Express110

191254

SAYI: 2010/09

DAH‹L) 1 May›s - 15 May›s 2010 5 TL (KDV

ÇOCUKLARA NAfi RANTA MARfi 110

L A S Y O N A E N T E R N

fi A L A L A

Okuluma dokunma

CHANTAL MOUFFE’UN PERSPEKT‹F‹YLE AKP

Yeni dostlar, yeni düflmanlar KIBRIS’TA HAVA DURUMU

Türkiyelilerin bilmedikleri RANT AÇILIMI FUTBOLDA DA TAM GAZ

Üç büyüklerden ofsayt goller ESK‹ PONTUS VE “ROMEY‹KA’NIN TÜRKÜSÜ”

Kaybolan dilin peflinde

BASKIN ORAN BÜTÜN ESERLERİ

EZBERLERDEN KURTULMAK İÇİN...

BASKIN ORAN

Türkiyeli Kürtler ÜZERİNE YAZILAR

Yayına Hazırlayan: Ülkü Özen Bütün Eserleri, 541 sayfa

271 sayfa 492 sayfa

191 sayfa

253 sayfa

196 sayfa

271 sayfa

Baskın Oran, Kürt sorunu üzerine 1990’ların ortasından günümüze kadar yazdığı yazılardan bir seçki yapıyor. Dönemin gazete kupürleriyle zenginleşen yazılarda Oran, sorunu çeşitli yönlerden ele alarak Türkiye’nin yakın dönem panoramasını da ortaya koyuyor.

MERAM 110: JEAN BAUDRILLARD’IN KULAKLARI ÇINN...

Kötülü¤ün fleffafl›¤› özümüzle görmesek inanmazd›k. Gördük, yine de inan›l›r gibi de¤il. Bilge köyü katliam›n›n san›klar›ndan biri mahkeme ç›k›fl›nda aynen flöyle ba¤›rd›: “Yaflas›n kötülük!”

Hepimize hitaben söyledi, slogan att› basbaya¤›. Meydan okudu. Bu tarihî an› kaydedelim: 25 Nisan 2010, Çorum. ‹nsan›n nutku tutuluyor. Jean Baudrillard görse onun da nutku tutulurdu, kötülü¤ün bu denli fleffafl›¤›n› onun da havsalas› almazd›.

Herhalde hepimizin haf›zas›nda hâlâ capcanl›: 4 May›s 2009’da, Mardin’in Maz›da¤› ilçesine ba¤l› Bilge –özgün ad› Zanq›rt– köyünde, yedisi çocuk 44 kifli bir dü¤ünevinde taranarak öldürülmüfltü.

O katliam, pekâlâ PKK’n›n üstüne y›k›labilirdi, nitekim az daha öyle oluyordu. Öyle olsayd›, “yaflas›n kötülük” slogan›n› atan vatandafl elini kolunu sallaya sallaya aram›zda dolaflacakt›.

Ayn› köyde, 1994’te, Haber Diyarbak›r’daki ifadeyle, “Ergenekonvari bir cinayet” ifllenmifl, alt› kifli öldürülmüfl ve PKK’ya mâledildilmiflti. Ve akabinde Bilge köyü “koruculuk sistemi”ne dahil olmufltu.

Y›ldönümünü idrak etti¤imiz katliam›n failleri de, 16 y›l önceki cinayetin failleri gibi gündelik hayatlar›na devam edecekti. Ancak, o cehennemden flans eseri sa¤ ç›kan bir tan›k –a¤›r yaralanm›fl, öldü san›larak b›rak›lm›flt›– oyunu bozdu.

Katliam›n sebebi ne siyaset –ölenler de, öldürülenler de korucu–, ne kan davas›, ne namus davas›, düpedüz rant paylafl›m›.

Dolay›s›yla, “ora”lara özgü bir hadise de¤il. Fark›, buralarda daha rafine yollar kullan›lmas›.

Ama bu da icab›nda silahlar›n patlamad›¤› anlam›na gelmiyor.

Beyo¤lu’nda, birkaç sene önce Kemanc› Bar’da ifllenen cinayeti hat›rlayal›m örne¤in. Yine Beyo¤lu’nda, Express ekibi olarak, bir gecenin geç vaktinde oturdu¤umuz aç›khava mekân›nda, soka¤›n iki ucundan sayd›r›lan kurflunlara hedef olmam›za ramak kalm›flt›. Can havliyle kendimizi yere atm›fl, düellonun bitmesini beklemifltik. Ondan k›sa bir süre önce, gencecik bir k›z benzeri bir çat›flmada isabet eden “kaza kur-

G

Kapak foto¤raf› : Saner fien / NarPhotos

• Manzara . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4 • Okul arsalar› ya¤malan›yor . . . . . . .8 • Üç büyüklerin kent ya¤mas› . . . . 12 • Siirt olaylar› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 • BDP’nin anayasa politikas› . . . . . . 18 • AKP’nin tarz-› siyaseti . . . . . . . . . . 21 • K›br›s’ta hava durumu . . . . . . . . . 26 • Radyo Express . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 • K›raat & Duman› Üstünde . . . . . . . 34 • Cemil Koçak’›n tarihçili¤i . . . . . . . 38 • A¤›r Çekim . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 • “Romeyika’n›n Türküsü” . . . . . . . 42 • Radyo Brecht . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 • Müzik Dolab› . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 • Mavi Daktilo . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 • K›lavuz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Ahmet Ergenç, Ahmet Gürata, Alican Tayla, Alpkan Birelma, Asena Günal, Arslan Ero¤lu, Ayfle Çavdar, Cemil Cahit, Çi¤dem Öztürk, Didem Dan›fl, Doruk Yurdesin, Ender Ergün, Erdir Zat, Ertan Keskinsoy, Fevzican Abac›o¤lu, F›rat Genç, Gökçe Kaan Demirk›ran, Göksun Yaz›c›, Hakan Lokano¤lu, Haziran Düzkan, ‹rfan Aktan, Koray Löker, Merve Erol, Muhsin Akgün, Murat Arpac›, Murat Meriç, Özay Selmo, Pelin Özer, Pınar Uygun, Ragıp Duran, Saner fien, Sarkis Paçac›, Selçuk Oktay, Serkan Seymen, Siren ‹demen, fiahan Nuho¤lu, Turgut Yüksel, U¤ur Biryol, Ulus Atayurt, Yücel Göktürk, Zeynep Nuho¤lu Bask›: Ezgi Matbaac›l›k, Sanayi Caddesi Altay Sok. No:10 Yenibosna / ‹stanbul Tel: 0.212.452 23 02 bas›m yeri ve tarihi ‹stanbul, May›s 2010 da¤›t›m Do¤an Da¤›t›m A.fi. yönetim yeri: Kulo¤lu Mah. Gazeteci Erol Dernek Sok. no: 11/4 Oda 3 Beyo¤lu - ‹stanbul tel-faks: 0.212.251 87 67 e-mail expressroll@gmail.com abonelik expressroll@gmail.com yurtd›fl› abonelik Alican Tayla (alicantayla@gmail.com) y›l 9 say› 110 01 May›s -15 May›s 2010 imtiyaz hakk› Bilge Ceren fiekerciler sorumlu yaz›iflleri müdürü Merve Erol ilan irtibat Özay Selmo (0.533.514 90 49) YEREL SÜREL‹ YAYINDIR. 15 GÜNDE B‹R YAYINLANIR. ISSN 1307 - 461X

flunu” nedeniyle felç olmufltu.

Bunlar “münferit olaylar”, t›pk› Beyo¤lu Emniyet Amirli¤i’nde Festus Okey’in bafl›na gelenler gibi. Trabzon’da bafllay›p –Tayyip Erdo¤an “milletimizin hassasiyeti”ne ba¤lam›flt›– dalga dalga yay›lan linç giriflimleri de öyle. Polislerin “kahrolsun insan haklar›” slogan› atarak gösteri yürüyüflü yapmalar› hakeza. ‹lk elde akl›m›za gelen di¤er “münferit”leri bir s›ralayal›m “ortaya kar›fl›k” flekilde, bakal›m nas›l bir tablo ç›k›yor?

Bursa’da atölyenin kap›lar› üstlerine kilitlendi¤i için ç›kan yang›ndan kurtulamayarak can veren tekstil iflçileri... Tuzla’daki seri cinayet misali “ifl kazalar›”...

TMK ma¤duru çocuklar (“tafl atan çocuklar” diye yerleflti, ama de¤il tafl, slogan bile atmayanlar da tutuklan›yor)... Meclis baflkan› Mehmet Ali fiahin’in Da¤l›ca bask›n›nda PKK’ya esir düflen ve sonra serbest b›rak›lan askerler için, Adalet Bakan› s›fat›yla yapt›¤› “sa¤ kurtulduklar›na sevinemedim” aç›klamas›... Fatih Altayl›’n›n Radyo D’de Eren Keskin için “ilk gördü¤üm yerde cinsel tacizde bulunmazsam namerdim” demesi... Serdar Turgut’un “Da¤a kald›r›p seks kölem haline getirece¤im Rojin’i...” diye yazmas›... “Tarihin Arka Odas›”nda Ermeni tehciri tart›fl›l›rken Murat Bardakç›’n›n soyk›r›m› kastederek “gerekirse yine yapar›z” demesi... 4/C zulmü...

“Kentsel dönüflüm” taarruzu...

Neredeyse her dereye birkaç HES yaparak yöre halklar›n›n hayat alanlar›n› katletme giriflimi... GDO’lar›n denetime tâbi tutulmamas›... TSK’n›n ortaya saç›lan bilumum kirli çamafl›rlar›... Onur Öymen’in Dersim katliam›na alk›fl tutmas›... Cengiz Çandar’›n dört dörtlük tan›mlamas›yla “medyan›n Ogün Samast’lar›”n›n yaz›p çizdikleri...

Liste uzay›p gider. Bu kadar›yla bile ortaya ç›kan tabloya bak›nca, “yaflas›n kötülük” vecizesinin Bilge köyü katliamc›s›na mahsus bir sapk›nl›k oldu¤u söylenebilir mi? O vecizenin ekranlara yans›d›¤› gün, Türkiye Siirt facias›n› konufluyordu...

“Yaflas›n kötülük” kolektif bilinçalt›n›n dile gelmesi olabilir mi? Google’a “Yaflas›n kötülük” diye bir yaz›n, bak›n neler ç›k›-

yor. ‹kisini biz söyleyelim. Biri, 1990’lar›n absürd komedi dizisindeki Kel Behzat tiplemesinin (Dursun Ali Sar›o¤lu) repli¤i.

Di¤eri, Yonca Evcimik’in söyledi¤i flark›. Sözler Sezen Aksu, beste Garo Mafyan. Buyrun tad›ml›k bir bölüme: “Siz hiç bar›fl olmas›n diyen duydunuz mu? / Sevgiden söz etmeyeni buldunuz mu? / Bu kelimeler ne güzel ne tatl› fleyler /.../ Yemezler, ona öyle demezler/ Daha bir fley de¤il, bunlar iyi günler! /.../ A¤z›ma ac› biber sürün benim! / Sürmezseniz daha söylerim /.../ Tersini söylersek belki de olur yüzü /.../ Siz kendi içinizi hiç temizlediniz mi? / Sizde sizden kaç tane var, izlediniz mi? / Korunmatik savunmatik birer makineyiz / Siz makinenin ruhuyla yüzlefltiniz mi? / S›k›ld›k iyilikten! / Yaflas›n kötülük!”

Birkaç dizenin alt›n› nakarat misali çizelim: “Daha bir fley de¤il, bunlar iyi günler! Tersini söylersek belki de olur yüzü. S›k›ld›k iyilikten! Yaflas›n kötülük!”

Söze bafllarken Jean Baudrillard’›n “Kötülü¤ün fieffafl›¤›”n› anm›flt›k. O kitaptaki flu cümleler bugünlerin Türkiye’si için yaz›lm›fl gibi: “Yüz, söz, cinsiyet, beden, irade ve kamuoyu her yerde insanl›k d›fl› bir biçimde yeniden oluflturuluyor. Yeflil alanlara, do¤aya, genlere, olaylara ve tarihe yap›lan estetik cerrahiyi saym›yoruz... Maskeli toplumlar maskelerini ç›kard›. Art›k ne maskemiz var, ne de yüzümüz. Haf›zam›z da yok... Politikan›n gizli kusuru, neyin kötülük olarak adland›rabilece¤ini bilemeyecek bir hale gelmifl olmas›d›r.”

Baudrillard o cümleleri yirmi y›l önce yazm›flt›. Vizyonerli¤ine diyecek yok, 2010 Türkiye’si çoktan maskesini ç›kard›, art›k ne maskesi var, ne yüzü, ne de haf›zas›. Ama politika bahsinde yan›l›yor, daha do¤rusu, zamana yenik düflüyor. “Gizli” bir “kusur”u yok egemen politikan›n; bal gibi biliyor neyin kötülük oldu¤unu, alenen ve taammüden adland›rm›yor. Kendisini adland›rm›fl olacak çünkü. As›l mesele, solun kötülü¤ü adland›rmakta ve o adland›rman›n icap ettirdi¤i politikay› yapmaktaki zafiyeti.

Dikkat, dikkat: Express önümüzdeki say›dan itibaren sadece kitapç›larda. Abone kampanyam›z› da bofllamayal›m.

3

Demokrasi iflçi haklar›ndan bafllar

MANZARA Edirne’den Ardahan’a

Uluslararas› Af Örgütü, liberalleflen Türkiye’de hiçe say›lan iflçi haklar›n›n uluslararas› standartlara göre düzenlenmesi amac›yla kamuoyunda bask› oluflturmak üzere bir kampanya düzenledi. Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›’na gönderilmek üzere haz›rlanan Af Örgütü kartpostallar›nda flu ifadeler yer al›yor: “Türkiye’de mevcut yasalar›n örgütlenme, toplu sözleflme ve grev haklar›n› adil olmayan bir flekilde k›s›tlamas›ndan ötürü kayg› duymaktay›m. Sendika

üyeleri ve di¤er iflçilerin uluslararas› alanda tan›nan haklar›n› kulland›klar› için hedef haline getirildiklerine dair haberlerden de ayr›ca endifle duymaktay›m.

Türkiye, Uluslararas› Çal›flma Örgütü’nün (ILO) temel sözleflmelerinden olan 87. ve 98. sözleflmelerini onaylam›flt›r ve dolay›s›yla iflçilerin temel haklar›ndan olan örgütlenme, dernek kurma ve toplu sözleflme haklar›n› güvence alt›na almakla yükümlüdür.”

Ayr›nt›lar amnesty.org.tr adresinde....

Türkü türkü mahkemem Statüko y›k›l›yor diyeceksiniz, özgürlefliyoruz diyeceksiniz, ama hiç gülmeyece¤iz. ‹syan, itiraz, zaten etmeyece¤iz. Tayyip Erdo¤an mizahç›lar› sevmiyor (karikatür dergilerine açt›¤› dava say›s› Özal’› geçmifl olabilir). fiimdi de kafay› türkülere takm›fl.

Ankaral› Kubilay Duman ve iki kardefli iflsiz kal›nca, çareyi saz› ellerine almakta bulmufllar, çektikleri videoyu Facebook’a koymufllar. “Kriz te¤et geçti hamdolsun” türküsü, k›sa zamanda 300 bin kifli taraf›ndan izlenmifl. Baflbakanl›k avukatlar›n›n flikâyeti üzerine cumhuriyet savc›lar› da hemen davay› açm›fl. “Ürküyoruz derdimizi demekten” diyor Duman kardefller türküde. fiu devr-i demokraside nas›l ürkmesinler?

ET ‹THALATI BAfiLADI

1 MAYIS’TA DE⁄‹fiEN KONSEPT

Köylüler nas›l öldürülür?

Vermediniz, ald›k

m›s›r ülkesiydik. fiimdi hepsini ithal ediyoruz, neoliberal iktidarlar üreticiyi, üretimi bitirmek için ellerinden geleni yap›yor. Do¤usuyla bat›s›yla bir hayvanc›l›k ülkesi olan, ama hayvan varl›¤› Özal’l› y›llardan bu yana gözle görülür bir düflüfle geçen Türkiye’de önce süt üreticileri greve ç›kt›, flimdi de, et ithalat› karar›yla, protestolar›na her gün bir yenisini ekleyen besicilere en büyük darbeyi haz›rlan›yorlar. Et fiyatlar›ndaki fahifl art›fl›n ard›ndan, özellefltirilmesiyle birlikte at›l duruma düflen Et ve Bal›k Kurumu’na ithalat yetkisi veren AKP hükümetinin ilk icraat›, Almanya’dan “helâl kesim” et getirmek, hayvan varl›¤› Türkiye’den çok daha az olan Estonya, Litvanya gibi ülkelerden canl› hayvan getirmeye karar vermek oldu. K›sa ve orta vadede bu ifl herhalde ancak birtak›m spekülatör flirketlere yarayacak, nas›l denetlendi¤i meçhul, yafl›n› bafl›n› alm›fl hayvanlar Türkiye meralar›n›n boflalmas› pahas›na marketlerde yeri-

ni alacak. Ve elbette, et fiyatlar›n›n ucuzlad›¤›n› gören besiciler hayvanlar›n› hemen kesime göndermeye bakacak. Yani, üretime k›sa vadede büyük sekte vuruldu¤unu, piyasay› ve hayvan sa¤l›¤›n› düzenleyen kurumlar›n yoklu¤unda bir daha toparlanman›n ne kadar zor oldu¤unu görmek için müneccim olmaya gerek yok. “Köylüleri neden öldürmeliyiz” diye soruyordu ya ‹smet Özel, bunun cevab›n› art›k herhalde bizzat Tayyip Erdo¤an verebilir. Biliyorsunuz, adamlar›n› markete gönderip piyasan›n durumunu ö¤renen ve derhal ithalat talimat› veren kendisi.

Belki de en iyisi vejetaryenlik, ama do¤ru düzgün sebze-meyve de yetiflmiyor ki memlekette.yiz” diye soruyordu ya ‹smet Özel, bunun cevab›n› art›k herhalde bizzat Tayyip Erdo¤an verebilir. Biliyorsunuz, adamlar›n› markete gönderip piyasan›n durumunu ö¤renen ve derhal ithalat talimat› veren kendisi. Belki de en iyisi vejetaryenlik, ama do¤ru düzgün sebze-meyve de yetiflmiyor ki memlekette.

B‹LG‹’DE SEND‹KA

V‹CDAN‹ RED GÜNÜ

Her cumartesi

Silahlara veda

iyasan›n düzenleyici akl›, ne ak›l b›rak›yor ne fikir. Bu¤day P ülkesiydik, pirinç, pamuk, f›nd›k,

flaka yollu mu nedir, “1 May›s’› ‹KSV düzenlesin” diyorlar. ‹HemArt›k alana girifller, gruplar›n duraca¤› mevkiler daha iyi ayarlan›rm›fl, hem ses sistemi canavar gibi olurmufl. Timur Selçuk ve Dostlar Korosu’nun içler ac›s› halini gördükten sonra, insan›n hak verece¤i geliyor valla. Ortak bir slogan üretemeden, bir eylem havas› yaratamadan geçen 1 May›s’ta güzel fleyler de olmad› de¤il. Tekel iflçilerini sat›fla getiren Türk-‹fl Genel Baflkan› Mustafa Kumlu konuflturulmad›, hatta eni konu kovaland› mesela. fiu lumpen cumhuriyetimizde baz› taraftar gruplar›-

n›n –ve flampiyonlu¤unu Taksim meydan›nda kutlayan bir iflçi tak›m›n›n– bir sürü “siyaset”ten nas›l daha etkili olabildi¤ini gördük. Üniversite kolektifleri yok denecek kadar azken, diploman›n ard›ndan bir büyük meçhule ad›m atacaklar›n›n bilincinde olan liselilerin örgütlenmelerinin 盤 gibi artt›¤›n› anlad›k. Polis aradan çekildi¤i takdirde sorunsuz bir kitlesel eylemin yap›labilece¤ini de. ‹stanbul Emniyet Müdürü Hüseyin Çapk›n, “konsept de¤iflti” demifl. Tayyip Erdo¤an ise, “almad›n›z, verdik” diyor.

Kendinden menkul Osmanl› kibiri insana neler söyletiyor...

Üniversitesi, a¤›z tad›yla bir kutlama yaflatmad›. Tafleronlaflmaya karfl› Sosyal-‹fl’te örgütlenen iflçilerden dördü, iflten at›ld›. 8 May›s cumartesiden bafllayarak her saat 19:00’da Taksim tramvay dura¤›ndan Galatasaray lisesine kadar protesto yürüyüflü var. Kat›lal›m.

4

ya Vicdani Red Günü’nde bu slogan› atacak, 13:00 - 17:00 saatleri aras›nda Beyo¤lu Tar›k Zafer Tunaya Merkezi’nde bas›n toplant›s› ve genifl kat›l›ml› bir panel düzenleyecek. Otuz y›ld›r kan akan bu ülkede bu harekete destek flart. Ayr›nt›lar www.barisicinvicdaniret.org’da...

Foto: fiahan Nuho¤lu

ak›f üniversitelerine –ö¤retim üzel slogan: “Biz orduya ancak görevlisinden temizlik görevliV f›nd›¤a gideriz!” Bar›fl ‹çin VicG sine– ilk sendikan›n girdi¤i Bilgi dani Red Platformu, 15 May›s Dün-

EXPRESS YARGILANIYOR

Haziranda dayan›flmaya AKP devrim niteli¤inde yasalar A ç›kard› diyenlerin kulaklar› ç›nlas›n: Arkadafl›m›z ‹rfan Aktan için Terörle Mücadele Kanunu 7/2’den bir y›ldan befl y›la hapis cezas›, yaz›iflleri müdürümüz Merve Erol için de 20 bin TL para cezas› isteniyor. Savc›n›n talebi kabul edilirse, bu cezalar›n ertelenmesi mümkün olmayacak, ‹rfan Aktan hapse girecek, Merve Erol ad›na Express 20 bin TL ödeyecek. ‹snat edilen suç, 99. say›m›zdaki “Bölgede ve Kandil’de Hava Durumu / Mücadele olmazsa Çözüm Olmaz” bafll›kl› yaz›da “terör örgütü propagandas›” yapmak.

99. say›m›z›n tarihi Kas›m 2009.

O günlerde, bütün Türkiye AKP’nin “Kürt aç›l›m›”n› konufluyordu. Hasan Cemal’in PKK’n›n fiilî lideri Murat Karay›lan’la Kan-

dil’de yapt›¤›, Milliyet’te dört gün tefrika edilen söyleflinin mürekkebi kurumam›flt›, ekranlarda her gün PKK’n›n nas›l bir politika izledi¤i tart›fl›l›yordu. Öne ç›kan yorum, PKK’n›n köfleye s›k›flt›¤›, silah b›rak›p sivil siyaset yapmak istedi¤i yolundayd›.

Express’te, ‹rfan Aktan imzal› yaz›da ise “Kandil’deki hava”n›n pek öyle olmad›¤›, PKK içinde silah b›rakmak istemeyen bir kesim oldu¤u söyleniyordu. Bu da iflkembeden at›lm›yor, iki PKK’l›yla yap›lan görüflmeye ve PKK’n›n yay›n organ› Özgür Halk’ta yaz›lanlara dayand›r›l›yordu. Ayr›ca, bölgenin dinamikleri, ABD’nin, Kuzey Irak yönetiminin hangi hesaplar peflinde olabilece¤i tahlil ediliyordu.

Suç bunun neresinde?

4 Haziran’da, 09:30’da Befliktafl adliyesinde karar› bekleyece¤iz.

Dayan›flmaya bekliyoruz...

ÜLKÜSPOR’A D‹K‹Z, ‹K‹ fiAMP‹YONA ALKIfi

1. Liglere hayat geldi er biri bir Materazzi H olabilir. Ya da, yerde yatan rakibinin kafas›n› tekmeleyen bir Totti. Mazallah, “oyuncular›m›zdan birine üç metre yaklaflan gününü görür” de diyebilirler. Tanr› rakiplerini korusun.

Türkiye’de siyasî baflar›n›n yolunun biraz da futboldan geçti¤ini anlam›fl olacaklar ki, Devlet Bahçeli’nin talimat› ve MHP parti program› uyar›nca, Ankara’da Türkgücü Ülküspor kuruldu.

Amblemleri, elbette bozkurt.

Nihayet –Hak-‹fl kendilerini umreye de götürecekmifl

ama, olsun– rahatl›kla tutaca¤›m›z bir tak›m var Süper Lig’de: Kardemir Karabükspor. Sahibi iflçi s›n›f›, baflkan› Çelik-‹fl baflkan›. 1. Lig flampiyonluklar›n› 1 May›s’ta kutlad›lar, flampiyonluk turunu Taksim’de att›lar. Daha ne olsun?

Almanya’dan da güzel haberler var: Kuruluflunun yüzüncü y›l›nda devrimci tak›m St. Pauli –lig birincisi olmasa bile gönüllerin flampiyonu olarak– yeniden Bundesliga’ya ç›kmay› garantiledi. Kalbimiz onlar için atacak...

5

Çarfl› PETA’ya destekçi

HES’çinin geldi¤i hiza

B‹A on yafl›nda

Befliktafl orta sahas›n›n iki dinamosu, “Alman Ernst” ve Michael Fink PETA Almanya için poz verdi. Transferinden önce de Fink’in PETA’ya destek verdi¤ini hat›rl›yoruz. “K›s›rlaflt›rma hayat kurtar›r” slogan›yla yay›nlanan afifllerde ikili flu mesaj› veriyor: “Bu kadar çok say›da köpek sokaklarda ve bar›naklarda yaflamak zorunda kal›rken, hâlâ hayvanlar üretilip sat›lmakta.

Taraftarlar›m›za, hayvan almak istediklerinde bar›naklardan ya da sokaktan hayvan sahiplenmelerini ve say›lar›ndaki kontrolsüz art›fl nedeniyle hayvanlar›n maruz kald›¤› ›zd›rab› önlemek için onlar› mutlaka k›s›rlaflt›rmalar›n› öneriyoruz.”

Mu¤la – Yuvarlakçay’da HES yap›m›n›n yarg› karar›yla durdurulmas›n›n ard›ndan inflaat sahibi Akfen Holding’in yönetim kurulu baflkan› Hamdi Ak›n projeden vazgeçtiklerini aç›klad›. Sebep, yörede yaflayan halk›n itirazlar› ve çevreci tepkiler. “Bu kadar karfl› olunan bir fleyi yapmam›za imkân yok” diyen Ak›n, “biz de en az onlar kadar çevreciyiz” diye eklemeyi de ihmal etmemifl. Gerçi 20 tane HES projeleri varm›fl, 19 tane kalm›fl. Olsun, yavafl yavafl onlar da gider. En az›ndan baflbakan gibi “almad›n›z, verdik” demiyor, bir halk mücadelesinin hakk›n› adl› ad›nca teslim ediyor. Yine de insan k›llan›yor, bunun alt›nda nas›l bir bit yeni¤i var acaba?

Anaak›m medyan›n panzehiri oldular on y›l boyunca. Yerel medyay› kuvvetlendirmek, teknolojiyi demokratiklefltirmek, hak gazetecili¤ini temel prensip haline getirmek, yurttafl gazetecili¤ini yaymak öncelikli hedefleriydi. Ba¤›ms›z ‹letiflim A¤›, on y›l önce, yerel radyo ve gazetelerin, dernek ve vak›flar›n kat›l›m›yla kuruldu. S›rf bianet.org bile, habercilik baflar›lar› ve ma¤durun, ezilenin yan›nda yer almakta ›srar eden tavr›, fikritakipçili¤iyle bu on y›l›n büyük baflar›s› olarak an›lmaya de¤er. On y›l boyunca ›rkç›, cinsiyetçi, ayr›mc› olmayan bir haber dili yaratmaya katk›da bulunan Ba¤›ms›z ‹letiflim A¤›’na “iyi ki do¤dun” diyoruz. Nice y›llara.

DEN‹Z GEZM‹fi’LER‹N ANITI TAHR‹F ED‹LD‹

‹STANBUL’DA SONA DO⁄RU

Bursa’da üç fidan

Muhafazakâr sensin, köprü de...

ursa’n›n Bar›fl Park›’nda, Nilüfer Belediyesi taraf›ndan heykelt›rafl Eflu muhafazakâr iktidar›n B ber Karayalç›n’a yapt›r›lan Üç Fidan an›t› dikildi geçen ay. Üç fidan, B kadrolar›, ‹stanbul malûm: Deniz Gezmifl, Hüseyin ‹nan, Yusuf Arslan. 6 May›s’ta aç›l›fl› yabelediyesiyle palazland›. Ve p›lacak an›t için MHP il baflkan› sesini hemen yükseltti: “Teröristlerin heykelini dikiyorlar.” BBP destek atmakta gecikmedi: “12 Eylül’de as›lan ülkücülerin de heykelini diksinler.” Ve an›t aç›l›fl›ndan bir gün önce, sald›r›ya u¤rad›. Polis tehdidiyle uzaklaflan sald›rganlar, belli ki geri dönecek. Üç Fidan An›t›’n› alk›fll›yoruz, korunmas›n› istiyoruz.

Bursaspor flampiyon olacaksa, Diyarbak›rspor’u kovmaktan beter eden Bursaspor de¤il, bu an›tlar› kuran ve koruyan Bursaspor flampiyon olsun.

6

iktidarlar›n› sürdürecek ideolojik ve ekonomik flifreleri yine özellikle ‹stanbul’da, kentsel dönüflüm harekât›nda buluyorlar. Bu muhafazakâr iktidar›n neyi nas›l muhafaza etmek istedi¤i, flehri neye benzetecekleri de, do¤rusu, anlafl›lm›yor. Finans merkezi mi yapacaklar, tarihî yar›madaya turist mi çekecekler? Yoksa tüp-geçifl, üçüncü köprü derken, bir nakliye merkezi, devasa kamyonlar ve trenler için mal güzergâh› m› yapacaklar? Sonuçta, hiçbir flehir plan›nda yer almamas›na ra¤men yeni yeni fleyler uyduruyorlar. fiehrin flu hali bile yükünü çoktan alm›flken, bir de üçüncü köprü ›srar›nda direniyorlar. Daha çok konut, daha çok araç derken, az say›da orman ve su havzas›n› da bütün bir Marmara bölgesinin ekolojik yap›s›yla beraber tehlikeye at›yorlar. Liberalliklerini anlad›k da, höt-zötten gayr› bir muhafazakârl›klar› yok.

ÇIPLAKLAR KAMPI AÇILDI⁄I G‹B‹ KAPANDI

Aç›n Türkiye’nin önünü emleket gençli¤inin en eski geM yiklerinden biriydi: Ah bir ç›plaklar kamp› olsa!.. Sonras›, upuzun bir plaja yay›lan binlerce kiflilik bir orji hayali kurulurmufl gibi, derin bir sessizlik... 2010 Türkiye’sinde o eski etkiyi yarat›r m›, bilinmez ama, o hayal tam gerçek olmufltu ki... Hayaller suya düfltü, 20 santimlik bir inflaat fazlas›n›n projeye ayk›r› oldu¤u gerekçesiyle iflletme ruhsat› verilmeyince Mu¤la’n›n Datça Belediyesi Encümeni oteli kapatma karar› ald›. Bir senedir faaliyet gösteren Adaburnu Gölmar Oteli için bu karar, 1 May›s’taki aç›l›fl›ndan hemen önce ç›km›fl. Halihaz›rda sekiz ailenin kald›¤› otel, Datça merkezine 15 kilometre uzakl›kta, 175 oda kapasiteli, tam teflekkül konforlu...

Sonuçta ç›plaklar kamp› dedi¤iniz, bir rontgen cenneti de¤il, bir özgürlük mekân›. Denize ç›plak girebilmeyi, hava koflullar› elverdi¤i için elbisesiz gezebilmeyi, bir elbise

olarak namus, haya, ar gibi kavramlardan baflka bir fley ifade etmeyen mayoyu anlams›z bulmay› tercih eden insanlar›n kendi seçimleriyle bir araya geldi¤i bir yer. Ama Datça Belediyesi üyeleri böyle de¤il, “rontçu” gözlü¤üyle yorumluyor belli ki.

Tabii bir itiraz da otelcilere: Türkiyeliler niye giremiyormufl bakal›m bu plaja? Tamam, insan›n hak veresi de geliyor ama, kafadan böyle bir s›n›r çizdikten sonra, bir hakk› ve özgürlü¤ü tart›flmam›z nas›l mümkün olsun?

LGBTT AÇILIMI NEREDE KALDI?

Y›lmaz Özdil bile tava geldi ›lmaz Özdil, 4 May›s tarihli HürY riyet gazetesindeki köflesinde, “Hitler aç›l›m›” bafll›kl› yaz›s›nda k›sal›k rekoruna kofltu, “Uzuuuun uzun yazmayay›m” diyerek: “Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk baflbakan› Türkiye Cumhuriyeti’nin son baflbakan› taraf›ndan ‘Hitler’ ilan edildi¤ine göre, ‘soyk›r›m’ iddias›n›n nesine itiraz edecek Türkiye Cumhuriyeti?”

Bu kadarc›k yaz›s›nda, en nihayetinde hakl›. ‹smet Pafla –en az›ndan bir dönemi itibariyle– Hitler ilan edildiyse, ‹ttihatç›lar neden soyk›r›m yapm›fl olmas›n? Tayyip Erdo¤an hepten mi haks›z, o da tart›fl›l›r do¤rusu. Eskiden solcular›n savundu¤u bir görüflü flimdi bize sat›yor ya, yar›n öbür gün karfl›s›na genç bir Ecevit ç›ksa kendisi ‹nönü olgunlu¤unda ve demokratl›¤›nda davran›r m›, meçhul. O “faflist” ‹nönü, Türkiye siyasal tarihinde liderli¤ini kongreyle b›rakm›fl neredeyse tek lider hâlâ.

Bekir Coflkun’un üçüncü sayfa üslûbunu ve Emin Çölaflan’›n polemikçili¤ini harmanlayarak Hürriyet için hayatî bir ifllev gören Y›lmaz Özdil, zaten yaz›lar›n› k›sa tutmas›yla sivrilmiflti. Rahmi Turan’lar› filan da düflünürsek, beceremiyor diyemeyiz. Hele Akif Beki, Eyüp Can gibi her cümlelerinin sonunda boncuk bulup uzun düflünce esleri verece¤imizi zanneden türedi muhafazakâr kalemlerin yan›nda, hayli baflar›l› do¤rusu...

Bir baflar›s› da, lumpenli¤inde.

Sadece kahve a¤z› tonunu tutturmas›nda de¤il, söylemin bütün içeri¤iyle ortalama erkek vatandafl›n tepkilerini yans›tabilmesinde. Irkç›l›¤›nda, cinsiyetçili¤inde, nefret suçlar› antolojisine girecek ayr›mc›

cümlelerinde...

Fakat, ‹zmir’de öldürülen iki kad›n›n isimlerinin yan›na Balçova diye parantez açarken Azra ad›n› kullanan Mustafa Has’›n ad›n›n karfl›s›na do¤du¤u yeri yazmak yerine “travesti” diyen, böylece Travesti diye bir ilçe yahut Balçova diye bir cinsiyet yaratan Milliyet gibi gazetelerin oldu¤u bir yerde, bu ayr›mc›l›¤a dikkat çeken, Azra’y› kimsenin yazmamas›ndan flikâyet eden yine oydu. Yaz›n›n yay›nland›¤› gün yap›lacak olan, Azra’n›n da üyesi oldu¤u Siyah Pembe Üçgen Derne¤i’nin kapat›lma duruflmas›na da dikkat çekti, derne¤in kapat›lmamas›n› istedi. Fakat yaz›n›n sonunda asl›na rücu etmeyi de ihmal etmedi: “Mahkemeyi etkilemek suçsa, raz›y›m; gerekirse travestilerle ayn› ko¤uflta yatar›m...”

Sonuçta, Siyah Pembe Üçgen Derne¤i kapat›lmad›. Ama, baflka LGBTT dernekleri ve bizzat LGBTT bireyler üzerindeki bask›lar da sürüyor. Mesela Beyo¤lu’nda yaflayan travesti ve transseksüellere yönelik polis bask›s› iki ayd›r yükselerek art›yor, durup dururken gözalt›na al›n›yorlar, evleri mühürleniyor, ev sakinleri soka¤a at›l›yor. Bu ifllemler için yasal karara da ihtiyaç duyulmuyor.

Eflcinselli¤in tedavi edilmesi gereken bir hastal›k oldu¤unu düflündü¤ünü alenen söylemekte beis görmeyen Selma Aliye Kavaf gibi birinin hâlâ bakanl›k koltu¤unda oturabildi¤i bir ülkede bu uygulamalara flafl›rmamak lâz›m belki de. Ama, vaktiyle çok daha kötüsüne flahit olduk diye bunlara da ses ç›karmayacak de¤iliz elbette. Y›lmaz Özdil bile bu tava gelebilmiflken, mücadelenin sonunda iki g›d›m huzur görmemek için de sebep yok herhalde.

Çocuklara nafl, rant marfl “Hocam buna da flükredelim” demifl velilerden biri, “en az›ndan içindeki çocuklar›m›zla beraber satm›yorlar”. Asl›nda bal gibi öyle yap›yorlar, okullarla birlikte çocuklar› da “sat›yorlar”. Onlara ne dolaflacaklar› sokak, ne sosyalleflecekleri mahalle, ne de çocukluklar›n› yaflayacak mekân ve imkân b›rak›yorlar. Onlar› flehirden, flehri onlardan mahrum etmeye haz›rlan›yorlar. Merkezî semtlerdeki kamu okullar›n› rant u¤runa al›flverifl merkezlerine, otellere, rezidanslara dönüfltürmeyi, ö¤rencileri de kent çeperlerinde kuracaklar› “yerleflke” k›l›kl› kodeslere t›kmay› planl›yorlar. Neyse ki, E¤itim-Sen 3. fiube’nin önayak oldu¤u “Okuluma Dokunma ‹nisiyatifi” bu akl›evvel AKP kapkaçç›l›¤›na takoz koyuyor, kamuoyunu “ya¤ma yok” demeye davet ediyor.

Okuluma Dokunma ‹nisiyatifi’nin sözcülerinden Nebat Bükrek’e kulak kesiliyoruz.

Hükümetin ‹stanbul’daki ilk ve orta dereceli okullarla ilgili plan› tam olarak nedir?

Nebat Bükrek: Özellikle flehir merkezindeki, sahillerdeki, esas olarak arsas› de¤erli devlet okullar›n›n arazi ve binalar›n› satmay›, okullar› da flehrin çeperlerine tafl›may› düflünüyorlar. Ancak bu tart›flma hükümet cephesinde devam ediyor.

Satma konusunda netler, ancak sat›fl sonras›nda okullar›n ö¤rencileri için iki farkl› projeleri var. ‹lki, okullar›n ranta dönüflümünden sonra belirecek okul ihtiyac›n› flehir d›fl›nda, gözlerden uzak dereiçi alanlarda yap›lacak binalarla çözmek. ‹kincisi ise, okullar› birlefltirerek büyük kampüsler kurmak. Bu ikinci projeyi ‹l Millî E¤itim Müdürlü¤ü bize aç›kça söyledi. Hatta bu plan do¤rultusunda bizden yard›m bile istediler. Ö¤rencileri flehrin tamam›yla d›fl›ndaki kampüslere servislerle tafl›yacaklar›n› iddia ettiler.

Bu plan kapsam›nda kaç okul var?

Bizim saptayabildi¤imiz 180 civar›nda.

Hükümet bu konuda çok ciddi çal›fl›yor.

Ankara’da Millî E¤itim Bakanl›¤›’n›n da kat›ld›¤› birçok toplant›n›n ard›ndan okullar›n sat›fl› için, içinde vali ve il millî e¤itim müdürünün de oldu¤u bir komisyon kuruldu. Okullar›n say›s›n›n tam belirlenmemesinde, gösterilen tepkinin de pay› var. Biz bir yerde itiraz etti¤imizde hemen, “hay›r, bu okul listede yok, kapsam d›fl›” deyiveriyorlar. Biz de “peki öyleyse hangi okul?” diye soruyoruz. Bir süre sonra, sat›lmayaca¤› söylenen okul-

Nebat Bükrek

la ilgili çal›flmalar›n devam etti¤i su yüzüne ç›k›yor. Alenen yalan söylüyorlar.

Bu strateji AKP’nin genel özellefltirme stratejisiyle çok uyumlu. ‹ktidara geldikleri 2002’de bile ele ald›klar› bir konuydu okullar›n sat›fl›. Hatta rant de¤eri çok

E¤itime rant, okullara ticarethane diye bakan bir zihniyetle karfl› karfl›yay›z. Okullar›n sat›fl› bu zihniyetin devam›. Sat›fl sonras›nda, ilk olarak okul çevresinde yaflayan dar gelirli aileler ma¤duriyet yaflayacak.

yüksek olan Kabatafl Erkek Lisesi’yle ilgili bir ad›m da att›lar. Kabatafl ö¤rencileri için ‹stinye’de, dere içinde, denizden uzakta devasa bir okul yapt›lar. Ancak, Kabatafl’›n güçlü bir vakfa sahip olmas›, onlar›n örgütlenmesi ve meselenin zaman›n Cumhurbaflkan› Sezer’e kadar ulaflt›r›lmas›yla planlar› ertelemek zorunda kald›lar. Vak›f okullar›n›n daha örgütlü ve sat›fla karfl› daha dirençli olmas› da etkili oluyor. Kabatafl’› tafl›yamad›klar› için ‹stinye’deki bina y›llarca at›l durdu. Sonra ‹stinye Lisesi diye yeni bir okula dönüfltürdüler; çocuklar›n içinde kaybolaca¤›, fonksiyonsuz, laçka bir halde faaliyet gösteriyor.

Okullar›n sat›labilmesi için kanun baz›nda de¤ifliklikler yap›ld› m›?

Birtak›m kanun de¤ifliklikleri yapt›lar.

AKP istedi¤i meseleyi kitab›na uyduruyor. “Bir yeri özellefltirece¤im” diyorsa, önüne ç›kacak hukukî engelleri eninde sonunda bertaraf ediyor. Beyo¤lu Teknik Lise ve Endüstri Meslek Lisesi’nde hem hukukî ad›m att›k, hem de Millî E¤itim Müdürlü¤ü ile görüfltük. Akabinde bir geri ad›m att›lar. Sonra, okul aile birli¤i baflkan›n› ça¤›rarak “söz veriyoruz, bu okulun çok daha güzelini yapaca¤›z” dediler. Genel taktikleri bu zaten. Biz “nereye yapacaks›n›z?” diye s›k›flt›rd›¤›m›zda, K⤛thane’nin arka k›s›mlar›ndaki Cin Deresi’ne iflaret ettiler. Ö¤rencilerin, o kadar gözden uzakta olunca, gönülden de uzak olaca¤› belli. Çocuk yaflam alan›n›n d›fl›na ç›k›yor, ailesi hayat›n› takip edemiyor, e¤itimine müdahil olam›yor. fiehir merkezinde devlet okulu kalmamas› ne gibi sonuçlar do¤urur?

E¤itime rant, okullara ticarethane diye bakan bir zihniyetle karfl› karfl›yay›z. E¤itim ve ö¤retimin her safhas›nda bunun yans›malar›n› görüyoruz. Okullarda s›k s›k toplant›lar yaparak ö¤retmenlere çocuklar üzerinden okula gelir sa¤lamalar› empoze edilmeye çal›fl›l›yor. Okullar›n sat›fl›, bu zihniyetin devam›. Sat›fl sonras›nda, ilk olarak okul çevresinde yaflayan dar gelirli aileler ma¤duriyet yaflayacak.

Geri kalan çocuklar zaten özel okullara gidecek. Yol masraflar›ndan dolay› birçok yoksul ailenin çocuklar› e¤itim ve ö¤retimden mahrum kalacak. Özellikle,

Foto¤raf: Diha

AKP KENT MERKEZLER‹NDEK‹ KAMU OKULLARINA GÖZ D‹KT‹

Foto¤raf: Saner fien / NarPhotos

birden fazla çocuklu aileler tercih yapmak zorunda kalacak. Bu tercih sonucunda k›z çocuklar›n›n büyük k›sm› e¤itimden çekilecek. AKP döneminde kad›n istihdam› nas›l yüzde 4’e yak›n azalm›fl ve halen azalmaktaysa, k›z çocuklar›n e¤itim seviyesi de düflmeye devam edecek. Sat›lacak okullar listesinde k›z liselerinin say›s›n›n epey kabar›k olmas› dikkat çekiyor. K›z liselerinin ö¤rencileri genelde yoksul ve muhafazakâr ailelerden geliyor; yani asl›nda etkilenecek olan, çevrede yaflayan ve ekonomik zorluklar çeken aileler ve en çok da onlar›n k›z çocuklar›. Bu aç›dan bakt›¤›n›zda, “haydi k›zlar okula!” diyen kampanyalar anlams›z kal›yor. ‹stanbul’un göbe¤inde e¤itimden mahrum kalacak binlerce k›z çocu¤unu görmeden kampanya yap›yorsun. Bütün sendikalar›n, siyasî partilerin, sivil toplum kurulufllar›n›n aya¤a kalkmas› gerekirken, pek bir duyarl›l›k görmüyoruz. Asl›nda bu, orta s›n›flar›n da tepki gösterece¤i, sokakta sorsan›z ço¤unlu¤un itiraz edece¤i bir durumken, planlar yürütülmeye devam ediliyor.

AKP’nin özellefltirme politikalar›na, Tekel’de oldu¤u gibi, önce yetersiz, sonra da geç tepki verdik. Okullar› da satabilirlerse, insanlar her fleyi kabullenip içsellefltirecek; sofras›ndaki ekme¤i bölüp ald›klar›nda sesini ç›karmayan bir topluma dönüflece¤iz. Bu yüzden, okullar bir kilit noktas›. Burada dur deyip genel özellefltirme politikalar›na do¤ru halkay› geniflletebiliriz. Sadece okullar›n sat›lmas›na de¤il, hastanelerin, kent arazilerinin ve tüm özellefltirmelerin karfl›s›nday›z.

Hükümet okullar›n sat›lmas›na insanlar› ikna etmekte zorlanmayacak m›?

Tekel iflçileri için mahallelerde toplant›lar yapt›¤›m›zda, insanlar “hocam, onlar da çal›flmadan para kazan›yor” diyebiliyordu. AKP’nin güçlü bir ikna mekanizmas› mevcut. Sat›lacak okullar›n etraf›nda yaflayan velilere gidiyorlar. Bu ailelerin bir k›sm›yla pirinç, kömür vs. yard›mlar› dolay›s›yla zaten ba¤lar› var. Ellerinde birtak›m broflürlerle “size flehir d›fl›nda, üniversiteler gibi çok modern, güzel okullar yapaca¤›z” diyorlar: “Çocu¤unuz anaokulundan bafllay›p liseyi bitirene kadar bu mükemmel kampüslerde okuyacak.” Ard›ndan velilerle görüflmeye biz gitti¤imizde, ço¤u zaman “ya hocam, yaz›k günah, çok de¤erli yerler buralar›, zaten bize okul sözü de verdiler” diyebiliyorlar. ‹l Millî E¤itim Mü-

dürü Muammer Y›ld›z bizzat bültenler ç›kar›p evlere gittiklerini söylüyor zaten.

Bu anlamda çok örgütlüler. Oysa veliler hep bize sorarlar “çocu¤umuzu hangi okula gönderelim, hangi okul daha iyi?” diye. Biz de “eve en yak›n okul en iyi okul” deriz. Annesi çocu¤u okula giderken pencereden takip edebilmeli, çocuk servise binmemeli, evden okula yürümeli. Önce evi, sonra soka¤›, mahallesiyle yaflam kültürünü ö¤renmeli, çevresiyle merhaleler halinde bütünleflmeli. ‹nsanlar› ikna ederken aldat›yorlar da. Veliler-

2009 OECD RAPORU

Türkiye e¤itimde nal topluyor varolan devlet okullar›n› sat›fla ç›kar›rken, AKPOECDhükümeti “2009 Y›l›nda Kuflbak›fl› E¤itim” (Education at a Glance, 2009) adl› raporunda birçok ülkedeki e¤itim durumunu çeflitli niceliksel parametreler üzerinden karfl›laflt›r›yordu.

Bunlardan birkaç›na bir göz atal›m.

Raporda, Gayrisafi Yurtiçi Has›la'dan (GSYH) e¤itime yap›lan kamusal harcamalar›n paylar› flöyle: OECD ortalamas› yüzde 3.5, Slovenya'da oran yüzde 4, Macaristan'da yüzde 3.4, Almanya'da 2.8. Türkiye'de ise sadece yüzde 1.9. ‹lkö¤retimde ö¤retmen bafl›na düflen ö¤renci say›s›

“Yol masraflar›ndan dolay› birçok yoksul ailenin çocuklar› e¤itim ve ö¤retimden mahrum kalacak. Özellikle, birden fazla çocuklu aileler tercih yapmak zorunda kalacak. Bu tercih sonucunda k›z çocuklar›n›n büyük k›sm› e¤itimden çekilecek.”

OECD ortalamas›nda 16, Portekiz’de 12, Yunanistan ve Macaristan’da 10, Çek Cumhuriyeti’nde 19, Türkiye'de ise 26.

Ortaokul düzeyinde ise OECD ortalamas› 13, Portekiz ve Yunanistan’da 8, Macaristan’da 11, Türkiye'de 17. Türkiye yine listenin sonunda yer al›yor. ‹lkö¤retimden yüksekö¤retimin sonuna kadar, ö¤renci bafl›na harcanan paraya dolar aç›s›ndan bakt›¤›m›zda da Türkiye nal topluyor. OECD ortalamas› ö¤renci bafl›na 7840 dolar. Bu rakam Portekiz'de 6.624, Slovenya'da 7.869, Macaristan'da 4.588, Türkiye'de ise sadece 1614 dolar.

