: STASYS EIDIEJUS/SHUTTERSTOCK.COM; ILLUSTRATIE: TONY FOTI/TONYFOTIART.COM

Ode

A rbeid en geluk

26 WWW.O DE.NL MA A RT/ A PRIL 2013

2/8/13 11:54:31 AM 0313NL Cover.indd 1

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 6 5

Leven

6 6 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

Leren zonder

school Unschooling, het klinkt rebels en radicaal. Maar het is voor steeds meer ouders en kinderen een logisch en goed doordacht alternatief voor school. DOOR ELLEKE BAL Dek / Intro BYLINE FOTO’S: PIETER DE SWART

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 6 7

BEREND EN FIENE KRIJGEN THUISONDERWIJS VOLGENS DE FILOSOFIE VAN UNSCHOOLING. ZE LEREN DOOR HUN EIGEN NIEUWSGIERIGHEID EN INTERESSES TE VOLGEN.

H

ET IS EEN STORMACHTIGE

maandagochtend. Op een basisschool in het centrum van Rijswijk is net het speelkwartier begonnen. Vanaf het schoolplein klinkt het uitgelaten gejoel van schoolkinderen. Hun stemmen verwaaien langzaam in de wind.

Even verderop, in de straat waar Berend (10) en Fiene (8) wonen, zijn ze nauwelijks meer te horen. Fiene zit thuis te knutselen aan de grote houten tafel in de woonkamer. Ze houdt haar hoofd een beetje schuin en plakt heel geconcentreerd glimmende versiersels op een slinger van kartonnen poppetjes. Be-

6 8 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

rend zit met een laptop op de bank, druk in gesprek met een vriendje op Skype.

Na een tijdje wil Fiene graag ‘PicMonkey’ doen, een onlineprogramma waarmee je foto’s kunt bewerken. Haar moeder kiest een foto van een landschap uit, en Fiene gaat ijverig aan het klikken en typen. Af en toe vraagt ze even om hulp. Eva Witsel zit naast haar dochter aan tafel en schilt een appel voor Berend, die zegt dat hij honger heeft.

In dit huiselijke tafereel zou je haast over het hoofd zien dat het behoorlijk radicaal is wat hier gebeurt. Berend en Fiene gaan namelijk niet naar school. Net als zo’n

vierhonderd andere kinderen in Nederland krijgen ze thuisonderwijs. En dan ook nog eens op een heel bijzondere manier. Waar de meeste thuisonderwijzers proberen thuis een minischool te creëren, nemen Witsel en haar partner juist bewust afstand van schoolse methoden.

‘We zijn unschoolers’, zegt Witsel. ‘Dat betekent niet dat we antischool zijn, maar dat we de kinderen op een natuurlijke manier laten leren.’ Hun kinderen hebben geen lesrooster, geen vaste lestijden, geen proefwerken, geen lesboeken en geen juf of meester. In plaats daarvan leren ze door hun eigen

Wat vinden unschoolers er zelf van?

UIT EEN AANTAL KLEINSCHALIGE ONDERZOEKEN WETEN WE HOE unschoolers terechtkomen. Het meest recente onderzoek werd anderhalf jaar geleden gedaan door Peter Gray, hoogleraar psychologie aan het Amerikaanse Boston College. Hij hield een enquête onder 75 unschoolers.

Bijna allemaal zeiden ze geprofiteerd te hebben van de tijd en de vrijheid om hun persoonlijke interesses te ontdekken. Ze vonden doorgaans dat ze veel beter dan geschoolde adolescenten wisten wat ze in hun professionele carrière wilden doen. Ook waren ze veel eerder dan anderen experts op bepaalde vlakken.

Bijna alle unschoolers hebben het als een nadeel ervaren dat ze met veel onbegrip te maken kregen in de samenleving, omdat ze ‘anders’ waren, en vaak het gevoel hadden dat ze hun levenswijze moesten verdedigen. Op drie geënquêteerden na vonden ze dat de voordelen van het unschoolen ruimschoots opwegen tegen de nadelen.

De Amerikaanse unschool-entrepreneur Blake Boles heeft nog nooit een unschooler meegemaakt die in de goot belandde. Maar dat komt niet alleen omdat unschooling de goede manier van leren is, beaamt hij.

‘Unschoolers komen relatief vaak uit heel warme en ondersteunende gezinnen, die echt veel investeren in de opleiding van hun kinderen’, zegt hij. Hij geeft toe dat kinderen uit zulke gezinnen ook op school vaker goed terechtkomen dan kinderen van wie de gezinssituatie niet optimaal is.

‘Ouders en tieners die besluiten om met unschoolen te beginnen, moeten veel angsten overwinnen’, beseft Boles. ‘Er komt veel planning en financiële stabiliteit bij kijken. Unschooling is niet gemakkelijk; het is een grote uitdaging. Maar als het goed wordt gedaan, is het net magie.

Als een kind ontdekt wat hij leuk vindt en waar hij goed in is, dan is dat het mooiste wat er is.’ | E.B.

nieuwsgierigheid en interesses te volgen.

Leren ze dan wel echt iets? Witsel lacht.

‘Er zijn mensen die zeggen dat hun kind in een waarom-fase raakt als het drie is. Nou, dat is bij mijn kinderen nooit opgehouden.

Ze vragen altijd maar door: wat is dat, hoe werkt dat, waarom dan?’

Witsel heeft een aantal jaar geleden haar baan als interim-productmanager opgegeven om thuisonderwijzer te worden. Sindsdien spelen en leren Berend en Fiene de hele dag.

Ze knutselen, tekenen, onderzoeken, sporten, musiceren, tuinieren, gamen en computeren eroplos. Niet alleen thuis. Ze bezoeken

ook samen musea, wandelen het Nederlandse Kustpad, doen aan hockey, karate en ballet. En intussen steken ze van alles op. Lezen en rekenen bijvoorbeeld.

Unschooling, het klinkt rebels en anarchistisch. En toch zijn er steeds meer ouders, kinderen en tieners die het als een logisch en goed doordacht alternatief voor school beschouwen. Hoeveel unschoolers er precies zijn, is moeilijk te zeggen; er zijn geen instanties waar ze zich registreren.

In de Verenigde Staten – waar thuisonderwijs veel meer voorkomt – gaat het om zo’n tweehonderdduizend kinderen, of tien

procent van de kinderen die thuisonderwijs krijgen. Te zien aan het toenemende aantal blogs, boeken en conferenties over het onderwerp, lijkt er meer interesse te ontstaan.

In Europa gaat het om veel kleinere aantallen. Honderden misschien, gokt Christian Beck, een Noorse onderwijssocioloog en kenner van het Europese thuisonderwijs. Hij ziet dat de unschooling-filosofie uit Amerika naar Europa komt overwaaien. De term laten ze daarbij in het Engels; ook de Nederlandse unschoolers weten er geen goede vertaling voor. De toenemende interesse in deze wijze van ‘natuurlijk leren’ is niet zo gek, meent hij. ‘Veel scholen in Europa bewegen zich richting het uitoefenen van meer controle op het leerproces van kinderen’, legt Beck uit.

‘Meer regeltjes, meer toetsen, meer bureaucratie. Unschooling is een tegenbeweging.’

Berend en Fiene maken dus deel uit van een wereldwijde, groeiende beweging van unschoolers. De term werd in de jaren zeventig voor het eerst gebruikt, maar sluit perfect aan bij de mogelijkheden van onze tijd. Online is unschooling gemakkelijker dan ooit. Kennis is overal beschikbaar; de juf of meester heeft daar geen patent meer op. En unschoolers kunnen elkaar online ontmoeten en inspireren.

Unschooling is geen vastomlijnde methode; iedereen doet het anders. Wel zijn er een aantal principes. Zo stimuleren en bewaken de ouders constant de leergierigheid van het kind en creëren ze een omgeving waarin natuurlijk leren kan floreren, vanuit het idee dat een kind niet kan leren als het zich niet veilig voelt of bang is. Ouders die unschoolen zorgen voor een veilige omgeving waarin kinderen met respect worden behandeld.

Dat houdt bijvoorbeeld in dat een kind zelf mag aangeven wat het op dat moment wel en niet wil leren, en dat het mag eten als het honger heeft.

Sommige ouders huldigen het nut van het ‘rondstrooien’ van mogelijke materialen of leerervaringen. Zo koopt Witsel wel eens leermaterialen – een boek, klei om mee te spelen – maar dat legt ze in de kast, zodat de kinderen het kunnen pakken als ze er iets mee willen. Door het materiaal niet op te dringen maar aan te bieden, probeert ze haar kinderen te prikkelen.

D

AT BLAKE BOLES ZICH MET UN-

schooling bezig zou gaan houden, leek onwaarschijnlijk. Hij had keurig het paadje van de basisschool naar de LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 6 9

universiteit gevolgd, vertelt hij tijdens een openhartig gesprek op een zonnig terrasje in San Francisco. BoIn Nederland is de wens om te unschoolen geen geldige reden om een kind les is een enerthuis te houden van school. Wel kunnen ouders vrijstelling van de leerplicht gieke vent, die krijgen als ze een bezwaar indienen tegen de godsdienst of levensovertuiging als een sneltrein van de scholen in hun nabije omgeving. praat en denkt.

Hij is opgegroeid Zo’n brief met bezwaren moet aan een aantal strenge voorwaarden in Californië, maar voldoen. Zo moeten ouders duidelijk maken dat er een kloof in levensoverleeft tegenwoordig tuiging bestaat tussen henzelf en de scholen in de omgeving. In Nederland als een avonturier. zijn er veel christenen die zo’n kloof ervaren. Maar ook bijvoorbeeld holisHij woont waar zijn ten, humanisten, Joden en aanhangers van stromingen binnen de islam of werk hem brengt. het boeddhisme dienen wel eens een bezwaar in.

In het tweede jaar van zijn studie astroOok mag een kind het jaar voorafgaand aan het indienen van het befysica aan de Universizwaar niet op een school ingeschreven hebben gestaan. Dat betekent teit van Berkeley kreeg dus dat een vrijstelling het best verkregen wordt voordat een kind ooit Boles van een vriend naar school is geweest. Er zijn een aantal uitzonderingen, waarover u een boek aangereikt: A meer kunt lezen op de website van de Nederlandse Vereniging voor different kind of teacher, Thuisonderwijs: www.thuisonderwijs.nl. van John Taylor Gatto.

Deze docent uit New York Deze vereniging verzorgt ook workshops ‘thuisonderwijs voor starwerkte dertig jaar lang in ters’. Deze is niet alleen voor unschoolers, maar ook voor ouders die het middelbaar onderwijs een andere methode kiezen. Volgens de vereniging gebruiken veel en werd drie keer uitgeroethuisonderwijzers een combinatie van verschillende lesmethodes pen tot beste leraar van de voor verschillende vakken. Bijvoorbeeld een methode voor taal stad. Maar in 1991 diende en rekenen, en daarnaast projectmatig onderwijs voor de andere Taylor Gatto zijn ontslag in, vakken, zoals natuur en techniek. omdat hij niet meer geloofde in het idee van de school.

De staatssecretaris van Onderwijs heeft in 2013 een voorstel Verveling was volgens hem gedaan om thuisonderwijs af te schaffen. De meeste politieke een van de grootste problemen partijen bleken tegen en vroegen de bewindspersoon om met op school. ‘Als je de kinderen een nieuw voorstel te komen. Het ministerie van OCW laat nu vroeg waarom ze zich zo vereen inventarisatie doen naar ‘onderwijs op een andere locatie veelden, gaven ze altijd dezelfde dan school’. Deze zomer worden de resultaten verwacht. antwoorden’, schreef hij. ‘De lesUnschoolers inspireren en motiveren elkaar vaak via blogs. stof was stom, sloeg nergens op of ze kenden hem al.’

Zie bijvoorbeeld het blog van de Amerikaanse unschoolingTaylor Gatto pleit in zijn boek moeder Sandra Dodd: www.sandradodd.com/unschooling. voor leren zonder school. Hij Of het blog van de 22-jarige unschooler Idzie Desmarais uit richtte zich tot ouders in een emoMontreal, Canada: www.yes-i-can-write.blogspot.nl. En in tioneel pleidooi: ‘De school leidt het Nederlands kun je het blog van Eva Witsel volgen: kinderen op tot consumenten en www.berefien.blogspot.nl. werkkrachten; leer de uwe leiders en avonturiers te worden. De school Unschoolers leren veel online. Khan Academy is een leert kinderen automatisch te gehoorfavoriet, een onlineverzameling lessen in video’s. Je kunt zamen; leer de uwe kritisch en onafer instructievideo’s bekijken over rekenen, economie, hankelijk te denken. Goedgeschoolde kunst en allerlei soorten wetenschappen. Zie ook: kinderen hebben een lage vervelingswww.khanacademy.org | E.B. drempel; help de uwe een eigen innerlijk leven te ontwikkelen, zodat ze zich nooit zullen vervelen.’

Wat u moet weten over unschooling

7 0 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

Boles betrok de vragen van Taylor Gatto op zichzelf, en realiseerde zich dat hij helemaal niet geïnteresseerd was in de wiskundevakken die onderdeel waren van zijn studie. Vervolgens stuitte hij op The Teenage Liberation Handbook van Grace Llewellyn, nog zo’n pionier op het gebied van unschooling. Zij was op haar beurt weer geïnspireerd door John Holt, eveneens een oud-docent die gedesillusioneerd was geraakt in het onderwijs. In de jaren zestig al realiseerde Holt zich dat kinderen in de klas meestal opereren vanuit angst: de angst om lage cijfers te krijgen, om gepest te worden, om niet goed genoeg te zijn. Holt was ervan overtuigd dat kinderen van nature leergierig zijn, maar dat deze mentaliteit meteen wordt afgeleerd op school, zodra kinderen worden gedwongen om te leren.

