The Optimist NL 173 maart april 2017

Voorbij de polarisatie: Hoe je de kloof overbrugt Er is vooruitgang: waarom gelooft u het niet? eN

Watermythes: 8 glazen per dag

Liefde & seks Het is nooit te laat om écht lief te hebben

PLUS Henry Mentink: BP

de pionier met geduld

theoptimist.NL € 9,75 maart/apriL 2017 / Nr. 173

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 1

Voor eeN Lichtje scheppeN! (p. 76)

e Voorh

HOE VER ZOU JIJ ’S NACHTS LOPEN UIT ANGST VOOR GEWELD? NIJMEGEN

ROTTERDAM

SCHRIJF JE IN EN LOOP MEE!

CULTUUR KLEURT HET LEVEN AL VOOR 5 EURO KLEURT U MEE!

Kleurt u mee?

Of het nu gaat om beeldende kunst, geschiedenis & letteren, monumentenzorg, muziek & theater of natuur. Het Prins Bernhard Cultuurfonds zet zich in voor cultuur die ook úw leefomgeving inkleurt. Al voor 5 euro per maand kleurt u met ons mee!

Ga naar www.cultuurfonds.nl

Voorbij de polarisatie: Hoe je de kloof overbrugt

welkom

Er is vooruitgang: waarom gelooft u het niet?

Medewerkers Watermythes: 8 ‘expressionist, auteur en schrijfleraar’. dat staat er als omschrijving glazen per dag bij haar column (pagina 31). maar

e eN Voorh • Geertje Couwenbergh

Denken over feiten

EEn ‘hEErlijk oudErwEts’ omslagthema: zo keken sommige lezers terug

Maart/aPriL 2017 VooruitgaNg aNNick de Wit t Water NatuurparkeN

Liefde & seks foto: pieter de swart

Liefde eN seks

op onze vorige editie. Ouderwets was hier goed bedoeld. Het thema ‘angst’ hadden we vanuit diverse invalshoeken benaderd met verschillende artikelen, zoals zij dat ‘vroeger’ gewend waren in Ode. Die brede, verdiepende aanpak werd gewaardeerd. Het is een lijn die we voortzetten. In deze uitgave brengen we diverse verhalen over liefde en seks: een onderwerp waarover zoveel te vertellen bleek, dat we er liefst 22 pagina’s aan hebben gewijd.

Soms sluipt er evenwel ongemerkt een ánder thema door onze artikelen.

Deze keer vormt ‘de werkelijkheid’ die onbedoelde rode draad. Columnist Harry Starren prijst de bevrijding die ontstond toen we doorkregen dat niet feiten van belang zijn, maar de manier waarop we ons tot die feiten verhouden. Die ‘postmodernistische’ houding heeft zo haar voordelen, maar de schaduwzijde is niet ver weg. Harry spreekt van ‘een nieuwe mentale gevangenis’, want de waarheid hebben we uitgezwaaid en onze mening hebben we heilig verklaard (pagina 79).

Nergens zien we dat zo duidelijk als bij Donald Trump. De Amerikaanse president spreekt nonchalant over ‘alternatieve feiten’. Met zijn ‘feitenvrije’ politiek en met het ‘nepnieuws’ waarmee we voortdurend worden bestookt, zijn we volgens sommigen zelfs beland in een nieuw tijdperk dat wel ‘post-waarheid’ wordt genoemd. Annick de Witt borduurt voort op die constatering. In ons interview met haar (vanaf pagina 22) vertelt zij hoe onze ‘werkelijkheid’ wordt gefilterd en gekleurd door ons wereldbeeld. Het traditionele wereldbeeld – van waaruit mensen als Trump en Wilders de wereld bezien – is onder invloed van een progressieve elite lange tijd beschimpt, zegt De Witt. Nu beleeft het een opleving, die ons voor veel belangrijke vragen en uitdagingen stelt.

En dan is er nog het artikel dat Geertje Couwenbergh schreef. Zij las over het fascinerende denkwerk van een Amerikaanse professor die, op basis van vele onderzoeken, beweert dat de realiteit niets meer is dan ‘mentale formaties’. De werkelijkheid is echt, maar niet waar (zie pagina 20): een wonderlijke redenering waarover je niet uitgedacht raakt...

Intussen blijven wij voor u de onderbelichte werkelijkheid in beeld brengen. Kijk bijvoorbeeld eens op pagina 68 naar de vooruitgang die we hebben geboekt op het gebied van ontwikkeling, gezondheid, onderwijs en het milieu. Het is een greep uit bemoedigende, onbetwiste feiten. Maar ja, misschien ben ik gewoon ouderwets.

eigenlijk is Geertje Couwenbergh nog veel meer dan dat. we kennen haar als iemand met een onderzoekende, intelligente geest en een creatieve pen. dus toen we bij haar aanklopten om een stuk te schrijven over de bijzondere visie van donald Hoffman op de realiteit – of althans, datgene waarvan wij vermoeden dat het de realiteit is – kwam ze met een sterk artikel, dat de essentie kernachtig weergeeft (zie pagina 18).

• maarten van der schaaf mensen die inspireren en bedrijven die ertoe doen: dat is zo ongeveer het blikveld van freelance journalist maarten van der schaaf. al jaren geleden klopte hij bij ons aan om verhalen te schrijven. schreef voor ons over alles van de circulaire economie en ondernemers in ontwikkelingslanden tot aan de lichtpuntjes in de Griekse crisis en leiders die inspiratie zoeken in de wildernis. Voor deze uitgave schreef hij een mooi portret van sociaal ondernemer Henry mentink (pagina 26) en verzorgde hij de teksten bij de waanzinnig mooie foto’s van ’s werelds meest succesvolle natuurparken (pagina 54).

Hetrp@theoptimist.nl is nooit te laat Met u en andere lezers gaan dit prachtblad nog mooier en groter maomP.S.: écht lief tewehebben ken! Sla deze pagina om, zodat u meer leest over onze plannen.

Roland pluut, uitgever •

PLUS Henry Mentink: no. 173

BP

de pionier met geduld

theoptimist.NL € 9,75 maart/apriL 2017 / Nr. 173

Doe met ons mee!

S

inds we de Nederlandse editie anderhalf jaar geleden in ere herstelden, hebben we al veel bereikt. We gingen van vier naar zes nummers per jaar zonder de kosten voor u te verhogen. Ook onze dagelijkse e-mail, The Optimist Daily, brachten we in het Nederlands terug. Voor de webinars die we telkens koppelen aan een spraakmakend artikel mogen we steeds meer aanmeldingen verwerken. En we zijn begonnen om onze website geheel te vernieuwen: de resultaten zult u dit voorjaar kunnen zien.

We doen dit alles met een klein, hardwerkend team.

We krijgen het voor elkaar met veel inzet, positiviteit en optimisme. U waardeert dat, zo hebben we gezien.

Als we de signalen – in onze e-mails, aan de telefoon, vanuit het lezerspanel, in persoonlijke ontmoetingen – goed verstaan, vindt u het niet alleen fijn dat we méér verhalen brengen, maar vooral ook dat ze verrassender, sprankelender en relevanter zijn. Onze lezers zijn blij met het nieuw elan dat we brengen. Dat geeft ons energie. Hartelijk dank voor uw steun!

Het geeft ons ook het vertrouwen om bij deze uitdrukkelijk een beroep op u te doen om The Optimist te laten groeien.

Groei aan de buitenkant...

Meedoen kan op allerlei manieren. Deel onze berichten op Facebook en Twitter. Vertel uw omgeving over ons. Gebruik onze artikelen als voer voor gesprekken op uw werk. Breng ze onder de aandacht van de pers en politiek, of van managers en moeders, of anderen met invloed. Misschien wilt u in uw woonplaats wel een leeskring opzetten om onze verhalen te bespreken met anderen, of om onze optimistische kijk op de onderstroom met gelijkgestemden te verdiepen.

Bovendien: u weet het beste wie nog meer geïnteresseerd zal zijn in ons tijdschrift. Wij hebben geen marketingafdeling met een budget of targets om nieuwe abonnees te werven. Wij hebben u! Daarom vragen wij u om te overwegen een abonnement op The Optimist cadeau te doen. Zo geeft u een ander het geschenk van optimisme – en u krijgt er zelf nog wat voor terug ook. We hebben alvast een losse antwoordkaart aan deze editie toegevoegd. Of wilt u misschien meerdere abonnementen voor op de leestafels op uw werk, of als relatiegeschenk? Neem ook dan contact met ons op.

boekfragm ent

Demo c

Dat kratie: beteran

‘

Ons kies stelsel David is ban Van kroet, stelt mensen reybrouck.

Het leid de belgisch (Donald e cult is een t tot verk trump) uurcritic andere iezing en tot us manier van de verkeerd om het verkeerd Davi D van volk een e besluite e Reyb n (bre senT Rouc stem xit). er avio k te gev /shu TTeR en. sToc k

i/febru

Zo land van Grieken

t leven’ sta ik in he

ari 2017

dis, bekend n Paul Efmorfi gelijk. en verklare hebben ze Alle econom Misschien op zijn at, voor gek. van Coco-M die zaken doet der rieke Griek, Maarten van Maar de excent nd succes. wél opvalle met hem mee. gevoel, boekt een paar dagen Schaaf fietste door: maarTen

januar

i/febru

ari 2017

TheopT

imisT.n

l 25

van der

achtergrond

Klaterend goud

schaaf

nd in betonnen bedrijfspa hij voor een anoniem, Athene. Zojuist heeft is staat hoofdstad n begonnen Paul Efmorfid van de Griekse k die hij daarbinne te prode fietsfabrie een dure buitenwijk om houten fietsen g gegeven door gek verklaren wetten schrijven een rondleidin zou ons voor economische is. ‘Iedere econoomGrieks eikenhout. Alle staal.’ zwaar om logica, maken van duceren van en draait niet energie fietsframes te voor om in China s doet het dus toch. ‘Ondernem‘Wij stoppen hier Maar Efmorfidi om energie’, zegt hij beslist. draait .’ week voer ondernemen er iets bijzonders gesprekken die ik deze ontstaat bekend in, daardoor is een kernwoord in de Efmorfidis, rnemer Paul s vaart er niet alleen Energie: het le Griekse serie-onde . Efmorfidi Om met de succesvol matrassen van Coco-Mat dosis energie. de verbluffen 58-jarige Griek van de duurzame ook over een , peddelt de beschikt zelf rk te promoten blind op, hij vaderland. houten fietsenmeend kilometer door zijn van zijn nieuwe s de Steve Jobs negenduiz ige Efmorfidi en onconven in honderd dagen de eigenzinn inspirerende op Sommigen noemen als een van de meest veelgevraagd spreker Hij geldt en is een afgelopen Griekenland. ers van het moment hij tijdens een lezing, Efmorfidis tionele ondernemcongressen. Dus toen StartDock – en m – zijn ondernemershub universiteiten in Amsterda Amsterdamse ik vier kinderen de in en aarzelde vrouw voorjaar Nederlandse te haken bij zijn fietstocht, met hem aan woont met zijn uitnodigde om deze week honderden kilometers toehoorders En zo trap ik de geen moment. schiereiland Zee via het eilanden in de de Ionische mee. verschillende Kefalonia in We gaan van vervolgens naar tot Athene en sos Peloponne

januari/febr

uari

2017 TheopTimisT.

nl 63

62 TheopTimisT.

nl januari/febr

tekst en fotografie:

uari 2017

U moet zich misschie n even over het idee heen zetten, maar in uw urine zou wel eens heel wat geneeskracht verborgen kunnen zitten. door: marianne

28 TheopTimisT.nl

november/decem

ber 2016

lamers

nils elzenga

H

eeft uw baby last van een extreem droge huid? een druppel

Voor natuur moet je naar natuurgeb ‘Wrijf dan van de eerste ieden. ochtendurine Toch? Mis. dieren gedijen ook de binnenkant van in de zachte Planten huid van en prima de elleboog van opdetotaal vies dat uw baby.’ Het is onverwac Zwitserse hartje van de stad, ten een adhte kinderarts Mercedes plekken, in het vaker industriet of op een Ogal haar patiëngeeft. ‘Je kunt ook wat ochtendurine errein. likken, maar de van de meest onwaarsc van je meeste mensen Een bezoek vinger aan drie in Zwitserland houden vanhijnlijke het idee van natuurpar het inslikkenadijzen niet van hun in Nederland . alternatieve circuit. Even voor de duidelijkheid: Ogal eigen urine.’ is geen therapeut Ze is een gespecialisee tieve geneeskunde in het rd kinderarts die , een combinatie werkt met integrabehandelvormen van reguliere geneeskunde mits hiervan de met alternatieve er 2016 effectiviteit wetenschapp In landen als Zwitserland elijk is aangetoond. en Duitsland die geloven in de heilzame werking zijn er meer IM-artsen en -therapeuten urine kan werken van urine. Breng bij aandoeninge het op de huid aan n als eczeem of of drink het en en schimmelvoeten. het kan helpen bij een verkoudheid Injecteer beweren zelfs dat of een het zou kunnen werken als onderdeel infectie. Sommigen tegen kanker. van een behandeling Het lijkt op het eerste gezicht een bovendien. Maar onsmakelijk idee al eeuwenlang maken en weinig serieus effecten van urine, volkeren melding dat steriel is en naar verluidt schoner van de heilzame onze mond. De Azteken te verzorgen. Stammen gebruikten het als desinfecteren dan het speeksel in d middel om wonden uit de Amazone mee. Chinezen, Japanners en Indiërs behandelden er giftige slangenbeten gebruik van urine zijn al duizenden voor medische jaren bekend met of religieuze doeleinden. van huis,- tuinhet en keukenremed Onder de noemer ies heeft u misschien gehoord dat het helpt om over een zelf wratje, brandnetelste als kind wel eens te plassen. ek of kwallenbeet Het wordt gebruikt heen vergroten, om kaalheidals slaapmiddel, als middel om de vruchtbaarhe te bestrijden en id te ziekte van Lyme. om de strijd aan Het artritis, blaasontstek wordt ingezet voor de behandelingte binden met de van hooikoorts, ogen na al te veel ing, constipatie, zwangerschapsvergiftigin uren achter het g en vermoeide computerscherm. gebruikt voor infectieziekt Bij kinderen wordt en als kinkhoest, gezondheidscentrum het ook in Tijuana, Mexico, rodehond en waterpokken. In immuunziekten. een wordt urinetherapie De lijst is lang. ingezet bij autoZoals Vilma Partyková, een arts in Praag, Tsjechië, What Doctors Don’t het zegt in het tijdschrift rapie kan ik vertellenTell You: ‘Tijdens de twintig jaar ervaring met urinethegenezen of problemenover honderden gevallen, waarbij urinetherapie heeft van uiteenlopend Harald Tietze, de Australische auteur e aandoeningen heeft verminderd.’

‘Ik ben er zonder van Urine: The En enige twijfel van holy water, zegt zelfs: overtuigd dat urine je op veel terrein kunt toepassen.’ het beste medicijn Oh, en hadden we is dat al gezegd dat het farmaceutische gratis is? Of dat industrie een reden is van voorstanders beweren, om de effecten ervan te negeren, de zoals sommige wereld het gebruik(t)enis nooit bewezen. Maar dat allerlei zeker. Alleen daarom en er overal fervente liefhebbers culturen op deze rondlopen, is wel gaan naar de feiten. al is het de moeite waard om eens en anekdotes? WerktIs het meer dan een verzameling op zoek te geruchten dan worden gebruikt?het nu wel of niet? En waarvoor kan het

24 TheopTimisT.nl

elzenga

l januar

De Steve Jobs

foto: nils

imisT.n

De natuur is onder ons

portret

door:

illust ratie:

24 TheopT

reportage

september/oktob

november/decem

ber 2016 TheopTimisT.nl

29

... en aan de binnenkant

Het beste van onze talenten

Maar voor ons bent u veel meer dan een instrument om onze verhalen te verspreiden. We willen óók graag van u horen om onze inhoud te verrijken. Misschien wilt u ons wel wijzen op de artikelen, blogs en boeken die u inspireren? Of u wilt voor ons de onderstroom in andere landen en talen volgen en agenderen? Misschien maakt u illustraties of cartoons die u bij ons vindt passen? Of bent u een fervent bezoeker van theater of museum en wilt u uw collega-lezers wijzen op al het moois dat er op cultureel gebied te zien en ervaren is?

Of ziet u wellicht andere manieren om bij te dragen aan de inhoud? Wat het ook is: we horen het graag.

Want wij willen dit prachtblad voor u blijven maken, maar ook graag mét u.

Wij zijn ervan overtuigd dat u ons net zo goed iets te bieden heeft als wij u. In een proces van co-creatie willen we daarom het beste van onze talenten samenbrengen. We zijn immers samen op ons pad naar een optimistische beweging die een vinger aan de pols houdt bij de onderstroom. Wij voeden elkaar met inspiratie.

We hopen op uw betrokkenheid. Als u wilt reageren, zien we uw e-mail aan redactie@theoptimist.nl graag tegemoet. Of bel ons op 010 798 8010. We kijken uit naar uw bericht!

Het team, Saskia Geleedts, Els Kwaks, Brian de Mello, Roland Pluut en Marco Visscher

We horen graag van u! redactie@theoptimist.nl of bel 010-798 8010 omslagartikel

u gaat, is dit wat hersenhelften rechts het ls het over onze links zit het verstand, al tiendenkt te weten: koppen nadat de knapste gevoel. Maar zoeken welke zijn om uit te tallen jaren bezig het veel ingewikkelder dan waar zit, blijkt Veel wetenfunctie precies beetje overal. af. zit alles wel zo’n d van het onderzoek dat. Eigenlijk zich teleurgestel dus niet schappers keerden zitten met een clichébeeld dat En wij, wij bleven hele tijd aan blijkt te kloppen. die ik geef, ben ik eerst een gelo‘Bij elke lezing de meeste mensen t. vrijwel alles wat Iain McGilchris het uitleggen dat en, fout is’, vertelt redenen ven over de hersenhelft hij, want er zijn dringende Twintig meent Dat is belangrijk, beeld van ons brein bij te stellen. het onom ons verkeerde psychiater zich verdiept in en Britse hersenhelft de twee heeft de jaar verschillen tussen dat we voor beide derzoek naar de n japa ) – om te concluderen n is vooral om te concluderen (of hemisferen hebben. Maar gemaakt: 60 procde een derde waardering moeten ene kant te dominant heeft van de ent van de nieuwe tief en de start dat onze cultuur ondernem ende zitten in de waardev verkeerde kant. zzp’ers rationaliteit ned en ol blijve ers oude legt “taal om erland zit rechts”’, jong n door ‘Het gaat niet creativiteithet r en zweverige zo hard is in 2015 Land hun werk er dan 40 jaar. dan 60 jaar. feer heb je net bouw linkerhemisfeer, bijna Ter verg experts ervaring gendHet ‘Die linkerhemis rechter.

1 kilo gaat om economis elijking: e dalin de McGilchrist uit. gedaald zeggen te koop ch insti g. De wilt creëren, als in ned dat offic ten van wat dan ook, aan te tuut, nodig als je iets erland oliepiek een onde opzichte bieden. oudere japa manier van benaderen er van Shel was bijna van is in zich een heel andere 30 jaar nners De tota rationaliteit.’ erudietel, dat de vraa en graag end nog t. in gesp rdeel van de het jaar ervo taal inclusief ontzagwekk altijdand le vlee producg naar 2015 The master or. Dat Wagenin bloemrijke en rek met leide sconsum olie over In het lijvige, blijkt gen univ t erover schreef,werd persbure en in richtte nd te zijn ptie uit een 5 tot 15 zonnepan zich alsmaar China in de ersity. boek dat Iain McGilchris au bloo onderzoe van energies jaar zijn 2 wind het hij dat het onderzoek Het is elen stelt Alsof rechts? geïnstall molens sing doet voor k van his emissary, maximum mberg zei ector, de vijfd doet links, wat met een linkerhemiSimon per uur e opee heeft hij typischde op het ‘wat’: wat is. Dat noemt berg zegt eerd. Dat blijkt Henry, voor nvolgebouwd een groter bereikt. daarvan,van een plaats aandeel afgedank uit cijfe brein een machine vast bedr denken. In Het bedr chief finan . van Wer bekijken. manier py Kidd rs van eldwijd biobrand te kind cial ijf verw we ode wereld ag per sfeer-gestuurde het inter werden erkleding bezorgt stoffen maand de manier waaróp acht over gestreke nationale hij, gaat het om per en deze online . in Gen de thuis zeg maar. n;zijn?

5, 10 energie dag zo’n 500 waterstof. t bied klaaNeem dan Het type aandacht, anderede en manier of r haar voor t Happ neem 15 kled metde bezo grond, kijkt agentsch in duizend t de te y Kidd Wat mag die heel ingstukk pikt van deeker s ener nhelft)volgende ap. nieuwe krappe o jong graantjes vloe gie opw r door Creatieve lener. van de linkerherse e oude kip. Een kip die kleertjes en te kieze (rechekken wordt gestuurd rs de u heef linkeroog n voor oplo kope ten in Metgoed haar wee rechteroog (dat met smogelijkh t miss houtinpulp r mee hun kind hun dans dat zij uitkiest.elektricit omgeving chien eid naar het graantje , ontw sproken de wijdeeit. van 0 pasjes. weleens terug, waa houdt zij intussen ikkeld de linkerhetot 3 jaar. om stap kan rop ze bij onseén Dat kan ook terhersenhelft) gehoord finan aan de blijkt datbij en de 35 worden land Hapcieri onderzoek thuis Uit informatie, rech univ leds van de ngen stukjes de gaten. ook gereinigd ersiteit laten ken meeenr op geïsoleerdeten en vloeren oplic deeltjes-den van Wisc en je hoef te lette en misfeer zich richt verbod ‘zit’ dus hethet in disc n op men hten. in geheel. Links onsin-Ma t er niet o’s waa op kind rechter op het een conv voor te en. erar senr diso r linkerhemidansen. beid. n, enant rechts het geheel-denkWelnu, mensen bij wie de als klan echten, zoal hebben kan voetstap een analyseren. s arbe ten zich Wat betekent dat? geneigd zijn tot pen omz idsomsta nederlan is, zullen eerder die dingen hier niet etsfeer dominant denken ze dat ndighede dse bank aan wille op de uit elkaar halen, en afge n, vakb ze gefocust zijn Als ze dingen n conf blijven, omdat ondsvrijh ormeren enhelft laat domineren, precies hetzelfde eid, , moe die zijn rechterhers uit meer dan de som t de bank deeltjes. Iemand bestaat een geheel altijd lastig voor een deeltjesafzal inzien dat hersebijvoorbeeld is tot stofjes in de der delen. Liefde en wordt gereduceerd gedachten dan ook denkend brein laten liefdevolle . in het rechterdeel nen. In een fMRI-scan activiteit zien two doors of percepvrijwel uitsluitend de hemisferen noemt t McGilchris Uit 39

A

Rechts de meester, links de passie dienaarin com

en less ster: mee , zen x fa Hali joan

lijker beter, vriende Om de wereld , moeten we en wijzer te maken helft laten hersen onze rechter de linker. Dat e prevaleren boven hrist, een erudiet stelt Iain McGilc samen­ Onze ter.

Britse psychia juist volgens hem leving wordt nt – door de linkerka n . ee gedomineerd gevaarlijk te worden ooRh en dat begint van v de dominantie Hoe keren we elft? de linkerhersenh Door liseTTe

ECHT OOM? E STR GROEN

i

•

ht krac nees ine d ge van ur een naar ol! een ieder rivéscho p

d Hoeu vast m ober 2016

12 TheopT

mbe r 2016

! p. 14

ece

eX TRe em alT RuÏ sme

n hal heR e

PLU S

api pRi vÉs cho len soc ioc R aTi e

o

d do

no.

teun

171

ders

E on

WIS

neT

van

uRi

n

ee Dit is

gne

pa cam

X

25

ifa

er 2016 TheopTimisT.nl

BP

i/febru

ari 2017

een van het onderzoek dat we RiVm blij kt lopen in de afg evijf jaa minder r gebak koek en eten. zijn gaan Kinder van 9 en tot 18 zijn zo’ jaar meer n 20 procen fruit t gaan eten.

scheid van ze nem kunnen omwonen en. Het omdat den hun gebouw van ze de rabo zonnepan 100 duiz in een flat wonen elen laten bank in ette end hect en geen over 30 n-Leur are nieu dak hebb installere jaar. Volg is de w n wan eerste De boss en. er ens Staa bos creëren neer ‘zon is ruim en in ned tsbosbeh te voor hun dak een nehub’ in ned Groninge zijn onde erlan eer is 170 zonn ongu erland. n en Dren r meer gepl het een d. Met het kunnen Hier epanelen nstige liggi and in project afleggen, the. Om ng heef het Groe goede inve is zo’n . Staa bij iede te zorg stering 3 milja t of die met ne Hart tsbosbeh re bush en dat rd om de name eer wil elektrisc , het Geld alte in uit een uitstoot euro gemoeid erse 15 seco in een land rapport he buss van CO , vers als india nden jaar is preid van de en voor rivierengebie 2 teru de batt gestegen nodig g te dring Hartstich d en het open erije zulle in halle van 9 n kunn ting blijkt en. n zijn, baar verv in de veen naar 23 n van en opla zijn er koloniën dat de oer ook bedrijven diesel procent. den. De nu snel kans in langere te verv laadstati en open om een Dat kom eerste angen routes daken teste ons bare hart t door stilstand ontwikke n vind gebouwe deels vanw van de wagens en plaa sort te aan een ege de n. Post op groe ts in Gen ld die automati overleven autodeel eercentra. nL heef n gas. in de ève. stroom sche systeem buit afge Ook t besl externe lopen opwekke oten van elek enreclame-ex plaatst het twintig den gela n met postbedr om meer dan Defibrillat ploitant zonnepan trische auto den. ’s ijf zonn 400 best ors (aeD’s) jCDe wordt nach ’s. elen, epan ts, als de stroo elwagens waarme Het straatme caux werk de m uit nodig t in utre elen op de e de 150 ubilair op de auto bushokjes is. in cht mee bij de deel zelf ’s Kigali, tekend bushokje hoofdsta gehaald, zoda stroom nodi nemende om de s gaat rena g hebb d van t er geen vooral uitstoot en voor ult Zoës worgebruikt mee van fluor rwanda, aans de verli in koel nieuws r positief koolwate hebben bijna luiting op chting, kasten iedere rstoffen 200 land het elektricit schr en airco The opti ijf u in dag?

(HfK’s) en een eitsnet ’s en voor dragen te verm akkoord dage mist Daily bij aan inderen. lijkse onder, onze het broe het best e-mail HfK’s met ikasgasef word e www en .theo nieuws: fect.

•

•

•

•

•

ptim nldaily ist.nl/

14 W PAGIN NAT ILDE A’S UUR

Joa

september/oktob

l januar

TheopTimisT.nl

januar

nov

171

imisT.n

ober 2016

De Ros wordt szee bij An zeenat een besche tarctica Russiscuurgebied rmd . visser he en no Vooral ors s heb lang ben zic e ver besche zet tegen h Vanaf rmde sta een tus. decem mag ber 201 er 7 van de in grote delen worde zee niet me er europen gevist.

De 24 and se Unie en hebbenere landen ondert het akk ekend. oord

•

lsD

er/d

me Extreïsten altru ver om . gaan te doen goed zijn zij?

Wie

/ nr.

9,75 2016 l € ber ist.n ecem ptim er/d tHeo emb nov

•

•

voor

emb

in RoTTeRdam geldT heT eiland van BRienenooRd als een op de achTeRgRond sTadsoase. de skyline.

ver via stap olijker.nl n e lf e e tz rg lijk he rgieve Verge .wise-ene w w r w

•

•

september/okt

september/okt

•

•

ThoofT

38 TheopTimisT.nl

nov

s

Goed ni euws

emb

er/d

ece

mbe

r 201

6 The

opT

imis

T.nl

1

i/febru

ari 2017

TheopT

imisT.n

l 13

32 omslagartikel

Liefde & seks

Met bijdragen van onder meer Jurriaan Kamp, Lisette Thooft, Sarah Barmak, Barry Long en Osho

22 Polarisatie in de polder

26

De pionier met geduld

54

Zo bescherm je de natuur

Inhoud Maart/april 2017

68

64

Leve de vooruitgang!

Waterfabels verhalen AcTuALITEIT

22 Voorbij ons eigen

wereldbeeld

Wat betekent de opmars van Trump en Wilders? En hoe kunnen we daarop reageren?

In gesprek met Annick de Witt.

PORTRET

26 De methode-Mentink De duurzame bedrijven van Henry Mentink groeien weliswaar langzaam, maar ze kunnen niet failliet, beweert hij. Wat is het geheim van deze idealistische serie-ondernemer?

OMSLAGTHEMA: LIEfDE & SEkS

32 Heb lief Seks is een essentiële energie in ons leven en we hebben het niet onder de knie. Waar is het misgegaan? En wat kunnen we eraan doen?

36 ‘We weten niet wat seks is’ Door lief te hebben, kunnen we volgens Diana Richardson één worden met een ander.

44 ‘Sekszombies?!’

Praktische raad van Osho.

40 Een mystieke eenheid van

bewustzijn

Het alternatief voor liefdeloze seks, volgens Barry Long.

ONDERSTROOM, MET ONDER MEER:

Struinen in een Voedselbos

Een oproep voor meer compassie voor mannen die porno kijken.

Hoe word je kleurenblind?

Een wereld zonder grenzen

47 Liefdevol en vreedzaam Een gebrek aan fysiek genot is de voornaamste oorzaak van fysiek geweld.

76

MEDIAMIX, MET ONDER MEER:

Gemma Venhuizen: ‘Licht is van levensbelang’ Op pad met Thich Nhat Hanh

48 Lust om te experimenteren

Toen Amersfoort aan zee lag

De wederopstanding van seksuele vrijmoedigheid onder vrouwen.

VASTE RuBRIEkEN

52 Tantra: de weg naar

7

Dialoog

vervulling

8

Ode aan: Zuzana caputova

Kyo Verberk, van het Centrum voor Tantra, over de verbinding met het hart.

12 Goed nieuws

10 Ode aan: RAWtools 16 Onderstroom

BEELDVERHAAL

54 Natuurbescherming Een kijkje bij de natuurparken die het goed doen.

AcHTERGROND

39 Iets zaligs, iets heiligs

16

64 Mythes over water U hoeft echt niet altijd een flesje water bij u te hebben. Dat is één van die beweringen die vermoedelijk zijn te herleiden tot de industrie die fleswater verkoopt.

BOEkfRAGMENT

68 Zo ziet vooruitgang eruit Er gaat zoveel goed in de wereld, maar we willen het niet horen. Waarom is dat?

31 column: Geertje couwenbergh 76 Mediamix 79 column: Harry Starren 80 Lezer in beeld: chiel van der Linden

Dialoog

colofon The OpTimisT wordt gemaakt door:

actualiteit

Saskia Geleedts, Els Kwaks, Brian de mello, roland pluut en marco Visscher.

WaT Te Doen met de boze kiezer?

met medewerking van:

Stéphanie albicher, ilse ariëns, Sarah Barmak, michiel Bussink, Geertje Couwenbergh, ruud Hanou, Jurriaan Kamp, Karin Klein, ignacio lehmann, petra lenssen, ton maas, James W. prescott, Nancy reed, maarten van der Schaaf, Harry Starren, lisette thooft.

Brexit, Trump en Wilders: ze dagen ons allemaal uit om diep na te denken over de toekomst. Denkt u mee? Het begin van een dialoog.

door: jurriaan kamp

en met dank aan:

Zuzana Caputova, martin Daubney, Wouter van Eck, Chiel van der linden, Henry mentink, Johan Norberg, Diana richardson, Gemma Venhuizen, Kyo Verberk, annick de Witt en de 13 vooruitgangsoptimisten vanaf pagina 72. en natuurlijk met dank aan u!

Praktische informatie:

De jaarprijs voor het lidmaatschap is € 84,00.

Bel 088-1102010 of mail naar theoptimist@spabonneeservice.nl voor de portotarieven in binnen- en buitenland.

Kijk voor de verschillende lidmaatschapsvormen en de voorwaarden op onze website, www.theoptimist.nl/lidmaatschap.

U kunt zich voor een lidmaatschap aanmelden via S.p. abonneeservice. Dat kan per post: postbus 105 2400 aC alphen aan den rijn t 088-1102010 (kantooruren) U kunt ook een mail sturen naar theoptimist@spabonneeservice.nl of zich online aanmelden via www.theoptimist.nl/lidmaatschap als u graag de Engelstalige, internationale editie ontvangt, kunt u contact opnemen met: the intelligent Optimist, 268 Bush Street, #4419, San Francisco, Ca 94104, USa. i www.theoptimist.com e info@theoptimist.com Bent u slechtziend, blind of dyslectisch of heeft u een andere leeshandicap. The Optimist verschijnt ook op cd. Via Dedicon kunt u een abonnement nemen op een voorgelezen The Optimist. telefoon: 0486 486 486, e-mail: info@dedicon.nl, website: www.dedico.nl

6 TheopTimisT.nl maart/april 2017

22 TheopTimisT.nl januari/februari 2017

D

e kiezer is boos. boos op de economie die onvoldoende werkgelegenheid biedt. boos op immigranten en vluchtelingen die banen ‘stelen’ of zich onvoldoende aanpassen. boos op de politiek die niet luistert en niet oplost. en die boze kiezer heeft nog één machtsmiddel: zijn stem. en als hij de kans krijgt, gebruikt hij die stem niet om te bouwen, maar om af te breken. Populisten zoals donald Trump, Geert Wilders en Marine le Pen profiteren. ook de brexit is het gevolg van deze ontwikkeling. dankzij de zwevende, boze kiezer schudt het nederlandse parlement bij elke verkiezing opnieuw nog verder door elkaar.

Het helpt niet. Zoals brexit ook niet zal helpen. en de regering-Trump zal het te grote gat tussen de 1% en de overige 99% van de amerikanen niet kleiner maken en zal ook geen oplossing bieden aan de witte man die zijn baan verloor toen zijn werkgever de fabriek sloot en de productie naar een lagelonenland verplaatste. de boze kiezer zal alleen maar bozer worden. een korte historische terugblik helpt bij de zoektocht naar antwoorden. in 1989 kondigde francis fukuyama het fameus geworden ‘einde van de geschiedenis’ aan: de onvermijdelijke triomf van de westerse, liberale, kapitalistische democratie. na de ondergang van het communisme zouden democratie en vrije markt alle andere vormen van bestuur en economie overwinnen, simpelweg omdat de weg naar materiële vooruitgang te aantrekkelijk zou zijn. er valt nog steeds veel te zeggen voor de visie van fukuyama. Tussen 1970 en de financiële crisis van 2008 verviervoudigde de wereldwijde productie van goederen en

diensten. die economische expansie haalde honderden miljoenen mensen in ontwikkelingslanden uit de armoede. de combinatie van markteconomie en democratie werkt sterk. Maar intussen weten we meer. de toenemende welvaart verdeelde zich bepaald niet gelijkmatig over de samenleving, zoals de franse econoom Thomas Piketty dat overtuigend heeft gedocumenteerd in zijn Kapitaal in de 21ste eeuw. die toenemende economische ongelijkheid voedt sociale onrust, waarvan vluchtelingen en migranten de eerste slachtoffers zijn.

Welnu, het communisme streefde in de eerste plaats naar economische gelijkheid. die poging strandde in dictatuur. Het kapitalisme streefde in de eerste plaats naar vrijheid. die poging strandt in ongelijkheid. daarmee lijkt de kapitalistische democratie dus tóch niet de historische winnaar...

Welke nieuwe wegen kunnen leiden naar een betere toekomst voor meer mensen die de boosheid en frustratie in de samenleving kan wegnemen? ik zie er om te beginnen drie.

1. Vernieuw de democratie

allereerst is de democratie hard aan vernieuwing toe. de indirecte democratie, die de burger eens in de vier jaar de gelegenheid geeft om een hokje in te kleuren, past niet in een tijd waarin diezelfde burger als consument dagelijks zijn stem kan laten horen. de wortels van de democratie liggen in het oude Griekenland, maar die democratie was direct. dat wil zeggen dat burgers (uitgezonderd vrouwen en slaven) deelnamen aan het bestuur. Via loting werden zij uitgenodigd om gedurende een bepaalde

periode wetgevende en bestuursfuncties te vervullen. die werkelijkheid geeft een heel ander gevoel van betrokkenheid en biedt veel minder ruimte aan belangenverstrengeling en corruptie. denk ook aan het jurysysteem dat deel is van de amerikaanse rechtspraak.

Wij beschreven de moderne kansen voor de directe democratie, inclusief loting, in omslagverhalen in zowel 1998 als 2012 (aan de vooravond van de laatste Tweedekamerverkiezingen). de belgische publicist david Van reybrouck schreef onlangs een inspirerend essay over hoe directe democratie de burger weer dichterbij het bestuur brengt. immers, hij zal zich beter gehoord voelen en dat zal zijn boosheid verminderen. die zienswijze is nu meer relevant dan toen. daarom brengen wij het betoog van Van reybrouck op de volgende pagina’s.

2. Hervorm de belastingen

Politieke betrokkenheid is belangrijk, maar de kern van frustratie zit in de economie die veel te veel ongelijkheid brengt. de tweede weg betreft volgens mij daarom een ingrijpende aanpassing van belastingregimes.

Het protectionisme van de populisten biedt alleen op de korte termijn bescherming tegen banenverlies. er zijn betere mogelijkheden om lokale werkgelegenheid te beschermen en tegelijkertijd de klimaatverandering te bestrijden. de vrijhandel drijft op goedkope transportkosten waarin de schade die fossiele brandstoffen aanrichten niet of onvoldoende is verdisconteerd. Het is de vraag hoeveel Koreaanse auto’s amerikanen zouden kopen als het niet zo irreëel goedkoop zou zijn om schepen vol auto’s over de Stille oceaan te laten varen.

