The Optimist NL 168 april mei 2016

Bosgeheimen: hoe bomen elkaar steunen De mooiste stilteplekken van Nederland

E VOORH

EN

Begin een bedrijf, verander de wereld!

LENTE 2016

4% is alles wat we kunnen zien, horen, bouwen,

organiseren, meten en weten. Dan is er

nog de 96% die we niet zien,

maar alles bepaalt…

96% WILDERNIS PETER WOHLLEBEN

Welkom in de nieuwe

STILTEPLEKKEN

WERKELIJKHEID

NO. 168

VOOR WILDERNIS! P. 30

AGRO - ECOLOGIE THEOPTIMIST.NL € 9,75 LENTE 2016 / NR. 168

Permacultuur in cosmetica Internationaal cosmeticabedrijf Lush, dat sinds oprichting (1995) campagne voert voor een beter milieu en mensenrechten, richtte enkele jaren geleden richtte het SLush Fund op: een vast percentage van wat Lush uitgeeft aan materiaal en verpakkingen wordt gedoneerd aan het fonds. Dit geld wordt vervolgens gebruikt om duurzame (landbouw)projecten van meet af aan op te zetten.

Het SLush Fund is gebaseerd op het basisprincipe van de permacultuur. De kracht van permacultuur?

Het kan lokale ecosystemen versterken en biedt duurzame alternatieven voor de klassieke landbouw.

Ondertussen is al een bijdrage geleverd aan 32 projecten in negentien verschillende landen. Zeven van deze projecten produceren ingrediĂŤnten die je terugvindt in de Charity Pot, een pot bodylotion waarvan Lush de hele opbrengst aan kleine goede doelen schenkt. Deze duurzame bodylotion bevat onder andere moringa-olie uit Ghana, rozenhoutolie uit Peru en biologische Fair Trade cacaoboter uit Colombia.

Iedereen die de Charity Pot koopt, steunt automatisch het SLush Fund. En dat is goed nieuws, want de drie basisprincipes van permacultuur komen terug in ieder initiatief van het SLush Fund: zorg voor de aarde, zorg voor de mens en eerlijk delen Lush voert sinds oprichting (1995) campagnes voor een beter milieu en mensenrechten. Het cosmeticabedrijf heeft bijna 1000 winkels in meer dan 50 landen en steunt diverse eerlijke, lokale initiatieven die zich inzetten voor dier en milieu. De producten van Lush zijn vegetarisch en niet op dieren getest. Lush gebruikt haar verpakkingen zo duurzaam mogelijk: door te recyclen, onnodige verpakking weg te laten en waar het kan in een vaste vorm te produceren, zodat extra verpakking niet nodig is. | www.lush.nl.

Welkom

Denk buiten de kaders ELKE WAARHEID MAAKT DRIE STADIA

door. In eerste instantie wordt ze belachelijk gemaakt. Vervolgens wordt ze te vuur en te zwaard bestreden. Daarna wordt ze geaccepteerd en als vanzelfsprekend beschouwd. Deze wijsheid wordt toegeschreven aan de Duitse filosoof Arthur Schopenhauer.

Ze is van toepassing op de radicale doorbraken in de kunst en de wetenschap. Laten we niet vergeten dat mensen ooit op de brandstapel werden gegooid als ze beweerden dat de aarde rond was.

Ik moest regelmatig aan de wijsheid van Schopenhauer denken toen ik onlangs een bezoek bracht aan de Russische natuurkundige Yury Kronn voor ons omslagartikel over subtiele energie. Volgens de meest recente berekeningen van de reguliere wetenschap bestaat het heelal voor 96 procent uit donkere energie en voor 4 procent uit normale materie. We weten inmiddels behoorlijk goed hoe die ‘normale’ materie zich gedraagt. Sinds Isaac Newton hebben we steeds meer wetmatigheden van die materie ontdekt.

Interessant genoeg zijn er nauwelijks wetenschappers die zich afvragen hoe het precies zit met die andere 96 procent. De reguliere wetenschap doet donkere materie gemakshalve af als iets wat geen enkele invloed heeft op ons bestaan.

Zou het echt? Is het reëel om te denken dat 96 procent van alles om ons heen geen enkele invloed zou hebben?

Oude wijzen en sjamanen wisten wel beter, maar hun wijsheid wordt gezien als tribale kennis die geen betekenis heeft voor onze moderne, rationele wereld.

We weten dat de moderne wetenschap niet kan verklaren hoe de Egyptische piramiden en rituele plekken als Stonehenge zijn gebouwd. Maar waarom zou dat iets te maken hebben met de onbekende wereld van donkere materie? We zullen het nooit weten, tenzij we ons erin verdiepen. En daarvoor is een onbevooroordeelde blik nodig – iets dat vreemd genoeg een zeldzaamheid is binnen de wetenschap. Wetenschappers zoeken naar antwoorden die ze kunnen verklaren.

Dat wil zeggen: naar antwoorden die passen binnen hun paradigma. En donkere materie past in geen enkel paradigma.

Veertig jaar geleden begon Kronn aan zijn missie om te ontdekken hoe sommige mensen voorwerpen met hun geest kunnen verplaatsen of met gedachten tumoren kunnen genezen. Dergelijke verschijnselen vallen buiten het bestek van de huidige wetenschap. Maar de feiten zelf en hun gevolgen kunnen wel degelijk worden waargenomen. Na tientallen jaren van onderzoek is Kronn ervan overtuigd dat de wereld van donkere materie en subtiele energie verrassende oplossingen herbergt voor veel van de problemen waarmee we vandaag worden geconfronteerd.

Anno 2016 wordt Kronn weliswaar niet op de brandstapel gegooid, maar zijn werk wordt wel grotendeels genegeerd. Maar hoe lang nog? Zijn onderzoeks­ resultaten zijn zo opmerkelijk, inspirerend en bovendien volkomen wetenschappelijk, dat het niet lang meer zal duren tot ze serieus worden genomen. Terwijl ik naar Kronn luisterde, bedacht ik me dat we opnieuw op het punt staan om te ontdekken dat de aarde niet plat is. Er valt een wereld te winnen als we bereid zijn om buiten onze huidige denkkaders te treden en de wereld met een frisse blik te bezien.

ROANNE VAN VOORST Een berichtje in onze digitale postvak. Geertje Couwenbergh – van wie u vaker artikelen in The Optimist heeft kunnen lezen – meldde zich met een tip.

Wij moesten maar eens het nieuwste boek van Roanne van Voorst lezen over haar leven in een sloppenwijk in Jakarta. Want Roanne, een goede vriendin van haar, was dus ‘een van die belachelijk multigetalenteerde mensen’ met een ‘scherpe geest’, die ook nog ‘een begenadigd schrijfster’ is. Dan heb je ons. Niets te veel gezegd, Geertje! Zie pagina 83 voor een interview met haar. Roanne bleek overigens een ‘fan’ (haar woorden) van ons blad.

Jaren geleden, toen er nog Ode op het omslag stond, lazen zij en haar collega’s van een milieu-activistische organisatie elkaar stukjes voor tijdens de lunch.

THE OPTIMIST DAILY De terugkeer van de Nederlandstalige editie, eind vorig jaar, maakte veel positieve reacties bij onze lezers los.

Waarvoor nog immer dank! Onlangs hebben we ook de dagelijkse email met oplossingsgericht nieuws uit de hele wereld weer teruggebracht in de Nederlandse taal.

Zie pagina 5 voor enkele van de eerste reacties.

jjk@theoptimist.com LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 1

40 OMSLAGARTIKEL

De 96% die alles bepaalt De Russische natuurkundige Yury Kronn over de subtiele energie die 96 procent van alles uitmaakt, maar onzichtbaar is.

DOOR JURRIAAN KAMP

Het pad naar genezing Hoe u symptomen kunt interpreteren.

DOOR RÃœDIGER DAHLKE

30 Wat we leren van de wildernis Op safari met leiders.

DOOR MAARTEN VAN DER SCHAAF

OMSLAGFOTO: JOHAN SWANEPOEL/SHUTTERSTOCK

72

Inhoudsopgave Lente 2016

60

22

Groene startups

De wonderen van het woud

Begin een bedrijf, verander de wereld!

De bosgeheimen van Peter Wohlleben, de populairste boswachter van Duitsland.

DOOR STEPHAN MAUS

VERHALEN NIEUWS

22 Het sociale leven van

bomen

Bomen die elkaar steunen als ze oud zijn, een bomeninternet onder de bosgrond: de Duitse boswachter Peter Wohlleben biedt een sprookjesachtige kijk op bomen. Op pad met een heuse bosrebel.

VOORUIT, MET ONDER MEER:

FOTOVERHAAL

48 Weg van de snelweg De mooiste stilteplekken van Nederland.

Een fotoverhaal van Loek van Vliet.

ACHTERGROND

60 Groene startups

+ Een voorpublicatie uit Het verborgen leven van bomen

Dus u heeft een idee om de wereld te veranderen? Drie portretten van baanbrekende bedrijven.

REPORTAGE

BOEKFRAGMENT

30 Leiders in het wild

17 Hoe planten innovatie kunnen stimuleren 19 Kunnen we vluchtenlingenkampen niet regelen als een muziekfestival?

21 ‘Vrouwen in de directie zijn geen overbodige luxe’ RUBRIEKEN

05 Dialoog 08 Ode aan: Annemieke Koster 10 Ode aan: Drax

72 Lijf en leed

Wie zoekt naar nieuwe inspiratie voor privéleven of carrière kan terecht in de Afrikaanse wildernis. Verslag van een week leiderschapstrail annex safari met directeuren, advocaten en bankiers.

Een gids die u leert om te gaan met symptomen, te luisteren naar uw lichaam en uw ziekte te interpreteren om de weg naar genezing te vinden.

OMSLAGARTIKEL

OPINIE

40 ‘God laat zich niet in

13 De Amerikaanse politie verandert van strijders tot beschermengelen

78 De Gandhi van de

een vacuüm persen’

biologische landbouw

In gesprek met Yury Kronn over de subtiele energie die 96 procent van alles uitmaakt, maar onzichtbaar is. ‘De reguliere wetenschap weigert naar subtiele energie te kijken. Dat is een enorme vergissing.’

Bhaskar Save’s vernietigende kritiek op de geïndustrialiseerde landbouw en pleidooi voor traditionele teeltwijzen. Een jaar na zijn dood, vorig jaar, is het helaas nog altijd actueel.

39 Column: Lisette Thooft 59 Column: Harry Starren 71 Column: Paulo Coelho 83 Inspiratie: Boeken en producten 88 Roze bril: Videospelletjes

De aarde geeft ons alles. Voedsel, water, frisse lucht.

Prachtige natuur waar we van kunnen genieten.

Maar nooit eerder in de geschiedenis van de mensheid is de druk op onze aarde zo groot geweest als nu.

We kappen bomen sneller dan ze kunnen groeien.

Oceanen worden leeggevist. Poolkappen smelten en kwetsbare dieren worden massaal gestroopt voor

hun lichaamsdelen. Een leefbare toekomst voor dieren, maar ook voor mensen staat op het spel.

Geven we de aarde op, of geven we de aarde door?

Het Wereld Natuur Fonds zet zich wereldwijd in voor de bescherming van onmisbare natuur. Met projecten in het veld, samenwerking met overheden en bedrijven en met campagnes. De steun van donateurs is daarbij onmisbaar.

ZET DE AARDE OP 1. WORD DONATEUR VAN HET WERELD NATUUR FONDS OP WNF.NL

Dialoog BRIEF

The Optimist Daily is voor mij een dagelijkse aanmoediging om niet bij de pakken neer te zitten. Barbara van Schreven

Ook onze dagelijkse email met positief nieuws is nu weer te lezen in het Nederlands. Iedere werkdag om 4 uur versturen wij een email met beknopte samenvattingen van het beste nieuws van de dag. Wilt u dit nieuws ook ontvangen? Meld u aan op www.theoptimist.nl/daily!

The Optimist Daily

Wat een mooi en welkom nieuws! Ik was intussen gewend geraakt aan de Engelstalige versie, maar ben er nog steeds ervan overtuigd dat het in het Nederlands beter ‘binnenkomt’ en ook een breder publiek aantrekt. In ieder geval is The Optimist Daily voor mij een dagelijkse aanmoediging om niet bij de pakken neer te zitten. Veel dank!

Barbara van Schreven

Jippie! Dit voelt veel beter!

Greetje Salomons

Gelukkig, dat leest een stuk ‘optimistischer’.

Greetje Caneel

Wat een fantastisch nieuws. Nu snap ik weer waar het over gaat.

Heel erg bedankt!

Aad Gelens

Heerlijk dat de Nederlandse versie weer terug is.

Bernard Kroon

Nederlands leest toch lekkerder...

Natalie Holtslag

Fantastisch. Daar ben ik echt blij mee. Veel interessante stukken die in het Engels zijn geschreven bevatten voor mij te veel worden die ik altijd moet opzoeken en ze dan ook nog vaak in de toepassing niet snap.

Heerlijk, bedankt!

Els van Kouwen

Jeanne van der Straaten

Alleen het feit dat hij weer terug is, is het beste nieuws van vandaag! Heel veel succes!

Hier ben ik blij mee! Superbedankt!

Remco Perfors

Corrie Dam

Dat is zeker het beste nieuws van vandaag! Ik ben super blij dat jullie weer terug zijn met een dagelijkse portie goed nieuws.

Anneke Lohmann

Zéker goed nieuws! Héel blij dit te horen.

Renee Oliva

Dank jullie wel! Hier ben ik heel blij verrast van. Veel plezier met het verzorgen van het mooie nieuws.

Yke Radema

Wat heerlijk, veel dank!

Hanna Kraan

Wat ben ik hier blij mee!

Meta van Rijswijk

Bedankt! Ik vind het fijn dat de email ook weer in het Nederlands terug is.

Evelien Schipper-Middeljan

Leren zien zonder bril

Wat goed dat jullie op het spoor zijn gekomen van de Batesmethode (Op weg naar beter zicht, winter 2016, p. 28). Begin jaren tachtig kocht ik ergens het boekje van Bates, Better eyesight without glasses. Ik had toen al mijn eerste bril. Ik deed echter niet veel met het boekje. In 1985 werkte ik een tijd in Silicon Valley en iemand die ik ontmoette, vertelde me enthousiast over zijn ervaringen met de Batesmethode. Hij gaf me een adres, en zo, op een avond in een klein kantoortje in een industriegebied, werd mij meer over de methode uit de doeken gedaan. Het was heel overtuigend. Ik kreeg een A4’tje met daarop van boven naar onder tekst in steeds kleinere letters. Ik merkte dat ik met oefening ook steeds kleinere letters kon lezen.

In die tijd gebruikte ik mijn bril hoofdzakelijk als ik auto reed (om op tijd de verkeersborden te kunnen zien) en in de bioscoop. Merkwaardig genoeg raakte ik in die week mijn bril kwijt – en ik heb er sindsdien geen meer gedragen. Ik heb een tijd lang regelmatig de oefeningen gedaan die ik in het boekje leerde. Ik doe nu de oefeningen nog sporadisch, op momenten dat ik het nodig heb. Onlangs werden mijn ogen getest voor een vernieuwing van mijn rijbewijs. Dat moet als je boven de 70 ben; ik ben nu 83. Gelukkig werden ze goedgekeurd en ik mag dus zonder bril blijven rijden.

Wauw. Geweldig. In het Engels las ik de email toch een stuk minder. Eén voordeel was wel dat je je Engels weer een beetje kon ophalen. Maar in het Nederlands nodigt het toch meer uit om snel even door te nemen – en heel blij te worden! Ik lees het met veel plezier en heb het ook aan anderen doorgestuurd.

Dank!

Wilt u ook ook reageren op artikelen in het tijdschrift? Stuur een e-mail naar

Virginie van Voorst

redactie@theoptimist.nl. Omwille van duidelijkheid kan de redactie be-

Anton Philips Naarden

sluiten bijdragen i te korten of te redigeren.

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 5

Optimaliseer je leve Het Optimist lidmaatschap brengt: oplossingsgericht nieuws, via vele kanalen.

Beter nieuws…

voor jou…

Wat artsen Angelina Jolie niet vertelden Levenslessen van een Japanse schoolmeester Intuïtie: besliskunde voor beginners

EN

VOORHE

Bokser en boeddhist

THEOPTIMIST.NL € 9,75 BPNOVEMBER/DECEMBER 2013

The Optimist Daily

PLUS NR. 157

Lucia Rijker vond het geluk niet in haar wereldtitels, maar in zichzelf.

Helpt neurofeedback bij ADHD’ers?

Magazine

Digitale editie

Nog geen lid van The Optimist?

Meld je NU aan via de website en ervaar dagelijks de voordelen van het lidmaatschap!

n, elke dag!

PROFI TEER NU!

en voor de wereld

NU € 9 ,95 pe of € 84 r maand ,- per ja ar

The best, most simple

strategy to live a long, healthy, happy and successful life JURRIAAN KAMP

Editor, The Intelligent Optimist

Webinars & Specials

Toegang tot het online archief

www.theoptimist.nl/nu

Ode aan Annemieke Koster, Enschede

Terug naar textiel Precies drie jaar geleden stortte het Rana Plaza Complex in Bangladesh in. Het acht verdiepingen tellende complex herbergde banken en winkels, maar vooral textielfabrieken, waar werd geproduceerd voor merken als Benetton, Mango en Primark. Ruim duizend mensen kwamen om. In de media was er wel aandacht voor de armoedige omstandigheden waarin de naaisters werkten, maar nauwelijks voor de wrange ironie dat wij in het Westen nog nooit zóveel kleding hebben gehad als nu – en er nog nooit zó weinig geld voor hebben betaald.

In Enschede vond Annemieke Koster dat ze er iets aan moest doen.

Van de ene op de andere dag besloot ze om een textielfabriek te beginnen. (Dat is overigens letterlijk bedoeld: het plan was op vrijdag geboren en haar baan als marketeer zegde ze op maandag op.) Koster wilde een textielfabriek in haar woonplaats, de stad die van oudsher bekend staat om haar textiel voordat de productie ervan werd verplaatst naar lagelonenlanden. Een textielfabriek waar gewerkt zou worden met lokaal geproduceerd materiaal, zoals vlas of gerecycled garen. Waar fatsoenlijke prijzen worden betaald aan de werknemers, die op hun beurt het oorspronkelijke weefambacht in ere herstellen.

De gemeente Enschede en modeopleidingen uit de buurt zijn enthousiast over het plan. De eerste grote bestelling van een Nederlands kledingmerk heeft de 26-jarige Koster ook al binnen, net als de eerste machine. Wanneer er een geschikte ruimte is gevonden, kan de fabriek van start. Dan biedt Koster straks een duurzame en lokaal geproduceerde stof die duurder is dan de stof waarvan onze kleding doorgaans gemaakt wordt. Volgens Koster hoeft dat geen struikelblok te zijn. ‘Er zijn genoeg bedrijven die al inzien dat het huidige systeem onhoudbaar is,’ zegt ze, ‘en die dus willen investeren in een alternatief.’ | PAULINE BIJSTER | MEER INFORMATIE: WWW.ENSCHEDETEXTIELSTAD.NL

0 8 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

FOTO: EMIEL MUIJDERMAN

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 0 9

Ode aan Drax North Yorkshire, Verenigd Koninkrijk

1 0 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

Dit is geen kolencentrale (meer)

FOTO: DARRYL GILL / ALAMY STOCK PHOTO

Hoog boven het dorpje Drax hingen constant dikke, witte gaswolken, uitgeblazen door de grootste energiecentrale van het Verenigd Koninkrijk. De energiecentrale van Drax produceerde ongeveer 8 procent van de nationale energiebehoefte en gold eens als ’s lands grootste bron van CO2-uitstoot. Nu is dat anders.

Na decennia van verbranding van steenkool, de koploper van de fossiele brandstoffen, heeft de centrale van Drax drie van zijn zes enorme turbines omgebouwd voor het verbranden van biomassa.

Een vierde turbine zal binnenkort worden aangepast.

Deze transformatie is een voorbeeld van onze veranderende kijk op steenkool. Het Klimaatakkoord van Parijs geeft aan dat alle landen in 2030 de CO2-uitstoot met 25 procent moeten hebben verminderd. Regeringen en energiebedrijven kijken daardoor met steeds meer interesse – en urgentie – naar schonere manieren om elektriciteit te produceren. Zo voorzien de Britten de sluiting van alle kolencentrales in de komende tien jaar.

Brandstof op basis van biomassa wordt gemaakt van laagwaardig hout van snoeiresten, zaagsel van houtzaagmolens, stro en zaadvliezen die zijn samengeperst tot pallets. Het wordt beschouwd als een CO2-neutrale energiebron, omdat er koolstof wordt verbrand die recentelijk is opgenomen uit de dampkring door levende planten. In de omgebouwde turbines van Drax wordt maar liefst 86 procent minder koolstof geproduceerd dan voorheen, toen deze turbines nog draaien op steenkool. Zo is deze centrale haar positie als de grootste vervuiler kwijtgeraakt.

Drax illustreert de transitie naar duurzame energie en het begin van het einde van de steenkoolindustrie. | IVAR LAANEN

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 1 1

Ding, dong. ‘Hier is Kees van het Rookmelderteam!’ klinkt het door de intercom van mevrouw Jansen. Vrijwilliger Kees komt een rookmelder ophangen in de flat van de 75-jarige dame. Dat kan ze namelijk niet zelf.

Twee keer kroop mevrouw Jansen door het oog van de naald. Ze kan het brandje door een omgevallen kaars net op tijd doven. ‘Ik heb een engeltje op m’n schouder,’ zegt ze lachend.

‘Maar ik besef me heel goed dat ik niet nóg een keer zoveel geluk heb.’ Precies,’ vult Kees haar aan, ‘want door het moderne materiaal in meubilair grijpt vuur tegenwoordig nóg sneller om zich heen. Vanwege de giftige gassen die vrijkomen, is brand binnen drie minuten dodelijk. Dus als u slaapt, wordt u alleen door een werkende rookmelder tijdig gewekt.’

Iedereen een rookmelder dankzij het Rookmelderteam Rookmelder met korting Het idee van het Rookmelderteam is simpel: bij iemand, die om wat voor reden dan ook zelf geen werkende rookmelder(s) kan ophangen, plaatst een vrijwilliger deze. De vrijwilliger – die door de Brandweer is getraind – geeft daarna ook nog tips hoe je brandveilig(er) leeft. De rookmelder kan met korting via de Brandwonden Stichting worden aangeschaft.

Weer veilig slapen ‘Geweldig initiatief toch?’ zegt Kees terwijl hij de speciale Rookmelderteam-tools op de keukentafel van mevrouw Jansen tentoonspreidt: een speciaal daarvoor gemaakte plakstrip voor de rookmelder, de brandpreventieklapper en een checklist met Brandveilig Leven-tips. Gewapend met rookmelders en plakstrips gaat Kees aan de slag. ‘Fijn dat er niet geboord hoeft te worden,’ merkt mevrouw Jansen op. En wat heerlijk dat ik nu weer veilig kan slapen!’

Kunt u, om wat voor reden dan ook, geen werkende rookmelder ophangen? Of kent u iemand die u een plezier wilt doen met deze service? Bel 0251 - 27 55 90 of geef u op via www.brandwondenstichting.nl/rookmelderteam

Vooruit SAMENLEVING

DANKZIJ NIEUWE ONTWIKKELINGEN KAN HET IMAGO VAN DE GEWELDDADIGE POLITIEKORPSEN IN DE VERENIGDDE STATEN WELLICHT GAAN VERANDEREN.

Politie: Van strijders tot beschermengelen

FOTO: WARSHIPS/ALAMY STOCK PHOTO

WELK BEELD KOMT BIJ U OP, WANNEER U DENKT AAN DE AMERI-

kaanse politie? Zwaar bewapende dienders met boze blik en don­ kere zonnebril? Misschien denkt u wel aan de slachtoffers van het politiegeweld, van wie sommigen de internationale media halen. Na een reeks geruchtmakende incidenten staat de Amerikaanse rege­ ring onder druk om een volledig overzicht te geven van de mensen die als gevolg van politiegeweld zijn overleden. Volgens sommige tellingen werden er vorig jaar 990 mensen dodelijk getroffen door politiekogels – meer dan twee keer zoveel als in eerdere jaren werd geregistreerd.

Het imago van de schietgrage politieagent is misschien aan het verdwijnen. Er vindt een verschuiving plaats van de politieagent als strijder, naar een politieagent als beschermengel. In plaats van te controleren en te vechten is de politieagent nieuwe stijl iemand die dienstbaar is en bescherming biedt. De politieagent als bescherm­ engel is onderdeel van de gemeenschap. Mensen zullen de politie­ agent­beschermengel erkennen en waarderen. Ze zullen hem of haar op de hoogte houden van wat er gebeurt in hun buurt en samenwer­ ken om te zorgen voor een veilige omgeving.

In een studie die vorig jaar werd gepubliceerd door de Harvard Kennedy School kwamen de verschillen duidelijk naar voren. ‘De

beschermengel functioneert als een deel van de gemeenschap, waar­ bij hij empathisch vermogen laat zien en tijdens zijn werk de spelre­ gels van het rechtssysteem in de praktijk brengt. Het gedrag van de politieagent­strijder wordt daarentegen ervaren als een bezettings­ macht, losstaand en afgesneden van de samenleving, waardoor de kans wordt gemist om een vertrouwensrelatie op te bouwen.’

Sue Rahr, co­auteur van het rapport, is een voormalige politie­ agente die de instelling van politiekorpsen wil veranderen. Veel van de principes uit haar studie zijn overgenomen door zowel de presidentiële Task Force on 21st Century Policing als het Police Executive Research Forum, een invloedrijke denktank rondom ordehandhaving. In de Washington Post zei ze: ‘Als je vooral uit­ straalt “Ik ben een strijder”, zul je elke situatie tegemoet treden alsof je moet veroveren en overwinnen. Maar in de meeste situaties is het beter als agenten weten hoe ze kunnen de­escaleren, de rust doen terugkeren en zorgen dat er niet overhaast wordt gehandeld.’

Er wordt niet alleen maar gepraat. Rahr is directeur van de Wa­ shington State Criminal Justice Training Commission, waar alle nieuwe politieagenten van de staat leren hoe ze een ‘hoeder van de democratie’ worden. In de afgelopen drie jaar heeft deze aca­ demie zo’n 2000 beginnende en overgeplaatste agenten getraind, LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 1 3

Vooruit

1 4 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

GEZONDHEID

U KUNT GELUKKIG ZELF VEEL DOEN TEGEN SCHADELIJKE CELDELING.

Kanker is meer dan pech SLECHTS 10 TOT 30 PROCENT VAN DE GEVALLEN VAN KANKER ZIJN HET GEVOLG VAN de manier waarop het lichaam functioneert of hebben te maken met ‘pech’, zeggen onderzoekers van de Stony Brook University Cancer Center in New York. Hun bevindingen gaan in tegen onderzoek van een jaar geleden, waarin werd gesteld dat tot wel twee derde van de gevallen van kanker werden veroorzaakt door ‘slechte’ genen. Door de gegevens met vier verschillende wiskundige modellen opnieuw te analyseren, hebben de onderzoekers een overtuigend beeld samengesteld, dat volgens velen veel betrouwbaarder is. Zij kwamen tot de conclusie dat tot wel 90 procent van de gevallen van kanker worden veroorzaakt door onverstandige keuzes op het gebied van leefstijl en omgevingsfactoren.

Kanker manifesteert zich wanneer onze lichaamscellen zich ongecontroleerd gaan delen, waardoor het natuurlijke afsterfproces van cellen, bekend als apoptose, wordt verstoord.

Deskundigen zijn echter verdeeld over de manier waarop dit proces begint. Sommigen zeggen dat dit voornamelijk te wijten is aan intrinsieke factoren, zoals genen, maar de onderzoekers hebben nu aangetoond dat de grote meerderheid van de gevallen van kanker het gevolg zijn van extrinsieke factoren, zoals roken, een slecht eetpatroon, vervuiling of te veel zonlicht.

Onderzoeksleider Yusuf Hannun zei tegen de BBC: ‘Externe factoren spelen een grote rol en mensen kunnen zich niet verschuilen achter pech. Ze kunnen niet roken en beweren dat het pech is dat ze kanker krijgen. Het is als een revolver, waarbij intrinsiek risico slechts één kogel is.

Als ze Russisch roulette spelen zal misschien één op de zes kanker krijgen – dat is de intrinsieke pech. Wat rokers doen, is twee of drie kogels extra in het revolver stoppen. En dan halen ze de trekker over.’ | BRYAN HUBBARD

FOTO: EL COMONDEAR/ RALWEL/SHUTTERSTOCK

wat neerkomt op 20 procent van de agenten die in de lokale korpsen in Washington werken. ‘In deze snelheid,’ zegt ze, ‘gaat er een generatie overheen voordat we een nieuwe cultuur heb­ ben gecreëerd.’

De academie wil onder meer een veran­ dering in het protocol dat voorschrijft dat po­ litieagenten eerst vragen aan een persoon om aan een verzoek te voldoen, bijvoorbeeld om zichzelf te identificeren. Als ze dit niet snel ge­ noeg doen, wordt het verzoek opgeschaald naar een bevel. Als dat bevel niet snel genoeg wordt opgevolgd, wordt geweld voorgeschreven. Het alternatief van Rahr draait juist om luisteren en uitleggen op een respectvolle wijze. Geduld be­ waren staat centraal in de training van Rahr.

En ze is niet de enige die probeert om bij de politiekorpsen een cultuuromslag te bereiken.

Het aanbieden van meditatie aan politieagenten is een andere benadering. Dat is wat Richard Goerling doet voor zijn collega’s van het korps in Hillsboro, even buiten Portland. ‘Ik wil een empathische strijdercultuur creëren,’ vertelde hij aan het radiostation KUOW. Let op het woord ‘strijder’ dat Goerling hier gebruikt. In de politiecultuur bestaat veel terug­ houdendheid in het tonen van de zachte kant. Er zijn veel gewoontes die moeten worden over­ wonnen voordat deze omslag er kan komen.

