Mt no 65

Ağustos 2010

Kürt ve Türk Emekçilerin Canını Alan Haksız Savaşa Son! • Anayasa Mahkemesinin kararı ve referandum • TC egemenleri “bölücü” mü oldu?

65

• Eksen kayması mı?

• Egemenlerin kırmızı kitapları • Asker olunacak, ol!

• “Orta sınıf” mı, işçi sınıfı mı büyüyor?

Anayasa Mahkemesinin Kararı ve Referandum Akın Erensoy

A

nayasa Mahkemesi’nin, hükümetin Meclis’ten geçirdiği anayasa değişikliği paketinin kimi maddelerine ince ayar çekmesi, fakat statükocu cephenin beklediği gibi bazı önemli maddeleri toptan iptal etmemesi ve referandum yolunu açması üzerine, burjuva siyaset 12 Eylülde yapılacak referandum ekseninde gelişmeye ve şekillenmeye başladı. Her alanda kıran kırana süren burjuva iç kapışma, anayasa değişikliğinin Meclis ve Anayasa Mahkemesi ayağından sonra, şimdi de referandum cephesi üzerinden gelişmektedir. Hiç kuşku yok ki referandum, aynı zamanda gelecek yıl yapılacak genel seçimin pek çok açıdan provası olacaktır. Bu durum, burjuva iktidar kavgasına da bağlı olarak hem referandum sürecini sertleştirmekte ve kutuplaştırmakta, hem de kitlelerin gündemine politik gelişmeleri daha fazla sokmakta ve onları bir tavır almaya zorlamaktadır.

Statükocu cephe, Kemalist asker-sivil bürokrasinin devlet üzerindeki geleneksel vesayetçi konumuna darbe vuracak olan anayasa değişiklik paketine “hayır” kampanyası başlatmış bulunuyor. Anayasa Mahkemesi üzerinden değişiklik paketinin yolunu kesemeyen Kemalist-darbeci cephe, kitleleri statükoculuğa omuz vermeye çağırıyor.

AKP ise, geniş kitleleri etkilemek amacıyla “12 Eylülde 12 Eylül’le hesaplaşma” sloganına dayalı bir strateji benimsemiş durumda. Hiç uzatmadan söylersek, AKP’nin “demokratlığı” 12 Eylül’le hesaplaşmaya yetmez. Paketin gerçekliğiyle örtüşmeyen ve oldukça abartılı bu slogan emekçi kitleleri aldatmaya dönüktür. Söz konusu anayasal değişikliklerin kabul edilmesiyle 12 Eylül’ün hesabı sorulmuş ve onunla hesaplaşılmış olunmayacaktır. İşçi sınıfı açısından 12 Eylül ile hesaplaşmak demek, her türlü siyasal ve sendikal örgütlülüğünü dağıtan, devrimci yükselişi ezen ve ağır bedeller ödeten sermaye düzeninden ve onun generallerinden hesap sormak demektir. Bu bakımdan 12 Eylül’-

ün hesabını sorma ve onunla hesaplaşma hâlâ işçi sınıfının önünde bir görev olarak durmaktadır.

Ancak referanduma sunulan anayasal değişikliklerin tümüyle anlamsız, yararsız olduğunu, ya da verili burjuva demokratik düzeye göre bir gerilemeyi ifade ettiğini söylemek ve buradan kalkarak statükocu çizginin “hayır” cephesine yuvarlanmak işçi sınıfı siyasetiyle bağdaşmaz. Kısmi de olsa demokratik haklar içeren anayasal reform, işçi sınıfı açısından mevcut duruma göre bir olumluluk ifade etmektedir. İşçi sınıfının en bilinçli kesimlerini oluşturan komünistlerin bakış açısı bu olmalıdır. Komünistler, örgütsüzlüğün ve dağınıklığın hüküm sürdüğü günümüz benzeri süreçlerde, sınıf hareketinin verili düzeyini dikkate alarak, gündeme gelen kısmi demokratik haklara sınıf hareketinin ileriye çekilmesi noktasından yaklaşırlar.

Ne var ki sosyalist hareketin referandum karşısında geliştirdiği çeşitli tutumlar bu perspektiften son derece uzaktır. İster “hayır”cı isterse “boykot”çu olsun; bu tutumların gerekçelendirilmesi maksadıyla ileri sürülen tezler işçi sınıfından kopukluğu, kendinden menkul, ayakları yere basmayan bir devrimciliği bir kez daha gözler önüne sermiştir. Kürt hareketinin ise özel bir durumu söz konusudur. Bu nedenle, Kürt hareketinin boykot kararıyla sosyalist hareketin kimi kesimlerinin boykot kararı aynı içerik ve kapsamda değerlendirilemez.

Anayasa Mahkemesi’nin kararı ne ifade ediyor?

Anayasa Mahkemesi, anayasa değişikliği paketi içinde yer alan ve statükocu cephenin şiddetle karşı çıktığı en önemli iki maddeye müdahalede bulundu. AKP hem seçim usullerine yönelik bir değişiklik öngörüyordu hem de Anayasa Mahkemesi’nin ve Hâkimler ve Savcılar Yüksek

1

marksist tutum

Ağustos 2010 • sayı: 65 Anayasa Mahkemesi seçim usullerine ilişkin düzenlemenin bir kısmını iptal etti. Ancak Kemalist asker-sivil bürokrasi, üzerine bastığı, güç aldığı ve adeta güvenli bir kale konumunda olan geleneksel vesayetçi kurumların yapısının değiştirilmesi girişimini engelleyememiştir.

Anayasal değişikliklerin referandumda kabul edilmesi halinde, Kemalist bürokrasinin güvenli kalelerinde büyük gedikler açılmış olacaktır.

Kurulu’nun üye sayısını ve seçmen tabanını genişletiyordu. Anayasa Mahkemesi seçim usullerine ilişkin düzenlemenin bir kısmını iptal etti.

Ancak Kemalist asker-sivil bürokrasi, üzerine bastığı, güç aldığı ve adeta güvenli bir kale konumunda olan geleneksel vesayetçi kurumların yapısının değiştirilmesi girişimini engelleyememiştir. Anayasal değişikliklerin referandumda kabul edilmesi halinde, Kemalist bürokrasinin güvenli kalelerinde büyük gedikler açılmış olacaktır. Bundan ötürüdür ki, söz konusu maddelerin tümüyle iptal edilmesini bekleyen statükocu-darbeci cephenin bir bölümü, Anayasa Mahkemesi’nin kararı karşısında sükût-u hayale uğramıştır. Kemalist elitin sözcüleri, hayal kırıklıklarını ve Anayasa Mahkemesi’ndeki cephe arkadaşlarının yeterince savaşmadan teslim olduklarını açıktan dile getirmekten geri durmamışlardır. Peki, statükocu-devletçi cephenin Anayasa Mahkemesi kolu, neden söz konusu maddeleri tümüyle iptal etmedi? Hiç şüphesiz ki, alınan kararı belirleyen pek çok etmen bulunmaktadır. Önüne gelen anayasal değişiklikleri yalnızca biçim yönünden inceleme hakkına sahip olan Anayasa Mahkemesi, değişiklikleri esastan görüşmeye ve bu kapsamda müdahalelerde bulunmaya başlamıştı. Böylece hikmetinden sual olunmayan, en üst iktidar organı edasıyla sahne alan, korsanca kararlarıyla parlamentoyu devre dışı bırakan ve onu kendine tâbi kılmaya çalışan bir Anayasa Mahkemesi gerçeği ortaya çıkmıştı. Anayasa Mahkemesi’nin tümüyle iptal kararı verememesi, açıktan anayasa suçu işlemekten ve kendilerinin de bir parçası oldukları burjuva rejimi içinden çıkılmaz bir kaosa sürüklemekten duydukları korkudan kaynaklanmıştır.

Bunun yanı sıra, uzun bir dönemdir darbe girişimleri dâhil çeşitli yöntemlerle AKP’yi götürmeye çalışan, ama başaramayan statükocu cephe ya da bu cephenin hâkim kesimleri taktik değiştirmiş bulunuyorlar. Baykal’ın tasfiye edilmesi ve “halkçı” bir söylemle Kılıçdaroğlu’nun genel başkanlığa oturtulması bu yeni taktiksel sürecin bir parça-

2

sıdır. Olağanüstü yollarla gönderilemeyen AKP’nin karşısına bir iktidar alternatifi olarak CHP hazırlanmaya başlanmıştır. Bu çerçevede, biteviye bir şekilde bürokratik ayrıcalıkları savunan CHP yerine, halktan, yoksulluk ve yolsuzluktan, işsizlikten söz eden, cilalanmış ve parlatılmış bir CHP geçirilmeye çalışılıyor. Eğer CHP ile özdeşleşen yüksek bürokratik yargı kastı tümüyle iptal kararı verseydi, AKP erken seçime gidecek ve mazlum rolü oynayarak muhtemelen kazanacaktı. Dolayısıyla emekçileri kandırmak amacıyla cilalanmaya ve parlatılmaya çalışılan CHP büyük bir darbe alacaktı ve oluşturulmaya çalışılan yeni imajı da bir işe yaramayacaktı. Oysa şimdiki durumda, referandumu da fırsata dönüştürerek hem mümkün mertebe AKP yıpratılmak ve hem de seçimlere kadar “halkla kucaklaşan CHP” imajı güçlendirilmek isteniyor.

Anayasa değişikliği ve işçi sınıfının tutumu Anayasa değişikliği ve referandum son derece karmaşık bir siyasal sürece denk gelmiştir. Yaşanan kavga egemen kesimler arasında olsa da, tepede kalmıyor, toplumsal alana uzanıyor ve kitleleri somut olaylar karşısında tutum almaya zorluyor. Ağırlaşan Kürt sorunu, başörtüsü sorunu, Alevi sorunu ve benzeri sorunlar da bu iktidar kavgasının ve siyasal alandaki gelişmelerin içine oturuyor ve siyasal alanı şekillendiriyor. İşte bu karmaşık siyasal ortamda, anayasa değişikliği hazırlanmış ve referanduma sunulmuştur. İşçi sınıfının bu karmaşık siyasal süreçte hem burjuva kesimlerden birisinin payandası olmaması, hem de bağımsız sınıf çizgisini geliştirerek kendi çıkarlarının takipçisi olması için komünistlere büyük görevler düşüyor. Konunun bu boyutu, sosyalist ve sendikal hareketin referandum karşısında aldığı tutumların irdelenmesini de gündeme getirmektedir. Öncelikle altını kalınca çizmek gerekiyor ki, kapitalist düzende anayasa, burjuvazi tarafından iktidarın nasıl paylaşılacağını ve kitlelerin nasıl yönetileceğini düzenler. Par-

sayı: 65 • Ağustos 2010

lamenter sistem kuvvetler ayrılığı ilkesine dayanır. Yasama, yürütme ve yargı biçiminde ifadesini bulan bu kuvvetler ayrılığı, aynı zamanda iktidarın nasıl paylaşıldığını da anlatır. Anayasanın nasıl şekilleneceğini, meselâ, bu kuvvetlerden hangisinin öne çıkacağını ise güç dengeleri belirler.

Olağan bir burjuva parlamenter sistemde öne çıkan ve belirleyici olan yasama organı olan parlamentodur, seçilmişlerdir. Fakat özele inersek, Türkiye’de daha baştan askersivil bürokrasinin vesayeti altında şekillenen burjuva cumhuriyet rejiminde anayasaya damgasını basan da bu vesayetçi-bürokratik anlayış olmuştur. Zaten burjuva kesimler arasında süren kavganın nedeni de, iktidarın bu şekilde paylaşılmış olmasıdır. Bu noktada hatırlatmak gerekir ki, AKP çok demokrat olduğu için ya da halk kitlelerinin, işçilerin demokratik haklarının çerçevesini genişletmeyi çok istediği için değil, kendi iktidar alanını daraltan vesayetçi sistemi tasfiye etmek için anayasa değişikliği yapmak istiyor. Uzun süredir burjuva rejimin tepesinde yürüyen iktidar paylaşımı kavgasında halk kitlelerini yanına çekmeye çalışan AKP, anayasa değişikliği paketi çerçevesinde bazı demokratik adımlar atmak zorunda da kalıyor.

Meselenin özü budur.

Marksizm, olayların maddi temeline inerek ve toplumsal-tarihsel gelişim seyrine bakarak çözümleme yapar.

Burada, değerlendirmemizin konusu somut alandaki burjuva siyasetidir. Şu an siyasal alandaki burjuva iktidar kavgasına baktığımızda, Kemalist bürokrasinin bazı tarihi özel şartlardan dolayı edindiği ayrıcalıklarını bırakmak istemediğini, değişime ayak dirediğini ve bu nedenle de gerici olduğunu görürüz. Dolayısıyla statükocu burjuva kesimlerin anayasa değişikliğine karşı çıkmalarının ve referandumda “hayır” demelerinin nedeni bellidir. Asıl üzerinde durulması gereken, sosyalist ve sendikal hareketin tutumudur. Sosyalist hareketin büyük bir bölümü, özellikle de milliyetçi-devletçi-reformist kesimleri, burjuva iç kapışmada olduğu gibi referandum sürecinde de statükocu-darbeci güçlerin çizgisine yuvarlanmış bulunuyorlar.

Yalnızca “hayır” dedikleri için değil, ileri sürdükleri gerekçeler noktasında da büyük ölçüde statükocu cepheyle örtüşmekteler. Gerek “hayır” gerekse “boykot” diyen sosyalist kesimlerin işçi sınıfının somut örgütlülük durumunu dikkate almadıkları ve işçi hareketini ileriye taşıma gibi bir dertlerinin olmadığı bu vesileyle de açığa çıkmıştır. Somut siyasal gelişmeler karşısında alınan bu tutumlar, proleter sınıf temelinden yoksunluğu, bilinç çarpılmasını, devletçi Kemalist damarın ne denli kuvvetli olduğunu gözler önüne sermektedir.

“Hayır”cı ve “boykot”çu sosyalistlere göre, AKP anayasa değişikliği yapıyor ama “samimi değil”. Yani AKP’nin başka niyetleri var, onun için değişiklik yapıyor diyorlar.

Peki bundan doğal ne olabilir, elbette AKP’nin başka niyetleri var ve bu niyetlerin ne olduğunu yukarıda ortaya koyduk. “Samimiyete” göre tutum almayı önermek tam anlamıyla apolitik bir yaklaşımın tezahürü. Zira işçi sınıfı

marksist tutum

açısından mesele, hangi burjuva partisinin samimi (ve samimi olan burjuva partisi var mıdır?) olduğunu tespit ve test etmek değildir. Somut siyasal alanda hangi adımların atıldığı, örneğin yapılan değişikliklerin verili demokratik çerçeveyi şu ya da bu ölçüde genişletip genişletmediğidir.

Devrimci işçi sınıfı politik gelişmeleri kendi sınıf ekseninde değerlendirir.

Başbakan Erdoğan’ın referanduma destek isterken partisinin grup toplantısında 12 Eylül faşizminin darağacına gönderdiği gençleri anması, sosyalist şair Nevzat Çelik’in o günler için yazdığı Şafak Türküsü şiirini okuması ve ağlaması meselesine de bu perspektiften bakmak gerekiyor.

12 Eylül faşizmi işçi sınıfının örgütlülüğünü dağıtmış, toplumu sindirmiş, güvensizleştirmiş ve apolitikleştirmiştir. 12 Eylül rejiminin getirdiği kurumlar ve bunların uygulamalarının olumsuz etkileri hâlâ devam etmektedir ve bu nedenle işçi sınıfı belini bir türlü doğrultamamaktadır.

Dolayısıyla Erdoğan’ın niyetinden bağımsız olarak, hesaplaşılması gereken bir dönem olan 12 Eylül’ün kitlelerin gündemine girmesi ve tartışılması olumlu bir gelişmedir.

Aynı zamanda yürüyen tartışma, yine burjuva siyasetçilerin niyetlerinden bağımsız olarak demokrasi bilincini geliştirmekte, korkan, geri duran kitlelerin bu konuda konuşma cesaretini artırmaktadır.

Komünistler, oluşan ortamı sınıf hareketinin ileriye çekilmesi için kullanırlarken, beri taraftan da uyanıklığı elden bırakmadan, AKP’nin getirdiği değişikliklerle 12 Eylül’le hesaplaşmanın bitmiş olmayacağını da kitlelere açıklarlar. 12 Eylül faşizmi birtakım generallerin gaddarlığından doğmuş değildir: Generaller sermaye düzeninin yalnızca cellâtlarıdırlar.

Komünistler, oluşan ortamı sınıf hareketinin ileriye çekilmesi için kullanırlarken, beri taraftan da uyanıklığı elden bırakmadan, AKP’nin getirdiği değişikliklerle 12 Eylül’le hesaplaşmanın bitmiş olmayacağını da kitlelere açıklarlar. 12 Eylül faşizmi birtakım generallerin gaddarlığından doğmuş değildir: Generaller sermaye düzeninin yalnızca cellâtlarıdırlar. 12 Eylül faşizminin amacı yükselen işçi hareketini ezmek, sermayeye dikensiz gül bahçesi ortamı yaratmaktı. Bu nedenle, devrim korkusuna kapılan burjuvazi, ordusunu “göreve” çağırmıştır. Dolayısıyla işçi sınıfı için 12 Eylül ile hesaplaşmak, onun koyduğu yasalarda birtakım değişiklikler yapılmasıyla ve darbecilerin yargılanabilirliğinin önünün açılmasıyla sınırlı değildir. İşçi sınıfı bir bütün olarak sermaye düzeninden hesap sormalı, yalnızca generalleri değil diğer sorumluları da sanık sandalyesine oturtmalıdır. Ancak açıktır ki, demokratik haklara sahip çıkmayan, genişletilen demokratik çerçeveyi bir basamak olarak kullanmayan ve daha ilerisi için mücadele vermeyen bir işçi sınıfı akşamdan sabaha bu hedefine varamaz.

3

marksist tutum

İşçi sınıfı için 12 Eylül ile hesaplaşmak, onun koyduğu yasalarda birtakım değişiklikler yapılmasıyla ve darbecilerin yargılanabilirliğinin önünün açılmasıyla sınırlı değildir. İşçi sınıfı bir bütün olarak sermaye düzeninden hesap sormalı, yalnızca generalleri değil diğer sorumluları da sanık sandalyesine oturtmalıdır.

Mesele bu şekilde kavrandığında, “hayır”cı ve “boykot”çu sosyalist çevrelerin “AKP 12 Eylül’ün çocuğudur, anayasayı değiştiremez” söylemi anlamsızlaşmaktadır. Zira değindiğimiz üzere, 12 Eylül sermayenin ihtiyaçlarını karşılamak üzere gelmiş ve burjuvazi bu dönemde sağlı sollu partilerini feda etmiştir. İster İslami renklere bürünen burjuva partiler olsun, ister faşist MHP olsun, isterse sözde solcu ve laik kisveli CHP olsun, hepsi de sermaye düzeninin çocuğudur. Sermaye işini görmüştür, gelinen aşamada ise günün ihtiyaçlarını CHP ve MHP değil, AKP karşılamaktadır. İşçi sınıfı, burjuva partilerden birisini seçerek “sen yapabilirsin”, “sen yapamazsın” demez. Damarlarında Kemalizm kanı dolaşan söz konusu sosyalist çevrelerin CHP’yi ilerici, AKP’yi ise İslamcı gerici olarak gördükleri malûm… Eğer bu çevreler anayasayı AKP’nin değil de CHP’nin değiştirmesini istiyorlarsa bunu açıklamalılar.