Lokale productie kan worden gestimuleerd en het milieu worden gediend door middel van een beter belastingregime, waarin ook plaats moet komen voor een belasting op kapitaalvlucht, die weer zal helpen om rust en stabiliteit in de lokale economie te brengen. nieuwe en hogere consumptiebelastingen moeten de plaats innemen van de belasting op werk. daarmee wordt werk goedkoper en ook dat helpt de lokale werkgelegenheid. Hier ligt een mooie missie voor president Trump waarmee hij zijn verkiezingsbelofte aan de

witte kiezer kan inlossen, terwijl hij ook het bedrijfsleven en de internationale gemeenschap kan dienen.

3. Stimuleer zelfstandig werk

de nieuwe deeleconomie, aangedreven door internet, biedt een derde route voor de boze burger. ooit was werk iets wat de mens zelf maakte. Talenten waren ooit munten. je verdiende talenten door je kwaliteiten te verzilveren. eind negentiende eeuw, toen de industriële revolutie op gang kwam, werden werkmakers veranderd in werknemers die hun banen in de fabriek kregen van een grote onderneming die werk gaf. bij dat systeem hoorden vakbonden en pensioenen.

Het is een systeem dat snel aan het verdwijnen is. in de plaats daarvan komt een economie waarin elke wereldburger in staat is zijn talenten online aan te bieden.

Platformen zoals uber en airbnb zijn enkele van de bekendste voortrekkers van deze nieuwe economische golf. Maar elke dag komen er nieuwe kansen bij die mensen in staat stellen op de meest unieke en originele wijzen hun kwaliteiten op de markt te brengen.

Het is vanzelfsprekend niet zo heel simpel voor de metaalarbeider die op zijn 53ste wordt ontslagen om zijn heil te vinden in de deeleconomie. Maar er zijn voldoende voorbeelden dat die weg wel bestaat.

Het gaat in de eerste plaats om mentaliteitsverandering: van afhankelijkheid naar zelfstandigheid. en iedereen ontdekt in die transformatie hoe leuk en vervullend het is om zelf werk te maken en geld te verdienen. overheden kunnen deze transitie met gericht beleid ondersteunen en stimuleren. de frustratie in de samenleving is de uitdaging van deze tijd. naast directe democratie, betere belastingen en een cultuur van werkmakers zijn er vast meer en wellicht betere wegen. Wij zijn daarom benieuwd naar uw gedachten, ideeën en suggesties.

Laat u ons weten? Stuur uw gedachten naar redactie@theoptimist.nl. Het antwoord is aan u!

Namens de redactie, Jurriaan Kamp januari/februari 2017 TheopTimisT.nl 23

Over de boze kiezer

Hieronder een kleine greep uit de reacties op onze oproep om uw gedachten te delen over de frustratie in de samenleving (Wat te doen met de boze kiezer?, januari/ februari, p. 22): Een mentaliteitsverandering van afhankelijkheid naar zelfstandigheid is een individuele klus. Iedereen wil gelukkig zijn, blij zijn, vrijheid ervaren. Ik zit hier thuis met mijn 75 jaar, met griep, mijn AOW plus klein pensioen, gelukkig te zijn.

De maatschappij bestaat uit mensen die de Tweede Wereldoorlog hebben ervaren, of zijn opgevoed door vaders en moeders die op een of andere manier ervaring hebben met die oorlog. We hebben ook allemaal een tik: dit is goed en dat is fout. Het hele schoolsysteem werkt zo. We zijn allen doorspekt met een beetje complimenten (‘je doet het goed’) en veel terechtwijzingen (‘dat mag niet’, ‘je deugt niet’). Maak eens een lijst van alle oordelen die aan je kleven – van ouders, leerkrachten, bazen, kennissen., et cetera – en elke nare opmerking die ergens aan je ziel kleeft en pijn doet. Al die opmerkingen zijn, wanneer je er later op terugkijkt, een persoonlijke visie van dié persoon op dát moment en heeft niets te maken met de persoon die jíj bent.

De hele maatschappij is al jarenlang gefrustreerd. Dat het nog gefunctioneerd heeft, is voor mij een wonder. Iedereen leeft met zijn eigen pakket met frustraties.

Als je je eigen frustraties onder elkaar

op een papiertje zet, zie je de onzin ervan in. Je ziet dat het de frustratie van die ander is die zijn of haar kuren op jou heeft afgevuurd. Je ziet dat het niets met jou van doen heeft, dat je hoogstens een aanleiding was en dan kan je die nare emotie van je af laten glijden. Dát maakt je vrij!

Dát geeft je een gevoel van vrijheid. Dat geeft weer een denkend hoofd, dat geeft weer creativiteit, werklust et cetera. Dát is bewustzijn.

Er zijn gelukkig al veel mensen die zich inzetten om mensen bij zichzelf thuis te laten komen. We staan voor een grote omwenteling in denken en doen. Dat geeft ook een ander aanzien aan de maatschappij. Hoe die eruit gaat zien? Ik hoop en wens dat ieder zijn of haar eigen vrede en geluk vindt. Daar vaart iedereen wel bij.

M. Coenen

Als we de protestpartijen zien als experimenten naar een nieuwe manier om samen onze maatschappij vorm te geven, dan kijken we er als echte optimisten tegenaan. Natuurlijk heeft nu niemand de ultieme oplossing paraat. Als dat wel zou zijn, zou de maatschappij die nog niet omarmen, alleen al omdat het te nieuw en anders is. Laten we juichend de nieuwe ideeën zien als kansen voor experimenten en ontwikkeling. Dankbaar dat we mogen proberen en leren. Fijn dat er mensen zijn die hun nek durven uitsteken.

Antoinette

Webinar over onderwijs Fijn dat jullie het kind en het onderwijs in de schijnwerpers zetten met het interview met Peter Hartkamp (‘Leerlingen weten

prima wat goed voor hen is’, januari/ februari, p. 20) en het webinar van 1 februari. Het is absoluut hoogste tijd! Ik ben geen specialist, maar een Finse oma, die zelf haar basisonderwijs in de bossen heeft genoten. Wij mochten elke ochtend en middag in de koude winter op vilten laarzen over sneeuwpaden vier kilometer lopen naar de school. Met negentien leerlingen en een juf. Onlangs vernam ik dat kinderhersenen niet goed ontwikkelen met ‘stamponderwijs’. Dat is de reden het vakonderwijs in Finland af te schaffen.

W. van Weissenberg

Over The Optimist

Onlangs kreeg ik een nummer van jullie blad toegeschoven, met de opmerking dat het wel eens iets voor mij kunnen zijn.

Wat een verrassing! Ik vind The Optimist oprecht een fantastisch blad. Monter, wat de toon betreft, inhoudelijk sterk en dan ook nog eens spiritueel, maar dan wel met beide benen op de grond. Fijn dat het er is!

Toen zijn dochTer 8 jaar was en aangaf dat ze nog liever

doodging dan naar school, begon voor Peter Hartkamp een intensieve zoektocht door het onderwijs. Hij raakte betrokken bij de oprichting van drie scholen in Nederland, waaronder twee zogeheten Sudbury-scholen, waar leerlingen zelf verantwoordelijk zijn voor hun leertraject en waar geen opgelegde klassen, leerplannen of overhoringen zijn. Zijn analyse van het onderwijs heeft Hartkamp omschreven in zijn onlangs verschenen boek, Het gedwongen onderwijs voorbij: Een pleidooi voor het realiseren van de rechten van het kind binnen het onderwijs.

Waarom spreekt u van gedwongen onderwijs? het gaat toch om het recht om te leren?

illuSTraTieS: liSelOTTe HarTkaMP

‘Kinderen worden door de leerplichtwet van hun vijfde tot hun zestiende jaar gedwongen op een school te zitten en zelfs tot hun achttiende als ze zich niet kwalificeren. Hierdoor móeten alle kinderen naar school. De meesten doen dit niet uit vrije wil. Er is dus sprake van dwang. Deze dwang maakt inbreuk op het recht om te leren van kinderen, zoals dat is vastgelegd in het Verdrag van de Rechten van het Kind. Binnen de scholen worden de kinderrechten vaak geschonden, want kinderen worden er blootgesteld aan geweld (pesten), drugs (Ritalin) en inbreuken op hun privacy. Ook hun vrijheid van meningsuiting, vrijheid van gedachten, vrijheid om met anderen samen te komen en de vrijheid om te spelen en te recreëren komen door de schooldwang in de verdrukking.’ maar ouders en kinderen kunnen toch kiezen welke school geschikt is?

‘Scholen worden in een keurslijf geperst. Daardoor is de diversiteit van het onderwijs erg beperkt. De rechten van het kind vereisen dat ieder kind gehoord wordt bij alle belangrijke beslissingen die het aangaan en dat ieder kind zelf het type onderwijs kan kiezen dat het beste bij hem of haar past. Maar kinderen zijn nog nooit betrokken geweest bij het maken van wetten over hun onderwijs.’

20 TheopTimisT.nl januari/februari 2017

omslagthema

Angst Wie is niet af en toe bang dat een geliefde een vreselijke ziekte krijgt

Karst Tjoelker Groningen

of in een dramatisch ongeluk belandt? Wie kent niet de vrees die soms toeslaat bij de gedachte niet meer te kunnen werken of niet meer te zullen leven? De vrees voor een terrorist die eens dicht bij huis zal toeslaan? De vrees dat het klimaat verder op hol slaat en de natuur nog meer schade toebrengt? De vrees dat een grote stroom van immigranten onze cultuur en traditie overhoop zal halen? en wie van ons heeft niet een bepaalde, merkwaardige angst waarvan we diep van binnen weten dat die irrationeel is, maar waar we simpelweg niet vanaf lijken te komen? Angst is overal.

We leven in een cultuur van angst, zoals socioloog Frank Furedi waarneemt (pagina 47). politici, activisten, onderzoekers, journalisten: ze doen er allemaal graag aan mee – en wij ook. hoe opmerkelijk is dat in een tijd waarin wij rijker en gezonder zijn dan ooit, in een samenleving die vreedzamer is dan ooit? maar wanneer die cultuur

angst

tot gevolg heeft dat we massaal lijden aan officiële angststoornissen, en grijpen naar de antidepressiva en tranquillizers, dan moeten we toch eens serieus praten over angst.

Zo’n serieus gesprek is onmogelijk als we onze angsten onderdrukken en wegstoppen. lisette Thooft ontdekte hoe ze haar angsten kon

In het omslagthema over angst, in de vorige uitgave, brachten wij een lijst van 282 angsten: van ablutofobie tot en met zeusofobie. Eén ervan hadden we zelf verzonnen. We vroegen u welke. Dat bleek nog niet zo gemakkelijk. Het juiste antwoord was... (tromgeroffel): natofobie, de angst om geboren te worden.

Drie lezers hebben we mogen verblijden met een exemplaar van Angst, het boek van Thich Nhat Hanh, waaruit wij

interview

‘Leerlingen weten prima wat goed voor hen is’

ook een fragment hadden overgenomen (‘Zo omarm je de angst’, p. 50). De winnaars zijn: Thom Fritschy, Joost Carpay en E. Ottenhof. De leuke reactie van Joost willen we u niet onthouden: ‘Ik denk dat NATO-fobie in Rusland wel bestaat, maar niet als angst om geboren te worden. Dus nomineer ik hierbij ‘natofobie’ als nietbestaande angst.’

We wensen Joost en de andere winnaars veel plezier met het boek Angst.

Schat, je mag kiezen welke school je wilt.

accepteren. in dat proces besefte ze dat angst een nut heeft (pagina 40). Angst kan ons namelijk helpen om te groeien, maar dan moeten we er wel aandacht en zorg aan geven. Zenboeddhist Thich nhat hanh biedt daarom vijf overpeinzingen (pagina 50) die ons daarbij kunnen helpen.

De redactie

38 TheopTimisT.nl januari/februari 2017

januari/februari 2017 TheopTimisT.nl 39

Laten we juichend de nieuwe ideeën zien als kansen voor experimenten en ontwikkeling.

AnToineTTe

Bent u niet bang dat kinderen en jongeren de hele dag niks zullen doen als ze niet worden gedwongen naar school te gaan? in het klaslokaal zijn ze ook vrij ongemotiveerd.

‘Dat komt doordat ze gedwongen worden te doen wat anderen voor ze bedacht hebben. Kinderen die zélf bepalen wat ze doen, zijn nooit ongemotiveerd. Alle kinderen leren vanaf hun geboorte tot hun vierde jaar met verbazingwekkende snelheid, of het nu gaat om lopen of spreken – niet omdat ze naar school gaan, maar omdat ze het zelf willen. Het is zaak om die natuurlijke nieuwsgierigheid van jonge mensen ook na hun vierde jaar binnen school de ruimte te geven.’ hoe kan dat dan?

‘Als scholen worden omgevormd tot leergemeenschappen waar kinderen samen met anderen kunnen leren en waar de rechten van het kind worden gerespecteerd, zal dat er uiteindelijk toe leiden dat kinderen zich op een menswaardige manier kunnen ontwikkelen.’

Als het onderwijssysteem zo slecht is als u beweert, hoe komt het dan dat we het in stand houden?

‘Al vijf generaties zijn we zo geconditioneerd dat we “gedwongen onderwijs” als normaal beschouwen. In die tijd zijn er sterke institutionele krachten gekomen – onderwijsdiensten, adviesorganen, vakbonden van leerkrachten, noem maar op – die een groot belang hebben om het huidige onderwijssysteem in stand te houden. Zodra er problemen zijn in het onderwijs is de eerste reactie dan ook om méér te doen, terwijl minder onderwijs juist beter is, want dan leren kinderen meer.’

praten over het verlagen van de leerplicht naar 4 jaar en verhogen naar 27 jaar, kortere vakanties, et cetera. Zolang we de mythe “meer is beter” niet ontmaskeren, blijft er druk om het onderwijs in stand te houden en zelfs uit te breiden.’ hoe hoopt u een einde te maken aan het tijdperk van “gedwongen onderwijs”?

‘Door kinderen als mensen te gaan beschouwen met dezelfde mensenrechten. We behandelen kinderen nu zoals we vroeger vrouwen of slaven behandelden. Ik denk dat we heel snel van de dwang afkomen als alle betrokkenen – ouders, kinderen, onderwijzers, politici, ambtenaren, rechters – zich bewust worden dat kinderrechten óók in het onderwijs moeten gelden en hiernaar gaan handelen. Leerlingen die serieus genomen worden en met respect worden behandeld weten prima wat goed voor ze is.

Sudbury en andere democratische scholen laten zien dat kinderen zich juist heel goed voorbereiden op hun toekomst wanneer hun kinderrechten wél worden gerespecteerd.’

Waar baseert u dat op?

‘Kijk naar Finland, een land dat bij internationaal vergelijkend onderzoek veel hoger scoort dan Nederland. De leerplicht in Finland begint pas bij 8 jaar, er zijn minder onderwijsuren en er wordt geen huiswerk gegeven. In Nederland blijven politici

Wat hoopt u met uw boek te bereiken?

‘Ik hoop dat het bijdraagt aan een discussie over onderwijs, zodat Nederland gidsland kan worden op het gebied van onderwijsvernieuwing.’ | mArco Visscher

Het gedwongen onderwijs voorbij peter hartkamp uitg. The Quantum Company 144 pagina’s E19,95 www.hetgedwongenonderwijsvoorbij.nl

WeBinAr Wilt u meer weten over de mogelijkheden om kinderen te laten ontsnappen aan de leerplicht?

Of waarom die leerplicht in strijd is met de rechten van het kind? Of werkt u in het onderwijs en wilt u meer weten over deze vernieuwing? Meld u dan aan voor het webinar met Peter Hartkamp op woensdag 1 februari, start 20.00 uur. bij ons kunt u vooraf uw vragen neerleggen, zodat u die tijdens het webinar beantwoord zult krijgen.

Meer informatie: www.theoptimist.nl/events/ peter-hartkamp

•

We zijn benieuwd naar uw mening over deze editie. schrijf ons! redactie@ theoptimist.nl

januari/februari 2017 TheopTimisT.nl 21

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 7

Foto: boris nemeth

Ode aan...

8 TheopTimisT.nl maart/april 2017

Zuzana Caputova, Pezinok, Slowakije

Advocaat voor het milieu

Jarenlang voerde ZuZana Caputova actie tegen de vuilnisstort in pezinok, een pittoresk wijnmakersstadje nabij bratislava. op de stortplaats stroomden giftige chemicaliën in de grond. land, lucht en water werden erdoor vervuild. hierdoor steeg het aantal gevallen van kanker, longziektes en allergieën in het gebied. eén type van leukemie kwam er zelfs acht keer vaker voor dan landelijk gezien. een vriend en een oom van Caputova behoorden tot de slachtoffers. Dat baarde haar zorgen; Caputova is moeder van twee dochters. en toen kwam een invloedrijke ontwikkelaar langs met plannen voor nóg een vuilnisstort. Die plannen werden doorgedrukt in de lokale politiek. Dat gebeurde echter zonder de medezegging van de bewoners en dat was in strijd met een eerder genomen besluit dat nieuwe stortplaatsen binnen de stadsgrenzen verboden waren. ‘het was een schaamteloze verloochening van de wet’, zegt Caputova. ‘Voor hen gold alleen het eigenbelang.’

Caputova, een advocate, voerde campagne om de bouw van de nieuwe stort tegen te gaan en de oude te sluiten.

Ze organiseerde een burgerprotest waaraan ongeveer één op de drie stadsgenoten meedeed. ook verzamelde ze duizenden handtekeningen op een petitie voor het europese parlement. twee jaar lang daagde ze de nieuwe stortplaats uit in slowaakse rechtbanken. het hooggerechtshof stelde haar uiteindelijk in het gelijk. maar dat was voor Caputova niet genoeg. Ze nam de zaak naar het europees hof van Justitie, dat daarop bevestigde dat inwoners van de europese lidstaten het recht hebben om deel te nemen aan beslissingen die effect hebben op het milieu. Caputova: ‘We zullen nooit meer de gevolgen hoeven te ondergaan van nóg een zinloos, risicovol besluit voor het milieu.’ | nArdA ZAcchino

•

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 9

Foto: rawtools.org

Ode aan...

10 TheopTimisT.nl maart/april 2017

RaWtools hoe je vrede smeedt Geweld met vuurwapens is een groot probleem in de Verenigde Staten. Elke dag komen zo dertig mensen om het leven. Zou dit anders kunnen zijn met andere wapenwetten? Statistieken uit andere landen lijken te laten zien van wel. Steeds meer amerikanen lijken zich daarvan bewust en willen verandering. toen in 2013 een 20-jarige man tijdens een schietpartij in Sandy Hook twintig kinderen van zes en zeven jaar doodschoot voor hij zichzelf van het leven beroofde, werd rawtools opgericht als onderdeel van die groeiende burgerbeweging. De werkwijze was origineel: rawtools geeft mensen de mogelijkheid om hun vuurwapen te laten ombouwen tot tuingereedschap.

De oprichters vonden hun inspiratie uit een Bijbelse passage uit Jesaja: ‘Dan zullen zij hun zwaarden tot ploegscharen omsmeden en hun speren tot snoeimessen; geen volk zal tegen een ander volk het zwaard opheffen, en zij zullen de oorlog niet meer leren.’ in de woorden van de organisatie zelf: ‘we hopen dat de gereedschappen die we maken van deze wapens onze samenleving een geweldloos alternatief laten zien.’ Het smeden van tuingereedschap, een ontwapenend initiatief dat hopelijk ook vrede in ons hart zal smeden. | Jurriaan Kamp | meer informaTie: www.rawTools.org

•

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 11

Goed nieuws

E

en uitdaging voor elektrische auto’s is de tijd die het duurt om de batterij op te laden. Samsung heeft in januari een accu gepresenteerd die in slechts 20 minuten al voor 80 procent weer vol is. Dat is genoeg om 500 kilometer mee te rijden. Barbara Jatta is door paus Franciscus benoemd tot het nieuwe hoofd van de Vaticaanse musea. Daarmee is zij de eerste vrouw die deze positie vervult. Jatta, een italiaanse in 2016 is voor kunsthistorica, zal het beheer overnemen van een van ’s werelds grootste kunstschatten.

160 miljoen euro opgehaald via crowdfunding. Dat is 30 miljoen euro meer dan in het jaar ervoor. Dat blijkt uit onderzoek van adviesbureau Douw & Koren. Uit het succes van deze wijze van financiering blijkt de tanende invloed van banken. De 70-jarige imelda Schramm uit Berlijn onttrekt racistische graffiti aan het zicht door er iets anders overheen te spuiten. Hakenkruizen verandert zij in vriendelijke beelden zoals hartjes en smiley’s. met nagellakremover en een krabber verwijdert ze haatdragende stickers en aanplakbiljetten. De onvoorwaardelijke boete die de Berlijnse politie haar onlangs oplegde houdt haar niet tegen. leaf republic heeft een alternatief voor wegwerpborden. Het Duitse bedrijf maakt borden gemaakt van bladeren, die in india worden geoogst en aan elkaar geweven tot lange matten, waarop ze worden geperst tot borden. Volledig afbreekbaar en net zo sterk als de plastic variant. amsterdam had deze winter de wereldprimeur met de ‘pinjas’: een speciale jas voor daklozen met daarin een mobiel pinapparaatje. Daarmee kunnen voorbijgangers contactloos een euro doneren, die kan worden omgezet in een maaltijd, bad of slaapplek bij samenwerkende opvanginstellingen voor daklozen. Eosta, de Nederlandse distributeur van biologische groente en fruit, bedacht een techniek waardoor biologische producten niet langer hoeven te worden verpakt. Een laserstraal verwijdert pigment uit de buitenste laag van de schil zodat een tekst of afbeelding in een afwijkende kleur leesbaar wordt. alleen al op avocado’s

•

•

•

•

•

•

De helft van de jonge vaders in nederland heeft een ‘pappadag’.

Dat blijkt uit de in december verschenen Emancipatiemonitor 2016. het percentage mannen dat ouderschapsverlof opneemt, is in de afgelopen 10 jaar verdubbeld.

12 TheopTimisT.nl maart/april 2017

Zo’n 1,6 miljoen nederlanders doen aan yoga. onderzoek van Yoga magazine liet zien dat beoefenaars van yoga bovendien twee keer zo vaak biologische producten kopen en drie keer zo vaak natuurlijke verzorgingsproducten gebruiken als de gemiddelde nederlander.

•

kan 725.000 plastic verpakkingen per jaar worden bespaard. Sinds 1 januari draaien alle Nederlandse kantooren productielocaties van Unilever op windenergie. Daartoe sloot het bedrijf een overeenkomst met energiebedrijf Eneco. De partners onderzoeken ook mogelijkheden voor een ‘ZonneHub’, waarbij omwonenden zelf zonnestroom kunnen opwekken met zonnepanelen op een dak van Unilever. twintig van ’s werelds rijkste mensen, onder wie Bill Gates en mark Zuckerberg, hebben een ambitieus fonds opgezet om een doorbraak te forceren op het gebied van schone energie. Daarmee verwachten ze sneller iets te bereiken dan via politieke onderhandelingen over CO2reductie. Voor mensen die aan de ziekte van parkinson leiden, ontwikkelde computerwetenschapper Haiyan Zhang een armband met kleine vibrerende motoren. Deze geven een signaal tegengesteld aan dat van de tremor waardoor de hersenen in de war raken en de trilling van de hand stopt. Dankzij de armband zullen zij weer kunnen schrijven en tekenen. Een provincie waar alle afval een nieuwe bestemming krijgt: dat is de ambitie van Gelderland. Daarvoor wordt de komende drie jaar 100 miljoen euro vrijgemaakt. De provincie rekent op vijfduizend nieuwe banen en 700 miljoen extra omzet in 2030. in 2020 moet de helft van de ondernemers al gestart zijn met deze ‘circulaire’ aanpak. Den Haag is de eerste stad in Europa met een snellaadstation voor elektrische auto’s. Volgens Fastned laden accu’s binnen 20 minuten volledig op en er zijn meerdere laadmeer positief palen met plaats voor zo’n 150 auto’s per dag. De stroom voor de stations komt van zonnieuws iedere dag? nepanelen op het dak en van windmolens. De OV-fiets krijgt navolging. in Gelderland en schrijf u in voor Utrecht introduceert de regionale vervoerder Syntus de KeoBikes: deelfietsen op locaties The optimist Daily, onze dagelijkse e-mail met waar streekbussen veelal minder frequent rijden. Duurzaamheid is bij beleggen behet beste nieuws: langrijker geworden. Dat blijkt uit de ING BeleggersBarometer van december. meer dan www.theoptimist.nl/ nldaily 1 op de 3 beleggers doet duurzame beleggingen. Zo’n 28 procent van de beleggers vindt dat je bedrijven die geen duurzaam gedrag vertonen van je portefeuille moet uitsluiten.

•

•

•

•

•

•

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 13

onderstroom naTuuR

Wouter van eck in zijn voedselbos

oogst uit eigen bos

Een smakelijk bos Foto’s: Voedselbos KetelbroeK (Wouter Van ecK en pieter Jansen)

op pad in een en struiken.

inmiddels overstelpt door aanvragen uit binnen- en buitenland voor excursies, spreekbeurten over ‘natuurinclusieve landbouw’ en ontwerpen voor voedselbossen in het klein (zoals in de Rotterdamse wijk Kralingen) en het groot (vele hectares in de Flevopolder). voedselbos vol eetbare bomen ‘Een voedselbos is geen natuur,’ benadrukt van Eck, ‘maar een door mensen ontworpen ecosysteem dat rijk is aan voedsel en biodiversiteit.’ Het bos is opgebouwd uit zeven lagen met de hoogste bomen aan de buitenkant ElkE maandagochtEnd struint Wouter van Eck door en de laagste binnenin. Er wordt slim gebruik gemaakt zijn zogenoemde voedselbos, vlakbij de Duitse grens van ecologische principes, zoals die ook in een volbij Groesbeek. Hij doet dat samen met Emile van der groeid natuurlijk bos werkzaam zijn: al het leven hangt Staak, kok bij restaurant De Nieuwe Winkel in Nijmegen. Ze plukken, naar gelang het seizoen, duindoornbes, er met elkaar samen, afval bestaat niet. Planten, vogels, zoogdieren, insecten, wormen, bodemschimmels en rozenbottel en watermunt Ze plukken ook vruchten en bacteriën zijn op elkaar ingespeeld. Door ook in een bladeren van minder bekende bomen en struiken, zoals bessen van de olijfwilg of blaadjes van de Chinese maha- voedselbos ook al die onderdelen zo goed mogelijk met gonieboom (‘smaakt naar Franse uiensoep’). ‘Botanische elkaar te verbinden, ontstaat een vruchtbaar samenspel gastronomie’ noemen Van Eck en Van der Staak het. Hun met een langdurige productiviteit in de vorm van eetbare bladeren, bloemen, stengels, vruchten, zaden, noten en weelderige ‘foodforest’ Ketelbroek telt inmiddels meer dan driehonderd verschillende soorten eetbare bomen en paddenstoelen. En (kunst)mest of bestrijdingsmiddelen zijn niet nodig. struiken.

Van Eck wijst op de elzenhagen aan de zuidwestzijde Dat is opmerkelijk, want in 2009 was dit stuk grond van het bos. ‘Die vangen niet alleen wind, waardoor een van tweeënhalve hectare (zo’n vijf voetbalvelden) nog warmer microklimaat ontstaat, maar ze zijn ook aangeeen kale maïsakker. De komende decennia zal de oogst uit het voedselbos gestaag toenemen, terwijl er tegelijker- plant omdat ze in samenwerking met bacteriën stikstof tijd een mooi gebied met een enorme natuurlijke rijkdom binden en deze meststof opslaan in hun bladeren. Als ze die in de herfst laten vallen, geven die hun vruchtbaargroeit. ‘Voedselproductie en natuur kunnen niet alleen heid af aan de nabijgelegen fruitbomen.’ heel goed samen gaan,’ zegt Van Eck, ‘ze versterken De oorspronkelijk kaarsrechte sloot aan de rand is elkaar.’ in samenwerking met het waterschap omgevormd tot Van Eck, van Kenniscentrum Voedselbossen, wordt

16 TheopTimisT.nl maart/april 2017

een meanderende beek met geleidelijk in het land overgaande oeverhellingen. ‘Daardoor dient het als opslag voor regenwater en is het een walhalla voor allerlei bijzondere wilde planten en beestjes geworden.’ Op het ooievaarsnest naast het beekje zijn al verschillende jonkies ter wereld gebracht. Bijenkasten zorgen voor bestuiving en honing.

De landbouw zoals we die de afgelopen duizenden jaren kennen, is gebaseerd op teelt van eenjarige gewassen als graan, groenten en aardappelen. Elk jaar wordt opnieuw begonnen met grond bewerken, zaaien en oogsten. In een voedselbos ploegt de boer niet langer voort: na de zorgvuldige aanleg blijft de bodem onbewerkt. Het oogsten levert veel, maar dankbaar werk op.

Anders dan ‘traditionele’ natuurbeschermers haalt Van Eck ook exoten naar zijn bos, ofwel bomen en planten die hier van nature niet groeien.

De Chinese mahagonieboom, Tibetaanse augurkenstruik en de Canadese oelmeriastruik (‘smaakt naar komkommer’) blijken hier prima te gedijen. En trouwens, wat is ‘van nature’? Volgens rechtlijnige natuurbeschermers hoort de tamme kastanje niet in Nederland thuis, omdat die ooit door de Romeinen hierheen is gebracht. Maar, weet Van Eck: ‘Vóór de laatste ijstijd kwam de tamme kastanje hier ook al voor.’ Ofwel: wat inheems is, is nogal relatief.

Zolang ze hier goed gedijen, productief zijn en in het systeem passen, zijn buitenstaanders welkom, vindt Van Eck. Hoe groot de productiviteit van het voedselbos precies zal worden, weet Van Eck niet precies. Hij verwijst naar berekeningen van zijn Amerikaanse geestverwant Mark Shepard die in 2015 een bezoek bracht aan Ketelbroek. Volgens Shepard levert een hectare maïs vergelijkbare hoeveelheden koolhydraten als een hectare voedselbos. Met als grote verschil dat er daarnaast veel meer andere biomassa wordt geproduceerd, niets wordt vervuild, geen chemicaliën en mest nodig zijn én een enorme natuurlijke rijkdom wordt gecreëerd.

Een inspiratiebron voor de hele landbouw is het voedselbos dus zeker, meent Van Eck, ook voor de verre toekomst: ‘Dat boompje daar is de torreya nucifera die smakelijke nootjes met een vleugje nootmuskaat gaat leveren: over 140 jaar.’ | michiel Bussink

Voedselbos Ketelbroek nabij Groesbeek is niet vrij toegankelijk, maar er worden wel rondleidingen georganiseerd. Kijk voor aankondigingen op www.facebook.com/ foodforestketelbroek of stuur een e-mail naar kenniscentrumvoedselbossen@gmail.com.

Technologie

Energie van hoog en laag

start-up platio maakt bestrating van zonnepanelen en gerecycled plastic.

Bij hEt samEnstEllEn van The Optimist Daily, onze dagelijkse nieuwsbrief, zien we soms opvallende trends. Bijvoorbeeld in de sector van schone energie.

Toen Shell bekendmaakte dat het samen met energiebedrijf E.ON 6 miljoen euro investeert in windenergie bleek het niet te gaan om gewone windmolens, maar om vliegers die (heel) hoog in de lucht energie kunnen opwekken. Het vernuftige systeem van het Britse Kite Power Systems werkt met twee vliegers. Terwijl de een met hoge snelheid het luchtruim kiest en zo een generator aandrijft, haalt het systeem de andere vlieger weer naar zich toe. Door slim de helling van de lijn en de vorm van het ‘turbineblad’ te variëren, houdt het systeem netto energie over.

Windenergie uit grote hoogte, dus.

En voor een nieuwe toepassing van zonne-energie werd niet naar de daken gekeken, maar juist lager: op straat. De Hongaarse start-up Platio ontwikkelde een duurzaam bestratingssysteem van zonnepanelen met een beschermlaag van gerecycled plastic. Het systeem kan 160 watt groene stroom per vierkante meter opwekken. Dat wordt nog meer als voetgangers over de stoep lopen. De statische elektriciteit komt dan uit de wrijving tussen materialen waaruit de vloer bestaat.

De start-up is begonnen met een proefproject van 150 vierkante meter stoep.

En je kunt natuurlijk ook nóg lager kijken: naar het riool, een onverwachte plek voor ‘schone’ energie. Een nieuwe methode om de reeds opgewekte warmte te hergebruiken om onze woningen en gebouwen op temperatuur te houden, heet ‘riothermie’. Warmtewisselaars in het omhulsel van rioolbuizen halen de warmte zowel uit het vieze water als uit de iedere dag omringende bodem waarin de buizen liggen. De positief nieuws? warmte wordt vervolgens omhoog gestuwd. Op schrijf u in voor die manier zou je met wat elektrische bijverwarde nieuwsbrief: ming geen aardgas meer nodig hebben. De eerste www.theoptimist.nl/ Nederlandse projecten lopen bij het Vellesan nldaily.

College in IJmuiden en bij een zwembad in Urk. | Ruud hanou maart/april 2017 TheopTimisT.nl 17

onderstroom samenleving

een wereld zonder grenzen Zijn landsgrenzen nog legitiem en bruikbaar in de moderne wereld? hEt is wat tEgEnstrijdig: terwijl globalisering grenzen

laat vervagen, trekken steeds meer landen muren op. Kijk maar naar de Brexit of, meer letterlijk, naar de hekken die Hongarije bouwde om migranten buiten de deur te houden.

De roep van populistische partijen om de natiestaat te beschermen en versterken, vindt steeds meer weerklank in Europa. Het nut en bestaansrecht van natiestaten wordt vaak gelegitimeerd vanuit de gedachte dat het gaat om een natuurlijke staatsvorm die een volk op grond van gemeenschappelijke taal, cultuur, geschiedenis en waarden met elkaar verbindt. Toch is de natiestaat een vrij recent fenomeen dat vóór de Franse en Amerikaanse burgerrevoluties niet eens bestond. En het is de vraag hoe relevant het nog is.

Natievorming was een proces dat in belangrijke mate werd gedreven door de overgang van de agrarische naar de geïndustrialiseerde samenleving. In deze nieuwe, complexere maatschappij met een grotere economische schaal ontstonden bureaucratische structuren waartoe mensen gingen behoren op basis van nationaliteit. Die werd belangrijk toen mensen massaal naar de steden trokken voor werk.

18 TheopTimisT.nl maart/april 2017

Daarnaast werd het smeden van nationale identiteit beïnvloed door de invoering van standaardtalen, staatsonderwijs en de opkomst van massamedia. Zelfs tussen mensen die elkaar nog nooit hadden ontmoet, kon zo een sterk gedeeld gemeenschapsgevoel ontstaan.

De natiestaat en bijbehorende nationale identiteit waren dus een pragmatische reactie op veranderende historische omstandigheden. Sindsdien is er nogal wat veranderd in de politiek, de maatschappij en de economie. Volgens critici sluit het raamwerk van de natiestaat dan ook niet goed meer aan op de sterk geglobaliseerde wereld waarin we nu leven.

Zie de verregaande economische en politieke integratie in de Europese Unie, en zie ook hoe organisaties als de Verenigde Naties en de Wereldbank proberen mondiale problemen aan te pakken. Intussen liggen die instanties onder vuur van populisten. Dat vraagt om een andere kijk op de natiestaat.

Zo vragen sommigen zich of nationale homogeniteit nu echt zo belangrijk is voor een goed functionerende natiestaat. Zijn er niet genoeg landen waar tal van etnische groeperingen in vrede naast elkaar leven? Brian Slattery, rechtenprofessor aan de York Universiteit in Toronto, stelt dat nationale homogeniteit zelfs een illusie is. Volgens hem gaan diversiteit en overlappende culturen terug tot de stammenmaatschappij en werd identiteit altijd al bepaald

door een combinatie van factoren zoals regio, cultuur en achtergrond.

Bovendien wijzen onderzoeken uit dat niet zozeer diversiteit, maar eerder het systematisch onthouden van macht aan bepaalde groepen in het verleden tot conflicten heeft geleid. Volgens Slattery is het dan ook belangrijk om ‘de staat te zien als een plek waar meerdere identiteiten zich veilig kunnen ontwikkelen’, zegt hij in New Scientist (6 september 2014).

Het sluit aan op wat de Britse commentator Kenan Malik afgelopen zomer zei in het Vlaamse weekblad Knack (27 juli 2016). De zorgen dat het waardestelsel van moslims niet verenigbaar zou zijn met westerse samenlevingen klinken heel nieuw, maar nog geen honderd jaar geleden had men dezelfde zorgen over katholieken in Noord-Europa. Tot het eind van de negentiende eeuw had Groot-Brittannië bijvoorbeeld ‘een hele rits aan wetten die discrimineerden tegen katholieken’, omdat zij destijds ongeschikt werden geacht voor een democratische samenleving. Malik: ‘Het idee van een homogeen Europa voordat er sprake was van massa-immigratie klopt niet.’ Samenlevingen waren volgens hem altijd al conflictueus. ‘Als je terug in de geschiedenis kon gaan, naar welke tijd dan ook, zou je altijd ondervinden dat mensen hun samenleving nooit als homogeen zouden omschrijven.’

De populisten zijn echter in opkomst met hun verlangen om terug te gaan naar de natiestaat. Maar dat is geen weg, meent Jan Zielonka, hoogleraar Europese politiek aan de Universiteit van Oxford. Zielonka stelt in New Scientist dat verdere politieke integratie noodzakelijk is: ‘De economieen van Europese landen vertonen een sterke onderlinge afhankelijkheid en individueel zijn deze landen te klein om te kunnen concurreren.’ De oproep van populisten om macht terug te eisen van Brussel zou natiestaten volgens Zielonka dan ook niet sterker, maar juist zwakker maken. Hij ziet eerder een politieke structuur waarin de ‘strikt afgebakende macht, soevereiniteit en identiteit van natiestaten minder belangrijk zullen zijn dan de macht van bijvoorbeeld stedelijke, regionale en non-gouvernementele netwerken met gedeelde en grensoverschrijdende autoriteit’.