Veel agenten beschouwen het concept ‘strijder’ nog steeds als passend. In een artikel in The Police Chief, een uitgave van de International As­ sociation of Chiefs of Police, schrijft Goerling: ‘De kunst van waakzaamheid en bewustzijn is er één die een sterke weerklank vindt in zowel de ethos van de beschermengel als het levens­ pad van de strijder. De ethos van de bescherm­ engel omvat onze collectieve strijderscultuur binnen ons politiewerk en de waarden en het geloof die nodig zijn om de moed en het geduld op te brengen om constant waakzaam te zijn.

Meditatie spreekt tot de ziel van de strijder.’

Goerling heeft onlangs een budget toege­ wezen gekregen van de National Institutes of Health om de effectiviteit van meditatie bij po­ litieagenten te bestuderen. De effecten op het verminderen van stress en vooroordelen zijn belangrijke argumenten om het gebruik van mindfulness in politiekorpsen te bevorderen.

‘We hebben als samenleving een morele plicht om hiermee te experimenteren, omdat de potentiële voordelen groot zijn en de mo­ gelijke negatieve impact erg laag,’ zei Richard Davidson, professor aan de Universiteit van Wisconsin, die onderzoek doet naar de effecten van meditatie­ en mindfulnessoefeningen, tij­ dens een bijeenkomst van het Aspen Ideas Fes­ tival. ‘Ik denk dat wetshandhaving een gebied is waarop we een wezenlijke bijdrage kunnen leveren.’ | MARCO VISSCHER

Vooruit

KUNST

Buurschildering

FOTO: SETH GLOBEPAINTER

JE LOOPT DOOR DE STRAAT, SLAAT EEN HOEK OM EN DAAR VER-

schijnt een gebouw met een torenhoog jong meisje dat over een zonnewering naar een bewolkte hemel kijkt. Is dit een fantasy-film?

Nee, het is een kunstwerk van Julien Malland, beter bekend als Seth Globepainter. Zijn missie is om gebouwen om te toveren in inspirerende kunstwerken die onze blik op de wereld veranderen.

‘Ik probeer met mijn schilderingen de kracht van de verbeelding te laten zien,’ zegt hij. Globepainter laat zich inspireren door de sociale, politieke en culturele omgeving waarin hij werkt. ‘Ik luister naar de verhalen die de plaatselijke bevolking me vertelt, om ze vervolgens om te zetten en ze op de muur weer te geven.’ De vorm van het gebouw wordt ook opgenomen in het werk, dat doorgaans zeer kleurrijk is. Malland komt uit Parijs en reist de hele wereld over, waarbij hij op het schildersdoek van het dagelijkse leven een blijvende en opwekkende boodschap achterlaat. | MEER INFORMATIE: WWW.SETH.FR | RICK GREER LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 1 5

Vooruit

GEZONDHEID

) R r C ( e g n M a l O m f e O e Ne CHR en le WE ETEN TE VEEL SUIKER. DE GEMIDDELDE AMERIKAAN CONsumeert 126 gram suiker per dag. Duitsland staat op de tweede plaats met 103 gram per persoon per dag. Nederland volgt met 102,5 gram.

Wij consumeren meer dan twee keer zoveel als de door de Wereldgezondheidsorganisatie aanbevolen hoeveelheid van 50 gram per persoon per dag.

De nadelige gevolgen van suiker zijn welbekend: overgewicht en diabetes zijn twee van de meest bekende. Maar suiker zorgt ook voor ontstekingen en vormt de aanleiding van een reeks degeneratieve ziekten, uiteenlopend van dementie en Alzheimer tot Parkinson en artritis.

Met andere woorden: minder suiker eten zou wel eens het belangrijkste advies op het gebied van gezondheid kunnen zijn.

Te veel suiker eten leidt tot insulineresistentie. Insuline is de stof die spier-, vet- en levercellen helpen om suiker uit de bloedsomloop te absorberen. Twintig jaar geleden begon Harry Preuss, hoogleraar pathologie en geneeskunde aan de Universiteit van Georgetown, met een onderzoek naar het verband tussen door suikerconsumptie veroorzaakte hoge bloeddruk en insulineresistentie. Hij ontdekte dat het spoorelement chroom insulineresistentie kon tegengaan. Hij deed dierproeven, waarbij hij een hoge bloeddruk opwekte door middel van een suikerrijk dieet en constateerde dat nadat chroom was toegediend de bloeddruk weer snel naar het normale niveau terugkeerde.

Preuss heeft dit onderzoek gedurende de afgelopen 20 jaar voortgezet en de positieve werking van chroom is in vele experimenten duidelijk vastgesteld. Naast het verlagen van de bloeddruk, kan chroom in sommige gevallen ook medicijnen tegen diabetes vervangen, aangezien het de glucosespiegel verlaagt. Het speelt ook een rol bij de stofwisseling van vet en helpt bij het verliezen van gewicht. Chroom bestrijdt ontstekingen.

1 6 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

Verder heeft Preuss ontdekt dat ratten die het supplement toegediend krijgen 20 procent langer leven. ‘Chroom zorgt ervoor dat ons insulinesysteem in balans blijft en het heeft zo’n goede werking dat het ons langer laat leven en gezond laat zijn’, zegt hij.

Preuss adviseert mensen om ter preventie per dag 200 microgram in te nemen, zoals hij en zijn vrouw al 20 jaar doen. Hij is 81 jaar en, zo zegt hij, ‘Ik ben nog steeds actief, werk hard en ben gezond.’

Ondanks alle voordelen is chroom geen populair supplement. ‘Het zit hem in de naam’, vermoed Preuss. ‘Mensen denken dat het giftig is.’ Die perceptie heeft wellicht iets te maken met Erin Brockovich, de bekroonde Hollywoodfilm met Julia Roberts in de heldenrol van activist die ontdekt dat een groot nutsbedrijf de negatieve effecten voor de gezondheid van een specifiek chemisch bestanddeel van chroom verbergt.

Regulier chroom is een goedkoop mineraal en het is volgens Preuss volkomen veilig. Er zijn meldingen van mogelijke schade aan lever en nieren als gevolg van de inname van chroom. Volgens Preus, die al lang onderzoek naar dit supplement doet, doet dit zich alleen voor bij zeer hoge doses die niemand realistisch gezien zou kunnen binnenkrijgen.

Hij waarschuwt wel dat chroom een langzame werking heeft. Het kan maanden duren voordat de effecten merkbaar worden. In de loop van de tijd bestrijdt het vet en helpt het bij de spieropbouw. Er zijn veel verschillende varianten van chroom als supplement beschikbaar op de markt, maar Preuss heeft maar van drie de werking vastgesteld: niacinegebonden chroom, chroompicolinaat en chroom histidine. Sommige biervarianten bevatten eveneens chroom, maar in een laag gehalte. Het is volgens Preuss niet mogelijk voldoende chroom binnen te krijgen via je voeding en het drinken van bier. De enige optie is het innemen van supplementen. | JURRIAAN KAMP

FOTO: DESIGNER491/SHUTTERSTOCK

NET ALS ZINK EN IJZER IS CHROOM EEN BELANGRIJK MINERAAL WAAR U MOGELIJK NIET GENOEG VAN KRIJGT.

Vooruit

BIOMIMICRY

Planten en de potentie van innovatie BOTANIST WILHELM BARTHLOTT ONTDEKTE TIENTALLEN JAREN GELEDEN HET ‘LOTUSEFFECT’, WAARNA VERSCHILLENDE SLIMME UITVINDINGEN VOLGDEN..

FOTO: STEFAN SIMMERL/SHUTTERSTOCK

PLANTKUNDIGEN ZOUDEN WEL EENS DE GROTE AANJA-

gers van innovatie kunnen worden in de 21ste eeuw, voorspelt de Duitse botanicus Wilhelm Barthlott. Aan de Universiteit Bonn, waar hij emeritus professor biologie is, wordt er dan ook volop onderzoek naar gedaan. Zo werkt een van zijn doctoraalstudenten aan een studie naar planten in droge gebieden die in staat zijn om dauw en mist op te nemen en zodoende te overleven. ‘Door de structuur van die planten te kopiëren zouden we zoetwater kunnen produceren op plekken waar waterschaarste heerst’, aldus Barthlott.

Daar weet hij het nodige van. De 69-jarige Barthlott, oprichter en voormalig directeur van het Nees Instituut voor Biodiversiteit van Planten, verwierf internationale bekendheid met zijn ontdekking van het lotuseffect: een vroeg voorbeeld van biomimicry, waarbij de natuur de inspiratiebron voor innovatie vormt. Voor zijn werk ontving hij vele prestigieuze prijzen. Barthlott is tijdens zijn carrière getransformeerd van een traditionele botanicus tot een moderne innovatiegoeroe.

Al wandelend door de tropische plantenkas van de universiteit van Heidelberg, in de vroege jaren zeventig, viel het Wilhelm Barthlott op dat de bladeren van de lotusbloem nooit vies werden, terwijl andere planten wel vuil werden. In zijn studie over de lotus besteedde hij slechts zijdelings aandacht aan de zelfreinigende bladeren van de plant, in de veronderstelling dat het hier een algemeen bekende fenomeen betrof.

Pas in de jaren tachtig drong het tot de botanicus door dat hij een belangrijke ontdekking had gedaan. ‘Er bleek in de natuurkunde helemaal geen literatuur over te bestaan’, vertelt Barthlott aan de telefoon vanuit Bonn. Nadat hij jarenlang probeerde financiering te krijgen voor vervolgonderzoek, publiceerde hij in 1995 de resultaten: de bobbelige structuur van lotusbladeren, met het blote oog onzichtbaar, zorgt ervoor dat water en vuil zich niet kunnen hechten en worden weggevoerd. Die structuur, merkte Barthlott op, zou betrekkelijk eenvoudig kunnen worden nagebootst met nanotechnologie.

Barthlott zag het belang van zijn onderzoek, maar zijn vakgenoten negeerden zijn bevindingen. Ook grote industriële bedrijven, waar Barthlott op bezoek ging met een tas

vol lotusbladeren, waren wantrouwend. Uiteindelijk vond hij een verfproducent bereid om het lotus-effect toe te passen in muurverf. De zogenoemde Lotusan gevelverf blijkt water- en vuilafstotend en ideaal tegen schimmels en algaanslag. Al snel volgen andere innovatieve producten waarin het lotuseffect wordt toegepast: ramen die je niet meer hoeft schoon te maken, kleding waarop je kan morsen, een spray waarmee kalkaanslag kan worden voorkomen in badkamers en keukens.

Het nabootsen van het lotuseffect in producten is een voorbeeld van biomimicry. Bij biomimicry (een samentrekking van de Griekse woorden ‘bios’ en ‘mimesis’, wat respectievelijk ‘leven’ en ‘imiteren’ betekent) worden slimme oplossingen uit de natuur nagebootst voor technische innovatie. Sinds het einde van de vorige eeuw wint het terrein aan populariteit.

Terwijl werktuigbouwkundigen vooral dieren bestuderen als bron van inspiratie, doen materiaalonderzoekers er volgens Barthlott goed aan planten te analyseren. ‘Planten zijn ouder dan dieren’, stelt Barthlott. ‘Daarom hebben ze nog langer de kans gehad zich te perfectioneren om te kunnen overleven.’

De plantenwereld noemt hij een onuitputtelijke bron van informatie voor onderzoekers. Bovendien kunnen wetenschappers al die informatie vrijwel kosteloos raadplegen. In Barthlotts openbare online archief zitten maar liefst 300 duizend plantenfoto’s en nog eens 150 duizend foto’s waarop de oppervlaktestructuur van planten goed te zien is. ‘Niemand heeft meer planten bestudeerd dan ik’, zegt Barthlott trots.

Tijdens al dat onderzoek stuitte Barthlott op de salvinia, een drijvende varen die door zijn complexe oppervlaktestructuur een laagje lucht vasthoudt onder water. Op basis van de structuur van de salvinia heeft de botanicus een coating ontwikkeld voor de scheepvaart, die ervoor zorgt dat schepen dertig procent minder wrijving ondervinden en daardoor veel energiezuiniger kunnen varen. ‘Het gebruik van die coating kan ‘s werelds totale olieconsumptie met twee procent verminderen,’ zegt Barthlott, die toevoegt momenteel in gesprek te zijn met een grote rederij over de toepassing van het salvinia-effect.

‘En zo,’ lacht Barthlott, ‘zijn er nog 280.000 plantensoorten waar we wat van kunnen leren.’ | MAARTEN VAN DER SCHAAF LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 1 7

Vooruit

DESIGN

DANKZIJ ONDER HET VELD VERBORGEN TECHNIEK HOEVEN AVONDWEDSTRIJDEN NIET LANGER EEN ENERGIESLURPENDE ACTIVITEIT TE ZIJN.

FOTO: EDELMAN PR

Spelers houden het licht aan De gemiddelde voetballer rent zo’n 11 kilometer per wedstrijd. Dat is hard werken en kost veel energie. En nu, op een nieuw voetbalveld op een lerarenopleiding in Lagos in Nigeria, levert dat meer op dan alleen een goede score; ook het veld wordt ermee verlicht. Dit nieuwe veld combineert zonne- en bewegingsenergie om de lichtmasten die het speelveld verlichten van energie te voorzien.

Het veld – onlangs gelanceerd in het kader van een samenwerking tussen Shell, zanger Akon en de Britse start-up Pavegen – bevat ‘tegels’ die energie opwekken door de bewegingsenergie van de voetstappen van de spelers op te vangen.

1 8 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

Iedere stap genereert 7 watt energie; met 100 van deze tegels aangebracht onder de oppervlakte van de zoden, kunnen de spelers de energie produceren die nodig is om de lampen te laten branden, waarmee het gebruik van dieselaggregaten kan worden verminderd. Daarnaast zijn er zonnepanelen rond het veld geplaatst, die voldoende energie leveren om de straatverlichting in de buurt tot wel 24 uur te laten branden. De panelen kunnen ook energie opslaan voor later gebruik. De tegels die energie opwekken zouden ook kunnen worden gebruikt in gebieden waarin veel mensen lopen, zoals in scholen, op vliegvelden en op dansvloeren. | IVAR LAANEN

Vooruit

COMMENTAAR

Kunnen we vluchtelingenkampen niet regelen als een muziekfestival?

OM EERLIJK TE ZIJN WAREN HET NIET DE gezonken boten of de bijna dagelijkse doden waarom ik Lesbos wilde verlaten. Zelfs de wanhoop in de ogen van de vluchtelingen, de verschrikkelijke boodschap aan een moeder dat ik niet wist of haar kind was gered of was verdronken in zee, of het alles doordringende geschreeuw van mensen die hun dierbaren waren kwijtgeraakt kon ik aan.

Ik was vrijwilliger op het Griekse eiland in oktober en november, de maanden waarin veruit de meeste vluchtelingen aankwamen (135.000 in oktober alleen al), maar ook de maanden waarin het weer omsloeg en de eerste grote schipbreuken tientallen slachtoffers maakten. De reden dat ik ben vertrokken is verschrikkelijk banaal. Ik raakte gefrustreerd over het gebrek aan organisatie op het eiland.

Toen ik vertrok, waren er 81 NGO’s aan het werk op Lesbos, een eiland met 90.000 inwoners, waar gedurende het afgelopen jaar 450.000 vluchtelingen aankwamen. Al deze NGO’s zijn aan het uitvogelen hoe ze het beste een toegevoegde waarde kunnen leveren, donaties kunnen besteden, hulpmiddelen kunnen uitdelen, kunnen samenwerken met lokale autoriteiten en de gemeenschap bij hun werk kunnen betrekken. Dat klinkt allemaal fantastisch, maar de inefficiëntie is onvoorstelbaar en het ligt aan de basis van onnodig schrijnende omstandigheden.

Een voorbeeld? Op een bepaald moment had een goedbedoelende NGO een grote hoeveelheid waterflessen besteld bij lokale winkels om ter beschikking te stellen aan de instromende vluchtelingen. De bestelling was zo enorm dat feitelijk alle waterflessen op het eiland naar deze NGO gingen.

Dat betekende dat gedurende twee dagen andere organisaties niet in staat waren om water uit te delen aan vluchtelingen.

Nog een voorbeeld? Tijdens een koude en regenachtige nacht maakte ik deel uit van een patrouille die de stranden bewaakte. Het was een drukke nacht geweest en alle kampen waren vol. Dat betekende dat de arriverende vluchtelingen op het strand moesten slapen – in de regen. We hadden zoveel mogelijk voorbereidingen getroffen, maar desondanks hadden we niet voldoende dekens om uit te delen. In de dagen daarna kwamen we erachter dat een andere NGO op 30 minuten rijden over een magazijn vol met tenten beschikte. Ze hadden echter niet de auto’s om de tenten die nacht naar

het strand te brengen. In de tussentijd hadden onze bestelwagens de hele tijd stilgestaan op de parkeerplaats. De oplossing was zo eenvoudig geweest...

In dit soort situaties kon ik alleen maar schaamte voelen. Los van alle politieke controverse en de bureaucratie die speelt bij het registreren van de vluchtelingen, kunnen we onszelf toch wel fatsoenlijk organiseren en vluchtelingenkampen bestieren op een manier dat aan menselijke basisbehoeften wordt voldaan? Dit is tenslotte Europa!

In eerste instantie stelde ik mezelf gerust met de gedachte dat het overal een chaos wordt waar tienduizenden mensen opeens samenkomen. Maar toen realiseerde ik me dat ik me al vaker in zo’n enorme groep mensen had bevonden, en dat er toen altijd sprake was geweest van een bijzonder goede organisatie.

Afgelopen zomer was ik op Lowlands, een driedaags popfestival in Biddinghuizen. Hoewel er zo’n 50.000 mensen aanwezig waren, was de rij voor de wc’s nooit langer dan zeven minuten en wanneer het regende, was er genoeg ruimte voor iedereen om een droog plekje te vinden in de tenten of de overdekte loungeruimtes.

Hetzelfde geldt voor het Oktoberfest in München: het meest efficiënte en goed organiseerde zuipfestijn dat ik ooit heb gezien. Nog voor het ene glas leeg is, wordt de volgende pul koud bier alweer aangereikt, maar de wc’s zijn wonderwel schoon, zeker gezien hoe vaak (en waarvoor) ze worden gebruikt.

En denk eens aan het Burning Man-festival in Nevada, waarbij meer dan 60.000 mensen twee weken lang in een zelforganiserende hippiewereld in de woestijn leven, zonder dat er een puinhoop ontstaat. Dit is ‘s werelds grootste evenement waarbij absoluut geen sporen worden achtergelaten, want van mensen wordt verwacht dat ze hun eigen afval opruimen en recyclen. En dat gebeurt ook.

Natuurlijk, deze evenementen worden al jaren van tevoren gepland, maar als we dit soort bijeenkomsten wel op een ordentelijke manier kunnen laten verlopen, doen we met onze humanitaire organisaties toch iets niet helemaal goed.

Het is duidelijk dat organisatoren van concerten en festivals weten hoe ze ervoor kunnen zorgen dat wel 50.000 dagelijkse bezoekers kunnen drinken en

Majlie de Puy Kamp is journaliste en houdt een blog bij op www.howtobecomeanytimescolumnist.com.

plassen en hun afval opruimen. Waarom kunnen we vluchtelingenkampen dan niet regelen zoals muziekfestivals? Als we dit allemaal voor elkaar weten te krijgen voor ons plezier, waarom zouden we het dan niet dezelfde aanpak hanteren als mensenlevens op het spel staan?

Het is waar dat het onmogelijk is een humanitaire crisis te plannen, maar tegelijkertijd hoeven we niet vanaf nul te beginnen wanneer er één uitbreekt.

Er is geen goede reden te bedenken waarom het op een festival, met duizenden mensen die onder invloed zijn van het één of ander, schoner is dan in een vluchtelingenkamp. Stelt u zich eens voor welke ellende we allemaal kunnen voorkomen! Daarbij heeft ieder festival een eigen smartphone app , hoeveel stress en angst zouden we wel niet kunnen voorkomen door een vluchtelingenapp op te zetten waarmee we hen helpen om alle vereiste informatie in hun eigen taal te vinden?

We kunnen eindeloos debatteren over de vraag of we wel of niet vluchtelingen moeten opnemen in Europa. Maar het is een feit dat deze mensen hier naartoe komen. Dus waarom verwelkomen we ze niet op een manier waarop we zelf graag zouden worden opgevangen?

Wie gaat er naar het vluchtelingenfestival?

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 1 9

Vooruit INSPIRATIE

Poeh: ‘Welke dag is het?’

Knorretje: ‘Het is vandaag.’

Poeh: ‘Ah, mijn lievelingsdag.’

TERRORISME

De beste verdediging bij terreur is praten KINDEREN HEBBEN ER BEHOEFTE AAN TE WETEN WAT ER IN DE WERELD GEBEURT, ÓÓK ALS HET GAAT OM GRUWELIJKE TERREURDADEN.

A.A. MILNE (1882–1956), AUTEUR VAN DE WINNIE DE POEH-REEKS

het moeilijk om met hun kinderen te praten over geweld. Vandaag de dag is het nieuws overal aanwezig en het is dus feitelijk onmogelijk geworden voor ouders om hun kinderen af te schermen. Het allerbelangrijkste dat kinderen nodig hebben, is volgens de deskundigen het volgende: uw tijd. ‘Het beste wat u als ouder kunt doen, is er voor ze te zijn’, zegt Harold Koplewicz, voorzitter van het Child Mind Institute in Time. ‘Neem de tijd om met ze te praten en leg duidelijk uit dat een verschrikkelijke gebeurtenis niet vaak voorkomt. Dat kan al een enorm verschil maken.’

Tijd om er te zijn is echter kostbaar in gezinnen met kleine kinderen, waar meer dan eens tekenfilms en videospelletjes worden gebruikt om te zorgen dat de kinderen zich amuseren. Veel kinderen groeien op met een druk schema van school en andere activiteiten, maar te midden van al deze drukdoenerij is er niet veel ruimte en tijd meer over voor echte, betekenisvolle communicatie. Oudere kinderen zijn soms beter in staat om met hun leeftijdsgenootjes te communiceren via sociale media dan wanneer ze naast elkaar zitten. In een dergelijk klimaat kan angst voor geweld gemakkelijk escaleren, want er is geen plaats waar deze gebeurtenissen in een perspectief kunnen worden geplaatst.

Socioloog Frank Furedi schreef op Spiked: ‘Het echte probleem waar we voor staan is niet de zogenaamde radicalisering van een kleine groep tieners, maar het feit dat we er niet slagen om miljoenen jonge mensen het begrip en de duidelijkheid te verschaffen die ze nodig hebben om het huidige conflict met vertrouwen tegemoet te treden. Scholen moeten hun leerlingen een positieve visie geven op de betekenis van de samenleving. Onderwijs en debat zijn de middelen waarmee we dit doel kunnen bereiken. We zijn het aan jonge mensen verplicht om hen een plaats te geven waar ze goed geïnformeerd en openlijk van gedachten kunnen wisselen over dit bijzonder ingewikkelde onderwerp.’

Na de recente aanslagen in Parijs refereerde de New York Times aan de invloedrijke Franse psychoanalist Françoise Dolto, die in de jaren ‘70 en ‘80 een populair radioprogramma verzorgde.

Een terugkerende boodschap was dat kinderen niet voortdurend blij hoeven te zijn; ze moeten begrijpen wat er om hen heen gebeurt. Begrip komt voort uit nadenken en op een betekenisvolle manier met elkaar praten. Het zal kinderen – en ons allen – helpen als we meer tijd vrij maken om elkaar te ontmoeten en met elkaar te praten. Op die manier worden we niet overweldigd wanneer er vreselijke dingen gebeuren. | JURRIAAN KAMP 2 0 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

FOTO: JAZZMANY/SHUTTERSTOCK.COM

IN DEZE TIJD WAARIN TERRORISME HELAAS TOT DE REALITEIT BEHOREN, VINDEN VEEL OUDERS

Vooruit OVERIGENS BEN IK VAN MENING...

‘Vrouwen in de directie zijn geen overbodige luxe’ DIT JAAR WORDT MOGELIJK DE EERSTE vrouwelijke president van de Verenigde Staten verkozen. In haar boek Broad influence, dat eerder dit jaar uitkwam, bestudeert Jay Newton-Small hoe vrouwen de spelregels van de politiek, de samenleving en de economie aan het veranderen zijn.

The Optimist sprak met Newton-Small, correspondent in Washington voor Time.

Aan welke typische vrouwelijke eigenschappen heeft de wereld volgens u meer behoefte?

‘McKinsey heeft aan topmensen in de hele wereld gevraagd welke leiderschapskwaliteiten essentieel zijn voor bedrijven. De belangrijkste eigenschappen die naar voren kwamen waren: intellectuele stimulering, inspiratie, gedeelde besluitvorming, en verwachtingen en beloningen. Vrouwen doen het uitstekend in drie van de vier belangrijkst geachte leiderschapskwaliteiten, competenties waarvan 70 procent van de ondervraagden aangaf dat er binnen hun bedrijf een tekort aan was. Deze bedrijven hebben meer vrouwen in de directiekamer nodig. Onderzoek laat zien dat bedrijven met tenminste drie vrouwen in de directie meer dan 45 procent meer winst maken, hun inkomsten 55 procent minder vaak hoeven bij te stellen en 26 procent efficienter werken. Het is geen overbodige luxe om vrouwen in de directie op te nemen. Het bewijs is er: diversiteit is goed voor zaken.’

U suggereert in uw boek dat er geen financiële crisis was als er meer vrouwen op de handelsvloer waren. Legt u eens uit.

‘Er bestaat veel bewijs dat vrouwen uit zichzelf risicomijdend zijn. Uit een studie op basis van de investeringen van 35.000 Ame-

rikaanse huishoudens bleek dat vrouwen lagere transactiekosten maken. Dat houdt in dat ze minder schoven met investeringen en dus minder kosten betaalden, wat zich weer vertaalde in een hogere rentabiliteit van hun investeringen. Een internationale studie trok de conclusie dat vrouwelijke fondsmanagers meer risicomijdend waren en niet van zerosum games hielden. Weer een andere studie onder fondsmanagers concludeerde dat vrouwen meer samenwerken en beoordeelde vrouwen hoger dan mannen op 12 van de 16 leiderschapscompetenties, waaronder integriteit, eerlijkheid en de vaardigheid relaties op te bouwen.’ handelsvloer kan het risicovolle gedrag wellicht chemisch verdampen.’

Is het niet noodzakelijk dat er op de handelsvloer risico’s worden genomen?

‘Bij mannen is de testosteronspiegel 15 keer hoger dan bij vrouwen. Studies bij proefdieren laten zien dat testosteron leidt tot meer risico’s en minder angstgevoelens.

Het risico is dat bankiers en handelaren zich lichamelijk trainen tot het creëren van financiële bubbels. De biologie laat ziet dat er een “winnaarseffect” bestaat. Wanneer twee mannelijke leeuwen met elkaar vechten om te kunnen paren met een vrouwtje, behoudt de winnaar een hogere testosteronspiegel, terwijl die van de verliezer daalt. De bankiers bouwden het “winnaarseffect” steeds hoger op: elke keer dat er met succes risico was genomen, steeg hun testosteronspiegel.

De aanwezigheid van vrouwen – en de afwezigheid van andere mannen – vermindert de testosteronspiegel van mannen. Mannen die veel thuis zijn met vrouw en kinderen laten lagere waarden zien dan alleenstaande mannen of mannen die niet veel tijd besteden aan de zorg voor hun kinderen. Door de aanwezigheid van meer vrouwen op de

Planten Gebouwen Wildernis 4 Klimaatcrisis

Maar wanneer een beurscrisis plaatsvindt, zijn mannen vast beter geprogrammeerd om met een dergelijke ramp om te gaan.

‘Nee, toen de krach plaatsvond, vergrootten de mannelijke hormonen het bubbeleffect. Het leidde tot angst, waardoor er in het lichaam van de mannen meer cortison werd geproduceerd. Dat leidde tot vertroebelde waarnemingen en tunnelvisie. Onderzoekers menen dat testosteron gedeeltelijk verantwoordelijk is voor marktinstabiliteit. Het vrouwelijke lichaam reageert op de hoge cortisonenspiegels die mannen afgeven door meer oxitocine af te scheiden. Deze stof zorgt voor verzorgende en ontspannende emoties en is positief gecorreleerd met de wil tot samenwerking. Ofwel, de aanwezigheid van vrouwen op de handelsvloer zou een einde kunnen maken aan bubbels. Ze verminderen het testosterongehalte, ronden de pieken af en verminderen de cortisonenspiegel en verlamming wanneer de zeepbel uiteenspat.’ | MARCO VISSCHER

Oplossingen Kunst Levenslessen 96 Zakelijke kans

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 2 1

Nieuws

Het sociale leven Bomen die elkaar steunen als ze oud zijn, een bomeninternet onder de bosgrond: de Duitse boswachter Peter Wohlleben biedt een sprookjesachtige kijk op bomen.

Op pad met een heuse bosrebel.

FOTO: INGA NIELSEN/SHUTTERSTOCK

DOOR STEPHAN MAUS

2 2 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

van bomen

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 2 3

E

EN LOODGRIJZE HERFSTDAG IN

de Eifel, het oostelijk deel van de Ardennen. Rond de voet van de vulkaankegel hangt ochtendnevel.

Uit het hoge bladerdak van de eeuwenoude beuken druppelt water naar beneden.

Boswachter Peter Wohlleben, 1.98 meter lang, schrijdt door het loof van zijn seminatuurlijke hoogstambos. ‘Dit’, zegt hij, wijzend op een aantal jonge loten aan de voet van de enorme stammen, ‘dit is onze beukencrèche.’

Crèche? Natuurlijk, zegt Wohlleben.

Want het is heus geen toeval dat beuken uitgroeien tot zulke enorme, gelijkvormige kathedraalzuilen. Dat is het gevolg van een eeuwenlange, strenge opvoeding.

