The Optimist NL 174 mei juni 2017

Interview met Tijn Touber, inspirator: ‘Alles mag er zijn’ Tijd om kernenergie serieus te nemen E VOORH

EN

De voordelen van lachyoga

De wereld is

van iedereen

BP

PLUS: Lessen van Mahatma Gandhi THEOPTIMIST.NL € 9,75 MEI/JUNI 2017 / NR. 174

VOOR BOFKIPPEN! P.17

Op zoek naar vrede en harmonie, voor onszelf en elkaar

HOE VER ZOU JIJ ’S NACHTS LOPEN UIT ANGST VOOR GEWELD? NIJMEGEN

ROTTERDAM

SCHRIJF JE IN EN LOOP MEE!

CULTUUR KLEURT HET LEVEN AL VOOR 5 EURO KLEURT U MEE!

Kleurt u mee?

Of het nu gaat om beeldende kunst, geschiedenis & letteren, monumentenzorg, muziek & theater of natuur. Het Prins Bernhard Cultuurfonds zet zich in voor cultuur die ook úw leefomgeving inkleurt. Al voor 5 euro per maand kleurt u met ons mee!

Ga naar www.cultuurfonds.nl

WELKOM Medewerkers

Fijn dat u meedoet hardwerkende team toch een beetje gespannen waren in de afgelopen weken. In onze vorige uitgave hadden wij u uitdrukkelijk opgeroepen om ‘met ons mee te doen’. Om onze verhalen te verspreiden in uw netwerk. Om een of meer abonnementen cadeau te doen. Maar ook, niet in de laatste plaats: om ons te voeden met úw ideeën, úw verhalen, úw stem. Want ergens hadden we het gevoel dat onze lezers ons en elkaar veel te vertellen hebben. Maar zeker weten doe je het niet.

Wat fijn, dus, om te merken dat u ‘meedoet’. We hebben genoten van de respons, die ook weer inspiratie biedt om zowel de verdieping als de praktische vertaalslag te brengen die u zoekt. Een lezer wees ons op het prikkelende opiniestuk over de vraag of een dierentuin wel moreel is: een artikel dat u dankzij die oplettendheid kunt lezen op pagina 22. Ralph Zebregs, een veteraanlezer, is bedenker van een mooi initiatief om sociaal gedreven ondernemers te stimuleren, en nodigde ons uit mediapartner te worden (pagina 18). ‘We delen dezelfde passie’, schreef hij ons daags na een ontmoeting die hij omschreef als ‘super’. Via onze dagelijkse e-mail, The Optimist Daily, vroegen wij u direct na de Tweede-Kamerverkiezingen wat u van de uitslag vond. Op pagina 6 vindt u een kleine greep uit de reacties. Het is waardevol en vervullend om op deze wijze contact te hebben.

En dankzij u komen we ook weer op nieuwe ideeën. Een lezeres tipte ons – en u – op een mooie VPRO-serie, waarop we bedachten om meer aanraders te zoeken op het gebied van literatuur, theater, media en (levens) kunst. Zie daarvoor onze geheel nieuwe rubriek op pagina 74. Daarin willen we van u horen welke film u heeft geboeid, welke muziek u diep raakt, welk boek er op uw nachtkastje ligt, maar ook van welk moment in uw leven u iedere keer weer geniet.

Bovendien: opmerkelijk veel lezers gaven aan Tijn Touber te missen. Hij was jarenlang een beeldbepalende redacteur en columnist. Daarom besloten we hem, tien jaar na zijn vertrek bij dit blad, weer eens op te zoeken. Het verslag van die ontmoeting leest u op pagina 30.

Wat ons betreft is dit nog maar het begin. Samen met u vormen wij een onderstroom in de samenleving, die nieuwsgierig en optimistisch blijft werken aan positieve verandering. Daar past een proces van co-creatie bij.

Daarom benadrukken we hier nog eens, luid en duidelijk, dat u ons kunt blijven inspireren om de inhoud van dit unieke tijdschrift te verrijken en verder te laten klinken. Met uw ideeën voor artikelen of samenwerking kunt u zich het beste wenden tot redactie@theoptimist.nl. Wij kijken uit naar uw bericht.

FOTO: PIETER DE SWART

U MAG WETEN DAT WIJ MET ONS KLEINE,

Brian de Mello Al sinds een jaar of twee verbonden aan het team van The Optimist. Met ingang van dit nummer op een centrale positie, als spin in het web.

Studeerde Economie, werd marketingdeskundige en ondernemer. Deed en doet veel vrijwilligerswerk.

Geïnspireerd door zijn leraar Latijn die hem voorhield dat het de verantwoordelijkheid is van de mondige mens om de onmondige een stem te geven.

Zit daarom bij The Optimist op zijn plek. Lievelingswoord: ‘creatie’.

Marcel Crok Wetenschapsjournalist. Ontving de Glazen Griffioen, een aanmoedigingsprijs voor jonge wetenschapsjournalisten. Auteur van De staat van het klimaat. Was op uitnodiging van het ministerie van Infrastructuur en Milieu ‘expert reviewer’ van het vijfde rapport van het IPCC. Initiatiefnemer van Climate Dialogue, een internationaal discussieplatform over klimaatverandering. Schreef voor het boek, Ecomodernisme: Het nieuwe denken over groen en groei, een hoofdstuk over kernenergie, waarvan u op pagina 68 een fragment kunt lezen.

Roland Pluut, uitgever •

rp@theoptimist.nl

PS: Als u een open vragenlijst wilt invullen om uw mening over The Optimist te geven, ga dan naar www.theoptimist.nl/uw-mening-overons-tijdschrift. Uw antwoorden helpen ons nog beter naar u te luisteren.

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 1

Optimaliseer je Ervaar dagelijks de voordelen van een abonnement. Nog geen lid? Meld je dan nu aan via www.theoptimist.nl/nu

Tantra: de weg naar vervulling nu wel of niet seksuele verlangens zijn, is minder belangrijk. Wij zeggen niet dat je leven beter wordt als je seks hebt. Wel zien we dat seksuele energie noodzakelijk is voor een goed leven. Maar seksu seks hebben met iemand anders is niet noodzakelijk om je seksueel vervuld te voelen. Dat kan ook als je alleen bent.’

door: liseTTe ThoofT

Wat verstaat u dan onder seksuele vervulling?

mensen die lang bij elkaar zijn, klagen vaak dat de opwinding weg is. er is wel liefde, maar het is niet meer spannend.

‘Precies. Onze instinctieve, hormonaal gestuurde seks is een tijdelijke zaak. Het verandert wanneer we kinderen krijgen, of zelfs al wanneer we ons met een ander verbinden en gaan samenleven.

Seks komt niet meer zo makkelijk op gang. Als je samen kinderen en een huishouden hebt, deel je veel zorg. Dat is niet zozeer seksueel opwindend. De lichamelijke drive is bedoeld om mensen bij elkaar te brengen en als ze bij elkaar zijn, is het klaar. Maar dat betekent niet dat seks niet meer vervullend zou kunnen zijn. Er is veel groei mogelijk. Juist in deze fase kan seksualiteit een uitdrukking worden van liefde. In tantra gaan we ervan uit dat seksualiteit ook een uitdrukking kan worden van de openheid en ruimte van ons bewustzijn.’

Wat is daarvoor nodig?

‘Gevoeligheid in onze seksuele organen en eerlijkheid in het contact. Pas als er verbinding kan zijn tussen seks en hart ervaren veel mensen dat als bevredigend. Liefde kan ook bestaan als lustvol.

Dan stroomt je seksuele energie door je hele lichaam. Het voelt meer als vrijen. Je kunt dat woord, vrijen, ook opvatten als: elkaar vrijlaten in het moment. Dus niet bepalen wat de uitkomst moet zijn, wat er moet gaan gebeuren.’

Dat klinkt niet eenvoudig.

‘Tantra is geen gemakkelijk pad. Vroeger werden mensen pas geïntroduceerd in tantrische technieken als ze in staat waren hun hele ervaring te omarmen, dus als ze alle gevoelens en ervaringen in zichzelf konden verwelkomen zonder oordeel. Daaraan ging een hele periode van mediteren en beoefening vooraf. Tegenwoordig ligt de kennis op tafel. Tantrische technieken kun je overal op internet of in cursussen vinden. Daardoor realiseren mensen zich soms niet de waarde ervan. Je kunt daardoor gaan denken dat tantra een manier is om seks te hebben. Zo kijken wij er niet naar.’

‘Dat je je een seksueel wezen voelt. Dat je geniet van je vrouwe vrouwelijkheid, je mannelijkheid, of je vermogen om je vrouwelijk én mannelijk te voelen. Dat je seksuele organen betrokken zijn bij je hele leven, ook bij het drinken van een kopje thee. Dat geeft het leven een bepaalde erotische, sensuele aantrekkelijkheid.’ hoe krijgen we onze seksuele organen ‘aan’?

‘Daar zijn veel manieren voor. Wij werken veel met bioenergetica, met ademen, met beweging en geluid. We doen oefeningen om de levenslust en vitaliteit op gang te brengen en dat kan sensueel of zelfs seksueel aanvoelen. We leren mensen dat in zichzélf te herkennen. Als je de stroom van levenslust leert reguleren en die in jezelf wakker te maken, kun je lust ook delen in afstemming met een ander. Dat is mogelijk, maar niet noodzakelijk.’ en waar komt die hartsverbinding erin?

‘Als er geen hart is, is er geen liefde, geen sensitiviteit, geen afstemming, geen vriendelijkheid, dus geen seksueel plezier. Als het hart mist, is het niet makkelijk om echt te voelen. Wanneer we onszelf opsplitsen in liefde en lust zijn we destructief naar onszelf: het ene deel vecht tegen het andere deel. Tantra verbindt die verschillende delen in onszelf. Als we de seksuele impuls weten op te wekken, kunnen we intenser genieten van alles, wát het ook maar is waarvan je houdt. Je kunt bijvoorbeeld luisteren naar je lievelingsmuziek met seksuele energie, alsof je seksuele organen en je hele lichaam meeluisteren. Je hoort de muziek niet alleen met je oren, maar ook met je huid. De meeste mensen openen zich gemakkelijker voor muziek of voor andere dingen waar ze van houden, dan voor een ander mens. Dus leren we ze luisteren met hun hart en hun hele lichaam. Tantrische oefeningen kunnen een grote openheid teweegbrengen. Het is een kwestie van subtiel aanvoelen van geven en nemen, ofwel om wat je doet en wat je laat gebeuren.’ hoe kun je geven en nemen in je eentje?

Dat klinkt vreemd: tantra draait niet om seks?

‘Mensen die bij ons centrum komen, zijn vaak verbaasd dat wij helemaal niet zo gericht zijn op seks. Wij vinden seks helemaal oké, maar tantra is een spiritueel pad. Wij vragen mensen bijvoorbeeld: wat mis je? Is het de lichamelijkheid, de intimiteit, de vitaliteit? We zeggen nooit: “doe dit” of “doe dat”. Wij helpen mensen om contactvol te zijn met alles wat ze ervaren en voelen. Of dat

‘Je kunt inademen met kracht en de uitademing vanzelf laten komen, in overgave. Of andersom: uitademen met kracht en dan wachten, zodat je de inademing vanzelf laat komen. Voor geven en nemen, voor doen en laten, is kracht nodig.’ op wat voor kracht doelt u?

‘De levenskracht, de energie in ons lichaam. Levenskracht kun je

op allerlei manieren in je lichaam ervaren: als stroming, vibratie of tinteling, maar ook als stevig en solide. Het is de kracht om stil te kunnen blijven of om juist te bewegen. De levenskracht kan alles aanraken wat in de weg zit voor een bevredigend seksueel leven. Vervulling is een staat die je ervaart wanneer je bewustzijn open is en er veel vitale levensenergie door je lichaam stroomt.

Seksualiteit heeft een grote potentie om extase en vervulling voelbaar te maken.’

seerd zijn door de vrije seks van hun ouders: net zo getraumatiseerd als wíj waren door het verbod op seks van ónze ouders. Het was een reactie. Er is voor hen te veel openheid geweest, of er was onveiligheid, of de intimiteit met de eigen seksuele organen is niet gerespecteerd, of de verlegenheid is niet erkend… Eerst moesten we ons schamen en toen móchten we ons niet schamen. Dat gaat voorbij aan de vraag: wat is schaamte?’

Wat is schaamte?

Kun je verlicht worden door seks?

‘Zeker. Maar de vraag is hoe je het kunt leven in je dagelijkse leven. Dat maakt tantra tot een spiritueel pad. De lotus bloeit op uit de modder. In tantra zeggen we “ja” tegen elke ervaring, of ze nou heerlijk is of lastig: dat is de weg naar vervulling. Stel je voelt geen seksuele energie of houdt niet van seks. Dan kun je leren om daarin te ontspannen en je reacties te onderzoeken en begrijpen: dat is de weg.’ hoe kijkt u aan tegen porno of Viagra?

‘We zijn niet voor, maar ook niet tegen. Het zijn mogelijkheden.

In elke vorm zit essentie en als je die eruit haalt, word je minder afhankelijk van de vorm. Als je bijvoorbeeld ontdekt dat het aantrekkelijke in porno de macht is of de kwetsbaarheid, dan kun je leren om je macht of je kwetsbaarheid in jezelf te eren.’

‘Schaamte zie ik als een diepe antiseksuele kracht, die ontstaat door alle kritische stemmen over de vorm die ons lichaam aanneemt, voor wat ons lichaam nodig heeft aan zorg, liefde en aandacht. We schamen ons zelfs voor onze verlangens. Een groot deel van de tantrische beoefening is het onderzoeken van verlangens, ook seksuele.’ is dat een eindeloze zoektocht of ben je er op goed moment uit?

‘Nee, hoor. Seksualiteit kan in iedere leeftijdsfase groeien en verdiepen. Ik word gelukkig nog steeds verrast, zowel door mijn beperkingen als door mijn mogelijkheden. Er blijft altijd veel te ontdekken, omdat mijn verlangen met de jaren verandert. Naarmate je seksuele bewustzijn zich ontwikkelt, worden je mogelijkheden steeds ruimer.’

Webinar

is niet een hele generatie beschadigd door de seksuele revolutie?

‘De seksuele revolutie was een poging tot verandering van de seksuele moraal van de jaren vijftig. Maar een reactie is zelden een oplossing. Ik was vroeger actief in de feministische beweging en zie nu dat ik op een kinderlijke manier begreep wat gelijkwaardigheid is, of kracht, of autonomie. Ik was geneigd om mannelijk gedrag te vertonen, omdat dat toen mijn begrip was van gelijkwaardigheid: hetzelfde zijn. Door schade en schande ben ik wijzer geworden en heb ik geleerd dat verschillen tussen mensen de gelijkwaardigheid niet bedreigen en dat kracht ook ontvankelijk kan zijn.

Wij komen bij het centrum veel jongeren tegen die getraumati-

Foto: mieKe meesen

In gesprek met Kyo Verberk, die trainingen geeft aan het Centrum voor Tantra in Amsterdam, over de ver verbinding met het hart.

Bent u benieuwd naar meer? Wilt u meer weten over de relatie tussen bewustzijn en seksualiteit? of wilt u weten hoe u uw seksuele energie weer kunt laten stromen en uw leven meer vitaliteit kunt geven? meld u dan aan voor het webinar op woensdag 5 april, om 20 uur. dan vertelt Kyo Verberk meer over haar inzichten en adviezen.

U kunt vooraf uw vragen aan haar bij ons neerleggen, zodat we die aan de orde kunnen laten komen. meer informaTie: WWW.TheopTimisT.nl/eVenTs/Kyo-VerberK

52 TheopTimisT.nl maart/april 2017

•

maart/april 2017 TheopTimisT.nl 53

Tantra, de weg naar vervuiling ZES EDITIES PER JAAR

ZES GRATIS WEBINARS (VOOR ABONNEES)

Beter nieuws… voor jou… en voor de wereld 2 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

leven, elke dag!

Het Optimist lidmaatschap brengt: oplossingsgericht nieuws en dagelijkse inspiratie.

GraTis ToeGanG ToT heT online arChief (Voor abonnees)

PROFI TEER NU!

nU € 9,9 5 pe of € 84 r maand ,- per ja ar

DaGeliJKs opTimisTisCh nieUWs

www.theoptimist.nl/nu mei/JUni 2017 TheopTimisT.nl 3

32 OMSLAGARTIKEL

De wereld is van iedereen

met bijdragen van onder meer Jurriaan Kamp, nancy reed, Karen armstrong, arun Gandhi en alan Boesak

26

18

lachyoga

Dierentuinen

30 Tijn Touber

4 TheopTimisT.nl mei/JUni 2017

INHOUD mei/juni 2017

68 Kernenergie

60 optimisten VERHALEN aCTUaliTeiT

18 Purpose Day op zoek naar de koplopers; hoe ondernemingen bijdragen aan een betere wereld. opinie

22 Mensapen kunnen best in

de dierentuin

een pleidooi waarom het houden van dieren in gevangenschap nog niet eens zo’n gek idee is. reporTaGe

26 Lachen als het tegenzit lachyoga helpt de pijn te verzachten. inTerVieW

30 ‘Alles mag er zijn’ tijn touber inspireert en straalt innerlijke rust uit. een gesprek. mail & Win

34 Happy Spirit Days Charmant festival met diepgang. maak kans op toegangskaarten! omslaGThema

36 Een samenleving voor

iedereen

Hoe we onze maatschappij zo kunnen besturen dat iedereen zich betrokken voelt.

Waarmee de weg openstaat naar een vreedzame, geweldloze wereld.

42 Een schreeuw om de

10

onDersTroom, meT onDer meer:

Zo werk je aan een beter brein

waarheid

hier, uw placebopil

alan Boesak beschrijft hoe een schreeuw het begin vormt van verzoening.

Waarom je je niet moet conformeren

46 Lessen van Mahatma

Gandhi

74

Creativiteit kun je leren

een kleinzoon van Gandhi deelt de wijze lessen van zijn grootvader.

appeltaart en muziek Genieten van europa

49 Onze vijanden lijden ook de Gulden regel zorgt voor meer begrip en vrede, volgens Karen armstrong

54 De aarde die ik liefheb ontdekkingtocht naar de spirituele economie. aCTUaliTeiT

58 Leeuwarden en

KeUZe, meT onDer meer:

VasTe rUbrieKen

7

Dialoog

10 onderstroom 25 Column: Geertje Couwenbergh 73 Column: harry starren 74 Keuze 79 het beste uit…

80 lezer in beeld: prem Doeven

Friesland

Culturele hoofdstad van europa 2018 beelDVerhaal

60 OPTIMISTEN Kracht in nl brengt de waarde van maatschappelijke initiatieven in beeld. boeKfraGmenT

68 Kernenergie niet iets om bang voor te zijn. sterker nog, misschien wel waard om te omarmen.

mei/JUni 2017 TheopTimisT.nl 5

DIALOOG

COLOFON DE NEDERLANDSTALIGE THE MEER DAN EEN SUV EEN ALFA ROMEO OPTIMIST WORDT GEMAAKT DOOR:

interview met tijn touber, inspirator: ‘alles mag er zijn’ tijd om kernenergie serieus te nemen Voorh

de voordelen van lachyoga

mei/JUni 2017

saskia Geleedts, els Kwaks, Brian de mello, roland pluut ronald Jousma en marco Visscher.

een

De wereld is

Ge WelDlo osheiD

van iedereen

Ti Jn ToUber K ernenerG ie l aCh yoG a

De introductie van de eerste SUV van Alfa Romeo is een legendarisch moment. Net zo legendarisch als de bergpas waarnaar hij is genoemd: Stelvio. Alfa Romeo’s iconische kijk op design heeft de creatie mogelijk gemaakt van een compromisloze SUV. Met de ruimte en het comfort van een auto van dat formaat, en het rijgenot en de prestaties die alleen een echte Alfa Romeo kan bieden. Een onvergelijkbaar mooi interieur, hoogstaande innovatie en een ongeëvenaarde rijervaring.

pUr p ose Day

945-00_Adv Stelvio_210x297mm_Nationaal.indd 1

no. 174

MET MEDEWERKING VAN:

BP

plUs: lessen van mahatma Gandhi

Voor bofKippen! p.17

Op zoek naar vrede en harmonie, voor onszelf en elkaar

De verbruikscijfers zijn gebaseerd op de officiële Europese testmethode. Het daadwerkelijke verbruik hangt mede af van de omstandigheden en uw rijgedrag.

Kijk voor de verkoopvoorwaarden op alfaromeo.nl/verkoopvoorwaarden.

Gem. brandstofverbruik: 4,8 - 7,0 l/100 km (1 op 14,3 - 20,8). CO 2: 127 - 161 g/km.

ALFA ROMEO STELVIO TheopTimisT.nl € 9,75 mei/JUni 2017 / nr. 174

12-04-17 15:15

lauwerens Boender, marloes Hakvoort, nura rutten, pico iyer, stéphanie albicher, ilse ariëns, maarten van der schaaf, Harry starren, Geertje Couwenbergh, arun Gandhi, Jurriaan Kamp, nancy reed, Karen armstrong, alan Boesak, satish Kumar, marcel Crok.

EN MET DANK AAN:

niki Korteweg, sanne Bloemink, swami prem abhay doeven, Jaap Bressers, Floor Wittink, tijn touber, suzy van der Heijden, pieter steinz, Carla Begeer, sébastian duchène, marco Kool, Jacques Giesbertz, nienke de pauw, aldert de Boer, olande ananda, andrea Wiegman, pep degens, marnix van rossum, richard moore, marleen metzlar, philip idenburg, eveline Bagijn, pieter parmentier, Janina mulhuyzen, Chantal van den Brink, Bernhard sandee, ron Kok, Froukje sijtsma, Wobbe Jousma, ralph Zebregs, mark Kulsdom, Jonna Klijnsma, Bert van son, tessa en edwin spa met hun waddenvarkens en bofkippen.

EN NATUURLIJK MET DANK AAN U!

De politiek en u Deze editie maakten wij middenin verkiezingstijd. Nadat de stemmen waren geteld, vroegen wij de lezers van The Optimist Daily hoe zij aankeken tegen de uitslag en de komende coalitievorming. Hieronder een greep uit de zeer uiteenlopende reacties.

PRAKTISCHE INFORMATIE:

de jaarprijs voor het lidmaatschap is € 84,00.

Bel 088-1102010 of mail naar theoptimist@spabonneeservice.nl voor de portotarieven in binnen- en buitenland.

Kijk voor de verschillende lidmaatschapsvormen en de voorwaarden op onze website, www.theoptimist.nl/lidmaatschap.

U kunt zich voor een lidmaatschap aanmelden via s.p. abonneeservice. dat kan per post: postbus 105 - 2400 aC alphen aan den rijn t 088-1102010 (kantooruren) U kunt ook een mail sturen naar theoptimist@spabonneeservice.nl of zich online aanmelden via www.theoptimist.nl/lidmaatschap als u graag de engelstalige, internationale editie ontvangt, kunt u contact opnemen met: the intelligent optimist, 268 Bush street, #4419, san Francisco, Ca 94104, Usa. i www.theoptimist.com - e info@theoptimist.com Bent u slechtziend, blind of dyslectisch of heeft u een andere leeshandicap. The Optimist verschijnt ook op cd. Via dedicon kunt u een abonnement nemen op een voorgelezen The Optimist. telefoon: 0486 486 486, e-mail: info@dedicon.nl, website: www.dedico.nl 6 TheopTimisT.nl mei/JUni 2017

Geen coalitie

Mijn leven is zeer verbeterd nu ik in een mopperend gezelschap van mensen altijd wel een verhaal uit The Optimist bij de hand heb. philip iDenbUrG

Ik vind dat er helemaal geen coalitie moet komen. Laat iedere partij die een voorstel heeft dit de kamer voorleggen en meeste stemmen gelden. De kiezer hoort dan de hele regeringsperiode hoe de partijen echt over de verschillende zaken denken en kunnen naar aanleiding daarvan een betere keuze maken.

Marleen Metzlar

moeder aarde

Groen links en de Partij van de Dieren hebben gewonnen. Het is goed nieuws voor de natuur en dieren en een biologische en ecologische levensstijl als deze partijen hun stempel nadrukkelijk op het toekomstige beleid kunnen drukken. Anderzijds heeft ook rechts flink gewonnen.

Ik ervaar rechts als een bedreiging voor moeder aarde en het welzijn van alles wat leeft. Ook Denk heeft stemmen gekregen.

Dat vind ik jammer; we zijn een christelijk seculiere samenleving en daar hoort geen

minarettenlawaai naast een dierentuin bij.

Als vluchtelingen hier komen, moeten ze zich aanpassen aan onze waarden en integreren. Dat is ook wat na de Tweede Wereldoorlog wel eens misgegaan zou kunnen zijn met diverse minderheden.

Mensen die nu voor de klimaatverandering vluchten, zouden hier ook wel goed op alle verspilling en vervuiling moeten letten.

Eveline Bagijn

Pechtold premier

Ik zou het zeer betreuren als GroenLinks mee zou doen met VVD, CDA en D66.

D66 moet ook niet meedoen met de VVD. Eigenlijk moet er een kabinet komen over links met D66, GroenLinks, SP, PvdA, SGP, PvdD, Christen Unie, 50+, DENK en FvD met Pechtold als premier.

Panta Rhei

Groen

Heel mooi, deze ruk naar groen!

Pieter Parmentier

Meer lynx op de kaart

In het maart/april-nummer staat op pagina 63 een foutje: het Doñana National Park ligt niet in de Sierra Nevada, maar nabij Huelva. Dat is een flink stuk westelijker.

Wel heel geweldig dat het zo goed gaat met de Iberische lynx; dank voor prachtfoto!

Bernhard Sandee Málaga

Hartelijk dank voor deze correctie. Wikipedia leert ons dat het gebied inderdaad in twee provincies ligt, Huelva en Sevilla, en het vormt een natuurlijke barrière tussen deze provincies.

Tip voor de Daily

Dank voor jullie dagelijkse mail. Mijn leven is zeer verbeterd nu ik in een mopperend gezelschap van mensen altijd wel een verhaal uit The Optimist bij de hand heb. Graag draag ik er een bij. In The Economist van 18 februari staat op pagina 66 het bericht over een uitvinding van een medewerkster van het Sri Lanka Institute of Nanotechnology om mest zodanig te bewerken dat het bij veel regen niet

wegspoelt. Dat vergroot de effectiviteit en verlaagt de kosten voor de boer. Niet alleen is de uitvinding zelf het vermelden waard, ook dat een arm derdewereldland een dergelijk instituut heeft dat nu onderzoek kan doen voor het oplossen van lokale problemen.

Philip Idenburg

Hartelijk dank voor deze tip Philip.

We hebben deze meegenomen in de Daily van 24 februari. Heeft u ook een tip voor een goed nieuwsbericht?

Mail dan naar redactie@theoptimist.nl.

Hoe keren we de angst

Op de cover van het januari/februarinummer las ik: ‘Niets om bang voor te zijn.’ Maar in het artikel van David Van Reybrouck (Democratie: dat kan beter, pagina 24) vond ik nogal wat angst en negativiteit. Zo worden Trump en Brexit ‘zorgwekkende aanslagen op het welzijn van de democratie’ genoemd. Angstige woorden. Maar hoezo? Brexit is met een meerderheid van stemmen gekozen. Het is nog veel te vroeg om het een ‘dwaasheid’ of zelfs ‘rampzalig besluit’ te noemen. De effecten van Brexit kunnen we pas over minimaal 5 tot 10 jaar beoordelen. Het is nu nog niet eens in gang gezet…

En of Trump een ‘verkeerde man’ is, zoals ik in het artikel lees, zal ook de komende vier jaar moeten blijken.

Natuurlijk kun je na enkele weken al volop commentaar op Trump hebben, zeker, maar aan de andere kant: Obama had in 2008 een indrukwekkende boodschap vol hoop, maar eerlijk is eerlijk: hij laat zijn land na acht jaar regeren wel achter met een verdubbelde staatsschuld (20 triljard dollar). Ook zijn er chaos en moordpartijen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten mede door zijn internationale politiek. En sterk opgelopen raciale spanningen tussen zwarte en blanke Amerikanen, etc. Ik wil maar zeggen: de dingen lopen vaak anders dan we vooraf denken…

Van Reybrouck heeft enige ‘angst’ en wil binnen een democratie meer verstandig overleg in plaats van stemmen op basis van irratio en onderbuikgevoelens. Hij pleit voor rede en ratio. Wie echter denkt dat de wereld er door ‘meer ratio’ beter uit zal zien, komt misschien bedrogen uit. Zelfs in de academische wereld (bij uitstek ratio-

neel) worden niet louter goede beslissingen genomen. Emotie hoort nu eenmaal bij het menszijn, en dus ook bij de democratie.

Mensen die tegen massa-immigratie zijn, doen dit vanuit onderbuikgevoelens, zegt men vaak. Inderdaad, hun drijfveer is veelal boosheid, angst - dus emotie. Maar mensen die vóór massa-immigratie zijn, doen dit toch óók vooral vanuit emotie, zoals empathie en naastenliefde?

Mensen laten zich nu eenmaal ook leiden door emotie en gevoelens. Gelukkig maar. Het is een mythe dat mensen die verkeerde beslissingen nemen dat doen omdat ze niet goed geïnformeerd zijn. Dat hoeft helemaal niet. Ook mensen die wél alle informatie hebben, kunnen dat doen.

Zeker bij geopolitieke dilemma’s los je de problemen niet op door de feiten zuiver rationeel te bespreken. Was dat maar waar; dan hadden de Verenigde Naties het een stuk gemakkelijker gehad de afgelopen decennia.

Het artikel over Paul Efmorfidis (‘Zo sta ik in het leven’, p. 62) heeft ‘hoop’ en was inspirerend. Deze enthousiaste Griek, een mensenmens, heeft een positieve houding en omarmt het leven in eenvoud - naar eigen zeggen ‘met idealisme en realisme’.

Hij heeft het niet over onderbuikgevoelens maar over ‘energie tussen mensen’ in plaats van ‘een wetenschappelijke theorie’. Misschien kan deze enthousiaste Griekse ondernemer aan Van Reybrouck een fietstocht aanbieden, leidend tot een minder sombere kijk op de dingen in deze turbulente tijden?

Ron Kok Rotterdam

Prachtig nummer met uitstekende artikelen!

We zijn benieuwd naar uw mening over deze editie.

Schrijf ons! redactie@ theoptimist.nl

Chantal van den Brink

Breng eens een ode Kent u iemand met een bijzonder initiatief of levenswerk die u graag in het zonnetje wil zetten? Nomineer hem of haar om in ons blad een ode te brengen.

Wie weet komt uw bijdrage wel in onze komende uitgave. Mail uw nominatie naar: redactie@theoptimist.nl o.v.v.

Ode aan de optimist.

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 7

DIALOOG

Mijn ervaringen met de methode van Wim Hof

FOTO’S: JEFFREY VERHOEVEN EN DUDAREV MIKHAIL

V

andaag was ik in de bibliotheek en zag ik jullie blad liggen met daarin het artikel over Wim Hof, ofwel de Iceman (Alleen als ie ijsen ijskoud is, The Optimist nr 172, p.

32). Ik ben een beoefenaar van de Wim Hofmethode. Met zijn methode heb ik een typisch vrouwelijke fysieke klacht geheeld. Ook heeft het me verder veel gebracht op persoonlijk, emotioneel en spiritueel vlak.

In de zomer van 2015 veranderde mijn menstruatiecyclus. Ik verloor halverwege de maand bloed. Na een maand of vier met deze klachten te hebben rondgelopen, adviseerde een vriendin mij om een afspraak met de huisarts te maken. Na enige weken kreeg ik de uitslag; alles zag er goed en normaal uit. Dit gaf mij groen licht om op mijn eigen wijze te kijken naar wat dit vloeien mij vertelde. Ik kijk naar ‘ziekte’ op een holistische wijze.

Wat wil mijn lijf vertellen? Wat kan het zijn op emotioneel niveau, wat op lichamelijk niveau, spiritueel niveau en

8 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

mentaal niveau? Ik voelde al snel duidelijk aan dat het te maken had met het uit balans zijn van mijn hormonen.

Toen ik in het najaar samen met mijn partner in de sauna was en daarna de Maarsseveense plassen inging, merkte ik dat ik lang in het koude water kon blijven. Doordat ik dat zo’n prettige ervaring vond, werd mijn nieuwsgierigheid naar Wim Hof gewekt. Ik had hem al vaker op de televisie gezien. Steeds meer raakte ik geboeid door zijn activiteiten. Enerzijds om de persoon die hij is, anderzijds om wat hij doet en wat hij de wereld tracht mee te geven. Ik schreef me in voor een Wim Hof Nieuwjaarsduik. In mijn badjas reed ik in november naar de Haarrijnse plas. Ik besloot een dagboek bij te houden. Enkele notities hieruit:

ZONDAG 16 NOVEMBER

WOENSDAG 4 NOVEMBER

DONDERDAG 26 NOVEMBER

Als ik opsta ben ik zenuwachtig, want vandaag ga ik voor de eerste keer in de Haarrijnse plas ‘zwemmen’. Ik blijf twee minuten in het water. Mijn ademhaling is snel rustig. Eenmaal thuis, begin ik te voelen. Mijn lichaam doet haar best om op te warmen. Voel me fit en ogen staan helder.

DINSDAG 10 NOVEMBER

Voordat ik een sessie heb met een cliënt, rijd ik naar de plas. Opnieuw vier minuten in het water. Tijdens de sessie ben ik helder en dicht bij mezelf. Ik begin die dag te vloeien, terwijl dit niet het begin is van mijn menstruatie. Het is oud bloed.

VRIJDAG 13 NOVEMBER

Om 10 uur rijd ik naar de plas. Dit keer ben ik vijfeneenhalve minuut in het water. Ik geniet van het koude water, de rust en de stilte, en de golven. Als ik thuis in de spiegel kijk, zie ik dat de plekken op mijn lijf die de meeste doorbloeding kunnen gebruiken blauw uitslaan. Ik heb het gevoel dat mijn lichaam deze plekken extra verwarmt en er heling ontstaat.

Om 9.00 uur ben ik met mijn kinderen bij Jumpsquare. We hebben met z’n drieën een uurtje gejumpt. Rond twaalf uur ga ik thuis naar het toilet om te plassen en verlies een grote prop. Hij is helder rood van kleur, niet vies of eng. Mijn vermoeden dat dit een vleesboom of myoom is, wordt groter. Ik ga opnieuw even googelen en lees: ‘Vleesbomen zijn ingekapseld in het lichaam en moeten langzaam losgelaten worden. Submuceuze myomen kunnen hinderlijk bloedverlies geven.’

