Dordtse elite tijdens beeldenstorm Het jaarboek 2023 van de Vereniging Oud Dordrecht heeft deze keer als onderwerp portretten van rijke inwoners van Dordrecht in de zestiende eeuw. Kees Sigmond bekeek daarbij de historisch-genealogische en Janine Verster de kunsthistorische kant. Deze studie leverde wel een gefacetteerd beeld op van de toenmalige elite, maar tegelijk wordt duidelijk hoe weinig we weten. De materie is moeilijk grijpbaar. De gezichten op de portretten zijn niet altijd goed thuis te brengen, al helpen de veelvoorkomende wapenschildjes wel. De toenmalige schilders zetten vaak geen signatuur onder hun werken en van dergelijke stukken worden er niet veel genoemd in de annalen van het schildersgilde. Poorters
Met de titel ‘Dordtse Poorters vereeuwigd’ gaat het vooral om de elite en niet om alle poorters van de stad. De gewone inwoners bestelden geen portretten van zichzelf of hun familie. Het feit dat deze portretten voor een deel nog bestaan, sommige alleen als een veel later geschilderde kopie, is meer geluk dan wijsheid. Het woord poorter, tevens de naam van deze binnenstadkrant, was in gebruik vanaf de eerste stedenvorming met de uitgifte van stadsrechten. Inwoners van steden werden gezien als een nieuw en ander soort burgers dan de plattelandsbewoners. Ze waren namelijk stedelingen, levend bin-
nen de bescherming en onder het (gekozen!) bestuur van de zelfstandige stad. Ze hadden gespecialiseerde beroepen en een buidel met geld. De benaming poorter bleef in zwang tot aan de Napoleontische tijd. Het gaat dus om de rijkere poorters, levend in de periode voor de Alteratie, het moment waarop in Dordrecht de godsdienstvrijheid verviel en de protestante kerk de enige toegestane werd. Veel portretten zijn schenkersportretten: mannen en vrouwen in devote pose, ooit waarschijnlijk gericht op een religieus werk dat zij bekostigd hadden voor de (katholieke) kerk. Vaak echtelieden, als twee pendanten gespiegeld weergegeven. Altaarstukken in de Roomse traditie behoorden tot de belangrijkste opdrachten voor schilders.
Sijmon Hendricksz. naar Jan Doudijn, Dubbelportret van Jacob Pauli Halling en Cornelia van der Bies. Kopie geschilderd ca 1629 naar het origineel van Doudijn uit 1564. Halling was een bestuurder in Dordrecht, zowel in het houtkopersgilde als in het stadsbestuur. Hij staat te boek als degene die het officiële document van de eerste Vrije Statenvergadering optekende en signeerde. Later werd hij raadsheer van het Hof van Holland in Den Haag. Doudijn was een Dordtse schilder die in de jaren 1556-1584 een bloeiende werkplaats leidde en actief was in het Sint Lucasgilde.
In de Onze Lieve Vrouwekerk - nu Grote Kerk - waren er bijvoorbeeld maar liefst 47. Omdat zulke stukken kostbaar waren, lieten rijke lieden zich graag voorstaan op de schenking van dergelijk werk. De altaarstukken werden vlak voor de beeldenstorm goeddeels in veiligheid gebracht en weggesluisd naar andere bestemmingen. Zo werden bijvoorbeeld de door Anthonie Blocklandt (1533-1583) geschilderde altaarstukken voor de Onze Lieve Vrouwe Kerk, verborgen in de Kloveniersdoelen. Van sommige portretten hebben we alleen nog een (veel) later gemaakte kopie. Bij het naschilderen werd de biddende houding van het origineel niet zelden veranderd in een andere pose. Naslagwerk
Jan Swart schilderde Dordtse poorters op de zijluiken van een altaarstuk: Jan Halling Okkersz. en Elisabeth Bogaert Cornelisdr. met hun zoons, dochters en patroonheiligen. (Collectie Städel Museum, Frankfurt am Main).
Schoonste Buurt van Dordrecht:
Warmoezierspad wint laatste ronde De vijfde ronde van de wedstrijd ‘De Schoonste Buurt van Dordrecht’ heeft zijn ontknoping bereikt. Het Warmoezierspad heeft met overtuiging deze ronde gewonnen. De afgelopen acht weken hebben vijf buurten gestreden om deze titel.
