COS december 2016 by EDG Media

H o e gaa n jongeren om met hun onlin e privacy? w w w . c o m p u t e r s o p s c h o o l . n l

DESIGN THINKING Studio Tast introduceert design thinking in het klaslokaal Lesprogramma Designweek@school Muzikale lesideeĂŤn: Leer (online) een instrument bespelen & Lesje Digitale Drama

Jaargang 34 33 | Nummer 04 6 | | Februari December 2016 2016

De ideale aanvulling op uw lesaanbod

nu dubbel voordelig! Ambrasoft biedt met Rekenen & Taal en

mb i kor natie t in NO T2 g 017 Ha l 9, * sta n dA

090

Typen School de ideale aanvulling op uw lesaanbod. Tijdens de NOT 2017 zijn beide producten ook nog eens extra voordelig. Want bestelt u op de beurs een vaste licentie voor beide, dan geldt een aantrekkelijke combinatiekorting. Zet nu alvast de eerste stap en vraag een gratis proeflicentie aan voor Rekenen & Taal! Combinatiekorting: gĂŠĂŠn instapkosten voor beide producten + 20% korting op Typen School. Ga naar ambrasoft.nl/not2017actie/ Voor huidige licentiehouders van Rekenen & Taal: bij bestelling van Typen School geldt 20% korting en geen instapkosten.

Rekenen & Taal:

Typen School:

De ideale oefenoplossing

De unieke typecursus om

rekenen taalmethodes.

typen voor groep 6 t/m 8.

voor groep 1 t/m 8 naast uw

snel en nauwkeurig te leren

+ *actie geldig van 1 december 2016 t/m 28 januari 2017

Ambrasoft is onderdeel van Noordhoff Uitgevers

Advertentie_209x284_081116.indd 1

11/11/16 4:11 PM

Inhoud 4 Bits & Bites

Grappige, nuttige of slimme snufjes

6 Studio Tast introduceert

design thinking in de klas

8 Designweek@school

Een week creatief aan de slag!

10 Troovie Maak je eigen speurtocht

12 Eddy doet intrede op De Triangel!

De eerste Nederlandse onderwijsrobot

14 De social teacher

Recepten voor sociale media in de klas

16 Lesidee basisonderwijs

Leer (online) een instrument bespelen

18 Lesidee voortgezet onderwijs

Drama (digitaal) in de klas

20 De Micro:bit komt naar Nederland!

Programmeren met het minicomputertje

22 How to… Office en OneDrive

Verken je mogelijkheden

24 Privacy en veiligheid

Hoe gaan jongeren om met hun online privacy?

27 Sn@ppen!

Handige, educatieve apps gespot

Colofon COS is een onafhankelijk vaktijdschrift voor eigentijds onderwijs en ict. Het is een uitgave van EDG Media en verschijnt 10x per jaar.

COS twittert @cosonline

Uitgever: Erik Trimp Hoofdredactie/coördinatie Vanessa Pelle, vpelle@edg.nl Vormgeving Tom Venema Medewerkers Henk Botter, Mandy de Bruijn, Tefke van Dijk, Harry Dubois, Jannie Kroes, Erik Ouwerkerk, André Slegers, Contact redactie cos@edg.nl

20 Redactiesecretariaat EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht www.computersopschool.nl Druk PreVision, Eindhoven Abonnementenadministratie EDG Media Postbus 40266 3504 AB Utrecht telefoon: (030) 241 70 20 fax: (030) 241 06 71 e-mail: cos@edg.nl

Advertentieverkoop Mark Hutzezon Telefoon: (030) 241 70 25 E-mail: mhutzezon@edg.nl Abonnementsprijs 2016 Nederland: € 46,50; België en Luxemburg: € 51,50; overig: € 80. Een abonnement kan elke maand ingaan en heeft de duur van minimaal een jaar. Opzeggen kan per e-mail of per brief tot uiterlijk een maand voor het einde van de abonnementsperiode. Een proefof verzamelabonnement bestellen? Bel (030) 241 70 20 of kijk op www.computersopschool.nl

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Alle webadressen in dit nummer vindt u ook op: www.computersopschool.nl

Rekensprint Basis vernieuwd en uitgebreid

Weekkaarten

8 Weekkaarten

Week 8 tijd

Dag 1

Dag 2

Dag 3

2 min

Tel verder met sprongen van 2: 2-4-6 ..... 20 Tel verder met sprongen van 5: 5-10-15 ..... 50

Tel verder met sprongen van 3: 3-6-9 ..... 30

Tel terug met spron- Tel verder met gen van 10: sprongen van 3: 94, 84 ..... 3-6-9 ..... 30 Weekkaarten 87, 77 ..... 73, 63 ..... 59, 49 ..... 65, 55 .....

Noem de splitsingen van de volgende getallen uit je hoofd (zonder kaartjes): 5 6 7 10

Noem de splitsingen van de volgende getallen uit je hoofd tijd (zonder kaartjes):

Selectie van 20 sommen tot 10

2 Blauwe kaartjes en 3 Gele kaartjes

2 Blauwe kaartjes en 2 2 min 33 Gele kaartjes

Sprong over tiental tot 20 erbijsommen 6+8, 7+9 etc. Antwoord op de volgende manier: 6+4+4=14 7+3+6=16

Sprong over tiental tot 20, erbijsommen 6+8, 7+9 etc. Antwoord op de volgende manier: 6+4+4=14 7+3+6=16

Sprong over tiental tot 20, erbijsommen 6+8, 7+9 etc. Antwoord op de volgende manier: 6+4+4=14 7+3+6=16 4 min

Selectie van 10 5 Rode kaartjes

Familiesommen + tot 20: Geef op de volgende manier antwoord, dus zonder te tellen! 12+7: 2+7=9, dus 12+7=19. 4 Paarse kaartjes erbijsommen.

Tel verder met 10: 320-330 ..... 400

Tel terug met 10: 520-510 ..... 400

Familiesommen Getallen tot 100:tot 20 toten 1005 door 25en = 20 elkaar. Geef meteen 43 = 40 en ... het 38 antwoord. = Flits 83 =de kaartjes! 65 = Selectie 56 = van 20 4 en 98Paarse = 7 89Lichtgroene = kaartjes 76 = 67 = Sprong over tiental tot erbijsomTel100, terug: men en..... erafsommen. 49, 48 40 Antwoord op de vol43, 42 ..... 37 gende 32, 31manier: ..... 25 68+5=68+2+3=73 21, 20 ..... 15 53-7=53-3-4=46 16, 15 ..... 7 89, 88 ..... 80 Selectie van 15 10 Blauwe kaartjes Splitskaartjes van 5, 6

Familiesommen tot 100, somtype: 26+40; 47-20 Het eerste getal blijft heel.

Alle familiesommen tot 20 en 100 door elkaar. Flits de kaartjes! Tempo!

Selectie van 20 9 Lichtgele kaartjes

Selectie van 20 4 Paarse en 7 Lichtgroene en 9 Lichtgele kaartjes

Sprong over tiental tot 20, erbijsommen 6+8= 6+4+4=14 en erafsommen 12-8=12-2-6=4

Sprong over tiental tot 100, erbijsommen en erafsommen. Antwoord op de volgende manier: 68+5=68+2+3=73 53-7=53-3-4=46

Sprong over tiental tot 20, erbijsommen 6+8=6+4+4=14 en erafsommen 12-8=12-2-6=4

Selectie van 15 5 Rode kaartjes en 6 Oranje kaartjes

Selectie van 15 10 Blauwe kaartjes

Selectie van 15 5 Rode kaartjes en 6 Oranje kaartjes

Klokkijken: 1 Grijze kaartjes Hele en halve uren, kwart vóór tot 10, Erafsommen alleen kaartjes met: -1, -2, -3, -4

Moeilijkere sommen tot 100 zonder sprong > 10: 33+25=53+5=58. Eerste getal heel laten! 80-27=80-20-7=53

Klokkijken: Hele en halve uren, kwart vóór

Moeilijkere sommen tot 100 zonder sprong > 10: 33+25=53+5=58. Eerste getal heel laten! 80-27=80-20-7=53

11 Donkergele kaartjes

Kaartje 1 t/m 24 14 Roze kaartjes

11 Donkergele kaartjes

Splitskaartjes van 3, 4, 5

1 Grijze kaartjes

min 1 Grijze 5kaartjes

Familiesommen -tot 20: Geef op de volgende manier antwoord, dus zonder te tellen! 19-7: 9-7=2, dus 19-7=12.

Familiesommen + 7 min tot 20: Geef op de volgende manier antwoord, dus zonder te tellen! 12+7: 2+7=9, dus 12+7=19.

Familiesommen - tot Erbijsommen tot 10. 20:Noem Geef op de volde uitkomst. gende manier antwoord, dus zonder te tellen! 2 Blauwe kaartjes 19-7: 9-7=2, dus 19-7=12.

Erbijsommen tot 10. Noem de uitkomst.

Erafsommen tot 10, alleen kaartjes met: -1, -2, -3

2 Blauwe kaartjes

3 Gele kaartjes

4 Paarse kaartjes erafsommen.

4 4 Paarse kaartjes erbijsommen.

4 Paarse kaartjes erafsommen.

10 11 12 13 14 15 16 17

blauw

lichtgeel

lichtblauw

lichtgroen

oranje

rood

paars

geel

blauw

grijs

14/07/16 14:43

grijs

donkeroranje

lichtblauw

blauw

lichtgeel

lichtblauw

lichtgroen

oranje

rood

paars

roze

▼ ▼ ▼ ▼ 9 10 11 12 13 14 15 16 17

10 11 12 13 14 15 16 17 donkeroranje

lichtblauw

roze

groen

paars

▼ ▼ ▼ 1 2 3

Rekensprint Basis v2 weekkaarten.indd 1

donkergeel

Rekensprint

▼ ▼ ▼ ▼ 4 5 6 7

groen

paars

donkergeel

Rekensprint

Rekensprint Basis v2 weekkaarten.indd 17

grijs

blauw

lichtgeel

lichtblauw

lichtgroen

oranje

rood

paars

14/07/16 14:43

geel

blauw

3 Gele kaartjes Kaartje 1 t/m 24 14 Roze kaartjes

Vrijwel dagelijks gebruiken 3000 scholen Rekensprint Basis als remediërend leermiddel voor het automatiseren van de basale rekenvaardigheden. Rekensprint Basis is vanaf dit schooljaar vernieuwd!

14/07/16 14:43

grijs

Splitskaartjes van 4, 5

geel

blauw

Tel terug met 10: 210-200 ..... 100

Selectie van 10 5 5 Rode kaartjes

Rekensprint Basis v2 weekkaarten.indd 8

grijs

Tel verder met sprongen van 3: 3-6-9 ..... 30

Tel verder met 10: 100-110 ..... 200 Dag 4

Tel verder: 35, 36 ..... 46 28, 29 ..... 35 19, 20 ..... 27 48, 49 ..... 54 66, 67 ..... 72 87, 88 ..... 95

▼ ▼ ▼ ▼ 2 3 4 5

Dag 4

Tel verder met sprongen van 6: 6-12-18 ..... 60

3 min Getallen tot 100: 83 = 80 en 3 41 = 40 en ... 33 = 29 = 67 = 23 = 58 = 95 = 74 = 27 = 5 min Tel terug: 44, 43 ..... 38 93, 92 ..... 86 85, 84 ..... 78 76, 75 ..... 68 64, 63 ..... 57 56, 55 ..... 47

donkeroranje

Rekensprint

Dag 3

Tel verder met sprongen van 6: 6-12-18 ..... 60

Dag 3

lichtblauw

4 min

Dag 2

Tel verder met sprongen van 4: 4-8-12 ..... 40

Getallen tot 100: 75 = 70 en 5 31 = 30 en ... 53 = 27 = 68 = 24 = 59 = 96 = 73 = 24 =

roze

5 min

2 min

Dag 2

groen

3 min

van de volgende getallen uit je hoofd Dag 1kaartjes):4, 5 (zonder

Vul de volgende getallen aan tot 10: 2 .... 3 .... 4 .... 6 .... 8 .... 5 .... 9 .... 1 ....