Dat ik dit in 11 dagen kan bereiken met ademhalen en koude training. Wauw!

Ik ga hiermee door! Mijn buik voelt rustiger. Gisteravond kwam onze hond op mijn buik liggen. Alsof hij voelt dat ik warmte op die plek nodig heb.

Het water is helder, zacht en rustig. Zo voel ik me ook. Het water is mijn spiegel.

VRIJDAG 27 NOVEMBER

Het water is ruig en koud. Mijn tenen en handen blijven daarna het langst koud.

Mijn gewicht wordt steeds minder. Ik heb het gevoel dat ik fysiek geheeld heb wat ik moest helen.

Tot op de dag van vandaag heb ik geen tussentijdse bloedingen meer gekregen.

Ik mag niet beweren dat deze methode myomen of andere baarmoederklachten ‘geneest’ maar ik weet wel zeker dat ze mij geholpen heeft. Met dit verhaal wil ik iedereen aanmoedigen om zorgvuldig te voelen wat je lijf nodig heeft, open te staan voor andere methoden en de verantwoordelijkheid voor je eigen gezondheid te nemen, op jouw manier!

Janina Mulhuyzen Maarssenbroek

Lees de volledige blog van Janina op www.justliveit.nl/blog/waarom-ik-dewim-hof-methode-ben-gaan-beoefenen/

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 9

ONDERSTROOM INTERVIEW

Zo werk je aan een beter brein IN EEN VORIG LEVEN was Niki Korteweg een bevlogen hersenonderzoeker. Haar carrièreswitch tot wetenschapsjournalist zo’n 15 jaar terug leidde tot een andere invulling van haar dagen. Drukke, stressvolle dagen. Zelfs zo stressvol, dat ze op een dag werd geconfronteerd met een burn-out. Ze kreeg last van concentratie- en geheugenproblemen. De worsteling met haar eigen brein vormt het begin van een persoonlijke zoektocht naar de (on)mogelijkheden van de moderne hersenwetenschappen. Het resultaat is haar boek: Een beter brein.

FOTO’S: RENÉ BOUWMAN

Hoe lang zat dit boek al in uw hoofd?

10 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

‘Ik liep 10 jaar geleden al met het idee rond om een boek te schrijven over het brein van de toekomst. Er zijn wereldwijd zoveel spannende ontwikkelingen gaande in laboratoria, dat intrigeerde me enorm. Maar plots was daar mijn burn-out. Aanvankelijk dacht ik, ik doe even rustig aan en ga alvast aan het boek werken, maar dat was naïef gedacht. Schrijven lukte

niet en na verloop van tijd bleef ik last houden van rondspringende aandacht en geheugenhaperingen.’

Dat moet een rare gewaarwording zijn geweest?

‘Ja, dat was het zeker. Ik kon dingen slecht onthouden, stond om de haverklap op van mijn bureau en vergat vaak gelijk weer wat ik wilde doen. Wat kan hersenwetenschap voor mij doen, werd toen een urgente vraag waar ik mee aan de slag moest. Niet alleen voor mezelf; ik wilde ook dat het brede publiek geïnformeerd zou worden over wat er nu en binnenkort mogelijk is, en dat er mensen zijn die hele vergaande ideeën hebben binnen de hersenwetenschap.’

Wat kan de hersenwetenschap nu al doen?

‘Naarmate de technologie vordert zie je dat deze niet alleen beschikbaar komt voor zieke mensen maar ook voor gezonde. Er zijn zogenaamde Brainhackers die online allerlei “tips & tricks” delen met hun volgers over de manier waarop zij hun brein extra goed laten werken.

Dat doen ze grofweg op twee manieren: door middel van pharmaceuticals en electroceuticals.’

Vertel eens hoe dat werkt.

‘Pharmaceuticals zijn gewoon medicijnen, bijvoorbeeld geheugenpillen of pillen tegen narcolepsie of ADHD. Brainhackers slikken die om beter te kunnen presteren. Dat kan ver gaan. Ik zat een keer in het vliegtuig naast een arts die voor zijn dochter Ritalinrecepten uitschreef zodat ze mee kon in de hectiek van haar werk als advocaat. Als experiment besloot ik het zelf te proberen. Ik nam een half pilletje en merkte al snel het verschil. Ik begon met rode konen te tikken, supergeconcentreerd, in een flow, en voelde me heel goed. Dacht dat ik de hele wereld aankon, voelde me intens tevreden. De volgende dag wilde ik doorgaan waar ik was gebleven maar met elke regel die ik las zakte de moed me in de schoenen. Ik had wel flink doorgewerkt maar het ging ten koste van de kwaliteit, het was slordig. Dus per saldo schoot ik er niks mee op. In het geval van Ritalin blijkt het bij ongeveer de helft van de mensen tot verbetering van de concentratie te leiden. Cafeïne werkt bijna net zo goed, dus ik houd het maar gewoon bij koffie.’

En hoe zit het met de electroceuticals?

‘Daar is een forse ontwikkeling aan de gang. Je praat dan bijvoorbeeld over diepe hersenstimulatie. Een pulsgenerator geeft stroompjes af in het hersengebied waar een electrode is bevestigd. Dat wordt onder meer gebruikt bij mensen met Parkinson, depressie, en angst- en dwangstoornissen, maar ook wordt er nu druk geëxperimenteerd met toepassingen voor andere ziektebeelden. De klachten worden opgelost door de stroompjes in de hersenen. Het is iets ingrijpends

wat nog veel onderzoek vraagt. Nu is er nog een zware hersenoperatie voor nodig, maar als de techniek kleiner en minder ingrijpend wordt, bijvoorbeeld door een elektrode te injecteren in plaats van te opereren, zouden mensen het misschien voor minder ernstige aandoeningen willen. Met deze techniek kan je bijvoorbeeld ook beter leren, of krijg je meer doorzettingsvermogen. Ik heb bij mijzelf Transcranial Direct Current Stimulation (tDCS) laten doen via de Universiteit van Amsterdam.

Dan krijg je kleine stroomstootjes van buitenaf. Het resultaat: ik kon 10% beter dingen onthouden met tDCS, maar dat is nog geen algemeen resultaat. Inmiddels lopen er op de wereld wel 150.000 mensen rond met een of andere vorm van elektrische hersenstimulatie.’

We zijn benieuwd naar de gouden tips…

‘Slapen, sporten, mediteren en gezond eten. Je krijgt geen burn-out zonder eerst een slaapgebrek te hebben gehad. Sporten is goed voor je geheugenstructuur; hierdoor wordt een stofje in de hersenen aangemaakt dat werkt als kunstmest voor je brein. Uit onderzoek blijkt dat er positieve veranderingen in verschillende hersengebieden optreden door regelmatig te mediteren en gezond te eten. Een boek lezen is trouwens ook goede breintraining. Dus misschien wel de beste tip: lees mijn boek!’ | BRIAN DE MELLO Een beter brein NIKI KORTEWEG Uitgeverij Atlas Contact 304 pagina’s € 21,99

BOEKEN

bij de beesten af ALS KIND WAS CHARLES FOSTER al benieuwd naar de gedachten van een merel in de

tuin. Die drang om in de huid te kruipen van een dier deed hem besluiten om zes weken als een beest te leven. In het bos als een das, als een otter in het water, een gierzwaluw in de lucht, een edelhert op de hooglanden van Schotland en als een verdwaalde vos in de grote stad. Dat levert een bijzonder verhaal op, knap en met humor opgetekend in zijn boek Leven als een beest, dat 23 mei 2017 verschijnt. Zijn zoektocht naar de grens tussen mens en dier is boeiend en roept op tot empathie en het gebruik van al onze zintuigen. Opmerkelijk voor iemand die zich advocaat, huisvader, dierenarts, doctor in medisch recht en ethiek mag noemen, en niet te vergeten: schrijver..

Leven als een beest CHARLES FOSTER A.W. Bruna Uitgevers 288 pagina’s € 19,99

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 11

ONDERSTROOM GEZONDHEID

Hier, uw placebopil Waarom genezing kan optreden als u bewust een nepmedicijn slikt.

HET PLACEBO-EFFECT is een bekend verschijnsel in de geneeskunde. Het is de genezing die optreedt bij patiënten die dénken dat ze een werkzaam medicijn kregen. Die omschrijving suggereert dat deze geneeskracht van de geest optreedt wanneer mensen worden misleid. Immers: het besef dat je een neppil slikt zal toch zeker een einde maken aan de verwachting dat je geneest? Nou, niet dus. Recent onderzoek van de Universiteit van Lissabon bewijst dat het gecompliceerder ligt.

De deelnemers van de Portugese studie waren patiënten met chronische rugklachten. Zij kregen een korte uitleg over het placebo-effect en werden daarna willekeurig opgedeeld: de ene groep kreeg geen verdere behandeling en de andere groep kreeg een potje pillen mee naar huis. Op het etiket stond: ‘Placebopillen, tweemaal daags innemen’.

Hoewel geen enkele patiënt dus een behandeling met actief werkzame stoffen kreeg, vertoonde de placebogroep na drie weken aanmerkelijk betere resultaten.

Tot nu toe werd al aangenomen dat de kracht van verwachtingen kan leiden tot lichamelijke reacties. Verwacht je genezing, omdat de arts die voorspelt op basis van de voorgeschreven medicijnen, dan kan genezing volgen.

‘Het maakt uit wat er wordt gezegd over een middel’, zei 12 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

hoogleraar gezondheidspsychologie Andrea Evers in NRC Handelsblad (3 december 2016). Evers maakte duidelijk dat het effect niet alleen tussen de oren zit. Zo kan ons lichaam worden getraind om zichzelf te genezen met behulp van conditionering, bijvoorbeeld door een actief werkend medicijn te combineren met een prikkel als een drankje. Vervang dat medicijn op een goed moment door een placebo en je krijgt hetzelfde effect. Evers: ‘Doordat je verwácht dat je lichaam een bepaalde stof aanmaakt, gaat het lichaam daadwerkelijk aan de slag om die stof te produceren.’

Toch is er in de geneeskunde grote aarzeling om het placebo-effect ten volle te benutten. Dat heeft te maken met ethiek: is het wel moreel om een patiënt te misleiden en een behandeling te ontzeggen? Op de vraag hoe het placebo-effect kan worden ingezet in de gezondheidszorg zei Evers dan ook in het interview: ‘Natuurlijk niet door neppillen voor te schrijven.’ Maar hoe lang is dat verzet nog houdbaar? Placebo’s zijn immers een stuk goedkoper en kunnen patiënten vervelende bijwerkingen van medicijnen besparen.

Terug naar het experiment in Lissabon. Het toonde aan dat het placebo-effect ook kan optreden zonder patiënten

Verhalen achter de cijfers

SAMENLEVING

HOOGLERAAR SOCIALE WETENSCHAPPEN CHRISTIEN BRINKGREVE, journalist Sanne Bloemink en bedrijfskundige

Eric Koenen wisten een jaar geleden niet precies waar ze aan begonnen. Maar bij hun bundeling van verhalen van mensen uit de psychiatrie, de geestelijke gezondheidszorg, het zakenleven, het onderwijs en de wetenschap kwamen ze telkens dezelfde ergernis, onmacht en gebalde vuisten tegen, veroorzaakt door ‘het regime van maat en getal’. Denk aan de talloze afvinklijstjes, key performance indicators, scorevereisten en andere cijferwaarheden waar we mee te maken hebben. Terwijl er amper aandacht is voor het verhaal achter de cijfers, de echte stemming op de werkvloer, de werkelijke toestand van een patiënt, de stille talenten van een leerling of de context van een waarderingsgetal.

Het trio wilde zijn bezorgdheid en ongenoegen uiten.

Niet om boos te worden of een schuldige aan te wijzen, maar om hun inzicht te delen. Dat werd een boek, Weten vraagt meer dan meten. Ze gaan daarin verder op zoek naar het ontsluiten van de verhalen achter de cijfers en kwamen erachter dat er veel meer lieden zijn die worstelen met de realiteit van vandaag. In alle lagen van onze maatschappij heerst de dwang van het meten om te weten, waarbij het gezonde verstand, het luisteren en het ervaren, met gemak terzijde worden geschoven. Wat volgt zijn krankzinnige scènes uit ons dagelijks leven.

Tijdens de boekpresentatie in het Amsterdamse Pakhuis De Zwijger trakteerden ze het publiek op het levende bewijs van deze gekte. Er is een panel van wetenschappers die tegen de muren van het getal zijn opgelopen: een hoogleraar psychiatrie, een hoogleraar pedagogiek, een wetenschapshistoricus en een kinder- en jeugdpsychiater. Hun nze samenleving is doordrenkt van het ‘meten is weten’ adagium.

We volgen protocollen, bestuderen statistieken en kijken naar gemiddelden. Maar wat komen we met onze meetobsessie nu eigenlijk écht te weten? We hoeven alleen maar naar de peilingen voor-

afgaand aan de Brexit en de Amerikaanse presidentsverkiezingen te kijken om ons te realiseren dat metingen niet het hele verhaal vertellen.

Overal is te zien hoe meten in de plaats is gekomen van goed kijken, luisteren en nadenken. De gevolgen zien we om ons heen: mensen beginnen het vertrouwen te verliezen in politici en instituties. Waarom luisteren naar een elite die alleen vaart op statistieken?

In Weten vraagt meer dan meten wordt het heersende regime van maat en getal ter discussie gesteld. Het bevat interviews met betrokkenen als Trudy

Dehue, Paul Verhaeghe en Xandra Schutte, en beschrijft alternatieven voor de huidige meetcultuur in onderwijs, journalistiek, bedrijfsleven en psychiatrie.

Weten vraagt meer dan meten is een uitnodiging om te luisteren naar de talloze verhalen die in het gedrang zijn gekomen. Het boek toont dat het essentieel is om de juiste vragen te stellen, maar ook om verantwoordelijkheid te nemen en niet bij de pakken neer te zitten. Het vormt het startschot voor een nieuwe beweging.

Christien Brinkgreve is hoogleraar Sociale Wetenschappen en schrijver.

Ze schreef onder meer: Vertel. Over

Sanne Bloemink is journalist en schrijver. Ze publiceert nu vooral in de Groene, en schreef Hyper-

de kracht van verhalen (2014), Het

mama. De valkuilen van het moderne

verlangen naar gezag (2012) en sa-

moederschap (2008), en Happy Me.

men met Eric Koenen: De winst van verschil (2010).

Verdwaald in de New Yorkse geluksindustrie (2012).

Eric Koenen is bedrijfskundige.

Hij begeleidt Raden van bestuur en directies bij strategische vernieuwing en leiderschapsvraagstukken, en schreef De kunst van leiderschap in tijden van verandering (2007) en De atomiumorganisatie (2011).

aup.nl 9 789462 983861

We te n vr aag t m ee r d an m eten CHRISTIEn BRInKgREVE, SAnnE BlOEMInK En ERIC KOEnEn

O

Christien Brinkgreve, Sanne Bloemink en Eric Koenen

wet e n vra agt me e r

da n

Me t e n Hoe het denken verdwijnt in het regime van maat en getal

Weten vraagt meer dan meten CHRISTIEN BRINKGREVE, SANNE BLOEMINK, ERIC KOENEN Amsterdam University Press 130 pagina’s € 14,95

voor te liegen. Maar misschien zegt de studie nog wel meer over het belang van de context waarbinnen een pil wordt verstrekt. Ted Kaptchuk, hoogleraar geneeskunde aan Harvard, schreef in Los Angeles Times (16 december 2016) dat juist het ‘creëren van een helende omgeving met empathische dokters, medische activiteiten en rituelen’ verklaart waarom zelfs openlijk verstrekte neppillen kunnen werken.

Overigens sluiten de onderzoekers niet uit dat ook hoopvolle verwachtingen een rol speelden. ‘Patiënten waren benieuwd naar wat er zou gebeuren en omarmden deze nieuwe aanpak voor hun pijn’, zei medeonderzoeker

verhalen, tastbaar en toegankelijk, spreken over wantrouwen in de samenleving, de neiging om liever te vertrouwen op getallen dan op overleg, de voorrang van kwantiteit boven kwaliteit in de zorg, hoe verbondenheid helpt bij iemand met psychisch lijden en waarom het aantal dyslexieverklaringen op sommige scholen explodeert.

Ook zijn er verhalen van ‘gewone’ mensen, onder wie een moeder die vertelt hoe zij voor haar zoontje van 3 met ZEVMB (Zeer Ernstige Verstandelijke en Meervoudige Beperkingen) de strijd aanging met gemeente, zorgverzekeraar en politici om het zorgbudget voor haar kind overeind te houden. Dat lukte door hem te kwalificeren als een ‘onmeetbaar kind’. Daarmee paste hij in een hokje en kon de zorg worden ingeregeld. Of het relaas van een financiële topvrouw, die steeds meer cijferlijstjes moet overleggen aan de controlerende accountants als bewijs dat alles perfect reilt en zeilt, terwijl ze in haar eentje het bedrijf zou kunnen laten omvallen, zonder dat er tijdig een haan naar kraait. Neem het faillissement van Imtech, het grootste Nederlandse faillissement sinds de Tweede Wereldoorlog, dat plaatsvond terwijl alle managers er met hun neus bovenop stonden. De top van het bedrijf stuurde op verkeerde cijfers, en de werknemers op de vloer durfden hun mond niet te openen.

De auteurs benadrukken dat het niet de bedoeling is om het nut van cijfers in twijfel te trekken. Koenen pleit voor het stellen van goede vragen om met andere ogen naar de wereld te kijken. Dat nieuwe kijken is het startschot voor actie, het creëren van een beweging die de gedachteloosheid aanpakt en het klakkeloos volgen van cijfers tegengaat. De volgende stap die de initiatiefnemers presenteren is de website www.achterdecijfers.org. Hier kunt u zelf uw verhaal kwijt, zodat nog meer mensen oneindig geïnspireerd raken - om maar geen getal te noemen. | BRIAN DE MELLO Claudia Carvalho tegen ScienceDaily (14 oktober 2016).

‘Ze voelden zich in hun kracht gezet.’

De resultaten van het onderzoek suggereren dat beter gebruik kan worden gemaakt van het placebo-effect.

Kaptchuk denkt dat ‘eerlijke’ placebo’s vooral kunnen helpen bij aandoeningen waarbij patiënten kampen met pijn, vermoeidheid of depressie. ‘Placebo’s zullen nooit een tumor doen slinken, maar dat is nog geen reden om ze in de vuilnisbak te gooien’, stelt hij. ‘Ze hebben wel degelijk nut en zijn daarom een essentieel onderdeel van de geneeskunde.’ | STÉPHANIE ALBICHER MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 13

ONDERSTROOM WERK

Waarom je je niet moet conformeren ALS JE OP EEN NIEUWE PLEK komt te werken bestaan de eerste dagen voornamelijk uit na-apen. Hoe laat wordt er geluncht? Kan ik muziek luisteren of leidt dit tot geïrriteerde blikken? Wat voor grappen maken ze hier? Dat aanpassen zien we niet alleen in de informele cultuur, vooral ook in het werk zelf. Wat zijn hier de regels?

Hoe pakken we dingen aan?

In een artikel in Harvard Business Review beschrijft Francesca Gino waarom conformiteit zo heerst binnen organisaties, waarom dit kostbaar is en negatief uit kan pakken en hoe je het kan tegengaan. Ze stelt dat constructive noncomformity moet worden nagejaagd, een constant en doorlopend proces waarbij opzettelijk wordt afgeweken van de normen, verwachtingen en normale acties.

Waarom heeft conformiteit de overhand? Ten eerste, zo stelt Uno, is er sociale druk. Mensen willen zich over het algemeen geaccepteerd voelen en deel van de meerderheid. Ze gaan dus mee met de norm, ook al zien ze hier lang niet altijd heil in. Het kan in conflict zijn met je eigen overtuigingen. Dan voel je je niet authentiek en ben je minder betrokken.

Daarnaast voelen we ons vaak erg comfortabel bij de status quo.

We zien vaak vooral de bevestiging van wat we al vinden en weten, en de mogelijke nadelen van afwijken van de status quo voelen. Dit kan vervolgens leiden tot verveling, want alles blijft hetzelfde, en vervolgens tot stagnatie.

Als laatste wordt nieuwe informatie ook zo geïnterpreteerd dat het een bevestiging is. Er is meer oog voor informatie die bekrachtigt wat er al is en zo zie je kennis die positieve veranderingen kan aansporen over het hoofd. Dit wordt ook wel motivated skepticism genoemd. Het (bewust) negeren van onplezierige en onverwachte informatie.

Het afwijken van de normen wordt in organisaties vaak geassocieerd met een hogere status, zo blijkt volgens Gino uit onderzoek.

Daarnaast geeft het meer zelfvertrouwen, leidt het tot meer creativiteit en betrokkenheid. Gino geeft zes tips om dit in uw organisaties te introduceren.

1. GEEF ALS EERSTE JE WERKNEMERS DE RUIMTE OM ZICHZELF TE ZIJN.

Slechts een klein deel van de werknemers, blijkt uit onderzoek, heeft het gevoel zichzelf te kunnen zijn op het werk. Dit kan onder

meer door werknemers te laten reflecteren op wat ze authentiek maakt, ze niet te vertellen hoe ze iets moeten doen, maar enkel wat er gedaan moet worden, ze ook zelf de problemen laten oplossen en ook zelf hun missies definiëren. Kortom, geef ze eigenaarschap.

2. MOEDIG JE WERKNEMERS AAN OM VOORAL HUN STERKE KANTEN TE ONTWIKKELEN EN DAARMEE TE WERKEN.

Vorm dus ook de baan naar de werknemer, en niet de werknemer naar de baan.

3. BLIJF DE STATUS QUO BEVRAGEN, MET DE HELE ORGANISATIE.

Vraag elke dag ‘waarom’ en ‘wat als’ en benadruk dat de organisatie niet (en waarschijnlijk nooit) perfect is.

4. CREËER NIEUWE EN UITDAGENDE ERVARINGEN, DUS ZORG ERVOOR DAT WERKNEMERS NIET IN DE AUTOMATISCHE PILOOT VERVALLEN EN FLEXIBEL BLIJVEN.

Dit kan door werknemers mogelijkheden te geven om aan persoonlijke groei te werken en te blijven leren, door constant nieuwe dingen te introduceren en werknemers verantwoordelijkheid te geven en verantwoording te laten afleggen.

5. VOED EEN BREED PERSPECTIEF. IEDEREEN IN DE ORGANISATIE MOET DE MOGELIJKHEID HEBBEN OM PROBLEMEN VAN MEERDERE KANTEN TE BEKIJKEN. Dit kan doordat ze thuis zijn

in de verschillende rollen binnen het bedrijf, of ervoor te zorgen dat er genoeg diversiteit is voor verschillende en afwijkende opvattingen en visies. Neem dus niet alleen mensen aan die bij de organisatie passen, maar ook die de normen van de organisatie geregeld in twijfel trekken.

6. GEEF RUIMTE AAN ALLE VERSCHILLENDE MENINGEN EN MOEDIG DIT AAN.

Zoek dus altijd naar tegengesteld bewijs, maak tegenspraak standaard in het proces en maak een voorbeeld van de moedige andersdenkenden. | NURA RUTTEN

Dit artikel verscheen eerder op: www.nieuworganiseren.nu. Nieuw Organiseren is het platform voor en over innovatieve vormen van organiseren. Het gaat daarbij over de menselijke maat en ruimte voor eigen initiatief en creativiteit.

14 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

COMMENTAAR

IEDERE KEER ALS IK MIJN SPORTSCHOOL BINNENSTAP, word ik begroet door een tekst: ‘Verandering begint bij jezelf’. Dat dit waar is, weten we allemaal. Toch lijken we het vaak te vergeten. Daarom zeggen we voortdurend dat we het zo druk, druk, druk hebben – en doen we er zo weinig aan om dat te veranderen.

We voelen het allemaal. Ons leven lijkt vluchtiger en meer versplinterd met iedere dag die verstrijkt. We hebben steeds meer tijdbesparende apparaten in ons leven, maar we lijken steeds minder tijd te hebben. We hebben steeds meer mogelijkheden om contact te hebben met mensen aan de andere kant van de wereld, maar we verliezen het contact met onszelf.

Iedere dag zitten we uren en uren achter een computer- of televisiescherm. Gemiddeld wel achtenhalf uur, las ik ergens. We ervaren allemaal dat ons leven zich versnelt in een waas van e-mails, statusberichten, updates en een eindeloze stroom van nieuwsberichten waar we op moeten klikken. Maar hoe meer we up-to-date proberen te blijven, hoe verder achterop we raken.

Mensen zijn er nu eenmaal niet op gebouwd om te leven in een snelheid die wordt bepaald door machines. De enige manier waarop we dat zouden kunnen, is door zelf een machine te worden. Het is onwaarschijnlijk dat deze moderne apparaten zullen verdwijnen of langzamer worden. Dat zouden we ook niet willen. Technologie heeft ons leven onmiskenbaar gezonder, gemakkelijker en interessanter gemaakt. Maar als we ons nu al af en toe duizelig en overweldigd voelen, hoe is dat dan over tien jaar?

Het goede nieuws is dat de bron van ons wankel evenwicht, en dus ook de oplossing om de balans terug te vinden, in onszelf ligt. Ieder van ons heeft het vermogen om op ieder moment het juiste gebruik te maken van zijn tijd of leven. Het is heel goed mogelijk dat u dat al doet. We gaan naar yogales, doen aan hardlopen of tai chi, of we koken uitgebreid na ons werk – als we maar even kunnen ontsnappen aan de hectiek van het leven om er zo weer even grip op krijgen.

Tientallen jaren geleden zei de aan Harvard opgeleide Chinese filosoof Lin Yutang dat slimme mensen zelden druk zijn en drukke mensen zelden slim. Drukke mensen zijn bovendien vaak minder gelukkig of vriendelijk. ‘Als je gelukkig wordt van het heen en weer rennen, ga dan vooral zo door’, vertel ik sommige van mijn vrienden als ze klagen over de drukte in hun leven. Maar ik denk dat de meesten van ons zo geen voldoening zullen vinden.

We zullen tijd voor onszelf moeten maken. Sommigen van ons leren die les pas als het leven ineens aanklopt. Een auto kan plotseling van de verkeerde kant komen.

Een dokter kan de wachtkamer binnenkomen met een ernstige blik. Of je zit opeens, zoals ikzelf, 35 dagen lang met iemand die je liefhebt op de Intensive Care.

En wanneer die dag komt, zal al die tijd die je hebt doorgebracht met je drukke bezigheden, met het checken van je e-mail en dat ‘even kijken op Facebook’ je niet helpen.

Jezus heeft veertig dagen en nachten doorgebracht in de woestijn. Boeddha heeft zijn vervulling gevonden met stilzitten. Rabbi’s herinneren ons aan de pracht van de Sabbat. Moslims mediteerden ten tijde van de profeet in Mekka. Al wat zij zeiden was ‘geef innerlijke rust een kans’. Dat is precies wat wij ons ter harte moeten nemen.

Pico Iyer is de auteur van De kunst van stilte, dat vorig jaar verscheen, en diverse reisverhalen.

‘Slimme mensen zijn zelden druk en drukke mensen zijn zelden slim.’

FOTO: GERAINT LEWIS / ALAMY STOCK FOTO

Geef innerlijke rust een kans

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 15

ONDERSTROOM ONTWERP

Gebouwd met hout

16 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

land, Oostenrijk en Scandinavië’, vertelt architect Vermeulen. Doorgaans coniferen zoals sparren, lariks of dennen. Een voordeel van deze soorten is dat het grootste deel van de boom kan worden gebruikt en er dus weinig houtafval overblijft. Vola wijst op een ander voordeel. ‘Van deze bomen werd altijd papier gemaakt, maar als gevolg van de digitalisering ligt die industrie op zijn gat. Hout genoeg dus.’

En vliegt zo’n houten gebouw niet makkelijk in de fik? Ook dat is een veelvoorkomende misvatting, zegt Vermeulen. ‘Denk aan een kampvuur. Als je alleen maar dikke balken hebt, krijg je het vuur niet aan.’ De grootste uitdaging bij hoge gebouwen is de zogenaamde windbelasting – een gebouw mag natuurlijk niet door de wind omver worden geblazen. Hoewel minder stijf dan beton en staal, biedt de vernieuwende houten constructie voldoende stijfheid. Vermeulen: ‘Hout breekt bovendien niet, terwijl beton poreus is en kan afbrokkelen. Daarom wordt er ook veel met hout gebouwd in aardbevingsgebieden.’

Het gebruik van kruislings gelamineerd hout is nu nog relatief duur, omdat weinig aannemers weten hoe ze ermee moeten bouwen. De verwachting is echter dat houten hoogbouw snel goedkoper wordt dan de conventionele mix van staal en beton – met name omdat de bouwtijd flink kan worden verkort.

Vola: ‘Vergelijk het met een IKEA-kast. De houten platen worden kant en klaar aangeleverd en aan elkaar vastgeschroefd op de bouwplaats. Als je beton gebruikt moet je wachten totdat het cement gedroogd is voordat je aan de volgende laag kunt beginnen.’

Vola verwacht dat er de komende jaren veel meer houten gebouwen gaan verrijzen. Hij wijst op de gemeenteraad van München die het gedeeltelijke gebruik van hout als voorwaarde heeft gesteld voor alle nieuwe publieke gebouwen.

‘Energiemaatschappijen proberen CO2 op te slaan in de grond, in lege aardgasvelden bijvoorbeeld, maar met houten gebouwen kunnen we CO2 opslaan in de gebouwen van onze stad. Dat is wel zo mooi.’ | MAARTEN VAN DER SCHAAF

INSPIRATIE

Je zult nooit een regenboog zien als je je hoofd laat hangen.

CHARLIE CHAPLIN, FILMMAKER (1889-1977)

FOTO: OKEH ART PHOTO

BIJ HET AMSTERDAMSE AMSTELSTATION wordt in de herfst van 2017 begonnen met de bouw van het hoogste houten appartementencomplex van Nederland: Haut. Die naam is niet alleen gekozen vanwege de hoogte van het gebouw, maar is vooral een verwijzing naar het materiaal waarmee het pand gebouwd wordt. ‘Met zijn 22 verdiepingen wordt Haut één van de hoogste gebouwen ter wereld met een houten constructie’, zegt architecte Do Janne Vermeulen van Team V Architectuur in Amsterdam.

De wedloop om het hoogste houten gebouw ter wereld te bouwen brak los in 2012 toen in de Australische stad Melbourne een tien verdiepingen tellend appartementencomplex verrees. Twee jaar later werd in de Noorse havenstad Bergen een woontoren met veertien verdiepingen opgeleverd. Inmiddels staat het hoogste houten gebouw ter wereld op de campus van de University of British Columbia in het Canadese Vancouver met maar liefst achttien etages. Het Amsterdamse Haut zal daar met zijn 22 verdiepingen overheen gaan, maar ook Haut zal waarschijnlijk niet lang ’s werelds hoogste houten reus blijven. Er liggen plannen voor nog hogere houten torens in New York en Chicago. En in Londen ligt een houten wolkenkrabber van maar liefst tachtig verdiepingen en ruim driehonderd meter hoog, op de tekentafel.

‘Duurzaamheid en innovatie vormen de twee drijvende krachten achter de opkomst van houten hoogbouw’, stelt Mathew Vola van Arup, het ingenieursbureau dat de constructie van Haut voor zijn rekening neemt. Hij wijst erop dat duurzaamheid steeds vaker een voorwaarde is bij ontwerpwedstrijden, waardoor architecten voortdurend op zoek zijn naar duurzame constructies. Vola: ‘De productie van staal en beton, waar wolkenkrabbers doorgaans op steunen, is enorm energie-intensief en leidt tot veel CO2-uitstoot. Door staal en beton te vervangen door hout stoten we niet alleen veel minder CO2 uit, maar kunnen we CO2 ook opslaan in onze gebouwen.’

Maar hout is toch niet sterk genoeg om staal en beton te vervangen? Wel als je houten balken stevig op elkaar lijmt. Onderzoekers experimenteren daar al vijfentwintig jaar mee. Inmiddels is de techniek volwassen geworden, waarbij enorme houten panelen bestaande uit dikke balken kruislings op elkaar worden gelijmd. Hoe meer planken je zo op elkaar lijmt, hoe dikker en sterker de constructie wordt. Sterk genoeg om wanden en vloeren van te maken.

Het hout dat hiervoor wordt gebruikt is geen hardhout, zoals veel mensen denken. ‘We gebruiken hout uit relatief snel groeiende productiebossen in Duits-

WETENSCHAP DIEREN

Schrijven helpt bij kanker JE KRIJGT KANKER, EN WAT DAN? Medische behandelingen, ziekenhuis in en uit, je lichaam wordt van alle kanten bekeken. Maar hoe zit het met je geest? Die wordt bestookt met allerlei wezenlijke vragen. Niet zozeer door je omgeving, maar door jezelf. Wie ben ik?

Wat heb ik gedaan met mijn leven? Moet ik toch maar een bucket list maken? Levensvragen die dwingen tot levensantwoorden.

Theologe Lenneke Post en haar collega’s van het VU medisch centrum deden onderzoek naar het effect van een groepstraining waarin de (ex-)kankerpatiënten hun levensverhaal methodisch opschreven en hun ervaringen met elkaar deelden. Het schrijven hielp; na afloop bleek dat de deelnemers beter om konden gaan met hun levensvragen. Zij keken niet alleen met meer voldoening naar hun eigen leven en naar zichzelf, maar konden ook meer zin en betekenis ervaren, en wisten zich meer verbonden met een (innerlijke) kracht.

Post: ‘Door de confrontatie met kanker zien mensen zich vaak genoodzaakt om zich opnieuw tot de grote levensvraagstukken, zoals dood-leven, vrijheid-verantwoordelijkheid, isolement-verbondenheid, en zinloosheid-zingeving te verhouden. Kanker vormt hiermee een zogenaamde existentiële uitdaging.’ Volgens Post blijkt dat sommige mensen dan de behoefte voelen om alles eens op een rijtje te zetten. Voor hen is de training ‘Schrijven helpt’ bij uitstek ontwikkeld. Officieel heet het een ‘training spirituele autobiografie’. In acht bijeenkomsten schrijven deelnemers in groepen van maximaal 8 personen hun eigen spirituele levensverhaal. En dat helpt. Meer informatie: www.vumc.nl/afdelingen/PGV | BRIAN DE MELLO

Scharrelbeesten AAN TAFEL HADDEN DE KINDEREN van Tessa en Edwin Spa vragen over het vlees op hun bord. Het was dan wel biologisch, maar had het dier wel een goed leven gehad? Dat wisten de ouders niet. Toen besloten ze vier biggetjes aan te schaffen en goed voor ze te zorgen tot ze ze zelf naar de slacht zouden brengen. De ervaringen waren zo goed, dat de familie Spa nu, zes jaar later, een kleinschalig varkensbedrijf heeft in Uithuizermeeden, vlak aan de Wadden in bijna het noordelijkste puntje van Nederland.