Tot aan zijn dood in 1985 maakte Holt jarenlang een krantje, Growing Without Schooling, dat populair leesvoer werd in bepaalde Amerikaanse thuisonderwijskringen.

In die nieuwsbrief en in verschillende boeken werkte hij zijn filosofie verder uit. Zijn oplossing: laat kinderen in vrijheid hun eigen interesses volgen. Het leerproces moest volledig worden afgestemd op het tempo, de interesses en de motivatie van het kind zelf.

Holt groeide uit tot de geestelijk vader van het begrip ‘unschooling’.

Het leesvoer over unschooling zou het leven van Boles voorgoed veranderen. Hij besloot zijn eigen opleiding vorm te geven, en kreeg na veel touwtrekken op Berkeley voor elkaar dat hij zijn eigen curriculum mocht maken. Twee jaar lang verdiepte hij zich in alternatieve vormen van scholing.

Nadat hij zijn diploma op zak had, ging hij aan het werk in het ‘niet-terug-naar-schoolkamp’, een soort zomerkamp speciaal opgericht voor thuisscholende tieners. Boles ontmoette daar voor het eerst grote groepen unschoolers, en hij herinnert zich nog goed dat hij zich afvroeg: ‘Hoe kunnen deze kinderen zo slim zijn, zo sociaal en respectvol naar anderen, en zo goed weten wat ze willen in hun leven?’

Inmiddels kijkt Boles er niet meer van op. ‘Unschoolers zijn sociaal-emotioneel erg ontwikkeld omdat ze niet naar school zijn geweest’, denkt hij. ‘Op school heerst vaak een groepsdynamiek waar pesten, buitensluiten, ruzie en onzekerheid een grotere rol spelen dan in een thuisomgeving. Unschoolers hebben dat niet meegemaakt.’

Boles is inmiddels een bekende in de

unschooling-beweging. Hij richtte in 2008 zijn eigen bedrijf op om tiener-unschoolers te ondersteunen. In Amerika is het gewoon dat kinderen die thuisscholing krijgen elkaar opzoeken, samen dingen ondernemen. Zo organiseert Boles reizen, programma’s en uitjes voor unschoolers. Hij hoopt ze daar te kunnen helpen met het opdoen van levensvaardigheden die op school niet vaak aan bod komen. Hij somt op: ‘Hoe krijg je toegang tot informatie, hoe bepaal je of informatie betrouwbaar is, hoe vraag je mensen om hulp, hoe leer je jezelf beter kennen, hoe ontwikkel je zelfvertrouwen, en hoe leer je je te specialiseren in onderwerpen?’ En daarbij hanteert hij meestal een learning by doing-tactiek. De tieners bedenken zelf hun opdrachten en voeren die zelf uit; soms geeft hij tips.

Ook schreef Boles het boek College without high school, waarin hij vertelt hoe tieners de middelbare school kunnen overslaan door hun eigen onderwijs vorm te geven, en daarna toch goed voorbereid aan de universiteit kunnen beginnen. De kennis kun je zelf wel opdoen via het internet, is zijn redenering. De rest van de tijd kun je leren op andere manieren: door te reizen, vrijwilligerswerk te doen, je te verdiepen in onderwerpen die je écht interessant vindt.

Voor Boles betekent unschooling ­trouwens niet dat school totaal geen rol speelt in het leven. ‘Ik ken veel unschoolers die een paar jaar naar school zijn geweest, of uiteindelijk toch naar de universiteit gaan’, zegt hij. ‘Maar unschooling betekent wel dat je als kind of tiener het recht hebt om te ­stoppen met school als je verveeld bent, of als andere manieren van leren beter bij je passen.’

FOTO: BRYAN DERBALLA

T

ERUG IN RIJSWIJK, WAAR EVA WIT-

sel enthousiast verder verhaalt over unschooling. Uit haar verhalen blijkt dat je als ouder van een unschooler een behoorlijke dosis geduld, vertrouwen en eigenwijsheid nodig hebt. Op school leren kinderen lezen als ze zes jaar oud zijn. Maar Berend leerde pas later lezen. Hij begon ermee toen hij zich realiseerde dat het computerspel ‘Minecraft’ veel leuker zou zijn als hij ook de teksten op het scherm zou kunnen lezen. Witsel filmde de eerste keer dat hij hardop woorden las. ‘Inventory’, leest hij dan van het computerscherm. ‘Explosion’.

‘Launch’. Engels dus. Én zonder te hakkelen. Inmiddels leest hij ook moeiteloos Ne-

derlands.

Op school leren kinderen bijna altijd lezen door te ‘hakken en plakken’, het aan elkaar zetten van letters en klanken. B-oo-m.

Vo l g e n s Wi t s e l leerde Berend lezen met behulp van de woordbeeldmethode, waarbij hij een woord als een soort plaatje in zijn geheugen opslaat.

Het illustreert volgens Witsel alles waar unschooling voor staat: in je eigen tempo leren, wanneer je hersenen er klaar voor zijn. En ook op een manier die bij jou past. Volgens Witsel is het helemaal een feest als een kind zelf de motivatie vindt om iets te leren. ‘Als “boom, roos, vis” niet de methode is die bij je past, is thuis leren lezen met behulp van iets wat je ontzettend leuk vindt natuurlijk veel motiverender.’

Volgens Henk Blok, onderzoeker aan het SCO-Kohnstamm Instituut van de Universiteit van Amsterdam, raakt unschooling aan belangrijke pedagogische en didactische principes die ook in schoolonderwijs wel degelijk worden gewaardeerd. ‘Ook daar wordt geprobeerd het onderwijs aan te passen aan de belangstelling en capaciteiten van de leerlingen’, zegt Blok. ‘Klassikale scholen slagen er evenwel niet of nauwelijks in om deze belangrijke principes in praktijk te brengen.’ Wel voegt hij toe dat vernieuwingsscholen zoals Montessori en Dalton ‘over het algemeen meer tegemoetkomen aan deze principes’.

Blok wijst naar de prominente Amerikaanse onderwijskundige Benjamin Bloom, die de opdracht van de onderwijskunde ooit beschreef als ‘de speurtocht naar methoden voor groepsinstructie die even effectief zijn als een-op-een-onderwijs.’ Met andere woorden: individueel onderwijs is per definitie effectiever dan groepsonderwijs. Blok: ‘Scholen zijn uitermate gehandicapt als het

‘Unschooling betekent dat je als kind of tiener het recht hebt om te stoppen met school als je verveeld bent, of als andere manieren van leren beter bij je passen.’

BLAKE BOLES, ONDERWIJSINNOVATOR

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 7 1

Zo begin je 12 tips voor tieners die willen unschoolen.

1 2

3 4 5 6 7 8 9 10 11

12

Geen geld? Crowdfund een creatief project dat je altijd al had willen gaat om de groepsuitvoeren. Een reis. Een kunstproject waarvoor je materialen nodig hebt. grootte. Leraren moeOf een pop-uprestaurant.Schrijf voor een algemeen of specifiek publiek. ten zich wel richten op Begin een blog. Schrijf een boek. Schrijf gedichten en deel ze met het gemiddelde.’ zoveel mogelijk mensen die je kent. Schrijven helpt je gedachten En dat is ook een van te ordenen, je geest aan te scherpen en erachter te komen wat de redenen dat Witsel andere mensen waardevol vinden. unschooling onvergeGa online cursussen en lessen volgen. Er zijn duizenden MOOC’s, lijkbaar vindt met de vrije Massive Open Online Courses, op het web gedeeld door de beste school, of een democrauniversiteiten ter wereld. tische school. De groep Maak een doelenlijst voor het komende jaar en deel deze met al is daar nog steeds vaak je vrienden. Wie weet, willen ze je wel helpen. de norm. Daarnaast zegt Selecteer een aantal mensen die je waardeert en van wie jij Witsel: ‘Op alle scholen denkt dat ze je kunnen helpen. Vraag hen je mentor te worden zijn er regels en methodes. en tast met hen af wat je wilt bereiken en hoe dat kan.

Maar wat als die regels en Ga op reis en maak nieuwe vrienden. Ze zullen je dingen leren ­methodes je nu niet liggen? waar je je hele leven nog iets aan hebt.

Ik wil dat mijn kinderen zelf Leer een praktische vaardigheid en word er heel goed in: kokunnen bedenken wat verken, programmeren, knutselen aan brommers, et cetera. standig is om te doen; in allerBegin een klein bedrijfje. Misschien kun je wel muffins verkopen lei situaties.’ of websites bouwen. Je zult veel opsteken van het zakendoen.

Wel benadrukt ze dat ze Maak een filmpje waarin je zelf iets uitlegt dat je heel goed haar kinderen geen antischoolkan, en zet het op YouTube. Kijk maar eens wat er gebeurt. houding wil meegeven. ‘Het is Vind clubs waar je je bij kunt aansluiten. Sportclubs, leesnooit een goed idee om je kind clubs, filmclubs. Je hebt mensen om je heen nodig om je te te laten denken dat school iets kunnen ontwikkelen. verschrikkelijks is. Je weet ook Je hebt niet overal talent voor nodig om het te kunnen nooit hoe het loopt; voor het zelfleren. Oefening baart kunst. Of je nu viool wilt leren spelen de geld word je ziek of zoiets, en of een zakenman wilt worden, je moet oefenen, oefenen gaan de kinderen toch uiteindelijk en oefenen. Dus: leer te oefenen. naar school.’

Werk aan een onlineportfolio. Maak een website en deel Naast dit alles gelooft Witdaarop wat je kan, of hoe je leven tot nu toe is verlopen.

Dit is een bewerkte versie van een blog dat Blake Boles schreef voor The Huffington Post.

sel oprecht dat unschooling haar kinderen beter voorbereidt op de toekomst dan schools onderwijs.

‘In unschooling kunnen kinderen al heel snel specialismen ontwik-

kelen, ergens heel goed in worden. Daar hebben ze later hopelijk veel baat bij.’ Witsel ziet het als haar belangrijkste taak om de ­nieuwsgierigheid en leergierigheid van de ­kinderen te bewaken, zodat ze die hun hele leven k­ unnen blijven gebruiken. Intussen probeert ze als thuisonderwijzer de kinderen zoveel mogelijk van de wereld te laten zien.

En als ze iets even niet weet, dan zoekt ze het op. ‘Ik heb de hele wereld in mijn laptop zitten.’

Beck, die aan de Universiteit van Oslo al jaren veel schrijft en publiceert over thuisscholing in Europa, ziet unschoolers als de pioniers van een nieuw soort kennis, die we in de toekomst hard nodig zullen hebben. Volgens Beck neemt het kennisniveau van kinderen op scholen niet meer toe. ‘De school heeft een verzadigingspunt bereikt’, stelt hij. ‘Kinderen moeten feitjes, details en theorieën leren, die ze zelf ook online kunnen opzoeken. Ze snakken naar een nieuw soort kennis.’

Die nieuwe kennis is volgens hem veel meer ‘een mengelmoes tussen levenservaringen, het leren van praktische vaardigheden en het opdoen van kennis’. Beck pleit er al jaren voor dat kinderen minder tijd op school doorbrengen om zich breder te ontwikkelen, en kijkt daarnaast met veel interesse naar de unschoolers. ‘Zij zijn de entrepreneurs op dit vlak.’ heeft al een gelukkige schoolcarrière achter zich, maar zou graag unschooling nog eens proberen.

ELLEKE BAL

Blake Boles

Unschooling voor beginners Evenement Datum: 24 juni Taal: Engels Prijs: 10 euro, of gratis voor leden Meer informatie: www.theoptimist.nl/ evenementen

7 2 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

Blake Boles volgde zelf ooit keurig het paadje van de basisschool naar de universiteit, maar raakte in 2003 in de ban van unschooling. Tegenwoordig wordt hij gezien als expert in de Amerikaanse unschooling-beweging. Hij schreef meerdere boeken over het onderwerp, zoals College without high school.

Als ondernemer organiseert hij reizen en leerprogramma’s voor unschoolers. Tijdens dit webinar deelt hij zijn visie op unschooling en vertelt hij over zijn dagelijks werk met tiener-unschoolers. Ook krijgt u een primeur: hij zal vertellen over zijn spannende nieuwe project voor unschoolers.

Column

Harry Starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

Sporen van braak

FOTO: RAYMOND DE VRIES

ER IS BIJ MIJ INGEBROKEN. DAT WAS AL 59 JAAR

niet gebeurd. Dus ik moet niet klagen. Er is wel vaker van mij gestolen. Fietsen vooral. Meestal fietsen, want ik woon in de grote stad. De meeste indruk maakte de diefstal van een andere fiets dan de mijne, namelijk die van een vriendin. Zij werd mij later zelf ontstolen, maar dat is een ander verhaal.

Ze had haar fiets stevig vastgezet aan een paaltje van nog geen meter hoog. Veel gemakkelijker kun je het niet maken. Ze was gehaast geweest. Op weg naar de dansvloer waar we elkaar weer zouden ontmoeten.

We waren verliefd. Bij terugkeer op het Janskerkhof in Utrecht, bezweet en gulzig nog, zochten we een half uur, in weerwil van de feiten, naar de fiets. Ze vond het niet erg, zei ze, want de avond was het waard geweest.

Toen ik mijn huis aantrof in een nog grotere chaos dan ik het had achtergelaten, stapte ik voorzichtig op de toppen van mijn tenen over de sporen van braak.

‘Wilt u niets aanraken tot morgen?’, had de agent gezegd, want het sporenonderzoek moest nog plaatsvinden. Ik ben zelden zo behoedzaam naar bed gegaan.

Alles van waarde was weg. Voor zover draagbaar. Vooral de sterke merken waren verdwenen. De gloednieuwe Nikes, de MacBook Air en de iPad, de aftershaves van Armani en Cartier. Dat soort dingen.