Raporun en vahim tespitlerinden birine göre ise, 20072009 y›llar› aras›nda ilkokul ve ortaokul düzeyinde çal›flan ö¤retmenlerin maafllar› sadece Türkiye'de azal›rken, karfl›laflt›rmada yer alan di¤er tüm ülkelerde art›yor.

le konufltu¤umuzda, tamam›yla paras›z, altyap›s› mükemmel, bilgisayarlarla donat›lm›fl okullar vaat ettiklerini ö¤reniyoruz. E¤itim altyap›s›n›n halini, ö¤retmen a盤›n›, tüm eksiklikleri velilere anlatmak da pek kolay de¤il. Düflünün, bir veli bana aç›kça “hocam, buna da flükredelim, en az›ndan içindeki çocuklar›m›zla beraber satm›yorlar” diyebildi.

Okuluma Dokunma ‹nisiyatifi nas›l örgütleniyor? Öncelikle, sesimizi duyurmak çok önemli, çünkü yapt›¤›m›z her eylemden sonra geri ad›m atmak zorunda kal›yorlar. ‹lk olarak, Beyo¤lu Teknik Lise ve Endüstri Meslek Lisesi’ne yeni ö¤renci al›nmamaya bafllad›¤›nda harekete geçtik. Okul civar›nda araflt›rma yapmaya bafllad›k.

Bakt›k ki, okul ve yan›ndaki ö¤retmenevinde birtak›m inflaat çal›flmalar› yap›l›yor. ‹nflaattaki iflçiler okulun yerine büyük bir havuz yap›laca¤›n›, bu havuzun ö¤retmen evine ba¤lanarak ikisinin beraber sat›laca¤›n› anlatt›. Biz hemen velilerle, Millî E¤itim Müdürü ile irtibata geçtik ve okulun önünde eylemler düzenledik. Ard›ndan, inflaat› durdurdular.

Velileri yine “size okul yapaca¤›z” diye oyalamaya devam ederken, lisenin ilk s›-

9

13. Uçan Süpürge Uluslararası Kadın Filmleri Festivali Iletişim Sponsoru

www.myra.com.tr

Foto¤raf: Diha

t›lara geliyorlar. Ancak, Türkiye gündeminin yo¤unlu¤u bu sorunu biraz öteliyor. 1 May›s sonras›nda, hükümetin has›ralt› etmeye çal›flt›¤› bu durumu daha güncel tutmaya kararl›y›z.

Bu sat›fllar gerçekleflirse nas›l bir tablo ç›kacak?

Mesela Etiler’de hiç düz lise kalmayacak.

Asl›nda, biz de iflin boyutunu tam bilemiyoruz. Mesela, Emirgân’daki tarihî ilkokulla ilgili sat›fl planlar›n› biliyoruz, ama her okulda böyle bir bilgiye ulafla-

Birden fazla çocuklu aileler tercih yapmak zorunda kalacak.

AKP döneminde kad›n istihdam› nas›l yüzde 4 azald›ysa k›z çocuklar›n e¤itim seviyesi de düflecek. Sat›fl listesinde k›z liselerinin say›s›n›n kabar›k olmas› dikkat çekiyor. m›yoruz. Ayn› flekilde, Sar›yer’deki Vehbi Koç Lisesi, Kandilli K›z Lisesi sat›fl listesinde. Bo¤az boyunda bu düzeyde baflka okullar yok. Emirgân ‹lkö¤retim Okulu’nu satt›klar›nda, ö¤rencileri kilometrelerce yukar›daki Osman Saçmac› ‹lkö¤retim Okulu’na gönderecekler. Ancak, orada da s›n›f mevcudu zaten 50. Her fleyden önce, ‹stanbul’da varolan okullar e¤itim ihtiyac›n› tam anlam›yla karfl›layam›yor. Merkezdeki sat›l›¤a ç›kan okul-

RANTIN BOYUTU HENÜZ HEÇHUL

Kolaylaflt›r›c› hukuk kumpaslar› stanbul Umum Emlakç›lar Odas› Baflkan› Sabri Atefl okullar›n muhtemel sat›fl›yla ilgili verdi¤i demeçte hükümeti uyar›r‹cas›na “Plan tadilat› yaparak okul alan› d›fl›na ç›kartmazlarsa, ifl ve al›flverifl merkezi yap›lamaz. O zaman da bu paralar› etmezler" diyordu. “O paralardan” kast›n ne oldu¤u meçhul. DSP'nin özellefltirmeye karfl› ç›kmadan Baflbakan'a yaz›l› olarak yöneltti¤i soru önergesinde, okullar›n de¤eri 10 milyar dolarken, okul sat›fllar›ndan mesul komisyonun neden 2 milyarl›k bir “fatura” ç›kar›ld›¤›n›n nedenleri soruluyor.

AKP, 2003 ve 2008 y›llar›nda 1739 say›l› Milli E¤itim Temel Kanunu'nda yapt›¤› iki de¤ifliklikle okullar›n sat›fl›n›n yolunu ziyadesiyle açm›fl durumda. Bu iki de¤ifliklik sayesinde Milli E¤itim Bakanl›¤› uygun gördü¤ü takdirde, kimi okullar› Maliye Bakanl›¤›'na, Maliye Bakanl›¤› da, hem de Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu'nun ilgili maddesine ba¤l› olmaks›z›n, Özellefltirme ‹daresi Baflkanl›¤›'na devredebilecek. ‹flin ilginci, tam tersi bir istikamet geçerli de¤il; yani okullar›n sat›fl›ndan gelen gelir bütçeye aktar›l›rken devlet okulu yap›lmak üzere Milli E¤itim Bakanl›¤›'na kaynak verilebilmesi ancak Maliye Bakanl›¤›'n›n bu yönde bir karar› ile mümkün olabilecek.

Sat›fllarla ilgili tuhaf bir haber de Etiler Lisesi'ne Baflbakanl›k Toplu Konut ‹daresi'nin (TOK‹) talip olmas›yd›. Bu sat›fl gerçekleflirse, bir devlet kurumu taraf›ndan Özellefltirme ‹daresi'ne devredilmifl bir tafl›nmaz baflka bir devlet kurumuna “özellefltirilecek”. Kuvvetle muhtemel, sonras›nda Sabri Atefl'in arzu etti¤i plan tadilatlar›n›n yolu aç›laca¤› gibi TOK‹, denetimden muaf yap›s›yla arazilerin özel flirkete geçiflinde kolaylaflt›r›c› bir rol oynayacak. Gelecek yak›nda. Seyirci kalmayal›m.

lar, OECD’nin sal›k verdi¤i s›n›f bafl›na 24 ö¤renciye en yak›n düzeyde ö¤renci bar›nd›r›yorlar. Merkez d›fl›na gittikçe, say› 70’lere kadar var›yor. Yani kampüs kuraca¤›z dedikleri yerlerde zaten çok say›da okula ihtiyac›m›z var. Asl›nda, merkezdeki ideale en yak›n mevcutlu, nitelikli e¤itim veren kamu okullar›n› kapat›p çeperlerdeki, zaten kalabal›k okullara iyice yüklenecekler. Biz hükümete aç›kça söylüyoruz: Bu görece nitelikli okullar› elden ç›kartarak e¤itim ve ö¤retimdeki sorunlar› çözemezsiniz, bilâkis e¤itim seviyesini düflürür, sorunlar› katmerlersiniz. Sadece bu okullar› korumakla kalmay›n, varofllardaki okullara da gereken altyap› yat›r›m›n› yap›n.

Kurmay› düflündükleri kampüsler nas›l yerler olacak?

Anlat›lanlardan anlad›¤›m›z, TOK‹ toplu konutlar› gibi, binalar› t›pat›p ayn›, isimleri farkl› yan yana bir sürü okul... Ö¤renciler servis araçlar›yla oraya tafl›nacak. Otuz y›ll›k bir ö¤retmen olarak, ailelerin, daha çok, çocuklar aras›nda tercih yaparak problemi çözmeye çal›flacaklar›n› söyleyebilirim. Örne¤in, üç çocuklu bir aile, çocuklardan birinin e¤itimi için di¤er ikisini ifle vererek feda ediyor. Genelde küçük erkek çocu¤u “bari kendini kurtars›n” diye okula gönderiliyor, k›zkardefl evde oturmak zorunda kal›yor.

Burada, toplumun cahil b›rak›lmas›yla karfl› karfl›yay›z. Zaten niteli¤in düfltü¤ü çevre okullarda, erkek çocuklar› kafa tokuflturuyor. Bu çocuklar› bir de büyük kampüslere t›karsan›z, yak›n gelecekte ço¤u potansiyel afl›r› milliyetçilerdir. Çevre okullardaki çocuklar aras›nda b›çak tafl›ma, haraç alma, yol kesme giderek art›yor. Asl›nda, okullar sat›l›rken toplum da sat›n al›n›yor. Hâlâ zorunlu din dersi kald›r›ls›n diyoruz, elbette kald›r›ls›n; ama sorun bu de¤il ki, matematik, fizik dahil tüm derslere yarat›l›fl teorisi s›zm›fl durumda. Çeperde toplumun genel olarak muhafazakârlaflmas›na hizmet veren bir e¤itim yayg›nlafl›rken, merkezdeki nitelikli okullar›n sat›lmas› da, bu muhafazakârlaflmaya hizmet edecek.

Söylefli: Ulus Atayurt

n›f›na gitmesi gereken ö¤renciler çoktan ma¤dur oldular bile, zira onlar civar okullara da¤›t›ld›. Ö¤renci almazlarsa, iki y›l sonra bu okul kendili¤inden kapanacak. Biz ö¤retmenler, veliler ve ö¤renciler tabii ki bu iflin baflat özneleriyiz; ancak, yeterli de¤iliz. Okul önündeki eylemlerimizde polis çok ciddi bask› uyguluyor. Bütün ‹stanbul halk›n›n tepki göstermesi lâz›m. Biz düzenli olarak toplant›lar yap›yor, siyasî partiler, sendikalar ve meslek örgütleriyle haberlefliyoruz.

Ama çok az kiflinin kat›l›m› önemli bir sorun. Çok ilginç; bu mücadele alan› baz›lar› taraf›ndan küçümseniyor. Sol partiler daha büyük, genel fleyler yapacaklar›n› söylüyor, “ne olacak ki hocam, bunlar›n satmad›¤› bir halt m› kald›, biz daha büyük hedeflerler koyduk” diyorlar.

Halbuki bizim daha büyük fleyler yapaca¤›m›z falan yok. Yan›m›zda yer alanlar da oldu; ancak, kendi sendikam›z›n tüm flubelerini rahatça mücadeleye katabiliyoruz desek, yalan söylemifl oluruz. Tamam, herkes paras›z ve nitelikli e¤itimden yana, ama bu da bu mücadelenin temel bir halkas› de¤il mi? Bir de, sadece protestoya dayal› bir kültürümüz var.

Bas›n aç›klamas› yap›ld› ya, genel merkezler görevlerini ifa ettiklerini düflünüyor. Halbuki, “biz bunu engelleyece¤iz, gerekirse tüm velileri örgütleyece¤iz, sonra okulun önünde etten duvar örece¤iz” demek gerekiyor. Bu okullar›n kaybedilmesi durumunda, bir ö¤retmen olarak söylüyorum, çok tehlikeli bir gidiflatla karfl›laflabiliriz. Gençler aras›nda fliddet artacak, olumsuz davran›fllar yayg›nlaflacak. Pedagojik aç›dan, küçük bir çocu¤u düflünün. Al›flt›¤› okuluna gidemiyor. Neden? Çünkü sat›lm›fl. Burada yedi-sekiz yafl›nda çocuklardan bahsediyoruz. Yetiflkin, akl› bafl›nda, nerede okuyaca¤›na karar veren, karfl› koyma kabiliyeti olan insanlar yok karfl›m›zda. ‹lkokul ve liselerin sat›fl›na karfl› örgütleniyorsunuz. Ancak, bu iflin bir de kamu üniversiteleri aya¤› var. Onlar da giderek kent çeperlerine tafl›nmak isteniyor. Müflterek bir örgütlenme söz konusu olacak m›?

Y›ld›z Teknik Üniversitesi’ndeki ö¤rencilerle beraber eylem yap›yoruz, toplan-

11

RANT AÇILIMI FUTBOLDA DA TAM GAZ

Üç büyüklerden ofsayt goller Üç büyükler kazan›nca ‹stanbul kaybediyor. Malî altyap›lar kent ya¤mas›na göbekten ba¤l› olunca, ‹stanbul da, ahalisi de gol üstüne gol yiyor. fiükrü Saraço¤lu, Ali Sami Yen, Aslantepe, ‹nönü... Her biri ayr› bir cinaî vaka. Güzide olduklar› kadar kasac› ve de eli baltal› üç büyüklerin kentsel icraatlar›na biraz yak›ndan bakal›m...

on günlerde TOK‹’nin Ali Sami Yen Stad›’n› satma teflebbüsleri ve y›lan hikâyesine dönen Seyrantepe Stad›, bize futbolun asla sadece futbol olmad›¤›n›, epey de kent rant› oldu¤unu düflündürdü.

Sahnedeki futboldan daha çok, sahnenin altyap›s›na ait gerçekler bunlar.

Türkiye’nin “kendine has” ikliminde futbol gündeminin ayr›lmaz bir parças› hâline geliyorlar. En son televizyon yay›n haklar›n›n ihalesinde de teyit edildi¤i üzere, yüz milyonlarca avroluk dev bir pazara dönüflen futbolun asl›nda ne kadar ilkel bir fizikî altyap› üzerinde gerçekleflti¤ini de düflündürüyorlar bir yandan. Bu nedenle, her ne kadar Bursaspor’un katk›s›yla ligde flampiyonluk yar›fl›n›n ›s›nd›¤› bir dönemde bulunuyor olsak da, burada futbolun alt›na ve üstüne biraz ayr›nt›l› bakmakta yarar görüyoruz.

S

“2016 kriterleri” ve Saraço¤lu

Saraço¤lu Stad›’n›n “çevre düzenlemesi” yap›labilecek bir “çevresi” bulunmuyor. Stat büyük, “aura”s› kuvvetli, lâkin çevresel flartlar› düzelebilecek gibi de¤il. Saraço¤lu, haliyle, UEFA’n›n 2016 kriterlerini de karfl›lam›yor.

“Çarfl›”n›n yerine “Mall”... uymuyor. Nedenini basitlefltirerek flöyle aç›klayabiliriz: 55 bin kapasiteli bir spor tesisi yap›l›rken hem çevresi üzerindeki olumsuz etkiler önlenecek ve hem de ulafl›m›n›n nas›l sa¤lanaca¤›na kabul edilebilir cevaplar verilecekken, bunlar hiç dikkate al›nmadan sadece stad›n büyütülmesi hukukun ilkelerine ayk›r›. Bunu bilirkifli raporuna dayal› olarak mahkeme tespit ediyor. O zaman bize de flu soruyu sormak düflüyor: “2016 kriterleri” olmasa da olur diyelim ama, hiç de¤ilse “hukukun ilkeleri” fiükrü Saraço¤lu’nda uygulanacak m›, uygulanmayacak m›?

Di¤er statlar için “hukukun ilkele-

Befliktafl’›n “futbol mabedi” olarak bilinen bu stad›n “yenileme” ad›yla y›k›larak daha büyü¤ünün yap›lmas› hayal ediliyor. Haz›r stat y›k›lm›flken de biraz al›flverifl merkezi eklenecek... Befliktafl’›n ünlü taraftar grubu “Çarfl›” da herhalde art›k “Mall” ad›n› alacak diye düflündüren bir durum...

Burada Befliktafl’›n di¤er kulüplerden ayr›ld›¤› bir noktay› da not edelim.

Di¤er kulüpler al›flverifl merkezi projelerini do¤rudan “kaynak yaratma” gerekçesiyle aç›klarken, Befliktafl’›n buldu¤u gerekçeyi yarat›c›l›k aç›s›ndan ayakta alk›fllamamak mümkün de¤il.

Buyurun al›flverifl merkezli stat projesi-

Galatasaray Seyrantepe Telekom Arena Stad›

Geçen y›l›n son aylar›nda gazetelerde küçük bir haber vard›. Son UEFA Kupas› final maç›n›n oynand›¤› Saraço¤lu Stad›’n›n çevre düzenlemesi yetersiz oldu¤undan, naklen yay›n araçlar›na yer bulunamad›¤› belirtiliyordu. Bu bilgiye de durup dururken yer verilmiyordu elbette. Türkiye 2016 y›l›ndaki Avrupa Futbol fiampiyonas›’na ev sahibi olmak için istekliydi ve fakat son UEFA Kupas› finalinin oynand›¤› stat için “çevre düzenlemesi uygun de¤il” deniliyordu.

UEFA kibarl›k yapm›fl. Saraço¤lu Stad›’n›n “çevre düzenlemesi” yap›labilecek bir “çevresi” bulunmuyor asl›nda. Etraf› en yo¤un konut yap›lar› ve sürekli t›kanan yollarla çepeçevre sar›lm›fl vaziyette. Bir de, son sel olaylar›yla ad›n› dünyaya bir kez daha duyuran ‹s-

tanbul’un riskli derelerinden biri olan Kurba¤al›dere de stad›n hemen yan›bafl›ndan ak›p Marmara’ya ulafl›yor. Stat büyük, “aura”s› kuvvetli, lâkin çevresel flartlar› düzelebilecek gibi de¤il.

Bu durumu Futbol Federasyonu da tespit etmifl olacak ki, baflbakan›n da gidip bizzat kulis yapt›¤› 2016 organizasyonu için UEFA’ya verilen aday statlar listesinde Saraço¤lu yer alm›yor. Fenerbahçe Baflkan› Aziz Y›ld›r›m’›n bütün gürültülü itirazlar›na ra¤men, Federasyon Baflkan› gerçe¤i flöyle aç›kl›yor: “Kriterleri UEFA koydu. Saraço¤lu, 2016 kriterlerine uymuyor.”

Asl›nda fiükrü Saraço¤lu Stad› sadece UEFA’n›n 2016 kriterlerine uymuyor de¤il. Ayn› zamanda Türkiye’deki mahkemelerin kabul etti¤i “planlama teknikleri ve flehircilik ilkeleri”ne de

ri”ni hat›rlatan bir mahkeme karar› bulunmuyor ama, bu “2016 kriterleri” aç›s›ndan statlara göz at›lmas› gereklili¤ini ortadan kald›rm›yor. Tabii böyle bak›nca hiçbir stad›n geçer not alamad›¤›n› kabul etmek gerekiyor. Sözgelimi, Galatasaray’›n hâlihaz›rda kulland›¤› Ali Sami Yen Stad›’n›n vaziyeti de epeyce kötü. Üstelik bu stad›n her an y›k›labilir bir enkaz pozisyonu da var.

Ali Sami Yen’in infla edildi¤i 1960’l› y›llarda bir milyon civar›ndaki nüfusuyla ‹stanbul’un çeperinde kalan Mecidiyeköy, bugün kent merkezinin en yo¤un oldu¤u bölge hâline geldi. Her gün yüz binlerce insan›n geldi¤i Mecidiyeköy’de stad›n çevresi maç günlerinde büsbütün katlan›lmaz oluyor. Stada gelen futbolseverlerin flans›ysa, maçlar›n akflam saatlerinde bafllamas›...

Kent merkezindeki mahflerî kalabal›k evlerine çekilirken tribün sakinleri stattaki yerlerini almaya bafll›yor da, daha büyük bir kaos yaflanm›yor neyse ki.

Befliktafl’›n ‹nönü Stad›’nda durum biraz farkl›. Her ne kadar o da “2016 kriterleri”nden s›n›fta kal›yor olsa da, bir yandan da “korunmas› gerekli kültür varl›¤›” statüsü tafl›yan tek futbol stad›... Osmanl› Devleti’nin son saray› olan Dolmabahçe’yle karfl›l›kl› bak›fl›yorlar. Yeflil alanlar›n orta yerinde kurulmufl olmas› nedeniyle “burada olmas› do¤ru mu” diye sordurtan, ama bir yandan da herkesin kan›ksad›¤› ‹nönü, ayn› zamanda en taze imar hayallerine de konu olmufl durumda.

12

Befliktafl ‹nönü Stad›

nin kulüp taraf›ndan yap›lan aç›klamas›na: “Taraftarlar› aileleri ile birlikte stada çekmek ve insanlara yaflam alanlar› yaratmak.”

Bunun anlam› ne mi? ‹stanbul Büyükflehir Belediyesi’nin tamamlad›¤› söylenen imar plan›ndaki ifadesine bakal›m: “Al›flverifl merkezi, konaklama tesisleri, idarî bürolar, restoran, kafe, aç›k ve kapal› yüzme havuzu, sauna, fitness salonu, kültür amaçl› tesisler, katl› otopark.”

E¤er bunlar stad›n içinde yap›l›rsa, Befliktafl’› di¤er kulüplerden ay›ran bir özelli¤i böylece tarih olacak. Çarfl›yla stat aras›ndaki organik ba¤ ve bunun yaratt›¤› taraftarl›k kültürü silinip gidecek. “Çarfl›”n›n yerine “Mall” gelmesi flaka olmaktan ç›kacak.

Bizde al›flverifl olay› camilerin alt›na ilk girdi¤inde flaflk›nl›k yaratm›flt›. Sonra statlar›n alt›na girip etraf›n› sarmaya bafllay›nca nedense o kadar büyük flaflk›nl›¤a yol açmad›. Sanki Milano’nun San Siro Stad›’nda, Barcelona’n›n Camp Nou Stad›’nda ya da Münih’in Olimpiyat Stad›’nda benzer al›flverifl merkezleri varm›fl gibi... Böyle bir stat-al›flverifl eflleflmesi sanki vaka-i adiyeymifl gibi görüldü.

Durum böyle alg›lanmaya bafllan›nca, ‹stanbul’un merkezî noktalar›nda yerleflmifl bulunan futbol statlar›n›n kaderleri de yeniden belirlenmeye bafllad›. Stad›n› ilk büyüten ve biraz da etrafa ticarî amaçlarla yay›lan Fenerbahçe oldu. Bu yerinde büyüme hikâyesi, stad›n yan›ndaki kendi tarihî, ismi yeni Kenan Evren Lisesi’nin al›nmas›yla zirveye ç›kt› denilebilir. Fenerbahçe’nin burada sadece otopark yapmayaca¤›, ayn› zamanda hayli büyük bir al›flverifl merkezi de yapaca¤› biliniyor. fiükrü Saraço¤lu Stad›’n›n kentin çeperindeki bofl alanlarda infla edilmedi¤ini, esasen etraf›nda tarihî dokular›n bulundu¤unu, dolay›s›yla geçmiflten bugüne meskûn alan niteli¤inde oldu¤unu not etmekte fayda var. Böyle bir yere yap›lan stad›n zaman içinde büyümesi ve en sonunda da konut alanlar›yla ifllevsel bütünlü¤ü olan bir okulu yutmak suretiyle yay›l›yor olmas›ndan söz etmek gerekiyor. Bu yay›lma hâli kendine has bir imar hareketini bundan sonra da beraberinde getirecek gibi görünüyor.

Statlardan çevreye do¤ru yay›lma girifliminin bir benzeri de Galatasaray’›n Ali Sami Yen Stad›’n›n yan›ndaki tarihî Likör Fabrikas›’na el atmas›yla tekrar edildi. Befliktafl’›n da yeni aç›k tribünün arkas›ndaki “Belefl Tepe” için benzer düflüncelere sahip oldu¤unu biliyoruz.

Statlar›n bir süre sonra yetersiz kal›p çevreye do¤ru yay›lmalar› sportif nedenlerle olsayd›, sözgelimi genç tak›mlar›n idman yapaca¤› çim saha yapma düflüncesiyle statlara yeni alanlar eklenseydi, herhalde fazla itiraz edilecek bir fley olmazd›. Ama bizim kulüplerin bu yay›lmadaki murad›, “akar” sa¤lamak için al›flverifl merkezi, rezidans, otel vs. yapmak...

Ali Sami Yen’den Telekom Arena’ya fiimdilik Fenerbahçe ve Befliktafl oldu¤u yerde büyümeye çal›fl›rken, Galatasaray daha farkl› bir yola girdi. Taraftar›n›n “cehennem” ve “evimiz” dedi¤i eski stad›n› y›k›p satmas› için devlet müteahhidi TOK‹’ye verdi, yeni stad› için kentin çeperindeki bir tepeye flimdiden “Aslantepe” ad›n› koydu.

Galatasaray Mecidiyeköy’den p›l›s›n› p›rt›s›n› toplay›p hemen gitmeye haz›r, ama yeni yerde ifller düflünüldü¤ü kadar problemsiz ilerlemiyor. Önce TOK‹’nin bir türlü ihale aflamas›na gelemeyifli, arkas›ndan yapt›¤› ihaleleri seri hâlde iptal edifli, yüklenicinin türlü sebeplerle inflaat› zaman›nda yapamay›fl› ve son olarak da yeni stat maliyeti-

‹nfla edildi¤inde ‹stanbul’un çeperinde kalan Ali Sami Yen, bugün kent merkezinin en yo¤un bölgesi. Daha büyük bir kaos yaflanmamas›n›n sebebi, maç saatlerinde mahflerî kalabal›¤›n evlerine çekiliyor olmas›. ni üstlenmeye TOK‹’nin karar verifli, haf›zalardaki yerini ald›.

“Aslantepe”deki gidiflat Ali Sami Yen Stad› ve Mecidiyeköy’ün de gelece¤ini belirleyecek görünüyor. Çünkü bir yandan da “cehennem” en çok paray› verene TOK‹ taraf›ndan sat›lmak isteniyor. ‹lk anda kula¤› belki fazla t›rmalamayan bu “en çok para” laf›na biraz daha ayr›nt›l› dikkat kesilince anlafl›l›yor ki, TOK‹ Seyrantepe Stad› için kesenin a¤z›n› biraz açm›fl ve flimdi bu masraflar› Ali Sami Yen’den fazlas›yla nas›l ç›karaca¤›n›n pefline düflmüfl. TOK‹’nin tek masraf› Seyrantepe olmad›¤›ndan, Ali Sami Yen ihalesinde yap›lacak has›lat›n daha büyük bir yaraya merhem olabilecek hâle getirilmesi gerekti¤i görülüyor.

Daha önce stad›n yerine “turizm ve ticaret merkezi” yap›lmas›n› amaçlayan imar planlar›n›n mahkeme taraf›ndan

iptal edilmesi sonras›nda, TOK‹ 10 bin metrekarelik bir park alan› tavizinde bulunmufl, bu “tavizli” imar planlar›ndaki koflullar üzerinden ihaleye ç›km›flt›. Ne var ki, ihale sonucunda ortaya ç›kan mebla¤ Seyrantepe’deki masraflar› karfl›lamaya yetmedi. Üstelik TOK‹, bu mebla¤›n Ali Sami Yen’in ederini fazlas›yla karfl›lad›¤›n› da kabul etti.

Bu noktada TOK‹’nin seçenekleri daralmaya bafll›yor. Ya önceki mahkeme kararlar› ve kamuoyundaki tepkileri dikkate alarak “makûl” bir projenin ederine raz› olacak, ya da burada yarataca¤› yüksek kent rant›n› ihaleye giren firmalar aç›s›ndan sa¤lam kaz›¤a ba¤laman›n yeni yollar›n› bulmaya çal›flacak.

Bunun için de “has›lat paylafl›m›” yöntemiyle yeniden ihaleye ç›kma düflüncesinde oldu¤u anlafl›l›yor.

Yaz›n›n gidiflat›ndan Express’in emlâk eki vermeye bafllad›¤›n› düflünüyor olmal›s›n›z. Ama gerçekten neler oldu¤unu anlaman›n baflka yolu yok. O nedenle ayr›nt›lara bakmaya devam edelim...

Her ne kadar Ali Sami Yen’in bir an evvel “turizm ve ticaret merkezi”ne dönüfltürülmesi ve stad›n Seyrantepe’de “Telekom Arena” ad›yla faaliyetlerini sürdürmesi için yo¤un çabalar harcan›yor ve baflbakandan “gerekli destek” sa¤lan›yor olsa da, hikâyenin düflünüldü¤ü kadar çabuk sonlanmayaca¤› ve Mecidiyeköy’deki Galatasaray bayraklar›n›n epey bir zaman daha orada dalgalanacaklar› anlafl›l›yor. Üstelik taraftarlar›n da bu “Telekom Arena”laflma sürecine esas itibariyle itiraz etmedikleri, ama gene de y›llar›n Ali Sami Yen’ine a¤›tlar düzdükleri, “cehennem”deki an›lar›na sahip ç›kacaklar›n›n iflaretlerini verdikleri de bir kenara not edilmeli. Hatta bir taraftar sitesinde, “stat tafl›nd›ktan sonra eski yerimize bir an›t dikilsin” önerisi bile yap›lm›fl.

13

Fenerbahçe fiükrü Saraço¤lu Stad›

Fulya’da olanlar, Florya’da olacaklar ‹stanbul’da bu tür eski spor alanlar›n›n ne flekilde kullan›ld›¤›n› anlamak için eldeki en e¤itici örnek Befliktafl’›n Fulya arazisinde yap›lanlar. Fulya’n›n eski zamanlar›n› hat›rlayanlar, Ihlamur Kasr›’ndan itibaren dere boyunca Befliktafl’›n antrenman tesislerinin oldu¤unu bilirler. Sonra ne oldu? Kentin bu bölgeleri çok de¤erlenip Befliktafl’›n da “cash”e ihtiyac› olunca, bu antrenman sahalar›n› Ümraniye’de, kentin oldukça d›fl›nda bir bölgeye tafl›d›lar. Böylece Fulya’da “rezidans” yap›lmas› mümkün hâle gelmifl oldu.

Asl›nda ayn› fleyi Galatasaray da Florya tesisleri için düflünüyor. Florya da kentin fazlas›yla içinde kald›. Etraf›nda olan yeni geliflmeler nedeniyle de¤eri çok artt›. Bu kadar de¤erlenen bir alanda futbolcular›n antrenman yapmas›n›n ekonomik bir karfl›l›¤› kalmam›fl olacak ki, Galatasaray da tesislerini kentin hayli d›fl›ndaki Büyükçekmece’ye tafl›may› planl›yor. Aynen geçti¤imiz y›llarda Kurba¤al›dere’n›n a¤z›ndaki tesislerini Samand›ra’ya tafl›yan Fenerbahçe gibi...

Bir farkla... Galatasaray’›n tesislerini tafl›mak istedi¤i yer, Büyükçekmece Gölü’nün su toplama havzas›nda kal›yor. Üstelik imar planlar›nda da yeflil alana ayr›lm›fl. Büyük sel felaketi yaflam›fl bir kent olarak ‹stanbul’da bu tafl›nmaya karfl› ç›kanlar olunca bir Galatasaray yöneticisi çok flafl›rm›fl ve demifl ki: “Bu itiraz niye? Biz oraya gökdelen dikmeyece¤iz ki.”

Asl›nda yönetici hakl›... Gökdelen, kuvvetle muhtemel ki oraya de¤il, flimdiki tesislerin oldu¤u Florya’ya dikilecek. Aynen Befliktafl’›n Fulya’ya dikti¤i gibi...

Arazi rant›na sportif aç›l›m Kulüpler bitmeyen bir ar-ge halindeler bu anlamda... Hangi araziyi nerede nas›l de¤erlendireceklerinin hesab›n› kitab›n› yapmakla meflguller.

14

Bunun en ilginç örneklerinden birini de yine Galatasaray’da görüyoruz. ‹stanbul’un kuzeyindeki Karadeniz sahillerinde yer alan Riva’da bu kulübün hayli genifl bir arazisi bulunuyor. Sportif performansla oluflan kaynakla karfl›lanamayacak kadar büyük bir borç oldu¤u da söyleniyor. Dolay›s›yla da, Riva’daki araziyi “uygun flartlarda” sat›p borçlar›n› temizlemek istiyorlar.

Bu arazi do¤al sit alan› statüsünde.

Yani yasalar taraf›ndan koruma alt›nda. Üzerine nas›l bir yap› yap›labilece¤ine de bu yüzden Koruma Bölge Kurulu karar veriyor. Kulüp yöneticilerinin aç›klamalar›ndan anlafl›ld›¤›na göre, bu kararlar verilmifl. 880 konut yap›labilecekmifl.

Al›flverifl olay› camilerin alt›na ilk girdi¤inde flaflk›nl›k yaratm›flt›. Sonra statlar›n alt›na girip etraf›n› sarmaya bafllay›nca o kadar büyük flaflk›nl›¤a yol açmad›. Camp Nou ya da Münih’in Olimpiyat Stad›’nda benzerleri varm›fl gibi...

Buraya kadar “ne var bunda, tipik bir arazi gelifltirme hikâyesi” denilebilir.

Ama de¤il... Kulüp baflkan›n›n flu sözleri durumu tümüyle de¤ifltiriyor: “Üçüncü köprünün ihalesi yap›lacak. Riva arazimiz için çok iyi olacak, de¤erini art›racak. Ekonomik krizden dolay› s›k›nt› çekiyoruz. Ancak biz Riva’y› en optimum de¤ere gelinceye kadar elimizde tutaca¤›z. Tercihimiz, köprünün bafllamas›ndan sonra de¤erlendirmek. Yolun geçmesi de Riva arazisine ulafl›m› 10 dakikaya indirecek.” Üçüncü köprüye karfl› yo¤un itirazlar var. Hem ‹stanbul’un ulafl›m sorunlar›n›n çözümüne katk›s› olmayacak, hem de Bo¤aziçi ve kuzey ormanlar›n›n eriflimini art›raca¤› için yap›laflmay› azd›racak. Tam da Galatasaray baflkan›n›n dedi¤i gibi...

Baflkan›n dedi¤i gibi bir “optimum de¤er” yok asl›nda. Sadece do¤ay› tahrip edece¤i su götürmeyen büyük bir kamu yat›r›m›ndan rant kazanma beklentisi söz konusu. Böylece artacak arazi

de¤eri için “optimum de¤er” demek, bir bak›ma rant beklentisinin ne kadar ola¤anlaflt›¤›n›n da göstergesi.

Geçti¤imiz günlerde Ulaflt›rma Bakan› üçüncü Bo¤az köprüsünün güzergâh›n› aç›klad›. Anadolu yakas›ndaki ayaklar›n›n Poyrazköy’de infla edilmesi düflünülen üçüncü köprü konusunda Galatasaray baflkan› hakl› ç›kt›. Gerçekten de “Riva arazisine ulafl›m 10 dakikaya inecek” gibi görünüyor. Böylece Riva yo¤un flekilde yap›laflmaya bafllayacak, çevre “de¤erlenecek”... ‹stanbul kaybedecek, Galatasaray kazanacak...

Bunun olabilmesi için kulüp yönetimindeki “emlâk f›rsatlar›n› yönetme” becerisinin, sözgelimi iyi futbolcu transfer etme ya da futbol tak›m›ndaki yap›sal sorunlar› çözme becerisinden daha fazla olmas› gerekiyor.

Spor tesisleri kamuflaj m›?

Türkiye’de spor tesisleri acaba baz› büyük ticarî tesislerin kamuflaj› gibi mi düflünülüyor sorusunu akla getiren bir örne¤i de Ataflehir’deki Fenerbahçe’ye tahsisli arazide gelifltirilen projede görüyoruz. 10 bin kiflilik bir basketbol sahas› yap›lmak üzere yola ç›k›l›yor, ancak sonra buna 10 binlerce metrekare kapal› alan› olan bir al›flverifl merkezi ve hayli iri bir otel ekleniyor.

Bunlar nedir diye sorarsan›z, cevap haz›r: Al›flverifl merkezi maçlara gelecek seyirciler için, otel de sporcular için...

Yani her bir seyirci için dört-befl metrekare al›flverifl merkezi düflünülürken, her sporcu için de sekiz-on tane süit oda planlan›yor herhalde diye düflündüren büyüklükler bunlar.

Türkiye’de spor kulüpleri kentteki rant› keflfettiler, sportif yat›r›m sermayelerini ranttan sa¤laman›n hesab›na girifltiler. fiimdilik borçlar› kapatmak için bafllayan hamleler, sonra büyük “akar” projelerine dönüflecek gibi görünüyor.

Herkes gibi kulüpler de ‹stanbul’daki arazilerin üzerinden gözlerini ay›rm›yorlar.

Erhan Demirdizen

S‹‹RT MÜCADELE GAZETES‹N‹N SAH‹B‹ VE BAfiYAZARI CUMHUR KILIÇÇIO⁄LU

Ö¤rendiklerini yap›yorlar ‹ki hafta boyunca Siirt’ten gelen haberler bir flok dalgas› yaratt›. ‹ki k›z ö¤renciye flehirdeki onlarca erke¤in sistematik ve organize tecavüzünü bir sene evvel vuku bulan bir dehflet haberi takip etti: Yat›l› okulda okuyan yedi erkek ö¤renci, yafl›tlar› bir k›z ö¤renciyi tehdit etmifl, kendilerine çocuk getirmesini istemifl, sonuçta biri 2, di¤eri 3 yafl›nda iki çocu¤u tecavüz ederek öldürmüfllerdi. Baflbakan ve bakanlar haberi yayd›klar› için medyay› suçlarken, ortada bir ceza olmad›¤›, “taraflar›n anlaflt›¤›” ortaya ç›kt›. Türkiye’deki büyük yozlaflman›n, sistemli kötülü¤ün devlet eliyle nas›l yeniden üretildi¤ini yahut görmezden gelindi¤ini gösteren Siirt vakalar›n›, 48 y›ld›r yay›nlanan Siirt Mücadele gazetesinin sahibi, muhabiri ve muharriri Cumhur K›l›çç›o¤lu’na sorduk...

16

k›z ö¤renci ve onun durumuna çekilmek istenen kardefli var galiba...

Yedi ö¤renci de ayn› okulda okuyan tecavüzcüler. Vallahi, utan›yorum bunlar› konuflmaktan. Bu devlet, vatandafl›, yoksulu koruyacak bir sosyal hukuk devleti de¤il midir? K›zlar›n ailesi yoksul, babalar› hamal. Araflt›rd›m bir yard›m al›yor

Foto¤raf: fiahan Nuho¤lu

Türkiye, Siirt’te yaflanan taciz, tecavüz ve cinayet olaylar›yla sars›ld›. Bu olaylar kadar kayg› verici olan, devlet görevlilerinin de dahil oldu¤u örtbas etme çabas›yd›...

Cumhur K›l›çç›o¤lu: Bir sene önce taraflar›n anlaflmas›yla kapat›lm›fl bir olay bir tanesi. Herkes yazd› bunu zaman›nda, ajanslar bu haberi geçti. “Çocuk ifli” diyorlard›, “havuza düflmüfl, ölmüfl”. ‹lçede büyük bir infial oldu, kaymakaml›¤a do¤ru yürüyüfl yap›ld›. Ama Pervari, Türkiye’nin en k›y›da köflede kalan yerlerinden biri. A¤alar m›, dinî önderler mi, art›k kimse, araya girenler olmufl, devleti temsil edenler de onlar›n dedi¤ini yapm›fl, ses ç›kmas›n, olay büyümesin diye. Türkiye’de maalesef böyle oluyor.

Devleti yönetenler asayiflle ilgili olaylar› hep “bir-iki çapulcu”ya y›k›yor, bir suikastte mesela “flizofrenin teki yapm›fl” diyorlar, hep bir bahane buluyorlar. “Bir daha olmamas› için ne önlem alal›m” diye kafa yormuyorlar. Pervari’deki olay da böyle, Siirt’teki de. Bütün bir flehri karalayan yaz›lar yazanlara tepki oluyor, oysa tepkinin bu iflte ihmali olanlara yöneltilmesi lâz›m. Bir flehri topyekûn karalayanlar› da elbette k›n›yoruz. Devlet ne aileyi, ne çocu¤u, ne okulu korumufl, ama sanki kabahat bütün flehrinmifl gibi yaz›l›yor...

Siirt’teki olayda yetiflkinlerin çocuklara çok uzun süreli sistematik ve organize tecavüzü var. Bu tür haberlere son y›llarda Türkiye’de çok rastl›yoruz... Öyle maalesef. Bu olay kapal› devre gerçekleflmifl, duyan ya ortak olmufl ya da sesini ç›karmam›fl. Siirt’teki ma¤dur k›z›n okudu¤u okul da¤bafl›nda bir okul de¤il, Türkiye’nin en eski, en de¤erli okullar›ndan biri. Tam karfl›s›nda karakol, polis lojmanlar› var, flehrin merkezî bir yerinde. Buraya gelirken h›zl› h›zl› yürüdüm, birisi ihbar etse “biri h›zl› yürüyor” diye, gelip hemen yakalarlar. Bu olay bunca zaman nas›l görülmemifl?

Böyle pis ifllerde korkunç bir s›r perdesi oluyor. Ve herkes bu ifli yapanlar› lanetliyor. Eninde sonunda yasalar›m›z bu insanlara gerekli cezay› verecektir, buna inanmak istiyoruz. Bu ifl valinin emriyle, polisin tahkikat›yla ortaya ç›km›fl de¤il.

Bir rehber ö¤retmenin vicdan› s›zlam›fl, bakm›fl ki bir sürü söylentiler var...

Siirt’teki olayda bazen söylendi¤i gibi yedi ma¤dur ö¤renci yok, de¤il mi? Bir

Ma¤dur k›z›n okulu da¤bafl›nda de¤il. Tam karfl›s›nda karakol, polis lojmanlar› var, flehrin merkezî bir yerinde.

Ama bu ifl valinin emriyle, polisin tahkikat›yla ortaya ç›km›fl de¤il. Bir rehber ö¤retmenin vicdan› s›zlam›fl... mu diye. Buzdolab›, kömür da¤›t›p reklam yap›yorlar, ama bunlar› kendilerine yak›n çevrelere veriyorlar. Eskiden her yerde Yard›msevenler Derne¤i olurdu, valilerin eflleri, yard›mc›lar›, okul müdürleri bu derneklerin baflkanl›¤›n› yapard›, ev ev gezip yoksullar› tespit ederlerdi. fiimdi Siirt’i yönetenlerin ço¤unun efli Siirt’e gelmiyor.

Bu durum en az›ndan yoksula bak›fl›n de¤iflti¤ini de gösteriyor...

Bir ilgisizlik var. Devletin sosyal yard›mlar› adilâne da¤›t›lm›yor.

Tecavüze u¤rayan yoksul k›zlar› önemsemeyip ifl güç, aile sahibi yetiflkin erkekleri kay›rmaya yönelik bir örtbas etme çabas› var m› Siirt’te?

Kesinlikle yok, herkes nefret ediyor onlardan. Kim buna müsaade eder? Baz› gazeteler “eflraf yapm›fl” diyor, eflraf böyle yapar m›? Eflraf›n anlam›na da halel gelir. O kadar süre boyunca sadece bu iflin failleri birbirini tan›m›fl, baflka kimse bilmemifl. Birine söylenince o da bu halkaya eklenmifl. Yap›lan bu insanlara normal bir fley gibi gelmifl, “o yapt›, ben de yapar›m” demifller. Bu adam eve gitti¤i zaman k›z›n›, kar›s›n› görmüyor mu? Ama vicdana gelip “ben itiraf edece¤im, bu pislik bitsin” dememifller. Bu, onlar›n kabahati. Baflkalar›n›n ne günah› var? ‹zmir’de bir seri katil bir gecede yakaland›, Siirt’te neden yakalamam›fllar?

Devleti temsil eden güçler var, onlar›n de¤il mi bu kabahat? Gazeteciler de olmasa, memleketin hali ne olacak? Ama iyi, yap›c› gazeteci olsun. Siirt’te sadece bu olaylar da yok ki. Bak›n, tefecilik alm›fl bafl›n› gitmifl. ‹ki-üç kifli bu yüzden intihar etti, yirmi-otuz aile Siirt’ten göç etti. O kadar yazd›k “Siirt’in en büyük felâketi tefeciliktir” diye, ancak bir-iki kifli yakaland› galiba, onlar› da b›rakt›lar.

Siirt’in sosyal yap›s›nda son yirmiotuz y›lda de¤iflen ne sizce?

Yüzlerce köy boflald›, Siirt’in nüfusu ikiüç kat›na ç›kt›. ‹lk geldiklerinde yirmiotuz kifli bir odada kal›yorlard›. Büyük bir sosyal facia yafland›. O zaman bile böyle büyük bir pislik yaflanmam›flt›.

Köye dönüfllerde de adil davran›lm›yor, korucular kimsenin dönmesinden yana de¤il. Köyüne dönmek isteyenlere “iyi vatandafl de¤il” gözüyle bak›l›yor. Devletin herkesi eflit sevmesi lâz›m, ama birine öz, di¤erine üvey evlât gibi bak›l›yor. Çanakkale diyorlar, Kutlu Do¤um Haftas› diyorlar, gözyafllar› döküyorlar, as›l gözyafllar› bu gibi olaylar için dökülmeli. Ama onu esirgiyorlar, halk›n derdiyle ilifli¤i olmayan ifllerle u¤rafl›yorlar.

Siirt’te yaflanan olaydaki k›zlar Kürt k›zlar›, de¤il mi?

Evet, ama tecavüzcülerde öyle bir fark yok, Kürt de var, Arap da, Türk de. Vali ç›k›p aç›klama yapt› “aralar›nda polis ve asker yoktur” diye. Olsalar ne olur, olmasalar ne olur? Bu bir yang›nd›r, yang›nda Ali’nin otu yanmaz da Veli’nin otu yanar diye bir fley var m›?

Tecavüzcüler aras›nda tan›d›klar›n›z var m›? ‹çlerinden çok kifliyi tan›yorum. Muhafazakâr insanlar var, hac›lar var. Herkes diyor ki “nas›l fleytana uydu”, halbuki as›l fleytan o. Herkes fleytan›n› kendisiyle birlikte tafl›r. Bir ulemaya sormufllar “flu flu olay› sen de yapar m›s›n” diye, demifl ki, “beni dünyan›n en büyük hazinesinin oldu¤u odaya koy, elimi hiçbir fleye de¤dirmem, ama beni bir odada bir kad›nla baflbafla b›rak›rlarsa, ne olaca¤›n› Allah bilir, ‘bir fley yapmam’ diyemem”.

katli, ak›ll› eli yok bu bölgelerde. Eskiden Türkiye’nin en modern kentiydi Batman, ama “takunyal›” kelimesi, TPAO’nun bafl›na gelen bir genel müdüre verilen isim oldu. Böyle böyle de¤iflti. Bir k›sm› TPAO Batman Orkestras›’nda çalar, bir k›sm› ilâhî okur, ama o armoni bozuldu, o mozaik kalmad›. “Ya böyle olacaks›n ya yok olacaks›n” dendi. Dinî söylemler asl›nda hep flefkate, merhamete, hoflgörüye dayal›d›r, ama bu da yok edildi. Kimse kimseye hoflgörüyle bakm›yor. Bu, sadece Siirt’in de¤il, Türkiye’nin, hatta dünyan›n meselesidir.

Siirt Mücadele 48. y›l›n› dolduruyor.

Nas›l ç›karmaya bafllad›n›z ilk?

Zaten bu meslekten gelen bir ailenin ferdiyim. Siirt’te her ailenin bir mesle¤i vard›. Amcam 30 yafl›nda Siirt milletvekili olmufl, ilk gazeteyi de o ç›karm›fl, ilk kitabevini kurmufl, ilk gazete bayili¤ini yapm›fl, bütün kültür hareketlerinin bafl›n› çekmifl. Ben gözümü matbaada açt›m, yedi yafl›mda mürettiplik yapt›m, çekirdekten yetifltim. 48 senedir ayn› yerde benim taraf›mdan ç›kar›l›yor Mücadele gazetesi. Küçük yerlerde ayakta kalmak kadar zor bir fley yok. Do¤ru veya yanl›fl nedenlerle ilan›m›z da kesildi, ambargolar da oldu. 12 Eylül’de gazeteyi onbafl›lara götürüp imzalat›yorduk, “bas›labilir” diye. 27 May›s’ta da öyleydi. Yengem hastalan›nca amcam onun Yüzlerce köy boflald›, Siirt’in nüfusu iki-üç kat›na ç›kt›. ‹lk yan›na gitmiflti, gageldiklerinde yirmi-otuz kifli bir odada kal›yorlard›. Büyük bir zetenin bafl›na ben sosyal facia yafland›. Köye dönüfllerde de adil davran›lm›yor, geçmifltim. Yumurta fiyatlar›n› yazm›flkorucular kimsenin geri dönmesinden yana de¤il. t›m, ça¤›rd›lar, “halk› galeyana sevk etmek” diye suçlad›lar.

Yat›l› bölge okullar› nas›l okullar?