Zielonka beschrijft een transitie die in feite al is begonnen. Denk maar aan de grote, op zichzelf staande economische machtscentra die sommige metropolen zoals Londen en New York nu al zijn. En er zijn genoeg multinationals die zich nog nauwelijks wat aantrekken van wat nationale regeringen voorschrijven. Maar zijn natiestaten daarmee ook direct overbodig?

‘Een wereld zonder grenzen gaat op dit moment misschien wat ver,’ zei de Britse journaliste Yasmin AlibhaiBrown vorig jaar tijdens een debat van het Institute of Art and Ideas over de toekomst van natiestaten. ‘Ze geven ons namelijk nog steeds een onmisbaar gevoel van veiligheid. Maar we moeten ons tegelijkertijd goed realiseren dat de mythe de realiteit nogal eens overschaduwt.’ De natiestaat was een logisch antwoord op de veranderingen die Industriële Revolutie met zich meebracht. Maar een nieuwe, mondiale revolutie ís al begonnen en het lijkt niet onverstandig om ons beeld van de natiestaat daarop aan te passen. | sTéphanie alBicheR

Racisme

Hoe word je kleurenblind? dE gEruchtmakEndE VPro-documEntaire van Sunny Bergman, Wit is ook een kleur, liet eind vorig jaar zien dat veel blanke mensen boos en beledigd reageren wanneer de blanke dominantie (‘wit privilege’) ter sprake komt.

Bergman toonde aan dat dit niet slechts speelt bij lager opgeleide proteststemmers, maar ook bij welwillende hoogopgeleiden die zichzelf zien als progressief en die hun kinderen ‘kleurenblind’ willen opvoeden.

Tijdens een experiment liet Bergman een groep kinderen kiezen uit een zwarte of een blanke pop bij vragen als: welke pop heeft de mooiste huidskleur, wie van de twee is het slimst, wie is de baas. Driekwart van de kinderen koos telkens voor de blanke pop. Philomena Essed, onderzoeker aan de Universiteit Utrecht op het gebied van ras en gender, ziet daarin een weerspiegeling van de gangbare opvattingen in de samenleving, het onderwijs en popcultuur.

De website hetkanWel.nl, voor een ‘groener, eerlijker en leuker leven’, zette op een rij (19 december 2016) wat we kunnen doen om onszelf en onze kinderen bewust te maken van de belevingswereld van mensen met een kleur.

1. ga in gespRek oveR veRschillen

Tijdens het popexperiment was er slechts één kind dat geen verschil gaf en zei dat je ‘de baas over jezelf’ bent. Haar moeder gaf aan dat zij, in tegenstelling tot de andere ouders, juist wél met haar kind praat over kleur. ‘Als je open met je kind praat over kleur en diversiteit,’ stelt hetkanWel.nl, ‘dan leert het waarschijnlijk eerder dat zijn of haar perspectief niet het enige perspectief is.’

2. Zoek kindeRBoeken ZoRgvuldig uiT

Veel kinderboeken gaan over blanke kinderen. Omdat verhalen je in staat stellen om je in een ander in te leven, zou het goed zijn om op zoek te gaan naar kinderboeken waarin kinderen met een andere huidskleur de hoofdrol spelen.

Voorbeelden van zulke boeken zijn Mootje, Prinses Arabella en Mijn twee oma’s.

3. WanTRouW geschiedenisBoeken

In onze geschiedenisboeken en musea geldt Michiel de Ruyter als een ‘stoere zeeheld’. Maar was hij niet betrokken bij de slavenhandel? We moeten leren om de geschiedenis niet alleen te bekijken door de ogen van de winnaars, maar ook door die van de verliezers, die te lang geen stem hebben gehad. | maRco visscheR maart/april 2017 TheopTimisT.nl 19

onderstroom WeTenschap

De realiteit is echt, maar niet waar hEt is Vandaag dE dag een geaccepteerde uitspraak om te

zeggen dat ‘iedereen in haar of zijn eigen realiteit leeft’. Je kunt het haast op elk willekeurig moment laten vallen, bij voorkeur in je eigen voordeel, en het klinkt slim. Maar hoe vaak laten we de ultieme conclusie van die uitspraak tot ons doordringen? Volgens Donald Hoffman, een Amerikaanse professor cognitieve wetenschappen, doen we dat doorgaans nauwelijks. Doen we het wel, dan zet het alles op zijn kop.

Volgens Hoffman accepteren we een realiteit tot op zekere hoogte: de appel die de een lekker vindt, vindt de ander vies.

Tegelijk gaan we er vanuit dat er toch een gemeenschappelijk, onafhankelijke wereld ‘daarbuiten’ is die we delen, die te meten valt en die min of meer hetzelfde wordt ervaren. Als ik een hap uit een appel neem, en u daarna een, dan moet er toch zeker wel een onafhankelijke, externe ‘appeligheid’ bestaan waar we beiden deel aan nemen?

Vergeet het maar, zegt Hoffman. Al meer dan dertig jaar bestudeert hij waarneming, kunstmatige intelligentie en hersenen.

De conclusie van zijn onderzoek is radicaal: onze zintuigen zijn geen onafhankelijke, objectieve poorten waardoor een gedeelde realiteit naar binnen stroomt. Die bestáát namelijk niet. Het enige waar realiteit uit bestaat, zijn mentale formaties – of standpunten, zoals Hoffman het noemt.

Dat de smaak van de appel en onze ervaring daarvan standpunten zijn: daar kunnen we nog best bij. Maar dat ik, de appel en uzelf dat óók zijn, is wellicht – om het mild uit te drukken – even wennen...

Toch weerlegt een toenemende hoeveelheid onderzoek de wereld waar we sinds Newton in geloven: een objectieve, meetbare wereld waar objecten zich in een ruimte bevinden. Dit vormt nog steeds de basis van onze wetenschap en onze alledaagse opvattingen. Volgens de gerenommeerde natuurkundige John Wheeler is dit wereldbeeld ‘onhoudbaar’. Het is een ontkenning van wat eigenlijk al bekend werd bij het ontdekken van kwantummechanica, namelijk dat een observeerder invloed uitoefent op wat wordt geobserveerd.

Dat betekent niet dat de appel niet bestaat. De appel die ik ervaar, is echt, net zoals de appel die u ervaart. We kunnen bovendien consensus hebben over de appel dankzij dat prachtige web van geloof, taal en betekenis waar de menselijke beschaving op gebaseerd is. Maar – en dit is de ultieme implicatie van de kwantumfysica – het betekent dat er geen objectieve appel out there is.

Waarom geloven we daar toch in? Volgens Hoffman hebben we de magische illusie die we onze realiteit noemen, te danken aan de evolutie. Zijn uitgebreide onderzoek toont aan dat zien wat relevant is voor een organisme (en dus niet zien wat niet relevant is) bijdraagt aan diens evolutionaire fitheid.

Laten we de theorie van Hoffman en collega’s eens persoonlijk maken. De appel uit dit artikel is vast al ‘mentaal geformeerd’ in uw beleving. Misschien stelt u zich deze voor als een

20 TheopTimisT.nl maart/april 2017

friszure Granny Smith of een blozende Jonagold. Die appel in uw hoofd is niet meer of minder echt dan de appel die hier op mijn bureau ligt. Ik kan ernaar kijken, hem vasthouden en er zelfs in bijten, maar meer bewijs dan die ideeën over de appel hebben we niet. Ook al gooi ik hem tegen het hoofd van Newton en zegt die post mortem ‘au’, waar is het bewijs voor het bestaan van de appel, behalve in onze gedachten? Zelfs de blauwe plek op zijn hoofd vormt geen bewijs, als we wetenschappers als Hoffman moeten geloven.

Zo werkte Wheeler, één van de laatste levende ontdekkers van de kwantummechanica, in de laatste jaren tot aan zijn dood in 2008 aan het vraagstuk hoe dingen komen te bestaan. Zijn werk leidde tot het sterke vermoeden dat iets pas bestaat zodra er aandacht aan wordt besteed. Op die manier wordt niet alleen het heden, maar ook het verleden en de toekomst enkel gevormd in ons bewustzijn.

Welk bewijs zou ik kunnen hebben van de appel die ik inmiddels heb opgegeten en die daarmee tot het zogenaamde verleden behoort? Snijd haar buik open en vind de resten, zegt ons Newtoniaanse dominante wereldbeeld. Maar hoe kan elke echt logisch denkende realist naar een hoopje pulp kijken en dat hetzelfde vinden als de appel uit het verleden? Het enige bewijs dat daarvoor zou bestaan, is juist het beeld van de appel uit het verleden – en dat beeld zitten tussen de oren en is daarmee dus net zo goed een ‘mentale formatie’. Een andere theoreticus, Christopher Fuchs, noemt kwantumfysica dan ook de ‘wet van gedachten’.

Wat houden we over zonder de objectieve ‘zekerheden’ van tijd, ruimte en realiteit? Het antwoord volgens Hoffman is: onszelf. Een overdonderend ‘nu’, waarin we verhalen over verleden, heden en toekomt dromen. Daarbinnen zijn het ervaringen die onze realiteit vormen. Wat ik ervaar wanneer ik in de appel bijt, wat u ervaart wanneer u in de appel bijt, wat wij ervaren wanneer we erover spreken: dát is volgens Hoffman de ultieme aard van realiteit. De appel is dus echt, maar niet waar – in absolute zin. | geeRTje couWenBeRgh

naTuuR

inspiRaTie

Levende muur

Charlie Brown: ‘Op een dag zullen we allemaal sterven, Snoopy.’

Snoopy: ‘Klopt.

Maar op alle andere dagen zullen we dat niet.’ chaRles m. schulZ, TekenaaR (1922-2000)

een ‘levende muur’ van bomen voorkomt dat leeuwen in de afrikaanse dorpen op zoek gaan naar een prooi.

VolgEns sommigE schattingEn is de leeuwenpo-

pulatie in Afrika in de laatste twintig jaar afgenomen met wel 80 procent. Dit komt voornamelijk doordat hun oorspronkelijke leefomgeving is veranderd in landbouwgrond. Hierdoor moeten leeuwen buiten de parkgrenzen op zoek naar hun prooien. Daar grijpen ze vee en geiten, met als gevolg: economisch verlies onder de plaatselijke bevolking. Boeren schieten de leeuwen dood om dit te voorkomen.

Laly Lichtenfeld werd verliefd op de grote katten toen ze als scholier spijbelde om de dierentuin in New York te kunnen bezoeken. Lichtenfeld woont als natuurbeschermer in Tanzania. Ze zette een fonds op, The African People and Wildlife Fund, om een ‘winwin’-situatie te creëren voor zowel de wilde dieren als de lokale bevolking. In samenwerking met de Masai werden ‘levende muren’ bedacht als oplossing. Hierdoor worden hun woonomgeving en vee beschermd in een terrein dat wordt omheind door bomen, zoals de Afrikaanse myrrh. Deze muren worden gemaakt door tijdens het droge seizoen takken van deze bomen af te

breken en in de grond te plaatsen. De regen zorgt er vervolgens voor dat deze ‘dode’ takken weer tot leven komen. Daarna worden de bomen door middel van een ketting met elkaar verbonden. Het wortelstelsel voorkomt dat honingdassen en hyena’s tunnels onder de muur door graven. Een dikke laag boomtoppen zorgt ervoor dat leeuwen er niet overheen kunnen klimmen. ‘Er zijn geen leeuwen gedood in de dorpen met de levende muur’, zegt Lichtenfeld.

De eerste levende muur werd in 2008 gepoot in Tanzania. Vandaag zijn er 650 levende muren die meer dan 12 duizend mensen beschermen en het tienvoudige daarvan aan veedieren. Het fonds bouwt ieder jaar zo’n honderd nieuwe muren die bijna 500 euro per stuk kosten en minstens twintig tot dertig jaar mee zullen gaan. Dankzij de muren worden ook de leeuwen gered. Volgens Lichtenfeld staat deze ‘koning van de jungle’ bekend om zijn zelfstandigheid, moed, intelligentie en majestueuze kracht, en kan hij daarom veilig en vreedzaam samenleven met de mens. | nancy Reed

20 jaaR geleden

Ode #13 maart/april 1997 mooi staaltjE Van dE kracht van dit blad. Twee jaar voordat Natural capitalism een spraakmakend boek werd in kringen van duurzame denkers en doeners, brachten wij op onze pagina’s een speciaal voor ons geschreven essay door de auteur, Paul Hawken. Het artikel is een oproep aan ondernemingen om energie veel efficiënter te gebruiken. Het bevat zelfs het zinnetje waardoor tapijtfabrikant Interface later zou besluiten om de boel helemaal om te gooien: ‘Modern tapijt ligt ten hoogste twaalf jaar op de vloer en daarna ligt het twintigduizend jaar of langer op een vuilstort.’

Het omslagartikel over creativiteit is een protest tegen de cultuur van ‘doe maar gewoon’. Creativiteit is namelijk geen bijzondere gave van kunstenaars, maar de essentie van elk leven. Eigen creatie dient om je menselijke eigenheid te uiten. Het is zonde als de samenleving die creativiteit ontmoedigt. Daarom in deze Ode een reeks verhalen om de weg naar inspiratie en creativiteit te vinden – en te volgen.

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 21

actualiteit

Voorbij ons eigen wereldbeeld Wat betekent de opmars van Trump en Wilders? En hoe kunnen we daarop reageren? In gesprek met Annick de Witt.

H

et zijn verwarrende tijden. De Amerikanen hebben gekozen voor een anti-politieke demagoog, die er niet voor terugdeinst om anderen te schofferen. De Britten zijn druk bezig om gehoor te geven aan de steun voor een Brexit en trekken zich terug uit de Europese Unie: een stap die in sommige delen van Europa met jaloezie wordt bekeken. Binnenkort gaan de Nederlanders naar de stembus en veel deskundigen voorspellen een overwinning voor de partij van Geert Wilders.

Voor een gesprek over de stand van de politiek klopten we aan bij Annick de Witt, een expert op het gebied van culturele en innerlijke verandering. Zij heeft zich gespecialiseerd in de wijze waarop ons wereldbeeld vormend is in hoe wij denken over maatschappelijke kwesties. Tijdens ons gesprek – over PVV’ers, postmodernisme en polarisatie, en meer – noemt ze de materie ‘precair’, ‘complex’ en ‘politiek gevoelig’. Op zoek naar woorden schetst De Witt evenwel een treffend beeld van de tweedeling in de samenleving en een manier om die te overstijgen. was u verbaasd over het succes van Trump, de massale steun voor een Brexit en nu de populariteit van wilders?

‘Jazeker, net als de meeste mensen trouwens. Zelf leef ik natuurlijk ook in een bubbel. Ik woon in een leuke multiculturele buurt in Amsterdam. Mijn vrienden zijn bezig met duurzaamheid en doen aan bewustzijnsontwikkeling. In een straal van een kilometer zitten al vier natuurvoedingszaken en twee yogastudio’s. Dat is allemaal leuk, maar het ontneemt ook wel de directe interactie met mensen die heel anders tegen de wereld aankijken.

Maar het patroon in de politiek begint inmiddels wel duidelijker te worden. Het is helder dat er veel meer aan de hand is dan iets wat we simpelweg kunnen toeschrijven aan die rare Amerikanen, zoals wij Europeanen dat graag doen, of aan de specifieke situatie in Groot-Brittannië. Deze populistische beweging zien we nu op zoveel plekken tegelijk, dat we er op een meer fundamentele manier naar moeten kijken. Dat kan in het licht van veranderende en scherp conflicterende wereldbeelden.’ aan wat voor botsing van wereldbeelden denkt u?

‘In de Westerse wereld is er in de afgelopen eeuwen sprake van een dramatische verschuiving in hoe we de wereld zien. Traditi22 TheopTimisT.nl maart/april 2017

door: marco Visscher FotograaF: marco reeuwijk

onele, vaak op religie gebaseerde wereldbeelden zijn steeds meer vervangen door moderne wereldbeelden, waarin wetenschap en technologie centraal kwamen te staan. Meer recentelijk, vooral sinds de jaren zestig, zien we daarbij de opkomst van het postmoderne denken. In veel opzichten is dat een reactie op het rationalisme en materialisme van het moderne denken. Het postmoderne wereldbeeld legt veel meer nadruk op subjectiviteit, emoties en creativiteit. Dit perspectief, vooral gesmeed door de culturele elite, ging hand in hand met de opkomst van emancipatiebewegingen, waarbij minderheden, vrouwen en homo’s werden bevrijd en het milieu werd beschermd. Meer recentelijk spreken sommigen over een vierde, nieuw opkomend wereldbeeld dat wel “integratief” of “integraal” wordt genoemd. Daarin wordt geprobeerd om de polarisatie te overstijgen en diverse perspectieven te integreren in een dieper begrip van de werkelijkheid.’ hoe belangrijk zijn die wereldbeelden voor hoe we denken?

‘Ze zijn de lens waardoor we naar de wereld kijken en waarmee we de werkelijkheid filteren. Ze zijn daarmee bepalend op allerlei subtiele manieren. Ze beïnvloeden allerlei grote en kleine individuele keuzes, maar ook de sociale en culturele groepen waarmee we ons identificeren. Ze zijn vaak de onderliggende basis voor onze meningsverschillen en brengen het emotionele vuur in onze maatschappelijke debatten.’ hoe verklaart u de opkomst van populisten aan de hand van deze wereldbeelden?

‘De aanhangers van Trump, Wilders of een Brexit lijken zich bedreigd te voelen door de sterke en snelle opkomst van het postmoderne wereldbeeld, waarin progressieve waarden floreren.

Daardoor voelen zij zich wellicht in een hoek gedrukt. Jarenlang was er sprake van een progressieve opmars. Zeker ook in de Verenigde Staten, dat acht jaar lang door een zwarte president werd geleid en waar nu velen dachten dat de eerste vrouwelijke president eraan kwam. Wie had gedacht dat acceptatie van het homohuwelijk of de legalisering van marihuana zo snel zouden gaan? Er was in allerlei geledingen van de samenleving een uitgelaten stemming en de verwachting dat de geschiedenis zich zo verder door zou ontwikkelen, naar een toekomst met meer tolerantie, vrijheid en zorg voor elkaar.’

en toen kwam een onverwachte terugslag.

‘Ja, nu worden we geconfronteerd met een groep die er altijd al is geweest, maar al een hele tijd niet meer zo’n grote invloed had op het publieke debat en op wie het land regeert. Het is een tegenbeweging, die volgens mij te verklaren valt doordat deze mensen zich in hun waarden en hun wereldbeeld voelen aangevallen. Hun land en de wereld veranderen snel. Ze voelen zich ongemakkelijk met steeds meer gekleurde mensen om zich heen.

Ze moeten nog wennen aan de andere rol van vrouwen in de samenleving en de economie. Tegelijkertijd blijven ze economisch achter en zijn ze er in veel opzichten zelfs op achteruit gegaan.

De banenmarkt is ook onstabiel en onvoorspelbaar geworden, terwijl die bovendien steeds meer draait om kennis en creativiteit: capaciteiten waarover niet iedereen beschikt. Kort gezegd: hun traditionele wereldbeeld en levenswijze worden bedreigd.’

De veranderingen zijn voor hen te snel gegaan?

‘Misschien wel. Sommige commentatoren hebben erop gewezen dat de aanhangers van Trump het tempo van verandering niet kunnen bijbenen en de richting van die verandering bovendien afkeuren. Dat gevoel is ook in Europa merkbaar. Door al deze existentiële onzekerheden zoeken ze een sterke leider die

belooft om de oude orde te beschermen en in ere te herstellen.

En doordat iemand als Trump zo krachtig en schaamteloos zegt wat zij eigenlijk denken – in weerwil van de sociale druk om hun wereldbeeld aan te passen – voelen zij zich gehoord en krijgen hun overtuigingen erkenning. Het herstelt hun zelfrespect en gevoel van autoriteit en invloed. De samenkomst van zowel economische als culturele factoren heeft vermoedelijk geleid tot de krachtige, conservatieve terugslag die we nu zien. Laten we hopen dat het op termijn een laatste stuiptrekking blijkt te zijn.’ als er zoveel verschillende manieren zijn om naar de wereld te kijken, móet dat wel leiden tot conflicten.

‘Klopt, er is weinig gedeelde waarheid. Trump liegt de hele tijd.

Hij zegt dingen die echt niet overeenkomen met algemeen geaccepteerde feiten over van alles en nog wat. Het zijn schaamteloze leugens, het is opschepperij. Politici liegen natuurlijk wel vaker, maar deze totale minachting voor feiten is van een andere orde.

En mensen uit de campagneteams van Trump of Brexit geven het ook toe. Toen Trump zei dat de criminaliteitscijfers waren gestegen, toonden de factcheckers aan dat die uitspraak helemaal niet klopte. Maar het team van Trump legde uit: dit is hoe mensen het vóelen, zij vínden dat het zo is, dus klopt het.’

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 23

en dan krijg je zaken als feitenvrije politiek en nepnieuws: twee uitingen van wat wel wordt beschreven als het tijdperk van ‘post-waarheid’.

‘Inderdaad. Ook die ontwikkeling is beter te begrijpen als we kijken naar de onderliggende wereldbeelden. De postmoderne intellectuele en artistieke elite bekritiseerde het idee dat wetenschap dé weg was naar objectieve waarheid. Zij benadrukte dat die objectiviteit onmogelijk is, omdat wij immers onderdeel zijn van de werkelijkheid die we in kaart proberen te brengen, en dat onze waarneming wordt gevormd door verhalen die vaak zijn gebruikt om bepaalde groepen te onderdrukken. Die verhalen worden door de postmodernen dan ook met grote argwaan bekeken en gedeconstrueerd. Black Lives Matter is een voorbeeld:

dat dé waarheid helemaal niet bestaat. Iedereen heeft zijn eigen waarheid. Alles is subjectief. Zo erodeert het gevoel dat er een gedeelde, meer objectieve werkelijkheid is.’ het ‘post-waarheidstijdperk’ is dus vooral een tijdperk van onzekerheid.

‘Ja, niets lijkt nog vast te staan of eenduidig te zijn. Wie kun je dan nog vertrouwen als brenger van het nieuws bijvoorbeeld?

Kijk hoe Facebook en Google selecteren wat wij zien: niet op kwaliteit en integriteit, maar op populariteit. Waar het vaakst op wordt geklikt, is waar. Dus wat we wíllen dat waar is, is waar.

Dat heeft grote invloed gehad op de Amerikaanse verkiezing toen veel nepnieuws werd verspreid, en het draagt bij aan het

‘Als er geen waarheid is, wordt het logisch om maar gewoon te beweren dat wat jij vindt waar is’ deze beweging deconstrueert het verhaal dat mensen met andere huidskleur minder zouden zijn. Dat geldt ook voor het verhaal dat vrouwen minder zouden zijn dan mannen of dat technologische ontwikkeling altijd leidt tot vooruitgang.’ u bedoelt dat argwaan een gezonde houding is?

‘Het is belangrijk om de status quo te bevragen en zo ontwikkeling mogelijk te maken. Bijvoorbeeld door een nieuwe wetenschappelijke ontdekking tegen het licht te houden, om milieubewustzijn te kweken, of de invloed van financiële belangen en andere agenda’s te herkennen. Maar die argwaan kan ook leiden tot een doorgeschoten nihilisme en narcisme. Immers, als er geen waarheid is, als er geen hogere of betere principes of waarden zijn, dan wordt het logisch om maar gewoon te doen wat het beste voelt of om te beweren dat wat jij vindt waar is.

De postmoderne denkers hebben geen goed antwoord op dit probleem geformuleerd. Wat doorklinkt voor het grote publiek is

welk wereldbeeld heeft u?

TradiTioneel: vertrouwen in autoriteit; respect voor traditie; familie en lokale gemeenschap zijn belangrijk; waardering voor dienstbaarheid, solidariteit, bescheidenheid en opofferingsgezind.

Modern: vertrouwen in rationaliteit, wetenschap en technologie; geloof in materiële vooruitgang; waardering voor vrijheid, individualiteit, onafhankelijkheid en succes.

PosTModern: besef van diversiteit en subjectiviteit; neiging tot cultureel relativisme, agnosticisme, en sociaal idealisme; waardering voor creativiteit, authenticiteit, verbeelding en gevoel. inTegraTief: zoekend naar integratie van tegenpolen; holistisch perspectief; gevoel van verbondenheid met anderen en met de natuur; waardering voor zelfbewustzijn, universalisme en medemenselijkheid.

Wilt u weten welk wereldbeeld bij u past? doe de test op www.annickDewiTT.com

24 TheopTimisT.nl maart/april 2017

algehele gevoel dat de gevestigde orde niet te vertrouwen is.’

Deze terugslag wordt ook wel gezien als wraak.

‘Na de verkiezing van Trump is er onder de postmoderne, progressieve voorhoede aardig wat reflectie op gang gekomen over hoe zijzelf heeft bijgedragen aan het gevoel van de Trumpkiezers gemarginaliseerd en geridiculiseerd te zijn. Er is onder de stedelijke elite nogal een neiging geweest om neer te kijken op de hillbillies en rednecks en eigenlijk op iedereen die niet dezelfde progressieve waarden deelt. Dat heeft natuurlijk veel boosheid in de hand gewerkt. Het versterkt hun gevoel niet gehoord en begrepen te worden. Eigenlijk werd gezegd: als jij niet dezelfde diversiteitswaarden als wij hebt, respecteren wij jou niet, en dan zullen wij jouw racisme, jouw seksisme, jouw nationalisme met hand en tand bevechten.’ en dus zetten de aanhangers van Trump, Brexit en wilders zichzelf af als een gemarginaliseerde, onderdrukte groep?

‘Ja. Het is interessant om te zien dat deze meer traditionele beweging in veel opzichten de argumenten van de progressieve voorhoede gebruikt om haar ongenoegen duidelijk te maken en door te vertalen in macht. Denk aan hoe Trump het had over de corruptie in het politieke systeem: een typisch postmodern, progressief standpunt. Het is een idee dat Bernie Sanders (de Democratische tegenkandidaat voor Hillary Clinton, red.) ook centraal heeft gesteld in zijn campagne. Ook het ongenoegen over een zelfvergenoegzame en in veel gevallen een zelfverrijkende elite komt oorspronkelijk uit de kritische, postmoderne hoek waarin wordt opgekomen voor het publieke belang en voor gemarginaliseerde groepen. Dat betekent immers vaak dat je strijdt tegen de gevestigde orde die de status quo verdedigt. De beweging met het traditionele wereldbeeld leek dus een flinke boost te krijgen van het postmoderne wereldbeeld. Zo is er opeens een enorme maatschappelijke kracht ontstaan in een beweging die nog niet zo lang geleden op sterven na dood leek.’ hoe sluiten de vier wereldbeelden aan op de politieke partijen in nederland?

‘Grof gezegd appelleren zowel de christelijke partijen, zoals CDA en ChristenUnie, als de rechtse partijen, zoals PVV en Forum voor de Democratie, meer aan traditionele wereldbeelden.

VVD zie ik als een klassieke, moderne partij, met een achterban die dus ook meer aansluit op dat wereldbeeld. D66 is ook redelijk modernistisch, maar appelleert ook wel aan iets meer postmoderne groepen. Partijen als PvdA en SP zijn steeds postmoderner geworden, waardoor ze de belangen en visie van hun originele achterban, de traditionele arbeiders, niet meer goed vertegenwoordigen. Daardoor kreeg deze groep meer redenen een nieuwe partij te zoeken en dan komen ze al snel uit bij de nieuwe rechtse partijen. Expliciet progressieve partijen als GroenLinks en Partij voor de Dieren appelleren aan zowel postmoderne als integratieve kiezers. En partijen als DENK en Artikel1 zijn vermoedelijk vooral postmodern, want zij komen vooral op voor de multiculturele samenleving en voor gemarginaliseerde groepen.’ wat betekent het voor onze omgang met elkaar en voor de politiek dat er zulke uiteenlopende wereldbeelden naast elkaar bestaan? is het nog mogelijk om diverse groepen aan te spreken met een coherente boodschap?

‘Ons gefragmenteerde en complexe politieke landschap weerspiegelt de veelheid aan wereldbeelden en leefstijlen. Ik denk dat het mogelijk is om diverse groepen aan te spreken, maar daarvoor heb je een visie nodig die niet zo eenzijdig is geïdentificeerd met een specifiek wereldbeeld, maar juist over de eigen grenzen en voorkeuren heen kan kijken om grotere verbanden te leggen.

In principe is daarvoor vooral het integratieve wereldbeeld geschikt. Dit wereldbeeld probeert om de tegenstellingen samen te brengen in een groter verhaal en in een dieper begrip van de eenheid van de werkelijkheid. Dit wereldbeeld is ook het meest reflectief van aard. Volgens velen is dat dé winst: de aanhangers denken niet dat alleen het eigen wereldbeeld gelijk heeft – wat de meeste wereldbeelden tot op zekere hoogte doen – maar zij proberen de gedeeltelijke waarheden in al die perspectieven te zien.

Zij beseffen juist de functie van al die wereldbeelden als fasen in een groter ontwikkelingsproces.’ hoe groot is de groep mensen met zo’n wereldbeeld?

‘In ons onderzoek kwamen we voor Nederland uit op een kleine tien procent. Maar daarbij zij gezegd dat het makkelijker is om op die manier te denken en de onderzoekstest zo in te vullen dan het ook echt te belichamen en te leven. Het is dus nog geen grote maatschappelijke kracht, en het duurt wellicht nog een tijd voordat dit zich vertaalt in een politieke beweging met enige macht.

Maar ik zie de invloed van dit wereldbeeld wel toenemen, vooral ook onder de jongere generaties.’

Gezien de opkomst van de populisten in andere landen lijkt er in de aanloop naar de verkiezingen weinig om optimistisch over te zijn. hoe ziet u dat?

‘Het politieke systeem is hier heel anders dan in de Verenigde Staten, waar er feitelijk maar twee partijen zijn en de winnaar alle macht krijgt. In Nederland zijn er zoveel partijen, dat je altijd moet overleggen en samenwerken, waardoor een populistische winnaar nooit zoveel invloed zal hebben. Daarnaast heeft een veel kleiner deel van de Nederlandse bevolking een traditioneel wereldbeeld, vergeleken met de Amerikaanse samenleving, waardoor ook een kleiner deel van de bevolking echt gevoelig zal zijn voor de boodschap van Wilders. En ook is zowel de economische ongelijkheid als de culturele en politieke polarisatie in Nederland lang niet zo schrijnend als in de Verenigde Staten.

Toch is het een heel belangrijk signaal. Dat is misschien wel de winst van de zege van Trump en straks mogelijk Wilders: het

is een wake-up call. Het is een alarm dat afgaat, omdat een deel van de bevolking het gevoel heeft dat hun waarden en ideeën niet genoeg zijn geïntegreerd in de samenleving. Het mobiliseert en maakt ons er hopelijk van bewust dat elk mens op deze wereld telt, dat we niemand kunnen achterlaten en dat we vanuit die eenheid en verbondenheid met elkaar moeten gaan denken.’ hoe kunnen we volgens u de kloof in de samenleving overbruggen?

‘Er heerst bij progressieve mensen vaak de aanname dat racisten en seksisten gewoon vervelende mensen zijn, alsof ze er moedwillig voor kiezen om zo te denken. Daar kijken we dan dus op neer. Maar misschien is het wel tijd om die aanname los te laten.

Misschien moeten we ons meer realiseren dat racisme een teken is van een bepaald stadium van ontwikkeling. In de geschiedenis is racisme lange tijd heel normaal en geaccepteerd geweest, net als slavernij, seksisme of homofobie. De basis is een vorm van etnocentrisme, waarbij we onze eigen groep – etnisch, cultureel, religieus, et cetera – hoger stellen dan andere groepen. Onderzoek laat zien dat het een vrij universeel stadium in een groter ontwikkelingsproces is, waarbij we geleidelijk aan onze morele behandeling van anderen verder laten expanderen: van alleen het zelf, tot alleen de eigen groep, tot alle mensen, en vervolgens tot wellicht een groter universeel bewustzijn waarin we al het leven met respect bejegenen.’ en de kloof wordt alleen maar groter wanneer je middels een proces wilders probeert de mond te snoeren?

‘Ja, het risico is dat het tot meer ressentiment leidt. Als we voor even de arrogante superioriteit van onze eigen waarden naast ons neerleggen, dan wordt het invoelbaar. Dan begrijp ik hen best. Als ik probeer om naar bijvoorbeeld de praatprogramma’s te kijken met een andere bril, met een ander waardenpakket of wereldbeeld, dan realiseer ik me heel goed hoe veroordeeld ik me zou voelen wanneer er vanuit zo’n negativiteit naar mij zou worden gekeken. Natuurlijk creëert dat woede en wantrouwen.

Dat zullen we dus moeten afleren, hoe lastig dat ook is. Die stap moeten we maken denk ik; dat is waar de maatschappij nu om vraagt. Dus in plaats van zo’n hard oordeel te vellen, zouden we ons meer kunnen inzetten om te zorgen dat die groep het gevoel heeft mee te kunnen komen, zowel economisch als cultureel, dat ze zich gehoord en gerespecteerd voelen. Maar eenvoudig is dat niet, dat geef ik toe. Het is een hele kunst om voorbij de grenzen van ons eigen wereldbeeld te kunnen denken en voelen.

•

annick de witt

annick de Witt heeft zich gespecialiseerd in de relatie tussen wereldbeelden en duurzame ontwikkeling. Ze is auteur, spreker en consultant op het gebied van culturele en innerlijke verandering. aan de Vrije Universiteit in amsterdam promoveerde ze op culturele en psychologische dimensies van de transformatie naar een duurzame samenleving. deze inzichten, die ze verder verdiepte tijdens diverse verblijven in de Verenigde Staten, gebruikt ze in haar advieswerk zodat maatschappelijke instellingen ze strategisch kunnen implementeren. de Witt is, met Froukje Jansen, auteur van Duurzaamheid van binnenuit: Hoe een nieuw, bruisend bewustzijn de wereld verandert, met daarin ook bijdragen van kopstukken als irene van lippeBiesterfeld, matthijs Schouten en peter Blom. maart/april 2017 TheopTimisT.nl 25

Optimaliseer je ervaar dagelijks de voordelen van een abonnement. nog geen lid? Meld je dan nu aan via www.theoptimist.nl/nu

Tantra: de weg naar vervulling In gesprek met Kyo Verberk, die trainingen geeft aan het Centrum voor Tantra in Amsterdam, over de verbinding met het hart.

nu wel of niet seksuele verlangens zijn, is minder belangrijk. Wij zeggen niet dat je leven beter wordt als je seks hebt. Wel zien we dat seksuele energie noodzakelijk is voor een goed leven. Maar seks hebben met iemand anders is niet noodzakelijk om je seksueel vervuld te voelen. Dat kan ook als je alleen bent.’

Wat verstaat u dan onder seksuele vervulling?

mensen die lang bij elkaar zijn, klagen vaak dat de opwinding weg is. er is wel liefde, maar het is niet meer spannend.

‘Precies. Onze instinctieve, hormonaal gestuurde seks is een tijdelijke zaak. Het verandert wanneer we kinderen krijgen, of zelfs al wanneer we ons met een ander verbinden en gaan samenleven.

Seks komt niet meer zo makkelijk op gang. Als je samen kinderen en een huishouden hebt, deel je veel zorg. Dat is niet zozeer seksueel opwindend. De lichamelijke drive is bedoeld om mensen bij elkaar te brengen en als ze bij elkaar zijn, is het klaar. Maar dat betekent niet dat seks niet meer vervullend zou kunnen zijn. Er is veel groei mogelijk. Juist in deze fase kan seksualiteit een uitdrukking worden van liefde. In tantra gaan we ervan uit dat seksualiteit ook een uitdrukking kan worden van de openheid en ruimte van ons bewustzijn.’

Wat is daarvoor nodig?

‘Gevoeligheid in onze seksuele organen en eerlijkheid in het contact. Pas als er verbinding kan zijn tussen seks en hart ervaren veel mensen dat als bevredigend. Liefde kan ook bestaan als lustvol.

Dan stroomt je seksuele energie door je hele lichaam. Het voelt meer als vrijen. Je kunt dat woord, vrijen, ook opvatten als: elkaar vrijlaten in het moment. Dus niet bepalen wat de uitkomst moet zijn, wat er moet gaan gebeuren.’

Dat klinkt niet eenvoudig.

‘Tantra is geen gemakkelijk pad. Vroeger werden mensen pas geïntroduceerd in tantrische technieken als ze in staat waren hun hele ervaring te omarmen, dus als ze alle gevoelens en ervaringen in zichzelf konden verwelkomen zonder oordeel. Daaraan ging een hele periode van mediteren en beoefening vooraf. Tegenwoordig ligt de kennis op tafel. Tantrische technieken kun je overal op internet of in cursussen vinden. Daardoor realiseren mensen zich soms niet de waarde ervan. Je kunt daardoor gaan denken dat tantra een manier is om seks te hebben. Zo kijken wij er niet naar.’

‘Dat je je een seksueel wezen voelt. Dat je geniet van je vrouwelijkheid, je mannelijkheid, of je vermogen om je vrouwelijk én mannelijk te voelen. Dat je seksuele organen betrokken zijn bij je hele leven, ook bij het drinken van een kopje thee. Dat geeft het leven een bepaalde erotische, sensuele aantrekkelijkheid.’ hoe krijgen we onze seksuele organen ‘aan’?

‘Daar zijn veel manieren voor. Wij werken veel met bioenergetica, met ademen, met beweging en geluid. We doen oefeningen om de levenslust en vitaliteit op gang te brengen en dat kan sensueel of zelfs seksueel aanvoelen. We leren mensen dat in zichzélf te herkennen. Als je de stroom van levenslust leert reguleren en die in jezelf wakker te maken, kun je lust ook delen in afstemming met een ander. Dat is mogelijk, maar niet noodzakelijk.’ en waar komt die hartsverbinding erin?