Viktor & Rolf waren over het hoofd gezien; de dief had misschien nog nooit van ze gehoord. Maar ook de litho’s van Appel en Chagall. Het waren gelukkig geen kenners. Alles van waarde is weerloos, maar niet alles van waarde wordt gezien. Zo had ik de Chagall eerder al eens teruggekregen van een

Alles van waarde is weerloos, maar niet alles van waarde wordt gezien.

(andere) vriendin. Ze wilde iets mooiers voor boven de bank.

En zo raakte ik in de loop der jaren mijn fietsen kwijt, maar kreeg ik mijn Chagall terug; verrijkten zich mijn herinneringen. Er was al 59 jaar niet ingebroken. En nu dus voor het eerst.

De volgende dag volgde het sporenonderzoek. De dief of dieven droegen handschoenen, werd spijtig geconstateerd. Vakwerk. De kans ze ooit te pakken, nam bij elke veeg van het politionele kwastje af. De scène kwam rechtstreeks uit een televisieserie. Mijn huis was deel van een toneelstuk geworden.

Enkele dagen later kreeg ik een brief van Slachtofferhulp. Dat was attent. En kort daarna een telefoontje van de politie om te melden dat er geen voortgang was geboekt. ‘Dat wilden wij u even laten weten.’ Ik bedankte omstandig, anders wordt het allemaal zo nutteloos, bedacht ik.

Dat er mensen in je spullen hebben gezeten, wordt een inbreuk in je privacy genoemd. Mij kon het niet schelen. Dat ze weg waren, vond ik erger. Ik zag op tegen hetzelfde opnieuw kopen. Je wilt kopen wat je nog niet hebt, niet wat je al had. Het merkwaardigste vond ik niet dat de spullen weg waren, maar dat ik weken voortleefde zonder ze te vervangen. En nog steeds. Ik kan goed zonder, blijkt nu.

‘U moet het effect ervan niet onderschatten’, zei de politieman empathisch. Hij had gelijk: ik was een tikkeltje van slag. Je komt in een dromerige toestand van ongeloof en onvrede. Zoals ik dat al eerder van de fietsen kende. Op die ene keer na, toen we onverschrokken en gelukkig op één fiets huiswaarts keerden. Toen hadden we wel iets belangrijkers aan ons hoofd.

Ik haalde onlangs adem en besloot de verwerking ferm ter hand te nemen. Door het aanbrengen van beter hang- en sluitwerk en door het schrijven van dit stukje.

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 7 3

Duurzaamheid & Innovatie

Met een inleiding door Tom van de Beek.

7 4 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

FOTO: JAN VAN DER HOEVEN/ART ASSOCIATES

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 7 5

7 6 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

Zodoende bouwt hij een huisje in het bos, verbouwt hij z’n eigen groenten, en verblijft hij in z’n eentje, al rondstruinend, observerend en schrijvend in het bos. Niet dat hij in eenzaamheid zijn dagen sleet: regelmatig liep hij naar Concord om vrienden en familie te bezoeken, en hij had ook vaak bezoek over de vloer.

Zijn moeder kwam één keer per week langs om zijn was te doen.

Vandaag zie ik om me heen een groeiende behoefte aan verbinding met onze biologische wortels, de aarde zelf. Duizenden jaren heeft onze soort min of meer in de wildernis geleefd. Sinds kort is die verbinding aan het verdwijnen – in angstaanjagend tempo – om grotendeels plaats te maken voor surrogaatgeluk.

Thoreau merkte dit verschijnsel al vroeg op. Met Walden creëerde hij zijn tijdelijke ‘hof van Eden’. Zijn voorbeeld heeft in verschillende vormen navolging gekregen, onder meer in Bussum, waar de schrijver en psychiater Frederik van Eeden in 1898 een leefgemeenschap stichtte. De gedragspsycholoog B.F. Skinner schreef in de jaren vijftig Walden two, waarin hij liet zien hoe de samenleving eruit zou zien als je de principes van Walden op grote schaal zou toepassen.

Het is mooi en triest tegelijk dat Henry David Thoreau’s boodschap 170 jaar na dato nog niets aan actualiteit verloren heeft.

Daarom ben ik heel blij dat er nu een Nederlandse vertaling is.

Walden geeft ons inzichten die we eigenlijk al lang kennen, maar die we gemakshalve zijn vergeten. Nu we erachter komen dat het alternatief toch niet zo zaligmakend is, klinkt het creëren van onze eigen Waldens als basis voor een écht gezonde samenleving zo gek nog niet.

is zoveel mogelijk into the wild. Naast concrete projecten zoals ‘I Love Beeing’ en ‘Natuur op je Muur’ adviseert hij via zijn bedrijf Bushwick organisaties om vanuit de kern duurzaam te opereren. Meer informatie: tomvandebeek.nl.

TOM VAN DE BEEK

FOTO: JHPHOTO/ALAMY

HENRY DAVID THOREAU. IK WORD BLIJ ALS IK ZIJN NAAM OF een van zijn citaten voorbij zie komen. Ik laaf me graag aan zijn boeken en inzichten. Waarom? In mijn ogen was Thoreau moedig en radicaal, maar ook gevoelig en bescheiden.

Thoreau was een uitzonderlijk intelligente schrijver en denker met een vooruitziende blik. Halverwege de negentiende eeuw maakte hij zich zorgen over de invloed van industrialisatie en de toenemende druk op natuur en milieu. Hij deinsde er ook niet voor terug om zich uit te spreken tegen onrecht zoals slavernij, zelfs als dat hem zijn eigen vrijheid zou moeten kosten.

Niet alleen filosofeerde Thoreau over het leven, ook was hij een man van de praktijk. Hij stelde zichzelf vragen zoals ‘Wat heb je nodig om een gelukkig leven te leiden?’. Het antwoord zocht hij vervolgens niet in theoretische discussies, maar in het leven zelf. En dan met name wat de natuur ons vertelt over ons zelf. Dat deed hij heel fraai in zijn bekendste boek: Walden, life in the woods.

Walden Pond is een meertje waar je in een klein uur omheen wandelt. Het ligt verscholen in de bossen rondom Concord, Massachusetts. Ondanks de dagrecreanten uit de buitenwijken van Boston, die de natuurervaring vandaag de dag in redelijk hoge mate verstoren, kan ik me wel voorstellen wat Thoreau hiernaartoe trok. De plek heeft iets magisch, een sereniteit die het contrast met de stad benadrukt.

Voor Thoreau was het de ideale plek om in 1845 een experiment aan te gaan dat uiteindelijk meer dan twee jaar zou duren.

Hier, op het land van essayist Ralph Waldo Emerson, probeert hij te leven met wat hij als minimale basis nodig achtte voor een gelukkig bestaan. Voedsel, een dak boven je hoofd, kleding en energie – om zich te richten op de dingen die er écht toe doen.

Voor Thoreau betekende dit leven in verbinding met de natuur.

Een simpel leven, onafhankelijk, genereus en vol vertrouwen, gestript van alle afleidende luxe en oppervlakkigheid.

WE ZIJN DE HEMEL VERGETEN Voorpublicatie uit Henry David Thoreaus Walden & de plicht tot burgerlijke ongehoorzaamheid.

FOTO: EVERETT COLLECTION HISTORICAL/ALAMY

W

ANNEER DE BOER ZIJN HUIS

eenmaal heeft, is hij daardoor misschien niet rijker, maar juist armer geworden, en heeft het huis hem.

Onze huizen zijn een zo log bezit dat we er vaker in gevangen zitten dan dat we erin huizen; en de slechte buren die we moeten vermijden zijn wijzelf, verachtelijk als we zijn.

Ik ken minstens een of twee families in deze plaats die bijna een generatie lang hun huizen in de buitenwijken wilden verkopen en naar de dorpskern wilden verhuizen, maar niet in staat waren dat voor elkaar te krijgen, zodat alleen de dood hen zal bevrijden.

Toegegeven, de meerderheid is uiteindelijk in staat om een modern huis met alle daarbij behorende verbeteringen te bezitten of te huren. Maar terwijl de beschaving onze huizen heeft verbeterd, heeft ze niet in gelijke mate de mensen verbeterd die erin wonen. Ze heeft paleizen geschapen, maar het was niet even gemakkelijk edelen en koningen te scheppen. En als het streven van de beschaafde mens niet waardiger is dan dat van de wilde, als hij het grootste deel van zijn leven alleen besteedt aan het verwerven van de grootste levensbehoeften en gemakken, waarom zou hij dan een beter onderkomen moeten hebben dan een wilde?

Maar hoe is het gesteld met de arme minderheid? Als sommigen zich in betere uiterlijke omstandigheden bevinden dan de wilden, zal misschien blijken dat anderen in gelijke mate in slechtere omstandigheden zijn vervallen. De weelde van de ene klasse vindt een tegenwicht in de behoeftigheid van een andere. Aan de ene kant het paleis, aan de andere het armenhuis. De metselaar die de daklijst van het paleis voltooit, komt ’s avonds misschien naar een hut die niet eens zo goed is als een wigwam.

Het is onjuist te veronderstellen dat in een land dat de gebruikelijke tekenen van beschaving vertoont, de omstandigheden van een zeer groot deel van de inwoners niet zo achteruit zijn gegaan als die van de wilden.

Om dit te constateren, hoef ik niet verder te kijken dan de hutten die overal staan langs onze spoorwegen, de laatste aanwinst van onze beschaving. Daar zie ik bij mijn dagelijkse wandelingen menselijke wezens die in

varkenskotten wonen, met een deur die de hele winter open staat voor het licht, zonder dat er enig brandhout te zien is, zoals men zou verwachten, en waar de lichamen van zowel de jonge als de oude mensen zijn verschrompeld doordat ze zo lang gewend zijn te krimpen van de kou en ellende, waardoor de ontwikkeling van al hun ledematen en vermogens is belemmerd.

Het is zeker fraai om naar die klasse te kijken door wier arbeid de werken worden verricht die deze generatie kenmerken. Zo is ook in meerdere of mindere mate de toestand van alle soorten werklieden in Engeland, het grote armenhuis van de wereld. Ik zou ook kunnen wijzen op Ierland, dat op de kaart staat aangeduid als een van de blanke, verlichte streken. Vergelijk de fysieke toestand van de Ieren met die van de NoordAmerikaanse Indianen, of de bewoners van de Zuidzee-eilanden, of een ander primitief ras voordat het was gedegenereerd door omgang met geciviliseerde mensen. Hun toestand toont alleen aan hoe ellende kan samengaan met beschaving.

De meeste mensen schijnen nooit te hebben nagedacht over wat een huis is en zijn onnodig hun leven lang arm omdat ze denken dat ze net zo’n huis moeten hebben als hun buren. Alsof je onverschillig wat voor jas moest dragen die de kleermaker voor je zou maken of klaagt over de moeilijke tijden omdat je het je niet kunt veroorloven een kroon te kopen nadat je je respectievelijk hebt ontdaan van je hoed van palmbladeren of je muts van marmottenvel!

Het is mogelijk een huis te bedenken dat nog comfortabeler en luxueuzer is dan wat we hebben, maar iedereen zou toegeven dat men zich de prijs niet kan veroorloven. Moeten we altijd meer van deze dingen verlangen en niet af en toe

Tijdens zijn leven werd Henry David Thoreau (1817-1862) nauwelijks opgemerkt als een belangrijke denker. Zijn enige boeken waren observaties tijdens zijn wandelingen door de natuur en zijn politieke essays werden veelal genegeerd. Nadat hij was gestorven aan tuberculose, werd Thoreau een inspiratiebron voor velen. Het wordt gezegd dat Thoreau van invloed was op het ontstaan van uiteenlopende wentelingen als de Indiase onafhankelijkheidsstrijd, de Amerikaanse burgerrechtenrevolutie, het ontstaan van de milieubeweging en de hippiecultuur.

Walden wordt vandaag erkend als een van de klassiekers uit de ­wereldliteratuur.

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 7 7

Juist de eenvoud en naaktheid van het leven in de primitieve tijden had voor de mens op zijn minst dit voordeel dat hij nog in de natuur te gast mocht zijn.

7 8 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

met minder tevreden zijn? Moet de respectabele burger de jonge man met voorschrift en voorbeeld blijven leren dat het noodzakelijk is zich voor zijn dood van een bepaald aantal overbodige overschoenen en paraplu’s en lege gastenkamers voor lege gasten te voorzien? Waarom zou ons meubilair niet even eenvoudig kunnen zijn als dat van de Arabieren of de Indianen?

Wanneer ik denk aan de weldoeners van het mensengeslacht die we hebben vergoddelijkt als boodschappers van de hemel, als dragers van goddelijke gaven voor de mens, dan heb ik geen hofstoet in hun gevolg voor ogen en geen karrevracht modieus meubilair. Of zou ik moeten erkennen – en zou dat niet zonderling zijn? – dat ons ameublement ingewikkelder mag zijn dan dat van de Arabieren naarmate wij moreel en intellectueel hoger staan dan zij? Vandaag de dag zijn onze huizen ermee volgepakt en erdoor vervuild, en een goede huisvrouw zou het grootste deel ervan naar de vuilnishoop vegen om haar ochtendwerk niet te verwaarlozen.

Ik had drie stukken kalksteen op mijn schrijftafel, maar ik vond het verschrikkelijk dat ze dagelijks afgestoft moesten worden terwijl het meubilair van mijn geest nog helemaal onder het stof zat, en ik gooide ze vol afschuw het raam uit. Hoe zou ik dan een welvoorzien huis kunnen hebben? Ik zit liever buiten, want op het gras verzamelt zich geen stof, behalve waar de mens de grond heeft omgewoeld.

Het zijn de genotzoekers en de verkwis-

Dit is een fragment uit Walden & de plicht tot burgerlijke ongehoorzaamheid, geschreven door Henry David Thoreau, dat dit voorjaar verschijnt bij uitgeverij De Bezige Bij. Vertaling: Anton Haakman.