Yok, “anayasayı ancak biz değiştirebiliriz” diyorlarsa, bu, her şeyi sosyalizme havale etmenin diğer bir adıdır. Reformlar bizi ilgilendirmez, hiçbir değişim olmasın demektir, “durdurun dünyayı” bizi bekleyin demektir, mevcut 12 Eylül rejiminin uzantısı anayasa yerli yerinde kalsın demektir. Yani “nerden baksan tutarsızlık, nerden baksan ah-

4

Ağustos 2010 • sayı: 65

makça!”

Esasında içinden geçtiğimiz dönem pek çok açıdan öğreticidir. Toplumsal gelişmelerin basıncı ya da ayıklayıcı özelliği, köhneyen, ayak bağı olmaya başlayan ve tasfiye edilen Kemalist cenahla, SSCB’nin yıkılmasıyla boşluğa düşen, her geçen gün toplumsal zeminini yitiren, StalinistKemalist, devletçi küçük-burjuva sosyalizmini aynı cepheye fırlatıyor. Milliyetçi-devletçi-reformist kesimlerin öne çıkan aktörleri (TKP, ÖDP, Halkevleri) Kemalizmin çözülmesinin kendi zeminlerini de boşalttığının farkındalar.

Bu çevrelerin, yapılan değişikliklerle hiçbir ilişkisi olmayan ve iler tutar bir yanı da bulunmayan şu dediklerine bir bakalım. ÖDP: “Bu pakette yargının yerinden denetimini ortadan kaldırarak özelleştirmelerin, piyasalaştırmanın önü açılmaktadır. …özelleştirmelerin engellenmesine dönük kısmi önlemler kalkıyor. Piyasa düzeninin önü açılıyor.” TKP: “AKP’nin hazırladığı Anayasa değişiklik paketi kendi siyasi hedeflerine ve çıkarlarını savunduğu piyasacı güçlerin ihtiyaçlarına göre hazırlamıştır.” Halkevleri: “AKP iktidarının Anayasa düzenlemeleri halkı sermayeye tutsak etmekte ve sermaye özgürlüklerini güvence altına almaktadır. ...piyasalaştırma ve tüm temel hizmetlerin paralılaştırılması ve emeğin güvencesizleştirilmesine yönelik uygulamalarına anayasal güvence sağlayacak olan bir düzenleme yapılmaktadır.”

Köklü demokratik değişiklikler isteyen (!) bu çevreler, gerçekte Kemalist bürokrasinin tasfiye edilmesine karşılar.

Uzun bir dönemdir Cumhuriyetin sözümona kazanımlarının elden gittiğini söyleyerek feryat figan ediyorlar.

Piyasalaştırma meselesine geleceğiz, ama geçerken, kendine sosyalist diyen bu çevrelerin, 12 Eylül faşizminin ürünü olan anayasadan ve Kemalist bürokrasiden nasıl medet umar hale geldiklerine dikkat çekelim. Ayrıca, özelleştirmelere doğru bir temelde karşı çıkmak, işçi kitlelerini bu doğrultuda mücadeleye çekmek başkadır, kapitalist özel mülkiyete karşı kapitalist devlet mülkiyetini savunmak, bu devlet mülkiyetinin güvencesi olarak da Kemalist bürokrasiyi görmek başkadır. Bu devletçi görüşler sosyalizm değildir, aksine sosyalizm düşüncesini kirleten görüşlerdir.

Bu çevrelerin üzerinde yükseldiği zemin küçük-burjuvazinin toprağıdır.

Dünya ekonomisine entegre olmuş ve alt-emperyalist konuma yükselmiş bir kapitalist ülkede, yapılan anayasa değişikliğinden hareketle “piyasalaştırmanın önü açılıyor” diyen sözümona sosyalistler! Şimdiye kadar piyasalaştırmanın önü açık değil miydi? Eğer anayasa değişiklikleri piyasacı güçler içinse, eğer halkı sermayeye tutsak etmek amacıyla hazırlanmışsa, bu durumda 12 Eylül anayasası piyasacı güçlerin ihtiyacına göre hazırlanmış değil miydi?

Halk şimdiye kadar sermayenin tutsağı değildi de şimdi mi tutsağı oluyor? Tam da sermaye, 24 Ocak kararlarını uygulamak, piyasalaştırmanın sınırlarını genişletmek amacıyla darbe yaptırıp 12 Eylül anayasasını yürürlüğe sokmadı mı? Deniyor ki, “AKP piyasa diktatörlüğünü savunu-

sayı: 65 • Ağustos 2010

yor.” Peki, şimdiye kadar piyasa diktatörlüğü yok muydu?

Burada, DİSK’in tutumuna da değinmek gerekiyor.

DİSK’in tepesine çöreklenen Çelebi şürekâsı, bir kampanya eşliğinde, işçi kitlelerini “tuzağa düşmeyin” diyerek CHP’nin tuzağına çekmektedir. Altını kalınca çizelim, Hak-İş ve Türk-İş yönetiminin bir bölümünün AKP’nin getirdiği değişikliklere boyundan büyük anlamlar yüklemesi, statükocu-devletçi güçlerin tüm argümanlarını kullanan Çelebi denetimindeki DİSK’in “hayır”cı tutumunu haklı çıkarmaz. Sınıf hareketini şu ya da bu burjuva partisinin peşine takmaya çalışan, işçi sınıfı içindeki bu burjuva ajanları teşhir etmek komünistlerin daima görevidir. Üstelik Çelebi önderliğindeki DİSK, somutta geri bir durumu savunmaktadır. Çelebi, işçi kitlelerini tuzağa düşmemeye çağırıyor. Anayasa değişikliklerine evet demek 12 Eylül anayasasını meşrulaştırmak demekmiş! Duyan da DİSK bürokratlarının anayasayı meşru görmediğini sanır!

Acaba 12 Eylül yasalarına göre yeniden kurulan DİSK, daha baştan bu yasaları gayri meşru ilan etmiş, bir kampanya eşliğinde kitleleri bu gayri meşru yasaları tanımamaya mı çağırmıştır? Acaba bu kampanya sonucunda kitlelerde 12 Eylül yasalarını toptan çöpe atmak gerektiği bilinci oluşmuş ve DİSK kitlelerin desteğini arkasına mı almıştır? Duyan da sanki 12 Eylül yasalarının toptan değişimi yönünde hükümeti sıkıştıran güçlü bir yığın hareketi var ve bunun karşısında sıkışan hükümet kısmi bir değişiklikle basınçtan kurtulmaya çalışıyor sanır. Ve dolayısıyla şimdi 12 Eylül yasaları toptan değişebilecekken AKP bunu sekteye uğratmak için bir tuzak mı hazırlamıştır da Çelebi, “aman ha bu tuzağa düşmeyin” diyor? Hayır, bunların hiçbirisi olmamıştır. Çelebi şürekâsının derdi, işçi kitlelerini CHP’nin peşine takmaktır. 1980 öncesinde Abdullah Baştürk önderliğinde DİSK’i CHP’nin arka bahçesi yapmaya çalışanlar görevlerine devam etmektedirler. Çok açık ki, anayasa değişiklik paketi verili burjuva demokratik çerçeveye göre bir ilerlemeyi, bir reformu ifade etmektedir. Anayasa Mahkemesi’nin ve HSYK’nın üye sayısının çoğaltılması; meclisin Anayasa Mahkemesi’ne üye seçilmesinde devreye girmesi; tabandaki savcıların HSYK’nın üyelerinin bir bölümünü seçmesi; Yüksek Askeri Şura ve HSYK kararlarının yargı denetimine açılması; askeri suçlara sivil yargı yolunun açılması; sivillerin askeri mahkemelerde yargılanmasının önüne geçilmesi; Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkının getirilmesi; siyasi amaçlı grevin, dayanışma grevinin, genel grevin önündeki anayasal engelin kaldırılması; memurlara ve emeklilere “toplu sözleşme” hakkının tanınması; bir sektörde birden çok sendikaya üye olmayı yasaklayan maddenin kaldırılması; yurt dışına çıkış kısıtlamasının daraltılması; anayasanın geçici 15. maddesinin kaldırılarak 12 Eylül darbecilerine yargı yolunun açılması; kadınlar, yaşlılar, çocuk ve engelliler için pozitif ayrımcılığın önünün açılması bugünkü siyasal ortamda neden işçi sınıfının çıkarına aykırı ol-

marksist tutum

sun? Bunlar küçük de olsa reformlardır. İşçi sınıfı reformları ret mi edecek?

Bugünkü şartlarda boykot işçi sınıfının çıkarına mıdır?

Sosyalistlerin bir kısmı ise referandumda “boykot” tutumunu savunmaktadır. Yukarıda da değindiğimiz üzere, Kürt hareketinin “boykot” kararıyla bu sosyalist çevrelerin “boykot” kararı pratikte bambaşka şeyler ifade etmektedir.

“Boykot”çu sosyalistlerin tamamı, tutumlarını diğerlerinin tutumundan ayırmaya ve kendi “boykot” gerekçelerinin daha devrimci olduğunu vurgulamaya çalışıyorlar.

Kimileri, değişikliklerin “sivil anayasa” ihtiyacına karşılık vermediği gerekçesiyle; kimileri, “işçi sınıfının sivil anayasaya değil üçüncü cepheye ihtiyacı var” gerekçesiyle; kimileri ise “burjuvazinin oyununu bozmak ve maskelerini düşürmek” için referandumda boykot çağrısı yaptıklarını söylüyor. Ama Leninci geçinen bu çevreler, boykotun bir teşhir taktiği olmadığını, boykotun bir saldırı çağrısı, bir savaş çığlığı olduğunu unutuyorlar. Yani ordusu olmayan generaller olarak ahkâm kesiyorlar! Lenin pek çok yazısında olduğu gibi, 1907’de kaleme aldığı Boykota Karşı yazısında da Bolşevizm’i “boykotçuluk”la karıştıranları eleştiriyordu. Bu eleştirisi Sol Komünizm eserinde doruğuna vardı. Lenin bıkıp usanmadan, “boykot”un özel şartlara uygun bir mücadele aracı olduğunu, bu özel şartlar olmadan “boykot”un gayri ciddi olacağını, özel şartların ise devrimci yükseliş koşulları olduğunu anlatıyordu.

1905 sonbaharında Rusya’da devrimci yükseliş doruktaydı. İşçi sovyetleri devrimci kitlelere öncülük yapıyordu ve daha o zamanlar ikili iktidar bir nüve olarak ortaya çıkmıştı. Devrimci kitleler Çar’ın gitmesini, eski rejimin kalıntılarının temizlenmesini ve demokratik bir anayasa yapılmasını istiyorlardı. Buna mukabil, işçilerin karşısına Çar’ın yerli yerinde durduğu, monarşi-polis işbirliğine dayanan yetersiz bir anayasa çıkartılmıştı. Amaç kitlelerin istekleri karşılanmış gibi bir yanılsama yaratmak ve devrimi pörsütmekti. İşte bu ortamda, kitleleri yanılsamaya karşı uyarmak ve devrimi ilerletmek amacıyla seçimlerin boykot edilmesi gündeme geldi. Lenin bu dönemi, hiçbir yanlış anlamaya mahal vermeyecek şekilde ortaya koyuyor: “Boykot sloganı özel bir tarihsel dönemin ürünüdür. 1905’de ve 1906 baharında, nesnel koşullar, çatışan toplumsal güçleri, dolaysız devrimci yol ile anayasacı monarşist dönemeç arasında ani bir tercih yapmak durumu ile karşı karşıya getirdi. Boykot kampanyasının esas amacı anayasal hayallere karşı mücadele idi. Boykotun başarısı devrimin geniş kapsamlı, yaygın, hızlı ve güçlü bir kabarmasına bağlı idi.” Devam eden satırlarda ise Lenin, bu kez 1907 seçimlerinde boykotu savunanlara karşı çıkıyordu, çünkü sınıf hareketi geri çekilmiş ve boykotun toplumsal zemini ortadan kalkmıştı.

Lenin, şartlar oluşmadan ileri sürülen özel dönemin

5

marksist tutum

mücadele çağrılarının boş bir çığlık olmaktan öteye geçemeyeceğine dikkat çekiyordu. Bu nedenle Lenin, daima işçi sınıfının mevcut bilinç ve örgütlülük düzeyini dikkate almış ve ona göre bir mücadele hattı önermiştir. Şöyle yazıyordu: “Mücadele devam ederken, yayılırken, büyürken, her yandan gelişirken böyle bir “ilan” [boykot] meşru ve gereklidir; o zaman devrimci proletaryanın böyle bir savaş çığlığı atmak görevidir.” Ancak “bütün çağrıların kitlelerde bir cevap bulmadığı, devrimin uyuşukluk” döneminde ise boykot savunulamaz: “Geniş devrimci bir kabarış dışında aktif boykotun bir anlamı yoktur.” Tekrar pahasına bir alıntı daha yapalım. Lenin devrimci yükselişi kast ederek şunları diyordu: “Söylediğimiz gibi, bu dönemde Rusya’da bir anlama sahip yegâne boykot, aktif boykottur. Bu sadece seçimlere katılmaktan kaçınmak değil, doğrudan saldırı amacı uğruna seçimleri inkâr etmek anlamına gelir. Bu anlamda boykot kaçınılmaz olarak en enerjik ve kati saldırı için bir çağrı demektir. Böyle yaygın ve genel yükseliş, o olmadan söz konusu çağrının anlamsız olacağı bir yükseliş bugünkü durumda var mıdır? Elbette hayır.”

Döne dolaşa geniş kapsamlı, yaygın, güçlü ve hızlı bir devrimci tırmanışın olmadığı koşullarda boykot çağrısı yapılamayacağı üzerinde duran Lenin, bu çağrıyı yerli yersiz yapanların, anlamını bilmeden büyük sözler ettiğine ve üstelik bu durumun ajitasyonun etkisini kırdığına vurgu yapıyordu. Zira somut hayatta karşılığı olmayan, kitlelerin kulak asmadığı bir boykot çağrısı, boşlukta kaybolmaktan ileri gitmeyecek ve üstelik sınıfın mevcut örgütlülük ve mücadele düzeyi dikkate alınarak yapılacak bir düzen teşhiri imkânı da heba edilecektir.

Buna karşın, Kürt hareketi söz konusu olduğunda “boykot” başka bir düzleme oturmaktadır. Ulusal mücadele çerçevesinde ayağa kalkan bir Kürt halkı olduğunu unutmamak gerekiyor. Özerkliği gündemine alan Kürt hareketi, haksız savaşa devam eden, Kürt sorununun çözümünde atılması gereken adımları atmayan burjuva devlete karşı Kürt halkını seferber etmeye ve gücünü göstermeye girişmiştir. Bir başka anlatımla, “sen beni tanıyıp dikkate almazsan, ben de seni tanımam” denmek istenmektedir. Ayrıca boykot kararının Kürt hareketi için bir pazarlık kozu olduğu da akıllardan çıkarılmamalıdır.

“Boykot”çu sosyalist çevreler anayasa değişikliğinin karşısına hiçbir şey koymuyorlar. Getirilen değişiklikleri ya da reformları aşıp geçen bir devrimci kabarma yoktur.

Bu durumda, verili demokratik çerçeveyi şu ya da bu ölçüde genişleten bir reforma karşı kitleleri “boykot”a çağırmak ve “boş verin reformları” demek sorumsuzluktur. Sınıfın somut durumunu, ihtiyaçlarını ve kendi gücünü hesaba katmayan, buna uygun anlamlı ve uzun vadeli bir çalışma yapmaya girişmeyen, ama büyük laflar edenler, Lenin’in altını çizdiği gibi, ne dediğini bilmeyen lafazanlar konumuna düşerler. İşçi sınıfının en bilinçli kesimleri olan komünistler, her siyasal gelişmeyi somut bağlamı içinde ve geleceğe nasıl

6

Ağustos 2010 • sayı: 65

açılacağı noktasında değerlendirmek zorundadırlar. Devrimci işçi sınıfı, olağan burjuva parlamenter rejim ile faşizm gibi olağanüstü burjuva rejimleri aynı sepete koyup, “bunların hepsi aynı” demez. İşçi sınıfının örgütlenmesinin koşulları açısından olağan parlamenter rejim ile olağanüstü burjuva rejimler arasında çok ciddi farklılıklar vardır. Bu nedenle, 12 Eylül faşizminin koyduğu anayasanın olduğu gibi kalmasındansa, ona vurulan her demokratik darbenin desteklenmesi işçi sınıfı açısından demokratik bir görevdir. Elbette komünistler 12 Eylül anayasasının toptan çöpe atılmasından yanadırlar. Ancak sınıf hareketinin cansız olduğu bir dönemde “ya hep ya hiç” yaklaşımı işçi sınıfının çıkarına değildir.

Yapılması gereken, bir taraftan referanduma sunulan anayasa değişikliklerine sandıkta evet demek, beri taraftan da demokratik hak ve özgürlüklerin genişletilmesi için mücadeleye devam etmektir.

Enternasyonalist komünistlerin önünde duran görev, referandum sürecinde oluşan siyasal ortamı mümkün mertebe kullanmak, 12 Eylül’ün teşhirini yapmak, mücadeleyi kitlelerin gündemine daha fazla sokmak ve sınıfın bilinç ve örgütlülük düzeyini ilerletmektir.

Yukarıda ortaya koyduğumuz çerçeveden de anlaşılacağı üzere yapılması gereken, bir taraftan referanduma sunulan anayasa değişikliklerine sandıkta evet demek, beri taraftan da demokratik hak ve özgürlüklerin genişletilmesi için mücadeleye devam etmektir. 12 Eylül anayasasının toptan çöpe atılması, Kürt sorununun Kürt halkının istemleri doğrultusunda çözülmesi, işçi sınıfının örgütlenmesinin önündeki her türlü engelin kaldırılması, kamu emekçilerine toplu sözleşmeyle birlikte grev hakkının verilmesi, sınırsız toplanma ve basın özgürlüğü, seçme ve seçilmenin antidemokratik yapısına son verilmesi, seçim barajının kaldırılması, üniversitelerde başörtüsü yasağının kaldırılması gibi demokratik talepler için mücadele sürmelidir. Elbette tüm bu talepler işçi sınıfı mücadelesinin nihai hedefi değildir. İşçi sınıfı kapitalist düzenin yıkılması, burjuva demokrasisinden bin kat daha yüksek bir demokrasi olan doğrudan işçi demokrasisinin kurulması ve sosyalizme yürünmesi için mücadele etmelidir. Ancak kabul edilmelidir ki, siyasal sorunlara ilgi göstermeyen, yukarıdaki talepler etrafında demokrasi mücadelesi vermeyen ve dolayısıyla Lenin’in deyimiyle “demokrasi okulu”ndan geçmeyen bir işçi sınıfı sosyalizm için de mücadele veremeyecektir. Mesele bu kadar açıktır. Enternasyonalist komünistlerin önünde duran görev, referandum sürecinde oluşan siyasal ortamı mümkün mertebe kullanmak, 12 Eylül’ün teşhirini yapmak, mücadeleyi kitlelerin gündemine daha fazla sokmak ve sınıfın bilinç ve örgütlülük düzeyini ilerletmektir.  www.marksist.com sitesinden alınmıştır

TC Egemenleri “Bölücü” mü Oldu?