Neyse, paçay› kurtard›k. El pedal›mla el Bunlar zaman›nda çok iyi amaçlarla kudizgim vard›, onu da kendim yap›yorrulmufltu. Hiçbir köylü çocu¤u okumudum, ama birkaç seneden beri Adana’da yordu. Bu okullardaysa beflinci s›n›fa kaofset bas›yoruz, pazartesi da¤›t›yoruz. dar okutuyorlard›, çatal-b›çakla yemek Tiraj› 600, ama internet sitemiz var, her yemeyi ö¤retiyorlard›, mezun olunca ay 3 milyon kifli t›kl›yor. “hadi köyüne” diyorlard›. Okuldan sonra köye dönünlerin ço¤u uyum sa¤TRT’nin Kürtçe ve Arapça kanallar› layamad›, baz›s› kötü yola düfltü. O zanas›l karfl›land› Siirt’te? manki yaflama göre bu okullarda konfor Televizyondaki Arapça bizim Arapçavard›. Baz›lar› o vakitler “bu yat›l› bölge m›z de¤il. Bizim Arapçam›z melezleflokullar› köy enstitülerinin yerini alacak” mifl, adeta Siirtçe olmufl. “‹kinci Bahar” dediler, ama sonra anlafl›ld› ki öyle dedizisini Arapça gösteriyorlar, kendimi ¤il. Ana kuca¤› bekledi¤i bir ça¤da çocutest edeyim diye biraz izledim, bakt›m ki ¤u al›p yetifltirmek e¤itim ilkelerine de o güzellik, o ak›c›l›k yok. Suriye’dekiler ayk›r› bir anlay›fl. Derhal bu okullar›n anl›yordur herhalde. Eskiden okullarda sisteminin düzeltilerek de¤ifltirilmesi lâKürtçe o kadar yayg›n de¤ildi, Arapça z›m. Bu okullara harcanan paray› duysakonuflmak yasakt›. Bana verilen 5 kurufln›z duda¤›n›z uçuklar. Her köye bir okul luk harçl›klar› hep Arapça konuflmaya kurulmas›, çocuklar›n annelerinin evinceza diye ödüyordum. de yat›p kalkmas› lâz›m.

Araplar hep flehir merkezinde midir?

Siirt’in temel ekonomik kaynaklar› neEskiden öyleydi, art›k daha Kürt a¤›rl›kler, hayvanc›l›k m› mesela? l› flehir merkezi. Bizde kimse Arap demez, Kürtlere de “köylü” denirdi eskiHayvanc›l›kt›, yok edildi. Üniversiteyi den. Devlet illâ Arap, illâ Türk, illâ Kürt bile gidip merada yapm›fllar. Kimse yaydiyor. Bizler halbuki bir mozai¤iz, belaya ç›kam›yor, yasak. Eskiden Siirt’in nim annem Arap, babam Kürt, ben Türk hayvan varl›¤› Türkiye’yi besleyecek dükültürüyle yetifltim. zeydeydi. Ortado¤u ülkelerine her gün yüzlerce kamyon yola ç›kard›. Ama üreAraplarla Kürtler aras›nda hiç tarihtimi art›racak fleyler yap›lmad›. Dünyasel bir sorun oldu mu? n›n en iyi nar› yine fiirvan ve Pervari’de Hay›r. Eski bir slogan vard›, “Kürtle yetifliyor. Bal desen öyle, f›st›k desen öyArap kardefltir” Türkçesi. Araya nifak le. Batman eskiden Siirt’in ilçesiydi, hasokulabilir, ama halklar kardefltir. len 27 ilin kömürü Batman’dan gidiyor.

Devlet halka eflit gözle bakarsa halk Petrol var Batman’da. Ama devletin flefe¤leflir, bar›fl›r.

Söylefli: Merve Erol

Toplumun her kesiminde var böyle insanlar, çok tahsilli, çok bilgili de olabilir, çok dindar da, çok müptezel de olabilir.

Bunlar›n ortak noktalar› vicdans›zl›kt›r, ahlâks›zl›kt›r, flerefsizliktir. Bu olayda da bu müflterek vasf› paylaflm›fllar.

Siirt’teki olayda s›n›fsal fark›n belirleyicili¤inden söz edebilir miyiz? Çok fakir bir k›z da olmayabilirdi, bilemeyiz ki. Burada elbette ayr›mc› bir fark var, “k›z›m, derslerin nas›l” diyecek bir baba yok, okuma-yazma bilen, belki “bu halin nedir” diyecek bir ana yok. Ama Münevver’in (Karabulut) kafas›n› kesen fakir, cahil bir adam m›yd›?

13-14 yafl›ndaki çocuklar›n 2-3 yafllar›nda çocuklara tecavüz edip öldürdükleri Pervari’deki olayda böyle bir farktan hiç bahsedilemez herhalde...

Cehaletin getirdi¤i bir fley. Ö¤rendikleri bir fleyi yap›yorlar, nereden ö¤renmifller? ‹nternet kafelerden, okuldaki bilgisayarlardan. Ama gazeteleri aç›n, arka sayfalar›nda “günün güzeli” var. Dinsel ahlâkla ilgili bir fley de¤il bu dediklerim, her dinin bir ahlâk› vard›r. E¤itimle gelecek bir ahlâk gerekiyor. Deneyimle ortaya koymufllar ki, bir arada okuyanlar karfl› cinsi kendilerine daha az yabanc› hissediyorlar, tahrik edici unsur azal›yor. Devletin koruyucu vasf›n› ortaya koymas›, çocuklar› kollamas› lâz›m.

BDP GRUP BAfiKAN VEK‹L‹ BENG‹ YILDIZ’LA ANAYASA DE⁄‹fi‹KL‹KLER‹ ÜZER‹NE

Amayasa’dan yamayasa’ya “Dalga m› geçiyorsun, adam m› seçiyorsun” derler, AKP hem dalgas›n› geçiyor (“benim anayasama hay›r demek, 12 Eylül anayasas›na evet demektir”) hem adamlar›n› (Gül’ün mürekkebi kurumayan atamalar›na dikiz) seçiyor ve piflkin piflkin “yersen” demeye getiriyor. CHP ve MHP malûm, baflka sularda zaten. BDP’ninse bu zokay› yutmas›, eflyan›n tabiat›na ayk›r›. Niye ayk›r› oldu¤unu Batman milletvekili ve BDP grup baflkan vekili Bengi Y›ld›z’dan dinliyoruz...

AKP’nin anayasa de¤iflikli¤i önerisini ‘82 anayasas›yla k›yaslay›p övenler, BDP’nin muhalefetini CHP ve MHP’nin tavr›na benzetiyor. BDP’nin anayasa paketini desteklememe gerekçeleri neler?

Bengi Y›ld›z: Bize göre ‘82 anayasas›na p›rlantal› semer de vursan›z, mant›¤› itibariyle otoriter, askerî vesayeti yücelten, yurttafltan ziyade devleti koruyup kollayan bir anayasa oldu¤u için özünü de¤ifltirmifl olmazs›n›z. ‘82 anayasas›, yurttafl› devletin hizmetkâr› gören zihniyetin ürünü. Bugüne kadar 16 düzenlemeyle 90 civar›nda maddesi de¤ifltirildi. AKP’nin 30 maddede yapmay› planlad›¤› düzenlemeyle anayasan›n yar›s› de¤ifltirilmifl olacak. Ama flimdiye kadarki de¤iflikliklerin hiçbiri anayasan›n otoriter zihniyetini törpülemedi, devletin yurttaflla iliflkisini özgürleflme lehine sonuçland›rmad›.

Peki neden bu kadar düzenleme yap›ld›?

Avrupa Birli¤i “flu maddeyi düzenlemeniz lâz›m” diyor, bir yama yap›flt›r›l›yor.

Ama zihniyet de¤iflmiyor, çünkü bafllang›ç ilkeleri anayasan›n tümüne damgas›n› vuruyor. Devleti kutsayan, ›rk olarak Türklü¤ü yücelten bu yaklafl›m kald›r›lmal› ki, anayasa demokratik bir ülke öngörüsünde bulunsun. Dikkat ederseniz, AB uyum süreci dolay›s›yla yap›lan düzenlemelerin hiçbiri prati¤e yans›mad›.

Hangi düzenleme mesela? Örne¤in, anayasan›n 90. maddesi uluslararas› sözleflmelerin iç hukukun üzerinde oldu¤unu belirtiyor. Sorar›m size, bugüne kadar yerel mahkemelerden tutun da Yarg›tay’a ve Anayasa Mahkemesi’ne kadar hangi mahkeme bu maddeyi dikkate alarak hüküm verdi? Bu madde dikkate al›nsayd›, Uluslararas› Çocuk Haklar› Sözleflmesi dolay›s›yla TMK ma¤duru çocuklar sorunu ortaya ç›kmazd› mesela.

AB uyum sürecinin demokratikleflmeye katk›da bulundu¤una dair görüflleriniz de¤iflti mi?

Biz AB uyum sürecine de¤il, bu uyumun fleklî olmas›na karfl›y›z. Bir kere, e¤itim sisteminin ve içeri¤inin bafltan sona yeniden düzenlenmesi gerekiyor. ‹lkokuldan liseye Türklük bütün aidiyetlerin, Türk tarihi bütün tarihlerin üstünde tutuluyor. Yeni kuflaklar›n farkl› etnisitelere tahammül etmesi daha bafltan engellenmifl oluyor; Ermeni hâlâ düflman, Alevli hâlâ öteki, Kürt hâlâ tarih kitaplar›nda zararl› cemiyetlerden birinin kurucusu olarak lanse ediliyor. Bir Türk

18

Bengi Y›ld›z

çocu¤u Kürtlerle ilk önce zararl› cemiyetler üzerinden tan›fl›yor!

BDP’nin anayasa de¤iflikli¤ini destekleme koflullar› neler? ‹ki temel kriterimiz var: Özgürlük ve eflitlik. 1924 anayasas› kimseye sorulmadan haz›rland›. 1960 ve ‘82 anayasalar› da darbe anayasalar›d›r. Geliyoruz AKP’nin seçim arifesinde sivil ve demokratik anayasa vaadine. Toplumun hiçbir kesiminden görüfl almadan, toplumun taleplerini yans›tmadan haz›rlanm›fl bir paket servis ediliyor önümüze. ‹tiraz edince de “askerlerin yapt›¤› ana-

Otuz y›ll›k savafl, elli bine yak›n ölü, on binlerce yaral›, milyonlarca insan mahpusluk olmufl. Bunlar›n hiçbiri olmam›fl gibi düzenleme yapmaya giderseniz, o düzenleme de¤il, kand›rmacad›r. yasay› m› savunuyorsunuz” gibi saçma bir tepkiyle karfl›lafl›yoruz.

Bütün etnik, dinî vb. aidiyetlerin haklar›n› güvence alt›na alan bir anayasa sizce ne düzeyde bir toplumsal destek görür?

Habur fiyaskosunda oldu¤u gibi, hükümetin “ben yapt›m, oldu” tavr›yla hiçbir konuda yol al›namaz. Toplumun ve farkl› gruplar›n sorunlar›n› tan›mayan bir hükümet özgürlük de sa¤layamaz, kamuoyu da oluflturamaz. AKP flu anki düzenlemeyle sadece CHP ve MHP’nin elini güçlendiriyor. “Yapt›m, oldu” diye-

rek gerici muhalefeti desteklemifl oluyorsunuz asl›nda. BDP’yi CHP ve MHP’nin de¤irmenine su tafl›makla elefltiren liberaller insaf s›n›r›n› aflan bir noktadad›r. Liberaller AKP’nin rüzgâr›na kendilerini fazla kapt›rd›lar. Bir gün Allah için gelip bize sormuyorlar “yahu siz niye karfl›s›n›z, ne önerdiniz” diye.

BDP’yi AKP’nin söylemlerine dayanarak elefltirmek insafs›zl›kt›r. Soruyorum, AKP’nin bizimle yan yana görünmekten bile korkmas›n› neyle aç›kl›yorlar?

Doksan y›ld›r anayasalar Kürtler olmadan ç›kar›ld›, AKP de Kürtlerin iradesini gözard› ederek ayn› gelene¤i sürdürdü.

Bununla da yetinmeyip Kürt siyasetinin onlara alk›fl tutmas›n› bekliyorlar. Dün MHP grup baflkan vekili bile ç›k›p AKP’ye “neden seçim baraj›n› tutuyorsunuz” diye sordu. MHP’nin bile baraj› sorgulad›¤› –samimi veya de¤il– bir ortamda Kürtlerin bu talebini hâlâ öteliyorsan›z niye ard›n›za düflelim? AKP bize flu vaatte bulunmal›: Seçimden sonraki ilk icraat›m yeni, sivil ve demokratik bir anayasa yapmakt›r. Devrimci iflçi sendikalar›na, Alevîlere, Kürtlere bu vaadi versin, o zaman destek verelim.

Neden seçimden sonra?

“Seçimden önce yapamam” diyor çünkü. AKP de kendi meflruiyetini sorgular hale geldi. AKP 12 Eylül rejiminin yaratt›¤› yürütmeyi güçlendiren, CHP ve di¤er partiler taraf›ndan uzun süre kullan›lan sistemi flimdi kendisi kullanmak istiyor. 12 Eylül zihniyeti, HSYK ve Anayasa Mahkemesi’nin yap›s›n› flekillendirdi.

AKP flimdi o yap›lar› kendi ç›kar›na göre örmek istiyor. AKP’nin derdi, HSYK ve Anayasa Mahkemesi’ni demokratiklefltirmek de¤il. Somut örnek vereyim: Cumhurbaflkan›n›n Anayasa Mahkemesi’ne atad›¤› ilk üye, DTP’yi kapatma raporunu yazan Alparslan Altan!

Yeni düzenlemeyle parti kapatma yetkisinin TBMM’deki partilerin onay›na verilmesi öngörülüyor...

O bir güvence de¤il ki. fiu anda belde yönetimlerinden genel merkeze ve milletvekillerine kadar hakk›m›zda aç›lan takriben 10 bin dava var. Hepsi TCK ve TMK’ya muhalefetten ve hepsinin dayana¤› da sadece sözlü beyanatlar›m›z. S›rf benim hakk›mda otuzdan fazla dava aç›lm›fl, 150 y›l civar›nda ceza isteniyor.

TCK ve TMK’ya göre bu beyanatlar›m›z suç niteli¤inde. Böyle bir partinin davas› TBMM’ye geldi¤inde hangi babayi¤it kapatma karar›n› onaylamayacak? Bugün bizimle görünmekten çekinen AKP, yar›n partimizin kapat›lmas›na karfl› ç›kacak m›? TCK ve TMK’ya göre biz her gün suç iflliyoruz. Cumhuriyet baflsavc›s›na “niye hakk›m›zda kapatma davas› aç›yorsun?” diyemezsin, çünkü savc›n›n dayana¤› TCK ve TMK. Partilerin rahatça siyaset yapmas›n› sa¤lamak istiyorsan, önce TCK ve TMK’y› özgürlükler lehine düzenleyeceksin. AKP’nin 2005’te yapt›¤› düzenlemelerden önce biz çok daha özgürdük. fiimdi, a¤z›m›z› açt›¤›m›z an, suç iflliyoruz. Dava açmay› ideolojik yönü a¤›r basan hâkim ve savc›lara b›rakmamal›s›n›z. Önce, özgürlükleri

k›s›tlayacak yasalar› yap›yorsunuz, sonra da tüm suçu yarg›ya at›yorsunuz.

Yarg›da iki ideoloji hâkim: Devletin geleneksel resmî ideolojisinden yana olanlar ve AKP’den yana olanlar. Bunlar›n ikisi de bizim kafam›za vuruyor. Biri Diyarbak›r’da KCK operasyonu yürütüyor, öbürü DTP’yi kapat›yor.

HSYK ve Anayasa Mahkemesi’ndeki düzenlemelere ne tür itirazlar›n›z var?

Anayasa hukukçular› otuz y›ld›r, AB on y›ld›r, HSYK’n›n yap›s›n› elefltiriyor. Bir kere HSYK’n›n bafl›nda Adalet bakan› ve müsteflar› olmamal›. HSYK’n›n kendi içinden baflkan›n› seçmesi lâz›m. Yarg› yürütmenin etkisinden ç›kar›lmal›. Avrupa’da parlamentolar üyelerin tümünü veya yar›s›n› seçiyor. Meclis’in seçece¤i HSYK veya Anayasa Mahkemesi üyesi CHP, MHP ve BDP’nin asgarî müflterekleri üzerinden seçilebilmeli. Oysa, AKP’nin düzenlemesi, bu üç partinin de tercihlerini, Meclis’teki ço¤unluk itibariyle hükümsüz k›l›yor. Çünkü ilk oylamada üçte iki ço¤unluk sa¤lanamazsa, salt ço¤unlu¤a götürülüyor. Yani her halükârda hükümet, ikinci turda, gösterdi¤i adaylar› seçmifl olacak. Önerilen de¤iflikliklerden olumlu buldu¤unuz halde paketin içinde yer ald›¤› için desteklemedikleriniz var m›?

Düzenlemelerin ço¤u toplumun sorunlar›na de¤inmeyen, ama AB’nin talep etti¤i düzenlemeler. Mesela, kiflisel verilerin korunmas› AB müktesebat›nda oldu¤u için yasalaflt›r›l›yor. Kiflisel verilerin korunmas› olumlu bir düzenleme, çünkü bireyler hakk›nda toplanan tüm bilgiler, istihbarat amac›yla her kurum taraf›ndan ulafl›labilir durumda. fiimdi o bilgilerin tek merkezde toplanmas› sa¤lanacak ve herkes ulaflamayacak. Asl›nda, bireyin kiflisel bilgilerinin edinilmesine karfl› ç›kmak lâz›m. Fakat, ABD ve Avrupa 11 Eylül sald›r›lar›ndan sonra bu faaliyetleri yürüttü¤ü için bizimkiler de o yolu izliyor. Elbette Orwell’yen bir dünyaya itiraz›m›z bâkîdir. Ancak flu aflamada, bireylerin kiflisel bilgilerinin korunmas›n›n sa¤lanmas› bile olumlu geliyor.

Oysa, kapitalizmin yaratt›¤› “büyük bi-

rader”in hayat›m›zdan tamamen ç›kmas› için mücadele vermek gerekiyor. Yap›lan düzenlemeler ‘82 anayasas›na k›yasla olumlu görülebilir, ama baflta söyledi¤im gibi, hem anayasadaki bask›c› ve tekçi anlay›fl›n hem de özgürlükleri devlet lehine k›s›tlayan yasalar›n düzenlenmesi flart. Aksi halde, yeni bir anayasa de¤il, “yamayasa” yap›lm›fl olur. Meclis’teki konuflmamda da söyledim: ‘61 anayasas›n› elefltiririz, ama sonuçta o bir anayasayd›. ‘82’den sonra, anayasa “amayasa” oldu, çünkü verdi¤i her özgürlü¤ü “ama” diyerek sonraki maddede k›s›tl›yor. AKP’ninkiyle beraber “yamayasa”ya terfi ettik. Anayasayla düzenledi¤iniz bir hakk› kullan›labilir k›lm›yorsan›z, örne¤in memura toplu sözleflme hakk› verip grev hakk› vermiyorsan›z, yapt›¤›n›z düzenleme yaland›r.

Siyasî yasaklar›n befl y›ldan üç y›la indirilmesini nas›l buluyorsunuz?

Ahmet Türk’ün haks›z yere yasakland›¤›n› bildi¤iniz halde, neden bu yasa¤› tamamen kald›rm›yorsunuz? Üstelik birbiriyle çeliflen hususlar var. Düzenlemeye göre, siyasî yasakl› oluyorsunuz, ama milletvekilli¤iniz düflmüyor. Bu ne demek flimdi? Meclis’te olacaks›n›z, ama herhangi bir partiye girmeyeceksiniz.

Bunun bir mant›¤› var m›?

YAfi kararlar›na yarg› yolunun aç›lma-

Yarg›da iki ideoloji hâkim: Devletin geleneksel resmî ideolojisinden yana olanlar ve AKP’den yana olanlar. ‹kisi de bizim kafam›za vuruyor. Biri KCK operasyonu yürütüyor, öbürü DTP’yi kapat›yor. s› da öngörülüyor...

AKP’nin tasla¤›nda olumlu ve olumsuz düzenlemeler iç içe oldu¤u için sonuçta özgürlük alan›n› geniflletmiyor. AKP flu kurnazl›¤› yap›yor: Seyyar sat›c›dan bir kilo elma istiyorsun. Çürük elmalar yan tarafta duruyor. Alelacele poflete üç sa¤lam, iki çürük elma at›yor. AKP’nin düzenlemesi de böyle. “‹ki çürük elma yüzünden neden üç sa¤lam elmay› reddediyorsunuz” diye elefltirilemez mi BDP?

Anayasan›n parçal› de¤il, toptan de¤iflimi talebiyle 200’e yak›n imzayla kurulan Sivil Demokratik Anayasa Platformu’nun ça¤r›s›yla ‹stanbul’da düzenlenen mitingde polis kitleye müdahale etti

Bir çürük elma tüm kasay› çürütür; çürütüyor da. E¤er iyi niyetliyseniz ve anayasa toplumsal mutabakat metniyse, o zaman toplumun tüm talepkâr kesimlerine gitmek zorundas›n›z. ABD veya AB Türkiye’den yeni bir anayasa yapmas›n› istiyor olabilir. Bu da onlar›n, bu toplumun yeni bir anayasayla bir arada durabilece¤ini bildiklerini gösteriyor. Ayr›ca, ortada Kürtlerin, Alevîlerin ve devrimcilerin muhalefeti var. Devlet bu muhalefete ra¤men statükoyu sürdüremez. Biz de diyoruz ki, madem bu muhalefet yüzünden de¤ifliklik yapmaya gidiyorsunuz, o zaman o muhalefete kaynakl›k eden sorunlar› bitirin. Otuz y›ll›k savafl, elli bine yak›n ölü, on binlerce yaral›, milyonlarca insan mahpusluk olmufl.

Bu, nereden baksan›z, yeni bir anayasa yapmak için yeterli sebeptir. Ama bunlar›n hiçbiri olmam›fl gibi düzenleme yapmaya giderseniz, o düzenleme de¤il, kand›rmacad›r. Kimse AKP’nin lütufla muhalefetin taleplerini yerine getirdi¤ini söylemesin. Bu y›l Taksim Meydan›’n›n 1 May›s kutlamas›na aç›lmas›, geçen senelerde tüm o gazlara, polis sald›r›lar›na ra¤men yürüttü¤ümüz mücadelenin sonucudur. Yeni bir anayasa ihtiyac› da toplumsal mücadelelerin sonucu ortaya ç›km›flt›r.

Anayasa de¤iflikli¤i referanduma götürülürse, seçmeniniz nas›l tav›r alacak?

Baz› yazarlar, gazeteciler diyorlar ki, “Kürtler BDP’ye ra¤men AKP’yi destekleyecek”. Bu, o yazarlar›n hayalidir, ama hakikat böyle de¤ildir. Taraf gazetesi her gün binlerce seçmenimizin bizi aray›p “AKP’yi destekleyin” dedi¤ini yaz›yor.

Valla ben BDP grup baflkan vekili oldu¤um halde, flerefimi temin ederim ki, bugüne kadar tek bir Kürt beni aray›p bu yönde bir talep dile getirmifl de¤il.

Fakat, Ahmet Türk düzenlemeyi desteklememeyi tabana anlatmakta güçlük çekeceklerini söylüyor...

Bu paketin iyi bir fley oldu¤unu söylemek bizim de¤il, AKP’nin görevidir.

AKP bu paket için Kürtlere flunlar› söyleyebilecek mi: Bu paket iyidir, çocuklar›n›z hapisten ç›kacak, 1300 BDP’li ser-

19

diye baflkanlar›n› içeri atan yarg›y› güçlendiriyor. Üstelik bu, CMK’n›n 250. maddesine de ayk›r›. Makam›, mevkii belli olan, kovsan bile kaçmayacak adam› nas›l tutuklars›n! Art›k gözalt› ve tutuklama istisnaî bir tedbir olmaktan ç›k›p cezaland›rmaya dönüfltü. Bu paket referandumda kabul edilse de, bizim demokratik anayasa talebimiz devam edecek. Bak›n, darbecileri koruyan 15. madde kald›r›l›yor, ama geriye yönelik iflletilemiyor, yani darbeciler zaman afl›m›ndan dolay› yarg›lanmaktan kurtuluyor.

Ancak 26. madde geriye dönük de iflletilebiliyor, yani flu anda AKP hakk›nda bir kapatma davas› aç›lsa, düzenlemeye göre bu dava hükümsüz b›rak›labilecek.

Dedik ki, yasalar geriye dönük ifllemi-

12 Eylül zihniyeti, HSYK ve Anayasa Mahkemesi’nin yap›s›n› flekillendirdi. AKP flimdi o yap›lar› kendi ç›kar›na göre örmek istiyor. Cumhurbaflkan›n›n Anayasa Mahkemesi’ne atad›¤› ilk üye, DTP’yi kapatma raporunu yazan Alparslan Altan! yorsa, neden parti kapatmada iflleyebiliyor? Yan›t yok tabii. 12 Eylül’ü insanl›¤a karfl› suç olarak kabul edip zamanafl›m› engelini kald›rmalar›n› istedik, ama AKP buna yanaflmad›.

DTP’nin kapat›lmas›ndan sonra, milletvekilli¤inden topluca istifa edece¤izi aç›klam›flt›n›z, ama Öcalan’›n aç›klamas›ndan sonra bu karardan geri döndünüz. Anayasa konusunda da bir geri ad›m atman›z muhtemel midir?

Milletvekilli¤inden istifa karar›n› biz kendi aram›zda alm›flt›k. Bu karardan

Faili meçhul cinayetlerin ayd›nlat›lmas›n› isteyen MEYA-DER Cizre fiubesi, yeni anayasaya dair talepplerini bas›n toplant›lar›yla duyuruyor

BDP’nin anayasa de¤ifliklik önerileri 1. (Anayasan›n bafllang›ç k›sm›) Türkiye Cumhuriyeti vatandafll›¤›n›n, eflit vatandafll›k, farkl›l›klar›n zenginlik oldu¤u, bar›fl›, özgürlü¤ü, eflitli¤i temel alan flekilde tan›mlanmas› 2. Kad›nlara yönelik kota ve pozitif ayr›mc›l›k 3. Ba¤›ms›z Kiflisel Verileri Koruma Üst Kurulu 4. Din derslerinin iste¤e ba¤l› hale getirilmesi 5. Türk toplumunun Türkiye toplumu olarak de¤ifltirilmesi 6. Anadilde e¤itim hakk› 7. Emeklilere sendika kurma hakk› 8. Toplu ifl sözleflmeleriyle birlikte grev hakk› 9. Türk yerine Türkiye Cumhuriyeti Vatandafll›¤› tan›m› 10. Parti tüzük ve program›n›n uyaca¤› esaslardan “bölünmez bütünlü¤e ayk›r›l›k” ifadesi ç›karken, fliddet ve ›rkç›l›¤› desteklememesi koflulu

20

11. Parti kapatma yerine hazine yard›m› kesintisi 12. Vicdanî ret hakk› tan›nmas› 13. Adi suçlar›n yasama dokunulmazl›¤› kapsam› d›fl›nda tutulmas› 14. Askerî yarg›n›n görev alan›n›n disiplin mahkemeleriyle s›n›rland›r›lmas›; sivillerin savafl halinde de askerî mahkemelerde yarg›lanmas›n›n önüne geçilmesi 15. Anayasa Mahkemesi’nin üye seçimiyle ilgili de¤ifliklik 16. Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresinin 9 y›l olarak de¤ifltirilmesi 17. Anayasa Mahkemesi’ne bireysel baflvuru yolunun aç›lmas› 18. Adalet Bakan›’n›n HSYK’dan ç›kar›lmas›, baflkan› kurulun kendi içinden seçmesi

parti meclisimizin, sivil toplum örgütlerinin, Demokratik Toplum Hareketi’nin, PKK’nin haberi yoktu. Ayd›nlar karfl› ç›kt›; en son Öcalan da benzer bir ifadede bulundu. Herkesin karfl› ç›kt›¤› bir kararda inat etmek anlams›zd›. Öcalan anayasa konusunda benzer bir aç›klama yaparsa... Öcalan bu konuda do¤rudan müdahil olmaz. Ben bu paketi desteklersem, yar›n Batman’a gidip halk›ma ne diyece¤im? Halk demez mi bana, “sen belediye baflkan aday›n› bize tan›tt›n, yüzde 60 oyla seçtik. Peki nerede? Cezaevinde”.

Seçmenim sormaz m›, “bu paketin özgürlük getirece¤ini söylüyorsun, peki neden benim belediye baflkan›m hapiste?” Ony›llarca hapis cezas›na çarpt›r›lan Berivan’›n annesi bana demez mi, “k›z›m DTP’nin kapat›lmas›n› protesto için soka¤a ç›kt›, flimdi hapiste. K›z›m serbest kalacak m›?” Bak›n, AKP paket konusunda taleplerimizi aktarmam›z için iki gün süre verdi. Bu zaman k›s›tlamas›na ra¤men, hemen her konuda önerilerde bulunduk.

Parti kapatma davalar›n› TBMM’deki komisyona b›rakan 8. maddeyi BDP’nin baz› milletvekilleri destekledi...

Partisi kapat›lan bir hareket olarak sembolik destek vermeyi uygun gördük. Bu merkezî bir karard›, MYK üyesi milletvekillerimiz olumlu oy kulland›.

Referandumda nas›l tav›r alacaks›n›z?

Seçmenimizi sand›k bafl›na gitmemeye ça¤›raca¤›z. CHP ve MHP’nin yan›nda da yer almayaca¤›z, AKP’nin yan›nda da. Cemil Çiçek bize tasla¤› getirdi¤inde, bunun AKP tasla¤› oldu¤unu, önerilere göre de¤iflece¤ini söyledi. Ama hiçbir öneriyi dikkate almad›lar. Hatta askerî yarg›yla ilgili düzenlemenin kapsam› geniflken daralt›ld›. TBMM baflkan› Mehmet Ali fiahin de görüflmeler boyunca kesinlikle tarafl› davrand›; fiahin’in arkadafl›m›z Sabahat Tuncel’e yönelik tepkisi, AKP zihniyetini ortaya koyuyor. Tuncel bu ülkede savafl oldu¤unu söyleyince, ba¤›ms›z olmas› gereken Meclis baflkan› karfl› ç›k›p “savafl yok, terör var” dedi. Tuncel baflkana tarafs›z davranmas› gerekti¤ini söyleyince de “ben tarafs›z davranmam, ben devletten yana taraf›m” dedi. Bir konu daha: Devlet Bahçeli bile tüm çocuklara af talebinde bulundu. Üstelik “toplumun vicdan›n› yaralamayacak biçimde” diyerek Ogün Samast gibi katilleri d›flar›da tuttu. MHP bile böyle bir noktaya gelmiflse, AKP’nin derhal TMK ma¤duru çocuklar için ad›m atmas› gerekiyor. Ama AKP her fleye pazarlamac› gözüyle bak›yor. AKP’nin anayasadaki tavr›n›n 12 Eylül darbecilerinden fark› yok. O zaman soruyorlar, “paflam halk anayasaya hay›r oyu verirse, ne yapacaks›n›z”. Pafla diyor ki, “o zaman halk›n bizim yönetimimizden memnun oldu¤unu düflünece¤iz”. AKP de diyor ki, “bu anayasa düzenlemesine hay›r diyorsan›z, eski düzeni talep ediyorsunuzdur”. K›rk kat›r m›, k›rk sat›r m› hikâyesi. Biz ne k›rk kat›rdan vazgeçeriz ne de k›rk sat›ra raz› oluruz. Mesele gayet aç›k ve net.

Söylefli: ‹rfan Aktan

best kalacak, ekonomik eflitlik sa¤lanacak, milletvekilleriniz, il, ilçe ve belde baflkanlar›n›z Öcalan’a “say›n” dedi¤i için tutuklanmayacak, a¤z›n› açt›¤›n an hakk›nda dava aç›lmayacak... AKP gidip Kürtlere “HSYK’n›n yap›s› de¤iflecek” diyecek, “o da nedir” diyecek Kürtler.

“Eskiden ANAP’›n, DYP’nin belirledi¤i bir yap›yd›, art›k ben belirleyece¤im” diyecek. Bu, Kürtler aç›s›ndan ne anlam ifade edecek? B›rak›n benim milletvekili kimli¤imi, herhangi bir Kürt olarak bu düzenlemenin hayat›ma nas›l etki yap›laca¤›n› soruyorum. Mesela hakk›mda aç›lan otuz dava düflecek mi? Denizlili bir iflçi, Trabzonlu bir iflsiz, Diyarbak›rl› bir ö¤retmen olarak düflünüyorum, hayat›mda ne de¤iflecek? Ne kadar özgürleflece¤im ben? Bana bunun yan›t›n› versinler ki, ben de Batmanl› seçmenime “referandumda evet oyu kullan›n” diyebileyim. Anayasan›n 14. maddesi, yani devletin ülkesiyle bölünmez bütünlü¤üne vurgu yapan hükmüyle, istedikleri zaman beni Meclis’ten al›p mahkemeye götürebilirler. AKP bununla ilgili bir düzenleme yap›yor mu, hay›r. B›rak›n Kürtleri, bu düzenleme Türklere ne getirecek? Alevîlere, Rumlara, Ermenilere, emekçilere ne getirecek?

Bu düzenleme kime, ne getiriyor?

AKP için rahatl›k getiriyor. Bir kere, AKP’nin kapat›lmamas›n› garantiye al›yorlar. ‹kincisi, yarg› onlar›n emrine giriyor. Rüflvet alan Adana belediye baflkan›n› cezaevine atmayan, ama s›rf görüfllerini dile getirdi diye, daha hakk›nda iddianame haz›rlanmam›fl BDP’li bele-

AKP’N‹N DE⁄‹fiEN GÖMLE⁄‹

Yeni dostlar, yeni düflmanlar Güzel deyifltir, “dostunu söyle, sana kim oldu¤unu söyleyeyim”. Düflman için de ayn› fley geçerli. Bu deyifl, baflka deyiflleri de akla getiriyor. “Düflman›m›n düflman› dostumdur”, reel politi¤in amentüsü ve etik denen fleyin reddi. “Dostumun düflman› düflman›md›r” ise dostluk denen fleyin etik varg›s›. Chantal Mouffe, elleri dert görmesin, Türkçeye yeni kazand›r›lan “Siyaset Üzerine” adl› kitab›nda, siyasete dostluk-düflmanl›k kavramlar›yla bakmay› öneriyor. O kavramlarla bakt›¤›m›zda, nas›l bir iktidar görüyoruz? AKP kimlerle dost, kimlere düflman? Geçmiflte, “adil düzen” bayraktarl›¤› yaparken kimlerle dost, kimlere düflman oldu¤u o sloganda dile geliyordu. Sonras› malûm, “ayaklar bafl olursa...” dendi, “bafl”larla dost olundu, “ayaklar”la düflman. TSK’yla kavgas› kar›-koca kavgas›. As›l kavgan›n kimlerle oldu¤u gündelik hayata, “sivil toplum”a ay›k kafayla bak›ld›¤›nda ayan beyan.

AKP’nin f›trat›n› bir de Chantal Mouffe’un perspektifiyle gözden geçirelim... efah Partisi, 1983’te, 12 Eylül öncesinde kalan Millî Selamet Partisi’nin devam› olarak kuruldu.

1980’de bafllayan “siyasî tatil”in rehavetini atmas› 1987’yi buldu. Siyasî yasa¤› kalkar kalkmaz partinin bafl›na geçen Necmettin Erbakan’›n boy göstermesiyle önce kendi mecra›nda büyümeye bafllad›; ayn› y›l yüzde 7.16’l›k bir kitlenin deste¤ini ald›.

Zaman›n Yeni Gündem dergisinin 93. say›s›nda, seçimlere iliflkin de¤erlendirmeler yap›l›rken araya s›k›flm›fl bir Diyarbak›r anekdotu henüz Kürtleri temsil eden bir siyasî partinin olmad›¤› günlerdeki oy paylafl›m›na iliflkin ilginç bir gözlemde bulunuyordu: RP’nin Diyarbak›r temsilcilerinden biri seçmenlerle konuflurken “bize oy vermeyeceksen, SHP’ye ver” diyordu. Dahas› SHP’liler de ayn› flekilde mukabele ediyordu: “Bize oy vermeyeceksen, RP’ye git.” Yeni Gündem durumu “En solcu Refah” bafll›¤›yla özetlemiflti.

R

rek dile getirmiflti rahats›zl›¤›n›.

RP’yi ordulaflt›ran, DYP destekli iktidar koltu¤una daha oturur oturmaz sesini yükseltmeye bafllayan askerî muhalefetti. Zira, iktidara yükselme ve tutunma stratejisini olufltururken, muhalefetteyken üretti¤i “ço¤ulcu” siyasetten uzaklaflm›fl, hasm›na benzemeye koyulmufltu. Muhalefetteyken, merkezi iflgal eden ANAP ve DYP gibi partilere karfl› “ezilenler”den –“Kunta Kinteler”den– yana olmak kolayd›, ancak onlardan birinin raptiye misali verdi¤i destekle iktidara tafl›nd›¤›nda, bir kez daha da¤›l›p ezil-

Eski dostlar yeni dostlar›n talebiyle düflman ilan edildi.

Düflman›n düflman› nas›l dost oluyorsa, dostun düflman› da düflman oluvermiflti. Her boydan patronla dost olan bir partinin düflman cephesinde iflçileri görmesi do¤al bir fley.

memek için ordulaflmak durumunda kalm›flt›. Ne var ki bu dönüflüm RP’yi iktidarda tutmaya yetmedi. 28 fiubat süreci RP’yi kendi bileflenlerine böldü. O bileflenlerden birinin, RP’nin yaflad›klar›ndan ö¤rendikleriyle kendini iktidara tafl›mas› ise 2002’yi buldu...

2007’de, cumhurbaflkanl›¤› seçimleriyle birlikte “28 fiubat benzeri bir kaza daha m› olacak?” derken, AKP’nin dersini iyi ö¤rendi¤ini anlad›k hep birlikte.

Korkmay›p seçime giderek, askerî muhalefete karfl› bir zafer kazanm›fl oldu.

Bu siyasî ekol nihayet en gaddar hasm›n› bir ad›m geride b›rakabilmiflti. O günden bu yana da Ergenekon ve benzeri mahkemeler, soruflturmalar vs. ile iki önemli ifli ayn› anda görüyor: Bir yandan, eski hasm›n t›rnaklar›n› törpülüyor; bir yandan da olas› yeni has›mlara kudretinin encam›n› hissettiriyor.

“Has›m” kelimesini tekrar etmemin sebebi, son birkaç senede yaflananlar› siyaset bilimci Chantal Mouffe’un siyasete yeniden döndürmeye çal›flt›¤› “düflman”, “has›m” gibi kelimelerle okudu¤umuzda karfl›m›za nas›l bir tablo ç›kabilece¤ini anlama çabas›. Chantal Mouffe, 2005’te kaleme ald›¤›, Türkçeye ise geçti¤imiz ay çevrilen “Siyasal Üzerine” adl› kitab›nda, siyasetin niteli¤ine ve içeri¤ine iliflkin tart›flmalarda So¤uk Savafl’›n sona ermesiyle birlikte bafllayan terminoloji zaaflar›na dikkat çekiyor. Özellikle ekonomi alan›nda konsensüsü, asgarî müflterekleri temel alan, “radikal elefltirileri”ni ise insan haklar›, kimlik siyasetleri gibi s›n›rlar› daha çok ahlâkî kabullerle belirlenen, ancak gene de s›kl›kla ihlâl edilen alanlara saklayan liberal düflünme ve siyaseti anlama pratikle-

“Ordu parti” 1994 yerel seçimlerinde Refah Partisi yüzde 19.14’lük bir kitlenin deste¤ini al›rken, SHP yüzde 13’lerde kalm›flt›.

RP’nin ald›¤› büyükflehir belediyeleri aras›nda Diyarbak›r da vard›. Asl›nda, yaklafl›k bir y›l sonraki genel seçimin iflaret fifle¤i gibiydi 1994 yerel seçimleri.

1996’da sanc›l› bir sürecin ard›ndan partinin Ankara ‹l Baflkan› seçilen Ahmet Tellio¤lu’nun genel merkez taraf›ndan görevden al›nmas› üzerine, dönemin RP yöneticilerinden R›za Ulucak önemli bir aç›klama yapm›flt›: “RP ordu partidir.

Genel baflkan›n dedi¤i olur.” Tellio¤lu’nun RP genel merkezine, dolay›s›yla Erbakan’a yapt›¤› elefltiriler, ard›ndan yap›lan bu ve benzeri aç›klamalar, RP’nin gelece¤i üzerine kehanetlerle birlikte Türkiye’de parti içi demokrasinin neden olamad›¤›na iliflkin bildik tespitlerle geçifltirildi. RP’nin, parti içi hiyerarfli anlam›nda di¤er partilerden fark› yoktu. “Ordu parti” yak›flt›rmas›n› elefltirmek, partinin gediklilerinden ve ‹stanbul Büyükflehir Belediye Baflkan› Recep Tayyip Erdo¤an’a kalm›flt›. Erdo¤an, “ordu parti yak›flt›rmas› hofl de¤il” diye-

Alt› bin çevik kuvvet polisinin iflgali alt›nda bulunan 10 bin kiflilik Bafl›büyük Mahallesi’nden yay›lan kent savafl› görüntüleri...

“O görüntüler önemliydi, çünkü 2002-2007 aras›nda AKP’nin edindi¤i yeni dostlar›n ve iktidar tecrübesinin izleriyle örülüydü.

“Gecekondu Dönüflüm Bölgesi” olarak ilan edilen Bafl›büyük, yan›bafl›na kurulan toplu konutlara tafl›nacak ve bugünkü gecekondular›n yerini kim bilir kimler için infla edilecek siteler alacakt›. RP’nin siyasete tafl›d›¤› bir kesim, AKP’nin iktidara tafl›nmas› esnas›nda üzerine düfleni yapm›fl, fakat yeni dost - düflman manzumesinde kendisine ancak içinde yaflayabilmek için hayat tarz›n› budamak zorunda kalaca¤› o toplu konutlardaki kadar yer bulabilmiflti.“

21

rinin açmazlar›n› tan›ml›yor.

Chantal Mouffe’un hedef tahtas›nda evvela, kendisinin de s›kl›kla tekrar etti¤i üzere, Ulrick Beck, Jürgen Habermas ve Anthony Giddens gibi liberal düflünürler bulunuyor. Özellikle Beck ve Giddens’›n So¤uk Savafl’›n sona ermesiyle birlikte siyasette sa¤ ve sol ayr›m›n›n da bitti¤ine yönelik “sevinç” dolu tezlerinin, o kadar da alk›fllanas› bir durum olmad›¤›n› söylüyor. Söz konusu düflünürlerin tek kutuplu dünyan›n, mutabakatlar, iflbirlikleri, asgarî müflterekler çerçevesinde kurulmufl rasyonel a¤lar arac›l›¤›yla yönetilece¤i ve böylesi bir dünyan›n eskisine oranla çok daha bar›flç›l olaca¤› yolundaki iddialar›n›n çoktan ortadan kalkt›¤›na dikkat çekiyor. Mouffe’un sa¤ ve solun ortadan kalkmas› ya da böylesi bir kayboluflun dünyaya bar›fl getirece¤i fikrine karfl› ç›kmas›n›n sebebi ise hayli radikal bir kayg›dan kaynaklan›yor. Mouffe’a göre, sa¤-sol ayr›m›n›n ortadan kalkmas› asl›nda siyasetin sona ermesi, dolay›s›yla demokrasinin ihtimal ve imkân d›fl› kalmas› anlam›na geliyor.

Tekel iflçilerine at›lan daya¤›n, s›k›lan gaz›n kod ad› “millî irade”. O iradenin bafll›ca vasf›, “iflçi milleti”ne düflmanl›¤›.

‹ki arzu ‹lginç olan, Mouffe’un siyasetin ne oldu¤una dair tan›mlar›n› yaparken yola ç›kt›¤› kaynak. Mouffe, Nazilerle olan iliflkileri nedeniyle 20. yüzy›l›n en sak›ncal› düflünürlerinden biri olarak an›lan siyaset bilimcilerden birine, Carl Schmitt’e kulak veriyor. Ama ondan da önce Machiavelli’nin siyasetin özüne iliflkin flu sözünü al›nt›l›yor: “Her kentte iki farkl› arzu bulunur... Halk kendinden güçlü olanlardan emir almaktan ve onlar›n bask›lar›na maruz kalmaktan nefret eder. Güçlü olanlar ise halka emretmekten ve bask› uygulamaktan hofllan›rlar.”

Ya bir zamanlar emir alanlar, emir vermeye bafllad›klar›nda ne olur? Mouf-

fe böyle bir soru sormuyor, ama siyasetin ne oldu¤una ve nerede varoldu¤una iliflkin tespitlerini Carl Schmitt’ten devrald›¤› düflmanl›k ve has›ml›k kavramlar›yla tarif ediyor. Schmitt, “Siyasal Kavram›” adl› kitab›nda (çev: Ece Göztepe, Metis, 2006) siyasal kavram›n›n devlet kavram›n› önceledi¤ini, bir baflka deyiflle siyasal›n varolabilmesi ya da tart›fl›lmas› için devleti tart›flmaya ihtiyaç olmad›¤›n› söylüyor. Hatta siyasal ve devlet kavramlar›n›n bir arada kullan›lmas›n› siyaset düflünürlerinin kolayc›l›¤›na ba¤l›yor ve aç›kças› bu kolayc›l›¤›n siyasal kavram›n›n ne denli kapsay›c› ve temel bir nitelik tafl›d›¤›n› gizlemeye yara-

CHANTAL MOUFFE “DÜfiMANLIK”TAN NE ANLIYOR?

Mutabakat de¤il, çat›flma ouffe’un kurdu¤u, ilk bak›flta “çirkin” gibi görünen demokrasi ve düflmanl›k iliflkisi “Siyaset Üzerine”de ayr›nt›l› olarak tarif ediliyor. Bu tarif, siyaset olmadan demokrasi olamayaca¤›na, siyaset yapabilmek için de yar›flan, kap›flan taraflar olmas› gereklili¤ine dayan›yor. Markus Miessen’le yapt›¤› bir söyleflide Mouffe flöyle özetliyor kitapta dile getirdi¤i tart›flmay›: “Siyasal Üzerine’nin iki amac› var. ‹lki, siyaset teorisini ilgilendiriyor. Siyaset teorisinde iki temel model var. Biri Jürgen Habermas’›n ça¤dafl temsilcisi oldu¤u müzakereci model. Bu model bugünün siyasal alan›nda ihtiyaç duydu¤umuz araçlar› bar›nd›rm›yor. Bu nedenle, siyaset teorisine yeni bir model gelifltirerek katk›da bulunmak istedim: Bu da agonistik (tart›flmac›) demokrasi diye adland›rabilece¤imiz bir içeri¤e sahip. Bu kitab›n ikinci amac› ise, benim için daha da önemli olan bir siyaset, kendi siyasetim. ‹çinde yafla-

M

22

d›¤›m›z zamanda, demokratik kurumlar›n neden giderek artan bir bozulma ve ifllevsizlikle karfl› karfl›ya olduklar›n› anlamaya çal›fl›yorum. Örne¤in, sa¤ partilerin popülist politikalar›n›n bunca baflar› kazanmalar›n›n ard›ndaki nedenleri merak ediyorum, ama ayn› zamanda El-Kaide benzeri terör örgütlerinin nas›l olup da mümkün olabildiklerini de merak ediyorum. Elbette siyaset teorisinin her fleyi aç›klayabilecek araçlara sahip oldu¤unu düflünmüyorum, ama en az›ndan, bizlere bu meseleleri anlayabilece¤imiz bir perspektif sunabilece¤ini san›yorum. Pek ço¤umuz demokrasinin bir mutabakat üretme zemini oldu¤una inand›r›ld›k. Öte yandan, art›k mutabakat denilen fleyin bir tasar›m ürünü olabilece¤ini de biliyoruz. Kitab›n temel tezlerinden biri ise, Ulrick Beck ve Anthony Giddens’›n söylediklerinin aksine, sa¤ ve sol aras›ndaki farkl›l›¤›n tamamen silinmemifl oldu¤u. Bu, elbette liberal bir görüfl. Carl Schmitt’in de dedi¤i gibi, liberal-

d›¤›n› ve siyaset düflünürlerinin devletçili¤inden kaynakland›¤›n› ima ediyor.

Düflman seçme kudreti Bu meydan okuman›n ard›ndan ise siyasal kavram›n› anlayabilmek için hangi özgül karfl›tl›klara bak›lmas› gerekti¤i konusunda bir önermede bulunuyor: “Siyasal eylem ve saikleri aç›klamakta kullan›labilecek özgül siyasal ayr›m, dost - düflman ayr›m›.” Schmitt’e göre dost - düflman ayr›m› o kadar temel bir nitelik tafl›yor ki, bu ayr›ma yöneltilebilecek ahlâkî, ekonomik, hukuksal, dinî tüm de¤erleme çabalar› siyasal olan etraf›nda yeniden ve yeniden belirleniyor.

ler siyasetten söz ettiklerinde, ekonominin terimleriyle konufluyorlar ve bu yüzden siyasal olan›n belirleyicili¤ini gözden kaç›r›yorlar. Bu nedenle siyasal olan› belirleyen temel dinamikleri anlamak zorunday›z. Bu noktada, her toplumda siyasal olan›n, toplumda zaten varolan çat›flmalarla ilintili oldu¤unu düflünüyorum. Çat›flma her halükârda kaç›n›lmazd›r. Bu da herhangi bir d›fllama içermeyen bir mutabakat›n –hegemonik iliflkilerden ba¤›ms›z bir flekilde– asla varolamayaca¤›n› gösterir.” (Markus Missen - Tirdad Zolghadr, “Articulated Power Relations”, Sternberg Press, 2007).

Mouffe’un dost - düflman ayr›m›na dayal› siyasal tan›m› en az›ndan saflar› belirlerken ve siyaseti bugün geldi¤i dolambaçl› dilden kurtarmaya çal›fl›rken söylemsel bir temel oluflturabilir. En az›ndan siyaseti ahlâkç›l›¤›n tahakkümünden kurtarma zorunlulu¤unu hat›rlamam›z› sa¤lar. Çünkü bunu yapabilirsek neden sözgelimi basbaya¤› kaçak olan Maltepe Üniversitesi Kampüsü’nün de¤il de, Bafl›büyük’ün gecekondular›n›n “kamu mal›n› iflgal etmekte”, dolay›s›yla

“hepimize ait olan bir fleyi çald›klar›n›” düflünmek durumunda kald›¤›m›z›, Tekel iflçilerinin 4C’ye direnmelerini “çal›flmadan para almaya devam etmek istiyorlar” diye yaftalad›¤›m›z› daha iyi anlar›z.