‘Als er geen hart is, is er geen liefde, geen sensitiviteit, geen afstemming, geen vriendelijkheid, dus geen seksueel plezier. Als het hart mist, is het niet makkelijk om echt te voelen. Wanneer we onszelf opsplitsen in liefde en lust zijn we destructief naar onszelf: het ene deel vecht tegen het andere deel. Tantra verbindt die verschillende delen in onszelf. Als we de seksuele impuls weten op te wekken, kunnen we intenser genieten van alles, wát het ook maar is waarvan je houdt. Je kunt bijvoorbeeld luisteren naar je lievelingsmuziek met seksuele energie, alsof je seksuele organen en je hele lichaam meeluisteren. Je hoort de muziek niet alleen met je oren, maar ook met je huid. De meeste mensen openen zich gemakkelijker voor muziek of voor andere dingen waar ze van houden, dan voor een ander mens. Dus leren we ze luisteren met hun hart en hun hele lichaam. Tantrische oefeningen kunnen een grote openheid teweegbrengen. Het is een kwestie van subtiel aanvoelen van geven en nemen, ofwel om wat je doet en wat je laat gebeuren.’ hoe kun je geven en nemen in je eentje?

Dat klinkt vreemd: tantra draait niet om seks?

‘Mensen die bij ons centrum komen, zijn vaak verbaasd dat wij helemaal niet zo gericht zijn op seks. Wij vinden seks helemaal oké, maar tantra is een spiritueel pad. Wij vragen mensen bijvoorbeeld: wat mis je? Is het de lichamelijkheid, de intimiteit, de vitaliteit? We zeggen nooit: “doe dit” of “doe dat”. Wij helpen mensen om contactvol te zijn met alles wat ze ervaren en voelen. Of dat

‘Je kunt inademen met kracht en de uitademing vanzelf laten komen, in overgave. Of andersom: uitademen met kracht en dan wachten, zodat je de inademing vanzelf laat komen. Voor geven en nemen, voor doen en laten, is kracht nodig.’ op wat voor kracht doelt u?

‘De levenskracht, de energie in ons lichaam. Levenskracht kun je

op allerlei manieren in je lichaam ervaren: als stroming, vibratie of tinteling, maar ook als stevig en solide. Het is de kracht om stil te kunnen blijven of om juist te bewegen. De levenskracht kan alles aanraken wat in de weg zit voor een bevredigend seksueel leven. Vervulling is een staat die je ervaart wanneer je bewustzijn open is en er veel vitale levensenergie door je lichaam stroomt.

Seksualiteit heeft een grote potentie om extase en vervulling voelbaar te maken.’

seerd zijn door de vrije seks van hun ouders: net zo getraumatiseerd als wíj waren door het verbod op seks van ónze ouders. Het was een reactie. Er is voor hen te veel openheid geweest, of er was onveiligheid, of de intimiteit met de eigen seksuele organen is niet gerespecteerd, of de verlegenheid is niet erkend… Eerst moesten we ons schamen en toen móchten we ons niet schamen. Dat gaat voorbij aan de vraag: wat is schaamte?’

Kun je verlicht worden door seks?

‘Schaamte zie ik als een diepe antiseksuele kracht, die ontstaat door alle kritische stemmen over de vorm die ons lichaam aanneemt, voor wat ons lichaam nodig heeft aan zorg, liefde en aandacht. We schamen ons zelfs voor onze verlangens. Een groot deel van de tantrische beoefening is het onderzoeken van verlangens, ook seksuele.’

Wat is schaamte?

‘Zeker. Maar de vraag is hoe je het kunt leven in je dagelijkse leven. Dat maakt tantra tot een spiritueel pad. De lotus bloeit op uit de modder. In tantra zeggen we “ja” tegen elke ervaring, of ze nou heerlijk is of lastig: dat is de weg naar vervulling. Stel je voelt geen seksuele energie of houdt niet van seks. Dan kun je leren om daarin te ontspannen en je reacties te onderzoeken en begrijpen: dat is de weg.’ hoe kijkt u aan tegen porno of Viagra?

‘We zijn niet voor, maar ook niet tegen. Het zijn mogelijkheden.

In elke vorm zit essentie en als je die eruit haalt, word je minder afhankelijk van de vorm. Als je bijvoorbeeld ontdekt dat het aantrekkelijke in porno de macht is of de kwetsbaarheid, dan kun je leren om je macht of je kwetsbaarheid in jezelf te eren.’

is dat een eindeloze zoektocht of ben je er op goed moment uit?

‘Nee, hoor. Seksualiteit kan in iedere leeftijdsfase groeien en verdiepen. Ik word gelukkig nog steeds verrast, zowel door mijn beperkingen als door mijn mogelijkheden. Er blijft altijd veel te ontdekken, omdat mijn verlangen met de jaren verandert. Naarmate je seksuele bewustzijn zich ontwikkelt, worden je mogelijkheden steeds ruimer.’

Webinar

is niet een hele generatie beschadigd door de seksuele revolutie?

‘De seksuele revolutie was een poging tot verandering van de seksuele moraal van de jaren vijftig. Maar een reactie is zelden een oplossing. Ik was vroeger actief in de feministische beweging en zie nu dat ik op een kinderlijke manier begreep wat gelijkwaardigheid is, of kracht, of autonomie. Ik was geneigd om mannelijk gedrag te vertonen, omdat dat toen mijn begrip was van gelijkwaardigheid: hetzelfde zijn. Door schade en schande ben ik wijzer geworden en heb ik geleerd dat verschillen tussen mensen de gelijkwaardigheid niet bedreigen en dat kracht ook ontvankelijk kan zijn.

Wij komen bij het centrum veel jongeren tegen die getraumati-

Foto: mieKe meesen

door: liseTTe ThoofT

Bent u benieuwd naar meer? Wilt u meer weten over de relatie tussen bewustzijn en seksualiteit? of wilt u weten hoe u uw seksuele energie weer kunt laten stromen en uw leven meer vitaliteit kunt geven? meld u dan aan voor het webinar op woensdag 5 april, om 20 uur. dan vertelt Kyo Verberk meer over haar inzichten en adviezen.

U kunt vooraf uw vragen aan haar bij ons neerleggen, zodat we die aan de orde kunnen laten komen. meer informaTie: WWW.TheopTimisT.nl/eVenTs/Kyo-VerberK

52 TheopTimisT.nl maart/april 2017

•

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 53

tantra, de weg naar vervuiling Zes edities per jaar

Zes gratis webinars (voor abonnees)

Beter nieuws… voor jou… en voor de wereld

leven, elke dag!

Het Optimist lidmaatschap brengt: oplossingsgericht nieuws en dagelijkse inspiratie.

PrOfi teer nu!

nu â‚Ź 9 ,95 pe of â‚Ź 84 r maand ,- per ja ar

= gratis toegang tot het online archief (voor abonnees)

dagelijks optiMistisch nieuws

www.theoptimist.nl/nu

portret

Een pionier met geduld De duurzame bedrijven van Henry Mentink groeien weliswaar langzaam, maar ze kunnen niet failliet, beweert hij. Wat is het geheim van deze idealistische serie-ondernemer?

Foto: raphaĂŤl drent

door: maarTen van der schaaf

26 TheopTimisT.nl maart/april 2017

H

enry Mentink is een atypische ondernemer. Hij is niet geïnteresseerd in geld, heeft geen haast en roeit nooit tegen de stroom in. Mentink ziet er ook niet uit als een zakenman: met zijn vriendelijke oogopslag, zijn keurige scheiding in zijn zilvergrijze haar en gehuld in een wollen trui over een kleurig, geruit overhemd, lijkt de 63-jarige Mentink eerder een sympathieke vrijwilliger dan een rasondernemer. Maar ondanks zijn vrijwillige inzet voor allerlei ideële initiatieven is hij vooral dat laatste: rasondernemer.

Bijna dertig jaar al bedenkt en ontwikkelt Mentink vanuit zijn bedrijf Creativity And Business (CAB) allerlei innovatieve concepten die goed zijn voor mens en milieu. Zo nam hij in 1994 in zijn toenmalige woonplaats Grootebroek, nabij Enkhuizen, het initiatief voor de eerste professionele Wereldwinkel van Nederland en zette hij in 2002 met behulp van crowdfunding – hoewel die kreet toen nog niet bestond – deelautobedrijf Wheels4All, nu MyWheels, op de kaart. Ook stond Mentink mede aan de wieg van de Nu Spaarpas, een spaarsysteem à la Airmiles waarbij je wordt beloond voor de aanschaf van duurzame producten en diensten. Daarnaast is hij voorzitter van de stichting Ecodorpen Nederland en was hij meer dan tien jaar bestuurslid van de Fair Trade Organisation. In 2009 ontving hij een Duurzaam Lintje van milieuminister Jacqueline Cramer.

Hoe kun je zo veel voor elkaar krijgen zonder te haasten?

Hoe kun je innoveren als je beweert nooit tegen de stroom in te roeien? En hoe kun je bloeiende, winstgevende bedrijven opzetten als geld je niet interesseert? Bestaat er zoiets als een ‘methode-Mentink’?

Met die vragen in mijn hoofd peddel ik op een OV-fiets over de Waalbandijk van Tiel naar Varik. In dat gehucht aan de Waal, dat er op deze zonnige decemberdag idyllisch bij ligt, is Mentink namelijk weer iets nieuws begonnen. In het voormalige Veerhuis heeft hij ’s werelds eerste Village Trade Center (VTC) opgericht.

Dit ‘zusje van het World Trade Center’ onderzoekt hoe een andere, lokale economie kan worden vormgegeven. Mentink wil een mondiaal netwerk van VTC’s opzetten. Want het dorp heeft de toekomst, daar is Mentink van overtuigd.

In de verte doemt de Dikke Toren van Varik op, een eeuwenoude kerktoren die uitkijkt over de Waal. In het drassige weiland onder aan de dijk drentelen drie paarden, hun ruige manen in de wind. Vlak voor de markante kerktoren ligt het Veerhuis, het voormalige wachtgebouw en woning van de veerschipper.

Binnen zit Henry Mentink aan de ovale, houten stamtafel. ‘In het dorp regeert de menselijke maat’, zegt Mentink terwijl we koffie drinken. ‘Hier is de lucht schoon en ben je dichter bij de natuur.

Daardoor kun je makkelijker tot jezelf komen.’ lees verder ‡ maart/april 2017 TheopTimisT.nl 27

vanuit het veerhuis in varik, een dorp aan de Waal, voelt mentink zich verbonden met de hele wereld.

‘Ik leg mijn ideeën in de week en laat vervolgens de tijd, het pad en het resultaat los.’

Economisch gezien zijn er ook genoeg mogelijkheden in het moderne dorp: grond is goedkoop en dankzij goede internetverbindingen kunnen steeds meer banen op afstand worden gedaan.

Dankzij sociale media is de benauwdheid van het platteland bovendien sterk afgenomen, vindt Mentink. ‘Ik ben vanuit hier verbonden met mensen uit de hele wereld. Dat maakt het leven in een dorp veel vrijer dan vroeger.’

Mentink heeft dit dorp aan de Waal niet zomaar uitgekozen als vestigingsplaats voor het eerste Village Trade Center. De voormalige bewoner van het Veerhuis, Pieter Kooistra, is een van Mentinks grote inspiratiebronnen. Kooistra was kunstschilder en beeldhouwer. Ook was hij bedenker en oprichter van de eerste kunstuitleen in Nederland in 1955, een deeleconomiebedrijf avant la lettre. En hij publiceerde twee boeken die veel indruk maakten op Mentink. In Voor: Extra basisinkomen voor alle mensen (1983) en Het ideale eigenbelang (1993) deed de kunstenaar zijn ideeën uit de doeken voor het basisinkomen.

Met de oprichting van Stichting UNO-Inkomen begon Kooistra actief te lobbyen om het basisinkomen wereldwijd te realiseren.

Kooistra’s strijd voor een basisinkomen staat de laatste jaren weer volop in de belangstelling, onder meer dankzij het boek Gratis geld voor iedereen van journalist Rutger Bregman.

Mentink leerde Kooistra kennen in 1990. Hij zag zijn boek liggen op een kantoor in Hilversum, waar de kunstenaar toevallig 28 TheopTimisT.nl maart/april 2017

aan het werk was. ‘Ik liep bij hem binnen en het klikte meteen.’

Niet veel later zette Mentink voor het eerst een voet over de drempel van het Veerhuis. ‘Het stond hier zo vol met schilderijen dat je niet eens kon zien dat er daarachter nog een ruimte was’, herinnert Mentink zich terwijl hij grijnzend naar de deur wijst achter de bar. Al gauw raakten de twee in discussie over het basisinkomen. De idealistische kunstenaar wilde het basinkomen direct op wereldschaal invoeren, terwijl Mentink meer voelde voor een stapsgewijze aanpak. ‘Laten we klein beginnen,’ zei ik steeds tegen hem. ‘Laten we hier beginnen.’

Na Kooistra’s overlijden in 1998 werd de stichting, waarvan Mentink toen al jaren voorzitter was, eigenaar van zijn bezittingen, inclusief het Veerhuis. Na een flinke opknapbeurt doet het pand een periode dienst als café annex galerie, maar als dat niet rendabel blijkt, besluit Mentink in 2014 zijn achterban te mobiliseren en het pand om te vormen tot een proeftuin voor de nieuwe economie.

In de afgelopen jaren zijn er verschillende organisaties gevestigd in het markante pand aan de Waal: het Ecodorpen Netwerk Nederland, de Nederlandse tak van de Club van Boedapest, de Economy Transformers Academy. Daarnaast dient het Veerhuis als inspiratie- en innovatieplek voor de zakenwereld. Zo verwelkomt Mentink in het Veerhuis regelmatig Weconomy Werkplaats, een brainstorm- en werkevenement waarin deelnemers het onderzoek van de Nijmeegse duurzaamheidsprofessor Jan Jonker gebruiken om praktische, nieuwe businessmodellen te ontwikkelen.

Daarnaast is het een café-restaurant waar Mentink duurzame en biologische kwaliteitsproducten uit de omgeving verkoopt, waaronder verse appel- en perensap van nabijgelegen boeren en ambachtelijk gestookte jenever van Lubberhuizen & Raaff,

de overburen. De houten tafel waaraan we zitten, blijkt te zijn gemaakt door de circulaire meubelmakers van Herso.

de methode-mentink

O

p deze mooie winterochtend is het rustig in het Veerhuis.

Mentink, die zelf ook in het pand verblijft, is alleen. ‘The Optimist is een oude bekende’, zegt hij. ‘Het eerste nummer van Ode (de voorganger, red.) uit 1995 heb ik beneden liggen.’

Zijn ondernemerschap kreeg vorm in dezelfde periode als dit tijdschrift.

Na een korte carrière bij een farmaceutisch bedrijf en een baan als organisatiedeskundige in de tuinbouw besluit Mentink in 1989 voor zichzelf te beginnen. Als zelfstandig adviseur weet hij een paar klussen binnen te slepen, maar echt gesmeerd loopt zijn adviespraktijk niet. Na een paar jaar komt de bodem van zijn spaarpot in zicht. De druk op de kostwinner neemt toe. Zijn vrouw heeft geen tijd voor betaald werk; zij zorgt voor de vier kinderen van het gezin, onder wie een geadopteerd kind uit Colombia. Ten einde raad besluit Mentink weer te gaan solliciteren, maar ook dat lukt niet.

Om kosten te besparen, besluit hij zijn auto te delen. Drie gezinnen in de buurt zien daar wel wat in. Het vormt het prille begin van wat later zal uitgroeien tot MyWheels, het eerste autodeelbedrijf van Nederland en, zo benadrukt Mentink, ‘het enige dat niet in handen is van externe investeerders, maar van een stichting’. Aanvankelijk was het helemaal niet de bedoeling van Mentink om een autodeelbedrijf te beginnen. In die eerste jaren groeit het initiatief dan ook nauwelijks.

Na het overlijden van Pieter Kooistra wordt diens auto als tweede toegevoegd aan het wagenpark. Na tien jaar worden er nog altijd slechts zes auto’s gedeeld en het duurt nog eens acht jaar om te groeien naar tweehonderd auto’s. Anno 2017 delen zo’n dertigduizend mensen ruim 2500 auto’s via MyWheels.

Mentink: ‘Het is prettig uit de hand gelopen.’

Terug naar 1994. Hoewel Mentink kosten bespaart met het delen van zijn gezinsauto is hij nog niet uit de financiële problemen. Die verdwijnen echter gauw als Mentink, rijdend op de Afsluitdijk, een ingeving krijgt. Een duurzame variant op het nog niet in Nederland geïntroduceerde Airmiles-spaarsysteem!

Mentink schrijft het concept de volgende dag uit (‘één paragraaf, meer niet’), faxt het naar het ministerie van wat toen nog Verkeer, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM) heette. Binnen drie uur krijgt hij antwoord. ‘Of ik langs wilde komen.’ Op het ministerie krijgt Mentink de opdracht om het idee uit te werken, voor 50 duizend gulden. ‘Toen kon ik weer even vooruit’, blikt hij glimlachend terug. Enkele jaren later zou uit zijn idee de Nu Spaarpas ontstaan, het duurzame beloningsysteem dat later anderhalf jaar wordt getest in Rotterdam.

In 1994 komen Mentinks inspanningen om de kleinschalige wereldwinkel in zijn Noord-Hollandse woonplaats Grootebroek te professionaliseren ook van de grond. ‘De winkel zat totaal op de verkeerde plek, waardoor er weinig aanloop was’, vertelt Mentink, die toen twee jaar als vrijwilliger in de zaak werkte. ‘De winkel werd onprofessioneel geleid, er zat veel meer in. Ik had allerlei ideeën om dat te verbeteren, maar als je dat als buitenstaander allemaal gelijk gaat roepen, wek je veel weerstand op.

Daar geloof ik niet in. Je moet wachten tot je geholpen wordt, tot je wind mee krijgt.’ Terwijl Mentink wacht op zijn kans, begint hij alvast alle contactgegevens van klanten op te schrijven, zodat

1. Zoek medestanders en ga met hen aan de slag. roei niet tegen de stroom in.

2. Groei langzaam, zodat je initiatief goed geworteld is. Wees geduldig.

3. richt je op de menselijk maat. Besef dat kleine dingen een groot effect kunnen hebben.

4. Gebruik kunst als communicatiemiddel: daarmee raak je mensen in het hart.

5. Stuur liefde. Benader tegenstanders of obstakels oprecht positief.

6. Stel een onrealistisch groot doel en laat vervolgens tijd, pad en resultaat los.

7. Wees lief voor jezelf.

zij een nieuwsbrief kunnen ontvangen. ‘Daar had niemand iets op tegen.’

Na twee jaar ziet Mentink zijn kans schoon. Ter ere van het tienjarige bestaan maakt de winkel aanspraak op een subsidiepotje. De ondernemende vrijwilliger oppert het idee om ter gelegenheid van het jubileum een braderie te organiseren en een grote tent op straat te plaatsen om de zichtbaarheid van de winkel te vergroten. Er ontstaat reuring: het jubileum wordt een groot succes. Mentink wordt op handen gedragen. ‘Plotseling was iedereen enthousiast over mijn idee voor een nieuwe locatie in het centrum.’ Er werd geld bij elkaar gesprokkeld – bewust geen banklening – voor een nieuwe start en Wereldwinkel Stede Broec werd de eerste professioneel gerunde Wereldwinkel in Nederland. ‘En het is ook nog altijd een van ’s lands best lopende Wereldwinkels’, beweert Mentink.

T

ypisch Mentink, vindt Damaris Matthijsen. Zij is oprichter van de Economy Transformers en mede-oprichter van het Veerhuis. ‘Hij bemoeit zich niet met mensen die niet willen’, zegt ze. ‘Daar raakt hij ook niet gefrustreerd over: hij verspilt er geen energie aan en gaat verder met mensen die wél willen. Zo meandert hij stoïcijns als een rivier om obstakels heen totdat hij zijn doel bereikt.’

Tijdens het proces onderhoudt Mentink zijn relaties goed, weet Matthijsen. ‘Hij is heel innemend, maar tegelijkertijd ook heel gewiekst. Hij geniet van het strategische spel. Daarbij is hij enorm geduldig en bezit hij een jaloersmakend groot vertrouwen dat het goed komt.’

Zelf beschrijft Mentink zijn aanpak als volgt. ‘Ik leg mijn ideeën in de week en laat vervolgens de tijd, het pad en het resultaat los.’ Daarmee kiest hij voor een fundamenteel andere aanpak dan de meeste ondernemers, beseft hij. ‘Doorgaans hebben ondernemers een idee, schrijven een bedrijfsplan, gaan naar de bank en beginnen. Vervolgens worden ze rijk of ze gaan failliet.’

Mentink gelooft daar niet in. ‘Ik wil bedrijven opzetten die niet failliet kunnen gaan. Bedrijven die worden opgenomen door de gemeenschap: medewerkers, gebruikers en klanten. Daarvoor moet je vóór je begint een relatie leggen tussen consument en producent, zodat je samen, met een brede consensus, business kunt creëren.’ lees verder ‡ maart/april 2017 TheopTimisT.nl 29

handelen in het dorp met het Veerhuis in Varik heeft henry mentink het eerst Village trade Center (VtC) opgericht. daarmee wordt een handelscentrum voor in het dorp gerealiseerd en begonnen met een ‘nieuwe economie’. neem contact op met mentink om mee te doen: info@veerhuis.nl of kijk op www.veerhuis.nl. een VtC moet onder meer aan de volgende voorwaarden voldoen: 1. de mensen en hun talenten staan centraal. de organisatie haalt het beste in hen naar boven.

2. Vastgoed en grond zijn in collectief bezit. dat waarborgt de continuïteit en versterkt de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid.

3. iedereen wordt gehoord en besluiten worden genomen met consent. Voor ieders gevoel moet het kloppen.

4. activiteiten stimuleren de lokale economie en leefgemeenschap. producten komen uit de omgeving en het geld circuleert zoveel mogelijk lokaal.

‘Je moet wachten tot je de wind meekrijgt.’

En als die consensus er niet is? ‘Dan is de tijd er nog niet rijp voor en komt het niet van de grond.’ Om die reden gelooft Mentink ook niet in het aantrekken van externe investeerders, zoals bijvoorbeeld MyWheels’ concurrent Snappcar heeft gedaan.

‘Daarmee wordt Snappcar gedwongen om heel snel te groeien en loopt het risico om daaraan ten onder te gaan.’ Volgens Mentink maakt zo’n investering heel kwetsbaar. Hij vergelijkt het met een zaadje dat ontkiemt tot een plant. ‘Als je kunstmest en pesticiden gebruikt, trek je een plant als het ware uit de grond, waardoor die niet stevig kan wortelen en kwetsbaarder is voor ziekten. Je kunt beter geduld hebben, dan loop je die risico’s niet. Tijd is je vriend.’

Matthijsen roemt Mentink om de ‘rigoreuze manier’ waarop hij met eigendomsverhoudingen omgaat. ‘Hij beseft door er door dat eigendom van een bedrijf in de gemeenschap moet komen en blijven om de continuïteit en de maatschappelijke missie te waarborgen. Daarvoor moet de juiste stem op de juiste plek zitten.

Dat heeft hij bij MyWheels heel goed gedaan door een stichting met een bestuur eigenaar te maken van de bv.’

De crowdfundingcampagne voor de uitbreiding van MyWheels in 2004 is ook een mooi voorbeeld van de methodeMentink. Met die campagne probeerde ‘de spannende pionier’, zoals Matthijsen hem noemt, de leden van MyWheels te betrekken bij de toename van het ledenaantal en de groei van het wagenpark. Voor een investering van duizend euro kregen leden vijfhonderd kilometer gratis rijden terug. Mentink: ‘Dat kwam 30 TheopTimisT.nl maart/april 2017

neer op acht procent rendement, dus dat was een aantrekkelijke aanbod. Binnen no time haalden we 350 duizend euro op.’

Het succes bleef niet onopgemerkt door De Nederlandsche Bank (DNB), die zich in een brief aan hem afvroeg waar Mentink in hemelsnaam mee bezig was. In de brief waarschuwde DNB dat hij mogelijk in overtreding was; de stichting had immers geen bankvergunning. ‘In mijn optiek haalde ik geld op bij leden van een besloten club, niet uit de markt,’ zegt Mentink die zich van geen kwaad bewust was. ‘Over zo’n brief kun je natuurlijk heel chagrijnig worden, maar dan ga je tegen de stroom in. Dat heeft geen zin. Bovendien ben ik er oprecht van overtuigd dat ieder mens uiteindelijk zijn best doet en het goede wil doen, dus besloot ik vol positieve aandacht de vragen van DNB te beantwoorden. Liefde sturen, noem ik dat.’

Het is een geesteshouding die Mentink iedereen kan aanbevelen. Een aantal maanden lang hoorde hij niets, totdat de telefoon ging. DNB aan de lijn. ‘Meneer Mentink, we hebben vier oplossingen voor u.’ Met een paar kleine, juridische wijzigingen in de voorwaarden van de lening was het probleem opgelost.

Soms moet je veel geduld hebben, erkent hij. Heel veel geduld. Een van zijn ideeën wacht al dertig jaar op iemand die het tot uitvoer wil brengen. Bij de geboorte van Mentinks jongste zoon liet hij een geboortekaartje maken met de tekst uit Psalm 150, vers 6: ‘Laat alles wat ademt in vrede bestaan’. Die geboortekaartjes liet hij vertalen in zes talen en stuurde hij naar alle presidenten ter wereld. Van een aantal wereldleiders kreeg hij een reactie terug, onder meer van de Israëlische president Simon Peres. Mentink: ‘Het lijkt me geweldig als iemand dat concept nog eens oppakt en er een grootschalige vredescampagne van maakt. Zelf kom ik er voorlopig ook niet aan toe.’

Dan, glimlachend: ‘Wie weet ziet een lezer van The Optimist er wat in.’

•

Column Geertje couwenbergh Expressionist, auteur en schrijfleraar. www.geertjecouwenbergh.com

Tips voor vrienden

Foto: CoCo Broeken

Mijn vader onderging onlangs een stamceltransplantatie. Tijdens de weken dat hij in het UMC lag, mijn moeder en hun hond bij ons woonden en mijn leven een speldenknop leek, werd ik ervaringsdeskundige in welke steun hielp en welke niet. Ik wilde dat er een betere, meer spirituele manier was om dit te zeggen, maar over de gehele linie voelde ik me nogal teleurgesteld in mijn vrienden. Ik hoorde weinig van hen in een tijd waarin mijn wereld op zijn grondvesten schudde.

Om me niet te laten kennen als verongelijkte zuurpruim, deed ik aan zelfonderzoek. Ik probeerde helder te krijgen wat ik precies verlangde van mijn vrienden en vroeg me af of ik hen dat omgekeerd ook wel bood. Het antwoord was natuurlijk een glashelder ‘nee’. Het grootste deel van mijn tijd ben ik te druk bezig met mezelf, met mijn e-mails, met lastige verpakkingen openmaken, met het Midden-Oosten, met internetonderzoek naar hoe gierzwaluwen slapen, kortom: te druk om me om een ander te bekommeren.

We zijn, denk ik, allemaal, in estafetteritme, flutvrienden.

Als geheugensteuntje voor mezelf besloot ik een lijst op te stellen met Doens en Niet-Doens voor Vrienden in Tijden van Nood. ‘Doe iets’ stond boven-

Wanneer iemand me ‘sterkte’ wenste, voelde ik me slechter dan daarvóór.

aan die lijst. ‘Je hoeft niet elke dag aan de telefoon te hangen, maar geef een willekeurig teken dat je aan ze denkt. Als je niet weet wat je moet zeggen en het ongemakkelijk vindt, zeg dan: ik weet niet goed wat ik moet zeggen.’ Met grote zekerheid concludeerde ik dat je niet de fout in kunt gaan met íets doen.

Ingewikkeld genoeg bleek in de categorie ‘iets doen’ ook een uitzondering voor te komen. Namelijk: ‘sterkte’ zeggen. Het valt me op dat wanneer iemand me ‘sterkte’ wenst, ik me – in honderd procent van de gevallen – slechter voelde dan daarvóór. Dit is de ondertiteling van wat ik hoor als iemand me ‘sterkte’ wenst: Shit, wat een puinhoop! Jij liever dan ik. Nou, benieuwd hoe je jezelf hieruit redt. Later!

Dit kan natuurlijk aan mij liggen.

Wanneer iemand, vast goedbedoeld, het s-woord op me loslaat, wordt bevestigd eigenlijk dat ik in de penarie zit en dat ik er de kracht voor ontbeer om daar zelf uit te komen. Nu ís dat meestal ook zo, maar zeg of doe dan iets wat die kracht gééft! Iets wat verbindt, niet wat me in mijn uppie schoorvoetend mijn ongewisse lot in duwt. Waarna ik ook nog eens – gruwel – ‘dankjewel’ moet zeggen.

‘Sterkte’ is familie van ‘succes’: ook al zo’n wens die beperkt zou moeten blijven tot het moment waarop iemand een goed item in de sale probeert te bemachtigen of aan het begin van een tenniswedstrijd, maar níet wanneer iemand dichtbij aan het sterven is of als je in een scheiding ligt.

Gelukkig leerden andere vrienden me ook het simpele alternatief voor het s-woord. Eén van de meest behulpzame berichten in die periode was een korte e-mail van een oude vriendin: ‘Zou je op dit moment het liefst even vast willen houden en een kus willen geven, dus beeld je dat maar even in voor nu.

Love you.’

Meer had ik niet nodig.

•

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 31

omslagthema

Liefde & seks

Foto: ignacio lehmann

Heb lief 32 TheopTimisT.nl maart/april 2017

I seks is een essentiële energie in ons leven.

Jammer genoeg kunnen we er niks van. Waar is het misgegaan? en wat kunnen we eraan doen?

Verkennende gedachten.

n de jaren zestig ontstond een van de beroemdste slogans ooit: make love, not war. Het begon als een aanklacht tegen de Amerikaanse oorlog in Vietnam. De toon sloot naadloos aan op het vrolijke, ludieke protest van hippies. Nog altijd staat deze leus in het collectieve geheugen als een blijvend protest tegen geweld. Pas sinds kort kwam bij ons op de redactie het besef dat er in die slogan een diepere boodschap verborgen ligt...

In dezelfde tijd dat de hippies opriepen om niet te vechten, maar te vrijen, kwam de seksuele revolutie. Het was een veelbelovende eerste stap in het losmaken van energie die eeuwenlang was onderdrukt als gevolg van religieuze taboes en dogma’s.

Seks, de levenskracht die al die tijd was weggestopt door de Kerk, mocht er eindelijk zijn. Het was een bevrijding. Althans, in het begin.

In andere culturen lag dat toen al anders. Tempels in Khajuraho in Noord-India, gebouwd in de tiende en elfde eeuw, tonen expliciete afbeeldingen en beeldhouwwerken van erotische ontmoetingen: van mannen en vrouwen in allerlei schier onmogelijke standjes tot intieme handelingen met dieren. En alle structuren leiden naar boven, naar God, als indicatie van een dieper verband tussen seks en spiritualiteit.

Voor de magie en mystiek van seks was in de Westerse samenleving evenwel geen plaats. Toen het taboe eindelijk was verbroken, werd seks geïntroduceerd in een maatschappij die was gericht op individualisme en materialisme, ofwel op individueel genot. Inmiddels is seks alomtegenwoordig: in films, reclames, videoclips, op het internet. Het zal niet verwonderen dat die seks meer draait om oppervlakkige lust dan om diepgaande verbondenheid.

Tegelijk laten enquêtes zien dat meer dan de helft van de vrouwen niet tevreden is over hun seksleven. Sommigen van hen willen meer lust en verlangen ervaren, anderen zouden zich juist meer geliefd willen voelen. Ook mannen ervaren een gebrek aan tevredenheid. Erectiestoornissen kwamen altijd met name voor bij mannen van middelbare en hogere leeftijd, vandaag zien we die steeds vaker optreden bij twintigers.

Die hedendaagse ontevredenheid is voor een sterk deel terug te voeren op de invloed van internetporno en dating-apps als Tinder. Volgens Justin Garcia, een Amerikaanse onderzoeker op het gebied van seks en gender, zijn er twee grote transities in de seksuele relaties van de menselijke soort. De eerste was zo’n tienduizend jaar geleden, toen we ons na de uitvinding van landbouw minder gingen verplaatsen en meer gingen vestigen: een context waarin het huwelijk ontstond als een ‘cultureel contract’.

De tweede transitie betreft de onstuimige opkomst van internet.

Omdat die ontwikkeling nog zo recent is, sprak Garcia in een interview in Vanity Fair van ‘onontgonnen terrein’.

Daarom moeten we het doen met observaties en constateringen, en kunnen we niet meer dan gissen naar de betekenis daarvan op de langere termijn. Zoals bij de onderzoeken die uitwijzen dat veel kinderen en jongeren hun ‘kennis’ over seks grotendeels halen van internetporno. Wat zal dat betekenen voor een generatie die niet anders gewend is?

Of neem de onderzoeken die, hoe tegenstrijdig het ook klinkt, aantonen dat jongeren mínder seks hebben dan hun leeftijdgenoten een of twee generaties geleden. Commentatoren spreken al van de ‘Generatie Masturbatie’. De Zweedse minister van Volksgezondheid heeft openlijk zijn ambitie geuit om de ‘posimaart/april 2017 TheopTimisT.nl 33

tieve en plezierige kant van seks’ te gaan benadrukken, zodat zijn landgenoten vaker gaan vrijen: een activiteit die hij met klem ‘heel gezond’ noemt.

En wat moeten we denken van het merkwaardige feit dat feministen ooit streden voor seksuele bevrijding en zich verheugden toen Madonna zich aan de wereld presenteerde, maar nu eerder pleiten voor censuur? Immers, blootbladen moeten uit de schappen worden geweerd, sissen en fluiten op straat moet worden verboden. Welke van de twee houdingen is nu ‘beter’ voor de vrouw?

Intussen zien we bij mannen een opvallende obsessie met het eigen lichaam. Dat zien we terug in hun toegenomen aandacht

Voor de magie en mystiek van seks is in de Westerse samenleving geen plaats. voor een gezondere leefstijl, waarin roken en drinken vaker worden afgezworen en het fitnesscentrum een steeds grotere rol speelt. Volgens Martin Daubney, ex-hoofdredacteur van het Britse mannenblad Loaded (pagina 44), willen mannen vandaag lijken op de gespierde en geschoren heren uit de porno-industrie.

Dat zou kunnen. Maar mogelijk is het een uiting van iets groters: een culturele omslag, waarbij het niet langer de mannen, maar de vrouwen zijn die bepalen of er wel of geen seks zal zijn, zoals je soms in het dierenrijk mannetjes ziet die er fraaier en sierlijker uitzien wanneer het een soort betreft waarbij de vrouwtjes bepalen of er sprake zal zijn van paring.

Toen een van onze redacteuren in het najaar aanwezig was bij een paneldiscussie over jongeren en seks, begon het te dagen.

Anderhalf uur lang werd er gesproken over de biologische verschillen tussen de seksen, over de vraag of de angst voor verkrachtingen nu wel of niet was aangepraat door feministen en over de rol van de porno-industrie op ons zelfbeeld. Het was interessant en vermakelijk, maar: het woord ‘liefde’ was niet één keer gevallen. Hoe kunnen we nu praten over seks als we zijn vergeten dat er ergens, ooit, een link was met de liefde?

Heeft het te maken met hoe we jongeren bekendmaken met het onderwerp? Een recent internationaal onderzoek over de laatste 25 jaar van seksuele voorlichting voor kinderen van 12 tot 18 jaar toont in elk geval een somber resultaat. De meeste kinderen zeggen dat die voorlichting saai is. Kinderen worden ingewijd op een klinische manier, net zoals bij wiskunde en grammatica, terwijl we allemaal weten dat liefde en seks onvergelijkbaar zijn met de stelling van Pythagoras of bijvoeglijke naamwoorden.

Woorden als liefde, genot, respect en trouw komen amper voor op dat curriculum. En in de porno-industrie zijn die termen al helemaal afwezig.

Misschien heeft het schrijnende gebrek aan zelfs maar een zijdelingse referentie aan liefde tijdens een openbaar debat over seks ook wel te maken met een cultuur waarin narcisme steeds gewoner is geworden. Niet alleen zijn we individualistischer geworden, ook ontpoppen we ons – de millennials voorop – steeds meer tot mensen die zich slechts met grote moeite tot anderen kunnen verhouden. Ons sociale leven verplaatst zich steeds meer naar de digitale wereld en ons publieke leven, ons besef dat we met anderen een samenleving vormen, brokkelt af. Is het dan vreemd als jongeren angst ontwikkelen om zich werkelijk te 34 TheopTimisT.nl maart/april 2017

verbinden met een ander?

En welke rol speelt de cultuur van misantropie? Het zal vast niet helpen wanneer ons door de media en de politiek wordt aangepraat dat we andere mensen niet moeten vertrouwen, dat in iedere volwassen man een pedofiel of verkrachter huist die permanente psychische schade kan aanrichten. Waarom zouden we nog langer leren lief te hebben en ons aan een ander over te geven?

h

et is veilig om te concluderen dat de seks die we hebben niet de seks is die we willen of nodig hebben. Dat is een trieste conclusie. Seks is een essentiële energie in ons leven en we hebben het niet onder de knie. Totdat we leren de kunst van liefde en seks uit te drukken, mee te maken en ervan te genieten, zal er een gevoel van frustratie en verdeeldheid blijven in onze relaties, onze levens en de samenleving.

Eeuwenoude volksverhalen, geschriften en beelden laten allemaal hetzelfde zien: seksualiteit begint bij de vrouw. De man aanbidt de vrouw en bedrijft de liefde met haar. Dát is de manier om te komen tot hun eenheid en zo vinden zij beiden voldoening.

Maar dat is niet (langer) het geval. Mannen mogen dan misschien wel een orgasme ervaren, maar zij zullen nooit échte voldoening vinden als ze geen eenheid en harmonie met de vrouw vinden.

Dat laten ook de visionairs op de komende pagina’s zien.

Zoals Barry Long, de bekende spirituele leraar uit Australië, in het artikel op pagina 40: ‘De vrouw heeft geleerd om de liefde te bedrijven met een man die zelf niet weet hoe hij de liefde moet bedrijven.’ Zou in deze woorden een verklaring liggen voor de gevoelens van frustratie, depressie en geweld die over de samenleving hangen? Immers, als mannen en vrouwen niet gelukkig zijn als ze vrijen, zullen ze op andere momenten ook niet gelukkig zijn.