Dit is het soort bosgeheimen waarvoor Wohlleben je graag de ogen opent. Het is ook waarom zijn boek over het bos bovenaan in de Duitse bestsellerlijsten heeft gestaan. (De Nederlandse vertaling, Het verborgen leven van bomen, is onlangs verschenen bij uitgeverij Lev. De ondertitel rept terecht van een ‘ontdekking van een verborgen wereld’.)

De 51-jarige Peter Wohlleben loopt door zijn bos, laat zien wat de bomen bindt, hoe ze met elkaar communiceren en hoe ze elkaar ondersteunen. Hij laat ook zien hoe het bos – voor Duitsers nu eenmaal een bijzondere plek – eeuwenlang gedomesticeerd en afgebakend werd, totdat het alleen nog een groene façade was. De beuk bleef het lot bespaard om gedegradeerd te worden tot nutsplant. De beuken kunnen zich nog met hun nakomelingen bezighouden zoals de natuur dat ooit bedoeld heeft. Vandaar dat hij spreekt van een beukencrèche.

En dat werkt als volgt. Om de stammen van ouderbomen spruiten eensgezind groepjes jonge beuken uit de grond. Ze staan in de halfschaduw onder de hoge loofkronen van de oude bomen. Tot 97 procent van de zonnestralen wordt weggefilterd door het dichte bladerdak. Het resterende licht is net voldoende voor een uiterst langzaam groeiproces: tien centimeter in twintig jaar.

Eigenlijk zouden de jonge beuken liever sneller groeien. Maar de ouders zorgen voor een trage groei, omdat dat het beste is voor hun nageslacht. Alleen wie langzaam groeit, kan oud worden. Want op deze manier wordt

2 4 T H EO PT IIM M I ST.NL LENTE 2016

de celstructuur gelijkmatig en compact. Zo ontstaan stabiele stammen, goed opgewassen tegen storm en dikke pakken sneeuw.

In tegenstelling tot snel gegroeide stammen met grove poriën is dit fijnmazige hout uiterst hoogwaardig. Stradivarius-violen klinken zo goed, doordat de bomen waaruit ze destijds gemaakt zijn heel langzaam groeiden. Daardoor ontstonden smalle, gelijkmatige jaarringen: een voorwaarde voor een hoge klankkwaliteit. Het loont dus om het bos tijd te gunnen.

Ietwat ironisch kijkt Wohlleben naar de beukenloten. ‘Net als op de kleuterschool heb je hier ook het clowntje van de klas’, zegt hij. Hij wijst op een jonge boom die in een overmoedige boog zijn boswereld is gaan verkennen. ‘Zoiets kan een jonge beuk zich dus niet veroorloven’, zegt de boswachter. ‘Pak hem maar eens beet.’ De jonge boomstam breekt onder mijn greep met een knak in tweeën.

‘De opvoedmethoden in het bos zijn heel wat rigoureuzer dan in de crèche’, vervolgt Wohlleben. ‘Op afwijkend gedrag volgt de dood.’ Terwijl de overmoedige beuk speels in het rond woekerde, hebben haar broers en zussen de kortste weg naar boven genomen – en haar daarbij het laatste restje licht weggenomen. Het clowntje is verhongerd. Alleen bomen met een rechte stam kunnen in de schaduw van de ouders gedijen.

Afgezien van hun strengheid zijn de oude beuken zeer zorgzaam. De wortels van ouder- en kindbomen zijn met elkaar vergroeid. Via dit wortelsysteem worden de jongere bomen voorzien van voedingstoffen.

Alleen op deze manier kunnen ze overleven in het schaduwrijk. En wanneer na honderden jaren een van de ouderbomen sterft en omvalt, staan in de omgeving meerdere krachtige kinderen klaar om mee te doen aan de race naar het plotseling binnenvallende licht. De winnaar zal de plaats van de ouderboom innemen.

W

OHLLEBEN LEIDT ONS NAAR

een donkere plek in het halfduister: een schimmelplek met daaromheen een brede groene mosrand. ‘Krab eens een beetje mos weg’, gebiedt hij. Direct onder het mos zit gezond hout, zo valt te zien, maar in het centrum van de groene ring

is de rest aan het wegrotten. Wat is dit? Een goed verstopte toegangsdeur voor elfjes en bosgeesten die ‘s nachts hun spookachtige dansen opvoeren?

Nee, het bos is nog veel fantastischer dan wij met onze sprookjes en verhalen kunnen bedenken: dit is de stam van een 400 jaar oude beuk die op de helft van zijn leven werd geveld. De stomp leeft weer. Hij wordt door zijn buren gevoed met voedzame vloeistoffen. Wohlleben lacht. ‘De beuken zorgen niet alleen voor de jonge bomen, maar ook voor de oude.’

Met Wohlleben als gids ontvouwt zich het beukenbos als complexe gemeenschap waarin de een de ander beschermt tegen wind, hitte en ziekten. Om haar voortbestaan te waarborgen wisselt deze gemeenschap voortdurend voedingsvloeistoffen en informatie uit. Uit onderzoek blijkt dat bomen rechtstreeks met elkaar communiceren.

Neem bijvoorbeeld de schermacacia uit de Afrikaanse savanne. Zodra giraffen er van beginnen te eten, begint ze gifstoffen in haar takken op te slaan zodat giraffen ze al gauw niet meer lekker vinden. En om de buren voor deze veelvraten te waarschuwen, stoot de boom gelijktijdig ethyl uit. Zodra naburige acacia’s het gas ruiken beginnen ze ook gifstoffen in hun takken op te slaan. Dat verklaart het verrassende eetgedrag van giraffen die altijd maar één boom te grazen nemen, de buurbomen laten staan en pas honderd meter verderop weer een poging wagen.

Maar bomen communiceren niet alleen via geuren. Onder de aarde zijn ze via schimmelsystemen met elkaar verbonden. Een theelepel bosgrond bevat schimmeldraden van meerdere kilometers lengte. Enerzijds moeten de bomen aan deze profiteurs bijna eenderde van hun fotosynthese-opbrengst afgeven. Maar in ruil daarvoor gebruiken ze de schimmeldraden om informatie over parasieten of droogte door te geven. Onderzoekers noemen schimmels het ‘wood wide web’, het bomeninternet.

Wohlleben observeert planten al jarenlang, en bestudeert al het onderzoek erover.

Heeft het bos voor hem eigenlijk nog geheimen? ‘Ontzettend veel’, zegt hij. ‘Niemand weet bijvoorbeeld waar de hersenen van de boom zitten.’ De hersenen? Eh, heeft de boswachter misschien een wat al te romantische

PETER WOHLLEBEN ONTRAFELT BOSGEHEIMEN.

verhouding met zijn bomen? Wohlleben glimlacht. Hij kent dit soort verwijten en antwoordt: ‘Ik probeer wetenschappelijke inzichten in een begrijpelijke taal om te zetten, zodat mensen bomen niet alleen zien als een soort biorobots.’

Het staat in elk geval vast dat bomen kunnen tellen, anders zouden ze niet kunnen overleven. In het voorjaar moeten ze immers het juiste moment kiezen om uit te lopen. Ze mogen zich niet door de eerste warme dagen beet laten nemen en onmiddellijk gaan uitlopen, want er zou nog een koudeperiode kunnen komen waardoor nieuwe loten kunnen bevriezen. Onderzoekers hebben ontdekt dat bomen eerst een bepaald aantal warme dagen aftellen voordat ze gaan uitlopen. Tot nu toe weet niemand waar in bomen die mathematische vaardigheden zitten.

Ook over vriendschappen tussen bomen zouden we graag meer weten, zegt Wohlleben. Vaak vind je in het bos twee bomen die bijzonder zorgzaam met elkaar omgaan.

Ze breiden hun kroon behoedzaam uit, zodat hun vriend of vriendin niet in het donker komt te staan. Ze vormen takken die alle kanten op groeien om licht te vangen. Alleen in de richting van de bevriende boom vormen ze hele fijne takken. Wohlleben heeft in zijn beukenbos ook zo’n intiem bomenpaar staan.

FOTO: HENNING ROSS

N

ATUURLIJK WISTEN MENSEN AL

heel lang dat het bos meer is dan alleen een toevallige verzameling boomstammen. Zeker in Duitsland. Duitsers gaan helemaal op in die hoge, waaiende boomkronen om zichzelf weer te vinden.

Voor de Duitse Mensch is het bos zijn gedroomde landschap, zijn houten zelfhulpgroep en nationaal heiligdom ineen.

Sinds de Germaanse veldheer Arminius 2000 jaar geleden de Romeinen versloeg en verjoeg, zien Duitsers het bos als hun natuurlijke bondgenoot. Tacitus, de Romeinse geschiedschrijver, dacht bij het woongebied van de woeste Germanen vooral aan dicht, donker bos en struikgewas: ‘Met zijn bossen en moerassen maakt het een griezelige, afstotelijke indruk.’

Johann Wolfgang von Goethe, Ludwig Tieck en Joseph von Eichendorff: allen zwierven ze door het bos op zoek naar het

moment waarop mens en natuur met elkaar lijken samen te vallen. In de sprookjes van de gebroeders Grimm is het bos de plaats van verleiding, maar ook van de ondergang.

Onweerstaanbaar ligt het heerlijke koekhuisje in het halfduister van de boomstammen te glanzen, maar in het struikgewas flakkert ook de weerschijn van het heksenvuur.

In het bos vinden mensen gevoelens uit hun kinderjaren terug. Boomhutten bouwen, hoger, steeds hoger, kuilen graven, dieper, steeds dieper. De schommelende boomkronen, van waaruit het leven werd bekeken dat op ze af stormde. Nu zouden we nauwelijks hoger dan de eerste tak komen. Maar we kunnen op de bemoste wortels gaan zitten en ons volledig geaard voelen.

De stilte in het bos vormt een schuilplaats tegen de lawaaierige, kolkende wereld. De hel: een kantoortuin met overal gepiep en gebliep. Het paradijs: een open plek in het bos zonder bereik. In het bos zijn we op zoek naar het eeuwig burlende hert, de oude herberg, de vriendelijke boswachter en de onverbeterlijke stroper.

In de negentiende eeuw bezong Eichendorff het bos al als toevluchtsoord. Hij dichtte: ‘O, schitterend groen woud, de plaats waar ik mijn vreugde en pijn kan overdenken. Buiten tolt de drukke wereld vol bedrog. Vouw uw groene tentdak nog eenmaal over mij heen.’ De eenvoud van deze taal weerspiegelt de echtheid van het gevoel dat het bos ons geeft.

Maar hoe vaak leek deze cultuurschat al niet bedreigd? Kaalslag! Zure regen! Stervende bossen! Uit de nationale bosinventarisatie blijkt dat er in de Duitse bossen veel meer hout staat dan in de afgelopen decennia het geval was. Het gaat goed met het bos – alleen is het helaas geen bos meer.

‘Ik ben boswachter geworden om de natuur te beschermen, niet om haar uit te persen en kapot te maken.’

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 2 5

2 6 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

is het in Duitsland te droog en te warm voor sparren waardoor ze gevoeliger worden voor parasieten en ziekten. En terwijl de spar in Duitsland groter wordt dan in haar oorspronkelijke woongebied, valt ze bij een storm eerder om.

Wohlleben vergelijkt bosbouw met intensieve veehouderij. Vroeger was hij zelf zo’n boswachter die probeerde het maximale uit zijn bos te halen, maar op een gegeven moment kon hij zijn werk niet meer met zijn geweten in overeenstemming brengen. ‘Ik ben boswachter geworden om de natuur te beschermen’, zegt Wohlleben nu. ‘Niet om haar uit te persen en kapot te maken.’

Hij zei zijn ambtenarenbestaan vaarwel en overwoog emigratie. Maar het kleine Eifelstadje Hümmel wilde zijn succesvolle boswachter niet kwijtraken, stapte uit het staatsbosbeheer en nam Wohlleben in 2006 weer als gemeenteboswachter in dienst.

Sindsdien is hij als werknemer duurzaam beheerder van zijn bos.

Sinds twee decennia laat hij het meest oorspronkelijke deel van het Hümmelse bos, een vierduizend jaar oud beukenbos, verwilderen. De bosrebel ziet de oude beukenbossen als een van de grootste Duitse cultuurschatten. ‘Helaas worden deze oude stukken bos nog snel in de uitverkoop gedaan’, zegt Wohlleben. ‘Je krijgt het gevoel dat de bosbouw nog even wil cashen voordat de bossen

eindelijk echt beschermd gaan worden.’

Bovendien komt het bos als brandstofleverancier steeds meer onder druk te staan, omdat de Energiewende ook tot stand wordt gebracht met behulp van biomassacentrales.

Het nu al te grote houtverbruik neemt door subsidies voor dit soort centrales nog verder toe, meent Wohlleben. ‘Door foute politieke besluiten dreigt het bos ten onder te gaan.’

I

N ZIJN STRIJD OM HET DUURZAME BOS

was Wohlleben niet lang geleden overwerkt geraakt. In 2014 zat hij een tijdje thuis met een burn-out. ‘Ik zag door de bomen mijzelf niet meer’, zegt hij. Nu gaat het beter met hem.

Wohlleben vermijdt ingrepen in zijn oerwoudachtige beukenbos. Maar terugkeer naar de natuur moet ook iets kunnen opbrengen. Daarom exploiteert hij het oude beukenbos als rustplaats, waar steeds meer mensen uit de omgeving zich laten begraven.

Driekwart van het Hümmelse gemeentebos wordt door Wohlleben als ‘plenterbos’ beheerd, wat wil zeggen: niet als monocultuur, maar als soortenrijke gemeenschap, waarin alle leeftijden en gewichtsklassen door elkaar staan. Af en toe moet er een boom worden uitgekapt. Nooit, zegt hij stellig, wordt een heel stuk bos gekapt.

De klassieke bosbouw neemt de ouderbomen weg zodat het nageslacht sneller groeit,

FOTO: CREATIVE TRAVEL PROJECTS/SHUTTERSTOCK

‘Duitse bossen? Welke bossen?’, vraagt boswachter Wohlleben, als ik hem naar zijn persoonlijke inventarisatie vraag. Voor hem is bos geen reservaat meer van wilde natuur, zoals we bossen graag zien. Hij ziet het bos grotendeels als troosteloze plantage, alleen opgericht om winst te maken. De boswachters van dat soort bossen zijn eigenlijk geen bosbeschermers, maar grondstofproducenten. Het bos is verworden tot houtfabriek achter een groene coulisse.

In Duitsland heeft het grootste deel van de bossen een productiefunctie. De lievelingsboom van de houtproducenten is de spar, die al na tachtig jaar kan worden geoogst. Een beuk daarentegen heeft minstens tweehonderd jaar nodig. Dat maakt de spar zo rendabel. Ze worden keurig in regelmatige rijen aangeplant, zodat ze gemakkelijk bereikbaar zijn voor de enorme oogstmachines, die een boom binnen een paar minuten vellen en van zijn takken ontdoen .

In zo’n plantagebos wordt gezocht naar de meest veelbelovende kandidaten om te vellen, die vervolgens jarenlang in optimale levensomstandigheden mogen groeien doordat de bomen eromheen worden omgezaagd. Deze turbobomen moeten zo dik en gelijkmatig mogelijk worden. Zo worden ze optimaal geschikt gemaakt voor de moderne houtzagerijen. Deze winstgevende spar werd geïmporteerd vanuit Scandinavië. Eigenlijk

FOTO: TAGSTOCK1/SHUTTERSTOCK

maar Wohlleben let juist op een evenwichtige verhouding tussen jong en oud. Dat duurt weliswaar langer, maar het komt de houtkwaliteit ten goede. Op de lange duur zijn zulke bossen gezonder dan plantagebos en daardoor leveren ze meer op. Wohllebens bos is dan ook winstgevend.

Hij wil geen enorme oogstmachines in zijn bos. ‘Die machines maken de bosgrond kapot en vernielen het waterreservoir van de bomen’, zegt hij. Hij werkt met trekpaarden.

Voor hem zit het hele systeem van de bosbouw op een dwaalspoor. Door het warme klimaat en de regelmatige uitkap worden sparren veel te hoog. ‘Stormschade is de passende straf voor dit soort riskante bosbouwmethoden’, schampert hij. Desondanks blijft de staat stormschade vergoeden aan boseigenaren.

Er zijn nog maar heel weinig werkelijk natuurlijke oerwoudreservaten zoals het beukenbos van Wohlleben in Hümmel. Zelfs in nationale parken als het Beierse Woud en in de Harz wordt nog steeds naar hartenlust gekapt. Toch zijn er nu een paar gemeenten waar een andere weg wordt ingeslagen. De stadsbossen van Lübeck en Göttingen worden bijvoorbeeld duurzaam gebruikt. Wohlleben pleit voor meer van zulke echte bossen.

In de komende decennia kan het Duitse bos natuurlijker worden beheerd, zonder daarbij verlies van inkomsten te hoeven vrezen.

Wohlleben staat voor zijn boswachtershuis uit het jaar 1934. Om hem heen bos en Eifelpanorama’s. Een idyllisch plaatje. Dan, pats! Hij slaat met de vlakke hand tegen zijn hals. Op zijn hand een stuiptrekkend insect.

‘Hertenluisvlieg’, zegt hij somber. ‘IJzersterk. Komt alleen voor op plekken waar te veel wild zit.’

In geen enkel ander land loopt zoveel wild rond als in Duitsland. Herten en reeën worden bijgevoerd, zodat jagers in de herfst prachtige trofeeën mee naar huis kunnen nemen. Op dit moment is er volgens Wohlleben wel vijftig maal meer wild dan wat natuurlijk zou zijn. In de lente eet het wild de jonge beukenloten op.

Stiekem wacht de bosrebel met spanning af wanneer de wolf vanuit Frankrijk naar de Eifel komt. Dat zou de beste manier zijn om het wildbestand weer op peil te brengen. En die verscheurde schapen dan? Tja, dan moeten schaapherders gewoon hogere elektrische omheiningen bouwen en getrainde herdershonden inzetten. Kijk maar eens naar Roemenië. Daar kunnen ze prima met wolven samenleven.

‘De wolf’, besluit Peter Wohlleben, ‘zou ons bos weer pit kunnen geven.’ Hij lacht.

‘Zoals het vroeger was.’

Met toestemming overgenomen van Stern (15 oktober 2015).

In het bos vinden we gevoelens uit onze kinderjaren terug.

Sla de pagina om voor een hoofdstuk uit het boek van Peter Wohlleben!

>>>

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 2 7

De aard van het boompje Bomen hebben een karakter. De een is bang of voorzichtig, de ander roekeloos of moedig. Een voorpublicatie uit Het verborgen leven van bomen.

DOOR PETER WOHLLEBEN

LANGS DE WEG TUSSEN MIJN WOONplaats Hümmel en het volgende dorp in het Ahrtal staan drie eiken. Zij vormen een markant element op de es, die naar deze bomen genoemd is. De afstand ertussen is buitengewoon klein: de honderdjarige stammen staan maar een paar centimeter uit elkaar.

Daarmee zijn ze voor mij een ideaal studieobject, omdat de milieuomstandigheden voor alle drie de bomen identiek zijn. Bodem, water, lokaal microklimaat, dat kan binnen een meter niet drie keer verschillen. Als de eiken zich nu uiteenlopend gedragen, dan kan dat alleen aan hun individuele eigenschappen liggen. En dat doen ze!

Als de bomen in de winter kaal zijn of in de zomer in vol blad staan, merkt een voorbij zoevende automobilist niet dat het drie bomen zijn.

Hun kronen gaan in elkaar over en vormen een gemeenschappelijke grote halve bol. De dicht bij elkaar staande stammen zouden ook uit één wortel kunnen komen, zoals het bij gevelde en vervolgens weer uitlopende exemplaren het geval is.

Mijn klavertjedrie laat zien dat het heel anders in elkaar zit. Terwijl de rechtereik al verkleurt, blijven de middelste en de linker nog volop groen. Pas één of twee weken 2 8 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

later volgen ze hun buurman en gaan ook in winterslaap. Maar als de standplaats identiek is, wat kan dan de reden voor het ongelijksoortige gedrag zijn? Het is inderdaad een kwestie van karakter wanneer een boom zijn loof afwerpt.

Want dat móet hij een keer doen.

Maar wanneer is het juiste tijdstip gekomen?

Bomen kunnen niet voorvoelen wanneer de winter komt, en ze weten niet of die streng of zacht zal uitvallen. Ze registreren de afnemende daglengte en de dalende temperaturen. Áls ze dalen. Vaak is er in de herfst nog nazomerse, warme lucht en dan staan de drie eiken voor een dilemma. Zullen ze de zachte dagen nog benutten en doorgaan met fotosynthese bedrijven om snel nog een paar extra calorieën suiker in te slaan? Of nemen ze liever het zekere voor het onzekere en laten ze hun blad vallen, voor het geval de vorst plotseling intreedt en hen noodgedwongen met winterslaap stuurt?

Kennelijk nemen alle drie de bomen een andere beslissing. De rechter is wat banger, of positief uitgedrukt: verstandiger. Wat heb je aan extra voorraden als je je blad niet meer kunt afwerpen en de hele winter in levensgevaar verkeert? Dus op tijd laten vallen die boel en hup naar dromenland!

De twee andere eiken zijn wat moediger. Wie

weet wat het volgende voorjaar brengt, hoeveel kracht een plotselinge insectenaanval vergt en wat er daarna nog aan reservestoffen over is. Dus blijven ze gewoon wat langer groen en vullen hun tanks onder de bast en in de wortels tot aan de rand.

Tot dusverre is deze handelwijze nog steeds betrouwbaar gebleken, maar wie weet hoe lang dat nog zal duren. Want de najaarstemperaturen blijven door de klimaatverandering steeds langer hoog, het riskante spelen met het blad duurt soms tot in november. Maar de najaarsstormen beginnen nog steeds stipt in oktober, zodat het risico toeneemt dat ze vol in het blad omvergegooid worden. Zelf denk ik dat voorzichtige bomen in de toekomst betere overlevingskansen hebben.

Iets soortgelijks valt waar te nemen bij de stammen van loofbomen, maar ook bij die van witte dennen. Volgens de boomhandleiding zouden ze lang en glad moeten zijn, dus zonder takken in de onderste helft van de boom. Dat is logisch, want daar is gebrek aan licht. Zonder zonnestralen die verwerkt kunnen worden, worden nutteloze lichaamsdelen die alleen maar voeding zouden verbruiken gewoon stilgelegd.

Dat werkt een beetje hetzelfde als bij onze spieren, die afnemen als ze door het lichaam niet

FOTO: CREATIVE TRAVEL PROJECTS/SHUTTERSTOCK

worden gebruikt om calorieĂŤn te sparen.

Maar bomen kunnen die takken niet zelf wegwerken, ze kunnen ze alleen laten afsterven. De rest moet worden afgehandeld door de schimmels, die het dode hout aantasten. Op een gegeven moment is het hout vermolmd, breekt af en wordt op de grond uiteindelijk tot humus gerecycled.

Op de plekken waar de takken zijn afgebroken, hebben de bomen nu een probleem. Hier kunnen de schimmels vrolijk verder de stam in groeien, want hier zit geen beschermende bast.

Nog niet, maar daar valt iets aan te doen. Als de takken niet al te dik waren (tot drie centimeter) duurt het maar een paar jaar om de plek weer dicht te laten groeien. Vanbinnen kunnen de bomen die plek opnieuw doordrenken met water, waardoor de schimmels doodgaan. Als de takken echter heel dik waren, duurt dat allemaal te lang. De wond blijft tientallen jaren open en vormt de invalspoort waardoor de schimmels tot diep in het hout kunnen doordringen. De stam verrot en wordt op zijn minst een beetje instabieler.

Exact om die reden schrijft de handleiding in het onderste deel van de stam alleen dunne takken voor. Zijn die tijdens de verdere groei eenmaal afgevallen, dan mogen ze onder

geen beding opnieuw worden gevormd. Maar sommige exemplaren doen dat wel. Gaat naast hen een collega dood, dan gebruiken ze het invallende licht om beneden nieuwe knoppen te laten ontspruiten. Daaruit vormen zich dikke takken, die in het begin zeker gunstig zijn. Zo kunnen die bomen de gunstige kans tot fotosynthese dubbel benutten: in hun kroon en aan hun stam.

Maar op een dag, misschien twintig jaar later, hebben de eromheen staande bomen hun kronen zo ver vergroot dat het gat weer is gesloten. Op de benedenetage wordt het opnieuw donker, en de dikke takken sterven af.

Nu wreekt het verlangen naar zon zich, want zoals al beschreven rukken de schimmels nu op tot diep in de stam van de domoor, waardoor ze hem in gevaar brengen.

Dat zulk gedrag inderdaad individueel en dus een kwestie van karakter is, kunt u bij uw volgende boswandeling zelf controleren. Kijk maar eens naar bomen die om een kleine open plek heen staan. Ze krijgen allemaal dezelfde prikkel om een stommiteit te begaan en nieuwe takken aan hun stam te vormen, maar slechts een deel van de bomen bezwijkt voor die verleiding.

De rest houdt zijn bast onberispelijk glad en vermijdt het voorspelbare risico.

Dit is een van de 36 hoofdstukken uit Het verborgen leven van bomen, geschreven door Peter Wohlleben (uitgeverij Lev). Vertaling: Bonella van Beusekom.

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 2 9

Reportage

Leiders in Wie zoekt naar nieuwe inspiratie voor privéleven of carrière kan terecht in de Afrikaanse wildernis. Verslag van een week leiderschapstrail annex safari met directeuren, advocaten en bankiers. ‘Goed, wat is het plan?’

FOTO: HEATHER CONYERS STUDIO/SHUTTERSTOCK.COM

DOOR MAARTEN VAN DER SCHAAF

3 0 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

het wild

HET MARAKELE NATIONAL PARK IN ZUID-AFRIKA ZIT NIET ALLEEN VOL ZEBRA’S (EN GIRAFFEN EN OLIFANTEN EN LUIPAARDEN), MAAR OOK VOL LEVENSLESSEN. LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 3 1

T

WEE GEELGROENE OGEN WEERKAAT-

sen in het licht van mijn zaklamp in de pikdonkere Afrikaanse nacht. Als versteend blijf ik staan. Ik knijp mijn ogen samen. Een luipaard. Mijn hart bonkt in mijn keel als de silhouette met de fel verlichte ogen in beweging komt. Het beest sluipt geruisloos voorbij en verdwijnt tussen de bomen op zo’n honderd meter van het kamp waar acht Nederlandse deelnemers aan een leiderschapsprogramma liggen te slapen onder de blote hemel.

Wanneer de zon een paar uur later opkomt, kruipen de directeuren, advocaten en bankiers één voor één uit hun slaapzakken. Ongeschoren veertigers en vijftigers, gehuld in joggingbroeken, fleecetruien en mutsen. Het was koud vannacht. Rondom het smeulende kampvuur delen we ervaringen van de nachtwacht. Ik was de enige die een roofdier heeft gezien. ‘Je hóópt natuurlijk dat je dieren ziet, maar tegelijkertijd ook weer niet’, zegt bankdirecteur Martijn (55) grijnzend, een stomende kop thee in zijn hand. ‘Ik voelde me echt verantwoordelijk voor de veiligheid van de groep. Heel spannend.’

Na het ontbijt maken we ons klaar voor een lange dagwandeling. We pakken onze tassen in met brood, beleg en wat gedroogd fruit. Onze waterflessen vullen we met water uit een meertje.

De Zuid-Afrikaanse gidsen zijn tergend traag met inpakken. Het leidt tot lichte irritatie in de groep.

‘Goed, wat is het plan?’, zegt Karel (51) ongeduldig. Karel is bestuursvoorzitter van een grote Nederlandse handelsonderneming. Voor sommigen is het even wennen, zo zonder schema, zonder haast, ja, zelfs zonder tijd.

Twee dagen eerder hadden we ritueel afscheid genomen van de buitenwereld. Onze portemonnees, horloges, mobieltjes en laptops moesten we achterlaten bij de ingang van Marakele National Park. Alleen wat strikt noodzakelijk is om te overleven in dit beschermde natuurgebied, op pakweg vier uur rijden van de Zuid-Afrikaanse hoofdstad Johannesburg, gaat mee in onze rugzakken: eten, twee pannen, een setje kleding, een hoofdlamp, een slaapmatje, een slaapzak. Geen tent. We slapen in de open lucht, net als de leeuwen, olifanten en giraffen die hier leven. Deze week zijn we echt out of office.

Rust en eenvoud vormen twee belangrijke pijlers onder deze leiderschapstrail. Al tien jaar organiseert de Nederlandse Foundation for Natural Leadership (FNL) dergelijke reizen. Tijdens de trails worden deelnemers – zoals in voorgaande jaren voormalig Rabobanktopman Herman Wijffels, bestuursvoorzitter Frans van Houten van Philips en voormalig Zakenvrouw van het Jaar en serieondernemer Yolanda Eijgenstein – niet afgeleid door de prikkels van het moderne leven. Geen vergaderingen, overleggen, conferenties of strategie- en

3 2 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

innovatiesessies, maar niets anders dan tijd, rust en ruimte moeten zorgen voor reflectie over de grote, persoonlijke levensvragen. In een veilige omgeving – what happens in Africa, stays in Africa – komen de diepste zieleroerselen op tafel. Vandaar dat de namen van de (meeste) deelnemers in dit artikel zijn gefingeerd.

Met behulp van gespreksoefeningen onder leiding van een facilitator worden de deelnemers ‘met zichzelf geconfronteerd’ en leren ze zichzelf ‘op een dieper niveau’ kennen. Zo luidt de gedachte achter het programma. En waarom is dat belangrijk voor deze groep? ‘De persoonlijke groei zorgt ervoor dat deelnemers zich ontwikkelen tot betere leiders’, verduidelijkt de facilitator van onze groep, advocaat en mediator Jan Willem Loman (53). ‘De natuur vormt een eindeloze inspiratiebron.’