Selim Fuat

E

zen ulusun kimi milliyetçi kesimleri arasında birkaç yıldır ısıtılmakta olan “Türklerle Kürtler bir arada yaşamak zorunda mı?” sorusu geçtiğimiz ay Hürriyet gazetesinin eski genel yayın yönetmeni Ertuğrul Özkök tarafından Cumhuriyet gazetesi yazarı Orhan Bursalı’nın sözleri üzerinden gündeme getirildi. Kürt halkının haklı mücadelesine saldırının en önde gelen kalelerinden biri olan Cumhuriyet gazetesinde yazdığı yazıda Orhan Bursalı, “Türk tarafının elinde tek koz var: Kürtlerin çoğunun ayrılmayı isteyip istemediği. Çünkü doğal veya anormal, tüm ayrılıkların, herkese bir faturası olacaktır. Bu nedenle, bu kozun güçlendirilmesi gerekir” diye yazmış ve “Ayrılma kozunu, Türklerin ve Kürtlerin önüne koyalım” demişti.

Bu sözlerden etkilendiğini ifade eden Özkök ise, 6 Temmuz 2010 tarihli gazetedeki yazısında Türkiye’nin tarihinde ilk defa Kürt meselesini en çarpıcı ve en gerçekçi biçimde tartıştığını ve artık her şeyi açık açık konuşmanın zamanının geldiğini söyleyerek sorusunu ortaya koymuştu: “Türklerle Kürtler birlikte yaşamak zorunda mıdır? Eğer bu ortak iradeyi gösterip yaşayabileceksek, tabii ki yaşayalım.

Tabii ki hem Türkler hem Kürtler için en iyisi budur ama yaşayamayacaksak? Yaşayamayacaksak, artık adını koyalım.”

Bu soru, egemen sınıfın toplumun algısını kendi çıkarları çerçevesinde etkilemesi için verdiği görevleri başarıyla yerine getirmesiyle maruf Özkök’ün pozisyonu itibari ile elbette gündemin ön sıralarına yerleşti. Tam da bu tartışmaların üzerine İngiliz The Economist dergisinde yayınlanan “sonsuz savaş” başlıklı yazıda da Türkler ile Kürtler birlikte yaşayabilir mi?” sorusunun ortaya konmasıyla konu haliyle geniş bir yankı buldu.

“Türkler ile Kürtler zaten bir arada yaşamıyorlar ki!

Kürtler kendi tercihleriyle Türklerle birleşmek, kaynaşmak yolunu tutmuyor. Onların istediği Türkiye’yi Kürtleştirmek. Bu yüzden buna verilecek tek yanıt Türkiye Türkle-

rindir!”1 diyen faşistler de oldu bu konuyu tartışanlar arasında, liberal görüşlerine tutarlı biçimde sahip çıkarak “Bu Türkler tuhaf insanlar. Yıllarca Kürtlere bölücü deyip olmadık eziyetleri yaptılar, şimdi kendileri ayrılalım diyorlar. Ama bu ahlâksızca bir şantajdır” diyen Ahmet Altan gibiler de. Çoğunluğun tepkisinin tonu ise “biz Türkler ve Kürtler etle tırnak gibiyiz, ayrılamayız” demagojisi üzerinden oldu tabiî ki. Ancak bunu söyleyenlerin hiçbiri Kürtlerin kendi kaderlerini tayin bağlamındaki siyasal haklarından bahsetmiyorlar, dolayısıyla mevcut eşitsizliğin ve ezme-ezilme ilişkisinin ortadan kaldırılmasını isteyen bir bakış açısını ortaya koyamıyorlardı.

Burjuva ideolojisini yayan en etkili kesimlerce ortaya konan bu zehirli sorunun içeriğini kavramak ve neden bugün böyle öne çıkarılarak ortaya konduğunu anlamak büyük önem taşıyor. O zaman biz de soralım: Özkök gibiler bugün neden “bölücülüğe” soyundu ve bizler bu tutumun karşısına nasıl bir politik duruşla çıkmalıyız?

Özkök gibiler sorularını nasıl temellendiriyor?

Aslında ezen ulusun milliyetçi kesimleri arasında bu soruyu ortaya atan ilk kişi, 2005 yılının Aralık ayında yazdığı “Asalak Kardeşlik” yazısıyla Mine G. Kırıkkanat olmuştur. O günden bu yana Kırıkkanat’ın bu yazısının çok sayıda internet sitesinde yayınlanması, internet kullanıcılarına sıklıkla gönderilmesi ve onlar arasında paylaşılarak yaygınlaşması sağlanmıştır. İstanbul’da denize giren yoksul insanlara karşı aşağılayıcı ifadeleri hâlâ akıllarda olan Kırıkkanat bu yazısında şöyle diyordu: “Ama artık etle tırnak, Türkle Kürt sözcüklerinin arasında otuz bin ceset var ve çoğalıyor. Şehre inen aşiretleri, töre cinayetleri, kapkaççı çocuk çeteleri, otopark mafyaları var.

Kaçak elektriğini, kaçak suyunu bize ödeten, doğurup sokağa

7

marksist tutum

saldığı evlatları suç makinesine dönüşen ve sonra varoşlarda Biji Apo diye bayrak açıp dükkân yağmalayan eşkıyası var.

Aymaz devlet, hâlâ PKK’ya karşı «sadık» Kürt nüfus çoğaltma derdinde. Bizim cebimizden alıp iki karıdan, üç karıdan on yirmi çocuk sahibi cahillere, çocuk başına 20 YTL’den 50 YTL’ye «sosyal yardım» yapıyor... Şimdi böyle bir kavmin, kafası kadın haklarında ortaçağı aşamamış dernek başkanı, demokrasi var diye çıkıp televizyonlarda: «T.C. Güney Doğu’da işgalcidir, ben Barzani’nin iktidarını tanırım, Atatürk de İngiliz mandacısıydı» deyince… Türklerde de böylesini sırtında taşımamak, dölünü finanse etmemek, aşiretini, töresini, cehaletini, kısaca yükünü çekmemek, hatta birlikte yaşamayı reddetmek isteği doğuyor.”

Ardından da sanki kendisi düşünmüyor da başkaları söylüyormuş gibi açık açık tehdidini ortaya koymuştu: “Kürt federasyonu isteyen takım, niye bağımsızlık istemiyor? Çünkü hem bayrağını çekip özerk olacak, hem de özerkliğini bizim cebimizden finanse edecek! Asalak kardeşlik, zoraki beraberlik artık yeter, yağma yok, herkes kendi yoluna diye düşünen Türkler çoğalıyor, benden söylemesi...”

Sorunların kaynağını göçmen işçilerin varlığında gören bir “gelişmiş” kapitalist ülke faşistinin sözlerinin çevirisi gibi duran bu ifadeler bütünüyle bir Beyaz Türk’ün hezeyanlarıdır. Bu haliyle de egemen sınıfın baskıcı dilinin her yerde aynı olduğunu açıkça göstermektedir. Kürt halkının siyasal haklarını vermek bir yana, Kürtlerin yaşadığı bölgelere yatırım yapmayarak, yıllarca elektrik götürmeyerek, su götürmeyerek ülke ortalamasının oldukça altında yaşam koşullarına onları mahkûm edenlerin, kafasını kaldırıp mücadeleye giriştiğinde de zorla yerinden yurdundan edip büyükşehirlerin çevresinde öncekinden bin beter koşullarda sefalete itenlerin bu durumun yarattığı sonuçlardan şikâyet etmeye ne hakkı vardır?

Ezen ulusun egemenleri “ayrılma”yla ne kastediyorlar?

TC’nin Kürt halkını ezmek için uyguladığı bilinçli politikalardan Kürtlerin, özellikle de yoksul kesimlerinin sorumlu olduğuna dair bu saçma sapan iddialar, egemen sınıfın aşağılık sözcüleri tarafından mevcut eşitsizlik ve ezme-ezilme ilişkisi sürsün diye ortaya atılmaktadır. Nitekim bu anlayış, ayrıcalıklı kesimlerde, bilhassa da bunların diplomalıları arasında son derece yaygınlaşmış durumdadır.

Bu kesimler Kürtlerin hak alma mücadelesinin geliştiği ve daha da ilerleyeceğinin ortaya çıktığı koşullarda, suçluların suçlarının ortaya çıktığı durumlarda hep görüldüğü gibi, iyice çirkefleşmekte, tehditlerini ve şantajlarını daha da pervasızca ortaya dökmektedirler. Kürtlerin siyasal haklarını kullanmaları ve kendileriyle eşit bir halk olarak kaderlerini belirlemeleri onların en büyük kâbusudur.

Kürt halkının haklı mücadelesinin geldiği düzey, burjuvazinin bu türden sözcülerini, ezen ulusun emekçileri-

8

Ağustos 2010 • sayı: 65

nin bilinçlerinin bulanması için daha büyük çabalar göstermeye sevk etmektedir. Bunlar, TC burjuvazisinin imhacı geleneklerine uygun politikaların hayat bulması için ideolojik altyapıyı döşemektedirler. Bu yüzden burjuva sözcülerinin “birlikte yaşayamayacaksak adını koyalım” şeklindeki sözlerini, “Kürtler kendi kaderlerini özgürce tayin etsin” biçiminde algılama saflığına düşmemek gerekir.

Bunlar “madem öyle ayrılalım o zaman” derken, kafalarından geçen yine Kürtlere hadlerini bildirmekten başka bir şey değildir. Düşündükleri şey, “bugüne kadar yaratılmış olan bütün zenginlik bizim olacak, siz de ne haliniz varsa görün”dür. Bu ise, evlendiğinden beri gece gündüz dövdüğü, sürekli sıkıntılarla yüz yüze bıraktığı ve hor gördüğü karısına, kendisine kafa tuttuğu ve eşitlik istediği için, beş parasız kalacak şekilde sokağın yolunu gösteren bir adamın tavrından farklı değildir. İnsafsızca ve alçakçadır. Zaten bu yüzden Orhan Bursalı “Ayrılma kozunu, Türklerin ve Kürtlerin önüne koyalım” derken ayrılmaktan bir koz olarak söz etmektedir. Kürtleri zor duruma düşürerek göze alamayacakları bir durumla baş başa bırakalım, bu durumda zaten mevcut halin devamına katlanmaktan başka bir seçenekleri kalmayacaktır, diye düşünmektedir.

Ezen ve ezilen ulus ayrımı yapmadan, ulusal sorunda doğru bir politik tutum belirlemek olanaksızdır. Ezilen ulus için haklı ya da anlaşılır görülen hususlar, ezen ulus açısından tam tersi niteliklere sahiptir. Örneğin ezen ulusun baskıcı, kudurgan şovenizmiyle, ezilen ulusun milliyetçiliği aynı kefeye konulamaz. Bu nedenle ezen ulusun komünistleri, ezilen ulusun milliyetçiliğine yönelik eleştirilerin ezen ulus şovenizmini gölgelemesine asla izin vermezler.

Söz konusu tartışmayı açan burjuva sözcülerinin kafasında, bugüne kadar yaratılmış olan zenginliği Kürt halkıyla paylaşarak ayrılmak bir yana, Kürt bölgesinde yaşamayan Kürtlerin de yerlerinden yurtlarından edilerek tehcir edilmeleri vardır. Bunu böyle gerçekleştirmek isteyeceklerinin en önemli delili ise TC burjuvazisinin imhacı geleneğinin kanlı tarihidir.

Osmanlı İmparatorluğunun yıkılma sürecinde İttihatçı kadrolar devleti etnik arındırma temelinde yeniden biçimlendirmeyi planlamışlardı. Sonuçta bugünkü sınırlarda bir ulus-devlet kurdular ve gayrimüslimlerin Anadolu’da kalan kısımlarını da zorunlu mübadeleler ve 6-7 Eylül olayları gibi kanlı ve acılarla dolu tezgâhlarla göç ettirdiler.

Yani bu türden politikaların hayata geçirilmesi deneyimlerine TC egemenleri daha kuruluş dönemlerinde bile sahiplerdi. Bugün de başka çareleri kalmadığını düşündükleri noktada böylesi kanlı müdahalelerden uzak durmayacaklardır. Üstelik şunu da gözden kaçırmamak gerekir ki, “birlikte yaşamayacaksak bunun adını koyalım” diyenler, Kürtlerin yoğun olarak yaşadıkları bölgelerin onlara bırakılmasıyla yaşanacak bir ayrılıktan da açıkça bahsetmemekte, bunu net biçimde ifade etmektense üzerinden atlamayı

sayı: 65 • Ağustos 2010

tercih etmektedirler. Birlikte yaşama zorunluluğu olmadığından bahsedenlerin kafasının arkasındaki şey, bunu Kürtlerin tümünü Irak Kürdistanı’na sürerek gerçekleştirmektir. Nitekim bu düşüncenin ağa babası olan Gündüz Aktan, 10 Ocak 2006 tarihli Radikal gazetesinde yazdığı yazıda bu konuda daha açık konuşmuş, Kürtlerin “kendi rıza”larıyla Kuzey Irak’a gitmelerinin en doğru çözüm olacağını söylemişti: “PKK terörü artarak sürerse, kentlerde ve turizm bölgelerinde masum siviller ölürse; geçen yıl Diyarbakır’da Öcalan posterli ve konfederasyon bayraklı nevruz gösterisiyle başlayan, Bozüyük’te halkın kışkırtılması, Şemdinli’de cenaze yürüyüşü ve bölge belediye başkanlarının Roj TV’ye ilişkin talebiyle süren itaatsizlik eylemleri kitlesel nitelik kazanırsa; tekil yapımızın iki unsurlu federal sisteme dönüştürülmesi şart koşulursa; Güneydoğu’daki nüfus artışı Türkiye genelinin beş katı olmaya devam ederse; Kürtler, Akdeniz kıyılarında yerleştikleri her yerin kendilerine ait olduğunu ileri sürerlerse bizimle birlikte yaşamak istemediklerini anlayacağız. Bu durumda, ülkeyi kana bulamadan, böyle düşünen ve hareket eden Kürtlerin kendi rızalarıyla Kuzey Irak’a gitmeleri en doğru çözüm olacak. Amerika’nın göz yumması ve Kürtlerin baskılarıyla varlıkları tehlikeye düşen Türkmenler de isterlerse Türkiye’ye gelebilmeliler. Yunan isyanının ve bağımsızlığının Anadolu için yarattığı tehlike zorunlu mübadele ile çözümlenmişti.

Günün şartlarında ancak gönüllü bir mübadele söz konusu olabilir.”

İşçi sınıfının tutumu ne olmalı?

TC’nin egemen sınıfının bir kesiminin hesabının hangi doğrultuda olduğunu şimdiye kadar yaptığımız alıntılar net bir biçimde ortaya koyuyor. Zaten ezen ulusun egemenlerinin ortaya koyduğu politikalar bugüne kadar kandan, baskıdan, çürümeden başka bir şey üretmedi, bundan sonra da başka bir şey üreyecekmiş gibi gözükmüyor.

Kürt halkının mücadelesinin geldiği düzey statükocu burjuvaziyi giderek hırçınlaştırmakta ve daha fazla germektedir. Bunun sonucu olarak da linççi kalabalıklar sokaklara sevk edilmekte, bu azgın güruhun taşkınlıkları da toplumsal atmosferi daha fazla germektedir. Son günlerde İnegöl’de, Dörtyol’da ve Erzurum’da yaşananlar, faşist güruhların Kürt halkına karşı seferber edildiklerini açıkça göstermektedir.

Ezen ulus burjuvalarının sözcülerinin sözde “ayrılma” yanlısı söylemleri de bu yüzden hayra alâmet değildir.

Burjuva kalemlerin saçma sapan temellerle oluşturdukları ve ezen ulustan kitlelere daha büyük dozlarla zerk ettikleri milliyetçilik zehri tehlikeli sonuçlar doğurmaya gebedir.

Bu söylemler işçi sınıfı da dâhil olmak üzere toplumun ge-

marksist tutum

nelinin zihnini bulandırmakta, provoke etmekte ve işçi sınıfını haklı bir mücadele yürüten Kürt halkının karşısına geçirmektedir. Bu nedenle işçi sınıfının devrimci öncülerinin bu konudaki tutumlarını sınıfa taşıma gayretleri daha da büyük önem kazanmaktadır.

Devrimci işçi sınıfının ezilen halkların kendi kaderini tayin etme konusundaki tutumu gayet açıktır. Devrimci işçi sınıfı, ezilen ulusların ayrılma ve bağımsız bir devlet kurma hakkını koşulsuz bir şekilde tanır2. Ezilen bir ulusun bu hakkı hangi yönde kullanacağı; eşitlik ve özgürlük temelinde gönüllü bir birliği mi seçeceği, yoksa ayrılıp bağımsız bir devlet mi kuracağı ya da bir başka devletle mi birleşeceği sorunu bütünüyle kendi kararına bağlıdır. Lenin’in hep vurguladığı gibi, ayrılma hakkını tanımayan hiçbir öneri ulusal soruna gerçek bir çözüm oluşturamaz.

Hiç kuşku yok ki, enternasyonalist komünistler halkların kardeşçe bir arada ve eşit bir temelde yaşamasından yanadırlar. Ancak unutulmamalıdır ki, eşitliğe giden yol halkların kendi kaderlerini özgürce tayin edebilmelerinden geçer.

Kendisine dönük tüm inkârcı ve imhacı saldırılara rağmen Kürt halkı bugüne dek özgürlük ve eşitlik temelinde bir arada yaşamaktan yana olduğunu, savaş değil onurlu bir barış istediğini defalarca dile getirmiştir. Zaten ezilen bir ulus olarak Kürt halkı ayrılıktan yana bir tutum da alsa devrimci işçi sınıfı onun bu kararına saygı gösterir. Ancak ezen ulus burjuvalarının provokatif söylemlerine karşı uyanık olunmalıdır. Onların “ayrılmayı” savunuyor gözüken söylemleri son derece tehlikelidir. Çünkü ezilen ulusun kendi kaderini tayin etme hakkını kullanması özgürlüklerin, ezen ulus burjuvalarının “ayrılıkçılığı” ise etnik temelli kanlı iç savaşların, katliamların kapısını açar. _______________________ 1

Gökçe Fırat, Türkler ve Kürtler Birlikte mi Yaşıyor?, Türk Solu dergisi

2

Ulusal Sorun Üzerine, www.marksist.com

9

Eksen Kayması mı, Emperyalistleşen Türkiye’nin Yeni Pazar Arayışları mı?

Kerem Dağlı

“E

ksen kayması” tartışmaları, Başbakan Erdoğan’ın Davos’taki “one minute” çıkışından bu yana devam ediyor. Esasen İsrail ve ABD kaynaklı olan bu kavram, kısa sürede statükocu cenahın AKP’yi sıkıştırmaya yönelik temel argümanlarından biri haline gelmiştir. Küçükburjuva ve milliyetçi solu da peşine takmayı beceren statükocu cephe, “eksen kayması”na konu olan dış politika yöneliminin ve hamlelerinin, AKP’nin gizli İslamcı ajandasının bir parçası olduğunu ve Türkiye’yi Batı’dan ve Batı’nın çağdaş değerlerinden kopararak şeriatçı bir rejime yaklaştırdığını iddia ediyor. Bu tartışmalarda statükocu kanadın bir kısmı AKP’nin dış politika yönelimlerinden yola çıkarak Türkiye’nin Amerika merkezli Batı ittifakından çıkarılmaya çalışıldığını, solcu görünen kısmı ise bizzat ABD komplosu sayesinde farklı bir yola girildiğini söylüyor.

Her ikisi de bu yolun Türkiye’yi İslamcı-gerici bir yönelişe soktuğunda hemfikir.