FOTO: IMAGES & STORIES/ALAMY

MET WALDEN CREËERDE THOREAU ZIJN TIJDELIJKE HOF VAN EDEN. DIT IS EEN REPLICA VAN ZIJN HUISJE IN HET BOS.

ters die de mode bepalen, en die wordt vlijtig gevolgd door de kudde. De reiziger die bij de zogenaamde beste herbergen stopt, merkt dat algauw, want de herbergiers zien hem voor een Sardanapalus aan, en als hij zich zou overgeven aan hun liefderijke genade, zou hij weldra volkomen ontmand worden.

Ik merk dat we geneigd zijn voor de spoorwagons meer uit te geven aan luxe dan aan veiligheid en doelmatigheid, en zo dreigen ze niets anders te worden dan mislukte moderne salons met hun divans en sofa’s en zonneschermen en honderd andere oosterse zaken, die we meenemen naar het westen en die bedoeld zijn voor haremdames en de verwijfde inwoners van het Hemelse Rijk, waar de gewone man zich voor zou moeten schamen als hij hun namen kende. Ik zou liever op een pompoen zitten om die helemaal voor mijzelf te hebben dan op fluwelen kussens opeengepakt te zitten. Ik zou liever in de open lucht over de aarde rondrijden in een ossenwagen dan naar de hemel gaan in de luxewagon van een pleziertrein en de hele weg malaria inademen.

Juist de eenvoud en naaktheid van het leven in de primitieve tijden had voor de mens op zijn minst dit voordeel dat hij nog in de natuur te gast mocht zijn. Wanneer hij met voedsel en slaap was verkwikt, bedacht hij opnieuw hoe hij verder zou reizen. Hij woonde als het ware in de tent die deze wereld is en doorschreed de dalen, doorkruiste de vlakten of beklom de bergtoppen.

Maar kijk eens aan! De mensen zijn de werktuigen van hun werktuigen geworden.

De mens die in vrijheid vruchten plukte wanneer hij honger had, werd een boer; hij die onder een boom stond om zich te beschutten, werd een huisbaas. Nu slaan we niet meer ons kamp op voor een nacht, maar hebben we ons gevestigd op de aarde en zijn we de hemel vergeten.

DE NATUURLIJKE OPLOSSING VOOR ANGST- EN STEMMINGSSTOORNISSEN, SLAPELOOSHEID, PIJN, FIBROMYALGIE, VERSLAVINGEN EN STRESS Alpha-Stim® maakt gebruik van Microcurrent Electroherapy (MET)en Cranial Electrotherapy Stimulation (CES) in een unieke golfvorm die betere en langer aanhoudende resultaten geeft dan de traditionele TENS methode.

Alpha-Stim® kan gebruikt worden om bijna alle soorten pijnklachten en verscheidene psychische condities te behandelen, met goede resultaten. De werking van Alpha-Stim® is wetenschappelijk aangetoond.

Voor meer informatie bekijk www.alpha-stim.nl

B i o d y n a m i s ch e kwa l i te i t

Leven begint met Demeter Demeter is de Griekse godin van de vruchtbaarheid en het internationale keurmerk van de biologisch dynamische landbouw. Demeter gaat verder dan biologisch. Met strenge eisen voor dierenwelzijn en grensverleggende landbouwmethoden ondersteunen boeren de natuurlijke levenskracht die bodem, planten, dieren en mensen in kringlopen aan elkaar doorgeven. Logisch dat je meer geniet als je voor vlees, zuivel en eieren met Demeter keurmerk kiest. www.stichtingdemeter.nl

Duuraamheid & Innovatie

Wie het weet, mag het zeggen In het bedrijfsleven is een nieuwe bestuursvorm aan het ontstaan die mogelijk ook een alternatief vormt voor het vastgelopen democratische politieke systeem. Zonder eindeloos gepolder, en toch met maximale zeggenschap van iedereen die dat wil.

DOOR BEN KUIKEN

W

IE HET WEET, MAG HET

zeggen.’ Dit oude principe verwoordt misschien wel het beste de manier waarop in nieuwe organisaties besluiten worden genomen. Neem Buurtzorg Nederland, de thuiszorgorganisatie met ruim achtduizend verpleegkundigen en nul managers. De medewerkers werken er in teams van tien tot twaalf verpleegkundigen, die samen de baas zijn over hun stukje van de organisatie. Het team bepaalt zelf wie wanneer werkt, hoe het kantoortje wordt ingericht of welke nieuwe collega’s worden aangenomen.

Of neem W.L. Gore, bekend van ­Gore-Tex, waar al sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw geen managers meer werken en iedereen associate is. Er zijn wel leiders, maar die worden door de associates benoemd, en niet door de top. Iedereen met een goed idee kan dit voorstellen. Bij voldoende steun mag hij of zij dat idee gewoon gaan uitvoeren. Interessant is ook het bedrijf Bosch Scharnieren in Doetinchem, dat alle functies heeft afgeschaft en iedereen een rol heeft gegeven in zelfsturende teams. Opvallend is dat ook de formele directeur en eigenaar van het bedrijf, Fried Kaanen, junior 8 0 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

teamlid is in een van de teams.

In het boek Reinventing organizations van Frederic Laloux worden deze organisaties ‘evolutionaire organisaties’ of ‘cyaan-organisaties’ genoemd. Volgens deze Belgische consultant vertegenwoordigen ze het volgende stadium van de menselijke ontwikkeling. Het gaat daarbij volgens L ­ aloux om thema’s als zelfverwerkelijking, heelheid en spiritualiteit, die in de plaats komen van ego en eigenbelang. Dat klinkt misschien zweverig en vaag, maar de kracht van zijn boek ligt juist in de beschrijving van de harde, concrete structuren en processen die deze organisaties hebben ontwikkeld om op een nieuwe manier te kunnen werken.

Het besluitvormingsproces van deze organisaties valt op. Immers, als er geen manager meer is, wie neemt dan de beslissingen?

Je kunt dat natuurlijk op een democratische manier doen, waarbij iedereen zijn zegje mag doen, maar dat leidt dan weer tot eindeloos overleg en gepolder, en uiteindelijk tot compromissen waar eigenlijk niemand echt blij mee is. En wat doe je als het spannend wordt? Bijvoorbeeld in crisissituaties, als er snel een besluit moet worden genomen?

Kun je dan niet beter een manager hebben

die de knoop doorhakt?

Het zijn dit soort vragen die vaak worden aangevoerd als argument tegen nieuw of anders organiseren. ‘Het kan alleen met hoogopgeleide medewerkers’, hoor je dan.

Of: ‘Bij de brandweer zou dit nooit werken, dan vallen er slachtoffers.’ Allemaal geldige argumenten, maar gericht tegen de verkeerde organisatievorm. Bij nieuwe organisaties worden besluiten namelijk niet democratisch genomen, althans niet volgens het principe dat iedereen mag meebeslissen.

Wel heeft iedereen een stem.

In de praktijk werkt dat zo: iedereen kan een besluit nemen, maar wordt wel geacht daarbij alle belanghebbenden te raadplegen.

Hebben zij geen zwaarwegende bezwaren, dan kan het besluit worden genomen. Zijn die er wel, dan vindt er overleg plaats tussen de betrokkenen − vaak de besluitnemer en degenen die bezwaar hebben tegen het voorgenomen besluit. Komen de partijen er onderling niet uit, dan kunnen ze de hulp inroepen van een collega met veel expertise of in wie ze beiden veel vertrouwen hebben.

Dat kan een paar keer herhaald worden, bijvoorbeeld met een buitenstaander of coach, totdat er een voor iedereen bevredigende

FOTO: ROEL BURGLER ;TON KOENE / HOLLANDSE HOOGTE

oplossing wordt gevonden of totdat degene die het besluit wilde nemen, uiteindelijk toch een knoop doorhakt. Dat kan betekenen dat het oorspronkelijke bezwaar uiteindelijk toch wordt genegeerd.

Dit besluitvormingsmodel vertoont overeenkomsten met het in de jaren vijftig van de vorige eeuw enige tijd populaire sociocratische model, dat eveneens werkt volgens het consentmodel: geen zwaarwegende bezwaren, maar via vertegenwoordiging. Vooral geeft het nieuwe model beter antwoord op de vraag wie waar wat over te zeggen heeft: iedereen die door het besluit wordt geraakt.

Door toepassing van moderne technologie hoef je daarbij zelfs bij grote groepen niet per se een vorm van delegatie toe te passen.

Deze organisaties overstijgen bovendien het democratische model. Niet iedereen heeft evenveel te zeggen over alles, zoals in een democratie, maar alleen over die dingen die hem of haar raken, of waar hij of zij zeggenschap over wil hebben. Heel veel mensen hebben over heel veel dingen namelijk helemaal geen (sterke) mening, maar worden in een democratie wel geacht die te geven. Dat leidt dan tot de eindeloze besluitvormingsprocessen en tot de compromissen die niemand wil. Maar in dit model hoef je niet per se je stem te laten gelden − alleen over de dingen waar je je druk over wil maken en waar je echt bezwaar tegen maakt, kun je in gesprek gaan.

Ook in crisissituaties werkt dit model veel beter dan een democratische besluitvorming.

Sterker: de brandweer, politie en het leger opereren in crisissituaties al op deze manier. Als er een hevige brand woedt en een brandweerman voelt de urgentie om meteen

in actie te komen, zal hij dat doen en niet eerst toestemming vragen aan zijn commandant. Bij het leger kennen ze het principe van mission command, dat de besluitvorming tijdens operaties laag in de organisatie legt. En natuurlijk moeten de soldaten, politiemensen en brandweerlieden zich na afloop verantwoorden voor de beslissing die ze in een fractie van een seconde hebben genomen, maar dat is vooral om ervan te leren en om praktische wijsheid te ontwikkelen.

Zou dit model ook een alternatief kunnen zijn voor het vastgelopen democratische systeem? Met zeventien miljoen mensen is er natuurlijk altijd wel iemand die een zwaarwegend bezwaar heeft tegen een bepaalde beslissing, maar als je het debat daar omheen zou kunnen voeren, zou dat zonder meer tot een verdieping van dat debat leiden.

Met de huidige technologische middelen is het bovendien goed mogelijk om dit debat met heel veel mensen te voeren, en om hun meningen te peilen. Niet iedereen hoeft zijn zegje te doen; alleen de mensen die zich geroepen voelen.

Leerzaam is in dat opzicht de manier waarop Jos de Blok, oprichter en directeur van Buurtzorg Nederland, zijn besluiten neemt. Als dat een besluit is dat iedereen in de organisatie aangaat, schrijft hij een blog op het intranet. Iedereen kan daarop reageren. Binnen een dag weet De Blok of er

mensen zijn die zwaarwegende bezwaren hebben.

Of hij krijgt tips voor alternatieven. Vervolgens kan hij een gedragen besluit nemen.

Misschien moet de landelijke politiek maar eens wat gaan experimenteren. Een minister die een blog schrijft en zijn of haar besluit mede baseert op de reacties daarop: kijk, dat is pas echt nieuw organiseren.

BEN KUIKEN is initiatiefnemer van het platform

nieuworganiseren.nu. Op de website vindt u voorbeelden van nieuw organiseren en een agenda met events rondom dit thema. Ook is er een eigen adviesdienst, EHBNO, ofwel: eerste hulp bij nieuw organiseren. Meer informatie: www.nieuworganiseren.nu.

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 8 1

morgen zijn we er nog dichterbij

DAN MAAK JE MAAR ZEN Vrouw weg. Geld weg, crisis…

De vrolijkere kant van faliekant falen

iedereen verdient een morgen

‘Een heerlijk verhaal van een alleenstaande metrovader in crisistijd. Waren alle mannen maar zo openhartig.’

– Rifka Lodeizen (Gouden Kalf-winnares) ISBN 978 90 452 0486 4 – Prijs € 15,00

VERKRIJGBAAR BIJ ELKE BOEKHANDEL

Een aloude belofte wordt nagekomen – de Leraar is teruggekeerd De wereld heeft hulp nodig. En de Leraar heeft gereageerd. Maitreya, de Wereldleraar voor iedereen, is nu hier met de Meesters van Wijsheid.

natuurlijke uitvaartmanden

Vriendelijk ogende FAIR TRADE ECO uitvaartmanden en kisten voor hen die ervoor kiezen om een milieubewuste levensstijl ook na het overlijden in praktijk te brengen.

Handmatig vervaardigd van ondermeer pandanus, bananenblad en bamboe. www.greencoffins.nl

Zijn advies en oplossingen worden al door miljoenen gehoord. Hij wakkert het verlangen in ons hart aan naar vrijheid, vrede en een eerlijke wereld.

Meer weten over de geweldige toekomst die ons te wachten staat?

Lees de boeken van Benjamin Creme Informatiecentrum Share Nederland Tweede Oosterparkstraat 322, Amsterdam 1092 BV 020-694 6262 www.sharenl.org

Postbus 412 | 2220 AK Katwijk Z-H T +31 6 22 43 80 80 E welkom@greencoffins.nl www.greencoffins.nl

Kroniek van de onderstroom De ware betekenis van overvloed

Editie 11

De grote uitdagingen van onze tijd door een andere bril bezien.

Door JORDAN GREENHALL Overgenomen uit MEDIUM

O

NS POLITIEKE EN ECONOMI-

sche systeem is door de eeuwen heen meestal een reactie geweest op het probleem van de verdeling van schaarse grondstoffen. In de lange geschiedenis van ons huidige systeem stond het idee dat sommigen welvarend waren en anderen niet, nauwelijks ter discussie.

Dat iemand honger moest lijden, werd als natuurwet beschouwd. De vraag was alleen wie. Het was simpelweg zo dat er niet steeds voldoende (voedsel, huizen, wagens, enzovoorts) beschikbaar was. Als gevolg daarvan luidde de enige zinvolle vraag hoe er beslist moest worden wie iets kreeg en wie niet.