De acht ‘waddenvarkens’ lopen het hele jaar buiten in ruime weiden waar ze kunnen scharrelen, wroeten en luieren. De zeven zeugen zorgen ieder jaar voor 120 vleesvarkens per jaar. Ze krijgen geen soja of andere gemanipuleerde voeders, maar vooral lokaal aangekochte granen, koolzaad, groenten en fruit. Na ruim een jaar zijn ze slachtrijp. De familie verzorgt zelf het transport naar de slager, zodat de beesten zo min mogelijk stress ervaren. Het vlees is smaakvol en zeer mals.

Ook zijn er nog zo’n honderd kippen op het erf. ‘Bofkippen’, worden ze genoemd, want ook deze kippen hebben het goed tijdens hun leven. Ze krijgen biologisch voer, geen antibiotica en mogen langer leven dan in de biologische kippenhouderij. De slacht verzorgen de Spa’s zelf ‘om hen de zeer onaangename reis naar de slachterij te besparen’. Het vlees van de varkens en kippen leveren ze aan diverse restaurants en markten, maar verkopen ze ook via hun eigen (web)winkel. Zelf is Tessa Spa vegetariër. ‘Maar als je dan tóch vlees eet,’ zei ze tegen RTV Noord, ‘dan wel op deze manier.’

Meer informatie: www.waddenvarkens.nl | MARCO VISSCHER

BOEKEN

Dat liedje in je hoofd HOOGLERAAR NEUROPSYCHOLOGIE aan de VU Erik Scherder beschrijft in zijn boek Singing in the brain wat muziek met onze hersenen doet. Waarom we een liedje mooi vinden, hoe we muziek in ons brein verwerken, maar bovenal: wat het effect van muziek is op ons wezen. Dat valt niet te onderschatten; we worden er namelijk gezonder, gelukkiger en aardiger van. Met allerlei aansprekende voorbeelden laat Scherder ons zien dat muziek meer is dan zomaar wat geluid. Het doet meer met u dan u denkt.

Singing in the brain ERIK SCHERDER Singel Uitgeverijen 232 pagina’s € 24,50

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 17

ACTUALITEIT

DOOR MARLOES HAKVOORT, ELS KWAKS EN BRIAN DE MELLO

‘Op zoek naar de koplopers’ Wat voor spinsels spelen er in je hoofd als je een bedrijf start dat je de ‘Droomfabriek’ noemt? In ieder geval een paar ambitieuze ideeën om het verschil te willen maken in de wereld, moet oprichter en eigenaar Ralph Zebregs hebben gedacht. Hij studeerde Economie in Rotterdam maar werd pas enthousiast in de collegebanken toen hij Psychologie ‘erbij’ mocht doen. Na een paar jaar voor een werkgever te hebben gezwoegd, besloot hij in 2000 zijn eigen droom na te jagen als zelfstandig ondernemer. Bij de Kamer van Koophandel reageerden ze verbaasd: ‘meneer, u heeft niet eens een ondernemingsplan, wat denkt u te gaan bereiken?’

Menig starter zou na zo’n confrontatie zijn afgehaakt. Zebregs niet. Het kostte wat tijd voordat hij zijn droom had uitgewerkt, maar nu staat er een prachtig bedrijf met 14 bevlogen ‘Droomfabriekers’ dat organisaties helpt om maatschappelijk verantwoord te ondernemen, en zelfs meer dan dat. De Droomfabriek zet mensen bij bedrijven en instanties aan het denken over hun purpose; over ‘waarom’ een organisatie de dingen doet die ze doet, en hoe ze daarbij bijdraagt aan een betere, waardevollere wereld.

‘Alles wat we ondernemen begint met een droom’, vertelt Zebregs. ‘We komen bij veel organisaties waar die droom helder moet worden gemaakt. Dat betekent: een idee of een verandering uit de negatieve context halen en vertalen naar een positief verlangen. In plaats van de focus op angst omdat dingen niet bij het oude blijven, kijken naar de nieuwe kansen die ontstaan en de energie die dat oplevert. Als mensen bijvoorbeeld minder vlees gaan eten, zal dat het aantal verkochte hamburgers drastisch beïnvloeden. Maar misschien kun je wel flinke hoeveelheden vegetarische “ham”burgers verkopen waar veel meer mensen blij van worden.’

De vraag is: wie gaan de kar trekken, zodra de droom is gedefinieerd? Zebregs: ‘Dat wordt gedaan door de koplopers.

Dat zijn die relatief zeldzame types die weinig nodig hebben om in beweging te komen. Die initiatief durven nemen, verandering omarmen, een stap vooruit zetten waar anderen blijven stilstaan.

Het gaat om ongeveer tien procent van de medewerkers in een organisatie. Mensen voor wie het voortouw nemen een natuurlijke reflex is. Daarbij hoort wel dat zij gesteund moeten worden door de top van een organisatie. Zonder mandaat is het lastig om verandering vorm te geven. Koplopers dienen de ruimte te krijgen om hun “ding” te doen. In de volgende fase nemen anderen het stokje over om de droom nog meer gestalte te geven, praktisch uitvoerbaar te maken, efficiënter, mooier. Uiteindelijk maken dromen het verschil en zetten ze mensen in beweging, waardoor verandering een betekenis krijgt.’

Dat brengt ons al snel op het begrip purpose. Volgens Ralph Zebregs was het een logische stap voor de Droomfabriek om op zoek te gaan naar initiatieven die een bijzondere maatschappelijke impact hebben. Om ze vervolgens vol in de schijnwerpers te zetten tijdens de Purpose Day, een jaarlijks evenement dat wordt ondersteund door The Optimist als mediapartner. Met als beloning een heuse Purpose Award voor het meest geslaagde concept.

‘Bedrijven met een purpose maken daadwerkelijk het verschil’, vertelt hij. ‘Wij helpen een aantal grote bedrijven met het vaststellen van hun purpose. Wil je alleen maar veel zeep verko-

18 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

pen, of ga je dit doen op een duurzame manier die klanten echt zien zitten?’ Hij haalt het inspirerende voorbeeld aan van Yoni, makers van ecologisch maandverband en tampons. ‘In plaats van in een hoek te kruipen en te klagen over de bestaande producten waar vaak sporen van schadelijke chemicaliën, pesticides en chloor in zitten, besloten twee vrouwen om zelf een beter alternatief te ontwikkelen. Een typisch geval van koplopers met een droom en een purpose. Nu kunnen meisjes en vrouwen kiezen voor gezondere, biologische producten die makkelijk verkrijgbaar zijn.’

Op de volgende pagina’s leest u het verhaal van de drie initiatieven die vorig jaar door de Droomfabriek zijn voorgedragen voor de Purpose Award: The Dutch Weed Burger, Mud Jeans en Takecarebnb. ‘Stuk voor stuk bijzondere ondernemingen met elk een prachtig purpose’, bevestigt Zebregs. ‘Dit jaar gaan we nog een stap verder. Op 17 november vindt de volgende Purpose Day plaats in Amsterdam en dan willen we nog meer mensen en organisaties bereiken, en in beweging krijgen. Per slot van rekening gaat het niet alleen om dromen met een purpose, maar vooral om wat je met je dromen gaat doen en welk purpose je concreet nastreeft.’ Typische woorden van een koploper pur sang.

•

ACTUALITEIT

Purpose Day: The Dutch Weed Burger In gesprek met Mark Kulsdom van The Dutch Weed Burger, winnaar van de Purpose Award.

Wat bracht u op het idee van een alternatieve hamburger?

‘Ik ben eigenlijk filmmaker en historicus, heb ook nog een achtergrond als dierenactivist. Het idee was om die drie zaken te combineren door de geschiedenis en ontwikkeling van de plantaardige keuken vast te leggen. Deze speelt een belangrijke rol in de toenemende transitie van dierlijk naar plantaardig voedsel. Samen met Lisette Kreischer, een vriendin die kookboeken schrijft op dit gebied, vertrok ik in 2012 naar New York om allerlei restaurants te bezoeken die innovatief bezig waren met de plantaardige keuken. Dit waren zaken die goed draaiden, die niet traditioneel-vegetarisch bezig waren maar juist hun eigen feel gaven aan gerechten. Zeewier als nieuwe eiwitbron was toen al in opkomst. Na het nodige onderzoek - we aten ons buikje helemaal rond - maakte ik daar een documentaire over, die in Washington in première ging op het Environmental Film Festival. De foto’s die we tijdens onze trip online plaatsten, lokten veel reacties uit: “wow, waar kan je al dat lekkers kopen”, werd ons gevraagd.

Toen die vraag bleef aanhouden, zijn we met een restaurant in Scheveningen gaan praten over een nieuw burgerconcept, gebaseerd op zeewier. Dat hebben we getest op een muziekfestival en voordat we het wisten was het een hit. Ik ben er druk mee; aan films maken kom ik amper nog toe. Misschien binnenkort weer, om het succes van The Dutch Weed Burger in beeld te brengen.’

Hoe zijn de reacties van consumenten en van de horeca anno 2017? Enthousiasme alom?

‘Het enthousiasme dendert door. Inmiddels vind je The Dutch Weed Burger op de menukaart van 120 restaurants, verspreid over heel Nederland. We staan op grote festivals, zoals Lowlands.

Je ziet dat een nieuwe generatie opgroeit die onze burger als iets heel normaals ziet en die het onderdeel maakt van hun eetcultuur.

De “oudere” generatie, zeg maar de 40-plusser, beschouwt het vaak nog als vleesvervanging, of als iets alternatiefs. Terwijl het in de perceptie van de nieuwe generatie gewoon burgers zijn die in de supermarkt liggen. We kunnen in die zin een brede markt bedienen. Er is een hele grote groep flexitariërs voor wie onze burgers een uitkomst zijn. De overgang naar minder vlees eten is bewezen makkelijker als het geleidelijk gebeurt. Maar restaurants kunnen met The Dutch Weed Burger ook klanten bedienen die 100% veganistisch willen eten.’

Als u nu terugkijkt: wat was de grootste hobbel die moest worden genomen om TDWB succesvol te maken? En wat zijn uw ambities?

‘Het was niet bepaald makkelijk om van een lekker, gezond huistuin-keuken-recept om te schakelen naar massaproductie. Daar komt veel bij kijken. Voor je het weet, boet je in aan kwaliteit en dat wilden we niet. De burger moet gewoon lekker smaken, betaalbaar zijn en hoge kwaliteit bieden; er is al genoeg bagger in de markt. Wij willen ambachtelijk blijven en groeien daarom bewust en met mate. Mensen vinden ons een “inspiratiemerk”.

Het sympathieke van nu willen we graag behouden, terwijl we wel nieuwe producten ontwikkelen en een slag groter worden.

We willen mensen op den duur iets bieden wat ze zelf thuis kunnen klaarmaken en partnerships zoeken met grote marktpartijen.

We hebben bovendien het plan om restaurants te openen, om te beginnen al op 31 mei in Amsterdam. Als dat lukt, zie ik dat we in meerdere Europese steden restaurants starten: Parijs, Londen, Berlijn, Stockholm. Dat is geen droom, maar het grote plan!’

U bent winnaar van de Purpose Award. Wat voor effecten merkt u daarvan?

‘Er zijn veel bedrijven die goed bezig zijn en op sociaal, maatschappelijk, ecologisch of ethisch gebied een probleem oplossen met hun product. Wat je nu ziet is dat de marketingbureaus van de grote multinationals dit ook oppikken. Het is mooi dat purpose zich vermengt met corporate-socio-responsibility, maar het is de vraag in hoeverre dat oprecht is. Het kan best zijn dat je als bedrijf helemaal geen purpose hebt; dan ontstaat het gevaar dat het begrip wordt uitgehold. Ik vertel tijdens presentaties hoe wij dat doen. Blijf oprecht, is de boodschap. Ik vind het heel mooi dat die beweging van betrokkenheid er is en die zal alleen maar groter worden. De politiek laat het vaak afweten dus wat mij betreft is het bedrijfsleven aan zet. Daar ben ik nu ook onderdeel van en ik wrijf mijn boodschap bij iedere gelegenheid graag radicaal in bij mijn toehoorders. Het winnen van de Purpose Award versterkt daarbij mijn autoriteit en dat is prettig.’

Welke tip heeft u voor andere ondernemers die iets met een purpose willen doen?

‘Vroeger stelde men aan kinderen altijd de vraag: “wat wil je later worden?” Tegenwoordig kan je ook de vraag stellen: “Welk probleem wil je later oplossen?” Ik denk dat als je vandaag de dag iets wilt beginnen, er genoeg te doen valt. Het is nu allereest de uitdaging om de grote problemen aan te pakken. Als je daar een businessmodel omheen kunt bouwen, doe dat dan. Ga ernaar op zoek, want daarmee draag je echt het meeste bij aan de maatschappij en dat heeft simpelweg de toekomst.’

•

MEER INFORMATIE: DUTCHWEEDBURGER.COM

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 19

ACTUALITEIT

Purpose Day: Takecarebnb In gesprek met Jonna Klijnsma, directielid van Takecarebnb.

Hoe is Takecarebnb ontstaan?

FOTO: GINO KLEISEN

FOTO RECHTSBOVEN: CHRISTIAAN VAN DER MEIJ

‘Onze initiatiefnemer, Reinout de Kraker, zag in het voorjaar van 2015 de berichtgeving over de vluchtelingencrisis en hoe massa’s mensen hun toevlucht zochten in Nederland. Die kwamen allemaal in de opvang terecht. Tegelijkertijd merkte hij op dat er een enorme behoefte bij de Nederlandse bevolking was om iets voor hen te doen en de handen uit de mouwen te steken.

Dat de bevolking een signaal van gastvrijheid wilde afgeven.

In de media werd dit niet altijd zo neergezet. Hij zag eigenlijk een vorm van vraag en aanbod. De vraag werd gevormd door statushouders; vluchtelingen met een verblijfsvergunning, de zogenaamde nieuwkomers, die in de opvang zaten en heel graag een nieuw bestaan wilden starten. Ze moesten echter wachten op een woning voordat ze actief de samenleving in konden. Aan de andere kant was er het aanbod: mensen in Nederland die concreet iets wilden betekenen en die bereid waren hun deuren voor hen te openen.

Reinout vroeg zich af of hij beide partijen bij elkaar kon brengen en is daarbij geïnspireerd door het Airbnb-model. Zo ontstond het idee om nieuwkomers tijdelijk onderdak te bieden bij een gastgezin, in afwachting van een eigen woning. Het betekende: wachten in een fijnere omgeving, tegelijkertijd vervroegd starten met het deelnemen aan de maatschappij en hierdoor uit het isolement komen. Vanuit dit idee is Takecarebnb ontstaan, als een platform om mensen gericht te verbinden. Wij bieden namelijk actieve matching tussen gast en gastgezin en kijken naar wensen en verwachtingen van beide zijden. Dat doen we via onze matchmakers: vrijwilligers die het proces van aanmelding tot plaatsing begeleiden.’

20 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

Wat voor reacties krijgt u vanuit de maatschappij?

‘Over het algemeen krijgen wij heel veel positieve reacties. We hebben als grassroots organisation gezien dat er op lokaal niveau een enorme mobilisatie is geweest, dat talloze mensen zich betrokken voelen en in actie zijn gekomen. Er is wel degelijk een groot gebaar van gastvrijheid gemaakt. Omdat wij mensen opvangen, hebben wij vanuit Vluchtelingenwerk in het begin wel een wat terughoudende reactie gehad. Inmiddels hebben ze gezien dat het een methode is waarbij wederzijdse integratie centraal staat en dat het werkt. En ze zijn nu ook één van onze financiers in 2017.

Die initiële terughoudendheid kwam voort uit de gedachte dat het matchen heel zorgvuldig moest gebeuren, want er zit natuurlijk een stuk kwetsbaarheid. Bovendien was het een soort waarschuwing of we dit wel konden overzien. Het afgelopen jaar hebben we laten zien dat we dat wel degelijk kunnen. Het gaat om het samenbrengen van mensen op een hele persoonlijke en zorgvuldige wijze. Er zijn veel mensen geweest die hun deur hebben geopend en het creëren van contact gebeurt onder nauwgezette begeleiding. Wij zijn de enige partij in Nederland die zo bemiddelt.’

Valt het mee of valt het tegen om een initiatief met een purpose als dit op te zetten?

‘In 2016 zijn we operationeel geworden en we hebben zoals gezegd nu ruim een jaar ervaring. Het is ontzettend leuk om te doen, om bezig te zijn met iets wat zo’n purpose heeft. Tegelijkertijd ben je een sociale pionier die iets nieuws probeert wat nog niemand doet. Natuurlijk loop je ook tegen uitdagingen aan, zoals: hoe win je als beginnende organisatie het vertrouwen van mensen, hoe ga je met een klein maar superbevlogen team aan de slag om tot een echte organisatie met werkende processen te komen, hoe werk je met beperkte middelen. Met trots mogen we terugkijken op het afgelopen jaar. Dat heeft alles te maken met de enorme betrokkenheid van ons team van vrijwilligers en ons bestuur en iedereen die zijn schouders eronder heeft gezet.’

Welke boodschap heeft u voor anderen die iets willen betekenen voor de maatschappij of voor vluchtelingen in het bijzonder?

‘Ga het gewoon doen en doe het samen. Doe het ook samen met de nieuwkomers, dat is echt onze visie. We werken nauw samen met onze doelgroep, spelen in op een duidelijke vraag, blijven luisteren naar een veranderende behoefte en overwegen telkens hoe we kunnen meebewegen. Daarnaast is er veel overleg met andere organisaties met dezelfde doelstellingen. Kortom: doe het, ga ervoor, werk met de mensen om wie het gaat, bouw aan een inclusieve maatschappij en zoek de samenwerking op.’

•

MEER INFORMATIE: WWW.TAKECAREBNB.COM

ACTUALITEIT

Purpose Day: Mud Jeans In gesprek met Bert van Son, initiatiefnemer en CEO van Mud Jeans International BV.

hebben toch doorgezet en aangetoond dat van afval gewoon hele mooie producten te maken zijn. Inmiddels bestaat al 23% van onze jeans uit gerecycled materiaal en we kijken continue naar nieuwe technieken om dat percentage te verbeteren. In de nieuwe collectie hebben we al een lijn die voor 40% uit gerecycled materiaal bestaat.

Ook een ander, vrij onverwacht, effect begint nu merkbaar te worden. Onze productie heeft inmiddels een behoorlijk volume.

Dat dringt overal door en tegenwoordig klopt enorm gemotiveerd en hoog opgeleid personeel bij ons aan met het aanbod om te helpen. Vaak zelfs zonder hoge voorwaarden te stellen.’

Welk advies kunt u anderen geven die hun eigen purpose zouden willen vinden?

Hoe kwam u op het idee voor Mud Jeans?

‘Mud Jeans ontstond vanuit de wens om spijkerbroeken te maken van duurzaam katoen. Jaarlijks wordt 24 miljard kilo katoen geproduceerd. Katoenteelt vergt grote hoeveelheden water. Ook een kwart van alle pesticiden wordt juist voor deze teelt gebruikt.

Maar als je katoen zuiver houdt, is het heel goed recyclebaar. We wilden het bedrijf zoveel mogelijk volgens de principes van de circulaire economie laten functioneren. De mensen die de kleding maken, moeten op een eerlijke manier worden betaald en onder de juiste omstandigheden kunnen werken. Vanuit de wens om de keten sluitend te maken, is ook het idee van Lease a Jeans ontstaan. Voor een vast maandbedrag heb je een jaar lang een jeans, waarna je deze terugstuurt en de stof wordt gerecycled.’

Wat waren uw persoonlijke drijfveren?

‘Ik zat al decennialang in de kledingindustrie en werkte vooral in Azië. In 2008 heb ik een paar jaar vrij genomen en de wereld rondgereisd. Daarna wilde ik iets gaan doen waarbij ik mijn kennis en netwerk zou kunnen gebruiken, maar op een moderne, vooruitstrevende manier. Ik heb drie kinderen. Deze generatie zal het moeilijk krijgen met alle dingen die mijn generatie verzonnen heeft. Ik kon wat mijn industrie aan het doen was niet meer aan mijn kinderen verkopen. En ik wilde bovendien binnen mijn industrie laten zien dat het ook anders kan. En toen kwam Mud Jeans voorbij. Ik was eerder in Frankrijk al Disney’s Code of Conduct tegengekomen dat kinderarbeid probeert uit te bannen en waardoor ik wist dat er ook fabrieken met betere arbeidsomstandigheden zijn. Deze code is ook de basis van Mud Jeans.’

Hoe moeilijk was het om het project ook daadwerkelijk te realiseren en hoe helpt dit initiatief de wereld?

‘Aanvankelijk weigerden alle banken hun medewerking. We

‘Wij zijn keihard gegroeid en kunnen deze groei bijna niet bijhouden. We moeten nu een bank zien te vinden die wil meedenken. De eerste drie problemen zijn werkkapitaal, werkkapitaal en daarna ook werkkapitaal. Daarom is mijn advies aan mensen die hun purpose willen vinden “Denk groot en tegelijkertijd Doe niet.” Want, je kan veel bereiken met grote dromen, zelfs internationale naamsbekendheid. Maar je moet ook bereid zijn om jezelf een bepaalde tijd geen salaris te betalen. Accepteer vervolgens dat iedere dag op kantoor er tenminste drie tegenslagen zijn. En dan zijn er nog de dagen waarop je denkt, misschien ben ik wel bezig met iets waarop niemand zit te wachten. Leer daarmee om gaan en je bent klaar om je purpose te vinden. Maar vooral geniet! Beleef plezier aan het idee dat je met iets moois bezig bent waarvan volgende generaties profiteren.’

•

MEER INFORMATIE: WWW.MUDJEANS.EU

Over het begrip ‘purpose’ Wat is purpose en waarom is het belangrijk?

In toenemende mate heeft de consument aandacht voor de wijze waarop bedrijven ondernemen, wat de herkomst van materialen is, de sociale omstandigheden waarin medewerkers moeten werken en de milieu impact. Transparantie hierover wordt een vereiste. Organisaties dienen hun intrinsieke motivatie om te bestaan te vinden, toe te passen en uit te dragen.

Purpose gaat over wat je wilt veranderen in de wereld en hoe je hieraan bijdraagt als organisatie. Het gaat verder dan maatschappelijk ondernemen, waarbij je bijdraagt met de winst van je organisatie. Purpose gedreven organisaties maken een verschil met hun producten of diensten

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 21

OPINIE

Mensapen kunnen best in de dierentuin Een filosoof die in een dierentuin met mensapen werkt, legt uit waarom hij (of u) zich daar niet vervelend over hoeft te voelen.

DOOR:

RICHARD MOORE

I

k voel me altijd ongemakkelijk wanneer iemand vraagt naar mijn baan. Ik ben een filosoof die zich bezig houdt met de ontwikkeling van taal, antwoord ik dan. Wanneer ze hierop doorvragen, vertel ik dat ik met de mensapen in de dierentuin van Leipzig werk. Zo heb ik ontdekt dat sommige mensen toch grote problemen hebben met het idee van dierentuinen

Veel filosofen en primatologen zijn het met deze mensen eens. Zelfs de beste dierentuinen sluiten hun dieren op in kleine ruimtes, zeggen ze. Hierdoor kan het niet anders dan dat de dieren zich vervelen en gestrest raken van al die glurende bezoekers. Andere critici beweren dat alle dierentuinen slecht zijn, ook wanneer de dieren een goed leven hebben. Namelijk omdat ze hun dieren opsluiten voor menselijk vermaak en dit de waardigheid van de dieren schendt. Zulke plekken ‘zijn voor mensen bedoeld’, schreef filosoof Dale Jamieson, en ‘doen weinig om de diersoorten te beschermen die wij tot uitsterven hebben gedreven’.

Toch wil ik het belang van dierentuinen uitleggen. Ja, sommige dierentuinen zouden zeker gesloten moeten worden. We hebben immers allemaal die verschrikkelijke filmpjes van eenzame apen en tijgers opgesloten in kooien in Thailand of China wel eens gezien. Toch hebben dieren in veel dierentuinen een kwalitatief goed leven. En er zijn goede redenen waarom deze instituten moeten blijven bestaan. Ik ben tot deze conclusie gekomen tijdens het werken met mensapen, hoewel dit misschien niet voor alle dieren geldt.

Niettemin bieden mensapen een goed voorbeeld voor het beoordelen van de moraliteit van dierentuinen in het algemeen, omdat mensapen cognitief geavanceerd en mensachtig zijn in hun gedrag.

De onderzoeken die mijn collega’s en ik uitvoeren zijn niet schadelijk voor de dieren en kunnen, wanneer alles goed gaat, ons helpen een beter inzicht te krijgen in de cognitieve verschillen tussen mensen en apen. In een van onze onderzoeken met orang-oetans keken we naar hun vermogen om met elkaar te communiceren en samen te werken voor een beloning. We verstopten bananenkorrels zodat slechts één van de twee orang-oetans de 22 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

beloning kon zien, maar er zelf niet bij kon. De andere orang-oetan kon, op aanwijzing van de ander, een schuifdeur openen en de beloning richting zijn of haar partner duwen. De orang-oetans deden het goed (maar niet geweldig) terwijl ze met mij speelden, maar negeerden elkaar grotendeels wanneer ze met elkaar speelden.

Daarna verrichtten we een vergelijkbare reeks studies met twee jaar oude mensenkinderen. In vergelijking met de orang-oetans waren de tweejarigen erg goed in het samenwerken om de beloning (hier stickers) te verkrijgen wanneer ze speelden met een volwassene.

Deze twee studies vertellen ons iets over de menselijke ontwikkeling. In tegenstelling tot apen zijn mensen goed in het bundelen van hun talenten om zo te bereiken wat ze alleen niet kunnen. Het is niet dat de apen ongeïnteresseerd waren in de beloning, maar ze raakten snel gefrustreerd met elkaar wanneer iets fout ging. Eén orang-oetan in het bijzonder keerde de ander zelfs de rug toe en begon te mokken. Anders dan bij mensen lijken apen niet in staat te zijn om deze frustratie om te zetten in motivatie.

Naast de resultaten van dit onderzoek bestaat er ook een argument voor dierentuinen op grond van het welzijn van deze dieren. In de beste dierentuinen, zoals die in Leipzig, leven mensapen in ruime verblijven die zijn ingericht naar hun natuurlijke leefomgeving. Tevens worden de apen verzorgd door dierenverzorgers die veel om hen geven. Grote jungle gymzalen houden de apen actief en voorkomen verveling; ook worden de apen bezig gehouden door middel van ‘verrijkingspuzzels’ die ze met hulpmiddelen kunnen oplossen voor een beloning. Dierentuinen, erkend door de twee voornaamste accreditatie-instanties in Europa en de Verenigde Staten, worden streng gekeurd en moeten verplicht deelnemen aan educatieve- en natuurbeschermingsprogramma’s.

Daarbij komt dat er geen hard bewijs is dat deze apen – die leven in juist ingerichte verblijven – gestrest of verstoord worden door menselijke observatie.

Natuurlijk kunnen dierentuinen hun dieren niet voorzien van exact dezelfde leefomstandigheden als in een ongerept oerwoud. Toch is het leven in de natuur voor apen in gevangenschap zelden een haalbaar alternatief.

Er wordt geschat dat er wereldwijd meer dan 4000 mensapen in dierentuinen leven. De natuurlijke leefgebieden van apen – orang-oetans in Indonesië, chimpansees en gorilla’s in Midden- en West-Afrika, bonobo’s in de Democratische Republiek Congo (DRC) – worden verwoest door bomenkap, burgeroorlogen, jacht en ziekten.

Hierdoor overleven er slechts 880 berggorilla’s in het wild, verdeeld over twee kleine groepen in de oosterse gebieden van de DRC. Ook de leefomgeving van de orang-oetans is in de laatste 20 jaar met maar liefst 80 procent afgenomen. Hoewel sommige natuurbeschermers dromen van het uitzetten van dierentuinapen in het wild, maken deze verdwijnende oerwouden dat lastig.

De orang-oetans in Leipzig hebben het aanzienlijk beter

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 23

dan wanneer ze zouden moeten overleven in de oerwouden waar flink wordt gekapt om ruimte te maken voor palmolieplantages.

Omdat het bijna onmogelijk is voor dierentuinapen om terug te keren naar hun natuurlijke leefomgeving, vormen gespecialiseerde reservaten een andere oplossing. Maar deze vereisen grote stukken land die zowel veilig als onbewoond zijn, en zulke locaties zijn schaars. Bovendien worstelen bestaande reservaten om te blijven bestaan; ze zijn namelijk uitsluitend afhankelijk van donaties. En de meeste van hen zitten vol. In Afrika en Indonesië zijn de meeste dierentuindieren verweesd en meegenomen uit de oerwouden door jagers of palmoliearbeiders die de grotere apen doden. De baby-apen nemen ze mee om te verkopen of om als huisdier te houden. Andere reservaten zijn overbevolkt door gepensioneerde laboratoriumapen of bevrijde huisdieren. Deze instituties hebben niet de capaciteit om de duizenden apen die nu in dierentuinen leven te huisvesten, laat staan dat ze hier de financiële mogelijkheden voor hebben.

Vanwege de obstakels en de hoge kosten die komen kijken bij het adopteren van apen zijn er maar weinig plekken die bereid zijn dit te doen. Damian Aspinall van het Howletts Wild Animal Park in Engeland leidt een van de weinige programma’s gericht op het terugzetten van gorilla’s in het wild. Zijn intenties zijn heroïsch en hopelijk kan zijn plan slagen. Een aantal gorilla’s is al goed gesetteld in het beschermde gebied in Gabon. Toch zijn de resultaten wissellend. In 2014 werden vijf leden uit een familie van elf dood teruggevonden binnen een maand na hun vrijlating. Ook kunnen we niet met zekerheid zeggen of de dierentuinapen over de juiste kwaliteiten beschikken om in het wild te overleven. Deze kwaliteiten, zoals het herkennen van eetbare planten en het vinden van andere voedselbronnen, worden door jonge apen opgepikt door het bestuderen van de volwassenen.

Deze mogelijkheid bestaat niet voor apen, geboren en opgevoed in gevangenschap.

Nu is dit alles niet direct een uitermate sterk argument om apen binnen de dierentuinen te houden. U zult misschien denken dat als we de apen in gevangenschap niet kunnen redden, het misschien beter is om de fokprogramma’s te staken en de bestaande populaties uit te laten sterven. Toch helpen de fokprogramma’s in dierentuinen om de genetische diversiteit van de bedreigde diersoorten te behouden. Bovendien laat onderzoek zien dat door een bezoek aan de dierentuin mensen vaker bereid zijn om te helpen bij de bescherming van de natuur – een reactie die versterkt wordt door de natuurlijke verblijven. Dus een direct

De orang-oetans in onze dierentuin hebben het beter dan wanneer ze zouden moeten overleven in de oerwouden waar flink wordt gekapt.

24 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

ontmoeting tussen mens en dier in de dierentuinen dient als informatiebron over de goede levens van deze dieren en haalt gelijktijdig geld op voor natuurbeschermingsprogramma’s.

Wanneer we toestaan dat de apenpopulaties uit de dierentuinen verdwijnen, wekt dat de indruk – en zonder goede reden – dat de huidige levens van deze dieren zo slecht zijn dat ze eigenlijk niet waardig zijn om te leven. Ook brengt het een aantal risico’s met zich mee. Verveling is een gevaar voor dierentuindieren en het wordt algemeen aangenomen (hoewel dit niet wetenschappelijk bewezen is) dat de aanwezigheid van kinderen zowel interesse als geluk bij de apen opwekt. Als we belang hechten aan de welvaart van de apen in gevangenschap moeten we hun voortplanting toestaan, maar natuurlijk wel op een gecontroleerde manier.

Misschien komt er ooit wel een dag dat het idee om gevangen apen terug te zetten in het wild of te plaatsen in goed gefinancierde en ruime reservaten niet meer zo ver gezocht is. Toch zouden we onze inspanningen moeten wijden aan het ondersteunen van de dierentuinen in plaats van deze te verdoemen. Onze inzet zou gericht moeten zijn op het stimuleren van slechte dierentuinen om te veranderen of te sluiten; het bekostigen van onderzoek naar het welzijn van dieren in gevangenschap; en het aanmoedigen van dierentuinen om meer voor hun dieren te doen. Op deze manier hoef ik me misschien niet meer ongemakkelijk te voelen wanneer iemand mij vraagt naar wat ik doe.

Richard Moore is een postdoctoraal onderzoeker aan de School for Mind and Brain in Berlijn. Zijn werk is gepubliceerd in vakbladen zoals Biology & Philosophy en Animal Cognition.

Dit artikel verscheen eerder in Aeon.co.

•

Column Geertje Couwenbergh Expressionist, auteur en schrijfleraar. www.geertjecouwenbergh.com

De prijs die we betalen

FOTO: COCO BROEKEN

LONELY PLANET beloofde dat ik op Phú Quốc de meest paradijselijke stranden van Vietnam zou aantreffen. Eenmaal aangekomen zie ik één grote openbare afvalberg waar mensen, kippen, varkens en scooters in golfplaten huisjes wonen. Afgewisseld met bemuurde resorts waar het plotseling opvallend aangeharkt en schoon is. De kennis van de plastic zooi, die de staf één meter buiten onze strandgrenzen verzuimt op te ruimen, verontrust me vanuit mijn bevoorrechte positie binnen de muren. Dat, en het geluid van heipalen die monsterlijke nieuwe vakantieoorden uit de grond laten verrijzen om de toenemende stroom Russische en Chinese toeristen te accommoderen. Na drie dagen neem ik niet langer drijvende stukken piepschuim mee uit het water. Er is geen beginnen aan.

Wat dat betreft doet niets leven in Nederland waarderen als het bezoeken van een ontwikkelingsland.

Maar de herinnering aan de opgehoopte, onverteerbare hoeveelheid plastic dáár blijft hier drukken op mijn geweten. De uitwerpselen van mijn consumeergedrag blijven hier misschien netjes verborgen, maar het in plastic verstikte Vietnamese eiland doet me achter de oren krabben.