Elders schreef Long eens dat vrijen niet alleen gaat over het bedrijven van de liefde, maar ook over ‘het zorgeloos maken van je liefde en leven’. Wanneer we leren om liefde tastbaar te maken, om eerlijk en voluit lief te hebben, pas dan zullen we een voldoening vinden waarin neerslachtigheid en woede verdwijnt.

Dat vereist voor velen van ons een reis, waarbij we, in de woorden van de Canadese journaliste Sarah Barmak (zie pagina 48), opnieuw zullen moeten nadenken over wat normaal is. We zullen ‘het geschenk van het vrouwelijk lichaam’ en haar seksualiteit moeten herontdekken die al zo lang wordt onderdrukt.

Volgens de Zuid-Afrikaanse Diana Richardson, die al meer dan twintig jaar workshops aan koppels geeft, is het nooit te laat om tussen man en vrouw een diepere fysieke connectie van liefde te creëren (zie pagina 36). De uiteindelijke missie is om seks te zien als wat de Indiase goeroe Osho een ‘opstapje’ heeft genoemd in ‘de reis naar grotere eigen bewustwording en vreugde’. (Osho’s

gedachten vindt u op pagina 39.)

Seks is een fysiek avontuur met een goddelijke dimensie. Het vormt zo een niet te onderschatten deel van onze behoefte aan een dieper bewustzijn. Zolang we seks niet onder de knie krijgen, zal de wereld nooit in vrede zijn. Dat mag u heel letterlijk nemen.

Toen we aan dit omslagthema werkten, ontdekten we een aantal interessante onderzoeken uit de jaren zeventig. Neuropsycholoog James W. Prescott bestudeerde het verband tussen geweld en genot, en concludeerde dat het ontnemen van fysiek zintuigelijk genot de belangrijkste reden is voor geweld. Volwassenen die geen betekenisvolle seks hebben, blijken gewelddadiger (zie pagina 47).

Een betere wereld begint in de slaapkamer. Daar creëren we de intiemste en belangrijkste relaties in ons leven. En wanneer we daarin slagen, zullen we vrede en veiligheid vinden in ons leven en in de samenleving. Sterker nog, wie wil dan nog tijd maken om oorlog te voeren? | de redacTie

en nu?

We zijn benieuwd naar uw mening over de artikelen in dit omslagthema. laat het ons weten!

Stuur ons een e-mail: redactie@theoptimist.nl.

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 35

‘We weten niet Door lief te hebben, kunnen we één worden met een ander. Want in de ontmoeting met onze partner vinden we onszelf. Een intiem gesprek met Diana Richardson, de Zuid-Afrikaanse holistische lichaamstherapeute die koppels helpt om te herontdekken wat seks kan zijn.

Foto: ignacio lehmann

door: Jurriaan Kamp en nancy reed

36 TheopTimisT.nl maart/april 2017

wat seks is’

D

iana Richardson heeft een ongebruikelijke missie: ze wil ons seksleven een andere richting geven.

Seks gaat niet om het dóen, stelt ze, of om het orgasme of de extase. Het gaat volgens haar om het zíjn, om het genieten en verbinden. Volgens Richardson, die zichzelf omschrijft als ‘beoefenaar van holistische lichaamstherapieën’, moeten we herontdekken wat seks kan zijn als we het opvatten als een pad naar het goddelijke. De belofte luidt: als we op die manier de liefde bedrijven, zorgen we voor meer harmonie in de samenleving.

Maar dan zullen we seks wel opnieuw moeten definiëren.

Naast het reproductieve aspect van seks is er ook een generatief aspect. Het ene doet nieuw leven ontstaan, het andere leidt tot méér leven en is bevorderlijk voor onze gezondheid, creativiteit, intelligentie en helderheid van geest. Dat is wat Richardson, geboren en getogen in Zuid-Afrika, sinds 1993 onderricht met haar in Duitsland geboren partner, Michael Richardson. Samen organiseren ze een week durende retraites in Zwitserland, bedoeld voor stellen die willen leren hoe de liefde te bedrijven. En dat blijkt een kunst die slechts weinigen machtig zijn.

Een deelnemer aan een van de retraites zei het onlangs zo: ‘Ik realiseer me dat mijn honger naar seks geëvolueerd is in een honger naar leven. Soms borrelt er zoveel vreugde in ons allebei op dat we het gevoel hebben op ontploffen te staan. Ik kan nog nauwelijks geloven hoe mijn leven in zo’n korte tijd zo ingrijpend veranderd is, en nog wel op zo’n zachte en harmonieuze manier.’

Verwarring op seksueel gebied is niet alleen een belangrijke bron van stress in huwelijken en andere relaties. Ook vindt die verwarring haar weerslag in de samenleving, stelt Richardson.

‘Mensen hebben een beperkt begrip van seks’, legt ze uit. ‘Hun kennis beperkt zich tot het spreekwoordelijke “vluggertje”: snel tot een orgasme komen en daarna is het weer voorbij. Veel mensen voelen zich onzeker en niet goed genoeg. Ze twijfelen

aan zichzelf en zijn ten diepste onbevredigd. Als gevolg daarvan zien we meer geweld, meer agressie, meer emotie, meer onvrede en meer probleemgezinnen. De samenleving is ontwricht, omdat we niet weten wat seks is.’

Het probleem is volgens haar gelegen in onze ‘verticale’ benadering van seks. We bouwen langs een rechte lijn energie op en ontladen die aan de top, om vervolgens slechts te verlangen naar de volgende ontlading. Op die manier verwordt seks tot een manier om van opgebouwde spanning en stress af te komen. ‘En het liefst moet het er heet aan toe gaan, anders is het al gauw niet goed’, verzucht Richardson.

Zij wil juist leren om seks te bedrijven op een ‘circulaire’ manier. Daarbij wordt de seksuele energie in een kringloop gebracht van geven en nemen. Seks kan langzaam en zacht zijn en toch wezenlijk verbinden, ook al komt het niet altijd tot een climax.

‘Dat is de sleutel’, zegt Richardson. ‘Als we dat bereiken, is er alleen nog maar vrede en liefde.’

Seks is de intelligentie die ten grondslag ligt aan al wat leeft. Het is de kracht achter het enige doel dat de natuur kent: voortplanting. Maar als mensen zijn wij niet afhankelijk van de seizoenen. Wij kunnen het op elk moment doen. En daarom, zo stelt Richardson, moet het bij menselijke seks om meer gaan dan om voortplanting.

De zoektocht naar die andere dimensie leidt onvermijdelijk naar tantra, een van die oosterse begrippen die in een verwaterde en gesimplificeerde vorm in het Westen zijn terechtgekomen.

De meeste mensen associëren tantra met vrije seks en Indiase goeroes. Tantra is echter een vijfduizend jaar oude spirituele wetenschap die ons leert dat de mens leeft in een wereld vol tegenstellingen, waarin wereldse geneugten op gespannen voet staan met spirituele aspiraties. De meeste mensen slagen er niet in die twee neigingen met elkaar te verzoenen en vallen ten prooi aan schuldgevoelens en zelfverwijten of worden hypocriet.

Het woord ‘tantra’ is afkomstig uit het Sanskriet, de oude taal maart/april 2017 TheopTimisT.nl 37

van India, en betekent zoveel als weven, uitstrekken, verspreiden. Volgens de traditie kan er alleen vrede zijn als alle ‘draden’ van het bestaan worden samengeweven in overeenstemming met de wetten van de natuur. Tantra leert ons het conflict tussen de tegenstellingen te overstijgen door in een hogere dimensie tot integratie en eenheid te komen. Dat is het pad van de bevrijding.

Die tegenstellingen zijn in elk van ons aanwezig. De moderne wetenschap leert ons dat elke vrouw qua chromosomen voor de helft man is en elke man voor de helft vrouw. Alleen door die tegengestelden met elkaar in evenwicht te brengen, kunnen

‘De druk om te presteren moet je achter je laten. Je moet je ontspannen, rust vinden in je lichaam en van daaruit de dingen laten gebeuren.’ we onze potentie als mens volledig realiseren. Het mysterie is dat de individuele innerlijke reis naar transformatie te vinden is in seksuele eenwording met een ander. Anders gezegd: in de ontmoeting met je partner kan je jezelf vinden.

Dat bedoelt Richardson als ze zegt dat seks niet een kwestie is van doen, maar van zijn. Het gaat niet om ‘exploderen’ in een orgasme, maar om ‘imploderen’ naar diepere bewustzijnslagen.

En, zo zegt ze, jijzelf bent het vertrekpunt, niet je geliefde.

‘Het fundamentele probleem’, begint Richardson, ‘is dat seks iets moet opleveren. De druk om je te bewijzen en te presteren moet je achter je laten. Je moet je ontspannen, rust vinden in je lichaam en van daaruit de dingen laten gebeuren. Het is net als het planten van zaadjes: je zorgt er goed voor en dan is het afwachten om te zien wat er gebeurt. Er is een natuurlijke alchemie die liefde voortbrengt.’

Wij leven in een materialistische maatschappij waar dingen meestal belangrijker worden gevonden dan ervaringen. Maar zodra het onszelf betreft, richten we ons op gedachten en gevoelens. We spelen mentale spelletjes die onze ervaringen verstoren.

Een meer ‘materialistische’ benadering, die op het lichaam is gericht, kan ons hier juist helpen stabiliteit en rust te vinden. Het goede nieuws is dat seks – als een plezierige vorm van meditatie – die ervaring kan ondersteunen.

Richardson: ‘Het lichaam is het enige dat in het heden aanwezig is. Mediteren betekent aanwezig zijn. Daarom gebruik je je lichaam om jezelf te ankeren en je geest tot rust te brengen.

Zo kan je je leven van binnenuit ervaren en niet van buitenaf.

Wat wij aan mensen leren, is niet een nieuwe sekstechniek, maar een verandering in het bewustzijn. Als je je bewust wordt van je lichaam, treed je op een andere manier naar buiten – niet alleen naar je partner, maar ook naar de wereld.’

a

ls jonge vrouw verbleef Diana Richardson enige tijd in India bij de Bhagwan Shree Rajneesh, die zichzelf later Osho zou noemen en onder die naam grote bekendheid verwierf. Met zijn boek Sex matters (zie een fragment op pagina 39) bracht Osho oude tantrische geschriften opnieuw onder de aandacht. Het boek 38 TheopTimisT.nl maart/april 2017

bezorgde hem de titel ‘seksgoeroe’ – overigens, geheel tegen zijn zin. ‘Ik heb honderden boeken geschreven, maar het lijkt alsof niemand al die andere leest’, klaagde hij ooit.

Volgelingen die langere tijd met hem hebben doorgebracht, zoals Richardson, vertellen dat de inspiratie die Osho hen gaf veel verder ging. Zijn stelling was dat seksuele repressie een van de grootste obstakels is die een gelukkig leven in de weg staan: een opvatting die we ook al aantroffen bij iemand als Sigmund Freud, de grondlegger van de psychoanalyse.

Een andere inspiratiebron van Richardson is de Australische spirituele leraar Barry Long. Long was een succesvol journalist totdat hij op zijn eenendertigste spiritueel ontwaakte, zoals hij het zelf noemde. Hij schreef het boek Liefhebben: De weg van seks naar liefde (zie een fragment op pagina 40), waarin hij ingaat op fundamentele kwesties als gebrek aan liefde en seksuele onvrede in de samenleving. Richardson: ‘Osho vertelde het grote verhaal over de rol die seksuele energie speelt in ons leven. Maar na het lezen van Osho vraag je je af: hoe moet dat dan in de praktijk?

En dan ben je bij Barry Long aan het juiste adres.’

Die praktische how to-benadering is ook terug te vinden in Richardsons eigen boeken. Dat zijn er inmiddels drie: Tantric orgasm for women, The heart of tantric sex en Slow sex. (Met haar partner schreef ze bovendien Tantric sex for men.) In begrijpelijke taal beschrijft ze haar eigen seksuele reis en de ervaringen van de deelnemers aan haar workshops. Ook geeft ze adviezen die uiteenlopen van meditatietechnieken tot het vinden van plekjes op het lichaam die extra plezier verschaffen.

Het bedrijven van de liefde vereist – in tegenstelling tot seks – een samengaan van vrouwelijke en mannelijke energieën. Het vrouwelijke systeem werkt anders. Zo snel als de man klaar is om in actie te komen, zo langzaam gaat het bij de vrouw. ‘Dat is de onbalans die moet worden hersteld’, zegt Richardson. Veel vrouwen zijn bang om hun geliefde kwijt te raken en passen zich daarom aan de haastige behoefte van mannen aan – ook al gaat dat ten koste van hun eigen voldoening. Daarom dient de reis te beginnen bij de vrouw.

Richardson wordt praktisch en onderwijst: ‘De grote verschuiving zit in het gaan begrijpen hoe anders de vrouw is en dat haar vagina weliswaar de plaats van ontvangst is, maar dat ze alleen via haar borsten tot ontwaken kan worden gebracht – en niet via haar clitoris. Het gaat daarbij niet om simpelweg stimuleren, maar om bewustzijn, liefde en aandacht. Dan ontstaat er op magische wijze een opening waar de penis de vagina kan ontmoeten. Tussen de borsten van de vrouw en de penis van de man voltrekt zich een energetische dans. Dat is de kringloop van de liefdesdaad. Zodra de kanalen opengaan, kan de energie in die kringloop gaan stromen. Passieve en actieve stadia wisselen elkaar af en dat gaat allemaal vanzelf.’

Ze pauzeert even, alsof ze een herinnering terughaalt: ‘Vrouwelijkheid kan je niet leren, het is wie je bent. Je hoeft er niets voor te doen; zodra je samenvalt met je lichaam, ontwaakt die kracht vanzelf.’

En de man? ‘Zowel voor vrouwen als mannen geldt dat de reis een vrouwelijke is’, stelt Richardson. ‘Het zijn de mannen die hun vrouwelijkheid hebben verloren. Mannelijke energie is naar buiten gericht, vrouwelijke naar binnen. Wij zijn allemaal uitsluitend gericht op de uitstroom, er vloeit niets terug. Dat is het probleem waar de wereld mee worstelt. Onze huidige reis is eendimensionaal, rechtlijnig en naar buiten gericht. Maar zodra we het vrouwelijke herontdekken, zal dat de wereld veranderen.’

Iets zaligs, iets heiligs

S

door: osho

eksuele energie laat zich transformeren tot liefde.

Mensen worden echter opgehitst tegen hun eigen energie. De boodschappen die ze krijgen, zijn tegenstrijdig. Aan de ene kant leren ze zich in te spannen voor het beëindigen van alle conflicten en strijd.

Tegelijk luidt de boodschap dat je moet vechten: ‘De geest is vergif, dus die moet je bestrijden!’

Juist het onderricht dat ten grondslag ligt aan het innerlijk conflict van de mens, vraagt hem om een einde te maken aan alle conflicten! Het is alsof je met de ene hand mensen gek maakt en met de andere klinieken opent waar ze terecht kunnen voor behandeling. Alsof je met de ene hand ziektekiemen verspreidt en met de andere ziekenhuizen bouwt.

We kunnen de mens niet los zien van seks. Seks is de bron van elk leven, de bron van waaruit we geboren zijn. Het bestaan heeft seksuele energie erkend als beginpunt van de schepping – en toch noemen jullie heilige mannen het zondig, terwijl het door het bestaan zelf niet zo wordt gezien!

Kijk, daar is een bloeiende bloem. Heb je je ooit gerealiseerd dat het bloeien van een bloem een daad van passie is, een seksuele daad? Wat gebeurt er als de bloem bloeit? Er komt een vlinder op af die haar stuifmeel, haar sperma, naar een andere bloem zal brengen. Een dichter zal het bezingen en ook jullie heiligen zullen verrukt zijn door dit schouwspel. Maar beseffen zij wel dat die dans een openlijke uiting van passie is, dat het in wezen een seksuele daad is?

De pauw danst om zijn geliefde te verleiden. In volle glorie.

Hij lonkt naar haar, zijn partner. De pauw danst, de vogel zingt, de jongen wordt volwassen, het meisje groeit uit tot een mooie vrouw: het zijn allemaal uitingen van seksuele energie. Elk leven,

elke uiting en elke bloei is in wezen seksuele energie.

We moeten niet vechten tegen seks, maar er vriendschap mee sluiten en de levensstroom de vrije loop laten. Seks kan immers liefde worden. Alleen seksuele energie kan de energie van de liefde doen ontluiken.

Maar we hebben de mensen vergiftigd met vijandschap jegens seks. Het resultaat is niet alleen dat er geen liefde in hen bloeit – want liefde is een evolutie die voorbij gaat aan seksuele energie en alleen tot stand kan komen door de acceptatie ervan – maar hun geest is juist vanwege die aversie steeds meer geobsedeerd geraakt door seks.

In al onze liederen, al onze gedichten, onze kunst, onze schilderijen en onze tempels draait het direct of indirect om seks.

In onze geest draait het om seks. Geen dier in de wereld is zo seksueel als de mens. Mensen zijn de hele dag seksueel: of ze nu wakker zijn of slapen, zitten of lopen, alles draait inmiddels om seks. Vanwege de vijandschap jegens seks, de weerstand en de onderdrukking hebben ze er last van als van een maagzweer.

Seks is goddelijk. Seksuele energie is goddelijke energie. Dat is waarom deze energie nieuw leven schept. Het is de grootste en meest mysterieuze kracht van allemaal. Laat de weerstand tegen seks varen. Als je wilt dat de liefde in je leven tot bloei komt, maak dan een einde aan het conflict met seks. Accepteer seks als iets zaligs. Erken dat het iets heiligs is. Erken dat het heilzaam is. Onderzoek het dieper en dieper en je zult versteld staan: hoe meer je seks accepteert als een kwaliteit van het heilige, des te heiliger zal het worden. dit is een vertaald fragment uit Sex matters, geschreven door osho, en uitgegeven door st. martin’s press.

osho

osho (1931-1990) was een spirituele goeroe uit india en de oprichter van de Bhagwanbeweging. hij is geboren als rajneesh chandra mohan en werd later bekend als Bhagwan Shree rajneesh. Bhagwan is een eretitel uit het Sanskriet, voorbehouden aan mensen die tot ‘zelfrealisatie’ zijn gekomen. osho beweerde dat hij op 21-jarige leeftijd verlicht werd. in de jaren zeventig werd zijn ashram (leefgemeenschap) zeer bekend. Volgens hem was iedereen een potentiële Boeddha, in staat om verlichting te bereiken. Zijn toespraken en lezingen zijn gebundeld in talrijke boeken, waarvan sommige ook in het nederlands zijn vertaald. maart/april 2017 TheopTimisT.nl 39

Foto: ignacio lehmann

Een mystieke eenheid van bewustzijn 40 TheopTimisT.nl maart/april 2017

Zolang de man zijn eigen opwinding najaagt, zal ook de vrouw voor zichzelf kiezen en blijft de liefde buiten spel. het resultaat: liefdeloze seks. maar er is een andere, goddelijke manier van liefhebben. door: Barry long

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 41

D

e vrouw heeft leren vrijen van de man, die niet kon vrijen. Vandaar dat het zo’n zootje is geworden in de liefde. Sinds het begin der tijden is de vrouw gemanipuleerd en aangemoedigd om te geloven dat het een uiting is van de hoogste liefde als zij de man seksueel behaagt. De waarheid is dat het precies andersom is: het is een uiting van de hoogste liefde als een man een vrouw seksueel behaagt. Dat kan hij alleen als hij niet langer is geobsedeerd door zijn orgasme en opwinding, en als hij voldoende onzelfzuchtig is of aanwezig in de liefde om haar goddelijke energieën te verzamelen en in zich te ontvangen.

Voor hem zijn dit de hoogste uitingen van haar liefde.

De man heeft de vrouw echter door de eeuwen heen geleerd om hem te behagen en te bevredigen. Daardoor heeft zij de gewoonte ontwikkeld om hem te begeren en om zichzelf voor te doen als een seksueel wezen om opwindend te worden voor hem. Hij heeft haar verslaafd gemaakt aan een emotionele en lichamelijke hunkering naar zijn seksuele aandacht. En dat heeft hij gedaan door te verzuimen haar lief te hebben.

De vrouw had geen enkele bevestiging van de liefde, die haar ware aard is, aangezien er geen man te vinden was die op de juiste manier van haar hield. Daarom nam ze genoegen met seksuele opwinding; mannen overtuigden haar ervan dat dat hetzelfde was als liefde. Mannen leerden haar dat lichamelijke liefde geen enkel ander doel dient dan baby’s maken of egoïstisch genot, en daarmee zorgden zij ervoor dat zij verslaafd raakte.

Seks werd een drug voor haar, een liefdeloze drug, die haar verdoofde en die ook angst teweegbracht, zoals alle verslavingen doen: de angst dat ze hem of zijn aandacht zou verliezen, de angst voor andere vrouwen in de vorm van jaloezie en vrouwelijke competitie. Als zij hem niet bevredigde, dan zou een andere vrouw klaarstaan om het te doen. Daarmee ging de angstaanjagende gedachte gepaard, in haar gezaaid door al haar seksuele partners, dat ze alleen zou achterblijven als ze niet deed wat hij wilde.

Onbewuste afhankelijkheid van de grillige seksuele aandacht van mannen bepaalt de partnerkeuze van een vrouw. Ze kiest óf een opwindende man die ze meent aan te kunnen, óf een aardige en veilige man die ze rustig kan vormen naar haar behoeften.

Beide soorten relaties lopen meestal slecht af – in een ramp, of in verveling en onverschilligheid.

‘Het bedrijven van de liefde is een kwestie van bewustzijn, van letterlijk meer bewust zijn.’

In haar natuurlijke staat is de vrouw niet afhankelijk van de man. Ze houdt van hem. In liefde is geen afhankelijkheid, geen hechting en geen verlatingsangst. Zij is het passieve, aantrekkende principe. Ze is een onweerstaanbare levende magneet. Ze trekt de juiste man naar zich toe, die haar waarlijk en goddelijk bemint. Daarin is geen sprake van keuze. (...)

Het kost tijd voor een vrouw van tegenwoordig om naar haar natuurlijke gouden staat terug te keren. Maar als ze genoeg heeft geleden onder de seksualiteit van de man, leert ze gaandeweg om niet langer compromissen te sluiten als er niet voldoende liefde is. En ten slotte zal dit een man naar haar toe leiden die de schaduw kan wegnemen van de vrouw die zijn liefde is.

Een vrouw wordt alleen maar minder dan haar ware aard 42 TheopTimisT.nl maart/april 2017

door het gebrek aan liefde in de man. Ze is opgegaan in een droomwereld om aan zijn seksualiteit te ontsnappen. Lange tijd zijn baby’s een substituut geweest voor zijn liefde. In tegenstelling tot een man kan een echte vrouw heel goed zonder seksuele gemeenschap of masturbatie. Ze wacht op liefde, niet op seks.

Een vrouw begeert een man alleen als zij zich identificeert met de mannelijke seksualiteit die hij in haar heeft achtergelaten.

‘Nymfomanie’ is een mannelijke uitvinding en een projectie van zijn fantasie, evenals seksshops, pornografie en prostitutie.

Mannelijke seksualiteit en gebrek aan liefde in alle betrokkenen zorgen ervoor dat deze zaken in stand blijven.

De vrouw is volkomen misleid door de man, pathologisch gehersenspoeld. De moderne vrouw beschouwt het doorbreken van het mannelijke monopolie op allerlei terreinen als een geweldige vooruitgang. Maar wat ze niet ziet, is dat ze nog steeds net zo hopeloos verslaafd is als vroeger aan zijn orgastische seksualiteit en zijn clitorale substituut voor de liefde. In werkelijkheid roept ze om liefde, niet om gelijkheid. Maar die roep wordt niet gehoord in het gewoel van de mannelijke arena.

Dit is een mannenwereld en hij is gebouwd op de kracht van seksuele agressie. De mannelijke overheersing is begonnen in seks en gaat onverminderd door in seks. Dat kunnen vrouwen niet veranderen met protestmarsen, maar ook niet door zich terug te trekken van de seks. Ze heeft alle middelen die tot haar beschikking staan al uitgeprobeerd in de loop der eeuwen; geen enkele heeft gewerkt en dat kan ook niet. De oplossing ligt nu ver voorbij persoonlijke of sociale actie. Alleen bewustzijn dat de persoon overstijgt, of goddelijke actie, kan nog helpen.

d

e man kan nooit lang gelukkig zijn, totdat hij voldoende liefde heeft bedreven om zijn egoïstische hechting aan seksuele spelletjes en seksueel amusement te vervangen door liefde.

Aangezien vooruitgang in de wereld zijn eigen slimme uitvinding is om deze verantwoordelijkheid te ontduiken, heeft hij bijna onfeilbare voorbehoedmethoden ontwikkeld (chemisch: de pil, chirurgisch: sterilisatie) om zijn eigen genot te blijven dienen ten koste van de liefde.

Maar man en vrouw kunnen ook nu het bewustzijn van de liefde binnentreden: het ligt achter het deel van de hersenen dat de geslachtsdelen bestuurt. Je doet het door op de juiste manier de liefde te bedrijven; door het gevoel in de vagina of de penis te zijn; door niet te proberen om je afzijdig te houden of vast te houden aan een afzonderlijke identiteit. Dan worden de twee polen van de liefde op aarde, het mannelijke en vrouwelijke, verenigd in het magische bewustzijn, de goddelijke aanwezigheid van hun wederzijdse God. (...)

In maar weinig mannen en vrouwen is het lichaam boven de gordel geïntegreerd met het lichaam onder de gordel. De functie van de man of het mannelijk principe is om deze twee liefdespolen in de vrouw te verenigen. Zelfs al is hijzelf ook niet geïntegreerd, toch hoeft hij zich maar te richten op het liefhebben en tot verrukking brengen van zijn partner; daaruit vloeit alles voort, inclusief de oplossing van zijn eigen seksuele disharmonie en frustratie.

Als het hele systeem van een vrouw vrij stroomt, is zij vervuld van goddelijke liefde. Want deze vereniging van bovenlichaam en onderlichaam, van het ideale en het aardse, het onbereikbare en het bereikbare, brengt de enige stroom van goddelijke liefde voort, een stralende gouden energie. En als dit volledig bereikt is, dan is de vrouw opnieuw verenigd met de oorspronkelijke vrouw: lichamelijk, geestelijk en spiritueel. (...)

zintuigen, om haar aan te raken, te proeven, te ruiken en ten slotte om erbinnen te gaan met zijn heilige instrument van volledige penetratie. Dit alles moet in aanbidding gebeuren, dat wil zeggen: in liefde die elke gedachte en gevoel overstijgt in de uitwisseling van bewustzijn tussen de twee. Want zoals de man bewust kijkt en ziet, zo kijkt ook het vrouwelijke deel naar hem, in bewustzijn. Hij kijkt in het oog van God in het bestaan. Hier houden man en vrouw op te bestaan als afzonderlijke wezens en geschiedt de mystieke vereniging van bewustzijn. (...)

Door samen te oefenen in het bedrijven van de liefde, zonder egoïsme, zonder emotionele bevrediging te zoeken, kom je steeds dichter bij het realiseren van bewustzijn of de liefde zelf, en de bewuste, tijdloze vereniging van de mannelijke en vrouwelijke principes als één onuitsprekelijke goddelijke aanwezigheid, die je verwerkelijkt als je eigen werkelijkheid, de sublieme onzelfzuchtige geest van liefde en leven. dit is een samengesteld fragment uit liefhebben: De weg van seks naar liefde, geschreven door Barry long. Vertaling: lisette Thooft.

Barry long

Barry long (1926-2003) was een spirituele leraar uit australië. als dertiger werkte hij in de media, maar raakte gedesillusioneerd met het materiële bestaan. hij verliet zijn gezin om in india te mediteren, waar hij een spirituele ervaring had. long werd bekend vanwege zijn lezingen, workshops en (audio) boeken over meditatie, bewustzijn, liefde en karma. een aantal daarvan zijn ook in het nederlands vertaald, waaronder Sterven om te leven en Stil van binnen. een hoofdthema in zijn werk was de bevrijding van vormen van onvrede in ons leven. maart/april 2017 TheopTimisT.nl 43

Foto: iStockphoto

Het gaat allemaal om bewustzijn, om meer bewust te worden.

Bewustzijn betekent afwezigheid van opwinding, afwezigheid van begeren en streven, afwezigheid van projecteren, afwezigheid van het zelf. In die afwezigheid blijft alleen bewustzijn over.

Bewustzijn is het vermogen om te registreren wat er gebeurt door middel van de zintuigen of het lichaam zonder vorige ervaringen te gebruiken om het te interpreteren. Dat betekent dat de liefde begint te verdwijnen als gevoel, en vervangen wordt door de directe sensatie of de kennis van genot, wat een zeer zeldzame staat is. De meeste mensen van nu interpreteren zintuiglijk genot meteen in het kader van het verleden, en daarmee is het niet meer bewust of direct.

Bewustzijn transformeert de fysieke daad tot iets dieps en spiritueel zinvols. Gebrek aan bewustzijn daarentegen maakt van de daad een grovere en meer dierlijke activiteit, die alle emotionele verstoringen en conflicten teweegbrengt die je in jezelf en om je heen ziet. De macht van het bewustzijn is altijd in de richting van het realiseren van God, het Hoogste, het niet-bestaande, en bevrijdt het wezen van de oude identificatie met het dierlijke. Bewustzijn is heiligheid, omdat er geen zelf in zit, geen persoonlijke bevrediging of zelfzuchtige motivatie. Bewustzijn is het doel van deze hele liefdesleer.

In het bewustzijn vertegenwoordigt de vrouw de heilige tempel en de man de heilige aanbidder van die tempel. Het geslachtsdeel van de vrouw is de tempel, en het vitale vermogen in de penis van de man is de aanbidder. Daarom zie je ook in de ervaring van mens-zijn dat de man een dwangmatige behoefte heeft om de tempel te aanbidden. Zijn grootste verlangen is op zijn knieën te gaan voor de tempel, de pilaren of dijen die de tempel beschermen te doen wijken voor hem, het gordijn van de tempel uiteen te trekken en dan te staren naar het mysterie binnenin.

Zijn volgende stap is om de tempel te ervaren met zijn andere

Foto: ignacio lehmann

‘Mannen die porno kijken verdienen meer compassie’

44 TheopTimisT.nl maart/april 2017

hoe zag uw werk eruit bij loaded?

‘Een typische dag begon met een naaktfotosessie met een Britse beroemdheid, bijvoorbeeld een televisiester van een realityserie.

Dan een paar drankjes, nog even naar kantoor en in de avond naar de pub met een paar rock-’n-roll-artiesten. Het was hedonistisch en roekeloos.’ nu bent u een huisvader die zich uitspreekt tegen porno. Waar is het verkeerd gegaan?

‘Haha! Ik was gewoon toe aan precies het tegenovergestelde. In Engeland spreken we van lads als we het hebben over mannen die houden van de goede dingen in het leven – vrouwen, voetbal, auto’s, mode, vlees eten, een jointje roken – en ik realiseerde me dat ik niet langer een lad wilde zijn, maar een dad. Toen ik vader werd, maakte ik werkweken van zeventig uur en de meeste avonden ging ik naar de kroeg. Ik was er nooit als onze zoon in bad of naar bed moest. In zijn hele eerste jaar was ik twee keer ’s avonds op tijd thuis. Mijn vrouw werd er ongelukkig van. Ikzelf ook.’ hoe besloot u om de jeugd te gaan waarschuwen voor porno?

‘Het is gecompliceerder dan dat. In de afgelopen jaren is de mannencultuur en vooral porno steeds vaker geproblematiseerd.

Er kwamen allerlei suggesties dat de consumptie van porno zou leiden tot slechte seks wat weer zou leiden tot huiselijk geweld en andere criminaliteit. Jarenlang relateerden de Britse media zo ongeveer iedere gruwelijke moord of ontvoering van een kind aan die verderfelijke cultuur waarin porno welig tierde – en ík, the king of lads, werd al die tijd aangesproken als een stuwende kracht voor deze ontwikkeling. Mijn blad werd gezien als de springplank naar de rauwe wereld van internetporno. In het parlement werd gezegd dat Loaded het land te schande maakte – wat overigens erg goed was voor de verkoopcijfers – en ik werd neergezet als iemand die een hele generatie verslaafd had gemaakt aan porno.’

Vond u dat onzin, of begon er iets te knagen?

Martin Daubney was hoofdredacteur van Loaded, Engelands meest roemruchte mannenblad met veel naakt. Nu gaat hij in gesprek met jongeren over de gevolgen van porno, met name bij jongens en mannen.

‘Een complete generatie mannen wordt weggezet als sekszombies.’

‘Ik vond het bezopen! Loaded was geen pornoblaadje. Wij lieten geen seksuele handelingen of genitaliën zien. Je hoefde niet 18 jaar te zijn om het te kopen. Maar als boegbeeld werd ik wél meegesleurd in een debat dat was aangezwengeld door feministen, conservatieve politici en de Britse mainstream pers.

Zij wilden tijdschriften als het mijne uit de schappen halen. Ze wilden een einde aan de page-three-girl (de foto van een topless dame die traditioneel op pagina 3 van een aantal Britse tabloids staat afgedrukt, red.). Ze wilden de toegang tot sites met inhoud voor volwassenen verbieden, et cetera.’

door: marco Visscher

Wat was uw positie in dat debat?

‘Ik heb altijd fel gestreden tegen censuur. Kom op zeg, we leven niet in Noord-Korea of het Rusland van Poetin waarin wordt opgelegd wat je wel of niet mag publiceren. Dit is niet de vrije pers of de democratie waarvoor lange tijd is gestreden.’ maart/april 2017 TheopTimisT.nl 45

u ging niet in op de claims dat porno slecht zou zijn voor meisjes, vrouwen en relaties?

‘Nee, dat zijn vooral opruiende suggesties, waarvoor iedere wetenschappelijke onderbouwing ontbreekt.’ en toen maakte u voor channel 4 een documentaire over de effecten van porno.

‘Klopt. We hadden medewerking van 23 jonge mannen bij wie het gebruik van porno uit de hand was gelopen. Eentje was een studiebol die een schoolverlater werd, omdat hij alleen nog maar porno keek en zijn huiswerk nooit meer maakte. Een ander was zijn baan in het ziekenhuis kwijtgeraakt, omdat hij op zijn werk porno had gekeken. Weer een ander had porno gekeken in zijn auto die dichtbij een school stond, waardoor hij nu op een lijst van zedendelinquenten staat tussen pedofielen en verkrachters.’

Waarom keek u naar de gevolgen van porno voor jongens en mannen, en niet naar de gevolgen voor meisjes en vrouwen?

‘Omdat het me zorgen baart dat daar nauwelijks aandacht voor is. Een complete generatie mannen wordt weggezet als sekszombies. Het lijkt soms alsof je meteen een slecht mens bent, of wordt, wanneer je wel eens porno kijkt. Ik vind dat mannen bij voorbaat worden veroordeeld en dat ze wat meer aandacht en compassie verdienen. Zij verdienen een stem in het debat. Ik ben hun stem geworden.’ het zijn de mannen die niet worden gehoord als het gaat over porno?

‘Precies. Want inmiddels weten we dat porno dramatische gevolgen kan hebben in de echte wereld – alleen niet op de manier die ons altijd was voorgespiegeld. Ons werd altijd verteld dat porno problematisch is voor vrouwen en dat mannen er vooral blij mee zijn. Dat blijkt genuanceerder te liggen. Flink wat mannen hebben er problemen mee. Ik ontdekte dat mannen feitelijk het slachtoffer zijn geworden van de porno-industrie.’

het is verschrikkelijk...

‘Na al die jaren waarin we alleen maar hebben gepraat over hoe porno schade toebrengt aan meisjes is het tijd om maatschappelijke aandacht te kweken voor de wijze waarop porno invloed heeft op onze jongens. Dát is de dialoog die ik probeer te initiëren.’ u bezoekt scholen om met tieners over seks en porno te praten. Wat hoort u van hen?

‘Kinderen van 13 weten meer over porno dan alle experts die scholen bezoeken om erover te praten. Ze weten alles over de mogelijkheden om filters te omzeilen. En alle tieners denken dat ze seks moeten hebben zoals de pornosterren.’

Wat vertelt u hen dan?

‘Ik zeg: luister, zoals het in porno gaat, zo gaat het doorgaans niet in het echte leven en zo hóeft het zeker niet. Neem wat je ziet niet als de norm. Denk na. Bekritiseer het. Vraag jezelf af of dit is hoe je het wilt. Wees voorzichtig. Ik zeg dat ze er niet uit hoeven te zien als de mannen en vrouwen in de pornofilmpjes.’ en waarom zouden ze naar u luisteren?

‘Ze luisteren naar mij, niet ondanks maar juist vanwege mijn dubieuze CV! Vooral de jongens weten dat ik hen niet zal veroordelen. Het lukt mij om ze te laten luisteren.’

Wat kunnen ouders intussen doen om de schade van porno voor hun kinderen te beperken?

‘Vaders hebben een unieke morele verantwoordelijkheid, vind ik. Ik moedig alle vaders aan om hierover een gesprek te hebben met hun zonen als ze tiener zijn. Zeg gewoon: jongen, ik weet dat je porno kijkt, iedereen doet dat. Begin met een kleine bekentenis en zeg dat jij dat ook hebt gedaan. En voer een open gesprek. Maak duidelijk dat als hij iets met iemand wil proberen wat hij heeft gezien, dat hij het eerst moet vragen.’ niet verbieden, dus?

hoezo zijn de mannen slachtoffer?

‘Uit studies blijkt dat twintigers even vaak erectiestoornissen hebben als vijftigers: een nieuwe trend die waarschijnlijk geheel wordt veroorzaakt door internetporno. Deze mannen hebben

‘Tieners denken dat ze seks moeten hebben zoals de pornosterren.’ teveel porno gekeken, waardoor de echte seks te gewoontjes en saai is geworden. We zien ook dat veel jonge mannen geobsedeerd zijn door hun lichaam, zoals veel jonge vrouwen dat al langer zijn. Mannen willen dat hun penis zo groot is als die van de mannen in pornofilmpjes, maar ook gaan ze vaker naar het fitnesscentrum, ze scheren hun borsthaar af, ze gaan op dieet, et cetera. Weet u, het is tekenend dat Loaded vorig jaar is stopgezet en er geen lads’ mags meer zijn. Het populairste mannenblad vandaag is Men’s Health. Ofwel: mannen kijken niet langer naar halfblote vrouwen, maar naar halfblote mannen.’