Door de eeuwen heen zijn heel wat verschillende manieren om die beslissing te nemen de revue gepasseerd en ons huidige neoliberale systeem kan worden beschouwd als top predator van de schaarstejungle. Tot dusver was dit het meest effectieve systeem om schaarse grondstoffen te verdelen, dankzij een heel eenvoudige logica: zij die het best in staat zijn om schaarse grondstoffen te produceren, hebben recht op het grootste deel van de opbrengst, en zij die het minst produceren, hebben pech.

In zijn meest optimale vorm is het een gruwelijk efficiĂŤnt motivatiemechanisme.

Wie hard werkt en veel produceert, wordt rijkelijk beloond. Wie niet bijdraagt aan de gezamenlijke welvaart, mag in armoede creperen. Het geniale van deze benadering is dat ze op individueel niveau de productiviteit stimuleert. Elk individu wordt aangemoedigd (en gedwongen) om zijn best te doen zoveel mogelijk welvaart te genereren – voor zichzelf, en daarmee ook voor de samenleving als geheel.

Aan het begin van de twintigste eeuw begon zich in het Westen een ingrijpende verschuiving af te tekenen. Veel schaarse LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 8 3

Kroniek van de onderstroom

systeem is werkloosheid buitengewoon schadelijk. Op individueel niveau veroorzaakt het angst, schaamte, isolement en uiteindelijk armoede. Op maatschappelijk niveau zal de economie haperen door de inzakkende vraag, en vervolgens in een neerOvervloed is gebaseerd op iets wat we waartse spiraal terechtkomen.

Op het hoogtepunt van de financiële crisis ‘antirivaliserend’ zouden kunnen noemen.

Als ik het heb, kun jij het ook hebben zonder van 2008 liep de werkloosheid in de VS op dat ik het kwijtraak. En hoe meer mensen tot meer dan 10 procent (en volgens somhet hebben, des te waardevoller het wordt. mige analyses zelfs nog hoger). In het door Taal, wiskunde, muziek, ideeën, informatie. crisis geteisterde Griekenland liep de werkOvervloed is niet een hele berg ‘opgehoopte’ loosheid op tot bijna 27 procent (en onder schaarste, het is van een totaal andere orde, jongeren tot meer dan 60 procent). Er waren en de logica ervan vereist een politiek en ingrijpende maatregelen op wereldschaal economisch systeem dat fundamenteel ver- voor nodig om het collectieve hoofd ternauschilt van het huidige. wernood boven water te houden. Volgens De consequenties van overvloed zijn het schaarstemodel is er geen kracht ter weingrijpend en verstrekkend. Als we die uit- reld die het hoofd kan bieden aan een strucdagingen bezien door de bril van schaarste, turele toename van werkloosheid die gelijke zijn ze angstaanjagend. Onze schaarstemo- tred houdt met de automatisering. Er zal iets dellen kunnen er niet mee overweg. Maar volstrekt nieuws moeten worden verzonnen.

Aan de basis van de schaarstementalials we ze bezien door de bril van overvloed, kunnen we een begin maken met het ont- teit ligt angst – en bevrijding van angst is wikkelen van oplossingen die het leven radi- de voornaamste katalysator van de overcaal versimpelen en ons op weg helpen naar vloedmentaliteit. Bezien door de bril van steeds meer overvloed. overvloed betekent automatisering dat menselijke activiteit niet langer gebonden zal UITDAGING 1: WE WORDEN ALLEMAAL zijn aan werk. In een goed gestructureerd WERKLOOS overvloedmodel zullen grote groepen van de De ‘automatisering van alles’ is al sinds de bevolking, die nu gebukt gaan onder werkhoogtijdagen van de sciencefiction in de loosheid, hun werkloosheid gaan acceptejaren vijftig onderwerp van discussie. Zelf- ren en er uiteindelijk zelfs wel bij varen. rijdende auto’s, volledig geautomatiseerde Laten we dit opnemen als ontwerpeis voor fabrieken en AI-expertsytemen – de lijst met een overvloedmodel: dat dient op termijn te arbeidsvervangende innovaties die de ko- streven naar volledige werkloosheid en desmende decennia op ons af komen, is lang en ondanks toenemende welvaart te genereren. indrukwekkend. Voor onze toekomst geldt Hoe? Laten we onze rondgang langs de vereen simpele vuistregel: alles wat kan wor- schillende uitdagingen vervolgen. den gedaan door een computer (of robot), zal worden gedaan door een computer. En UITDAGING 2: WE HEBBEN NIET LANdat wil zeggen: bijna alles waarvoor op dit GER IEDEREEN NODIG moment mensen aan het werk worden gezet. Dat klinkt wreed, en in termen van de Volgens de uitkomsten van een recent schaarstementaliteit is het dat ook, maar onderzoek zal 50 procent van de huidige ar- het is bovendien waar. Het is de keerzijde beidsplaatsen in het bedrijfsleven in 2025 van toenemende werkloosheid. Het is een zijn verdwenen. Laat dat even tot u door- feit dat naarmate machines meer mensedringen. In tien jaar tijd zal de helft van alle lijke arbeid overnemen, we steeds minder arbeidsplaatsen in het bedrijfsleven zijn mensen nodig zullen hebben om dat soort verdwenen. Zeker zullen er nieuwe arbeids- werk te doen. Simpel gezegd zullen we in plaatsen voor in de plaats komen. Maar 50 de nabije toekomst in staat zijn om vrijwel procent in tien jaar? Hoe je het ook wendt of zonder menselijke arbeid in onze materiële keert, we stevenen af op een toekomst met behoeften te voorzien. Dus als we de waarde van een mens afmeten aan zijn bijdrage aan meer werkloosheid dan ooit tevoren.

Vanuit de optiek van schaarste bezien, is onze collectieve behoeften, dan hebben we dat een slechte zaak. Veel van onze maat- de meeste mensen op onze planeet simpelschappelijke instituties hebben immers als weg niet langer nodig. Dit kan aanleiding taak om de werkgelegenheid te maximali- geven tot nogal onaangename conclusies, seren – en niet andersom! In ons huidige zeker gezien de neiging van het huidige mo-

Overvloed betekent: als ik het heb, kun jij het ook hebben zonder dat ik het kwijtraak. grondstoffen begonnen minder schaars te worden. In de Verenigde Staten werd voor het eerst voldoende voedsel geproduceerd voor alle Amerikanen. Rond 1960 produceerde de wereld voldoende voedsel voor de hele mensheid. Honger was niet langer simpelweg het gevolg van tekorten, maar werd een functie van het systeem: een consequentie van door mensen gemaakte keuzes, en niet van een natuurwet.

Deze ingrijpende verandering in de stand van zaken leidde tot een van de voornaamste politieke tegenstellingen van de afgelopen tweehonderd jaar. Het ene kamp zag groot onrecht in een systeem dat sommigen honger liet lijden terwijl er voldoende beschikbaar was om iedereen te voeden. Dat kamp pleitte voor een hervorming van het systeem om dit onrecht ongedaan te maken.

Het andere kamp redeneerde dat afschaffing van het motivatiemechanisme waaraan we onze enorme welvaart te danken hadden, het systeem als geheel zou ondermijnen – en ons uiteindelijk allemaal in de ellende zou storten. Als je het goed kon hebben zonder hard te werken, waarom zou iemand dan nog zijn best doen?

Beide kampen hebben gelijk. Ons huidige systeem leidt tot substantiële ongelijkheid.

Maar tegelijk is het ook zo dat afschaffing van het profijtbeginsel en van straf en beloning als motivatiemechanisme, de doodslag is voor het systeem dat de groei van de wereldbevolking van een naar zeven miljard in twee eeuwen tijd mogelijk heeft gemaakt.

Intussen is de fundamentele tegenstelling niet opgelost. We staan nu op het punt om tot een echte oplossing te komen. Op dit moment vindt namelijk de overgang plaats van een wereld die wordt beheerst door schaarste naar een wereld die wordt beheerst door overvloed. Het is een transitie van een omvang zoals die zich maar één keer in de duizend jaar (of meer) voordoet.

Overvloed is niet hetzelfde als ‘een heleboel spullen bezitten’. Het gaat om iets heel anders. Schaarse grondstoffen zijn die zaken die door economen soms ‘rivaliserend’ worden genoemd. Rivaliserend in de zin dat ze ons met elkaar doen wedijveren om het bezit ervan. Als ik het heb, kun jij het niet ook hebben, en als ik het verbruik, is het voorgoed verdwenen.

8 4 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

Kroniek van de onderstroom

del om de rijken steeds rijker te maken. Het resultaat daarvan is een vorm van ‘neofeodalisme’ met een kleine elite van superrijken en een ‘irrelevante’ massa: de bekende 1 procent versus de 99 procent.

Uiteraard hoeft het niet zo te zijn. Alleen al het feit dat het zou kunnen, doet ons beseffen hoe groot de invloed van mentaliteit is.

Vanuit de schaarstementaliteit bezien is het logisch om andere mensen te beschouwen als wegwerpartikel. Immers, als ieder ander individu een potentiële bedreiging voor mijn voortbestaan is, zal ik mezelf moeten beschermen. De krochten van de geest zijn irrationeel. Vanuit een door angst gedreven schaarstementaliteit zien we overal gevaar.

Hoe rijk en machtig we ook zijn, rust zullen we nooit hebben. Maar het is alleen dankzij die mentaliteit dat een toekomst waarin de mensheid bevrijd wordt van de noodzaak tot arbeid, rampzalig kan uitpakken.

Vanuit de overvloedmentaliteit zien de zaken er anders uit. Dankzij het wegvallen van overlevingsinstincten als drijfveer, kunnen we andere mensen zien als kans in plaats van bedreiging. Als gevolg daarvan brengt de notie dat we andere mensen niet ‘nodig’ hebben, juist een gevoel van verlichting of opluchting teweeg. Het betekent dat het grote conservatieve angstbeeld uit de negentiende en twintigste eeuw niet langer relevant is.

Mensen kunnen in vrijheid hun leven inrichten zoals ze willen, en als slechts een fractie van hen zijn tijd besteedt aan het genereren van collectieve welvaart, komt alles goed.

Ook als 85 procent van de bevolking niets uitvoert, zal het systeem niet haperen – de innovatieve welvaart die door de overige 15 procent wordt gegenereerd, is immers meer dan toereikend.

Het overvloedmodel kan het best worden omschreven als een model waarin de aandacht verschoven is van ‘productiviteit’ naar ‘innovatie’. In de kern komt het hier op neer: een goed ontworpen overvloedmodel zal onze innovatieve generativiteit substantieel doen toenemen. En dat zal op zijn beurt leiden tot een enorme toename van reële welvaart.

Natuurlijk zijn er mensen die zich afvragen of het ontbreken van straf en beloning als aansporing tot productiviteit, de mensheid niet zal doen afglijden naar een vorm van ledigheid. Ook al is de inspanning van slechts 15 procent van de bevolking voldoende om overvloed te produceren voor iedereen, wie zal die taak dan op zich nemen als straf en beloning ontbreken? Dat brengt ons bij de laatste uitdaging van dit essay.

UITDAGING 3: MOTIVATIE DOOR STRAF EN BELONING IS ACHTERHAALD

Enkele van de meest belangwekkende ontdekkingen in de ‘gedragseconomie’ hebben betrekking op de motivatie van creativiteit.

Lang werd aangenomen dat er een rechtstreeks verband bestaat tussen beloning, straf en productiviteit. Als je hoge productiviteit beloont en lage productiviteit bestraft, mag je ervan uitgaan dat die motivatie de productiviteit doet toenemen. Dit is zelfs een van de belangrijkste aannames waarop ons huidige systeem is gebaseerd.

Voor het soort arbeid waarmee de mensheid zich gedurende het grootste deel van de geschiedenis heeft beziggehouden, gaat dit inderdaad op. Als datgene wat een samenleving nodig heeft vooral routinearbeid vereist, zoals het zaaien en oogsten van voedsel, het bouwen van piramides en het aandraaien van bouten en moeren, is de aanpak van straf en beloning de juiste keuze. Maar in het geval van creatieve arbeid, design en innovatie heeft die aanpak heel andere effecten.

In plaats van creativiteit te bevorderen, is aangetoond dat een aanpak met straf en beloning belemmerend werkt op creatieve en innovatieve arbeid. Om innovatie te bevorderen, zijn andere omstandigheden nodig: • Autonomie: mensen zijn het creatiefst als ze zelf kunnen bepalen hoe ze hun tijd indelen, waar ze hun werkzaamheden verrichten, met wie ze willen werken en hoe ze hun werkzaamheden aanpakken.

• Zin en voldoening: mensen zijn het creatiefst als ze het gevoel hebben dat ze zich inzetten voor iets wat groter en blijvender is dan zijzelf.

• Meesterschap: mensen zijn het creatiefst als ze hun grenzen opzoeken en zichzelf zodanig uitdagen dat ze groeien en hun deskundigheid toeneemt.

De curve van de technologiesector laat een geleidelijke ontwikkeling in die richting zien. Van GE (General Electric) via IBM en HP naar Google tekent zich een consistente verschuiving af vanuit industriële modellen van straf en beloning naar het model van de ‘informatie-economie’, dat meer gemeen heeft met spel dan met werk.

De economie van overvloed is de voltooiing van deze evolutie. Als mensen eenmaal bevrijd zijn van de op angst gebaseerde behoefte om hun tijd te besteden aan onbevredigende en in toenemende mate overbodige taken, kunnen ze zich richten op wat hen werkelijk interesseert en betekenis voor hen heeft. En door dat te doen, zullen ze nog creatiever en innovatiever worden. Simpel ge-

zegd: creatieve mensen creëren. We hoeven niets anders te doen dan het hen gemakkelijk maken en niet voor de voeten te lopen. Ze hebben immers geen andere motivatie nodig dan hun eigen passie en nieuwsgierigheid.