We zijn als Nederlanders immers goed in het verbergen. Denk aan onze goed geoliede vleesindustrie die bijna 1.7 miljoen dieren per dag (!) slacht zonder

Het is een hallucinatie om te denken dat de prijs die ik betaal voor die tierlantijnen verband houdt met hun werkelijke kosten.

dat we ooit een varken of plofkip hoeven te zien. Bij wat ik eet is om die reden al jaren de knop om. Maar de felle lichten en lage prijzen in de Action (‘tien glitterpennen voor maar 79 cent!’) kan ik blijkbaar niet weerstaan. Tot het me in Vietnam tastbaar duidelijk wordt dat de spullen (bij ons thuis ook wel opgewekt ‘shit’ genoemd) ergens anders vandaan moeten komen dan uit de blauw-witte Action trucks die ons land doorkruisen.

Omdat het voor mijn portemonnee nauwelijks uitmaakt of ik dit soort onweerstaanbaar goedkoop spul koop (‘een oplader, jackplug en puntenslijper in één voor maar 59 cent!’) moet ik de aantrekkingskracht van winkels als de Action op puur gewetenskracht weerstaan. Het is een hallucinatie om te denken dat de prijs die ik betaal voor die tierlantijnen verband houdt met hun werkelijke kosten. De kosten van de grondstoffen, de uitgebuite loonwerkers en de prijs die de Aarde betaalt om al die plastic bloempotjes, leuk roze-met-goud-ingelijste-veer of microvezeldoekjes ooit weer te verteren. Totdat er milieubelasting word geheven op de onmogelijk goedkope zooi moet ik die daadwerkelijke prijs er zélf bij denken. En dat vereist een discipline die ik toe nu toe niet op kan brengen.

Eenmaal terug uit Vietnam gaan mijn vriendin en ik toch over tot een poging om één jaar lang geen shit te kopen. Ze stemt in en we onderhandelen de voorwaarden (‘wel naar de H&M, maar alleen de Conscious lijn’) en struinen sindsdien geduldig Marktplaats af als we iets nodig hebben.

Het magnetische gemak waarmee je nieuwe dingen kunt kopen trekt - en wij weerstaan waar we kunnen.

Ik breng mijn snoeischaar naar een lokale scharensliep en reken daar een bedrag af waar ik bij de Action drie nieuwe scharen voor had kunnen kopen.

Maar het besef niet nog iets toe te voegen aan de afvalstapel op Aarde, is het me waard.

•

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 25

REPORTAGE

Lachen als het tegenzit Lachyoga verzacht de pijn van kankerpatiënten, gehandicapten en vluchtelingen over de hele wereld.

‘Als je lacht, kun je nergens anders aan denken.’

DOOR:

MAARTEN VAN DER SCHAAF

26 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

T

wee keer eerder heb ik deelgenomen aan een sessie lachyoga. De eerste keer, licht aangeschoten tijdens een festival in de Amsterdamse kunstenaarskolonie Ruigoord, was hilarisch. Op blote voeten cirkelden we in een Mongoolse yurt als kleine kinderen om elkaar heen, terwijl we door onze vingers naar elkaar gluurden. De tweede keer, in een muf zaaltje op het ministerie van Infrastructuur en Milieu in Den Haag, was vooral ongemakkelijk. Al lachend moest het gezelschap – een mix van ambtenaren, ondernemers en consultants – een beetje loskomen ter voorbereiding op een brainstorm. Er werd gelachen, maar echt ontspannen werd het nooit.

Toch heeft lachyoga – dat bestaat uit diverse geïmproviseerde ademhalings- en spierontspanningsoefeningen – meer te bieden dan simpel, lollig vermaak. Wereldwijd profiteren mensen in moeilijke situaties van de voordelen van lachyoga. Zo vermindert lachyoga stress bij kankerpatiënten waardoor hun chemokuur beter aanslaat, vermindert lachen de stress van vluchtelingen en verzacht lachyoga de pijn van mensen over de hele wereld in tijden van economische crisis.

Zo komen in het Parc del Este in de Venezolaanse hoofdstad Caracas elke zondag ruim honderd mensen bij elkaar om te lachen. Daar lijkt op het eerste gezicht weinig reden toe: Venezuela bevindt zich in de diepste economische crisis in decennia. Met de val van de olieprijs stortte de economie van dit olierijke ZuidAmerikaanse land volledig in. Venezolanen staan dagelijks uren in de rij om eten te kopen en in ziekenhuizen ontbreekt het aan medicijnen. Volgens het Internationaal Monetair Fonds (IMF) komt de inflatie dit jaar boven de 700 procent uit.

‘De situatie is beroerd’, erkent lachyogadocent Jesus Reggeti.

Hij was ‘de chaos en de ellende ontvlucht’, zegt hij, en was naar Costa Rica vertrokken om er een nieuw leven op te bouwen.

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 27

Maar na een paar maanden besefte hij: ‘Venezuela heeft me nu meer nodig dan ooit.’

Hoe de 36-jarige Reggeti bijdraagt? Met lachyoga. Dat leerde hij zeven jaar geleden tijdens zijn opleiding aan de Lachyoga Universiteit – ja, die bestaat echt – in Bangalore in India, de bakermat van lachyoga. Terug uit India zette hij de eerste lachyogaclub op in Venezuela. (Volgens tellingen zijn er duizenden in 160 landen.) Op de gratis sessies in het hoofdstedelijke park komen wekelijks zo’n honderd mensen af: jong en oud, man en vrouw.

‘Alleen de elite ontbreekt’, zegt Reggeti veelbetekenend. ‘Die zijn bang om beroofd of gekidnapt te worden in het park.’

Met zijn guitige lach en wilde bos krullen gaat Reggeti deelnemers in het park voor met de mantra ‘hoho, hahaha!’.

Gaandeweg slaat het wat gemaakte, kinderlijke gelach over in oprecht schaterlachen en steekt iedereen elkaar aan. Tijdens een andere oefening moeten tweetallen elkaar diep in de ogen kijken met een grote glimlach. Aan het eind van de workshop krijgt iedereen de opdracht om liggend op de grond met hun ogen dicht hardop te lachen.

We verbranden drie keer zoveel calorieën door honderd keer te lachen dan door tien minuten te fietsen.

28 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

‘Sommige mensen noemen het neplachen,’ weet Reggeti, ‘maar dat doet er niet toe. Zelfs als je doet alsof je moet lachen word je al vrolijk. Lachen is de makkelijkste manier om gelukkig te worden.’

Tijdens Reggeti’s workshops draait het even niet om de politieke en economische ellende. ‘We creëren een sfeer van hoop, vreugde, positiviteit en verbondenheid.’ Ontsnappen uit de realiteit is het niet, vindt Reggeti, die wijst op de therapeutische waarde van lachen. ‘Ik zie lachyoga als een actieve meditatie.

Als je lacht, kun je nergens anders aan denken. Lachen is bovendien dé manier om je gezicht te ontspannen, heel diep adem te halen en je longen helemaal leeg te blazen. Lachen is simpelweg gezond.’

Dat is niet alleen een cliché, het blijkt ook uit allerlei onderzoeken. Reggeti wijst op een experiment waarin fysioloog James Blackwell van de Universiteit van Exeter aantoont dat we drie keer zoveel calorieën verbranden door honderd keer te lachen dan door tien minuten te fietsen. Lachen is ook een nuttige manier om met stress om te gaan en het immuunsysteem te versterken, waardoor we minder snel ziek worden. Dat stelt de Britse neurowetenschapper Sophie Scott in haar ruim twee miljoen keer bekeken TED-talk Why we laugh. Lachen is bovenal een sociale emotie, stelt Scott. ‘De kans dat je lacht, is dertig keer zo groot als je met anderen bent.’

J

esus Reggeti geeft niet alleen gratis workshops voor stedelingen; hij heeft van lachtherapie zijn werk gemaakt. Voordat hij naar Costa Rica vertrok werd hij al ingehuurd door bedrijven

en ziekenhuizen. In het Oncologisch Instituut van Caracas geeft Reggeti al vijf jaar wekelijks lachsessies voor patiënten en hun naasten. Reggeti vertelt over een man van 23 met een hersentumor, die zijn treurende familie graag wat vrolijker zag. Elke week namen zijn ouders, broer en zus deel aan de lachsessies. ‘Toen hij overleed, vroegen ze me om ook naar zijn begrafenis te komen’, zegt Reggeti. ‘Toen ik arriveerde, begon iedereen spontaan te lachen.’

De Zuid-Afrikaanse Kate Squire-Howe richt zich als lachyogadocente specifiek op kankerpatiënten. In 2010 kreeg SquireHowe zelf kanker. Terwijl ze vocht om te overleven besloot ze om, als ze eenmaal was hersteld, lachyoga eindelijk serieus te nemen. Een paar jaar eerder had ze deelgenomen aan een lachyogaworkshop in Kaapstad. Dat voelde als ‘een bevrijding’, blikt ze terug. Van nature was ze vrolijk, maar ze begon het leven steeds serieuzer te nemen. ‘Tijdens die workshop besefte ik dat lachen een beetje een taboe is voor volwassenen. Het ontbreekt aan plekken waar je uitbundig en ongecontroleerd kunt lachen zonder dat anderen daarover oordelen.’

Als lachyogadocent maak je mensen niet aan het lachen, verduidelijkt Squire-Howe (43). Wel stel je deelnemers in staat om verbinding te maken met hun eigen lichaam. ‘Het basisprincipe van lachyoga is dat we onvoorwaardelijk lachen: er is geen grap voor nodig en zelfs geen humor.’

In het ziekenhuis van Kaapstad leidt Squire-Howe korte lachyogasessies met kankerpatiënten vlak voordat ze bestraald worden of chemotherapie ondergaan. Waarom? ‘Lachen laat mensen dieper ademhalen waardoor ze meer zuurstof binnen krijgen, hun bloed sneller gaat stromen en hun lichaamstemperatuur toeneemt.

Binnen tien minuten verdwijnt de spanning in de wachtkamer.’

Squire-Howe waakt ervoor te suggereren dat je met lachyoga van kanker kunt genezen. ‘Maar ik geloof wel,’ zegt ze, ‘dat een medische behandeling beter aanslaat wanneer patiënten ontspannen, positief en vrolijk zijn. En ik weet zeker dat lachyoga daaraan bijdraagt.’

Niet iedereen is ervan overtuigd dat lachyoga thuishoort in de gezondheidszorg. Toen de Libanese fysiotherapeute Liliane Akiki haar moeder vertelde dat ze lachworkshops ging geven, reageerde de laatste bijna verontwaardigd. ‘Als professionele therapeute ga je toch niet een beetje dom staan lachen met patiënten?’, herinnert Akiki zich de reactie van haar moeder.

Maar Akiki (44) kent de therapeutische waarde van lachoefeningen als geen ander. ‘Als je echt wilt ontspannen, moet je je gezicht ontspannen’, weet ze. ‘Juist door mijn professionele achtergrond kan ik lachoefeningen op waarde schatten.’ Akiki integreert lachyoga niet alleen in haar professionele praktijk, ze geeft ook sessies aan vluchtelingen. Daarvan zijn er in Libanon pakweg anderhalf miljoen, onder wie een miljoen Syriërs, zo’n twintig procent van de totale bevolking. Diverse organisaties, zoals de UNHCR en UNICEF, geloven in de vrolijke aanpak van Akiki en huren haar geregeld in.

‘Veel vluchtelingen hebben fysieke klachten die worden veroorzaakt door stress’, zegt Akiki. ‘Vaak krijgen ze antidepressiva voorgeschreven om de pijn te onderdrukken. Een schande.’

Volgens Akiki zijn antidepressiva helemaal niet nodig om pijn te verzachten. ‘Lachyoga zorgt voor afleiding waardoor stress en pijnklachten enorm verminderen.’ Ze verwijst naar een flinke stapel wetenschappelijk onderzoek waaruit blijkt dat afleiding de

‘Zelfs als je doet alsof je moet lachen word je vrolijk. Lachen is de makkelijkste manier om gelukkig te worden.’

Jesus Reggeti, lachyogadocent, Venezuela pijn enorm kan verzachten.

De Canadese psycholoog Ronald Melzack en de Britse pijnonderzoeker Patrick Wall formuleerden in 1965 de zogenaamde poorttheorie, die stelt dat de aandachtscapaciteit van patiënten beperkt is en dat afleiding de aandacht van patiënten dusdanig kan opslokken, dat er minder capaciteit beschikbaar is om pijn waar te nemen. Het Nederlandse Huisartsengenootschap (NHG) onderschrijft dat pijn flink kan verminderen door afleiding. Afleiding wordt dan ook frequent en met succes gebruikt in ziekenhuizen. Voorbeelden van afleidingstechnieken zijn bijvoorbeeld het tonen van een film, het opzetten van muziek of het tellen van objecten in de kamer. En lachen dus.

Terwijl sommige organisaties de Libanese Akiki vragen om workshops te doen met kinderen in vluchtelingenkampen, merkt ze dat vooral volwassenen baat hebben bij lachoefeningen.

‘Kinderen lachen van nature veel en hebben minder last van stress dan hun ouders.’ Dat bleek onlangs ook weer, toen Akiki een workshop voor Syrische vluchtelingen begeleidde tijdens een bezoek aan Duitsland. De groep bestond voornamelijk uit volwassen mannen, van wie het merendeel zonder hun familie in Duitsland is terechtgekomen. De lachsessie had veel impact op de groep. ‘We kunnen nog lachen’, zei een van de mannen na afloop bijkans verbaasd. ‘Dat hadden we echt nodig’, verzuchtte een ander. En weer een ander: ‘Wanneer kom Wat zijn uw je weer?’ ervaringen met Behalve aan vluchtelingen, geeft Akiki workshops aan nabestaanden lachyoga? We zijn van oorlogsslachtoffers. Daarnaast benieuwd! Laat het werkt ze met gehandicapten. ‘Somons weten: redactie@ migen van hen konden hun lichaam theoptimist.nl. nauwelijks bewegen. Ze lachten met hun ogen. Niet eerder heb ik mensen zo blij gezien. Ik heb gehuild na afloop.’

•

En nu?

Benieuwd naar de ‘milkshake’, namastelach of meterlach? Kijk voor verschillende lachoefeningen op www.laughteryoga.org. Wilt u zich aansluiten bij een lachclub? Op www.lachwinkel.nl/ lachclub vindt u lachclubs door heel Nederland en België. Meer lezen? Bedenker Madan Kataria schreef het standaardwerk over lachyoga: Laugh for no reason.

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 29

INTERVIEW

‘Alles mag er zijn’ In gesprek met Tijn Touber, muzikant, inspirator, schrijver, meditatieleraar en, niet op de laatste plaats, een bevriende oudcollega, tien jaar na zijn vertrek.

DOOR:

MARCO VISSCHER

30 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

W

e zitten amper vijf minuten tegenover elkaar of het eerste wereldverbeterende plan ligt al op tafel. ‘Wist je dat de Summer of Love precies vijftig jaar geleden is?’ Vragende ogen. ‘Dat moeten we maar eens overdoen.’

Zo’n jubileum zou wel eens niets minder kunnen zijn dan het begin van een nieuwe beweging die de mooie beloften van de eerste hippies waar kan maken: een beweging van mensen die de wereld mooier maken door simpelweg meer zichzelf te zijn.

Hij droomt hardop. Een groots concert op een toplocatie in Amsterdam, met heel veel muzikanten en ontelbaar veel meer bezoekers. De hele studio van De wereld draait door vol met ’s lands bekendste muzikanten die allemaal hetzelfde lied zingen.

Toevallig zat hij er net nog aan te schrijven. ‘It was 50 years ago.

The answer is still love. And in a million years from now, the answer will still be love. All you need is love.’

Het is Tijn Touber ten voeten uit. De behoefte om innerlijke rust te verspreiden, niet alleen voor jezelf, maar ook om iets in de samenleving in gang te zetten. De wens om verstilling te brengen via muziek, zijn grote passie. Zijn talent om mensen samen te brengen. Zijn neiging om de lat hoog te leggen. En zijn weigering om te denken: ach, dat gaat toch nooit lukken...

We hebben elkaar jaren niet gezien. Acht jaar lang waren we collega’s op de redactie van wat toen nog Ode heette. Op onze zolderetage aan de Rotterdamse Veerhaven vormden we met roerganger Jurriaan Kamp het kloppend hart van – daarover waren we het alledrie eens – het meest bijzondere tijdschrift dat er ooit had bestaan, het blad dat we zelf hadden willen lezen als het er niet was en daarom zelf gingen maken.

Het is tien jaar geleden dat Tijn uit de redactie stapte en vanaf dat moment zo ongeveer een landelijk fenomeen werd. Hij scheef

FOTO: HAROLD PEREIRA MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 31

diverse boeken – de teller staat op zes – die hun weg hebben gevonden naar een breed publiek, niet in de laatste plaats vanwege de mediagenieke auteur. Zijn levensverhaal sprak aan. In het kort: oprichter en bandleider van Loïs Lane, verantwoordelijk voor hits als Amsterdamned en My best friend. Het vriendje van de knappe zangeres Monique Klemann. Tot hij besloot om ‘contact met de Bron’ te vinden, ging mediteren en een ascetisch en celibatair leven ging leiden. Hij werd een yogi. En een yogi was hij nog altijd toen wij kennismaakten tijdens mijn sollicitatie op de redactie in 1998.

Het weerzien is dan ook vooral een reünie van twee bevriende oud-collega’s. Wanneer we elkaar treffen – op een druilerige voorjaarsdag in de Amsterdamse Tolhuistuin, waar hij niet ver vandaan woont met zijn geliefde – gaat het al snel over de mooie gedeelde momenten.

Wat hij ziet als zijn mooiste interviews? Oef, moeilijke vraag, zie je hem denken. Het moeten er al gauw vijftig zijn geweest...

Marshall Rosenberg is de eerste naam die boven komt drijven.

Rosenberg was een psycholoog, die geldt als de bedenker van geweldloze communicatie. ‘Zó indrukwekkend, zó moedig’, zegt Tijn. ‘Dan ging hij naar gevangenissen of zat hij met Hutu’s en Tutsi’s, en dan ging hij in zo’n heftige situatie op de stoel van de dader zitten en liet hij alles over zich komen. En dan stelde hij de kernvraag: wat is jouw behoefte?’

Of Brandon Bays, de Amerikaanse auteur van De helende reis. Zij leerde Tijn het simpele antwoord op de vraag hoe je met emoties moet omgaan. ‘Gewoon voelen, zei ze. Je hoeft het niet te snappen of te verwerken, maar je moet gewoon voelen.

Als het er mag zijn, lost het op.’ Hij maakt een onderscheid met loslaten, dat hij ziet als het ‘laatste modewoord’ in de wereld van de praktische spiritualiteit. ‘Eigenlijk kun je niet loslaten’, relativeert Tijn. ‘Je drukt het alleen maar weg, vaak nog met een oordeel erop, en zo blijf je steeds in strijd. Je moet niet loslaten, maar juist tóelaten. Alles wat je toelaat, laat jou los.’

Nog een naam: Neale Donald Walsch, de auteur van de boekenserie Gesprekken met God. Toen hij in Nederland was, bleef hij een week bij Tijn logeren. Waarom het klikte? ‘Walsch is net zo geobsedeerd door de evolutionaire sprong als ik. We hebben hele avonden gepraat over hoe je dat kan doen. Zat hij met zijn schriftje op schoot aantekeningen te maken. Er was gelijkwaardigheid.’

L

ezers kenden Tijn Touber natuurlijk niet alleen als schrijver van interviews. Hij kreeg een column op de achterpagina.

Hij leverde jarenlang grote verhalen in omslagthema’s over uiteenlopende onderwerpen als barmhartigheid, eeuwigheid, visualisatie en het zero point field, maar ook hennep, biotechnologie en een ‘economie alsof mensen ertoe doen’.

Dat laatste thema werd de opmaat naar een onvergetelijke conferentie in Noordwijk aan Zee – met denkers als Marilyn Waring, Richard Douthwaite en zijn persoonlijke held, muziekproducer

‘Als je iets loslaat, druk je het eigenlijk alleen maar weg.

Je moet niet loslaten, maar tóelaten.’

32 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

Brian Eno. Onze betrokkenheid bij een eerlijke wereldeconomie leidde weer tot onze deelname in 2003 aan het Wereld Sociaal Forum, de samenkomst van de beweging voor een andere globalisering, gehouden in Porto Alegre, Brazilië. Het werd het begin van de Engelstalige edities van Ode. ‘Eigenlijk kón het helemaal niet, al die reisjes,’ verwijzend naar de onvermijdelijke financiële strubbelingen van een kleine, zelfstandige uitgeverij met grote ambities, ‘maar ze gebeurden tóch. Dat was toch ook wel de kracht van Jurriaan.’

Hun eerste ontmoeting herinnert hij zich nog goed. Het moet 1996 zijn geweest. Tijn werkte voor de radio en zocht interessante mensen op die hij mocht interviewen. Zo werd hij ook gewezen op ene Jurriaan Kamp, toen een bevlogen, ondernemende dertiger die zijn comfortabele positie als chef economie bij NRC Handelsblad opgaf om een tijdschrift te maken om nieuwe, inspirerende ontwikkelingen en inzichten zichtbaar te maken.

De redactie van Ode zat toen nog in een kamer in Hotel New York, gelegen aan de Maas. De heren bleken allebei liefhebbers van lapsang souchong, de zwarte thee uit China die wegens de verfijnde smaak is voorbehouden aan fijnproevers. ‘Het klikte meteen.’

Op verzoek voegde Tijn zich bij een clubje mensen dat geregeld meedacht over onderwerpen en verhalen – een groepje met onder meer schrijfster Lisette Thooft, ondernemer Eckhart Wintzen en astroloog Peter Delahay, en anderen uit de Club van Schier, de roemruchte denktank die Jurriaan eerder had opgezet.

Kennelijk dacht Tijn leuk mee, want voor hij het wist, zat hij steeds meer te schrijven. Eerst twee, toen drie dagen in de week, toen vier...

‘Het werd meer dan voltijds’, blikt hij terug. ‘Het was bijna iets heiligs. Jurriaan kon haast niet begrijpen dat je niet ook in het weekend op het kantoor kwam. Dat was ergens wel zorgelijk, maar die ongelooflijke drive was ook wel heel mooi. Ik was er op mijn plek en heb het al die tijd met plezier gedaan. Maar na tien jaar was het gewoon wel een beetje op.’

Wel een beetje op. Het is, weet zijn intieme kring, een eufemisme. De periode rondom het vertrek was een heftige, moeizame tijd vol gemengde gevoelens. Het is nog maar sinds kort dat hij er kalm en dankbaar op kan terugblikken. Maar ook destijds, toen het ‘wel een beetje op’ was, bleek de wereld nog steeds open te liggen. Op eigen benen werkte Tijn aan een boek, dat deels werd gebaseerd op de inzichten die hij had opgedaan tijdens al die mooie interviews voor Ode. Dat boek werd Spoedcursus verlichting, een autobiografisch verhaal over de innerlijke reis naar een gelukkig en verlicht leven. Het manuscript stuurde hij naar zeven uitgeverijen. Ze wilden het allemaal hebben. Hij koos voor A.W. Bruna, de grootste boekenuitgever van Nederland, en naar zijn inschatting het beste in staat om het boek naar een groot publiek te brengen.

Wat heet. Van Spoedcursus verlichting zijn meer dan 35 duizend exemplaren verkocht. Tijn was een tijdje niet weg te slaan uit de kranten, tijdschriften en documentaireprogramma’s. Hij kreeg een vaste column in Happinez, het grootste tijdschrift over spiritualiteit. Zijn lezingen, concerten, meditatielessen en retraites werden razend populair. De tent waarin hij de bezoekers van popfestival Lowlands liet mediteren, was afgeladen. Waar Tijn Touber ook aan begon, een stoet van mensen kwam opdagen.

Het zorgde er niet voor dat hij naast zijn schoenen ging lopen.

Dat zou ook botsen met wat hij in zijn boeken schrijft. Daarin legt hij er de nadruk op dat hij géén goeroe is en dat volgelingen sowieso, in zijn woorden, ‘de gevaarlijkste mensen op aarde’

zijn. ‘Natuurlijk is het verleidelijk en fijn als mensen je werk mooi vinden en jou als inspirator zien’, zegt hij, ‘maar ik heb het in de spiri-wereld te vaak mis zien gaan als mensen iemand op een voetstuk zetten. Je kunt erop wachten tot ze hem er net zo hard weer van afgooien.’ We moeten volgens hem juist leren te ontsnappen aan de gedachte dat iemand anders ons gaat redden.

Instemmend haalt hij een uitspraak aan die volgens hem wordt toegeschreven aan de Hopi-indianen: ‘Wij zijn degenen op wie we hebben gewacht.’

Een ander boek, Stadsverlichting, ging een heel eigen leven leiden. Het is de naam van een beweging van mensen die hun huiskamer openstellen om met groepjes vrienden en buurtgenoten te mediteren. Want, stelt hij, ‘mensen die samen stil zijn, hebben een meetbaar positief effect op hun omgeving’. Steden waar regelmatig wordt gemediteerd laten bijvoorbeeld minder geweld en minder echtscheidingen zien. Meer dan duizend huiskamers in nu zo’n twintig landen doen mee.

Leuk detail: het idee over de kracht van de huiskamer ontstond bij Ode. ‘Soms kwam er via de e-mail een goed idee binnen waar we in het blad niets mee konden’, vertelt Tijn. ‘Dat vond ik dan jammer en zo heb ik wel eens mijn huiskamer opengesteld, zodat ze daar hun verhaal konden houden voor mijn vrienden.’

En vanuit Stadsverlichting kwam het idee voor Schoolverlichting: een initiatief om op basisscholen meditatieles te geven. Want als kinderen er jong mee beginnen, zullen ze het later makkelijker hebben om zichzelf te blijven. ‘Er is veel enthousiasme, maar we zoeken iemand die het idee verder wil brengen.’ Hij pauzeert even. ‘Misschien een lezer?’ (Voelt u zich aangesproken? Ga naar www.schoolverlichting.nu.)

T

wee recente exemplaren van The Optimist liggen op het tafeltje tussen ons in. Hij krijgt de nummers thuis in de brievenhuis, maar aan lezen van wat dan ook, zegt hij verontschuldigend, komt hij niet altijd toe. Rustig bladert hij. ‘Ziet er mooi uit, hoor’, klinkt het bemoedigend. ‘Minder wild dan wij vroeger wel deden. Iets rustiger.’ Hij glimlacht bij een zinnetje in de inleiding van het omslagthema over liefde en seks. Hij leest voor: ‘Seks is een essentiële energie in ons leven. Jammer genoeg kunnen we er niets van.’ Even later ziet hij de naam van Osho: ‘Ah, Osho.

Blijft goed.’

Zijn oog valt op het woord ‘onderstroom’, dat ooit onderdeel uitmaakte van de ondertitel van dit tijdschrift. ‘Kroniek van de onderstroom’, mijmert Tijn. ‘Mooier kan het niet, hè? Net als Ode, eigenlijk: dat was toch ook een geweldige titel...’

Er komt meer groene thee op tafel. Lapsang hebben ze hier niet. Tijn vertelt over zijn ervaringen met ayahuasca, een plantenbrouwsel dat indianenstammen van oudsher ritueel gebruiken om spirituele ervaringen mee op te roepen. Hij is net terug uit het regenwoud van Colombia, waar hij het spul onder leiding van een sjamaan heeft gebruikt. ‘Je drinkt het als thee’, zegt hij en trekt een vies gezicht. ‘Het is een echt ongelooflijk smerige drab.’

Maar het is het waard. Als het na een halfuurtje gaat werken, is de ervaring moeilijk onder woorden te brengen. ‘Ayahuasca brengt je heel dicht in contact met de dood en met het leven’, legt Tijn uit. ‘Je denkt voortdurend: wauw, alles leeft, alles geeft licht en is met elkaar verbonden. Maar tegelijk zijn er ook draken en demonen. Heel eng. Je voelt dat je sterft. Je voelt je een miezerig klein radartje dat wordt vermorzeld door het grote leven, maar tegelijk is er ook het prachtige gevoel één te zijn met het grote mysterie van het leven. Het is echt heftig. En dat geldt ook voor

‘De jongeren van vandaag zijn in sommige opzichten al zoveel verder dan ik.’ de fysieke reactie: je wordt heel ziek, alles komt er uit.’ Lachend: ‘Het is bepaald geen partydrug.’ En, voor de duidelijkheid voegt hij toe: ‘Dit moet je echt niet zonder begeleiding proberen.’

Zijn interesse in ayahuasca ziet hij als onderdeel van de slingerbeweging die hij nu maakt. Bij yogi’s gaat het om God en om licht; bij de sjamanen gaat het juist om de duistere onderwereld en de aarde. Het helpt hem om contact te maken met dieren en planten: aspecten van het leven waar hij naar eigen zeggen nauwelijks mee bezig was. ‘Gek eigenlijk, hè?’

Ik werp tegen dat hij al jaren vegetarisch eet. Hij knikt.

‘Maar vegetarisme hoort bij het idee dat je boven de aarde moet uitstijgen. Daar moet je licht voor zijn en vlees maakt je juist zwaar. Voor een sjamaan is dat onbestaanbaar. Een sjamaan eet vlees en doodt het liefst zelf de dieren die hij eet. De sjamaan bij wie ik was in Colombia had net over de post drie kogels van zijn moeder gekregen, zodat hij zijn eigen prooi kon schieten. Hij was helemaal blij. Een sjamaan maakt ook geen onderscheid tussen planten en dieren. Het is allemaal onderdeel van het leven. Dat idee heb ik, als ik eerlijk ben, nooit zo serieus genomen als nu.’

Buiten blijft het onguur en heeft de wind vrij spel over het IJ. Binnen is er de warmte. We blijven praten. Over de twintigers en dertigers die dankzij de eerste spirituele avonturen en ervaringen van hun ouders zo’n interessante generatie vormen. Tijn: ‘Zij zijn in sommige opzichten al zoveel verder dan ik.’ Over zijn droom om met het bekende evenementenbureau ID&T – vanaf onze tafel honderd meter verderop gezeteld in de oude Shell-toren – waanzinnige concerten te organiseren voor een ‘multimediale beleving’, waarin geluid, beelden, kleuren en geuren samenkomen voor een meditatieve ervaring. Over de verkiezingsuitslag, die ergens een bevestiging lijkt van een gevleugelde uitspraak van Neale Donald Walsch dat de georganiseerden niet beschaafd zijn en de beschaafden niet georganiseerd.

En, natuurlijk, over zijn terugkeer in de pagina’s van het prachtblad dat we zolang samen hebben gemaakt. Hij zegt blij te zijn weer ‘de sfeer van Ode te voelen’; wij oudgedienden gebruiken nog vaak de oude naam. En we concluderen: Tijn Touber in onze pagina’s, dat is niet eens zo’n gek idee. Dat moeten we maar vaker doen.

•

WEBINAR Nu vonden wíj het erg leuk om Tijn Touber weer te zien, misschien wilt ú dat ook wel. Dat kan!

Tijn werkt mee aan een webinar. Daarin zal hij meer vertellen over zijn pad naar een gelukkig en verlicht leven. Er is vooral ook ruimte voor de vragen die u voor hem heeft. Meld u aan voor het webinar op dinsdag 13 juni, om 20 uur.

MEER INFORMATIE: WWW.THEOPTIMIST.NL/EVENTS/TIJN-TOUBER.

•

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 33

KEUZE EVENEMENT

sfeervol festival vol

grote namen

Op vrijdag 16, zaterdag 17 en zondag 18 juni vinden de Happy Spirit Days plaats in Blaricum.

Het evenement speelt zich af in en om een schitterende privé-boerderij. Een bijzondere gebeurtenis, charmant, exclusief en vol diepgang, waar initiatiefnemer Carla Begeer als vanzelf naartoe groeide.

We zijn benieuwd naar haar drijfveren en wat ze met het festival wil delen met de wereld.

Want zomaar honderden mensen mobiliseren is niet niks. Dan moeten de hooibalen eerst opgepoetst, de kippen veilig op stok en de borst flink natgemaakt. Om over het tijdig informeren van de buren maar niet te spreken.

Hoe bent u op het idee gekomen om dit festival te organiseren?

‘Ik ga zelf graag naar festivals waar bewustzijn en bezinning thema’s zijn. Het leek mij leuk om zoiets te organiseren voor een wat breder publiek. Dus ook voor mensen die nog niet bekend zijn met bijzondere thema’s die je soms “alternatief” kunt noemen, of die nog nooit op een festival zijn geweest. Wij willen graag inspiratie bieden voor zowel het hart als het hoofd; er zijn ook gewoon lezingen en presentaties, naast allerlei intense workshops en mystieke demonstraties. Beide voeten blijven op de grond – behalve als er gedanst wordt. Verder vinden wij het persoonlijke element en de aandacht voor elkaar belangrijk. Je hebt festivals waar je lang in de rij moet staan; dat past niet bij ons. Vandaar dat we het nog relatief kleinschalig doen. Ik noem het “charmant” en misschien met wat meer diepgang dan elders.’

34 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

Er staat een indrukwekkende reeks sprekers op het programma. Hoe hebt u dat voor mekaar gekregen?

Olande Ananda: ‘Je hoeft nergens naartoe in de meditatie.... Je hoeft ook niets te worden....

Je hebt alles al aan boord om waar geluk en vrede te vinden’

Andrea Wiegman: ‘Een gezond lichaam en een open gezonde geest - dat blijft het allerbelangrijkste en is ons grootste kapitaal’

‘Ik heb - met af en toe een duwtje in de rug van vrienden - de stoute schoenen aangetrokken en een paar prominente sprekers benaderd. De eerste vijf reageerden zo enthousiast! Dat werkte aanstekelijk.

Voordat ik het wist zaten we qua programma helemaal vol. Ik had nog amper iets geregeld of mensen gaven al aan dat ze mee wilden doen. Boeddhistisch monnik Olande Ananda was één van de eersten die zijn medewerking heeft toegezegd.

Hij is alle drie de dagen aanwezig. Tijn Touber is er op vrijdag voor “the best of meditatie”, Andrea Wiegman deelt haar visionaire blik met ons. Pep Degens doet een workshop over geluk. Er is aandacht voor voeding in de vorm van lezingen en een moestuin-rondleiding met toelichting van Kim Leysen. We hebben een Happy Garden waar van alles te proeven en te beleven valt. In de Happy Bazaar zijn mooie producten te vinden. En zo kan ik nog wel even doorgaan. Er kan nu echt niets meer bij, misschien dat er volgend jaar weer ruimte is voor al die mensen die graag “iets” wilden doen maar voor wie geen ruimte meer is binnen het programma.’

Denkt u wel eens: waar ben ik aan begonnen met het organiseren van zoiets groots?