Week 17 Dag 1

Week 1 Noem de splitsingen

2 min

De beste basis voor dagelijks automatiseren van rekenen

tijd

100: JeGetallen moet 10tot overhou86 Hoeveel = 80 en 6moet den. = 40 en ... er45 weg? 1732....= 14 .... 1228....= 18 .... 1569....= 16 .... 1921....= 11 .... 56 = 98 = van 20 somSelectie 79 = men tot 10 25 = 2 Blauwe kaartjes en verder: 3 Tel Gele kaartjes 68, 69 ..... 75 Sprong tiental 79, 80over ..... 84 tot45, 20,46erbijsommen ..... 53 6+8, etc. 67,7+9 68 ..... 78 Antwoord 85, 86 .....op 94de volgende 58, 59manier: ..... 67 6+4+4=14 7+3+6=16 Splitskaartjes van 3, 4 Selectie van 10 5 1 Rode kaartjes Grijze kaartjes

6 7 8 10

paars

Noem de splitsingen van de volgende getallen uit je hoofd (zonder kaartjes): 8, 7

donkergeel

2 min

Dag 4

Vernieuwd en uitgebreid!

Demonstratie

•Nu met digibordversie voor groeps- of klassikaal gebruik •Visuele en digitale koppeling met het rekenmuurtje •Aansluiting bij de Bareka toetsen •Extra kaartensets voor het oefenen met het automatiseren van tijd

•WAT? Rekensprint-demonstratie door Marijke Theunissen •WANNEER? Woensdag 25 januari, donderdag 26 januari en vrijdag 27 januari •WAAR? Schoolsupport-stand, standnummer 10.C040

– www.schoo lsupport.nl

en tot

antw

oorde

Tafels

somm

. 0 z.o

van 2 t/m

: tien voor

is het?

11 12 1

10 9 8

10 12

/ over,

Rekensp

vijf voor

/ over (hel

e en halv

e uren)

3 splitsen

antwoord

SERIE

rint

schoolsuppo rt.nl

0 oorden.i

port

IT1

oolsup

IT6-IT16

nspr

Reke

int

/16

21/06

ndd 12

oorden

splitsen 53

SERIE

men tot rint erafsom

07 antw

.indd 1

z.o. antw

79 Rekensp

rint Rekensp

oorden

01 antw

tot 100

SERIE

17:19 27/06/16

NIEUW! 12 antw

15:42

= 2+2

rint

IT13

int

02IE

SER

sommen

22:34 21/06/16

28/06/16

10 – 9 =

– www.schoolsupport.nl

–3–6=

oorden

lsupport

eraf antw

port.nl

– 9 = 33

n tot

lsupport

erbij en

14:11 rint /16 Rekensp 22/06

13.indd

22/06/16

SERIE

erafsom

14:11

Rekensprint

22:36

IT11

ndd 25

01.indd 53

22:53

le Nu met digita omgeving!

27/06/16

dd 17:1 02.in 8

men tot

10 – 9 = Rekensp

rint

Rekensprint

oorden.i

21/06/16

en.indd

tot 100,

Rekensp

Rekenspr

06 antwoord

(dubbel)

omme

– 9 = 33

lsupport

.indd

rden

twoo

07 an

erbijs

IT21-IT

lsup w.schoo

int

83 – 50

hoolsupport.n t – www.sc

tiental

– ww

nspr

Reke

SERIE

13 – 3 – 3

oorden

– www.schoo lsupport.nl

20, eraf antw

over het

– ww port oolsup

tiental tot

Sprong

–

2x3=

lsupport.nl www.schoo

t.nl lsuppor w.schoo

38 SERIE

sprong over

16.indd

ort.nl schoolsupp – www.

lsupport – www.

SER

= 3+5

7+2=

SERIE

07IE

– www.schoo lsupport.nl

n, analoog

lsupport

Klokkijke

Hoe laat

SERIE

21/06/16 22:48

03.indd

21/06/16 22:35

IT11

03.indd 1

helpt!

21/06/16

22:48

De vernieuwde versie van Rekensprint Basis ligt voor u klaar! Bestel de speciale IB/RT-set of de uitgebreide schoolset. Ga voor alle informatie en voor het plaatsen van uw bestelling naar www.schoolsupport.nl/rekensprint+basis

Grappige, nuttige of slimme snufjes die op het bureau van COS belanden. Suggesties? Mail cos@edg.nl Onder redactie van Harry Dubois

2017 en virtual reality Aan het eind van 2016 is het goed om vast vooruit te blikken op 2017. Dit zal, vermoed ik, de doorbraak betekenen van virtual reality in de klas. We zullen meer apparaten zien die het

Nieuwe laptop én vaste pc van Microsoft

mogelijk maken VR-devices te koppelen aan mobiele apparatuur.

Ook Microsoft blijft zich roeren met nieuwe hardware producten.

We hebben al de cardboard, een kartonnen brilletje waar je

Zo was er in oktober de introductie van de Surface Desktop, een

een Android-telefoon in kan schuiven; nu komt Google met

computer-in-beeldscherm, zoals Apple al jaren heeft met zijn Mac.

DayDream; een VR-bril die in combinatie met een DayDream-

Daarnaast zal begin volgend jaar de Surface Book uitkomen, de

ready smartphone prachtige VR-beelden laat zien. Handig is

nieuwe laptop van Microsoft. Beide producten zijn ‘state of the art’;

tevens de losse controller. Daardoor hoef je niet knopjes op je

kwaliteit met de prijzen à la Apple. De Studio heeft een i7 processor,

telefoon in te drukken zoals bij de Samsung Gear VR-bril, maar

32 GB aan werkgeheugen en een SSD van 2 TB. Bijzonder aan de

kun je de DayDream eenvoudig bedienen met de knopjes op je

Studio is het kantelbare scherm. Tevens wordt er een speciale losse

controller. Ook Apple is druk met VR. Er gaan geruchten dat

draaiknop bijgeleverd. Die maakt het mogelijk om, nadat je deze op

‘hundreds of employees are working on VR’. De DayDream is al

het scherm hebt gezet, de functionaliteit van de Studio uit te breiden.

te koop in Amerika en kost 80 dollar. Dat is een stuk goedkoper

Goedkoop is de Studio niet; het duurste model kun je voor 5.000 euro

dan duurdere exemplaren, zoals de Oculus Rift, die rond de

kopen. De Surface Desktop bestaat uit een tablet én toetsenbord.

600 euro kosten. Deze zijn kwalitatief beter, maar de verwachting

Microsoft belooft voor deze laptop een batterijduur van 16 uur.

is dat de gemiddelde gebruiker daar niet op zal letten. Je moet

De laptop zelf is leverbaar met een i5 of i7 processor, 8 of 16 GB

alleen wel een telefoon hebben die DayDream ondersteunt;

werkgeheugen, 5 MP camera aan boord. Prijzen liggen tussen de

tot nu toe is alleen de Pixel de enige telefoon die dat doet.

1.400 en 3.200 dollar.

Waarschijnlijk komt Apple’s iPhone ook met DayDreamondersteuning. Over DayDream is meer info te lezen op: vr.google.com/daydream. Wil je meer willen weten over virtual reality in het onderwijs, lees dan de brochure die Kennisnet dit jaar over dit onderwerp heeft uitgebracht: bit.ly/VRinhetOnderwijs.

Beste Office app voor je mobiel Hebben we het tóch over Microsoft, kijk dan eens naar de app Office Lens (voor iOS, Android en Windows Phone). Een nog niet zo bekende app, maar ideaal voor het onderwijs. Zeker nu deze voorzien is van een reader die gefotografeerde tekst scant en vervolgens foutloos opleest. Je kunt het resultaat tevens exporteren naar OneNote, OneDrive, PDF, mail, enz. Ik gebruik de applicatie al enkele maanden en ik ben er erg enthousiast over, zeker omdat de app heel goed documenten kan inscannen. Wil je het gebruik van de app nog uitbreiden, kies dan voor OneNote. OneNote is gratis te downloaden, net als de Learning-tools die het mogelijk maken teksten vanuit OneNote te laten uitspreken. Informatie over de Learning tools is hier te vinden: onenote.com/learningtools.

Studio Tast introduceert design thinking in het klaslokaal

´Ruimtelijk inzicht krijg je niet via een app´ Design is meer dan alleen een mooi product: er gaat een creatief proces van onderzoek, reflectie en samenwerking aan vooraf. Design thinking past volgens Mitchell Jacobs van Studio Tast dan ook uitstekend bij de 21th century skills. ´Een design thinker transformeert het klassieke lineaire leerproces tot een creatieve ontwikkeling waarbij de menselijke maat centraal staat. Hij staat bovendien open voor samenwerking maar neemt verantwoording voor zijn eigen werk.´ Door Erik Ouwerkerk

Studio Tast wil een brug slaan tussen bestaande lesmaterialen

processtappen ideevorming, presenteren & opleveren en

en toekomstige mogelijkheden. Oprichter Mitchell Jacobs:

prototypen liggen al klaar. ‘Ruimtelijk inzicht krijg je niet via

‘Fysieke hulpmiddelen geven de leerlingen letterlijk houvast, ze

een app’, zegt hij. ‘De leerlingen kunnen de tokens daarom

zorgen ervoor dat ze niet verzuipen in een zee van oneindige

vasthouden, aanraken, verplaatsen en herschikken. Zo krijgen

(online) informatie. Het is belangrijk het beste van twee werelden

ze echt een fysiek gevoel voor de materie. De lichamelijke

te combineren, digitaal én analoog.’ Jacobs illustreert geheel in

ervaring in het leerproces staat ook wel bekend als embodied

stijl met zijn praktische werkwijze een aantal voorbeelden. ‘Op

learning: het zorgt voor verbinding van de twee hersenhelften

het Heerbeeck College in Best zijn ze voor aardrijkskunde aan

en vergroot zo de creativiteit.’

de slag gegaan met het onderwerp ‘autovrij stadscentrum’. Een spannend en relevant, maar ook veelomvattend project. Met

EIGENAARSCHAP

‘Loep’ leren scholieren hun leerproject in goede banen te

‘Door deze tokens te scannen krijgen ze via een online platform

leiden.’ De jonge ontwerper toont houten vierkante blokken die

toegang tot achtergrondinformatie: wat betekent dat eigenlijk,

in vakjes op een groot vel papier liggen. Onder andere de

prototype? En presenteren, wat komt daar precies bij kijken?’ Onder de vierkante hulpmiddelen is er ruimte voor de leerlingen om ronde tokens te plaatsen die de activiteiten aangeven die bij de procesonderdelen horen. Observatie, interview en twist zijn een paar van de vele mogelijkheden. ‘De docent kan zelf inschatten waar zijn leerlingen zelf het leerproces al kunnen vormgeven en waar ze behoefte hebben aan begeleiding en structuur. Het fijne is juist dat het organisatiesysteem zo flexibel is. Na de eerste opzet ontdekken de jonge ‘stedenbouwkundigen’ vanzelf de knelpunten en oplossingen van hun case en hun docent begeleidt ze in dat proces. Eigenaarschap, daar gaat het om.’ De bevlogen ondernemer neemt me mee naar de GoTo, ook een product van Studio Tast, waarover in de volgende editie een uitgebreide reportage. Het is een tekenrobot waarmee kinderen vanaf negen jaar interactieve kunstenaars kunnen worden. ‘Aan de GoTo-arm kun je kwasten, stiften, potloden en dergelijke bevestigen’, legt Jacobs uit. ‘Met een app kun je die op verschillende niveaus programmeren met

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

behulp van bijvoorbeeld Scratch of Makey Makey. Of je kunt

volgt een proces van vallen en opstaan, van zijpaden en bokken

geluid vertalen naar beeld met een geluidsensor van Arduino.’

