32 LATA ISTNIENIA UKRAINY

TEKST WOJCIECH KONDRACIUK

Ukraina ogłosiła swoją niepodległość 24 sierpnia 1991 roku po rozpadzie związku radzieckiego. Pod tym względem Polska i Ukraina są dosyć podobne – mamy za sobą nieco ponad 30 lat demokracji i wolności gospodarczej, jednak nietrudno zauważyć, że nasi sąsiedzi napotkali po drodze znacznie więcej problemów. Warto poświęcić trochę uwagi burzliwej historii Ukrainy.

Przed Zsrr

Ukraina ma długą historię jako region geograficzny i kulturowy, który rozwinął się na przestrzeni wieków. Tereny te przez stulecia zamieszkiwali Słowianie wschodni, w tym plemiona połabskie i ruskie. Pierwsze średniowieczne państwo ukraińskie powstało w X wieku i nosiło nazwę Rusi Kijowskiej. Była to federacja plemion wschodniosłowiańskich, które rozwijały się wokół Kijowa jako centrum politycznego, gospodarczego i kulturalnego. Ruś Kijowska była silnym państwem, które prowadziło handel, rozwijało się intelektualnie i miało swoje własne instytucje. W XIII wieku zostało podzielone na wiele księstw i trafiło pod wpływy różnych sąsiadów, takich jak Litwa, Polska i imperium mongolskie. W wyniku tych podziałów i wpływów zewnętrznych na obszarze dzisiejszej Ukrainy powstały różne księstwa i państwa, takie jak Wołyń, Galicja, księstwo Ruskie, księstwo halicko-włodzimierskie itp. W XVI wieku tereny te znalazły się pod panowaniem Rzeczypospolitej Obojga Narodów, która kontrolowała zachodnie i centralne regiony dzisiejszej Ukrainy. W tym czasie na tych terenach rozwijały się różne ruchy społeczne i kulturowe, w tym kozackie ordy, takie jak Kozacy zaporoscy. W XVIII wieku tereny Ukrainy wschodniej i centralnej znalazły się pod panowaniem Imperium Rosyjskiego w wyniku rozbiorów Polski. W 1917 roku, po rewolucji lutowej i październikowej w Rosji, Ukraina ogłosiła niepodległość i powstała Ukraińska Republika Ludowa. Jednak wkrótce potem kraj został zaatakowany przez bolszewików, a w 1922 roku Ukraina stała się jedną z republik składających się na nowo utworzony Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). W okresie radzieckim Ukraina była jedną z republik składowych ZSRR i miała pewną autonomię, ale była pod ścisłą kontrolą centralnego rządu w Moskwie. Dopiero po rozpadzie ZSRR w 1991 roku Ukraina ogłosiła swoją niepodległość i stała się niezależnym państwem.

Trudna Transformacja

Wróćmy jednak do historii najnowszej. Po uzyskaniu niepodległości w roku 1991 Ukraina stanęła przed ogromnym zadaniem transformacji z państwa socjalistycznego do gospodarki wolnorynkowej. Proces ten był trudny i wiązał się z wieloma problemami, takimi jak hiperinflacja, restrukturyzacja przemysłu oraz reforma polityczna i instytucjonalna. Ukraina odziedziczyła po okresie radzieckim skomplikowany system gospodarczy i administracyjny, oparty na planowaniu centralnym i kontroli państwa. Transformacja z takiego systemu do gospodarki rynkowej i demokracji wymagała ogromnych zmian instytucjonalnych, prawnych i kulturowych. Jedne z największych zmian miały miejsce w roku 1996. Było to podpisanie nowej konstytucji Ukrainy oraz wprowadzenie obowiązującej do dziś waluty – hrywny. Nieefektywne zarządzanie i brak przejrzystości podważały zaufanie obywateli do instytucji państwowych. Korupcja wpływała na wszystkie sfery życia publicznego i gospodarczego, utrudniając wprowadzanie jakichkolwiek reform. W dodatku Ukraina jest krajem o zróżnicowanym społeczeństwie i silnych podziałach regionalnych. Te podziały polityczne, etniczne i kulturowe utrudniały konsensus i jednolite podejście do reform. Różne grupy interesów często konkurowały o wpływy i zasoby, co prowadziło do polaryzacji politycznej i trudności w osiągnięciu stabilności.

Wewnętrzne waśnie były jednak tylko namiastką problemu. Ukraina, jako sąsiad Rosji, od początku swojego istnienia była narażona na wpływy i presję polityczną ze strony Rosji. Rosja wywierała wpływ na Ukrainę poprzez politykę energetyczną, wspieranie ruchów separatystycznych oraz prowadzenie działań dezinformacyjnych i propagandowych – a to znowu wpływało na stabilność polityczną, nawiązywanie relacji z krajami Zachodu, a uniemożliwiło także przyłączenie Ukrainy do NATO i Unii Europejskiej. Od uzyskania niepodległości Ukraina dążyła do zbliżenia się do struktur europejskich. Negocjacje w sprawie umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską miały duże znaczenie dla kraju. Pomimo trudności i oporu ze strony Rosji Ukraina kontynuowała swoje wysiłki na rzecz zbliżenia się do Europy i realizacji reform. W 2017 roku podpisano umowę o stowarzyszeniu z Unią Europejską, która zakładała zacieśnienie współpracy gospodarczej, politycznej i kulturalnej.