Pep Degens: ‘De grootste moeilijkheid voor het bereiken van je eigen geluk is het kunnen weerstaan van de roep van de groep’

‘Nou nee, gek genoeg nog helemaal niet. Het is gewoon leuk, alles zit in een positieve flow en dat merk je tijdens de voorbereidingen. Iedereen helpt mee, het terrein wordt heel mooi, styliste Mireille Bak heeft alles prachtig uitgetekend, materialen verzameld, de sponsoren werken fantastisch mee, de buurman heeft zijn wei beschikbaar gesteld als parkeerterrein, de andere buren reageerden ook enthousiast.

Bovendien staat in juni alles in bloei, de locatie is idyllisch, wat wil je nog meer?’

Wanneer bent u tevreden over het festival?

‘Ik wil de bezoekers vooral momenten

van genieten bezorgen. Ze mogen net als ik geraakt worden door de mooie mensen en activiteiten die op ons pad komen. Hoe meer je openstaat voor andere gedachten en meningen, hoe interessanter en boeiender je leven is. Ik ben tevreden als ik anderen heb kunnen stimuleren om nieuwe dingen te ontdekken, of het nu gaat om het kennismaken met meditatie, mindfulness, yoga of iets anders. Hoe mooi is het als dit festival ze meer kennis geeft en dat ze iets proberen, in de wetenschap dat ze in goede handen zijn. Dat geeft mij ook een moment van genieten, en daar word ik nou een happy spirit van!’ | BRIAN DE MELLO

Het festival is van vrijdag 16 tot en met zondag 18 juni 2017 geopend van 10.00 tot 18.00 uur. Om het kleinschalige karakter te waarborgen zijn er per dag niet meer dan 200 kaarten beschikbaar.

Elk ticket is inclusief drie workshops naar keuze.

Zie voor meer informatie & tickets: www.HappySpiritDays.nl

Wilt u twee kaarten winnen voor de Happy Spirit Days?

Marnix van Rossum: ‘In stilte en afzondering kan er ruimte ontstaan tussen jou en de wereld en dat maakt je vrijer’

Wij mogen een van onze lezers blij maken met 2 gratis toegangskaarten. Maar daar moet u wel iets voor doen! Stuur ons een gedicht van maximaal 10 regels waarin u uw idee van het begrip ‘Happy Spirit’ beschrijft. Een deskundige jury buigt zich over de inzendingen en de ‘happy’ winnaar ontvangt tijdig bericht per e-mail of telefoon.

Het winnende gedicht wordt bovendien in de volgende editie van The Optimist geplaatst. U kunt uw inzending tot 10 juni 2017 mailen naar redactie@theoptimist.nl.

Vermeld s.v.p. in de onderwerpregel ‘Happy Spirit gedicht’.

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 35

36 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

Een samenleving voor iedereen Teveel mensen voelen zich in de steek gelaten.

Hun frustraties staan een vreedzame, geweldloze samenleving in de weg. Kunnen we de overheid – de manier waarop de samenleving wordt bestuurd – nieuw leven inblazen zodat meer mensen zich betrokken voelen?

DOOR JURRIAAN KAMP EN NANCY REED

T

OEN ONZE KINDEREN KLEIN waren

lazen we het boek Mensen, mensen, wat een mensen! van de NederlandsAmerikaanse illustrator Peter Spier, met hen. Het was één van hun lievelingsboeken. Spier houdt ons iets moois voor. Pagina na pagina laat hij ons zien hoe verschillend we zijn: we hebben verschillende huidskleuren, verschillende neuzen, oren en ogen, verschillende religies, verschillende kleren en een ander alfabet. We eten verschillende dingen, we vieren verschillende rituelen en spelen allemaal andere spelletjes. Aan het eind van het boek schrijft hij: ‘[…] stel je eens voor hoe verschrikkelijk saai die wereld van ons zou

zijn als iedereen er hetzelfde uit zou zien, hetzelfde zou denken en eten, zich hetzelfde zou kleden en zich op dezelfde manier zou gedragen’. Wij vonden zo’n wereld maar niets. Spier had ons overtuigd: we moeten onze diversiteit en verscheidenheid vieren. We moeten blij zijn met onze verschillen. We zouden andere mensen moeten behandelen zoals we zelf behandeld willen worden. Spiers boek werd in 1988 uitgegeven. Een jaar later viel de Berlijnse muur en kwam er een einde aan de Koude Oorlog. Francis Fukuyama kondigde het Einde van de Geschiedenis aan: de onafwendbare overwinning van de kapitalistische democratie. Vrijhandel en

mondialisering veranderden de wereld meer en meer in een global village, een inspirerende smeltkroes van culturen. De opkomst van de democratie betekende het einde van de tirannie. Dankzij internationale handel ontwikkelden landen zich tot zakenpartners en werd vrede economisch aantrekkelijk. Na eeuwen van geweld, publieke onthoofdingen, oorlogen en slavernij, werd de mensheid eindelijk ‘beschaafd’. Er kwam meer vrede op de wereld. En het is waar. In 1991 waren er volgens de FBI in de Verenigde Staten 758 gewelddadige misdrijven per 100.000 inwoners; in 2013 was dat aantal bijna gehalveerd tot 387. Ook sterven er MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 37

vandaag de dag minder mensen dan ooit in gewapende conflicten. Worden we dan echt verstandiger? Zijn we getuige van de opkomst van de geweldloze wereld die Mahatma Gandhi en Martin Luther King voor ogen hadden? Recente gebeurtenissen op verschillende plaatsen op de wereld laten iets anders zien. Het nationalisme is weer in opkomst. Donald Trump voerde een verkiezingscampagne op basis van verdeeldheid, zo niet racisme. De Brexit was de grootste klap voor de internationale integratie sinds de Tweede Wereldoorlog.

Nationalistische populisten als Marine Le Pen in Frankrijk, Geert Wilders in Nederland en Norbert Hofer in Oostenrijk vervuilen de politiek met hun anti-immigratie retoriek en bevinden zich dichter bij de macht dan ooit. Hoewel deze gebeurtenissen nog niet hebben geleid tot wijdverbreid bloedvergieten, valt er toch een soort gewelddadigheid te bespeuren. Er is iets misgegaan. Het is niet zo dat vrijhandel en mondialisering niet hebben gewerkt.

Tussen 1970 en de financiële crisis in 2008 is de wereldwijde productie van goederen en diensten verviervoudigd en die economische groei heeft miljoenen mensen uit de armoede bevrijd. We weten echter ook dat deze nieuwe welvaart niet eerlijk over de gehele samenleving is verdeeld, zoals Thomas Piketty overtuigend heeft aangetoond in zijn boek Kapitaal in de 21ste eeuw. De groeiende economische ongelijkheid zorgt voor sociale onrust die door de populisten wordt uitgebuit, met vluchtelingen en immigranten als eerste slachtoffers. De wereld keert zich af van Peter Spiers harmonie in verscheidenheid.

Het groeiende protectionisme vormt een bedreiging voor het mondialiseringsproces dat over de hele wereld vrede heeft gebracht. De gebreken van het kapitalisme leiden tot geweld. De San Francisco Bay Area, waar de IT-bedrijven zijn gevestigd die de online wereld domineren, is een goed voorbeeld van het probleem van de vrije marktwerking. Bedrijven zoals Apple, Google en Facebook maken hun aandeelhouders steenrijk. Zo’n concentratie van rijkdom ondermijnt echter de samenleving waarvan deze bedrijven uiteindelijk in hun voortbestaan afhankelijk zijn. De prijzen van onroerend goed worden zo hoog dat ‘normale’ mensen geen huis meer kunnen kopen. Onlangs hoorde ik op de radio een interview met een getrouwd stel. Allebei onderwijzers van voor in de dertig. Ze wilden een huis kopen in de Bay Area, maar verwachtten niet dat hun inkomen hen in de nabije toekomst in staat zou 38 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

stellen hun droom te verwezenlijken. De meeste mensen uit de middenklasse die in San Francisco werken zitten elke dag in eindeloze files op bruggen en snelwegen omdat woonruimte dichterbij eenvoudigweg onbetaalbaar is. De stress waarmee de verkeersdrukte en het gevecht om ruimte gepaard gaan, is zichtbaar in alles en iedereen – zowel de natuur als de mensen – in een straal van 250 kilometer rond de stad. Iedere gemeenschap heeft onderwijzers nodig. Als onderwijzers – typische voorbeelden van de middenklasse – er niet in slagen woonruimte te vinden in de buurt van hun werk, dan hebben we als samenleving een probleem. Het is een probleem dat je ook kunt zien als je langs de slecht onderhouden wegen rijdt in het centrum van Oakland, op een steenworp van Silicon Valley, waar de scholen geen geld hebben om hun kapotte ramen te repareren. De Bay Area van San Francisco is één van de rijkste gebieden in het rijkste land op aarde.

Er zijn echter overal tekenen dat de overheid te weinig geld geeft om de verplichtingen aan burgers na te komen. In dat proces wordt privatisering voorgesteld als een efficiënte oplossing om te voldoen aan de behoeftes van de samenleving zonder de resultaten in gevaar te brengen.

Gevangenissen worden geprivatiseerd en worden nu beheerd door bedrijven die vaste klanten nodig hebben in plaats van tijdelijke gevangenen die op een bepaald moment terugkeren in de samenleving.

Dezelfde bedrijven zoeken de goedkoopste arbeidskrachten die ze kunnen vinden.

Plaatselijke fabrieken worden gesloten en vervangen door slavenarbeid aan de andere kant van de wereld. Donald Trump beloofde zijn boze blanke laagopgeleide kiezers dat hij de productie van goederen en diensten naar de Verenigde Staten terug zou brengen. Maar de ironie is dat die zelfde kiezer zichzelf uit de markt prijst omdat hij goedkope Chinese spullen bij Walmart moet kopen om te overleven. De levensstijl van de middenklasse is afhankelijk van de lage lonen en erbarmelijke werkomstandigheden in ontwikkelingslanden. Het kapitalisme maakt een paar mensen steenrijk ten koste van ons allemaal. Jeffrey Winters, politicologieprofessor aan Northwestern University en schrijver van het boek Oligarchy, bedacht de Material Power Index. Volgens die index is het inkomen van de top 400 van belastingbetalers in de Verenigde Staten 10.000 keer hoger dan het gemiddelde inkomen van de minst verdienende 90 procent. Volgens Winters

komt dat verschil in inkomen ruwweg overeen met dat tussen een Romeinse senator en een slaaf op het hoogtepunt van het Romeinse Rijk. En we weten hoe dat afliep. Zo’n verschil in rijkdom is een uitnodiging voor een ‘invasie van barbaarse horden’ als de staat van binnenuit in elkaar valt. Er moet een betere – rechtvaardigere en eerlijkere – manier zijn om onze rijkdom zo te verdelen dat staten kunnen blijven functioneren. Marx begreep dat 150 jaar geleden al. Hij was getuige van de effecten van het begin van de industriële revolutie in Engeland. Vandaag de dag zou hij vergelijkbare misstanden aantreffen in Shanghai en Mumbai. Maar het gedachtengoed van Marx is op grote schaal misbruikt en de communistische experimenten hebben rampzalige gevolgen gehad. Het kapitalisme ‘zegevierde’ opnieuw in 1989.

Maar dat kan wel eens een pyrrusoverwinning blijken te zijn als het kapitalisme er niet in slaagt een samenleving te creëren die op de lange termijn werkt voor iedereen. Er is niets mis met de beginselen van de vrije markteconomie zoals Adam Smith die in 1776 in zijn boek The Wealth of Nations uiteen heeft gezet. Handel is een logisch fenomeen en kan goed zijn voor ons allemaal. Markten hebben echter wel regels en toezicht nodig. Dat ‘toezicht’ moet worden uitgevoerd door dezelfde mensen die de markten geacht worden te dienen door het proces van de democratie.

Het kapitalisme heeft wetten en onafhankelijke toezichthouders nodig. Het kan door een controlerende overheid worden geteugeld. De vraag is dus: Waarom slaagt de democratie er niet in het kapitalisme in toom te houden zoals het zou moeten doen? Dat is de vraag die linguïst en maatschappijcriticus Noam Chomsky al een paar decennia beantwoordt: Eén van de gevolgen van een hoge concentratie van kapitaalongelijkheid is een verzwakte democratie. ‘Dit is niet onze regering. Het is niet de regering van het volk. Het is een regering van de superrijken, van de bedrijven en welgestelden … Dus zij doet wat haar goeddunkt’, volgens Chomsky.

Politici hebben geld nodig van rijke donoren om gekozen te worden. Als ze eenmaal worden gekozen belonen ze hun weldoeners, soms op een subtiele manier, maar soms ook op schaamteloze manieren.

Keer op keer worden belastingverlagingen ingevoerd op basis van de aanname dat ze de economie versterken, ondanks het feit dat onderzoek overduidelijk aantoont dat dat soort maatregelen meestal mensen bevoordeelt die toch al rijk zijn en ten koste

gaat van de diensten die de meeste mensen nodig hebben. Veel mensen voelen zich terecht in de steek gelaten. Omdat ze daadwerkelijk in de steek zijn gelaten. De regering van Barack Obama kan er trots op zijn dat zij de afgelopen acht jaar is gevrijwaard van controverses of bes­ chuldigingen van corruptie. Gelet op het recent verleden in de Verenigde Staten is dat een prestatie op zich. Maar ook Obama had geld nodig om gekozen en herkozen te worden. En een deel van dat geld was afkomstig van bedrijven die niet bestaan om de bredere samenleving te dienen.

Obama heeft mensen op sleutelposities aangesteld die overduidelijk banden hadden met het internationale agrochem­ iebedrijf Monsanto. Er bestaan op zijn minst legitieme bedenkingen over de gevolgen voor volksgezondheid en milieu van de chemicaliën die Monsanto promoot en verkoopt, en deze bestuurders zijn niet onafhankelijk genoeg om het algemene belang te beschermen. Met andere woorden, zelfs als we het niet hebben over misdadige corruptie, dan is er nog steeds sprake van een voortdurende uitwisseling van gunsten op een overheidsniveau waarvan 99 procent van de bevolking geen deel uitmaakt. Het bestuur – de manier waarop onze samenleving word gerund – moet veranderen. Dat wil zeggen dat het evenwicht tussen overheid en markt moet worden hersteld. Voor veel mensen die, net als Ronald Reagan, vinden dat ‘overheid het probleem is’, zal dat een verontrustende mededeling zijn. Als Ronald Reagan het over ‘overheid’ had, dan bedoelde hij ‘bureaucratie’, het apparaat dat innovatie en ondernemerschap in de weg zit. En daar had hij gelijk in. Bureaucratie is geen antwoord op de gebreken van het kapital­ isme. De uitdaging is om een manier te vinden waarbij de overheid de stem van het volk beter weet te verwoorden en priorite­ iten weet te stellen die in het algemeen belang zijn. Dat is democratie – van het Griekse demos voor volk en kratos voor macht of heerschappij. In een democratie hoort het volk de macht te hebben. Maar de democratie is kapot. Dat is de steeds luider wordende boodschap die boze kiezers laten horen als ze op kandidaten stemmen die ingaan tegen de heersende klasse. Hoewel ze het recht hebben te stemmen op kandidaten die hen het beste aanstaan, voelen teveel mensen zich niet vertegen­ woordigd. De kiezers zweven tussen boosheid en apathie. Bij de meest recente verkiezingen in de Verenigde Staten kreeg Hillary Clinton de meeste stemmen, maar

ze kreeg minder stemmen dan Barack Obama in 2012. En Trump wist minder mensen te mobiliseren dan Mitt Romney vier jaar eerder. Dat houdt in dat steeds minder mensen aan verkiezingen deelne­ men. Yascha Mounk van Harvard en Roberto Stefan Foa, een politicoloog aan de Universiteit van Melbourne, hebben in een nieuwe studie onderzoek gedaan naar onze houding ten opzichte van de regering.

Hun conclusies zijn schokkend. De helft van de oudere burgers in de Verenigde Staten en Europa is faliekant tegen militaire staatsgrepen. Millennials aan beide kanten van de Atlantische Oceaan, samen een aanzienlijk deel van het electoraat, staan echter open voor experimenten met nieuwe bestuursvormen, waaronder een militaire coup. Iedere zoektocht naar een rechtvaard­ igere, eerlijkere en meer geweldloze samenleving die aan meer mensen ruimte biedt moet dus beginnen met de vraag: kunnen we de democratie, en als afgeleide ervan het kapitalisme, nog herstellen? De democratie zoals wij die kennen is niet de democratie die de oude Grieken 2500 jaar geleden hebben bedacht. Wij hebben een indirecte democratie, waarbij we om de vier jaar afgevaardigden kiezen. We zijn niet direct betrokken bij het regeren, terwijl de oude Grieken een directe democratie hadden waar iedereen – helaas met uitzondering van vrouwen en slaven – deel­ nam. Een loterij bepaalde wie zitting nam in de wetgevende en uitvoerende macht.

Wij kennen dat systeem in de juryrechtspraak zoals die bijvoorbeeld in de Verenigde Staten bestaat, waar men er de voorkeur aan geeft een jury van willekeur­ ige mensen, in plaats van experts, te laten bepalen of iemand schuldig of onschuldig is. Precies hetzelfde systeem kan worden toegepast om burgers te betrekken bij de regering. Daarvoor moeten we terugkeren naar het centrale beginsel van de Atheense democratie: selectie via een loterij. Dit systeem wordt op verschillende plaatsen op de wereld al met succes toegepast, zoals te lezen valt in het boek van David Van Reybrouck, Tegen verkiezingen (waarvan wij een fragment plaatsten in onze uitgave van januari/februari). In 2012 ging er in Ierland een conventie van start die tot doel had meerdere artikelen in de Grondwet te herzien. Van de deelnemers aan die conventie waren er 33 gekozen politici en 66 gewone burgers die bij loting waren aangewezen. De groep kwam meer dan een jaar lang één weekend per maand bij elkaar, om onder andere zaken als het homo­ huwelijk en vrouwenrechten te bespreken.

De deelnemers luisterden naar deskundigen en kregen input van andere burgers, en deden op basis daarvan aanbevelingen die aan het parlement werden voorgelegd en, later, vorm kregen in een landelijk referendum. Wat zou er gebeuren met, bijvoorbeeld, Obamacare als die wetgeving werd besproken door een willekeurige groep burgers die zouden luisteren naar experts en voorstellen? En als de rest van het land hun discussies zou kunnen volgen en via online platforms een bijdrage zou kunnen leveren? Hoe zouden hun voorstellen en aanbevelingen zich verhouden tot die van gekozen politici die achterna worden gezeten door lobbyisten van farmaceutische bedrijven en ver­ zekeraars en die geld nodig hebben voor hun volgende verkiezing? Welk resultaat zou een betere afspiegeling zijn van de stem van het volk en hun belangen beter behartigen? Het meest voor de hand liggende argument tegen een directe democratie is natuurlijk het feit dat de deelnemers geen experts zijn. Dat is de reden dat de Founding Fathers van de Verenigde Staten de voorkeur gaven aan een indirecte, representatieve democratie.

Ze waren bang dat, als de massa het voor het zeggen zou hebben, dat zou leiden tot roekeloos, onverantwoord gedrag. Maar was dat wel een eerlijk argument? Recente experimenten met microfinanciën in ontwikkelingslanden hebben laten zien dat arme ongeletterde mensen zeer goed in staat zijn verstandige beslissingen te nemen die in het belang zijn van zowel henzelf, als in dat van hun gemeenschap en omgeving.

Hetzelfde gebeurt in tribale gemeenschap­ pen. Als we vinden dat twaalf willekeurig geselecteerde mensen naar eer en geweten kunnen bepalen of iemand al dan niet naar de gevangenis moet, dan kunnen we er ook op vertrouwen dat een vergelijkbare groep mensen in staat is tot verantwoorde beslissingen te komen op andere terreinen die de bredere gemeenschap dienen.

Waarom zouden we het alleen accepteren in de rechtspraak? Zoals David Van Reybrouck schrijft: ‘We gebruiken dit soort loterij iedere dag al, maar we gebruiken het in de slechtst denkbare vorm: opiniepeil­ ingen’. Hij citeert politicoloog James Fishkin: ‘In een opiniepeiling vragen we mensen wat zij denken als ze niet naden­ ken. Het zou interessanter zijn hen te vragen wat zij denken als ze de kans hebben gehad eerst na te denken’. Een loterijsysteem is misschien niet de perfecte manier om alle sociale problemen op te lossen. Maar gelet op de wijdverbreide MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 39

frustratie is het een stap die we niet langer uit de weg kunnen gaan. We moeten burgers betrekken, zodat ze zich meer verbonden voelen met de samenleving.

En het is bewezen dat een loterijsysteem in de praktijk werkt. In de jaren 80 van de vorige eeuw is de Braziliaanse Arbeiderspartij, de partij van ex-president Lula, begonnen met het betrekken van gewone burgers bij budgetteringsvraagstukken in het redelijk welgestelde Porto Alegre in het zuiden van Brazilië. Deze partij gaf hen een stem in de verdeling van het gemeentebudget. De resultaten van dat proces zijn nauwelijks verbazingwekkend: in 1985 gaf Porto Alegre 13 procent van het budget uit aan gezondheidszorg, in 1996 was dat aandeel gegroeid naar 40 procent. Dit soort participatieve budgettering is in Brazilië een groot succes gebleken. In 2001 was het al door 100 steden in het land overgenomen en in 2015 waren er duizenden varianten in een groot aantal andere landen. Studies hebben aangetoond dat participatieve budgettering leidt tot eerlijkere overheidsuitgaven, een hogere mate van transparantie en verantwoording, en tot een hogere mate van betrokkenheid van burgers.

Burgerraden die via loterij worden samengesteld zouden, als het gaat om belastingen en overheidsuitgaven, andere – en waarschijnlijk betere – beslissingen nemen die meer mensen ten goede zouden komen en bij de politiek zouden betrekken.

Ze zouden regels opstellen voor het kapitalistische ‘spel’ en ervoor zorgen dat de markt daadwerkelijk zoveel mogelijk mensen bedient. Directe democratie zou een passend en noodzakelijk antwoord zijn op het ‘militair-industrieel complex’ waarvoor Dwight Eisenhower ons meer dan een halve eeuw geleden waarschuwde.

Directe democratie is essentieel als we meer mensen bij de samenleving willen betrekken. Als mensen het gevoel hebben dat hun stem wordt gehoord, dat hun behoeftes worden begrepen en dat overheidsbeleid rekening houdt met hun belangen, dan zullen ze minder boos, minder gefrustreerd en minder gewelddadig zijn. Naast de behoefte aan een vorm van democratie die zich meer op de burger richt, zijn er economische tendensen die een eerlijkere samenleving ondersteunen en die kunnen worden gestimuleerd. In de tweede helft van de negentiende eeuw, toen de Industriële Revolutie op gang kwam, vond er een verschuiving plaats van werk als iets dat mensen met hun eigen talenten creëerden naar een baan bij een groot bedrijf.

40 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

Sindsdien is generatie na generatie opgegroeid met het idee dat werkzekerheid één van de hoofddoelen van een goed leven is. En in de afgelopen decennia heeft dit systeem aan miljoenen mensen veiligheid en zekerheid verschaft. Maar het werkt niet meer. Zelfs als Donald Trump bedrijven zou bestraffen als ze hun fabrieken verplaatsen naar lage lonenlanden, dan vergroot dat nog niet de werkzekerheid.

Bedrijven nemen het liefst zo weinig mogelijk mensen in dienst. Zij richten zich vooral op efficiëntie en kostenbesparingen.

Bedrijven willen hun werk laten uitvoeren door – goedkopere – machines, robots, en niet door mensen. Maar er is een nieuwe economie in opkomst die een ieder van ons in staat stelt zijn of haar talenten te verkopen. De online deeleconomie maakt het mogelijk je eigen werk te creëren op manieren die tot nog toe niet mogelijk waren. In het verleden werd de markt voor jouw unieke talent bepaald door toegankelijkheid. Als je bijvoorbeeld pianoles gaf, dan kon je niet wonen en werken in een klein dorp, omdat je daar te weinig leerlingen had. Dat betekende dat je je gedwongen zag een baan te accepteren die je niet echt aanstond, omdat de markt voor jouw unieke talent in je eigen woonplaats te klein was. Internet heeft dat veranderd. Iedereen kan zijn of haar talenten nu overal ter wereld verkopen door middel van een (interactieve) online cursus.

Recent onderzoek laat zien dat nu al één op de zes Amerikanen overweegt zijn geluk in deze zogenaamde deeleconomie te beproeven. Natuurlijk is het geen gemakkelijke overgang voor een fabrieksarbeider die zijn leven lang auto’s heeft gemaakt in Detroit en die nu moet gaan nadenken over hoe hij zijn talent het beste aan de man kan brengen. Maar de deeleconomie biedt kansen aan iedereen – van de simpele mogelijkheid als Uber-taxichauffeur via een platform dat door anderen is gebouwd, tot het gebruiken van makkelijk te gebruiken en goedkope online marketing tools om een uniek talent te verkopen. We kunnen niet onderschatten wat het betekent voor vrede in onze samenleving als mensen in staat zijn hun talenten te vertalen in inkomen – en overigens was in het oude Griekenland talent een maat die ook als munteenheid fungeerde. Er zijn weinig dingen in het leven die meer vervulling geven dan anderen te laten delen in jouw talenten en in staat te zijn daarvan te leven. En die individuele bevrediging leidt tot gezonde en vredelievende gemeenschappen. Arun

Gandhi (zie pagina 46) beschrijft mooi hoe zijn grootvader, Mahatma Gandhi, hem leerde dat geweld begint als mensen niet in staat zijn voor zichzelf te zorgen. Individuele frustraties leiden tot gewelddadige samenlevingen. De deeleconomie groeit inmiddels als kool en meer en meer mensen nemen er deel aan. Het is een proces waarvoor geen politiek leiderschap vereist is, maar het kan wel worden ondersteund en gestimuleerd. Uiteindelijk zijn directe democratie en de deeleconomie geen wondermiddelen op zichzelf die leiden tot een harmonieuze samenleving. Het zijn instrumenten die werken. Maar we weten ook dat er geen enkele structuur of plan bestaat die volledig immuun is voor de menselijke hebzucht.

We hebben niet alleen verstandigere systemen nodig, maar ook verstandigere mensen. En het beste nieuws is dat – ondanks het luide geschreeuw van de boze kiezer – er ook een duidelijk tendens naar meer verstandigheid zichtbaar is.

Meditatie en mindfulness winnen overal ter wereld in hoog tempo terrein. Meditatie is één van de belangrijkste nieuwe trends op Wall Street – de plek waar alleen geld van belang is. Het is mogelijk dat deze trend is gebouwd op de stress van de aandelenmarkt, het twee uur per dag in de file staan of de hectiek van de 24-uurs economie. Het is mogelijk dat mensen zich puur uit eigenbelang met meditatie bezighouden.

Maar de resultaten zijn daardoor niet anders. Als meer en meer mensen de tijd nemen voor reflectie, dan zullen ze ontdekken dat ze verbonden zijn – met andere mensen, met het milieu en zelfs met andere religies en spirituele paden.

Naarmate meer en meer mensen kiezen voor een leven van bewustzijn, zullen ze zoeken naar oplossingen en aanpassingen van kapitalisme en democratie, gericht op (de deelname van) meer mensen. Dat is een onontkoombare uitkomst. We bevinden ons op een pad van institutionele geweldloosheid op basis van internationale structuren die wij sinds de Tweede Wereldoorlog hebben opgebouwd, naar een individuele geweldloosheid die op natuurlijke wijze uit de harten van mensen voortvloeit. Dat is de zon achter de wolken van frustraties, die nu zo openlijk worden geuit. Kinderen vinden het niet moeilijk om de schoonheid en harmonie in diversiteit in de afbeeldingen van Peter Spier te begrijpen en waarderen. Zij weten dat dat onze natuurlijke wereld is.

•

BEROEMDE MOMENTEN VAN GEWELDLOOSHEID: ANWAR SADAT IN DE KNESSET Op 20 november 1977 vloog de toenmalige Egyptische president Anwar Sadat van Egypte naar Israël om een historische toespraak te houden. Het bezoek was pas een week eerder geregeld en zou het beginpunt zijn van een reeks gebeurtenissen en onderhandelingen die leidden tot het eerste vredesverdrag dat werd getekend door Israël en een Arabische staat. De Egyptische president richtte zich tot de 120 leden van de Knesset en zei: ‘Vandaag zeg ik tegen u en tegen de wereld dat we met u willen leven in blijvende vrede, gebaseerd op gerechtigheid’. Zestien maanden later tekenden Sadat en de Israëlische ministerpresident Menachem Begin een vredesverdrag, waarbij de Amerikaanse president Jimmy Carter als bemiddelaar optrad.

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 41

Een schreeuw om de waarheid Verzoening kan pas beginnen als u eerst de schreeuw van pijn en onrechtvaardigheid hoort.

DOOR ALAN BOESAK

HAAR NAAM IS NOMONDE CALATA.

Ze is de weduwe van een van de leiders van onze vrijheidsstrijd in Zuid-Afrika, Fort Calata, een van vier jonge mannen, belaagd, aangehouden, gemarteld en vermoord in 1985 door de Zuid-Afrikaanse veiligheidspolitie. In 1996 getuigde mevrouw Calata voor de Waarheids- en Verzoenings Commissie (Truth and Reconciliation Commission of South Africa, kortweg TRC) die geleid werd door

42 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

Aartsbisschop Desmond Tutu. Ze was nauwelijks met spreken begonnen toen ze plotseling in elkaar zakte, haar lichaam achterover wierp, haar mond opende en een oerkreet van pijn, lijden en verdriet slaakte. Dit ging lange tijd door. De TRC en aartsbisschop Tutu en de mensen in de zaal hoorden het in verbijstering zwijgend aan. Ze waren diep onder de indruk.

Het ongecontroleerde gejammer dat uit de mond van Nomonde Calata losbarstte

was het beginpunt van de verzoening.

Het was de herkenningsmelodie, het bepalende moment, de intieme klank van waar dit proces over gaat. En sinds deze schreeuw die op deze dag werd geslaakt, is de vraag welke wegen naar vrede, verzoening, geweldloosheid, rechtvaardigheid en waardigheid Nomonde Calata voor ons heeft geopend.

Wanneer we nu, twintig jaar later, over verzoening spreken, kunnen we dit niet doen zonder eerst onze schoenen uit te trekken, want het is heilige grond. Deze schreeuw was een schreeuw tegen de onrechtvaardigheden die ons dagelijks leven verstikten, tegen het meedogenloze geweld van onderdrukkingsmechanismen, van dodelijke aanvallen en marteling die haar echtgenoot vermoordden, tegen de hulpeloosheid die de kiem is van hopeloosheid, van de wanhoop waarmee onderdrukking altijd werkt in de hoop onze geest en ons verzet te breken.

Maar als u goed luistert, horen we deze schreeuw, want hij is overal hoorbaar waar mensen veracht en gediscrimineerd, bespot en onderworpen worden; overal waar mensen onderdrukt en buitengesloten, uitgeroeid worden vanwege hun economische status in het leven, het gebrek aan onderwijs, hun geslacht, hun seksuele geaardheid of hun religie, hun ras of hun huidskleur; overal waar ze ontdekten dat hun machteloosheid hen kwetsbaar maakt voor misbruik. Verzet tegen de eindeloze oorlogen voor gigantische winsten en wereldoverheersing is zo’n schreeuw.

De schreeuw tegen onderdrukking van vrouwen en patriarchaal geweld is zo’n schreeuw. De schreeuw om een eind te maken aan het geweld tegen de LGBT-gemeenschap is zo’n schreeuw. De schreeuw van het bezette Palestina is zo’n schreeuw.

De schreeuw van kinderen in Flint, de industriestad in Michigan, die nog steeds vergiftigd water drinken is zo’n schreeuw.

Nomonde Calata schreeuwde niet om een beroep te doen op een Apartheidsregime dat er niet meer is.

Als ze haar 11 jaar geleden niet hoorden zouden ze haar getuigenis ook niet horen. En zoals alle onderdrukkers die leven van de pijn van de slachtoffers, zijn ze nooit van plan geweest naar haar te luisteren. En als ze haar al konden horen, hoorden ze haar vanuit de optiek van alle onderdrukkers, van allen die martelen, zoals allen die altijd en overal graag geweld gebruiken altijd luisteren: als een schreeuw die hun macht bevestigt, hun controle over anderen en hun

vermogen om pijn toe te brengen of te beëindigen. Nomonde schreeuwde niet om de gevolmachtigden van de TRC tot sympathie te bewegen - 11 jaar na de dood van haar echtgenoot zou deze sympathie sowieso niets waard zijn. Deze schreeuw ging verder dan de TRC. Ze begreep dat ze haar geen gerechtigheid konden geven, geen gerechtigheid in de vorm van wraak en straf. Geen gerechtigheid omdat ze wilde dat tegen degenen die haar man gemarteld hadden en die nu voor haar zaten, hetzelfde geweld zou worden gebruikt als tegen haar echtgenoot, haar kinderen en tegen de hele gemeenschap die maar één wens had: leven in vrijheid en waardigheid.

De gerechtigheid in de vorm van vergelding en voldoening was niet de gerechtigheid die mevrouw Calata wilde.

Ze schreeuwde niet om gerechtigheid voor de doden maar voor de levenden.

Omdat gerechtigheid voor de doden alleen vergelding kon zijn. Gerechtigheid voor de levenden is de gerechtigheid die onderdrukkingsmechanismen uitschakelt; die samenlevingen verandert; die werkt aan het herstel van rechten en waardigheid en gelijkheid en streeft naar de genezing van personen en de gemeenschap. Deze gerechtigheid is in staat een toekomst te scheppen. Vergelding kan dit nooit.

Nomonde’s schreeuw was een schreeuw om de waarheid, maar niet de juridische waarheid die zo makkelijk gevoelig is voor vormfouten bij de rechtbank. Niet de verwoestende historische waarheid - deze gruwelijkheden die feitelijk plaatsvonden en waarvan de dood van haar echtgenoot het bewijs is. Haar schreeuw was een schreeuw die verder ging dan de feitelijke waarheid. Ze zocht ook geen sociale waarheid die bevestigd kon worden door degenen die vochten middenin de onderdrukte gemeenschappen, die zij-aan-zij met haar echtgenoot vochten, die voortdurend herinnerd worden aan de marteling, de pijn, de vernedering en de angst, die weten dat dit op waarheid berust omdat ze er bij waren.