sprongen, waarbij niemand op hetzelfde punt zal uitkomen. Dat

Programmeren wordt vaak ervaren als iets abstracts maar door

geeft ook niet, zolang je eigenaarschap neemt en een lerende

direct zichtbaar te maken wat je ermee kunt, gaat het veel

houding ontwikkelt, doe je 21ste eeuwse kennis en vaardigheden

meer leven volgens Jabobs: ‘Kinderen willen gewoon een mooie

op en ga je vooruit.’

tekening maken en daardoor leren ze vanzelf coderen.’ Op een groot vel papier schieten lijnen heen en weer, maar ze zorgen

NOT BEURS

toch niet voor een standaard patroon: iets is er duidelijk

Jacobs vertelt in vogelvlucht over de geschiedenis van Studio

anders dan anders. ‘Normaal gesproken ontstaat zo’n tekening

Tast. Nog maar een paar jaar geleden studeerde hij met het

al snel tussen de x- en de y-as maar hier volgt de GoTo-arm

product Goed Wijzer af aan de TU Eindhoven. Hij leerde er

een ronde beweging. Je tekent dus als het ware buiten de

kinderen op een leuke en effectieve manier mee klokkijken.

lijntjes, volgt niet het vaste stramien en laat letterlijk het

Enthousiast geworden door de nieuwsgierige geest van kinderen

hokjes denken los.’ Inderdaad, de kleurige boog die op het

richtte hij de Studio op. Inmiddels werkt hij met zes andere

witte vel tevoorschijn komt, is veel interessanter. ‘Met design

medewerkers aan onderwijsinnovatie vanuit de mindset van

thinking gaat het er niet meer om precies dat te leren wat je

design thinking. Het gaat snel. ‘Vanochtend nog sprak ik met

denkt dat de leraar van je verwacht. Het draait niet meer om

prinses Laurentien, en we zijn genomineerd voor de Innovatie

een vastomlijnd stappenplan of opeenstapeling van kennis.

Award van de NOT!’ <<

De leerling staat centraal en herdefinieert de vraag die hem gesteld wordt. Iedereen doet dat op zijn eigen manier. Daarna

Voor meer info studiotast.com

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

Een week aan de slag met design thinking Binnen elke school heb je een aantal mensen dat nieuwe ontwikkelingen als programmeren en design thinking graag omarmt. Maar meestal staat niet het hele team te trappelen om dit soort vaardigheden te integreren in de dagelijkse praktijk. Hoe pak je dit aan? Volgens de ontwikkelaars van DesignWeek@school doe je dat rigoureus: gewoon een week lang met de hele school aan de slag! Door Studio Stampij Op basisschool De Koningslinde hebben ze een probleem. Voor de school ligt een rotonde waar het ’s ochtends erg druk is. Van alle kanten komen auto’s en fietsers en lopen ouders die hun kinderen naar school brengen. Erg veilig of duurzaam is dat niet. Het zou veel beter zijn als alle kinderen met de fiets naar school komen. Maar hoe krijg je iedereen zo ver dat dat gaat gebeuren? Met deze vraag als uitgangspunt zijn de leerlingen van De Koningslinde een week lang aan de slag gegaan; de kleuters, middenbouwers én groep 7 en 8. Op vrijdagmiddag presenteren de kinderen aan ouders en grootouders wat de week heeft opgeleverd. De school gonst van de activiteit: er zijn stop motion-filmpjes te zien op digiborden, er worden Bee-bots en robots bestuurd en apps gedemonstreerd.

Vonne en Mira presenteren hun idee om de rotonde veilig over te

Ontwerpschetsen hangen in de gangen en overal staan papieren

kunnen steken.

prototypes van robots en app-ontwerpen.

STAP VOOR STAP NAAR EEN OPLOSSING MET DE KABELBAAN DE WEG OVER

‘We willen met de DesignWeek@school laten zien dat onderwijs

‘Het leuke van deze week was dat we heel veel fantasie

in de 21ste eeuwse vaardigheden computational thinking en

konden gebruiken en we mochten lekker knutselen,’ vertellen

design thinking niet altijd hoeft te betekenen dat de kinderen

Vonne en Mira uit groep 5. Ze hebben deze week eerst een

de hele dag achter de computer zitten,’ legt initiatiefnemer

mindmap gemaakt over fietsen. Wat associeer je daarmee? Als

Floor Coonen uit. ‘Een computerprogramma kan een middel

je je niet veilig voelt op de fiets, pak je misschien sneller de

zijn dat je inzet om een probleem op te lossen. Maar het is

auto. Dus dan moet de rotonde voor de school veiliger worden.

geen voorwaarde. Door een week lang met de hele school aan

Welke oplossingen kun je daarvoor bedenken? ‘Je kunt de

de slag te gaan met design thinking, geef je dit een enorme

rotonde veilig maken met aparte tunnels voor fietsers en voor

boost bij de leerlingen en het lerarenteam. Elke groep wordt op

auto’s,’ zeggen Vonne en Mira. ‘Maar je kunt ook een kabel-

zijn eigen niveau gestimuleerd om na te denken over hoe je

baan maken waarmee de voetgangers kunnen oversteken of

een probleem kunt analyseren en oplossen. Stap voor stap

fietsen de weg over lanceren met een schans.’ Deze ideeën

denken is daarbij een belangrijk middel. En dat komt ook weer

zijn uitgewerkt in een geknutseld prototype van de rotonde.

terug in computational thinking en dus programmeren.’

Een analyse van de probleemsituatie, stap voor stap aan de slag met een stop motion-film en ontwerpen voor een app.

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

WAT IS DESIGN THINKING EIGENLIJK? Design thinking is een methode die mensen helpt een probleem beter te begrijpen en manieren te ontwikkelen om het op te lossen. Hierbij staat de gebruiker centraal. Het is een proces dat vaak wordt ingezet in het bedrijfs leven, maar het wordt ook steeds meer in het onderwijs toegepast.

CREATIEF EN VERRASSEND De ouders en kinderen van De Koningslinde zijn erg enthousiast over wat deze allereerste DesignWeek@school heeft opgeleverd. Ook juf Ellen van Engelen van groep 5 is onder de indruk van wat ze allemaal heeft gezien. ‘Dit stimuleert de creativiteit van de kinderen enorm,’ zegt ze enthousiast. ‘De kinderen leren een probleem te analyseren, denken na over welke stappen je kunt nemen om het op te lossen en welke consequenties zo’n stap heeft. Dingen gaan mis en dan begin

te maken, zijn deels door de bedenkers zelf gemaakt, maar

je weer opnieuw. Je moet ook veel samenwerken. Sommige

voor een belangrijk deel ook geselecteerd uit het enorme

kinderen vonden het spannend om aan deze week te beginnen.

aanbod dat er voor het onderwijs beschikbaar is. De robots,

Ze wisten niet wat ze moesten verwachten. Maar die zijn nu

printers en programmeerprogramma’s blijven na deze week op

razend enthousiast. Juist de kinderen van wie je denkt dat het

school, zodat de kinderen ermee kunnen blijven experimenteren.

misschien wat hoog gegrepen is, pikken het snel op. Het

Doel is om zowel computational thinking als design thinking

programma van DesignWeek@school zit heel professioneel in

(samen de 21ste eeuwse vaardigheden) te integreren in het

elkaar. En het omvat rekenen, knutselen, nadenken, samen

onderwijsprogramma, zodat kinderen voorbereid worden op

werken… Ik krijg er zelf ook weer inspiratie van!’

het moderne werkveld.

BLIJVEN ONTDEKKEN

DE JUISTE COMBI

De DesignWeek@school is een lesprogramma voor alle klas-

Een mooi voorbeeld van wat zo’n week nadenken over de

sen. De middelen die zijn ingezet om design thinking mogelijk

verkeersproblemen rond de school oplevert, komt van Isabel en Nienke. Zij bedachten dat veel kinderen met de auto komen,

Stan (7) heeft geleerd hoe hij een programma kan schrijven waardoor

omdat ze ’s ochtends te lang voor hun kledingkast staan. ‘Als

een lampje een aantal seconden brandt en dan weer uitgaat.

je niet kunt kiezen wat je aan wilt en steeds weer een nieuwe combinatie uitprobeert, ben je niet op tijd klaar. Dan zegt je vader of je moeder ‘het is nu al zo laat, we gaan voor deze keer maar met de auto.’ Daarom hebben we een app bedacht die je helpt bij het zoeken van de juiste kledingcombi. Hij heet ‘Kleding Making’. Je geeft eerst aan wat je stijl is en dan fotografeer je al je kledingstukken. Ook je sokken, oorbellen en riemen. Je drukt op de knop en ‘Kleding Making’ selecteert voor jou een mooie combinatie. Zo ben je op tijd klaar om op de fiets naar school te gaan.’ <<

Isabel en Nienke met hun ontwerp voor de app Kleding Making.

Heb je interesse in DesignWeek@school, kijk dan op designweekatschool.nl. COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

EVALUATIE TROOVIE

Maak eenvoudig je eigen speurtocht! Speurtochten zijn leuk! Zo simpel is het. Ze bieden een enorme hoeveelheid aan plezier en kunnen de fysieke en intellectuele ontwikkeling van leerlingen verbeteren. Kinderen zijn dol op ontdekken en verkennen (de meeste leraren ook). Een speurtocht kan op vele manieren worden gemaakt. Binnen, buiten, in teams, per thema, gekostumeerd, voor kleine kinderen, voor grote kinderen... Het voorbereiden kost alleen ontzettend veel tijd. Maar maak je geen zorgen als je niet beschikt over tijd of een natuurlijk talent om een speurtocht uit te zetten. Er is hulp in de vorm van deze leuke app: Troovie. Besproken door Mandy de Bruijn, leerkracht en ICT-juf Troovie is een speurtochtapp waarmee je van elke plek in

Via streetview is precies te zien waar je zit. Het beginpunt geef

Nederland via de kaartfunctie zelf een speurtocht in elkaar zet met

je aan met een blauw markeerpunt. Vervolgens stippel je de

vragen en opdrachten. Troovie maakt van jouw wensen een uit

route verder uit. Alles wat je loopt, verschijnt in beeld. Op deze

dagende speurtocht. Deze speurtochten kunnen in de gratis versie

route plaats je markeerpunten bij plekken waar je van richting

niet langer worden dan 750 meter. Die bevat vier kant-en-klare

wilt veranderen. Een markeerpunt is steeds na 30 meter te

opdrachten en duurt ongeveer 20 tot 30 minuten. Dit is overigens

plaatsen. Wil je bij een bepaalde plek op de route een

wel een bestand van 36 MB dat je moet downloaden. Meerdere

opdracht laten uitvoeren, dan moet je klikken op het kladblokje

avonturen zijn tegen betaling beschikbaar, maar dan heb je ook

dat in beeld staat. Je kunt kiezen voor een bestaande opdracht

wat. De megaspeurtochten kosten 3 euro. Je krijgt dan 12 kant-en-

of zelf een opdracht toevoegen. Kies je voor een bestaand

klare opdrachten en de speurtochten zijn onbeperkt lang te maken.

avontuur dan kunnen de kinderen bijvoorbeeld monsters gaan vangen met Professor Pruttel. Dit avontuur is gratis te down

HOE MAAK JE EEN SPEURTOCHT?

loaden. Elk avontuur start met een leuk filmpje waarin een

Het maken van de speurtocht is heel eenvoudig. Je zet de GPS

personage uitleg geeft over wat de kinderen moeten gaan

aan, zodat de app je locatie heeft. Vervolgens legt de app op

doen. Dit zijn aansprekende, kleurrijke filmpjes. Tijdens het

een simpele manier uit hoe het maken van de speurtocht in

avontuur kun je kiezen om de opdrachten te doen die al

zijn werk gaat. In beeld verschijnt eerst de vraag hoeveel

ingesteld zijn in de app, of je kunt zelf een aantal opdrachten

kinderen en volwassenen er meedoen. Vervolgens moet je

verzinnen. Voor scholen is het bijvoorbeeld erg leuk om leerstof

aangeven hoe lang de speurtocht moet worden, met een max

in een speurtocht te verwerken. Opdrachten die al in de app

dus van 750 meter in de gratis app. Dan verschijnt er een

zitten, zijn onderverdeeld in doe-opdrachten, vragen, een foto

kaartje van de wijk waarin je de speurtocht wilt gaan maken.

maken of een opdracht binnen een bepaalde tijd uitvoeren.