Bu iddialara göre, AKP, modern ve laik Batı değerlerinin savunucusu durumundaki kurum ve anlayışları yıpratmaya çalışarak, faşizan, şeriatçı bir düzen kurmayı hedeflemektedir. Bunlara göre AKP’nin İsrail’e kafa tutması, Filistin halkının hamiliğine soyunması “komşularla sıfır sorun” politikası izlemesi, Ortadoğu ve Kuzey Afrika’ya dönük ekonomik girişimleri, İran meselesinde ABD-İsrail

10

politikalarına karşı çıkması, Kıbrıs ve Ermeni sorunlarındaki yaklaşımları; yani son dönemdeki tüm dış politika hamleleri bu yönelimin bir parçasıdır.

Bu tezler, statükocu cenahın sahip olduğu anlayışın ve kavrayışın sığlığını açıkça ortaya koymaktadır. Ve bu sığlık da, artık Türkiye kapitalizminin ihtiyaçlarına cevap vermekten uzak bir ideolojinin, yani Kemalizmin tıkanmışlığının, miadının dolduğunun göstergesidir. Fakat işin acı tarafı, sosyalist solun, kökleri derinlerde olan Kemalizm bulaşıklığı ve Stalinizm geleneği nedeniyle bu basit gerçekleri kavrayamaması ve politik düzlemde statükocu cephenin kuyruğuna takılmasıdır. Kapitalizme karşı mücadelenin AKP karşıtlığına ve anti-emperyalizmin de Amerikan karşıtlığına indirgenmiş olması, solun bu bulaşıklığının ve geleneğinin bir ürünüdür.

Bu yüzden sosyalist solun büyük bir kısmı, “eksen kayması” tartışmalarında statükocu cephenin sahte solcularıyla ağız birliği yapmaktadır. Bunlara hâkim olan anlayış; Amerikan emperyalizminden uzaklaşmak anlamında eksen kayması diye bir şeyin olmadığı ve fakat daha baskıcı bir rejime doğru bir eksen kaymasının yaşandığı, yaşananların başından beri ABD planlarının bir parçası olduğu ve bu bağlamda da AKP’nin ABD’nin “kuklası” veya en fazla “etkin taşeronu” olduğu yönündedir. Statükocu cephe,

sayı: 65 • Ağustos 2010

burjuvazinin iç kapışmasının bir tarafı olduğundan ve “eksen kayması” tartışmalarında söylenenleri bu iç kapışmada kendi lehinde argümanlar olarak kullanmaya çalıştığından, durumunun anlaşılır bir yanı vardır. Ancak AKP karşıtlığına hapsolmuş sosyalist solun yaklaşımlarının anlaşılır ve kabul edilebilir bir tarafı yoktur.

Sosyalist sol, kendini hapsettiği bu indirgemeci ve yüzeysel konum yüzünden, ne Türkiye’nin artık emperyalist bir güç haline geldiğini fark edebilmekte, ne de AKP karşıtlığı ekseninde kuyruğuna takıldığı statükocu cephenin kendisini bataklığa sürüklediğini görebilmektedir. Bu bağlamda, asıl eksen kaymasına uğrayanın sosyalist sol olduğunu söylemek hiç de abartılı olmayacaktır. ABD’nin Türkiye’yi bir şeriat ülkesi haline dönüştürmeye çalıştığını öne sürmenin, “yeni Osmanlıcılık” veya “komşularla sıfır sorun” gibi emperyalist dış politika yaklaşımlarının ABD’nin bölgedeki planlarını hayata geçirmekten ibaret olduğunu iddia etmenin, kapitalizmin aldığı bunca mesafeye rağmen Türkiye’yi halen ABD’nin basit bir kuklası ya da taşeronu olarak görmenin başka ne tür bir izahı olabilir?

Statükocuların ve milliyetçi solun aksine, başta ABD olmak üzere Batılı emperyalist güçlerin bu tartışmayı başlatmaktaki maksatları, bölgesel düzeyde bir güç haline gelmiş olan, ABD’nin ona biçtiği rolün ötesine geçerek ve hatta yer yer ona kafa tutarak pastadan daha fazla pay almak isteyen Türkiye’nin bir nebze olsun hizaya çekilmesiydi. ABD ve diğer emperyalist güçler, Türkiye’nin bölgesel bir güç haline geldiğinin fazlasıyla farkındadırlar ve onun eksen kayması tartışmalarına konu olan yönelimlerinin amacının da, emperyalistleşen her ülke gibi, kendine nüfuz alanları oluşturma ve yeni pazarlar ele geçirme çabası olduğunun bilincindedirler. Onların derdi, Türkiye’nin dozu kaçırarak kendi planlarını bozmaması ve rakip emperyalist güçlerin elini kuvvetlendirecek adımlar atmamasıdır. Nitekim AKP’nin, ilk yaptığı çıkışların ardından daha mutedil bir çizgiyle süreci devam ettirmesi üzerine, aynı Batılı çevrelerden eksen kayması diye bir şeyin söz konusu olmadığı yönünde açıklamalar gelmeye başlamıştır.

marksist tutum

Emperyalistleşen Türkiye Açıkça ifade etmek gerekir ki, eksen kayması tartışmalarına konu olan yönelimler, Türkiye’nin kendi bölgesinde yükselen bir emperyalist güç haline gelmesinin zorunlu sonuçlarıdırlar. Türkiye burjuvazisi, özellikle son 10 yılda ciddi bir sermaye birikimi sağlamış, Özal döneminden beri kararlı bir şekilde sürdürdüğü dışa açılma/entegrasyon sürecinde önemli aşamalar katetmiş ve Türkiye dünyanın 17. ekonomisi konumuna gelmiştir. Elif Çağlı’nın AltEmperyalizm Üzerine: Bölgesel Güç Türkiye adlı yazısında ayrıntılı bir şekilde ortaya koyduğu üzere; Bir zamanların az gelişmiş kapitalist ülkesi Türkiye, 1960 sonrasında yaşanan sıçramalı kapitalist gelişme neticesinde orta derecede gelişkin kapitalist ülkeler arasına katılmıştır. ‘80 sonrasında ise, işçi sınıfını ve emekçi kitleleri zapturapt altına alıp sermaye için adeta dikensiz gül bahçesi yaratan olağanüstü burjuva rejimler altında, dışa açılma yönünde hummalı bir yapısal değişim süreci yaşanmıştır. Bunun neticesinde, Türkiye orta gelişkin kapitalist ülkeler kategorisi içinde yukarılara tırmanmış ve bir alt-emperyalist ülke konumuna terfi etmiştir.

Emperyalist bir ülke olmanın en temel göstergelerinden biri, Lenin’in de zamanında açıkça belirttiği gibi, sermaye ihracıdır. Bu açıdan baktığımızda Türkiye kapitalizmi, yurtdışında yapmış olduğu yaklaşık 85 milyar dolarlık doğrudan sermaye yatırımıyla ciddi bir gelişme göstermiştir.1 Doğrudan yatırımların tutarının 1984 yılında sadece 113 milyon dolar, 2002 yılında ise 11,5 milyar dolar olduğu göz önüne alındığında, yaşanan gelişme daha iyi anlaşılacaktır. Bu rakamlara, yine yurtdışındaki doğrudan olmayan sermaye yatırımları da eklendiğinde, 1984-2009 arasında Türkiye’nin ihraç etmiş olduğu sermayenin toplam tutarının 660 milyar dolar olduğu ortaya çıkacaktır.2 Türkiye’nin, yine bu dönem itibariyle yurtdışındaki varlıklarının (doğrudan sermaye yatırımları, hisse senetleri, borç senetleri, para piyasalarında yapılan işlemler, ticari ve banka kredileri, her türden banka mevduatları ve yatırımları, rezerv varlıkları) toplamı ise 1,3 trilyon dolara ulaş-

11

marksist tutum

mıştır. Üstelik bu gelişme, özellikle 2002 yılından sonra, yani AKP hükümetiyle birlikte sıçramalı bir çizgi izlemektedir.

1984-2002 arasında toplam sermaye ihracı 152 milyar dolar ve toplam yurtdışı varlıkları da 309 milyar dolardır.

Yani Türkiye, toplam sermaye ihracı bakımından, bu yıllar arasında %5, 2002-2009 yılları arasında ise %23 büyüme kaydetmiştir. AKP’nin Türkiye kapitalizminin ihtiyaçlarına yanıt veren has bir sermaye partisi olduğunu söylememiz boşuna değildir. Emperyalist dış politika yönelimlerinin neden özellikle AKP döneminde gündeme geldiği ve rakip güçler karşısında Erdoğan’ın neden “delikanlıca” çıkışlar yaptığı da böylece rahatlıkla anlaşılacaktır.

Türkiye’nin, emperyalistleştiği ölçüde daha girişken, müdahaleci ve inisiyatif alan bir dış politika izlemesi kaçınılmazdır. Emperyalist hiyerarşi içinde üst basamaklara tırSon 20 yıllık dönemde hızlı bir şekilde büyüyerek emperyalist düzeye ulaşan Türkiye kapitalizminin, kendine yeni pazarlar bulmak ve nüfuz alanları oluşturmak zorunda oluşu kapitalist gelişmenin doğal sonucudur. Bu açıdan baktığımızda, eksen kayması tartışmalarına en çok malzeme oluşturan “Batı’dan kopup Doğu’ya yönelme” meselesinin de, aslında ekonomik ihtiyaçların ve zorunlulukların politik dışavurumundan ibaret olduğu kolayca anlaşılacaktır. manmak için bu zorunludur.

Türkiye kapitalizminin 2000’li yıllardan itibaren yaşadığı bu sıçramalı gelişimin bir başka göstergesi de dış ticarete ilişkin verilerdir. Emperyalistleşme sürecinde, sermaye ihracının meta ihracıyla birlikte geliştiğini, bu ikisinin birbirini tetiklediğini ve etkilediğini, emperyalist yayılmacılığın temel göstergesi olan nüfuz alanları oluşturma çabasında ticaretin önemli bir yeri olduğunu unutmamak gerekir. Türkiye’nin toplam mal ihracatı 1984 yılında 7 milyar dolarken, bu rakam 2002’de 41 milyar dolara ve 2008’de de 140 milyar dolara çıkmıştır.3 Benzer şekilde dış ticaret hacmi ise 1984’te 17 milyar dolar, 2002’de 88 milyar dolar ve 2008’de 335 milyar dolardır. Toplam dış ticaret hacmindeki yıllık artış oranı da aynı dönemler için benzer bir gelişme göstererek 5 katına çıkmıştır. Tam da küresel ekonomik kriz patlak verdiği sırada, yani 2008 yılında, Türkiye kapitalizminin dış ticaret hacminin dünya ticaret hacmine oranı tarihinde ilk kez %1’in üzerine çıkmış ve Türkiye dünya ticaretinde de ilk 20’nin içine girmiştir. En büyük pay %11’le ABD’ye aitken, örneğin İngiltere için bu oran %3,5’tir.

Tüm bu verilerle ortaya çıkan tablo, Türkiye’nin kendi bölgesinde (Balkanlar, Ortadoğu, Kuzey Afrika, Kafkasya ve Orta Asya’yı kapsayan bölge) birinci, Avrupa’da altıncı ve dünyada onyedinci büyük ekonomi olması sonucunu getirmiştir. Dolayısıyla Türkiye kapitalizminin sıçramalarla büyüyen bir ekonomik güç olduğu ve artık emperyalist

12

Ağustos 2010 • sayı: 65

bir düzeye ulaştığı, kavranması gereken birinci husustur.

O kadar ki, Türkiye kapitalizmi bazı sektörlerde epey ön sıralara yerleşmeyi bile başarmıştır. Örneğin inşaat sektöründe Türkiyeli tekeller, ABD ve Çin’den sonra dünya üçüncüsü konumuna yükselmişlerdir. Kendi bölgesinde satılan her 100 malın 65’ini Türkiye ihraç etmektedir.

Türkiyeli burjuvalar, daha şimdiden Avrupa’daki kimi şirketleri ya birleşme ya da satın almalar yoluyla ele geçirmenin hesaplarını yapmaktadırlar. Geçtiğimiz aylarda bir Fransız ekonomist, İstanbul’da verdiği bir seminerde, Türk firmalarının Avrupa ülkelerinde daha fazla yatırım yapması gerektiğini söyleyerek, Türk sermayesini Avrupa’ya davet etmiştir. Kuşkusuz bu örneklerden ve verilerden yola çıkarak Türkiye kapitalizmini olduğundan daha büyük görmek gibi bir hataya da düşmemek gerekir. Nihayetinde Türkiye henüz alt-emperyalist bir ülkedir. Yani emperyalist ülkeler arasında alt kategorilerde yer almaktadır.

Eksen kayması mı, yeni pazar arayışları mı?

Marksizmin temel önermelerinin başında, ekonomik altyapının son tahlilde siyasi üstyapıyı belirleyeceği vurgusu gelir. Son 20 yıllık dönemde hızlı bir şekilde büyüyerek emperyalist düzeye ulaşan Türkiye kapitalizminin, kendine yeni pazarlar bulmak ve nüfuz alanları oluşturmak zorunda oluşu kapitalist gelişmenin doğal sonucudur. Bu açıdan baktığımızda, eksen kayması tartışmalarına en çok malzeme oluşturan “Batı’dan kopup Doğu’ya yönelme” meselesinin de, aslında ekonomik ihtiyaçların ve zorunlulukların politik dışavurumundan ibaret olduğu kolayca anlaşılacaktır. Bu da kavranması gereken ikinci husustur.

Niyetleri bağcıyı dövmek olan statükocuları ve onların kuyruğuna takılmış dar görüşlü solcuları bir tarafa bırakırsak, burjuvalar meseleyi oldukça açık ve basit biçimde ifade etmektedirler.

TÜSİAD başkanı Ümit Boyner’in sözleri örnek olarak verilebilir. Boyner, başbakan Erdoğan’la yaptığı görüşmede, bütün dünyada ticari ilişkilerde Doğu’ya kayma yaşandığını, Türkiye’de de benzer kaymanın yaşanmasının son derece doğal olduğunu, kriz sebebiyle bütün dünyada ekonomik ilişkilerde sarkacın Doğu’ya doğru kaydığını ifade ediyor. Üzerine de, Türkiye’nin G-20 içinde daha aktif bir rol oynamasını istediklerini ve bunun mümkün olduğunu ekliyor. Gerçekten de eksen kayması meselesinin özü bundan ibarettir. AB ve Amerika gibi gelişmiş ülkelerden oluşan pazarlar hem daha rekabetçidir hem de krizden dolayı bu pazarlarda bir daralma söz konusudur. Oysa Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkeleri nispeten bakir alanlardır, Türkiye burjuvazisinin dişine göredir. Hem coğrafi hem de tarihsel-kültürel yakınlık dolayısıyla Türkiye bu ülkelerde belli avantajlara sahiptir. Bu da, bir yandan, daha zorlu AB pazarına nazaran Türk sermayesinin bu alanlarda hareket ve genişleme olanaklarını rakipleri aleyhine arttırmakta, bir yandan da genelde yayılma kanallarını çeşitlendir-

sayı: 65 • Ağustos 2010

mektedir. Böylece Türkiye özellikle Ortadoğu ve Afrika’daki hamleleriyle dünya ekonomik krizi dolayısıyla yaşanan durgunlaşma ve daralmadan daha az etkilenmekte, hatta bazı avantajlar elde etmektedir. Bu yönelim, bir eksen değişikliğinden çok, tam da başbakanın dediği gibi, “eksen genişlemesine” tekabül etmektedir.

AB ülkelerine yapılan ihracat, ekonomik kriz nedeniyle 2008-2009 arasında %40’ın üzerinde azalmıştır.4 Oysa aynı dönemde Kuzey Afrika ülkelerine yapılan ihracat %35 artmıştır. Ülkeler bazında rakamlar daha da çarpıcıdır. Türkiye’nin ihracatında birinci sırada yer alan Almanya’ya yapılan ihracat miktarı 2007-2009 arasında %31,6 azalmıştır. Bu ülkeyi %36,2 azalmayla İtalya, %38,7 ile İngiltere, %19,7 ile Fransa takip etmektedir. Bu dört ülke, aynı zamanda Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı ülkelerdir. Oysa aynı dönemde Irak’a yapılan ihracat %40,6, Mısır’a yapılan ihracat %104,3 ve Libya’ya yapılan ihracat ise %53,4 artmıştır. Bu ülkeler de ilk on içinde yer almaktadır. Bu durum karşısında Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) başkanının açıklaması büyük burjuva Boyner’inkinden farklı olmamıştır: “Bütçe açıklarını azaltmak için Avrupa’da uygulamaya konulan programlar ve euronun değerindeki düşüş Avrupa pazarlarında bizi etkilemeye başladı.

Bu nedenle ihracatçılarımız yeni pazarlara girmeye başladı.

Ticaret Doğu’ya kayıyor. Avrupa’daki kriz Türkiye’nin büyüme rekoru kırmasını engelledi. Yeni pazarlara açılarak ihracatımızı artırmanın peşindeyiz.”

Bir başka burjuvanın (Ramsey yönetim kurulu başkanı Remzi Gür) “Türkiye’nin ekseni Doğu’ya kayıyor” iddialarına verdiği yanıt da çarpıcıdır: “Türkiye’nin ekseni kayıyor şeklinde yorumlar yanlış. Türkiye yıllarca Rusya’ya da aynı şekilde baktı. Bu ülkeyle olan ticaret hacmi istenilen seviyeye gelmedi. Rusya ile yıllarca ticaret yaptık diye bize komünizm mi ihraç etti. Doğuyla ticaret yaptık diye Doğulu olmayız. Batılılar da Doğu ile ticaret yapıyor, onlar da Doğulu mu oluyor? Güney Afrika’dan Sibirya’ya kadar her yere gider her yerde kıyafet satarım. Benim pazar sınırlarım yok.” Sadece Ortadoğu ülkelerinin yıllık ithalat kapasitelerinin 400 milyar dolar civarında olduğu düşünülürse, kâr hırsıyla kavrulan palazlanmış burjuvaların her tarafa saldırmak yönündeki içgüdüleri kolayca anlaşılabilir. İşte AKP’yi, kendinden önceki burjuva partilerden çok daha fazla dışa açılmaya iten, ülke ülke dolaştıran, Ortadoğu’da

marksist tutum

ortak pazar kurmaya ve tam entegrasyonu savunmaya sevk eden nesnellik budur.

Dış ticarete ilişkin diğer veriler de, bu tahlilimizi doğrulamaktadır. Örneğin, 2008 ve 2009 yıllarında krizden kaynaklı olarak düşük büyüme hızlarında seyreden Türkiye kapitalizmi, 2010’un ilk çeyreğinde %11,7 gibi ciddi ölçüde yüksek bir büyüme hızı yakalamıştır. Bu büyümenin önemli bir kısmı, geçmiş iki yıl boyunca geriye giden ve atıl kalan kapasitenin normale dönmesinden ibaretse de, bir kısmı da yeni pazarlara yönelim sayesinde gerçekleşmiştir. TİM raporuna göre, büyümeyi gerçekleştiren firmaların %42’si, yılın ilk çeyreğinde yeni pazarlara girebilenlerdir. Bu yeni pazarların hemen hepsi de Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkeleridir. Irak, İran, Suriye ve Mısır ilk sıralarda yer alıyor. Bunları da BRIC ülkeleri (Rusya, Brezilya, Çin, Hindistan) takip ediyor. Oran olarak baktığımızda da, yılın ilk çeyreğinde, ilk kez mal ihraç edilen pazarların %41’ini Ortadoğu ülkeleri ve %38’ini Afrika ülkeleri oluşturuyor. Bu durum, yani yeni pazarlar arayan emperyalist Türkiye’nin bu ihtiyacının %79’unu Doğu’da karşılaması, “eksen kayması” denilen şeyin ekonomik nedenlerini de açıkça ortaya koyuyor.