Nee, de schreeuw ging veel dieper. Het ging om de waarheid van gewonde herinneringen. De man over wie je spreekt, zei ze, was een vechter voor gerechtigheid, ja. Hij was een leider van zijn volk, ja. Hij werd bewonderd door hen die zijn moed kenden waarover velen openlijk spraken omdat zijn liefde voor gerechtigheid hen kracht gaf, ja. Maar in deze nacht stierf een mens in jouw kamer en hij was ook mijn echtgenoot en mijn vriend en mijn

minnaar en de vader van mijn kinderen.

Die schreeuw was een schreeuw voor de Waarheids- en Verzoeningscommissie en voor de mensen in Zuid-Afrika, en misschien de wereld, om de ware betekenis van het begrip verzoening te begrijpen.

De verhoren van de TRC dreigden altijd te ontaarden in een politiek theater met dramatische onthullingen en de bevestiging van onbeschrijfelijke dingen. De hele natie hield haar adem in, gespannen waar dit alles toe zou leiden, wat zou winnen, de fundamentele drang tot gewelddadige vergelding of de moeilijkere weg naar een gerechtigheid die vergeeft en tot verandering leidt en herstelt, de gerechtigheid die geïnspireerd wordt door de echte liefde voor de ander.

Verzoening is veel meer dan enkel een weg naar amnestie waarover onderhandeld is. Het is –Christenen worden er aan herinnerd – een roep om Christelijke volgzaamheid. Verzoening – de Apostel Paulus zegt het ons – is een vorm van geestelijke verzorging die ons is toevertrouwd. En daarom is het geen optie waarbij we uit meer opties kunnen kiezen. Alsof we rekening kunnen houden met uitvoerbaarheid en risico’s, met de politieke mogelijkheden en economische gevolgen, alsof we beslissingen kunnen nemen over minimalistische tegenover maximalistische benaderingen in de hoop een veilige middenweg te vinden voor de schokkende eisen van het Evangelie en zo tot een gecalculeerde, geleidelijke verandering te komen. Verzoening is een roeping; het is de ware essentie van kostbare volgzaamheid.

De schreeuw van Nomonde wilde een heilige ruimte voor echte verzoening creëren. Haar schreeuw zei dat je niet kunt begrijpen wat verzoening inhoudt; je kunt niet aan verzoening gaan werken tenzij je eerst de schreeuw hoort. De schreeuw horen, je oren en je hart voor die schreeuw openen, je hart door die schreeuw laten raken. Hoor de schreeuw met echt open oren en zie met open ogen, begrijp zonder vooringenomenheid en open je gestrekte hand om de schade ongedaan te maken die jouw gewelddadigheid, jouw hebzucht en jouw machtswellust en zucht naar overheersing anderen hebben berokkend.

Verzoening is niet mogelijk tenzij deze schreeuw gehoord wordt.

Als verzoening zinvol, duurzaam en langdurig houdbaar moet zijn, moet ze echt, radicaal en revolutionair zijn. Ze moet oprecht zijn en geen dekmantel voor politieke vroomheid. Ze moet radicaal MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 43

zijn omdat het om veel meer gaat dan een harmonieuze relatie tussen mensen. Het gaat om het herstel van gerechtigheid en rechten en menselijke waardigheid. Ze mag nooit oppervlakkig zijn, maar moet tot de wortels van de dingen doordringen.

En ze is revolutionair omdat ze streeft naar de transformatie van personen en samenlevingen, hun systemen en structuren.

Verzoening streeft naar de transformatie van de wereld.

Verzoening is niet mogelijk zonder erkenning van de oorzaken van de vervreemding. Ze is niet mogelijk zonder het kwaad uit het verleden en het heden te confronteren, met inbegrip van het kwaad in onszelf dat weigert het kwaad van het verleden en het heden te erkennen omdat dit kwaad ons voordeel brengt. Verzoening is niet mogelijk zonder gerechtigheid. Verzoening is alleen mogelijk tussen gelijken. Ze is niet mogelijk zonder berouw en spijt. En ze is niet mogelijk zonder vergeving. Vergeving is een woord waarover onze tong makkelijk struikelt.

Christenen gebruiken het moeiteloos, voortdurend en gedachteloos. Vergeving omvat respectvolle ruimte voor gerechtvaardigde woede. In Zuid-Afrika hebben we er nooit op aangedrongen dat vergeving altijd het voorrecht van het slachtoffer en nooit het recht van de dader is.

Dat vergeving een gift is die nooit wordt verdiend, maar die op vrijwillige basis geschonken wordt.

Dat vergeving die volgt op spijt een handeling is die een ziel herstelt, die leven geeft. Maar zonder een gelijkwaardige behandeling door de rechterlijke macht wordt ze – in de woorden van een oude Afrikaanse predikant die ik ooit ontmoette – een dodelijke vergeving.

We begrepen niet dat er dingen zijn die, terwijl ze vergeven konden worden, nooit verontschuldigd kunnen worden. Dus we begrepen niet dat het onvergefelijke alleen door de genade van God vergeven kan worden. Nomonde’s schreeuw was een schreeuw tot God. Het was ook een schreeuw van verzet, geen verzet tegen Apartheid maar verzet tegen de verleiding om de mensen die voor haar stonden te haten, om hen de pijn te bezorgen die haar echtgenoot drie weken lang moest verduren, de pijn die zij en haar kinderen nooit zouden vergeten. Het was een verzet tegen de verleiding hen te ontlopen, om hen simpelweg de rug toe te keren, om hen te beschamen, om hen enigszins het schaamtegevoel te geven dat ze door de moord op haar echtgenoot zouden moeten 44 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

ALAN BOESAK: ‘Vergeving is een gift die nooit wordt verdiend maar altijd vrijwillig wordt geschonken’

‘Rechtvaardigheid is in staat een toekomst te scheppen - vergelding kan dit nooit’ hebben maar dat ze zelfs nu niet leken te kunnen opbrengen. Het was een schreeuw tot God omdat ze wist dat ze machteloos was tijdens het verhoor op dat podium, dat door de politiek gecreëerde moment waarin zoveel vooraf was bepaald en waarin zoveel op het spel stond, waarin zoveel buiten haar wil om gebeurde en buiten haar bereik lag.

Ze had een macht nodig die verder ging dan aardse macht. Ze had de kracht van God nodig die ze alleen nooit zou kunnen opbrengen. Ze had de liefde van God nodig, zelfs de liefde voor deze mensen, om een haatgevoel te overwinnen dat volkomen begrijpelijk en natuurlijk was. Ze had een kracht van God nodig om vergeving te kunnen bieden die tot genezing zou leiden - maar zonder te vergeten. Ze had Gods genade nodig om een vrede te vinden die verankerd was in iets diepers dan het valse gevoel van kalmte, van berusting of gecontroleerde wanhoop. Op dat ogenblik gaf een dergelijke genade haar een vrede die een geestelijke stabiliteit bracht die te diepgaand is voor geweld en daarom onwankelbaar is.

Evenals Hannah in het eerste boek van Samuel, schreeuwde Nomonde Calata het uit tegen het geweld om haar heen, ze stortte haar ziel voor God uit van wie ze zegening, vrede en genade verwachtte.

En evenals Hannah wist Nomonde dat er geen rots is zoals onze God. Evenals Hannah wist ze dat in het gezicht van

het geweld de macht van de machtigen gebroken wordt omdat ze in het aangezicht van God de kracht vond om te verduren, te vergeven en lief te hebben.

Daarom schreeuwde ze het uit en deze schreeuw is het begin van een vernieuwd leven, van herstelde hoop en teruggewonnen onschendbare heilige wijsheid. Het is een schreeuw die ons dwingt te luisteren, te horen en te antwoorden en, als we hem gehoord hebben, de weg van gerechtigheid, vrede en liefde te bewandelen.

Dus de mensen die haar echtgenoot martelden en die dag zonder enig berouw en onaangedaan wegliepen, hebben zij vrede? Nee. Maar Nomonde Calata heeft vrede. Het is een vrede die berust op geloof en vertrouwen - een onwankelbare vrede. Het is een vrede die haar de kracht gaf om te vergeven - een onwankelbare vrede. Het is een vrede die geworteld is in Gods genade - een onwankelbare vrede.

Het is een vrede die nieuwe generaties blijvend zal inspireren - het is een onwankelbare vrede.

Is het moeilijk?

Ja. Is hij breekbaar?

Ja. Wordt hij bedreigd?

Ja. Maar hij is nu onwankelbaar en zal dat altijd blijven.

•

(GEDEELTE UIT EEN TOESPRAAK VAN ALAN BOESAK OP HET FESTIVAL OF FAITHS IN LOUISVILLE, KENTUCKY. MEER INFORMATIE: WWW.FESTIVALOFFAITHS.ORG)

BEROEMDE MOMENTEN VAN GEWELDLOOSHEID: DE LIEFDESZOMER

Tijdens de liefdeszomer van 1967 begonnen de anti-Vietnam demonstraties op gang te komen. Deze foto is van een demonstratie voor het Pentagon op 21 oktober 1967. Deze was onderdeel van de ‘flower power’ van de hippies. Met niet meer dan een paar bloemblaadjes drongen ze aan op verandering.

BEROEMDE MOMENTEN VAN GEWELDLOOSHEID: DE HUWELIJKSREIS VAN JOHN LENNON EN YOKO ONO In maart 1969 trouwde John Lennon met zijn tweede vrouw, Yoko Ono. In plaats van een traditionele huwelijksreis hield het paar een week lang een ‘Bed-In-voorVrede’ in het Hilton Hotel in Amsterdam als protest tegen de oorlog in Vietnam.

Een paar maanden later herhaalde het paar hetzelfde protest in Montreal waar Lennon Give peace a Chance opnam.

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 45

Lessen van Mahatma Gandhi Het delen van de vrede in ons hart. DOOR ARUN GANDHI

H

ET BEGRIP ‘HEB UW NAASTE

lief’ komt in alle religieuze geschriften voor. Tegenwoordig is echter het grote probleem met religie dat dit belangrijke concept in de praktijk niet wordt uitgeoefend. We houden ons bezig met rituelen, in plaats van met de essentie van religie. Mijn grootvader maakte zich hier al grote zorgen over. Naar zijn mening was een positieve studie van al de geschriften voor ieder individu een heilige plicht. Hij benadrukte het woord positief omdat naar zijn mening al genoeg kritische studies zijn gedaan, dertien in een dozijn. Hoewel hij hindoe was, las hij ook zowel het Oude als het Nieuwe Testament, de Koran en de boeddhistische geschriften.

Hij vond dat geen ervan de hele waarheid bevatte maar elk wel een fractie van de waarheid. Maar de meeste mensen houden krampachtig vast aan hun geloof. Ze den-

46 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

ken dat dit de hele waarheid is.

Mijn grootvader realiseerde zich dat er maar een manier is waarop we alle religies kunnen leren begrijpen. We moeten een dialoog openen en niet alleen over de goede dingen in onze religie praten, maar ook over de slechte dingen - en over wat we doen om die slechte dingen in goede dingen te veranderen. Wat hij uitoefende was eigenlijk interreligie. Ik ben opgegroeid in een interreligieuze familie. Elke ochtend en avond werden hymnen uit elke grote religie van de wereld door mijn grootvader in zijn gebeden opgenomen.

We zaten op een neutrale plek zonder enig religieus symbool - met uitzondering van een kaarsje - en zongen hymnen van alle wereldreligies. Hierdoor voel ik me in een kerk op mijn gemak, maar ook in een hindoetempel, in een moskee, of in een

synagoge. Ik zie geen verschil want, ook iets wat mijn grootvader zei: religie is als het beklimmen van een berg. We gaan allemaal naar dezelfde piek, dus wat maakt het uit welke kant van de berg we kiezen om hem te beklimmen?

Hij zei ook dat het nodig is om religies te veranderen en te hervormen als ze het over zondaars en rechtvaardige mensen hebben. Wanneer we over mensen beginnen te oordelen en ze op deze manier verdelen, creëren we conflicten. Mijn grootvader weigerde tijdens zijn hele religieuze en politieke strijd om wie dan ook als zijn vijand te zien. Hij zei: ‘Ik heb geen vijanden, ik heb vrienden die zijn misleid.

En die ik wil veranderen.’ Zijn focus op geweldloosheid ging over het veranderen en transformeren van de persoon.

Ik heb vanaf mijn twaalfde bij mijn

Arun Gandhi: ‘Passief geweld is de brandstof voor het vuur van fysiek geweld’ grootvader gewoond. Ik kwam op een dag thuis van school en ik had een stukje potlood van een centimeter of acht. Ik vond dat het voor mij te klein was om nog te gebruiken en gooide het weg. Ik wist zeker dat mijn grootvader mij een nieuwe zou geven. Maar toen ik hem daarom vroeg, werd ik in plaats daarvan door hem aan een heleboel vragen onderworpen.

Hij wilde weten waarom het potlood klein was geworden en waarom en waar ik het weggegooid had. Ik kon niet begrijpen waarom hij zich zo druk maakte over een stukje potlood, totdat hij me vertelde dat ik het moest gaan zoeken. ‘U maakt een grapje’, zei ik. ‘Verwacht u nu dat ik in het donker op zoek ga naar een potloodje?’

Hij zei: ‘Ja, precies. Hier is de zaklamp.’

Ik denk dat ik ongeveer twee uur naar dat potlood heb gezocht. Toen ik het eindelijk had gevonden, bracht ik het naar hem toe.

‘Ik wil dat je hier gaat zitten en twee zeer belangrijke lessen leert’, zei hij.

‘De eerste les is, dat we zelfs bij het maken van een simpel ding als een potlood veel van de natuurlijke rijkdommen van de wereld verbruiken. Dus als we het weggooien, gooien we de natuurlijke rijkdommen van de wereld weg, en dat is geweld tegen de natuur. En de tweede les is, dat we het ons in een welvarende samenleving kunnen veroorloven om al deze spullen in bulkladingen te kopen.

Daardoor overconsumeren we de rijkdommen van de wereld en omdat we ze overconsumeren, ontnemen we deze middelen aan mensen elders. Zij moeten dan in armoede leven, en dat is geweld tegen de menselijkheid.’

Dit was de eerste keer dat ik besefte dat al deze dingen, dingen die we elke dag bewust en onbewust doen, dingen die we overconsumeren en weggooien en vernietigen en verspillen, allemaal deel uitmaken van het geweld. Het is een daad van geweld, hetzij tegen de natuur of tegen de mensen. Hij liet me een stamboom maken van geweld - zoals we een stamboom van onze familie maken - met geweld als de grootouder en fysiek geweld en passief geweld als de twee takken. En elke dag

voordat ik naar bed ging, moest ik alles wat er die dag met mij en in mijn leven gebeurd was analyseren en onderzoeken.

De gebeurtenissen moest ik op de juiste plaats in de boom zetten.

Vechtpartijen, afranselingen, moorden, verkrachtingen en oorlogen werden allemaal vermeld onder fysiek geweld.

En telkens wanneer we mensen kwetsen door middel van discriminatie, haat en vooroordelen, of wanneer we grondstoffen verspillen of wanneer we mensen negeren die hongerlijden, werd dit als passief geweld vermeld. Toen ik met deze introspectie begon, kwam ik er tot mijn verbazing binnen een paar maanden achter dat ik de hele muur van mijn kamer kon vullen met daden van passief geweld - meer dan het fysieke geweld. Er waren grenzen aan het fysieke geweld, maar het passieve geweld groeide eindeloos. Hiermee legde hij me het verband uit tussen de twee: ‘Wij maken ons elke dag bewust en onbewust schuldig aan passief geweld.

Dat wekt woede in het slachtoffer, een slachtoffer dat dan zijn toevlucht neemt tot fysiek geweld om zijn rechten te krijgen. Zo is passief geweld de brandstof voor het vuur van fysiek geweld. Dus het is logisch dat we de brandstoftoevoer moeten uitschakelen als we het vuur van fysiek geweld willen doven. Aangezien die brandstoftoevoer van ieder van ons afkomstig is, moeten we zelf de verandering worden die we in de wereld willen zien. We kunnen geen vrede stichten als we niet in staat zijn om in harmonie te leven. We kunnen geen geweldloosheid uitoefenen als we geen besef hebben van het geweld dat we aldoor gebruiken. Het is essentieel dat we al deze dingen en hoe ze invloed op ons hebben begrijpen, en hoe onze relatie met elkaar is beschadigd door de materialistische levensstijl waarvoor we hebben gekozen. Het heeft ons zo egoïstisch en egocentrisch gemaakt dat we alleen maar aan onszelf denken, en niet aan onze relatie met elkaar.’

We kunnen alleen vrede hebben als we aan de ander denken. Mijn grootvader vertelde ons graag een verhaal over een oude Indiase koning die op zoek was naar de betekenis van vrede. Hij nodigde alle geleerden in zijn koninkrijk uit om hem uit te komen leggen wat de betekenis van vrede was. Iedereen kwam en deed zijn best, maar niemand kon de koning overtuigen. Tot er op een dag een geleerde uit een andere stad op bezoek was. De koning vroeg hem om de betekenis van vrede te verklaren. En hij zei, de enige persoon die

u een overtuigend antwoord kan geven is een oude wijze die buiten uw koninkrijk woont, maar hij is zo oud dat hij niet naar u toe kan komen. U zult zelf naar hem toe moeten gaan en hem deze vraag stellen.

De volgende dag ging de koning naar deze wijze en vroeg hem de betekenis van vrede. Zonder iets te zeggen ging de wijze naar de achterkant van zijn huis om een graankorrel te pakken. Hij legde deze in de hand van de koning en zei: ‘Hier is uw antwoord’.

De koning had geen idee wat een graankorrel met vrede had te maken. Maar hij wilde zijn onwetendheid niet laten zien, dus pakte hij stilletjes de graankorrel en ging terug naar zijn paleis, waar hij die korrel in een gouden doos legde. En elke ochtend opende hij de doos om het antwoord te zoeken, maar hij kon het niet vinden.

Toen de geleerde hem een volgende keer nog eens bezocht, vroeg de koning hem om het uit te leggen.

‘Je stuurde me naar de wijze en hij gaf me deze graankorrel. Maar ik weet niet wat de graankorrel met vrede te maken heeft, dus leg het me alsjeblieft uit.’

De geleerde zei: ‘Het is heel eenvoudig.

Zolang als je deze graankorrel in de doos houdt, zal er niets gebeuren. Uiteindelijk zal hij gaan rotten en vergaan en dan is het verhaal afgelopen. Maar als je deze graankorrel in contact brengt met alle elementen, als je hem in de bodem plant, dan zal hij ontkiemen en gaan groeien. Al snel zal je een heel veld vol tarwe hebben. Dat is de betekenis van vrede: als we vrede in ons hart vinden en haar voor ons eigen persoonlijke gewin opgesloten houden, zal ze met ons vergaan. Maar als we haar met alle elementen laten communiceren, zal ze ontkiemen en groeien en al zeer snel hebben we een wereld vol vredestichters.’

En dat is de betekenis van vrede.

Ik kreeg deze graankorrel van mijn opa en ik geef hem aan jullie door, in de hoop dat jullie hem niet laten rotten en vergaan, maar hem laten communiceren, zodat wij allemaal samen deze wereld kunnen veranderen, en er een betere plaats voor toekomstige generaties van kunnen maken.

•

is een Indiaas-Amerikaanse sociaal-politieke activist, en de vijfde kleinzoon van Mahatma Gandhi. Dit fragment komt uit een toespraak die Gandhi gaf op het Festival of Faiths in Louisville, Kentucky. Meer informatie: www.festivaloffaiths.org

ARUN GANDHI

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 47

BEROEMDE MOMENTEN VAN GEWELDLOOSHEID: DE ZOUTMARS Op 12 maart 1930, verliet Mohandas Gandhi die toen 61 jaar oud was, zijn ashram met een groep van 78 vrijwilligers en ging op weg naar de zee. Zijn bestemming was het 386 kilometer zuidelijker gelegen dorp Dandi. Nadat hij 24 dagen later op het strand was aangekomen gingen Gandhi en zijn vrijwilligers zout maken waarvan de productie werd gecontroleerd door de Britse koloniale heersers. De Zoutmars was het begin van de Indiase onafhankelijkheidsbeweging.

48 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

Onze

vijanden lijden ook

Alle godsdiensten hanteren de Gulden Regel: Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet. Pas als we deze regel 24 uur per dag leren toepassen, wordt de wereld een leefbare plek. DOOR KAREN ARMSTRONG

A

LLE GROTE RELIGIEUZE LEREN ONTSTONDEN ONGEVEER

tegelijkertijd in India, het Midden-Oosten en Griekenland.

Onafhankelijk van elkaar kwamen ze tot de slotsom dat spiritualiteit en ethiek gefundeerd zijn in wat we tegenwoordig de Gulden Regel noemen: behandel anderen nooit zoals je zelf niet graag behandeld zou willen worden. Deze overtuiging vormt het hart van al onze religieuze tradities. Het is de toetssteen van ware spiritualiteit. Vaak zie je bij samenkomsten van religieuze leiders dat ze zoiets als discriminatie veroordelen, maar zelden hoor je ze over het enige dat er op dit moment in de wereld het meest toe doet, namelijk de naleving van de Gulden Regel. Zonder die naleving zal de wereld nooit leefbaar worden.

Behandel anderen nooit zoals je zelf niet behandeld zou willen worden. Een van de eersten die de Gulden Regel voorstonden, was Confucius in de 5de eeuw v.C. Hij zei: ‘Dit moet je elke dag nastreven, je hele leven lang’, en niet alleen als je daar zin in hebt. Het moet als het ware een gewoonte worden, een tweede natuur. In NeMEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 49

‘Als we een ander niet behandelen zoals we zelf behandeld willen worden, zullen we elkaar te gronde richten.’ – Confucius derland zeggen we gewoonlijk als we iets aardigs gedaan hebben voor iemand: ‘Dit was mijn goede daad voor vandaag’, alsof we dan voor de rest van de dag kunnen terugvallen op onze oude gewoontes van hebzucht, onbeschoftheid en verbittering.

Nee, elke dag je leven lang, dat vereist dat je jezelf overstijgt.

Je kunt je welwillendheid niet beperkt houden tot je eigen kringetje. Je moet – om een andere wijze Chinees aan te halen – met iedereen begaan zijn. Heb de vreemdeling, de buitenstaander lief, zegt Leviticus. Woont er een buitenlander bij jou in je eigen land, val hem dan niet lastig; behandel hem als een van je eigen volk en heb hem lief als jezelf, want eens waren jullie zelf vreemdelingen in Egypte.

Dat is de logica van de Gulden Regel.

Gedenk de keren dat jullie zelf als minderheid in het buitenland veracht, onderdrukt en buitengesloten werden; zorg er dus voor dat niemand in je buurt, in je eigen land en samenleving hetzelfde leed te beurt valt.

De Gulden Regel is niet zomaar iets.

Daartoe moeten we inzien wat het woord ‘liefde’ werkelijk betekent. In de Nederlandse taal is het woord liefde echt gedevalueerd. Ik ‘hou van’ ijs, of van een film… het doet denken aan een emotionele opwelling. Maar in het oude Nabije Oosten, in de tijd dat Leviticus werd geschreven, was liefde in het Hebreeuws een politieke term, een juridische term die gebruikt werd in verdragen. Twee koningen, die elkaar voorheen misschien vijandig gezind waren, beloofden elkaar liefde, wat niet betekende dat ze elkaar in de armen vielen en beste maatjes werden.

Liefde betekende loyaliteit; het hield in dat ze elkaars belangen zo goed mogelijk zouden behartigen, ook al druiste dit in tegen eigen kortetermijndenken. Tevens betekende het dat ze de nieuwe bondgenoot te hulp zouden schieten als deze in moeilijkheden verkeerde; ze zouden alles in het werk stellen om hem te helpen en te steunen. Dit is de soort liefde die we vandaag de dag voor onze zogenaamde vijanden zouden moeten kunnen opbrengen als we een vreedzame wereld willen.

50 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

Jezus zei dat je je vijanden lief moet hebben. Zijn lot herinnert ons eraan dat compassie gevaarlijk kan zijn. Jezus was een politieke figuur en hij werd door de Romeinse autoriteiten omgebracht omdat hij vroeg om een rechtvaardiger en liefdevoller wereld. In de 20ste eeuw zagen we anderen, zoals Martin Luther King en Gandhi, die hetzelfde vroegen en daarvoor de ultieme prijs betaalden. Door te kiezen voor compassie neem je dus een groot risico en laad je heel wat op je schouders.

Het is geen sinecure, want het gaat niet om gewoon een beetje aardig te zijn. Het is hard werken. We moeten het op de een of andere manier voor mekaar krijgen om met de politieke realiteit van nu om te gaan en compassie werkelijkheid te maken; compassie door oprecht medegevoel, kortom naleving van de Gulden Regel.

Confucius zwierf zijn hele leven van het ene Chinese hof naar het andere om de machthebbers daar te overtuigen van de Gulden Regel, want hij zei: ‘Als we elkaar niet behandelen zoals we zelf behandeld willen worden, zullen we elkaar te gronde richten.’ Dit is nog nooit meer waar geweest dan in het huidige tijdsgewricht. De profeet Mohammed zei: ‘Niet een van jullie is een ware gelovige als hij kan slapen, wetende dat er nog iemand ergens honger lijdt.’ En wij weten dit, want we worden meer dan enige generatie vóór ons overstelpt met beelden van diep lijden en pijn. We weten dat mensen niet alleen honger lijden, maar dat ze letterlijk sterven van verlangen om Europa binnen te kunnen komen in gammele bootjes en op kleine vlotten.

Mensen hebben dagelijks te maken met hongersnood, ziekte en grote ongelijkheid.

Soms krijgen we bij het zien van deze beelden last van ‘compassiemoeheid’. We denken dan: ‘Ik trek het niet meer. Ik wil het niet meer zien.’ Maar we moeten er juist wel naar kijken, als spirituele kans.

Misschien moeten we ons concentreren op één van die beelden, zoals een kind in een vluchtelingenkamp dat in de armen van zijn moeder ligt te sterven. We zouden dat verontrustende beeld tot ons door moeten laten dringen. Want die verontrusting, die ongemakkelijkheid, is als een zandkorrel-

tje in de oester waaruit een parel geboren wordt. Die verontrusting schept juist ware compassie. Daardoor realiseren we ons – niet door ons steeds ellendig te voelen, daar schiet niemand iets mee op – wat we in de praktijk kunnen doen om dit leed te verzachten.

We leven in een wereld waarin we onderling verbonden zijn. Denk maar eens aan onze elektronica. Overal ter wereld kunnen mensen op hun mobieltje zien hoe wij hier leven. Geen wonder dat ze naar onze bevoorrechte wereld willen komen.

Maar hoe meer globalistisch we worden, hoe meer we ook terugvallen op oude stamverbanden. Hoe ruimer ons blikveld, hoe meer sommigen zich willen terugtrekken in hun eigen buurt. Daarom ontstaat er fundamentalisme waar mensen zich bedreigd voelen, juist door de overeenkomst met die andere wereld; ze klampen zich vast aan een individualistisch en afgescheiden zelfbeeld. Maar dat is geen rationele beoordeling van onze huidige werkelijkheid, die er namelijk een is van onderlinge afhankelijkheid.

Het leed dat we zien in andere delen van de wereld, is al op ons teruggeslagen.

Ik sta absoluut niet goedkeurend tegenover terreuraanslagen, maar deze zijn wel de reactie op tientallen jaren verwaarlozing, egoïsme en wanbeleid, zoals de ondersteuning van regimes in allerlei landen die hun eigen volk geen van de vrijheden toestaan die wij genieten. Dat is niet volgens de Gulden Regel: Leg anderen niet op wat je voor jezelf niet wilt.

Ik heb wereldleiders gezamenlijk voor de vrijheid zien demonstreren als reactie op de afschuwelijke terreuraanslagen.

Maar het maakt me tegelijk onwel te zien dat veel van deze leiders regimes in landen met een moslimmeerderheid ondersteunen, zoals Saoedi Arabië, die hun volk geen enkele vrijheid van meningsuiting gunnen. En we lijken alleen onze eigen mensen te betreuren. Wanneer mensen in andere landen door terroristen vermoord worden, verschijnen er maar een paar kleine berichten in de pers, maar zodra er een terreuraanslag geweest is in Parijs, wordt dat breed uitgemeten in alle media. Dit wordt opgepakt in de moslimwereld. We moeten niet vergeten dat 90 procent van de mensen die in de oorlogen in Irak en Afghanistan omgekomen zijn, gewone burgers waren die toevallig op die plek woonden.

Terecht betreuren we onze militairen die in body bags teruggekomen zijn van deze verschrikkelijke oorden, maar we

KAREN ARMSTRONG: ‘Het beeld van een stervend kind moet ons verontrusten. Die verontrusting is de kiem van ware compassie.’

moeten ook al die anderen gedenken.

Anders zou men wel eens kunnen denken dat wij sommige levens meer waard achten dan andere. En dat lijkt me geen goed gevoel om rond te bazuinen. We gaan dan voorbij aan compassie, aan medeleven, aan het feit dat jouw pijn mijn pijn is.

Homerus vertelt in de Ilias het verhaal van de 20 jaar durende oorlog tussen de Grieken en de Trojanen. In de loop van deze bloederige strijd verliest de grote Griekse held Achilles zijn geliefde vriend Patroklos die in een schermutseling door Hektor, een van de prinsen van Troje, gedood wordt. Achilles wordt helemaal gek van schuld, rouw en woede. Hij daagt Hektor uit tot een duel; ze zullen het uitvechten. De koninklijke familie kijkt vanaf de muren van Troje toe hoe hun zoon Hektor door de onoverwinnelijke Achilles wordt verslagen. Vervolgens verminkt hij diens lichaam. Hij is vastbesloten wraak te nemen. Hij bindt het lijk van Hektor achter zijn strijdwagen en sleept het zo voort, rondjes rijdend rond Patroklos’ graf.

En dan doet hij iets vreselijks. Hij weigert het lichaam over te dragen aan de familie

voor een begrafenis. In de Griekse wereld betekende dit dat Hektors ziel nooit rust zou vinden, maar tot in de eeuwigheid gekweld zou ronddolen.

Dan, op een nacht, gaat de oude koning Priamos, Hektors vader, in vermomming naar het legerkamp van de Grieken. Hij vindt zijn weg naar de tent van Achilles en werpt zijn vermomming af; iedereen is natuurlijk uitermate geschokt. Daar staat de koning, de grote vijand op vijandelijk terrein, en hij loopt op Achilles af.

Achilles heeft niet alleen Hektor, maar meerdere van diens zonen gedood, en de oude koning valt aan Achilles’ voeten neer en omvat zijn knieën, barst in tranen uit.

Achilles kijkt de oude man aan en herinnert zich nu zijn eigen vader en begint ook te huilen. Homerus vertelt dat beide mannen huilen, Priamos voor Hektor en al zijn andere zonen die Achilles heeft verslagen, en Achilles nu eens voor Patroklos, dan weer voor zijn vader. En toen hielden ze op met huilen. De Grieken geloofden dat samen huilen een band schept tussen mensen, want het is een teken van de smart die de kern vormt van al onze ervaring,

van ons allemaal, aan welke kant we ook staan. Achilles en Priamos, deze twee mannen, deze gezworen vijanden, kijken elkaar in de ogen en Homerus vertelt ons dat ze elkaar zagen als goddelijk, als goden.

Achilles gaat naar buiten en draagt het lichaam van Hektor naar binnen. Hij legt het voorzichtig in de armen van de vader, voorzichtig omdat het lichaam misschien te zwaar is voor de armen van de oude Priamos. Dit zou eigenlijk symbool moeten staan voor onze tijd. Twee zwaargewonde mannen, aartsvijanden, die elkaar onherstelbaar beschadigd hebben, twee volken die elkaar onherstelbaar beschadigd hebben, maar ze voelen die band van compassie die hen verenigt. Dat is het wat ons werkelijk godgelijk maakt, werkelijk goddelijk, wanneer we zien dat onze zogenaamde vijanden ook pijn lijden.

•

UIT EEN TOESPRAAK VAN KAREN ARMSTRONG OP HET FESTIVAL OF FAITHS, 17 - 21 MEI 2016, LOUISVILLE (KENTUCKY).

MEER INFORMATIE: WWW.FESTIVALOFFAITHS.ORG

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 51

BEROEMDE MOMENTEN VAN GEWELDLOOSHEID: TIANANMENPLEIN Na de dood van de leider Hu Yaobang, een voorstander van de democratie medio 1989, verzamelden studenten zich op het Plein van de Hemelse Vrede in Beijing om te rouwen om zijn overlijden. Het was het begin van grote demonstraties voor meer vrijheid die zeven weken duurden. De Chinese regering stuurde tanks naar het plein om de groeiende groep demonstranten een halt toe te roepen. De tanks schoten willekeurig op de menigte, waarbij meer dan 200 mensen werden gedood. Een eenzame demonstrant liep de weg op en ging vlak voor de tanks staan om ze tegen te houden. De identiteit van de man blijft een mysterie. Sommigen zeggen dat hij vermoord werd; anderen geloven dat hij zich in Taiwan schuilhoudt.

52 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

BEROEMDE MOMENTEN VAN GEWELDLOOSHEID: DE MARS NAAR WASHINGTON Op 28 augustus 1963 volgden meer dan 200.000 mensen Dr. Martin Luther King Jr. naar Washington om gelijke rechten voor Afro-Amerikanen te eisen. In de schaduw van het Lincoln Memorial hield King zijn beroemde ‘Ik heb een droom’-toespraak en leidde een natie naar actie.

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 53

De aarde die ik liefheb De economie is gestoeld op concurrentie. De natuur wordt uitgebuit om geld te verdienen. Er kan alleen een einde aan armoede en vervuiling komen wanneer we de spirituele economie ontdekken die niet is gebaseerd op bezit, maar op relaties, met elkaar en met de natuur.

DOOR SATISH KUMAR

A

LS WE EEN OMWENTELING

willen bewerkstelligen in de manier waarop we onze samenleving inrichten en in onze houding tegenover andere levende wezens op aarde, moeten we onderscheid maken tussen het probleem en de symptomen. Neem klimaatverandering als voorbeeld. klimaatverandering is niet het probleem – het is het symptoom van een probleem en we moeten verder gaan dan alleen te praten over het behandelen van symptomen. We zijn de aardatmosfeer die ons in leven houdt aan het veranderen. Het is een kenmerk van onze moderne tijd dat we kijken naar hoe we de symptomen daarvan kunnen aanpakken in plaats van de werkelijke oorzaken.

Hoe kregen we het voor elkaar om het punt te bereiken dat we de tak van de boom waarop we zitten afzagen? Het antwoord is dat we het idee van spiritualiteit hebben verloren en ons alleen nog op de materie richten; we zijn getrouwd met de religie van het materialisme. Maar materie is geen materie tenzij het een ziel heeft.