DE SPEURTOCHT LOPEN

OPLOSSEN VAN SOMMEN

De telefoon of tablet gaat mee. Via een pijl/wijzer in beeld

Troovie is een leuke app, die ook voor het onderwijs een uit

kunnen de kinderen de route volgen. Lopen ze even niet goed,

stekende meerwaarde heeft. In een korte tijd maak je een leuke,

dan zal de pijl zich aanpassen. Hierdoor is het haast niet

aantrekkelijke speurtocht waarmee kinderen zich prima vermaken.

mogelijk om verkeerd te lopen. Ook krijgen de kinderen tijdens

In het onderwijs kunnen bepaalde vakken worden gebruikt voor

het lopen direct feedback. Ze horen of zien via leuke animaties

eigen opdrachten. Hierdoor leren de kinderen ook nog eens wat

of ze goed lopen, wat ze moeten doen en wat er nog gaat

van de speurtocht. Denk aan het oplossen van sommen of het

gebeuren. Op verschillende punten van de route zullen de

ontcijferen van spreekwoorden. Een minpunt vind ik wel dat het

kinderen via de app horen dat er een opdracht moet worden

overal als gratis app wordt aangeprezen, maar dat je voor het

gedaan. In het monsterspel moeten de kinderen bijvoorbeeld

maken van eigen grote speurtochten toch eerst moet betalen.

tijdens het lopen de monsters gaan zoeken. Dit gebeurt met de

750 meter is natuurlijk niet echt een uitgebreide speurtocht. Wil

camera aan, waardoor de kinderen in beeld allerlei figuren te

je een langere route, dan moet je betalen. Wel zorgt de app voor

zien krijgen, die ze moeten pakken. En dat terwijl er een vrolijk

veel interactie. De kinderen vinden het verhaal geweldig! Ook is

muziekje op de achtergrond speelt. Ook laat de app weten

het handig dat de telefoon moet worden doorgegeven. Hierdoor

wanneer iemand anders het device moet vasthouden. Met

is er geen onenigheid over wie de telefoon mag vasthouden

Troovie is het ook mogelijk om prijzen te weg te geven. Je kunt

en heeft iedereen een keer de leiding. De speurtochten kun je

kiezen voor prijzen die al in de app aanwezig zijn als inspiratie

onderling delen, waardoor je gebruik kan maken van de creativiteit

zoals de Supertrofee. De kinderen kunnen dan op de foto om

van je collega’s, mocht je zelf echt helemaal gespekt zijn van een

te laten zien dat de speurtocht is volbracht. Natuurlijk zijn er

richtingsgevoel. De app is verkrijgbaar in de Appstore en Google

eigen prijzen toe te voegen.

Play. Meer informatie vind je op troovie.nl. <<

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016 11 Meer lessuggesties, tips, tricks en tools vind je op www.computersopschool.nl

Eddy doet intrede op De Triangel! Na ruim drie jaar voorbereiding achter de schermen, introduceren Hogeschool de Kempel en de Rolf groep de eerste Nederlandse onderwijsrobot. We kennen de NAO-robot al, maar niet de Nederlandse ‘Eddy’. Hij (en veertien van zijn soortgenoten) werd voorgesteld op basisschool De Triangel in Lunteren. Foto’s Talia van den Hoek

‘Humanoïde robots zijn in opkomst. De komende decennia zullen ze meer en meer een plek innemen als machine naast de mens, ook in het onderwijs. Met de komst van Eddy de onderwijsrobot bereiden we het basisonderwijs voor op de wereld van morgen’, aldus Jeroen Scholten, projectleider van de Rolf groep. Eddy maakt gebruik van een NAO-robot. Dat is een humanoïde robot met mechanische, elektronische en cognitieve vaardigheden. De onderwijsrobot kan ondersteuning bieden op allerlei vakgebieden. Denk aan taal, rekenen, wereldoriëntatie en Engels. Zo kan de robot een thema of bepaalde woorden of begrippen uitleggen aan de klas. Of hij kan groepjes leerlingen helpen met het automatiseren of memoriseren van lesstof. Op basis van de ervaringen van gebruikers zullen in de loop der tijd allerlei functies aan Eddy de onderwijsrobot worden toegevoegd.

VAN HIGHTECH NAAR LAAGDREMPELIG GEBRUIK Hogeschool de Kempel heeft de afgelopen jaren gewerkt aan een unieke en eenvoudig te bedienen gebruiksomgeving voor de NAO-robot. Met de komst van dit programma is de robot de onderzoeksfase ontstegen. De gebruiksomgeving maakt het mogelijk de hightech robot daadwerkelijk in de klas te gebruiken. Leerkrachten en leerlingen kunnen op deze manier op een laagdrempelige manier kennismaken met robotica in de les. Ook mensen zonder technische achtergrond kunnen hiermee activiteiten ontwikkelen die het gedrag van de robot beïnvloeden. Op dit moment zijn er al lessen in de gebruiksomgeving beschikbaar. Hierdoor kunnen scholen die de robot aanschaffen er direct mee aan de slag. Leerkrachten kunnen ook zelf gemaakte lessen toevoegen en delen met andere gebruikers. Naast de NAO-robot en de gebruiksomgeving maakt een door OinO-Advies en Hogeschool de Kempel uitgevoerde training deel uit van het aanbod voor scholen.

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

IEDEREEN EEN EDDY Het mensachtige uiterlijk en gedrag van de humanoïde robot leiden ertoe dat kinderen door de robot gefascineerd raken en intrinsiek gemotiveerd zijn om in interactie met de robot te leren. En intrinsieke motivatie is een belangrijke succesfactor in het onderwijs. Daarbij komt dat de robot niet geleid wordt door emoties, zodat hij altijd op dezelfde manier reageert en oneindig geduldig is. Dat kan met name in het speciaal onderwijs goed werken. De reacties tot dusver zijn positief. Toch is er een spanningsveld omdat er angst bestaat dat een robot het mensenwerk (gedeeltelijk) zal overnemen. ‘Niet nodig’, zegt

Scholten. ‘Eddy de onderwijsrobot is puur en alleen een leermiddel. Nu wellicht alleen nog gebruikt door de voorlopers in het onderwijs, maar we verwachten dat binnen 5 jaar iedere school de beschikking heeft over een robot in de klas.’ www.eddydeonderwijsrobot.nl

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

Recepten voor sociale media in de klas

‘Omarm sociale media in het onderwijs’ Sociale media is niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven, zelfs in het onderwijs wint het gebruik van sociale media snel terrein. En dat social media heel leuke lessen kan opleveren, lees je in het boek De social teacher - recepten voor sociale media in de klas. Het boek bevat allerlei ideeën om sociale media in te zetten in je klas, maar ook daarbuiten bijvoorbeeld als communicatietool met ouders. Veel beschreven werkvormen zijn vooral geschikt voor het middelbare onderwijs, maar een aantal is ook in de bovenbouw van het basisonderwijs te gebruiken. Door Mandy de Bruijn Auteurs Lars Matthys en Tim van Lier beschrijven in hun boek

volgens van Lier. ‘Het boek bevat een 35-tal recepten. Elk

hoe sociale media het onderwijs kan verrijken. Zij vinden dat

recept bevat 2 à 3 pagina’s waarin beschreven wordt hoe een

docenten eigenlijk maar twee keuzes hebben: ‘Je verzetten

bepaalde tool kan worden ingezet tijdens de lessen en wat

tegen gebruik van sociale media of het omarmen en er je voordeel

daarvoor nodig is. In het boek worden 50 manieren beschreven

mee doen’, zegt Lars Matthys. Met het boek De social teacher

om sociale media of andere digitale tools in de les te gebruiken.

- recepten voor sociale media in de klas gokt

Hierbij wordt gestart vanuit het oogpunt van de

het tweetal natuurlijk op het laatste, het omarmen.

didactiek. Bijvoorbeeld: je wilt met je klas een

‘Het boek bevat praktische handreikingen en

digitale krant maken rond een bepaald onderwerp.

voorbeelden om sociale media verantwoord in

Hoe pak je dat aan? Welke tools kun je daarvoor

te zetten op basis- of middelbare scholen,’

gebruiken? Wat zijn de voor- en nadelen en wat

vervolgt Tim van Lier. ‘In korte, heldere taal

hebben leerkrachten en leerlingen nodig om de

wordt beschreven hoe je social media kunt

tool te kunnen gebruiken?’ Alle tools in het boek

inzetten. Eerst wordt een korte beschrijving

heeft Lars minstens één keer in een les zelf

gegeven over de werkvormen en welke digitale

uitgeprobeerd. De titel is bedacht omdat Lars en

hulpmiddelen ervoor nodig zijn. Daarna wordt in

Tim in het boek een menu aanbieden. Volgens

een korte, heldere opbouw de opzet van de les,

beide heren bieden ze in het boek een heel

de tools en werkmethode beschreven.’ Lars

palet aan mogelijkheden aan om sociale media

Matthys werkt al ruim 10 jaar in het onderwijs,

te gebruiken. Tim: ‘Het is zoals het in een

voornamelijk binnen het volwassenenonderwijs.

restaurant gaat: je kiest er iets uit dat je

Daarnaast geeft hij al ruim 5 jaar nascholingen aan leerkrachten

lekker (leuk) lijkt en begint daarmee. De volgende keer kan

en lezingen aan leerlingen uit het secundair onderwijs. Tim

je dan weer wat anders proberen. In het boek bieden we een

Van Lier is researcher voor de VRT en deed onderzoek naar

uitgebreide ingrediëntenlijst die gegarandeerd inspireert.’

de plaats van nieuwe media in het leven van mensen. ‘We hebben beiden een passie voor technologische vernieuwingen/

VOORDELEN VAN GEBRUIK SOCIALE MEDIA

veranderingen. We experimenteren met nieuwe technologieën

Volgens Matthys en Van Lier heeft het inzetten van sociale

en denken na over hoe vernieuwingen het onderwijs beter

media in het onderwijs verschillende voordelen: ‘Je speelt in op

kunnen maken. We vinden dat het onderwijs nood heeft aan

de leefwereld van jongeren. Hierdoor sluit het onderwijs beter

verandering. Leerlingen verdienen ook lessen die beter inspelen

aan bij de ontwikkelingen in de maatschappij. Sociale media

op hun leefwereld. En daarom moet het onderwijs weer

maakt diversifiëren makkelijker. Het bereidt leerlingen voor op

aantrekkelijk en stimulerend gemaakt worden’, zegt Lars.

een toekomst die sowieso digitaal zal zijn.’ Het geeft meer en nieuwe mogelijkheden op het vlak van casusgericht leren, iets

RECEPTEN

waar de heren sterk in geloven. ‘Sociale media staan symbool

‘De social teacher – recepten voor sociale media in de klas, is

voor de richting die de maatschappij uitgaat, namelijk die van

een boek dat echt iedereen kan lezen. Het is eenvoudig

de mogelijkheden om zelf aan de slag te gaan met nieuwe

geschreven en opgebouwd.’ Technologisch gewauwel is er niet

media, een community te vormen en impact te creëren in de

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

Win! Wij hebben een aantal geven! exemplaren om weg te reda

Stuur een mail naar ool.nl ctie@computersopsch en maak kans. VOORBEELDEN VAN TOOLS Enkele voorbeelden van tools die beschreven worden in het boek zijn: • De kracht van video: Via deze tool leren leerlingen hoe ze zelf een video kunnen maken, hoe je ondertitels in de video krijgt en hoe ze video’s kunnen publiceren.

samenleving. En dat moet het doel van sociale media in de

• Journalist van hun eigen leerproces:

klas zijn, namelijk de klas tot een groep vormen die elkaar

Leerlingen leren via deze tool hun eigen leerproces te volgen. Niet

vertrouwt, wil helpen, feedback durft te geven en op die

alleen het resultaat is belangrijk, maar juist ook het proces ernaartoe.

constructieve manier samen probeert de leerstof op te nemen.’