Daar komt nog bij dat door ons te ontdoen van een op angst gebaseerde mentaliteit en de behoefte om grondstoffen en informatie op te potten, de voordelen zich alleen maar verder opstapelen. Informatie heeft een fantastische antirivaliserende eigenschap: je hoeft iets maar één keer uit te vinden. In tegenstelling tot rivaliserende goederen zoals voedsel en olie, die voortdurend moeten worden aangevuld om aan de vraag te voldoen, zijn niet-rivaliserende zaken soms lastig te produceren, maar zodra dat is gebeurd, hebben ze het eeuwige leven en laten ze zich relatief gemakkelijk delen. Dat is die magie die mensen als Newton en Einstein in staat stelt verder te kijken dan anderen.

We leven met zeven miljard op deze planeet. Hoeveel van dat totale potentieel draagt wezenlijk bij aan de vrije markt van ideeën? Neem Srinivasa Ramanujan uit India, geboren in een eenvoudig gezin aan het eind van de negentiende eeuw en ontwikkelde zich als autodidact tot een wiskundig genie. Gedurende het grootste deel van zijn jeugd en volwassenheid was hij volkomen onbekend en leefde in armoede. Maar hij had het geluk dat zijn poging om een positie te verwerven als bureaucraat, een kronkelig pad voor hem opende dat hem en zijn werk uiteindelijk een plekje bezorgde in de wereld van de wiskunde – en de geschiedenis.

Hoeveel Ramanujans leiden in ons huidige model een obscuur bestaan? Hoeveel goede ideeën bevinden zich achter betaalmuren of patenten? Zodra je snapt wat de gevolgen zijn van het optuigen van een systeem dat de juiste mensen kan koppelen aan de juiste ideeën, heb je de oversteek gemaakt en zul je ook begrijpen hoe en waarom de transitie naar overvloed zich voltrekt.

Ons huidige model is niet bevorderlijk voor de creativiteit. Het werkt belemmerend.

We hebben het punt bereikt waarop meer dan zeven miljard mensen kosteloos in contact met elkaar kunnen komen en samenwerken. Als we een omgeving scheppen waarin ze dat veilig en zonder angst kunnen doen, waarin ontdekkingen met anderen kunnen worden gedeeld, mensen in vrijheid hun talenten tot bloei kunnen brengen, zinvol bezig kunnen zijn en meesterschap verwerven – zullen we de vruchten plukken van een explosie van creativiteit en innovatie die onze stoutste verwachtingen overtreft.

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 8 5

Kroniek van de onderstroom

Mythes over radicalisering De nieuwste modekreten over de war on terror geven uiting aan een manier van denken die jonge mensen er niet van zal weerhouden zingeving te zoeken in religieus fundamentalisme.

Door JEREMY SEABROOK Overgenomen uit NEW INTERNATIONALIST

V

ERSLAGGEVING IN DE MEDIA

en politieke discussie over hoe jonge moslims in het Westen ‘geradicaliseerd raken’, wordt gekenmerkt door dezelfde oppervlakkige dwaasheid die onze verhouding met de islam in de rest van de wereld typeert. ‘Radicalisering’ wordt gelijkgesteld aan ‘terrorist worden’. Dit klopt niet. Binnen elk totalitair geloofssysteem – seculair of religieus – bestaat een breed ideologisch spectrum.

Hoewel je kunt twisten over de precieze volgorde van de stadia in dit proces, wijzen de vele variaties erop dat de waarheid ingewikkelder is dan de aanname dat blootstelling aan één preek van één imam in een moskee genoeg is om van voorheen ‘normale’ jonge mannen, gewelddadige antagonisten van hun eigen land te maken.

We worden geplaagd door een ‘je-bentvoor-of-tegen-ons-mentaliteit’, door sprookjes over ‘extremisten’ en ‘gematigden’. Deze simplistische indeling verhult een subtielere werkelijkheid. Binnen elke religieuze ideologie zijn er de toegewijden, de belijdenden, de vromen, de devoten, de orthodoxen, de ultra-orthodoxen, de onbuigzamen, de extremisten; van geen van hen kun je voorspellen of ze zullen overgaan tot gewelddadigheden in onze straten of zich naar Syrië of Irak zullen spoeden om zich te voegen bij de monsterlijke legioenen van de IS. Bewegen tussen deze verschillende geestestoestanden betekent niet dat je niet langer

8 6 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

in staat bent je aan de wet van het land te houden en een leven als onschuldig burger te leiden. Lukraak gebruik van het woord ‘radicalisering’ wekt juist de ontwikkeling in de hand die men ermee probeert tegen te gaan.

Een dieperliggend probleem vormt de kern van discussies die als uitgangspunt hebben dat duizenden jonge moslims het risico lopen plotseling vervreemd te raken van hun families, gemeenschappen en land.

Het verhaal gaat als volgt: het ene moment zijn ze hier en leiden ze een leven dat draait om voetbal, seks en wellicht wat kleine criminaliteit; één tel later verschijnen ze, ‘geradicaliseerd’ door een charismatische imam, in de chique jurk van martelaren, en dreigen ze hun leven op te offeren uit solidariteit met hun verwanten in delen van de wereld waar ze nauwelijks een link mee hebben.

Ergens in de paniek over vervreemde moslims en de terreurdreiging ligt een diepe angst verscholen – niet alleen over de vraag hoe het nou komt dat een destructieve ideologie hen van hun geboorteland in het Westen kan vervreemden, maar ook over hoe het leven hier hen ertoe kan brengen deze zo krachtig af te wijzen.

Het seculiere paradijs dat het Westen promoot, biedt wellicht niet meer inhoud dan het spirituele paradijs dat door welke religie dan ook in het hiernamaals wordt geprojecteerd, en het biedt wellicht geen bevredigend leven voor jonge mensen – vooral wanneer het gepaard gaat met werkloosheid, publieke stigmatisering en discriminatie.

Jongeren zijn altijd gedreven geweest door een rusteloze behoefte aan een vooruitgang. Hen wordt nu verteld dat dit het beste van alle mogelijke werelden is, en het is zo geperfectioneerd dat niks wat zij doen ook maar tot de kleinste verbetering zal leiden.

Als de verwrongen heldendaden van ‘jihadisten’ gekenmerkt worden door nihilisme en een pervers verlangen naar martelaarschap, dan moeten we ook vraagtekens zetten bij de aard van de waarden van Europa, met zijn cultuur van constante ontsnapping die als troost wordt aangeboden voor vervlogen idealisme en vervlogen hoop op sociale rechtvaardigheid en politieke verandering.

Bewustzijn van deze leegte in het hart van wat zichzelf nog steeds graag aanprijst als ‘de bakermat van de beschaving’ is blijkbaar zo ondraaglijk dat er voortdurend verlichting gezocht moet worden – in alcohol, drugs, reizen, geld, gokken, seks, snelheid en geweld in films, op tv en op sociale media. Als de wanstaltige IS iemand kan verleiden, dan zegt dit een hoop over de geestestoestand die hier wordt gecreëerd, thuis.

Diegenen die vertrekken om te vechten voor een transcendent doel doen dit deels als reactie op het alternatief dat hen en hun metgezellen, die in hun lot berusten, wordt geboden: uit je plaat gaan, lam worden, de vernieling in gaan en gebroken opstaan.

Dergelijke beelden zijn tegelijkertijd metaforen voor de lelijke gevolgen van oorlogen, die sommigen letterlijk hebben opgezocht in een tevergeefse zoektocht naar zingeving. En dan hebben we het nog niet eens over het expliciete geweld van de zogenaamde entertainmentindustrie, door wie de

Kroniek van de onderstroom

IS en zijn propagandamachines zich op het oog behoorlijk hebben laten inspireren.

Het kan niet genoeg benadrukt worden dat het de verantwoordelijkheid van de overheid is om haar burgers te beschermen. Maar al snel wordt duidelijk dat de ene maatstaf geldt voor diegenen die voor hun agressie, frustratie – of wat het ook moge zijn – een of ander bloedige uitlaatklep vinden in hun eigen land, en een andere voor diegenen die de dreigende banieren van religie volgen naar wat voor weerzinwekkende slagvelden van de fantasie deze hen ook mogen leiden.

Wanneer iemand wild om zich heen schiet in een school of winkelcentrum in Noord-Amerika, of politieke tegenstanders afmaakt, zoals Anders Breivik deed; wanneer de duizenden jaarlijkse slachtoffers van Amerikaanse geweldsdelicten begraven worden; wanneer de Saoedische student Nahid Almanea doodgestoken wordt in een park in Groot-Brittannië, dan zijn de zorgen van een hele andere aard.

Dan zeggen we dat dit het werk is van gekken, gestoorde individuen, en dat de maatschappij niks te maken had met hun opkomst. Er zijn wetten die gelden voor misdaden die ogenschijnlijk geïnspireerd zijn door de islam, en er zijn andere die gelden voor de misdaden die gepleegd worden door de zieken van ‘onze’ maatschappij.

De Brit die op de radio zei dat hij niet naar ons land zou terugkeren totdat ‘de zwarte vlag van de islam’ boven Buckingham Palace en 10 Downing Street wappert, leeft duidelijk in een wazige wereld van fantasten, maar wordt gepresenteerd als een woordvoerder van wat de Britse vicepremier Nick Clegg ‘een middeleeuwse, gewelddadige, walgelijke ideologie’ noemde.

Van zulke publieke paniek was geen sprake na de vele (veelal verijdelde) aanslagen door copycats die volgden op het bloedbad op de Amerikaanse highschool Columbine in 1999. Onder diegenen die

probeerden Eric Harris en Dylan Klebold te imiteren, bevonden zich een neonazisympathisant in Loughborough, twee studenten in Groot-Manchester, een eenentwintigjarige in Mallorca, een Argentijn, een Australiër en tientallen individuen in de Verenigde Staten.

Van de twaalf ‘waanzinnige’ schietpartijen die tussen 1999 en 2007 plaatsvonden, waren acht expliciet ‘geïnspireerd’ door Colombine. Niet alleen werden deze mensen niet gepresenteerd als ‘vertegenwoordigers’ van wat dan ook, er werd weinig over gepubliceerd, uit angst om meer van dergelijke macabere imitaties uit te lokken.

Waar dit allemaal op neerkomt, is bewijs voor hoe beïnvloedbaar vele jongeren zijn.

Beïnvloedbaarheid is een geestestoestand die oorspronkelijk door het bedrijfsleven is gecreëerd om jonge mensen ontvankelijk te maken voor het nieuwste musthave accessoire, voorwerp of technologische snufje.

Zoals zoveel andere dingen is dit gevaarlijk uit de hand gelopen, en heeft dit fenomeen eraan bijgedragen dat abnormale en destructieve ideeën zich hebben geworteld in de braakliggende gronden van het bewustzijn, de verlaten plekken van idealisme, hoop en zingeving.

De hoeders van onze veiligheid vragen altijd om ‘verruiming van mogelijkheden voor overheidstoezicht’. In 2014 zei Richard Barret, voormalig hoofd contraterrorisme bij de Britse buitenlandse inlichtingendienst MI6: ‘Hoewel het verband tussen de hoeveelheid buitenlandse strijders en binnenlandse terroristen niet lineair is, is het onvermijdelijk dat een aantal in deze categorie zal vallen.’

Er schuilt ongetwijfeld een kern van waarheid in deze ernstige woorden, maar dit aantal zal niet teruggebracht worden door de grove aanpak van diegenen wier taak het is ‘ons te beschermen’. De belangrijkste aanjager van wat ondoordacht ‘radicalisering’ wordt genoemd, is niet sociale media of blootstelling aan wilde preken, maar directe ervaring.

Dit geldt voor alle bewegingen die voor elkaar krijgen dat mensen geaccepteerde

­sociale en morele aannames in twijfel trekken, ongeacht hun daaropvolgende reactie – of dat nu weloverwogen politieke betrokkenheid is of flamboyante oorlogsheldendaden namens een gruwelijk verleidelijke ideologie zijn.

Om de vervreemding van sommige mensen met hun geboorte- of adoptieland te verkleinen, is meer begrip van de gradaties van geloof nodig, naast een kritischer inzicht in een maatschappij waarin we allemaal ons plekje zullen moeten vinden. Maar deze benaderingen worden waarschijnlijk niet overwogen door diegenen die het hebben over het ‘uitroeien’, ‘slopen’ en ‘vernietigen’ van terrorisme.

ONZE BRONNEN Jordan Greenhall schreef zijn essay over overvloed samen met zijn partner Vanessa Miemis, wiens naam hij hier ook graag vermeld ziet. Dit essay was hun eerste in een reeks die g ­ epubliceerd wordt op Medium, het platform voor blogs dat e ­ nkele geweldige stukken bevat van zowel ­professionele als amateurschrijvers. Volg Greenhall op www.medium.com om bij te lezen en op de hoogte te blijven. Greenhall is een ondernemer en investeerder in start-ups. Hij is medeoprichter van de digitale mediabedrijven DivX en Swell.

Jeremy Seabrook zette zijn ideeën over radicalisering op p ­ apier voor zijn vaste bijdrage aan New Internationalist, een onafhankelijk tijdschrift dat ‘bekend is komen te staan om zijn radicale, activistische standpunten’ over vraagstukken zoals globalisering, arbeidersrechten en mensenrechten. We hebben dit artikel met toestemming overgenomen uit de ­december 2014 editie van New Internationalist. Neem eens een kijkje op hun website, www.newint.org.

Seabrook is een Britse veteraanjournalist en auteur van talloze artikelen en boeken, vooral over sociale en ontwikkelingsvraagstukken. Meer over hem vindt u op zijn persoonlijke website, www.jeremyseabrook.net.

Zijn er artikelen, blogs of lezingen die we niet mogen missen? Mail uw tips graag naar kroniek@theoptimist.nl. Veel dank!

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 8 7

AANTREKKELIJKE STAFFELKORTINGEN

Een origineel, leuk en optimistisch relatie-, eindejaars- en/of kerstgeschenk!