Kale materie is nutteloos. Een menselijk 54 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

lichaam bestaat uit een hoofd, armen en benen, maar je kunt er niets mee zonder de menselijke ziel; het lichaam dient geen enkel doel tenzij het een ziel heeft die het tot leven brengt.

In de afgelopen honderden jaren hebben verschillende Westerse filosofen en wetenschappers, zoals Descartes en Newton, de aarde bekeken als iets dat door de mens overheerst kan worden. We zijn gaan geloven dat de mens de ultieme soort is, een supersoort die de aarde bezit.

Door de jaren heen hebben we geprobeerd veel ‘-ismes’ af te schudden, zoals imperialisme, nationalisme en seksisme, maar nu leven we in een wereld van soort-isme waar we denken dat de menselijke soort speciaal is en dat mensen de baas zijn over alles. We bezaten ooit slaven maar nu bezitten we de natuur; natuur heeft geen recht en we eisen het bezit op van natuurlijke dingen waar en wanneer we maar willen. Maar op het moment dat we een andere wereldvisie zouden hebben en we de natuur niet als een dood ding zien maar als iets levends, dan zijn we plotseling diep verbonden met de natuurlijke

wereld. Dan herkennen we natuurrechten als gelijkwaardig aan de mensenrechten.

Eigenlijk zijn mensen ook een integraal deel van de natuur. Het woord natalis betekent ‘geboren’ in het Latijn en is de bron van het woord ‘natuur’ en woorden die gerelateerd zijn aan de geboorte van mensen, zoals ‘prenataal’ en ‘postnataal’.

Op vergelijkbare wijze verwijzen we bijvoorbeeld, met ‘nationalisme’ naar de plek waar we geboren zijn en wonen. ‘Nataal’, ‘nationaal’, ‘nationalisme’ en ‘natuur’ komen allemaal voort uit hetzelfde woord.

We zijn een deel van de natuur en niet de eigenaren van de natuur; we bezitten de bomen, de landen en de rivieren niet, we hebben er een relatie mee.

Het in de moderne economie dominante idee dat wij menselijke wezens de natuur bezitten en haar daarom kunnen behandelen zoals het ons zelf bevalt, is fundamenteel verkeerd. Tenzij we dit idee kunnen veranderen en een wezenlijke verandering kunnen maken van bezit van de natuur naar een relatie tot de natuur, zal klimaatverandering nooit ten einde komen. Zelfs al zouden we overstappen

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 55

van het verbranden van fossiele brandstoffen op het genereren van energie op een andere manier – al dan niet via windenergie, zonne-energie, nucleaire energie of door biobrandstoffen te gebruiken – dan is nog alles dat we doen enkel de symptomen bestrijden. Als we denken dat we de rivieren, de dieren en de regenwouden kunnen beheren door ons te baseren op de idee van afscheiding van en bezit van de natuur, dan zullen al onze inspanningen richting duurzaamheid louter illusie zijn. Technologische oplossingen moeten in evenwicht worden gebracht door een psychologische omwenteling.

Er bestaat een groot verschil tussen bezit en relatie. Er was een tijd waarin mannen dachten dat zij vrouwen konden bezitten. Wij zijn erin geslaagd dit idee te veranderen en nu is het niet meer mogelijk je vrouw te bezitten; je hebt een relatie met elkaar, je bezit elkaar niet. Er was ook een tijd waarin mensen slaven bezaten en welgesteldheid werd afgemeten aan het aantal slaven in een huishouden. Nog altijd bestaat het idee dat bos, land en dieren onze slaven zijn. We stoppen dieren in fabrieken en kooien. We behandelen zoals het ons zint. Zolang deze instelling – dit antropocentrische perspectief – blijft bestaan, stopt de klimaatverandering niet.

We moeten een reuzensprong maken van een antropocentrisch wereldbeeld naar een geocentrisch wereldbeeld. We moeten de intrinsieke waarde van al het leven accepteren – zowel menselijk leven als het niet-menselijk leven. De menselijke gemeenschap is deel van de aardse gemeenschap. Economie moet in harmonie met de ecologie handelen. Zowel deze verandering in wereldvisie als een mentaliteitsverandering moeten van beneden af komen, via een grassroots benadering. We moeten bouwen aan een beweging van het volk om een cultuur van ecologie te creëren.

We kunnen in de illusie leven dat overheden iets zouden moeten doen aan klimaatverandering, maar de realiteit is dat de wereld nooit vrij zal zijn van klimaatverandering tenzij mensen hun relatie met de aarde veranderen. We zijn gasten op de aarde en moeten vrienden worden van de aarde.

In de westerse wereld volgen we modegrillen en de huidige mode is om te praten over klimaatverandering. In de jaren zestig was het mode om te praten over nucleaire oorlog. Toen ik Bertrand Russell ontmoette (toen 92 jaar oud), zei ik: ‘Russell, u bent voor mij een inspiratiebron maar ik heb een probleem met uw manier 56 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

van denken, en dat is dat uw ideeën over een kernoorlog worden gedreven door angst.’

Hetzelfde gebeurt met het groeiende publieke bewustzijn als het gaat om klimaatverandering: het wordt gedreven door angst – angst om de consumptieve manier van leven en onze materiële bezittingen te verliezen. Het is voornamelijk angst die de milieubeweging motiveert. Zoals ik duidelijk heb gemaakt aan Bertrand Russell: ‘Vrede is een manier van leven— vrede komt niet altijd voort uit angst voor kernwapens.’ Op dezelfde manier is duurzaamheid een manier van leven – het is niet iets dat we simpelweg doen om onze bezittingen te redden. We moeten weg bewegen van die mentaliteit van angst. Ons milieubewustzijn moet worden gedreven door liefde voor het leven, liefde voor gemeenschappen, liefde voor mensen, liefde voor de aarde en liefde voor de natuur.

Boeddha behoorde de milieubeweging al toe, nog 2.600 jaar voordat er klimaatverandering was; hij zat onder een boom om verlichting te zoeken en zei: ‘We moeten liefde koesteren voor de boom.’ Maar tegenwoordig zitten we niet onder de boom; we denken in plaats daarvan: ‘Hoe kan ik winst maken met die boom – hoe kan ik er geld mee verdienen of hoe kan ik er mijn huis of meubels van van bouwen?’

Voor Boeddha was de boom heilig: hij had een intrinsieke waarde, maar voor de westerse beschaving is het slechts een object.

Spirituele economie leert ons om geen angst te hebben en de aarde te vieren – dat is de reden dat we bij de milieubeweging horen. We willen de aarde niet redden vanwege onze angst voor klimaatverandering, maar omdat we liefde koesteren voor de aarde. In een spirituele economie is de relatie tussen iedere levende plant en wezen een deel van een fragiele balans.

Wormen zijn heilig, want als ze ons niet hielpen de grond vruchtbaar te maken, zou er geen eten zijn. Dus moeten we de wormen respecteren. Zodra we eenmaal dit ontzag hebben voor de aarde, zullen al onze economische systemen zich op een natuurlijke manier richten op duurzaamheid.

Het eindeloze gepraat over klimaatverandering leidt ons af van het werkelijke probleem. De benadering van opwarming van de aarde is enkel gericht op het behandelen van symptomen. Iedereen, vooral politici en zakenleiders, gaat hierin mee. Zij hebben niet geleerd de aarde lief te hebben; ze bijten zich eerder vast in het idee dat klimaatverandering hen nieuwe

zakelijke mogelijkheden zal geven voor economische groei. Ze zijn gefascineerd door de mantra van ‘economische groei, economische groei, economische groei.’

Ik geef de voorkeur aan mijn eigen mantra, die is ‘De aarde die ik liefheb, de aarde die ik bejubel, de aarde waarvan ik geniet.’ En om van de giften van de aarde te kunnen genieten moeten we goed op haar letten en haar verzorgen, als geprivilegieerde leden van het leven op aarde. klimaatverandering of geen klimaatverandering, zorgen voor de aarde is onze eerste verantwoordelijkheid. Uiteraard heeft economie zijn plek, maar het moet op die plek blijven en niet te dominant worden. Ecos is het Griekse woord voor ‘thuis’, logos betekent ‘kennis’, en nomos betekent ‘beheer’. Als we onze thuisplaneet niet kennen, hoe gaan we die dan beheren? Daarom komt ecologie eerst.

Als we eenmaal de ondergeschikte rol van economie ten opzichte van ecologie erkennen, zal klimaatverandering vanzelf verdwijnen. Klimaatverandering wordt veroorzaakt door globalisering en doordat economie dominant is geworden. Zoals Einstein ons geleerd heeft, kunnen we een probleem niet oplossen met de manier van denken die het veroorzaakt heeft.

We moeten ons richten op iets beters dan eindeloze economische groei. Het is een groei die zielloos is en die leidt tot ecologische vernietiging. En wat gebeurt er met de biljoenen dollars die de economische groei heeft gecreëerd?

We zien dat ze uitgegeven worden aan oorlog of aan wapens die nodig zijn voor oorlog. Vanaf een bepaald punt is geld een last; het kan ontevredenheid brengen en, erger nog, armoede en exploitatie. Geld is geen werkelijke welvaart. De aarde is de werkelijke bron van onze welvaart.

De middenweg is het ideaal om voor te gaan, zonder extreme welvaart of extreme armoede. Zolang er rijke mensen zijn zullen er arme mensen zijn. Als we armoede werkelijk iets van het verleden willen maken, moeten we ook rijkdom iets van het verleden maken. De spirituele economie is een staat van balans, rechtvaardigheid en gelijkmoedigheid.

•

SATISH KUMAR is een Indiase activist en redacteur. Hij was een Jain monnik, fel voorstander van nucleaire ontwapening, pacifist, en is hoofdredacteur van het tijdschrift Resurgence & Ecologist. Dit artikel verscheen eerder in Resurgence.

BEROEMDE MOMENTEN VAN GEWELDLOOSHEID: DE BUS BOYCOT IN MONTGOMERY In 1965 moesten in de Amerikaanse stad Montgomery zwarten volgens de wet hun zitplaats afstaan aan blanken. Dit ondanks het feit dat Afro-Amerikanen gemiddeld zeventig procent van de buspassagiers uitmaakten. Op 1 december 1955 weigerde Rosa Parks haar plaats af te staan. Haar daaropvolgende arrestatie leidde tot de Montgomery Bus Boycott.

Een jaar later bepaalde het Amerikaanse Hooggerechtshof dat het ongrondwettelijk is afzonderlijke zitplaatsen te hebben voor blank en zwart. Rosa Parks werd bekend als ‘de moeder van de beweging voor burgerrechten’.

BEROEMDE MOMENTEN VAN GEWELDLOOSHEID: DE PARADE VOOR VROUWENKIESRECHT Op 3 maart 1930 leidde advocate Inez Milholland Boissevain een stoet van meer dan vijfduizend mensen over de Pennsylvania Avenue in de Amerikaanse hoofdstad Washington. Zeven jaar later kregen vrouwen in de Verenigde Staten het recht om te stemmen.

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 57

ACTUALITEIT

Leeuwarden met Friesland in de etalage van cultureel Europa Na Amsterdam (1987) en Rotterdam (2001) mag Nederland volgend jaar weer een Europese Hoofdstad van Europa afvaardigen. Bijzonder is dat Leeuwarden het internationale evenement met de gehele provincie organiseert. Leeuwarden-Fryslân 2018, de officiële naam van de organisatie, bereidt zich voor op honderden evenementen. Klein en groot, in de dorpen en de Friese elf steden, in de weilanden en langs de Waddenkust.

FROUKJE SIJTSMA

FOTO’S: WIETZE LANDMAN

DOOR:

58 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

O

p 5 oktober wordt het programma van Culturele Hoofdstad van Europa 2018 wereldkundig gemaakt.

Met op dit moment al 45 grote projecten en meer dan 800 burgerinitiatieven in de steigers belooft het programma veel goeds. Jong en oud werken mee aan de evenementen die dus voor een deel nog in ontwikkeling zijn.

Hieronder vindt u een artikel over het kinderfestival Adje Lambertsz dat dit jaar al een voorproefje geeft. Wilt u meer weten over het programma van Culturele Hoofdstad van Europa? Neem dan een kijkje op: www.2018.nl

Circus Adje.

Kijk eens wat ik kan!

TRUCJES DOEN OP JE SPACESCOOTER, DE SHOW STELEN MET

een spetterende hiphopshow of een levende piramide van mensen maken. Wat is jouw talent dat je tijdens Leeuwarden-Fryslân 2018 wilt laten zien? Alle leerlingen van groep 5 en 6 in de gemeente Leeuwarden worden uitgedaagd om mee te doen aan Circus Adje van Kunstkade. Daar kunnen ze indruk maken met hun talenten, óf die juist ontdekken!

CIRCUS GOT TALENT

‘Culturele Hoofdstad van Europa 2018 moet een feest worden voor iedereen, dus ook voor kinderen’, vertellen projectleiders Jildou Tjoelker, Onno Spreij en Sabine de Jong van Circus Adje. Kinderen bruisen vaak van de energie, zijn recht voor hun raap en fantaseren er goed op los. ‘Dat zijn belangrijke ingrediënten voor bijvoorbeeld een indrukwekkend theaterstuk of een mooi dansspektakel. Je kunt daarom niet jong genoeg met cultuur beginnen.’

In september 2017 wordt samen met circus Saranti het startschot gegeven voor Circus Adje. ‘Kinderen mogen in Circus Got Talent laten zien wat ze allemaal kunnen’, vertelt Jildou. De maanden daarna worden verschillende culturele activiteiten op scholen en in woonwijken georganiseerd. En daar worden kinderen, jongeren en hun buurtgenoten uitgedaagd om ook zelf eens te acteren, dansen of zingen op een echt podium.

SAMEN OPTREDEN

‘Wij willen kinderen met dit circus 2.0 laten ontdekken welke talenten ze hebben en hoe leuk het is om dat te laten zien aan anderen.

Daarom gaan acteurs, kunstenaars en dansers bij scholen en buurten langs om workshops te geven’, legt Onno uit. ‘Kans dat er een echte hiphopper, beatboxer en graffitikunstenaar op school langskomen voor een optreden. En daarna mogen de kinderen het zelf proberen en gaan ze samen een voorstelling maken.’

Circus Adje wordt in het voorjaar van 2018 spetterend afgesloten met het Adje Festival. ‘Dat wordt een geweldig festijn in Leeuwarden waar kinderen heerlijk van theater, dans, muziek, kunst en lekkere hapjes kunnen genieten.’

Sabine benadrukt dat Circus Adje niet alleen voor basisschoolkinderen is bedoeld, maar voor een bredere doelgroep. ‘We willen de wijken ingaan en het enthousiasme voor cultuur aanwakkeren. We willen laten zien waar de kinderen, jong en oud, zelf toe in staat zijn. Iedereen heeft een talent!’ Verbinding zoeken tussen mensen speelt dus een belangrijke rol. ‘En dat kun je met circus, theater of dans heel goed doen’, vindt Onno.

Circus Adje wil mensen enthousiast maken voor 2018, maar wel met de insteek dat mensen ook ná Leeuwarden-Fryslân 2018 (LF2018) geïnspireerd raken om elkaar op te zoeken en samen mooie voorstellingen te maken.

Wie was Adje?

Adje Lambertsz leefde aan het einde van de 16e eeuw. Hij was burgemeester van Leeuwarden. In die tijd heersten de Spanjaarden, met koning Filips II, over Fryslân. In Leeuwarden is op dat moment een groep Spaanse soldaten die in het Blokhuis is gelegerd. Woeste Leeuwarders hebben het plan om het Blokhuis te bestormen, maar burgemeester Adje vreest een groot bloedbad. Daarom bedenkt hij een list.

Hij laat in Leeuwarden katholieke geestelijken uit kloosters en kerken halen. Ook worden de vrouwen en kinderen van de Spaanse soldaten verzameld. Deze mensen gebruikte Adje Lambertsz om de soldaten op afstand te houden. De Blokhuissoldaten durven daardoor niet meer te schieten en geven zich over. Hierdoor zou Leeuwarden dus zonder bloedvergieten zijn bevrijd van de Spaanse overheersing.

EXTRA VOOR INTERNET

‘Kinderen die niet durven, hoeven echt het podium niet op’, stelt Jildou gerust. ‘Misschien kiezen zij voor een rol op de achtergrond. Ze kunnen meehelpen om de decors te ontwerpen of om kostuums te maken.’ Het belangrijkste van Circus Adje is dat kinderen plezier maken en leuke dingen beleven, want pas dan kan hun creativiteit helemaal tot bloei komen.

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 59

BEELDVERHAAL

PROJECT:

FOTOGRAAF: LENA JAWORSKA

LIKEU2.COM

60 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

HET ENIGE WAT U niet kunt bereiken met uw telefoon. Wat geen computer voor u kan uitvoeren.

Echt menselijk contact is de mooiste ervaring die u kunt hebben. Likeu2.com brengt de menselijke verbinding en interactie terug in de grote steden door in het openbaar verrassende positieve initiatieven te creëren. Daarmee probeert Likeu2.com samenwerking en gelijkheid te creëren, en mensen een positief handvat te geven.

Aanstaande events: 27 mei 2017, eye contact experiment op het Plein in Den Haag, en 24 juni 2017, group meditation connected op het Spui in Den Haag. | MEER INFORMATIE: WWW.LIKEU2.COM

•

Optimisten NEDERLAND HEEFT EEN RIJKE HISTORIE

van vrijwilligerswerk: van mensen die zich inzetten voor anderen, om ouderen te verzorgen, om de wijk mooier te maken. Ondanks de vaak beklaagde individualisering is er juist sprake van een opbloei van zulk werk. Terwijl de overheid bezuinigt op allerlei diensten springen burgers in het gat om hun bijdrage aan de samenleving te leveren. Ze vergroenen de buurt, delen kennis, produceren duurzame energie, zettenx minder kansrijken aan het werk, et cetera.

‘Optimisten’: zo noemt stichting Kracht in NL hen.

Met hun inzet versterken ze de lokale economie en vergroten ze de sociale cohesie en veiligheid in de buurt. Kracht in NL, een netwerk van deze burgerinitiatieven, meent dat de waarde van deze optimisten nog te weinig zichtbaar is. In een tijd waarin resultaten meetbaar moeten zijn, heeft ze de MAEX ontwikkeld: een online instrument dat de maatschappelijke waarde en behoeften van initiatieven inzichtelijk maakt. Om de kracht vanuit de samenleving beter te benutten, kunnen overheden, bedrijven, fondsen en andere organisaties via de MAEX nog meer samenwerken mét en investeren ín deze initiatieven. Het is een groeiend podium voor inmiddels meer dan duizend inspirerende initiatieven.

Op deze en komende pagina’s kunt u kennismaken met enkele. | MEER INFORMATIE: WWW.MAEX.NL

•

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 61

PROJECT:

ROTTERDAM CARES ROTTERDAM CARES IS ONDERDEEL van Nederland

Cares, een non-profit organisatie die actief is in Amsterdam, Den Haag, Utrecht en Rotterdam, en organiseert flexibel vrijwilligerswerk in Rotterdam.

Via een online kalender kunt u zich elke dag aanmelden om een paar uur als vrijwilliger aan de slag te gaan bij maatschappelijke instellingen voor ouderen, migranten, kinderen, mensen met een beperking of dak- en thuislozen. Daarnaast organiseert Rotterdam Cares maatschappelijke activiteiten voor bedrijven en organisaties. | MEER INFORMATIE: WWW.ROTTERDAMCARES.NL OF WWW.NEDERLANDCARES.NL

62 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

•

FOTOGRAAF: DEBORAH VAN DER MAAS MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 63

PROJECT:

FOTOGRAAF: THIJS PAANAKKER

VoorUit

64 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

BIJ VOORUIT DRAGEN meer dan 70 studenten van de VU en UvA in ruil voor woonruimte bij aan de sociale cohesie in de wijk waar ze wonen. In samenwerking met bewoners en partners in de buurt organiseert VoorUit activiteiten die de sociale cohesie in de wijk versterkt. | MEER INFORMATIE: WWW.VOORUITPROJECT.NL

•

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 65

PROJECT:

FOTOGRAAF: DEJAN VEKIC’

SCHOOL4HELDEN

66 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

KINDEREN LEREN OVERAL, niet alleen op school.

‘It takes a city to raise a child’. In het Zeeheldenkwartier in Den Haag benut School4Helden de aanwezige kennis en kunde van ouders en andere mensen in de wijk om kinderen te laten leren. | MEER INFORMATIE: WWW.SCHOOL4HELDEN.NL

•

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 67

BOEKFRAGMENT

Vrees niet voor kernenergie Steeds meer milieuactivisten realiseren zich dat energie uit kerncentrales schoon, veilig en betrouwbaar is. In een nieuw boek rekenen ‘ecomodernisten’ af met de bezwaren en stellen zij dat kernenergie bovendien een stuk goedkoper kan.

DOOR:

MARCEL CROK

O

p 11 maart 2011 werd Japan getroffen door een zeebeving, gevolgd door een tsunami.

De natuurramp eiste naar schatting 18.000 doden.

Maar de aandacht van de westerse media richtte zich vooral op de kerncentrale van Fukushima, midden in het getroffen gebied. De beelden waren dan ook apocalyptisch. Kolkend vuur torende uit boven de zes reactoren van de centrale. Niet minder spectaculair waren de animaties tijdens de vele televisie-uitzendingen.

Deskundigen schetsten op landkaarten in felgele, oranje en rode vlakken de mogelijk radioactieve fall-out¸ het stralingsgevaar van neerdalend stof. Het water en de lucht van de Grote Oceaan zouden zwaar worden besmet. Binnen zes dagen kon radio activiteit de westkust van de Verenigde Staten bereiken en een deel van de Amerikaanse visserij voor decennia om zeep helpen.

Wanneer we vandaag, zes jaar later, de balans opmaken, dan is het slechte nieuws dat veel landbouwgrond rondom de centrale nog niet veilig genoeg wordt geacht om voedsel op te verbouwen.

Ook lekt er nog steeds radioactief koelwater in de oceaan.

Honderdduizenden Japanners leven bovendien in de constante angst dat zij mogelijk te veel straling hebben opgelopen waardoor ze op termijn kanker zouden kunnen ontwikkelen.

Maar dan is er die prikkelende vraag. De vraag waarop maar weinig krantenlezers en televisiekijkers een antwoord zullen weten: hoeveel doden vielen er eigenlijk door de kernramp bij Fukushima? Het antwoord zal voor velen verrassend zijn: niet één.

‘Er zijn geen stralingsdoden waargenomen onder de arbeiders of omwonenden die werden blootgesteld aan de straling die vrijkwam door het ongeluk’, schreef het

68 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

United Nations Scientific Committee on the Effects of Atomic Radiation (UNSCEAR) al in 2013 in een uitgebreid rapport.

In latere rapporten trekken de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en het Internationaal Atoomenergieagentschap (IAEA) dezelfde conclusie. Deskundigen betwijfelen ook of er ooit iemand ‘aan Fukushima’ zal overlijden. In de omgeving van de centrale is het aantal gevallen van schildklierkanker, een kankervariant die direct in verband kan worden gebracht met radioactieve straling, ook na zes jaar niet toegenomen.

Verrassend hoeft die conclusie niet te zijn. Sinds kerncentrales zestig jaar geleden opkwamen, vonden maar vier ongevallen met kernreactoren plaats waarbij meerdere doden vielen. Het zwaarste ongeval was in Tsjernobyl in 1986.

De ontploffing kostte in die eerste dagen, weken en maanden het leven aan 64 mensen. Of er ook slachtoffers vielen ná 1986 is lastig te zeggen. Milieuorganisaties als Greenpeace schatten het aantal doden op meer dan 200.000. Maar in officiële onderzoeken, zoals dat van het UNSCEAR, is de conclusie dat alleen de 64 doden direct na het ongeval aan de ramp kunnen worden toegeschreven. Ook het Chernobyl Forum, een in 2013 ad hoc opgezet onderzoeksteam van zeven VN-organisaties, verschafte geen zekerheid. De onderzoekers berekenden dat uiteindelijk 4000 mensen zóuden kunnen sterven door de kernramp in Tsjernobyl, van wie de meesten door schildklierkanker.

Maar of daadwerkelijk duizenden aan de gevolgen van Tsjernobyl zijn overleden, is tot op heden onduidelijk.

Elke dode is er één te veel. Maar met enkele honderden of zelfs duizenden doden in zestig jaar kernenergie, behoort kernenergie tot de veiligste vormen van energie. Onvergelijkbaar veel veiliger bijvoorbeeld dan steenkool, de meest gebruikte

brandstof in energiecentrales. Alleen al bij de steenkoolwinning vallen naar schatting duizenden doden per jaar. Daarnaast is er de gezondheidsschade die optreedt door luchtverontreiniging bij de verbranding van steenkool of traditionele biomassa (hout en gedroogde koeienmest bijvoorbeeld). Diverse inter­ nationale organisaties schatten dat hieraan enkele miljoenen mensen per jaar overlijden.

Kernenergie redt niet alleen levens. De overschakeling van fossiele energie op kernenergie is ook goed voor het klimaat.

Kernenergie heeft namelijk een lage CO2­uitstoot. ‘Zonder kernenergie zouden we sinds 1970 nog eens 64 gigaton méér broeikasgassen de lucht in hebben gepompt’, schrijft de bekende klimaatwetenschapper en activist James Hansen, de man die in 1988 met een verklaring voor het Amerikaanse Congres klimaatverandering wereldwijd op de politieke agenda zette. ‘Tot het midden van de eenentwintigste eeuw kan energie de uitstoot van 80 tot 240 gigaton broeikasgassen voorkomen, afhankelijk van welke brandstof door kernenergie wordt vervangen.’

De vraag of we kerncentrales niet dringend nodig hebben om de klimaatverandering af te remmen, is voor Hansen een retorische. In 2015 schreef hij met drie collega’s een open brief met de even lange als veelzeggende titel: ‘Er bestaat geen geloofwaardige route op weg naar de

stabilisering van het klimaat zonder een substantiële rol voor kernenergie.’

Het was niet de eerste brief waarin wetenschappers een lans braken voor kernenergie. In 2014 adresseerden 75 klimaat­ wetenschappers een open brief aan de milieubeweging.

‘We weten van jullie traditionele verzet tegen kernenergie.

We begrijpen ook dat ons standpunt controverse oproept. (…)

We roepen u op de voor­ en nadelen van verschillende vormen van energie tegen elkaar af te wegen en daarbij objectieve maatstaven te gebruiken (…) Dat is verstandiger dan simpelweg terug te vallen op de idealistische opvatting van wat “groen” zou zijn.’

Niet alleen klimaatwetenschappers breken een lans voor kernenergie. Ook de invloedrijke ontwikkelingseconoom Jeffrey Sachs, de voormalige Greenpeace­voorman Patrick Moore, de milieupionier Stewart Brand, de filantroop Bill Gates en de ecomodernist van het eerste uur Michael Shellenberger pleiten voor meer kerncentrales. Met zijn bedrijf Terrapower ontwikkelt Gates zelfs een nieuw type kernreactor die bestaand afval kan verwerken tot kernbrandstof om zo het probleem van kernafval de wereld uit te helpen. Ook milieuactivist Mark Lynas, jarenlang fel tegenstander van kernenergie, bekeerde zich tot voorstander.

‘Zonder kernenergie is de strijd tegen klimaatverandering zo goed als verloren’, schreef hij in The Guardian.

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 69

FOTO: DMITRY BIRIN

T

erug naar maart 2011. Tijdens een reis van Berlijn naar Parijs en ver van Japan, volgt bondskanselier Angela Merkel via haar iPad de gebeurtenissen in Fukushima. Duitsland is op dat moment de vierde producent van kernenergie ter wereld.

Maar diep zit de liefde voor kernenergie niet bij de Duitsers.

Voor de invloedrijke groene partij Bündnis 90/Die Grünen is het sluiten van de Duitse kerncentrales al 35 jaar een speerpunt.

De grote ronde stickers, met een lachende rode zon en de tekst ‘Atomkraft? Nein danke’, zijn sinds de oprichting van de Groenen in 1979 niet meer van de Duitse auto’s verdwenen.

Enkele maanden na Fukushima besluit Merkel tot het stap voor stap stilleggen van de Duitse kerncentrales. Vervolgens doet zich het lastige probleem voor hoe Duitsland aan voldoende stroom moet komen. Want de kerncentrales leveren bijna een kwart van alle elektriciteit. Stroom uit zon en wind kunnen het gat in elk geval niet dichten. Al snel begint Duitsland dan ook weer met het bouwen van kolencentrales: reden waarom het land nu ver achter ligt op andere westerse landen in het terugdringen van CO2. Zo werd in 2016 rond de 916 miljoen ton CO2 uitgestoten, terwijl het land in 2009 nog 906 miljoen ton CO2 de lucht injoeg. Mét zijn kerncentrales was Duitsland daadwerkelijk op weg zijn uitstoot te verminderen. Vooralsnog is dat proces dus gestagneerd. Ondertussen betaalt de Duitse burger de hoofdprijs.

Als gevolg van de subsidies voor zon en wind behoort de Duitse elektriciteitsprijs met 30 cent/kWh tot de hoogste van Europa.

Het stoken van kolen, olie en gas is goedkoop en betrouwbaar, maar produceert veel CO2. Het opwekken van stroom uit zon en wind is relatief schoon, maar afhankelijk van die zon en wind en daarmee onbetrouwbaar. Kernenergie

ONDANKS DE RAMP MET DE KERNCENTRALE VAN TSJERNOBYL, HIER MET NIEUWE OVERKAPPING, IS KERNENERGIE EEN ZEER VEILIGE VORM VAN ENERGIE.

70 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

verenigt beide voordelen. Kernenergie levert 24 uur per dag energie en veroorzaakt tegelijkertijd weinig luchtverontreiniging en uitstoot van CO2.

In theorie heeft kernenergie dan ook de beste papieren om ons in de toekomst van energie te voorzien. Temeer omdat de behoefte aan stroom op onze energievretende planeet blijft groeien. Alleen al de schaalvoordelen zijn enorm. Wanneer je de hoeveelheid brandstof neemt die nu nodig is om ons aan energie te helpen en je zou voor al je energie moeten vertrouwen op biomassa, dan heb je voor je jaarlijkse energieverbruik per persoon maar liefst 26 kubieke meter nodig, wat gelijkstaat aan bijna 175 badkuipen vol dennenhout. Stel dat je het volledig zou moeten doen met zonne-energie, dan heb je per persoon de stroom nodig van 333 vierkante meter aan zonnepanelen: een oppervlakte iets groter dan een tennisbaan. (Dat staat dan nog los van het feit dat je het met die zonnepanelen alleen dus niet zult redden en er een back-up van fossiele of kernenergie nodig is.)

Zou je het moeten doen met steenkool, dan heb je nog altijd 3,5 kuub kolen oftewel 23 badkuipen nodig. Aan uranium is echter niet meer dan 2,5 gram nodig: minder dan het gewicht van een suikerklontje. Vanwege de hoge dichtheid van uranium gaat het in omvang slechts om een kogeltje van hooguit enkele millimeters doorsnede.

Een overgang naar kernenergie past ook in het proces van ‘ontkoling’, van decarbonisering: een proces dat al enkele eeuwen aan de gang is. Aan het begin van dat proces stond het verbranden van hout. Dat is de traditionele brandstof van de mensheid en nog altijd in gebruik in arme landen. Bij het verstoken van biomassa als hout komt de meeste CO2 vrij.

Daarna volgt steenkool, waarbij per eenheid energie al minder CO2 wordt uitgestoten. Weer later verschijnt olie op het toneel.

Dat geeft bij verbranding wederom minder CO2 af dan steenkool.

Ten slotte is er aardgas dat bij verbranding weer minder CO2 produceert dan olie, kolen en hout. Zo is de decarbonisering van onze economieën al eeuwen gaande. Alleen is het tempo waarin dat gebeurt bijlange na niet hoog genoeg om spoedig te leiden tot een koolstofvrije economie. Juist zo’n economie vinden velen wenselijk omdat ze verwachten daarmee de klimaatverandering te kunnen beteugelen.

De weerstand tegen kernenergie, hoe irrationeel ook, is helaas erg groot. Het is een weerstand die teruggaat tot de jaren zeventig. Aanvankelijk waren het vooral kernwapens waartegen werd gedemonstreerd. Gaandeweg ontstond een complete aversie tegen alles wat met kernenergie te maken heeft. Drie elementen blijven daarin terugkeren: angst voor een kernramp zoals in Tsjernobyl en Fukushima, angst voor kernafval en angst voor kernwapens.

De angst zit er sinds ‘Fukushima’ weer goed in. Maar puur op grond van de feiten en in vergelijking met andere energiebronnen, behoort kernenergie tot de veiligste vormen van energie.

uranium gekweekte plutonium de centrale van Borssele 30 procent van haar brandstof op.

En dan, na de angst voor kernrampen en kernafval, is er nog de associatie met kernwapens. Voor kernwapens is een hoogverrijkte brandstof nodig. Dat is bijvoorbeeld uranium dat bestaat uit meer dan 90 procent uranium-235. Daarentegen gebruiken kerncentrales laagverrijkt 3 tot 5 procent uranium-235. Toch is de associatie van kernenergie met kernwapens niet geheel onterecht.

Want wie laagverrijkt uranium kan maken, kan ook hoogverrijkt uranium maken. In principe kan daarmee elk land dat daarvoor de kennis en ultracentrifuges weet te bemachtigen een kernwapen maken, zoals ook in bijna alle langdurige conflictgebieden gebleken is.

Michael Shellenberger wijst er in een TED-Talk op dat kerncentrales juist dé manier zijn om van kernwapens af te komen, omdat het zuivere plutonium dat in de kernkoppen zit gebruikt kan worden als brandstof. Het Delftse studentenblad Delta zocht eens uit wat de potentie is van het huidige kernwapenarsenaal voor de stroomvoorziening van de wereld.

Enkele grove berekeningen wezen uit dat de ruim 20.000 kernkoppen die er in de wereld zijn de wereld naar schatting

‘Kerncentrales zijn dé manier om van kernwapens af te komen.’

MICHAEL SHELLENBERGER, ECOMODERNIST

Op rationele gronden is veiligheid dan ook geen argument om kernenergie af te wijzen. Dat geldt zeker voor wie droomt van een CO2-arme energievoorziening.

Hetzelfde geldt voor kernafval. Niet alleen is de hoeveelheid langlevend afval uit de huidige kerncentrales gering, bovendien is het geen enkel probleem om dit voor zeer lange periodes veilig op te slaan. Het wordt op een locatie gebracht waarvan we weten dat die al miljoenen jaren stabiel is en die waarschijnlijk ook in de volgende miljoenen jaren stabiel zal zijn. Het materiaal wordt afgesloten van de omgeving, inclusief grondwater. En daar, in splendid isolation, lost het probleem zich gaandeweg vanzelf op door radioactief verval.