Dit kan door een blog bij te houden. Hierdoor kunnen leerlingen elkaar

Maar er liggen ook valkuilen op de loer volgens Lars Matthys:

feedback geven op de manier van werken.

‘Het medium op zich mag niet te belangrijk worden. Er moeten

• Nooit te jong om je carrière voor te bereiden:

geen filmpjes gemaakt worden omdat video nu hip is, maar

Leerlingen leren wat ze kunnen met LinkedIn.

omdat het een meerwaarde biedt ten opzichte van het lesgeven.

• Een eigen stripverhaal:

Leerkrachten moeten daarbij ook opletten voor overkill.

Een stripverhaal is een creatieve manier om spelend te leren. Door de

Vergelijk het alweer met eten: je mag ervan genieten, maar doe het met mate.’

leerlingen foto’s te laten maken en te laten verwerken met tekstballonnen, kunnen ze op een leuke manier een verslag maken. • De buitenwereld in de klas:

SUCCESSEN DOOR HET BOEK Er zijn leuke successen geboekt na het verschijnen van het boek. Interessant is vooral het onderwijs van Tim van Lier zelf.

Via sociale media is het heel gemakkelijk om mensen van overal ter wereld in de klas te brengen. Via deze tool leren kinderen hoe Skype of Google Hangouts kunnen helpen om deze buitenwereld in de klas te halen.

Hij geeft les aan de Hoge School in Mechelen en door uitgifte

• Digitale quizkaartjes:

van het boek zijn alle studenten lid geworden van een

Via deze tool leren leerlingen met Quizlet digitale quizkaartjes te maken.

Facebook-groep en ontwikkelen ze elke week een opdracht die ze moeten maken en delen op Facebook. Via die opdrachten is een kennisbank gecreëerd. Iedereen maakt een samenvatting

PRIVACY

(tekst en audiovisueel) van de les en deelt deze op de

Sociale media en privacy zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden,

Facebook-groep. Feedback vanuit de leerkracht is simpel en

vandaar dat er in dit boek tools aan bod komen die weinig

vraagt niet veel werk, namelijk drukken op de ‘vind ik ook’-

risico of gevaren voor de privacy opleveren. Daarnaast moeten

knop. Een ander leuk succesvoorbeeld is die waarbij men met

docenten de sociale media zelf kunnen inschatten. En afspraken

video in de klas aan de slag gaat, volgens het principe van

zijn zeer belangrijk. Wat kan, wat kan niet. Een les mediawijsheid

‘Train the trainer’. Hierbij maken leerlingen filmpjes waarbij ze

over privacy en gevolgen van publicatie online kan wel belang-

leren om research te doen, te synthetiseren en een verhaal te

rijk zijn voordat sociale media in de lessen worden gebruikt.

vertellen. Op het platform Moovly zijn hiervan al leuke voorbeelden

De social teacher - recepten voor sociale media in je klas is

te zien. Door deze tool komen leerlingen verschillende keren in

een boek dat je echt kan inspireren om sociale media in de

aanraking met de leerstof. En als surplus heeft de leerkracht

klas te gaan inzetten. Het geeft veel bruikbare tips om digitale

leuk materiaal om volgend jaar aan ‘flip teaching’ te doen!

tools in je lessen te gaan gebruiken. <<

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

LESIDEE VOOR HET BASISONDERWIJS

Leer ze musiceren

en maak van je klas een orkest! Muziek maken is leuk: je kunt mooie liedjes leren spelen op een bijzonder instrument. Maar musiceren maakt ook slim - en daar heb je nog veel meer aan. Hoog tijd voor een lesje muziek! Door Suzanne de Boer

De dagen van leerkrachten en hun leerlingen zitten vol. Er wordt

orkestkidsite.nl staan ook leuke weetjes: wist je bijvoorbeeld

van alles onderwezen, van rekenen tot lezen en van geschiedenis

dat Beethoven uiteindelijk volkomen doof geworden is? Hij ging

tot maatschappijleer. Toch is er een goede reden die dagen nog

door met componeren, maar heeft zijn laatste muziekstukken

nét iets voller te maken en wel met wekelijks terugkerende

nooit kunnen horen! Over componeren gesproken, met de app

lessen muziek. Wetenschappelijk is namelijk bewezen dat

van Music4Kids van Olivier Romanetti kunnen kinderen vanaf

musiceren een positieve invloed heeft op de intelligentie en

vier jaar met een iPad op tafel en een koptelefoon op muziek

sociale vaardigheden. Muziek maken stimuleert neuronale

leren creëren en componeren. Met behulp van spelletjes leren

verbindingen in de hersenen: de linker- en rechterhersenhelft

ze de basis van het noten lezen, ontwikkelen ze hun muzikale

- de verbindingen tussen spraak en intellect aan de linkerkant

creativiteit en verbeteren ze hun muzikale gehoor. Voor iPhone,

en de gevoelstoestand aan de rechter - worden beter. Dat

iPad en iPod touch: appwereld.nl/app/music4kids-spelenderwijs-

verhoogt het intelligentieniveau en verbetert vooral het

muziek/731852306.

abstractievermogen en het analytisch denken. Bovendien leren kinderen beter luisteren en zich beter concentreren en

ALL EARS

dat komt natuurlijk prima van pas bij de andere lessen.

Met de muzikale app van earz.eu zijn je leerlingen helemaal all

Daarnaast versterkt samen musiceren het groepsgevoel

ears. Deze app biedt uitdagend en leerzaam muziekonderwijs,

en de sociale en emotionele vaardigheden... Hoog tijd voor

met goed klinkend materiaal voor elk niveau en elke leeftijd. Al

een lesje muziek!

spelend ontwikkelen ze hun muzikale gehoor, leren noten lezen en muziektheorie kennen. Bovendien zitten er enorm veel

EVERYBODY APPY!

muzikale spelletjes bij - die de app eindeloos varieert - dus is

De kist met schoolinstrumenten – bongo’s, triangels, boom

de les nooit saai. En wil je als leerkracht ook eens aandacht

whackers en sambaballen - is vaak zó leeg, en een zangjuf die

besteden aan je lievelingsinstrument of favoriete melodie,

met haar gitaar de klassen bezoekt, wordt met applaus welkom

dan is daar ook ruimte voor. Mobile Music Trainer voor iPad

geheten. Met het enthousiasme voor muziekles zit het wel

(mobilemusictrainer.com/nl) is ook een leuke app om te leren

goed. Maar hoe kun je als leerkracht die leuke lessen nu zelf

musiceren. Deze helpt leerlingen bij het instuderen van blad

op een structurele manier aanbieden? Daar zijn online heel wat

muziek en het leren bespelen van een instrument. De muziek

suggesties voor te vinden. Zo zijn er hele sites gewijd aan

kan door de app worden voorgespeeld en vervolgens wordt de

muzieklessen op school. Zoals muzieklesopschool.com, waar

uitvoering van de leerling qua toonhoogte en/of ritme beoordeeld.

je ontzettend veel inspiratie op kunt doen voor zingen en

Goede prestaties worden getoond en beloond. Bevinden zich

musiceren in alle klassen van de basisschool. Liedjes worden

onder de leerlingen al echte muzikanten, dan kunnen zij ook

regel voor regel voorgezongen, plaatjes en filmpjes zijn ook op het

zelf bladmuziek toevoegen, wat de app dus tevens interessant

digibord te vertonen en de site wordt regelmatig aangevuld. Of

maakt voor gevorderde muzikanten. Nog een geweldige app om

bezoek klassikaal het instrumentenmagazijn op orkestkidsite.nl.

een instrument te leren bespelen is Yousician. Hij is alleen in

Van fagot en tuba tot harp en pauken, met informatieve

het Engels, dus wellicht is het een mooie aanvulling voor

verhaaltjes en geluidsfilmpjes komen de instrumenten met hun

oudere leerlingen. Zij kunnen thuis bijvoorbeeld met deze app

prachtige klanken tot leven. Vertoon je ze op het digibord, dan

aan de slag. De app biedt stap voor stap tutorials om een

is het net of je in een muziekinstrumentenwinkel bent! Op

echt instrument te bespelen.

Download dit lesidee ook via

www.computersopschool.nl. Dan zijn de linkjes direct klikbaar. Op de site vind je nog veel meer lessuggesties

voor het vo en het po, nieuwe apps, evaluaties van lesmethodes, digibordsuggesties en handleidingen om te werken met tal van onderwijstoepassingen.

PLUG AND PLAY

meester die niet graag zingt nooit meer te zingen en een

In samenwerking met het Koninklijk Concertgebouw in

juf in tijdnood kan tóch een kwartiertje aan muziek doen,

Amsterdam is een hele digitale muziekmethode ontwikkeld

zonder dat ze een uur hoeft voor te bereiden. Het zal de

voor leerkrachten in het basisonderwijs. Kazoo heet deze

drempel om een muziekles te geven flink verlagen. Ben je

muzikale leerlijn, en het betreft een doorlopend programma

een leerkracht die moeiteloos met 25 leerlingen The Cup

dat zowel klassieke muziek als popmuziek omvat. De tien

Song instudeert, dan kunnen onze suggesties een leuke

tallen lessen bevatten geluidsfragmenten van topmusici,

aanvulling vormen. Mocht je nog schromen muziekles

videoclips en klap- en zangoefeningen voor leerlingen uit

te geven: misschien kan meester Harald je over de

groep 1 tot en met 8. Het programma is interactief en plug

streep trekken. Op meesterharald.nl/muziek/index.htm

and play, dus kunnen leerkrachten met relatief weinig

e nthousiasmeert hij leerkrachten voor het geven van

voorbereidingstijd hun leerlingen enthousiast maken voor

m uzikale lessen. Muziekles is de moeite waard: voor je

muziek. Dat laatste is essentieel, want daardoor hoeft een

het weet, is je klas een orkest vol knappe koppen! <<

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

LESIDEE VOOR HET VOORTGEZET ONDERWIJS

Drama in de klas! Misschien hebben leerlingen in groep 8 wel een belangrijke rol in de musical gespeeld en smaakt het naar meer! In het voortgezet onderwijs worden de vakken Kunst & Cultuur en Culturele & Kunstzinnige Vorming gegeven. Bij die vakken is Drama een onderdeel van het lesprogramma. In dit Lesidee ga je onderzoeken hoe je je digitaal kunt voorbereiden als toeschouwer op een voorstelling en op een rol op het toneel. Door Henk Botter

MET EEN BOODSCHAP

Midden-Oosten om zich aan te sluiten bij de jihadisten.