Bu verilerin de gösterdiği gibi, yaşanan şey ekonominin ihtiyaçlarına uygun politikalar geliştirilmesidir, eksen kayması değil. Öte yandan, dış ticarette AB pazarı tüm eksi oranlara rağmen halen birinci sırada gelmektedir ve Batı’dan kopma diye nitelenebilecek bir durum söz konusu değildir. Doğrusu, Batı’dan kopmadan Doğu’ya doğru genişleme, tabiri caizse eksen genişlemesidir. AB pazarındaki daralma ve zorluklar da bu yönelime ivme vermiştir.

Emperyalistleşen Türkiye’nin dış politikası Ekonomik açıdan büyüyen ve yeni pazar arayışlarına girmiş olan Türkiye kapitalizmi, buna uygun bir siyaset izlemek ve oluşturacağı nüfuz alanlarıyla sermayesinin büyümesinin önündeki engelleri aşmak ihtiyacındadır. Bu da onu ekonomik potansiyelinin yanı sıra siyasi ve askeri gücünü de sonuna kadar kullanmaya, elindeki tüm kozları dikkatli oynamaya mecbur kılmaktadır. Ne de olsa, emperyalist hiyerarşinin basamaklarını tırmanmaya çalışmak kolay iş değildir. Kurtlar sofrasından farksız olan emperyalistler arası paylaşım masasında, ava giderken avlanmak,

13

marksist tutum

alt-emperyalist ülkeler için hiç de uzak olmayan bir tehlikedir. Türkiye’nin özgül durumu ve burjuvazinin iç kapışmasıyla birlikte ele alındığında, burjuvazinin ihtiyaç duyduğu emperyalist politikaların mimarı ve uygulayıcısı AKP’nin işi hiç de kolay değildir.

Türkiye kapitalizminin, nicelikleri ve nitelikleri itibariyle, henüz küresel düzeyde bir güç haline gelmekten uzak olduğunu belirtmiştik. Bu yüzden de burjuvazi, kendi tarihsel, kültürel ve coğrafi hinterlandı olan bölgede hâkim güç haline gelmeye uğraşmaktadır. Bu bölgenin, eski Osmanlı İmparatorluğunun tarihsel sınırları içinde yer almasını, AKP ve temsil ettiği burjuva kesimler bir fırsat olarak değerlendirmektedirler. “Yeni Osmanlıcılık” deyimi de, bu fırsatı değerlendirmeye yönelik yaklaşımı ifade etmektedir. Bu coğrafyaya yönelik olarak geliştirilen “komşularla sıfır sorun” politikası da zaten “yeni Osmanlıcılık” yaklaşımı bağlamında üretilmiştir. Zira bahsi geçen coğrafyadaki komşularıyla sürtüşmeli ve çatışmalı ilişkiler içerisinde olmak, bu ülkeleri kendisi için pazar olarak gören ve bu pazarlara girmeyi, bu ülkeleri kendi nüfuzuna almayı düşünen Türkiye burjuvazisinin işine gelmezdi. Kuşkusuz bu pazarlara girmenin tek yolu sözde barışçıl yaklaşımlar ve diplomatik yöntemler değildir, ama Türkiye de henüz diğer seçenekleri, örneğin ABD ve Rusya gibi, hayata geçirecek bir güçte değildir. Kaldı ki, yeri geldiğinde, Irak’taki Kürt yönetimine karşı takındığı tutumda olduğu gibi, askeri seçenekleri ortaya koymaktan ve savaş tehditleri savurmaktan geri durmayacağını da göstermiştir.

AKP hükümetinin, ihtiyaç duyduğunda İslami bir söylem kullanması kafa karıştırmamalıdır. Bir burjuva partisi olarak AKP’nin ne ölçüde ve ne bağlamda İslamcı olduğu çeşitli yazılarımızda açıklanmıştır. AKP’nin ve temsil ettiği burjuva kesimlerin dinlerinin ve imanlarının para olduğu izaha muhtaç bir konu değildir. Geldikleri köken ne olursa olsun, bu burjuva politikacılar için İslami söylem, ge-

Ağustos 2010 • sayı: 65

rektiğinde kullandıkları bir motiftir artık. Ayrıca hedef seçtiği coğrafyanın tarihsel ve kültürel değerleri gereği, bu tür taktik ve jestler AKP açısından bir zorunluluktur. Bir burjuva partisinin bu avantajını kullanmamasını düşünmek bile saçmadır. Utangaç ateist Kemalist politikacıların bile bu tür motifleri nasıl da ikiyüzlüce kullandıkları unutulmamalıdır. Dolayısıyla ne İran’la ilişkilerini iyi tutması, ne Arap sermayesini ülkeye çekmeye çalışması, ne de tabanını elinde tutmak için kullandığı İslamcı söylem AKP’nin Türkiye’yi şeriata götürdüğü anlamına gelir. Bu türden iddialar, üzerinde tartışmaya bile değmeyecek ölçüde boştur, kasıtlıdır. Statükocu cephenin, güya laik ve modern değerlere sahip kesimleri yedeğine alabilmek ve AKP’yi yıpratabilmek amacıyla ortaya attığı, ama kafası Kemalizmle yamulmamış sıradan işçilerin bile itibar etmediği bu tezlerin, özü itibariyle sosyalist solun önemli bir kesimince sahiplenilmesi, gerçekten de üzerinde durulması gereken ayrı bir olgudur.

AKP’nin, eksen kayması tartışmalarına konu olan bu yönelimlerinin, tamamen ABD emperyalizminin irade ve inisiyatifinde olduğu söylemi tam bir yanılsama ve çarpıtmadır. AKP ve bir bütün olarak Türkiye, kuşkusuz halen ABD’nin başını çektiği emperyalist kampta yer almaktadır. Bir burjuva cumhuriyet olarak Türkiye’nin, neredeyse kuruluşundan beri aynı kampta yer aldığı bilinen bir gerçekliktir. Bu tür değişikliklerin, yani Türkiye gibi bir ülkenin başka bir emperyalist kampa geçmesinin, imkânsız olmamakla birlikte pek kolay ve muhtemel olmadığı açıktır.

Emperyalist savaşın kızıştığı ve daha açıktan ilerlediği süreçlerde bu tür taraf değiştirmelerin olduğu bilinmektedir.

Ancak henüz ne emperyalist kapışmanın seyri Türkiye’yi böylesi bir noktaya getirmiştir, ne de içinde yer alacak ikinci bir emperyalist kamp açıktan ortaya çıkmış durumdadır. Bu durumda AKP’nin, Türkiye’yi ABD’nin başını çektiği emperyalist kampta tuttuğu izah gerektirmemekteTürkiye kapitalizminin henüz küresel düzeyde bir güç haline gelmekten uzak olduğunu belirtmiştik.

Bu yüzden de burjuvazi, kendi tarihsel, kültürel ve coğrafi hinterlandı olan bölgede hâkim güç haline gelmeye uğraşmaktadır.

Bu bölgenin, eski Osmanlı İmparatorluğunun tarihsel sınırları içinde yer almasını, AKP ve temsil ettiği burjuva kesimler bir fırsat olarak değerlendirmektedirler.

“Yeni Osmanlıcılık” deyimi de, bu fırsatı değerlendirmeye yönelik yaklaşımı ifade etmektedir.

14

sayı: 65 • Ağustos 2010

dir.

Fakat bu gerçeklikten ve bir burjuva partisi olan AKP’nin neo-liberal ekonomi politikalarının en birinci uygulayıcısı olmasından yola çıkarak, her şeyin ABD-İsrail ikilisi tarafından planlandığını ve AKP’nin de bu gizli senaryo dâhilinde rolünü oynadığını ileri sürmek ya komplocu bir yaklaşımın ürünü ya da kavrayışsızlıktır. Bu tür yaklaşımlar, emperyalist-kapitalist sistemin işleyişinden bir şey anlaşılmadığının kanıtıdır ve Marksist diyalektikten de çok uzaktır. Benzer şekilde, artık emperyalist bir aşamaya gelmiş bulunan Türkiye kapitalizminin bu gelişimini fark etmeyip, Türkiye’yi ABD’nin “uşağı”, “kuklası” veya “taşeronu”, “etkin taşeronu” olarak görmek de, meselelere Marksizmin diyalektik bakış açısının yerine ezberci ve dogmatik bir anlayışla yaklaşılmasının sonucudur. Türkiye’nin, ABD ile aynı kampta yer alıyor olması ve onun BOP gibi planlarında rol alması gerçeği, yeri geldiğinde kendi çıkarları için ABD’ye kafa tutmayacağı veya İsrail’le ters düşmeyeceği anlamına gelmez. Bilakis, önümüzdeki süreçte, Türkiye’nin bu türden çıkışlarının pek çok yeni örneğini daha görmemiz olasıdır. Tabii şunu da belirtmek gerekir ki, AKP’nin bu çıkışları, onu ne Avrasyacı, ne antiAmerikancı ve ne de anti-emperyalist yapar. İşin aslı, emperyalist-kapitalist güçlerin kendi aralarındaki bu çekişmeleri çok sık görülen olgulardır. Bugün birbirine kafa tutan güçler, yarın bir araya gelir ve başka rakiplerine karşı işbirliği yaparlar.

Anti-emperyalist enternasyonalist mücadele anlayışının önemi Tüm bu tablo içinde ve gelişmeler ışığında, meseleye bir de işçi sınıfının bağımsız sınıf çizgisi ve sınıf çıkarları açısından bakacak olursak, enternasyonalizmin ve doğru bir anti-emperyalist mücadele çizgisinin ne kadar önemli olduğunu görürüz. Türkiye’nin dış politikadaki emperyalist yönelimi, Türkiye’yi mazlum bir ülke olarak gören sosyalist hareketi önemli bir krizle karşı karşıya bırakacaktır.

Türkiye’nin süreç içinde büyük emperyalist güçlerle karşı karşıya gelmesi gibi durumlar arttıkça sol içindeki milliyetçi eğilimler de kaçınılmaz olarak güçlenecektir. Sosyalist solun zaaflı kesimlerinin bu temelde daha sağ ve reformist bir çizgiye savrulması da aynı ölçüde kaçınılmazdır. İşçi sınıfına öncülük iddiasındaki pek çok kesimin maalesef farkında bile olmadığı bu eğilim, aslında her politik gelişmede kendini ortaya koymaktadır. Kürt sorununa yönelik yanlış yaklaşımlar, bu eğilimin en bariz örneğini oluşturmaktadır. Mücadeleyi AKP karşıtlığına ve antiAmerikancılığa indirgemek ve hapsetmek, yine bu eğilime giden yolun taşlarını döşemektedir.

Sosyalist solu bu noktaya getiren nedenler ayrı ve uzun bir tartışmanın konusudur. Ancak şu kadarını söylemek gerekir ki, 12 Eylül faşizminin darbesinden ve 90’larda Doğu Bloku ülkelerinin birbiri ardına çökmesinin yarattı-

marksist tutum

ğı olumsuz etkilerden sonra bile, sosyalist solun büyük çoğunluğunda geçmişle hesaplaşmak adına hiçbir ciddi çabaya girişilmemiştir. Küçük rötuşlarla ve en âlâsından oportünist manevralarla ezberler devam ettirilmiş, yanlışta ısrar edilmiştir. Hal böyle olunca da, sosyalist solun genelinde doğru temellerde bir ideolojik netlik sağlanamamış, politik ve örgütsel düzeyde ilerleme kaydedilememiş, hatta muazzam ölçüde bir gerileme yaşanmıştır ve de yaşanmaktadır.

Sürecin yarattığı bu olumsuz etkilerden korunmanın tek yolu, Marksizmin ışığında yürüyerek, enternasyonalist bir mücadele hattını örmeye uğraşmaktır. Bunun için de, güncel gelişmeleri doğru analiz etmek, doğru politikalar geliştirmek ve doğru bir anti-emperyalizm çizgisini izlemek zorunludur. Yukarıda açıklamaya çalıştığımız olgulara bu temelde yaklaşacak olursak, ilk söylememiz gereken şey, emperyalistleşen bir ülke olarak Türkiye’nin işçi sınıfına eskisinden daha fazla görevler ve sorumluluklar düştüğüdür. Çünkü emperyalist olmak demek, en başta ve en fazla, başka ülkelerin işçi sınıflarını da sömürmek, başka ülkelerdeki halkları ezmek, tüm ezilen kesimlerin aleyhine politikaların üreticisi ve uygulayıcısı olmak demektir. Üzerindeki sözde barışçıl örtü ne olursa olsun, Türkiye burjuvazisinin ve AKP’nin yaptığı ve yapacağı da budur. Örnekse, ezilen Kürt halkına (üstelik sadece Türkiye sınırları içerisinde değil, sınırötesi operasyonlar aracılığıyla Irak Kürdistanı’nda ve İran’la, Suriye’yle işbirliği yoluyla bu ülkelerin topraklarında da) yönelik saldırılar verilebilir. Türkiye, dünyanın pek çok ülkesinde ve çatışmalı bölgesinde askeri bulunan bir ülkedir. Her fırsatta komşularını savaşla tehdit etmekten çekinmediği gibi, ekonomik ve siyasi ambargolarla komşularını sıkıştırmaktan da geri durmamaktadır. Silah harcamalarına ve orduya devasa denilebilecek oranlarda bütçe payları ayırmaktadır. Tüm bu politikalara karşı durmak işçi sınıfının görevidir.

Enternasyonalist bir perspektife sahip olmazsa, Türkiye işçi sınıfının ne Türkiye’de Kürtlere, ne de başka ülkelerdeki ezilen kardeşlerine yardım elini uzatması mümkün olabilecektir. Ancak enternasyonalist bir bakış açısı Türkiye işçi sınıfını burjuvazinin kuyruğuna takılmaktan uzak tutabilir ve diğer ülkelerdeki işçi kardeşleriyle mücadele birliği kurmasını sağlayabilir. 

_________________________ 1

Merkez Bankasının 1984-2009 yıllarını kapsayan ayrıntılı Ödemeler Dengesi Raporu. Rakamlar kümülatif değerleri ifade etmektedir.

2

Merkez Bankası Uluslararası Yatırım Pozisyonu Raporu.

3

Merkez Bankası Ödemeler Dengesi Raporu.

4

Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırmaları Vakfı (TEPAV) raporu.

15

Egemenlerin Kırmızı Kitapları Levent Toprak

“K

ırmızı Kitap” ya da “gizli anayasa” gibi adlarla anılan Milli Güvenlik Siyaset Belgesi (MGSB) geçtiğimiz günlerde bir kez daha gündeme geldi. Her ne kadar bu konu referandum ve Kürt sorunundaki yakıcı gelişmeler arasında bir parça geri planda kalsa da, ele alınması gereken önemli yönler barındırmaktadır. Dahası MGSB gündemin bu yakıcı başlıklarıyla da çok yönden alâkalıdır. Çıkan haberlere bakılırsa, MGSB’nin gündeme geliş vesilesi, belgenin resmi olarak programlanmış gözden geçirilme vaktinin gelmesi. Bu belge, bilindiği gibi, MGK (Milli Güvenlik Kurulu) tarafından hazırlanan bir belge.

Hazırlanmasındaki maksat, güya ülke ve toplumun güvenliğine yönelik tehditleri tespit etmek, bu tehditleri bertaraf etmek için izlenmesi gereken siyasetleri belirlemek ve bunu hükümete bildirmek. Hükümetlere düşen de bu metni onaylamak.

MGSB, artık herkesçe malûm olduğu üzere, yasa gereği bir avuç kişi dışında kimsenin bilmediği, bilme hakkının olmadığı gizli bir belge. Son yıllarda bu belgeye ait olduğu söylenen bazı bölümler basına sızmış olsa da, metnin tamamı bilinmiyor. “Ne var yani” deyip geçmemek gerekiyor. Zira metne yakıştırılan “gizli anayasa” türü nitelemelerin de ima ettiği gibi, bu belge mevcut anayasa ve yasaların yanı sıra, paralel olarak varlığını sürdüren ikinci bir anayasa konumunda. Hiç şüphesiz, bir konu çakışması söz konusu olduğunda diğerinden daha öncelikli olan bir anayasa.

Bu haliyle, ülkenin ve toplumun “güvenliği” konusunda meclisin bile bilgi ve yetkisinin olmadığı bir düzenleme söz konusu. Örneğin kâğıt üstünde savaş kararını ancak meclis alabiliyor, ama söz gelimi neyin savaş sebebi olup olmadığına zaten bu metni hazırlayanlar tarafından karar veriliyor. Yani halkın seçip meclise temsilci olarak gönderdiği vekillerin bile görmediği ve hatta, yakın zamanlardaki sızmalar bir yana, varlığından haberdar olmadığı bir metin neyi buyurursa, meclisin ona göre hareket etmesi gere-

16

kiyor.

MGSB konusu genelde burjuva demokrasisinin içyüzüne, özelde de Türkiye’deki siyasal rejimin somut yönlerine ışık tutması bakımından ilgiyi hak etmektedir. Bu hususlar, burjuva düzene karşı mücadelenin temel yönleriyle ilişkilidirler ve bu açıdan gerçek anlamda mücadeleye niyeti olanların neyle karşı karşıya olduklarını anlamaları bakımından önemlidir.

MGSB nedir?

MGSB aslında Milli Güvenlik Kurulu’nun doğal bir sonucu. Nitekim son yıllara kadar bu belgenin varlığı bile pek bilinmese de, söz konusu belge ta 1961 anayasasıyla kurulan MGK’nın kurumsal bir gereği olarak o günlerden bugüne mevcudiyetini sürdürmektedir. Son yıllarda belgenin açığa vurulmasının ve tartışma konusu edilmesinin sebebi egemen sınıf içindeki çatışmadır. MGSB, “iç tehdit” adı altında, her daim işçi hareketini, sosyalist hareketi, Kürt hareketlerini ve ülkedeki gayrimüslim toplulukları hedef almakla yetinmeyip, “irtica” adı altında aynı zamanda egemen burjuva sınıf içinde de bazı kesimleri hedef aldığından, MGSB de şimdilerde bu kesimler tarafından belli ölçülerde basına sızdırılmakta ve tartışma konusu edilmektedir.

Elbette bu söylenenler, MGK ortadan kalkarsa devlet yönetiminde MGSB türü gizli “yol haritaları” da son bulur anlamına gelmemektedir. Aksine, yazılı olan ya da olmayan bu tür gizli yönergeler burjuva düzen sürdükçe varolmaya devam edecektir. Biz burada sadece Türkiye’deki mevcut somut durumu tespit ediyoruz. Türkiye’de bu işlev bugüne dek esas olarak MGK üzerinden görülmüştür.

Bugün Ergenekon soruşturması kapsamında ortaya dökülen olgular da bunu açıkça göstermektedir. Bu soruşturma kapsamında yapılan operasyonlarda bazı kişilerin zulalarında MGK Genel Sekreterliği tarafından hazırlanan kır-

sayı: 65 • Ağustos 2010

mızı kitap çıkmıştır. Devletin gizli faaliyetlerini yürütenler, belli ki, bu faaliyetlerinin bir dayanağını oluşturan belgeyi çalışmışlar, o temelde eğitilmişler.