46 TheopTimisT.nl maart/april 2017

‘Nee, dat werkt niet. Maar het is ook niet verstandig om kinderen volledig vrije toegang tot een computer te geven. Ergens in het midden, precies waar we ook willen zijn met alcohol, zit een niveau van bewuste consumptie. We kunnen porno aan, niet door het te verbieden, maar door er kritisch over te praten.’

Wat vinden uw oud-collega’s van loaded van wat u nu doet?

‘Er was eerst veel scepsis, ook al doordat de Britse media me probeerden af te schilderen als iemand die opeens tot inkeer was gekomen en campagne voerde tegen alles wat hij voorheen deed.

Maar nu ze beseffen dat ik jongens en mannen niet aanval, maar hen juist verdedig, en dat ik gebruikmaak van mijn positie om ze een stem te geven die niet wordt gehoord, is er vooral waardering.’

Bent u nog altijd blij met de gemaakte carrièreswitch?

‘Ja! Ik heb nu meer tijd met mijn kinderen. Eerst werd ik voor gek verklaard: hoe kan je nu van een rock-’n-roll-leven opeens de overstap maken naar een koffiekring met moeders die praten over luiers? Het was heel moeilijk, maar ik ben blij dat ik die keuze heb gemaakt. Als ik het kan, kan iedereen het.’ dit artikel verscheen eerder in Knack (30 november 2016).

Liefdevol en vreedzaam L aboratoriumproeven met dieren tonen aan dat genot en geweld elkaar uitsluiten: de aanwezigheid van het ene belemmert het andere. Een gewelddadig dier dat als een razende tekeergaat, zal onmiddellijk kalmeren zodra we met een elektrode het genotscentrum in zijn brein stimuleren. Omgekeerd zorgt het stimuleren van de geweldscentra in het brein ervoor dat het dier geen genot meer ervaart en zich niet langer vreedzaam gedraagt. Als het genotssysteem van het brein ‘aan’ staat, is het geweldssysteem ‘uit’, en omgekeerd.

Bij de mens zien we hetzelfde. Een op plezier gerichte persoonlijkheid gedraagt zich zelden gewelddadig of agressief, zoals een gewelddadige persoonlijkheid slecht in staat is om op zintuiglijk plezier gerichte activiteiten te tolereren, laat staan te ervaren of ervan te genieten. Als de ene waarde stijgt, daalt de andere.

Dit omgekeerd evenredige verband tussen genot en geweld is van groot belang. Door bepaalde zintuiglijke ervaringen tijdens de eerste jaren van de ontwikkeling ontstaat een neuropsychologische geneigdheid tot gedrag dat ofwel is gericht op agressief of op plezier gericht gedrag. Ik ben ervan overtuigd dat veel van de afwijkingen in sociaal en emotioneel gedrag die we zien in situaties waar gebrek is aan warme en liefdevolle aandacht, worden veroorzaakt door een specifieke vorm van sensorische deprivatie.

Deze inzichten danken we met name aan het gecontroleerde laboratoriumonderzoek van Harry en Margaret Harlow aan de Universiteit van Wisconsin. De Harlows en hun studenten zonderden baby-aapjes meteen bij de geboorte af van hun moeder. De apen groeiden elk in een eigen kooi op in een gemeenschappelijke ruimte, zodat ze sociale betrekkingen konden ontwikkelen door elkaar te zien, te horen en te ruiken, maar niet door elkaar aan te raken en vrij te bewegen. Deze en andere studies toonden aan dat met name gebrek aan fysiek contact en lichaamsbeweging – meer dan andere zintuiglijke indrukken – verantwoordelijk is voor de grote variëteit aan afwijkend emotioneel gedrag die bij deze in afzondering opgegroeide dieren werd waargenomen.

Dat is niet louter het geval bij apen. Brandt Steele en Carl Pollock, psychiaters aan de Universiteit van Colorado, deden onderzoek naar kindermishandeling in drie generaties gezinnen waar sprake was van fysiek geweld. Zij ontdekten dat de ouders die geweld gebruikten, telkens weer diegenen waren die zelf in hun jeugd verstoken waren geweest van fysieke aandacht en bovendien als volwassene een pover seksleven hadden. Steele ontdekte dat de vrouwen die hun kinderen mishandelden vrijwel zonder uitzondering nooit een orgasme hadden beleefd. Hoeveel seksueel genot de mannelijke geweldplegers hadden ervaren,

Een gebrek aan fysiek genot is de voornaamste oorzaak van fysiek geweld. door: James W. prescoTT

kon niet worden vastgesteld, maar hun seksleven was over het algemeen onbevredigend.

Als we de theorie accepteren dat gebrek aan voldoende lichamelijk genot een belangrijke bron van geweld is, zullen we ons moeten inzetten voor het bevorderen van genot en liefdevolle relaties als middel om agressie tegen te gaan. Daarbij moet de aandacht vooral zijn gericht op fysiek genot in het kader van betekenisvolle menselijke betrekkingen. En als we een vreedzamer samenleving tot stand willen brengen, zullen we ons veel meer moeten bekommeren om intermenselijke relaties.

Maar het allerbelangrijkste is de erkenning dat de vrouwelijke seksualiteit gelijkwaardig is aan de mannelijke. De diepe kloof tussen man en vrouw wordt veroorzaakt door de angst van mannen voor de diepgang en intensiteit van vrouwelijke sensualiteit. Aangezien macht en agressie door zintuiglijk genot worden geneutraliseerd, heeft de man zich altijd tegen verlies van dominantie verdedigd door het zintuiglijk genot van vrouwen te ontkennen, te onderdrukken en te controleren. Louter op lichamelijke ontspanning gerichte seks mag niet worden verward met de toestand van zintuiglijk genot die onverenigbaar is met dominantie, macht, agressie, geweld en pijn. Juist het met elkaar delen van zintuiglijk genot zal leiden tot seksuele gelijkwaardigheid tussen mannen en vrouwen.

Wanneer we gewelddadige en agressieve vormen van gedrag als onwenselijk beschouwen, zullen we een omgeving moeten creëren die rijk is aan lichamelijk zintuiglijke indrukken. Op die manier kan het brein zich ontwikkelen en functioneren op een manier die resulteert in aangenaam en vreedzaam gedrag.

Het afzweren van overtuigingen die anderen pijn en leed berokkenen, is voor veel mensen een belangrijk moreel principe.

Dat principe verdient uitbreiding. We moeten niet alleen streven naar minder pijn en leed, maar ook naar meer genot, meer menselijkheid en meer liefdevolle relaties.

Als we streven naar meer genot in ons leven, zal dat ook gevolgen hebben voor de manier waarop we uiting geven aan agressie en vijandigheid. Het omgekeerd evenredige verband tussen genot en geweld is zodanig van aard dat het een het ander tegengaat: meer fysiek genot leidt tot minder fysiek geweld. Dit basisprincipe van de zogeheten ‘theorie van somatosensorische deprivatie van genot’ verschaft ons de middelen die nodig zijn om een samenleving te creëren van vreedzame en liefdevolle individuen. dit is een samengesteld fragment uit een geruchtmakend artikel van James W. prescott in The Futurist (april 1975). prescott is een amerikaanse neuropsycholoog, gespecialiseerd in ontwikkeling. destijds was hij verbonden aan het national institute of child health and human development in Bethesda, maryland. maart/april 2017 TheopTimisT.nl 47

Lust om te experimenteren Onder de radar is er een wederopstanding van seksuele vrijmoedigheid onder vrouwen, met name dertigers. Die herontdekking gaat hand in hand met andere holistische trends als yoga en slow food. Notities uit de frontlinie. door: sarah BarmaK

48 TheopTimisT.nl maart/april 2017

I

n 2009 brachten twee Franse gynaecologen, Pierre Foldes en Odile Buisson, met behulp van een sonogram de vrouwelijke genotscentra driedimensionaal in kaart. In de hoop licht te werpen op de nog altijd omstreden G-plek maakten ze met een vaginale sonde scans bij een vijftal vrijwilligers.

Daarbij moesten de deelneemsters hun spieren gebruiken om sonografische beelden te maken van de clitoris in beweging.

Bij dit onderzoek werd de clitorale structuur in haar totaliteit in beeld gebracht: het externe knobbeltje, de glans genaamd, dat overgaat in twee lange benen of vleugels, de aura geheten, en de verdikkingen die het vaginale kanaal omsluiten als een vorkbeen.

Sorry, wat zei u? Vorkbeen? Vleugels? Aura? Jazeker, we hebben het nog steeds over de clitoris. De kittelaar is niet alleen het kleine, gevoelige knopje bovenaan de vulva. Net als bij een ijsberg bevindt de clitorale structuur zich grotendeels onder het

haar ruim achtduizend zenuweinden zeer waarschijnlijk het enige menselijke orgaan is dat geen enkele andere functie heeft dan het verschaffen van genot. Deze bevinding staat haaks op alle westerse, christelijke opvattingen over wat het zou moeten betekenen om vrouw te zijn – en de wetenschap heeft dat beeld maar al te vaak bevestigd. Leonardo da Vinci tekende al in de late vijftiende eeuw liefdevolle doorsneden van de genitale anatomie van de man, maar die van de vrouw bleef lang buiten beschouwing. Het in kaart brengen van het gehele menselijk genoom werd voltooid in 2003, jaren voordat men ertoe kwam om voor het eerst een gedetailleerde weergave te maken van iets doodgewoons als de kittelaar.

Maar luister niet naar mij. Hier volgt een citaat van Pierre Foldes, die meer dan drieduizend slachtoffers van genitale verminking heeft geopereerd om het gevoel in de clitoris te herstellen: ‘Uit de medische literatuur blijkt overduidelijk hoeveel minachting we koesteren jegens vrouwen. Over een periode van driehonderd jaar vinden we duizenden verwijzingen naar medische ingrepen aan de penis, maar niet één over de clitoris, afgezien van bepaalde vormen van kanker of dermatologische klachten, en al helemaal niets over het herstel van gevoel. Zelfs het bestaan van zoiets als een genotsorgaan wordt door de medische wereld ontkend.’

Of neem de Australische uroloog Helen O’Connell. In een rapport uit 2005 in het Journal of Urology schrijft ze dat de ana-

Foto: ignacio lehmann

huidoppervlak, binnenin het lichaam. Vergeleken met het topje dat aan de buitenkant van het lichaam zichtbaar is en kan worden aangeraakt, bevat de clitoris ongeveer evenveel erectiel weefsel als de penis. De vorm ervan doet denken aan een zwaan met zijn gebogen nek, gespreide vleugels en bolvormig onderlichaam.

Toen ik voor het eerst een afbeelding van de gehele clitoris zag, voelde ik me als iemand die voor het eerst een olifant ziet nadat hij met een blinddoek voor alleen de slurf had mogen betasten en daardoor dacht dat een olifant er dus uitziet als een slurf.

In simpele bewoordingen was dit de boodschap van de gynaecologen: Kijk, de kittelaar heeft veel meer om het lijf dan we dachten! Voor vrouwen die een orgasme kunnen krijgen door alleen hun buitenste schaamlippen of hun venusheuvel te masseren, of andere gebieden dan de G-plek aan de binnenzijde van hun vagina, is het geen vreemde gedachte dat zich daarbinnen een heleboel meer responsief weefsel bevindt dan tot dusver bekend was.

Enerzijds betekende deze ‘ontdekking’ een grote stap voorwaarts voor de vrouw. Anderzijds vormde het feit dat dit nogal basale stukje anatomie nog maar zo kort geleden aan het licht kwam een verontrustende aanwijzing voor hoe weinig onze samenleving heeft gedaan om kennis te vergaren over onderdelen van het vrouwelijk lichaam die niet cruciaal zijn voor het krijgen van kinderen.

Zowel biologen als feministen wijzen erop dat de clitoris met

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 49

tomie van de clitoris is bepaald door maatschappelijke factoren.

‘In recente anatomische handboeken worden beschrijvingen van de clitoris vermeden, terwijl vele pagina’s worden gewijd aan de anatomie van de penis’, toont O’Connell aan. ‘De clitoris is een structuur waarvan nauwelijks detailkaarten en beschrijvingen beschikbaar zijn.’ En waarom is dat erg? Hierdoor is er, schrijft O’Connell, ‘een verhoogde kans op onbedoeld letsel tijdens medische ingrepen’.

De essentie van deze al eeuwenlange veronachtzaming van de vrouwelijke seksualiteit en haar seksuele organen laat zich samenvatten in de vraag: is de vulva een ding, of iets dat ontbreekt? Is dat wat zich tussen de benen van een vrouw bevindt

Seksueel gezond zijn gaat over meer dan klaarkomen. Het gaat om jezelf te ervaren als een

geheel.

nu een orgaan, met de nadruk op het gedeelte dat naar buiten steekt, de clitoris, de schaamlippen, de achtduizend zenuweinden? Of is het juist een leemte, een holte, een opening, een gat, een plek die alleen bestaat om door iets anders te worden gevuld?

Door de geschiedenis heen is de laatstgenoemde opvatting meestal gepaard gegaan met geweld en ontkenning van de seksuele verlangens van vrouwen. De eerstgenoemde ging meestal hand in hand met het beeld van de vrouw als seksueel onafhankelijk wezen dat verlangen, genot en kracht kan ervaren.

d

e geschiedenis heeft met regelmaat opmerkelijke inzichten opgeleverd in de vrouwelijke seksualiteit, zoals de rol van de clitoris bij de beleving van genot, orgasme en zelfs ejaculatie door de vrouw. Maar al dan niet opzettelijk werd die informatie altijd buiten de canon gehouden of eruit verwijderd. We hebben deze kennis zo lang verborgen gehouden dat zelfs vrouwen hun eigen lichaam zijn gaan beschouwen als vijandig gebied – bizar, slijmerig en wezensvreemd.

Telkens opnieuw raakten deze inzichten in vergetelheid en werden vervolgens herontdekt, zoals Naomi Wolf beschrijft in Vagina, het boek waarin ze een uitvoerige chronologie presenteert van de ondergang van de vulva en de vagina: duizenden jaren lang werden die door prehistorische beschavingen vereerd als iets heiligs, om vervolgens door de oude Grieken te worden getrivialiseerd en daarna door monotheïstische samenlevingen met hun goddelijke vaderfiguur zelfs gehaat als iets profaans.

Anders gezegd: de vrouwelijke seksualiteit werd eerst gevierd, vervolgens gevreesd vanwege haar kracht en in het tijdperk van de wetenschap gekleineerd en ontkend. Heel wat vrouwen en mannen doen tegenwoordig moeite om de vrouwelijke seksualiteit te begrijpen, en daarbij gaat het niet alleen om ontdekken, maar om pogingen tot herstel en resuscitatie.

We beleven ‘op dit moment een gouden tijdperk voor de vrouwelijke seksualiteit’, zegt Isis Phoenix uit Massachussetts, die lesgeeft in ‘heilige seksualiteit’. Net als veel andere jonge vrouwen ging ook Phoenix op ontdekkingsreis, op zoek naar haar seksualiteit – alleen heeft zij er vervolgens haar carrière 50 TheopTimisT.nl maart/april 2017

van gemaakt. En inmiddels is het zo dat de halve wereld bij haar aanklopt.

Het is misschien lastig om het idee van een ‘gouden tijdperk voor de vrouwelijke seksualiteit’ te omarmen. We leven immers in een tijd waarin seksueel geweld en verkrachting nog altijd wijdverbreid zijn, seksueel actieve vrouwen voor slet worden uitgemaakt en de porno-industrie haar slecht betaalde actrices vernedert. We zien inderdaad twee tendensen die zich gelijktijdig voltrekken. Zelfs in het Westen is de wereld nog steeds niet voldoende veilig voor vrouwen die zichzelf willen uiten en nog minder voor vrouwen met een kleurtje of vrouwelijke transgenders. En daar mag niet licht over worden gedacht.

Maar onder de radar is de seksuele vrijmoedigheid en experimenteerlust onder jonge vrouwen groeiende. En daarbij gaat het niet om extreme uitspattingen zoals we die kennen uit de media en waar veel ouders zich zorgen over maken, maar meer bedachtzame experimenten. En het zijn niet zozeer tieners die daarmee bezig zijn, maar vrouwen van tegen de dertig en ouder, dichter bij het moment – ergens achter in de dertig – waarop de vrouwelijke seksualiteit geacht wordt pieken. Zij hebben meer zelfvertrouwen en trekken zich minder aan van wat anderen denken.

Jenny Ferry is oprichtster van Soul Sex, een workshop die zij omschrijft als ‘contemplatieve sekseducatie voor volwassenen’. Zij ziet hierin iets dat veel verder gaat dan meiden die klaarkomen. Ferry is van mening dat het zelfs kan leiden tot de transformatie van een cultuur die het brein koestert als zetel van onze menselijkheid, een cultuur die informatie, kennis en lineair denken boven alles stelt. ‘Door ons lichaam te ontkennen, zijn we vergeten wat het betekent om mens te zijn’, stelt Ferry.

Ferry heeft de indruk dat vrouwen hun emotionele kant hebben gecensureerd of onderdrukt in de strijd om als gelijke van de man te worden geaccepteerd, om door te kunnen dringen in disciplines als justitie, geneeskunde en de zakenwereld: van oudsher jongensclubs. ‘Dat was ook hoog nodig,’ zegt Ferry, ‘omdat de vrouw eeuwenlang is gekleineerd als de sekse die op de een of andere manier lichamelijker is, minder rationeel en gestuurd door emoties.’

Inderdaad is de vrouwelijke seksualiteit eeuwenlang onderdrukt. Maar dat geldt ook voor veel andere aspecten van het vrouw zijn. De strijd voor erkenning van het vrouwelijk orgasme heeft in dat licht gezien zeker niet de hoogste prioriteit.

Belangrijker zijn gelijke beloning, het bestrijden van seksueel geweld tegen vrouwen, het recht op abortus, kinderopvang voor iedereen, het bestrijden van discriminatie van lesbische vrouwen, gekleurde vrouwen en transvrouwen, en het ondersteunen van vrouwen en meisjes overal ter wereld wier mensenrechten worden geschonden.

Natuurlijk is dat allemaal waar. Maar ook wanneer niet aan alle eerste levensbehoeften wordt voldaan, zijn minder levensbedreigende behoeften nog altijd legitiem. Het recht om geluk na te streven hangt nauwer samen met andere rechten dan we vaak denken. Rechten maken deel uit van een continuüm. Bij veel van de rechten waar feministen meestal voor strijden gaat het om de vrijheid van – vrij van geweld, aanranding, discriminatie, ongewenste zwangerschap of onderbetaald worden. Als het om seks gaat, is het eerder om de vrijheid om – vrij om een volwaardig leven te leiden, om het lichaam te ervaren waarmee je geboren bent, om genot te beleven en om de bittere ervaringen die het leven nu eenmaal met zich mee brengt te verzachten met het nectar van de sensualiteit.

Dat klinkt als prettig om te hebben geregeld, maar niet als absoluut noodzakelijk, toch? En toch denken veel van de seksleraren die ik heb geïnterviewd voor mijn boek, dat er veel meer aan de hand is. Is seks alleen maar plezierig of is het meer dan dat?

Gaat het misschien om welzijn? Is het iets extra’s, of is het een integraal aspect van de menselijke gezondheid?

Veel van de vrouwen die ik heb ontmoet, neigden naar dat laatste, of het nu psychologen of leraren waren of ‘gewone’ vrouwen die me vertelden waarom ze meededen aan een acht weken durende workshop sekstherapie op basis van mindfulness: seksueel gezond zijn gaat over meer dan klaarkomen. Het gaat om jezelf te ervaren als een geheel. Voelen dat elk stukje van jezelf het recht heeft te bestaan.

‘Ik wil heel zijn’: dat is wat veel deelnemers aan een van de therapiegroepen bij aanvang van de eerste sessie zeiden, zo viel me op. Het bleek bij navraag iets wat therapeuten vaak te horen krijgen.

W

at nu volgt, is speculatie. Mannen kunnen putten uit een bron van dingen die zij als vanzelfsprekend beschouwen en die hen in staat stellen kordaat een ruimte te betreden. Een van die dingen is dat enige vorm van seksualiteit een oncontroversieel onderdeel van hun bestaan is. Hoe groot de psychologische voordelen hiervan zijn, valt nauwelijks te bepalen.

Wat voor gevoel van innerlijke kracht kan je ontlenen aan de wetenschap dat je seks kunt hebben en dat – zolang het gebeurt met wederzijdse instemming en je niemand bedriegt of kwetst – het feit dat je seks hebt niet tegen je zal worden gebruikt? Het feit dat je graag seks hebt en dat mensen dat weten, zal op zich je carrière niet schaden, maken dat mensen je scheef aankijken of je maatschappelijke status ondermijnen. Het is onwaarschijnlijk dat je ex naaktfoto’s van jou op internet zal delen om je kapot te maken.

Voor de meeste mannen is het juist andersom: als dekhengst te boek staan is voor een man iets positiefs. Het bezorgt hem een goed gevoel en maakt hem trots. Het levert hem high-fives op van zijn vrienden. Als het bekend wordt op zijn werk, zit er misschien zelfs een promotie in. Het is een win-winsituatie. Zijn behoefte aan seks en die aan succes zijn symbiotisch: ze grijpen naadloos in elkaar.

Maar zo is het niet voor de meeste vrouwen. Voor hen is seksualiteit iets waar ze zorgvuldig mee om moeten gaan, bijna zoals met een staatsgeheim: je moet heel precies weten wat je aan wie kunt vertellen als je niet wilt dat mensen over je gaan roddelen en je een slechte reputatie bezorgen. Voor deze helft van de mensheid geldt dat hun natuurlijke impulsen slecht verenigbaar zijn met hun behoefte aan veiligheid, voorspoed en maatschappelijk aanzien.

Door vrouwen hun seksualiteit kwalijk te nemen, worden zij gedwongen zich in tweeën te delen. Het ene deel spreekt en het andere verzwijgt. Deze dubbele moraal brengt vrouwen in een positie waarin ze worden gedwongen te liegen, te fantaseren, hun ware aard te verbergen en daar ook nog eens beter in te worden dan goed voor ze is. Met als gevolg dat ze niet langer heel zijn.

In haar spraakmakende TED-lezing, getiteld We should all be feminists, zei de Nigeriaanse schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie: ‘We leren meisjes dat ze zich moeten schamen. Benen bij elkaar houden, jezelf bedekken. We geven ze het gevoel dat alleen al het feit dat ze als vrouw geboren zijn, ze ergens schuldig aan maakt. En dus groeien meisjes op tot vrouwen die niet beseffen dat ze verlangens hebben. Ze groeien op tot vrouwen

die zichzelf het zwijgen opleggen. Ze groeien op tot vrouwen die niet kunnen zeggen wat ze echt denken. En ze groeien op – en dit is nog het ergst – tot vrouwen die gemaaktheid tot kunstvorm hebben verheven.’

Hoeveel energie kost het om je eigen vijand te zijn? Wat als vrouwen net zo’n psychologische boost van seks zouden krijgen als mannen?

In Vagina toont Naomi Wolf op slimme en overtuigende wijze dat de creativiteit van vrouwen en hun bereidheid om risico’s te nemen in de buitenwereld een enorme impuls kan krijgen van seks – en dan vooral echt lekkere seks waar ook zij genot aan beleven, seks die je uitput en een glimlach op je gezicht tovert, zaligmakend seks, die je het gevoel geeft gewaardeerd te worden en bovendien heerlijk ‘gepakt’.

Wolf citeert uit persoonlijke brieven van kunstenaars als Georgie O’Keefe en Edith Wharton om duidelijk te maken dat zij hun beste werk maakten in perioden waarin erotiek een grote rol speelde, tijdens hartstochtelijke affaires. Seks maakte hen creatiever, schrijft ze, en die creativiteit zorgde voor betere seks.

Het was symbiotisch.

Vrouwen beleven seks als holistisch onderdeel van het leven in plaats van een daad of een reeks handelingen – dat is waarom ze zich soms een dag of zelfs een jaar lang om onverklaarbare reden geil kunnen voelen en dan opeens veel minder. Het hangt samen met wat er nog meer in hun leven speelt, zoals stress. We hebben het tegenwoordig zo druk met allerlei verplichtingen dat problemen met seks in zekere zin functioneren als een kanarie in een kolenmijn.

Anita Boeninger, docent integratieve gezondheid en danslerares in New York, is van mening dat in seksueel opzicht buiten de gebaande paden treden een heilzame werking kan hebben – niet alleen voor het individu maar ook voor onze doelgerichte cultuur als geheel. Boeninger geeft workshops om vrouwen te helpen hun innerlijke godin te vinden en maakt daarbij gebruik van sensuele bewegingstechnieken en stemtraining. ‘Meestal is er niets ernstigs aan de hand als een vrouw geen orgasme kan krijgen’, meent Boeninger. ‘Ze is dan gewoon gespannen. Geen wonder dat we ons niet kunnen laten gaan. Bij seks gaat het niet om wat je op dat moment aan het doen bent. Het heeft te maken met hoe je je leven leidt. Als je een druk en stressvol leven leidt, zal zelfs een vrijpartij soms niet helpen.’

Seks omvat het hele leven, stelt Boeninger. ‘Het is geen daad.

Het is een domein, een ruimte, een toestand. Dat is wat een meer vrouwelijke cultuur volgens mij kan terugbrengen aan deze samenleving.’

Dit streven van zoveel vrouwen om hun seksualiteit te transformeren, heeft veel gemeen met andere holistische trends, zoals yoga, slow food en holistische geneeskunde. Sommigen proberen zo de veters van het keurslijf dat ons beperkt wat losser te maken, om kortstondig buiten zichzelf te kunnen treden. Het feit dat seksualiteit zich eigenlijk niet in een keurslijf laat dwingen, zou een waarschuwing moeten zijn.

Seks is veel mysterieuzer en belangrijker dan we onszelf voorhouden. Het mysterie is zelfs een van de beste aspecten ervan. Waarom zouden we seks afschilderen als slap aftreksel van wat het werkelijk is: een manier om onszelf ten diepste te leren kennen. met toestemming overgenomen uit Closer: Notes from the orgasmic frontier of female sexuality, een boek van sarah Barmak, uitgegeven door coach house press, 2016. maart/april 2017 TheopTimisT.nl 51

Tantra: de weg naar vervulling In gesprek met Kyo Verberk, die trainingen geeft aan het Centrum voor Tantra in Amsterdam, over de verbinding met het hart.

nu wel of niet seksuele verlangens zijn, is minder belangrijk. Wij zeggen niet dat je leven beter wordt als je seks hebt. Wel zien we dat seksuele energie noodzakelijk is voor een goed leven. Maar seks hebben met iemand anders is niet noodzakelijk om je seksueel vervuld te voelen. Dat kan ook als je alleen bent.’

door: liseTTe ThoofT

Wat verstaat u dan onder seksuele vervulling?

mensen die lang bij elkaar zijn, klagen vaak dat de opwinding weg is. er is wel liefde, maar het is niet meer spannend.

‘Precies. Onze instinctieve, hormonaal gestuurde seks is een tijdelijke zaak. Het verandert wanneer we kinderen krijgen, of zelfs al wanneer we ons met een ander verbinden en gaan samenleven.

Seks komt niet meer zo makkelijk op gang. Als je samen kinderen en een huishouden hebt, deel je veel zorg. Dat is niet zozeer seksueel opwindend. De lichamelijke drive is bedoeld om mensen bij elkaar te brengen en als ze bij elkaar zijn, is het klaar. Maar dat betekent niet dat seks niet meer vervullend zou kunnen zijn. Er is veel groei mogelijk. Juist in deze fase kan seksualiteit een uitdrukking worden van liefde. In tantra gaan we ervan uit dat seksualiteit ook een uitdrukking kan worden van de openheid en ruimte van ons bewustzijn.’

Wat is daarvoor nodig?

‘Gevoeligheid in onze seksuele organen en eerlijkheid in het contact. Pas als er verbinding kan zijn tussen seks en hart ervaren veel mensen dat als bevredigend. Liefde kan ook bestaan als lustvol.

Dan stroomt je seksuele energie door je hele lichaam. Het voelt meer als vrijen. Je kunt dat woord, vrijen, ook opvatten als: elkaar vrijlaten in het moment. Dus niet bepalen wat de uitkomst moet zijn, wat er moet gaan gebeuren.’ dat klinkt niet eenvoudig.

‘Tantra is geen gemakkelijk pad. Vroeger werden mensen pas geïntroduceerd in tantrische technieken als ze in staat waren hun hele ervaring te omarmen, dus als ze alle gevoelens en ervaringen in zichzelf konden verwelkomen zonder oordeel. Daaraan ging een hele periode van mediteren en beoefening vooraf. Tegenwoordig ligt de kennis op tafel. Tantrische technieken kun je overal op internet of in cursussen vinden. Daardoor realiseren mensen zich soms niet de waarde ervan. Je kunt daardoor gaan denken dat tantra een manier is om seks te hebben. Zo kijken wij er niet naar.’

‘Dat je je een seksueel wezen voelt. Dat je geniet van je vrouwelijkheid, je mannelijkheid, of je vermogen om je vrouwelijk én mannelijk te voelen. Dat je seksuele organen betrokken zijn bij je hele leven, ook bij het drinken van een kopje thee. Dat geeft het leven een bepaalde erotische, sensuele aantrekkelijkheid.’ hoe krijgen we onze seksuele organen ‘aan’?

‘Daar zijn veel manieren voor. Wij werken veel met bioenergetica, met ademen, met beweging en geluid. We doen oefeningen om de levenslust en vitaliteit op gang te brengen en dat kan sensueel of zelfs seksueel aanvoelen. We leren mensen dat in zichzélf te herkennen. Als je de stroom van levenslust leert reguleren en die in jezelf wakker te maken, kun je lust ook delen in afstemming met een ander. Dat is mogelijk, maar niet noodzakelijk.’ en waar komt die hartsverbinding erin?

‘Als er geen hart is, is er geen liefde, geen sensitiviteit, geen afstemming, geen vriendelijkheid, dus geen seksueel plezier. Als het hart mist, is het niet makkelijk om echt te voelen. Wanneer we onszelf opsplitsen in liefde en lust zijn we destructief naar onszelf: het ene deel vecht tegen het andere deel. Tantra verbindt die verschillende delen in onszelf. Als we de seksuele impuls weten op te wekken, kunnen we intenser genieten van alles, wát het ook maar is waarvan je houdt. Je kunt bijvoorbeeld luisteren naar je lievelingsmuziek met seksuele energie, alsof je seksuele organen en je hele lichaam meeluisteren. Je hoort de muziek niet alleen met je oren, maar ook met je huid. De meeste mensen openen zich gemakkelijker voor muziek of voor andere dingen waar ze van houden, dan voor een ander mens. Dus leren we ze luisteren met hun hart en hun hele lichaam. Tantrische oefeningen kunnen een grote openheid teweegbrengen. Het is een kwestie van subtiel aanvoelen van geven en nemen, ofwel om wat je doet en wat je laat gebeuren.’ hoe kun je geven en nemen in je eentje?

dat klinkt vreemd: tantra draait niet om seks?

‘Mensen die bij ons centrum komen, zijn vaak verbaasd dat wij helemaal niet zo gericht zijn op seks. Wij vinden seks helemaal oké, maar tantra is een spiritueel pad. Wij vragen mensen bijvoorbeeld: wat mis je? Is het de lichamelijkheid, de intimiteit, de vitaliteit? We zeggen nooit: “doe dit” of “doe dat”. Wij helpen mensen om contactvol te zijn met alles wat ze ervaren en voelen. Of dat 52 TheopTimisT.nl maart/april 2017

‘Je kunt inademen met kracht en de uitademing vanzelf laten komen, in overgave. Of andersom: uitademen met kracht en dan wachten, zodat je de inademing vanzelf laat komen. Voor geven en nemen, voor doen en laten, is kracht nodig.’ op wat voor kracht doelt u?

‘De levenskracht, de energie in ons lichaam. Levenskracht kun je

op allerlei manieren in je lichaam ervaren: als stroming, vibratie of tinteling, maar ook als stevig en solide. Het is de kracht om stil te kunnen blijven of om juist te bewegen. De levenskracht kan alles aanraken wat in de weg zit voor een bevredigend seksueel leven. Vervulling is een staat die je ervaart wanneer je bewustzijn open is en er veel vitale levensenergie door je lichaam stroomt.

Seksualiteit heeft een grote potentie om extase en vervulling voelbaar te maken.’

seerd zijn door de vrije seks van hun ouders: net zo getraumatiseerd als wíj waren door het verbod op seks van ónze ouders. Het was een reactie. Er is voor hen te veel openheid geweest, of er was onveiligheid, of de intimiteit met de eigen seksuele organen is niet gerespecteerd, of de verlegenheid is niet erkend… Eerst moesten we ons schamen en toen móchten we ons niet schamen. Dat gaat voorbij aan de vraag: wat is schaamte?’

Wat is schaamte?

Kun je verlicht worden door seks?

‘Zeker. Maar de vraag is hoe je het kunt leven in je dagelijkse leven. Dat maakt tantra tot een spiritueel pad. De lotus bloeit op uit de modder. In tantra zeggen we “ja” tegen elke ervaring, of ze nou heerlijk is of lastig: dat is de weg naar vervulling. Stel je voelt geen seksuele energie of houdt niet van seks. Dan kun je leren om daarin te ontspannen en je reacties te onderzoeken en begrijpen: dat is de weg.’ hoe kijkt u aan tegen porno of Viagra?

‘We zijn niet voor, maar ook niet tegen. Het zijn mogelijkheden.

In elke vorm zit essentie en als je die eruit haalt, word je minder afhankelijk van de vorm. Als je bijvoorbeeld ontdekt dat het aantrekkelijke in porno de macht is of de kwetsbaarheid, dan kun je leren om je macht of je kwetsbaarheid in jezelf te eren.’

‘Schaamte zie ik als een diepe antiseksuele kracht, die ontstaat door alle kritische stemmen over de vorm die ons lichaam aanneemt, voor wat ons lichaam nodig heeft aan zorg, liefde en aandacht. We schamen ons zelfs voor onze verlangens. Een groot deel van de tantrische beoefening is het onderzoeken van verlangens, ook seksuele.’ is dat een eindeloze zoektocht of ben je er op goed moment uit?

‘Nee, hoor. Seksualiteit kan in iedere leeftijdsfase groeien en verdiepen. Ik word gelukkig nog steeds verrast, zowel door mijn beperkingen als door mijn mogelijkheden. Er blijft altijd veel te ontdekken, omdat mijn verlangen met de jaren verandert. Naarmate je seksuele bewustzijn zich ontwikkelt, worden je mogelijkheden steeds ruimer.’

WeBinar

‘De seksuele revolutie was een poging tot verandering van de seksuele moraal van de jaren vijftig. Maar een reactie is zelden een oplossing. Ik was vroeger actief in de feministische beweging en zie nu dat ik op een kinderlijke manier begreep wat gelijkwaardigheid is, of kracht, of autonomie. Ik was geneigd om mannelijk gedrag te vertonen, omdat dat toen mijn begrip was van gelijkwaardigheid: hetzelfde zijn. Door schade en schande ben ik wijzer geworden en heb ik geleerd dat verschillen tussen mensen de gelijkwaardigheid niet bedreigen en dat kracht ook ontvankelijk kan zijn.

Wij komen bij het centrum veel jongeren tegen die getraumati-

Foto: mieke meeSen

is niet een hele generatie beschadigd door de seksuele revolutie?

Bent u benieuwd naar meer? Wilt u meer weten over de relatie tussen bewustzijn en seksualiteit? of wilt u weten hoe u uw seksuele energie weer kunt laten stromen en uw leven meer vitaliteit kunt geven? meld u dan aan voor het webinar op woensdag 5 april, om 20 uur. dan vertelt kyo Verberk meer over haar inzichten en adviezen.

U kunt vooraf uw vragen aan haar bij ons neerleggen, zodat we die aan de orde kunnen laten komen. meer informaTie: WWW.TheopTimisT.nl/eVenTs/Kyo-VerBerK

•

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 53

beeldverhaal

Foto: shutterstock

Natuur beschermen doe je zo Elk jaar publiceert de Internationale Unie voor Natuurbescherming (IUCN) de zogenaamde Rode Lijst met daarop dier- en plantensoorten die worden bedreigd met uitsterven. Meer dan vijftig jaar is het een alarmerend en deprimerend overzicht. Als tegenhanger is er nu ook een Groene Lijst met daarop natuurgebieden die goed worden beheerd.

Hiermee wil de IUCN parkbeheerders van natuurgebieden over de hele wereld inspireren om vergelijkbare methoden te hanteren. Enkele tientallen parken staan momenteel op de Groene Lijst. In 2020 moeten zo’n duizend parken voldoen aan de criteria om te worden opgenomen. | Maarten van der Schaaf

54 TheopTimisT.nl maart/april 2017

odeasan national park

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 55

Foto: shutterstock

Arakwal National Park, AustraliÍ een bezoek aan het arakwal National park draait niet alleen om het indrukwekkende kustlandschap van duinen, drasland en regenwoud, maar vooral ook om een ontmoeting met de lokale bevolking. het natuurgebied, even buiten Byron Bay aan de australische oostkust, is ’s lands eerste nationale park dat is opgezet op aandringen van de aboriginals die het gebied al meer dan 20 duizend jaar bewonen. sinds 2001 beheren de oorspronkelijke bewoners, de arakwal, het park in samenspraak met de lokale gemeenschap, het bedrijfsleven en de landelijke dienst voor parken en wilde dieren. Daarnaast werken tientallen arakwal als vrijwilligers in het park om bezoekers wegwijs te maken en hen te vertellen over hun culturele tradities. in het park zijn allerlei overblijfselen te vinden van de vroege arakwal die hier van het land leefden, dieren hielden, medicijnen en gereedschappen maakten en vuur gebruikten. ecotoerisme en onderwijsprogramma’s leveren voldoende inkomsten op om het park goed te beschermen. Daarnaast is de maatschappelijke positie van de arakwal verbeterd: ze hebben ook meer kansen gekregen op banen en onderwijs buiten het park. ook is het makkelijker voor hen geworden om hun spirituele en culturele band met het gebied te versterken.