Als je gaat googelen op schoolmusicals vind je vooral musicals

Eenmaal aangekomen treffen ze een situatie aan die minder

voor de basisschool en dan met name voor groep 8. Je komt

heroïsch is dan ze dachten. Het bijzondere is dat de Belgische

al snel uit bij de musical site van WarChild warchild.nl/kids/

schrijver en acteur Ismaël Saidi zelf heeft gevochten in

schoolmusical/voor-kids-gaat-de-zon-op. Daar vind je twee

Afghanistan. Via het onderdeel Educatie kun je een lesbrief

schoolmusicals voor groep 8, maar ook allerlei tips over waar

downloaden met daarin handvatten om na afloop van de

je aan moet denken. Er zijn filmpjes te vinden op de site over

voorstelling het nagesprek met de leerlingen aan te gaan. Er is

acteren, decorontwerpen, kostuumontwerp, muziek en choreo-

ook een filmpje met reacties van scholieren te bekijken. De

grafie. Veel handige tips die ook in het voortgezet onderwijs

speellijst laat zien dat de voorstelling tot ver in 2017 overal in

heel goed van pas komen. Als je erover denkt om op school

Nederland wordt opgevoerd.

een musical te gaan spelen, is het goed om eens een kijkje te nemen bij bestaande voorstellingen. Stip Producties biedt de voorstelling The future ain’t what is used to be aan voor jongeren van 14 jaar en ouder. Op wijzijndox.nl vind je meer informatie. Kijk eens bij het onderdeel Educatie, daar staat onder andere: ‘In deze persoonlijke, muzikale en humorvolle voorstelling betreden vijf revolutionairen het strijdtoneel met de bedoeling de vonk over te brengen op hun generatiegenoten en nieuwe idealen te doen ontvlammen. Maar hoe

Beeld: watskeburtdemusical.nl

hard ze ook geloven in

hun dromen, strijden voor

WATSKEBURT?!

hetzelfde doel blijkt niet

Elk theater in Nederland heeft overigens een website waarop je

zo eenvoudig als het lijkt.’

kunt zien welke voorstellingen er gespeeld gaan worden. Via

Het bijbehorende filmpje

theatersinnederland.nl kun je veel gegevens vinden en kun je

kun je klassikaal tonen.

je ook aanmelden voor een nieuwsbrief. Via de menu-opties

youtu.be/8CMml6BoRXA.

Theatervoorstellingen, Musicals kun je op de knop Bekijk

Het is duidelijk een

alle musicals aanklikken. Zo kun je bijvoorbeeld Watskeburt?!

voorstelling met

De musical vinden van de Jeugd van Tegenwoordig. Ook

een boodschap!

hier is een trailer van te zien: youtu.be/rjER3EX948w. Op

Dat geldt ook voor

watskeburtdemusical.nl vind je de complete speellijst. Een

Jihad, de voorstelling

bijzondere musical is ook Razend dat gebaseerd is op het boek

(jihaddevoorstelling.nl).

van Carry Slee. Op de website razenddemusical.nl kun je zien

Bekijk ook hier eerst even de trailer: youtu.be/f2sgfobNHQI.

dat vanaf januari 2017 de musical tot en met april zo’n vijf keer

De theatervoorstelling gaat over de drie vrienden die zich niet

per week wordt opgevoerd. Bij het onderdeel Cast kun je al

meer thuis voelen in Nederland. Ze vertrekken naar het

zien wie de hoofdrollen hebben gekregen, maar je kunt

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

misschien ook zelf nog een rolletje bemachtigen in de clip

TIPS VOOR LOB

die in december wordt opgenomen. Kijk maar eens naar:

Als je ziet dat leerlingen talentvol zijn of graag willen doorgaan

youtu.be/RdQ-b3m4PfM. De musical Razend wordt geprodu-

met acteren, dan kun je samen met hen kijken naar opleidingen

ceerd door Homemade Productions. Zij maken theater voor

in het hoger beroepsonderwijs. Zo is er een Amsterdamse

jongeren: Op homemadeproductions.nl zie je dat ze meer

Hogeschool voor Kunsten (ahk.nl) en een Hogeschool voor

boeken van Carry Slee op de planken hebben gebracht:

Kunsten in Utrecht (hku.nl). Er is een toneelacademie in

Spijt en Afblijven bijvoorbeeld. Dit theaterseizoen spelen ze

Maastricht (toneelacademie.nl) en in Arnhem is ArtEZ (artez.nl).

ook de voorstelling Seks Tips, wat je van nichten leren kan

Vooral de toneelacademie van Maastricht heeft veel

(youtu.be/6MDvSS_gJ2s).

bekende toneelspelers afgeleverd, zoals Pierre Bokma. Je kent hem misschien wel als Duitse leraar in Rundfunk:

ZELF SCHRIJVEN

youtu.be/QlOTwHNIOxk. Er zijn ook vooropleidingen te

Op nl.wikihow.com/Een-toneelstuk-schrijven word je bij de

volgen. Dat kan in Amsterdam: toneelhuisamsterdam.nl/ vooropleiding-theater of in Rotterdam mbotheaterschool.nl.

hand genomen om zelf een toneelstuk te schrijven.

Als je googelt op ‘toneelschool mbo’ zie je dat

Ze raden je aan om eerst met de personages te beginnen, daarna de omgeving en

Lesidee

vervolgens goed na te denken over de karakters en de conflicten van de personages. Zo komen er nog meer stappen die, als je ze opvolgt, echt helpen om een goed verhaal of toneelstuk te schrijven. Onderwijs Maak je Samen heeft hiervoor ook een opdrachtenkaart gemaakt waarmee je in groepjes een eigen scenario, een eigen verhaal of toneelstuk kunt leren schrijven (bit.ly/2dHWHgG). Als je

verschillende ROC’s opleidingen aanbieden.

DÉ MUSICAL ALS GESCHIEDENISTOOL

De grootste uitdaging is om zelf De bekendste musical van Nederland een musical of toneelstuk te schrijven, is al ruim zes jaar lang Soldaat van hierboven heb je een aantal tips gekregen. Oranje (soldaatvanoranje.nl). Bijna elke Je kunt je leerlingen ook op zoek laten dag volgen toeschouwers ademloos gaan naar toneelstukken/musicals over de gebeurtenissen op het draaiende belangrijke gebeurtenissen uit de decor. Er wordt op echte motoren geschiedenis. Of ga met je hele klas gereden en er is zelfs een vliegtuig uit de Tweede Wereldoorlog te zien. De naar een bestaande voorstelling en voorstelling heeft ook een educatieve laat hen daar een recensie site: alswijnietsdoen.nl. Dit is ook de titel over schrijven.

wat meer begeleiding wilt, kun je ook een echte cursus of scholing volgen. Op cultuurkust.nl vind je een lijst met cursussen.

van een belangrijk nummer uit de musical (zie clip op youtu.be/Ax_BYDnWDTk). ‘Verschuil je niet achter je hoge en veilige muur, je moet jezelf vragen; als de wereld in brand staat, wie blust dan het vuur (blus jij het vuur?)’, klinkt het. Er zijn regelmatig speciale scholierenvoorstellingen voor een hele redelijke prijs. Zo breng je geschiedenis wel heel

Beeld: www.soldaatvanoranje.nl Download dit lesidee ook via

bijzonder tot leven.

www.computersopschool.nl. Dan zijn de linkjes direct klikbaar. Op de site vind je nog veel meer lessuggesties

voor het vo en het po, nieuwe apps, evaluaties van lesmethodes, digibordsuggesties en handleidingen om te werken met tal van onderwijstoepassingen.

De Micro:bit komt naar Nederland! In Groot-Brittannië werken een miljoen basisschoolleerlingen van elf jaar er al mee en nu komt de door de BBC ontwikkelde Micro:bit ook naar Nederland. Zowel het Eindhovense DevLab als IT Randsteden zet pilots op om Nederlandse leerlingen aan het programmeren te krijgen met het minicomputertje. Tekst Malini Witlox

De Micro:bit past in de palm van je hand en is slechts vijf bij

het DevLab laat ons zien hoe het werkt en klikt op Let’s Code

vier centimeter groot. Het grootste verschil met minicomputers

om de programmeermogelijkheden te tonen. De eenvoudigste

zoals de Raspberry en de Arduino zijn de twee programmeerbare

methode is de Block Editor, een direct afgeleide versie van het

knoppen die samen de A/B-interface vormen, 25 programmeerbare

bekende Scratch. Door met blokken te slepen, bepalen de

led-lampjes en diverse outputs waarmee externe elektronica

leerlingen wat er moet gebeuren. Intuïtie is hierbij belangrijk,

kan worden aangestuurd. De Micro:bit (ongeveer 20 euro)

bovendien staat op het beeldscherm een simulator afgebeeld,

is bovendien voorzien van Bluetooth, een 32-bit processor,

waardoor je ziet wat je ingeeft. Een groot voordeel ten opzichte

ingebouwd elektronisch kompas, temperatuursensor, lichtsensor

van Scratch is dat de software is voorzien van een aparte

en accelerometer en wordt geleverd met een batterijhouder en

convertknop, waarmee de gebruikers in code kunnen zien wat ze

usb-kabel.

eerst in de blokken hebben ingegeven, een gebruiksvriendelijke en handige manier om code te leren. Van Gijsel start een

INTUÏTIEF

nieuw project: ‘Als ik op A druk, toon dan het getal 2, als ik op

Onmisbaar bij het gebruik van de Micro:bit is het software

B druk, toon dan het woord Hello.’ De minicomputer is voorzien

platform van de BBC, (microbit.co.uk) waarmee kinderen hun

van acceleratormeter, dus hij gaat verder. ‘Als ik schud, laat

Micro:bit kunnen programmeren. Lex van Gijsel, directeur bij

dan een 4 zien.’ Hij drukt - na een en ander getest te hebben

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

met de simulator - op ‘compile’ en een speciaal .hex-bestandje

BBC-site maar ook via allerlei YouTube-filmpjes. Zo heeft een

wordt gemaakt, dat hij via een usb-kabel naar de Micro:bit

leerling pas een doolhof gemaakt en nu is iemand bezig met

uploadt. Wie het programmeren met de Block Editor eenmaal

een Snake-achtig spelletje. Ze spelen dan tegen elkaar, ieder

onder de knie heeft, kan verder met Javascript en Python.

op een eigen Micro:bit.’ Bij de start heeft Rooijackers op het schoolbord klassikaal wat voorbeelden laten zien van de

PILOT

werking van de Block Editor. ‘Daarna ging het allemaal vanzelf.

Doordat op de Micro:bit geen beeldscherm hoeft te worden

De kinderen staan te popelen om ermee aan de slag te gaan.

aangesloten, maar alles wordt weergegeven in ledjes op de

Wat ze met de Block Editor programmeren op de computer,

kleine display, zijn de mogelijkheden eindeloos. Van Gijsel sluit

willen ze meteen uittesten met de Micro:bit.’

een externe batterij op de minicomputer aan. ‘Er zijn kinderen die de Micro:bit als badge op hun T-shirt hangen en met de

MICRO:BIT CHALLENGE

ledjes hun naam tonen. Door de bewegingssensor is paper-rock-

Naast het DevLab is er nog een partij die in Nederland met de

scissors ook populair. En je kunt leuke games maken. Met de

Micro:bit aan de slag gaat: IT Randsteden verzorgt (tegen

Edge-connector kun je er ook andere sensoren aan hangen, zo

betaling van 450 euro) trainingen voor leraren. Na een cursus

kun je bijvoorbeeld een auto laten rondrijden, net als bij Lego

van een halve dag krijgt de leerkracht tien minicomputers

Mindstorms. Alles gebeurt in spelvorm, maar ondertussen

mee en krijgt hij tien weken op rij een nieuwe challenge. Die

leren de leerlingen gestructureerd denken, problemen opdelen

challenges moet de leerkracht met de klas oplossen en delen

en samenwerken.’ Bij de pilot die in het najaar gestart is, heeft

met andere scholen via social media. Directeur Richard Meijer:

het DevLab tien scholen in het basisonderwijs en tien scholen

‘Bij de eerste challenges zien we dat kinderen het snel onder

in het middelbaar onderwijs voorzien van tien Microbits per

de knie hebben. We zien veel diversiteit. De een blijft bij de

school. Via een apart platform kunnen docenten met elkaar

Blockeditor hangen en de ander gaat verder met Java of

communiceren en ideeën en problemen uitwisselen. Binnenkort

Python.’ Een van de voordelen van de Micro:bit is de Bluetooth-

komt er een Nederlandse versie van de Micro:bit-site. Als de

functie, waardoor bijvoorbeeld verbinding met Android-telefoons

pilot een succes is, wordt opgeschaald naar nog eens tachtig

gemaakt kan worden. Ook roemt hij de temperatuursensor.