POWAŻNE TRUDNOŚCI

Na przestrzeni ostatnich 32 lat Ukraina doświadczyła wielu kryzysów politycznych. Za dwa najgłośniejsze z nich odpowiada ta sama osoba – Wiktor Janukowycz. W 2004 roku miała miejsce pomarańczowa rewolucja, która była ruchem społecznym przeciwko sfałszowanym przez dotychczasowy rząd wyborom prezydenckim. Obywatele wyszli na ulicę, wierząc, że prawowitym prezydentem Ukrainy powinien zostać Wiktor Juszczenko. Pomimo brutalnych prób stłumienia protestów Janukowycz musiał ustąpić. Jednak kadencja Juszczenki nie należała do udanych. Upłynęła na nieustannych konfliktach z rządem Julii Tymoszenko. W kolejnych wyborach Juszczenko uzyskał nieco ponad 5% głosów, a prezydentem został właśnie jego dawny konkurent – Wiktor Janukowycz.

To właśnie on 29 listopada 2013 roku odmówił podpisania umowy stowarzyszeniowej z Unią Europejską, tłumacząc się m.in. złym stanem finansów kraju. Winę za drastyczny spadek eksportu ponosiła Rosja, która w ten sposób osiągnęła swój cel – odsunęła Ukrainę od Unii Europejskiej. Decyzja Janukowycza natychmiast wywołała kolejną falę protestów, którą pamiętamy jako Euromajdan. Te wydarzenia doprowadziły do obalenia prezydenta Wiktora Janukowycza 22 lutego 2014. Janukowycz musiał salwować się ucieczką do Białorusi, a następnie do Rosji.

Wkrótce potem Ukraina znalazła się w trudnym konflikcie z Rosją, który rozpoczął się w 2014 roku. Rosja anektowała Krym, a na wschodzie Ukrainy wybuchł konflikt z separatystami prorosyjskimi, którzy otrzymywali wsparcie z Rosji. Ten konflikt spowodował straty ludzkie i gospodarcze, a także pogorszenie relacji między Ukrainą, Rosją oraz państwami zachodnimi, które wykazały się opieszałością w działaniu i pasywną postawą wobec bezprawnych i zbrodniczych działań Kremla.

24 lutego 2022 ten konflikt wszedł w nową fazę, która na zawsze odmieni relacje pomiędzy Rosją, Ukrainą i resztą świata. Trwająca wojna przynosi jednak nadzieję – choć dosyć odległą – że Ukraina wyrwie się wreszcie spod rosyjskich wpływów i z pomocą państw zachodnich wejdzie w zupełnie nową fazę swojego rozwoju.

KOLEJNE WYZWANIA

Trwająca wojna niesie ze sobą olbrzymie zmiany dla rozwoju Ukrainy. Z pewnością przyspieszy ona przyłączenie tego kraju do Unii Europejskiej i NATO, ale nawet z pomocą nowych partnerów odbudowa kraju będzie niezwykle wymagającym przedsięwzięciem. Miejmy nadzieję, że Ukraińcom uda się odzyskać utracone terytoria i będą mogli już wkrótce zabrać się do odbudowy swojego kraju – nie tylko w sferze infrastrukturalnej, ale też politycznej i społecznej.

Nasi sąsiedzi, podobnie jak jeszcze do niedawna cała Europa, są wciąż zależni od importu surowców energetycznych z Rosji. W związku z tym podjęto wysiłki na rzecz dywersyfikacji dostaw energii poprzez rozwój infrastruktury gazowej, poszukiwanie alternatywnych źródeł energii oraz promowanie efektywności energetycznej.

Mimo wielu wyzwań Ukraina ma również wiele perspektyw. W ostatnich latach kraj zanotował wzrost gospodarczy i rozwój sektorów takich jak IT, turystyka i eksport rolno-przemysłowy. Kontynuacja reform, walka z korupcją, inwestycje zagraniczne oraz zbliżenie do struktur europejskich mogą przyczynić się do dalszego rozwoju Ukrainy i jej stabilizacji. W ciągu ostatnich 32 lat Ukraina doświadczyła także zmian społecznych i kulturowych. Młode pokolenie Ukraińców jest bardziej otwarte na nowe idee, technologie i wartości demokratyczne. Wzrósł również patriotyzm i duma narodowa w społeczeństwie ukraińskim.

Wojenne zniszczenia i straty, choć przerażające, mogą mieć pozytywny wpływ na obywateli kraju. Być może uda im się jeszcze bardziej zjednoczyć i skupić na wspólnym celu – co bywało problemem w ostatnich dziesięcioleciach. W końcu to właśnie wspólne doświadczenia i dążenia to czynniki, które pomogły Polakom odbudować nasz kraj po II wojnie światowej i zmianie ustroju. ⚫