Redenen om mee te doen, lopen uiteen. Ron Jansen (49), managing partner bij de Amsterdamse headhunter Ebbinge, wil werken aan zijn persoonlijke ontwikkeling. ‘Ik weet dat ik effectiever ben als ik me kwetsbaar durf op te stellen’, zegt hij.

Harold (51), partner bij een groot internationaal accountantskantoor, heeft behoefte aan bezinning.

Zijn relatie is op de klippen gelopen, hij heeft zijn huis verkocht en hij loopt rond met twijfels over zijn werk. ‘Het is een goed moment’, zo besluit hij, ‘om tijd vrij te maken over hoe ik verder wil.’ Voor anderen is de zoektocht naar een betere balans tussen het razenddrukke werk en het gezin de voornaamste reden.

Weer anderen zitten op hun werk juist in een woelige periode. Zij hopen dat enige afstand zorgt voor een frisse blik. Zo begint Martijn, de bankdirecteur, ‘s avonds rond het kampvuur over zijn twijfels over de toekomst van zijn sector. Allerlei zogeheten fintech start-ups zagen aan de poten van het bankwezen. Ook zíjn bank zal moeten veranderen. ‘Welke rol wil ik daarin spelen? Daarover hoop ik hier in alle rust na te denken.’

Zelf bevind ik me als dertiger in een andere levensfase dan mijn reisgenoten in de Afrikaanse rimboe. Toch is de trail ook voor mij een ideale gelegenheid om me te bezinnen op mijn levenspad.

Nee, ik kan nog niet bogen op een glansrijke carrière, ik ben niet getrouwd, laat staan gescheiden, en ik heb ook nog geen kinderen. Ik sta juist nog voor die grote keuzen. Welke dromen wil ik verwezenlijken? Durf ik die na te jagen?

W

ANNEER DE GIDSEN EINDELIJK KLAAR

zijn om te vertrekken, beginnen we aan de tocht. Best een vreemd gevoel om onze spullen achter te laten in de wildernis. Andere mensen komen hier niet, zo wordt ons verzekerd, maar toch. En wie weet welke dieren in onze afwezigheid komen rondneuzen in het kamp? Terwijl we speculeren over wiens matje zal worden getest

FOTO: ADRIE MOUTHAAN

RON JANSEN, RECRUITER BIJ EBBINGE: ‘IK BEN GEWEND MIJN AGENDA VOL TE PLANNEN. MAAR DAT LEIDT HELEMAAL NIET TOT NIEUWE INZICHTEN. DAARVOOR HEB JE LEEGTE EN2016 RUIMTE LENTE T H EONODIG.’ PT I M I ST. N L 3 3

door een Afrikaanse olifant, begint de eerste klim van de dag.

Na een uurtje lopen belanden we op een verschroeide savanne. Uit de zwartgeblakerde aarde groeien hier en daar felgroene grassprieten. Twee weken geleden heeft hier een fikse brand gewoed, vertelt Wayne, een van de gidsen. Wij zijn geneigd te schrikken van verhalen over brand, maar het nut ervan is in de natuur niet te overschatten. Een brand herstelt de natuurlijke balans. ‘Over een paar weken staat het gras hier weer heuphoog’, weet Wayne. Soms ontstaat zo’n brand op natuurlijke wijze, maar als dat uitblijft, steken de parkbeheerders bepaalde stukken gecontroleerd in de fik.’

Even verderop staan zebra’s en gnoes gebroederlijk naast elkaar te grazen. Wayne gebaart de groep om zachtjes dichterbij te komen. ‘Ze vormen een goed team’, fluistert hij. ‘Zebra’s hebben een superieur gezichtsvermogen, terwijl gnoes juist een sterk gehoor en reukorgaan hebben. Daarnaast eten zebra’s het oudere, hoge gras weg, waardoor gnoes bij het jonge gras kunnen dat zij het liefste eten.

Door in een groep samen te leven hebben ze een 3 4 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

grotere kans om te overleven. Ze zijn complementair aan elkaar.’

Dan krijgen de zebra’s ons in de gaten. De hele kudde maakt zich uit de voeten, maar na vijftig meter draaien de zebra’s zich plots om en kijken ons recht aan. ‘Ze slaan niet ongecontroleerd op de vlucht’, legt Wayne uit, terwijl we in stilte toekijken. ‘Wel creëren ze voldoende afstand zodat het voor hen veilig genoeg is. Zo kunnen ze het gevaar in de gaten houden en verspillen ze geen energie.’

De natuur barst van de symbolische leiderschapslessen, zoveel is duidelijk. Meestal laat de gids de natuur het verhaal vertellen, maar soms is hij heel expliciet. Als we op de terugweg, later in de middag, stilhouden bij het hol van een aardvarken leren we dat deze beesten zich zelden laten zien, maar een cruciale rol in het ecosysteem spelen.

Wanneer ze ‘s nachts op jacht gaan naar mieren en termieten, worden hun lege holen gebruikt door hyena’s en knobbelzwijnen en bepaalde vogels.

‘Hoewel die dieren vrijwel nooit een aardvarken tegenkomen’, zegt Wayne, ‘kunnen ze niet overleven zonder hen.’ Dan wendt hij zich tot de groep: ‘Be-

FOTO’S: MAARTEN VAN DER SCHAAF

EEN HELE WEEK OUT OF OFFICE MET TREKTOCHTEN, SLAPEN IN DE BUITENLUCHT EN ONTMOETINGEN MET WILDE DIEREN.

denk eens: wie is het aardvarken in jouw leven?’

Vermoeid van alle indrukken en de hitte op de savanne, komen we aan op het kamp. Onze spullen zijn onaangeroerd. ‘Goh,’ merkt Karel op, ‘hoe laat zou het zijn?’.

Martijn beaamt dat. ‘Doorgaans zijn leiderschapsprogramma’s zwaar theoretisch. Het is heerlijk om veel tijd en ruimte te hebben om zelf na te denken, om gesprekken te laten bezinken en de volgende dag verder te praten. Zo kom je echt verder.’

ERWIJL WE WATER HALEN EN HOUT VERWaar MBA-programma’s zich doorgaans richzamelen, komen de serieuze gesprekken ten op het aanleren van leiderschapsvaardigheden, weer op gang. Het verhaal over de bosbrand staat persoonlijke groei centraal bij leiderschapsheeft iets losgemaakt bij Martijn. ‘Zo’n bosbrand trails. ‘Authentieke leiders hebben beide nodig’, is af en toe nodig om de balans te herstellen. Dat stelt onderzoeker Boy van Droffelaar. Nadat hij zie ik als een metafoor voor de financiële crisis.’ directiefuncties heeft bekleed bij bedrijven als AkMaar ook voor zijn persoonlijke leven ziet hij de zoNobel, Randstad en Vendex, werkt Van Drofbosbrand als een wijze les. ‘Een grote schoonmaak felaar aan zijn proefschrift bij de Universiteit van is zo nu en dan essentieel om weer de juiste focus Wageningen. Daarmee wil hij het wetenschappete krijgen.’ lijk fundament leggen onder het nut van wildernisLangzaam komen we in het ritme van de natuur. ervaringen voor moderne leiders.

Ron zegt: ‘Thuis ben ik gewend om mijn agenda ‘Dat is hard nodig,’ zegt hij, ‘want veel mensen helemaal vol te plannen.’ Hij snijdt de uien voor beschouwen dit soort programma’s nog altijd als de pasta die vanavond op het menu staat. ‘Maar verkapte vakantiereisjes. In werkelijkheid maakt dat leidt helemaal niet tot grote, nieuwe inzichten’, de leiderschapstrail op vrijwel alle deelnemers een gaat hij verder. ‘Daarvoor heb je juist leegte en diepe, blijvende impact.’ stilte nodig.’

Een belangrijk aspect van het leiderschapspro-

T

‘Het is heerlijk om zo veel tijd en ruimte te hebben om zelf na te denken. Zo kom je echt verder.’

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 3 5

3 6 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

FOTO: ADRIE MOUTHAAN

JAN WILLEM LOMAN, ADVOCAAT: ‘DE PERSOONLIJKE GROEI ZORGT ERVOOR DAT DEELNEMERS ZICH ONTWIKKELEN TOT BETERE LEIDERS. DE NATUUR VORMT EEN EINDELOZE INSPIRATIEBRON.’

gramma in de natuur zijn de gesprekken aan de hand van de zogenaamde talking stick. Wie deze praatstok in zijn handen neemt, heeft het woord, legt facilitator Jan Willem uit. ‘Niemand valt de spreker in de rede, iedereen luistert.’ Elke sessie heeft een thema – levensverhalen, vaderschap, liefde, angst, verdriet, dromen – en alles wat wordt verteld, is strikt vertrouwelijk.

Die techniek blijkt bevorderlijk voor het delen van persoonlijke, emotionele verhalen.

‘Ik heb dingen verteld die ik nog nooit met iemand buiten mijn familie heb gedeeld’, zegt Harold later. Ron, die ook als medefacilitator mee is, weet dat elk emotioneel verhaal ervoor zorgt dat anderen zich verder durven open te stellen. Zo ontstaat ‘een waanzinnige groepssfeer’, zegt hij, maar ook nieuwe inzichten.

‘Echt fantastisch mooi.’ De ervaring van Harold bevestigt dat: ‘Het is geruststellend om te horen dat ik niet de enige ben met een heftig levensverhaal.’

Tegen het einde van de week volgt het meest intense onderdeel van het programma: de solitude. Zes uur lang in je eentje op een berg. Naakt, als je wilt – en dat wil ik. De solitude is een ritueel dat is gebaseerd op de eeuwenoude tradities van Noord-Amerikaanse stammen waarbij jonge mannen de wildernis intrekken om spirituele inzichten te verwerven en levensrichting te vinden.

Ik zit in mijn eentje op een rots en kijk uit over de vallei die voor me ligt. De zon staat hoog aan de hemel. Ik moet nog uitkijken dat ik niet levend verbrand. Ik zoek een plekje op in de schaduw, haal diep adem en doe mijn ogen dicht. In de verte hoor ik een beest brullen. Een leeuw?

Lange tijd houd ik mijn ogen dicht. Wanneer ik ze weer opendoe, zit er een vlieg op mijn schouder zijn pootjes schoon te wrijven.

Ik verbaas me over de enorme rode ogen op dat kleine insectenlijf. ‘Hallo vriend’, zeg ik hardop. Ik schiet in de lach en denk aan de afbeeldingen van Boeddha waarop hij in de rimboe zit te mediteren. In de vallei, honderd meter onder me, loopt een troep bavianen voorbij. In mijn hoofd schieten flarden van gesprekken voorbij van de voorgaande dagen.

‘Wil je het leven leiden of lijden?’ schrijf ik op in mijn aantekeningenboekje.

De afzondering op de berg maakt indruk op ons allemaal. ‘Alle puzzelstukjes vielen in elkaar’, vertelt Ron na afloop rondom het kampvuur, de talking stick in zijn handen. ‘Het leek net alsof mijn hersenactiviteit wegzakte en ik plotseling de ruimte had om andere dingen te zien. Niet dat ik meteen een oplossing heb voor de vraagstukken in mijn leven, maar ik zie wel veel scherper wat er speelt.’

Maar niet iedereen heeft dezelfde ervaring.

‘Ik heb een gevecht geleverd met mezelf’, zegt Harold. ‘Ik voelde zoveel weerstand, zoveel onrust. Ik wist niet goed waar ik moest gaan zitten, het was echt een worsteling... Ik heb overwogen om terug te gaan, maar ik heb me eroverheen gezet. Dat voelde als een overwinning op mezelf. Die onrust maakt mij duidelijk dat ik een nieuwe balans moet vinden.’

Z

ES WEKEN LATER ONTMOET HET GEZEL-

schap elkaar weer in een rustieke boerderij in Driebergen. Wildvreemden zijn in no time goede vrienden geworden. Iedereen omhelst elkaar. Iemand heeft een fotoboekje gemaakt van de reis. Er worden plannen ge-

maakt voor een reünie. De wijn smaakt goed en het diner overtreft onze geïmproviseerde rimboemaaltijden. Alleen het knisperende haardvuur doet denken aan de ruige Afrikaanse wildernis. De grote vraag van vandaag: welke stappen heeft iedereen gezet na afloop van de leiderschapstrail?

‘In Afrika besefte ik hoe verbonden we zijn met de natuur’, vertelt Martijn. ‘Dat heeft me aan het denken gezet over hoe we bij de bank met de natuur omgaan. Ik ben duurzaamheid veel serieuzer gaan nemen. Niet alleen omdat het moet, maar omdat het eigenlijk heel leuk is om daarmee aan de gang te gaan. Bovendien ben ik me er meer van bewust geworden dat het goed is voor de toekomst van de bank.’

Ron merkt dat hij sinds zijn terugkeer makkelijker moeilijke gesprekken aangaat. ‘Zowel thuis als in mijn werk heb ik meer oprechte aandacht voor mijn gesprekspartners en durf ik problemen eerlijker te benoemen. Daardoor ontstaan hele nieuwe gesprekken en opereer ik effectiever. Dat merk ik ook in mijn advieswerk. Laatst sprak ik een vader en zoon die samen een familiebedrijf runnen. Tijdens ons gesprek begonnen zij elkaar plotseling complimenten te geven: dat was de afgelopen tien jaar nog nooit gebeurd! Ik ben ervan overtuigd dat mijn houding daarbij een rol heeft gespeeld.’

Ook Harold merkt dat hij tegenwoordig eerlijker is naar anderen, maar vooral ook naar zichzelf. ‘De trail heeft zaken die al langer sluimerden in een stroomversnelling gebracht.

Daardoor heb ik nu een aantal grote beslissingen durven nemen. Zo heb ik besloten de accountancy vaarwel te zeggen. Ik ga ondernemen en word toezichthouder. De mist in mijn hoofd is opgetrokken.’

Natuurlijk leiderschap De Foundation for Natural Leadership (FNL) organiseert al zo’n tien jaar leiderschapsprogramma’s in de natuur in samenwerking met de ZuidAfrikaanse Wilderness Leadership School. In de wildernis leren deelnemers zichzelf op een dieper niveau kennen, waardoor zij zich tot betere leiders kunnen ontwikkelen, zo stelt de stichting op haar website. De FNL, die de reis van Maarten van der Schaaf heeft bekostigd, heeft ruim honderd trails georganiseerd. Voor 2016 heeft de stichting meer dan twintig leiderschapstrails gepland. | MEER WETEN: WWW.NATURALLEADERSHIP.EU

MAARTEN VAN DER SCHAAF schrijft in binnen- en buitenland verhalen over mensen die inspireren en bedrijven die ertoe doen. Hij publiceert geregeld in de Volkskrant, Management Team en One World. www.momentum-media.nl MAARTEN VAN DER SCHAAF

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 3 7

Column

Lisette Thooft Auteur. Haar nieuwste boek, Kom uit je hoofd, gaat over trauma’s en hoe je ze uit je lichaam kunt krijgen. www.lisettethooft.nl

Neem de tijd

FOTO: TESSA POSTHUMA DE BOER

IK WAS LAATST BIJ EEN ETENTJE MET VIER BHUTA-

nezen: de Staatssecretaris van Landbouw en drie van zijn medewerkers. Ik zat naast Kesang Tshomo, de coördinator van het National Organic Program.

Bhutan wil het eerste land op aarde worden, vertelde ze, waar alleen nog biologische landbouw wordt bedreven. Ze was optimistisch over het succes van het project. ‘Onze boeren zitten nog met hun handen in de aarde,’ zei ze. ‘Daardoor hebben ze zelf ontdekt dat kunstmest en pesticiden de bodem kapot maken.’

Ze vertelde ook over een machientje om maiskolven sneller te schillen, waarvan er duizenden gratis uitgedeeld waren aan de boeren. Na een paar oogstseizoenen bleven verreweg de meeste ongebruikt in de la liggen. Waarom? Men ging op onderzoek uit. ‘We verliezen er tijd mee,’ gaven de boeren als antwoord. ‘Vroeger schilden we de kolven met de hele familie samen, terwijl we verhalen vertelden.

Die tijd zijn we kwijt als we het machinaal doen.

Dan wordt het werk, ieder voor zich.’

Wij zouden denken: schil die maiskolven even snel met de machientjes, dat spaart tijd, en in die uitgespaarde tijd kun je dan wat meer ontspannen je verhalen vertellen als je dat zo graag wilt. Maar de praktijk wijst uit dat wij steeds meer schilmachientjes in ons leven krijgen, bij wijze van spreken: dingen die we ze zo snel mogelijk doen in de hoop

Kunnen we onszelf bevrijden door de tijd te leren zien als een geschenk?

daarmee tijd te sparen om te kunnen ontspannen, maar die ons intussen juist nog meer gespannen maken. Als we gewoon de tijd zouden nemen, konden we meteen beginnen met ontspannen.

Het is natuurlijk ingewikkeld. We zitten nou eenmaal vast aan onze agenda’s, deadlines en afspraken.

Of is dat juist de vraag? Hoe vast zitten we eigenlijk?

De Amerikaanse uitdrukking ‘doing time’ betekent ook vastzitten: tijd doorbrengen in de gevangenis. Kunnen we onszelf bevrijden door de tijd niet meer te zien als iets dat we verplicht moeten doen, maar als een gegeven – letterlijk: iets dat ons gegeven is, een geschenk?

Tijd helpt juist, als je het effect ervan op waarde weet te schatten. Een vrouw die lang in een boeddhistisch centrum had gewoond, vertelde me dat de keukenploeg daar altijd veel schrobwerk had aan de aangekoekte pannen. Zelf had ze geen probleem met de pannen. Mensen kwamen naar haar toe om haar geheim te leren: wat deed zij toch? Het was heel simpel: ze zette ze een tijdje in de week. Daarna kreeg ze het aangekoekte moeiteloos met een houten spatel weg.

Iets in de week zetten, iets langzaam laten rijpen, wachten op het juiste moment zonder te overhaasten, zonder jezelf, elkaar of je gewassen op te jagen – daarin schuilt een groot geheim.

‘In de stilte, in het wachten,’ zei de Indiase goeroe Osho, ‘blijft er iets groeien: je authentieke wezen.’ Want je authentieke wezen zit nooit vast. Het stroomt altijd mee met de tijd.

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 3 9

Omslagartikel

‘God laat zich niet in een vacuüm persen’ De Russische fysicus Yury Kronn over de subtiele energie die 96 procent van alles uitmaakt, maar onzichtbaar is. ‘Het is zóóó niet eenvoudig.’

DOOR JURRIAAN KAMP

4 0 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

FOTO’S: JARED CRUCE

YURY KRONN, THUIS IN MEDFORD, OVER ZIJN ONTDEKKING: ‘DIT IS NIET LOGISCH, ONMOGELIJK, ZEI IK TEGEN MEZELF. IK BEN WETENSCHAPPER.’

PHOTOGRAPH: TK TK

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 4 1

D

EZE NATUURKUNDIGE DROOMT NIET VAN EEN NIEUWE WET over de werking van het universum die naar hem zal worden vernoemd. En ook niet van die ene vergelijking die uiteindelijk het diepste mysterie van de mensheid zal ontrafelen. Hij denkt zelfs dat zo’n wet

of vergelijking niet eens bestaat. Toch zou zijn werk wel eens bepalender kunnen worden voor ons leven dan alles wat eraan vooraf ging.

Dit is het probleem: de grote ontdekkingen die de westerse wetenschap in de afgelopen vier eeuwen heeft gedaan – om te beginnen door René Descartes en Isaac Newton – hebben slechts betrekking op 4 procent van onze werkelijkheid. Jazeker, volgens de meest recente berekeningen komt slechts 4 procent van de massa-energie van het universum voor rekening van atomaire materie en elektromagnetische energie. Dat wil zeggen, door het spul dat we kunnen zien en/of meten.

En de resterende 96 procent? Dat wordt aangeduid met de vage term ‘donkere materie’. Het is datgene wat we niet begrijpen en niet kunnen verklaren. Maar is het realistisch om aan te nemen dat 96 procent geen enkele invloed zou hebben op ons leven?

Na veertig jaar lang onderzoek is Yury Kronn, inmiddels 80 jaar, ervan overtuigd dat alles wordt bepaald door de onbekende en nauwelijks begrepen energieën van die 96 procent van onze werkelijkheid. Zijn experimenten leveren overtuigend bewijs op, maar sluiten nergens aan bij het heersende paradigma van de reguliere natuurwetenschap.

Dus worden ze grotendeels genegeerd of belachelijk gemaakt. Toch zou de toekomst van de aarde en haar bewoners wel eens kunnen afhangen van wat hij heeft ontdekt.

Het verhaal begint in 1976, achter het IJzeren Gordijn in Moskou. Yury Kronn werkt als natuurkundige aan het Instituut voor Radiotechniek en Elektronica van de Academie van Wetenschappen en legt de laatste hand aan zijn proefschrift. Een collega vertelt hem over experimenten die elders in het instituut worden gedaan met twee vrouwen die beschikken over paranormale vermogens. Zij blijken in staat te zijn objecten met hun geest te verplaatsen en teksten te lezen die verborgen zijn achter metalen platen.

Kronn besluit de experimenten bij te wo-

4 2 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

nen. Het was een besluit dat zijn leven voorgoed zal veranderen. Met eigen ogen ziet hij dingen die voor een natuurkundige onbestaanbaar zijn. ‘Ik was geschokt’, blikt hij terug. ‘Die nacht kon ik niet slapen. Dit is niet logisch – onmogelijk, zei ik tegen mezelf.

Ik ben wetenschapper. Uiteindelijk moest ik onder ogen zien dat ik geconfronteerd werd met feiten.’

De beslissing dat hij vervolgens neemt, is een van de moedigste die een wetenschapper kan nemen. In plaats van deze ‘krankzinnige’ feiten, die onverenigbaar zijn met het wetenschappelijke paradigma, af te wijzen – zoals meestal gebeurt – besluit Kronn de zaak nader te onderzoeken. ‘Je kunt iets niet alleen maar ontkennen omdat je er geen verklaring voor hebt’, zegt hij.

Zijn onderzoek – in het Sovjet-tijdperk altijd weer moeizaam, omdat buitenlandse literatuur nauwelijks beschikbaar was – leidt hem naar een heel andere wereld: eeuwenoude geschriften uit China en India waarin chi en prana worden beschouwd als de ‘levenskracht’ van het universum, een kracht waarin fysische energie zoals we die in het Westen kennen, spirituele energie en bewustzijn met elkaar verenigd zijn. Kronn ontdekt dat de oude wijzen altijd al wisten dat de levenskracht de drijvende en ordenende kracht achter het hele universum is en dus van vitaal belang voor de mens, aangezien die kracht doorwerkt tot in elke cel van het lichaam.

Gefascineerd blijft hij lezen. Over chakra’s, meridianen en mantra’s. Hij lacht.

‘Het waren zaken waar ik geen idee van had’, zegt hij. ‘En ik dacht: als deze onmeetbare kracht bestaat, zouden we hem dan met behulp van moderne technologie kunnen aanwenden en daarmee een brug slaan tussen die eeuwenoude kennis en onze huidige visie op de wereld waarin we leven?’

Zijn verkenning van deze nieuwe wereld zorgt ervoor dat Kronn steeds meer van de Sovjet-Unie vervreemdt. Begin jaren tachtig organiseert hij samen met tien andere Russische wetenschappers de ‘Trust Group’beweging om vertrouwen te kweken tussen de Sovjet-Unie en het Westen en de vrede te bevorderen. Hij wordt voorzitter van de ontwapeningscommissie van het eerste Internationale Symposium voor Humanitaire Vraagstukken dat in 1987 in Moskou plaatsvond. Hoewel Michail Gorbatsjov toen al zijn perestroika had ingevoerd, worden Kronns activiteiten met achterdocht gevolgd en in 1988 krijgt hij te horen dat hij is ‘uitgenodigd’ om naar de Verenigde Staten te vertrekken.

Kronn is blij om de Sovjet-Unie te verlaten. Sinds een jaar of twaalf leeft en werkt hij nu in Medford, Oregon, in het noordoosten van de VS, waar hij zijn onderzoeksprogramma voortzet en steeds meer bewijs vindt voor het feit dat subtiele energie – de term die steeds vaker opduikt als aanduiding voor de 96 procent van onze werkelijkheid – ‘de software van het leven’ bevat, zoals Kronn het omschrijft. ‘We kunnen die subtiele energie niet zien. We kunnen haar niet meten. Maar we weten dat zij bestaat, omdat we de effecten ervan op levenloze materie en levende wezens kunnen waarnemen. Zij beïnvloedt onafgebroken alles wat er is’, vertelt Kronn.

Toch blijft de heersende opvatting van de reguliere natuurwetenschap dat de zogeheten donkere energie geen enkele invloed op ons heeft. Er is immers geen interactie met elektrisch geladen deeltjes (elektronen, ionen) of met elektromagnetische velden. Er vindt alleen wisselwerking plaats met enkele vreemde subatomaire deeltjes die ook geen invloed op ons hebben, zo verwoordt Kronn de gangbare opvatting.

Toen de vooraanstaande astrofysicus Meg Urry van Yale in 2007 de ontdekking van donkere materie ‘de belangrijkste wetenschappelijke doorbraak van de afgelopen vijftig jaar’ noemde, werd ze door collega’s fel aangevallen. Kronn: ‘De reguliere wetenschap weigert ernaar te kijken en bestempelt iedereen die dat wél doet als pseudowetenschapper. Dat is een enorme vergissing.’

Kronn legt het bestaan en de invloed van subtiele energie uit aan de hand van een metafoor. Als je een vis vraagt wat de basisvoorwaarde voor zijn bestaan is, zal hij zeggen: ‘water’. In werkelijkheid is het echter de zuurstof die in het water is opgelost – zuurstof die hij niet kan zien of proeven – die hem in staat stelt te leven. Net zo, betoogt Kronn, is het de subtiele energie – en niet datgene wat we kunnen meten in die minuscule 4 procent van onze werkelijkheid – die de sleutel vormt tot ons bestaan.

D

E MEEST RAADSELACHTIGE

eigenschap van subtiele energie is de interactie ervan met het bewustzijn. De menselijke geest is in staat subtiele energie te sturen en te instrueren om te doen wat zij wil. Dat vermogen stelde de vrouwen uit het eerder genoemde experiment in staat voorwerpen te verplaatsen. Het is mogelijk zulke verschijnselen te observeren, maar ze lenen zich nauwelijks voor wetenschappelijke experimenten. Proeven in China hebben echter overtuigend aangetoond dat subtiele energie invloed heeft op materie.

In de jaren tachtig voerde een team van Chinese natuurkundigen een reeks experimenten uit met Yan Xin, een chigongmeeester en medicus die zijn opleiding in de traditionele Chinese geneeskunde had afgerond. In zijn praktijk als arts hield Yan zich vooral bezig met chi-energie. Door die toe te dienen aan zijn patiënten behaalde hij opmerkelijke resultaten. Om zijn bijzondere vermogens te testen, ontwikkelden de wetenschappers een experiment. Ze vroegen Yan om zijn chi-energie te richten op een radioactieve stof, americium-241, die een halveringstijd heeft van 458 jaar en tijdens het verval alfadeeltjes uitstoot. De halveringstijd is de periode waarin de helft van de atomen in het monster vervalt. Volgens de wetenschap vindt radioactief verval plaats met een constante snelheid die wordt bepaald door een van de vier fundamentele natuurkrachten, de zwakke kracht.

Maar in ruim vijftig afzonderlijke experimenten die werden uitgevoerd aan het Instituut voor Hoge-Energie Fysica van de Chinese Academie voor Wetenschappen in Beijing, demonstreerde Yan dat hij in staat was radioactief verval op verzoek te kunnen versnellen of vertragen. Vanaf verschillende afstanden diende hij chi toe aan het radioactieve materiaal – vanuit een naastgelegen kamer, op drie meter afstand, op dertig meter afstand en zelfs vanaf duizend kilometer ver.

Afstand bleek geen enkele rol te spelen. Hij slaagde erin de vervalsnelheid gemiddeld 9,5 procent te laten toenemen en tot wel 11 procent te doen afnemen.

Kronn vervolgt: ‘Noch elektrische noch magnetische velden, hoe sterk ze ook zijn, hebben enige invloed op de vervalsnelheid van radioactieve elementen.’ Toch beinvloedde de chi van Yan het gedrag van materie. ‘De enige logische conclusie is dat chi interacteert met de deeltjes waaruit protonen, quarks of nog kleinere deeltjes, subquarks, bestaan’, stelt Kronn. ‘Dat betekent dat chi of subtiele energie behoort tot en werkzaam is in de subatomaire wereld. Het betekent ook dat subtiele energie een vijfde fundamentele kracht is, naast de vier die de wetenschap nu kent – de elektromagnetische kracht, de zwaartekracht, de sterke en de zwakke kracht.’

Een artikel over de opmerkelijke resultaten van de experimenten met Yan Xin verscheen in 2002 in het Journal of Scientific Exploration. Kronn: ‘Helaas werd dit uitstekende onderzoek, dat bij nadere beschouwing volstrekt nieuwe wetenschappelijke perspectieven had kunnen openen, door de reguliere wetenschap totaal genegeerd.’

Als atomen inderdaad worden beïnvloed door subtiele energie, mag je verwachten dat die ook invloed heeft op levende wezens.

Het onderzoek daarnaar werd uitgevoerd door wijlen Joie Jones, destijds professor aan de Universiteit van Californië in Irvine.

Vanaf het midden van de jaren negentig hield Jones zich lange tijd bezig met onderzoek naar de effecten van de ‘pranische geneeskunde’, waarbij genezers gebruik maken van technieken die duizenden jaren geleden in China en India werden ontwikkeld.

In zijn lab stelde Jones celculturen in petrischaaltjes bloot aan gammastraling, waarvan bekend is dat ze het DNA ernstig beschadigt.

Het normale overlevingspercentage van cellen onder de toegediende dosis gammastra-

‘Hoe kan je nu een algemeen geldige vergelijking vinden voor bepaalde verschijnselen die interacteren met het individuele bewustzijn?’