basisscholen en middelbare scholen. Ook wordt gewerkt aan

‘Je kunt bijvoorbeeld een week lang de temperatuur meten en

Nederlandstalige software. Een van de deelnemende pilot

uitlezen in Excel. Je gaat dan naar een Big Data-toepassing

scholen is Salto Montessorischool De Trinoom uit Eindhoven.

toe. Of denk aan een koppeling met Neopixel-leds. Als het

Lonneke Rooijackers, leraar in groep 7/8 vertelt dat haar

24 graden is, moet je alle lampjes rood of groen laten worden.

leerlingen razend enthousiast zijn. ‘Ze leren niet alleen via de

Er zijn zoveel toepassingen te bedenken.’ <<

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

In de rubriek ‘How To’ leer je stap voor stap werken met een praktische toepassing die geschikt is voor het onderwijs. Suggesties of verzoekjes voor deze rubriek? Stuur een mail naar cos@edg.nl

How to... Werken met Office en OneDrive Op steeds meer thuispc’s en op computers in de scholen wordt gewerkt met Office 365 of Office 2016. In deze Microsoft-pakketten zitten de bekende programma’s Word, Excel en PowerPoint, maar ook OneDrive. In deze How to… verkennen we de mogelijkheden van OneDrive. Door Henk Botter

Op de intranetpagina van mijn werkgever is een icoontje van Office

Eerst een naam voor het bestand intypen, dan Opslaan aanklikken:

365 verschenen. Bij het klikken op dit icoontje verschijnt een

bovenin het scherm staat nu de bestandsnaam. Wijzigingen in het

overzicht van de apps die door systeembeheer zijn klaargezet.

bestand worden automatisch opgeslagen. We voegen daarom even

Voor de medewerkers van mijn onderwijsinstelling zijn dat er 14.

een nieuwe dia met een afbeelding toe en sluiten het tabblad van

De belangrijkste zijn Word, Excel, PowerPoint, OneNote en

PowerPoint.

OneDrive. Er is ook een mogelijkheid om Office te installeren op mijn thuispc, maar omdat ik dat programma al gebruik, is dat voor mij niet nodig. Bovendien wil ik het liefst online werken: de bestanden die ik in de online app maak, bewerk en opsla, worden dan ook online bewaard en kan ik op school of op een ander device (iPad) openen, bewerken en weer opslaan. Geen gedoe meer met losse usb-sticks of het niet goed kunnen benaderen van het schoolnetwerk thuis. We gaan zien hoe het werkt! De eerste stappen zijn verkenningen: we klikken op het Instellingensymbooltje

We keren terug in de omgeving met de online-apps. Daar klikken

bovenin en zien dat we

we op het icoontje van OneDrive. Daar zien we dat onze presentatie

daar de Startpagina

twee keer is opgeslagen: als Presentatatie.pptx, maar ook met de

kunnen instellen. Dat

door ons gekozen naam Test.pptx. Dat online opslaan werkt dus

kan de Office 365

perfect! We zien ook dat er mogelijkheden zijn om bestanden toe

home page worden,

te voegen. Met de knop + Nieuw kunnen we via Word, Excel,

maar ook OneDrive of SharePoint. We laten het nog even voor wat

PowerPoint of OneNote een bestand aanmaken dat automatisch

het is. Ook het wachtwoord en het thema laten we ongemoeid.

wordt opgeslagen. Via Uploaden kun je bestanden via een Verkennerscherm meteen selecteren en via Openen zijn ze in

AAN DE SLAG: ONLINE EN OP EEN PC

enkele seconden in OneDrive geïmporteerd. Zo kun je ook een

We klikken op PowerPoint om de online app te openen. Net als in

map met inhoud in één keer in OneDrive plaatsen. De bestanden

PowerPoint 2016 kunnen we kiezen voor een aantal sjablonen voor

kunnen worden gesorteerd op naam, maar ook op bestandsgrootte

een presentatie. Ook zien we dat onder Recent voortaan bestanden

en op Gewijzigd en Gewijzigd door. Dit kan open aflopend. De

komen te staan die we het laatst gebruikt hebben. Links onderin

items kunnen met details in een lijst worden getoond, maar ook

is een mogelijkheid om bestanden te openen vanuit OneDrive voor

als tegels. Je kunt in die weergave bestanden selecteren door er

Bedrijven. Die optie gaan we straks bekijken, eerst een proef

met je muis overheen te gaan (hooveren) en dan te klikken op het

presentatie maken en opslaan. We kiezen voor een nieuwe

witte selectievakje rechtsboven in het bestand. De geselecteerde

presentatie, in een omgeving die erg lijkt op die van PowerPoint

bestanden zijn zo te verwijderen, te verplaatsen of te kopiëren. Als

2016 typen we even een tekstje in en bewaren de presentatie via

je kiest voor verwijderen komt er eerst een extra vraag of je dit

Bestand, Opslaan als. Daar kunnen we kiezen voor het opslaan

echt wilt. Bij verplaatsen of kopiëren komt er een venster rechts

van een online kopie, er wordt nadrukkelijk vermeld dat er geen

zichtbaar waarin je de doelmap kunt selecteren. Als je dan klikt op

knop Opslaan is: een presentatie wordt automatisch opgeslagen.

verplaatsen of kopiëren, wordt de actie uitgevoerd. Net als bij

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

Meer lessuggesties, tips, tricks en tools vind je op www.computersopschool.nl

Google Drive is het ook mogelijk om bestanden vanuit een

voor Bedrijven.

Verkennervenster naar de OneDrive-omgeving te verslepen

Het opslaan

om bestanden in de online-omgeving te plaatsen.

duurt iets langer dan normaal, we gaan naar de online app van OneDrive en zien nu ook daar het net door ons gemaakte Word-bestand

Eén knop hebben we nog niet gebruikt: Synchroniseren. Als we

staan.

daarop klikken, kunnen we kiezen voor het downloaden van de OneDrive voor Bedrijven-app of voor Nu synchroniseren. We

AAN DE SLAG: ONLINE EN OP EEN IPAD

downloaden de app en synchroniseren vervolgens. We accepteren

Het werken op een pc en in een browser met OneDrive, de pro-

een beveiligingswaarschuwing en zien in het volgende venster dat

gramma’s en de apps Word en PowerPoint gaat vlekkeloos. Omdat

de bestanden worden gesynchroniseerd. Door op de knop Mijn

volgens de licentievoorwaarden we ook op een iPad met Office en

bestanden weergeven… te klikken wordt de Verkenner geopend

OneDrive mogen werken, ga ik op de iPad naar de intranetomgeving

en zien we de map OneDrive voor Bedrijven staan met de gesyn-

van mijn onderwijsinstelling. Als ik daar op de OneDrive-app klik,

chroniseerde inhoud. Aan de groene vinkjes voor de bestanden

krijg ik onderin het scherm de vraag of ik de app wil downloaden:

zien we dat het overzetten is gelukt.

‘Meer gedaan krijgen. En sneller’ is de bijbehorende melding. De app wordt geïnstalleerd en geopend, dezelfde bestanden als op de pc en in de browser daar zijn ook zichtbaar op de iPad in de OneDrive-app! We zorgen ervoor dat ook de Word- en PowerPointapps worden gedownload. Daarna openen we via de OneDrive-app ons testbestand van PowerPoint. We voegen er een dia met een afbeelding aantoe. In de browser op onze pc openen we hetzelfde

Via de Verkenner openen we nu ons PowerPoint Test-bestand. De

testbestand en zien inderdaad dat ook daar een vierde dia te zien

2016-versie die op de pc staat wordt geopend, we klikken op

is. Het synchroniseren tussen de iPad en de OneDrive-omgeving in

Bewerken inschakelen en voegen een nieuwe dia met inhoud toe.

de browser op de pc verloopt dus ook vlekkeloos! Als we nu ook

We klikken op Opslaan en sluiten PowerPoint af. We gaan terug

op de pc weer verder willen met deze presentatie, moet die als het

naar onze online-versie van OneDrive om te zien of ook daar nu de

goed is ook via de Verkenner gesynchroniseerd zijn. Uit de tijd die

aangepaste presentatie beschikbaar is. De presentatie wordt in

achter het bestand staat, blijkt dat nog niet, maar als we dubbel

een voorbeeldweergave geopend en bevat nu ook de nieuwe derde

klikken op het bestand merken we dat het bestand dan eerst

dia. In deze omgeving kunnen we ervoor kiezen om de presentatie

wordt bijgewerkt. Na opening krijgen we inderdaad ook de op de

te bewerken (dat kan in PowerPoint of in de browser-versie ervan),

iPad toegevoegde dia te zien.

om een diavoorstelling te starten, om af te drukken naar PDF of om met anderen te delen. Ook kun je het bestand met anderen delen. Je kunt personen uitnodigen, een koppeling ophalen of controleren met wie het bestand gedeeld is en dit eventueel stoppen of juist mensen uitnodigen. Ten slotte zien we nog drie puntjes rechts boven de presentatie staan. Als we daarop klikken, zien we onder andere de mogelijkheid om het bestand te downloaden. Als we linksboven in de hoek op onze naam klikken keren we terug naar het beginscherm van OneDrive. Resumerend: als je in de online app van PowerPoint een presentatie maakt, wordt die opgeslagen in OneDrive. Als je in OneDrive kiest voor synchroniseren, wordt de inhoud op de harde schijf van je pc bewaard. Als je via de Verkenner of via PowerPoint op je pc het bestand opent, bewerkt en opslaat wordt het gesynchroniseerd in

Kortom: met OneDrive voor Bedrijven van Microsoft Office kun je

de OneDrive online app!

uitstekend werken met bestanden op verschillende devices. Bovendien kun je bestanden delen met anderen die het ook kunnen bewerken.

We gaan het nog een keer andersom proberen. We openen Word op onze pc, typen er een tekstje in en bewaren het in OneDrive

ALTERNATIEVEN • Google Drive • Dropbox

Privacy en veiligheid

Hoe gaan jongeren om met hun online privacy? En wat kun je als school doen? Slechts één op de vijf jongeren vertrouwt Facebook zijn of haar persoonsgegevens toe. Ook Google en Twitter scoren laag met 34 en 24 procent. Dat blijkt uit onderzoek van JijVandaag, het jongerenpanel van EenVandaag. Door zelf weinig te delen op sociale media denken ze dat het wel goed zit met hun online privacy. Maar is dat ook zo? En wat moet je hiermee als school? Tekst Tefke van Dijk

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

Opvallend in het onderzoek van JijVandaag (onder ruim 1.100

Facebook dat ook. Stiekem geef je heel veel informatie. Wat je

jongeren tussen de 12 en 24 jaar) is ook dat bijna zestig

liked, waar je naar kijkt, wie je vrienden zijn, al die informatie

procent van de ondervraagde jongeren zijn privégegevens wel

en meer analyseert Facebook om een profiel van je te maken.

veilig acht bij WhatsApp, vooral vanwege de versleuteling van

Dat dataprofiel bepaalt vervolgens wat jij te zien krijgt.’

berichten die de app deze zomer heeft ingesteld. Driekwart van de jongeren vindt het wel een probleem dat WhatsApp gebruikers

NAÏEVE GEDACHTE

profielen gaat doorgeven aan eigenaar Facebook. Op de vraag

De digitale profielen worden steeds vaker gebruikt om

of ze daarom stoppen met WhatsApp zegt het merendeel

beslissingen over ons te maken. Dat neemt alleen maar toe

echter van niet. Gebruiksgemak lijkt toch belangrijker voor de

en het probleem is dat het totaal niet transparant is. Martijn:

jongeren. Veiligheid is volgens drie van de vier ook belangrijker

‘Bij een gezonde democratie kunnen mensen een beslissing

dan privacy.

aanvechten, maar bij wie kun je hier aankloppen? Dat is onduidelijk.’ Dat je niets te verbergen hebt, is volgens Martijn