Nerede, kiminle, hangi iflbirliklerini yaparak fark›nda olmadan da düflman ilan edilebilece¤imiz, mevcut tek alternatifi kendisi olan siyaset sahnesine müdahale alan› yaratabiliriz. Ancak Mouffe’un bak›fl› hiç sorunsuz demek de pek do¤ru de¤il. Çünkü söz konusu dost - düflman ayr›m›n› yapt›ktan sonra olabileceklerle nas›l bafl edebilece¤imiz konusunda pek bir fley söylemiyor. Schmitt bu konuda çok daha cesur: Siyasal› tan›mlayan düflmanl›¤›n son kertesinin fliddet oldu¤unu hat›rlat›yor. Dahas›, Mouffe’un özellikle Hardt ve Negri’nin “‹mparatorluk”una odaklanan, ancak asl›nda 1980’ler sonras› sola bir tür özelefltiri niteli¤i tafl›yan paragraflar› “bir yolu olsa da 1989 öncesine dönsek ve her fleye yeniden bafllasak” der gibi... Elbette Mouffe’un sözü henüz tükenmifl de¤il ve bu sorun üzerine düflünmeye devam edece¤ini sezmek için müneccim olmak gerekmiyor.

Bir baflka deyiflle, siyasal olan, söz gelimi ahlâkî, dinî, hukukî ya da ekonomik olan› yeniden tan›mlama gücüne sahip.

Dolay›s›yla, dost - düflman ayr›m›n›n herhangi bir flekilde rasyonalize edilmesi gerekmiyor her zaman; bir kez bu ayr›m yap›ld›ktan sonra, en çok da düflmanl›¤›n kendisi di¤er alanlara iliflkin söz ve eylemlerle meflrulaflt›r›labiliyor.

Sözün k›sas›, Schmitt dost-düflman ayr›m›n›n her zaman rasyonel olmayabilece¤ini, ama kolayl›kla rasyonalize edilebilece¤ini söylüyor. Siyasetin ise temelde dostlar edinmek ve düflman seçmek anlam›na geldi¤ini ekliyor. “Siyasal birlik ya dost - düflman ayr›m›n› belirleyen ve bu anlamda egemen olan birliktir ya da siyasal birlik mevcut de¤ildir” diyerek iyice sa¤lama al›yor bu iki kavram›n belirleyici rolünü. Bir baflka deyiflle, siyaset yapmaya bafllayabilmek için evvela düflman seçme kudretinde olmak gerekti¤ini, düflman› olmayan bir siyasetin varolamayaca¤›n› iddia ediyor. Schmitt yaln›zca “Siyasal Kavram›”nda de¤il, özellikle “The Crisis of Parlamentary Democracy” (Parlamenter Demokrasinin Krizi) ve “Political Theology”sinde de (Siyasî Teoloji) özellikle liberalleri, yaln›zca asgarî müfltereklerle infla edilebilecek sonsuz bir kardefllik ve bar›fl söyleminin ne gerçek ne de gerçekçi olabilece¤i noktas›ndan elefltiriyor.

Mouffe, 1989 sonras›ndaki siyasî e¤ilimleri ve gelece¤e iliflkin kestirimleri, yaln›zca liberallerinkini de¤il, mesela Negri ve Hardt’› da Schmitt’in kald›¤› yerden devam ederek elefltiriyor. Siyasetten dost - düflman ayr›m›n›n bertaraf edilmesi halinde, geriye ancak etik, ahlâkî ayr›mlar kald›¤›n›, bu ayr›mlarla ise siyaset yap›lamad›¤›n› söylüyor. Verdi¤i örnekler çok can yak›c›. Örne¤in, El Kaide’nin “terörist” ilan edilmesiyle birlikte dünyaya iliflkin belirgin bir talebin ahlâkî de¤erler arac›l›¤›yla siyasal alan d›fl›na at›ld›¤›n› ve böylesi bir temelden gerçeklefltirilen ötekilefltirme prati¤inin asl›nda siyasetin kendisini ortadan kald›rmak anlam›na geldi¤ini söylüyor. ‹nsan haklar› ve kimliklere iliflkin siyaset önerilerinin de sürekli olarak evrenselli¤i vurgulanan Bat›l› ahlâk›n ürünü olarak kurumsallaflt›r›ld›klar›n› hat›rlatarak, siyaseti bu kavramlarla örmenin tüm dünyay› Bat›l› ahlâka mahkûm etmek, dolay›s›yla, Bat›-d›fl›n› asl›nda siyasetin belirlemesi gerekti¤i paylafl›m alan›ndan sürmek oldu¤unu vurguluyor.

Mouffe, görüfllerini siyasetin iktidar› ele geçirmek için gerçeklefltirilen bir yar›fl oldu¤u fikrine dayand›r›yor bu noktada. Bu da agonistik - hasmane bir cepheleflmeyi gerektiriyor. Oysa, liberal kuramc›lar bunun yerine diyalo¤a dayal› iflbirli¤i siyasetlerinin eski cepheleflmenin yerini alaca¤›n› ve bu flekilde daha ço¤ulcu bir demokrasinin mümkün olabilece¤ini söylüyorlar. Mouffe iflte tam da bu noktaya itiraz ediyor. Ona göre liberallerin “fark›na varamad›klar› fley, agonistik cepheleflmenin, demokrasiyi tehlikeye atmak flöyle dursun, demokrasinin varolufl koflulunun ta kendisi oldu-

¤udur”. Çünkü aksi halde, devlet teknik bir mekanizmaya indirgeniyor ve siyasal özünü, asl›nda onu var eden meflruiyet kayna¤›n› kaybetmifl oluyor. Meflruiyet kayna¤›ndan yoksun bir hegemonik mekanizmaya ne diyebilece¤imizi henüz hiçbirimiz bilmiyoruz, flimdilik ona devlet demeye devam ediyoruz sadece.

Mouffe’un 21. yüzy›l soluna da gene siyasal›n niteli¤ini kavrayamamak noktas›nda baz› elefltirileri var. Sözgelimi Negri ve Hardt’›n “baflka bir dünya mümkün” dememizi sa¤layan “‹mparatorluk” adl› kitaplar›nda 1989 sonras›

AKP’nin “toplumsal ve siyasal mutabakat› sa¤lamak için” yapt›¤› her iflbirli¤i, beraberinde yeni düflmanl›klar getirdi.

Yeni düflmanlar›n niteli¤i ise, say›sal üstünlüklerine karfl›n, siyasal olarak temsil edilemiyor olmalar›. dünyay› tarif ederken “tek kutupluluk” perspektifinden kurtulamay›fllar›na de¤iniyor. Dost - düflman analizi yapmayan bir “‹mparatorluk” okumas›n›n liberal kozmopolitizmin radikal bir versiyonunu üretmekten öteye geçmesine engel oldu¤unu söyleyen Mouffe’a göre, bu kitab›n “mesihçi” niteli¤i, “bizi güçlendirmek yerine, siyasal bir biçimde düflünme ve eyleme yetersizli¤imizi pekifltirmeye” yar›yor. Çünkü Negri ve Hardt gelecekten beklentilerini siyasal analiz de¤il, analizmifl gibi duran beklentiler üzerine kuruyorlar. Mouffe’un “‹mparatorluk”a yönelik elefltirisi bir noktada neredeyse isyan tonu tafl›yor: “(As›l sorun) ‘‹mparatorluk’un mevcut neoliberal hegemonyaya bir alternatif oluflturmaya katk› koymak yerine, bunun tam

tersi bir etkiye sahip olma ihtimalidir.

(Zira) Karfl›m›za ç›kan, post-demokrasilerimizdeki ortak duyuyu –mutabakat›– tan›mlayan post-politik perspektifin bir baflka versiyonudur.” Çünkü Mouffe’a göre, Negri ve Hardt da küresel bir mutabakat aramaktan öteye gidemiyorlar.

Mutabakat›n karfl› taraf›na yönelik elefltirileri ise, t›pk› liberallerin teröristlere yapt›¤› gibi, ahlâkî olmaktan öte bir nitelik tafl›m›yor.

“Kiminle, ne yap›yorlar?”

Mouffe’un ne söylemeye çal›flt›¤›n› ve önerdi¤i siyasal okuma biçiminin ne ifle yarayaca¤›n› kavramaya çal›fl›rken iktisat tarihçisi Huricihan ‹slamo¤lu’nun s›k s›k tekrarlad›¤› bir cümle geliyor akl›m›za: “Kimsenin niyetini bilemeyiz. O yüzden eylemlerine bakmak durumunday›z. Kiminle, ne yap›yorlar?”

Mouffe’un, Schmitt’in siyasal olan› kavramsallaflt›rma giriflimini elefltirel bir perspektiften devam ettirdi¤i metin asl›nda siyaset sahnesini nas›l okuyaca¤›m›z konusunda da bir önerme içeriyor.

Baflka türlü söylersek, Mouffe siyasal analize dost - düflman ayr›m›n› geri getirme girifliminde bulunuyor. Bir siyasal oda¤›n, sözgelimi bir siyasî partinin tarihini, kendini var etme ve iktidar yar›fl›na kat›lma sürecinde kimlerle dost, kimlerle düflman oldu¤u sorular› eflli¤inde yeniden okudu¤umuzda, art›k profesyonel reklam metni yazarlar› taraf›ndan kurgulanan söylemin bir ad›m ötesine giderek bu tarihin onu nereye tafl›d›¤›n› görme flans›n› da elde edebiliriz bu temel karfl›tl›kla.

RP’yle bafllay›p AKP’nin 2007 seçim

“S‹YASAL KAVRAMI”

Avrupa’da bir Carl Schmitt hayaleti dolafl›yor arl Schmitt, yazd›klar›ndan çok, Nazi Partisi’ne üyeli¤i nokta-i nazar›ndan elefltirilen bir hukukçu ve siyaset bilimci. “Siyasal Kavram›”, 1920’lerde yaz›lmaya bafllan›p son fleklini 1960’larda alan, en yo¤un, en çok tart›fl›lan kitab›; di¤er bütün kitaplar›n›n ç›k›fl noktas› olma özelli¤i tafl›yor. Aradan Hitler’in yükseliflinin, II. Dünya Savafl› yenilgisinin ve So¤uk Savafl’›n ilk y›llar›n›n geçti¤i düflünülürse, metnin kendi tarihsel evrimi bile hayli hassas bir nitelik tafl›yor. Son on y›ld›r ise Carl Schmitt yeniden keflfedilmifl gibi görünüyor.

“Siyasal Kavram›”n›n Türkçe çevirisine önsöz yazan Aykut Çelebi, çeflitli Schmitt okumalar›n› Armin Bohler’e gönderme yaparak flöyle özetliyor: “Birinci grup, muhafazakâr Schmitt’çiler; ikinci grup, Schmitt’in soldaki yorumcular›, üçüncü ve en genifl grup ise ‘establishment’ (düzen) Schmitt’çileri. Muhafazakâr Schmitt’çiler, genellikle Katolik kökenli olup Schmitt’teki devletçi ve kurumsalc› yan› öne ç›kar›rlar. Volker Numann, Joseph Agnoli, Mario Tronti (bu listeye Giorgio Agamben de eklenmelidir) gibi sol düflünürler ise, Schmitt’te savafl ve siyasetin özerkli¤i ile demokratik bir anayasa yap›m› sürecini önemli bulurlar. Düzen Schmitt’çili¤i, gerek sosyal demokrat, gerekse muhafazakâr partilerde, k›sacas› merkezde hayat bulur.”

Mouffe’un “Siyasal Üzerine”sinin de düflündürdü¤ü üze-

C

re, özellikle sol yorumcular›n Schmitt’te arad›klar›, daha çok, devletin ve hükümetin eylemlerinin meflruiyetine iliflkin tart›flmalar. Sözgelimi, Agamben “istisna” kavram›n› Schmitt’ten yola ç›karak yorumluyor. Schmitt’e göre, devlet hukuk ve idarî yetkileri arac›l›¤›yla “istisna yaratma” yetkisine sahip olan tek beflerî kurum. Ne var ki, bunun dozunu gere¤inden fazla kaç›rd›¤›nda, hukukun genelli¤i ilkesini, dolay›s›yla kendi idarî eylemlerinin meflruiyetini tehlikeye atm›fl olur. Schmitt’in sol okumalar› daha çok devlete aslî görevlerini hat›rlatmak ve Mouffe’un da yapt›¤› gibi, siyasal olan›, liberalizmin mutabakatç› söyleminin s›n›rlar›ndan ç›kartmak gibi bir hedefe kilitlenmifl görünüyor.

Bu e¤ilim de Mouffe’un 1989’dan yeniden bafllamak istercesine yapt›¤› liberalizm elefltirisini aç›kl›yor. Solun siyasetin yeni flekli ve aktörleri karfl›s›nda, 1980’lerde ortadan kalkmaya bafllayan refah devletini “düflman” olarak tan›mlad›¤› günleri mumla arad›¤› sonucuna varabiliriz buradan. Çünkü liberallerin kapsay›c› ahlâkî de¤erleme yöntemleri karfl›s›nda, gerçekten ne istedi¤ini söyleyebilecek bir dil kurgulayabilmifl de¤il henüz. Schmitt’in hayaleti tam da bu noktada, bir yandan “devlet”i siyasal alana aslî görevlerini hat›rlamas› umuduyla ça¤›r›rken, di¤er yandan zaten varolan dost - düflman ayr›m›n›n teorik temellerini sarihlefltirmenin yollar›ndan yaln›zca biri olarak ifllev görüyor.

23

maceras›yla sona eren girizgâh›n amac› da sözü buraya getirmekti. fiu anda iktidarda olan ve mesela bugün seçim olsa, bir miktar kan kayb›yla da olsa zaferle ç›kaca¤›n› bildi¤imiz bu parti kimin partisi? Atas›n›n dokuz y›lda “en solcu” olmaktan “ordu parti” olmaya terfi etti¤ini gördük. Peki, AKP’nin niteli¤i nas›l de¤iflti? AKP kime benzedi? ‹ktidar yar›fl›na bafllad›¤›nda kimlerle dosttu, flimdi kimlerle düflman? Kimlerle neden iflbirli¤i yap›yor? Kimlerle yapt›¤› iflbirli¤inden vazgeçti? Kimleri siyasetine dahil etti, kimleri d›flar›da b›rakt›? Zira Mouffe’un hat›rlatt›¤› Schmitt’in tezine göre, siyaset bir dahil etme ve d›fllama eylemiyle bafll›yor, d›fllananlar ve dahil edilenler zaman içerisinde de¤iflebiliyor, ama bu eylem olmadan siyaset yap›lam›yor.

AKP daha kurulurken, Tayyip Erdo¤an’›n 2003’te söyledi¤i üzere “Millî Görüfl gömle¤ini ç›kararak” kendini tan›mlamaya giriflti. 2001’de kurulan partinin kendisine model olarak belirledi¤i öncül, RP ya da öncülleri de¤il, 1983’te iktidar partisi olarak kurgulanan ANAP’t›.

ANAP “dört e¤ilim”i (merkez sa¤, merkez sol, ‹slâmc›lar ve milliyetçiler) bünyesinde toplayarak Türkiye’de sa¤ ve sol ayr›m›n›n siyaset sahnesinin belirleyici kategorileri olmaktan ç›kart›ld›¤› operasyonun ad›yd› asl›nda. AKP ise bu bileflimi k›smen RP’den, k›smense RP d›fl›nda kalmay› tercih etmifl Gülen Cemaati gibi, 1980’lerde bafllayan toplumsal ve ekonomik yükseliflleri sayesinde rasyonalize olmufl cemaatlerden devrald›¤› baharatla tatland›rd›. Bu noktada,

özellikle cemaatleri siyasetine dahil ederken en belirgin kriterlerinden biri, merkezin medeniyet kriterleriyle örtüflecek nitelikte olmalar›yd›. Geriye kalanlar› gönül rahatl›¤›yla nas›lsa bir flekilde yeniden partileflece¤ini bildi¤i Erbakan dostlar›na b›rakt›. Kimdi onlar? Cüppeliler, sar›kl›lar, radikaller... Böylece, AKP asl›nda kendisini modern ‹slâm’›n karikatürlerinden kurtarm›fl oldu.

AKP’nin pratisyenleri özenle merkez sa¤›n temsilcileri aras›ndan seçildi. Özellikle 2002’de bu durum daha da barizdi. Cemil Çiçek’li, Abdülkadir Aksu’lu, hatta sonradan elde patlasa da Erkan Mumcu’lu vitrin, RP geçmiflinden s›yr›l›p kendisini ifltiyakla normalize etmeye çal›flan ilk AKP’nin devlet ayg›t›na

Tekel iflçileri, son 1 Nisan direnifllerinde de görüldü¤ü gibi, tamam›yla siyasetin d›fl›nda b›rak›ld›lar. Darbecilerin yarg›lanmas› için yap›lan iflbirli¤inin bedeli, Tekel iflçilerinin özlük haklar›ndan hepimiz ad›na vazgeçmesi oldu asl›nda. verdi¤i mesaj›n resmiydi. 2001 kriziyle yoksullaflm›fl ve 28 fiubat’›n travmas›n› atlatacak bir f›rsat için gün saym›fl seçmen, bu yeni kombinasyonu sevdi. Söz konusu sevgiye siyasette AKP’den baflka alternatif görmeyen liberaller de eklendi. 2002’de AKP art›k iktidardayd›.

Ama Tayyip Erdo¤an’›n baflbakan olmas› demek, Emine Erdo¤an’›n “first lady” olmas› demekti. Baflörtüsü, irtica, imam hatipler, laiklik gibi söylem parçac›klar› bir daha eski yollarla kazan›lamayacak flekilde kaç›r›lan bir iktidar f›rsat›n›n daha ard›ndan okunan a¤›t gibiydi. Anaya-

CHANTAL MOUFFE’LA “S‹YASAL ÜZER‹NE”YE DA‹R

Büyük bir siyasî temsil krizi var “Siyasal Üzerine”yi bir polemik kitab› sayabilir miyiz? Nas›l görüyorsunuz çal›flman›z›?

Chantal Mouffe: “Siyasal Üzerine” tam olarak siyasal bir kitap. Amac›m yirmi-otuz y›ld›r Avrupa’da hâkim olan mutabakatç› siyaset türünü elefltirmekti.

Sol ve sa¤ kategorilerinin art›k geçersiz oldu¤u ve demokratik siyasetin art›k merkezde konumland›¤› yönündeki fikirler, bence demokrasiyi tehlikeye atan fikirler. Son y›llarda sol ve sa¤ aras›ndaki s›n›rlar›n bulan›klaflt›¤›na tan›kl›k etti¤imiz elbette do¤ru, fakat Ulrich Beck ve Anthony Giddens gibi kuramc›lar›n bu durumun demokrasinin olgunlaflmas›n›n bir göstergesi olarak kutlanmas› gerekti¤i iddialar›na karfl›, ben bu durum karfl›s›nda kayg›lanmam›z gerekti¤ini, bunun demokratik siyaset için olumsuz sonuçlar do¤urdu¤unu savunuyorum. Sol ve sa¤ aras›ndaki ayr›m›n ortadan kalkmas›n›n, sa¤c› popülist partilerin hâkim düzene karfl› bir alternatif sunan tek taraf olmalar›ndan kaynaklanan yükselifllerine katk› koydu¤unu göstermeye çal›flt›m.

Size göre demokratik siyaset, do¤as› gere¤i, sol ve sa¤ aras›ndaki husumete dayal›. Bugün siyasî partiler kendi tabanlar›n› elde bir sayarak karfl›t partilerin seçmen taban›n› çekmeye çal›fl›yorlar. Sa¤ ve sol partiler geçmiflten daha fazla birbirlerine benziyorlar. Bu benzerlik hasmaneli¤i do¤al olarak azalt›yor mu? Husumeti belirleyen temel karakteristik de¤iflti,

24

de¤ifliyor mu?

Bugün geleneksel sol ve sa¤ partilerin programlar› aras›nda pek az fark var. Bu da sosyalist ve sosyal demokrat partilerin, neoliberal küreselleflme biçiminin bir alternatifi olmad›¤›na ve sunabilecekleri tek fleyin daha “insanc›l” bir neoliberalizm biçimi oldu¤una inanmalar›ndan kaynaklan›yor. Kendilerini “merkez-sol” olarak tan›ml›yorlar ve böylece mevcut neoliberal hegemonyaya karfl› herhangi bir alternatif sunam›yorlar. Bu durumun, siyasetin husumet modelini geride b›rakmam›z› sa¤layan toplumsal ve ekonomik bir evrim sürecinin sonucu oldu¤u fikrini kabul etmek zorunda olmad›¤›m›z› düflünüyorum. Çat›flmalar hâlâ mevcut, fakat sorun flu ki, bugünkü geleneksel demokratik sistem içerisinde kendilerini siyasal olarak ifade etme imkân›na sahip de¤iller.

Büyük bir siyasal temsil krizi var. Sosyalist partiler kendilerini neredeyse yaln›zca orta s›n›flar üzerinden tan›ml›yorlar; dolay›s›yla halk da bu partilerin halk›n ç›karlar›n› hesaba katmad›¤›n› düflünüyor.

Hasmanelik ve çat›flma kültürü medyada kendini daha yo¤un hissettiriyor. Dualistik bir ayr›mla taraflar belirleniyor, kamusal bir tart›flmadan çok neredeyse kiflilik özelliklerine indirgenen bir çat›flmac› tarz oluflturuluyor...

Medya s›kl›kla kamusal yaflam›n bozulmas›ndan ve siyasal söylemin de¤ersizleflmesinden sorumlu tutuluyor. Ne var ki, medya toplumun durumunu yans›-

sa Mahkemesi, AKP’yi bu tür söylem parçac›klar›yla oluflturulan bir iddiadan dolay› kapatmay›p para cezas› vermekle yetinerek bu a¤›d›n miad›n›n doldu¤unu ispatlam›fl oldu. Aç›kças›, bu temcit pilav› mide bozmaya bile yaram›yordu zaten. Öte yandaysa liberalizmle bar›fl imzalam›fl “eski solcular” aç›s›ndan AKP “halk›n seçimi”ydi ve dahas›, 28 fiubat’›n travmas›n› atlat›rken, 12 Mart ve 12 Eylül’ünkileri de aradan ç›kartabilecek bir seçenekti.

Bu son eksen, özellikle 2007 sonras›nda ciddi bir kafa kar›fl›kl›¤› yaratmaya bafllad›. Ergenekon soruflturmas›n›n bafllamas›yla birlikte siyaset “darbeciler” ve “darbe karfl›tlar›” ikilemine hapsoldu. ‹nsanlar darbeci yaftas› yemekten korkuyordu. Ölçüt ise tam da Chantal Mouffe’un söyledi¤i gibi siyasal de¤il, ahlâkî idi. Öyle ki, AKP’ye yönelik her elefltiri darbecilere verilen bir destek gibi alg›land› ve o elefltirinin sahipleri ahlâkî olarak mahkûm edildi. Böylece, siyasetin di¤er alanlar› ve o alanlarda yap›lan iflbirlikleri, gelifltirilen yeni düflmanl›klar özenle gözden kaç›r›lm›fl oldu.

“Ayaklar bafl olursa...”

Peki bu ittifaklar›n d›fl›nda kimler kald›?

Elbette çok büyük bir kalabal›k. Yaln›zca birkaç örnek: Tekel iflçileri, son 1 Nisan direnifllerinde de görüldü¤ü gibi, tamam›yla siyasetin d›fl›nda b›rak›ld›lar; çünkü o esnada bir yarg› krizi ç›km›flt›, anayasa de¤iflikli¤i yap›lacakt›. 12 Eylül’cüleri yaln›zca teorik olarak bile olsa yarg›layabilece¤imiz bir anayasal zemin haz›rlan›yordu. Bunu mümkün k›labilecek

t›r. Medyay› mevcut ç›kmaz›m›z›n müsebbibi olarak görmenin hata oldu¤unu düflünüyorum. fiüphesiz siyasal tart›flman›n marjinalleflmesinde ve özel meselelerle skandallara ciddi siyasî tart›flmalardan daha fazla önem atfederek kamusal alan›n bir gösteriye dönüflmesinde medyan›n bir rolü vard›r. Fakat e¤er içinde yaflad›¤›m›z toplumlarda gerçek bir agonistik tart›flma gerçeklefliyor, farkl› siyasî partiler de gerçek alternatifler sunuyor olsayd›, medya bunlar› iletirdi.

Bence özel meselelerin vurgulanmas›na birbiriyle çekiflen siyasal projelerin yoklu¤u yol açm›flt›r. Bir örnek verecek olursak, Clinton’›n cumhuriyetçilerin potansiyel siyasal muhalefetini etkisiz k›lmak amac›yla onlar›n baz› sloganlar›n› kazanma girifliminden ibaret “üçgenleme” stratejisinin (triangulation: sol ve sa¤›n ortas›nda ve üstünde yer alma siyaseti), cumhuriyetçilerin karfl› sald›r›lar›n› Clinton’›n Lewinsky olay›ndaki kiflisel hatalar› üzerinden yürütmeye zorlad›¤›n› söyleyebiliriz.

“Siyasal Üzerine”de, Boaventura de Sousa Santos’dan hareketle, insan haklar›n›n, evrensel olarak alg›land›klar› sürece, Bat› taraf›ndan dünyan›n geriye kalan›na empoze edilen bir araç olarak kalaca¤›n› ve medeniyetler çat›flmas›n› körükleyece¤ini söylüyorsunuz. Buna karfl›l›k, insan haklar›n›n çokkültürcü ço¤ulculu¤una, insan onurunun farkl› kültürel perspektiflerden alg›lanmas›na imkân tan›yan bir insan haklar› kavray›fl›na ihtiyaç oldu¤unu belirtiyorsunuz. Gelgelelim, dünya geneline yay›lm›fl birçok de¤iflik kültürü temsil eden çok say›da yerel inisiyatifin ve toplum-

sinde kendisine ancak içinde yaflayabilmek için hayat tarz›n› budamak zorunda kalaca¤› o toplu konutlardaki kadar yer bulabilmiflti. AKP iktidarda bulundu¤u süre içerisinde, yapt›¤› ekonomik iflbirlikleri çerçevesinde tüketim al›flkanl›klar› ve piyasayla uyum kapasitesi ile tan›mlad›¤› bir kalbur üretmifl, kalburun üzerinde kalanlar›n ç›karlar›n› korumak ad›na, afla¤›dakileri yeniden flehrin ve siyasetin d›fl›na atmaya koyulmufltu. Bir baflka deyiflle, eski dostlar yeni dostlar›n talebiyle düflman ilan edildi. Düflman›n düflman› nas›l dost oluyorsa, dostun düflman› da düflman oluvermiflti.

Schmitt’yen aç›dan bak›ld›¤›nda düflmanl›k bâkî kalm›fl, ancak onu belirle-

Bunca gürültünün ard›nda yok oldu¤unu fark edemedi¤imiz fley, siyasal olan›n kendisi. Evet, bir devlet var, bir hükümet var, 30 küsur siyasî parti var. Ama manzaraya bu gözlükle bak›ld›¤›nda, siyasetin yaln›zca sözü var sahnede.

sal oluflumun mevcut “evrensel insan haklar›”n›n biçimini kabul etme, hatta bu evrensel haklar› siyasal, karfl›-hegemonik ve Bat›l› olmayan biçimlerde kullanma konusunda pek sorun yaflamad›klar›n› görüyoruz. Dolay›s›yla, mevcut evrensel insan haklar› biçiminin, hegemonik bir dayatma olmaktan ziyade, sizin deyiminizle “birbirini ‘meflru düflmanlar’ olarak gören taraflar aras›nda ortak bir sembolik alan oluflturacak bir tür ‘çat›flmal› mutabakat’” yaratt›¤›n› söyleyebilir miyiz? Bir baflka deyiflle, kurulu evrensel insan haklar› düzenini, sizin elefltirinizin aksine, çok kutuplu bir dünya düzenine olanak sa¤layan ve toplumsal çat›flmalar›n antagonistik bir hale bürünmelerine engel olan agonistik siyasetin bir parças› olarak görmek mümkün mü? ‹nsan haklar›n›n bir mücadele alan› olarak görülmesi gerekti¤ini ve çok farkl› biçimlerde kullan›labileceklerini her zaman vurgulad›m. Baz› kullan›fl biçimleri gerçekten de ilerici olabilir. Di¤er taraftan, baz› kullan›fl biçimleri de Bat› hegemonyas›n›n dayat›lmas›na katk› koyuyor. Bence Bat›’n›n yorumlad›¤› haliyle insan haklar›n›n evrensel geçerlili¤e sahip oldu¤u ve Bat›’n›n formüle etti¤i insan haklar›n›n bütün kültürler taraf›ndan kabul edilmeleri gerekti¤i fikrini terketmemiz gerekiyor. ‹nsan haklar› fikrinde önemli olan›n kiflinin onurunun tan›nmas› oldu¤unu kabul etti¤imiz anda, bu mefhumun farkl› kültürler taraf›ndan çok farkl› biçimlerde formüle edilebilece¤i aflikârd›r.

Anahtar kavramlar›n›zdan biri olan “post-politik zeitgeist” nedir ve neden, bugün siyasal

yen ölçütler de¤iflivermiflti.

2008 1 May›s’› için her zamanki Taksim Meydan› pazarl›klar› yap›l›rken Tayyip Erdo¤an o tarihî cümlesini söyledi: “Ayaklar bafl olursa k›yamet kopar...” Bahsetti¤i elbette iflçilerdi. Bir yanda, Gülen Cemaati arac›l›¤›yla iflbirli¤i yapt›¤› yerel sanayi ve ticaret odalar›, dahas› Anadolu Aslanlar› ‹fl Adamlar› Derne¤i (nam-› di¤er ASKON; nereden ç›kt› demeyin, Erdo¤an pek çok polemik yaratan aç›klamas›n› bu derne¤in çeflitli vesilelerle düzenledi¤i toplant›larda yapt›), öte yanda aray› iyi tutmaya çal›flt›¤› TÜS‹AD menfleli sermaye, hemen

Chantal Mouffe

yan›bafl›nda MÜS‹AD ve elbette kadim dostlar› KOB‹’ler, bir baflka deyiflle her boydan patronla dost olan bir partinin düflman cephesinde iflçileri görmesi kadar do¤al bir fley olamazd›.

Sözün k›sas›, AKP’nin “toplumsal ve siyasal mutabakat› sa¤lamak için” yapt›¤› her iflbirli¤i, beraberinde yeni düflmanl›klar getirdi. Yeni düflmanlar›n niteli¤i ise, say›sal üstünlüklerine karfl›n, siyasal olarak temsil edilemiyor olmalar›. Schmitt’in izini takip eden Mouffe’un da söyledi¤i üzere, asl›nda bunca gürültünün ard›nda yok oldu¤unu fark edemedi¤imiz fley, siyasal olan›n kendisi.

Evet, bir devlet var; evet, bir hükümet var; hakl›s›n›z, 30 küsur siyasî parti var ve her an bir yenisi daha kurulabilir.

Ama manzaraya bu gözlükle bak›ld›¤›nda, siyasetin yaln›zca sözü var sahnede.

Mouffe siyasetin toplumsal aktörlere b›rak›lmas›n›n, solun toplumsal hareketlerden medet ummas›n›n siyasal›n ortadan kalkmas›n›n do¤al bir sonucu olmakla birlikte, onu önlenemez bir biçimde yok etmeye devam etti¤ini de söylüyor.

Toplumsal hareketler, elzem olmakla birlikte, iktidar için yar›fl›yor de¤iller zira.

Peki kim var iktidar yar›fl›nda? fiimdilik, AKP kimlikleflmifl bir düflmana sahipmifl gibi görünmüyor. CHP için baflbakan›n kendisi, gene bir ASKON toplant›s›nda, “böyle muhalefet dostlar bafl›na” diyor. Dahas›, AKP’yi düflman ilan etmek ahlâken bertaraf edilmifl bir seçenek gibi görünüyor. Ancak bu, onun herhangi bir anda sizi düflman ilan etmeyece¤i anlam›na gelmiyor.

Ayfle Çavdar

kategorilerle de¤il, ahlâkî terimlerle aç›klan›yor. Böylesi bir dönüflümü aç›klayan belirgin bir neden var m› sizce?

“Post-politik zeitgeist” bir kavram de¤il. Zeitgeist (zaman›n ruhu) derken, bugün hâkim olan ve birçok kifli taraf›ndan “ortak duyu” olarak kabul gören görüflü kastediyorum. Bu ifadede önemli olan, post-politik olan›n ne anlama geldi¤i. Amac›m, daha önce de zikretti¤im Giddens ve Beck gibi kuramc›lar›n siyasetin husumet modelinin afl›ld›¤› ve siyasetin “yaflam meseleleri” ›fl›¤›nda yeniden düflünülmesi gerekti¤i yönündeki iddialar›na itiraz etmek. Ben siyasetin tan›m› gere¤i husumete dayal› oldu¤unu savunuyorum, çünkü siyaset her zaman “biz/onlar” iliflkileriyle u¤rafl›r. “Biz” ve “onlar” kategorileri siyasal has›mlar olarak infla edilemediklerinde, baflka biçimlerde, örne¤in milliyetçi, dinî ve ahlâkî biçimlerde infla edilirler, ki bu alternatif, canl› bir demokratik siyaset için büyük önem arzeden agonistik tart›flmaya yol açmad›¤›ndan, demokrasi için hiç de iyi de¤ildir. Bugün husumete dayal› siyasal iliflkinin kaybolmas›na de¤il, bu iliflkinin ahlâkî kategorilerle inflas›na tan›kl›k ediyoruz. Bugünün çat›flmalar›, sa¤ ve sol olarak (right and left) de¤il, do¤ru ve yanl›fl olarak (right and wrong) formüle ediliyor.

Bu de¤iflim bence de¤iflik fundamentalizm biçimlerinin neden bu denli yay›ld›¤›n› yeterince aç›kl›yor. Bu yüzden sol ile sa¤ aras›ndaki karfl›tl›¤› yeniden canland›rarak post-politik yaklafl›m›n üstesinden gelmenin aciliyetine vurgu yap›yor, bunun da neoliberal küreselleflme biçimine karfl› alternatifler tahayyül etmeyi gerektirdi¤ini savunuyorum.

Söylefli: Serap Uysal / Çeviren: Mehmet Ratip

bir partiyi, birkaç bin kiflinin kazan›lm›fl özlük haklar›n›n gaspedilmesi yüzünden de olsa elefltirmek mümkün olmad›.

2 Nisan tarihli gazetelerin küçücük köflelerinde s›k›fl›p kald› Tekel iflçileri. Mesele “sunî gündem” tart›flmas›n›n çok ötesine geçmiflti; darbecilerin yarg›lanmas› için yap›lan iflbirli¤inin bedeli, Tekel iflçilerinin özlük haklar›ndan hepimiz ad›na vazgeçmesi oldu asl›nda.

Kent yoksullar› bu ittifaklar›n d›fl›nda b›rak›ld›lar ve elbette düflman ilan edildiler. AKP’nin idare etmekte oldu¤u devletin en güçlü ve medyada en çok temsil edilen kurumlar›ndan TOK‹ Baflkan› Erdo¤an Bayraktar, 28 Kas›m 2007’de Zaman gazetesine verdi¤i bir söylefliyle “kad›n ve uyuflturucu ticareti yapan, gecekondu lobisi” olarak yaftalay›p siyaset sahnesinin d›fl›na att› onlar›.

Bu konuflman›n sebebi, o esnada 6 bin çevik kuvvet polisinin iflgali alt›nda bulunan 10 bin kiflilik Bafl›büyük Mahallesi’nden yay›lan kent savafl› görüntülerini meflrulaflt›rma çabas›yd›. ‹lginç olan, Bafl›büyük’ün eskiden RP’nin, flimdiyse AKP’nin güçlü oldu¤u bir mahalle olmas›yd›. O görüntüler önemliydi, çünkü o sahneler 2002-2007 aras›nda AKP’nin edindi¤i yeni dostlar›n ve iktidar tecrübesinin izleriyle örülüydü. “Gecekondu Dönüflüm Bölgesi” olarak ilan edilen Bafl›büyük, yan›bafl›na kurulan toplu konutlara tafl›nacak ve bugünkü gecekondular›n yerini kim bilir kimler için infla edilecek siteler alacakt›. RP’nin siyasete tafl›d›¤› bir kesim, AKP’nin iktidara tafl›nmas› esnas›nda üzerine düfleni yapm›fl, fakat yeni dost - düflman manzume-

25

KIBRIS’TA HAVA DURUMU: EXPRESS OLAY MAHALL‹NDEN B‹LD‹R‹YOR (1)

Türkiyelilerin bilmedikleri

1

26

Mehmet Ali Talat solun ortak aday› konumundayd›. Cumhuriyetçi Türk Partisi, Toplumcu Demokrasi Partisi ve sizin de içinde yer ald›¤›n›z Birleflik K›br›s Partisi taraf›ndan desteklendi. Siz neden ayr›ca ba¤›ms›z sol bir aday olarak ortaya ç›kt›n›z?

Zeki Befliktepeli: CTP art›k sol bir parti de¤ildir, tamamen liberaldir. Geçen y›llar içinde, sol dedi¤imiz kesim liberal düflünceyi sol diye göstermeyi baflard›.

Marksist temelden hareket eden sol düflünce ortadan kald›r›ld›. Bar›fl söylemini öne ç›kararak hâlâ sol düflünceye sahipmifl gibi görünüyorlar. Neoliberal sistemin merkezine kayd›lar oysa. Uzun y›llar Moskova’dayd›m, 1993’te döndüm. CTP Genel Sekreteri Ömer Kalyoncu “sosyalizm öldü” diyordu bize.

Ben de “Marksist düflünceyi iyi düflünüp iyi uygularsan›z bugün de insanlar için bir çaredir” dedim. Uluslararas› sermayenin güdümünde neoliberal çizgiye girip bunu Sovyetler’in çöküflünün ard›ndan “yeni sol” bir çizgiymifl gibi savundular. CTP bir yandan sol söylemleri kullan›rken yan›na K›br›s’taki sermayeyi ald› ve Türkiye’deki hükümetle uzlaflarak AB üzerinden yeni bir yola girdi. Türkiye için de AB’ye gitmenin yolu

Foto¤raflar: Mustafa Erkan

May›s... Haber kanallar› canl› yay›nda. Habertürk’te Yi¤it Bulut, Taksim Gezi Park›’nda bas›n mensuplar›na ayr›lan bölümde konufluyor. Kravat›n› çözüyor. Gömle¤inin ilk dü¤mesini de aç›yor. Soyunacak m›? Hay›r, etti¤i bir araba laftan anlad›¤›m›z flu: Kravat›n› çözerek iflçi s›n›f›yla bir nevi dayan›flma içine girmekteymifl!

Hatta stüdyoya dönmeden önce “balkon”dan inip meydana flöyle bir ayak basacak. O zaman ne olacakm›fl derseniz, bas›n mensubu olarak iflçi s›n›f›n›n aras›na kar›flacak, sembolik olarak bas›n›n iflçinin yan›nda oldu¤u mesaj›n› verecekmifl! “fianl› kravat çözme eylemi”nden önce Bulut, tak›lm›fl plak gibi ayn› cümlelerle 1977 1 May›s›’n›n neden o denli önemli oldu¤unu ve neden o kadar coflkulu geçti¤ini aç›kl›yor. Özetle flöyle: “1974 K›br›s Bar›fl Harekât›’yla, kendilerini ezen uluslararas› sermayeye karfl› ilk kez kafa tutuldu¤unun bilincinde olan iflçiler 1977’de 1 May›s’› coflkuyla kutlam›fllar! Çünkü Türkiye ilk kez dünya sistemine baflkald›rm›fl 1974’te...” Bu analiz do¤ruysa, Türkiye iflçi s›n›f›nda bir geç idrak problemi olmal›. Zira 1974’teki harekât›n ard›ndan gelen ilk 1 May›s kapal› alanlarda kutland›. Ama bir y›l sonra 1976’da Taksim meydan›nda 400 bin kifli vard›. Demek ki K›br›s’a yap›lan harekât›n coflkusunu yaflamak için bir y›l daha geçmesi gerekiyormufl!

Ayn› günün akflam› Kuzey K›br›s’ta, Lefkofla’da 1 May›s mitingi var. Akflam saat 19:00’da. Pankartlarda “Ba¤›ms›z K›br›s”, “Bar›fl Emektir”, “Hedef Birleflik K›br›s” yaz›yor. En sert bulunabilecek olan›ysa flöyle: “‹syan›m›z ‹flgale”... Yi¤it Bulut’un kulaklar› ç›nlas›n, böyle hisseden K›br›sl›lar da var. fiark›lar çal›n›yor, sloganlar at›l›yor. Sol Anahtar› adl› grup anonim bir K›br›s türküsü seslendiriyor: “Dolama Dolamay› / Getirin ba¤lamay› / B›kt›m ben bu zulümden / Osmanl›n›n elinden...” Sonras›, Çav Bella, 1 May›s Marfl› ve di¤erleri...

Nisan›n 18’inde ayn› meydanda cumhurbaflkanl›¤› için yar›flan adaylar›n seçim flark›lar› çal›yordu. Mehmet Ali Talat Ali R›za Binbo¤a’dan “Yar›n”›, Tahsin Ertu¤rulo¤lu Nil Karaibrahimgil’den “Seviyorum Sevmiyorum”u kullan›yordu. Dervifl Ero¤lu her ne kadar seçimin özgün beste yapt›ran tek aday›ysa da, seçim slogan› “Fark var, arkas›nda halk var”a cuk oturan Ceza’n›n “Fark Var”›n› mitinglerde çalmay› ihmal etmedi. En uç örnekse, Ayhan Kaymak’›n seçim flark›s›yd›: Frank Sinatra’dan “My Way”...

Seçim sonuçlar› herkesin malûmu: Baflbakan Dervifl Ero¤lu, seçimdeki tek rakibi Mehmet Ali Talat’› geçerek KKTC’nin üçüncü cumhurbaflkan› olarak, K›br›sl›lar›n deyifliyle “Saray”a yerleflti.

2000’lerin ilk yar›s›nda Cumhuriyetçi Türk Partisi iktidar› ele geçirip Mehmet Ali Talat baflbakan oldu¤unda ve ard›ndan cumhurbaflkanl›¤›n› da kazand›¤›nda, ama en önemlisi meflhur Annan Plan› referanduma sunuldu¤unda, Türkiye bas›n› belki de tarihinde ilk defa (1974’ü saymazsak) K›br›s’a büyük ilgi göstermiflti. K›br›sl›türkleri hiç dinlemeden ve “aa, burada futbol ligi varm›fl, günlük gazete ve köfle yazarlar› da mevcutmufl” düzeyinde yaz›lar geçmifllerdi.

Bu kez öyle olmad›. Seçimlere pek ilgi gösterilmedi nedense. Her ne kadar Taha Akyol gibi “eski baflbakan Derviflo¤lu” diye bafllayan yaz›lar, Mehmet Ali Birand gibi “AKP’nin seçimlere Talat lehine müdahale etmedi¤i” yollu serzenifller kaleme al›nd›. Mehmet Altan ise Ada’ya gelerek Talat’› destekleyen televizyon kanallar›nda “Art›k dünya de¤iflti, bu güzel adada ç›k›p bir çiçe¤i koklamak niye olmas›n, art›k robotlar üretecek zaten, neden K›br›s’›n kuzeyinden dünya çap›nda sopranolar ç›kmas›n” minvalinde konuflmalar yapt›. Ama Türkiye bu kez kendi iç sorunlar›na gömülmüfl vaziyetteydi. Seçim sonras› ulusalc› kalemlerin “AKP’ye karfl› kazan›lan ilk zafer” nidalar› bile c›l›z kald›.

2000’lerde Türkiye kamuoyu K›br›s’ta Denktafl d›fl›nda siyasî bir aktörün varl›¤›yla ilk kez tan›flt› ve flafl›rd›. Bugün de Talat’a tam al›flm›flken seçimi neden Ero¤lu’nun kazand›¤›n› anlamaya çal›fl›yor. fiimdi, o halde, K›br›s’ta sol gelenekten gelen, ama Talat’a muhalif olan baflka siyasî görüfllerle tan›flal›m. Türkiye’den bak›nca çok marjinal fikirleri varm›fl gibi görünebilirler. Asl›nda Kuzey K›br›s’ta da az›nl›ktalar.

Ama dinlemekte yarar var. Sadece K›br›s’›n Kuzeyi hakk›nda farkl› fikirler duymak aç›s›ndan de¤il, genel olarak günümüz solunu ve Türkiye’yi anlamak için söylediklerinde önemli ipuçlar› var.

K›br›s tefrikam›za ba¤›ms›z cumhurbaflkan› aday› Zeki Befliktepeli’yle bafll›yoruz.

elbette K›br›s sorununun çözümünden geçiyor. Denktafl çizgisi AB yolunda engel oldu¤u için, egemenler CTP’yi buldular ve bu yeni liberal söylemi sanki solmufl gibi halka yutturdular. AB insan haklar› konusunda ileridedir, ama sonuçta kapitalist bir birliktir, sermayenin birli¤idir ve insan haklar› bireysel olarak sunulur. Çünkü hepimiz birer müflteriyiz onlar için. Türkiye’deki dinci gelenekten gelen muhafazakâr AKP ile burada Marksist - Leninist gelenekten gelen CTP ortak ç›karlar› için K›br›s’ta AB yolunda çözümü getirecekler gibi bir araya geldi, AB’ye gidiliyor gibi yapt›lar ve toplumu kand›rd›lar.

Annan Plan›’na giden yolda K›br›sl›türkler soka¤a inmifllerdi. Bunun sonucu olarak Denktafl y›llar sonra cumhurbaflkanl›¤›ndan indi ve CTP’nin iktidar› bafllad›. Bu bir dönüflüm de¤il miydi?

Soka¤a döküldü¤ümüz dönemde ABD büyükelçisinin Güney’den geçip de mitingi seyretti¤ini görünce, anlad›m gene yenildi¤imizi. “Tamam” dedim, “bu ifl bitti, Türk hükümetleri ve ABD kulland› gene bizi”. Öyle oldu, biz itildik kenara.

1950’lerden itibaren Denktafl ve çevresi So¤uk Savafl, Türk ve Yunan gladiolar›n›n planlar› çerçevesinde bizi kulland›. fiimdi de baflka flekilde kullan›ld›k.

Denktafl çizgisi, yani milliyetçi çizgi, art›k uluslararas› sermayenin planlar› aç›s›ndan engel teflkil etti¤i için Türk hükümeti ve hatta Genelkurmay› da ikna edildi, “bar›fl, çözüm” söylemi ad› alt›n-

Zeki Befliktepeli gençlik y›llar›ndan itibaren CTP içinde yer ald›. SSCB’den ald›¤› burs ile Moskova’da üniversite okudu. Ada’ya döndü¤ünde eski arkadafllar›n›n “yeni çizgisini” be¤enmedi¤i için CTP’den ayr›ld›. Seçimlerden önce Birleflik K›br›s Partisi üyesiydi. Partisi Mehmet Ali Talat’› destekleme karar› al›nca, parti karar›na karfl› gelerek ba¤›ms›z cumhurbaflkan› aday› olarak seçimlere kat›ld›. Yüzde 1.61 oy oran›yla yedi aday aras›nda seçimi dördüncü s›rada tamamlad›.

“1983’te, ‘ba¤›ms›zl›¤›m›z› ilan etmek kendi kendimizi idam etmektir’ diye yazd›m Yenidüzen gazetesinde.

Ve ölüm tehditleri ald›m. KKTC fikri ortaya at›l›yordu yeni yeni. Türkiye’de Kürtler ‘K›br›sl›türkler için savundu¤unuzu bizim için de kabul edin’ dedi¤inde Türkiye ne yan›t verebilir?

da CTP getirtildi. Sokak eylemlerimiz de böyle kullan›ld› iflte. Patlamak üzeredeydi toplum, baraj y›k›ld›. Çözüm olabilirdi o zaman, baflarabilirdik. Ama CTP ortaya ç›kan enerjiyi kontrol alt›na al›p Türk hükümetinin kontrolüne sunarak iktidar› ele geçirdi. Aday olmam›n temel sebeplerinden biri bunu anlatabilmekti.

Sizi destekleyen Yaseminler Hareketi’ni ortaya ç›karan Afrika gazetesinin yazarlar› K›br›s’›n Kuzey’inde seçim yapmay› mânâs›z bulduklar›n› yaz›yorlar. Yine de seçime girdiniz...

Evet, ateflkes alt›ndaki bu topraklarda seçim yap›lmas› da mânâs›z. Geçenlerde A‹HM’in Kuzey’deki Mal Tazmin Komisyonu’nu tan›yan karar›, asl›nda Kuzey’in Türkiye iflgali alt›nda oldu¤unu, insan haklar›n›n ihlâl edildi¤ini söylüyor. CTP o raporun o yönünü gizledi halktan, zafer gibi gösteriyorlar. Bunu Türkiye için yap›yor, çünkü Türkiye s›k›flm›fl bir konumda, zaman kazanmas› lâz›m. Uzun vadede K›br›s sorununu Türkiye’nin AB üyeli¤ine endekslemeyi, Türkiye AB’ye girerken çözmeyi ve bunun için zaman kazanmay› planl›yorlar.

CTP’nin en büyük hatas› ne sizce?