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 4 3

‘De reguliere wetenschap weigert naar subtiele energie te kijken. Dat is een enorme vergissing.’

ling is 50 procent. Maar nadat een specifiek ontworpen patroon van subtiele energie aan de cultuur was toegediend, bleek tot wel 92 procent van de cellen in staat de stralingsdosis te overleven.

‘Als subtiele energie in staat is om cellen zich te laten herstellen nadat ze zo zijn beschadigd’, legt Kronn uit, ‘kan je begrijpen waarom de traditionele oosterse geneeskunde deze energie de “levenskracht” noemt.’

Het onderzoek van Jones geeft steun aan de geloofwaardigheid van de positieve ervaringen die veel mensen hebben met ‘onverklaarbare’ genezing door energetische methoden als reiki. Het kan ook verklaren waarom, zoals uit experimenten blijkt, gebed de genezing kan bevorderen, waarom de energie op acupunctuurpunten meetbaar verschilt van die van het omringende huidoppervlak en waarom homeopathie effectief is. Al deze geneeswijzen zijn immers gebaseerd op krachten die de moderne wetenschap niet kan zien of meten.

Maar, zegt Kronn, ‘we kunnen wel degelijk de effecten ervan observeren en er zijn heel wat mensen die aura’s kunnen zien en energie kunnen voelen. Deze genezers weten hoe ze subtiele energie kunnen toepassen. Bovendien kan je als mens leren die gevoeligheid te ontwikkelen.’

W

E ZITTEN IN HET LAB VAN

Kronn, dat zich bevindt in een afgelegen gebied buiten Medford. Het wordt omringd door prachtige bergen en vredige bossen. In het onderzoeksteam van Kronn zitten twee Russische collega’s, Galina Kalyuzhny en Igor Nazariv.

Het drietal kent elkaar al decennia lang. In de hal naast het lab zijn Nazarov en Kronn aan het tafeltennissen – een spel dat de oudere Kronn meestal wint, een teken van de creatieve en veelzijdige energie die hij ook bij zijn onderzoek aan de dag legt, ondanks zijn hoge leeftijd.

Kronn noemt zichzelf graag ‘een wetenschapper van het nieuwe paradigma’. Het is een paradigma waarin de werelden van spiritualiteit en wetenschap elkaar ontmoeten.

Baanbrekende wetenschappers als Fritjof Capra, auteur van De tao van fysica, hebben over deze ontwikkeling invloedrijke boeken geschreven. Er zijn congressen georganiseerd over het samenkomen van deze twee werelden. Maar hier in de bossen van Oregon wordt echt een brug geslagen tussen ‘new age’ en de nieuwe wetenschap.

In de afgelopen twintig jaar heeft Kronn 4 4 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

verschillende getalenteerde energetische genezers bij zijn wetenschappelijke werk betrokken. Dat stelde hem in staat om technologie te ontwikkelen die voor de rationele geest ondoorgrondelijk is. Neem bijvoorbeeld de volgende reeks gebeurtenissen: Kronn gaat met zijn ‘recorder’ naar een waterval en maakt een opname. Van microfoon of camera is geen sprake; wat hij vastlegt zijn geen geluiden of beelden – de 4 procent die we allemaal kunnen zien en horen – maar de 96 procent die we niet zien.

Vervolgens brengt hij die opname over op een flesje met water, dat eruit ziet als of het bestemd is voor een homeopathisch middel.

We betreden nu een vreemde, vage wereld. Hoe weten we dat Kronn in staat was de waterval op te nemen? Wat nam hij dan op? En waarom zouden we geloven dat de ‘waterval’ zich nu in het flesje bevindt?

Op dat moment komt een van Kronns naaste medewerkers in beeld: de in Boston gevestigde intuïtieve genezer en wetenschapper Laura Graye. Kronn laat haar twintig flesjes met water zien. Een ervan bevat de waterval. In een ander bevindt zich een symfonieorkest. Nog een ander bevat de opname van een gebed of een energie die pijn kan bestrijden. De flesjes zijn genummerd van 1 tot 20. Graye neemt een willekeurig gekozen flesje in haar hand. Ze heeft geen idee welke verschijnselen of patronen Kronn heeft opgenomen. Ze sluit haar ogen, haalt diep adem en zegt: ‘Ik voel water dat op rotsen terecht komt. Het is zwaar en valt omlaag. Het is een waterval.’

Geluk? Nou, Graye zat er bij dit experiment met twintig flesjes slechts één keer naast. Kronn en Graye, die al jarenlang intensief samenwerken, kunnen talrijke soortgelijke anekdotes vertellen.

En Graye is niet de enige met intuïtie waar Kronn succesvol mee samenwerkt. De moderne wetenschap heeft geen referentiepunten voor dit soort experimenten. Maar Chinese en Indiase genezers waren zich al duizenden jaren geleden bewust van het belang van deze energie voor de gezondheid van de mens. Dat was de reden dat ze geneeswijzen als acupunctuur en energetische technieken als tai chi ontwikkelden om zowel de mens als zijn omgeving te kunnen genezen. En dat is ook precies de missie van Yury Kronn.

‘Er doemt in allerlei takken van de wetenschap en van de geneeskunde een nieuw paradigma op, en de uitkomsten van heel verschillende onderzoeken en experimenten

MET ZIJN COLLEGA’S GALINA KALYUZHNY EN IGOR NAZAROV ZIET KRONN ZICHZELF ALS ‘WETENSCHAPPERS VAN HET NIEUWE PARADIGMA’, WAARIN SPIRITUALITEIT EN WETENSCHAP ELKAAR ONTMOETEN.

wijzen erop dat er onmeetbare energieën bestaan die we alleen kunnen waarnemen via hun invloed op de materie, ook de materie waaruit wij zelf bestaan’, zegt Kronn. Hij heeft al honderden energieën en patronen vastgelegd en opgewekt waarmee allerlei aandoeningen en ziekten kunnen worden genezen. Hij wil daarmee aantonen dat er wel degelijk sprake is van genezing.

Terug naar het lab van Joie Jones in Irvina, waar de experimenten met gammastraling werden uitgevoerd. Daarbij kwam de volgende vraag op: kunnen geneeskrachtige patronen die Kronn bij genezers vastlegt, even effectief zijn als de genezers zelf? Het antwoord luidt: ja. Maar Jones en Kronn stuitten daarbij op een vreemd verschijnsel: de resultaten waren in diverse laboratoria reproduceerbaar, maar in sommige laboratoria lukt het nooit.

‘We hadden geen idee,’ herinnert Kronn zich. ‘Alles was exact hetzelfde, behalve de uitkomst. In deze laboratoria bleek het niet mogelijk de celculturen te beschermen tegen de gammastraling.’ Wat was er dan anders? Op een bepaald moment ontdekten ze dat die laboratoria ook waren gebruikt voor proeven met dode dieren. Zou het mogelijk zijn dat ze waren ‘vervuild’ met de negatieve energie van de dood?

Kronn ontwikkelde daarom een specifiek

energiepatroon om de laboratoria te ‘reinigen’. Nadat het patroon was toegediend, leverden de experimenten ook daar dezelfde resultaten op. De proeven werden herhaald en gedocumenteerd; Kronn hecht nog altijd aan de strenge wetenschappelijke normen waarmee hij werd opgeleid, ondanks het feit dat hij werkzaam is op een terrein dat door de wetenschap niet wordt erkend.

De energiepatronen die Kronn vastlegt en opwekt zijn gebaseerd op reële verschijnselen – van watervallen tot atomen.

Die verschijnselen zelf zijn echter niet meer terug te vinden in de wateroplossing die hij vervolgens aanmaakt. Alle flesjes, elk met hun eigen unieke ‘energiepatroon’, hebben in chemisch opzicht exact dezelfde inhoud: water. Daarom heeft Kronn het over ‘fantoomatomen’. Hoewel ze er niet zijn, is hun invloed aanwezig.

Dat biedt een belangrijk voordeel. Een middel als lithium wordt in de moderne geneeskunde toegepast als een krachtig antidepressivum. Lithium heeft echter een significant negatieve werking op de lever. Door in plaats van lithium fantoomatomen te gebruiken, kunnen ongewenste bijwerkingen worden voorkomen.

Het is zelfs mogelijk om de ‘intentie’ van de menselijke geest met technische middelen vast te leggen en te reproduceren, een

methode die doet denken aan de bekende foto’s van watermoleculen die waren bevroren onder invloed van verschillende soorten muziek of gedachten, gemaakt door de Japanse onderzoeker Masaru Emoto. Zijn fameus geworden foto’s tonen verschillende patronen die zich vormden in hetzelfde water.

Hetzelfde zien we bij de experimenten van Kronn: verschillende patronen geven verschillende resultaten. In 2009 deed hij een proef met biologisch geteeld tarwegras.

De helft van de zaailingen kreeg water met een specifiek patroon, gebaseerd op de energie van compost en bodemverbeteraar. Het daarmee behandelde tarwegras bleek vervolgens 10 procent sneller te groeien en leverde bovendien 60 procent meer sap dan de onbehandelde controlegroep. Het sap van het behandelde tarwegras smaakte tevens zoeter, hoewel het minder suiker bleek te bevatten.

Kronn legt uit: ‘Chemisch is er geen verschil tussen de patronen, maar de cellen in de behandelde monsters ontwikkelen zich anders dan die in de niet behandelde.’

Voor een ander experiment ontwikkelde Kronn een stressreducerend patroon dat door professor Simons Svirkis aan de Universiteit van Riga in Letland werd getest op muizen. De helft van de muizen kreeg de stressreducerende oplossing toegediend, de controlegroep niet. Beide groepen werden LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 4 5

‘Een pil heeft slechts invloed op 4 procent; de echte genezing vindt plaats in de 96 procent.’ — LAURA GRAYE

4 6 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

vervolgens onderworpen aan een standaardtest: vijf minuten zwemmen in een bak met hoge wanden. Daarna ondergingen de muizen een zogeheten open-veldtest waarbij hun beweeglijkheid werd gemeten. De muizen die het stressreducerende patroon hadden toegediend gekregen, scoorden opvallend hoger dan de controlegroep – het verschil in beweeglijkheid bedroeg zelfs meer dan 500 procent. Volgens Kronn toont dit aan dat het stressreducerende middel ‘de adaptieve respons op stress normaliseert en de invloed van angst vermindert’.

Hetzelfde stressreducerende middel werd ook getest op mensen. Dat gebeurde bij het BioEnergiMed Metabolic Institute in Schiylkill Haven, Pennsylvanië, door Jeffrey Marrongelle. Hij onderzocht de variabiliteit van de hartslag en ontdekte dat het middel – in de woorden van Kronn – ‘het sympathische zenuwstelsel kalmeert en het sympathische en het parasympathische zenuwstelsel met elkaar in evenwicht brengt’.

Kronns oplossing voor de negatieve effecten van gsm-straling vormt een ander interessant voorbeeld. De explosieve groei van het gebruik van mobiele telefoons en wifi heeft ervoor gezorgd dat wij steeds meer worden blootgesteld aan elektromagnetische velden. Onderzoek daarnaar bevindt zich nog in het beginstadium. Tot dusver zijn de meeste experimenten gericht op de specific absorbtion rate (SAR), die aangeeft hoeveel warmte er vrijkomt onder invloed van de mobiele telefoon. Daarbij wordt echter voorbijgegaan aan het feit dat het brein een verfijnde biologische computer is met een delicaat neuraal netwerk dat kan worden aangetast door gsm-straling. Elektromagnetische velden (EMF’s) kunnen de elektrische activiteit van onze hersenen verstoren.

De enige manier om je volledig te beschermen tegen elektromagnetische energie is door jezelf op te sluiten in een metalen doos die geaard is in de bodem. Maar dat is een weinig praktische oplossing. Dus vroeg Kronn zich af of het mogelijk is het brein zo te stimuleren dat het met behulp van subtiele energie weerstand biedt aan de effecten van elektromagnetische straling. Na langdurig onderzoek en tests ontwikkelde het team van Kronn uiteindelijk een patroon dat werd ingebracht in een stukje plastic dat aan een mobiele telefoon kan worden bevestigd.

Kronn vroeg vervolgens aan Jeffrey Fannin, oprichter van het Center for Cognitive Enhancement in Glendale, Arizona, om de

impact van een normale mobiele telefoon op de hersenactiviteit te meten en die te vergelijken met die van een exemplaar waarop een stuk plastic met het subtiele energiepatroon was bevestigd. Uit het onderzoek van Fannin bleek dat een drie minuten durend gesprek met een normale telefoon op twee tot vijf centimeter afstand van het hoofd meer dan driemaal zoveel impact heeft op de hersenen dan de standaardafwijking. Toen Fannin een toestel testte waarop het plastic met het subtiele energiepatroon was bevestigd, bleef de hersenactiviteit gedurende het drie minuten durende gesprek onveranderd.

Kronn benadrukt dat dit slechts een kleinschalig experiment was en dat er nog veel onderzoek moet worden gedaan. ‘Ik ben er sterk van overtuigd dat deze eerste uitkomsten over de toepassing van subtiele energie bij het bestrijden van de schadelijke effecten van energetische vervuiling op elektrische hersenactiviteit, hoopgevend zijn wat betreft de mogelijkheid technieken te ontwikkelen die ons in de toekomst zullen beschermen.’

Het is mogelijk om voor specifieke aandoeningen ook specifieke genezingspatronen te creëren. Kronn herinnert zich hoe een van de deelnemende genezers een keer last had van pijnlijk gezwollen en ontstoken tandvlees. Hij ging aan het werk om een middel te maken. Na enkele uren experimenteren zei de genezer: ‘Dit is precies goed. Laat me even bij deze energie zitten.’ Tien minuten later was haar tandvlees geheeld.

‘Sommige patronen hebben een behoorlijk breed spectrum en zijn bij veel mensen werkzaam. We richten onze aandacht vooral op dat soort patronen’, aldus Kronn. ‘Maar in de energetische geneeskunde is het niet zo dat elk middel voor iedereen even effectief is. Andere patronen zijn soms heel specifiek en blijken maar bij één persoon werkzaam.’

Een ander probleem van het subtiele energieveld is het feit dat de mens deel uitmaakt van het proces. ‘Als je een waterval opneemt terwijl je nadenkt over de ruzie die je had met je vrouw’, vertelt hij, ‘neem je misschien die ruzie op, net zoals de werking van het genezend patroon in het lab van Jones werd ondermijnd door de energie van dode dieren. Je eigen energie verstoort dan de energiepatronen die je wilt vastleggen.

Als je bij een proef denkt dat het niet zal lukken hem te herhalen, zal het zeker niet lukken. Als een van mijn medewerkers een slechte dag heeft en niet “in tune” is, kunnen we energiepatronen niet nauwkeurig testen.

We hebben nog een hoop te leren voordat deze technologie geperfectioneerd is... Het is zóóó niet eenvoudig.’

Deze hoge mate van individualiteit verklaart ook waarom Kronn er van overtuigd is dat er geen wet of vergelijking bestaat die het veld van subtiele energie volledig beschrijft. ‘Hoe kan je een algemeen geldige vergelijking vinden voor verschijnselen die interacteren met het individuele bewustzijn?

We weten waar al die beroemde vergelijkingen uit de natuurkunde vandaan komen: uit experimenten die worden uitgevoerd in een vacuüm waarbij de invloed van alle andere energieën is uitgesloten. God laat zich niet in een vacuüm persen.’

T

OCH ZIJN ER ONEINDIG VEEL

mogelijkheden in een wereld die op zoveel niveaus schreeuwt om genezing. Letterlijk oneindig veel. Apparaten die werken op basis van vrije energie, zoals die met regelmaat op de markt verschijnen, zijn volgens Kronn in staat om het veld van subtiele energie te betreden. Kronn gelooft ook dat de raadselachtige wonderen van de oudheid – de piramiden, Stonehenge – alleen kunnen worden verklaard uit het feit dat men destijds wist hoe het subtiele energieveld kon worden toegepast. Daardoor waren ze in staat om in harmonie samen te werken met de fundamentele natuurkrachten, een vermogen dat de moderne mens verloren heeft.

‘Het is noodzakelijk om deze energie te begrijpen en toe te passen’, zegt Kronn.

‘Het is de levenskracht. We zijn bezig op een ongekende schaal elektromagnetische, chemische en andere vervuiling te creëren die zeer schadelijk is voor deze kracht, voor de

onderliggende structuur van het leven zelf.

Willen we overleven, dan zullen we moeten gaan beseffen dat deze kracht bestaat.’

Maar de wereld van de subtiele energie is complex. ‘Je kunt ook negatieve intenties vastleggen en reproduceren die schadelijk zijn voor anderen. De enige ingebouwde beveiliging is dat ook de maker van die schadelijke energieën er zelf door getroffen zal worden’, aldus Kronn. Maar dat biedt in deze tijd van zelfmoordterroristen weinig soelaas. Niettemin is Kronn optimistisch. Hij beschouwt de ontdekking van de werking van subtiele energie als iets dat gepaard gaat met toenemend bewustzijn. Volgens hem is een hoger niveau van bewustzijn noodzakelijk om subtiele energie te kunnen begrijpen.

En dat hogere niveau van bewustzijn zal ook als bescherming fungeren, aangezien het van invloed is op alles wat leeft.

De gezondheidsindustrie, die overal ter wereld gebukt gaat onder slinkende overheidsbudgetten, komt als eerste in beeld als het gaat om de acceptatie van een energetische geneeskunde die gebaseerd is op inzicht in subtiele energieën. Kronn betoogt: ‘Hoe kan je een echt goede gezondheidszorg opzetten als je niet weet dat er een energie bestaat die minstens even bepalend is voor onze gezondheid als de chemische middelen die we slikken? Een pil heeft slechts invloed op 4 procent; de echte genezing vindt plaats in de 96 procent.’

Of, om met Kronns medewerkster Laura Graye te spreken: ‘Bij elke beslissing die we nemen over ziekte en gezondheid missen we 96 procent van de informatie’.

Tegenover Kronns kantoor in Medford staat een groot revalidatiecentrum voor

Amerikaanse oorlogsveteranen. Mensen komen er om behandeld te worden voor stress en trauma – aandoeningen die notoir lastig te genezen zijn. Kronn is er klaar voor om de straat over te steken en aan te kloppen om de resultaten van zijn meest recente experimenten met gestreste muizen te delen. Hij weet zeker dat veel van de veteranen baat zouden hebben bij zijn ontdekkingen, die bovendien even goedkoop als effectief zijn. Maar hoe nabij ook, aan de overkant van de straat bevindt zich een andere wereld, een die nog niet klaar is om nieuwe vormen van hulp aan mensen te verwelkomen, ook al is daar geen enkel risico aan verbonden.

Kronn haalt af en toe zijn schouders op als hij praat over de kansen die de wetenschap laat liggen door zaken niet te onderzoeken. Hij heeft geen zin om te wachten tot de wetenschap in staat is te bewijzen hoe subtiele energie werkt. ‘We kunnen niet verklaren wat er in het veld van subtiele energie gebeurt, maar voor de feiten die we tijdens experimenten vaststellen, kunnen we wel degelijk wetenschappelijk bewijs leveren’, zegt hij.

‘We kunnen energetische formules vastleggen en reproduceren die daarna voor eeuwig toepasbaar zijn’, vervolgt hij. ‘We kunnen de beste genezers opnemen, zodat hun energie beschikbaar is voor miljoenen mensen, nu en in de toekomst. De oude Chinezen waren niet in staat hun chigongmeesters op te nemen om hun kracht wereldwijd te verspreiden. Nu worden we daarbij geholpen door moderne technologie. En de reguliere wetenschap ontkent dat. De wetenschap is zo arrogant. De sjamanen uit de oudheid wisten zoveel meer.’

Subtiele energie: De sleutel tot nieuwe geneeswijzen

ONLINE EVENT

Met Yury Kronn Het menselijk lichaam is een complex systeem van trillingen. Elke ziekte is in laatste instantie een verstoring van die trillingen. Dat is de reden dat energetische geneeskunde de sleutel is tot een gezondere toekomst voor de mens en de samenleving. En energetische geneeskunde vereist een helder begrip van subtiele energie en de vele raadselachtige aspecten ervan. In dit webinar vertelt Yury Kronn er alles over en heeft u de gelegenheid om hem te ondervragen.

Meer weten: Kijk op www.theoptimist.nl

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 4 7

Fotoverhaal

Ssssst...

In Nederland is zo’n 650.000 hectare aangewezen als stiltegebied. Hier is de geluidsbelasting lager dan 40 decibel en kun je ongestoord genieten van de geluiden van de natuur. Fotograaf Loek van Vliet heeft veel van deze gebieden in Nederland en België te voet doorkruist, op zoek naar zichtbare sporen van de ‘wildernis’: plekken die weer zijn overgenomen door de natuur. Juist in de ogenschijnlijke afwezigheid van de mens is het moment te vinden waarop je stilte kan ervaren. Dat moment legt hij vast in zijn foto’s. Volgens Van Vliet gaat het er bij stilteplaatsen om dat we ze respecteren en met rust laten. ‘Niet omdat we weten wat er gebeurt,’ zegt hij, ‘maar juist omdat we dat niet weten. Zo fungeren de stiltegebieden als moderne heilige gronden.’ | ELS KWAKS Stichting Sem Presser en het Mondriaan Fonds hebben deze foto’s, verzameld in de publicatie Sacred grounds/Heilige gronden, financieel mogelijk gemaakt. | MEER INFORMATIE: WWW.LOEKVANVLIET.NL

FOTOGRAFIE: LOEK VAN VLIET

4 8 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

EIERLANDSE DUINEN, NOORD-HOLLAND LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 4 9

GERHAGEN, LIMBURG, BELGIË 5 0 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

MEIJENDEL, ZUID-HOLLAND LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 5 1

OOSTERSCHELDE, ZEELAND 5 2 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

DWINGELDERVELD, DRENTHE LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 5 3

KEMPEN-BROEK, LIMBURG, BELGIË 5 4 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

BOSWACHTERIJ LEERSUM, UTRECHT LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 5 5

VERDRONKEN LAND VAN SAEFTINGHE, ZEELAND 5 6 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

BOSWACHTERIJ LEERSUM, UTRECHT LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 5 7

CENTER for a NEW MAINSTREAM en

presenteren...

MESSAGE IN A BODY Een online panel met Rüdiger Dahlke en anderen.

Praat mee op: ZATERDAG 14 MEI 20.00 - 22.00 UUR MELD U AAN VIA WWW.NEWMAINSTREAM.CENTER/DAHLKEPANEL De Duitse arts Rüdiger Dahlke is beroemd geworden door zijn genezende werk waarin hij achterhaalt wat onze fysieke symptomen ons proberen te vertellen over wat er speelt in onze psyches. De kunst is om te luisteren, zodat we persoonlijk kunnen groeien. Hij schreef meerdere boeken hierover, waaronder De zin van ziek zijn.

Gratis online event

Column

Harry Starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

De leiderschapscultus

FOTO: RAYMOND DE VRIES

VAN ENIGE AFSTAND WORDT DE WERELD WONDER-

lijker. Daarom is het goed om als een schilder even weg te lopen van het canvas en stil te staan bij wat zich aftekent. De laatste jaren valt het me het steeds vaker op bij management development-trajecten waar de top van de organisatie doorheen gaat. (De Raad van Bestuur is doorgaans vrijgesteld; de leden kunnen immers alles al.) De bestuursvoorzitter zegt bereid te zijn zich in dit kader te laten interviewen door een gereputeerde journalist over zijn leiderschapsstijl. Het is zijn eigen voorstel. Zo’n interview zou volgens de voorzitter boeiend en zeker leerzaam zijn. Niemand in de hofhouding mompelt ook maar een woord over de ijdelheid die in het voorstel besloten zou kunnen liggen.

Het voorstel wordt altijd omarmd. Een enkeling gaat zover de voorzitter te prijzen: ‘Gedurfd en kwetsbaar, Hans. Dit is wat de mensen nodig hebben.’ De voorzitter wijst, voor hij voortijdig de vergadering verlaat, op zijn ‘onmogelijke’ agenda, ‘maar dat probleem moest opgelost kunnen worden’. Hij knikt vol vertrouwen in onze richting en verdwijnt met doelgerichte pas.

Als dan het uur U nadert, neemt de PA contact op.

‘Hans’ ontvangt graag de vragen tevoren zodat hij zich kan voorbereiden. O ja, hij wil géén vragen over zijn beloning en zijn bonus. En ook over de reorganisatie bij divisie X kan hij niets zeggen, want dat moet eerst nog langs de OR. Hij neemt zich trouwens voor het belang van authenticiteit te onderstrepen. Kunt u aangeven wanneer hij de vragen kan verwachten? Hij wil ze graag voor het weekend hebben. Hij waardeert het trouwens erg dat u het wilt doen!

Als ik van een afstandje kijk, vraag ik me af of er een leiderschapscultus aan het ontstaan is. Op alle conferenties gaat het over leiderschap. Vrijwel alle

‘U bent allemaal een leider! Iedereen is uitzonderlijk en bijzonder!’

managementopleidingen zijn er op gericht. Ooit was het een heuse doorbraak: van het functionele managementdenken naar een hoogstpersoonlijk leiderschapsperspectief. Het was de bevrijding uit de anonimiteit van de functionarissen die hun taak verborgen verrichten naar levensechte personen die openlijk hun verantwoordelijkheid nemen. Leiderschap was in zekere zin een coming out.

Maar zoals vaker lijkt de oplossing het nieuwe probleem geworden. We draaien door. Iedereen is uniek.

We beklemtonen het ideaal als alomvattend. Een geneesmiddel voor alle kwalen: leiderschap! De managementcursussen stromen leeg en de leiderschapscursussen stromen vol. Een Monty Python-achtige scene doemt op: ‘U bent allemaal een leider! Iedereen is uitzonderlijk en bijzonder!’

Helemaal onjuist is dat natuurlijk niet. Maar dat we elkaar op een dwaalspoor zetten, komt niet in ons op, zolang de bevrijdende werking ervan nog voelbaar is.

Waar heeft deze ontwikkeling ons gebracht? Het nam de anonimiteit weg die vaak een onbereikbare schuilplaats werd, waar niemand verantwoordelijkheid nam. Het heeft óók uitgelokt tot onvergelijkbaarheid.

Met de curieuze beloningsverhoudingen als één van de perversies die niemand kan verklaren.

Ondertussen zien we aarzelend het belang van goed volgerschap opkomen. De bereidheid je te voegen in het geheel. Bescheidenheid als kernwaarde. En ja, natuurlijk heeft ook bescheidenheid haar keerzijde. Zoals wel vaker is vastgesteld: bescheidenheid komt voort uit het verlangen om twee keer geprezen te worden.

Deel van het geheel zijn. Volgen. Je voegen. Daar zijn geen cursussen voor. In zo’n cursus zou de bestuursvoorzitter in de klas gaan zitten en maakt hij zichtbaar aantekeningen van wat hij opsteekt van anderen die vaak jonger zijn dan hij. In de pauze staat hij tussen de anderen en luistert en spreekt hij even vaak als de anderen. Er wordt af en toe gelachen en vaker nog geglimlacht. Soms snapt hij iets niet. Een enkele keer legt hij iets uit, licht hij iets toe.

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 5 9

Achtergrond

Dus u heeft een

de wereld te ILLUSTRATIE: DROIDWORKER/SHUTTERSTOCK

Hoe groene startups de regels van het spel naar hun hand zetten.

6 0 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

idee om

veranderen…

E

EN

NIEUWE

GENERATIE

ondernemers dient zich aan.

Ze zijn opgegroeid in het besef dat de opwarming van de aarde rampzalige gevolgen kan hebben.

Bescherming van de natuur is voor hen heel logisch en normaal. Hergebruik is een kwestie van gezond verstand en elektrische auto’s zijn niet langer iets uit een sciencefictionfilm. Intussen hebben ze genoeg gekregen van politiek. Een overmaat aan bedrijfslobbyisten staat volgens

hen vooruitgang in de weg en NGO’s krijgen het verwijt dat ze aan de leiband van de elite lopen en niet van onderaf te werk gaan. Geen wonder dat zoveel changemakers een eigen bedrijf opzetten om iets te doen aan klimaatverandering.

Om deze groene startups een duwtje in de rug te geven, werd in 2007 de Postcode Lottery Green Challenge opgericht. Het is de grootste jaarlijkse competitie voor groene ondernemingsplannen ter wereld, geïnspireerd door de oproep van voormalig

president Bill Clinton om al die toegewijde ondernemers met briljante plannen op te sporen. De winnaar ontvangt €500.000 – en nummer twee krijgt €200.000 – om zijn of haar product of dienst op de markt te kunnen brengen.

Naar aanleiding van de tiende editie, die dit jaar plaatsvindt (en ja, u heeft nog tijd om uw ondernemingsplan in te dienen; blader even verder), portretteert The Optimist op de volgende pagina’s drie recente winnaars.

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 6 1

BIO FUEL

T

De zwarte motor

Koffie

ARTHUR KAY is niet vies van ons stadse afval. Sterker nog, hij ziet er waarde in en verdient er ook aan. Van koffiedik weet hij schone biobrandstof te maken.

6 2 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

WEE FEITEN OVER HET LEVEN IN

de 21ste eeuw. Een: grote kantoorgebouwen worden nog altijd verwarmd door hout te verstoken. Twee: wereldwijd worden dagelijks bijna anderhalf miljard kopjes koffie gedronken.

Het zijn statistieken die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken hebben, maar Arthur Kay, een 25-jarige ondernemer uit het Verenigd Koninkrijk, heeft ze op een slimme manier met elkaar verbonden.

Al die kopjes koffie zorgen jaarlijks voor 25 miljoen ton koffieafval, wat resulteert in de uitstoot van bijna 100 miljoen ton CO2.

Koffiedik blijkt echter een uitstekende bron van biobrandstof te zijn. Tijdens zijn architectuurstudie in Londen werkte Kay aan een project over gesloten systemen. Hij was bezig een koffiefabriek te ontwerpen toen hij zich realiseerde dat er waarde zit in het afval van een koffiefabriek. Daarom richtte hij in 2013 Bio-Bean op, een bedrijf dat koffieafval inzamelt en er biobrandstof van maakt.