‘Je wordt tijdens het lezen echt blij! De wereld is veel beter dan we vaak voorgespiegeld krijgen.’ (recensie op puurgezond.nl) LE NORMA PRIJS

€17,50

Samengesteld door de redactie van The Optimist en niet verkrijgbaar in de (online) boekhandel.

€ 2,95 (EXCL. TEN) NDKOS E Z R E V

AANTAL EXEMPLAREN

KORTING %

PRIJS PER BOEK

10 - 24 exemplaren

10%

€ 15,75

25 - 49 exemplaren

15%

€ 14,88

50 - 99 exemplaren

20%

€ 14,00

100 - 249 exemplaren

30%

€ 12,25

250 - 499 exemplaren

40%

€ 10,50

500 - 1000 exemplaren

50%

€ 8,75

>1000

60%

€ 7,00

Ook als los exemplaar verkrijgbaar!

Bestel hier: www.theoptimist.nl/boek

MEER INFORMATIE EN BESTELLEN: Willemien Trompert-Lavooij, willemien@theoptimist.nl of 010-2210313

Eten

De smaak van bacteriën Zo bezorg je je darmen het grootste plezier.

JARENLANG HEBBEN DE GOOD GUYS GELEDEN ONDER DE bad guys. Ja, een klein aantal leden van de familie der bacteriae kan behoorlijk vervelende ziekten veroorzaken. Maar om daarom álle bacteriën te bestrijden, is misschien overdreven. Gelukkig krijgen bacteriën de laatste tijd een betere pers. Het nieuwe evangelie is selectief koesteren in plaats van generiek bestrijden.

Deze probiotische aanpak kun je ook toepassen in de keuken. Je doet je darmen een groot plezier door ze voorverteerd ­voedsel te verstrekken, compleet met versterkingstroepen voor je darmflora.

Probiotisch voedsel maak je heel eenvoudig zelf: een kwestie van het juiste milieu scheppen voor een fermentatie met melkzuurbacteriën. Dat lukt met behulp van zout. Zuurkool is daar een

FOTO: PIETER DE SWART

goed voorbeeld van. Het spijtige is dat vrijwel alle fermentatieproducten in de winkel gesteriliseerd zijn, dus ontdaan van hun bacteriële weldaad. Zelf groente fermenteren gaat als volgt: Maak stevige groente schoon (bijvoorbeeld wortels, spruitjes, radijsjes, koolrabi) en snijd ze in niet te kleine stukken: ongeveer de maat van een half spruitje of een radijsje. Prop de groente in een glazen pot, zo vol mogelijk. Los 25 gram zout op in een halve liter water en giet dit over de groenten zodat ze goed onder staan. Dek de pot af met een deksel (niet te strak dicht draaien) en laat een paar dagen staan. Belletjes zijn goed! Proef af en toe. Je pickle is klaar als hij ‘zuurkolig’ smaakt. Eet zo, of meng door een salade. Gooi het nat niet weg. Lekker opdrinken; het is probiotische tonic. | ELBRICH FENNEMA

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 8 9

n

gemakkelijk gezond eten

ten en 3 w

e ra

le n

re i s h

s h ii ta ke en ag

i,

i n e n e n mi n

cu s

ro e n

ss e n e n k er

a ri

sen

18 g

t 15 v i

am

o rt e n e n g ra

i e re

js

13

be

nen

7 ri

tso

15 m a a lt i j d e n, â‚Ź 49,95 RAW WHOLE FOOD, de makkelijkste manier om gezond te eten

MMER

V

E N

U

Rijk aan vezels, bron van vitaminen en mineralen.

Bevat geen gluten, zuivel, soya, wei, smaakstoffen, conserveringsmiddelen. 1, 2 of 3 maal daags te gebruiken als snelle gezonde maaltijd.

JUVO raw whole meal geeft al het goede van echt gezond eten.

RIJ

Complete biologische maaltijdvervanger gemaakt van 44 gevriesdroogde ingredienten.

Vriesdrogen behoudt de smaak, de kwaliteit en de voedingswaarden van de verse ingrediĂŤnten.

40 gram poeder met 400 ml vloeistof voor een snelle, gezonde maaltijd.

140 kcal per maaltijd en bevat 33% van de ADH

Voor meer informatie www.GoJuvo.nl

BIOLOGISCHE

MAALTIJDVERVANGERS

Inspiratie Q&A

‘Opgeruimd staat netjes’ DE BEDENKERS VAN POSTERMEISJE LOESJE ZIJN terug. Ze hebben zich verenigd in de Ragebol, ‘gespecialiseerd in het opruimen van overbodige troep, verkrampt denken en achterhaalde verhoudingen’. Vier vragen aan Jan Verschure, eindredacteur van Flikker de hele bliksemse boel maar door het keukenraam, het zojuist verschenen ‘opruimend geschrift’.

JAN VERSCHURE BEPLEIT MINDER WETTEN EN REGELS.

In het boek staat de vraag ‘Op weg met het kapitalisme of weg met het kapitalisme?’. Wat denkt u?

‘Het kapitalisme heeft de mensheid veel gebracht, maar ondertussen kraken de botten, lekt de energie weg, hopen afvalstoffen zich op en ligt de economie aan het infuus. Het leven van alles is eindig – zo ook van het kapitalisme. Hoe meer een samenleving ontwikkeld is, hoe slechter het kapitalisme presteert. We leven in een tijd waarin ‘zijn’ het wint van ‘hebben’, ‘samenwerken’ belangrijker wordt dan ‘concurreren’, ‘delen’ de voorkeur geniet boven ‘houden’ en ‘gratis’ de ‘korting’ verdringt. Daar is het kapitalisme niet op ingericht. Hoogste tijd dus voor de GOA: de Grote Opruim Actie.’

De betekenis van duurzaamheid verdampt in de groeidwang van de markteconomie, schrijven jullie.

Hoezo?

‘Zie de cijfers van de ecologische voetafdruk. De beschikbare biocapaciteit is voor elke aardbewoner ongeveer 1,8 hectare. Volgens het Living Planet Report van 2010 zat Noord-Amerika toen al op een verbruik van 7,1 hectare, Europa op 4,7 hectare, China op 2,2 en Afrika op 1,4. Veel ontwikkelingslanden willen, terecht, nog hun deel van de wereldkoek. Dat wordt wringen, en mogelijk erger. Tegen iemand met obesitas zeg je ook niet: ‘Vreet lekker door, maar doe het vooral biologisch.’ Dat werkt niet. Dan zijn meer drastische en structurele oplossingen vereist – een maagverkleining bijvoorbeeld. Schoonmaken doe je goed of anders niet; zeker niet half.’

Opgeruimd staat netjes. Al die wetten, regels, procedures en protocollen belemmeren het zelfsturend vermogen van de mens.’

Kan humor de wereld beter maken?

‘Goede humor relativeert, geeft lucht, brengt saamhorigheid. Ik las eens dat in de jaren vijftig bij mensen 18 minuten per dag de lach doorbrak. Nu is dat gemiddeld nog maar zes minuten. Een volstrekt ongezonde situatie. Hier zou ik regeringsbeleid van maken. Zo snel mogelijk terug naar het lachniveau van de jaren vijftig en dan gelijk doorpakken naar dertig minuten in 2020.’ | PAULINE BIJSTER

Wat is het beste idee van dit moment?

‘De gemeente Hollands Kroon schrapt 80 procent van de regels in de Algemene Plaatselijke Verordening. Dat vind ik een goed idee.

FLIKKER DE HELE BLIKSEMSE BOEL MAAR DOOR HET KEUKENRAAM KOST €17,95 | MEER INFORMATIE: WWW.DERAGEBOL.NU. LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 9 1

Inspiratie

PRODUCT

De zen van zitten DE ZENSTOEL ZIT ALTIJD GOED.

Een app voor afvalscheiden DE OFFICIËLE EUROPESE DOEL-

stelling is om 22,5 procent van alle plastic verpakkingen te recyclen.

De Nederlandse is zelfs om dat percentage te verdubbelen. Maar wat blijkt: de hoeveelheid huishoudelijk afval die gescheiden wordt ingeleverd in Nederland ligt juist erg laag, omdat lang niet iedereen weet waar dat moet. Jammer, stelt Francien Eppens, want ‘nog zeker 60 procent van het restafval bevat herbruikbare producten of grondstoffen’. Daarom bedacht ze de app Shop&Drop, die laat zien waar je in de grote steden afval gescheiden kunt inleveren.

Soms zijn de verzamelpunten ook lastig te vinden: het aantal plasticbakken is bijvoorbeeld nog geen tiende van het aantal glasbakken op straat. ‘Ik wist niet dat je bij ons in de buurt ook plastic kon scheiden!’ hoort Eppens bijvoorbeeld als reactie op haar app. Of: ‘Huh, neemt Hema ook cartridges aan?’. Via het sociale aspect van haar app kunnen mensen delen wat ze inleveren en waar, zodat ze elkaar op ideeën brengen. Ook kun je de beste ‘dropper’ van de buurt worden en korting krijgen als je veel afval inlevert. Shop&Drop is gratis te downloaden in de appstore van elke smartphone. | MEER INFORMATIE: WWW.SHOPENDROP.NL 9 2 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

BOEDDHA BASICS

TECHNOLOGIE

Het is logisch dat je niet fit bent als je vijf dagen in de week op een kantoor, in de auto of thuis in een stoel zit. Lang achter elkaar zitten is nu eenmaal niet zo best voor je lichaam. Deze ‘zenstoel’ is daarop misschien wel het antwoord. Deze mooi vormgegeven en comfortabele leren bureaustoel is namelijk tegelijkertijd een fitnessapparaat waarmee je verschillende arm- en beenspiergroepen kunt trainen. Zittend. En zonder dat de stoel eruitziet als een fitnessapparaat. Natuurlijk is af en toe opstaan nog beter, maar oefeningen doen vanuit je luie tao chair is in ieder geval een begin van een gezonder lijf. De stoel zal binnenkort op de markt komen. | MEER INFORMATIE: TAO-WELLNESS.COM

IN DE BOEDDHISTISCHE TRADITIE vertegenwoordigen dieren verschillende aspecten van wijsheid. Een van mijn favoriete, uit de Tibetaanse stromingen, is de pauw. Zijn unieke vermogen is om giftige bladeren te eten waar geen ander dier bij in de buurt durft te komen. De bladeren deren de pauw niet. Sterker nog: het is hun vergif dat zijn veren de diepe paarse en groene glans geeft. Dit prachtige wezen is in staat om vergif om te zetten in schoonheid, of traditioneel gezegd, in een medicijn. We hoeven het gif in ons leven niet te vermijden. Haat, hopeloosheid, angst en agressie kunnen worden ontmoet met de vaardigheid van de pauw, opgeslokt en veranderd in iets wat ons glans geeft. Het geheim van de pauw is tweeledig. Allereerst is zijn systeem gebouwd voor gif. Voor ons betekent dit dat we onze volle aandacht kunnen trainen en daarmee onze spier om het leven te ontvangen zoals het is. Ten tweede weet de pauw precies welke hoeveelheid bladeren hij aankan. Ofwel: zelfkennis en een enorm vermogen tot vriendelijkheid. We dwingen onszelf dus niet alle gif in één keer te verorberen, maar leren het langzaam eten. Laat de persoon die je in het verkeer afsnijdt, zijn ding doen. Adem de reflex van agressie in, eet het gif. Zet het om in een medicijn, in waardigheid, geduld en zachtmoedigheid. Een stel glanzende veren ter versiering van je wezen. | GEERTJE COUWENBERGH IS COLUMNIST, AUTEUR EN INNERNEMER. ZIE OOK: ­GEERTJECOUWENBERGH.COM

Inspiratie

FILM

KORT

Drie keer optimistische film WE HEBBEN DRIE OPTIMISTISCHE FILMS VAN HET INTERNATIONAL FILM FESTIVAL ROT-

terdam 2015 geselecteerd die dit voorjaar in de bioscoop te zien zijn.

Gelatenheid Wilhelm Schmid

ERBARME DICH - MATTHÄUS PASSION STORIES

DE BEZIGE BIJ

Nederland. Regie: Ramón Gieling Het verhaal van Bachs MatthäusPassion en de bijzondere verhouding die zowel experts (onder wie theaterregisseur Peter Sellars en dirigent Pieter Jan Leusink) als liefhebbers met het werk hebben.

In een vervallen kerk delen ze hun relaas, terwijl op de achtergrond een daklozenkoor hetzelfde stuk aan het repeteren is.

Het is van deze tijd om te proberen ‘álles uit het leven te halen’. Volgens filosoof Wilhelm Schmid kun je daar beter mee stoppen. Vooral bij het ouder worden, maar eigenlijk in elke levensfase, zouden we meer moeten kijken naar de kracht van gelatenheid. Het leven op zijn beloop laten, laten groeien of openlaten.

IK BEN ALICE

Nederland. Regie: Sander Burger Drie oude, alleenstaande vrouwen krijgen opmerkelijk bezoek: bij wijze van proef wordt zorgrobot Alice een tijdje in huis geplaatst.

Een komst die de bejaarden niet onberoerd laat. Voor de kijker geldt hetzelfde: een ontroerende maar in moreel opzicht ook verwarrende documentaire. De vraag die centraal staat, is of zorgrobots de toekomst in verzorgingsland zullen zijn.

Mr. Optimist Alain Berenboom

LE MERAVIGLIE

DE BEZIGE BIJ

Italië, Zwitserland, Duitsland.

Regie: Alice Rohrwacher Een dromerig, fijnzinnig en liefdevol portret van een gezin dat ondanks de opdringerige buitenwereld zijn eigen leven probeert te leiden. Rohrwacher schreef dit Italiaanse verhaal – dat deels is gebaseerd op haar eigen jeugdervaringen – over een gezin dat op een afgelegen boerderij leeft van het land en de bijen. De pater familias hoopt dat zijn oudste dochter Gelsomina ooit op dezelfde kleinschalige wijze het bijenrijk zal voortzetten als hijzelf heeft gedaan.