56 TheopTimisT.nl maart/april 2017

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 57

Ol Pejeta Conservancy, Kenia

Foto: shutterstock

in ol pejeta, een privaat natuurreservaat in kenia ter grootte van Vlieland, leven onder meer olifanten, leeuwen, zwarte neushoorns en hyena’s. Ze zijn geliefd bij buitenlandse toeristen, maar de boeren en herders in de omgeving zijn niet onverdeeld enthousiast. olifanten vormen een bedreiging voor hun oogst, leeuwen kunnen een bloedbad aanrichten onder hun vee.

De parkbeheerders van ol pejeta bespreken daarom geregeld met de omwonenden om de risico’s van zulke onaangename ontmoetingen te verkleinen. parkbeheerders schuwen in hun oplossingen niet voor controversiÍle acties, zoals het trimmen van slagtanden van beruchte olifanten die voortdurend schade berokkenen. Wanneer er toch schade ontstaat, worden boeren en herders gecompenseerd.

58 TheopTimisT.nl maart/april 2017

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 59

Gran Paradiso Nationaal Park, ItaliĂŤ

Foto: archiVe GraN paraDiso NatioNal park

in 1922 maakte de toenmalige koning Victor emanuel iii van het Gran paradiso National park het eerste beschermde natuurgebied van italiĂŤ.

Zo verbood hij ook de jacht op de steenbok in een periode waarin de iconische ibex verder overal in de alpen uitstierf. Vandaag vormt niet de jacht, maar klimaatverandering de grootste bedreiging voor de steenbok. in de laatste 25 jaar is het aantal steenbokken ongeveer gehalveerd tot drieduizend.

Doordat er minder sneeuw valt, hebben vooral jonge steenbokken het moeilijk. Want tegen de tijd dat zij geboren worden, in het begin van de zomer, is het grootste deel van de voedzame vegetatie al opgegeten door de volwassen steenbokken. Daardoor hebben de kleintjes geregeld te weinig vet op hun botten om de winter te overleven. met behulp van satellietbeelden en door drones gemaakte camerabeelden zetten de parkmanagers zich in om toezicht te houden op de ontwikkeling van de biodiversiteit in het park en haar effecten op de steenbokpopulatie, zodat waar mogelijk kan worden ingegrepen. omdat de drones veel lager vliegen, leveren ze meer gedetailleerde beelden op dan satellieten. Na jaren van een dalende populatie is deze de laatste vijf jaren stabiel gebleven.

60 TheopTimisT.nl maart/april 2017

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 61

Foto: shutterstock 62 TheopTimisT.nl maart/april 2017

Doñana Nationaal Park, Spanje Doñana Nationaal park, gelegen in de spaanse sierra Nevada, is een van europa’s belangrijkste moerasgebieden en een cruciale jaarlijkse tussenstop voor zo’n zes miljoen migrerende vogels. het natuurgebied, dat verder bestaat uit bossen, stranden, duinen en lagunes, geldt ook als een veilige haven voor de iberische lynx. De populatie van deze katachtige werd bedreigd met uitsterven, totdat de spanjaarden aan het begin van deze eeuw miljoenen euro’s investeerden in een fokprogramma. Binnen tien jaar was het aantal lynxen gegroeid van 52 tot 156. Vanuit Doñana is de lynx inmiddels weer geherintroduceerd in andere gebieden in spanje en portugal. in totaal zijn er nu weer meer dan vierhonderd lynxen op het iberische schiereiland.

•

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 63

achtergrond

Acht glazen per dag En andere mythes over water

U hoeft echt niet altijd een flesje water bij u te hebben. Dat is één van die beweringen die vermoedelijk zijn te herleiden tot de industrie die fleswater verkoopt. door: Karin Klein

U

itdroging is een boeman geworden voor de moderne maatschappij, een toestand die moet worden gevreesd, alsof hij overal op de loer ligt wanneer we geen flesje water bij ons hebben. Maar er is een betere manier om ons ervan te verzekeren dat we gehydrateerd zijn dan elke vijf minuten gedachteloos een slok te nemen of te luisteren naar ongefundeerde waarheden over de noodzaak van acht glazen per dag, of zelfs tweeënhalve liter, zoals sommigen beweren.

Gelukkig voor ons bestaat er een gevoelig mechanisme dat ervoor zorgt dat we voldoende water binnenkrijgen. Ons lichaam is er al mee uitgerust. Het heet dorst.

‘Je hebt een systeem dat je vertelt dat je water nodig hebt, dat vertelt hoeveel en dat een eventueel overschot afvoert’, zegt Stanley Goldfarb, nierspecialist en hoogleraar geneeskunde. ‘Het is ongelooflijk geavanceerd.’ Fijn, dus, dat we er allemaal gratis en voor niets over beschikken, lacht hij. Goldfarb geldt als één van Amerika’s belangrijkste ontmaskeraars van de watermythes.

Vanwege uiteenlopende oorzaken vertrouwen we niet langer op deze prachtige fysieke signalen die

64 TheopTimisT.nl maart/april 2017

ons al duizenden jaren op de been hebben gehouden.

Maar de belangrijkste oorzaak is de marketing door fleswaterbedrijven die geld vragen voor een drankje dat we gratis uit de kraan kunnen krijgen. Ons wordt voorgehouden, ondanks een volkomen gebrek aan wetenschappelijk bewijs, dat we zeker acht glazen puur water per dag nodig hebben – en al moeten drinken vóórdat we dorst hebben, omdat het anders te laat is. Anders zal onze huid verschrompelen en zullen onze lichamen gifstoffen opslaan.

Nu, er zit iets van waarheid in de bewering dat je tijdig moet drinken, erkent Goldfarb. Maar het is ook nogal betekenisloos. Het hele idee van dorst is dat het lichaam zegt: er is hier minder water dan een paar uur geleden, dus laten we wat extra innemen.

Dit is geenszins schadelijk voor ons, zegt Goldfarb.

Integendeel: het is een teken dat onze lichamen reageren op normale signalen en actie ondernemen zodat we voldoende gehydrateerd blijven. Een dorstmechanisme dat ons vertelde te drinken wanneer onze lichamen er niks meer mee konden, zou zinloos zijn.

‘Als je dorst hebt, heb je minder water in je systeem dan toen je nog geen dorst had’, zegt hij. ‘Het heeft een onbeduidende impact. Je lichaam vertelt je dat je afgeweken bent van je uitgangssituatie en dat je wat zou moeten drinken.’ lees verder ‡

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 65

Hoewel veel mensen het zich niet realiseren, weten wetenschappers al jaren dat het advies van acht glazen water per dag een mythe is. Onderzoekers trokken in 2002 deze conclusie na een grote hoeveelheid literatuur over het onderwerp te hebben onderzocht. En zoals bij de meeste legendes, is de herkomst onduidelijk.

Rachel Vreeman en Aaron Carroll zijn beiden professor in de kindergeneeskunde aan de Indiana University School of Medicine. Samen hebben ze drie boeken geschreven die gezondheidsmythes doorprikken. Zij speculeren dat de watermythe afkomstig is van een aanbeveling uit 1945 door de Amerikaanse Food and Nutrition Board van de Nationale Onderzoeksraad (NRC). Dat rapport adviseerde 2,5 liter water per dag (meer zoiets als ruim tien glazen), maar het stuk dat mensen leken te missen, was dat de onderzoekers verderop zeiden dat de meeste mensen dit al binnenkrijgen via hun voedsel en de dranken die ze drinken, voor hun plezier of om dorst te lessen.

Een andere mogelijke bron, zo schreven Vreeman en Carroll in een artikel in BMJ (voorheen British Medical Journal) in 2007, is wellicht Frederick Stare, de oprichter van de voedingsfaculteit van Harvard die adviseerde, zonder daarbij bronnen te vermelden, zes tot acht glazen vloeistof per dag te drinken. Maar goed, Stare, die in 2002 overleed, prees ook Coca-Cola aan als een ‘gezond tussendoortje’...

Anderen zeggen dat die twee liter slechts een makkelijk te onthouden richtlijn was. Volgens een recentere trend op websites is het iets gecompliceerder: 30 milliliter water per 0,45 kg lichaamsgewicht, of de helft daarvan voor inactieve mensen in gematigde klimaten. Maar wederom wordt het advies gegeven zonder vermelding van wetenschappelijk bewijs.

‘Mensen die zeulen met flesjes water: ik vind het absurd.’

Stanley Goldfarb, nierspecialist en hoogleraar geneeskunde Een meer recent rapport, gepubliceerd door het Amerikaanse Institute of Medicine, adviseerde zelfs nog meer water: 2,7 liter voor vrouwen en 3,7 liter voor mannen. Maar ook werd aangegeven dat het onmogelijk was vast te stellen hoeveel water mensen precies moesten drinken, én dat bijna iedereen in orde zou zijn als ze het hele proces door dorst zouden laten leiden... Tja.

M

aar waar kwamen deze hydratiegetallen nu vandaan?

Goldfarb zegt dat het is gebaseerd op het gemiddelde dat mensen daadwerkelijk drinken, niet op enige vaststelling van behoefte. Het is zelfs zo, zegt hij, dat onderzoeken hebben aangetoond dat ongeveer vier glazen per dag al voldoende is – en dat is inclusief water dat je binnenkrijgt via voedsel en dranken zoals koffie of sap.

Het leidt geen twijfel dat ernstige uitdroging een serieuze zaak is. Dat is het soort uitdroging dat ervoor zorgt dat mensen (nagenoeg) stoppen met plassen, dat de ademhaling en de hartslag versnelt en de bloeddruk verlaagt, dat verwarring, irritatie en slaperigheid veroorzaakt. Water is essentieel voor ons bestaan. Het

66 TheopTimisT.nl maart/april 2017

is wie we zijn, of voor ongeveer 66 procent, om precies te zijn.

Mensen kunnen enkele weken zonder voedsel, maar de gemiddelde mens heeft moeite een week zonder water te overleven.

Maar behalve voor duursporters en mensen die lange tijd in zeer warme plekken werken, is deze situatie onrealistisch en hoogst onwaarschijnlijk voor gezonde volwassenen. Echte donkere urine – aanzienlijk donkerder dan appelsap – is over het algemeen een signaal om wat water in te nemen. Maar, zegt Goldfarb: ‘Dat betekent nog niet dat mensen extra glazen moeten drinken om maar alles wat donkerder is dan limonade te voorkomen.’

De waarschuwingen tegen uitdroging zijn intussen overal, net als de veronderstelde voordelen van extra waterinname. Het vocht is goed voor je huid, zorgt voor een jong uiterlijk, zo wordt ons verteld. Het helpt je afvallen. Drinken na een massage zou gifstoffen uit je lichaam afvoeren. En het schijnt puur water te moeten zijn; koffie, thee en andere dranken volstaan niet.

Maar een artikel uit 2010 in de Clinics of Dermatology vond geen bewijs dat het adagium over een jonge huid staaft. Goldfarb zegt dat het onlogisch is dat een paar glazen water extra drinken veel zou doen voor je huid. ‘Het water wordt door het lichaam getransporteerd’, zegt hij. ‘Slechts een paar druppels bereiken het gezicht en deze verdwijnen snel.’

Er zijn ook geen onderzoeken die het idee ondersteunen dat door massage giftige stoffen vrijkomen die moeten worden weggespoeld, of dat het drinken van extra water op de één of andere manier je organen zou schoonspoelen. Goldfarb: ‘Als je een normale nierfunctie hebt, zul je de gifstoffen die je lichaam elke dag produceert afvoeren, en zal je deze uitscheiden.’

Waar het afvallen betreft, is het beeld minder eenduidig. Een onderzoek uit 2015, verschenen in het tijdschrift Obesity, concludeerde dat mensen met overgewicht die geïnstrueerd waren een half uur voor de maaltijd twee glazen water te drinken, in twaalf weken meer afvielen – ongeveer een kilo – dan diegenen die slechts visualiseerden dat ze vol zaten. Maar dit was een kortdurend onderzoek, en de auteurs waarschuwden dat de resultaten onder voorbehoud waren en dat de testgroep beperkt was tot een specifieke demografische groep. Ook merkten ze op dat eerdere studies weinig bewijs hadden ontdekt ten aanzien van water als een dieethulpmiddel. ‘Hoewel dagelijks water drinken vaak wordt aangeprezen als een effectief middel om afvallen te bespoedigen en vaak onderdeel uitmaakt van diëten, is er weinig bewijs dat dit ondersteunt’, schreven de auteurs.

De wetenschap is overduidelijk waar het een andere aanname over hydratie betreft: dat alleen puur water telt, en dat koffie en thee in werkelijkheid uitdrogend werken. Een onderzoek uit 2014 in het tijdschrift PLOS One ontdekte geen verschil in hydratie tussen mannen die koffie dronken en diegenen die water dronken, zolang de mannen vaste koffiedrinkers waren. Goldfarb en vele andere experts zeggen dat alle vloeistoffen tellen, zoals frisdrank, hoewel het niet de gezondste keuze is, en melk. Zelfs bier, zo merkt Goldfarb op, bestaat vooral uit water. En dan hebben we het nog niets eens over de vloeistoffen die in eten zitten, vooral in diëten die rijk zijn aan fruit en groentes.

Ondertussen keken de onderzoekers die zogenaamd ontdekten dat kinderen doorgaans uitgedroogd zijn, niet of zij klinische signalen van uitdroging vertoonden, zegt Goldfarb. In plaats daarvan maten onderzoekers de concentratie van hun urine: een

H

oe komt het dat watermythes zoals ‘acht glazen water per dag’ zo hardnekkig standhouden? Dat komt onder andere, meent Goldfarb, doordat tegenwoordig veel mensen ervan overtuigd zijn dat ze hun gezondheid en levensduur in eigen hand hebben, een idee dat het publiek graag koestert. En hoe meer ze het in eigen hand hebben, hoe gezonder ze denken dat ze zijn.

‘Het idee dat je vochtinname geen invloed heeft op je gezondheid, is verontrustend’, zegt hij. ‘We geloven liever dat mensen ziek worden om wat ze zichzelf hebben aangedaan. Dat is in essentie het idee achter de overtuiging over het wegspoelen van gifstoffen. Je denkt dat je het gif in je lichaam de baas bent.’ Doktoren bestrijden deze misvatting niet omdat zij, in tegenstelling tot vele andere medische mythes, grotendeels onschuldig is.

Maar niet helemaal. Het is mogelijk om te veel water in onze lichamen te gieten, met gevaarlijke, potentieel fatale gevolgen.

Als de hydratie een niveau bereikt waarop de nieren het water niet langer effectief kunnen afscheiden, raken de bloedvaten verzadigd met water en wordt de balans tussen water en zout en andere oplosbare stoffen verstoord. Het overtollige water begint vervolgens andere cellen te penetreren, die opzwellen als reactie hierop.

In het brein, waar de cellen nauw worden omvat door de schedel, is deze flexibiliteit niet aanwezig. Zo ontstaat hersenoedeem (zwelling van de hersenen), wat kan leiden tot epilepsieachtige aanvallen, coma en de dood. Wat de zaak verergert, is dat de symptomen van overhydratie onder andere vermoeidheid, lichtgeraaktheid en hoofdpijn zijn – wat ook symptomen zijn van uitdroging, waardoor de persoon wellicht denkt dat hij nog meer water moet drinken.

Hoewel dit zelden gebeurt, zijn doktoren bang dat het zal toe-

nemen nu veel lange-afstandslopers en andere atleten denken dat ze grote hoeveelheden water nodig hebben om te kunnen blijven presteren. Ongeveer één op de acht marathonlopers ontwikkelt enige mate van potentieel problematische overhydratie, volgens een artikel uit 2005 in het New England Journal of Medicine.

In 2007 overleed een jonge vrouw uit Californië na het drinken van zes liter water in de drie uur voor een wedstrijd. De meeste mensen geloven ten onrechte dat water het enige is waarvan je nooit teveel kan hebben.

Maar net zoals de meeste mensen geen gevaar lopen uit te drogen, gieten slechts weinigen elke paar uur liters extra water naar binnen. Een paar extra glazen kunnen geen kwaad. En sommige mensen moeten wel degelijk overwegen wat meer water in te nemen. De dorstfunctie lijkt enigszins onderdrukt te zijn bij oudere mensen, en het is bekend dat extra water de vorming van nierstenen helpt voorkomen bij mensen die daar aanleg voor hebben.

Wellicht houden de fabels stand omdat mensen vaste regels over gezondheid willen. Moeten ze het mediterrane dieet volgen of niet? Meer cardiotraining doen of meer met gewichten trainen? Hoeveel water precies zouden ze moeten drinken? Het laatste hangt af van allerlei factoren – van de lichaamsbouw, van de leeftijd, van hoeveel iemand zweet, van hoeveel waterrijk voedsel iemand consumeert. Ook klimaat speelt een rol. Het beste kun je, zo zeggen zowel de overheid als doktoren, leren luisteren naar je lichaam.

Als mensen dorst hebben, of het gewoon prettig vinden om twee á drie liter water per dag te drinken, dan moeten ze dat vooral doen, zeggen Goldfarb en andere experts. Het ligt anders als ze zich verplicht voelen om een flesje water naar elk klaslokaal, elke vergadering en elke winkelstraat mee te slepen, en ze zich zorgen maken dat hun urine niet volledig helder is.

‘Mensen die zeulen met flesjes water: ik vind het absurd’, zegt Goldfarb. ‘Als ze het prettig vinden, dan is het prima. Maar ze moeten er zich van bewust zijn dat er een hele industrie is die mensen aan het water probeert te krijgen. Ze verdienen een hoop geld met de verkoop van flesjes water.’

•

Foto: tandrew YeliseYev/shutterstock

criterium dat Goldfarb en andere doktoren zien als arbitrair en dat nooit zou worden geaccepteerd als een betrouwbare uitdrogingsindicator. ‘Het is ook goed om je te realiseren,’ zegt Goldfarb, ‘dat sommige van de onderzoeken die de noodzaak van volledige hydratie op ieder moment verkondigen, zijn gefinancierd door de fleswaterindustrie.’

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 67

boekfragment

De gemiddelde levensverwachting bedroeg in 1900 wereldwijd 31 jaar. Vandaag is dat 71 jaar. In 1850 was de levensverwachting in Europa 36 jaar. In 1950 was dat 68 jaar. • In 1947 was ongeveer 50 procent van de wereldbevolking chronisch ondervoed. Rond 1970 was dat 37 procent van de wereldbevolking. Vandaag is het 13 procent. • Tussen 1990 en 2015 groeide het beboste oppervlak in Europa jaarlijks met meer dan 0,3 procent. In de Verenigde Staten groeide het met 0,1 procent. Het jaarlijkse verlies aan bossen wereldwijd is sinds 1990 teruggelopen van 0,18 procent naar 0,008 procent. • In 1900 leefde 0 procent van de wereldbevolking in een democratie met een stem voor elke man en vrouw. Rond 1950 was dat 31 procent. In 2000 was dat 58 procent. • In de 20ste eeuw is de levensverwachting bij de geboorte meer dan 2 keer zo veel

iets minder dan 10. In dezelfde periode kromp de groep werkende 6- tot 9-jarigen met 93 procent. • Van 1990 tot 2015 liep het aantal sterfgevallen van moeders op het kraambed per 100.000 geboorten terug van 435 tot 242. Het risico dat een vrouw het kraambed niet overleeft, daalde in Afrika ten zuiden van de Sahara van 6,1 procent naar 2,8 procent, en in ZuidAzië van 2,6 procent naar 0,5. • Nog maar een paar decennia geleden was homoseksuele omgang vrijwel overal verboden.

Homoseksualiteit is inmiddels legaal in ten minste 113 landen.

• In 1980 tot 2015 groeide het percentage van de wereldbevolking dat beschikte over behoorlijke sanitaire voorzieningen van 24 naar 68 procent. • Tussen 1980 en 2013 daalde de uitstoot van 6 van de belangrijkste luchtvervuilers in de Verenigde Staten met bijna 70 procent. De uitstoot van vluchtige organi-

Dit is vooruit toegenomen als in de 200.000 jaar daarvoor. • Halverwege de 19de eeuw kreeg een gemiddelde West-Europeaan per dag tussen 2000 en 2500 calorieën binnen. Vandaag krijgt een gemiddelde Afrikaan meer calorieën binnen. • Rond 1500 lag de moordfrequentie in Europa op 40 per 100.000 inwoners per jaar. Vandaag ligt dat op ongeveer 1 per 100.000. • Terwijl de wereldbevolking tussen 1990 en 2015 groeide met meer dan 2 miljard mensen, liep het aantal mensen in extreme armoede terug met meer dan 1,25 miljard. Dat betekent dat 25 jaar lang per jaar ruim 50 miljoen mensen minder in extreme armoede leefden, ofwel bijna 138.000 per dag. Iedere minuut ontsnappen 100 mensen aan extreme armoede. • Van de 178 landen op de Milieu Prestatie Index lieten er 172 vooruitgang zien tussen 2004 en 2014. Slechts 6 landen deden het slechter. • Van 1993 tot 2006 werd het aandeel werkende 10- tot 14-jarigen in Vietnam teruggedrongen van meer dan 45 procent tot 68 TheopTimisT.nl maart/april 2017

sche verbindingen liep met 53 procent terug, die van stikstofdioxide met 55 procent, fijnstof met 58 procent, koolmonoxide met 69 procent, zwaveldioxide met 81 procent en lood met 99 procent. • In 1800 bestond slavernij in vrijwel alle landen.

Vandaag is het overal formeel uitgebannen. • Het wereldwijde gemiddelde dagrantsoen van 2200 calorieën in 1961 is opgelopen tot meer dan 2800. Destijds kregen mensen in 51 landen minder dan 2000 calorieën per dag binnen. In 2013 gold dat nog maar voor 1 land: Zambia. • Het gemiddelde aantal jaren dat een kind op school doorbrengt, steeg wereldwijd van 3,2 in 1950 naar 7,7 in 2010. • Tussen 2000 en 2015 is het sterftecijfer door malaria op wereldschaal met ongeveer 50 procent teruggelopen, het snelst onder kinderen. • Sinds 1860 is de gemiddelde werkweek van Amerikanen met 25 uur bekort. • Oorlogen tussen staten kostten in de jaren ’50 gemiddeld aan 86.000 mensen het leven. In de jaren ’70 was

dat 39.000. Vandaag zijn dat er iets meer dan 3000. • Sinds de jaren ’20 van de vorige eeuw is het aantal doden als gevolg van droogtes, bosbranden, stormen, overstromingen, landverschuivingen, lawines en hitte- en koudegolven in vrijwel elk decennium teruggelopen. De gemiddelde jaarlijkse mortaliteit door natuurrampen lag 84 procent lager voor de periode 1990-2008 dan voor de periode 1900-1989. Het risico om bij een natuurramp om te komen daalde met 94 procent. • Tegen het einde van de jaren ’50 stond 5 procent van de Amerikanen positief tegenover raciaal gemengde huwelijken. In 2008 was dat bijna 80 procent. • Het aantal mensen dat honger lijdt, is sinds 1990 afgenomen met 216 miljoen. • De kans dat een kind dat vandaag ter wereld komt zijn pensioen haalt, is groter dan die van zijn voorouders om hun 5de verjaardag mee te

gang!

door: Johan norberg

maken. • Vanaf de late 19de eeuw is de babysterfte teruggedrongen van ergens tussen de 10 en 25 procent, tot 2 à 5 procent. • Het begin van de 21ste eeuw kende minder genocide dan enige andere periode in de afgelopen 100 jaar. • In 1970 kwamen gemiddeld 24 keer per jaar grote hoeveelheden olie in de oceanen terecht. Sinds 2000 ligt het jaarlijkse gemiddelde onder de 3. Van 2000 tot 2014 lekte 234.000 ton olie in zee: minder dan er in de jaren ‘70 per jaar in zee stroomde. De hoeveelheid olie die weglekt, is tussen 1970 en 2014 afgenomen met 99 procent. • In 1900 was minder dan 10 procent van de bevolking van Zuid-Azië, het Midden-Oosten en Afrika ten zuiden van de Sahara enigszins geschoold. Vandaag is dat 70 procent. In Latijns-Amerika liep het percentage op van 23 in 1900 tot 94 in 2010. In Oost-Azië ging het van 30 naar 90 procent. • In de jaren ’40 vond 60 tot 70 procent van de blanke Amerikanen dat zwarte en blanke scholieren op aparte scholen maart/april 2017 TheopTimisT.nl 69

Waarom tWijfelt u nog?

Er gaat zoveel goed in de wereld, maar we willen het niet horen. Waarom is dat?

a

ls je een boek schrijft met een positieve boodschap over de toestand in de wereld, kun je niet verwachten dat dat erin gaat als Gods woord in een ouderling. Toen Ronald Bailey, een Amerikaanse journalist die veel doemverhalen over dreigende rampspoed heeft ontkracht, aan zijn uitgever voorstelde om er een boek aan te wijden, kreeg hij een veelzeggend antwoord van zijn uitgever. ‘Ron, dat gaan we doen en we zullen er vast allebei wat aan verdienen’, zei hij. ‘Maar geloof me, als je me een boek had beloofd dat het eind van de wereld voorspelde, had ik je een rijk man kunnen maken.’

We kunnen aannemen dat het hoopvolle wereldbeeld dat ik presenteer in mijn boek Vooruitgang in het algemeen niet wordt gedeeld. Desgevraagd was meer dan de helft van de mensen in Groot-Brittannië, Australië, Canada en de Verenigde Staten van mening dat de kans dat onze manier van leven binnen de komende honderd jaar tot een einde zou komen groter was dan 50

procent. Bijna een kwart dacht dat de kans dat de mensheid zou worden weggevaagd groter was dan 50 procent.

Een paar jaar geleden liet ik een onderzoek uitvoeren waarbij duizend Zweden acht vragen werden gesteld over de ontwikkeling van de wereld. Ze bleken er verbijsterend weinig van te weten. Volgens 73 procent was de honger toegenomen en 76 procent dacht dat er meer extreme armoede was gekomen. Dat zeiden ze in een periode waarin beide juist in een nooit eerder vertoond tempo waren afgenomen.

Gemiddeld zat elke leeftijds- en inkomensgroep er bij alle acht vragen naast. Ze dachten dat de wereld de verkeerde kant op ging en onderschatten consequent de vooruitgang die was geboekt.

Hoogopgeleiden bleken nog het minst te weten van de vooruitgang.

Dit beeld wordt bevestigd door diverse ‘onwetendheidsenquêtes’ van de Gapminder Foundation. In Groot-Brittannië wist maar 10 procent dat de armoede in de wereld in de afgelopen dertig

thuishoorden. Rond 1960 verklaarde bijna 50 procent van de blanke Amerikanen dat ze zouden verhuizen als er een zwart gezin naast ze kwam wonen. Vandaag is dat bijna 0 procent. • In Groot-Brittannië kwam van 1970 tot 2013 gemiddeld 77 procent minder fijnstof in de atmosfeer terecht. • In de jaren ’50 en ’60 stierven jaarlijks 4 miljoen kinderen aan ondervoe-

ding. In de eerste 10 jaar van de 21ste eeuw was dat 1,7 miljoen: een afname van 60 procent in een tijd dat de wereldbevolking meer dan verdubbelde. • Van 1980 tot 2015 groeide het percentage van de wereldbevolking dat toegang had tot schoon water van 52 naar 91 procent. Sinds 1990 hebben 2,6 miljard mensen die toegang gekregen. Ofwel: in de laatste 25

70 TheopTimisT.nl maart/april 2017

Intussen worden hun vragen en kanttekeningen bij hun eigen professie weinig gedeeld. Mikael Österlund, presentator bij het Zweedse radio-nieuwsmagazine Ekot, vertelt dat het meest voorkomende commentaar van luisteraars is: ‘Waarom doen jullie toch altijd alsof de wereld compleet onbewoonbaar is?’ Hij legt dan uit dat het nu eenmaal zijn plicht en die van zijn collega’s is om te melden wat er scheef zit.

Vanuit het oogpunt van een programmamaker is dat logisch.

Maar het betekent ook dat we ons niet tevreden moeten stellen met wat het nieuws ons voorschotelt; we hebben ook context en achtergrondinformatie nodig, geschiedenis en statistieken. We kunnen daar natuurlijk de media op aankijken, maar het is in feite onze eigen fout. Als wij niet zo graag slecht nieuws wilden zien, horen en lezen, zouden journalisten het niet brengen.

jaar was afgenomen, terwijl meer dan de helft dacht dat ze was toegenomen. In de VS kruiste maar 5 procent het goede antwoord aan, namelijk dat de armoede in de wereld nagenoeg was gehalveerd, terwijl 66 procent dacht dat ze juist bijna was verdubbeld.

Aangezien ook het antwoord dat er niets veranderd was in het rijtje stond, zou blind gokken 33 procent correcte antwoorden hebben opgeleverd. Dat betekent dat de respondenten behoorlijk slechter scoorden dan een chimpansee zou hebben gedaan. Mag dat nog wel onwetendheid heten? Wanneer we veel lager scoren dan wanneer we blind hadden gegokt, koesteren we blijkbaar onjuiste veronderstellingen, gebaseerd op misleidende of verouderde informatie.

Zulke veronderstellingen worden vaak gevormd door de media. Journalisten hebben nu eenmaal de neiging om zich te concentreren op alles wat spectaculair is, ofwel slecht nieuws zoals oorlog, moord en natuurrampen. Het schijnt dat mensen de criminaliteit sterker overschatten naarmate ze vaker naar het nieuws op televisie kijken.

Onderzoek in Baltimore, waar de misdaadcijfers in korte tijd omlaag waren gegaan, wees uit dat 73 procent van de mensen die dagelijks naar het nieuws keken ’s avonds laat de binnenstad meden, tegenover 54 procent van de mensen die er niet vaker dan twee keer per week naar keken. Bijna iedereen was ervan overtuigd dat misdaad veel voorkwam, maar gek genoeg dacht iedereen dat vergrijpen vooral ergens anders werden gepleegd dan waar ze zelf woonden. Dat hun verwanten het slachtoffer zouden worden, zei 84 procent te vrezen, maar tegelijk verklaarde 92 procent zich veilig te voelen in de eigen buurt. Hun eigen omgeving vonden ze veilig, maar de plekken waarover ze alleen maar op televisie over hadden gehoord, leken ze gevaarlijk.

Sommige journalisten beseffen het probleem. Anders Bolling, verslaggever bij de grootste krant in Denemarken, vroeg eens aan een collega waarom hij nooit contact opnam met criminologen voor een breder beeld van de ontwikkelingen in de misdaad. ‘Dat is alleen maar stomvervelend,’ antwoordde die, ‘want die lui zeggen alleen maar dat de misdaad afneemt’. Ulrik Hagerup van de Deense radio beaamt dat journalisten meestal verslag doen van ‘de gaten in de kaas’ – moeilijkheden en conflicten – en bijna nooit over de kaas zelf vertellen: de maatschappij en de vooruitgang die die boekt.

ermoedelijk zijn we erop gebouwd om waakzaam te zijn. We zijn gespitst op uitzonderingen. Wat ons opvalt, is het nieuwe, het vreemde en het onverwachte. Gewone, alledaagse voorvallen hoeven we niet te verklaren of begrijpen, maar de uitzonderlijkheden wel. Thuis vertellen we niet hoe we van het werk naar huis zijn gekomen, behalve wanneer er onderweg iets werkelijk ongewoons is gebeurd, zoals een ongeluk.

Dat is hoe de evolutie ons heeft gemaakt. Vrees en ongerustheid zijn overlevingsinstrumenten. De jager-verzamelaars die plotseling opkomend noodweer en roofdieren wisten te overleven, waren eerder diegenen die van nature geneigd waren om de horizon af te speuren naar nieuwe bedreigingen dan zij die tevreden achteroverleunden. In die veel gevaarlijker tijden stond er een veel hogere prijs op als je te sloom of slap reageerde op een zojuist gespotte dreiging dan als je overdreven zou reageren.

De rusteloze zoekers bleven in leven en gaven hun genen door aan ons. We zijn allemaal hevig gefascineerd door alles wat gevaarlijk is, omdat het soort mensen dat dat níet was allang is uitgestorven.

De befaamde psycholoog Steven Pinker noemt drie vooroordelen die ons doen denken dat de wereld er slechter aan toe is dan in werkelijkheid het geval is. Het eerste is het goed gedocumenteerde feit dat slecht sterker is dan goed: we zijn eerder geneigd om te onthouden dat we geld hebben vergokt, door vrienden in de steek werden gelaten of kritiek hebben moeten incasseren

jaar beschikten iedere dag weer 285 duizend meer mensen over schoon water. • In India is het percentage mensen dat kan lezen en schrijven gestegen van 12 naar 74 procent. Binnen de leeftijdscategorie 15 tot 24 jaar, heeft meer dan 90 procent leren lezen en schrijven. • In 1950 werd in 44 procent van de landen in de wereld ten minste één minderheidsgroep

stelselmatig politiek achtergesteld. In 2003 is dat in 25 procent van de landen het geval. In 1950 bevatte het beleid van 32 procent van de landen economisch discriminerende elementen.

In 2003 was dat 14 procent. • 150 jaar geleden kostte het 25 man een hele dag om 1 ton graan te oogsten en te dorsen. Met een moderne maaidorser doet 1 man dat in 6 minuten. Voor 10

v

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 71

nog meer optimisten

ronald bailey | amerikaanse wetenschapsjournalist. Stelt in The end of doom (2015) dat het milieu er ondanks alle onheilstijdingen heel goed voor staat.

michiel bicker caarTen | Journalist en mede-oprichter van BNr Nieuwsradio.

Schreef in Het gaat geweldig (2012) dat het, tja, geweldig gaat.

ralf bodelier | Journalist, filosoof en theoloog. Geeft leiding aan de Nederlandse tak van World’s Best News, een nieuwsdienst ‘over de vooruitgang in de wereld’ met een nadruk op ontwikkelingslanden.

ruTger bregman | Journalist, verbonden aan De Correspondent, en historicus. Schetst een genuanceerd beeld van wat vooruitgang is in De geschiedenis van de vooruitgang (2013) en onderzoekt een nieuw vooruitgangsgeloof.

Als ik mensen vraag welk tijdperk zij als ideaal zien, als de periode in de wereldgeschiedenis die volgens hen het meest harmonieus en gelukkig was, antwoorden ze verrassend vaak dat dat de tijd was waarin ze opgroeiden.

dan we ons herinneren dat we geld hebben gewonnen, vrienden hebben gemaakt of ergens mee werden gecomplimenteerd. Negatieve informatie wordt intensiever verwerkt en draagt meer bij aan onze uiteindelijke indruk dan positieve informatie.

Een tweede emotioneel vooroordeel is de psychologie van het moraliseren. Klagen over problemen is een manier om anderen te laten weten dat je er aandacht aan besteedt. Dat is de reden dat mensen met een kritische houding die nadruk leggen op mogelijke problemen worden gezien als moreel sterk betrokken types. De zeventiende-eeuwse filosoof Thomas Hobbes zei al dat het bekritiseren van het heden een manier was om de concurrentiestrijd met onze rivalen en tijdgenoten te voeren, terwijl het prijzen van voorgaande generaties gemakkelijk is; dat zijn immers niet onze concurrenten.

Het derde vooroordeel is ons terugverlangen naar een Gouden Tijdperk waarin het leven blijkbaar eenvoudiger en beter was.

Cultuurhistoricus Arthur Herman schreef daarover: ‘Vrijwel elke cultuur koestert het geloof dat mannen noch vrouwen kunnen tippen aan hun ouders en voorouders.’ In de zevende eeuw voor Christus vermoedde de dichter Hesiodus dat er ooit een Gouden Era was geweest, waarin mensen en goden in harmonie met elkaar leefden en niemand hoefde te werken, omdat de natuur iedereen van voedsel voorzag. Daarna kwam er een Zilveren Era vol strijd en zorgen, gevolgd door een Bronzen Era met nog meer strijd en zorgen. Hesiodus zelf leefde in de IJzeren Era, waarin conflicten en verloederde zeden vrij spel hadden en mensen moesten zwoegen om te overleven. De meeste culturen, geloven en ideologieën hebben soortgelijke mythen die een prehistorisch verloren paradijs ten voorbeeld stellen aan de decadente tijd van nu.

Velen vermoeden een verband tussen dat idealiseren van het verleden en het idealiseren van onze verloren kindertijd. Het is een nostalgische wens om terug te keren naar een toestand van geborgenheid en vrolijke opwinding. Als we ouder worden, nemen we meer verantwoordelijkheid, raken we soms gedesillusioneerd of verveeld en beginnen onze fysieke vermogens aan kracht in te boeten. Maar al te gemakkelijk zien we veranderingen binnen onszelf aan voor verandering van de tijden.

at de meeste zaken er beter op zijn geworden, heel veel beter zelfs, garandeert niet dat dat zo zal blijven gaan. Er is een grootschalige financiële crisis die nog dieper kan gaan. De opwarming van de aarde kan ecosystemen bedreigen en de levens van miljoenen mensen raken. Een grootschalige oorlog tussen grootmachten is evenmin ondenkbaar. Terroristen zouden onze samenleving nog meer schade kunnen toebrengen...

Als je Matt Ridley, auteur van De rationele optimist, vraagt waar hij zich zorgen over maakt, antwoordt hij: ‘bijgeloof en bureaucratie’. Waarom? Omdat bijgeloof het vergaren van nieuwe kennis kan dwarsbomen en bureaucratie ons ervan weerhoudt die kennis toe te passen. Veel van onze verworvenheden kunnen alsnog belemmeringen gaan ondervinden van die twee krachten.

Want het ergst is als mensen die zich laten leiden door angst ertoe overgaan de vrijheid en openheid in te perken die de kurk is waarop alle vooruitgang drijft. Dat is niet ondenkbaar. Radicale islamisten maken het meisjes onmogelijk om naar school te gaan en proberen opnieuw de slavernij in te voeren waar ze maar kunnen. Polio, dat in veel landen vrijwel was uitgeroeid, is inmiddels terug op het toneel vanwege een vals gerucht dat vaccinatie ertegen een westers complot is om moslims onvruchtbaar te maken.