Het werkt zo. Het koffiedik van meer dan 300 fabrieken, kantoren en cafés wordt ingezameld en door bestaande ophaaldiensten (om niet voor meer vrachtverkeer te zorgen) vervoerd naar de fabriek van Bio-Bean, vlak buiten Londen. Daar wordt het koffieafval verwerkt tot biomassatabletten. Die worden vervolgens verkocht aan bedrijven, ziekenhuizen en winkelketens om er hun gebouwen mee te verwarmen, als klimaatneutraal alternatief voor brandhout. Een mooi systeem, met eigenlijk als enige nadeel dat het in de gebouwen niet naar vers gebrande koffie ruikt.

Bio-Bean is meer dan gewoon een groen initiatief; het is ook commercieel interessant.

‘Op de eerste plaats is het een onderneming met winstoogmerk, waarvan de diensten geld besparen voor alle stakeholders in de toeleveringsketen’, aldus Kay. Zo kunnen de biomassatabletten in dezelfde kachels worden verstookt als houtblokken, zodat het niet nodig is de bestaande infrastructuur aan te passen. Op dezelfde manier wordt het geld dat de ophaaldiensten moeten betalen om hun afval te mogen storten, teruggesluisd

naar de bedrijven waar het afval oorspronkelijk vandaan kwam. Bio-Bean levert alle partijen voordeel op, dus hoe groter het bedrijf, des te groter het voordeel en daarmee het positieve milieueffect. Virgin-topman Sir Richard Branson – voormalig voorzitter en ambassadeur van de Postcode Lottery Green Challenge – noemde het ‘een fantastisch businessplan’.

Het recyclen van een ton koffieafval voorkomt de uitstoot van ongeveer 7 ton CO2, wat net zoveel is als met de auto van Amsterdam naar Beijing rijden. En weer terug. Twee keer. Op dit moment verwerkt Bio-Bean zo’n 50.000 ton koffiedik per jaar, wat neerkomt op 10 procent van de totale hoeveelheid koffieafval in het Verenigd Koninkrijk.

Binnenkort begint Bio-Bean ook met de verwerking van koffiedik tot biodiesel.

‘Die biodiesel kan worden gebruikt om stadsbussen te laten rijden’, legt Kay uit. In tegenstelling tot bedrijven die met andere biobrandstoffen werken, maakt Bio-Bean

QA

gebruik van een bestaande afvalstroom die anders terecht zou komen in verbrandingsovens of op stortplaatsen. Daarom beschouwt Kay zijn biomassatabletten en biodiesel als ‘biobrandstof van de toekomst’.

Tegen 2020 hoopt Bio-Bean in het Verenigd Koninkrijk jaarlijks te zorgen voor een miljoen ton minder CO2-uitstoot. Om dat doel te bereiken moet het bedrijf 250.000 ton koffiedik verwerken, slechts de helft van al het koffieafval in Engeland. En dat is alleen nog maar Engeland, een land dat bekend staat om zijn liefde voor thee. Bedenk eens hoeveel impact Kay’s onderneming zou hebben in een koffieverslaafde natie. Bio-Bean denkt aan uitbreiding van haar activiteiten in West en Noordwest-Europa, waarmee het een reductie van de CO2-uitstoot met wel 10 miljoen ton zou kunnen realiseren. Op wereldschaal zou dat neerkomen op ruim 150 miljoen ton.

Het feit dat hij zijn idee binnen tweeëneenhalf jaar van concept tot werkelijkheid wist te brengen, is volgens Kay zijn grootste

prestatie. ‘De afvalverwerkingsindustrie is niet echt een geschikte omgeving voor startups’, vertelt hij. ‘Bedrijven in deze sector zijn niet gewend om zaken te doen met kleine spelers. In het begin ging er veel tijd en energie zitten in het aangaan en opbouwen van samenwerkingsverbanden met commerciële bedrijven en collega-afvalverwerkers.’

Thuis zal je misschien niet zo snel biomassatabletten kiezen als brandstof voor de open haard. Maar dat zou wel eens snel kunnen veranderen met de aangekondigde introductie van Bio-Bean’s biomassabriketten, die luisteren naar slim gekozen namen als ‘espresso log’ en het ‘mocca latte log’, compleet met bijpassende geur. Er wordt zelfs gewerkt aan de ontwikkeling van houtskooltabletten voor op de barbecue, hopelijk net op tijd voor de zomer. | MAJLIE DE PUY KAMP

Toen u in 2014 de Postcode Lottery Green Challenge won…

‘Het zorgde voor zowel de nodige opwinding als opluchting. Maar ik voelde me ook een beetje schuldig omdat al die andere deelnemers ook zulke fantastische projecten hadden. Een typisch Engelse reactie dus.’

Hoe heeft u het prijzengeld besteed? ‘Dat geld was cruciaal om mensen te kunnen aantrekken. Om een team te vormen, waarmee vervolgens kleinschalige productie kon worden gerealiseerd. Als je bezig bent een fabriek te bouwen, is het helaas niet zo moeilijk om zo’n groot bedrag uit te geven.’

Welke voordelen leverde het winnen van de Postcode Lottry Green Challenge nog meer op? ‘Toegang tot een fantastisch netwerk en een geweldige groep inspirerende mensen. Het winnen van de Green Challenge heeft ons op heel wat meer manieren geholpen dan alleen financieel.’

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 6 3

B

‘

Zo blaast u

woestijn grond

nieuw leven in Op veel plekken in de wereld is de bodem ernstig gedegradeerd. Om de vruchtbaarheid te stimuleren plant JURRIAAN RUYS bomen in droge gebieden.

6 4 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

OMEN PLANT JE HIER NIET ZO EEN-

twee-drie’, constateert Jurriaan Ruys.

Via skype meldt hij zich vanuit een sobere hotelkamer in Doha, de hoofdstad van Qatar, een Arabische emiraat dat grotendeels bestaat uit woestijn. Die grote zandbak is overigens niet het grootste probleem, zegt Ruys: ‘Mensen moeten wennen aan ons idee. En dat kost tijd.’

Zaaien in de woestijn. Het klinkt als een fata morgana. Maar bomen poten in kurkdroge grond is de core business van Land Life Company, de Amsterdamse startup die de 47-jarige Ruys mede heeft opgericht en waarvan hij directeur is. Met behulp van een soort couveuse, een klein waterreservoir en bodemverrijkende schimmels kan een iel takje volgens Ruys uitgroeien tot een wel driemeterhoge boom.

Op uitnodiging van het Qatarese ministerie van Milieu mag hij zijn ideeën voor vergroening presenteren: een streven waar het land zich achter schaart met het oog op het WK voetbal dat er in 2022 plaatsvindt. ‘Bomen bieden schaduw, maar ook beschutting tegen striemende zandstormen en ze helpen tegen overstromingen’, redeneert Ruys. ‘Je zou het misschien niet denken, maar dat laatste is óók een probleem van deze regio.’ Verder kan de groene aanwas bijdragen aan de voedselvoorziening. En bomen halen CO2 uit de lucht, wat de vliegreis van voetbalfans van over de hele wereld deels compenseert.

‘Mooie bijkomstigheden’, noemt Ruys die, ‘maar ons doel is allereerst om de bodem te herstellen.’ Een derde van de aarde kampt met gemiddelde tot ernstige bodemdegradatie door erosie, uitputting, verzuring, verdichting, verzilting en verontreiniging door chemicaliën, zo meldt de Voedsel- & Landbouworganisatie van de Verenigde Naties. Tel daar bij op dat in 2050 de wereld naar verwachting zo’n 9,6 miljard mensen herbergt en de hoge nood aan vruchtbare gronden is duidelijk.

Ondanks deze verontrustende berichten gelooft Ruys heilig in het oplossingsvermo-

QA

Toen u in 2014 de Postcode Lottery Green Challenge won…

‘Overdonderd. Je hebt net vier fantastische verhalen gehoord van andere kandidaten en dan is het heel bijzonder dat je er uit gekozen wordt.’

Hoe heeft u het prijzengeld besteed? ‘Het geld gaat naar een iconisch demonstratieproject in Monterrey, het noorden van Mexico.

We herstellen de broedplaats van de monarchvlinder, die vliegt van Mexico, via de VS, naar Canada en terug. Daarmee bereiken we veel mensen met het positieve signaal dat de aarde weer groener wordt.’

Welke voordelen leverde het winnen van de Postcode Lottery Green Challenge nog meer op? ‘Het werkt ontzettend motiverend, zowel voor het team als voor de mensen met wie we samenwerken. Investeerders kregen meer vertrouwen in ons en durfden meer risico te nemen. De prijs fungeert als een vliegwiel.’

gen van de technologie. ‘We weten dat we geen drie aardbollen hebben, dus gaan we de natuur herstellen. We gaan plastic uit de zee halen, de vissen terugbrengen in de oceanen en de huid van de aarde herstellen.’ En het klimaat? ‘Het klimaat kent zijn eigen dynamiek. Maar we gaan straks de CO2 uit de lucht halen die we er zelf ingepompt hebben.

Ik ben een rasechte optimist. Alhoewel: ik zie mezelf meer als realist.’

Ruys, opgeleid tot ingenieur, begon zijn loopbaan bij Shell in de fossiele sector, ’s werelds meeste vervuilende industrie. Hoe kijkt hij daar nu op terug? Ruys ziet het niet zo zwart-wit, want iedereen houdt van de natuur, ‘of je nu bij een oliebedrijf werkt of niet, VVD stemt of GroenLinks’. Na zes jaar stapte hij over naar consultancybureau McKinsey waar hij zonne- en windenergieprojecten leidde. Toen een vriend van hem zijn functie neerlegde als directeur bij een internationale natuurorganisatie om voor zichzelf te beginnen, raakte Ruys geïnspireerd door de verklaring voor die stap. ‘Hij zei: “Ik wil de natuur niet enkel beschermen, ik wil haar juist herstellen”. Ik dacht: dat wil ik ook.’ Zo begon Land Life Company, dat hij in 2013 oprichtte met Eduard Zanen, de ondernemer achter het bekende kinderwagenmerk Bugaboo.

Nu, zo’n drie jaar na dato, heeft Land Life Company pak ‘m beet 10.000 bomen gepoot in tien landen: van Australië tot Mexico en Zuid-Afrika tot Spanje. Het is nog te vroeg om conclusies te trekken over

het bodemherstel. Maar Ruys is optimistisch: ‘Normaal gesproken hebben bomen het eerste jaar een overlevingskans tussen de 0 tot 15 procent. Met onze werkwijze is dat 80 tot 95 procent.’

Hun belangrijkste troef: de couveuse, oftewel een beschermende, voedingsrijke cocon. De cocon bestaat uit een kartonnen koker met luchtgaatjes, die om de stek wordt geplant en beschermt tegen felle regenval en zon. Onder de grond bevindt zich het waterreservoir, een ronde ‘koektrommel’ met daarin 23 liter water. Pulp, palmblad, maisplant of ander organisch spul waar het geheel van gemaakt is, verteert na een jaar en voedt de bodem van de plant. Bijmesten of irrigeren hoeft niet. ‘Dit soort methodes zijn al eeuwenoud’, weet Ruys. ‘Maar wij willen opschalen. Ons product is goedkoop, simpel en gemakkelijk transporteerbaar zodat we het wijd kunnen verspreiden.’

Bij het poten gaan ook de zogenaamde mycorrhiza bodemschimmels de grond in.

Dat zijn micro-organismen die op boomwortels zetelen, waardoor planten veel meer water en essentiële voedingsstoffen als stikstof, ijzer en fosfor absorberen. Van origine zitten deze schimmels in de meeste bodems, maar door bijvoorbeeld kunstmestgebruik of irrigatie verdwijnen ze. Zoals in Californië, de Amerikaanse staat die kampt met een van de ergste droogtes sinds mensenheugenis. De amandelteelt in de regio wordt medeplichtig gehouden. Per amandel zou maar liefst vier liter irrigatiewater nodig zijn.

Ruys: ‘Het zet de telers nu aan het denken: hoe gebruiken we minder water?’

Met die vraag worstelen ook boeren in arme landen zoals Kenia. Want klimaatverandering leidt er tot nog meer droogte. Land Life is er dan ook actief. Een Hollander die bomen plant in Kenia, werkt dat? ‘Nou, zo het gaat het niet helemaal. We werken nauw samen met boeren, net als met lokale universiteiten. Weet je, de mensen daar lopen tegen dezelfde problemen aan als wij. We leren ontzettend veel van elkaars oplossingen.’

Als ‘bodemdokter’ moeder aarde herstellen is een nobel streven. Maar is voorkomen niet beter dan genezen? ‘Zeker’, reageert Ruys. ‘Alleen is al een groot deel van de bodems gedegradeerd. Die kunnen enkel herstellen door menselijk ingrijpen.’

Om het gevecht tegen bodemdegradatie te winnen, moeten we anders boeren, vindt hij. ‘We pleiten voor generatieve landbouw, een vorm die de natuur herstelt in plaats van afbreekt. Waarbij je bijvoorbeeld groenbemesters zoals lupine gebruikt als bodemverbeteraar.’

Ruys hoopt met Land Life Company nog miljoenen bomen te planten in de komende jaren. ‘Je moet een lange adem hebben’, zegt Ruys. ‘Hier in Doha is het praten, praten en nog eens praten. Maar er komt een dag waarop ik samen met mijn kinderen door een zelf aangeplant bos wandel. Of het nu in Qatar is of elders, dat lijkt me waanzinnig.’ | LEONTIEN AARNOUDSE

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 6 5

Hoe je

beter plastic maakt

6 6 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

Wat kunnen we doen om een einde te maken aan de milieuvervuiling door plastic?

Ontwikkel een milieuvriendelijk alternatief, zegt methaangoeroe MOLLY MORSE.

D

E WERELD STOND VERSTELD VAN

het verhaal van José Salvador Alvarenga, een 36-jarige visser uit El Salvador die in 2014 levend werd teruggevonden op het zuidelijkste puntje van de Marshall Eilanden, 438 dagen nadat zijn boot tijdens een zware storm op drift was geraakt. Zonder werkende motor, GPS of mobiele telefoon wist hij zich in leven te houden door met de hand vis te vangen en tot God te bidden, terwijl hij stuurloos ronddobberde.

Dat Alvarenga dit avontuur overleefde, dankte hij curieus genoeg mede aan het plastic dat hij tegenkwam, terwijl hij ronddreef in de Stille Oceaan. Hij vond flessen waarin hij water kon bewaren en afvalzakken waar nog voedselresten in zaten. Maar hoewel het voor hém een enorme meevaller was om zo ver van de kust plastic te vinden, illustreert het ook de omvang van de wereldwijde vervuiling door plastic. Sommige onderzoekers voorspellen dat de wereldzeeën in 2050 meer plastic zullen bevatten dan vis.

Plastic afval wordt vaak opgegeten door zeevogels, vissen en schildpadden en vormt daarmee een bedreiging voor hun gezondheid. Plastic vergaat niet en slechts 5 procent van alle plasticafval wordt hergebruikt. De rest blijft achter in het milieu, vervuilt de bodem en zorgt voor schadelijke chemicaliën in zee. Hadden we al gezegd dat het van aardolie wordt gemaakt?

Toch lijken maar weinig mensen bereid om af te zien van het gemak van plastic. Het

is immers goedkoop en kan voor van alles worden gebruikt, van melkpakken tot mobiele telefoons. Aangezien plastic niet reageert met andere chemische stoffen, is het heel geschikt om vloeistoffen als water en benzine in te bewaren. In plaats van plastic in de ban te doen kunnen we dus beter bestaande soorten plastic, die een bedreiging vormen voor de planeet, vervangen door plastics die goed zijn voor het milieu.

Dat is het idee achter Mango Materials, een startup uit de baai rondom San Francisco die onderzoekt hoe methaan, een krachtig broeikasgas, kan worden omgezet in milieuvriendelijke en betaalbare materialen om zo een positief milieueffect te sorteren. Mango Materials gebruikt methaan dat elders is opgevangen en voert het aan methanotrofen, bacteriën die methaan omzetten in stukjes biopolymeer. Daarvan kunnen biologisch afbreekbare plastics worden gemaakt voor de productie van speelgoed, verpakkingsmateriaal en bouwmaterialen.

Als het tijd is om ze weg te gooien, kunnen deze producten naar een herwinningsbedrijf voor afvalgrondstoffen worden gestuurd, waar ze worden afgebroken tot methaan, zodat het proces een gesloten kringloop heeft. Mocht het plastic onverhoopt toch in de oceaan terecht komen, dan zal het daar snel afbreken tot methaan, zonder dat daarbij giftige stoffen in het zeewater vrijkomen. Bovendien zal het in de meeste gevallen zijn vergaan voordat het door dieren wordt opgegeten. Vergelijk dat eens met een gewone plastic fles, die 450 jaar nodig heeft om te vergaan.

‘Wij zijn enorme voorstanders van een klimaatneutrale economie met een gesloten kringloop, dus waar koolstof wordt hergebruikt in een natuurlijke koolstofcyclus’, aldus mede-oprichter en algemeen directeur Molly Morse. ‘Er zijn goede alternatieven voor gangbare plastic producten. Het is dwaasheid om wegwerpartikelen te maken van materiaal dat in de natuur pas na honderden jaren vergaat.’

Andere bedrijven gebruiken suiker of maïsolie om biopolymeer van te maken, maar wat het cradle-to-cradle systeem van Mango Materials zo bijzonder maakt, is dat het bedrijf op een kosteneffectieve manier biologisch afbreekbaar plastic produceert en tegelijk een broeikasgas uit de atmosfeer haalt dat schadelijker is dan koolstofdioxide. Dankzij de onuitputtelijke aanvoer van grondstof uit fabrieken en afvalverwerkende bedrijven die het spul maar al te graag kwijt zijn, is bioplastic economisch rendabeler dan plastics op aardoliebasis.

De omvang van de markt is aanzienlijk.

Toen u in 2012 de Postcode Lottery Green Challenge won…

‘We waren dolgelukkig. Het winnen van die prijs zou ons de broodnodige fondsen verschaffen om onze technologie naar een hoger plan te tillen.’

Hoe heeft u het prijzengeld besteed? ‘We hebben het prijzengeld gebruikt om ons proces op te schalen.

We slaagden erin een snellere methode te ontwikkelen voor het testen van verschillende bacterieculturen en omstandigheden, waarmee we het proces konden optimaliseren.’

Welke voordelen leverde het winnen van de Postcode Lottery Green Challenge nog meer op?

‘Het zorgde ervoor dat potentiële afnemers, partners en financiers ons meteen serieuzer namen. En het gaf ons meer bekendheid.’

‘Overal waar industrie is, heb je methaan’, vertelt Jack Hardiman, assistent bij het customer developer team. De meeste fabrieken fakkelen hun methaan af als koolstofdioxide. Maar dankzij Mango Materials hoeft die methaanvoorraad niet verloren te gaan en kan het gas worden gevoerd aan bacteriën.

‘En die vinden het een uitstekende deal’, grinnikt Hardiman.

Om een voet tussen de deur te krijgen bij het bedrijfsleven richt Mango Materials zich op de plastic microparels die te vinden zijn in lichaamsverzorgingsproducten. Met ingang van juli 2017 zullen die in de Verenigde Staten verboden zijn, dankzij een onlangs aangenomen wet die de vervuiling van het oppervlaktewater door al die minuscule plastic balletjes moet tegengaan.

Door over te stappen op het biologisch afbreekbare plastic van Mango Materials, kan de industrie dit soort balletjes blijven produceren. De commercie staat klaar om biologisch afbreekbaar plastic tot een nor-

maal onderdeel van ons bestaan te maken, beginnend bij de gezichtsreiniging om vandaaruit de wereld schoner te maken door al het giftige plastic dat overal wordt toegepast, uiteindelijk te vervangen.

Morse verwacht binnen enkele jaren de eerste commercieel geëxploiteerde fabriek te kunnen openen en de formule vervolgens uit te rollen in een reeks vestigingen overal in de Verenigde Staten. Van hier af leiden alle wegen omhoog. Letterlijk. Mango Materials heeft inmiddels met steun van een NASAfonds pionierswerk verricht in de ruimte en wordt gerekend tot de meest innovatieve bedrijven in de groene chemiesector.

‘Ook als we het heelal gaan veroveren, zullen mensen dingen nodig hebben. En methaan komt van nature voor in de interstellaire ruimte, dus je zou plastic kunnen produceren op plekken als het International Space Station. Natuurlijk willen we onze planeet helpen beschermen, maar waarom zou je het daarbij laten?’ | IVAR LAANEN LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 6 7

Kent u iemand die een HALF MILJOEN nodig heeft om de wereld te verbeteren?

Ja, u leest het goed. Hier ligt een kans om iemand die u kent te helpen bij het van de grond krijgen van zijn of haar groene startup. (Wie weet, misschien bent u het zelf!)

Tot

juni

kunnen businessplannen worden ingediend bij de Postcode Lottery Green Challenge.

Plannen die de uitstoot van broeikassen kunnen verminderen en binnen een aantal jaar op de markt te brengen zijn, komen in aanmerking.

DE GROOTSTE JAARLIJKSE INTERNATIONALE WEDSTRIJD VOOR GROENE BUSINESSPLANNEN BIEDT

€500,000

voor de winnaar

€200,000

voor de runner-up

En wij voegen daaraan nog iets aan toe: Als een van de vijf finalisten is voorgedragen door een lezer van The Optimist besteden we in ons tijdschrift redactionele aandacht aan het plan, met daarbij een interview met u als ‘ontdekker’ van deze veelbelovende groene ondernemer.

Ga vóór 1 juni naar (of verwijs uw kandidaat) naar deze website, www.theoptimist.nl/greenchallenge. Vergeet niet The Optimist te vermelden als referentie, zodat u kans maakt op een interview.

IK WIL OERRR

Stap de deur uit, welkom in OERRR! OERRR is lekker buitenspelen. Meld je nu aan voor OERRR en ontvang 4 x per jaar de leukste doe- en ontdekopdrachten. Kijk op OERRR.nl.

Column

Paulo Coelho Schrijver van vele populaire romans, waaronder De pelgrimstocht naar Santiago en De alchemist. www.paulocoelhoblog.com

Onze ware schatten SOEFIMEESTER ABU MUHAMMAD AL-JURAYRY ZEI

UIT HET ZICHT

eens: ‘De godsdienst beschikt over tien schatten die je leven verrijken. Vijf innerlijke en vijf uiterlijke. Wie het spirituele pad volgt, hoort zich daarvan bewust te zijn.’

Volgens hem waren dit de innerlijke schatten: vermogen tot waarachtigheid, geen preoccupatie met het materiële, nederigheid die uit je houding blijkt, evenwichtigheid om moeilijkheden met anderen te voorkomen en kracht om met tegenslagen om te gaan.

En dit zijn de uiterlijke schatten: het ontdekken van een ultieme liefde en het verlangen wakker maken om met die liefde samen te zijn, de intelligentie hebben om je eigen fouten te herkennen, openstaan voor wat er in het leven gebeurt en het dankbaar zijn voor je zegeningen.

Nu volgen een paar verhalen over de spirituele zoektocht.

Sjeik Junaid had een favoriete leerling. De andere leerlingen legden zich niet daarbij neer en protesteerden. ‘We houden een wedstrijd,’ zeiden ze, ‘en wie die wint, wordt uw favoriete leerling.’

De sjeik stemde toe en vroeg hun om hem twintig vogels te brengen. Hij gaf iedere leerling er een en verordonneerde: ‘Wie erin slaagt zijn vogel te doden op een plek waar niemand het ziet, zal de winnaar zijn.’

De leerlingen gingen op zoek naar een zo moeilijk mogelijke plek. Ze voerden allemaal de opdracht uit, maar de favoriete leerling niet. Die bracht zijn vogel levend mee terug.

‘Waarom heb je mijn opdracht niet uitgevoerd?’ vroeg Junaid.

‘Omdat de meester zei dat ik deze vogel moest doodmaken op een plek waar niemand het kan zien,’ antwoordde de leerling, ‘maar overal waar ik kwam, zag God mij.’

‘Je bent de enige die mijn opdracht heeft begrepen’, zei Junaid. En de anderen boden hun excuses aan omdat ze jaloers waren geweest.

HET JUISTE ANTWOORD

FOTO: SYLVIA FEUDOR

Een meester en zijn leerlingen liepen door de velden. Ze praatten over de wonderen Gods, maar het begon te plenzen en ze renden naar een schuurtje.

Daar aangekomen zei de meester tegen zijn leerlingen: ‘Ik laat jullie alleen naar binnen als jullie me het juiste antwoord kunnen geven.’

Geïntrigeerd bleven de leerlingen buiten in de plensbui staan, geen idee hoe ze hun meester moesten behagen. Ze bibberden van de kou, maar wat het juiste antwoord was, wisten ze niet. Uiteindelijk, na bijna twee uur in de regen, zei een van de leerlingen: ‘Meester, u hebt geen enkele vraag gesteld, en wij staan hier als dwazen de situatie te interpreteren. Het is dom om naar problemen te blijven zoeken, als die er niet zijn.’

‘Bravo, dat is het juiste antwoord op de situatie waarin we ons bevinden’, zei de meester en hij opende de deur.

‘De wereld houdt ons een spiegel voor, ze weerspiegelt ieders eigen gezicht.’

OP ZOEK NAAR SLECHTHEID

Krishna besloot de wijsheid van zijn onderdanen op de proef te stellen. Hij liet Duryodhana, een koning die bekend stond om zijn wreedheid, bij hem komen en vroeg hem in zijn rijk op zoek te gaan naar een goed mens. Duryodhana ging een jaar lang op pad, kwam terug bij Krishna en zei: ‘Ik heb een goed mens gezocht maar niet gevonden. Het zijn allemaal slechteriken en egoïsten.’

Krishna liet koning Dhammaraja halen die beschouwd werd als een heilig man. Hij vroeg hem zijn rijk te doorkruisen om een slecht mens te vinden.

Dhammaraja ging twee jaar lang op pad, kwam terug bij Krishna en zei: ‘Vergeef me, maar ik heb geen enkele slechterik kunnen vinden. Ze hebben allemaal een goede kant, ondanks hun tekortkomingen.’

Toen zei Krishna tegen de andere goden: ‘Hebben jullie het gezien? De wereld houdt ons een spiegel voor, ze weerspiegelt ieders eigen gezicht.’

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 7 1

FOTO: LEONARDO DA VINCI [PUBLIC DOMAIN]/WIKIMEDIA COMMONS

BoekfragmentÂ

7 2 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

Lijf leed en

Een gids die u leert om te gaan met symptomen, te luisteren naar uw lichaam en uw ziekte te interpreteren om de weg naar genezing te vinden.

DOOR RÜDIGER DAHLKE

D

E GENEESKUNDE, PSYCHOLO-

gie en sociologie zijn voortdurend met elkaar in een strijd verwikkeld om te verklaren wat de oorzaken van ziekten zijn en hoe we ze kunnen genezen door oorzaken weg te nemen. Sommigen zoeken de oorzaken in microben, anderen in een vervuilde omgeving, weer anderen in een traumatische jeugd of werkomstandigheden. Van lood in de atmosfeer tot de samenleving zelf, alles kan een bron van ziekte zijn.

Deze zoektocht is de grootste uitdaging waar we voor staan. Alle genoemde oorzaken van ziekten zijn echter maar deeloorzaken. De oorzaak van een infectie kan weliswaar worden herleid tot een microbe, maar dan zijn we er nog niet. Want waarom veroorzaakte deze microbe juist in dit geval deze infectie? Misschien was het immuunsysteem aangetast, maar daarmee wordt weer een nieuwe vraag opgeroepen: wat was de oorzaak van de verzwakte immuniteit? Deze redenering kan eindeloos worden

voortgezet. Uiteindelijk geven we het op en vluchten we in termen als ‘een zwak gestel’.

Een meer succesvolle benadering is om te kijken naar de oorzaak-gevolgrelatie vanuit een dualistisch oogpunt: niet ‘of ... of’ maar ‘en ... en’. Vanuit deze optiek worden de oorzaken van ziekte gezocht in zowel het verleden als de toekomst. Door zo naar een ziekte te kijken komt er een aspect naar voren dat door de reguliere benadering wordt genegeerd: de intentionaliteit van ziekte, de betekenis van het hele proces. De betekenis van een geschreven zin wordt tenslotte ook niet voornamelijk bepaald door papier, inkt, letters en drukpersen, maar door de intentie om informatie door te geven.

Als alles wordt teruggebracht naar fysieke processen – en dan met name de effecten van conditionering in het verleden – gaan we voorbij aan essentiële aspecten. Ieder verschijnsel bestaat uit vorm en inhoud en heeft meerdere delen en een geheel. Het geheel is meer dan alleen een optelsom van de verschillende delen. Ieder verschijnsel wordt

bepaald door het verleden en door de toekomst. Ziekte is daarop geen uitzondering.

Achter ieder symptoom verbergt zich een doel – de inhoud – die simpelweg gebruikmaakt van de mogelijkheden die er zijn om zich te vertalen in een tastbare vorm. Een ziekte kan dus door van alles zijn veroorzaakt. En hier heeft de moderne geneeskunde vaak geen antwoord op. Maar wanneer we de ziekte los zien van de uiterlijke symptomen, kunnen we de boodschap achter ieder symptoom onderzoeken en bepalen welke volgende stap we moeten zetten.

REGEL 1: Laat alle schijnbare oorzaken van uw ziekte los wanneer u symptomen interpreteert. Er zullen altijd fysiologisch, scheikundig, neurologisch en andere oorzaken worden vastgesteld. Niemand ontkent hun bestaan. Maar ze kunnen de interpretatie van symptomen niet vervangen. Om het doel van uw ziekte te erkennen, is het voornamelijk belangrijk te zien wát er speelt en hoe, niet waaróm dit zo is.