Voor deze vermakelijke autobiografische roman is de Belgische advocaat Alain Berenboom op onderzoek uitgegaan naar de geschiedenis van zijn vader, die een heerlijk leven leidde in Luik totdat de Eerste Wereldoorlog uitbarstte. Dankzij veel geluk en verbeeldingskracht kon hij ontsnappen aan de nazi’s, en later aan de Belgische justitie. Zelfs in de meest ellendige omstandigheden bleef de man een onwrikbare optimist.

LENTE 2015 T H EO PT I M I ST. N L 9 3

Voordelig 80.000 lezers van

ONZE MISSIE Als een onafhankelijk internationaal opinietijdschrift en onlinecommunity staan wij voor vooruitgang, voortdurende mogelijkheden en de menselijke creativiteit. We weten dat er voor elk probleem een oplossing bestaat. Wij verkennen en omarmen kansen en perspectieven. In ons tijdschrift en op onze website presenteren wij de ideeën die de weg wijzen naar baanbrekende vernieuwing en de mensen die vooropgaan. Wij verbinden u met deze kansdenkers en -doeners in onze (online)evenementen en cursussen. We presenteren optimisme als een wijze van leven, omdat het uw geluk en uw gezondheid ondersteunt.

bereiken?

OPRICHTERS Jurriaan Kamp, Hélène de Puy HOOFDREDACTEUR

Jurriaan Kamp

ART DIRECTOR Andrea Mota

Plaats uw rubrieksadvertentie in de The Optimist!

Neem voor een aanbieding contact op met Willemien Lavooij.

REDACTIE

Elleke Bal, Pauline Bijster,

Marco Visscher (eindredactie) CORRESPONDENT

Max Christern

MEDEWERKERS Hilde Bervoets, Paulo Coelho, Geertje

Couwenbergh, Elbrich Fennema, Linnea Gregg, Rikkert Harink, Daniel Hills, Piet Janssen, Ton Maas, Mieke Prins, Hielke Schouten, Harry Starren, Carl Stellweg, Pieter de Swart, Lisette Thooft, Nicolette de

Diana Korpershoek

PRODUCTIEMANAGERS Rick Greer (design), Els Kwaks

(redactioneel)

POSTADRES

Postbus 2402, 3000 CK Rotterdam CONTACT

e info@theoptimist.nl i www.theoptimist.nl

Voor vragen over uw lidmaatschap kunt u terecht bij onze klantenservice. Zie onder ‘aanmelden’ in de rechterkolom.

BRIEF AAN DE REDACTIE

redactie@theoptimist.nl The Optimist behoudt zich het recht voor correspondentie van lezers te redigeren voor duidelijkheid of lengte.

Telefoon: 010 7988010 E-mail: willemien@theoptimist.nl

De jaarprijs voor het lidmaatschap is € 84,00.

Voor het buitenland is dit exclusief de portokosten.

Bel 088-1102010 of mail naar theoptimist@spabonneeservice.nl voor de portotarieven.

Kijk voor de verschillende lidmaatschapsvormen op onze website, www.theoptimist.nl/lidmaatschap.

Let op: voor betalingen per acceptgiro geldt een toeslag van € 7,50.

AANMELDEN

Vries CORRECTOR

LIDMAATSCHAPPEN

UITGEVER Hanneke Hogerheijde

Via S.P. Abonneeservice, Online: www.theoptimist.nl/ledenservice Per post: Postbus 105 2400 AC Alphen aan den Rijn t 088-1102010 (kantooruren) e theoptimist@spabonneeservice.nl i www.theoptimist.nl/lidmaatschap Nieuwe leden ontvangen binnen acht weken na aanvraag hun eerste nummer. Uiteraard gaan de voordelen van het lidmaatschap direct na ontvangst van uw betaling in. Jaarlidmaatschappen worden automatisch verlengd, tenzij twee maanden voor het verstrijken van de lidmaatschapsperiode een bericht van opzegging is ontvangen per post, of e-mail.

Opzeggingen worden altijd bevestigd.

Adreswijzigingen graag vier weken van tevoren doorgeven per post of e-mail.

Wij nemen uw gegevens op in een gegevensbestand.

Deze gegevens worden gebruikt voor de uitvoering van met u gesloten overeenkomsten, zoals de lidmaatschapsadministratie. Uw gegevens worden niet aan derden verstrekt.

LIDMAATSCHAPPEN INTERNATIONALE EDITIE

The Intelligent Optimist, 268 Bush Street, #4419, San Francisco, CA 94104, USA. i www.theoptimist.com e info@theoptimist.com

MARKETING & ADVERTENTIES

Willemien Trompert-Lavooij t 010 7988010 | e willemien@theoptimist.nl

© 2015 Uitgeverij The Optimist B.V. of de individuele auteurs.

94 T HEOPT IMIST. NL LENTE 2015

VOOR SLECHTZIENDEN

The Optimist verschijnt op cd voor mensen die slechtziend, blind of dyslectisch zijn, of een andere leeshandicap hebben. Via Dedicon kunt u een abonnement nemen op een voorgelezen The Optimist.

Telefoon: 0486 486 486, e-mail: info@dedicon.nl, website: www.dedicon.nl.

Heeft u behoefte aan onafhankelijke medische informatie? Wilt u meer weten over de risico's van gangbare therapieĂŤn en medicatie en wat de alternatieven zijn? Het gezondheidsmagazine geeft al ruim 15 jaar maandelijks praktische informatie in de vorm van helder en toegankelijk geschreven artikelen, gebaseerd op wetenschappelijke publicaties.

Neem uw gezondheid in eigen hand en ontvang nu 10 nummers voor ¤ 49,95 ( 25% korting ). Inclusief toegang tot het online archief.

Ga naar www.medischdossier.org/jaarabo voor meer informatie en aanmelden.

Roze bril

Marco Visscher Journalist en publicist rond thema’s als vrijheid en vooruitgang. www.marcovisscher.nl

Terrorisme D E A A N S L A G O P D E C A R T O O N I S T E N VA N

Charlie Hebdo heeft de angst voor terrorisme verder gevoed. In 2014 werden we al opgeschrikt door het barbaarse geweld van de IS en Boko Haram. De gruwelijke gebeurtenissen in Parijs luidden een nieuw jaar in, waarin het geweld toesloeg in het hart van Europa.

Het zij u vergeven als u denkt dat er sprake is van toenemend terrorisme. Dat is het beeld dat de media schetsen. Maar is het waar? De enige manier om daarachter te komen, is door met iets meer afstand te kijken – en de slachtoffers te tellen.

Eenvoudig is dat niet. Hoe definiëren we ‘terrorisme’? Doorgaans wordt het omschreven als geweld door niet-statelijke daders tegen burgers met een politiek of religieus doel, om een bepaalde boodschap over te brengen of om te intimideren. Maar telt het geweld van ‘vrijheidsstrijders’ tegen militairen ook mee? En hoe betrouwbaar en vergelijkbaar zijn de gegevens uit zoveel verschillende landen?

Gelukkig zijn er respectabele organisaties zoals het Human Security Centre en lijsten zoals de Global Terrorism Database. Wat zij overduidelijk laten zien, is dat de sterfte die wordt veroorzaakt door terrorisme, zich in de marge bevindt van de sterfte door geweld. Sinds 1998 gaat het wereldwijd om ongeveer 2500 doden per jaar door binnenlands terrorisme. Bij internationaal terrorisme – waarvoor meer angst bestaat en waarover redelijk betrouwbare cijfers teruggaan tot 1968 – gaat het om vierhonderd doden per jaar. Elke terreurdaad is er één te veel, maar de kans om te sterven door een terrorist is kleiner dan de kans te sterven door de bliksem, een bijenbeet of in bad.

Grafieken die over de afgelopen vier decennia de sterfte door terrorisme in West-Europa of de Verenigde Staten tonen, zijn grillig, met een aantal scherpe pieken. Toch valt iets op. Sinds de eeuwwisseling is er – afgezien van de terroristische aanslagen op 11 september 2001 en de bomaanslag op de treinen in Madrid in 2004 – sprake van aanmerkelijk minder dodelijke slachtoffers van terrorisme.

Daarmee volgt het terrorisme een algemeen geldende dalende lijn van geweld, die is geboekstaafd in het boek Ons betere ik van de bekende Harvard-psycholoog Steven Pinker.

Niet alleen maken terroristen relatief weinig doden, ook worden hun doelstellingen zelden bereikt. Politicoloog Max Abrahms on9 6 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2015

derzocht 28 groepen die in 2001 door de Amerikaanse autoriteiten waren aangemerkt als buitenlandse terroristische organisaties. De meeste waren al tientallen jaren actief. Hoewel deze organisaties soms losgeld ontvangen of een gevangene weten te bevrijden, zijn er slechts twee groepen die strategisch succes boekten: het lukte Hezbollah in 1984 en 2000 om buitenlandse strijdkrachten te verjagen uit Zuid-Libanon en het lukte de Tamil Tijgers om in 1990 de controle te krijgen over de noordoostkust van Sri Lanka – ook al is die overwinning inmiddels weer tenietgedaan. Het succespercentage van terroristen ligt ver onder dat van andere tactieken, berekende Abrahms in een uitvoerig artikel in International Security in 2006. Een ideologie opdringen of juist verworpen zien, een staat of regime omverwerpen: het is allemaal nooit gelukt.

Terreurgroepen gaan dan ook vaak ‘vanzelf’ ten onder. Politicologe Audrey Cronin onderzocht 457 terroristische campagnes sinds 1968 en bevestigde het gebrek aan succes in haar boek How terrorism ends. Vaak zijn er interne ruzies en ontstaan splintergroeperingen.

De leiders worden gevangengezet of gedood. Jonge mannen verkiezen een burgerlijk leven. Terreurgroepen worden opgerold. Gemiddeld bestaan ze zo’n vijf tot negen jaar.

En, niet onbelangrijk: gefrustreerd door uitblijvend succes laten terroristen het geweld zodanig escaleren dat de publieke steun (voor zover daarvan sprake is) afneemt. De tanende steun aan Al Qaida stemt hoopvol.

De noordwestelijke provincie van Pakistan, waar Osama bin Laden zich schuilhield, kon eind 2007 nog rekenen op steun bij 70 procent van de bevolking. Binnen een halfjaar was dat nog maar 4 procent, nadat een zelfmoordterrorist de oud-premier Benazir Bhutto had vermoord. De islamisten kregen daarop slechts 2 procent van de stemmen bij de verkiezingen. In Afghanistan kelderde de steun voor jihadistische militanten tot maar 1 procent. Intussen genieten ook de extremisten van IS in Irak en Syrië maar weinig steun in de moslimwereld.

Cijfers en analyses geven een ander beeld dan het dagelijkse nieuws. Dat is niet zo vreemd. Journalisten zitten bovenop alles wat verkeerd gaat – en we kunnen daar vandaag de dag elk moment van meegenieten.

Maar laten we ons niet gek maken. De angst is begrijpelijk, maar terrorisme komt extreem weinig voor, en zelfs steeds minder. Uitgedrukt in publieke aandacht en politieke gevolgen is de impact enorm, maar uitgedrukt in mensenlevens is de schade zeer beperkt.

FOTO: JUSTSOLOVE/SHUTTERSTOCK

We zijn steeds banger voor terroristen. Dat is begrijpelijk. Maar is het terecht?

Help je mee om Homeopathie in Nederland toegankelijk te houden? d

Dat is nu harder nodig dan ooit, omdat door regelgeving steeds minder over homeopathie geschreven mag worden en er hierdoor steeds meer homeopathische middelen uit de winkels verdwijnen.

Dankzij onze leden kunnen wij: • Publiekscampagnes en politieke lobby voeren • Onderhandelen met verzekeraars • Investeren in wetenschappelijk onderzoek En heel veel andere acties inzetten om te bewerkstelligen dat de homeopathie een volwaardige positie in het Nederlandse zorgstelsel krijgt.

Als lid ontvang je: • 4 x per jaar het Homeopathie Magazine • Korting op je zorgverzekering • Korting op producten en diensten in vele webshops • € 20,- aan EkoPlaza cadeaubonnen Lid worden kan door de bon hiernaast in te vullen of via: vereniginghomeopathie.nl/lid-worden.

T: 020 617 83 08 www.vereniginghomeopathie.nl

Ter waarde van

€ 20,-

Twintig euro

Bedrag in letters

Cadeaubon

za aan ekopla en nn cade au bo

nl

20,-

€ 20,- Twintig euro Bedrag in cijfers

www.ekoplaza.

wor d lid g en ontvan

Dé biologische superm van Nederland arkt

ja,

ik word lid van de Vereniging Homeopathie voor € 39,95 per jaar en ontvang een EkoPlaza cadeaubon twv € 20,Achternaam.* Dhr. / Mevr.* Voorletter(s)* Adres* Postcode* Plaats* E-mail Telefoonnr. Geb. datum / / Bankrekening nr Handtekening* *

Verplicht in te vullen.

Stuur deze bon naar: Vereniging Homeopathie, Antwoordnummer

16156, 1000 TE Amsterdam.

en

PRESENTEREN

A Contract with Our Future Een middag met Robert Kennedy jr. & Friends.

Regels bepalen de samenleving. Dat geldt ook voor onze vrijemarkteconomie.

Hoe zou een overeenkomst met een andere – schonere, gezondere, meer rechtvaardige – toekomst eruit zien? Verandering begint met (nieuwe) regels.

SPECIAAL CONGRES Datum: 15 juni 2015 Tijd: 12.45 - 17.45 uur Locatie: Amersfoort Prijs: €225 (€125 korting op reguliere prijs). Gebruik aanbiedingscode: RFKoptimist Organisatie: eventdesk@sevenmountains.nl

REGISTREER NU. GA NAAR: theoptimist.nl/rfk