Walka o Karabach

Geneza walk o Górski Karabach

TEKST MARCIN GOMÓŁKA

Codzienne doniesienia z walk pomiędzy Armenią a Azerbejdżanem zwykle giną wśród kolejnych informacji o koronawirusie, a większość ludzi traktuje je jak kolejny konflikt na bliskim Wschodzie, który nie tylko nas nie dotyczy, ale też wydaje się nie mieć sensu. Warto jednak poznać genezę tego sporu i jego tło historyczne.

SPORNE TERYTORIUM Zacznijmy od zlokalizowania miejsca, w którym ma miejsce konflikt. Górski Karabach znajduje się na południe od łańcucha górskiego Wielki Kaukaz, czyli na tzw. Południowym Kaukazie – niezwykle interesującym regionie na pograniczu Europy i Azji, rozgraniczającym Morze Czarne od Morza Kaspijskiego. Górski Karabach znajduje się na terytorium Azerbejdżanu i przylega do granic Armenii oraz Iranu.

Górski Karabach to jednak nie tylko nazwa jednego z regionów Azerbejdżanu. 2 września 1991 roku ogłoszona została deklaracja niepodległości Republiki Górskiego Karabachu (zwanej też Republiką Arcach), która jednak po dziś dzień nie została uznana przez żaden kraj na świecie. W rzeczywistości, choć formalnie jest to terytorium Azerbejdżanu, Republika funkcjonowała dotychczas jako samodzielne i niezależne państwo, zamieszkiwane przez około 140 tys. osób.

STRONY KONFLIKTU Ze względu na strategiczne położenie oraz strukturę etnograficzną tego rejonu Armenia dąży do odzyskania Górskiego Karabachu, zamieszkanego w większości przez Ormian, którzy stanowią obecnie około 95% całej ludności. Również ludność Karabachu od ponad 30 lat żywi nadzieję na zjednoczenie z ojczystą Armenią. Trwający obecnie konflikt ma więc podłoże etniczno-terytorialne i – wbrew opiniom niektórych komentatorów – nie jest wojną na tle religijnym. Nie do końca wiadomo, kto zaatakował jako pierwszy. Obie strony wymieniały się oskarżeniami równie intensywnie, co ogniem. Biorąc pod uwagę przeszłość, można by wnioskować, że to kolejna narodowowyzwoleńcza szarża Ormian, jednak wszystko wskazuje na to, że to Azerbejdżan wykonał pierwszy krok, atakując cywilne osady w Górskim Karabachu.

Z ekonomicznego punktu widzenia ten scenariusz ma zdecydowanie więcej sensu. Azerbejdżan ma sporą przewagę w kwestiach finansowych i wojskowych – to nie musi jednak oznaczać zwycięstwa. Dodatkowo, jak to ma zwykle miejsce w tego typu konfliktach, po obu stronach pojawili się sprzymierzeńcy. Rosja poparła stanowisko Armenii (po aneksji Krymu inne stanowisko mogłoby być przejawem hipokryzji), zaś po stronie Azerbejdżanu opowiedziała się Turcja, nakazując Armeńczykom wycofanie się z okupowanych ziem. Obie strony twierdzą, że wsparcie z zewnątrz jest dobrze widoczne po stronie wroga.

EDGARRO, WIKIPEDIA ILUSTRACJA:

Oznacza to, że Górski Karabach może w przyszłości stać się także areną walki między Turcją a Rosją – walki, w której prędko nie zabraknie środków.

JAK ROZPĘTAŁA SIĘ WOJNA? Rdzennymi mieszkańcami Górskiego Karabachu byli chrześcijańscy Ormianie. Z powodu bliskiego sąsiedztwa krajów i ludów muzułmańskich już od IX wieku naszej ery Ormianie musieli radzić sobie z najazdami Arabów, Turków i Mongołów. Ostatecznie władcy Karabachu musieli uznać zwierzchnictwo muzułmańskiej Persji w XVI wieku. Przez ponad 200 lat podległości ludom muzułmańskim w Karabachu doszło do wymieszania etnicznego i kulturowego ludności. W roku 1806 Kaukaz Południowy został objęty władzą Imperium Rosyjskiego i pozostawał pod jej wpływem przez ponad 100 lat.

Jak łatwo się domyślić, współczesny konflikt zbrojny nie jest pierwszym, który był prowadzony na tym obszarze. To jedynie kolejna konfrontacja w nierozwiązanym sporze, który trwa od pokoleń. Pierwsze walki Ormian i Azerów na terenie Górskiego Karabachu miały miejsce już w roku 1905 – w czasie rewolucji rosyjskiej. Po upadku rosyjskiego caratu w 1917 roku, powstała niepodległa Zakaukaska Demokratyczna Republika Federacyjna. Niestety różnice interesów Azerów i Ormian sprawiły, że nowe państwo przetrwało zaledwie 3 miesiące, po czym rozpadło się na Armenię i Azerbejdżan. Z tego wynika, że konflikt o Górski Karabach jest starszy, niż obydwa uczestniczące w nim państwa.

To jednak nie koniec perturbacji w historii tego sporu. Po zaledwie 2 latach istnienia oba kraje stały się odpowiednio Armeńską Socjalistyczną Republiką Radziecką oraz Azerbejdżańską Socjalistyczną Republiką Radziecką. Obie republiki weszły w skład Związku Radzieckiego w latach 1922-1991.

Najdłuższa i najbardziej wyniszczająca (stuletnia) wojna toczyła się w latach 1988-1994. Ten konflikt również nie przyniósł definitywnego rozwiązania. Nie pomogły przesiedlenia ludności ani pokojowe ustalenia. Koniec walk był jedynie zawieszeniem broni, przerywanym nieustannymi incydentami na granicy państw. W roku 2016 konflikt znów zaognił się, czego wynikiem była tzw. wojna czterodniowa (zwana też kwietniową), czyli krótka potyczka pomiędzy Republiką Górskiego Karabachu a Azerbejdżanem, którą z oficjalnego punktu widzenia w zasadzie można określić jako konflikt wewnętrzny.

Czy ta wojna rozprzestrzeni się poza sporne terytorium? Czy walka może się kiedyś zakończyć? Jeśli tak, to w jaki sposób? Jakie rozwiązanie jest najwłaściwsze? Czy w ogóle jest jeszcze sens walczyć, skoro Republika Arcach jest w zasadzie samodzielnym bytem? Na te pytania ciągle brakuje odpowiedzi, lecz miejmy nadzieję, że poznamy je jak najszybciej, bo każdy dzień przynosi nowe ofiary. ⚫