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 7 3

CRUCIALE

IN-

formatie kan worden afgeleid uit het moment dat een symptoom verscheen. Welke gedachten, voorstellingen en levensvragen speelden een rol in de tijd dat de symptomen begonnen op te treden? Wat was uw gemoedstoestand?

Veranderende er iets in uw leven? Dit soort vragen, die we geneigd zijn af te doen als onbelangrijk, zijn wel degelijk relevant. Omdat een symptoom de manifestatie is van onderdrukking, worden ook gebeurtenissen die ermee in verband staan onderdrukt. Daardoor wordt hun betekenis gebagatelliseerd.

Vaak zijn het niet de grote gebeurtenissen in ons leven die belangrijk zijn, maar de kleine, onbelangrijke zaken die dienen als uitlaatklep voor onderdrukte problemen. Acute symptomen zoals verkoudheid, misselijkheid, diarree, brandend maagzuur, hoofdpijn en blessures komen op specifieke momenten op. Dan is het nuttig om u af te vragen wat u in deze periode heeft gedaan. Bij minder acute symptomen is een dergelijke kritische zelfreflectie evengoed nuttig. Neem juist de eerste ideeën die in u opkomen serieus en wijs ze niet meteen af.

REGEL 2: Stel zo nauwkeurig mogelijk het moment vast waarop het symptoom verscheen. Doe kritisch zelfonderzoek naar uw leefsituatie, gedachten, fantasieën, dromen en belevenissen die van toepassing zouden kunnen zijn toen u er voor het eerst last van kreeg.

WE KOMEWN NU OP DE CENTRALE INTER-

pretatietechniek. Deze is allesbehalve gemakkelijk om aan te leren. Allereerst moet u een fijn gevoel voor taal ontwikkelen en vervolgens nauwkeurig luisteren naar wat mensen zeggen. Taal is een wonderlijk middel om te graven naar minder voor de hand liggende associaties.

Alle taal is psychosomatisch. Bijna alle woorden en uitdrukkingen die we gebruiken om psychologische omstandigheden en processen te beschrijven zijn afgeleid van wat we lichamelijk hebben meegemaakt.

Dit is overigens een reden waarom wij mensen nooit beschermd kunnen worden tegen ziekte, maar altijd moeten leren er het nut van te doorgronden. Het is belangrijk om 7 4 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

een taalkundige dubbele bodem te kunnen ontdekken. Dat vereist de kunst van abstract denken, aangezien we in fysieke verschijnselen moeten herkennen welk principe zich erachter verbergt en dit moeten we vertalen naar een ander niveau. In het menselijk lichaam is het bijvoorbeeld de functie van de huid om weefsels en organen ‘binnen te houden’ en de omgeving buiten. Iemand die last van uitslag heeft, krijgt jeuk omdat het lichaam door grenzen probeert heen te gaan en ze te overstijgen. Er bestaat een analogie tussen de huid en de verschillende normen en waarden. Normen en waarden kunnen eenzelfde rol vervullen op psychologisch niveau als de huid op fysiek niveau.

Een ander voorbeeld: toxische stoffen die zich ophopen in het lichaam komen overeen met onderdrukte conflicten in de geest.

Deze analogie betekent niet dat conflicten giftige stoffen opwekken of dat giftige stoffen leiden tot conflicten. Het betekent dat beide verschijnselen zich tegelijk afspelen, op verschillende niveaus. Alle psychologische verschijnselen hebben een tegenhanger in het lichaam en andersom. In deze betekenis is alles te beschouwen als een symptoom. Dunne lippen of een voorliefde voor wandelen zijn daarin net zo symptomatisch als ontstoken amandelen. Wat het ene symptoom van het andere onderscheidt, is de subjectieve evaluatie die we eraan verbinden.

Uiteindelijk zorgen afwijzing en weerstand ervoor dat normale symptomen zich ontwikkelen tot een ziekte. Het feit dat we weerstand tegen ze bieden, toont aan dat ze ook een deel van onze schaduw vormen.

Alleen door observatie kunnen we ons bewustzijn ontwikkelen. Als persoonlijke groei voortkomt uit dit toegenomen bewustzijn is dat prima. Maar iedere inspanning om die groei teweeg te brengen, zal voornamelijk het tegengestelde effect sorteren.

Proberen in slaap te vallen is de beste manier om ervoor te zorgen dat het niet gebeurt; wanneer er geen inspanning voor wordt geleverd, gebeurt het gewoon vanzelf. Hier is de ‘afwezigheid van inspanning’ de gulden middenweg tussen proberen te voorkomen aan de ene kant en proberen te forceren aan de andere. Alleen door de middenweg te

kiezen wordt het mogelijk om iets nieuws te laten gebeuren. Noch het nastreven van een doel, noch het verzet ertegen kan ons dichter bij dat doel brengen.

REGEL 3: Scheid het principe van het symptoom en pas dit patroon vervolgens toe op psychologisch niveau. Dankzij de psychomatische kenmerken van taal ligt de sleutel vaak bij het luisteren naar de manier waarop dingen worden gezegd.

DE SYMPTOMEN WAAR WE MEE TE

maken krijgen, dwingen ons om twee soorten veranderingen in ons gedrag aan te brengen. Aan de ene kant hebben we symptomen die ons dwingen te stoppen met dingen die we willen doen; aan de andere kant zorgen ze er voor dat we dingen moeten doen die we niet willen doen.

Doordat we grieperig zijn gaan we niet naar een feestje en zijn we gedwongen in bed te blijven. Als we intentionaliteit aan de ziekte zouden moeten toekennen, zou het gedrag waartoe we worden gedwongen of wat we juist niet kunnen doen, gezien kunnen worden als toegeven aan wat het symptoom van ons wil.

Maar als we ziek zijn, hebben we de neiging terug te deinzen voor afgedwongen veranderingen in onze leefstijl en zijn we bereid alle middelen in te zetten om de symptomen te laten verdwijnen en ongestoord verder te gaan met ons leven.

Het is daarentegen essentieel dat we ons laten verstoren door deze verstoringen. Een symptoom corrigeert slechts zelden de onevenwichtigheden: de actievelingen worden gedwongen tot rust, de sociale dieren afgesneden van iedere vorm van contact.

Het symptoom dwingt ons om aandacht te besteden aan een tegenpool waaraan we niet voldoende aandacht hebben besteed. Onze reactie zou moeten zijn hier meer aandacht te besteden, uit vrije wil af te zien van wat we niet kunnen doen en te doen waartoe we gedwongen zijn. Ziekte is een crisis en het doel van elke crisis is groei. Iedere poging om de situatie te herstellen die bestond vóór de ziekte is af te raden. Het doel van de

ziekte is om ons te leiden naar onbekende en onbetreden paden. Alleen als we waarschuwingen nauwgezet volgen en dit uit vrije wil doen, kunnen we betekenis halen uit de crisis.

REGEL 4: De met elkaar verbonden vragen ‘Wat kan ik door dit symptoom niet doen?’ en ‘Wat doe ik vanwege dit symptoom?’ leiden over het algemeen direct naar het centrale thema van de ziekte.

ACHTER ELK PAAR SCHIJNBARE TEGEN-

stellingen ligt een gemeenschappelijk achtergrond. Op dezelfde manier draaien schijnbaar tegengestelde symptomen vaak om een gemeenschappelijk onderwerp. Het doen van de uitspraak ‘laat het gaan’ in het geval van constipatie, maar ook van diarree, is niet tegenstrijdig. Zowel aan een te lage en een te hoge bloeddruk ligt conflictvermijding ten grondslag. Net zoals geluk zich kan manifesteren als een lach en als tranen, of angst kan leiden tot vluchten of verstenen, kan een reactie op ieder thema in schijnbaar tegenstrijdige symptomatische vormen worden geuit.

Zowel introverte als extraverte mensen hebben een gebrek aan zelfvertrouwen. De lafaard en de durfal zijn allebei bang. Alleen in het midden tussen deze twee extremen is geen sprake van een probleem. Iedere vorm van nadruk op een specifiek gebied is de manifestatie van een probleem dat op een oplossing wacht.

Een probleem kan zich op allerlei manieren manifesteren in ons lichaam. Het is vanwege deze verscheidenheid dat onze pogingen om symptomen te bestrijden tegelijkertijd succesvol zijn en falen. Ieder symptoom kan worden overwonnen of voorkomen, maar een probleem zal simpelweg een andere manier kiezen om zich te laten zien – een proces dat symptoomverschuiving heet. Wanneer iemand te veel stress ervaart, kan dit evengoed leiden tot een hoge bloeddruk als tot glaucoom, een verhoogde druk in het oog. Als er met dit uitgangspunt in detail wordt gekeken naar het medisch dossier van een patiënt, zal al snel duidelijk worden dat er één rode draad te zien is – één die over het algemeen niet is opgemerkt door de patiënt.

Symptomen maken ons tot een geheel

10 wetten van het bewustzijn 1 Het menselijke bewustzijn is dualistisch.

Daardoor kunnen wij zelfbewust worden. Tegelijkertijd zijn we hierdoor incompleet en geen eenheid.

2

Ziekte zit in onze natuur. Ziekte is de uitdrukking van onze incompleetheid en daardoor onvermijdelijk.

3

Ziekte vertaalt zichzelf in symptomen.

Symptomen zijn delen van de schaduwzijde van ons bewustzijn die zijn omgezet in een fysieke vorm.

4

Ieder van ons bevat als microkosmos binnen ons bewustzijn alle principes van de macrokosmos. Omdat ons vermogen onderscheid te maken ervoor zorgt dat we ons alleen identificeren met één helft van ieder principe, wordt de andere helft weggestopt in de schaduw en blijft voor ons onbekend.

5

Ieder principe dat niet wordt beleefd, geeft zijn recht op bestaan te kennen via fysieke symptomen. Die symptomen dwingen ons constant ons bewust te zijn van

doordat ze datgene belichamen wat afwezig is in ons bewustzijn. Toch kan dit proces op zich uiteindelijk niet het probleem oplossen.

Ons bewustzijn blijft onvolledig totdat we erin slagen om onze schaduw te integreren.

Het fysieke symptoom is een noodzakelijke tussenstap op weg daar naar toe, maar het is nooit het definitieve antwoord. Leren, rijpen, waarnemen en meemaken zijn zaken die enkel kunnen plaatsvinden op het niveau van het bewustzijn. Hoewel het lichaam een noodzakelijk voorwaarde vormt om dit te laten gebeuren, heeft de geest uiteindelijk de taak om waar te nemen en daar betekenis aan te geven.

Elke stap betekent dat het lot ons uitdaagt om vragen te stellen bij vanzelfsprekendheden en in ons bewustzijn op te nemen wat is weggedrukt. Hoe groter ons verzet tijdens dit proces, hoe meer druk er wordt veroorzaakt door de symptomen. Het proces valt uiteen in zeven escalatietreden: • Psychologische verschijnselen (gedachten, verlangens, fantasieën) • Functiestoornissen • Acute fysieke stoornissen (ontstekingen, wonden, kleine ongelukken) • Chronische aandoeningen • Ongeneeslijke processen, fysieke veran-

de dingen die we het minst graag willen. Op deze manier brengen symptomen ons uit balans.

6 7 8

Symptomen maken ons eerlijk.

In onze symptomen bezitten we wat aan ons bewustzijn ontbreekt.

Genezing wordt alleen mogelijk als we onszelf bewust worden van de verborgen aspecten van wie we zijn – van onze schaduw – en door deze te integreren. Als we eenmaal hebben ontdekt wat ons ontbreekt, worden de symptomen overbodig.

9

Het doel van genezing is om een geheel te worden. We worden een geheel op het moment dat we eindelijk ontdekken wie we zelf echt zijn en één worden met alles wat dat inhoudt.

10

Ziekte belet ons om af te dwalen van de weg die leidt naar eenheid. Om deze reden is ziekte een pad naar perfectie.

deringen, kanker • Dood (door ziekte of een ongeluk) • Aangeboren afwijkingen en aandoeningen (karma) Voordat een probleem zich in het lichaam manifesteert in de vorm van een symptoom, maakt het zijn aanwezigheid bekend in de geest als een idee, wens of fantasie. Hoe opener we ons opstellen en hoe ontvankelijker we zijn voor onbewuste impulsen, hoe meer we voorbereid zijn om hen vrij spel te geven, hoe dynamischer (en onconventioneler) onze manier van leven zal zijn. Als we daarentegen duidelijk ideeën en normen hebben, kunnen we niet toegeven aan dergelijke impulsen, omdat ze al onze prioriteiten in de war sturen.

Deze poging om onszelf onontvankelijk te maken voor onze psychologische kant, leidt onmiddellijk tot de eerste escalatietrede: we zien symptomen verschijnen – op kleine schaal, onschuldig, maar duidelijk aanwezig.

Na de functiestoornissen (waarmee we over het algemeen leren leven, nadat we ons er aanvankelijk tegen hebben verzet) maken de acute symptomen van ontstekingen zich voelbaar: symptomen die op vrijwel iedere plaats van het lichaam kunnen voorkomen.

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 7 5

Een symptoom is de belichaming van een principe dat niet in ons bewustzijn aanwezig is.

Iedere aandoening waarbij sprake is van een ontsteking daagt ons uit om iets specifieks aan te pakken en heeft als doel om een conflict waar we ons niet bewust van zijn zichtbaar te maken. Als dat niet lukt, veranderen acute ontstekingen in chronische aandoeningen. Langzaam leiden dergelijke chronische processen tot onomkeerbare fysieke veranderingen, die worden aangeduid met de term ‘ongeneeslijke ziekten’.

Het grootste probleem zit hem in de blinde vlek voor wat er gebeurt in onze eigen achtertuin. De onderliggende theorie voor deze blinde vlek is eenvoudig. Een symptoom is de belichaming van een principe dat niet in ons bewustzijn aanwezig is. Onze interpretatie identificeert dit principe en waarschuwt dat het echt nog steeds binnen ons bestaat, maar in de schaduw, op een plek waar het niet kan worden gezien. Wanneer wij lijden, hebben we de neiging om deze bewering te vergelijken met hetgeen waarvan we ons bewust zijn en trekken de conclusie dat de bewering niet klopt. Vervolgens beschouwen we dit als het bewijs dat in ons geval de interpretatie niet klopt. Dit gaat echter volledig voorbij aan het feit dat het juist het probleem is dat we het niet kunnen zien, en dat het de taak van het symptoom is ons iets te laten inzien. Dit vereist nauwgezet werk en zelfonderzoek.

Als, in andere woorden, één van onze symptomen agressie belichaamt, komt dit

doordat we falen om de agressie in onszelf te zien of er niet in slagen ermee te leven.

Als we vervolgens leren over onze agressie door middel van interpretatie, hebben we de neiging ons fel te verdedigen tegen dat idee. Zo hebben we dat altijd gedaan, anders zou het niet vanaf het begin naar de schaduwzijde zijn verbannen. Het zal u niet verbazen dat we geen agressie in onszelf kunnen ontdekken – konden we dat wel, dan zou het symptoom zich helemaal niet manifesteren.

Op basis van deze wederkerige relatie, kan als stelregel worden aangehouden dat we alleen al uit de heftigheid van de reactie kunnen opmaken hoezeer een bepaalde interpretatie correct is.

Als een interpretatie klopt, heeft deze de neiging een ongemakkelijk gevoel te veroorzaken, een gevoel van angst. Daarom schieten we snel in de verdediging. Het kan prettig en nuttig zijn in dergelijke gevallen een eerlijke partner of vriend te hebben aan wie we hierover vragen kunnen stellen. Het is overigens nog interessanter te horen wat onze vijanden en criticasters erover te zeggen hebben. Zij hebben vrijwel altijd gelijk.

REGEL 5: Wie de schoen past, trekke hem aan.

Dit is een bewerkte vertaling uit het onlangs opnieuw uitgebrachte boek, The healing power of illness, door RÜDIGER DAHLKE .

Oorspronkelijk verscheen het in het Duits in 1983; in het Nederlands werd het vorig jaar nogmaals uitgebracht bij uitgeverij VBK Media onder de titel De zin van ziek zijn.

Lijf en leed

ONLINE EVENT

Een online panel met Rüdiger Dahlke en anderen Het bewustzijn volgt natuurwetten die u gemakkelijk kunt leren. Wanneer u dit doet, maken zowel uw gezondheid als uw leven een grote sprong voorwaarts. Dat is de centrale boodschap van de Duitse arts Rüdiger Dahlke, die hij uitwerkte in zijn boek De zin van ziek zijn. Het is tevens het onderwerp van deze online discussie, gratis voor lezers van The Optimist. Dahlke zal in gesprek gaan met toonaangevende experts uit de wereld van zorg en welzijn. U zult dit online evenement verlaten met handreikingen voor het verbeteren van uw gezondheid en voor het creëren van een leven zoals u zich dat wenst.

Datum: zondag 14 mei, 20.00 tot 22.00 uur

Meer informatie: www.theoptimist.nl/evenementen

7 6 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

vormgeving: www.studiopompe.nl

HELP DE ALLERARMSTE MOEDERS IN AZIË OP WEG NAAR ECONOMISCHE ONAFHANKELIJKHEID

VOLG ONS OOK OP

www.microkredietvoormoeders.org

MET EEN KLEINE LENING GROOTS EFFECT STEUN ONZE PROJECTEN VOOR DE ALLERARMSTE MOEDERS IN AZIË

info@microkredietvoormoeders.org NL84 TRIO 0390 3371 96

Opinie

Een agro-ecologisch manifest MASANOBU FUKUOKA, DE LEGENDARI-

sche Japanse pionier op het gebied van biologische landbouw, noemde het amper vijf hectare grote bedrijf van Bhaskar Hiraji Save in de Indiase deelstaat Gujarat ‘de beste boerderij ter wereld, beter zelfs dan de mijne!’ In 2010 eerde de Internationale Federatie van Biologische Landbouworganisaties Save met de One World Award for Lifetime Achievement. Generaties boeren zijn door hem geïnspireerd. Door traditionele methoden te gebruiken kon hij aantonen dat de opbrengst daarvan hoogwaardiger was dan die van boerderijen waar met chemische middelen werd gewerkt – wat betreft kwaliteit, voedingswaarde, smaak, biodiversiteit, duurzaamheid, waterbesparing, energie-efficiëntie en winstgevendheid.

7 8 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

Bhaskar Save overleed op 24 oktober 2015. Hij was 93 jaar. Vanwege zijn pleidooi voor zelfvoorziening op boerderij- of dorpsniveau werd hij wel beschouwd als de ‘Gandhi van de biologische landbouw’. In 2006 richtte hij een open brief aan de Indiase minister van landbouw, de voorzitter van de National Commission of Farmers en andere autoriteiten om de aandacht te vestigen op het toenemende aantal zelfmoorden en de stijgende schuldenlast onder boeren. Hij wilde politici stimuleren hun beleid te veranderen en niet langer de import en toepassing van giftige chemicaliën te bevorderen die met de ‘Groene Revolutie’ in zwang waren geraakt. Volgens hem was de Groene Revolutie een regelrechte ramp voor India, zo-

wel maatschappelijk als economisch en ecologisch.

Hieronder staat een enigszins bewerkte versie van zijn open brief, waarin hij heel gedetailleerd uiteenzet waar het in India fout is gegaan. Maar Bhaskar Save was ook optimistisch en geloofde dat een politieke koerswijziging de zaak ten goede zou kunnen keren. Zijn benadering van landbouw is geworteld in een visie die haaks staat op het huidige beleid om boeren en landbouw – het hart en de ziel van India – uit te leveren aan corrupte buitenlandse agroconcerns.

COLIN TODHUNTER ,

een zelfstandig journalist uit Engeland, was jarenlang werkzaam in India als beleidsonderzoeker. www.colintodhunter.com

FOTO: ZIGROUP-CREATIONS/SHUTTERSTOCK.COM

Bhaskar Save, de ‘Gandhi van de biologische landbouw’ overleed vorig jaar. Zijn kritiek op de geïndustrialiseerde landbouw en pleidooi voor traditionele teeltwijzen is zowel vernietigend als eloquent – en helaas nog altijd actueel.

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 7 9

Alleen door op biologische wijze landbouw te bedrijven in harmonie met de Natuur kan India zijn bevolking duurzaam voorzien van een overvloed aan gezond voedsel.

8 0 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

Aan: Shri M.S. Swaminathan, VOORZITTER, NATIONAL COMMISSION OF FARMERS, MINISTERIE VAN LANDBOUW, INDIA

IK BEN EEN BOER VAN VIERENTACHTIG

met meer dan zestig jaar ervaring in de biologische teelt van een groot aantal verschillende gewassen. Door de jaren heen heb ik diverse landbouwmethoden beoefend, zoals in de jaren vijftig ook met chemicaliën – al zag ik daar al snel de tekortkomingen van. Ik ben er van overtuigd dat de biologische landbouw in harmonie met de Natuur de enige methode is om de Indiase bevolking op duurzame wijze van gezond voedsel te voorzien en om te voldoen aan alle basisbehoeften – om te kunnen genieten van een goede gezondheid en een waardig en vredig bestaan.

U, M.S. Swaminathan, wordt beschouwd als de ‘vader’ van India’s zogeheten Groene Revolutie die de sluisdeuren heeft geopend voor de giftige ‘agrochemicaliën’ die in de loop van de afgelopen vijftig jaar het land en de levens van miljoenen Indiase boeren

hebben verwoest. Meer dan wie ook in onze lange geschiedenis houd ik u verantwoordelijk voor de deplorabele toestand van onze landbouwgrond en voor de torenhoge schuldenlast van onze boeren, van wie er steeds meer tot zelfmoord worden gedreven.

Het lot wil dat u nu de opdracht heeft gekregen om een nieuw landbouwbeleid te ontwikkelen. Ik hoop dat dit zal leiden tot enige kritische zelfreflectie en tot een open debat, zodat we niet dezelfde blunders begaan die deze ellende hebben veroorzaakt.

Het land bewerken zit ons in het bloed.

Maar tot mijn verdriet heeft de huidige, inmiddels vergrijsde generatie Indiase boeren zich laten verleiden tot de kortzichtige en ecologisch rampzalige manier van landbouw die is geïntroduceerd door mensen als u, die nauwelijks ervaring hebben als boer.

Sinds mensenheugenis heeft dit land een van de grootste populaties op aarde gevoed zonder chemische ‘mest’, pesticiden en exotische dwergvarianten van graansoorten, of al die vernieuwingen van de ‘bio-tech’. De vreemde mogendheden die ons land in afgelopen eeuwen hebben overheerst, hebben ons veel ontnomen. Maar de vruchtbaarheid van het land bleef onaangetast.

In onze bossen dragen bomen als ber, jambul, mano, wilde vijg en mahua elk in hun eigen seizoen zo rijkelijk vrucht dat hun takken doorbuigen onder het gewicht van het fruit. De gemiddelde jaaropbrengst per boom is meer dan een ton, jaar in jaar uit. De grond eromheen blijft gezond.

Waarvandaan krijgen bomen – ook die in rotsige berggebieden – hun water, hun voedingsstoffen? Ze kunnen zich niet verplaatsen, maar de Natuur voorziet in hun behoeften op de plek waar ze staan. ‘Wetenschappers’ en technocraten zoals u – kortzichtig en bemoeizuchtig – lijken daar blind voor te zijn. Op grond waarvan denkt u te kunnen voorschrijven wat een plant nodig heeft, hoeveel en wanneer?

Men zegt wel dat waar gebrek aan kennis is, onwetendheid moet doorgaan voor ‘wetenschap’. Dat is het soort ‘wetenschap’ dat u heeft omarmd en waarmee onze boeren zijn misleid. Onwetendheid is geen schande; het besef ervan is de eerste schrede op weg naar kennis. Maar weigeren het onder ogen te zien is een arrogante vorm van zelfbedrog.

In dit land staan meer dan 150 landbouw-

universiteiten. Elk jaar leveren die honderden ‘hoog opgeleide’ nietsnutten af die niets anders kunnen dan boeren bedriegen en de aantasting van het milieu bevorderen. Tijdens deze zesjarige studie draait alles om ‘productiviteit’ op korte termijn. Boeren worden aangespoord om van alles te doen en aan te schaffen. Geen moment wordt gedacht aan wat een boer nooit zou moeten doen, opdat het land onaangetast blijft voor volgende generaties en voor andere levende wezens.

Het is hoog tijd dat wij wakker worden en ons realiseren dat deze geïndustrialiseerde manier van landbouw niet alleen misdadig is, maar ook suïcidaal!

Het idee dat de ‘productiviteit’ van de Natuur zou moeten worden verhoogd, is een misvatting die illustratief is voor de onwetendheid van ‘landbouwwetenschappers’ zoals u. Als een enkele rijstkorrel zich in enkele maanden duizendmaal kan vermenigvuldigen, vanwaar dan de noodzaak om de productiviteit te verbeteren? Talrijke soorten fruitbomen produceren in hun leven honderdduizenden kilo’s voedsel – althans, zolang de boer ze niet vergiftigt en er van alles aan versleutelt in zijn zucht naar snel profijt.

De mentaliteit om alles ondergeschikt maken aan handel en industrie, zonder zich verder nog van iets aan te trekken, is de kern van het probleem. Die industrie kan niet anders dan het transformeren van ‘grondstoffen’ uit de Natuur tot handelswaar. Echt iets nieuws maken kan ze niet. Alleen de Natuur is echt in staat te scheppen en zichzelf te regenereren – dankzij de dagelijkse aanvoer van nieuwe zonne-energie.

Technologie die hand in hand gaat met commercie in plaats van met wijsheid of compassie, is rampzalig gebleken. We hebben onze bodem, ons water en onze lucht geplunderd en vervuild. We hebben het merendeel van onze oerwouden gekapt en de dieren die er leefden uitgeroeid.

Intussen gaan moderne boeren door met het spuiten van dodelijke gifstoffen. Dat resulteert in een massamoord op de jeev srushti: de nederige, onvermoeibare kleine helpers die zorgen voor gezonde, goed geventileerde grond en alle afgescheiden biomassa omzetten in voedsel voor planten. De schadelijke chemicaliën vergiftigen bovendien het water en de prani srushti van de Natuur, waartoe ook de mens behoort.

Wilt u ontkennen dat onze voorouders meer dan veertig eeuwen lang op biologische wijze landbouw hebben beoefend – zonder de vruchtbaarheid van de bodem aan te tasten, in tegenstelling tot wat in de afgelopen veertig, vijftig jaar is gebeurd? Is het geen vaststaand feit dat de chemische en irrigatie-intensieve wijze waarop marktgewassen in monocultuur worden geteeld, de voornaamste reden is dat het milieu tot in de verste uithoeken van het land is aangetast?

En dat binnen de levensduur van een enkele generatie...

Dit land kon bogen op een immense diversiteit aan gewassen, die zich in de loop van duizenden jaren hadden aangepast aan lokale omstandigheden en behoeften. Onze talrijke hoge, inheemse graansoorten leverden meer biomassa, beschermden bovendien de bodem tegen de zon en voorkwamen erosie door zware moessonregens. Maar onder het mom van productiviteitverhoging werden exotische dwergvarianten geïntroduceerd. Met als gevolg een toename van de hoeveelheid onkruid, aangezien dat meer zonlicht kreeg. Dus moesten boeren meer wieden of anders meer geld besteden aan de aanschaf van bestrijdingsmiddelen.

De stro-opbrengst van de dwerggranen bleek slechts een derde van die van inheemse soorten! In Punjab en Haryana werd zelfs die kleine hoeveelheid nog verbrand omdat er ‘pathogenen’ in zouden zitten. Als gevolg daarvan was ter plekke veel te weinig organisch materiaal beschikbaar om de vruchtbaarheid van de grond op peil te houden, waarmee dus kunstmatig de noodzaak werd gecreëerd om elders geproduceerde biomassa in te voeren. Er zat voor de boeren dus weinig anders op dan meer chemicaliën te gaan gebruiken, met als onvermijdelijk gevolg verschraling van de grond en voortschrijdende erosie.

De exotische variëteiten, die met chemische ‘mest’ werden geteeld, bleken veel gevoeliger voor ongedierte en ziekten, wat leidde tot het gebruik van nog meer gif.

Maar de bestreden insectensoorten werden resistent en herstelden zich. De predatoren die deze insecten aten en daarmee hun populatie onder controle hielden, zoals spinnen, kikkers en dergelijke, werden uitgeroeid.

Hetzelfde gebeurde met nuttige soorten als regenwormen en bijen. Agroconcerns

en technocraten bepleitten het gebruik van steeds hogere doses en nieuwe, giftiger en duurdere chemicaliën. De problemen met ‘ongedierte’ en ‘ziekten’ werden alleen maar groter. De kosten namen enorm toe.

Het gebruik van kunstmest deed de marktproductie toenemen en daarmee ook de behoefte aan irrigatie. In 1952 werd de Bhaka-dam gebouwd in Punjab, een deelstaat die door een vijftal rivieren vanuit de Himalaya rijkelijk van water wordt voorzien. Over het hele land verspreid volgden duizenden grote en middelgrote dammen, met als voorlopig hoogtepunt de enorme Sardar Sarovar.

En nu, zo heb ik begrepen, speelt de regering met de gedachte om de loop van onze rivieren te gaan verleggen en ze met elkaar te ‘verbinden’. Dit is pure megalomanie, zonder ook maar één moment te denken aan toekomstige generaties!

Nergens ter wereld valt zoveel regen als in Zuid-Amerika en India. Het jaarlijks gemiddelde bedraagt ruim een meter. Waar de bodem wordt bedekt door een dikke vegetatie, de grond poreus is en vol leven, wordt minstens de helft van dat regenwater geabsorbeerd en opgeslagen in de bovenlaag. Een aanzienlijk deel daarvan dringt vervolgens dieper in de bodem door en houdt de grondwaterspiegel op peil.

D

E LEVENDE GROND EN DE WATER-

voorraden daaronder fungeren als gigantische reservoirs die gratis door de Natuur zijn geschonken. Het meest efficiënt in het absorberen van regenwater is de grond onder oerwouden en bossen. Zo konden de meeste delen van India vijftig jaar geleden het hele jaar door over voldoende water beschikken. Maar kap de bossen en het vermogen van de aarde om regenwater op te nemen zal dramatisch afnemen. Rivieren en bronnen vallen droog. Op teveel plekken is dat al gebeurd.