In Finland zijn veel studies gedaan naar de risico’s van ondergrondse opslag van radioactief materiaal. In een van de studies werd nagegaan wat zou gebeuren wanneer vaten in de toekomst gaan lekken en de omgeving, inclusief mensen, worden blootgesteld aan radioactieve straling. De onderzoekers concludeerden dat mensen dan in contact komen met straling die vergelijkbaar is met het eten van een paar bananen. Bananen! Want ja, ook die zijn radioactief. Of meer specifiek, ze zouden in dat geval worden blootgesteld aan 0,00018 millisievert per jaar. Ter vergelijking: de natuurlijke achtergrondstraling in Nederland bedraagt ongeveer 2,5 millisievert per jaar.

Het is overigens zonde dat we het uranium en plutonium niet ‘opstoken’, want het is goede brandstof. In Borssele worden om die reden de splijtstaven deels gerecycled waarbij uranium, plutonium en splijtingsproducten worden gescheiden. Wanneer die cyclus voltooid is, levert dit uit het

voor zes jaar van stroom kunnen voorzien. Delta citeerde TU Delft-onderzoeker Jan Leen Kloosterman: ‘Er zijn twee soorten kernwapens: kernwapens met hoogverrijkt uranium en kernwapens met plutonium-239. Beide type materialen kunnen prima in kerncentrales gebruikt worden.’ Hij voegde daaraan toe: ‘Borssele heeft jaren gedraaid op uranium uit afgedankte Russische kernkoppen.’

Geen van de drie traditionele argumenten tegen kernenergie – veiligheid, afval en kernwapens – hoeft gezien te worden als een onneembare drempel. Wanneer er op dit moment al een hobbel is, is dat de hoge prijs van kernenergie – en dan met name in de westerse wereld. Een nieuw geplande centrale in Engeland, Hinkley Point C, kent een vastgelegde prijs voor de stroomleveranties over de gehele levensduur van (geïndexeerd) bijna 11 eurocent per kWh. Dat is meer dan het dubbele van de marktprijs. En dat is dus een probleem.

In de westerse wereld is de huidige kernenergie vaak te duur om met kolencentrales te kunnen concurreren. Niet alleen zijn het vooral oude en daarmee dure centrales die de energie leveren, ook drijven de opgeschroefde veiligheidseisen de prijs flink op. De belangrijkste oorzaak van die hoge prijs is echter de duurzame energie die op dagen met veel zon en wind wordt opgewekt. Deze stroom krijgt voorrang op het elektriciteitsnet en dan moeten de centrales vaak terugschakelen. Wanneer kolencentrales worden teruggeschakeld, gebruiken ze ook minder brandstof, waardoor de prijs daalt. Omdat de kosten van de brandstof bij kerncentrales slechts een klein deel uitmaken van de totale kosten, kunnen zij de prijs veel minder laten zakken.

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 71

W

e maken het iets technischer. Een nieuw, veelbelovend concept in vernieuwing van de kernenergie is de zogenoemde gesmoltenzoutreactor (molten salt reactor, MSR).

Deze bestaat uit een systeem waarin geen splijtstofstaven en water voorkomen, maar waarin een fluorzout wordt verwarmd tot boven de zeshonderd graden Celsius. Dat is de temperatuur waarbij het fluorzout smelt en waarin vervolgens alles oplost wat je maar wilt: uranium, plutonium, kernafval en thorium.

De brandstof circuleert met het zout mee door de reactor en de warmtewisselaars. Via die warmtewisselaar wordt stoom opgewekt die vervolgens weer een turbine aandrijft. Het vloeibare zoutmengsel is kern, brandstof en koelmiddel tegelijk.

De brandstof is al vloeibaar, zodat er geen meltdown kan optreden. Er is geen water en er staat geen druk op het vat, dus er kunnen zich ook geen stoom- of waterstofexplosies voordoen.

Er is gewoon atmosferische druk in de reactor, wat de veiligheid vergroot en de kosten zal verlagen. Mocht de temperatuur om wat voor reden toch te hoog oplopen, dan stroomt het zoutmengsel naar een onderliggende ruimte waardoor de reactie automatisch stopt. De reactor past zich gemakkelijk aan de vraag aan.

Dat is ideaal in een elektriciteitsnet met veel volatiele duurzame energie afkomstig van zon en wind. De MSR is dus een volmaakte back-upcentrale, die de schokken die wind- en

Geen land is zo gebrand op het terugdringen van steenkool in de energievoorziening als China, dat te kampen heeft met dramatische luchtverontreiniging in de grote stedelijke gebieden. In Shanghai is in 2014 begonnen met een uiterst ambitieus ontwikkelingsprogramma om binnen tien jaar een demonstratiereactor op thorium operationeel te hebben, en die tien jaar later commercieel te produceren.

Er wordt aangenomen dat China deze reactoren wil gaan gebruiken om de stookketels van ongeveer tweeduizend Chinese kolencentrales te vervangen, waardoor men gebruik kan maken van bestaande locaties met stoomturbines, generatoren en hoogspanningsaansluitingen. Dit zou de productie van kernenergie in China enorm kunnen versnellen en daarmee de zo vurig door de regering gekoesterde wens van een verbetering van de luchtkwaliteit in vervulling laten gaan.

‘Zonder kernenergie is de strijd tegen klimaatverandering zo goed als verloren.’

MARK LYNAS, MILIEUACTIVIST

zonne-energie veroorzaken kan opvangen.

De gesmoltenzoutreactor draait in het ideale geval op thorium, een afvalproduct van de mijnbouw, want dan kan vrijwel alle brandstof gebruikt worden. Dat is een groot voordeel ten opzichte van de huidige kernreactoren die maar enkele procenten van het natuurlijke uranium omzetten in energie.

Er is genoeg thorium om de wereld voor duizenden jaren van energie te voorzien. Velen voorzien voor de gesmoltenzoutreactor dan ook een gouden toekomst in de energievoorziening.

De Amerikaan Kirk Sorensen heeft een bedrijf opgezet, Flibe Energy, waarmee hij de LFTR (liquid fluoride thorium reactor) wil ontwikkelen. Dit is in feite de meest ambitieuze variant van de gesmoltenzoutreactor die thorium als brandstof gebruikt.

Thorium is praktisch onbeperkt beschikbaar, hoeft niet opgewerkt te worden en wordt volledig verbrand tot splijtingsproducten die korter leven dan driehonderd jaar. De hoeveelheid geproduceerd langlevend afval is nagenoeg nihil omdat vrijwel alle thorium wordt ‘verstookt’.

Voor de commercialisering van dit ontwerp moet echter nog wel uitgebreid materiaalonderzoek worden gedaan en ook de chemische verwerkingseenheid vraagt om een stevig ontwikkeltraject. Bij zeer ruime middelen zouden binnen tien à vijftien jaar voldoende kennis, materialen en componenten ontwikkeld en getest kunnen zijn, zodat aan de ontwikkeling van een commerciële centrale kan worden begonnen. De ultieme veilige en schone gesmoltenzoutreactor staat daarmee helaas nog zeker twintig jaar van commercialisering af.

72 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

De transitie naar een energievoorziening zonder fossiele brandstoffen zal nog tot ver voorbij 2050 duren.

Om toch al een aanzienlijke daling van het gebruik van fossiele energie te realiseren, kan de elektriciteitsvoorziening verregaand verduurzaamd worden door enige tientallen procenten energie uit wind en zon te combineren met kernenergie. Die kernenergie komt dan uit de nieuwste ontwerpen van de drukwaterreactor, waarvan er meerdere commercieel verkrijgbaar zijn. Om deze transitie ook betaalbaar te houden zal de kostprijs van deze centrales verder omlaag moeten. Pas een nieuw ontwerp van kerncentrales zal een tijdperk van zeer goedkope, betrouwbare, schone en veilige energie inluiden. En voor zover het zich nu laat aanzien zal dat ontwerp de intrinsiek veilige gesmoltenzoutreactor op thorium zijn.

•

Dit is de verkorte versie van een hoofdstuk uit het boek, Ecomodernisme: Het nieuwe denken over groen en groei, onder redactie van Marco Visscher en Ralf Bodelier, dat in april verscheen bij uitgeverij Nieuw Amsterdam.

ZIE OOK: WWW.ECOMODERNISME.NL.

Column Harry Starren

FOTO: MURIEL JANSSEN

Spreker, dagvoorzitter en publicist rond thema’s als strategie, leiderschap en ondernemerschap. www.harrystarren.com

Hoe te leven?

Zoals Baruch de Spinoza de beroemdste Nederlandse filosoof is, zo is Søren Kierkegaard de beroemdste Deense filosoof. Bij al hun verschillen stonden zij beiden voor vrijheid. Het gaat bij hen over individu en gemeenschap. En natuurlijk over nog veel meer. Individu en gemeenschap staan op gespannen voet want ze hebben elkaar broodnodig. Het een kan niet zonder het ander.

Een beklemmende verbintenis. Kierkegaard is in zijn werk onbeschaamd autobiografisch. Bij Spinoza is de autobiografie er ook, maar zij gaat schuil achter de zuivere, abstracte redenering.

Hij was ook in zijn teksten een lenzenslijper. Een zorgvuldige man. Spinoza laat zich lastig kennen als persoon. Hij nam de gemeenschap tot uitgangspunt. Kierkegaard het individu. Bij Kierkegaard menen we beter te weten wie hij was. Hij geldt als slordiger, en komt daardoor snel dichterbij. Althans bij mij. We ervaren hem ondanks zijn leven in het verleden, als een tijdgenoot. Zijn filosofie en leven vloeien zichtbaar samen. Hij was zijn eigen studieobject. Het was een levenswerk waaraan hij zijn handen vol had. Dat leven hield hij nauwkeurig bij.

Maar daar wilde ik het niet over hebben.

Ik wil het hebben over de meest geciteerde uitspraak van Kierkegaard: ‘het leven wordt voorwaarts geleefd, maar achterwaarts begrepen’. Alleen om die regel verdient de man een standbeeld.

Wie wil weten wat de betekenis van zijn of haar leven is, doet er goed aan even stil te staan en achterom te kijken. Het leven wordt voorwaarts geleefd, maar achterwaarts begrepen....

Daarom doen we er goed aan een pas op de plaats te maken.

We blikken terug om vooruit te komen, op zoek naar de zin, de betekenis van ons bestaan. Welk patroon tekent zich af? Welke verhaal laat zich vertellen? In wat we deden en wat we nalieten, tekent zich - pijnlijk soms - af wie we zijn.Cruciaal is dan de vraag of het verhaal je bevalt. Ben je op de goede weg? Want je hebt nog even.

Anders dan bruiloften zijn begrafenissen vaak leuker dan gedacht. En je hebt er meer aan.

Begrafenissen zijn voor een dergelijke reflectie een uitgelezen gelegenheid. Voor anderen dan, want voor de gestorvene zit het erop. In zekere zin zijn begrafenissen levenslessen met een kopje koffie na. Of steeds vaker: met een goed glas en een nootje.

De laatste terugblik zet ook het eigen leven in ander, scherper

licht. Anders dan bruiloften zijn begrafenissen vaak leuker dan gedacht. En je hebt er meer aan. Zonder dat ze daarmee overigens een pretje worden, die begrafenissen. Er wordt behalve gehuild ook wel gelachen. Als het portret van vader of moeder in liefdevolle bewoordingen wordt geschetst, komt de dode ook in de vrolijke, soms stoute herinneringen terug. We komen in onze eigenaardigheden tot leven. Dan valt een glimlach niet te onderdrukken en soms klinkt - als je geluk hebt - ook een lach in het gezelschap op. Door de tranen heen. We hebben het over ‘de condition humaine’, het menselijk tekort. Wat hoogst persoonlijk leek, blijkt kenmerk van de menselijke soort te zijn. We kijken in de spiegel. We zijn aan de ander gelijk, hooguit in verwarring gebracht door de verschillen. Want de anderen, zou een schrijver zeggen, dat zijn wij.

Maar daar wilde ik het niet over hebben.

Mensen verschillen niet zoveel, wil ik beweren. In onze haast het leven te leiden, glijdt het leven gemakkelijk aan ons voorbij.

Zoals je van de reis naar huis weinig herinnert wanneer die gang gewoon, al te gewoon, geworden is. Ik moet vaak denken aan de drie soorten spijt die ouderen hebben: spijt over de gemiste kansen, spijt over gebrek aan aandacht die zij de ander hebben gegeven (heb ik de ander wel gezien?) en spijt te weinig te hebben nagedacht over wat er gebeurde op de eigen levensweg. Een chronische onoplettendheid. Vaak stond ons hoofd er niet naar, omdat we onze handen er vol aan hadden.

Maar daar wilde ik het niet over hebben.

Wie wil weten waar het leven over gaat, kan het vinden in een hospice, zo bleek mij onlangs. Ik hoor van de verzorgers dat de meesten in een stervenshuis verzoening zoeken. Verzoening met hun geliefden, vrienden en verwanten van wie ze soms zijn vervreemd, en verzoening zoekend met het lot dat onvermijdelijk blijkt. In de terugblik zit de boodschap voor de anderen die de gang nog moeten gaan. ‘Heden ik, morgen gij’, zeiden de Romeinen. Wij zeggen het hen na. René Gude, de voormalige directeur van de internationale school voor wijsbegeerte (aan de Dodeweg in Leusden), noemde sterven doodeenvoudig. Maar wie hem meemaakte vroeg zich deemoedig af ‘doe ik hem dit na?’ Gude volgde op zijn beurt Cicero, die het de taak van de filosofie noemde ons te leren hoe te sterven. Hij noemde het de belangrijkste levensles. Maar vaak staat ons hoofd er niet naar.

Cicero’s antwoord was het antwoord dat ook Gude gaf: Sterven?

Je zult wel moeten.

Daar wilde ik het over hebben.

•

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 73

INSPIRATIE

CULTUUR & LEVENSKUNST

‘Creativiteit kun je leren’ U KENT HET WEL. In de woonkamer staat een piano te pronken

of in de kast ligt een dwarsfluit te glimmen. Er wordt niet zo vaak meer op gespeeld. De discipline om te oefenen is zoekgeraakt.

En zomaar een stukje creatief improviseren, is niet zo eenvoudig. Tenminste, dat denken we. Op een regenachtige zaterdag in maart gaan we op weg naar de muziekschool Amsterdam Noord. Daar geeft Floor Wittink, saxofoniste en lezeres van The Optimist, een workshop aan tien van de meest talentvolle leerling-blazers van deze school. Wittink geeft al zo’n twintig jaar saxofoonles en workshops aan muzikanten, en schreef het boek Spelen vanuit je hart. Zij gaat de blazertjes – tussen 9 en 15 jaar – deze middag leren om vanuit het hart te spelen. Na een inspirerende workshop schuiven we samen aan een tafeltje.

Floor Wittink

Wat is spelen vanuit je hart?

Eigenlijk gaven de kinderen vanmiddag alle antwoorden.

Het gaat niet alleen over improviseren, maar ook over spelen hoe je je voelt of over wat de noten je vertellen. Een goede techniek helpt daarbij, maar ook al ben je technisch niet zo bedreven, dan nog kun je een heel eigen muzikaal verhaal laten horen.’

Waarom vond u het nodig om een e-boek te schrijven over muziek maken vanuit je hart?

‘Als je begint te spelen, moet je eerst heel veel leren. Ik wil laten zien dat je veel meer plezier kunt beleven aan muziek maken dan je denkt. Ook al moet je hard studeren. Er is zoveel te ontdekken.

Dat merk je vanmiddag ook weer aan zo’n oefening met het simpele melodietje van Mieke heeft een lammetje. Alle kinderen slaagden erin het lammetje vrolijk, droevig of boos te laten klinken. Door het op allerlei manieren te proberen, leer je vanzelf de muziek kennen. Ik wil met het boek amateurs handreikingen geven waarmee ze zelf op ontdekkingstocht kunnen.’

U uit in het boek kritiek op de reguliere manier van lesgeven.

Hoe is uw boek ontvangen door muziekdocenten?

FOTO: DENNIS VLOEDMANS

‘Ja, ik vind dat vaak te veel nadruk ligt op het ambacht, op het leren van de noten. Het gevaar hiervan is dat de betekenis van muziek verloren gaat. Ik heb inmiddels meer reacties gekregen van amateurmusici dan van docenten. Maar de collega’s die ik spreek, herkennen intuïtief veel van wat ik beschrijf. Zo’n uitnodiging als vandaag om een workshop te geven op deze muziekschool geeft ook aan dat docenten mijn concept goed vinden.’

Hoe doet u dat?

‘Dat is juist wat ik de kinderen vanmiddag probeerde te leren.

Benader de muziek op een creatieve manier, zodat het een ontdekkingstocht is. Creativiteit kun je leren. Probeer om te beginnen de zinnen te lezen die in de noten staan. Accepteer wat er op dat moment gebeurt. Ook al gaat het voor je eigen gevoel fout.

Als je met het muzikale verhaal bezig bent, heb je geen tijd meer om zenuwachtig te zijn. Hoe meer je op de manier van spelen let en op de zinnen in de muziek, hoe meer plezier je krijgt.’

Wat hoopt u dat de kinderen bij blijft van de workshop?

‘Het belangrijkste van muziek maken, is een muzikaal verhaal vertellen. Ik hoop dat ze dat bij blijft. Ik hoop ook dat ze de suggestie overnemen om hun eigen spel op te nemen. Kinderen, maar ook volwassenen denken vaak dat ze heel erg overdrijven, terwijl nog nauwelijks een verandering hoorbaar is. De ingestudeerde stukjes van vanmiddag klonken de eerste keren allemaal erg braaf. De vraag om het nogmaals te spelen en dan mysterieus, energiek of spannend maakte zo’n wezenlijk verschil. Door naar zichzelf te luisteren en niet bang te zijn voor overdrijving, kunnen ze echt leren om vanuit hun hart te spelen.’ | ELS KWAKS Spelen vanuit je hart Floor Wittink 52 pagina’s € 15

SPELEN VANUIT JE

HART

WWW.SPELENVANUITJEHART.NL

U stipte in de workshop kort de flow aan. Wat is voor u nodig om in de flow te komen?

‘Niet denken. En in het moment zijn. Dat is niet altijd eenvoudig.

Het lukt me ook niet altijd. Ook ik ben natuurlijk soms te gespannen, maar ik heb wel geleerd mezelf uit te nodigen om los te laten. En dan kun je in een flow komen waarbij je je bewuste zelf vergeet en alleen nog de muziek voelt.’

74 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

tips voor muzikanten

FLOOR WITTINK

Het theater van kleine dingen TIJDENS EEN VAKANTIE IN PORTUGAL in 2005 krijgt

Jaap Bressers in zee een ongeluk. Hij is op dat moment 21 en een student met grootse toekomstplannen. Hij komt in een rolstoel te zitten. In het ziekenhuis in Portugal helpt broeder Carlos hem door nachtelijke paniekaanvallen heen. Simpelweg door hem echt te zien en echt aan te raken. Bressers is deze oprechte aandacht ‘Carlosmomentjes’ gaan noemen.

Deze momenten staan voor de kracht van het kleine.

Tien jaar geleden stond hij voor het eerst op het podium als Sitdown Comedian, een (zelf)spottende variant op de stand-upcomedian. Kleine dingen maken het verschil, niet alleen voor jezelf maar ook voor anderen, volgens Bressers. Hij brengt zijn boodschap met een humor en kwetsbaarheid die iedereen raakt.

Op dit moment is Bressers vooral actief binnen het bedrijfsleven.

Enkele keren per jaar treedt hij op in de Nederlandse theaters.

Astrid van Rooijen uit Oirschot, lezeres van The Optimist, heeft veel bewondering voor Jaap Bressers. Zij schreef ons: ‘Een aantal jaren geleden bezocht ik hier in ons dorp het theater

voor een van de optredens van dorpsgenoot Jaap Bressers.

Als iemand optimistisch is, is hij het wel. Zeker als je z’n levensverhaal kent, of gelezen hebt in zijn boek, Waar een wiel is, is een weg. Na een duikongeluk heeft Jaap een hoge dwarslaesie overgehouden. Als je ziet hoe hij daarmee omgaat en hoe positief hij in het leven staat... Heel knap, zeker omdat hij andere mensen een hele mooie boodschap brengt.’

MEER INFORMATIE WWW.JAAPBRESSERS.NL

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 75

FOTO: HARRO JANSZ

Jaap Bressers

INSPIRATIE

Appeltaart en muziek DE DEMENTERENDE GROOTMOEDER van altviolist Michiel

Holtrop vormde de aanleiding voor de Appeltaartconcerten.

Toen zij achteruit ging en niet meer naar concerten kon, besloot Holtrop voor de zorginstelling waar zij verbleef een concert te organiseren. Vervolgens werd Stichting Appeltaartconcerten opgericht. De stichting wil dat iedereen, jong of oud, ziek of gezond kan genieten van klassieke concerten. De muziek wordt uitgevoerd door professionele musici, met name van het Nederlands Philharmonisch Orkest. De combinatie van appeltaart met klassieke muziek op hoog niveau werd onmiddellijk een groot succes. Door de appeltaart ontstaat

een warme, ontspannen sfeer en kunnen veel mensen op een laagdrempelige manier een concert bijwonen. De Stichting Appeltaartconcerten won vorig jaar de Toegankelijkheidsprijs van de stad Utrecht.

Veel concerten van Stichting Appeltaart zijn besloten voor dementerenden en hun familie. Regelmatig treden de musici ook in het openbaar op. Zo is er op 13 juni het concert Hoe ouder hoe mooier in het ZIMIHC theater Stefanus in Utrecht.

Op het programma staan dan Corelli, Bach en andere helden van lang geleden die barokmuziek schreven om je jong bij te voelen.

Tijdens het concert wordt uiteraard appeltaart geserveerd.

MEER INFORMATIE: WWW.APPELTAARTCONCERTEN.NL

Karavaanfestival het jaarlijks terugkerende Karavaanfestival georganiseerd. Het thema van deze editie is De Nieuwe Wereld. De wereld is volop in beweging. Vanuit de overtuiging dat elk einde het begin is van iets nieuws, daagt de organisatie kunstenaars ĂŠn publiek uit om mee te bouwen aan de Nieuwe Wereld. Het festival is een zwerftocht door de regio van Alkmaar: van locatietheater in weilanden, cultuurhistorische plekken, de polder, het strand en de duinen en de binnenstad, naar kindertheater in een groentekas en een meeslepend dansconcert op het dak van een parkeergarage. Het festival wordt ondersteund door het VSB-fonds.

MEER INFORMATIE: WWW.KARAVAAN.NL

76 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

FOTO: RICK AKKERMAN

VAN 25 MEI TOT EN MET 5 JUNI wordt in Alkmaar

DIMITRI VERHULST

Genieten van Europa SUZY VAN DER HEIJDEN, een lezeres uit Loppersum, reageerde

op ons verzoek om bij te dragen aan mogelijke onderwerpen.

Zij vraagt om meer aandacht voor de documentaireserie Made in Europe, gebaseerd op het gelijknamige boek van Pieter Steinz. ‘Genieten’, zo schrijft Van der Heijden ons, ‘die afleveringen met Dimitri Verhulst.’

In Made in Europe beschrijft Steinz in 104 essays en evenveel kleinere stukjes wat het is dat Europa verbindt en wat de Europeaan trots maakt. Steinz onderzoekt wat hij het ‘DNA van Europa’ noemt via het hele scala van de kunsten.

Zowel de high als de low culture komen aan bod. Regisseur

Happy Spirit Days U KON HET ELDERS IN DIT BLAD al uitgebreider lezen, maar we

herinneren u er hier graag nog even aan: op 16, 17 en 18 juni vindt op het terrein van een boerderij in Blaricum een charmant, nieuw festival plaats: Happy Spirit Days. Tijdens dit festival kunnen gasten zich onderdompelen in yoga, meditatie, mindfulness en meer. Gastsprekers zijn onder meer mindfulness-expert Marnix van Rossum en schrijver, inspirator en meditatieleraar Tijn Touber (jawel, onze oud-collega!). Performance artist Jennifer Ann en boeddhistisch monnik Olande Ananda komen speciaal naar Nederland. Het programma biedt verder life-changing workshops van meer dan dertig toonaangevende mensen.

MEER INFORMATIE: WWW.HAPPYSPIRITDAYS.NL

Erik Lieshout koos in de verfilming van het boek voor een thematische aanpak. De acht afleveringen, uitgezonden bij de VPRO, gaan achtereenvolgens over de thema’s rebellie, religie, vrije vrouwen, verbeelding, de duistere kant, vernieuwing en idealen. Schrijver Dimitri Verhulst vloog door heel Europa, van Dublin naar Moskou en van Istanboel naar Lissabon om Made in Europe tot leven te wekken. Alle afleveringen zijn terug te zien via www.vpro.nl/programmas/made-in-europe.

Made in Europe. De kunst die ons continent bindt Pieter Steinz Uitg. Nieuw Amsterdam 352 pagina’s E 19,99

Kunst bloeit IN ALMELO, ASSEN, CAPELLE AAN DEN IJSSEL, Helmond,

Hoorn, Stichtse Vecht en Vlaardingen vindt in de maanden mei en juni de kunstmanifestatie Kunst bloeit plaats.

Honderden kunstenaars schilderen en tekenen in deze gemeenten hun favoriete stadsgezichten. Zij trekken op diverse zaterdagen en zondagen in mei door de stad.

Op 3 en 4 juni kunt u de kunstenaars overal aantreffen terwijl zij ter plekke het tafereel van hun keuzevereeuwigen.

De kunstwerken worden later dit jaar in de deelnemende gemeenten geëxposeerd. Kunst bloeit is een landelijk initiatief.

Het is de eerste keer dat het evenement wordt georganiseerd.

MEER INFORMATIE: WWW.KUNSTBLOEIT.NL

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 77

VIER POTEN DIE ZORGEN DAT UW KIND STERKER OP EIGEN BENEN STAAT.

KNGF Geleidehonden leidt autismegeleidehonden op voor jonge kinderen met ASS. Onze honden vergroten de mobiliteit; ouders en kind kunnen veilig samen op stap.

Ook organiseren we PAWS workshops waar u leert wat een huishond kan betekenen voor uw kind met autisme. Meer weten? Bel 020-496 93 33 of kijk op onze site.

WWW.GELEIDEHOND.NL/AUTISME

HET BESTE UIT...

15 jaar geleden Ode, juni 2002

Kalle Lasn, oprichter van Adbusters, over de geestelijke vervuiling van advertenties:

20 jaar geleden Ode, mei/juni 1997

Muhammad Yunus over zijn terugkeer uit de Verenigde Staten in zijn geboorteland Bangladesh, begin jaren zeventig, en het ontstaan van microkrediet:

‘Ik kwam met de arrogantie van een professor. Ik dacht dat we de problemen van Bangladesh wel even konden oplossen. Toen ik aankwam, werd ik geconfronteerd met een hongersnood en de arrogantie verdween snel. Ik kon niets doen. Ik vroeg mij af: wat kan ik doen om tenminste één mens een betere dag te bezorgen?

Ik maakte een lijst van 42 mensen die samen nog geen zestig gulden nodig hadden. Mijn eerste reactie was om het geld zelf aan de mensen te lenen. Toen dacht ik dat – als ik op die manier zou beginnen – geld zou moeten blijven lenen. Daarom benaderde ik een bank om de leningen te verschaffen. De bankmanager zei: “Nee. We kunnen geen geld lenen aan arme mensen. Ze betalen het geld niet terug.”

Ik zei: “Hoe weet je dat? Hebben jullie dat ooit uitgeprobeerd?”

Hij zei: “Dat is niet nodig. We wéten dat ze niet terug zullen betalen.”

Ik zei: “We moeten het proberen. Ik denk dat zij wél zullen aflossen.”

Uiteindelijk bood ik de bank aan om zelf garant te staan voor de leningen. Ik leende het geld van de bank, leende het vervolgens aan de armen en zij betaalden terug. Maar de bankiers zeiden: “Je bent gek. Nú betalen ze terug, maar dat doen ze niet als je ze meer leent.” Zij zeiden dat de leningen werden afgelost, omdat het allemaal mensen uit één dorp betrof die ik zelf had gesproken. Vervolgens deed ik het in een tweede dorp. Toen in vijf, tien, twintig, dertig, honderd dorpen. En het werkte elke keer. En elke keer zaten de bankiers te wachten op de mislukking. Maar die kwam niet. En toen besloot ik mijn eigen bank op te richten.’

Naschrift: in 2006 kregen Yunus en de Grameen Bank de Nobelprijs voor de Vrede.

‘Op televisie – op de publieke luchtgolven die volgens de grondwet van alle burgers zijn – zouden we moeten discussiëren over waar we met de wereld en onszelf naartoe willen. Over de vraag hoe we willen worden geregeerd, hoe onze steden kunnen voorzien in ieders behoefte, welk eten gezond is, wat seks voor ons betekent. Kortom: we zouden een cultuur van onderop creëren. In plaats daarvan laten we big business de boventoon voeren. En voor commerciële spelers is “geestvervuiling” de beste manier om een zo groot mogelijk publiek te bereiken.

Ik heb geleerd te mediteren: een fysieke en geestelijke marteling, maar op het einde was er écht iets met me gebeurd. Eindelijk was er een moment van onderbreking in mijn dagelijkse denkpatroon. Als je geluk hebt, kan meditatie voor een moment een einde maken aan al die herrie in je hoofd. Even geen lawaai van auto’s, even geen reclamedeuntjes en popmelodietjes die alsmaar in je hoofd tetteren. En als je werkelijk slaagt, kun je een glimp opvangen van wat je totale stilte of perfectie kunt noemen.

In de beweging tegen geestvervuiling moet je een vergelijkbaar moment zien te vinden: eerst in jezelf, dan in onze cultuur.’

5 jaar geleden Ode, mei 2012 Susan Cain over de kracht van introvert zijn:

‘Sommige van de beste ideeën, kunstwerken en uitvindingen – van de evolutietheorie tot de zonnebloemen van Van Gogh – zijn afkomstig van rustige en cerebrale mensen die zich konden afstemmen op hun innerlijke wereld en de schatten die daar te vinden waren. Zonder introverte mensen zou de wereld verstoken zijn gebleven van de wet van de zwaartekracht, de relativiteitstheorie, de romantische pianomuziek van Chopin, de boeken van George Orwell en een bedrijf als Google. Het mooie van introverte mensen is hun langdurige verbondenheid met intellectuele en artistieke prestaties.’

MEI/JUNI 2017 THEOPTIMIST.NL 79

LEZER IN BEELD

Swami Prem Abhay Doeven, 79 jaar, Wijk bij Duurstede

‘Mijn spirituele levenswijze heeft mijn veroudering vertraagd’ de stier. Ik leefde destijds intellectueel en verstandelijk.

Tegelijkertijd raakten de schrijnende tegenstellingen niet alleen wereldwijd, maar ook in mijn directe omgeving mij diep. Alsof de mens was blijven steken in het eigen ik.

Noch de psychologie, filosofie of theologie boden in mijn ogen inzichten of ervaringen waarmee de mens zich kon verheffen om die tegenstellingen te overstijgen.

Osho liet mij zien dat wij het hogere menselijke in ons dragen en dat wij dit niet buiten onszelf moeten zoeken. Het werd ineens helder. Mijn vermogen om met mensen om te gaan, zou versterken als ik mij bewust zou worden van mijn innerlijke essentie. Ook nu emotioneert mij dat nog altijd, die openbaring van een verlichte mysticus die tot een hoger bewustzijn was gekomen. Liefde en compassie met mensen, met het leven, waren zijn grote kracht. Deze kracht heb ik vele malen gevoeld in de jaren dat ik zijn boeken vertaalde.

Eind jaren tachtig begon ik vol overgave met meditatie, aan mijn weg naar binnen, naar de bewustwording van lichaam en geest, hart en ziel. Daarna ben ik regelmatig naar Osho’s meditatie-resort in Poona, India, geweest. Dat was voor mij een wereld van vrije, individuele mensen die samenkwamen in een energetische sfeer van gelijkgestemdheid. Er waren dagelijks meditaties, dans, feest, meditatieve sessies en sportactiviteiten. In 1995 nam ik sannyas: mijn besluit om de weg van innerlijke groei onvoorwaardelijk en onbevooroordeeld verder te vervolgen.

Mijn mind, die zee van gedachtespinsels, verlangens en verwachtingen, is nu aardig in balans met mijn lichaam.

Het hier-en-nu in gewaarzijn is een ankerpunt in mijn leven.

En de weg naar het hart bracht mij gevoelens van liefde en compassie met mezelf, met mensen, het leven en de natuur. Dit bewustzijn stimuleerde mijn creativiteit en ik begon te schilderen, tromWilt u op deze pagina staan melen, zingen en dansen en ook meer te met uw verhaal? bewegen, fietsen, schaatsen en hardloLaat het ons pen. Het gaat om innerlijk plezier en niet weten! redactie@ theoptimist.nl om prestatie. Mijn spirituele, vitale en gezonde levenswijze heeft mijn veroudering vertraagd. Ik geniet dagelijks van het leven.’ | OPGETEKEND DOOR ELS KWAKS

Kom in contact: info@vrienden-van-osho.nl Meer over Osho kunt u lezen op www.vrienden-van-osho.nl 80 THEOPTIMIST.NL MEI/JUNI 2017

•

FOTO: ANKIE MEUTGEERT

‘ROND 1980 ONTDEKTE IK OSHO door zijn boek Zoeken naar

MEER DAN EEN SUV EEN ALFA ROMEO

De introductie van de eerste SUV van Alfa Romeo is een legendarisch moment. Net zo legendarisch als de bergpas waarnaar hij is genoemd: Stelvio. Alfa Romeo’s iconische kijk op design heeft de creatie mogelijk gemaakt van een compromisloze SUV. Met de ruimte en het comfort van een auto van dat formaat, en het rijgenot en de prestaties die alleen een echte Alfa Romeo kan bieden. Een onvergelijkbaar mooi interieur, hoogstaande innovatie en een ongeëvenaarde rijervaring.

De verbruikscijfers zijn gebaseerd op de officiële Europese testmethode. Het daadwerkelijke verbruik hangt mede af van de omstandigheden en uw rijgedrag.

Kijk voor de verkoopvoorwaarden op alfaromeo.nl/verkoopvoorwaarden.

Gem. brandstofverbruik: 4,8 - 7,0 l/100 km (1 op 14,3 - 20,8). CO 2: 127 - 161 g/km.

ALFA ROMEO STELVIO