Türkiye’den turist ad› alt›nda buraya gelen ve çal›flan insanlar› kay›t alt›na almad›lar. ‹flgücü eksikli¤i varsa, sendikalar üzerinden gereken iflgücünü kay›tl› olarak getirirsin. Ekonominin ihtiyaç duydu¤u, resmî olarak gelip burada çal›flan insanlar ayr›d›r tabii. Nüfus Türkiye’den gelenlerle üç kat›na ç›kt›¤› için K›br›sl› vatandafl›n iradesi elinden al›nd›. 20042007 aras›nda nüfus 50 bin kifli artt›. Turist olarak gelip yedi-sekiz y›ldan bu yana kalan, hiçbir sosyal güvencesi olmayan, sendikal hakk› olmayan insanlar, tam bir emek sömürüsüdür. 1974’te 55 bin kifli Güney’den geldi. 1975’te Türkiye’den 40 bin kifli getirildi. Kuzey’den

kaçan Rumlar›n say›s› 172 bin. Ele geçirilen bireysel toprak 1 milyon 463 bin dönüme yak›n. Ayr›ca hazine arazisi var. 90 bin dönüm narenciye bahçesi vard›. 13 bin 500 kifli çal›fl›yordu narenciyede. Herkes adam gibi yaflayabilirdi asl›nda. fiunu çok iyi alg›lamak gerek, bizim bu toprak parças› üzerinde yapabileceklerimiz, besleyebilece¤imiz insan say›s› belliydi.

300-500 bin kifliye bakabilir buras›, ama nüfusu bir milyona dayad›lar. Ve ne oldu? Hayat çok zorlaflt›. 1975’te getirilen insanlar Güney’e geçemezler. ‹kinci, üçüncü nesil çocuklar yetiflti, art›k Türkiye’yle alâkalar› kalmam›fl, oraya da gidemezler. Ne yapacaklar›n› bilemiyorlar.

Sonra gelip burada y›llarca kalanlar, çal›flanlar var. Onlar›n ve çocuklar›n›n durumu daha vahim. Çocuklar›n hiçbir vatandafll›k hakk› yok. Türkiye’ye ruhen yabanc›lar, burada kanunen yabanc›lar, Güney için zaten yasad›fl›lar. Buradaki büyük flirketler kaçak iflçi getirip çal›flt›r›yorlar. Yerli halk burada ifl bulamad›¤› için Güney’e gidip çal›fl›yor. 1975’te ve sonras›nda getirilip vatandafl yap›lanlar çal›flmak için Güney’e de gidemiyor, bir de köle gibi, turist vizesiyle getirilen, ayn› odada befl-on kifli ranzalarda yat›r›lan, bir tabak yemek ve üç kurufl karfl›l›¤› çal›flt›r›lanlar var. Özel sektörde sendikalaflma da zay›f. CTP’ye çok söyledik, yasaya tek bir cümle koyacaklard›: Kuzey K›br›s’›n hiçbir yerinde sendikas›z iflçi çal›flt›r›lamaz! Bu kadar basit.

O zaman ne olacakt›?

Kaçak iflçi çal›flt›r›lamaz ve kay›t alt›nda olmayan ekonomi kay›t alt›na al›n›r. Fakat bizim sol partimiz CTP bunu yapmaya yanaflmad›. ‹flgücümüzün say›s› ortaya ç›kard›, ayn› zamanda ülkedeki gerçek nüfusu da bilebilirdik. Nüfusu bile bilmiyoruz. O sebeple herhangi bir planlama yap›lmas› da mümkün de¤il. Sa¤ partiler

buna yanaflm›yor, çünkü neoliberal sisteme göre böyle devam etmesi sermayenin ifline geliyor. K›br›s’›n Kuzeyinde sendikas›z iflçi çal›flt›r›lamaz diye bir kanun maddesi bu kadar zor muydu? Buradaki sendikalar›n ço¤u da hükümet yanl›s› sendikalard›, niye yapmad›? Hani soldu, halktan yanayd›? Tek bildikleri “biz bar›fltan yanay›z” demek. Bar›fl için de bir fley yapmad›lar. Türkiye halk› flunu yanl›fl biliyor: Sanki biz devletsizdik, ovan›n ortas›nda yafl›yorduk, 1974’te Türkiye geldi ve biz devlete kavufltuk. Öyle bir fley yok, K›br›s Cumhuriyeti kuruldu¤u gün biz onun iki eflit orta¤›ndan biriydik. Biz o devletten at›ld›k diye söyleniyor, hay›r, biz oradan kaçt›k, kaç›r›ld›k. Seferberlik Tetkik Kurulu’nun kurban›d›r K›br›sl›türkler.

1950’lerde, K›br›s’› ‹stirdat (geri alma) Projesi haz›rlan›rken öngörüldü bu, bugünkü Ergenekon davalar› oraya dek uzan›r. 1974’te 200 milyar dolarl›k tafl›n›r ve tafl›nmaz mal ald›¤›m›z söyleniyor. Bu, partizanl›k yap›larak paylafl›ld›.

Denktafl beyin ifli budur. Toplumu yok etmek pahas›na birileri zengin oldu. Üretimden uzaklaflt›r›ld› toplum. Büyük bir memur toplumu yarat›ld›. Paray› als›n, emir de als›n dendi. Toplum sadece mal üretmez, kendisini de üretir.

Biz burada hiçbir fley üretmeyen, yok olup giden bir topluma dönüfltürüldük.

Kendi ekonomisini kurabilmifl güçlü bir toplum olsayd›, bu Türkiye’nin de ç›kar›nayd›. Ama tercih edilmedi.

Türkiyeli göçmenlere oy hakk› tan›n-

masa, sadece K›br›sl›türkler oy kullansa Türkiye’nin K›br›s politikas›na ayk›r› bir sonuç mu ç›kar?

Bugün “Türkiye kökenliler oy kullanmayacak” densin, ama gene birisi iflaret edilsin, K›br›sl›türk toplumunun yüzde 80’i ona verir. Ama buna güvenemediler ve NATO planlar› çerçevesinde hareket ederken, K›br›s sorununu uzun vadeye yayarak çözmek için böyle bir yola girdiler. 1975’te 200 bin tonun üzerinde narenciye rekoltesi vard›. Türkiye bile tek bafl›na al›p tüketebilirdi bunu.

Her tür tesis vard› elimizde, s›kmas›ndan posas›n› ifllemeye kadar. Hiçbiri kalmad›. “Siz üretmeyin, biz para verelim” dendi bu topluma. Narenciye bitti.

Kuzey K›br›s solu ne yapabilirdi bunlar olurken?

CTP 1990’lara dek Marksist çizgide geldi. Ba¤›ms›z, ba¤lant›s›z, üslerden ve askerlerden ar›nd›r›lm›fl, federal bir K›b-

1950’lerden itibaren Türkiye ve Yunanistan Özel Harp Daireleri eliyle düzenlendi her fley. Ortak cumhuriyet bu yüzden y›k›ld›, ayr›ca sadece Rumlar ve Türkler birbirlerini vurmad›, ayn› zamanda Rum Rumu, Türk Türkü vurdu.

ZEK‹ BEfi‹KTEPEL‹’N‹N SEY‹R DEFTER‹

Esirlikte kafam aç›ld› Zeki Befliktepeli: 1960, 25 Temmuz’da Baf’ta do¤dum. ‹lkokulu orada bitirdim. Babamda “okuyup da ne olacak” inanc› vard›, inflaatlarda çal›flmaya bafllad›m. 1974’te Limasol’da çarp›flt›m, küçük yaflta, esir düfltük, 100 gün sürdü esirlik. Mevzideydim, bir yirmi kifli daha olsayd› teslim olmazd›k, onu da söyleyeyim. Kuzey’e geçince de inflaatlarda çal›flmaya devam ettim. Bir gün küçük amcama okumak istedi¤imi söyledim. fiehit Ruso Okulu’nun müdür muavinini tan›yordu, ald› beni götürdü. Adam beni gördü, olmaz dedi. Limasol’da esir düfltü¤ümde 14 yafl›ndayd›m, 17 yafl›ndakileri serbest b›rakt›lar, beni tuttular, küçükken de büyük görünüyordum biraz. “Seni böyle talebelerin yan›na koyamam, ancak d›flar›dan bitirebilirsin” dedi. Okula kaydoldum. ‘75 haziran›nda 33 dersten s›nava girdim, 32’sinden geçtim. ‹ngilizceden kalm›flt›m bir tek. ‹nflaatlarda çal›flt›¤›m için yap› teknik resim bölümü vard› Sedat Simavi Endüstri Meslek Lisesi’nde, oraya yaz›ld›m. 1979’da Tar›m Teknoloji Enstitüsü’ne girdim. Fakirlik devam ediyor bir yandan. Boykot vard› bir gün, müdür geldi, Halk›n Sesi ya da Bozkurt gazetesi vard› elinde, sayfay› çevirdi, “bugün ayn› boykottan Rum taraf›nda da var, biliyorum, siz iflbirlikçisiniz, sizi at›yorum” dedi. Üç arkadaflt›k, ikisi ‹ngiltere’ye gitti, ben de askere. Böylece o macera bitti.

Politik fikirler nas›l geliflmiflti sizde?

CTP üyesiydim. Devrimci Gençlik Derne¤i’ne de üyeydim. Daha Limasol’dan esirlikten ç›k›p gelir-

28

r›s’› savundu. 1990’larla birlikte program›, tüzü¤ü de¤ifltirerek neoliberalizme uyum sa¤lad›lar. Benim de kavgam orada bafllad›. 1997’ye dek mücadelemiz sürdü, 1997’de uzun y›llar parti baflkanl›¤›n› yürütmüfl olan Özker Özgür partiden at›ld›ktan sonra ben de istifa ettim.

“Biz”den “ben”e döndüklerini çok net

ken girmifltim o derne¤e.

Savafl sizi nas›l sola götürdü?

Esirlikte benim kafam aç›ld› zaten. Bize anlatt›klar›n›n do¤ru olmad›¤›n› ilk o zaman düflündüm. Bize hep “Rumlar sizi öldürecek, çukura at›p üzerinizi toprakla kapat›rlar” diye anlat›p durdular.

Esirken bir keresinde bir yere götürdüler, ben hatta çukura canl› gömecekler, üzerimize toprak atacaklar diye düflünüp yan›mdaki arkadafl›ma, “e¤er öyle bir fley varsa koflmaya bafllayaca¤›m, hiç de¤ilse s›rt›mdan vursunlar, canl› gömülmekten iyidir” demifltim. Yafll› bir Rum kad›n, “Ah manamu” diye ekmek verdi bize. Bize kötü davranan askerlere bir yüzbafl› gelip ba¤›rd›, böyle sahneler olunca düflünmeye bafllad›m. Bütün bunlar devletlerin yaratt›¤› terördü, Rumlar, ‹ngilizler, Türkler birbirini öldürürken, koskoca bir Türk liderli¤i de vard›, arkas›nda Türkiye Cumhuriyeti, karfl›da Rum liderli¤i, arkas›nda Yunanistan, öbür tarafta ‹ngiltere, Amerika... Türk toplumu içinde aralar›nda benim de akrabalar›m olan vurucu timler vard›, istedikleri adam› yol ortas›nda vururlard›. Bunlar› düflünmeye bafllad›m. Bir de köylü çocu¤u oldu¤um, fakirlikten geldi¤im için iflçi s›n›f›n›n mücadelesine kat›lmaya yatk›nd›m. Kiflisel sorunlar›m›n, gelece¤imin, fakirli¤imin ancak benim gibi olanlarla birlikte çözülebilece¤ini düflünmeye bafllad›m ve bu yola girdim. O zamanlar en çok kulland›¤›m›z laf “yolumuz iflçi s›n›f›n›n yoludur”du, hâlâ daha söylerim. Bir süre CTP’nin gazetesi Yenidüzen’de çal›flt›m, onlar›n inflaatlar›nda çizim yapt›m. 1982 olmufltu art›k, Türkiye’ye gitmeyi düflünüyordum, a¤abeylerimiz “bu heyecanl› bir genç, darbe yönetimi var Türkiye’de, vurdurur bu kendini oralarda”

gördük. Hedefledikleri iktidara geldiler sonunda. 1975’te bile Rumlardan kalan mallara flah›slara ait tapu verilmesine karfl› ç›k›l›yordu partide. Bunun Lahey anlaflmalar›na, ‹nsan Haklar› Evrensel Beyannamesi’ne ayk›r› oldu¤unu söylüyorduk. Sonra baz› insanlar arsa alacak diye bu yasalar kabullenildi. 1990’l› y›llarda hükümetteyken bankac›lar› zengin ettiler, paylar›n› da ald›lar. 2000’lerde de Colony Otel’de sermaye sahipleriyle bir araya gelip yard›mlar› toplad›lar. ‹ngiliz devrinde sömürgeydi buras›, 1974’ten sonra Türk hükümetleri de ayn›s›n› yapt›. 1963’te devletten çekilirken, ‹smet ‹nönü, K›br›s Cumhuriyeti meclisine ve devlet kademelerine geri dönülmesini istedi. Ama bizim yöneticiler ve Türkiye’dekiler buna uymad›. Bugün Türkiye garantördür diyenler flunu anlam›yorlar: Türkiye adan›n tamam›n›n garantörüdür, ‹ngiliz üsleri dahil. Hadise 1958’de bafllar. Türkiye’deki Seferberlik Tetkik Kurulu yönlendirdi bizi. Bu, komünist hareketin engellenmesi, Sovyetler’in nüfuz alan›n›n k›r›lmas›yla ilgiliydi ve bugünkü Ergenekon’a dek uzanan Gladio örgütlenmesinin ifliydi. ‹leri karakol olarak bu bölgenin güvenli elde kalmas› gerekiyordu. Bölünme de bunun için gerekliydi. Türkiye halk›n›n flunu bilmesi lâz›m art›k: Burada 1950’lerden itibaren Türkiye ve Yunanistan Özel Harp Daireleri eliyle düzenlendi her fley.

Tamamen Amerikan ve ‹ngiliz ç›karlar› için yap›ld›. 1960’ta bir devletimiz vard›, ortak cumhuriyet bu yüzden y›k›ld›, ay-

dediler. Devrimci ‹flçi Sendikas›, Sovyetler Birli¤i sendikalar›yla irtibat halindeydi ve ö¤renci bursu veriyordu Sovyetler Birli¤i. 1983’te iki arkadafl Moskova Devlet Üniversitesi’ne girdik.

Reel sosyalizmle karfl›laflmak nas›ld›?

Gidince ilk flunu gördüm: Güçlü bir ülke olduklar› binalardan, yollardan, sistemden belliydi. Sosyalizm anlay›fl› olarak Sovyetler’i savunmam, ama temel ihtiyaçlar› sa¤lam›fllard›. Konut hakk› vard› herkesin, e¤itim paras›zd›, sa¤l›k hizmeti bedavayd›, ifl güvencesi anayasal bir hakt›... Sorunlar vard›, ama bunlar da az fley de¤ildi. A¤›r sanayiye önem vermek, makine düflkünlü¤ü vard›r o tip sosyalizmde. Kendi mant›klar› içinde o da yanl›fl de¤ildir asl›nda, d›fla ba¤›ml› olmamak ve ayakta kalabilmek için bunu yapmak zorunda hissediyorlard›.

SSCB’ye gitti¤inizde 1989’a alt› y›l vard›, çözülmeye gidildi¤i belli oluyor muydu?

Oraya do¤ru gidildi¤ini de görüyordum. ‹lk fark etti¤im flu oldu: Parti üyesi olmak bir ayr›cal›kt›. Yönetim kadrolar›nda 18 bin kiflilik bir grup vard›.

Merkezî planlamay› yap›yorlard›. Neyin nerede ne kadar üretilece¤ine karar veriyorlard›. Fiyat› da onlar belirliyordu. Üretim araçlar› devlete aitti. Asl›nda Marksist düflünce özerkleflmeyi savunmal›yd›. Üretim araçlar›n›n özel mülkiyetinin kald›r›lmas›n›n yerine ne getirilece¤i flimdi çok uzun bir tart›flma... A¤›r sanayiyi kurmufllar, uzaya ç›k›yorlar, nükleer silah üretiyorlar, dünyaya kafa tutuyorlar, ama s›radan bir insan›n giymekten hofllanaca¤› bir gömle¤i, pantolonu, ayakkab›y› üretmekte zorlan›yorlard›. Bu hep söylenir, ama orada olunca bunu çok net görüyordunuz. Bu çok büyük bir ihtiyaçt›

insanlar için. Merkezî olarak planlan›yordu üretilecek gömle¤in boyu, ayakkab›n›n modeli, baz›s› daha iyi oluyordu, baz›s› daha kötü. Daha çok ilgi görecek olanlar sat›fl yerine girerken arka tarafta birkaç kifli taraf›ndan ayr›l›p, paras› devlete ödeniyor ve arka kap›dan ç›kar›l›p karaborsada pahal›ya sat›l›yordu. Moskova’da ev almak sorundu, s›raya girmeniz gerekiyordu. Devlet memuruysan›z paray› basard›n›z, üç-befl ayda al›rd›n›z istedi¤iniz yeri. Baflkas› bir-iki y›l s›ra beklerdi. Rüflvet mekanizmas› iflliyordu yani.

Ne okudunuz orada?

Ekonomi okudum, ama uzmanl›¤›m tar›m›n organizasyonuydu. Tez olarak Sovyetler ve K›br›s’ta kooperatifçilik karfl›laflt›rmas›n› yazd›m. Pratik olarak da kolhozlara gittim, oralarda çal›flt›m.

SSCB niye çöktü sizce? ‹nsanlar ekonomik üretim içinde sadece o ekonomik de¤erleri de¤il, kendilerini de üretirler. Sovyetler feodal yap›dan sosyalizme geçilmifl bir yap›yd›, e¤er belli bir üretim sistemiyle birlikte belli bir kültür seviyesine gelemiyorsan›z ve sistem, jakoben dedi¤imiz üstten gelen bir sistem ise, o sistemin durmas› mümkün de¤il. Çünkü o sistemi kültürel olarak sahiplenecek ve onun içinde yer alacak toplumu yaratm›fl olmuyorsunuz.

Bu d›flar›dan gelen, tepeden gelen bir fley olamaz, üretim iliflkileri sonucu kendili¤inden ortaya ç›kan bir kültür olmal›. Yani kendinizi üretmeyi baflarmal›s›n›z. Defterden

destekledi¤i 15 Temmuz darbesi oldu, anayasal düzen y›k›ld›, Türkiye o yüzden geldi. Bugün Hristofyas’›n cumhurbaflkanl›¤› köflküne birileri sald›rsa Türkiye gidip müdahale etmekle yükümlü. Ama Türkiye halk›n› millî dava, K›br›s Türktür diye diye kand›rd›lar. Hâlâ kand›r›yorlar.

Seçilseydiniz, toplum lideri olarak müzakereleri siz yönetecektiniz. Buradaki Türkiyeli göçmenler için nas›l bir anlaflma öngörürdünüz?

Nüfus aktar›m›nda, suçlu olan gelenler de¤il, onlar› gönderenler. Türkiye bugün K›br›s Cumhuriyeti’ne “1960’a dönmeyi istiyorum” dese, Rumlar “ya taksim ya ölüm” diye ba¤›racak. Bence bu insanlar gitmez, art›k bural›lar. Bunu Hristofyas’a da söyledim, 50-60 bin çocuklar› var. CTP “befl y›l kal›p çal›fl›rsa vatandafl olur” diye ç›kar›lan kanuna imza att›. Ben bu siyaseti elefltiririm, ama gelen insan›n hakk› var, ne hakla geri göndereceksin? Ayr›ca, 25 y›ld›r burada yaflayan, ama vatandafl olmam›fl insanlar var. Burada do¤an, baflka bir yer görmemifl çocuklar bile vatandafl de¤il. Benim elefltirdi¤im, bu nüfus politikas›. Nüfusun kaç oldu¤u bile bilinmiyor. O yüzden planlama da yok. Okul ihtiyac› nedir, sa¤l›k hizmetleri ne kadard›r, planlayamazs›n›z burada. Türkiye kökenlilere karfl›ym›fl›z gibi gösteriyorlar bizi. Oysa o da aç, ben de aç›m. Eskiden Türk ve Rum iflçi s›n›f› bir araya gelmesin diye nifak soktular, flimdi de sermaye K›br›sl›-Türkiyeli iflçilerin bir araya gelmesinden korkuyor. Oysa bence bir araya gelip s›n›fsal temelde mücadele etmeliler.

Söylefli: Serkan Seymen

r›ca sadece Rumlar ve Türkler birbirlerini vurmad›, ayn› zamanda Rum Rumu, Türk Türkü vurdu. Do¤u Akdeniz’de Türk-Yunan dengesi gerekiyormufl, Türkiye’nin güvenli¤i mevzubahismifl. 24 saat içinde adan›n tamam›n› ele geçirebilir isterse Türkiye. 700 bin Rum toplumu 70 milyonluk Türkiye’yi nas›l tehdit eder? Türkiye toplumu Denktafl beyi kahraman görüyor.

Türkiye’nin baz› solcular› bile. Oysa, Denktafl bey hiçbir zaman K›br›sl›türklerin ve Türkiye’nin ç›karlar›na hizmet etmedi. Tamamen Amerikan ç›karlar›na hizmet etti. Emperyalizme karfl› mücadele eden biri olmad› hiçbir zaman, emperyalizme hizmet etti hayat› boyunca. Türkiye toplumunu da kand›rm›fl, büyük zarar vermifltir. 1983’te, “ba¤›ms›zl›¤›m›z› ilan etmek kendi kendimizi idam etmektir” diye yazd›m Yenidüzen gazetesinde. Ve ölüm tehditleri ald›m. KKTC fikri ortaya at›l›yordu yeni yeni. Türkiye’deki Kürtler “K›br›sl›türkler için savundu¤unuzu bizim için de kabul edin” dedi¤inde Türkiye ne yan›t verebilir? Tekrar ediyorum, Türkiye K›br›sl›türklerin, KKTC’nin garantörü de¤ildir, K›br›s Cumhuriyeti’nin garantörüdür, Türkiye’de bu söylenmiyor. Türkiye’nin K›br›s’taki tüm haklar› K›br›s Cumhuriyeti üzerinden geliyor. Türkiye’nin garantörlü¤ü K›br›s’›n anayasal düzenini, cumhuriyetini, bütünlü¤ünü korumay› getiriyor. Ço¤u insan, Türkiye 1963-64’te gelemedi, ama 1974’te ç›kabildi zanneder. 1963’te gelemezdi, çünkü kavga kendi aram›zdayd›, kar›flamazd›. Ama 1974’te Yunanistan’daki faflist cuntan›n

tekneye her fleyi üretirsiniz, ama o yeni insan› üretti¤iniz anlam›na gelmez bu ve sistem ayakta kalamaz. Sovyetler’in ayakta kalmas› bu yüzden mümkün de¤ildi.

1989’da neredeydiniz?

Sovyetler’deydim. Yeltsin’in tanklar›n üzerine ç›k›fl›n› da gördüm, parlamentoyu bombalamalar›n› da gördüm.

Eski partili arkadafllar›n›z›n aksine niye sosyalizmden vazgeçmediniz?

Marksist düflünceden hareket eden, sosyal adaleti savunan bir insan›m. Sosyalist sistem ve ötesinde komünizm, benim için olabilecek sistemler hâlâ. Hayal de¤ildi bunlar. Üretim iliflkileri ve altyap› her fleyi belirleyecektir gene. Mesela bugün özellefltirmeler var. Türkiye’de Tekel’de oldu¤u gibi. Halk orada ne oldu¤unu alg›layam›yor. Tamam, direnifl de var buna karfl›, ama halk›n ço¤unlu¤u oradaki çal›flan› havadan besleniyor pozisyonunda görüyor. Hâlbuki orada o üretimi yapanlar›n oradan gelen kâr›n da sahibi olmas› gerek. Ama ne yaz›k ki kapitalist sistemde üretim araçlar›n›n bireysel olmas› bunu gizliyor. Oysa üretim araçlar› toplumun mal› olarak kalabilir. Topluma yaflad›¤› yeri, çal›flt›¤› yeri ve orada ne oldu¤unu iyi anlatabilirsek, toplum zenginli¤i kendisinin yaratt›¤›n›, sahibinin de kendisi oldu¤unu kavrad›¤›nda sosyalizmin flans› gene vard›r. Birlikte üreterek zenginli¤i yaratt›¤›m›z›n fark›na vard›¤›m›zda onu korumakla da yükümlü oluruz. ‹flin içine ahlâk da giriyor o zaman tabii.

MEDUSA

15-30 N‹SAN 2010

Diktatöre 25 y›l hapis

Anahtar teslim seçim zaferi

ARJANT‹N Uzun süredir darbecilerini yarg›layan Arjantin, bu yolda ulafl›labilecek son noktay› da gördü. Diktatör General Reynaldo Bignone, 1970’lerdeki askeri cunta s›ras›nda 56 kiflinin yasad›fl› olarak gözalt›na al›nmas› ve iflkence görmesinin talimat›n› vermekten suçlu bulunarak 25 y›l hapis cezas›na çarpt›r›ld›. Buenos Aires’teki mahkeme, befl ayd›r devam eden davan›n sonunda, di¤er iki general ve üç eski subaya da 17 ila 25 y›l aras›nda de¤iflen hapis cezalar› verdi.

Askerî cuntan›n solcular› hedef ald›¤› Kirli Savafl döneminde 30 bin kiflinin öldü¤ü ya da kay›p edildi¤i san›l›yor.

SUDAN Diktatör El Beflir art›k ç›k›p “demokratik olarak seçildim” diyebilir. Sudan’da askerî diktatörlük dönemi bafllad›ktan 24 y›l sonra yap›lan ilk çokpartili seçimi yüzde 68 oy alan El Beflir kazand›.

Ancak en güçlü rakibi olan Sudan Halk Kurtulufl Hareketi (SPLM) aday› Yassir Arman’›n, seçimlerin adil olmad›¤› gerekçesiyle çekilmesi El Beflir’in zaferini gölgeledi. Yar› özerk statüdeki Güney Sudan’da SPLM aday› eski gerila Salva Kiir’in yüzde 93 oy olarak kazanmas› ise, “tam ba¤›ms›zl›k” konusunu yeniden gündeme getirdi. Sonuçta Hartum yönetimi gönlünce sevinemedi.

AVRUPA ‹çe do¤ru infilak Yunanistan krizi, halk›n bütün itiraz›na ra¤men IMF’nin ve baflka ülkeleri de bat›racak bir domino etkisinden korkan AB’nin müdahalesiyle ötelendi. Ama Avrupa’n›n gelece¤iyle ilgili derin kuflkular do¤urdu. Filozof Wallerstein iflin içine Belçika’y› da katarak soruyor: “Avrupa kendi içine mi patl›yor?”

IMMANUEL WALLERSTEIN ZSpace, 1 May›s 2010

AVRUPA birleflme yoluna baflkoydu¤undan beri muhaliflerini içinde bar›nd›r›yordu. Bunun imkâns›z oldu¤una inananlar›n da, sak›ncal› oldu¤unu düflünenlerin de say›s› çoktu.

Gene de, 1945’ten beri katetti¤i uzun ve dolambaçl› yolda Avrupa’y› birlefltirme projesinin fevkalâde yolunda gitti¤inin hakk›n› vermek gerekir. Ne de olsa, en az 500 y›l boyunca, özellikle de II. Dünya Savafl›’yla doru¤a ulaflan bir milliyetçi çat›flma ekseninde parçalanm›fl bir Avrupa söz konusu. ‹ntikam, bask›n duygu gibi görünüyor.

2010 itibariyle, Avrupa Birli¤i (AB) ad› verilen fley, içinde 16 ülkenin kulland›¤› ortak para birimi avroyu bar›nd›r›yor. Ayr›ca, vizesiz k›smen özgür dolafl›ma izin veren, 25 üyeli “Schengen” adl› bir bölgesi var. Merkezî bürokrasisi, insan haklar› mahkemesi var ve bir baflbakan ve d›fliflleri bakan› tayin etme yolunda ilerliyor. Bu yap›lar›n gücünü abartmamak lâz›m. Öyle ya da böyle, Avrupa genelinde, özellikle de kimi güçlü devletlerde, ulusalc› direniflin üstesinden gelen bütün bu yap›lar›n temsil etti¤i ölçüyü de hafife almamal›. Ancak gene de, görünen o ki, Avrupa bugün baz› önemli konularda kendi içine infilak ediyor gibi görünüyor. Bu patlaman›n anahtar kelimeleri Yunanistan ve Belçika.

Yunanistan’›n ciddi bir d›fl borç krizi yaflad›¤›n›n bütün dünya fark›nda. Moody’s, Yunanistan’›n devlet tahvillerinin çürük tahviller oldu¤unu aç›klad›. Baflbakan Yorgos Papandreu, oldukça gönülsüz bir flekilde, büyük ihtimalle borç için IMF’ye döneceklerini söyledi. Bu borç, belirli neoliberal yeniden yap›land›rmalar› gerektiren ola¤an IMF koflullar›n› beraberinde getirecek. Bu fikir Yunanistan’da pek ra¤bet görmüyor –Yunan egemenli¤ine, onuruna ve bilhassa cüzdanlara bir darbe. Ayr›ca, Yunanistan’a yap›lacak malî yard›m›n öncelikle di¤er üye ülkelerden gelmesi gerekti¤ini düflünen birkaç Avrupa devleti de bu durumu dehfletle karfl›lad›.

Bu senaryonun aç›klamas› çok basit. Yunanistan’›n büyük bir bütçe a盤› var. Avro bölgesinin bir parças› oldu¤u için, s›k›nt›y› azaltmak amac›yla para biriminin de¤erini düflüremiyor. Bu yüzden malî yard›ma ihtiyac› vard›.

En büyük ve en zengin Avrupa ülkesi Almanya, böylesi bir yard›m konusunda, en basit deyimiyle, hayli isteksizdi. Alman halk› da, Avrupa’n›n gergin oldu¤u bir dönemde tamamen korumac› bir refleksle Yunanistan’a yard›m etmeye fliddetle karfl› ç›kt›. Ayn› zamanda, böyle bir yard›m› almas› halinde, Yunanistan’›n benzer taleplerde bulunacak di¤er ülkelerin (Portekiz, ‹spanya, ‹rlanda ve ‹talya) ilki olmas›ndan korkuyorlard›.

Alman halk›, bunlar›n hepsinin gitmesini ya da en az›ndan Yunanistan’›n bir flekilde avro bölgesinden at›lmas›n› umuyor gibi görünüyor. Bunun yasal olarak mümkün olmamas›n›n ötesinde, böyle bir fleyden en çok mustarip olacak ülke, Yunanistan’›n yan›s›ra, kuflkusuz, ekonomik s›hhati büyük oranda avro böl-

JOEP BERTRAMS

30

gesi içindeki güçlü ihracat pazar›na dayanan Almanya olacak. O nedenle flimdilik bir ç›kmazda gibiyiz. Piyasa akbabalar› da, d›fl borç bata¤›ndaki avro bölgesi ülkelerinin tepesinde geziniyor.

Bütün bunlar›n ortas›nda, flimdi kronik Belçika krizi sivri bir flekilde bafl gösteriyor.

Belçika, pan-Avrupa politikalar› sonucu oluflan bir ülke. V. Charles’›n Habsburg ‹mparatorlu¤u’nun çöküflü, Burgundy Dükal›¤›’n›n, kuzeyde Birleflik Eyaletler ve güneyde Avusturya Hollandas› olarak bölünmesiyle sonuçlanm›flt›. Napolyon Savafllar›, iki parçan›n yeniden Hollanda Krall›¤› alt›nda bir araya gelmesine yol açt›. 1830’daki Avrupa tart›flmalar› bu iki parçan›n yeniden ayr›lmas›na neden oldu ve Belçika, baflka bir yerden ihraç edilmifl kral›yla eski Avusturya Hollandas›’nda bir flekilde vücut buldu.

Belçika, her zaman, geniflçe fakat kusurlu bir biçimde iki farkl› co¤rafî bölgede yerleflmifl (Belçika’n›n kuzeyi ile güneyi) Felemenkçe konuflan Flamanlar›n ve Frans›zca konuflan Valonlar›n bilefliminden olufluyordu. Bir de küçük bir Almanca konuflulan bölge vard›.

1945’e kadar Valonlar daha e¤itimli, daha zengin olanlard› ve ülkenin büyük kurumlar›n› kontrol ediyorlard›. Flaman milliyetçili¤i siyasî, ekonomik ve dil haklar› için mücadele veren mazlumun sesi olarak do¤du. 1945’ten sonra, Belçika ekonomisi yap›sal bir de¤iflim geçirdi. Valon bölgeleri gücünü yitirdi ve Flaman bölgeleri güç kazand›. Belçika siyaseti, bunun sonucunda, Flamanlar›n daha fazla siyasî hak kazanmak için verdi¤i bitmez tükenmez mücadeleye –Belçika’n›n iki ülkeye bölünmesi nihaî hedefiyle güçlerin devredilmesi– dönüfltü.

Flamanlar, ufak ufak giderek daha fazla yol katettiler. Bugün Belçika, ortak monarflisi, ortak d›fliflleri bakan› ve bundan birazc›k daha fazla ortakl›¤› olan bir ülke. Bu düzenlemede anlaflmay› engelleyen çekiflmeli konu, Belçika’n›n bugün iki de¤il, üç konfederatif devletli olmas› – Flandre, Valonya ve Brüksel (baflkent).

Brüksel, sadece Belçika’n›n baflkenti de¤il. Ayn›

Maocular hükümeti sall›yor

Kaçinski’ye suikast iddias›

Oaxaca tetikçileri iflbafl›nda

35 y›ld›r s›zlayan yara

NEPAL 2008’de kurulan koalisyon hükümetine bir süre öncülük eden birinci parti NKP-Maocu, genelkurmay baflkan›n› görevden alma giriflimine hükümet ortaklar› karfl› ç›k›nca 2009’da hükümetten çekilmiflti. 1 May›s’ta baflkent Katmandu’da yap›lan büyük mitingte konuflan Maocu lider Puflpa Kemal Dahal (nam-› di¤er Praçanda) süresiz genel grev ilân ederek siyasî gündemi yeniden ele geçirdi. Varolan hükümeti ülkenin yeniden inflas›n› sa¤layacak anayasay› geciktirmekle suçlayan Dahal, eylemin kabine istifa edene kadar sürece¤ini bildirdi. Hükümet istifa etmemekte direniyor.

POLONYA 10 Nisan’da Rusya’da meydana gelen ve Polonya Devlet Baflkan› Leh Kaçinski ile birlikte 96 kiflinin ölümüne neden olan uçak kazas›nda Rus parma¤› bulundu¤una iliflkin iddialar›n arkas› kesilmiyor. Çeçen haber ajans› Kavkaz Center, Kaçinski’nin bir uçak kazas›nda öldürülece¤inin 13 Mart’ta Gürcü TV kanal› Imedi taraf›ndan bildirildi¤ini öne sürdü. Haberde Rusya’ya karfl› cihat ilân eden Çeçen lider Dudayev’in ad›n› Varflova’n›n en büyük meydan›na veren Kaçinski’nin, Güney Osetya krizinde Gürcistan’› desteklemesi gibi “sivri” tav›rlar› Moskova’n›n suikast gerekçesi olarak gösterildi.

MEKS‹KA Halk meclisini (APPO) kurarak yerli bölgelerinde özyönetime geçen k›z›l eyalet Oaxaca, paramiliter güçlerin San Juan Copala kentinde yapt›¤› yeni bir katliamla tekrar dünya gündemine girdi.

27 Nisan’da bölgede görev yapan insan haklar› konvoyuna aç›lan yayl›m atefli sonucu, biri Meksikal› kad›n aktivist, di¤eri Finli insan haklar› gözlemcisi olan iki kifli öldü, 15 kifli yaraland›. Ayr›ca befl gazeteci uzun süre arand›ktan sonra yaral› olarak bulundu. Eyalet yönetimi taraf›ndan finanse edilen UBISORT adl› paramiliter ordu, daha önce de benzer sald›r›larda bulunmufltu.

V‹ETNAM 58 binden fazla Amerikal› ve milyonlarca Vietnaml›n›n öldürüldü¤ü Vietnam Savafl›’n›n sona ermesinin ard›ndan 35 y›l geçti. Ama savafl s›ras›nda kaybolan 2546 Amerikal›, 30 bin Kuzey Vietnaml› ve onbinlerce Güney Vietnaml›n›n ak›beti hâlâ belirsiz. Bugüne kadar yap›lan bütün araflt›rma giriflimleri taraflar aras›ndaki ihtilaflar yüzünden sonuçsuz kalm›flt›. Ancak Vietnam Komünist Partisi’nin araflt›rmac›lara s›n›rl› izin vermesi, ortam› yumuflatm›fl görünüyor. Savafl›n 35. y›ldönümünde yeni bir diyalog için harekete geçen Amerikal› senatör Jim Web ciddi ilerleme sa¤land›¤›n› bildirdi.

zamanda Avrupa’n›n baflkenti ve Avrupa Komisyonu’nun bulundu¤u yer. Brüksel ayr›ca iki dilli bir flehir. Flamanlar bunu azaltmakta ›srarc›. Sorun flu ki, Belçika’n›n bölünmesi konusunda bir anlaflma sa¤lanacak olsa dahi, Brüksel’in kaderini tayin etmenin kolay bir yolu yok.

Son müzakereler öylesine zorlay›c›yd› ki, Belçika’n›n önde gelen Frans›zca gazetesi Le Soir, “Belçika 22 Nisan 2010’da öldü” diye duyurdu. Gazetenin baflyazar› da “bu ülke hâlâ bir anlam ifade ediyor mu?” diye sordu. fiu anda, kral yeniden bir hükümet kurmak için çabal›yor, muhtemelen bofl yere... Gerçekten farkl› bir parlamentoyla sonuçlanmayacak olsa da, yeni seçim ça¤r›s› yapmak zorunda kalabilir. Belçika 1 Temmuz’da AB Dönem Baflkanl›¤›’n› devralacak ve buna baflkanl›k edecek bir Belçika baflbakan› olup olmayaca¤› flüpheli.

Yunan problemi, bir yay›lma problemi. Yunanistan’›n yaflad›¤› zorluklar, Avrupa’n›n baflka bir yerinde benzer bir flekilde yaflanmayacak m›, hazihaz›rda yaflanm›yor mu? Avro varl›¤›n› sürdürebilir mi? Belçika problemi ise çok daha büyük bir yay›lma problemi arz ediyor.

E¤er Belçika bölünür ve taraflar AB üyesi olursa, di¤er devletler de bölünme seçene¤ini düflünmez mi? Neticede birçok AB ülkesinde ayr›l›kç› ya da yar›-ayr›l›kç› ciddi hareketler var. Belçika krizi bir anda Avrupa’n›n krizi haline gelebilir.

Bu iki tehditkâr içpatlamadan Yunanistan’›n temsil etti¤inin çözülmesi daha kolay. Sadece Almanya’n›n, ihtiyaçlar›n›n Alman korumac›l›¤›ndan ziyade Avrupa korumac›l›¤›yla daha iyi karfl›lanaca¤›n›n fark›na varmas›n› gerektiriyor.

Belçika krizi çok daha temel bir sorun do¤uruyor. E¤er Avrupa, gerçek bir federal devlete do¤ru hemen haz›r olsayd›, varolan devletlerinin bölünmesini uygun hale getirebilirdi.

Dünyadaki kolektif ekonomik zorluklar, yak›n zamandaki seçimlerde görüldü¤ü üzere, neredeyse bütün Avrupa ülkelerinde dar ulusalc› unsurlar› güçlendirdi. Güçlü bir Avrupa federasyonu olmadan, Avrupa’n›n bölünme selinden sa¤ kurtulmas› çok zor. Siyasî kargaflan›n ortas›nda, Avrupa güme gidebilir.

Avrupa’n›n yaflad›¤› zorluklar ABD politikac›lar›nda kesinlikle haz uyand›r›yor. Buna ra¤men Avrupa’y› her türlü içpatlamadan kurtaracak olan, ABD’nin yaflad›¤›, giderek artan içpatlama tehdidi. Avrupa ve ABD tahterevalli üzerindeler; biri yukar› ç›karken di¤eri afla¤›ya iniyor. Bunun, gelecek iki ila befl y›l içinde nas›l sonlanaca¤› ise hiç belli de¤il. Çeviren: Zeynep Nuho¤lu

Chicago’da ›rkç› yasaya isyan eden göçmenlerin gösterisi: Todos Somos Arizona - Hepimiz Arizonal›y›z!

ABD Hepimiz Arizonal›y›z!

Arizona eyaletinde ç›kar›lan yeni göçmen yasas›, ABD’yi aya¤a kald›rd›.

Göçmenler yasan›n iptal edilmesi için harekete geçti ve Obama’ya söz verdi¤i göçmen reformunu gerçeklefltirmesi için bask› yapmaya bafllad›. Sa¤l›k reformuyla bafllayan kutuplaflma art›yor, Amerika bölündükçe bölünüyor...

1882’DE Çinli göçmen iflçilerin s›n›rd›fl› edilmesinden beri görülen en zalim göçmen yasas›n› ç›kartmak, John McCain’in kalesi, ›rkç›l›¤›yla nam salan Arizona’ya düfltü. Eyalet parlamentosu taraf›ndan onaylanan yeni göçmen yasas›, eyalet polisinin yetkilerini ölçüsüzce art›r›yor, sadece “yasad›fl›” göçmenleri de¤il, onlarla herhangi bir ba¤lant›s› olanlar› da cezaland›racak hükümler getiriyor. Polise flüphelendi¤i herkesi gördü¤ü yerde durdurup kimlik sorma ve oturma izni bulunmayan kiflileri tutuklama hakk› veriyor. Yasaya göre, bu flekilde yakalanan kaçak göçmenlere 6 aya kadar hapis ve 2500 dolar para cezas› verilecek ve aile durumuna bak›lmaks›z›n s›n›rd›fl› edilecek. Halihaz›rda birçok faflizan yasay› pervas›zca uygulayan Arizona gibi bir eyalette bunun pratik karfl›l›¤›, esmer tenlilere yönelik etnik temizlikten baflka bir fley de¤il.

23 Nisan’da Arizona’n›n Cumhuriyetçi kad›n valisi Jan Brewer taraf›ndan onaylanan yasa, eyalette yaflayan 500 bin dolay›ndaki ço¤u Latin Amerikal› göçmeni s›n›r d›fl› etmenin kestirme yolu olarak kabul ediliyor. 1 May›s’ta ABD’nin dört bir yan›nda sokaklara dökülen göçmen birlikleri, sendikalar ve insan haklar› örgütleri, kiflinin ifl arama hakk›n› çi¤nedi¤i gerekçesiyle yasay› protesto etti ve ABD genelinde Arizona’ya

ekonomik boykot uygulanmas› ça¤r›s› yapt›.

Ayr›ca seçim kampanyas›nda kapsaml› bir göçmen reformu yapma sözü veren Obama da elini çabuk tutmas› için uyar›ld›. Yasa sadece hak hareketlerinin de¤il, Katolik kilisesinin önde gelen figürlerinden Los Angeles Kardinali Roger Mahony gibi muhafazakârlar›n da tepkisiyle karfl›laflt›. Los Angeles’ta yap›lan 100 bin kiflilik gösteriye öncülük eden Mahony, kiflinin vatandafll›¤›n› belgeleme zorunlulu¤unu Nazizme benzetti.

Brewer ise yasan›n ›rkç› veya etnik s›n›fland›rma yapmad›¤›n› ve polisin flüpheli kiflilere gerekli belgeleri sorabilme hakk› olmas› gerekti¤ini savunuyor. Latin seçmeni kazanmaya çal›flan baz› Cumhuriyetçi politikac›lar yasaya tepki gösterse de, bu söylem yak›nlarda Obama’n›n sa¤l›k reformuna karfl› mobilize olan muhafazakâr kesimler taraf›ndan büyük ölçüde benimsenmifl durumda.

Arizona’n›n Cumhuriyetçi senatörü Russell Pearce, destekledi¤i yasan›n hayata geçmesinin ard›ndan, Obama’n›n s›n›r güvenli¤ini art›r›p ABD halk›n› korumaya yönelik sözünü yerine getiremedi¤ini, tersine suçu ve fliddeti teflvik etti¤ini söyledi. Baflkanl›k seçiminde Obama’n›n rakibi olan Arizonal› senatör John McCain ise, “uyuflturucu tacirlerinin ve insan kaçakç›lar›n›n” önüne geçilebilmesi için yasan›n gerekli oldu¤unu savundu.

31

BOL‹VYA

Do¤a Ana’n›n haklar›

NAOMI KLEIN The Nation, 21 Nisan 2010

SAAT sabah›n 11’i. Evo Morales bir futbol stadyumunu dev bir s›n›fa çevirmifl, bir dizi sahne aksesuar›n› düzenliyor; k⤛t tabaklar, plastik bardaklar, tek kullan›ml›k ya¤murluklar, el eme¤i göz nuru su kabaklar›, ahflap tabaklar ve rengarenk pançolar... Hepsinin tek bir amac› var: ‹klim de¤iflikli¤iyle mücadelede “yerli halk›n de¤erlerini geri kazand›rmal›y›z”.

Ancak zengin ülkelerin buradan ders ç›karmaya niyeti yok, onlar daha ziyade en iyi ihtimalle küresel s›cakl›¤› 2 derece art›racak bir plan› kabul ettirmeye çal›fl›yorlar. “Bu, And ve Himalaya buzullar›n›n erimesi anlam›na geliyor” diyor, Dünya Halklar› ‹klim De¤iflikli¤i Konferans› ve Do¤a Ana’n›n Haklar› kapsam›nda stadyumda binlerce kifliye seslenen Morales. Her ne kadar sürdürülebilir bir yaflam› seçseler de, Bolivya halk›n›n buzullar›n› kurtarma gücü olmad›¤›n› söylemesine gerek yoktu tabii. Bolivya iklim zirvesinde nefleli daki-

Yaklafl›k otuz y›ld›r neoliberal politikalarla yarat›lan “ucuz emek pazar›” avantaj›n› sonuna kadar kullanan Amerikan sa¤›, flimdi “yasad›fl›” ilân etti¤i göçmenleri polis devletine yaslanarak k⤛t mendil gibi buruflturup atmaya çal›fl›yor. Yasan›n anayasaya ayk›r› oldu¤unu söyleyip Brewer’› uyaran Obama, ortam›n daha da k›z›flmas›na yol açt›. ABD yeni bir siyasî kutuplaflma dalgas›n›n ve beraberinde gelen etnik tart›flmalar›n k›skac›na kap›lm›fl görünüyor.

Los Angeles

Yasad›fl› m›, kay›td›fl› m›? Öte yandan, ABD, Kanada ve Meksika aras›nda kurulan ve halen yürürlükte olan NAFTA (Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi) ekonomik pakt›n› anmadan durumu kavramak mümkün de¤il. Zira ›rkç›lar›n derdest edilmeye çal›flt›¤› bu “yasad›fl›” göçmenler, düne kadar “kay›td›fl›” iflçilerdi ve pek revaçtayd›lar. Arizona’ya ço¤u Meksikal› yar›m milyon izinsiz göçmeni toplayan, Reagan döneminde temelleri at›lan ve küresel kapitalizmin ac› meyvesi olarak 1994’te demokrat Bill Clinton taraf›ndan uygulamaya konan NAFTA’yd›. Neoliberalizmin yol açt›¤› toplumsal çöküntüye çok belirgin bir örnek teflkil eden NAFTA, bu ülkelerin üçünde de iflçi s›n›f›na a¤›r hasar verdi.

Küreselleflmenin birinci aflamas› olan endüstrisizleflme sürecinde, ucuz iflgücü avantaj›n› ele geçiren birçok Amerikan flirketi üretimi Meksika’ya tafl›d›. Bu h›zl› de¤iflim ABD’de ilk on y›lda 880 bin kiflinin iflsiz kalmas›na yol açt›. ‹stihdam daralmas›n› takip eden iflsizlik, ücretlerin düflmesini, emek standartlar›n›n gerilemesini ve sendikalar›n ekonomik yaflamdan tasfiyesini beraberinde getirdi. Birçok sektör sendikas›zlaflt›r›ld›, iflçi s›n›f›n›n yüzy›ldan uzun bir zaman içinde kazand›¤› bütün haklar geri al›nd›. Ameri-

32

kalar oldu, ciddiyetsizlik ve absürdlükler.

Ancak hepsinin ötesinde, bu toplanmay› sa¤layan duygunun, çaresizlik karfl›s›nda duyulan öfke oldu¤unu hissedebiliyorsunuz. fiafl›lacak bir fley de¤il. Bolivya büyük bir siyasî dönüflümün ortas›nda; önemli sanayi kollar›n› kamulaflt›rd› ve yerli halk›n sesini daha önce hiç olmad›¤› kadar yükseltti. Fakat ifl Bolivya’n›n en bask›n, varoluflsal krizine, buzullar›n›n tehlikeli bir h›zla eriyerek, iki büyük flehirdeki su kaynaklar›n› tehdit etmesi meselesine gelince kendi kaderlerini de¤ifltirme konusunda Bolivyal›lar elleri kollar› ba¤lan›yor.

Bu yüzden erimeye neden olan olaylar Bo-

kan iflçi s›n›f›n›n iflini zorlaflt›ran bir baflka olgu, ters ak›m olarak Meksika’dan ABD’ye gelen “yasad›fl›” iflçi göçüydü. Her türlü sosyal haktan ve güvenceden mahrum, sigortas›z, sendikas›z ve patronlar›n belirledi¤i keyfî ücretlerle çal›flan bu iflçiler, ABD’deki beden eme¤inin iyice ucuzlamas›na yol açt›.

Kamu hizmetleri NAFTA ülkelerinin üçünde de geriledi. Meksika ekonomisi, pesonun devalüasyonu ve serbest ticarete aç›lman›n kombine etkisiyle altüst oldu. ABD mallar›n›n pazarlara h›zla egemen olmas›, 2000 y›l›na kadar, rekabete giremeyen 28 bin yerel KOB‹’nin iflas etmesine neden oldu. 8 milyon aile orta s›n›ftan yoksullu¤a düfltü.