Terwijl het grondwater onvoldoende wordt aangevuld, wordt er steeds vaker naar water geboord. In India wordt dagelijks twintig keer zoveel grondwater opgepompt als in 1950. Veel daarvan is gedachtenloze verspilling. Maar het grootste deel van de Indiase bevolking – dat in dorpen leeft, handmatig water pompt en bij de teelt van gewassen rekening houdt met de seizoenen LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 8 1

Het idee dat de ‘productiviteit’ van de Natuur verhoogd zou moeten worden, is een misvatting die illustratief is voor de onwetendheid van ‘landbouwwetenschappers’.

8 2 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

– gebruikt nog altijd dezelfde hoeveelheid water als generaties geleden.

Meer dan 80 procent van het totale waterverbruik in India is bestemd voor irrigatie.

Veruit het grootste deel daarvan wordt opgeslokt door chemisch gecultiveerde marktgewassen. Alleen al suikerriet neemt soms wel 70 procent van de voor irrigatie beschikbare hoeveelheid water voor zijn rekening. Een stuk grond van minder dan een halve hectare met chemisch geteeld suikerriet heeft evenveel water nodig als een stuk van tien hectare met inheemse graansoorten als jowar, bajra of mais.

Ook de suikerfabrieken gebruiken enorme hoeveelheden water. Van de teelt tot en met de verwerking is voor elke kilo suiker twee- tot drieduizend liter water nodig. Met die hoeveelheid kan op de traditionele, biologische wijze 150 tot 200 kilo voedzame jowar of bajra worden geoogst.

Bovendien veroorzaakt suikerriet onomkeerbare bodemschade door verzilting.

Bodemverzilting is de voornaamste plaag van de irrigatie-intensieve landbouw, omdat die zorgt voor een steeds dikker wordende zoutkorst op het land. Miljoenen hectaren landbouwgrond zijn er al door verwoest. De ernstigste problemen doen zich voor waar het hele jaar door waterverslindende gewassen als suikerriet of basmatirijst worden verbouwd, in plaats van de traditionele gemengde teelt en vruchtwisseling, waarvoor geen of nauwelijks irrigatie nodig is.

Aangezien tenminste 60 procent van het water dat in India voor irrigatie wordt gebruikt, overbodig en schadelijk is, moet het terugdringen van het waterverbruik uw prioriteit hebben. Efficiënte biologische landbouw vereist nauwelijks irrigatie. De opbrengst aan gewassen, met uitzondering van rijst, is optimaal als de grond net een beetje vochtig is.

De irrigatie op mijn bedrijf bedraagt slechts een fractie van wat op moderne boerderijen gangbaar is. Bovendien werkt de poreuze aarde onder de dikke vegetatie als een spons die water opzuigt en doorvoert naar het grondwater, in elk regenseizoen een enorme hoeveelheid. De hoeveelheid water die in de bodem is opgeslagen, is vele malen groter dan wat in de droge tijd uit de put wordt opgepompt om te irrigeren. Daarmee is mijn boerderij een netto leverancier van water aan het ecosysteem van de regio en geen afnemer.

De enige manier om in dit land de be-

schikbaarheid van voldoende water en voedsel veilig te stellen, is het op biologische wijze verbouwen van gemengde, aan de omgeving aangepaste gewassen, planten en bomen, en daarbij te gehoorzamen aan de wetten van de Natuur.

Zelfs woestijngebieden kunnen in minder dan tien jaar tijd weer tot bloei worden gebracht. Door gewassen en bomen door elkaar te planten die met verschillende snelheden groeien, is het mogelijk om de voedselopbrengst zo te spreiden dat een boer de overgangsperiode totdat de fruitbomen voor het eerst vrucht dragen, kan overleven. De grotere beschikbaarheid van biomassa en de volledige bodembedekking gedurende het hele jaar bevorderen bovendien het herstel van de vruchtbaarheid van de grond.

Na het vertrek van de Britten begon de Indiase landbouw zich geleidelijk te herstellen. Op het platteland, waar destijds 75 procent van de bevolking leefde, was geen schaarste aan gevarieerd voedsel. De reden dat de ‘Groene Revolutie’ er door werd gedrukt, was de doelstelling om een verhandelbaar overschot te creëren van slechts een paar soorten relatief lang houdbare granen, ten behoeve van de door de overheid gewenste industrialisatie van de stedelijke gebieden.

De nieuwe, parasitaire manier van landbouw bedrijven die u zo fanatiek heeft bepleit, kwam alleen ten goede aan industriëlen, handelaren en aan de machthebbers. De boeren werden geconfronteerd met enorme kostenstijgingen terwijl hun winstmarges verschraalden. In combinatie met de erosie van hun land, waardoor het zijn natuurlijke vruchtbaarheid verloor, bleven zij achter met weinig anders dan oplopende schulden en waardeloze grond. Velen gaven het boerenbestaan op. Veel meer nog zijn het van plan, onder druk van de almaar stijgende kosten. Het is een regelrechte tragedie, aangezien de Natuur ons zo genereus heeft bedeeld met alles wat nodig is om op biologische wijze landbouw te bedrijven.

Het weer gezond maken van de Indiase landbouw is de enige manier om echt iets te doen aan de onderling samenhangende problemen van armoede, werkloosheid en bevolkingsgroei. Zelfvoorzienende landbouw was de manier waarop we in het verleden met succes het land bewerkten.

BHASKAR SAVE (1922–2015) was een Indiase

boer en activist.

Inspiratie ROANNE VAN VOORST WOONDE EEN JAAR IN DE ARMSTE SLOPPENWIJK VAN JAKARTA. ‘ONDANKS ALLES WAS HET EEN FIJNE PLEK MET SLIMME, PRAGMATISCHE EN GEESTIGE MENSEN.‘

BOEK

Wat wij kunnen leren van sloppenbewoners ANTROPOLOOG ROANNE VAN VOORST WOONDE VOOR HAAR promotieonderzoek ruim een jaar aan de rivieroever in één van de armste sloppenwijken van Jakarta in Indonesië. Ze onderzocht hoe de bewoners omgingen met de dreiging van klimaatverandering en overstromingen, en promoveerde er cum laude op aan de Universiteit van Amsterdam. Over haar belevenissen schreef ze De beste plek ter wereld: Leven in de sloppen van Jakarta, dat is verschenen bij Uitgeverij Brandt.

Die titel, De beste plek ter wereld, is dat ironisch bedoeld?

‘Het is een citaat van één van mijn informanten, dus het laat zien hoe de sloppenwijkbewoners denken over hun wijk, niet zozeer wat ik vind. Maar ondanks alle zorgelijke dingen was het een fijne plek om te zijn met slimme, pragmatische, geestige mensen. Het zijn mensen die zelf welnesscentra bouwen van een stapeltje stenen en fietsbanden en een kapot ligbad. Mensen van wie wij veel kunnen

leren als het aankomt op innovatie. Mensen die niet zeuren, maar doen en doorgaan, ook als iets tegenzit. En ik ben er met ontzettend veel liefde ontvangen. Ik ga nog steeds graag terug. Maar als het aankomt op privacy, comfort, vrijheid en kansen, woon ik liever in Amsterdam.’

Wat heeft u in de sloppenwijk geleerd dat u niet had kunnen leren uit een boek?

‘Onder meer dat de manier waarop mensen omgaan met overstromingen, soms niet te maken heeft met de overstromingen zélf, maar met andere problemen die zij tegenkomen. Bijvoorbeeld: mensen uit mijn sloppenwijk weigerden te evacueren bij grote overstromingen. Buitenstaanders, met name beleidsmakers, denken dat de sloppenwijkbewoners de risico’s niet snappen. Maar omdat ik er was, begreep ik dat ze de gevaren van het water dondersgoed kennen.

Het was een weloverwogen keuze om bij hun huis in de buurt te LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 8 3

Inspiratie blijven, want als ze de wijk zouden verlaten, zou de stad haar kans schoon zien alles met de grond gelijk te maken. Voor mijn wijk bestond namelijk al jaren het plan om de sloppenhuizen “op te ruimen” en dan zouden ze niets meer hebben.’

Wat heeft u geleerd over klimaatverandering?

‘Ik heb aan den lijve ondervonden wat ik al wist: mensen die het minste produceren aan CO2, zoals mijn onderzoeksgroep, hebben het meeste last van klimaatveranderingen, omdat ze vaak op de gevaarlijkste plekken wonen.’

MODE

Onze wereld, onze schoenen

Waarom wilde u dit boek schrijven?

‘Naast wat ik in mijn dissertatie schreef, had ik nog meer te vertellen. Over hoe mensen in armoede leven en wat armoede met je doet, maar ook wat voor creatieve oplossingen mensen bedenken voor alledaagse problemen. Omdat ze geen lening mogen afsluiten bij een gewone bank, hebben ze een eigen leen- en spaarsysteem opgezet. Maar ook wilde ik de sloppenwijkbewoners een podium geven. In het Westen praten we vaak óver de armen, maar niet zo vaak mét hen. Ik heb deze mensen in de afgelopen jaren zo goed leren kennen, dat ik als een soort mediator kan fungeren.’

Wat vond u het moeilijkste aan uw onderzoek?

‘De mensen daar hebben, terecht, weinig vertrouwen in de overheid en vragen nooit om hulp: ze krijgen het toch niet. Dat is oneerlijk en hard – althans, in mijn Westerse ogen. Hier kunnen we naar een arts als we ziek zijn, we krijgen een uitkering als we werkloos zijn, enzovoort. Dankzij hun eigen creativiteit en “aanpak”mentaliteit weten ze te overleven. Dat is bewonderenswaardig, maar dat wil niet zeggen dat hun leven makkelijk is. Hoe zet je een bedrijfje op zonder enig vorm van startkapitaal? Wat doe je als je wat gespaard hebt, maar je man wordt ziek en je moet al je spaargeld daaraan besteden? Of je huis overstroomt en je bent alles weer kwijt? Ze blijven in cirkels draaien. Het maakte me boos, gefrustreerd en verdrietig om dat van dichtbij te zien.’

JULIUS WEISE, EEN NEDERLANDSE STUDENT WAS OP REIS IN PERU. HIJ kocht een paar kleurrijke sneakers op een plaatselijke markt en toen hij weer thuis was, wilde iedereen alles over deze schoenen weten. Weise liet nog een paar opsturen, maar de kwaliteit liet te wensen over. Daarom richtte hij met een vriend een nieuw merk op, Mipacha, om Peruaanse schoenen voor zowel mannen als vrouwen te maken. Ze worden met de hand gemaakt in Lima, de hoofdstad van het land. Ieder paar is uniek en er worden lokale materialen voor gebruikt. Mipacha (“mijn wereld” in het Quechua) schenkt 10 procent van de opbrengst van elk verkocht paar schoenen aan educatieve projecten in Cuzco, dat op een UNESCO-erfgoedlijst staat. Binnenkort kunnen we ook tassen, riemen en poncho’s verwachten. | PRIJZEN VANAF €79,95 | BESTEL ONLINE: WWW.MIPACHA.NL

GADGET

Een nieuwe blik op je raam

Bent u nog steeds boos en verdrietig?

‘Mijn leven hier is zo anders dan hun leven, daar voel ik me soms schuldig over. Toen ik net terug was in Amsterdam, kon ik het bijna niet aan. Ik gaf niets meer uit aan mezelf, recyclede alles, gaf zoveel mogelijk aan de sloppenwijk. Inmiddels heb ik een manier gevonden om met het schuldgevoel om te gaan. In mijn werk als onderzoeker maak ik mij hard voor gelijkheid in de wereld. Ik doe onderzoek naar natuurrampen en noodhulp en probeer door middel van presentaties en lessen ervoor te zorgen dat die noodhulp beter wordt.

Als schrijver probeer ik informatie te delen die ik belangrijk vind, zoals met dit boek. En ik heb nog steeds contact met de sloppenwijkbewoners. Ze hebben mij zoveel geleerd en gegeven; het minste wat ik kan doen, is hen mijn oprechte vriendschap teruggeven.’ | PAULINE BIJSTER 8 4 T H EO PT IM I ST.NL LENTE 2016

RAMEN ZIJN DE BESTE PLAATS OM ZONLICHT OP TE VANGEN. WAAR KUN JE je zonneoplader beter ophangen dan daar? Deze oplader, gemaakt door XD Design, kun je aan het raam bevestigen. Er zijn drie kleuren beschikbaar: zilver, zwart en groen.

Dankzij hun kleine formaat, zijn ze perfect om je mobiel op te laden, wanneer je met een lege batterij zit. | PRIJS €69,95) | BESTEL ONLINE: WWW.XD-DESIGN.NL

Inspiratie

BOEK

KORT

De patiënt is niet ziek IN FEBRUARI OVERLEED JAN FOUDRAINE,

de psychiater die faam verwierf met zijn boek Wie is van hout... uit 1971. Daarin verwierp hij de scheiding die wordt gemaakt tussen ‘zieke’ en ‘gezonde’ mensen. Als pleitbezorger van wat de ‘anti-psychiatrie’ werd genoemd, wilde Foudraine minder medicijngebruik en meer erkenning voor de hele mens. Vanwege zijn overlijden staan we nogmaals stil bij deze klassieker.

Het einde van het midden Farid Tabarki ATLAS CONTACT

Als je gek bent, moet je dan een pilletje slikken of moet je opnieuw leren leven? Veel mensen die in inrichtingen worden behandeld voor schizofrenie en andere functionele psychosen zijn niet ziek in medische zin, stelde de jonge psychiater Jan Foudraine aan het begin van zijn carrière vast. Ze zijn diep gekwetst en verward door het leven waarin ze als Wie is van hout... kind zijn terecht gekomen, door traumatiserende relaties met ouders en verstikJan Foudraine kende rolpatronen. Hun ‘gekte’ is hun AMBO|ANTHOS manier om met die verwarring en verwonding om te gaan. Als je hen verpleegt als patiënten die medische behandeling nodig hebben, snijd je daarmee de weg naar genezing af.

Dat is de stelling van Wie is van hout..., dat na verschijning in 1971 een internationale bestseller werd. Het is een goed en vlot geschreven, zelfs spannend verslag van Foudraine’s ervaringen in een Amerikaanse psychiatrische inrichting en zijn kritiek op de gangbare behandeling van patiënten. Wie is hier eigenlijk van hout, vraagt hij zich af: de lijder aan wanen die denkt dat hij een stuk hout is en zich zo gedraagt, of de artsen die deze mens als object, als stuk hout behandelen, en zich dus zelf als stukken hout opstellen in plaats van als warmbloedige medemensen?

Eigenlijk is het schokkend: een boek dat zolang geleden uitkwam en dat je leest alsof het nu pas is geschreven. Foudraine’s aanklacht tegen de medische psychiatrie werd in meerdere talen vertaald en er zijn meer dan tweehonderdduizend exemplaren van verkocht – en toch is het nog altijd de stem van een roepende in de woestijn, om met de auteur zelf te spreken. De standpunten lijken sindsdien gepolariseerd. De biologische psychiatrie heeft gewonnen: geestesziekten zijn verstoringen in de fysiologie van de hersens en kunnen dus met psychofarmaca worden genezen. De dokter in de witte jas dient de passieve patiënt de juiste geneesmiddelen toe en hopla, alles is weer in orde. Deze opvatting heeft zich ook uitgestrekt tot minder ernstige psychische klachten. Als je depressief bent, hoef je je niet af te vragen of er misschien iets niet klopt in je leven, of je wellicht bezig bent te vervreemden van jezelf – je neemt gewoon Prozac en alles is opgelost.

In het voorwoord van een latere uitgave stelde Foudraine dat het zelfvertrouwen waarmee de biologische psychiatrie zichzelf tot winnaar heeft verklaard, blufpoker is en de huidige rust een stilte voor de storm: ‘De vlijmscherpe analyse en kritiek dat alles helemaal niet zo helder is en dat de uitgangspunten waarop deze biologische psychiatrie rust, een uiterst zwakke wetenschappelijke basis hebben, ligt al vlak om de hoek.’ | LISETTE THOOFT

In deze tijden van woelige veranderingen signaleert trendwatcher Farid Tabarki hoe het midden geen plek meer heeft in onze vloeibare samenleving. Tussenpersonen als winkeliers en makelaars vefrliezen hun klanten vanwegen digitale platforms en tussen de lokale en internationale belangen verliest de nationale staat aan betekenis. Veranderingen gaan hard. Het einde van het midden: Wat een maatschappij van extremen betekent voor mens, bedrijf en politiek is een prikkelend boek dat praktische ideeën en concrete voorbeelden van die ontwikkelingen biedt, maar ze ook duidt, en vooruitblikt naar de toekomst.

Vrij Marnix Pauwels UITGEVERIJ LUCHT

Marnix Pauwels is een onverwachte goeroe. Hij was verslaafd aan drugs en drank en leed aan depressie, angststoornissen en andere psychische aandoeningen. Toch – of juist daaróm – heeft hij verrassende inzichten zodat je vrijer, gelukkiger en meer ontspannen kunt leven. In zijn vlot geschreven boek Vrij: Minder denken, lichter leven leert Pauwels vooral om de aanname los te laten dat alles wat je gelooft waar is.

LENTE 2016 T H EO PT I M I ST. N L 8 5

Voordelig 80.000 lezers van

ONZE MISSIE Als een onafhankelijk internationaal opinietijdschrift en onlinecommunity staan wij voor vooruitgang, voortdurende mogelijkheden en de menselijke creativiteit. We weten dat er voor elk probleem een oplossing bestaat. Wij verkennen en omarmen kansen en perspectieven. In ons tijdschrift en op onze website presenteren wij de ideeën die de weg wijzen naar baanbrekende vernieuwing en de mensen die vooropgaan. Wij verbinden u met deze kansdenkers en -doeners in onze (online)evenementen en cursussen. We presenteren optimisme als een wijze van leven, omdat het uw geluk en uw gezondheid ondersteunt.

bereiken?

OPRICHTERS Jurriaan Kamp, Hélène de Puy HOOFDREDACTEUR

Jurriaan Kamp

ART DIRECTOR Andrea Mota

Plaats uw advertentie in de The Optimist!

Neem voor een aanbieding contact op.

MEDEWERKERS Pauline Bijster, Paulo Coelho, Ivar

Laanen, Adrie Mouthaan, Maarten van der Schaaf, Harry Starren, Lisette Thooft, Marco Visscher PRODUCTIEMANAGERS Rick Greer (design), Els Kwaks

(redactioneel) VERTALERS Piet Janssen, Ton Maas, Hielke Schouten,

Vertaalbureau Textwerk B.V. CORRECTIE

Ilse Ariëns

LIDMAATSCHAPPEN

De jaarprijs voor het lidmaatschap is € 84,00.

Voor het buitenland is dit exclusief de portokosten.

Bel 088-1102010 of mail naar theoptimist@spabonneeservice.nl voor de portotarieven.

Kijk voor de verschillende lidmaatschapsvormen op onze website, www.theoptimist.nl/lidmaatschap.

Let op: voor betalingen per acceptgiro geldt een toeslag van € 7,50.

AANMELDEN

POSTADRES

Postbus 2402, 3000 CK Rotterdam CONTACT

Via S.P. Abonneeservice, Online: www.theoptimist.nl/ledenservice Per post: Postbus 105 2400 AC Alphen aan den Rijn t 088-1102010 (kantooruren) e theoptimist@spabonneeservice.nl i www.theoptimist.nl/lidmaatschap

e info@theoptimist.nl i www.theoptimist.nl

Voor vragen over uw lidmaatschap kunt u terecht bij onze klantenservice. Zie onder ‘aanmelden’ in de rechterkolom.

Nieuwe leden ontvangen binnen acht weken na aanvraag hun eerste nummer. Uiteraard gaan de voordelen van het lidmaatschap direct na ontvangst van uw betaling in. Jaarlidmaatschappen worden automatisch verlengd, tenzij twee maanden voor het verstrijken van de lidmaatschapsperiode een bericht van opzegging is ontvangen per post, of e-mail.

Opzeggingen worden altijd bevestigd.

Adreswijzigingen graag vier weken van tevoren doorgeven per post of e-mail.

BRIEF AAN DE REDACTIE

redactie@theoptimist.nl The Optimist behoudt zich het recht voor correspondentie van lezers te redigeren voor duidelijkheid of lengte.

UITGEVER Uitgeverij The

Telefoon: 010 7988010 E-mail: advertenties@theoptimist.nl

Optimist B.V.

Postbus 2402, 3000CK Rotterdam MARKETING & ADVERTENTIES

advertenties@theoptimist.nl

© 2016 Uitgeverij The Optimist B.V. of de individuele auteurs.

86 T HEOPT IMIST. NL LENTE 2016

Wij nemen uw gegevens op in een gegevensbestand.

Deze gegevens worden gebruikt voor de uitvoering van met u gesloten overeenkomsten, zoals de lidmaatschapsadministratie. Uw gegevens worden niet aan derden verstrekt.

LIDMAATSCHAPPEN INTERNATIONALE EDITIE

The Intelligent Optimist, 268 Bush Street, #4419, San Francisco, CA 94104, USA. i www.theoptimist.com e info@theoptimist.com VOOR SLECHTZIENDEN

The Optimist verschijnt op cd voor mensen die slechtziend, blind of dyslectisch zijn, of een andere leeshandicap hebben. Via Dedicon kunt u een abonnement nemen op een voorgelezen The Optimist.

Telefoon: 0486 486 486, e-mail: info@dedicon.nl, website: www.dedicon.nl.

Steun de acupunctuur word lid!

Meer en meer patiënten ervaren dat, door toepassing van acupunctuur, hun klachten verminderen of zelfs helemaal verdwijnen. Deze ervaringen worden bevestigd door wetenschappelijk onderzoek, onder meer door de Wereldgezondheidsorganisatie. Acupunctuur is daardoor in steeds grotere kringen geaccepteerd.

Acupunctuur kan verlichting geven bij bijvoorbeeld pijnbestrijding en bij gewrichtsaandoeningen, allergieën, huidaandoeningen of verslaving. Maar ook bij spijsverteringsproblemen, bij mentale stoornissen als stress of slaapproblemen en bij zenuwontstekingen zoals ischias. Acupunctuur blijkt ook een goede therapie bij diabetes.

Aangezien acupunctuur in Nederland minder gereguleerd is dan in veel andere Europese landen hebben patiënten zich verenigd in de NPVA (Nederlandse Patiëntenvereniging voor Acupunctuur).

De landelijke patiëntenvereniging NPVA richt zich op het bevorderen van een verantwoorde inzet van acupunctuur en houdt zich bezig met: • belangenbehartiging, denk hierbij aan het pleiten tegen de BTW-heffing op acupunctuur. Ook is de NPVA in overleg met zorgverzekeraars over de verbetering van de dekking; • het streven naar geïntegreerde zorg, ook huisartsen en specialisten moeten kennis hebben van acupunctuur zodat zorgverleners beter kunnen samenwerken aan uw gezondheid; • voorlichting, zodat u uw eigen gezondheid beter kunt sturen; • lotgenotencontact. De uitwisseling van patiëntenervaringen. Zodat eenieder zich goed kan oriënteren en een afgewogen besluit kan nemen over acupunctuurbehandelingen.

De NPVA is aangesloten bij de NPCF. Veel zorgverzekeraars vergoeden daarom het lidmaatschap geheel of gedeeltelijk.

Steunt u ons ook? Meld u dan alstublieft aan als lid. Met meer leden kan de NPVA meer voor acupunctuurpatiënten betekenen. U kunt u ook aanmelden via onze website www.npva.nl

----------------------------------------

Roze bril is a better place The world

than you think

Marco Visscher Journalist die graag een tegengeluid laat horen. www.marcovisscher.nl

Videospelletjes LEIDEN VIDEOGAMES TOT MEER AGRESSIE? TALRIJKE

onderzoeken suggereren dit inderdaad. Na analyse van verschillende studies concludeerde de American Psychological Association (APA) vorig jaar dat er ‘een verband’ bestaat tussen gewelddadige videogames en agressie.

Maar hierbij zijn verschillende kanttekeningen te plaatsen. Agressie is moeilijk te meten in deze studies. Als deelnemer word je doorgaans gevraagd het begin van een kort verhaal af te maken: hoe gewelddadiger de bedachte verhaallijn, hoe agressiever de onderzoeker je inschat. Maar is dit werkelijk een nauwkeurige methode om agressie te meten? Zou fantasie er misschien iets mee te maken kunnen hebben?

Een ander methodologisch probleem is dat onderzoeken doorgaans kijken naar de zeer korte termijn, en hun testen uitvoeren direct na het spelen van een videogame.

De APA moest in zijn rapport concluderen dat er niet genoeg langetermijnstudies zijn gedaan om iets zinnigs te zeggen over de gevolgen voor later. Wat we wel weten uit andere onderzoeken is dat in de hele Westerse samenleving – zelfs in de Verenigde Staten, met haar breed uitgemeten schietpartijen – gewelddadig en crimineel gedrag dramatisch is afgenomen in de afgelopen drie decennia, terwijl videogames toen sterk in opkomst waren. Als er een gewelddadig effect van videogames zou uitgaan, dan had je een toename verwacht, met naar schatting 1,2 miljard mensen wereldwijd die gemiddeld een uur per dag videogames spelen.

Is gaming geen solitaire activiteit? Welnu, dat was misschien jaren geleden zo. Dankzij internet is het juist een social scene geworden. Games worden vaak in groepen gespeeld, wat communicatie en samenwerking met volstrekte vreemden vereist. Zo leren gamers juist om samen te werken en maken ze nieuwe vrienden. Een gunstige bijwerking van videogames die vaak over het hoofd wordt 8 8 T H EO PT IIM M I ST.NL LENTE 2016

gezien, is dat we doorzettingsvermogen leren. Games zijn ontworpen om moeilijk te zijn. Als ze te makkelijk zijn, wil niemand ze meer spelen.

In de woorden van gamesontwikkelaar Jane McGonigal, auteur van Beter dan echt: Hoe games ons gelukkiger, slimmer en socialer maken: ‘Spelers zijn optimistisch over onze vaardigheden en ons vermogen om beter te worden en te slagen, en beschikken over meer fysieke en mentale energie om aan de slag gaan met een moeilijk probleem. Dat is feitelijk de fysieke en psychologische toestand waarin games gespeeld worden.’

Terwijl de invloed op agressie dus nog onbekend en mogelijk afwezig is, zijn er genoeg wetenschappelijke onderzoeken die suggereren dat het spelen van videogames ook andere voordelen biedt. Gamers nemen beslissingen tot wel 25 procent sneller dan anderen, en zijn vier keer sneller als het gaat om keuzes maken en actie ondernemen dan de meeste mensen. Een hoop games vereisen dat spelers problemen oplossen, dus dat is de vaardigheid die ze leren. Actieve spelsystemen zoals de Wii kunnen daarnaast mensen helpen fysieke vaardigheden te ontwikkelen. Kinderen die deze games speelden, laten verbeteringen in motorische vaardigheden zien, aangezien ze oefenen met het gooien, trappen en vangen van een bal.

Verder staan games erom bekend je gezichtsvermogen te verbeteren. Jawel, het proces van het lokaliseren van en richten op vijanden traint uw ogen. Het blijkt ook in het dagelijkse leven nuttig te zijn: een onderzoek onder chirurgen liet zien dat de artsen die videogames speelden 27 procent sneller waren en 37 procent minder fouten maakten dan artsen die niet speelden.

Hier op de redactie van The Optimist zijn we geen fan van shoot-’em-ups, maar we erkennen dat er genoeg interessante videogames bestaan die compleet onschuldig zijn, als je ze met mate speelt. De discussie herinnerde ons eraan dat toen schrijven populair werd, enkelen van de wijste mensen, onder wie Socrates, zich ertegen keerden. De angst was dat schrijven ertoe zou leiden dat we onze hersenen niet meer zouden gebruiken.

Nu we het erover hebben: een boek lezen? Tsjonge, over solitaire activiteiten gesproken!

FOTO: ZASTOLSKIY VICTOR/SHUTTERSTOCK

Leiden computerspellen tot meer agressie en sociale isolatie? Vooral niet-spelers denken dat, niet de gamers zelf, noch wetenschappers.

KWF Kankerbestrijding gelooft in de dag dat niemand meer hoeft te sterven aan kanker.

Die dag die komt. We weten alleen nog niet wanneer. Wat we wel weten is dat we samen deze dag dichterbij kunnen brengen.

Daarom vragen we iedereen om ons mee te helpen. Ook jou. Want alles wat we doen is weer een stap dichterbij. Dichter bij nog meer kennis, nieuwe successen, betere behandelingen.

Dichter bij die ene dag, de dag dat we kanker verslaan. Kijk wat jij kunt doen op kwf.nl.

Buurkracht Kennistest n namen n te r u u tb h c a r k egele Buur Bewoners inenergiebesparende maabtrbel glas. honderden e, zonnepanelen of du zoals isolati zij per jaar ening? n e r a sp e b l e e Hoev energierek n u h p o ld e gemidd € 200,n a d r e e m . a € 400,b. meer daann € 600,c. meer d ik nergieverbru e n u h t a a g l Hoevee per jaar omlaag? gemiddeld a. 15% b. 28% c. 33% oriet onder v fa is l e g e tr Welke maawoners? de buurtbe s la a. dubbel guurisolatie m b. spouw anelen c. zonnep tie d. dakisolalatie e. vloerisol f. cv-kete

Buurkracht betekent samen energie besparen met je buurt.

Zodat je gebruik kunt maken van elkaars kennis en kunde en samen kunt inkopen.

Buurkracht helpt daarbij.

Dat is slim, makkelijk én gezellig besparen.

Buurkracht is kosteloos, niet-commercieel en beschikbaar in meer dan de helft van Nederland. Meer weten?

Ga naar buurkracht.nl of mail service@buurkracht.nl.