Zulke simplistische gedachten zijn niet voorbehouden aan landen en cultuur ver weg. De gedachte dat het vandaag slechter is dan gisteren is ook vandaag nog de inspiratie van elke populist en demagoog.

De drijvende krachten achter de vooruitgang van de mensheid zijn algemeen bekend en geaccepteerd: de groei van wetenschap en kennis, grotere samenwerkingsverbanden, de expansie van de handel en de vrijheid om van dat alles ook daadwerkelijk gebruik te maken. Maar door de eeuwen heen hebben krachten die uit angst of vermeend eigenbelang geen verandering dulden, vernieuwing dwarsgezeten en verworvenheden weer afgebroken.

Wie had duizend jaar geleden gedacht dat Europa de plaats

liter melk moest men 30 minuten melken. Met moderne melkmachines duurt het minder dan 1 minuut. • De voorraden van bijna alle grondstoffen waarover de Club van Rome zich zorgen maakte in de jaren ’70, zijn toegenomen, soms zelfs met een factor 4. De reële grondstofprijzen zijn tussen 1871 en 2010 gedaald tot ongeveer de helft. • Het aantal

slachtoffers van terroristische aanslagen in West-Europa ligt op tweederde van dat in de jaren ’70. • In 1820 kon maar 12 procent van de wereldbevolking lezen en schrijven. Vandaag kan 14 procent van de wereldbevolking dat níet. • In 1990 waren er op de wereld 76 electorale democratieën, samen 46 procent van alle landen. In 2015 waren dat er 125, samen 63

72 TheopTimisT.nl maart/april 2017

D

angus deaTon | Nobelprijswinnende econoom, verbonden aan princeton University. toont in The great escape (2013) hoe vooruitgang mogelijk is geweest in sommige delen van de wereld.

ruTh defries | professor duurzame ontwikkeling aan de Columbia University in New York. laat in The big ratchet (2014) zien dat we altijd oplossingen hebben gevonden om de bevolking te voeden.

peTer diamandis | ondernemer en mede-oprichter van de Singularity University. toonde in Abundance (2014) met name de technologische ontwikkelingen die leiden naar een alsmaar mooiere toekomst.

indur goklany | onderzoeker op het gebied van wetenschap en technologie.

Biedt in The improving state of the world (2007) veel statistieken en grafieken om de stelling in de boektitel waar te maken.

charles kenny | onderzoeker bij de denktank Center for Global development. toont het succes van internationale ontwikkeling in Getting better (2012) en The upside of down (2014).

zou worden waar zowel de Industriële Revolutie als de wetenschappelijke revolutie zouden plaatsvinden? Toen Karel de Grote aan het einde van de achtste eeuw een ingewikkelde klok kreeg van de kalief van Bagdad, had hij geen idee wat het was. Destijds waren de Arabieren in wetenschap en techniek Europa ver vooruit. Zij waren het die de vlam van de in het Westen vrijwel vergeten Griekse filosofie brandend hielden.

In diezelfde tijd regeerde de Song-dynastie over een economisch en cultureel welvarend China. Het primaat van de wet en toegenomen economische vrijheid zorgden voor omstandigheden die gunstig waren voor vernieuwingen. De Chinezen kenden de boekdrukkunst, buskruit en het kompas: door de Verlichtingsdenker Francis Bacon werden deze de drie belangrijkste uitvindingen in de wereld genoemd.

Maar de Ming-dynastie, die in de veertiende eeuw aan de macht kwam, stond vijandig tegenover vreemdelingen en technologie. Op het bevaren van de oceanen werd de doodstraf gezet en de geweldige schepen die de wereld hadden kunnen ontdekken, werden verbrand. Al eerder had na de Mongoolse invasies van de dertiende eeuw de islamitische wereld zich in zichzelf gekeerd en was het meeste dat naar wetenschap en modernisering riekte er weggezuiverd. In het Osmaanse Rijk werd technologische vernieuwing tegengewerkt. Zo werd de drukpers driehonderd jaar op de plank gehouden en werd het in 1577 gebouwde moderne observatorium Taqi ad-Din in Istanbul na drie jaar alweer gesloopt wegens het bespioneren van God. Daar is niet mee gezegd dat de Europese machten een haar beter waren. Ook daar verzetten de rijken en machtigen zich tegen nieuwe ideeën en technische noviteiten, maar het continent was geografisch, politiek en taalkundig zo versnipperd dat geen enkele groepering of potentaat vat op het geheel kon krijgen.

Volgens The European miracle, het boek van economisch historicus Eric Jones, telde Europa in de veertiende eeuw wel duizend politieke entiteiten, en bestond dat pluralisme in sommige opzichten nog steeds toen de Europeanen een systeem van rivaliserende natiestaten opzetten. Nieuwe theorieën, uitvindingen en bedrijfsmodellen konden altijd wel ergens overleven en hun waarde bewijzen, totdat ze door anderen werden overgenomen

Wij weten minder van de door ons geboekte vooruitgang dan een chimpansee

procent van alle landen. • Sinds 2000 is het aantal nieuwe hiv-besmettingen met 35 procent gedaald, terwijl het aantal sterfgevallen door aids sinds 2006 afnam met 42 procent. • De lucht van Londen is sinds de Middeleeuwen niet meer zo schoon geweest. • In de 21ste eeuw bedraagt het aantal hongerdoden 600.000: 2 procent van het aantal van 100 jaar geleden, terwijl

de wereldbevolking 4 keer zo groot is. • In 1910 leefde 82 procent van de wereldbevolking in extreme armoede. In 1981 was dat 54 procent. In 2015 was dat 12 procent. In Oost-Azië en Oceanië daalde de extreme armoede in de laatste 35 jaar van 81 naar 4 procent. • In de Verenigde Staten liep het aantal executies per 100.000 inwoners per jaar in de 17de tot de 19de

en algemeen ingang vonden. De vooruitgang kreeg altijd wel een lijntje toegeworpen.

Het lag dus niet zozeer aan superieure denkers, slimmere uitvinders en beter gerunde bedrijven dat Europa rijk werd, maar aan het onvermogen van de Europese elites om veranderingen tegen te houden. Ideeën, technologie en kapitaal konden zich van staat naar staat verplaatsen, terwijl die staten wel met elkaar moesten concurreren en van elkaar leren, en elkaar zo tot modernisering dwongen.

Het leek wel wat op ons tijdperk van globalisering. Meer landen in meer delen van de wereld hebben nu toegang tot de verzamelde kennis van de mensheid en staan open voor het beste en nieuwste dat de rest van de wereld te bieden heeft. In zo’n wereld hangt de vooruitgang niet meer af van de grillen van een keizer. Als vooruitgang ergens onmogelijk wordt gemaakt, gaan elders vele anderen voort op de ingeslagen weg.

Rijkdommen en mensenlevens kunnen worden vernietigd, maar kennis gaat maar zelden teloor. Kennis blijft groeien.

Dat maakt het onwaarschijnlijk dat welke tegenkracht ook de vooruitgang ooit geheel ongedaan zal maken. Maar het gaat ook weer niet vanzelf. Alle vooruitgang is de vrucht van de noeste arbeid van wetenschappers, uitvinders en ondernemers met rare nieuwerwetse ideeën, en van dappere eenlingen die vochten voor hun recht om op nieuwe manieren nieuwe dingen te doen. Als we willen dat we blijven vooruitgaan, dan moeten u en ik het vaandel dragen.

Dit is een fragment uit Vooruitgang: tien redenen om naar de toekomst uit te kijken, door Johan Norberg, uitgegeven door Nieuw Amsterdam. Vertaling: Rik Smits.

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 73

deirdre mccloskey | Hoogleraar economie, geschiedenis en filosofie.

Voert in Bourgeois equality (2016) aan dat niet geld, maar ideeën de wereld hebben verrijkt.

sTeven pinker | Canadeesamerikaanse psycholoog, taalkundige en auteur, verbonden aan Harvard University.

Beschrijft in Ons betere ik (2011) uitvoerig waarom de mens steeds minder geweld gebruikt.

maTT ridley | Britse journalist en bioloog. auteur van De rationale optimist (2011), een favoriet op de redactie, vanwege de duizelingwekkende dichtheid aan informatie en inzichten, de brede, historische duiding en de overtuigingskracht.

hans rosling | Zweedse statisticus. Vooral bekend van populaire lezingen bij tEd, waarbij hij de internationale cijfers over vooruitgang enthousiast laat zien in bewegende grafieken.

simon rozendaal | Wetenschapsjournalist bij Elsevier.

Beschrijft in toegankelijke taal de vooruitgang in zowel Het grote goed nieuws boek (2007) als Alles wordt beter (2015).

‘Kennelijk doen we iets goeds’ in gesprek met Johan norberg, de zweedse historicus die in zijn boek Vooruitgang aanvoert dat het toch echt steeds beter gaat met de wereld. door: marco visscher

Wat is volgens u het meest overtuigende bewijs van vooruitgang? ‘We leven langer. daarmee wordt hét bewijs geleverd dat we kennelijk iets goeds doen. in 1800 was er geen enkel land ter wereld waar de levensverwachting boven de 40 lag, vandaag is er geen land waar het onder de 40 ligt. Vandaag is de gemiddelde levensverwachting wereldwijd 71 jaar; honderd jaar geleden was dat nog 31. in Kenia is in tien jaar tijd maar liefst tien jaar toegevoegd aan de levensverwachting: zo kon je een decennium lang je verjaardag vieren zonder ooit maar één dag dichter bij de dood te komen. dat is een bijna niet te vatten vooruitgang in een gebied dat niet lang geleden nog als hopeloos werd gezien. in die langere levensduur zien we terug dat onze gezondheid is verbeterd, armoede is afgenomen en onze levensstandaard is vergroot.’

ouderen kwijnen tegenwoordig eenzaam weg in een verzorgingshuis, afgesneden van familie. dat is toch geen vooruitgang? ‘Eenzaamheid is zeker een probleem, maar laten we niet nostalgisch zijn over hoe fijn het vroeger was toen grootouders nog bij hun kinderen en kleinkinderen in huis woonden. Zo fijn was het niet. ik heb voor Zweden de statistieken gezien over geweld en criminaliteit 150 jaar geleden.

Het meest voorkomende geweld kwam van ouders die hun kinderen sloegen toen ze jong waren, daarna volgde het geweld van kinderen die hun ouders sloegen als ze eenmaal oud waren... over vroeger tijden hangt een gloed van romantische nostalgie, maar de werkelijkheid was vaak bitter.’

We weten toch heel goed dat er vroeger armoede was? ‘dat wéten we wel, al beseffen we het ons zelden, maar wat we níet weten, is hoeveel vooruitgang er recentelijk is geboekt in de bestrijding van armoede. in 1990 leefde zo’n 37 procent van de wereldbevolking in extreme armoede, terwijl dat vandaag nog maar 10 procent is: een onwaarschijnlijk prestatie! iedere minuut dat wij met elkaar praten, ontsnappen er weer honderd mensen aan extreme armoede. dat is toch ongelooflijk hoopgevend?’

maar de laatste jaren van ons leven zijn we zwak en ziek, hooguit in leven gehouden door een enorme pillendoos vol nare bijwerkingen. ‘de laatste levensjaren zijn nu eenmaal altijd wat tragischer dan de jaren ervoor. maar het lijkt me een positief gegeven dat die fase pas veel later in ons leven optreedt, net als chronische ziekten als kanker, hartziekten en alzheimer. op latere leeftijd zijn we gezonder en vitaler dan ouderen vóór ons.’

maar vandaag is er toenemende ongelijkheid. is dát dan vooruitgang? ‘Er is inderdaad meer ongelijkheid. dertig jaar geleden in China leefde iedereen, behalve de partijtop, op hetzelfde niveau van armoede. Vandaag is het veel meer een ongelijke samenleving, want sommigen hebben veel meer welvaart dan anderen. maar is dat zo slecht? Voor mij is het een teken dat voor-

eeuw terug van meer dan 3 tot minder dan 0,5. Vandaag ligt het dichter bij 0,1. • Tussen 1990 en 2013 nam het aandeel beschermde gebieden toe van 8,5 procent tot 14,3 procent van het totale landoppervlak op aarde. • In 1960 haalde in landen met een laag tot gemiddeld inkomen bijna 25 procent van de kinderen de leeftijd van 5 jaar niet. Daar is de kindersterfte

sindsdien teruggedrongen van 232 sterfgevallen per 1000 levendgeborenen tot 47. • In 1900 was Nieuw-Zeeland het enige land waar vrouwen stemrecht hadden. Vandaag is het Vaticaan de enige staat waar vrouwen zijn uitgesloten van het politieke proces. • Nog in 1950 was naar schatting ruim 25 procent van alle kinderen van 10 tot 14 jaar op de wereld

74 TheopTimisT.nl maart/april 2017

u? michael shermer | amerikaanse wetenschappelijk auteur. legt in The moral arc (2015) uit dat onze morele vooruitgang is te danken aan de wetenschap.

sebasTien valkenberg | Filosoof en publicist. onderzoekt in Gelukszoekers (2010) in diverse prikkelende essays het cultuurpessimisme over de moderne tijd.

Jaffe vink | Schrijver en filosoof.

Beschrijft in Wie is er bang voor de vooruitgang (2014) het moderne onbehagen over onze verworvenheden. Heeft in Trouw een wekelijkse rubriek, getiteld Vooruitgang, waarin telkens één uitvinding centraal staat.

uitgang nu eenmaal niet voor iedereen in hetzelfde tempo verloopt. in 1981 leefden 9 op de 10 Chinezen in extreme armoede, vandaag is het 1 op de 10. Ja, sommigen zullen misschien superrijk worden, maar maakt die ongelijkheid werkelijk uit als de hele economie groeit en iedereen beter af is?’ om daar te komen, verlaten mannen en vrouwen hun dorp en soms hun familie om lange dagen in een fabriek te werken voor een schamel loon. ervaren zij dat als vooruitgang, denkt u? ‘ik denk het wel, ja. in ónze ogen is dat allemaal slecht, maar zíj maken een andere vergelijking dan wij. Wíj vergelijken het met ons baantje op een mooi kantoor, maar zíj vergelijken het met wat zij gewend zijn: een zwaar leven op het land met weinig mogelijkheden en vooruitzichten. dat zware leven is precies waarom zij soms besluiten hun kinderen achter te laten bij de grootouders in het dorp, want het is voor hen een enorme vooruitgang om in de stad ineens meer te kunnen verdienen.’ is dat niet wat gemakkelijk gezegd? ‘in Vietnam heb ik dergelijke fabrieken bezocht. ik dacht altijd dat de mensen het er vreselijk zouden vinden en het is er ook zeker geen paradijs. maar als je met de mensen praat, zeggen ze dat deze baan hun kans op bevrijding is. Voor hen betekent het dat hun kinderen fatsoenlijk onderwijs kunnen krijgen, zodat de hele familie misschien wel kan ontsnappen aan de armoede die ze al generaties lang heeft gekend. Hun verhuizing naar de stad is een onmiskenbaar bewijs dat zíj het zien als vooruitgang. ik vind het juist gemakkelijk gezegd, elitair en Westers om zo’n keuze te bekritiseren. Wat moeten die mensen anders doen?’ bent u ook zo optimistisch als het gaat over terrorisme?

‘Nee, daar maak ik me wel degelijk zorgen om. mijn punt is zeker niet om te verkondigen dat er geen vuiltje aan de lucht is en dat alles op rolletjes loopt. Niet alles gaat altijd en overal de goede kant op. maar laten we ook hier enig perspectief brengen. terrorisme is vreselijk en het maakt ons allemaal bang, maar: het doodt niet heel veel mensen wanneer je het vergelijkt met ziekten, ongelukken of

economisch actief. Vandaag ligt dat aantal wereldwijd onder de 10 procent. • Een moderne auto stoot al rijdend minder vervuilende stoffen uit dan een geparkeerde auto in 1970 deed door weglekkende benzinedamp. • Tussen 1700 en 1960 verviervoudigde het landbouwareaal ten koste van bossen en grasland. Van 1961 tot 2009 breidde het landbouwareaal zich

laat ons weten waarom u optimistisch bent. We zijn benieuwd! Stuur ons een e-mail: redactie@theoptimist.nl.

andere vormen van criminaliteit. in Europa loop je nog altijd dertig keer meer kans te worden vermoord door een “gewone” moordenaar: een kans die overigens al is gehalveerd sinds 1990.’ u zegt: laten we niet overdrijven. ‘precies. Want anders maken we het alleen maar erger. dan wekken we de indruk dat we een oorlog voeren tegen de islam en krijg je niet alleen meer vijandigheid en discriminatie, wat weer kan leiden tot meer steun voor terreurgroepen, maar ook meer inperking van allerlei burgerlijke vrijheden.’

Wat is volgens u het gevaar wanneer we onze ogen sluiten voor vooruitgang? ‘misschien worden we zo terneergeslagen dat we het opgeven om te werken aan vooruitgang.’

Een langere versie van dit interview verscheen in Humo (25 oktober 2016).

over Johan norberg

Johan Norberg (43) is een Zweedse auteur en documentairemaker, die vooral producties maakt rondom de wereldeconomie en ontwikkeling. Hij is een opiniemaker en commentator, die geregeld in de Zweedse en internationale media optreedt, met een wekelijkse column in Metro, de grootste krant van Zweden. Norberg is senior fellow aan het Europese Centrum voor internationale politieke Economie, een denktank in Brussel. in Vooruitgang presenteert Johan Norberg een overweldigende hoeveelheid bewijs om aan te voeren dat de wereld er op allerlei terreinen enorm op vooruit is gegaan. in tien hoofdstukken behandelt hij thema’s als voeding, sanitaire voorzieningen, armoede, geweld en het milieu.

The Economist concludeerde dat het boek ‘een tornado van bewijs’ levert dat het steeds beter gaat. de recensent prees het boek als ‘een explosie van gezond verstand’.

Het fragment dat we hier hebben overgenomen is afkomstig uit de epiloog van het boek, waarin Norberg zich de vraag stelt waarom de lezer nog altijd niet overtuigd is.

•

uit met 12 procent, terwijl de productie met ongeveer 300 procent toenam. • In Kenia steeg de levensverwachting tussen 2003 en 2013 met 10 jaar. Iedere Keniaan was tien jaar ouder geworden, maar de dood was geen stap naderbij gekomen.

Dat is vooruitgang! maart/april 2017 TheopTimisT.nl 75

mediamix

‘Licht is van levensbelang’ Als fysisch geogrAfe bracht Gemma Venhuizen weken-

lang in de vrieskou door tussen de ijsberen. Inmiddels werkt ze onder meer behaaglijke omstandigheden op haar werkkamer als freelance wetenschapsjournalist. Voor haar nieuwste boek, Licht: De invloed op lichaam en geest, sprak Venhuizen onder meer met psychologen, biologen, dermatologen, ingenieurs en slaaponderzoekers. En wij spraken op onze beurt met haar.

Wat fascineerde u zo aan licht dat u er een boek over wilde schrijven?

‘We hebben allemaal, ons hele leven lang, met licht te maken.

Het is zoiets vanzelfsprekends dat je dagelijks zonlicht of op z’n minst kunstlicht ziet, dat je er nauwelijks bij stil staat. Dat gold voor mij in ieder geval. En zoals dat vaak gaat met vanzelfsprekende zaken of personen in je leven: je merkt het pas als ze er opeens niet meer zijn. Dan ga je ze pas echt op waarde schatten.

Voor mij gebeurde dat met het licht. Nadat ik een aantal winters had gemerkt dat ik stelselmatig somberder werd zodra de dagen korter werden, raakte ik gefascineerd door de invloed van licht op onze stemming. En vervolgens wilde ik ook meer weten over de andere aspecten van licht en welzijn.’ hoe beïnvloedt licht, of het tekort daaraan, ons welzijn?

‘Licht is voor iedereen van levensbelang. Zou het permanent donker zijn, dan zou er geen fotosynthese plaatsvinden in planten en zou er voor ons dus geen zuurstof beschikbaar zijn. Alleen al wat dat betreft is licht een essentiële levensbehoefte. Maar licht doet nog zoveel meer dan dat. Het beïnvloedt onze nachtrust, ons libido, onze prestaties, onze eetlust...’ stuurt licht ook de alledaagse keuzes die we maken?

‘Jazeker. Om een voorbeeld te noemen: als je in een schaars verlichte ruimte dineert, neemt je behoefte aan zoet, vet, calorierijk eten toe. Andersom zorgt een fel verlichte ruimte meestal juist voor een “gezondere” keus, maar eet je vaak wel meer. Misschien zijn snackbars daarom wel zo fel verlicht: een gezonde keus kun je daar niet maken, maar je kunt wel extra grote porties bestellen.’

foto: fjodor BUiS

heeft licht vooral effect op onze geestelijke gezondheid, of zijn er ook effecten op onze lichamelijke gezondheid?

‘Allebei. Neem de invloed van UV-straling op het ontstaan van huidkanker. En sommige mensen hebben een lichtallergie: zij kunnen geen daglicht verdragen, omdat hun lichaam dan allerlei ontstekingsreacties ontwikkelt. Zelf heb ik last van migraine en kan daardoor niet altijd even goed fel licht verdragen. Maar licht kan ook een positief effect hebben op je lichamelijke gezondheid.

Bij een aandoening als psoriasis bijvoorbeeld volgen mensen soms zelfs een speciale lichtkuur, omdat het hun klachten vermindert.’

76 TheopTimisT.nl maart/april 2017

Gemma venhuizen had last van winterdepressies en onderzocht de gezondheidseffecten van licht.

Wat kunnen we doen om licht optimaal te gebruiken in ons leven?

‘Ik zou willen zeggen: naar buiten, naar buiten, naar buiten! Maar dat is eigenlijk puur vanuit die positieve invloed van zonlicht op je stemming gedacht. Iemand vertelde me laatst dat ze sinds ze een kind en een hond heeft van haar winterdepressie af is.

Waarom? Omdat ze nu altijd vroeg opstaat en naar buiten gaat, zodat ze meteen het eerste ochtendlicht vangt.’

Allemaal dus aan de kinderen en honden?

‘Nou, te véél licht kan ook negatieve bijwerkingen hebben. Je kunt er manisch van worden en in een delirium raken als je in permanent lichte omstandigheden verblijft, mede doordat je dan al gauw een slaaptekort opbouwt. Onderzoek op Groenland toont zelfs aan dat er daar meer zelfmoorden plaatsvinden in de zomer, bij 24 uur licht, dan in de winter als het 24 uur donker is. En teveel zon kan natuurlijk ook schadelijk zijn voor je huid. Geniet, maar zon met mate.’ hoe heeft uw onderzoek voor dit boek uw opvatting over licht veranderd?

‘Ik ga extra vaak “een lichtje scheppen”, zeker op dagen dat ik in een duister kantoor werk. En ik probeer regelmatiger te leven: op tijd opstaan, op tijd naar bed... Al is dat vooralsnog meer een goed voornemen dan de dagelijkse praktijk.’ | mArco visscher

Licht Gemma venhuizen Uitg. atlas Contact 352 pagina’s E 19,99

Op pad met Thich Nhat Hanh

in deze tijd vAn losgeslagen politici en agressieve, respectloze debatten is het een teken van hoop dat iemand als Thich Nhat Hanh bij veel mensen zo populair is. De Vietnamese boeddhistische monnik – ook wel bekend als ‘de andere Dalaï Lama’ – heeft al honderdduizenden mensen overal ter wereld geïnspireerd met zijn boodschap van mindfulness, ofwel leven in aandacht. In 1967 werd hij door Martin Luther King voorgedragen voor de Nobelprijs voor de Vrede. Onlangs werd hij 90 jaar. In april verschijnt zijn autobiografie De wereld is mijn thuis, vol herinneringen en levenslessen. Ook de nieuwe documentaire Walk with me gaat dieper in op zijn leven en werk, en vertelt het verhaal over een leefgemeenschap van zenmonniken in Frankrijk die hebben gekozen voor een ingetogen bestaan met één gezamenlijk doel: om hun lijden te transformeren. Vier jaar geleden nodigden volgelingen van Nhat Hanh de cineasten Max Pugh (bekend van de film The road to freedom, over zijn vriendschap met een voormalige kindsoldaat) en Marc Francis (maker van de

documentaire Black gold, over koffieboeren in Ethiopië) uit om een documentaire te maken over hun boeddhistische beoefening en over de essentie van hun manier van leven. De filmmakers kregen een inkijkje in het spirituele leven van de monniken en nonnen van Plum Village in de Dordogne en vergezelden Thich Nhat Hanh en zijn discipelen tijdens een internationale rondreis.

De film maakt op unieke wijze inzichtelijk waarom deze monniken en nonnen besloten hun gezinnen en hun seculiere bestaan achter zich te laten en in zijn voetsporen te treden.

Nhat Hanh schreef meer dan honderd boeken, waarvan een groot deel is vertaald naar het Nederlands. En toch dringt zijn waarheid dieper door als je hem in de documentaire hoort spreken. Er gebeurt iets bijzonders als dezelfde woorden worden uitgesproken door de ‘zachtmoedige monnik’ die al zijn leven lang ijvert voor vrede. Want mindfulness is voor Nhat Hanh een beoefening van vrede – om te beginnen met jezelf. Maatschappelijk geweld houdt op als wij ‘ophouden onszelf als vijand te zien’. Deze documentaire zal daarvoor inspiratie bieden. | jurriAAn kAmp

Walk with me regie: marc Francis en max pugh 88 minuten www.walkwithmefilm.com maart/april 2017 TheopTimisT.nl 77

foto: piti a Sahakorn/alamy StoCk photo

BAnGkok , ThAilAnd . ZenmeesTer Thich nhAT hAnh Tijdens een speech.

mediamix

Toen Amersfoort aan zee lag een boek over de zeespiegel biedt

vast een glimp van de angstwekkende toekomst. Had Al Gore niet zien dat Amersfoort binnenkort aan zee komt te liggen? Nee hoor, zo klinkt het in Spiegelzee. De auteur, Salomon Kroonenberg, stelt nuchter vast dat die zeespiegel altijd in beweging is. Zo’n 120 duizend jaar geleden, toen het wat warmer op aarde was, stond die wel zes meter hoger dan nu. Tóen lag Amersfoort aan zee: boor er een gaatje in de grond en u treft schelpjes uit die tijd. En 18 duizend jaar geleden, tijdens de laatste ijstijd, stond de zeespiegel wel 120 meter lager dan nu en was de Noordzee een poolwoestijn.

En wat deed dat met de menselijke bewoners van de aarde? Die pasten zich aan. Toen de neanderthalers op Jersey aan de Normandische kust niet meer bij hun vuursteen konden komen om gereedschap te maken, schakelden ze over op kwarts.

Toen de zeespiegel in de Adriatische Zee steeg, gingen de grotbewoners in Kroatië mosselen eten. Welnu, redeneert

Kroonenberg, emeritus hoogleraar geologie aan de Technische Universiteit Delft: als onze voorouders in de prehistorie zich al konden aanpassen aan hevige en snelle schommelingen in de zeespiegel, dan moeten wij ons toch ook wel kunnen redden bij een schamele stijging van twee decimeter per honderd jaar?

De zeespiegel stijgt vooral vanwege de uitzetting van zeewater en de toenemende afsmelting van ijskappen van Groenland en Antarctica. De relatie met broeikasgassen is volgens Kroonenberg nog uiterst onzeker. Toch is het verstandig, schrijft hij, om alvast een oplossing te hebben als de kustlijn zich tóch ineens snel landinwaarts begeeft. Vroeger pakten we ook ons boeltje, of verhoogden we onze terpen, als het oprukkende water ons woongebied bedreigde. Dus bepleit hij het woonbootprincipe. In ‘drijvende steden’ kun je immers meewerken met de natuur.

Maar in Spiegelzee wil Kroonenberg vooral met een historisch perspectief wat nuance brengen in het debat. Hij beschrijft

Verdichte ontheemding het is de schuld vAn onze eigen Harry Starren. In een van zijn

columns, vorig jaar, schreef hij over poëzie. Vervolgens besloten wij op de redactie eens wat vaker een dichtbundel op te pakken.

En nu zijn we verslaafd. Ja, wij willen meer gedichten. Bijvoorbeeld van Charlotte van den Broeck, een Vlaamse dichteres die de jaarlijkse Nacht van de Poëzie in Utrecht al eens heeft mogen afsluiten en openen. Voor de beeldende, verhalende gedichten in haar debuut, Kameleon, won ze de Herman de Coninkcprijs.

In Nachtroer, haar onlangs uitgebrachte tweede bundel, staat ‘het verlangen naar ontheemding’ centraal.

Nachtroer

charlotte van den Broeck Uitg. de arbeiderspers 88 pagina’s E 18,99

78 TheopTimisT.nl maart/april 2017

waarom we ons geen zorgen over de ijsberen hoeven te maken: die deden het prima toen het poolklimaat wel vijf graden warmer was dan nu. En op Tuvalu, een eilandengroep in de Grote Oceaan, of op de Maldiven in de Indische Oceaan, kunnen ze volgens Kroonenberg eveneens gerust zijn: een atol verdrinkt niet, maar dobbert altijd een of twee meter boven water.

Bovendien trekken gletsjers zich terug.

En een stijgende zeespiegel kan prima samengaan met landuitbreiding...

Het is niet alleen met het omkeren van de lettergrepen dat Kroonenberg ons denken over de zeespiegel op zijn kop zet.

Hij schrijft bovendien als een begeesterde aardrijkskundeleraar.

Dat werkt vaak aanstekelijk en het is een toon die het mogelijk maakt om de soms technische uiteenzettingen over de geologie verteerbaar te maken. | m.v.

Spiegelzee salomon kroonenberg Uitgeverij atlas Contact 272 pagina’s E 21,99

Voor vrijdenkers het woord ‘vrijheid’ ligt bij iedereen voor op de tong. We spreken van

‘vrijheid van meningsuiting’, ‘vrije verkiezingen’, de ‘vrije wil’, de ‘vrije markt’. Maar, zo vraagt de Londense kunstenaar en filosoof Raoul Martinez zich af: hoe vrij zijn wij? Want als onze keuzes worden bepaald door een stel hersenen dat wij niet zelf hebben uitgekozen, is er dan wel sprake van vrije wil? En wat te denken van de invloed van media, geld, ons land van geboorte of gevestigde instituten? Vrijheid wordt vaak als argument gebruikt om het tegenovergestelde te bereiken: toenemende ongelijkheid, een uitgeholde democratie, een agressief buitenlands beleid... Deze ontnuchterende kijk op de grenzen van vrijheid is vooral een oproep om die grenzen te overstijgen. Voor zijn overpeinzingen maakt Martinez gebruik van inzichten uit de neurowetenschap, psychologie, economie, filosofie en politicologie, maar ook criminologie en klimaatwetenschap. Zo schetst hij feitelijk een analyse die uitnodigt om onze veronderstellingen rondom onze identiteit en samenleving in twijfel te trekken, teneinde ‘radicale verandering’ te creëren.

Hoe vrij zijn wij?

raoul martinez Uitg. atlas Contact 416 pagina’s E 29,99

Column harry starren Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

De kunst van het retoucheren de werkelijkheid bestAAt niet, zei Nietzsche al.

foto: mUriel janSSen

‘Er bestaan geen feiten, alleen interpretaties.’ Het was een bevrijdende constatering. Ooit. Nietzsche had het trouwens niet van zichzelf. Hij redeneerde voort op de observaties van de klassieke stoïcijnen die stelden dat niet de feiten van belang zijn, maar hoe wij ons tot die feiten verhouden. Daarin zijn we vrij. Maar Nietzsche gaf aanleiding tot een extreme, té extreme consequentie: dat feiten er niet toe doen. Dan wordt het oppassen. Hij loste daarmee het openingssalvo voor het postmodernisme. En nu zitten we met de gebakken peren. De bevrijding van toen leidde ons naar een nieuwe mentale gevangenis: alles is waar, het is maar hoe je het bekijkt... Zo zwaaien we de waarheid uit, zonder een redelijk alternatief. En dat is bloedlink.

Het betekent immers niet dat alle interpretaties even waar zijn, en dus evenveel waard. Sommige zijn méér waar dan andere: ze zijn waarachtiger. En er zijn nog altijd flagrante leugens, onwaarheden, interpretaties die kant noch wal raken. Want interpretaties hebben nog altijd feiten nodig. Nietzsche ging een brug te ver. Wat hem ook wel zo leesbaar maakt.

Een voorlopig dieptepunt van het postmodernisme vinden we in de Amerikaanse presidentsverkiezingen: een free fight waarin alles mag. Wat je vindt, is van belang en hoe het zit, doet er niet toe. Niet echt.

Dat is geen privilege van rechtse populisten. Het komt in alle kringen voor. Zo waren we eind vorig jaar getuige van de gespeelde tegenstelling tussen Lodewijk Asscher en Diederik Samsom, bedoeld om de PvdA te voorzien van gratis publiciteit. Een geretoucheerde werkelijkheid moest ons betrokken maken. We werden gemanipuleerd. De werkelijkheid

We zijn zó geobsedeerd door onze opinies, dat het er niet meer toe doet hoe het zit.

werd daartoe – voor even dan – aangescherpt. En zo zijn we zó geobsedeerd geraakt door onze opinies, dat het er niet meer toe doet hoe het zit.

Berucht was de gewoonte uit de communistische tijd in Rusland om wat in de geschiedenis onwelgevallig werd gevonden er gewoonweg uit te retoucheren. Zo verdween Trotski, de held van de Russische revolutie, uit de foto’s toen hij na afloop in ongenade was gevallen. Stalin heeft hem in Mexico laten ombrengen. Definitief geretoucheerd.

In het Westen haalden wij uiteraard onze neus voor deze gewoonte op. Wij konden de vrijheid wél aan en verfoeiden wat daar gaande was. Dat was de morele basis van de Koude Oorlog: dat wij beter waren dan zij en daarom zouden winnen op het eind.

Maar pas geleden was ik op de universiteit van Georgetown, die tot 2001 werd geleid door jezuïeten.

Ik mocht langs hun portrettengalerij lopen. Daar zag ik het portret van de voorlaatste president van het college; het is de gewoonte dat je na afloop van je aanstellingsperiode wordt opgehangen in de hal. Alle aandacht in het portret trekt een witgeschilderde plek.

De pater houdt iets tussen de vingers. Maar wat? Het is nadrukkelijk overgeschilderd. Maar wat wordt hier aan het oog onttrokken? Het werd mij ingefluisterd.

Daar had de schilder een sigaar weergegeven.

Een sigaar. Want, ja, de president rookte met graagte een sigaar. Met zoveel graagte zelfs, dat de goede man zelden zónder sigaar werd gezien. Die gewoonte vinden ze daar, vijftien jaar later, raar. En ongewenst bovendien. Dus heeft deze tempel van academische vrijheid besloten de geschiedenis met terugwerkende kracht te wijzigen. De president houdt nu een wit kaartje in de vingers.

Want onze mening van nu is belangrijker dan de feiten van toen. Dat geldt als de feiten ons onwelgevallig zijn. Het portret werd mij beschaamd getoond.

Ik putte uit die schaamte nog enige hoop.

Na de rondleiding rustten we uit aan de bar. Ze klaagden daar in Georgetown over de verkiezing van Trump.

Mij leek het een sigaar uit eigen doos.

•

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 79

lezer in beeld

chiel van der linden, 63 jaar, meerlo

‘Geluk vermenigvuldigt als je het deelt’ ‘Ik heb altIjd gewerkt als trainer en coach, met name

in het bedrijfsleven. een jaar of tien geleden had ik een periode van herbezinning. ik wilde altijd mensen tot bloei doen komen en al die jaren heb ik veel betekend, maar voor relatief weinig mensen. Hoe zou het zijn om iets mínder te betekenen, maar voor méér mensen? Sterker, hoe zou het zijn als de hele wereld de doelgroep zou zijn? die laatste vraag begon als een grapje, maar het bleek waanzinnig prikkelend om dit als serieuze missie op te pakken.

Geluk vermenigvuldigt als je het deelt. dat is bijzonder, want de meeste dingen zijn schaars. als je genoeg mensen hebt die hun geluk delen, dan krijg je een viraal effect en wordt ineens letterlijk de hele wereld bereikbaar. maar hoe kom je daar? toen dacht ik aan de fenomenale vermenigvuldigingskracht van een app. Zelf had ik op dat moment helemaal geen smartphone, maar mijn dochter wel en ik zag hoe je soms met één druk op de knop iets de wereld in kan sturen. dat werd het doel. met de app verbind je je met je inner circle. met mensen die jijzelf hebt uitgenodigd, deel je momenten die jou goede energie hebben gegeven. dus je leest iets leuks, je ziet een mooie zonsondergang, of je krijgt een mooi compliment: je legt het gevoel even vast, met een tekstje of een foto, en hup, je vermenigvuldigt jouw geluk. We zien vandaag tienduizend downloads in ruim honderd landen. op social media zie je veel negativiteit en wordt er van alles geroepen. onze app is juist zo ontworpen dat je positief communiceert. Wij willen dat het normaal wordt om dagelijks positiviteit te delen. dat gaat ervoor zorgen dat mensen gezonder, socialer en creatiever worden. Gebruikers zeggen na een maand dat ze inderdaad anders naar de werkelijkheid kijken. Je wordt vriendelijker en dankbaar, denkt meer in wij in plaats van ik en ziet eerder mogelijkheden dan problemen. de wereld blijft mijn doelgroep, maar tien procent moet voldoende zijn voor een kantelpunt, zodat de hele wereld positief kleurt.’ | opgeTekend

download de app HappyWe via www.multiplyhappiness.nl.

Kom in contact met chiel: chiel@multiplyhappiness.nl.

•

80 TheopTimisT.nl maart/april november/december 2017 2016

Wilt u op deze pagina staan met uw verhaal? laat het ons weten! redactie@ theoptimist.nl

Foto: petra lenSSen

door marco Visscher

Nieuw webs e ite!

november/december 2016 TheopTimisT.nl 81

82 TheopTimisT.nl november/december 2016