MGK’nın ne sebeple kurulduğunu 27 Mayıs 1960 darbesini gerçekleştiren Milli Birlik Komitesi’nin bir üyesi Haydar Tunçkanat şöyle açıklıyor: “Komite, oy çokluğu ile iktidara gelecek olan siyasi partilerin yeni Anayasamızla kurulacak İkinci Cumhuriyeti de dejenere edip yeni bir ihtilale sebep olmalarını önlemek için, yeni Anayasa ile Milli Güvenlik Kurulunu bir tedbir olarak getirmişti.”

Böyle alenen dile getirilen düşüncenin anlamı açık: halk oyuyla gelecek hükümetler ve milletvekilleri rejimin çizdiği katı ve dar sınırların dışına çıkmaya zinhar yeltenemezler!

MGK’nın bu işlevi 1961 Anayasasında şu şekilde ifade buluyordu: “...Milli Güvenlik Kurulu, milli güvenlik ile ilgili kararların alınmasında ve koordinasyonunun sağlanmasında yardımcılık etmek üzere, gerekli temel görüşleri Bakanlar Kurulu’na bildirir.” 1982 Anayasası’nda ise buna bir de şu eklenecekti: “Kurulun, Devletin varlığı ve bağımsızlığı, ülkenin bütünlüğü ve bölünmezliği, toplumun huzur ve güvenliğinin korunması hususunda alınmasını zorunlu gördüğü tedbirlere ait kararlar Bakanlar Kurulu’nca öncelikle dikkate alınır.” Tüm bu tanımlamalar, hayati konularda tümüyle meclisin üstünde yer alan bir organı açıkça ortaya koyuyor.

Bu hikmetinden sual olunmaz MGK’nın bir ürünü olan Milli Güvenlik Siyaseti’nin sistem içindeki yerini ise bakın eski genelkurmay başkanı Doğan Güreş nasıl açıklıyor: “Anayasamızda tanımlandığı gibi MGK, Millî Güvenlik Siyaseti’ni tayin eder ki, bu bütün politikaların tanrısıdır, anayasasıdır. Buna aykırı davranılması düşünülemez. Bu nedenle 1982 Anayasası, ‘MGK hükümete tavsiye eder’ ifadesi yerine ‘bildirir’ ifadesini kullanmıştır.

Anayasal durum bu olduğuna göre MGK kararlarının tavsiye mahiyetinde değerlendirilmesi yanlıştır.” (4 Mart 1997) Tüm bu sözler gayet açık. Bu son derece açık olgular ve bunların ne ifade ettiği burjuva gazeteciler tarafından bile dile getiriliyor: “Herhalde ‘derin devlet’ diye söz edilen yer, ülke yönetiminde son 50 yılda etkisi adım adım

marksist tutum

artırılan bu kurum olsa gerek… MGK’nın beyni ‘genel sekreter’… Adı pek bilinmiyor ama ‘Gölge Başbakan’ olduğu söyleniyor. Emrinde 250 kişi çalışıyor. Görevi; ‘devlette devamlılığı temin’… Yani devleti bir ata benzetirsek, süvari değişse de atın aynı yönde koşmasını sağlamak…

Nasıl yapılıyor bu?.. Genel sekreterin 4 yardımcısından biri olan ‘Milli Güvenlik Siyaseti Başkanı’ stratejiyi hazırlıyor. Devletin tehdit sıralamasından ekonomi politikalarına, kültürel önceliklerden dış siyaset tercihlerine kadar her şeyin yazılı olduğu bu belge de Genel Sekreterlik’te pişirilip kırmızı kitaba dönüştürülüyor. Önce MGK’da sonra Bakanlar Kurulu’nda onaylanıyor. Meclis, –içinde ne yazdığını bilmese de– bu kitaba aykırı yasa çıkaramıyor.

Her seçilen iktidar, 3 ay içinde MGK Genel Sekreterliği’ne brifinge davet ediliyor. Burada yeni süvariye ‘ulusal savunma stratejisi’ anlatılıyor. Peki ya iktidar olan partinin programı bu kitapla çelişirse?.. Yıllar önce bu soruyu MGK’nın eski genel sekreteri, emekli Org. Doğu Bayazıt’a sorduğumda şu yanıtı almıştım: ‘İktidara gelen parti milli güvenlik siyaseti esaslarından haberdar olunca programındaki çoğu fikri değiştirir’.” (Can Dündar) MGSB hakkında yazılıp çizilenlere bakıldığında, bu belge hakkında dışa dönük ilk beyanatın uzun yıllar önce Türk faşizminin elebaşı Alpaslan Türkeş tarafından yapıldığı görülüyor. Türkeş’in vaktiyle “devletin bir kırmızı kitapçığı var” dediği aktarılıyor. 1961 Anayasasıyla kurulan MGK bünyesinde hazırlanan Milli Güvenlik Siyaseti Belgesi (o zamanki adı “Milli Güvenlik Politikasının Esasları”), bu ve benzeri aktarımlara göre, kırmızı ciltli bir kitapçık şeklinde hazırlanmış. Yine aynı aktarımlara göre, MGK görevlileri, o zamanlardan beri, hükümetler değiştiğinde, adeta bir “devlete hoş geldin” ziyareti düzenleyerek bu kırmızı kitapçığı ilgili bakanlara bir albay nezaretinde yarım saat içinde imza karşılığı okutuyor ve geri alıyor.

Son dönemde bazı hükümet mensupları da bu hususu kapalı olarak itiraf etmek durumunda kaldılar.

Bu belge, mevcut burjuva sömürü düzeninin ve onun temel direği olan devletin ayakta tutulması için, iç ve dış düşman (ya da “tehdit”) adı altında kimlerin düşmanlaştırılması gerektiğini ve bu kapsamda devletin bir bütün olarak nasıl davranacağını ortaya koyan bir yönergedir. Esasen tek bir belge olmayıp geniş bir belgeler dizisinden oluştuğu anlaşılan bu yönergenin kapsamı olağanüstü ölçüde geniştir. O kadar ki, en ilgisiz görünen ayrıntılarına kadar toplumsal yaşamın bütünü güvenlik başlığı altına sokulabiliyordu. Örneğin 1997’de ekonomik kriz de öncelikli bir tehlike olarak ele alınmış ve bu çerçevede MGK emriyle bir Ekonomik Çalışma Grubu (EÇG) kurulmuştur. Daha ilginci bu grubun sı-

17

Ağustos 2010 • sayı: 65

marksist tutum

fırdan kurulmamış olup, zaten iki yıldan beri Genelkurmay bünyesinde kurulu bulunan Yüksek Enflasyonla Mücadele Grubunun dönüştürülmesi yoluyla oluşturulmuş olmasıydı. Yabancıların mülk edinmesinden memlekette konuşulabilecek dillerin neler olması gerektiğine kadar hemen her konu MGK’nın ilgi alanına girmektedir. Aleviliğe ilişkin tartışmalara bile burnunu sokmaktan geri durmayan MGK, bu çerçevede Aleviliğin “Şii, Nusayri ve ateist çizgide yorumlanmasına ve istismarına” karşı uyarıda bulunuyor.

Elbette bu örneklenen hususlar, daha başka sayısız hususla beraber, söz konusu belgenin iki temel boyutundan biri olan “iç tehditler” bahsine giriyor. Bir de “dış tehditler” var. Yakın zamana kadar tüm komşu ülkelerin kardeş halklarını hedef gösteren, düşmanlaştıran bir zihniyet, bu belgelerde sistematik olarak üretilmekteydi. Örneğin Yunanistan’la karşılıklı olarak sıkça yaşanan ve “it dalaşı” denilen savaş uçağı sürtüşmeleri ve güç gösterileri gibi hareketler bu belgelerdeki yaklaşımların ürünü olarak gerçekleştirilmektedir. Savaşla ilgili kararları alması gereken meclis olduğu halde meclisten habersiz olarak Yunanistan’la ilişkiler bağlamında 12 mil sorunu peşinen savaş nedeni (casus belli) olarak tespit edilmiş ve karar altına alınmıştır.

Bir an için düzen cephesinden bakacak olursak, bu tür metinlerde sayfalar dolusu işlenen tehditlerin bir kısmının gerçekten de kurulu burjuva düzen için tehdit olduğu açıktır. Ama geri kalanın yapay bir abartı olduğu da açıktır. Bu abartının başlıca sebebi silahlı bürokrasinin kendisini üstün ve vazgeçilmez bir unsur olarak hükümetlere ve tüm sisteme dayatma arzusundan kaynaklanmaktadır.

Milli güvenlik konusunda hükümetleri kontrol altına alma uğraşıyla yetinmeyen silahlı bürokrasi, gazetecileri, akademisyenleri, üst düzey bürokratları, patronları vb. de Milli Güvenlik tornasından geçirmekten geri durmaz.

Bunun için de bir mekanizma kurulmuştur. Harp Akademileri bünyesinde kurulan “Milli Güvenlik Akademisi”nde, bu kesimlerden seçilenler belirli dönemlerde düzenli olarak “Milli Güvenlik Siyaseti” konusunda “eğitilirler”.

Eğitilirler ki, bulundukları alanlarda “yanlış” davranma-

18

sınlar, “milli güvenlik şuuru”yla hareket etsinler! Çevresindekileri yönlendirsinler, işaret verildiğinde “doğru” tarzda hareket etsinler, “yanlış” yapanları tespit edip, fişlenmek üzere rapor etsinler!

Tüm bunları topladığımızda önümüzde gericilik abidesi bir yapılanmanın yükseldiği açıktır. Tüm bu yapılanmanın bir de sözümona gericilik gibi tehlikelere karşı ilericilik adına davranıyor olması ayrı bir ironidir. Gerçekten de, son yıllarda yapılan bazı değişiklikler hariç tutulursa, yeryüzündeki burjuva parlamenter rejimler arasında en gerici olanlarından birisi altında yaşadığımız şüphesizdir.

AKP dönemi Aslında yukarıda MGK ve MGSB bağlamında çizdiğimiz tablo somut haliyle belli ölçüde değişmiş durumda.

MGK ve MGSB varlığını sürdürmekle birlikte, özellikle 2003 yılında yapılan ve AB’ye uyum kapsamında gerçekleştirilen düzenlemelerle MGK’nın bileşimi ve işleyişi değiştirilmiştir. Bunun sonucunda sekretarya belli ölçüde sivil denetime alınmış, ilk kez başına bir sivil atanmış, MGK toplantılarının sıklığı düşürülmüştür. Sonuç olarak silahlı bürokrasinin ağırlığına belli bir darbe vurulmuştur.

AKP hükümetine karşı darbe girişimlerinin tam da 2003 yılında yoğunlaşmış olması da bu hususu aslında yeterince doğrulamaktadır.

Ancak, sonuç olarak hem MGK hem de onun doğal ürünü olan MGSB türü gizli çalışma ve yönergeler varlıklarını sürdürmektedir. Buna bağlı olarak “iç ve dış düşmanlar” da varlıklarını sürdürmektedirler. Dolayısıyla ülkenin son derece hayati sorunlarının söz gelimi meclisin bilgisi dışında ve gizli biçimde kararlaştırıldığı durum devam etmektedir. Aynı sistematik devam ettikçe, diyelim bir hükümetin şu ya da bu dürtüyle nispeten demokratik bir adım atarak belgenin tehdit içeriğini daraltmasının, bir sonraki hükümet tarafından ortadan kaldırılmayacağının hiçbir garantisi yoktur.

AKP, MGK’nın yapısını geniş ölçüde değiştirip de, hükümetin buradaki ve MGK sekreterliğindeki etkisini yapısal olarak arttırınca ve cumhurbaşkanı da AKP kadroları içinden gelen bir kişi olunca, artık bu haliyle MGK’nın varlığı da onun bir ürünü olan MGSB de onun açısından bir ilkesel sorun olmaktan çıkabilmiştir. Bu artan etki sayesinde hükümetin izlediği siyasetler eskisine kıyasla MGSB’nin dışına da çıkabilmiş ve artık MGSB’nin de hükümetin kendi çıkar ve politikalarına dokunan hususlardan ayıklanması söz konusu olabilmeye başlamıştır.

Nitekim hükümet dış politikada özellikle İran konusunda, iç politikada da “cemaatler” konusunda MGSB’ye pek uymayan bir çizgi izleyebilmiştir. Ve şimdi de bu hususları MGSB’ye değişiklikler olarak kaydetmek istemektedir.

Nitekim bugünlerde yapılmakta olduğu söylenen değişikliklerin de, esasen, 1) dolaylı yoldan hükümete dokunan iç tehdit saptamalarının ayıklanması ya da önemsiz-

sayı: 65 • Ağustos 2010

leştirilmesi ve 2) hükümetin izlemekte olduğu komşularla sorunları gidermeye dönük dış politika yönelişi çerçevesinde dış tehdit saptamalarındaki abartıların belli ölçüde giderilmesi biçiminde olacağı anlaşılmaktadır. Kürt hareketi, sosyalist hareket vb. unsurlar ise devletin resmi hedef tahtasındaki gedikliler olarak bulunmaya devam edecektir.

Erdoğan her ne kadar “Demokratik sürecin gereğini yapacağız. Bundan sonra asla iç tehdit olmayacak” dese de, bunun fiili gerçeklik dünyasında karşılığı ve inandırıcılığı yoktur. Fakat Erdoğan’ın söylediği bir başka şey, en azından şimdiye kadarki gerçekliğe ilişkin önemli bir ifşaat anlamına gelmektedir. Belgenin şimdiye kadarki “dış tehdit” değerlendirmeleri bağlamında Erdoğan, “yapay kaygı ve korkuların uzun süre Türkiye dış politikasına hâkim olduğunu” ve “iç tehdit gibi dış tehdit algılamasının da sanal bir zemin üzerine kurulduğunu” söylemiştir.

Burjuva demokrasisinin içyüzü Yukarıda kaba çizgilerle ortaya koymaya çalıştığımız tablo her ne kadar Türkiye’ye ya da daha genel anlamda burjuva demokrasisinin güdük olduğu kapitalist ülkelere özgü yönler taşısa da, işin özüne inildiğinde, genelde burjuva demokrasisinin bir burjuva diktatörlüğü olduğu ve işçi sınıfı-emekçi kitleler açısından pek çok “kırmızı çizgiler” içerdiği gerçeğini ıskalamamak gerekir. Burjuva demokrasisinin en ileri örneklerinde bile, demokratik hakların kullanımını kısıtlayıcı mekanizmalar değişik kılıklar altında mevcutturlar. Demokratik hak ve özgürlüklerin işçi sınıfı için kıymetini ve bunlar için mücadelenin önemini en küçük biçimde gölgelemeksizin diyebiliriz ki, burjuva düzenin sınırları içinde bu tür baskı mekanizmaları “özde” şu ya da bu biçimde varlığını sürdürür.

Nitekim Türkiye’deki gibi askeri vesayet yapılarının olmadığı gelişmiş burjuva demokrasilerinde bile yazılı olan ya da olmayan bu tür kurum ve mekanizmalar mevcuttur.

Her bir ülkenin sınıf mücadeleleri tarihinin özgüllüklerine göre bu mekanizmalar farklılıklar gösterebilirse de işin özü değişmez. Mutlaka birtakım kırmızı çizgiler mevcuttur ve bunları kollayan mekanizmalar hazır ve nazırdır.

Tam da bu konuyu ele aldığımız şu sıralarda, demokrasinin beşiği Avrupa’nın lider ülkesi konumunda olan Almanya’da yaşanan bir hadise bunu çarpıcı bir tesadüfle ortaya koymaktadır. Almanya’da yeni kurulan Sol Parti, alenen iç istihbarat örgütü tarafından gözlem altında tutulmaktadır. Birçok eyalette milletvekilleri bulunan, hatta bazı eyaletlerde hükümet ortağı konumunda olan partinin bazı milletvekilleri, bu aleni ve resmi izlemeye son verilmesi için federal idare mahkemesine başvuruda bulundular. Ve çıkan karar partinin rejim için tehlike oluşturma potansiyeli taşıyan unsurlar barındırması dolayısıyla izlemenin uygun olduğu ve devamı yönündedir. İşte size gelişmiş Avrupa demokrasisi! Yine, şimdi AB üyesi olan kimi eski Doğu Bloku ülkelerinde, komünist partilerin ya-

marksist tutum

saklanması sonucunu getirecek biçimde, komünist düşünceyi faşizmle bir tutan yasaklamalara gidiliyor.

Sonuç olarak gelişmişi olsun azgelişmişi olsun tüm burjuva demokrasilerinde gerçekte parlamentonun üstünde yer alan ve çoğu zaman pek göze görünmeyen kurum ve mekanizmalar vardır. Teoride ve halka yönelik propagandada egemenlik halkındır ve halk bu egemenliği özgürce seçtiği temsilcileri aracılığıyla meclis vasıtasıyla kullanır! Ancak buraya kadar anlatılanlardan açıkça görüleceği gibi, bu bir aldatmacadır. Liberallerin burjuva demokrasisinin soyut ilkeleri temelinde yaptıkları eleştirilerin Türkiye somutluğunda belli bir anlamı vardır; genel demokratik bilincin gelişmesine ve burjuva demokrasisinin güdük sınırlarını genişletme yönünde basınç oluşmasına katkı sağlarlar. Ancak savundukları soyut ilkeler son tahlilde bir yanılsama olmanın ötesine geçemez. Geniş yığınların gerçek egemenliğini sağlamak isteyen, ya da bir başka anlatımla özgürlük isteyen, burjuva demokrasisinin ötesine geçmek zorundadır. Örneğin, MGSB ile ilgili tartışmalarda bu liberal ve diğer bazı burjuva kesimler, “iç tehdit diye bir şey olamaz” ya da “bir devlet kendi halkını düşman olarak göremez” diyorlar. Oysa devletlerin varlık sebebi zaten tam da budur. Sömürülü toplumlarda devlet özünde tam da toplumun azınlığını oluşturan mülk sahibi sömürücü hâkim sınıfların toplumu baskı altında tutma aygıtıdır. MGSB türü olgular tam da burjuva demokrasisinin sınırlarını gösterirler. Liberaller bu tür belge ve yönergelerin “gelişmiş demokrasilerde” olmadığını ve olamayacağını iddia etseler de bu doğru değildir. Gerçekte tüm burjuva demokrasilerinde bu tür genel çerçeve niteliğinde, yazılı olan ya da olmayan “amentüler” vardır. Bunlar kesinlikle yürürlükteki anayasadan başka metinler ya da (belki yazılı da olmayan) ilkelerdir. Bunlar bir yandan, görünür anayasada içerilen, ama gerçekte tümüyle uygulanması mümkün olmayan ilkelerin somutta ne anlama geldiğini dillendirdikleri gibi, bir yandan da hükümetlerin izleyecekleri siyasetlerin hangi sınırlar dâhilinde kalması gerektiğini saptarlar.

Burjuva demokrasisi insanlığın tarihsel gelişim sürecinde önemli bir aşamayı ve kazanımı temsil etmektedir.

Buna şüphe yok. Burjuva demokrasisinin temsil ettiği ilerlemelerin geriye doğru aşındırılmaması, burjuvazi tarafından geri devşirilmemesi için mücadele etmek de önemli.

Hele günümüzde bu görevin önemi daha da artmıştır.

Dahası Türkiye gibi burjuva demokrasisinin ancak geri sınırlarında dolaşan bir ülkede demokratik hak ve özgürlükler uğruna verilen mücadele ayrıca önemlidir. Ancak tüm bunları kaydettikten sonra, işçi sınıfının öncülerinin burjuva demokrasisinin özündeki baskıcı karakteri asla gözden kaçırmamaları, burjuva demokrasisinin sınırlılıklarını görmeleri ve gerçek özgürlüğe giden yolun ancak onun daha ötesine, bir proleter devrim yoluyla işçi demokrasisine geçerek açılabileceğini daima akılda tutmaları gereklidir. 