Tar›m alan›nda yerli üreticiler büyük g›da sirketleriyle rekabet edemedi, 1.5 milyon çiftçi topra¤›n› kaybetti. 2000 verilerine göre, 1 milyondan fazla Meksikal› günlük 3.4 dolar asgarî ücretin alt›nda çal›fl›yordu. Bush’un duvar çekmeye çal›flt›¤› ABD - Meksika s›n›r›na dizilen kirli endüstriler, büyük ölçekli ekolojik hasar› art›rarak sürdürdü. Bu bölgelerde çal›flan milyonlarca sigortas›z iflçi ciddi sa¤l›k sorunlar›yla karfl›laflt›. S›n›r›n öte yan›na geçebilmeyi baflaranlar›n durumu da bundan farks›z. Amerikan rüyâs› onlar için de¤il, onlar›nki Arizona kabusu...

Washington bazl› düflünce kuruluflu Pew Hispanic Center’›n son raporuna göre, ABD’de 1990’da 3.9 milyon olan yasad›fl› göçmen say›s›, 2009’da 11.9 milyona ulaflt›.

ABD’de y›llard›r düflük ücretli kamu hizmetinde çal›flt›r›lan bu insanlar, yasad›fl› iflgücünün ekonomiye “katk›s›” nedeniyle yetkili makamlarca gözard› ediliyordu. Ancak Arizona’da yürürlü¤e giren yasa, eyalette bulunan yar›m milyon göçmenin iflini, hatta özgürlü¤ünü tehlikeye soktu.

Obama, “milyonlarca göçmeni ülkelerine geri yollaman›n mant›kl› olmayaca¤›n›” söylemifl, yasad›fl› göçmenlere “vatandafll›k yolunu açacak” bir yasa sözü vermiflti. Arizona’n›n ç›kard›¤› yasa, Obama’n›n planlar›n› bozdu. Art›k daha h›zl› davranmas› gerekiyor. Demokratlar, tepkiyle karfl›lanan yasan›n önüne geçmeyi ve çal›flma belgesi olmayan göçmenlere vatandafll›k yolunu aç›p 2010 ara seçimleri öncesinde güç kazanmay› umuyor. Ancak kamuoyu yoklamalar› bunun zor olaca¤›n› gösteriyor. Gallup araflt›rma flirketinin 27-28 Nisan tarihlerinde düzenledi¤i ankete göre, ABD’lilerin yüzde 51’i yasay› desteklerken, yüzde 39’u karfl› ç›k›yor. Derleyen: Erdir Zat

Cochabamba

KIRGIZ‹STAN Ayn› hikâye, baflka oyuncular Amerikan destekli Lâle Devrimi ile iflbafl›na gelen Bakiyev hükümetinin gene ayaklanma sonucu devrilmesiyle birlikte Orta Asya’da dengeler tekrar de¤iflti. Dünyada topraklar›nda hem Amerikan hem Rus üssü bulunan tek ülke olan K›rg›zistan, ABD-Rusya çekiflmesinin k›skac›nda yaflamaya mahkûm görünüyor...

“KIRGIZ‹STAN’DA yolsuzluktan bunalan halk ayaklanarak hükümeti devirdi”... Ülkede yaflananlar bu kadar basit anlat›labilse elbette net bir tan›mlama olurdu. Ancak SSCB’nin da¤›lmas›n›n ard›ndan dünyan›n önde gelen güç odaklar›n›n oyun arenas› olan Orta Asya’da meydana gelen hiçbir fley ne yaz›k ki bu kadar basit aç›klanam›yor. Çünkü iç dinamikler kadar d›fl dinamikler de talihsiz co¤rafyada etkin rol oynuyor. ‹flte bu sebepten 7 Nisan’da Talas’ta bafllayan ve yönetimin devrilmesine yol açan halk ayaklanmas›n›n sebeplerini anlamak için öncelikle Orta Asya’daki en zay›f halka olan K›rg›zistan’›n yap›s›na göz atmak gerekiyor...

Do¤algaz ve petrol dahil kaydade¤er herhangi bir yeralt› zenginli¤ine sahip olmayan K›rg›zistan, co¤rafî konum olarak stratejik bir noktada bulunuyor. Ülke, Çin s›n›r›nda ve Rusya’n›n arka bahçesi olarak gördü¤ü bir konumda. Ayr›ca ABD’nin Afganistan operasyonu için kulland›¤› stratejik ülkelerin de bafl›nda geliyor. ‹flte meselenin tam da bu noktas›nda halk ayaklanmas›nda d›fl müdahale flüphesi devreye giriyor...

Tart›flmal› üs: Manas K›rg›zistan, topraklar›nda hem Amerikan hem de Rus üssü bulunduran tek ülke. Dolay›s›yla sürekli olarak bir Amerikan-Rus çekiflmesine sahne oluyor. Tart›flmalar›n oda¤›nda ise ABD’nin Manas üssü yer al›yor. K›rg›zistan’da devlet baflkan› Kurmanbek Bakiyev yönetimi bir süre önce Amerikan üssünü kapatma karar› ald›. Ancak ABD’nin yürüttü¤ü diplomasi sonras›nda bu karar›ndan vazgeç-

livya’da de¤il, a¤›r endüstri ülkelerinin endüstri bölgeleri ve karayollar›nda gerçeklefliyor. Kopenhag’da, Bolivya ve Tuvalu gibi tehlike alt›ndaki ülkelerin liderleri ›srarla felaketi engelleyebilecek türden ciddi emisyon kesintilerini savunmufltu. Onlara kibarca, Kuzey’in siyasî iradesinin o tarakta bezi olmad›¤› söylendi. Dahas›, ABD, Bolivya gibi küçük ülkelerin iklim çözümün bir parças› olmas›na ihtiyac› olmad›¤›n› aç›kça belli etti. Di¤er [sera gaz›] yay›c›larla kapal› kap›lar ard›nda anlaflacak ve dünyan›n geri kalan›n› bu anlaflmaya imza atmaya ça¤r›lacak. Zaten Kopenhag Sözleflmesi’nde tam da bu oldu.

Bolivya ve Ekvador, sözleflmeyi incelemeden onaylamay› reddetti¤inde ABD hükümeti, Bolivya’dan 3 milyon dolar, Ekvador’dan 2.5 milyon dolarl›k iklim yard›m›n› kesti. ABD iklim müzakerecisi Jonathan Pershing, “beleflçilik yok” diye aç›klad›.

(Küresel Güney’in aktivistlerinin neden “iklim yard›m›” fikrini reddederek yerine “iklim borçlar›”n›n geri ödenmesini talep etti¤inin cevab› burada.) Pershing’in mesaj› tüyler ürperticiydi: E¤er fakirsen, kendi kurtulufluna öncelik verme hakk›n yok.

Morales “toplumsal hareketler ve Do¤a Ana savunucular›n›, bilimciler, akademisyenler, avukatlar ve hükümetleri” Cocha-

ti. Elbette bu durum Manas üssü konusunda bir süredir K›rg›zistan’a bask› yapan Kremlin’de rahats›zl›k yaratt›. Rusya, bir süre önce Manas üflsünün kapat›lma karar›n›n ard›ndan ülkeye 2 milyar dolar kredi verece¤ini bile aç›klam›flt›.

Tart›flmalar›n merkezindeki ABD üssü, K›rg›zistan’›n baflkenti Biflkek’te yer al›yor.

11 Eylül sald›r›lar›n›n hemen ard›ndan, 2001’in aral›k ay›nda kurulan Manas Hava Üssü’nün 2009’da kald›r›lmas› gündeme geldi. Hatta K›rg›z parlamentosu üssün kapat›lmas›n› onaylad›.

Yap›lan görüflmeler ve anlaflmalar sonucu üssün statüsünün insanî yard›m amac›yla transit geçifl merkezine dönüfltürülmesine karar verildi. Ancak Manas Üssü, kuruldu¤u andan itibaren sürekli olarak tart›flmalar›n oda¤›nda yer ald›. Üssün ülkede genifl çapl› tepkilere maruz kalmas› ise 2006 y›l›nda bir Amerikan askerinin bir K›rg›z› öldürmesiyle oldu. Askerin yarg›lanmamas› ve serbest b›rak›lmas› üsse karfl› düzenlenen protestolar›n da fitilini ateflledi. Ülkedeki üs gerilimi, beraberinde “K›rg›zistan’da yaflananlar›n ard›nda hangi d›fl güç var” sorusunu da gündeme getirdi... Malûm, 2005 y›l›ndaki ayaklanmay› ABD’nin destekledi¤i biliniyor. K›rg›zistan’da iktidar› kaybeden hükümet yaflanan ayaklanmada bu defa

bamba’ya yeni tür bir iklim zirvesine davet etti¤inde, bu, çaresizli¤e karfl› bir isyand›, hayatta kalma hakk›n›n arkas›nda bir güç dayana¤› kurma giriflimiydi.

Bolivya hükümeti dört büyük fikirle ifli bafllatt›: Ekosistemleri yok olmaktan koruyacak haklar›n do¤aya vakfedilmesi (Do¤a Ana Haklar› Evrensel Bildirgesi); bu haklar› ve baflka uluslararas› çevre antlaflmalar›n› ihlal edenlerin yasal sonuçlar›na katlanmas› (Uluslararas› ‹klim Mahkemesi); yoksul ülkelerin karfl›laflt›¤› fakat müsebbibi olmad›¤› krizlerde tazminat almas› (‹klim Borcu); ve dünyan›n dört bir yan›nda insanlar›n bu konularda fikirlerini sunabi-

Rusya’n›n etkileyici rol oynad›¤›ndan flüphelendi¤ini aç›klad›. Baflbakan Daniyar Usenov, görevinden istifa etmeden önce Rusya baflbakan› Vladimir Putin’i olaylarda tetikleyici rol oynamakla suçlad›. Usenov, muhalefet liderlerinin bir süre önce Putin ile bir araya geldi¤ini, hatta muhalefet lideri Tamir Sariyev’in bir sorgulama esnas›nda Putin’den destek sözü ald›¤›n› itiraf etti¤ini söyledi.

Putin ise tüm bu iddialar› sert bir dille reddetti. Hatta K›rg›zistan’da yaflananlar›n kendisi için de sürpriz oldu¤unu aç›klad›.

Ayr›ca suçun baflka yerde aranmas› gerekti¤ini, devlet baflkan› Bakiyev’in befl y›l önce iktidara gelmesini sa¤layan Lale Devrimi’nden bu yana birçok hata yapt›¤›n›n alt›n› özellikle çizdi...

Yolsuzluk ve yoksulluk Meselenin buras›nda Putin’e hak vermek gerekiyor. Çünkü bu defa yaflanan halk ayaklanmas›nda d›fl dinamiklerden çok iç dinamikler etkin olmufla benziyor. Devlet baflkan› Bakiyev, bir süredir deyim yerindeyse halk› görmezden geliyor...

Bakiyev, befl y›l önce Lale Devrimi’yle bafla geçirilmesinin ard›ndan verdi¤i demokratikleflme sözünün çok uza¤›nda kald›... Yak›n akrabalar› bu süre zarf›nda ülkedeki birçok kilit kurumu bizzat idare etmeye bafllad›... En çok elefltirilen konu ise K›rg›zistan’›n bütün

Baflkent Biflkek: Bakiyev hükümetine karfl› ayaklanan halk, ele geçirip talan etti¤i parlamentonun önünde

lece¤i bir mekanizma (Dünya Halklar› ‹klim De¤iflikli¤i Konferans›).

Bolivya, Cochabamba zirvesiyle ulusal düzeyde elde etti¤ini küresel ölçe¤e tafl›maya çal›fl›yor ve Cancún’da yap›lacak bir sonraki BM iklim buluflmas› öncesinde dünyay› ortak bir iklim takvimi haz›rlamaya davet ediyor. Bolivya’n›n BM büyükelçisi Pablo Solón’un ifadesiyle, “‹nsanl›¤› felaketten kurtaracak olan, küresel demokrasinin icras›d›r”. E¤er Solón hakl›ysa, Bolivya süreci sadece ›s›nan gezegenimizi de¤il, ayn› zamanda çuvallayan demokrasilerimizi de kurtar›r. Fena bir anlaflma say›lmaz. Çeviren: Zeynep Nuho¤lu

ekonomik faaliyetlerinin o¤lu Maksim’in elinde olmas›yd›... Ülkedeki yoksullu¤a çözüm bulmak bir yana, yolsuzluklar giderek artmaya bafllad›.

Ayaklanmadan k›sa bir süre önce de elektri¤e ve akaryak›ta yapt›¤› zamlar bir anlamda barda¤› tafl›ran son damla oldu. Oysa 2005 y›l›nda iktidara gelmesini sa¤layan da yine halk›n yolsuzlu¤a karfl› ayaklanmas› olmufltu.

Durum böyle olunca ülkedeki tart›flmalar da geçti¤imiz y›l düzenlenen cumhurbaflkanl›¤› seçimleriyle birlikte yeniden alevlendi.

Muhalefet, seçimleri kazanarak ikinci kez cumhurbaflkan› seçilen Bakiyev’i seçimlere hile kar›flt›rmakla suçlad›. Ancak baflkent Biflkek’teki protesto gösterileri ülke genelinde bir halk hareketine dönüflmedi.

Bakiyev’den elektrik ve suya gelen zamlar›n geri al›nmas›, babadan o¤ula geçen iktidar sistemini önlemesi ve bas›n üzerindeki bask›lar›n azalt›lmas› talep edildi. Ancak halktan gelen bu isteklere kulak t›kamas› bir anlamda yönetimin sonunu haz›rlad›.

Yeni yönetim, ayn› hesaplar K›rg›zistan devlet baflkan› Kurmanbek Bakiyev yaflanan ayaklanmalar›n ard›ndan yurtd›fl›na kaçt›. Yerine geçici hükümet Roza Otunbayeva geldi. 1981 y›l›nda Lenin Bölgesel Konseyi’nde görev yapm›fl olan Otunbayeva 1994 y›l›nda devrik devlet baflkan› Askar Akayev döneminde de d›fliflleri bakan› görevini üstlenmifl bir isim. fiimdiden uluslararas› kamuoyu taraf›ndan da resmî olarak tan›nm›fl durumda...

Ancak bu kadar çabuk tan›mas›n›n da elbette sebepleri var... ABD D›fliflleri Bakan› Hillary Clinton’›n Orta ve Güney Asya’dan sorumlu yard›mc›s› Robert Blake, çoktan Biflkek’e giderek resmî temaslarda bulundu bile.

Blake, geçici hükümete ABD’nin “her türlü yard›ma” haz›r oldu¤unu iletti... Rusya da ABD’nin bu hamlesi üzerine geçici hükümete 50 milyon dolar yard›m sözü verdi.

Sonuç olarak K›rg›zistan üzerinde yap›lan hesaplar önümüzdeki süreçte de pek de¤iflece¤e benzemiyor. Asl›nda herkes gibi halk da bunun fark›nda. Ancak halk Lale Devrimi’nde oldu¤u gibi yine yeni yönetimin yolsuzlukla mücadele etmesi konusunda umutlar›n› sürdürüyor. Bunda baflar›l› olunabilecek mi, zaman gösterecek. Aksi durumda ülkede takribi befl y›l sonra baflka bir ayaklanma olmas› ve yönetimin de¤iflmesi flafl›rt›c› olmayacakt›r. Hüseyin Ustao¤lu

33

k›raat

X - KÜTÜPHANE Atiq Rahimi Sab›r Tafl› (Can) Birhan Keskin So¤uk Kaz› (Metis) Cemil Koçak ‹kinci Parti –Türkiye’de ‹ki Partili Siyasî Sistemin Kurulufl Y›llar› (1945 - 1950) (‹letiflim) Ertu¤rul Mavio¤lu - Ahmet fi›k Kontrgerilla ve Ergenekon’u Anlama K›lavuzu (‹thaki) Giorgio Agamben Tan›k ve Arfliv –Auschwitz’den Artakalanlar (Dipnot) Gore Vidal Kent ve Tuz (Helikopter) Henri Michaux Çin’de ‹deogramlar (Norgunk) ‹lhami Algör Ma Sekerdo Kardafl – N’etmifliz Kardafl: Dersim ‘38 Tan›kl›klar› (Do¤an) Hakan Gülda¤ - ‹brahim Ekinci (haz.) Korkut Boratav: Ayd›nl›k Bir Adam (‹mge) Julia Kristeva Samuraylar (Sel) Metin Ye¤in Dünyan›n Sokaklar› (Notos) Milan Kundera Bir Buluflma (Can) Murathan Mungan 227 Sayfa (Metis) Naomi Klein fiok Doktrini (Agora) Olivier Roy ‹slâm’a Karfl› Laiklik (Agora) Stanley Cavell Mutlulu¤un Peflinde (Metis) fiükrü Aslan Herkesin Bildi¤i S›r: Dersim (‹letiflim) Tar›k Ali - Phil Evans Troçki (Agora) Tim O’Brien Tafl›d›klar› fieyler (Siren) Yaflar Çabuklu Postmodern Toplumdan Kesitler (Paloma)

* aç›koturumlar ldik (Türkiye’de ge nk de a ›n m progra fl›n› gidiyordu. Su erde bir “deliler” kafoni, alm›fl ba ka r bi ve ür da rg Geçti¤imiz günl fl›n h› r ya att›: “Ben 12 hale geliyor). Bi emen ortaya bir soru içi ist bir süre sonra bu le ek bi irm re flt sü tle rat›l›flç› ek durumu ne a edersiniz?” Ya nucu, herhalde arlarca y›l› a beni nas›l ikn ad kalakald›: “Mily kik ci, da rim Üç Ev . . d› m flla ba çocu¤u a leketlerini ay tm em la an›n di¤er m melek diye an tart›flmalar düny er di, flu ayet, flu nz ve Neden Be ek .” rç ?.

Ge y›m s›l anlata Efsanesi –Neyin fl t›l› ra y›nlaYa üç dakikada na ve de i lim miz günler ya mda. “Evrim Bi rdam’dan geçti¤i Yo a ka› un ab de sarm›fl duru kit us yg kl› du fll› Bilmek” ba öfkesine, aciliyet k ta or in ci ‹fler m Önemli Oldu¤unu cil Evrim tere’deki Devri reak de belli ki › –asl›nda, ‹ngil ab yla kit su ca nan Ardea Skyb po ko m r te bi i man›n asab e 400 sayfal›k hem dakikaya hapsol r, p›lm›fl, neredeys üç ›yo y›– km ka ra fri b› te n haz›rlad›¤› selli¤i elde çi gazetesi için uyor, hem bilim üç tek tanr›l› hem kolay okun , gan dinlerin ve en pa zd , yü or riy Bu ve p va yazm›fl. ce ra meyi de ihla ür ru ld da, yer yer gü el ve yayg›n so › m ay te pm yla ya tu r ku la l as bo kli k›y rwin’in “Türlerin saneleriyle süre el’den bas›lan Da ns re Ev n dinin yarat›l›fl ef da ›n ar nl çen senenin so mal etmiyor. Ge okuma... l ze gü , na ya n Kökeni”yle ya

*

Kritik kütle Sana a¤r›n› unutturacak Ne bulabildim flimdiye dek Bulabildi¤im ne?

Ateflböcekleri bir tek, kalbimden nehre.

A¤r›n› git orda unut.

Hiçe say›ls›n b›rak rüya Elimde tuttu¤umu elimde unuttu¤um da.

Olup biten olup bittiydi Daha önce.

Bir rüyada Elimde tuttu¤umu, elimde tutup hiç b›rakmad›¤›m› Nereye b›rakacakt›m gerçekte?

Bir kritik kütle ve baflkaca Bir koyu boflluk buldum ben sana Art›k her fley tüccarlar›n elinde.

34

•

• Dünyaya bir eflitsizlikler ve çeliflkiler kümesi, bir gerilim ve çat›flma alan› olarak bakarsan alg›layaca¤›n fleyler farkl›d›r. Herkesin ç›kar›n›n baflkalar›yla ortak oldu¤u, ayn› gemideki yolculardan oluflan bir ahenk, bir uyum dünyas›na bakt›¤›n› düflünüyorsan farkl› fleyler alg›lars›n.

Bir de dünyay› ilk türlü alg›lay›p ikinci türlü gösterenler vard›r.

Bunlar, ideoloji alan›n›n sorunlar›d›r. Yani baz› durumlarda salt nesnel, bilimsel çözümlerden kaynaklanan bir alg›lama mümkün de¤ildir. E¤er ezilenlerden, yoksullardan, d›fllananlardan yana isen, kalbin öyle çarp›yorsa, bunlar›n kaderiyle ilgili olgular› takip edeceksin.

Dolay›s›yla perspektifin izledi¤in olgular taraf›ndan biçimlenecek. Öbür taraftan, tuzukurulardan, “Beyaz Türkler”den yana isen, hayat›n finans seçkinleri dünyas›nda para ile para kazananlara hizmet sunmakla geçiyorsa, olgulara baflka türlü bakacaks›n.

Sefil bir adama ilk tepki olarak nas›l bak›yorsun? “Bu adam becerememifl, okuyamam›fl, f›rsatlar› kullanamam›fl, hak etti¤i durum budur” diye mi bak›yorsun? Daha da kötüsü, karfl›dan gelen sefil insana bak›yorsun, ama görmüyor musun? Mustafa fien, “Yoksulluk Halleri” adl› araflt›rmada, k⤛t mendil satarak yaflamaya çal›flan çocuklardan birine zenginler hakk›nda ne düflündü¤ünü soruyor. Çocuk, “onlar bizi görmezler” diye yan›tl›yor. ‹flte bu ideolojik tav›rlarla uzlaflmam mümkün de¤ildir.

Korkut Boratav

1945/1946 dönüflümünde Türkiye’de iki partili sistem kurulurken, Anglo-sakson modelinden esinlenildi. Ama as›l olarak Amerikan modeli a¤›rl›k kazand›. Çünkü, bu sistemde (‹ngiltere’ninkinden farkl› olarak ya da ‹ngiltere’nin aksine) iki birbirine çok benzeyen parti aras›ndaki siyasal rekâbet söz konusu idi. Sol sahnede hiç bulunmuyordu. Bulunmamas› için de epey gayret sarf edilmiflti zaten... Türkiye, bu modelin sak›ncas›z olaca¤›na karar verdi. S›n›fsal temelden yoksun ve ideolojik olarak zay›f ve benzer iki partili sistem, risksiz bir siyasî mekanizma olarak benimsendi. Sistem, biçimsel olarak Anglo-sakson, fakat özünde Amerikan modeli idi. Türkiye, iç dinami¤i ile bu sistemi dönüfltüremedi ve en az›ndan anlaml› bir siyasal rekâbet yaratabilecek ögeleri ba¤r›nda toplayamad›. Toplumun bu yöndeki gayretleri, bu dönüflümü baflarabilecek kadar olgun ve yeterli de¤ildi.

Seçkinlerin tercihleri ile d›fl müdahaleler, bu türden toplumsal geliflmeleri kolayca durdurabildi. Yeni rejimin muhalifleri de vard›, ama sistemi yönlendirebilecek kadar güçlü de¤illerdi. Bir anlamda “resmî ideoloji” dönüfltü, ama toplumdaki tek ideoloji olarak kalmaya devam etti. Alternatifinin yarat›lmas›na izin verilmedi. Böylece, ola¤an koflullarda tek-parti döneminin “resmî ideolojisi”, bu kez yeni rejimin yaratt›¤› ve taraflar›n mutabakat oluflturduklar› yeni bir “resmî ideoloji” taraf›ndan yer de¤ifltirdi.

Tafl›d›klar› fleyleri bat›l itikatlar› da belirliyordu bir ölçüde. Üste¤men Cross u¤urlu çak›l tafl›n› tafl›rd›. Dave Jensen tavflan aya¤› tafl›rd›. Norman Bowker, ki asl›nda çok müflfik biriydi, Mitchell Sanders’in ona arma¤an etti¤i bir baflparmak tafl›rd›. Baflparmak kahverengi ve kauçuk gibiydi, en fazla yüz gram gelirdi. Vietkong’lu bir cesetten kesilmiflti, on befl ya da on alt› yafl›nda bir çocuk. Bir sulama ark›n›n dibinde bulmufllard› onu, feci yanm›fl, a¤z›nda ve gözlerinde sinekler. Üzerinde siyah bir flort, aya¤›nda sandaletler vard› çocu¤un. Ölüm an›nda bir torba pirinç, bir tüfek ve üç flerit cephanelik tafl›yordu.

Benim fikrimi sorarsan›z, demiflti Sanders, ç›kar›lacak net bir ders var burada.

Elini ölü çocu¤un bile¤inin üzerine koydu. Bir süre sessiz kald›, nabz›n› sayar gibi, sonra karn›na vurdu, flefkatle neredeyse ve baflparma¤›n› kesmek için Kiowa’n›n baltas›n› kulland›.

Henry Dobbins ç›kar›lacak dersin ne oldu¤unu sordu.

Ders mi?

Biliyorsun iflte. Ders.

Sanders baflparma¤› tuvalet ka¤›d›na sar›p Norman Bowker’in eline tutuflturdu. Kan yoktu. Gülümseyerek çocu¤un bafl›n› tekmeledi, uçuflan sinekleri seyretti ve, flu eski televizyon dizisi gibi, dedi -Paladin.

Henry Dobbins düflündü bunu. ‹yi de, dedi sonunda, ben bunda ç›kar›lacak bir ders göremiyorum. ‹flte, adam›m.

Siktir git.

Duman›

üstünde

)

Senin fiark›n Bende Emirhan O¤uz - Myndos Geçifli (K›rm›z›)

izim kuflaktan (diyelim, ilkgençli¤ini ‘80’lerde yaflayanlardan) kimilerinin ruhuna iyice nüfuz etmifl, anlat›lmas› pek de kolay olmayan bir âcizlik hali vard›r.

Bu hal, gariptir, zaman›nda, sözcüklerini bulup da dillenemedi¤inden olsa gerek, kesif bir suçluluk duygusuyla geliflti, belli belirsiz d›flavuruldu. Bir insan sadece yaflad›¤› dönemin an›lar›yla varolmaz, sevdi¤imiz, inançlar›n› paylaflt›¤›m›z büyüklerimizin rüyas›n› biz de gördük. Öylesine yak›n›m›zdayd› ki onlar, meydandaki u¤ultuyu duyuyorduk, giysileri üstümüzdeydi, kitaplar›n› okuyorduk, flark›lar›n› ezbere söylüyorduk. Kendimizi onlara iyice benzetmifltik ama, dilimiz bir türlü dönmüyordu, anlatam›yorduk, zaten ço¤u bizi dinleyecek halde de¤ildi. Bizim için yaz›lmam›fl bir tarihte, tahliye edilmifl bir meydanda kendi kurmad›¤›m›z bir dili çabucak içsellefltirerek konuflmay› beceremezdik. Kolay de¤ildi, da¤›lm›fl halaya nas›l eklenecektik? Ne söylersek söyleyelim eksik kal›yorduk, yaflamad›¤›m›z fiziksel ac›dan dolay› en sahici hislerimizden sürgündük. Namus gere¤i sürgünlü¤ün ac›s›n› nas›l anlatacakt›k?

Suçluluk duygusu, hele tohumu ilkgençlikte at›lm›flsa, çok tehlikelidir, zalim de eder, mazlum da; oradan güçlü, kendine ait ve taze bir bilgiyle ç›kmak için kendi meflrebince direnmek gerekir. Neyse ki hiçbir ça¤da de¤iflmez, eskimez bilgi, “zor olan direnmektir ve ancak zor olan özgürlefltirir” der. Oysa ça¤›n buyru¤una uymak, onun gösterdi¤i kestirme yoldan gitmek kolayd›. O asfalt yoldan son sürat geçip gidenler de oldu, o fluursuz sürükleniflin zehiriyle hastaland›¤›nda gerçe¤e uyan›p, özgürlü¤ün gençlikte hecelemeye bafllad›klar› eksik-öksüz diline geri dönüp yeniden bafllayanlar da. fiimdi bizim kuflaktan kimileri, “yolun yar›s›”nda, korundu¤u için mecburen sa¤l›kl› kalm›fllar›n hüznüyle zaman zaman uzaktaki bir adan›n tepesinde ya da ›ss›z da¤bafllar›nda atefl yakmay› sürdürüyor. Onlardan biri, bir bahar günü, çok sevdi¤i iki kitab› ve defterini çantas›na at›yor ve mimoza kokular› eflli¤inde tavaf edece¤i adaya do¤ru yola ç›k›yor. Son vapurla geri dönecek. Kitaplardan ikisi de

B

Emirhan O¤uz’un. Biri lisedeyken, daha elimize ald›¤›m›z an bizi heyecanland›rm›flt›, a¤z›m›z aç›k okudu¤umuz o benzersiz kitab›n yeni bask›s›: “Atefl H›rs›zlar› Söylencesi”. Öteki ise ayn› flairin bu sefer olgunluk ça¤›nda çekilmifl foto¤raf›na bakmak gibi: Antalya Alt›n Portakal fiiir Ödülü’ne de de¤er görülmüfl son fliir kitab›: “Myndos Geçifli”.

“Bunu ba¤›ra ba¤›ra / anlatmad›k // diye demifltin // sözümüzün kara tafl›n› // kimse hafife almas›n” Has yaz›, nerede durursa dursun farketmez, kendi benzersiz etki alan›n› yarat›r. Buna inanarak yazmay› sürdürenlerin çabas›n›n sonucudur belki de bu duyufl.

Emirhan O¤uz, izini kaybettirmifl bir gezgin gibi sessizce yok olmufltu. Sevdi¤imiz flairin nerede oldu¤unu bilmiyorduk, ama ömrünü bir uzun fliire koymufl, yazd›¤›n› kendine mesken edinmifl kiflinin bir bak›ma yeralt›nda yaflad›¤›n› biliyorduk. Yazd›¤›nda bir araya getirdi¤i öncesinin ve sonras›n›n gününde, elinde y›pranm›fl heybesiyle, yüzünü flafllardan gizleyerek, do¤an›n, ulaflabilece¤i kuytu köflelerinde ufka aç›larak flifal› otlar› toplar gibi sükûnetle dizelerini topluyordu muhtemelen, sesini iyiden iyiye seyreltti¤i a¤›d›n›n notalar›n› yaz›yordu. Yürümekten emekli olmayan keflifllerden fark› yoktu. Metanete ermifl ac›n›n diline, k›s›k sesle flark› söylemenin edas›na, miras›n› içsellefltirdi¤i seslerin içinde uçufltu¤u huzursuzluktan dam›t›lm›fl o bölünmez huzurun k›vam›na, düz yüzeye kendili¤inden düflürülmüfl gibi, ama sapasa¤lam dizelerinin ferah solu¤una, “19862008 y›llar› aras›nda hissedilmifl, akla düflmüfl, k⤛da dökülmüfl, takip edilmifl, unutulmufl, özlenmifl, bulunmufl yaz›’n›n ensonu gövdeye bürünmüfl hallerinden biri”ne çal›fl›yordu. Hep müzik dinleyerek, ezgilerle an›lar›n içinden geçiyordu ve gelece¤in... U¤ultular katman›, üst üste çizilmifl resimlerin bir anda ayr›flarak kendilerini tek bak›fl için gösterip yerini öteki resme b›rakmas›, dalgal› bir manzara, ›fl›klarla ve rüzgârla de¤iflen tonlarda ele gelmez fliirin uçar›l›¤›n› da bedeninde tutup kaleminden ak›tan bir hassas duyuflla... Öyle hassas bir fliire ulaflm›fl ki O¤uz, sanki tepede b›rak›lm›fl bir deftere rüzgâr›n tafl›d›klar›n› toplayarak kurmufl fliirini. Böylece defter kapand›¤› an, do¤an›n izi bütün gerçekli¤iyle ifllemifl k⤛da.

Ve bu yöntem, hiç durmadan hat›rlayan, haf›za orman›nda kaybolmaya aday ruha da uygulanm›fl. Bugünde, o tepede en son yakalanan ve do¤aya da yans›t›larak do¤rulanan hat›rlay›fl, taze rüzgâr›n, güneflin ve ay›n korumas›nda düflürülmüfl k⤛da, hafifçe dökülüvermifl yapraklar gibi.

Haflinleflmeden, ac›laflmadan, dikenlerini tek tek, bir kez daha ac› çekmeyi göze al›p sökerek...

Emirhan O¤uz, kalemini uzat›p dokunamayaca¤› köfle bucak b›rakmam›fl ruhunda sanki, hatta ad›na ölüm denmifl son noktan›n üstüne bile bast›rm›fl: “iflte öteki da¤›m art›k / seçilmez oldu¤um bir ufkum var benim”. fiiiri ömürle ölçmenin, ömrün zaman›n› fliire bölüfltürmenin, ha-

yat› fliir dilinde kurman›n, “söze mültecâ” yaflaman›n kitaplar›ndan biri elimizdeki, kolay de¤il böyle büyük bir fliirin okuru olmak, hele okuyan, fliir yazan biriyse hiç kolay de¤il. Bir terazi gibi durur bu kitap bir köflede, ne flansl›y›z onu buldu¤umuz için, inanç afl›larken k›s›k sesle ölçüyü flafl›rmamak gerekti¤ini bize hat›rlat›r. Hem hayatta hem dizede...

“Myndos Geçifli” bedeller ödeyerek var›lm›fl sa¤lam duruflun gölgeli resmi, dinlemekten vazgeçilmeyen, eskimez, eskitilmez flark›lar albümü, direniflin bugünü, rüzgârl› tepesi, pes etmeyenlerin göklere savurdu¤u atefl sözü.

Bizim eksik-âciz kal›fl›m›z› da dinleyen a¤abeyin, güçten düflmemifllerin kamburunu vakarla tafl›yarak yan›m›za yaklafl›p s›rt›m›z› s›vazlay›fl›...

“Senin flark›n bende / hep susarak ilerler” Dönüfl vapuru yaklafl›yor. Bütün bunlar› düflündüren, deftere soluksuz dizeler yazd›ran bu iki kitaptan f›flk›ran enerjiyle birden büyülü bir fley yaflan›yor. Dünyan›n hayalle yer de¤ifltirdi¤i anlardan biri. Dünya kendi “göyne¤ini” ç›kar›p tersyüz ediyor ve tekrar üstüne geçirdi¤inde hayale dönüflüyor. ‹flte o anda iki kuflak, 1972 do¤umlu biriyle 1958 do¤umlu biri göz göze gelip hiç konuflmadan bir karar al›yor, gözlerini kapat›p üç’e kadar say›yorlar ve açt›klar›nda bütün arkadafllar›n› tepede toplanm›fl buluyorlar. Atlar›n su içti¤i bir düzlükte öylesine genifl bir çember kuruluyor ki, halay›n coflkusuna bütün ada canl›lar› da tereddütsüz kat›l›yor; atlar ve çam t›rt›llar›, mefleler ve mimozalar, mezarl›ktan belli belirsiz uyanm›fl uçuflarak yaklaflan genç devrimciler, baba, küçük kardefl, anneler, çocuklar, mektup yazan sevgililer, Hüseyin Demirel, Serdar Soyergin, Efraim Küçük Gümüfl, Nevzat Kazan, Beti, Sosyal Ekinci... Hepsini, herkesi içine alarak geniflliyor, geniflliyor halay›m›z.

– Pelin Özer

Kaf Kaf Kaf Sin Sin Sin Yi¤it Ak›n (derleyen) - KafSinKaf (‹letiflim)

emleketin futbol kitapl›¤›na kat›lan “KafSinKaf”, önemli kulüplerimizden Karfl›yaka’y› masaya yat›r›yor. 13 yaz›dan oluflan kitapta, endüstriyel futbol karfl›tl›¤›ndan ‹stanbul hâkimiyetine baflkald›r›ya, Karfl›yaka taraftarl›¤›na dair bir yelpaze sunuluyor.

“Futbol flehri” kavram›, Bursaspor ve Eskiflehirspor’un ç›k›fllar›yla yeniden gündemde. Üç köklü futbol tak›m›na sahip ‹zmir ise, biraz arka planda kald› son y›llarda. Ancak baflar›s›zl›klar bu kulüplerin taraftar say›lar›n› azaltmad›. Daha önce Serkan Boyac›o¤lu’nun “‹nad›na Göztepe” isimli çal›flmas›yla flehiriçi rekabete “kitabî” bir girifl yapan ‹letiflim Yay›nlar›, bu defa Karfl›yaka’n›n tarihine yol al›yor.

A¤›rl›¤› do¤ma büyüme Karfl›yakal› taraftarlardan oluflan yazar kadrosuyla “KafSinKaf” kar›fl›k bir kurgu sunuyor okuyucuya. Kitap, rakip tak›mdan, Göztepe’den de yazar misafir edip Karfl›yaka’n›n –taraftar›n deyimiyle– “demokratl›¤›n›” gösteriyor.

M

fiehri spordan okumak “KafSinKaf”, Karfl›yaka için rehber kitap niteli¤inde. fiehrin mimari yap›s›ndan nüfusun geliflimine, Karfl›yaka kimli¤inden maç an›lar›na, tribünlere ve diasporaya kadar uzanarak semt hakk›nda önemli bir kaynak kitap. Futbol tak›m› ve flehir, mekân› anlamak için Tür-

36

Karfl›yaka Spor Kulübü’nün kuruluflu, efsaneleri, Göztepe rekabeti, futbol d›fl›ndaki branfllar› (özellikle basketbol), tribün an›lar›...

13 yaz›s›yla rahat okunan, merakl›s› için bir futbol kitab›. Son dönemlerde moda olan entelektüel futbol üslûbuna te¤et geçen, keyifli bir metin.

– Gökçe Kaan Demirk›ran

Diyalog mümkünmüfl Ahmet ‹nsel - Michel Marian - Ermeni Tabusu Üzerine Diyalog (‹letiflim)

üçük boy, 165 sayfal›k bir kitap. Merakl›s› bir oturuflta bitirir. Bafll›¤›n da anlatt›¤› üzere, birkaç ortak yan› olan bir Türkle (Ahmet ‹nsel) Ermeni as›ll› bir Frans›z (Michel Marian), oturmufllar, tabu s›n›r tan›madan, birbirlerini ikna etmeye çal›flmadan, mahremiyete girmeden, ama yine de kendi özel ve kamusal hayatlar›n› hat›rlayarak Ermeni meselesi üzerine sohbet etmifller. ‹nsel’le Marian’›n herhalde iki-üç ortak yan› var: ‹kisi de 50-55 yafl grubunda, ikisi de akademisyen, ikisi de orta-üst s›n›flardan geliyor ve galiba en önemli ortak yanlar› da, ikisinin de sol kökenli, özgürlükçü ve demokrat olarak diyalo¤a aç›kl›klar›, birbirlerini anlamaya çal›flmalar›. Bu diyalog sayesinde de Türkler Ermenileri, Ermeniler Türkleri, ayr›ca Türkler Türkleri, Ermeniler Ermenileri daha iyi tan›yabiliyor.

Bu ikiliyi, uzun y›llar Türkiye’de muhabirlik yapm›fl bir Frans›z gazeteci kad›n, Ariane Bonzon bir araya getirmifl. Bonzon öyle Ali K›rcal›k filan da yapmam›fl. Çocukluk, ilkgençlik, üniversite, siyaset, orta yafl dönemlerini kapsayan günlerde her iki tarafta, yani ‹stanbul’da ve Paris’te, Ermeni meselesi ‹nsel’le Marian’›n günlük, kâh özel kâh kamusal hayat›na nas›l girmifl, ne etkiler yaratm›fl, iki adam bunlar› bugün nas›l an›ms›yor ve nas›l yorumluyor? Yak›n ve uzak çevreleri Türkler ve Ermeniler hakk›nda ne düflünüyor? Neden? ‹flte bu sorulara yan›t ar›yor iki konuflmac›. Siyaset yapmak, üste ç›kmak, rakibini alt etmek gibi dertleri olmayan iki adam. ‹kili Fransa’dayken birkaç oturum yapm›fl, kay›tlar çözülmüfl ve önce Fransa’da Frans›zca olarak ç›km›fl kitap. ‹nsel’le Marian, Bat›’da eskiden beri moda olan kitap tan›tma turuna da ç›km›fllar: Paris, Lyon, Marsilya, Nice gibi Ermeni nüfusunun yo¤un yaflad›¤› kentlerde diasporayla muhabbetler etmifller. Burada ise ‹letiflim Yay›nlar›, Adana, Kayseri, Sivas ve Erzurum’u içeren bir kitap tan›t›m turu düzenlemeyi tasarlam›yor, çünkü Marian ve akrabalar›n›n atalar›n›n yaflad›¤› bu kentler 95 y›ld›r Ermeni meselesiyle pek negatif bir flekilde ilgileniyor.

50-55 yafl grubundaki her okur, bu diyalogda mutlaka kendi hayat›ndan da bir fleyler bulacak, ayr›ca da Ermeni meselesi hakk›nda hem genel hem de özel baz› bilgilere ulaflacak.

Kitab›n hofl ilginçliklerinden biri de, Marian’›n 1915’i soyk›r›m olarak nitelemesi, ‹nsel’in ise bu kavram› benimsemeyip “‹nsanl›¤a Karfl› ‹fllenen Suç” olarak betimlemesi.

Abdullah Gül ya da R. Tayyip Erdo¤an Sarkisyan ile görüflebiliyorsa, Türkiye/Ermeni iliflkilerinde, ‹nsel’le Marian’›n da ayr› bir konumlar› olsa gerek. Bu diyaloglara tan›k olamadan aram›zdan kopar›lan Hrant’›n an›s›na ithaf edilmifl bu kitap.

K

1926’da Karfl›yaka taraftar›

kiye’de pek yan yana gelebilecek bir ikili de¤ildir. Karfl›yaka’da durum tam tersi. fiehir kendini neredeyse spor kulübüyle tan›ml›yor.

Yazarlar Karfl›yaka’daki flehir ve spor iliflkisine dikkat çekiyor, basketbol ve di¤er branfllar da Karfl›yaka taraftarl›¤› bünyesine kat›l›yor.

Baflar›n›n Karfl›yaka taraftarl›¤›nda belirleyici bir unsur olmad›¤›, taraftar-yazarlar taraf›ndan s›kça ifade ediliyor. Çeflitli kuflaklar› temsil eden kalemlerin oluflturdu¤u yazar kadrosunun maç an›lar› da oldukça ilgi çekici. Son y›llarda Red dergisinden takip etti¤imiz Hakan Gülseven’in tribün an›lar› kitab›n e¤lenceli bölümlerinden. Bu an›lar bize Göztepe - Karfl›yaka rekabetinin tarihini ve sebeplerini de gösteriyor, 12 Eylül’ün yol açt›¤› yeni toplum düzeninde darbenin futbola yans›malar›n› da ›skalam›yor.

Bu tür çal›flmalar›n flüphesiz en büyük s›k›nt›lar›ndan biri, kulübün tarihini yere gö¤e s›¤d›ramamakt›r. Ancak derleyici Yi¤it Ak›n’›n bu tuza¤a dikkat etti¤ini sunufltaki ifadesinden anl›yoruz. Buna ra¤men tabii ki Karfl›yakal›lar›n da efsaneleri, övündükleri özellikleri var ve bunlar da ihmal edilmiyor. Efsane maçlar, kitapta an›lara yedirilmifl. Endüstriyel futbola karfl› durma konusu ise hemen hemen tüm yaz›larda ortak özellik. Yazarlar taraf›ndan s›kça söz edilse de detayland›r›lmayan “endüstriyel futbol karfl›tl›¤›” bir efsaneyle zihnimizde canlan›yor. Serhan Ada’n›n kaleme ald›¤› “Eski Bir Yaz›n›n ‹zinden: Güçlü ve Yaral› Kahraman Gode” tipik bir “endüstriyel futbol öncesi” futbol efsanesi olan Gode Cengiz’i konu ediniyor.

Can Kozano¤lu’nun “Bu Maç› Al›caz” kitab›nda dedi¤i gibi, “bizim mahallenin çocu¤u”dur Gode Cengiz.

Yazar kadrosunda en detayl› yaz›y› yazan ise bir sosyolog. Ahmet Talimciler’in “KSK: Bir Spor Kulübünün Gündelik Hayat›m›zdaki Yeri ve Bas›n ile Olan ‹liflkileri” bafll›kl› yaz›s›, yerel bas›n tarihçileri için önemli fikirler veriyor. Özellikle yerel bir spor rekabetinin y›llar içinde bas›na yans›malar›, futbol - medya iliflkisini anlamam›z aç›s›ndan ipuçlar› sunuyor.

– Rag›p Duran

CEM‹L KOÇAK KÜLL‹YATINDA ÖNEML‹ B‹R HALKA: “‹K‹NC‹ PART‹”

Tarihi “düzen”den okumak Cumhuriyetin kuruluflundan itibaren yeni düzenin kurumlar›n›, baz›lar›n› devrald›¤› karakteristik özelliklerini inceleyen tarihçi Cemil Koçak’›n çal›flmalar›, geçti¤imiz günlerde birinci cildi yay›nlanan, Demokrat Parti’nin ilk y›llar›na odaklanan “‹kinci Parti”yle günümüze yak›nlafl›yor. Cumhuriyet tarihini resmî söylemin kodlar›n› deflifre ederek okuyan Koçak’›n perspektifinin anahatlar›na bak›yoruz... ilgi üzerindeki iktidar iliflkilerini tart›flmadan ve belgeler üzerindeki hakikat oyunlar›n› hesaba katmadan tarih yazmak, kolay, yayg›n, fakat araflt›rmalar›n güvenilirli¤i aç›s›ndan son derece sorunlu bir durum. Çünkü tarihin gerçe¤e aç›lan pencerelerinin önündeki perdelerin kald›r›lmad›¤› bu durumda, hâkim ideoloji ve iktidar etkileriyle yüklü egemen tarih yaz›m›ndan uzak bir araflt›rma olanaks›z hale geliyor.

Cemil Koçak’›n araflt›rmalar›, tam da bu ba¤lamda, Türkiye’nin yak›n tarihine dair hâkim tarih yaz›m›ndan ayr›l›p bilgi ve belgeler üzerindeki iktidar iliflkilerini tart›flarak ilerleyen alternatif bir tarih yaz›m›n›n incelikli ürünleri olarak karfl›m›za ç›k›yor. Yazar›n araflt›rmalar›, tek-parti dönemi ve bu dönemin dönüflüm süreci üzerinde yo¤unlafl›yor. Türkiye’de siyasal sistemin kurulufl y›llar›ndan 1950’ye dek süren önemli bir kesiti kapsaml› olarak araflt›ran yazar›n çal›flmalar›, yak›n tarihimize dair kemikleflmifl düflüncelerle ve ezberlerle daha önce okumad›¤›m›z türden hesaplaflmalar› içeriyor. Eserlerindeki kimi tezlere hem bas›ndan hem de akademiden yönelen elefltirilere dair yazar›n yan›tlar›n›n, söyleflilerinin, gazete yaz›lar›n›n ve kitaplar›nda yer almam›fl makalelerinin yer ald›¤› “Geçmifliniz ‹tinayla Temizlenir” (‹letiflim, 2009) kitab›nda yaz›lar›n›n amac› olarak aktard›¤›, “siyasî geçmiflimizin “itinayla temizlenen” k›s›mlar›n› gözler önüne sermeye çal›flmak” (s.11) gayesi, yazar›n tüm kitaplar›na nüfuz eden bir tarih felsefesi olarak öne ç›k›yor.

nun ele al›nd›¤› ve askerî bürokrasideki tasfiyenin çerçevesini belirleyen “Askerî Heyeti Mahsusa”; di¤eri de, bu perspektife paralel olarak alt› ay sonra haz›rlanm›fl olan ve sivil bürokrasideki tasfiyelerin karakterine fleklini veren “Mülkî Heyeti Mahsusa”. Türk kimli¤i, Türklük, Türkiye, Türkiyelilik kavramlar›n›n tan›mlar›na dair tart›flmalar›n tasar›n›n Meclis’te kabul edilme sürecine efllik etti¤ini aktaran yazar›n bu çal›flmas›, günümüzde de tart›fl›lan ayn› kavramlar›n tarihsel uzant›lar›n› anlamak aç›s›ndan Heyeti Mahsusalar›n önemine dikkatleri çekiyor. Çünkü “bu tart›flmalar› bir de yeni yeni (yeniden) ortaya ç›kmakta olan Türk milliyetçili¤inin görünümleri aç›s›ndan da ele almak” (s. 24) gerekiyor.

B

Yeni bürokrasinin inflas› Cemil Koçak’›n “(Belgelerle) Heyeti Mahsusalar” (‹letiflim, 2005) kitab›, cumhuriyetin kurulufl sürecini ve kurucu kadronun yönetim anlay›fl›n› anlamak aç›s›ndan önemli olan, fakat Mete Tunçay ve Fahri Çoker’in makaleleri d›fl›nda daha önce araflt›r›lmam›fl bir konuyu tart›flan bu alandaki tek kapsaml› çal›flma olarak dikkat çekiyor. Heyeti Mahsusalar, cumhuriyetin kurulufl sürecinde askerî ve sivil bürokraside hükümetin gerekli gördü¤ü tasfiyeleri gerçeklefltirmek amac›yla haz›rlanm›fl tasar›lardan olufluyor. ‹lki 1923 sonbahar›nda kabul edilen ve yazar›n belirtti¤i gibi Millî Mücadele’ye tav›r alm›fl veya harekete kat›lmam›fl, Lozan Antlaflmas›’yla saptanan Türkiye’nin yeni s›n›rlar› d›fl›nda kalan ülkelerin “ahalisi”nden olup söz konusu ülkelere giden ve geri dönmeyen ya da “milli ordu”da görev almakla birlikte art›k kendi ülkelerine dönmek isteyen subaylar›n durumu-

38

“‹kinci Parti”, Türkiye’de resmî ideolojinin nas›l dönüflerek kendini yeniden hâkim bir ideoloji olarak üretti¤ine ve tek-parti ideolojisiyle yeni dönem aras›ndaki zihniyet geçiflkenli¤inin nas›l yafland›¤›na dair de önemli bir kaynak.