TE VEEL GEGEVENS DELEN

een naïeve gedachte. ‘Je weet nooit hoe andere partijen

In het onderzoek Tieners en online privacy uit 2014 heeft

bepaalde informatie interpreteren en je weet ook niet hoe dat

Kennisnet ruim 1.700 tieners tussen 12 en 17 jaar gevraagd

in de toekomst is. Wat is dan de moraal? Je kent bovendien de

hoe zij omgaan met hun privacy op internet. Uit dit onderzoek

wetten van de toekomst niet. Stel dat roken ooit illegaal wordt,

komt naar voren dat tieners bewuster met hun gegevens

zo onrealistisch is dat niet, wat betekent dat voor de mensen

omgaan dan vaak wordt gedacht. De helft van de ondervraagde

die rokend op al die foto’s staan? Op dat moment had je niets

jongeren heeft weleens een app verwijderd vanwege ‘te veel

te verbergen. Dat ligt dan heel anders.’

gegevens delen’, terwijl 72 procent zich zorgen maakt dat vreemden ongewenste informatie over hen verkrijgen. 34

WAT KUNNEN SCHOLEN DOEN?

procent heeft wel eens ‘locatie delen’ op hun telefoon of in

In de monitor Jeugd en Media 2015 van Kennisnet komt naar

een app uitgezet, omdat ze bezorgd waren dat andere personen

voren dat bijna de helft (ruim 4 op de 10 jongeren) op school

of instanties konden zien waar ze waren. Maurits Martijn is

wil leren hoe ze hun privacy of veiligheid op internet kunnen

medeauteur van het boek Je hebt wel iets te verbergen. Hij

verbeteren. Job Vos, privacy-expert bij Kennisnet: ‘In deze

vindt het goed dat jongeren bewust omgaan met wat ze online

samenleving is digitale geletterdheid heel belangrijk. Kinderen

delen. ‘Ze zijn zich ervan bewust dat alles openbaar is, maar weten niet altijd dat je geen controle hebt over wat Facebook van je weet. Als je alleen kijkt wat anderen posten, registreert

ANNE KERSTEN (21)

JESSE WINTERS (22)

‘Ieders privacy kan geschonden worden’

‘Veiligheid gaat voor mij boven privacy’

‘Ik breng veel te veel tijd door op Facebook. Vooral om op de hoogte te blijven van wat anderen aan het

‘Ik zet niet veel op Facebook maar

doen zijn, zelf post ik bijna nooit

ik kijk wel dagelijks, gewoon om

iets. Locatievoorzieningen staan

te zien wat anderen aan het doen

bij mij ook uit omdat ik niet wil dat

zijn. Voor zover ik weet gaat

Facebook mijn locatie weet. Dingen

Facebook goed om met mijn

die ik nooit zou delen zijn mijn

gegevens, ik heb nog niet gehoord

adres, telefoonnummer, privéfoto’s

of gezien dat er iets niet goed is

of persoonlijke details. Ik wil niet dat die in verkeerde

gegaan. Facebook mag best weten

handen terechtkomen. Ik weet dat Facebook gegevens

hoe ik heet en hoe ik eruitzie, ik

doorspeelt aan derden en dat is voor mij de reden om

vind het minder fijn als ze exact weten waar ik woon en wat

voorzichtig te zijn met wat ik online zet. WhatsApp valt

ik doe. Ik denk altijd na wat ik plaats of stuur. Veel dingen

waarschijnlijk in dezelfde categorie als Facebook, maar ik

houd ik liever voor mezelf, zoals hoe het thuis gaat of als ik

ben hier toch lakser als het om privacy gaat. Ik heb gehoord

me vervelend voel. Privézaken hoeft niet iedereen te weten.

dat Telegram veiliger is, maar bijna niemand maakt daarvan

Eigenlijk zet ik alleen maar leuke dingen online. WhatsApp

gebruik. Dat is waarom ik toch bij WhatsApp blijf. Ik vraag

gebruik ik elke dag. Ik stond er nooit zo bij stil, maar ik vind

me af tot op welke hoogte veiligheid boven privacy gaat.

het wel fijn dat er nu encryptie is. Het geeft me een veiliger

Wanneer iemand wordt verdacht van terrorisme en daardoor

gevoel. Veiligheid gaat voor mij boven privacy. Dat is wel

zijn of haar privacy wordt ingedamd, hoe weet je dan zeker

een beetje tegenstrijdig, want als iemand inbreuk maakt op

dat diegene ook daadwerkelijk terrorist is? Dan kan ieders

mijn privacy zou ik me niet heel veilig voelen, om eerlijk te zijn.’

privacy geschonden worden onder het mom van ‘terrorisme’.

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

groeien op met computers en mobiele telefoons en we moeten

leeftijd. Zes tekens als je zes bent, tien als je tien bent. Vos:

ze daarin opvoeden. Van wie gaan ze leren verstandig met deze

‘Langere wachtwoorden zijn beter. Mijnwachtwoordislekkergeheim!

media om te gaan? Scholen hebben hierin in ieder geval een

is bijvoorbeeld een hele sterke. Scholen hebben toegang tot

belangrijke voorbeeldfunctie. In de klas kunnen leerkrachten

kennis en expertise over online privacy en veiligheid en kunnen

laten zien hoe je verstandig omgaat met wachtwoorden,

hier wat mee in hun onderwijspakket. Het is om te beginnen

persoonlijke gegevens en sociale media.’ Leerlingen krijgen

belangrijk dat ze zelf alles goed op orde hebben en kinderen

vaak als regel te horen: maak een wachtwoord zo lang als je

daarin meenemen. Practise what you preach.’ <<

ANNE VAN KEMENADE (16)

WANDER WAALS (17)

‘Als je iets geheim wilt houden, moet je het niet online zetten’

‘Zorgvuldig omgaan met mijn privacy doen ze sowieso niet’

‘Veiligheid gaat voor mij boven

‘Ik maak me niet echt zorgen over

privacy, maar ik heb dan ook niks

mijn online privacy, al vind ik het

online staan wat mensen niet

wel een gek idee dat er van alles

mogen weten. Als je iets geheim

achter mijn rug om gebeurt, en zou

wilt houden, moet je het niet

graag willen weten wie wat over

online zetten. Dat heb je zelf in de

mij weet. Vergeleken met leeftijd-

hand. Ik zet altijd heel bewust

genoten valt het mee hoeveel

dingen wel of niet op sociale

ik op Facebook doe maar voor

media en heb nooit iets verwijderd

volwassenen is het vast veel.

omdat ik bang was dat het verkeerd gebruikt zou worden. Ik

Ik post weinig en maak vooral gebruik van een-op-een-

zou nooit delen wanneer ik op vakantie ben, niet iedereen

gesprekken en groepsgesprekken. Echt diepe gesprekken

hoeft te weten dat er niemand thuis is. Bij WhatsApp is

over liefde en vriendschappen zou ik niet snel online doen,

een tijdje geleden ongevraagd een koppeling gemaakt met

dan staat het zo zwart op wit. Of Facebook goed met mijn

Facebook zonder daarvoor toestemming te vragen. Je

gegevens omgaat, vind ik moeilijk te zeggen. Zorgvuldig

moest dit zelf uitzetten. Ik vind het raar dat er zomaar

omgaan met mijn privacy doen ze sowieso niet, dat weet ik.

gegevens kunnen worden doorgelinkt. En ook dat je persoons-

Dat vind ik de prijs die je betaalt voor hun dienst. Bovendien

gegevens worden verhandeld. Je merkt daar niks van en het

merk ik dat het de service verbetert, vooral bij Google zie je

is wel persoonlijke informatie. Bij online privacy is het

dat. WhatsApp is eigendom van Facebook en tussen die

vooral je eigen verantwoordelijkheid wat je wel en niet op

twee vindt ongetwijfeld communicatie plaats. Hier heb ik

internet zet. Ik zet niks op Facebook wat anderen niet

niet bijster veel moeite mee. Bovendien is het zo dat WhatsApp

mogen weten en heb er dan ook geen behoefte aan te gaan

zijn berichten encrypt, wat ervoor zorgt dat derden in ieder

betalen om ervoor te zorgen dat mijn gegevens privé blijven.’

geval geen toegang hebben tot de informatie.’

HOE KUN JE JEZELF ONLINE VERDEDIGEN? Hoe ga je bewust om met alle data die online over je worden verzameld? En welke maatregelen kun je zelf nemen? In de digitale zelfverdedigingsgids staan handige tips en trucs. Meer weten? Kijk op corr.es/zelfverdediging.

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

Sn@ppen! Handige, educatieve apps gespot door @keiionderwijs

Me van Tinybop Tinybop heeft inmiddels al meerdere, ontzettend leuke apps voor jonge kinderen ontwikkeld. Gebruiksen kindvriendelijke apps, waarbij zelf ontdekken steeds centraal staat. Met de app Me is er een veilige, creatieve werkplek gemaakt waar kinderen zelfstandig aan de slag kunnen gaan. Het draait allemaal om ‘ik’, je creëert zelfportretten, maar ook portretten van dierbaren om je heen. Er kunnen verhalen en geluiden opgenomen worden en door het beantwoorden van simpele vragen over de wereld rondom je, ontstaan animaties en afbeeldingen die weergeven waar jij van houdt. Een mooie app om het zelfbewustzijn van kinderen te ontwikkelen en de creativiteit te bevorderen. De app kost €2,99 in de Appstore en is voordeliger verkrijgbaar in een bundel met andere apps van de makers van deze leuke apps.

Shadow puppet edu Een heel fijne app om foto/videopresentaties te maken. Je maakt videoverhalen met behulp van je eigen foto’s of plaatjes/filmpjes waar je gemakkelijk gesproken tekst en

Sudoku – een draken avontuur

geluiden aan kunt toevoegen. Vervolgens kun je de video’s voorzien van getypte tekst en woorden. Je kunt tot 100 items

Ook Juf Jannie is bij vele leerkrachten bekend vanwege de door haar ontwikkelde apps. Deze Sudoku-app is geschikt voor kinderen vanaf 4 jaar, maar door de verschillende keuzemogelijkheden ook voor oudere kinderen uitdagend genoeg. Je speelt in een drakenomgeving, dat betekent dat er prinsessen, kastelen en ridders te zien zijn, maar vooral de draak speelt een belangrijke rol. Als je begint met spelen, verdien je een drakenei. Door meerdere puzzels op te lossen, groeit je draak steeds weer een stukje. Ook kun je schatten verzamelen. Juf Jannie legt in een filmpje uit wat Sudoku’s zijn en hoe je aan het werk kunt gaan. Je kunt Sudoku’s van 3X3 tot 9X9 maken en je hebt de keuze uit spelen met afbeeldingen of cijfers. Bij elke puzzel kun je ook nog eens op drie niveaus spelen. Het is mogelijk om verschillende

per video toevoegen en totaal 30 minuten opnemen. De app is

accounts voor

zowel te gebruiken door leerlingen als leraren. Zo kunnen

verschillende

leerlingen bijvoorbeeld een verslag van een uitstapje of een

kinderen aan te

project maken, maar ook een verhaal met eigen tekeningen en

maken. Voor

geluiden samenstellen. Als leraar kun je de app gebruiken om

€2,99 is de app

presentaties voor je lessen vorm te geven. Als je deze presen-

verkrijgbaar in

taties met je leerlingen deelt, kunnen ze de lessen nog eens

de Appstore.

terugkijken of je kunt presentaties op maat maken voor specifieke doelen. De app is gratis in de Appstore.

COS JAARGANG 34 NUMMER 04 – 2016

SPECIAAL VOOR

MANAGERS EN BESLISSERS • Windows 10 Pro • Lichtgewicht en veelzijdig 2-in-1 device • 12’’ multitouch LCD scherm met IPS • Fluisterstil: Acer LiquidLoop™ koeling • 6e generatie Intel® Core™ processoren • 256GB SSD