19

Çin İşçi Sınıfına Selam Oktay Baran

M

ayıs ayı ortasında Honda ve Foxconn’da başlayan grev dalgasının yayılıp, çeşitli işletmelerde ücret artışlarıyla sonuçlanması, dünya burjuvazisine Çin’deki ucuz emek cenneti döneminin artık sonuna gelinip gelinmediğini sorgulatıyor. Birçok burjuva analist, bu grev dalgasının bir “dönüm noktası” olduğunda hemfikir. Çin işçi sınıfının artık çok düşük ücretlerle, askeri disiplinin hüküm sürdüğü fabrikalarda, günde 16 saate ve haftada 7 güne varan çalışma koşullarında çalışmak istemediği açığa çıkıyor. İşçiler yalnızca burjuvaziyle değil “sendikalarla” da giderek daha çok karşı karşıya geliyorlar. Çin devlet kapitalizmi, bağımsız sendikalara izin vermiyor. Sendikalar devletin ve dolayısıyla da yerlisiyle yabancısıyla burjuvazinin çıkarlarını koruyorlar. Çin’deki işçi mücadelelerinin gelişimini izlemek komünistler açısından özel bir önem taşıyor. Oradaki mücadeleler Türkiye de dâhil birçok ülkedeki öncü işçiler ve komünistler açısından dikkate değer dersler ve deneyimler içeriyor. Son grev dalgası Çin proletaryasının “ben buradayım” çığlığına şahitlik etmesinin yanı sıra, sınıf mücadelesinde genç işçi kuşaklarının ne denli önemli olduğu ve iyi örgütlenip başarıya ulaşmış büyük bir grevin ne denli ön açıcı olabileceği gerçeğini bir kez daha hatırlamamıza vesile oluyor.

Genç işçi kuşaklarının önemi Son yıllarda Çin işçi sınıfı, özellikle de bu sınıfın “göçmen” olarak adlandırılan kesimi, sayısal olarak giderek büyürken aynı zamanda kimi nitelikleri bakımından da belli bir dönüşüm içerisindedir. Özellikle 90’lı yılların başlarından itibaren Çin’de muazzam bir kente göç dalgası söz konusudur. Göçmen işçi olarak adlandırılan ve Çin’in daha geri bölgelerinden, ağırlıklı olarak da kırdan gelen bu işçilerin sayısı 1989’da 30 milyon civarındayken bugün bu sayının 150 milyona yakın olduğu söyleniyor. Diğer taraftan, özellikle son yıllarda, Çin toplumunun yaşadığı çok boyutlu dönüşüm süre-

20

cinin doğrudan bir sonucu olarak, göçmen işçilerin kentlere ve yeni sanayi bölgelerine akışının motivasyonları da bir dönüşüm geçirmektedir.

Geri ve ilkel bir zemindeki tarım işletmelerinden her halükârda daha fazla bir gelir vaat eden kentteki işler, göçmen işçileri, bir nebze daha fazla gelir elde edip köydeki yakınlarına göndermeye, mümkünse küçücük bir birikim sağlayıp geldikleri yere geri dönmeye ve yine taşra kasabalarında kendine ait bir işyeri açma düşlerine sevk ediyordu. Kentlere geçici bir iş kapısı olarak bakan, bir anlamda mevsimlik-geçici işçi psikolojisinin hâkim olduğu bu kesimler, yarı-proleterliğe yakın bir nesnel konumdaydılar.

Bu temel motivasyonla kentlere akan göçmen işçiler, en kötü çalışma koşullarına ve en düşük ücretlere bile pek seslerini çıkarmadan çalışıyorlardı.

Ama ekonominin büyük bir atılım yaptığı özellikle son on yıl boyunca Çin toplumsal yaşamı da “modernleşti”. Özellikle büyük kentler kapitalizmin tüm pisliği ve ihtişamının kaleleri olarak yükseldiler. Gelir dağılımındaki muazzam uçurum giderek daha da artarken, sanki yüz milyonlarca insanın sefaletini gizlemek istercesine parlak ışıkların ve neonların aydınlattığı kentler modernitenin sembolü ve aynı zamanda kültürel bir çekim merkezi olarak da sivrildiler. Televizyonlar, cep telefonları, bilgisayar ve internet teknolojisi gibi artan iletişim ve ulaşım olanaklarıyla da birleşince, dünyanın “nimetleri”nin giderek ayırdına varan genç kuşaklar, artık yaşamdan daha fazla şeyler bekliyorlar. Bir burjuva uzman, “işçiler bugün kendi haklarının çok daha fazla farkındalar; internete girebiliyorlar ve yurtdışında nelerin olduğu hakkında bilgi sahibi oluyorlar” diyor. En az bunun kadar önemli olan bir başka faktör de, bu genç işçi kuşaklarının, geçmişe nazaran hem temel eğitim anlamında hem de mesleki eğitim anlamında çok daha donanımlı olmalarıdır. Son dönemki yükselişin lokomotifi ya da ilham kaynağı olan Honda grevinde, meslek okullarında okuyup da stajyer işçi statüsünde çalışan genç işçilerin hem nicel hem de nitel bakımdan önemli bir rolü olmuştur.

sayı: 65 • Ağustos 2010

Durağan bir sosyal yaşamın hüküm sürdüğü taşra kent ve kasabaları, bu genç, eğitimli ve dünyayla daha fazla ilgili olan işçi kesimlerinin beklentilerini karşılamaya yetmiyor. Hareketli kent merkezleri ve sanayi bölgelerine akın eden genç işçilerle yapılan söyleşilerde, işçilerin önemlice bir bölümü, neden geldikleri sorusuna, daha yüksek bir gelir ve yaşam standardının yanı sıra “eğlence” ve daha hareketli bir yaşam cevabını da veriyorlar. Bu genç göçmen işçi kitlesinin önemlice bir bölümü artık geldikleri yere geri dönmeye niyetleri olmadığını belirtiyor. Bir başka deyişle, kırdan ya da taşradan büyük kentlere gelen bu genç işçiler, yaşamlarını ve geleceklerini artık büyük kentlerde kuracaklarını ilan ediyorlar. Bu önemli dönüşüm, hiç kuşku yok ki, bu işçilerin hayattan ve toplumdan çok daha fazlasını talep etmesini ve hak arama mücadelelerine geçmiş kuşaklara nazaran çok daha fazla itibar etmesini beraberinde getiriyor. Sahip oldukları haklara çok daha duyarlı ve bunları geliştirmeye çok daha hevesli genç bir işçi kuşağı giderek öne çıkıyor. Göçmen işçilerle ilgili bir enstitüde çalışan bir uzman, “işçilerin çoğu 1980 sonrası doğumlu ve haklarının çok daha fazla farkındalar; nerede çalışacaklarını kendileri tercih edecek ve daha iyi bir gelir talep edeceklerdir” diyor. Bu gözlemi doğrularcasına, grevci bir Honda işçisi, “ebeveynlerimiz bu ucuz emek pazarının acısını yıllar boyunca yaşadılar ve artık yaşlandılar. Onların izinden mi gitmek istiyoruz?” sorusunu yükseltiyor. Çin’de son dönemde yükselen işçi hareketinin temel motivasyonunun bu olduğu anlaşılıyor. Diğer taraftan, işçilerin daha yüksek ücret ve daha iyi çalışma koşulları talebini ileri sürmelerini bir dizi başka faktör de güdülüyor.

Genç işçi kuşağı kendisine geçmişe kıyasla daha fazla güveniyor, çünkü geçmişe kıyasla elinin daha güçlü olduğunu hissediyor.

Bunun başta gelen nesnel nedenlerinden birinin, giderek ipuçlarını veren emek arzındaki daralma olduğu söylenebilir. İşgücünün yüzde 40’ının tarımsal faaliyetle iştigal ettiği Çin gibi muazzam nyanın atölyesinde Dün bir kırsal nüfusa sahip bir yüks sel elen en gre rev v da dalg lgas asıı ülkede emek arzındaki daelde ettiğ iği i kaza ka zanıml mlar arla la ralmadan bahsetmek şaşıryavaş yava ya vaş ş geri ge ri ç ekil ek iliy iyor or.. tıcı olsa da, bu gerçeklik Ama a ya yaln lnız ızca ca şim imdi dili lik! k! özellikle güney eyaletlerinyen, ülken e in gen nel elin ine in e de ve kıyı kesimlerinde yo- Büyüy yayıla a n, , b ileş eşim imi i d de ğişe ği şen n ğunlaşan dev sanayi ve ihve bil ilin inç ç dü düze zeyi yi art rtan an racat bölgelerinde giderek Çin işçi çi sın ınıf ıfı, gir iriş işti tiğ ti ği ği kendisini hissettirmeye bu mücad ad d eley l e l le e k endi en dine di ne başlamış. Örneğin, 2010 güv v e n ni ni k azan n maya ma ya a yılının ilk çeyreğinde burbaşllarrke en he h m dü üny nya a juvaların verdikleri iş ilankap pita p i tali list stle leri rini nin n he hem e m larındaki işçi talebi bir önde Çin in’i ’in n bü büro rokr ro krat a ik at k ceki yıla göre yüzde 35 kapita tali list st ege geme menl nler erin inin in artmışken, bu işlere başvuyüreğ ğine ğ ine kor orku ku sal alma maya ya ran işçilerin sayısındaki arb şl ba ş adı. tış yalnızca yüzde 8 olmuş.

marksist tutum

Sanayi atılımının merkezlerinden olan Guangdong eyaletinde 2 milyon kişilik bir işçi açığından bahsediliyor.

Kırsal kesimdeki emekgücü fazlasının giderek daralmakta oluşunun nedenlerinden birinin, “tek çocuk politikası” olduğu söyleniyor. Çin nüfusundaki artışı sınırlama amacıyla güdülen bu politika, nüfusun yavaş bir hızla da olsa giderek yaşlanmasını beraberinde getiriyor. Kimi araştırmalar önümüzdeki on yıl içerisinde, işgücüne dahil olacak 15-24 yaş arasındaki gençlerin sayısının yüzde 30 oranında azalacağını öngörüyor. Buna ek olarak, inanılmaz büyüme rakamları, emek-yoğun sektörlerde giderek artan istihdam, bölgesel asgari ücret uygulaması ve buna bağlı olarak emeğin ülke içinde ücretlerin daha yüksek olduğu bölgelere doğru hızla kayması gibi faktörler, ülkenin hem genelinde hem de özellikle belli eyaletlerinde göreli bir işçi kıtlığı ortaya çıkarıyor. Son dönem tüm dünyayı kasıp kavuran ekonomik krize karşı Çin yönetiminin ekonomiyi canlandırmak ve yabancı sermaye için yeni yatırım alanları oluşturmak üzere ülkenin iç ve batı bölgelerinde giriştiği yatırımlar da önemli bir rol oynuyor. İmalat, inşaat ve hizmet sektörünün yanı sıra devasa altyapı yatırımlarının ülkenin iç ve batı bölgelerinde yarattığı istihdam, bu bölgelerdeki emekgücünü göçe zorlayan nedenlerin zayıflaması anlamına geliyor. Tüm bunların sonucunda, güney eyaletlerinde ve kıyı bölgelerinde emeğe dönük artan talep ile daralma eğilimindeki yeni emek arzı arasındaki çelişki nedeniyle 20’ye yakın eyalet ve bölgede ve Şanghay gibi dev sanayi merkezlerinde asgari ücret yüzde 20 civarında yükseltilmiştir.* Bu gelişmeler işçilerin kendilerine güven duygusunu pekiştirip daha isteklice mücadeleye atılmasını koşullandırıyor. Çin’deki bürokratik kapitalist egemenlerin, son dönemki işçi hareketlerine geçmişe kıyasla bir nebze daha toleranslı yaklaşmalarının da bunda bir payı var kuşkusuz.

Kapitalist krizin Çin’in ihracat pazarını daraltması ve ülke içinde giderek artan hoşnutsuzluk, bu kapitalist devleti iç

21

marksist tutum

Ağustos 2010 • sayı: 65

cesaretlendirmesi rol oynuyor. Resmi bir yayın organı olan Outlook Weekly dergisinin verdiği rakamlara göre, Guangdong eyaletinde, 2009 yılının ilk çeyreğinde işçi eylemleri bir önceki yıla göre yüzde 42’lik bir artış göstermiştir.

Son dönemde ise iş yavaşlatma ve durdurmalar, grevler, protesto yürüyüşleri ve yol kesmeler giderek yaygınlaşmış durumda. Bu yükseliş dalgası içerisinde işçiler birçok yerde kapitalistleri koruyan polislerle çatışmaya girdiler, kendilerini tehdit edip yatıştırmaya çalışan sendika yöneGrev dalgası ticilerini de dövüp derdest ettiler. Sınıf mücadelesi özellikle uluslararası tekellerin yatırımlarında yoğunlaşmış gözüÇinli bürokratlar, ekonomideki hızlı büyüme, yüksek küyor. İş yasalarına uyulması, ücretlerin arttırılması ve çaistihdam ve düşük enflasyon eğiliminin korunduğunu lışma koşullarının iyileştirilmesi talepleriyle başlayan müaçıklarken kendilerine pek de güvenli gözüküyorlar. 2010 cadele dalgası, hızla sendika yönetici ve temsilcilerinin işyılının ilk altı ayında yüzde 11 büyüyen ve bu ataklarla dünyanın ikinci büyük ekonomisi haline gelen Çin’de ayçiler tarafından seçilmesi talebini de içererek, bağımsız sendikal örgütlenmenin önündeki yasakların kaldırılması nı dönemde 5 milyonluk yeni istihdam yaratılmış. 1,4 istemine doğru yol aldı. trilyon dolara yaklaşan ihracat hacmiyle de Çin, dünyanın Son mücadele dalgasının kıvılcımını Mayıs ayının oren büyük ihracatçısı, yani dünyanın atölyesi konumuna tasında Honda işçileri çaktı. Honda, Japonya’nın ikinci, yükselmiştir. Bu rakamlar Çinli bürokratlara ve egemen dünyanınsa altıncı büyük otomotiv firması. Foşan kentinkapitalist sınıfa güven verir nitelikte görünseler de kazın deki Honda fabrikasında çalışan 1900 işçinin ücret artışı ayağı hiç de öyle değil. ve çalışma koşullarının iyileştirilmesi talebiyle giriştikleri Her yıl büyük bir hızla artan milli gelire rağmen, işçigrev, sendikal demokrasi taleplerini de içererek büyüdü ve lere giden pay sürekli olarak düşüyor. 1983 yılında milli Honda’nın tüm fabrikalarında üretimin durmasıyla sogelirin yüzde 56’sı ücretlere giderken, bu oran 2005 yılınnuçlandı. Köşeye sıkışan Honda yönetimi 4 Haziranda da yüzde 36’ya düşmüş durumda ve o günden bugüne bu ücretlere yüzde 24 ilâ 34 arasında zam yaparak Foşan fabdüzeylerde seyrediyor. Üstelik ücretlerin payındaki bu dürikasındaki grevi geçici de olsa sonlandırmayı başardı. şüş, yükselen ortalama ücretlere rağmen gerçekleşiyor. NiBöylelikle Honda’daki maksimum ücret asgari ücretin iki tekim 2006 yılında saat başına ortalama 0,9 dolar olan ückatına yaklaştı. Ne var ki bu karar, Honda’nın ülkedeki retler, 2009 yılında 1,27 dolar civarında, 2010 yılında ise diğer 3 fabrikasının yanı sıra, otomotivden elektroniğe, 1,8 dolara ulaşmış durumda. Bu tablonun anlamı, Çin işmakine sanayiinden tekstile, spor ürünlerinden petroçi sınıfının giderek artan nispi yoksullaşması, zengin ile kimyaya kadar birçok sektörde yeni grevleri teşvik etmekyoksul arasındaki gelir uçurumunun katlanarak derinleşten başka bir işe yaramadı. Kapitalistler bu grevlere “taklit mesidir. grevleri” adını taktılar. İşçilerin “Honda zaferine” döne Çin’de işçi hareketi 2008 yılından bu yana belli bir yükseliş grafiği çiziyor. Bunda dünya kapitalist krizine kardöne atıfta bulunmaları, belirli koşullar oluştuğunda, zafere ulaşan büyük bir grevin sınıf hareketine nasıl bir ivme şı hem işçilerin artan tepkileri hem de kapitalist hükümeverebileceğinin güzel bir örneğini oluşturuyor. Şöyle diyor tin bu tepkileri dizginleyebilmek üzere 2008 Ocak ayında 22 yaşındaki bir metal işçisi: “Eğer onların grevi başarıya çıkardığı işçi haklarını arttıran yasal düzenlemenin işçileri ulaşmamış olsaydı, bizim buradaki işçiler muhtemelen şimdiki kadar birlik içinde olamayacaklardı.”

Honda grevlerinin başarısı, en büyük Japon otomotiv firması olan Toyota’daki işçiler üzerinde de tetikleyici bir etki yarattı. Çin’de yılda 650 bin civarında araç üreten Toyota’da yaşanan grevler nedeniyle hem Çin’deki hem de Japonya’daki üretim tamamen durdu. Benzer bir gelişme Güney Kore firması olan Hyundai’de de yaşandı.

Haziran ayı içersinde yaygınlaşan grev dalgası Çin’in kıyı kesimlerindeki sanayi üslerini birbiri ardı sıra vurdu, ülke çapında Son mücadele dalgasının kıvılcımını Mayıs ayının ortasında grevlerin sayısının 500’ü geçtiği söyleniyor.

Honda işçileri çaktı Honda, Toyota ve Hyundai gibi otomotiv pazarı ve tüketimi canlandırmaya dönük tedbirler almak zorunda bırakıyor. Bunun yollarından birinin ücretlerin, özellikle de yabancı sermaye yatırımlarındaki ücretlerin artmasına göz yummak olduğu açık. Bu doğrultuda işçi hareketine dönük kapitalist devlet terörünün bir nebze daha yumuşatılması, işçilerin mücadeleye atılmaktaki tereddütlerini azaltıyor.

22

sayı: 65 • Ağustos 2010

devlerinin yanı sıra, dünyanın en büyük elektronik parça ve ürün imalatçısı Foxconn da grevlerden nasibini aldı.

Geçtiğimiz aylarda on üç işçinin 18 saate varan işgününe dayanamayıp intihar etmesiyle gündeme gelen Foxconn fabrikalarında 400 bin işçi çalışıyor. İşçilerin Mayıs ayındaki öfke patlamasının ardından, firma grevlerin durdurulması koşuluyla taban ücretlerde yüzde 100 artış yapacağını ve çalışma koşullarını düzelteceğini açıklamak zorunda kalmıştı. Grevler sonucu ücret arttırmak zorunda kalan diğer uluslararası dev tekeller arasında Brother, KFC, Carlsberg, Pindingshan Cotton Textile gibi firmalar da bulunuyor.

Korkunun ecele faydası yok!

Dünyanın atölyesinde yükselen grev dalgası elde ettiği kazanımlarla yavaş yavaş geri çekiliyor. Ama yalnızca şimdilik! Büyüyen, ülkenin geneline yayılan, bileşimi değişen ve bilinç düzeyi artan Çin işçi sınıfı, giriştiği bu mücadeleyle kendine güvenini kazanmaya başlarken hem dünya kapitalistlerinin hem de Çin’in bürokratik kapitalist egemenlerinin yüreğine korku salmaya başladı.