Yukar›da, sa¤da: “‹kinci Parti”nin kitap kapa¤›nda “Dörtler”: Celal Bayar, Refik Koraltan, Fuat Köprülü, Adnan Menderes. Solda, cumhurbaflkanl›¤› döneminde Celal Bayar

S›k›yönetim sonras› asayifl 1927-52 tarihleri aras›nda fiilî olarak 20 y›l görevler alan, hukukî olarak da 25 y›l yürürlükte kalan ve bafll›ca kurulma nedeni 1927’de sona eren s›k›yönetimin yerine “asayifl teminini” sa¤layacak yeni bir yetke oluflturmak olan Umûmî Müfettifllikler, tek-parti yönetiminin idarî mekanizmas›n›n önemli bir ö¤esi olmas›n›n yan›s›ra, Osmanl› Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’nin asayifl ve denetim anlay›fllar› aras›ndaki süreklilikleri ve farkl›l›klar› görmemiz aç›s›ndan da önemlidir. Bu konudaki ilk kapsaml› araflt›rma mahiyetini tafl›yan Cemil Koçak’›n “Umûmî Müfettifllikler” (‹letiflim, 2003) kitab›, tek-parti döneminin önde gelen ola¤anüstü örgütlenmelerinden biri olan bu yap›n›n geç Osmanl› dönemindeki kökenlerini, cumhuriyetin kurulufl sürecinde yeniden oluflumunu ve iflleyifl sürecini detayl› bir flekilde anlat›yor. Birinci Umûmî Müfettiflli¤in sadece (o s›ralar s›k›yönetimin kald›r›ld›¤›) Do¤u ve Güneydo¤u illerini kap-

sam›na almas›, konunun Kürt meselesiyle olan yak›n ba¤lar›na iflaret ediyor. Cemil Koçak, Umûmî Müfettiflliklerin, asayifl, denetim ve Kürt sorunuyla ilintili olmas›n›n yan›s›ra, daha genifl bir uygulaman›n da ifadesi oldu¤una iflaret ederek, konunun bir idarî/siyasî zihniyet meselesi olarak genifl bir ba¤lamda ele al›nmas› gerekti¤inin önemini vurguluyor. Bu konuda an›lar›n, bas›n›n ve tarih araflt›rmalar›n›n sessizli¤ine dikkat çeken eser, tesadüfî olmayan bu sessizlik ya da daha aç›k bir ifadeyle yeni infla edilen ulusal haf›zada Umûmî Müfettiflliklere yer verilmek istenmeyiflinin nedenleri konusunda okuru düflünmeye davet ediyor.

‹ktidar›n muhalefet “deneyi” 1930 tarihinde yaklafl›k üç buçuk ayl›k k›sa ömrüyle ve iktidar (Cumhuriyet Halk F›rkas›) “d›fl›” bir siyasî oluflum olarak tek parti döneminin ve de yak›n tarihimizin ilgi çekici, bir o kadar tart›flmal› deneyimi olan SCF (Serbest Cumhuriyet F›rkas›) hakk›nda birçok araflt›rma kaleme al›nm›flt›r. “(Belgelerle) ‹ktidar ve Serbest Cumhuriyet F›rkas›” (‹letiflim, 2006) eserinde Cemil Koçak’›n öncelikle bu konudaki literatürün kriti¤ine önemli bir yer verdi¤ini görüyoruz. Kitab›n›n temel sorunsal›n›n “tarihyaz›m›nda SCF’yi sorgulamak” oldu¤unu belirten yazar, lise ders kitaplar›nda SCF’ye dair yaz›lanlar›n ve döneme yak›ndan tan›kl›k edenlerin an›lar›nda SCF sürecine dair aktar›lanlar›n kriti¤iyle beraber, bu konuya de¤inen klasikleflmifl akademik metinlerin tarih yaz›m› aç›s›ndan durduklar› noktalar› analiz ediyor. SCF, resmî ideoloji ve tarih yaz›m› aras›ndaki ba¤lar›n ve SCF deneyiminin kolektif haf›zada nas›l kuruldu¤unun manzaras›n› sunan eserde kaynak kriti¤inin tarihçilik aç›s›ndan öneminin alt›n› çizen yazar, bu konudaki belgeler ve tarih metinlerinde yer alan bilgiler sorgulanmadan, SCF sürecine dair resmî ideoloji d›fl›nda yeni çal›flmalar yapman›n imkâns›zl›¤›n› aktar›yor. Klasikleflmifl akademik tarih metinlerinin resmî ideolojiyi nas›l yeniden üretti¤ine dair yapt›¤› çözümlemeler, bu konuda aktar›lan her türlü bilgiye ihtiyatl› yaklaflmam›z gerekti¤ine dikkat çekiyor.

Peki durmadan yeniden üretilen bu resmî ideoloji SCF süreci hakk›nda hangi temel argümanlar› içeriyordu? Bu anlat›ya göre, SCF iktidar›n teflvikiyle de¤il, adeta muhalefin özgür iradesiyle ortaya ç›km›flt›. ‹ktidar, SCF ile ilgili olarak son derece anlay›fll› bir niyet sergilemiflti.

Ancak k›sa zamanda “mürteci unsurlar›n” oda¤› hale gelen parti yapt›¤› hatalarla kendi sonunu haz›rlam›flt›. Bu söyleme göre, SCF’nin kapanmas›ndan befl hafta sonra meydana gelen “Menemen Olay›”nda da SCF’nin pay› büyüktü.

Baflta bu kristalleflmifl resmî tezleri ve do¤rudan ya da dolayl› olarak bu tezlerin çizdi¤i s›n›rlar içine s›k›flan tarihçili¤i sorgulayan Cemil Koçak’›n eserinin tart›flarak ilerledi¤i di¤er sorulardan birkaç›n› flu flekilde s›ralayabiliriz: SCF niçin ve

nas›l kuruldu? Meclis’te hangi tart›flmalar yafland›? Atatürk’ün gözünde SCF ne anlama geliyordu? ‹ktidar›n muhalefet alg›s› ve SCF’ye yaklafl›m› ne flekildeydi?

“Ne kadar muhalefet” sorusunu SCF konusunda nas›l cevaplayabiliriz? Tekparti dönemindeki hukuk - siyaset iliflkisini anlamak aç›s›ndan SCF’yi nas›l okuyabiliriz? SCF’den sonra tek-parti döneminde siyasal rejim nas›l bir yön izledi?

SCF’nin rejim aç›s›ndan ifllevi ne idi ve siyasal teori aç›s›ndan SCF deneyimini nas›l de¤erlendirebiliriz?

döneminde yegâne otoriteye nas›l dönüfltü¤ü, ‹nönü’nün partide, hükümette ve TBMM’de siyasî otoritesini tedricen nas›l art›rd›¤› ve TBMM’nin 1924 anayasas›nda belirtilen hükümeti denetleyici ifllevini nas›l yerine getiremedi¤i gibi sorular da kitab›n bir di¤er odak noktas›n› oluflturuyor. “Cumhurbaflkan› - Hükümet - Anayasa - Meclis” denkleminin tek-parti ve Millî fief dönemindeki serüvenini okumak, bugünlerde s›kça tart›fl›lan bu meselelere tarihsel deneyimden hareketle bakmam›z› sa¤l›yor.

‹nönü ve tek-parti rejimi

‹kinci Parti’ye do¤ru

Atatürk’ün ölümü ve ‹smet ‹nönü’nün cumhurbaflkan› seçilmesinden tek-partili yönetimin son y›llar›na dek süren Millî fief dönemi, Türkiye siyasî, idarî ve demokrasi tarihi aç›s›ndan oldu¤u kadar, Türk diplomasi tarihi aç›s›ndan da önemli bir dönem. Çünkü Türkiye’de Millî fief dönemiyle II. Dünya Savafl› yaklafl›k olarak eflzamanl› yaflanm›fl süreçler.

1938’de ‹smet ‹nönü’nün cumhurbaflkan› seçilmesinden bir y›l sonra savafl bafllam›fl ve dünya siyasî tarihi alt› y›l sürecek bir felâketin içine gömülmüfltü. Cemil Koçak’›n iki ciltlik “Türkiye’de Millî fief Dönemi (1938-1945)” (1986, ‹letiflim 1996) eseri, iç ve d›fl politikan›n birbirini yak›ndan belirledi¤i bu sürecin makro ve mikro tüm geliflmelerini titizlikle ele al›yor ve Türkiye tarihinin bu dönemini her yönüyle anlamam›z› sa¤l›yor. 1938-45 aras› Türk d›fl ve iç politikas›n›n detayl› bir araflt›rmas›n› okudu¤umuz eserin d›fl politikaya ayr›lan k›sm›n›, do¤al olarak, “Türkiye’nin II. Dünya Savafl›’na kat›lmama” serüveni oluflturuyor. Türkiye’nin, II. Dünya Savafl›’n›n aktörleri olan devletlerle diplomatik temaslar›n› ad›m ad›m takip etti¤imiz eserin bafll›ca hareket noktas›n›, bu dönemde d›fl politikan›n iç politikay› yak›ndan etkiledi¤i sav› oluflturuyor. Savafl y›llar›nda izlenen ekonomi politikalar›n›n Türkiye’deki siyasal hayat üzerindeki etkilerinin tart›fl›lmas›n›n önemini vurgulayan Koçak, sadece döneme de¤il, Türkiye tarihine damgas›n› vurmufl Varl›k Vergisi Kanunu gibi kararlar›n sosyal, ekonomik ve siyasal sonuçlar›n› farkl› aç›lardan ele al›yor. Araflt›rman›n iç politikaya dair k›s›mlar›, Millî fief dönemiyle ilgili alternatif bir tarih yaz›m›na pencereler açan savlar› içeriyor. Öncelikle Atatürk’le ‹smet ‹nönü aras›ndaki çat›flman›n oluflum sürecini tart›flan yazar, “‹nönü’nün, Atatürk’ün ölümünden bir y›l önce baflvekillikten ayr›ld›¤› halde, nas›l olup da Atatürk’ün ölümünden hemen sonra cumhurbaflkan› seçilebilmifl oldu¤u” sorusunu yan›tlamaya çal›fl›yor. Atatürk ve ‹smet ‹nönü dönemi aras›nda CHP tarihi, Türkiye iç-d›fl politika tarihi aç›s›ndan bir yönetim felsefesi farkl›l›¤› olup olmad›¤› sorusunu gündemine alan Koçak’›n çal›flmas›, iki dönem aras›ndaki benzerli¤in a¤›r bast›¤›na dair bir görüflü, olgularla temellendirerek aç›yor. Bu anlamda kitap sadece Türkiye tarihi de¤il, CHP tarihi aç›s›ndan da önemli bir kaynak.

Cumhurbaflkanl›¤› kurumunun tek-parti

1945-50 aras› dönemi, araflt›rmac›lar›n yo¤un ilgisini çekmesinin yan›s›ra, günümüzdeki siyasî öznelerin bir hesaplaflma alan› olarak da göze çarp›yor. Genellikle Türkiye’de “demokrasiye geçifl” dönemi olarak an›lan dönem, ayn› zamanda, bir demokrasi ölçe¤i olarak da siyasal alanda s›k kullan›lan argümanlara ve kemikleflmifl düflüncelere kaynakl›k ediyor.

Cemil Koçak, ilk cildi yak›n zamanda yay›nlanan ve Millî fief dönemi çal›flmas›n›n devam› niteli¤indeki son araflt›rmas› “‹kinci Parti”nin altbafll›¤›nda bu dönemi “Türkiye’de ‹ki Partili Siyasî Sistemin Kurulufl Y›llar› (1945-1950)” olarak tan›ml›yor ve ciltler sürecek araflt›rmas›nda bu sürecin nas›l “olufltu(ruldu)¤unu”

“Cumhurbaflkan› - Hükümet - Anayasa - Meclis” denkleminin Tek-parti ve Millî fief dönemindeki serüvenini okumak, bugünlerde s›kça tart›fl›lan bu meselelere tarihsel deneyimden hareketle bakmam›z› sa¤l›yor. tart›fl›yor. Cemil Koçak’›n çal›flmas›, bu dönemi yeni rejime do¤ru dönüflü olmayan istikrarl› bir yolculuk olarak tan›mlayan hâkim tarih anlay›fl›ndan s›yr›l›yor.

Yazar, dönemin “geri dönüflsüz” bir iktidar de¤iflimi olarak ezberlere kaz›nmas›na, “geri dönüfl ihtimalinin” bir seçenek

olarak her zaman kald›¤›n› temellendirerek karfl› ç›k›yor. Eski rejimin yeni rejimi do¤urmas›n›n sonucu olarak Türkiye’de yeni rejimin siyasal ve ideolojik aç›dan k›s›r kald›¤›n›n alt›n› çiziyor. Egemen paradigmay› sarsmadan yeni bir fley söylemenin olanaks›z oldu¤unu savunan Koçak, di¤er eserlerinde oldu¤u gibi, yine öncelikle dönem hakk›ndaki literatür ve egemen tarih yaz›m›yla hesaplaflarak eserini oluflturuyor. Ayr›nt›l› bir d›fl politika ve iç-d›fl politika iliflkisinin karfl›laflt›rmal› analizi üzerinden ilerleyen eser, So¤uk Savafl’›n Türkiye’de demokrasinin geliflim süreci ve siyasal düflünce üzerindeki etkileri hakk›nda özgün tezler öne sürüyor. Amerikan So¤uk Savafl stratejilerinin Türkiye’de nas›l hegemonik bir siyasal kültür yaratt›¤›, Türkiye tarihini nas›l kal›c› olarak etkiledi¤i gibi önemli meseleleri de tart›flan çal›flma, bu dönemi So¤uk Savafl’› ele almadan inceleyen araflt›rmalar›n k›r›lgan bir zemin üzerine infla edilip edilmeyece¤i sorusunu da düflündürüyor. Kitap, dönemin siyasî tarihi, muhalefet partilerinin oluflum süreci, ordu - siyaset iliflkisi, ekonomik ve sosyal politikalar, sermaye - iktidar - muhalefet aras›ndaki iliflkiler baflta olmak üzere, Türkiye’de tek-parti döneminin sona erme koflullar›n›n detayl› ve çizgi-d›fl› bir panoramas›n› sunuyor.

Devam edecek kapsaml› bir çal›flma olan “‹kinci Parti”, Türkiye’de resmî ideolojinin nas›l dönüflerek kendini yeniden hâkim bir ideoloji olarak üretti¤ine ve tekparti ideolojisiyle yeni dönem aras›ndaki zihniyet geçiflkenli¤inin nas›l yafland›¤›na dair de önemli bir kaynak. Bu çal›flman›n di¤er ciltlerinin de tamamlanmas›yla Cemil Koçak’›n tüm eserlerinin, yak›n (tarihî gerçekler aç›s›ndan bir o kadar uzak) tarihe yeniden ve farkl› bir gözle bakmak isteyenler için vazgeçilmez araflt›rmalar olarak kalaca¤› anlafl›l›yor.

Murat Arpac›

TBMM aç›l›fl töreninde Cumhurbaflkan› Atatürk, Tayyip Erdo¤an’›n Hitler’e benzetti¤i Baflbakan ‹nönü ve ileri gelen zevat

39

Haz›rlayan: Ahmet Gürata

A

⁄

I

R

Baflka bir sinema Son y›llar›n en hay›rl› organizasyonlar›ndan Uluslararas› ‹flçi Filmleri Festivali 1 May›s itibariyle bafllad›. Konuklar ve paneller bak›m›ndan da zengin olan program sinemada eme¤in ne kadar temsil edildi¤ini de düflündürüyor. ahi, en son ne zaman bir filmde bir iflçi gördük? ‹llâ mavi yakal› olmas› da gerekmez, büroda çal›flan bir karakter diyelim... Yan›t vermekte zorlan›yor insan. 108. say›m›z›n konu¤u Harun Farocki’nin hat›rlatt›¤› gibi, filmler hep iflçiler fabrikadan ç›kt›ktan sonra bafll›yor. Zira, çal›flmak tekdüze ve pek çoklar›na göre hiç de sinemasal de¤il. Bu yüzden de, pek çok sinemac› iflçileri göstermemeyi tercih ediyor. Sineman›n 100 y›l› aflk›n tarihinde, ölümden daha ürkütücü, cinsellikten daha müstehcen bir imge emek...

Oysa, sinema tarihi iflçilerle bafll›yor: 1895 tarihli “La Sortie des Usines”de, Lumière kardefllerin Lyon’daki foto¤raf malzemeleri fabrikas›ndan ç›k›yor iflçiler. ‹lginçtir, bundan on y›l sonra, Osmanl›’da sineman›n tarihi de bir baflka kardefl sinemac›lar›n çekti¤i emek görüntüleriyle aç›l›yor: Manaki kardefller, Manast›r yak›nlar›ndaki köylerinde, “Yün E¤iren Kad›nlar”› ve örgü ören “Despina Nine”lerini çekiyor. Ancak, eme¤in temsili, “ulusal” bir sineman›n bafllang›c› için simgesel aç›dan yeterince güçlü say›lmad›¤›ndan olsa gerek, “Sul-

S

40

Ç

E

tan Mehmet Reflat’›n Manast›r Ziyareti” (1911) ya da varl›¤› muamma olan “Ayestefanos’taki Rus Abidesi’nin Y›k›l›fl›” (1914), ilk film olmaya daha fazla de¤er görülüyor sinema tarihçileri taraf›ndan.

Peki ne oldu da, ilksel görüntü olarak seçilen emek ve çal›flma, sonradan giderek sinema tarihinden silindi? Günümüzün tart›flmac› ve tart›flmal› düflünürlerinden Slavoj Zizek, sinemada eme¤in ço¤unlukla kötülükle iliflkilendirildi¤ini, karanl›k dehlizlerde ya da yeralt›nda gerçekleflti¤ini belirtiyor. “Metropolis”le (Fritz Lang, 1927) bafllatabilece¤imiz üretim sürecine dair bu fantezinin ard›nda, kapitalizmin iflleyifl mekanizmalar›n› gizleme arzusu yat›yor hiç kuflkusuz. Zizek, Hollywood filmlerinde emek süreciyle karfl›laflt›¤›m›z yegane ân›n James Bond tarz› aksiyon filmlerinde, kahraman›n kötü adam›n gizli karargâh›na girdi¤i sahne oldu¤unu söylüyor. Uyuflturucu ya da kitle imha silah› üretimi gibi yasad›fl› ifllerin yap›ld›¤› bu ifllikte, kahraman genellikle yakay› ele verir. ‹zleyiciler, üretim sürecinin adeta toplumcu gerçekçi bir sunumuna tan›kl›k ederken, kahraman da zincirlerinden kurtulmay› baflar›r. Filmin sonunda, kötülüklerin kayna¤› olan bu karargâh Bond taraf›ndan havaya uçurulur ve iflçi s›n›f›n›n olmad›¤› tüketim cennetine geri dönülür.

Kimileri, iflçi s›n›f›n›n beyazperdeden çekiliflini, ekonomide hizmet ve finans sektörlerinin büyümesi ile iliflkilendiriyor. Oysa krize de neden olan gayrimaddî finans sektörünün a¤›rl›¤›, üretim sürecinin ortadan kalkt›¤› anlam›na gelmiyor. Günümüzde üretim, a¤›rl›kl› olarak iflgücünün ucuz oldu¤u çevre ülkelere do¤ru kayarken, geliflmifl ülkelerdeki üretim ve hizmetler de “göçmen iflçiler” taraf›ndan yerine getiriliyor. ‹flte bu nedenle, emek, sinemada oldu¤u gibi, yaflamda da göz önünden uzaklaflt›r›lmaya çal›fl›l›yor. Hükümetin, Taksim’de 1 May›s “hassasiyetinde” de, bu türden bir gözden ›rak tutma girifliminin izleri yok mu?

Bu geliflmelerin sonucunda, özellikle Bat›’da, “iflçi” kavram›n›n elefltirel söylemde yerini giderek “göçmenli¤e” b›rakt›¤›na tan›kl›k ediyoruz. Art›k s›n›f ve sömürü gibi sorunlar da, kültürel uyum ya da hoflgörü gibi temalara indirgeniyor. Popüler sinemada, benzer bir kaymadan söz etmek mümkün. ‹flçilerin yerini ald›¤›n› gözlemledi¤imiz göçmenler, çal›flma ortam›ndan çok, sosyal yaflamlar›yla temsil ediliyor. “Ulusafl›r›” olarak an›lan filmler, genellikle kültürel kal›p-yarg›lar›n neden oldu¤u gülünç durumlar› konu ediniyor. Söz konusu filmlerde, topluma uyum ve d›fllanma gibi sorunlar, sonuçta gösteriflli dü¤ünlerle çok-kültürlü bir mutlu-sona evriliyor.

Ancak, yaflad›¤›m›z son ekonomik krizle birlikte, bir fleylerin de¤iflmekte oldu¤una tan›kl›k eder gibiyiz. Tekel direnifli örne¤inde oldu¤u gibi, iflçiler tüm engellemelere karfl›n varl›klar›n› kamusal alanda hissettiriyor. Direnifl flimdiden çok say›da belgesel filme konu ol-

K

‹

M

Lumière kardefllerin “Fabrika’dan Ç›kan ‹flçileri” (üstte) ve Manaki’lerin “Yün E¤iren Kad›nlar›” (allta)

mufl durumda. Daha ilginç olansa, bu konuda sinemadan bile kat› olan reklam sektörünün, tarihinde belki de ilk kez emek görüntülerine yer vermesi. Krizde ekonomiyi canland›rma iddias›ndaki “Türkiye Susmas›n”, “Ekonomiye Can Verelim” vb. bafll›klar tafl›yan reklamlar, bugüne de¤in tabu say›lan iflçi ve çal›flma görüntülerini içeriyor. Bu reklamlar›n baz›lar›nda emekçilerin ifladamlar› ve ekonomi yazarlar› taraf›ndan canland›r›lmas› da, akla bir dönem derebeylerinin düzenledikleri partilere çoban k›yafetiyle kat›lmalar›n› getiriyor. Romantik bir imge konumuna dönüfltürülen iflçinin, hem krizin bedelini ödeyen hem de ülkeyi krizden kurtaracak kesim olarak gösterilmesi anlaml›.

Ankara, ‹stanbul ve ‹zmir’den sonra, Türkiye’yi dolaflacak olan Uluslararas› ‹flçi Filmleri Festivali, bu türden nostaljik görüntülerin ya da Hollywood’un pervas›z böbürlenme hikâyelerinin d›fl›nda bir kap› aral›yor bizlere.

Festivaldeki filmler, duvarlar›n y›k›ld›¤› bir dünyan›n düflünü kurduruyor izleyicilerine.

K›sacas›, baflka bir dünya ve sinema mümkün.

X Sinematek Beyaz Kurdele (Michael Haneke, 2008): Da¤›t›mc›lar “Beyaz Bant” bafll›¤›n› lây›k görseler de, do¤rusunu anmakta yarar var. ‹flçiler Paydosa (Harun Farocki, 1995): Sinema tarihinde iflçiler üzerinden bir gezinti (‹FF) Kapitalizm: Bir Aflk Hikâyesi (Michael Moore, 2009): ABD’nin kapitalizme olan aflk›n›n bedeli (DVD).

Kosmos (Reha Erdem, 2009): Bir ihtimalin hayali.

Memenin Seks Zaferi (Signe Baumene, 2008) 15 derste kad›n gözüyle seks.

“Aç›k saç›k derecede e¤itici” (USKF) Min Dît / Ben Gördüm (Miraz Bezar, 2009): Evrim Alatafl’›n an›s›na bir kez daha...

Mucize (Lourdes, Jessica Hausner, 2009): Mucizelerin peflinde keflfettiklerimiz (USKF) Selvi Boylum Al Yazmal›m (At›f Y›lmaz, 1977): Yenilenmifl kopyas›yla 14 May›s’ta sinemalarda...

Seremoni (La cérémonie, Claude Chabrol, 1995) : Yönetmenin ifadesiyle “son Marksist film”. (USKF) Transilvanya (Tony Gatlif, 2006): Ustan›n son filmi “Özgürlük”ü izlemeden eskileri yad etmekte yarar var (DVD) Tekel Tan›kl›klar›: Tekel direnifli üzerine 15 film (‹FF) * ‹FF: ‹flçi Filmleri Festivali (www.sendika.org) * USKF: Uçan Süpürge Kad›n Filmleri Festivali (festival.ucansupurge.org)

“THE LIMITS OF CONTROL”: JARMUSCH GERÇE⁄‹ SORGULUYOR

Rasyonel akla suikast Geleneksel sinema dilini dönüfltürerek, parçalay›p grameriyle oynayarak yeni anlam boyutlar› yaratan, poplu¤undan da flaflmayan Jim Jarmusch, yeni filmi “The Limits Of Control”da bir medeniyet elefltirisine girifliyor... ulan›kl›¤›yla insan› etkileyen filmler var. Rasyonel yap›y› bozan, bir flekilde rüyalar› kayda geçirir gibi duran, bilinçten çok bilinçalt›ndan beslenen filmler. David Lynch’in filmleri mesela ya da dünyan›n baflka bir köflesinden Wong Kar Wai’nin filmleri ya da Godard’›nkiler. Klasik hikâye ak›fl flemas›n› bozan bu filmler, da¤›n›kl›klar›yla “gerçek” hayat› daha iyi yakal›yor ve insana “gerçek” hayat›n ne oldu¤una dair sorular sorduruyor: Bulan›k, ba¤lant›s›z gibi görünen görüntüler y›¤›n› içinden sonuçta kendili¤inden bir ba¤lant› ç›k›yor, belli belirsiz bir ba¤lant›.

Ama yapay kurgular›n sa¤lad›¤›ndan daha sahih bir ba¤lant›. Bu tür filmler, fiziksel olandan yola ç›k›p bir nevi metafizik bir noktaya ulafl›yorlar: Harita üzerine çizilmifl ülkelerden ba¤›ms›z bir flekilde varoluflun kendisinin mesele haline geldi¤i bir nokta. Bu durumda Amerikan sinemas›, Avrupa sinemas› ya da Uzakdo¤u sinemas› aras›ndaki ayr›mlar ortadan kalk›yor. Yönetmenin ve oyuncular›n menflei önemsizlefliyor ve ortaya bir nevi “dünya” sinemas› ç›k›yor. Yörüngesi kültürel referanslardan çok felsefî sorular taraf›ndan çizilen bir sinema...

Amerikan ba¤›ms›z sinemas›n›n köfletafllar›ndan olan Jim Jarmusch da son filmi “The Limits of Control”da bu türden bir sinema anlay›fl›n› ustal›kla sergiliyor. Jarmusch daha önceki filmleriyle de bu noktaya ad›m ad›m yaklafl›yordu asl›nda. “Gerçek hayatta belli bir olay örgüsü yoktur, filmlerde neden olsun ki” fliar›yla her zaman senaryonun yerine da¤›n›k ak›fllar› koymufl, doruk nok-

tas›na do¤ru ilerleyen dramatik yap›n›n yerine, öngörülemez s›çramalar ve düflüfller içeren hissiyatlar› kayda geçirmiflti. “Permanent Vacation” ve “Stranger Than Fiction”da hiçbir fley olmuyor gibiydi, senaryo yoktu, da¤›n›k ruh halleri içindeki karakterlerin da¤›n›k izlenimleri filmi oluflturuyordu. Bilinç ak›fl›n›n sinemadaki karfl›l›¤›. Ama bu filmlerde sonuçta hiçbir sa¤lam senaryonun ulaflamayaca¤› rastlant›sal bir güzellik ortaya ç›k›yordu. Amerikan no wave sinemas›n›n incileriydi bunlar. Daha sonra Jarmusch kültürel s›n›rlar› zorlayarak Amerikan sinemas›n›n içine dünyadan parçalar yerlefltirmeye bafllad› ve daha kozmopolit bir sinemaya yaklaflt›; “Mystery Train”de bir Japon çift, bir ‹talyan dul ve iflsiz bir ‹ngilizin bir flekilde yollar› keflisen hikâyelerini anlatt›, “Night On Earth”te dünyan›n farkl› noktalar›nda geçen taksi hikâyelerini aktar-

B

Jarmusch, dünyan›n rasyonel bir flema halinde düzenlenmesini savunan Bat› rasyonelli¤ine a¤›r bir elefltiri getiriyor. Dünyan›n büyüsünü kaç›ran ifllevsel akla karfl› ç›kan bir ses izleyicinin akl›na nüfuz ediyor.

“The Limits Of Control”un setinde Yaln›z Adam (Isaach De Bankolé) ve Jim Jarmusch

d›, “The Ghost Dog”da ise samuray felsefesiyle Hollywood gangster filmlerini birlefltirdi. Ve bütün filmlerinde hep d›flar›da kalm›fl, tuhaf karakterlere odakland›, müzi¤i sinemas›n›n temel bir ö¤esi olarak kulland›.

“Limits of Control”, daha önceki Jarmusch filmlerinin ayr› ayr› yapt›¤› fleyleri bir araya topluyor (da¤›n›k bir yol hikâyesi, düzend›fl› karakterler, Uzakdo¤u

felsefesi, senaryonun yerini alan yo¤un ânlar, filmin hissiyat›n›n ayr›lmaz bir parças› olan flark›lar vs.), ama çok daha genifl kapsaml› bir felsefî ve siyasî meseleye odaklan›yor: Dünyadaki kontrol mekanizmalar›. Ad›n› ve geçmifline dair hiçbir fleyi bilmedi¤imiz Yaln›z Adam, tan›m› yap›lmayan gizli bir görev için Amerika’dan ‹spanya’ya gidiyor. Daha bafllang›çta bunun fiziksel olmaktan çok felsefî bir yolculuk olaca¤› anlafl›l›yor, zira kendisine bu görevi veren “patron” ifl tan›m›n› yapmak yerine “evrenin bir merkezi ve efli¤i yoktur” ve “gerçek keyfîdir” gibi felsefî beyanatlarda bulunuyor. Ve Yaln›z Adam karfl›laflt›¤› tuhaf karakterlerden bir kibrit kutusu içinde ald›¤› flifrelerle bir sonraki arac›ya do¤ru ilerlerken, film gerçe¤in do¤as›n› sorgulayan bir dizi felsefî diyalo¤a sahne oluyor: Moleküllerle Sufi inanc› aras›ndaki ba¤lant›ya dair bir söylev çeken Uzakdo¤ulu bir kad›n, en iyi filmlerin rüyalar›n› and›rd›¤›n› anlatan Amerikal› bir kad›n-kovboy, gerçe¤in bak›lan cam›n rengine göre de¤iflti¤ini, hiçbir fleyin do¤ru olmay›p her fleyin hayalî oldu¤unu söyleyen ‹spanyol bir müzisyen, “kendisinin di¤erinden üstün oldu¤unu düflünen insan› mezarl›¤a götürün, o zaman hayat›n ne oldu¤unu anlayacakt›r: bir avuç toprak” diye flark› söyleyen bir Flamenko grubu karakterin felsefî olgunlu¤a eriflmesini sa¤layan birer durak haline geliyor. Bütün bunlar olurken Yaln›z Adam neredeyse hiç konuflmuyor, aç›k bir kulak gibi di¤erlerini dinliyor ve belli bir rutini sürdürüyor. Hep ayn› tak›m elbiseyi giyiyor, Thai-chai yap›p sürekli iki ayr› fincandan espresso içiyor ve hiç uyumuyor. Bunu Uzakdo¤u felsefelerindeki nefs terbiyesinin Jarmusch “cool”lu¤una bürünmüfl bir versiyonu olarak görmek mümkün.

Filmin sonuna gelindi¤inde Yaln›z Adam’›n bir kiral›k katil oldu¤u anlafl›l›yor. Hedefinde ise kendi so¤uk ve kuru alg›s›n› dünyaya dayat›p dünyay› kontrol alt›nda tutmak isteyen bir figür var. fiark›lardan, halüsinojen maddelerden, edebiyat ve felsefeden nefret eden, dünyay› ifllevsel bir makine gibi gördü¤ü için bütün bunlar›n “ifle yaramaz” saçmal›klar olarak yok edilmesini savunan bir figür. Jarmusch, bu figürün flahs›nda, dünyan›n rasyonel bir flema halinde düzenlenmesini savunan Bat› rasyonelli¤ine a¤›r bir elefltiri getiriyor. Filmde Adorno ve Horkheimer’in ayd›nlanma elefltirisini görmek dahi mümkün: Dünyan›n büyüsünü kaç›ran ifllevsel akl›n tahakkümüne karfl› ç›kan bir ses izleyicinin akl›na nüfuz ediyor.

Evet, Jarmusch sakin sakin a¤›r felsefî meseleleri iflliyor. Ve bunu harika müzikler ve Christopher Doyle’un büyüleyici görüntü yönetmenli¤i eflli¤inde yap›yor. David Lynch, Wong Kar Wai ve Godard’› bir araya getirin, üstüne de Jarmusch’un kendine özgü “cool” minimal esteti¤ini ekleyin: Yeni bir sinema dili.

Tam bir ziyafet. “Dünya” sinemas› yeni bir kült daha kazanm›fl gibi görünüyor.

Ahmet Ergenç

41

“ROMEY‹KA’NIN TÜRKÜSÜ” ESK‹ PONTUS’UN YAfiAYAN ‹ZLER‹N‹ ARIYOR

Kaybolan dilin peflinde Trabzon ve Rumluk, memleketin “hassas” meselelerinden biri. Fakat milliyetçilik dozerinin büyük çabas›na ra¤men, eski Trabzon hâlâ bir yerlerde, bir flekilde yafl›yor.

Eski Rumca olarak adland›r›lan Romeyika dilini ‹stanbul Film Festivali’nde de gösterilen bir belgeselle kay›tlara geçiren Yeliz Karakütük’le Karadeniz’i ve Romeyika’y› konufltuk.

“Romeyika’n›n Türküsü”nü çekmeye nas›l karar verdiniz?

Yeliz Karakütük: 2007’de, Radikal 2’de Vahit Tursun’un “Anadolu’nun Romeyika’s› ölüyor” yaz›s›n› okumufltum, dikkatimi öyle çekti. Türk Dili ve Edebiyat› mezunuyum, daha önce bu dili hiç duymam›flt›m. Araflt›rmaya bafllad›m, bu dil nedir, nerede konuflulur diye. Karadeniz’e zaten s›k s›k gidip geliyordum, ama Trabzon’u hiç bilmiyordum, oradaki ba¤lant›lar› kurdum. Tabii öncelikle yaz›n›n sahibi Vahit Tursun’u buldum. Yunanistan’da yafl›yor. ‘90’larda bu tip yaz›lar yazd›¤› için hakk›nda suç duyurular› yap›lm›fl, ülkesine giremeyen, gelirse sorun ç›kaca¤›n› düflünen bir insan Vahit Tursun.

Hakk›nda bir tak›m davalar da aç›lm›fl.

Sonra kitaplar aramaya bafllad›m. Bu alanda en kapsaml› çal›flmay› Ömer Asan yapm›fl. “Pontus Kültürü” isimli kitab›n› bulamad›m, toplat›lm›flt› piyasadan. Böylelikle bu konu daha çok kafam› kurcalamaya bafllad›: Bir kifliye ulafl›yorum, Yunanistan’da karfl›ma ç›k›yor, hakk›nda davalar aç›lm›fl; bir baflkas›na ulafl›yorum, tek araflt›rmay› o yapm›fl, onun da kitaplar› toplat›lm›fl.

Bölgede size yaklafl›m nas›l oldu? ‹nsanlar›n önyarg›lar›n› az çok biliyordum. Gitmeden önce Trabzonlu yap›mc›, yönetmen arkadafllar›mla görüfltüm, konunun hassas oldu¤unu söylediler.

“Aman kimseye Rumcaya yönelik çal›flt›¤›n› söyleme, etnik köken üzerinden bir fley yapma” diye uyar›lar ald›m. Bu belgeseli çekemeyece¤imi, insanlar›n kameray› görünce konuflmayaca¤›n› söylediler. Ama gitti¤imde çok de¤iflik bir tabloyla karfl›laflt›m. Söylenenlerin hiçbiri olmad›. Bunda seçti¤imiz çekirdek ailenin do¤ru bir seçim olmas›n›n da etkisi olabilir tabii. Zaten benim

42

Yeliz Karakütük

Maçka’da, Sürmene’de, Tonya’da hem Türkçe hem Rumca hem Lazca türkülerini söylüyor insanlar. Müzik dili olarak Romeyikay› Trabzon’un genelinde görmemiz mümkün.

Da¤ köylerinde konuflma dili olarak da yafl›yor Romeyika. amac›m da oraya gidip insanlar› Rumca konuflturmak, etnik kökenlerini sorgulamak de¤ildi. Kameray› ben kulland›¤›m için teyzeler çok rahat davrand›.

Rumca konuflmalar›, türküleri...

Romeyika dili Pontusçan›n uzant›s› m›, do¤rudan Rumca m›? Nas›l de¤erlendiriliyor?

Romeyika, Eski Rumcaya, Helenceye dayand›r›l›yor. Ama flu anda konuflulan Rumcayla oradaki aras›nda da ola¤anüstü farklar var. Bugün Romeyika-

n›n ifllenmemifl, ham bir Rumca oldu¤unu, Yunanistan’daki Rumcan›n ise daha modern oldu¤unu söylüyorlar.

Romeyikan›n yaz›l› bir alfabesi de yok.

“Say›lar› dörde, befle kadar biliriz” diyorlar. Asl›nda tamamen bir gündelik yaflam dili. Yunanistan’a gidenlerin tiyatro oyunlar› var, derneklerde türkülerini, flark›lar›n› da yazm›fllar. Yunanistan’da yaflad›klar› için yaz›l› dile geçebilmifller, ama Karadeniz’de kesinlikle bir yaz›l› kaynak yok. Yine de konuflma dili olarak herkesin konufltu¤u, bildi¤i bir dil. Trabzon’da 50 yafl ve üzeri birçok kifli bu dili bilir. 80 yafl›ndaki teyzeler Türkçe konuflam›yorlar, bizimle Türkçe diyalo¤a giremediler.

Genç kuflak da, daha çok gurbete gitse de, unutmuyor. Dolay›s›yla bu dil yafll› kesimle –Mamika diyorlar onlara– gençlerin köye gittiklerinde iletiflim kurmalar›n› sa¤layan bir dil haline gelmifl ne yaz›k ki.

Rastlad›¤›n›z en yafll› ve en genç kifliler kaç yafl›ndayd›?

98 yafl›nda bir dede vard›, bir de 21 yafl›nda bir genç. Yani 20 ile 100 yafl aras› kufla¤a bakt›k. Bu kuflak aras›ndaki herkes bu dili biliyordu, ama daha küçükler de vard›. Sokakta oynayan çocuklar da Rumca biliyor, onlar da anneanneleri ve dedeleriyle konuflmak için ö¤renmek zorunda. Yabanc›lar geldi¤i zaman anlaflabilmek için ya da flehre indiklerinde Türkçe konufluyorlar.

Trabzon’un birçok bölgesinde Rumca konuflulmas›na ra¤men neden Oçena bölgesinden böyle bir feryat geldi? fiehrin yukar›lar›nda insanlar daha k›y›da köflede kald›¤› için, iletiflimleri daha çok kendi aralar›nda oldu¤u için bu dili daha çok yaflatm›fllar ve koruyorlar. Afla¤›lara indi¤iniz zaman çok fazla görünmüyor. Maçka’daki, Sürmene’deki insanlar da biliyorlar, türkülerini de söylüyorlar hatta. Tonya’ya gittik, orada de mesela hem Türkçe hem Rumca hem Lazca türkülerini söylüyor insanlar. Müzik dili olarak bunu Trabzon’un genelinde görmemiz mümkün.

Konuflma dili olarak Romeyikay› yaflatanlar daha çok da¤ köylerinde, Köknar, Karaçam ve Oçena’da, Tonya’da var, ama k›y›larda yok. Oradakilerin kayg›s› da, bu dilin Yunanistan’la ba¤-

ruz, ama o mozai¤in parçalar› yavafl yavafl yok oluyor. En az›ndan bu konularla ilgili araflt›rmalar yap›lmal›, dilbilimciler yaz›l› kaynaklar aramal›. Karadeniz’in k›y›s›ndaki di¤er ülkelerle ba¤lant›ya geçilebilir, çünkü o taraflara da göç olmufl. Belgeseldeki Melek de, Özgür de çocuklar›na “bu da bizim dilimiz” diyebilecekleri bir fleyler b›rakabilmeli.

Belgesel nerelerde izleyiciyle bulufltu, buluflacak? Tepkiler nas›ld›? ‹stanbul Film Festivali’nde gösterildi, 2009’un en iyi belgeselleri aras›nda gösterildi. Ankara Film Festivali’nde de gösterildi. Yerel yönetimlerin haberi var m›, bilmiyorum ama, mesela Karadeniz Teknik Üniversitesi’nden ö¤renciler istiyorlar gösterilmesini. Ben de organizasyon yapmalar› halinde seve seve gelece¤imi söylüyorum. Tabii belgeseli, çekim mekânlar›m›zdaki insanlara da göstermeyi çok istiyorum. Bugüne kadar hiç olumsuz bir reaksiyon görmedim. Belgeselde de dikkat ettim o dengeleri kurarken. Ne bölge halk›ndan ne bölge halk›n›n d›fl›ndan tepki geldi. Gazetelerde yer almaya bafllad›ktan sonra birkaç yorumla ufak tepkiler okudum, ama bana direkt gelen bir tepki yok. Ama baz› yorumlarda “Kürt aç›l›m› yapt›lar, s›ra Rum aç›l›m›nda m›” gibi uç ifadeler vard›. Milliyetçilik, her toplumun hastal›¤›. Çekimleri yapt›¤›n›z bölgede HES projeleri var m›yd›?

Tabii, Çaykara’da korkunç bir HES inflaat› var. O kadar güzelli¤in aras›ndan gidip cehennem çukuru gibi bir yer görmek çok kötü geliyor tabii... Araçlar, dozerler, y›¤›nla toprak... Bölge halk› hiç istemiyor, çok s›k› eylemler yap›l›yor, ama kimsenin umursad›¤› yok.

Yunanistan’a gitti mi film? Yunanistan’›n kemençeyle Eurovision’a kat›lmas›n› nas›l de¤erlendiriyorsunuz?

Film festivaline gitti, orada say›lar› çok olmasa da Karadeniz’den göçmüfl insanlar k›yafet kültürlerini, müziklerini koruyarak bugünlere getirmifl.

Kemençenin çal›nmas› gayet do¤al, yar›flmaya kemençenin girmesi de...

Söylefli: U¤ur Biryol

daflt›r›lmas›. Ama bu dilin orayla ba¤daflmas›n›n sebebi de 1924’te, mübadelede Ege’den, Trakya’dan giden Rumlar kadar Karadeniz’den de Rumlar›n gidifliyle ilgili. Tarihte bu hep unutuluyor.

Karadeniz’den Yunanistan’a giden Rumlar hâlâ bu dili konufluyorlar. Trabzon’da kimseyle bu konuda tart›flmaya girmedim. Yine de, son dönemlerde tutuculuk biraz daha azalm›fl gibi, ben yo¤un bir milliyetçilik görmedim. Bir de yafll›larda flöyle bir fley var: Maçka’da bir teyzeyle konufltuk, teyze Rum kökenli, ailesi o tarihte mübadelede Yunanistan’a gitmifl, ama o bir Türkle evlendi¤i için Türk tebas›na dahil olmufl ve gitmemifl.

Diyor ki, “ben ne kadar kendime Türküm desem de, beni Rum kökenli oldu¤um için H›ristiyan ilan ettiler”. “Ben Müslüman›m” diyor mesela teyze. Oradaki genel kesim için Rum demek, H›ristiyan demek. Ama en çok imam, hoca da Of’tan ç›km›flt›r. (gülüyor) Bir kesim de “biz bu dili Rumlardan ö¤rendik” diyor.

Bu dili konuflan herkesi Rum ilan etmek de yanl›fl. Karadeniz kültürü çok iç içe.

Bir sürü dil var ve hepsi birbirinden bir fley biliyor.

Bu çal›flmay› yaparken bölgede sizi en çok etkileyen ne oldu?

Benim sorunum dilleydi, görüfltü¤üm insanlar›n sorunu da dille. En çok dikkatimi çeken fley, genç kuflakla yafll› kufla¤›n art›k iletiflim kuram›yor olmas›.

Gençler okul için, çal›flmak için d›flar›ya ç›km›fl, yavafl yavafl dilini unutmufl.

Ama anne sürekli orada, o dili konufluyor. Ba¤la, bahçeyle u¤raflt›¤› için o terimleri biliyor, ama çocuk onlarla u¤raflmad›¤› için o terimleri bilmiyor. Mesela oradaki arkadafllardan Melek, zaman zaman annesiyle anlaflamaz duruma geldi¤ini söylüyor. “Onun söyledi¤i Rumca kelimeyi ben bilmiyorum, benim söyledi¤im Türkçe kelimeyi o bilmiyor” diyor. Beni en çok etkileyen bu olmufltu.

Bu dilin son temsilcileri bu insanlar, bizim çekti¤imiz nineleri, teyzeleri on sene sonra bulabilir miyiz, bilemiyorum. Sürekli Anadolu mozai¤inden bahsediyo-

Haz›rlayan: Koray Löker

Müzik endüstrisi yalanlar› Information Is Beatiful (Bilgi Güzeldir) adl› kolektif, sat›fl rakamlar› üzerinden bir müzisyenin ABD standartlar›nda asgarî ücrete denk para kazanabilmesi için hangi yöntemle ne kadar satmas› gerekti¤ini hesaplay›p bir güzel de görsellefltirdi. Hesap tablolar›ndan türetilmifl grafikleri biraz daha anlafl›l›r hale getiren ekibin derledi¤i verilere göre, ç›kard›¤› albümü kendi da¤›t›rsa 143 adet sat›flta bir ayl›k kazanc› do¤rultan müzisyen, “yasal ve online” dükkânlar› tercih etti¤inde milyon kopya satmak zorunda kalabiliyor. Tüm rakamlar› karfl›laflt›rmal› olarak görmek için: http://tinyurl.com/xprs029

Özgür yaz›l›mc›lar 1 May›s’tayd› “Hiçbirimiz hepimizden daha güçlü de¤iliz!” slogan›yla beyaz yakal›lar›n da iflçi oldu¤unu hat›rlatmay› kendine görev edinen, biliflim dünyas›nda çal›flanlar›n örgütlenmesinde (IBM’de sendikal örgütlenmenin tamamlanmas›n›n ard›ndan) yeni bir ad›m olan Biliflim ve ‹letiflim Emekçileri Derne¤i ve Linux Kullan›c›lar› Derne¤i bu y›l 1May›s’ta Linux’un simgesi penguen ve GNU’nun simgesi öküzle birlikte ‹stanbul’daki mitinge kat›ld›.

Dernektekilerden birinin sözleriyle ça¤r›y› yineleyelim: Biliflim alan›nda çal›flan, emekçi olan, ancak kendini hâlâ Cinderella zanneden herkesi üye olmaya davet ediyorlar. http://www.bitder.org/

‹K‹ ÇALIfiTAY VE TÜRK‹YE’DE ‹NTERNET‹N GELECE⁄‹

Sansürden özgürlü¤e Nisan ay›nda düzenlenen Kartepe Çal›fltay›, özgür internet isteyen yap›larla devlet organlar›n› bir araya getirdi. Ayn› ay düzenlenen bir toplant›yla Creative Commons örgütlenmesi de Türkiye’ye ad›m att›... zgür bas›n kavram›n› kullan›rken akla gelen her ismin, deneyimin en büyük sorunu –belki varoluflunu sona erdiren– da¤›t›m a¤lar›n› kullanma biçimi, olanaklar› oldu. ‹nternet de bu deneyimlerin izdüflümlerine sahip. Duyulmas›, görülmesi istenmeyen bir bilgi internet üzerinde de kolay da¤›t›lam›yor. Masraflar, eriflilebilirlik sanal dünyada da bafl edilmesi gereken sorunlar. Buna bir de telif haklar› ve onlar› korumak ad›na yürütülen cad› av› eklendi¤inde manzara tuhaf bir hâl almaya bafll›yor.

Türkiye’de sansür hâlini alan düzenlemeler geçti¤imiz günlerde masaya yat›r›ld›. Kartepe’deki çal›fltaya kulak kesilirken, Copyleft’in da¤›t›m konusunda da alternatifler sunabildi¤ine dair bir örne¤i Linda Stark’tan dinliyor ve Türkiye’de Creative Commons ile ilgili düzenlenen ilk büyük toplant›dan hareketle Türkiye’de de bu örnekleri görür müyüz diye beklemeye bafll›yoruz...

Ö

Kartepe Çal›fltay›, ilkler, ilkeler 20-22 Nisan 2010 tarihlerinde Kocaeli Kartepe’de II. ‹nternet ‹çerik Düzenleme Çal›fltay› düzenlendi. Tespit edilen 94 madde üzerinde üç gün boyunca çal›flan, 40 farkl› kurumdan 65 kiflinin oluflturdu¤u sonuç belgesi de “Kartepe Kriterleri” bafll›¤›yla yay›nland› (http://5651calis-

tay.org). Çal›fltay›n ilki 2008 y›l›nda Abant’ta düzenlenmifl, o zaman da Abant kriterlerinden bahsedilmiflti. Dile getirilen öneriler aras›nda biri vard› ki, sanal kolluk hizmeti kurulmas› yerine vatandafl örgütlenmesini tercih ederek son derece sivil bir görünüm arz ediyordu. Oysa bu önerinin hayata geçme biçimi ihbarweb ad›yla kurulan bir ispiyonculuk sistemi oldu ve hiçbir yap›sal sorun

Yarg› organlar› kanunu uygularken zararl› içeri¤e eriflimi engellemek için topyekûn bir siteyi (mesela Youtube’u) kapatmay› istemiyorlar. Kartepe’deki çal›fltaya kat›lan hâkim ve savc›lar da bunu onayl›yor. çözülmeksizin, vatandafllar›n “ahlâka mugayir” bulduklar› her site ihbar edildi.