Positieve motivatie
Het doel van de wedstrijd is om bewoners op een positieve manier te stimuleren het rond de container schoon te houden. Dit zorgt voor een rommelig straatbeeld en is al jaren een uitdaging. De afvalzakken naast de container trekken ook ongedierte aan. In de wedstrijd kunnen De bewoners van het Warmoeziers buurten winnen door geen afval of pad hebben 56 dagen geen afval grofvuil naast de container te zetten. naast de container geplaatst. Bij veel buurten die meededen lag er elke De buurt die dit de meeste dagen twee dagen wel afval naast de con- achter elkaar volhoudt wint. Een tainer. Dit is dus een mooie prestatie speciale teller naast de container van de bewoners. houdt het aantal dagen bij dat er geen afval naast is geplaatst.
Eenvoud werkt
De best presterende buurten worden opgenomen in de eregalerij. Met een indrukwekkende maximale score van 56 schone dagen delen Warmoezierspad, het Pearl Buck-erf en de Maasstraat hier de toppositie. De winnaars van eerdere rondes laten zien dat het mogelijk is om langer dan veertig dagen het schoon te houden rond de container.
Het boek biedt een mooi overzicht en is als naslagwerk zeker geslaagd. De structurering van de informatie in hoofdstukken is helaas niet ideaal. Waarom een alfabetisch namenregister van schilders op voor- in plaats van achternaam? En een nummering van illustraties ontbreekt. Na de zeer wijdlopige inleiding die vele terreinen aanstipt - van 13e-eeuwse kloosterorden tot 16e-eeuwse decoratieschilders, van vluchten ten tijde van de Sint Elizabethsvloed tot een bespreking van 14e-eeuwse stadsrekeningen - volgt een puur feitelijke opsomming van wat er te zien is. Opmerkingen over stijl, karakter, iconografische betekenissen en schilderkunstige invloed blijven buiten schot.
Ronde 6 start in januari
Op dinsdag 16 januari volgend jaar gaat de zesde ronde van start. Nieuwe buurten kunnen zich dan aanmelden op de website. Hier zijn Tussentijds belevingsonderzoek ook tussenstanden en eregalerij te wijst uit dat deelnemers de buurt als bekijken. schoner ervaren. Bewoners geven bovendien aan zich meer in te zetten www.dordrecht.nl/deschoonstebuurt voor een schonere leefomgeving.
Wel worden over de afgebeelde personen, indien bekend, leuke wetenswaardigheden belicht, zoals beroep, familieverbanden en leefomstandigheden. Het rijk geïllustreerde hoofdstuk met geportretteerde opdrachtgevers geeft steeds per familie eerst een overzicht van de familiebanden en het heraldische wapen van het geslacht. Kunst in Dordrecht
Hoewel dit aspect onbesproken blijft in het boek, is het goed om te beseffen dat Dordrecht niet de meest voor de hand liggende kunststad was in deze periode. Het grote geld rolde hier allang niet meer. Dordrecht was van oudsher een belangrijke stad in bestuurlijk opzicht, maar voor handel en cultuur moest je echt in de noordelijke helft van Holland zijn, waar de kunst in het begin van de zestiende eeuw tot grote bloei kwam. Niet heel vreemd dan ook, dat het aantal bekende in Dordrecht werkzame schilders beperkt is. Het hoofdstuk besluit met een opsomming van Dordtse schilders uit deze periode, gevolgd door een lijstje met schilders die destijds een aantoonbare connectie met Dordrecht hadden. De voornaamste Dordtse schilders uit deze periode die we bij naam kennen zijn: Jan Doudijn (1520/’40-1585) en Jacob Bornwater (actief 1554-1588). Van beide schilders bevinden zich werken in de collectie van het Dordrechts Museum. Annenies Keur
Dordtse poorters vereeuwigd, De stedelijke elite en de schilderkunst tot 1572 Kees Sigmond, Janine Verster ISBN 978-90-82518573. Te koop via publicaties@oud-dordrecht.nl of de (lokale) boekhandel.
3