Sonuç: 6381 adres Türkiye a¤›nda engellenmifl durumda. Zararl› bulunan içeriklere iliflkin hiçbir yapt›r›m yok. Yani bir web sitesi ceza kanununda yer alan bir eylem dolay›s›yla engellendiyse, o eylem eylenmeye devam ediyor, ama sa¤duyulu, korunmaya muhtaç vatandafllar o eylemle karfl›laflm›yor.

Kartepe Çal›fltay› duyuruldu¤unda akla gelen ilk soru, bu tutum ve yaklafl›m›n de¤iflmesine yönelik bir fley ç›k›p ç›kmayaca¤› oldu. Örne¤ine az rastlanan biçimde, kat›l›mc›lardan, ümitsizli¤i

Türkiye'de engellenmifl durumdaki siteler % 5.9

800

% 4.2

% 9.2

2008 2009 2010

600

400

% 80.7

an m m A¤ uz us to s Ey lü l Ek im Ka s› m Ar al ›k Te

ıs

Ha

zir

n

ay M

t

sa Ni

t

ar

ba

Savc›l›k (267)

M

Belirtilmemifl (588)

0

fiu

Mahkemede (375)

Oc

T‹B (5151)

ak

200

Kaynak: Telekomünikasyon ‹letiflim Baflkanl›¤› taraf›ndan yay›mlanan istatistiklere buradan ulaflabilirsiniz.

44

azaltabilecek bir tablo olufltu¤u mesajlar› geldi. En baflta söylemek gerekir ki, bu mesajlar›n sahibi kat›l›mc›lar, özgür bir internet isteyen de¤iflik yap›lar›n eylemcileri. Normal flartlar alt›nda devletin “tüzel kiflili¤i yok” diye muhatap kabul etmemesine al›flt›¤›m›z sanal örgütlenmeler çal›fltay›n kat›l›mc›lar› oldular. Resmî bir dernek bile olmayan Netdafl Hareketi, Türkiye Korsan Partisi Giriflimi ve SansüreSansür hareketlerinin temsilcileri maddelerin tek tek konufluldu¤u yuvarlak masa toplant›lar›nda eflit birer kat›l›mc› olarak yer ald›lar. Masan›n di¤er üyelerini de baro temsilcileri, hâkimler, savc›lar, meslek örgütleri temsilcileri ve gazeteciler oluflturdu.

SansüreSansür hareketinden Erdem Dilbaz’›n de¤erlendirmesinden (http://tinyurl.com/xprs027) özetlersek, taraflar›n birbirini anlamaya çal›flan, buna ihtiyaç duyan tutumlar› son derece olumlu bir atmosfer yarat›lmas›na katk›da bulunmufl. 5651 d›fl›nda 5846 (Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu), kiflisel verilerin korunmas›, hangi mahkemelerin engelleme karar› verebilece¤i sorunu ve konuyla ilgili uluslararas› sözleflmeler masaya yat›r›lm›fl. Anekdotlar halindeki de¤erlendirmeden bir detay: MÜYAP’›n yasad›fl› müzik indirenlere ait bilgileri derlemesi tart›flmaya aç›l›nca Ankara Cumhuriyet Savc›s› Nadi Türkaslan, bu bilginin yaln›zca savc›l›k taraf›ndan elde edildi¤inde hukuken geçerli olaca¤›n›n alt›n› net biçimde çizmifl. Müyap avukat›n›n itirazlar›, savc›n›n yorumunu de¤ifltirmemifl. Müyap’›n derledi¤i bilgilere kamusal alan dahilinde eriflti¤i, delil olmas›n› sa¤layacak bütünlük ve do¤rulu¤un nas›l sa¤lanaca¤› sorusunu ortadan kald›rmad›¤› için bu de¤erlendirme içimize su serpen haberlerden biri.

Alternatif Biliflim’den Ali R›za Kelefl’in Etkin Haber Ajans›’na yapt›¤› de¤erlendirme (http://tinyurl.com/ xprs028) ise baflka bir acil düzenlemenin eksikli¤ini vurguluyor. K›sa vadede engelleme mant›¤›n›n kalkmayaca¤›n› anlayan sivil inisiyatiflerin, kategorik suçlara (çocuk pornosu, uyuflturucunun özendirilmesi, kumar, Atatürk’e hakaret vb.) nefret söylemini ekleyerek hedef gösterici, ayr›mc› ve fliddet özendiren yay›nlar›n da engellenmesi talebi karfl›l›k bulamam›fl durumda. En temel neden, nefret suçu kavram›n›n ne anayasada ne de ceza yasas›nda tan›mlanmam›fl olmas›. ‹nternet Teknolojileri Derne¤i Baflkan›

Mustafa Akgül de çal›fltayda detayl› biçimde konuflulan bir baflka meseleyi, nesne temelli engelleme eksikli¤ini hat›rlat›yor. Akgül’e göre, yarg› organlar› kanunu uygularken zararl› içeri¤e eriflimi engellemek için topyekûn bir siteyi kapatmay› istemiyorlar. Çal›fltaya kat›lan hâkim ve savc›lar da bunu onayl›yor. Sözgelimi, Atatürk’e hakaret içeren bir video nedeniyle bütün Youtube’a eriflimin engellenmesi gerekmiyor, sadece hakaretin söz konusu oldu¤u videonun izlenememesi sa¤lanabilir ve yarg›n›n karar› yaln›zca bunu gerektiriyor. Bilgi Teknolojileri ve ‹letiflim Kurumu, daha kökten ve kolay buldu¤u bir yöntemle içeri¤i bar›nd›ran sunucuya eriflimi tamamen engelliyor. Bu uygulama hatas›n› ortadan kald›rmak için kamuoyu bask›s› gerekiyor.

Netdafl Hareketi’nin toplant› süresince yapt›¤› Twitter üzerinden canl› yay›na ek olarak, tüm kat›l›mc›lar›n görüfl birli¤iyle haz›rlanan Kartepe Kriterleri de flu anda yay›nda. Tart›flmalar›n gelece¤ini bu ilkelerin hayata geçmesi, de¤iflmesi, geliflmesi için at›lacak ad›mlar yönlendirecek gibi görünüyor.

Creative Commons Türkiye’de 18 Nisan’da ‹stanbul Bilgi Üniversitesi’nde sessiz sedas›z bir toplant› gerçekleflti. “Baz› haklar› sakl›d›r” slogan›yla, yarat›c›lara eserlerinin haklar›n› daha esnek düzenleme çabas›na giriflen alternatif telif sistemi Creative Commons ilk kez Türkiye’de resmî bir toplant› yapm›fl oldu. CC lisanslar›n›n uyarlanmas› çabas› asl›nda dört-befl y›l kadar önce ‹stanbul Bilgi Üniversitesi Biliflim Teknolojisi Hukuku Uygulama ve Araflt›rma Merkezi’nin Creative Commons Türkiye ismini

kullanmas›yla bafllam›flt›. Bu ortaklaflmay› gerçeklefltiren merkezin araflt›rmac›lar›ndan Emre Bayaml›o¤lu 18 Nisan’daki toplant›n›n da ev sahibiydi.

Birçok ülkeden gelen ve Copyleft anlay›fl›n› de¤iflik uygulamalarda yayg›nlaflt›rmak üzere çal›flan akademisyenler, hukukçular ve dijital hak eylemcileriyle dolu bir salon beklentisi ne yaz›k ki karfl›l›¤›n› bulamad›. Baflka bir konferansa kat›lmak üzere Türkiye’de bulunan on kadar

Arama motorlar› ve referans sistemlerinden elde edilen bilgilere göre dünya çap›nda 150 milyondan fazla foto¤raf, ses kayd›, yaz›l› belge, film gibi kültür ürünü Creative Commons ile da¤›t›ma girmifl durumda. konu¤u, salonda on kadar da dinleyici bekliyordu. Eyjafjallajökull yanarda¤›n›n patlamas›ndan dolay› Türkiye’ye gelememifl olan konuflmac›larla internet üzerinden ba¤lant› kurulduysa da, toplant› sönük geçmifl oldu. Yine de toplant›n›n sonucunda hem Kartepe Çal›fltay›nda konunun ilgililerine CC lisanslar›n›n hukuk sistemine uygunlu¤unu sa¤layacak düzenleme talepleri somut biçimde iletildi, hem de sanatç›lar›n ve her kesimden kültür üreticilerinin CC konusunda bilgilenmesini sa¤layacak giriflimlerde bulunulmas› için planlar yap›ld›. fiu anda tam say›s› bilinmese de, arama motorlar› ve referans sistemlerinden elde edilen bilgilere göre dünya çap›nda 150 milyondan fazla foto¤raf, ses kayd›, yaz›l› belge, film gibi kültür ürünü Creative Commons ile da¤›t›ma girmifl durumda. Türkiye’de daha çok foto¤raf paylafl›m sitelerinde kullan›lan ve bu yolla bilinir hale gelen lisanslar kültür üretimini

ço¤altmak, da¤›t›m› kolaylaflt›rmak ve yayg›nlaflt›rmak amac›yla da kullan›l›yor.

Dünyada kurumsal, popüler örneklere rastlamak da mümkün. fiubat ay›nda ‹ngiltere’de düzenlenen “Müzeler Wiki’yi Seviyor” kampanyas›nda amatör foto¤rafç›lara özel turlar düzenlenerek, kat›l›mc›lar ‹ngiltere’deki müzelerde yer alan eserleri belgeleyerek CC lisanslar›yla Wiki-Commons’a yüklemeye davet edildi ve befl binden fazla eserin foto¤raflanarak internet üzerinden ücretsiz izlenebilmesi sa¤land›. Foto¤raflar›n manevî haklar› ve ticarî imtiyazlar› hâlâ özgün sahiplerinde.

Bu kampanyadan bir ay sonra, ‹sveç Tarih Müzesi 60 binden fazla eserin foto¤raflar› ve 200 binden fazla katalog kart›n› CC ile yay›nlad›.

Sinema dünyas›nda ilk “büyük eser” 1997 y›l›nda k›sa belgesel dal›nda Oscar ödülü alan “Bir ‹yileflme Hikâyesi” adl› film olmufltu. Konu edindi¤i çal›flmalar› yayg›nlaflt›rabilmek için CC lisans›yla serbest dolafl›ma giren film bu sayede birçok ülkede kolayca bulunabilmifl ve izlenmiflti.

Müzik alan›nda birçok popüler örne¤in yan›nda, Jamendo gibi örnekler dikkat çekiyor. Jamendo sekiz farkl› dilde kullan›labilen bir internet radyosu. Dinlenen bütün müzikler CC lisans›yla serbest dolafl›mda. (http://www.jamendo.com) Türkiye’de de Tayfa Bandista’n›n CC lisansl› albümleri hemen akla gelen örnekler aras›nda.

Son y›llarda, sanatç›lar›n yan›s›ra, izleyicilerin de aktif oldu¤u topluluklar CC ile alternatif da¤›t›m kanallar›n› gelifltirmenin peflinde. Örneklerin artmas› ümidiyle, s›ca¤› s›ca¤›na Sita’n›n öyküsüne göz at›yoruz.

“Sita kimsenin tekelinde de¤il” (yarat›c›s›n›n bile!) ina Paley “kendi elleriyle yapt›¤›” “Sita Sings The Blues” çizgifilmini taN mamlamak için üç y›l›n› verdi. Hint destan› Ramayana’dan esinlenerek gerçeklefltirdi¤i filmin tuzu, destan›n paralelinde ilerleyen çizerin kendi öyküsü, biberiyse filmi müzikale dönüfltüren, 1920’lerde Annette Hanshaw taraf›ndan söylenen Billie Holiday tad›nda blues flark›lar›. Çizerin olmazsa olmaz dedi¤i ve filmin bafll›ca esin kayna¤› olan bu flark›lar sonradan fliddetli bafla¤r›lar›na sebep olmufl. Bu derde deva olan ise QuestionCopyright.org’dan Karl Fogel.

Nina Paley, sonradan ödüller alacak olan “Sita Sings The Blues” çizgifilmini bir y›l kadar önce Creative Commons Share Alike (di¤er ad›yla Copyleft) lisans›yla piyasaya sürdü. Yani, isteyen filmi kopyalayabiliyor, isteyen bu kopyalar› satabiliyor, gösterebiliyor, hatta gösterimlerden kâr elde edebiliyor, Sita temal› mallar üretebiliyor ve bütün bunlar lisans flartlar›na uyularak yap›ld›¤›nda Paley’nin izni gerekmiyor.

Ne var ki Paley’nin filmi halen “telif hapisanesinde tutuklu”. Paley 1920’lerde bestelenip icra edilen flark›lar›n film için elzem oldu¤una inand›¤› için (http://tinyurl.com/xprs022) telif sorunu yaflayaca¤›-

n› bile bile flark›lar› kullan›yor. Olan oluyor, flark›lar›n telif haklar›n› tekellerinde tutanlar inan›lmaz mebla¤lar isteyerek bafl›na çullan›yor. fiimdi telifin tamam›n› ödemedi¤i sürece önünde koskoca bir da¤›t›m engeli var. QuestionCopyright da burada devreye giriyor, Paley’i kendilerine “misafir sanatç›” (Artist-in-Residence) ilan ediyor ve Sita Da¤›t›m projesi oluflturuluyor. “Sita Da¤›t›m Projesi, bir sanatç›n›n ifllerinin serbestçe dolaflmas›na izin vererek –hem ekonomik hem sanatsal anlamda– nas›l büyüyebilece¤ini herkese gösterme çabas›.” (http://tinyurl.com/xprs023) Proje semeresini vermeye bafllam›fl, Paley ba¤›fllardan

ve film temal› ürünlerin sat›fllar›ndan flimdiye kadar gereken paran›n yüzde 61.5’ini toplam›fl durumda. Filmin DVD sat›fllar› istikrarl› bir flekilde devam ediyor, ayr›ca internet üzerinden ücretsiz olarak indirilebildi¤i gibi, elbette YouTube’dan da izlenebiliyor.

29 Mart 2010’da Comic Book Resources’da yay›nlanan röportaj›nda Paley bütün süreci anlat›yor (http://tinyurl.com/xprs024). Burada bir yandan da Creative Commons lisanslar›n›n hepsine bu adla hitap edilmesinin onu deli etti¤inden dem vuruyor, zira “afl›r› serbestten hiç de serbest olmayana” yedi çeflit lisansl›k bir

Koray Löker

yelpazesi var. Hepsine CC dendi¤i halde insanlar›n bu farkl›l›klardan haberdar olmad›¤›n› belirtiyor. Kendi kulland›¤› lisans Share Alike, nam-› di¤er Copyleft; bu da telif hakk› uygulamak (copyright) d›fl›nda filmle her fleyin yap›labilece¤i anlam›na geliyor.

Sonuçta Paley bunun do¤ru karar oldu¤una emin. Buradaki en güzel çeliflki ise, filmin telifli ve tek bir da¤›t›mc›n›n tekelinde olmas› durumunda çok daha az kazanaca¤›yd›. Paley’nin derdi filmin onu zengin etmesi de¤ildi, ancak bafl›ndan beri bu flekilde de getirisi olabilece¤ine emin oldu¤undan ve olabildi¤ince çok insana ulaflmas›n› istedi¤inden bu yolu seçti. Üstelik telif haklar›n›n gereksizli¤ini kan›tlam›fl olacakt›. Telifsiz halinin daha çok para etmesi ise sürpriz sonuç oldu. Özetle: “Telif haklar› k›s›tlama üzerinden ifller, bir iflin karanl›¤a gömülmesinin garantisidir. Filmi serbest k›larak baflar›s›n›n önündeki en büyük engeli kald›rd›m”.

Film herhangi bir reklam bütçesine gerek duymaks›z›n kendi kendini yay›yor ve çok daha fazla izleyici topluyor. Oysa telif haklar› yaln›zca yay›nc›n›n ve da¤›t›mc›n›n yarar›na ifller, film üzerinde tekel oluflturur ve k›sa süre içinde eseri tedavülden kald›r›r.

Sita ise “kimsenin tekelinde de¤il” ve izlenmeye devam ediyor.

– Linda Stark

45

Müzik dolab›

Halk› uyand›rma servisi Paul Weller / Wake Up The Nation (Island)

Aynur / Rewend (Sony Türkiye)

stanbul Blues Kumpanyas› üyelerinden Sarp Keskiner “güvenilir insan” derdi Paul Weller için. Tastamam öyle. fiimdi kendisine “millî servet” dediklerinde a¤z›na galiz küfürler gelecek gibi olmas›ndan, son albümünde yine kraliyet ailesine giydirmesinden de belli ya, hep böyleydi zaten. ‹ngiliz ifli rock’un, Mod âleminin çocu¤u: ‹ki dirhem bir çekirdek giyiniflini, k›l›k k›yafet zevkini, soul’a, funk’a düflkünlü¤ünü biraz da o mirasa borçlu. Sokaklardan ve pub’lardan ses verdi¤i The Jam’deyken tan›flt›¤› punk, lisans e¤itimi. ‘80’lerde s›n›f savafl›m›n› hikâye etti¤i, grevdeki madencilerin yard›m›na yetifltirdi¤i disko baladlar› söyledi¤i Style Council master’›. Doktoras›n›, uzun aran›n ard›ndan ç›kard›¤› “Stanley Road”, “Wild Wood” gibi nefis albümlerle ald›. O zamandan beri –birkaç sene evvel Aç›khava Tiyatrosu’nda da flahit oldu¤umuz gibi– ordinaryüs flark›yazarlar› aras›na yükseldi. Son albümü “Wake Up The Nation”, bir önceki duble albümü “22 Dreams”in rüyal›, büyülü, asude ahenginin aksine, gürül gürül bir albüm. Türlerin iç içe geçti¤i, ‘70’lerde beraber çald›¤› baz› isimlerin de eflli¤iyle çeflitlenen, gitar›n, piyanonun, davulun, hele ki bas gitar›n kanl› canl› hayat buldu¤u, u¤ultunun durulmad›¤›, ama hep ince müzikal dokunufllarla flafl›rtan bir albüm “Wake Up The Nation”... Olgun bir öfke, nefleli bir isyan var Paul Weller’›n sesinde...

– Merve Erol

A Ciwan Haco’nun yolundan gidecek az say›da

‹

10 albüm Caribou Swim Cypress Hill Rise Up David Byrne & Fatboy Slim Here Lies Love The Fall Your Future Our Clutter Gogol Bordello Trans-Continental Hustle Jacques Higelin Coup de foudre MGMT Congratulations Sage Francis Li(f)e Tamikrest Adagh These New Puritans Hidden

5 flark› Cat Power Sophisticated Lady Haidouti Orkestar La danse des Dervishs Nazan Öncel Tuttum B›rakmam Orhan Gencebay Sensizlik Yerle Bir Etti Y›ld›z Tilbe Hastay›m Sana

KENTSEL DÖNÜfiÜM sonucunda ‹stanbullular da Patti Smith’in New York’lu genç sanatç›lara verdi¤i tavsiyeye kulak kesilecek noktaya gelir mi acaba: “New York gençlere ve mücadele halinde olanlara kap›lar›n› kapad›. Ama baflka flehirler de var. Detroit. Poughkeepsie. New York City art›k sizlerden al›nd›. Tavsiyem flu: Kendinize yeni bir flehir bulun.”

BLOC PARTY’N‹N verdi¤i ara grubun solisti ve flark›yazar› Kele Okereke’ye yarad›. Sosyal sorunlara duyarl›l›¤›yla, sözlerinin güzelli¤iyle, elektronikle rock’u bir düflünüflüyle bilinen Okereke’nin ilk albümü “The Boxer” yak›nda ç›kacak.

GENÇ GRUPLARA dikiz, taze cevherleri keflif: Roxy Müzik Günleri’nde finale kalan gruplar, 1718-19 May›s gecelerinde Roxy’de canl› performans s›nav›na ç›kacak.

LILA DOWNS ‹stanbul’da! On y›ld›r Latin, hele ki Meksika deyince, Mayalardan, Azteklerden esermifl gibi ç›nlayan rüzgâr gibi sesiyle, coflkulu, tempoli müzi¤iyle akl›m›za o geliyor. Manu Chao’lar›n, Amparanoia’lar›n, direnen halklar›n, kad›nlar›n ve çocuklar›n, erkeklik prangas›na s›¤mayan erkeklerin, hayvanlar›n ve ormanlar›n, sular›n ve u¤ultular›n yan›nda o var. 16 fiubat’ta Cemal Reflit Rey’de nefis bir konser var.

Göçebe na¤meler ynur Do¤an “Keçe Kurdan”la patlad›¤›nda

isimden biri olaca¤›n› belli etmiflti. Fakat söyleflilerde giderek daha sade bir müzi¤e yönelece¤inin sinyallerini veriyordu, öyle de yapt›. Güçlü sesi “Ahmedo”daki gibi daha az ç›nlasa da, yorum ve inand›r›c›l›k aç›s›ndan hiçbir fley kaybetmedi, fakat arkas›ndaki müzi¤in hak etti¤i kadar sa¤lam durdu¤unu söylemek zor. Yok, çok iyi icra edilmifl, çok temiz bir müzik “Rewend”deki, ama murad edilen etkiden de sanki biraz uzak. Yine de, flark›lar güzel: Söz ve müzi¤ini kendisinin yazd›¤› “albüme ad›n› veren parça”, göçmenli¤e, muhacirli¤e, sürgüne fluras›ndan buras›ndan dokunan Kürtçe türküler, albümün tek Türkçe türküsü “Yaranmaz Afl›k” Aynur’un sesinden hep güzel. Fatih Ak›n’›n “Rewend” için Hasankeyf’te çekti¤i klibi aman kaç›rmay›n...

– M.E.

Kuca¤›nda çocuk, elinde kafein The National / High Violet (4AD)

eder beni gençken yakalad› / Keder bekledi ve keder kazand›... The National on y›ld›r müteahhitli¤ini hüznün yapt›¤› bir flehirden böyle flark›lar söylüyor. Külliyatlar› boyunca metropol ve k›rsal aras›na s›k›flm›fl insan›n endifle dolu dünyas›na ve vicdan›na tesirli bir bak›fl atan beflli, alt-country/Americana ile bafllad›klar› yolculuklar›n› ad›m ad›m indie rock’a kayd›r›p Tindersticks ve Wilco gibi öncülleriyle aras›na mesafe koydu. The National flark›lar›n›n baflkahraman› “Alligator”da gençli¤ini günlük kayg›lara ve ham öfkelere kurban edip arzu ve hayallerini tatmin edemiyor, “Boxer”da ise hayat›n sillesini yiyip kusurlarla dolu yetiflkin benli¤ini etraf›ndakilerin zahmetsiz ve gösteriflli varolufllar›yla k›yasl›yor, gençli¤inde infla etti¤i beklentilerin yabanc›l›¤›yla bafl etmeye çabal›yordu.

“High Violet”da art›k 40’lar›na merdiven dayam›fl bu karakter, kuca¤›nda çocuk ve elinde kafeinle gezen, büyük flehri terk etme hayalleri kuran, iyi bir efl ve baba olma bask›s› alt›nda iç çat›flmalar yaflayan bir adama dönüflmüfl. T›pk› The National üyeleri gibi. Matt Berninger’›n u¤uldayan baritonu eksiklik, yokluk, kay›p ve uzakl›¤a dair imal› cümle parçac›klar›n› seslendirip nakkafl ustal›¤›yla hikayeler resimlerken grubun y›llar süren yarat›m müzakereleriyle özgün sesleri haline getirdi¤i müzikal unsurlar birer birer ortaya ç›k›yor. Zengin bir dekor oluflturan ikiz gitarlar, devingen davullar, nefesliler ve yayl›larla

K

sa¤lanan orkestral etki katmanlaflarak üst üste biniyor, hakk›yla nüfuz edebilmek için mükerrer dinleyiflleri gerekli k›l›yor. The National flark›lar› mütemadiyen fokurduyor, ama fay hatt› bir türlü k›r›lm›yor, gerilim çözümlenmiyor –alev alev de¤il, köz gibi yanan flark›lar bunlar. Obama’n›n seçim kampanyas›n›n demirbafl› The National, politik ve kiflisel olan›n iç içe geçti¤i yaflam kesitleri sunuyor; evini düflününce akl›na ilk gelen fley borçlar› olan bir adam hayat›n› feda etmek için daha mânâl› bir savafl ar›yor. On sene önce bombofl salonlara çalarken bugün ABD menfleili ba¤›ms›z müzi¤in ayd›nlar s›n›f›na dahil olan The National yine evlâdiyelik bir albüm kaydetmifl.

– Yi¤it At›lgan

Kara Tren: Engin Yörüko¤lu (1945 - 2010) emleketin en köklü gruplar›ndan Mo¤ollar

M eksik kald›, masan›n en sa¤lam ayaklar›ndan

biri koptu: Grubun kurucular›ndan Engin Yörüko¤lu, uzun zamand›r bo¤ufltu¤u hastal›ktan kurtulamayarak 23 Nisan sabah› aram›zdan ayr›ld›.

Bo¤uflmak kelimesini bu kez “adet yerini bulsun” diye de¤il, yerli yerinde kullan›yoruz, çünkü Yörüko¤lu sahiden kansere savafl açm›flt›. Hastal›¤›n ilerleyen dönemlerinde, kendini iyi hissetmezken ve hatta bir yan›na felç inmiflken bile sahneye ç›kt› ve bagetlerini sallad›.

1963’te Gölcük’te bafllad›¤› müzik yolculu¤unun ilk dura¤› Selçuk Alagöz Orkestras›’yd›: ‹kinci Alt›n Mikrofon’a bu orkestra bünyesinde, üçüncüsüne ise kendi grubu Mo¤ollar’la kat›ld›. Mo¤ollar’›n ilk Paris seferi sonunda orada kald›, ama ‘70’lerde, Paris’te bulundu¤u y›llarda Cahit Berkay’la birlikte Mo¤ollar’› sürdürdü. ‹lerleyen y›llarda Paris’e gelen müzisyenlerle de çal›flmalar yapt›: Zülfü Livaneli’nin 1980 tarihli (ve Tülay German’l›) “Günlerimiz” albümüne yapt›¤› katk› unutulmaz. Arada Türkiye’ye döndü¤ünde Kurtalan Ekspres’in kurulufluna kat›ld›, Bar›fl Manço’yla konserler verdi. ‘90’l› y›llarda JazzStop’u açt›, sahnesini gençlere emanet etti. Bu anlamda, memleketteki rock patlamas›n›n en büyük müsebbiplerinden.

Engin Yörüko¤lu, genç rock’çular›n hamisi, kendi kufla¤›n›n erenlerindendi; herkes ondan feyz ald›. Abi, baba ve dedeydi; sözünü dinletmek için çabalamad›, tan›yan herkes onu cankula¤›yla dinledi. Son y›llar›nda Bodrum’a yerleflmiflti, oray› evi bildi ve yaflad›¤› evin karfl›s›ndaki mezarl›¤a gömüldü. Çocuk gibiydi, inatç›yd› ve huysuzdu.

Serhat Ersöz’den aktaral›m: Yapt›¤› en büyük çocukluk 23 Nisan’da ölmek oldu. Mo¤ollar’daki bofllu¤u elbette doldurulmaz ama en önemlisi, memleket rock’unda b›rakt›¤› boflluk: Onun gibi davul çalan biri bir daha kolay gelmez.

Mo¤ollar’›n “Dört Renk” albümünü CD-çalar›m›za tak›yoruz ve onu kendi bestesi “Güm Güm”le u¤urluyoruz.

– Murat Meriç

Yaflaaa Nesrin Sipahiiiii Nesrin Sipahi / Nesrin Sipahi’den Türküler (Odeon)

enerbahçe Türkiye kupas›n› son kald›r-

F d›¤›nda sene 1983’tü. Çok umutland›¤›

son maçta üç golden ikisini atan Trabzonsporlular da (Umut ve Engin) 1983 do¤umlu. O y›llarda Nesrin Sipahi herhalde art›k long-play’lerini yap›yordu. Fenerbahçe nam›na en iyi marfl pla¤›n› (“Yaflaaa Fenerbahçe...”) ç›kard›¤›ndaysa takvimler 1974’ü gösteriyordu.

Bu güzel geyik bir yana, Nesrin Sipahi yak›n tarihimizin en büyük seslerinden biri.

Ne mutlu ki, yeniden bas›lan albüm ve flark›lar›yla yeniden hayat buluyor. Y›llarca Selmi Andak, Nino Varon, Bora Ayano¤lu, Ülkü Aker, Norayr Demirci gibi isimlerin flark›lar›n› yorumlayan Sipahi, Üç-Hürel gibi rock’çularla da sahne paylaflm›flt› bir dönem. Tamer Yi¤it eflli¤inde sinemada yüzünü bir kere gösterdi, ama Türkan fioray, Hülya Koçyi¤it gibi oyunculara da sesiyle

hayat verdi. En son 1992’de Kudsi Ergüner’le “Sharki” isimli bir albüm yapan ve bir daha stüdyoya girmeyen Sipahi, uzun y›llar sonra bu kez türkü formunda eserlerle dinleyiciyle buluflacak. Türk sanat müzi¤i eserlerinden oluflan üç Nesrin Sipahi albümü yay›nlayan Odeon Müzik bu kez Sipahi’nin türkü yorumlar›n› sunuyor. Albümde ‹stanbul’dan Ankara’ya de¤iflik yörelere ait türkülerin yan›s›ra Azeri kaynakl› türküler a¤›rl›¤›n› koyuyor. Türkülerin kimisi alaturka, kimisi pop, kimisi ise folk hatt›nda aranje edilmifl. “Doldurun Kadehleri”, “Da¤larda Duman Güzeldir fiimdi”, “Süreyya”, “Araz Üste Buz Üste”, “Haydar Haydar”, “Kadifeden Kesesi” gibi na¤meler, art›k Sipahi yorumuyla elimizin alt›nda. 1983 karaplaklar›n son dönemiydi, aradan CD geldi geçti, dijital ça¤a geçtik. Nesrin Sipahi bu ça¤a da ulaflt›, Fenerbahçe bu ça¤da da kupas›z kald›. Bir sonraki ça¤da yine Sipahi’yle görüflmek üzere... – U.B. & M.E.

• Abartma/Yükleme/Çarp›tma • Küfür/Hakaret/Afla¤›lama • Düflmanl›k/Savafl Söylemi • Do¤al kimlik ö¤esini nefret/afla¤›lama unsuru olarak kullanma/simgelefltirme...

Söylembilimin Marksist profesörü Teun A. Van Dijk, Hrant Dink Egemen medyay› taram›fllar, bu Vakf›’n›n düzenledi¤i “Nefret Söylemi” semineri için ‹stanbul’a nefret söylemine en çok da köfleyaz›lageldi. Bugün orada burada yumruklar sallan›yorsa, bunun bir r›nda, sonra bafll›k ve spotlarda rastlade söylemsel geçmifli/yata¤› var. Yumru¤un at›lmas› için önce m›fllar. Bir ilginç bulgu da, ne kadar nas›l yumruk at›lmas› gerekti¤inin ö¤retilmesi, hatta teflvik afl›r› sa¤c›, sa¤c›, tutucu yay›n organ› edilmesi gerek, sözlü ve yaz›l›, belki de görsel olarak. varsa, hepsi de nefret söylemi üretiminde ligin ilk s›ralar›na düflmüfller: Yeniça¤, Ortado¤u, ömle¤inin üzerinde yaka mikTeun A. Van Dijk Vakit, Sözcü, Milli Gazete ilk rofonu var. Ayakta, dolaflarak befle girmifl, sonra bilin bakakonufluyor. Salondaki izleyicil›m, eflit puanla hangi iki güzilerin gözlerinin içine bakarak anlat›yor de ceridemiz geliyor? Hürriyet söylem tahlilinin nas›l yap›lmas› gerekve Cumhuriyet! Yaaa....(Ayti¤ini: “The Text and The Context” r›nt›lar nefretsoylemi.org’da.)

(Metin ve Ba¤lam).

Seminerin organizatörle9 Nisan Cuma akflamüstü Bilgi Ünirinden Özlem Dalk›ran, sa¤olversitesi’nin Dolapdere Kampüsü’nde sun, cuma akflam› bir grup kaHollandal› söylembilim uzman› Teun t›l›mc›y› akflam yeme¤inde bir A. Van Dijk’› dinliyoruz. Salon öyle araya getirdi. Bu s›rada da Van aman aman kalabal›k de¤il.

Dijk’la sohbet etme f›rsat›m Van Dijk sabah da ‹stanbul Üniveroldu. Ola¤anüstü alçakgönülsitesi ‹letiflim Fakültesi’nde medya söylü bir adam. Genç gösteriyor, lemi üzerine bir konferans vermifl. Esra ama yetmifline yaklafl›yor. Alt› Hoca, “Doktora salonu yetmedi, yan dilde makale yaz›p konferans salona ekran koyduk, o da t›kl›m t›kveriyor. Müthifl çal›flkan. On l›md›, Konya ve Eskiflehir ‹letiflim’den y›l kadar önce yay›nlanan de akademisyenler geldi. Çok iyi geçti” “‹deoloji” hâlâ baflyap›t›. Ladedi. Sevindim. tin Amerika’daki ö¤renci ve Futbolda Messi ne ise, medya söyizleyicilerinin ne kadar s›caklem tahlilinde de Van Dijk o! Üstelik bu kanl› ve içten oldu¤unu anlat›adam öyle c›rt p›rt Türkiye’ye gelebilen yor, ard›ndan da ekliyor: “Y›lbir uzman da de¤il. Anlam›yorum yani lard›r Amsterdam’da ders vemedya ile, dil ile ilgilenen akademisririm, flimdiye kadar bir tek yen, uzman ya da merakl› biri, iki eli ö¤renci gelip de memnuniyetikanda olsa, her fleyi b›rak›p Van Dijk’a ni ya da rahats›zl›¤›n› herhangelmeli, gelmeliydi. ‹lk kez Tarih Vakgi bir flekilde ifade etmedi.” f›’n›n bir semineri için gelmiflti birkaç Noam Chomsky, Pierre Boury›l önce. O zaman da hak etti¤i ilgiyi dieu gibi benzerleriyle olan iliflkileringörememiflti sanki. Nedir? ‹yi niyetle Van Dijk, önkabul olarak ›rkç›l›¤›n bir egemenlik ideolojisi den söz etti, soru üzerine. düflünelim: Van Dijk’›n birkaç makaleoldu¤unu belirtiyor, ama sonra ezilen uluslar›n yay›nlar›ndaki Yine de iki konuda tak›ld›m. Biri si hariç Türkçe pek bir çal›flmas› yay›nayr›mc›, hatta bazen ›rkç› söylemi de “Direnifl Söylemi” önemsiz: Van Dijk tan›flt›¤› insanlara lanmad›. Peki tamam, herkes taraf›nönce hemen nereli oldu¤unu soruyor, dan bilinmiyor, tan›nm›yor olabilir. olarak alg›lamak gerekti¤ini savunuyor. sonra da oran›n diliyle, o kenti anlatÇo¤u zaman Amerikan aksan›yla da maya bafll›yor. Millî, etnik ve tabii ki Uluslararas› Hrant Dink Vakf›, 2.5 olsa o bülbül gibi ‹ngilizce konuflan linguistik kökenlere merakl› bir a¤agünlük “Nefret Söylemi” (nefretsoyleakademisyenler/ayd›nlar/ö¤renciler bey! mi.org) konulu seminer için davet etnerede? Nedir bu ilgisizlik, nedir bu ‹kincisi ideolojik bir sorun: Van miflti Van Dijk’›. Güzel de bir çal›flma meraks›zl›k! Ama sanki bence bu kesiDijk, önkabul olarak ›rkç›l›¤›n bir egeyapm›fl Vak›f. Türk egemen medyas›nmi (kimseyi özel olarak suçlam›yorum) menlik ideolojisi oldu¤unu belirtiyor daki nefret söylemini dört kategoriye rahats›z eden baflka bir yan var: Van (ki do¤ru), ama sonra ezilen uluslar›n ay›rm›fllar: Dijk s›k› bir Marksist! yay›nlar›ndaki ayr›mc›, hatta bazen ›rkç› söylemi de “Direnifl Söylemi” olarak alg›lamak gerekti¤ini savunuyor.

Mesele Kürt medyas›ndan aç›l›nca, ezilenlerin de (tepki olarak belki...) ›rkç› ürkiye’de s›k s›k medyan›n tarafl›, önyarg›l› ve ayr›mc› bir dil kulland›¤›na tan›k oluyoruz. Özellikle de az›nl›k haklar›, sisöyleme kap›labilece¤ini kabul etmelahl› çat›flmalar ve AB üyelik süreci gibi konularda bu dil kendini daha fazla gösteriyor. Haberlerde, özellikle de mannin ötesinde, bunun olumlu bir söylem fletler ve haber bafll›klar›nda kullan›lan provokatif, ›rkç› ve ayr›mc› dil, toplumda düflmanl›k ve ayr›mc› duygular› tetikleyen, (Direnifl Söylemi) oldu¤unu söyledi. kal›p yarg›lar› güçlendiren birer araca dönüflüyor. Her ne kadar evrensel ve ulusal gazetecilik ilkeleri, hatta baz› medya kuBen haddimi bildi¤im için tart›flmay› rulufllar›n›n kendi gruplar›n›n yay›nlad›¤› bas›n etik ilkeleri bulunsa da, birçok haber ürünü bu ilkeleri ihlâl edebiliyor. Böyuzatmad›m ama, “Metin ve Ba¤lam” lesi bir dilin kullan›lmas› ise toplumda huzursuzluk ve savunmas›z gruplara yönelik yayg›n bir önyarg›n›n yerleflmesine yol teorisinin, tart›flt›¤›m›z örnekte, ezilenaç›yor. Hedef al›nan kifli ve gruplar ise tedirginlefliyor, sessizlefliyor ve demokrasinin olmazsa olmaz› olan sosyal ve siyalere ›rkç›l›k yapma hakk›n› tan›d›¤›n› sal yaflama kat›l›m flanslar›ndan zorunlu feragat ediyorlar. Bu k›flk›rt›c› ve hedef gösterici dil kullan›m› zaman zaman düflsöyledim. Çünkü Van Dijk, metinle manlaflt›r›lan ve marjinallefltirilen gruplar›n üyeleri ya da mekânlar›na yönelik sald›r›larla sonuçlanabiliyor. ba¤lam aras›ndaki iliflkide, o akflam Nefret söyleminin temelinde önyarg›lar, ›rkç›l›k, yabanc› korkusu/düflmanl›¤›, tarafgirlik, ayr›mc›l›k, cinsiyetçilik ve ho“ba¤lam her fleydir, her fleyi ba¤lam mofobi yatar. Kültürel kimlikler ve grup özellikleri gibi unsurlar nefret söyleminin kullan›lmas›n› etkiler, ancak yükselen milsaptar” türünden bir cümle de sarfetti. liyetçilik ve farkl› olana tahammülsüzlük gibi koflullarda, nefret dili yükselir ve etkisini artt›r›r.

Gülün dikeni... www.nefretsoylemi.org

‹NC‹TEN SÖZLER, YARALAYAN F‹‹LLER

Van Dijk ‹stanbul’da

MAV‹

DAKT‹LO

G

Medyada nefret söylemi nedir?

T

Rag›p Duran

49

Cesaria Evora Senegal aç›klar›nda, 500 y›l boyunca Portekiz sömürgesi olmufl Cabo Verde adac›klar›n›n insanl›¤a arma¤›n› Cesaria Evora. Öyleki adaya gelen turistlerin en çok görmek istedi¤i yer, bugün 70’ine merdiven dayam›fl (1941 do¤umlu) teyzenin eviymifl. Dünya müzi¤inin yal›nayakl› divas› olarak an›lan Cesaria Evora, Portekiz fadolar›n› de¤il, anadilinde, kreolce mornalar› Küba ve Afrika k›y›lar›na uzanan flark›lar›n› dillendirmeye geliyor. Duman› üstünde albümü “Nha Sentimento” ile ç›kt›¤› turne kapsam›nda, 18 May›s’ta Cemal Reflit Rey’de sodade’lardan, aflklardan, meflklerden, ›l›man Cabo Verde hikâyelerinden dem vuracak.

Ay›n 12’si ise bir baflka güzel gece: Blues ve gospel’i birbirine kararak sonradan ritim and blues olarak an›lacak türün babas› James Brown an›lacak CRR’de. Brown’›n yoldafl›, saksafoncu aranjör Pee Wee Ellis’in liderli¤inde Afrika’n›n en mahir müzisyenleri yanyana geliyor, “Still Black, Still Proud” projesiyle, inad›na Afrika!

Anadolu’nun Büyüleri

fiiflmanlar

Bruno Barbey’in ‹stanbul’u

Arter Starter

“S›f›r beden” kültürüne sevgilerle... Sanat çevrelerinde fliflman, varl›kl› insan figürlerini konu etti¤i resimlerle ve sanat tarihine geçmifl ikonografik imgeleri meflrebince yeniden yorumlad›¤› çal›flmalar›yla tan›nan Kolombiyal› ressam, politik tavr›n› Irak'ta, Ebu Garip’te yaflanan insanl›k d›fl› sahneleri tuvale aktararak belli etmiflti. 18 Temmuz’a kadar Pera Müze’sinde aç›k olacak Botero’nun 64 hacimli yap›t›n› bar›nd›ran sergi bölümlere ayr›lm›fl: sirk, bo¤a gürefli, Latin Amerika halk›, Latin Amerika yaflam›, natürmortlar, Ebu Garip ve sanat tarihinin büyük ustalar›ndan uyarlamalar… Gitti¤i her flehre bir heykelini hediye edermifl Botero. Naçizane önerimiz, Diyarbak›r! Okul mu olsun, müze mi tart›flmalar› süren kentin cezaevinde yaflananlar Irak’ta olanlara rahmet okutur.

Yak›n geçmiflte izleyiciyle buluflan “May›s 68” ve “‹talyanlar” sergilerinin sahibi, Fas as›ll› Frans›z foto¤rafç› nicedir (befl y›l) ‹stanbul sokaklar›n› arfl›nl›yordu. “Foto¤raf çekerken sadece renklerle ve gölgelerle ilgilenmem, tarihle de ilgilenirim. Beni daha çok etkileyen, derin tarihi birikimleri olan kadim co¤rafyalar ile o co¤raflayalar›n insanlar›d›r” diyen Magnum Ajans› üyesi Barbey, tamam›na erdi¤inde Fas, Portekiz, Gabon, Polonya, Nijerya, ‹ran serilerinden oluflan kitaplar›n›n yan›na koyacak belli ki ‹stanbul serisini. 60 kareden oluflan “Bruno Barbey’nin ‹stanbul’u”nda flehrin renksel u¤ultusunun, Do¤u ve Bat›’n›n aras›nda kalm›fll›¤›n, gündelik yaflamdan hallerin, al›flkanl›klar›n, iliflki biçimlerinin izleri sürülmüfl. 30 May›s’a dek Beyo¤lu Yap› Kredi Sermet Çifter Salonu’nda görülebilir.

“Müze de¤il, sanat için alan" deniyor Arter için. Paneller, seminerler, atölye çal›flmalar› ve sanatç› buluflmalar› da müstakbel programlar içinde düflünülüyor.

“Starter” bafll›kl› aç›l›fl sergisi, Türkiye’de ve dünyada ça¤dafl sanat›n özgün örneklerini veren 1960’lardan günümüze 87 sanatç› ve 160’› aflk›n eserle zuhur ediyor.

René Block küratörlü¤ünde haz›rlanan seçkide kimler yok ki? Adel Abidin, Halil Alt›ndere, Nevin Alada¤, Maja Bajeviç, Elina Brotherus, Cevdet Erek, Ebru Özseçen, Michael Sailstorfer, Joseph Beuys, John Cage, Cengiz Çekil, Ayfle Erkmen, Rebecca Horn, Gülsün Karamustafa ve Nam June Paik’in güncel ve kavramsal çal›flmalar›, ‹stiklal Caddesi No: 211’de…

Gazeteci Erol Dernek Sokak, No:11’de konufllanan Karfl› Sanat Çal›flmalar›, 30 May›s’a dek Nurettin Erkan’› a¤›rl›yor. Lütfiye Bozda¤’›n sergi katalo¤u için kaleme ald›¤› de¤erlendirmelerine ba¤lanal›m: “Dilin imkânlar›, yaflanm›fll›¤›n tüm dokusuna nüfuz etmede baflar›s›z olunca, sözcüklerin ve kavramlar›n, eriflemedi¤i hakikatlere, baflka yollardan ulaflma aray›fl› Nurettin Erkan’› merkezinde ‘beden’ olan metaforik bir dile yöneltir. Evrenin gerçekli¤inden yola ç›karak ‹nsan’›n özüne varmak isteyen sanatç› için, bu yolculuk ‘beden’ de son bulur. Beden kendisini çevreleyen eflyalar, giysiler, tüm dünyevi varl›klardan ar›nd›r›l›r, hatta bu ar›nd›rma o kadar derinlere ulafl›r ki biny›llarca kabul görmüfl beden alg›s›n› belirleyen en temel kimlik olan cinsiyet bile göz ard› edilir. Etraf›ndaki her fleyden ar›nd›r›lan beden, tüm yal›nl›¤›yla insan›n özünü d›fla vuran bir metafordur art›k.”

Büyü insano¤lunun kadim bilgisi, kadim prati¤i. Dünyan›n dört yan›nda, ma¤ara resimlerinden bu yana insan benzer sembol ve ritüellerle, dileklerini, arzular›n›, h›rslar›n› ifade ediyor. Büyü bir yakar›fl ya da dua de¤il, insan›n "fele¤in tekerine çomak soktu¤u", kozmik güçleri yard›ma ça¤›rarak gidiflat› de¤ifltirmeye meyletti¤i ve gelece¤e yöneltti¤i bir silah asl›nda. Ka¤an Güner'in 6 May›s-1 Haziran tarihlerinde F›nd›kl›’daki Meke Sanat Galerisi'ndeki resim sergisinin ad› da “Anadolu Büyüleri”. ‹smet Zeki Eyubo¤lu'nun ayn› adl› kitab›ndan ilham alan, gündelik hayat›m›za fark etmedi¤imiz kadar sinmifl büyünün devrimci niteli¤iyle u¤rafl›yor bu sergi. Modernizmin babalar› ile doru¤a ulaflan "dünyay› de¤ifltirme" talebinin "büyü" ile olan dans›n›n izlerini sürüyor. “Dünyay› yorumlamak yetmez, büyülemek laz›m!” deniyor sergide, hacimli f›rça darbeleri, renk paletinden f›flk›ran tonlar ve kompozisyonlarla büyüleniyorsunuz gerçekten...

50

› fl › k v e

Ahmet ‹nsel ve Michel Marian “Ermeni Tabusu Üzerine Diyalog” için bulufluyor, geçmiflte yaflananlar›, bugünün inflas› için tart›fl›yor. 13 May›s’ta Bilgi Üniversitesi Dolapdere’de, 18:30’da...

s e s

fiiflirilebilir model tank / Michael Sailstorfer (2007)

Y›ld›z Teknik Üniversitesi Fotograf Kulübü 24-28 May›s tarihlerinde, söylefli ve video gösterimlerine de yer verecek 10.

Amatör Fotograf Günleri düzenliyor.

Program, sergi ak›fl› www.ytufok.org adresinden takip edilebilir.

g ö s t e r i s i

k›lavuz

Gümüfllük Akademisi, Latife Tekin’in kaptanl›¤›nda yol alan bir gemi, Bodrum’a, memlekete nefes ald›ran kurtar›lm›fl bir bölge. 28-30 May›s tarihlerinde düzenlenen "3. Kozmos'dan Kaos'a Atölye Çal›flmas›” Türkiye Düzensiz Sistemler Çal›flma Grubu bilim kurulu baflkan› ve ‹stanbul Üniversitesi ö¤retim üyesi Gediz Akdeniz koordinatörlü¤ünde gerçekleflecek. Akademide konaklama imkân› mevcut.

expressroll@gmail.com

Tafllar-Kad›nlar-Küler

“Gülerek davul çal›yor ya... Ömrü uzayas›ca... Gülerek çal›yor.”

Ekflisözlük’te, Kas›m 2007’de “forgotten hopes” imzal› yorum böyle demiflti. Afla¤› yukar› ayn› günlerde, Taner Öngür bir özel sohbette “Mo¤ollar üyesi olmay›” flöyle anlatm›flt›: “Bazen bir televizyon program›na gideriz, ‘‹flte Türkiye’de rock müzi¤in babalar›’ diye anons ederler. ‘Mo¤ollar gibi efsane bir grupta çalmak nas›l bir duygu?’ diye sorarlar. Biz kendimizi hiç rock y›ld›z› olarak görmedik ki. fiimdi de öyle baba rockç› falan gibi hissetmiyoruz.

Biz çocukken birlikte kurdu¤u hayalin, maceran›n hala peflinden giden arkadafllar›z sadece. Sahnede çalarken Engin’e bakar›m, bunca y›l sonra bile çocuk gibi gülerek göz k›rpar.

Benim için Mo¤ollar üyesi olmak iflte o and›r.”

Foto¤raf: Muhsin Akgün