Uluslararası mali sermaye, yirmi yıla yakın bir süredir Çin işçi sınıfını neredeyse sınırsız ve dizginsiz bir şekilde sömürmenin keyfini sürdü. Krizin patlak vermesiyle birlikte umudunu yine Çin’in kesintisiz büyüyerek kapitalizme yeni bir hayat öpücüğü vermesine bağladı. İşçi sınıfının yükselen mücadelesiyle k birlikte bu umutlar suya düşeceğe benziyor. “Dünyanın atölyesi olarak Çin’in üstlendiği rolün sonuna gelişine tanıklık ediyoruz” diyor Time dergisi. Uluslararası tekeller daha şimdiden yatırımlarını dünyanın hangi coğrafyasına kaydıracaklarını araştırmaya başladılar. Dünyanın hiçbir bölgesinde, Çin’de olduğu gibi, muazzam topraklar, zengin hammadde kaynakları, gelişmiş bir altyapı ve devasa bir emekgücü deposu bulamayacakları kesin. İşleri çok zor, ama unutmamalı ki, kendi haline bırakıldığında kapitalizmin aşamayacağı bir kriz yoktur.

Dünya burjuvazisinden çok daha fazla korkması gerekense Çin’in egemen bürokratik kapitalist sınıfıdır. Onun kaçacak bir yeri yok! Hem Çin’i uluslararası sermaye açısından cazip bir yatırım alanı olarak tutmak, hem iç pazarını büyütmek hem de işçi sınıfına daha iyi yaşam koşulları sağlamak zorunda. Çin kapitalizminin mevcut gelişme dinamiklerini düşündüğümüzde bu birbiriyle çelişik görevlerin aynı anda yerine getirilmesi pek de mümkün değil. Yine de Çin kapitalizmi, cazibesi azalan kıyı kesimleri yerine ülkenin iç kesimlerini de modernleştiren, altyapıyı hazırlayan adımlar atarak yeni yabancı sermaye yatırımlarını bu bölgelere kaydırmanın hesaplarını yapıyor. Eş zamanlı olarak da bir havuç-sopa politikasıyla, işçi sınıfının koşullarında küçük düzeltmelere girişiyor. Ama bu iktisadi reformların yeni işçi sınıfına yeterli gelmeyeceğinin tüm işaretleri ortada. Çin egemen sınıfının temel korkusu, ge-

marksist tutum

lişen işçi sınıfı hareketinin gittikçe siyasallaşarak kitlesel bir harekete dönüşmesi ve böylelikle ÇKP aracılığıyla kurduğu siyasal tekeli tehdit etmesidir. Bu korkunun yalnızca Çin bürokratik kapitalizminin korkusu olduğu da düşünülmemeli. Financial Times’a konuşan bir Amerikalı uzman, sermaye yoğun Amerikan şirketlerinin Çin’e yatırım yapma hususunda iki kere düşünmek durumunda olduklarını söylüyor; onların kaygısı, diyor, yalnızca işçilerin daha yüksek ücret talepleri değil, işçilerin hoşnutsuzluğundan kaynaklanan politik istikrarsızlık tehlikesidir. ÇKP yetkililerinin, Çin Sendikalar Federasyonunun ve resmi Çin gazetelerindeki köşe yazarlarının, ücretlerin arttırılması ve çalışma koşullarının düzeltilmesi hususunda yaptıkları açıklamaların arkasında yatan tek neden, Çin burjuvazisinin işçi sınıfı hareketinin gelişip yaygınlaşmasından ve siyasallaşmasından duydukları korkudur. Bugüne kadar yaşanan işçi eylemlerinin üzerine sınırsız bir devlet terörüyle giden ve bu olayları basından gizleyerek sansürleyen ÇKP diktatörlüğünün, son grev dalgası karşısında daha ılımlı bir tutum takınması ve bu olayların medyada yayınlanmasına izin vermesi de, işçi hareketinin büyük tepkisini çekmekten kaçınma gayreti olarak düşünülmelidir. ÇKP’nin resmi yayın organı olan People’s Daily gazetesinde 7 Haziran tarihinde Li Hong şunları yazıyor: “Bir yerde sömürü ve baskı varsa, isyan da olacaktır. Eğer sömürülenler toplumun çoğunluğu ise, ayaklanma günü yaklaşıyor ve çok daha güçlü geliyor demektir. … Çin Sendikalar Federasyonuna göre, son beş yıl içerisinde Çinli işçilerin dörtte birinin ücretlerinde hiçbir artış olmamıştır. Bu sayı son derece tehlikeli ve ürkütücüdür. … Hükümetin yapması gerekenler var. … Ülkenin büyümesinin sürdürülebilirliği bugün tehlikededir. Ancak ve ancak, düşük ücret alan, uzun süredir ihmal edilen ve sessiz kalan yığınlar hükümet tarafından koruma altına alınırsa, bugün bazı fabrikalarda mayalanan mavi yakalı işçilerin hoşnutsuzluğunun gürleyerek çağlamasının, yaygınlaşmasının ve yıkıcı dalgalar haline gelmesinin önüne geçilebilir.”

Marksizmin bilgisine yeterince sahip, onun terminolojisini kullanan burjuvalar, korkularını dile getirirken daha mı açık yürekli oluyorlar acaba? Çin kapitalizmini zorlu günler bekliyor. Komünist sıfatını halen kullanmayı tercih eden bu acımasız kapitalist diktatörlüğün karabasanları, başta Çin işçi sınıfı olmak üzere dünya işçi sınıfının gelecek aydınlık günlerinin işaretleridir. Ne de olsa güneş doğudan doğar! Bugün dünyanın en büyük işçi sınıfını oluşturan Çin proletaryasına dünya devrimi mücadelesinde büyük görevler düşüyor.

__________________________ *

Bölgesel asgari ücret uygulamasının geçerli olduğu Çin’de, Mayıs verilerine göre en yüksek asgari ücret 164 dolarla Şanghay’da uygulanıyor. Başkent Pekin’de ise asgari ücret 1 Temmuz itibarıyla yüzde 20 artışla 140 dolara yükseltildi.

23

“Orta Sınıf” mı, Yoksa M

arksizmin kurucularının kapitalizmin genel gelişme eğilimlerini çözümleyerek işaret ettikleri temel gerçeklerden birisi, dünya nüfusunun giderek daha büyük oranlarda proleterleşeceği idi. Şöyle diyorlardı: “Görmüş olduğumuz gibi, kapitalist üretim tarzının sürekli eğilimi ve gelişme yasası, üretim araçlarını gitgide emekten ayırarak, dağınık üretim araçlarını büyük kitleler halinde bir araya toplar ve böylece, emeği ücretliemeğe, üretim araçlarını sermayeye dönüştürür.”1 Aradan geçen yıllar içinde, eşitsiz ve bileşik gelişme yasası temelinde tüm uluslar açısından geçerli olmak üzere, proleterleşme yolunda muazzam mesafeler katedildi. Zaman içinde çeşitlenen ihtiyaçlara, teknik gelişmelere bağlı olarak yaşanan değişimlerle birlikte, işçi sınıfının daralmadığı tam tersine büyüdüğü gözlemlendi. İleri kapitalist ülkelerde diğer ülkelere oranla çok daha önceden ve daha büyük çapta olmak üzere, eski sanayi kollarında makineleşmenin dev boyutlara ulaşmasıyla işçi sayısı düşerken, yeni alanların (enerji, inşaat, ulaştırma, iletişim sanayii ve büyük işletmeler halinde örgütlenen büro işleri, hizmet sektörü gibi) büyümesine ve bu tür sektörlerdeki işçi sayısının yükselişine tanık olundu. Böylece, sınıfın iç bileşimindeki teknik değişime rağmen sonuçta Marksizmin işaret ettiği proleterleşme yasası hükmünü icra etmekteydi. İşçi sınıfının kapsamı konusunda yürütülen tartışmalar ise, yaşanan gelişmelerin farklı gözlerle değerlendirilmesinden kaynaklanmaktaydı.

Marksizmin kurucularının döneminde henüz yaşanmamış her bir olguyu, Marksizmin eskidiğine bir kanıt olarak sunma gayretkeşliği içindeki burjuva ideolojisi, za-

24

man içinde işçi sınıfının iç yapısındaki değişimleri de benzer bir malzeme olarak kullanabilmek üzere yırtındı.

Gittikçe sayıları artan beyaz yakalı işçiler, devlet memuru statüsündeki kamu işçileri, teknik gelişmenin sonucu makine kullanımının yoğunlaşmasıyla artan işsizler, vb. Bunların tümü burjuva ideologlarınca işçi sınıfının kapsamı dışına kovalanınca, ortalığı, “Marx yanıldı”, “işçi sınıfı aslında büyümüyor, küçülüyor” benzeri yavan iddialar sarıverdi. […]

Aslında burjuva ideologlarının da hinoğluhin gibi bildikleri, fakat ideolojik savaş kuralları gereğince tersini savundukları üzere, Marksizm yalnızca doğduğu yüzyılın ya da onu takip eden yüzyılın değil, tüm bir proleter devrimler çağının bilimidir. Ve tüm bu zamanlar boyunca kapitalist gelişmenin yapısal eğilimine, genel hatlarıyla nasıl bir seyir izleyeceğine ve bu gelişmeler karşısında alınacak siyasi tutuma dair bilimsel ipuçlarını sunmuş bulunmaktadır. Örneğin, toplam işgücü içinde üretken emeğin gerileyen yüzdesini işçi sınıfının yok olduğu, Marksizmin öldüğü yolunda bir kanıt olarak kullanmak isteyenlerle alay edercesine Marx, gelişmenin bu yönde olacağını yıllar öncesinden çözümlüyordu. “Ürün miktarı aynı kalmak üzere, üretken nüfus, üretken olmayan nüfusa göre ne kadar küçük olursa, o ülke o kadar daha zengindir. Çünkü üretken nüfusun rakam olarak göreli azlığı, emeğin üretkenliğinin göreli derecesini bir başka biçimde ifade etmektedir.”2 Fakat dikkat edilmesi gerekir ki, burada sözü edilen azalma mutlak değil, göreli bir azalmadır.

Geleneksel ya da yeni, hangi biçimde olursa olsun, üretken emek alanı olmaksızın kapitalizm var olamaz. Bu

İşçi Sınıfı mı Büyüyor?

Elif Çağlı sistem başkalarının mümkün olan en çok miktardaki emeğini sahiplenme ve kâra dönüştürme eğilimini içinde taşır.

Bu nedenle, kapitalizm bir yandan belirli bir ürün miktarı için gerekli üretken emek miktarını indirirken, diğer yandan toplam üretimin artışıyla birlikte, olabilecek en çok sayıdaki üretken emeği çalıştırmaya gayret etmektedir.

Yani, birim başına daha az üretken emekle giderek büyüyen bir üretim söz konusudur. Bu da emekçi nüfusun toplam nüfusa oranla sürekli büyümesi demektir. Eskinin üretken sınıflarının giderek proletaryanın saflarına katılması demektir. […]

Marksizmin günümüzde de pırıltısından hiçbir şey yitirmemiş bulunan çözümlemeleri ortadayken, burjuva sosyologların, iktisatçıların ve sözde Marksistlerin, Marksizme yönelik saldırılarında cesaret aldıkları temel faktör ne olabilir? Bu sorunun yanıtı aslında oldukça kolaydır. Onlar, Marksizmi bir nebze olsun öğrenme zahmetine katlanmaksızın, Marksizm konusunda kulaktan dolma, sade suya tirit düşünce kırıntılarıyla yetinmeye eğilimli “okumuş” insan sayısının yüksek oluşundan cesaret alıyorlar. İşte, kapitalist gelişmeye bağlı olarak, aslında işçi sınıfının değil de bir orta sınıfın büyümekte olduğu iddiası da, bilimsel ciddiyetten tamamen uzak ve palavradan argümanlar üzerine oturtulmuş bir ideolojik icattır. Bu tür icatlarda bir hayli önde koşan İngiliz “düşünürleri”, örneğin II. Dünya Savaşı sonrasında İngiltere’de kol işçilerinin reel gelirlerinde önemli yükselişler görüldüğü gerekçesiyle sınıf tanımını tüketim ölçüsüne göre yapma “uyanıklığını” göstermişlerdi. “Eskiye göre daha çok tüketiyorlar, o halde işçi olamazlar” bahanesiyle kol işçileri dahil işçi sınıfının

büyük bölümünü kendi devşirmeleri olan bir “orta sınıf ” tanımının içine tıkıştırıverdiler. Böylece, işçi sınıfının çok daha düşük ücret düzeyiyle yaşamını sürdüren kesimlerine oranla, görece daha fazla ücret elde eden ve daha çok tüketen kesimleri, “orta sınıf ” diye bir kategoriye terfi ettiriliverdi. Burjuva “âlimleri”, bilimsel kanıt olarak yaldızladıkları bol rakamlı tüketim istatistikleriyle, işçi sınıfını ayırt etmeyi sağlayan nesnel ölçütleri geçersiz ilân ettiler.

Burjuva ideolojisinin egemenliği ölçüsünde toplumda kabul gören bu türden düşünceler bir yandan muazzam proleterleşme gerçeğini gözlerden gizlemeye hizmet ederken, diğer yandan bu türden palavralara kanan bir kısım işçilerin kendilerini “orta sınıf ”tan hissetmeleri sonucunu da doğurdu. Böylece, beyaz yakalı işçilerin (örneğin mühendisler, öğretmenler, hemşireler, memur statüsünde çalıştırılan kamu emekçileri, büro elemanları vb.) bir kısmı, kendilerini aslında ait oldukları işçi sınıfının genel mücadelesinden soyutladılar. Bilinci çarpılmış bu tür işçiler, işçi sendikalarında örgütlenmekten uzak durmayı, toplumsal yaşamda daha yüksek bir statü sahibi olmanın bir göstergesi olarak benimseyebildiler.

Kapitalist düzen içinde kendi konumları hakkında yanılan ve yaşam tarzı itibarıyla gözü biraz yükseklerde olan işçileri küçük-burjuva olarak nitelemek siyasal açıdan bir şey ifade etse de, böyle bir niteleme onların sosyal ve sınıfsal açıdan işçi sınıfının parçası oldukları gerçeğini değiştirmez. Bir de unutulmamalı ki, gerçekler acımasızdır. Kapitalizmin gerçek yüzü krizlerle, işçilerin düşen yaşam standartlarıyla ve kaybolan sosyal haklarla vb. kendini açığa vurdukça, acı ilacı yutan daha pek çok işçinin aklı başına

25

marksist tutum

gelecektir. Bu yüzden, asıl üzerinde durulması gereken nokta, çarpılmış bilinçleri düzeltmek ve işçi sınıfının tüm kesimlerini kapitalizme karşı ortak kitlesel mücadeleye seferber edebilmektir.

Her şeyi yerli yerine oturtmak koşuluyla, modern kapitalist toplumlarda “orta sınıf ” (ya da “ara sınıf ”, “orta tabakalar” vb.) kavramı bir gerçekliğe denk düşmektedir.

Soruna bu açıdan yaklaştığımızda, bunun, Marksizmin çözümlediği küçük-burjuvaziden başkası olmadığını görürüz. Tarihin daha eski dönemlerinde, örneğin toplumsal kesimlerin ayırt edilmesinde burjuvalar için kullanılan “orta kesim” benzeri bir kavramı, modern kapitalist toplumlarda ne burjuvazinin orta büyüklükte olanları için kullanmanın bir mantığı vardır, ne de işçi sınıfının daha yüksek gelir düzeyine sahip bazı kesimleri için. Fakat kapitalist toplumda iki temel sınıf arasına sıkışıp kalmış unsurlar, burjuvaziyle proletarya arasında yer alan bir “orta sınıf ” gerçekten vardır.

Geleneksel biçimiyle küçük-burjuvazi, bir yandan mülk sahibi olması nedeniyle kapitaliste, ama öte yandan, esas olarak kendi işgücünü sarfederek varlığını sürdürmesi nedeniyle de işçiye benzer. Marx’ın geleneksel küçükburjuvaziye dair değerlendirmesi, kapitalist toplumda bir ara sınıf özelliği taşıyan unsurların, işçiden farklı bir konumda olduklarını vurgulaması bakımından aydınlatıcıdır. Marx, kapitalistler gibi emekçi çalıştırmayan bağımsız zanaatçılar ve köylülerle ilgili olarak şöyle der: “Kendi üretim araçlarıyla çalışan bu üreticilerin, yalnızca kendi emek güçlerini yeniden-üretmekle kalmayıp bir artı-değer yaratıyor olmaları olasıdır; konumları, onların kendi artı-değerlerini ya da (bir bölümü, vergi vb. ile onlardan alındığı için) artı-değerlerinin bir bölümünü kendilerinin sahiplenmelerine olanak verir. ... Bağımsız köylü ve zanaatçı iki kişiye bölünmüştür. Üretim araçlarının sahibi olarak kapitalisttir; emekçi olarak ise kendisinin ücretli işçisidir. Bu nedenle, kapitalist olarak kendisine üc-

26

Ağustos 2010 • sayı: 65

ret öder ve sermayesinden kâr elde eder; yani ücretli işçi olarak kendini sömürür ve artı-değeri, emekçinin sermayeye borçlu olduğu haracı, kendine öder.”3 Temel özellikleri itibarıyla bu ara sınıf aslında modern sanayinin ürünü olmayıp, tam tersine kapitalist topluma geçmişin mirasıdır. Bu nedenle de esas itibarıyla geleneksel küçük mülk sahibine (küçük toprak sahibi köylüyle, kendi tezgâhının ya da dükkânının mülkiyetine sahip esnaf ve zanaatkâra) denk düşer. Hatırlanacağı gibi, bu türden üreticiler ancak kendi hesabına meta üretebilir ve satabilir. Dolayısıyla, ne bunların durumu sermaye-ücretli emek ilişkisi kapsamındadır, ne de bu kişilerin üretimi modern kapitalist üretim çerçevesinde değerlendirilebilir. Bu nedenle bu türden üreticilerin harcadığı emeğin, kapitalizm çerçevesindeki üretken emek ve üretken olmayan emek ayrımıyla da bir ilgisi yoktur.

Aslında geleneksel küçük-burjuvazi kapitalist gelişme karşısında genelde yok olmaya mahkûmdur. Onun çok küçük bir kesimi burjuvazi katına yükselme fırsatını yakalarken, çoğunluğu proletaryanın saflarına katılır. Marx, emeğin giderek artan üretkenliği ve sermayenin yoğunlaşması temelinde nüfusun proleterleşmesinden söz ederken, “üretken sınıfları oluşturanların eski parçaları giderek proletaryanın saflarına katılır. Küçük bir kısmı da orta sınıfa yükselir” demektedir.4 Marx’ın döneminde “burjuvalaşma” anlamına gelen bu “orta sınıfa katılma” tespiti, günümüzde yine çalışanların küçük bir kısmını oluşturmak kaydıyla, kapitalizmin yeni biçimleriyle bir ara sınıf konumunu üretmeyi sürdürmesi biçiminde yorumlanabilir.

Kapitalist gelişme geçmişte büyük ayrıcalıklara sahip serbest meslekleri (doktor, avukat, muhasebeci, mühendis gibi) sıradanlaştırıp, bu mesleklere mensup olanların önemli bir bölümünü proletaryanın saflarına iter. Bu nedenle de meslek ayrımı açısından ele alındığında, yanıltıcı biçimde serbest meslek sahibi kategorisinde görünseler bile, gerçekte işgüçlerini çeşitli şirketlere, işletmelere satarak yaşamlarını işgücü geliriyle sürdüren doktor, mühendis, avukat, vb. gibi kişiler işçi sınıfının içindedirler. Bu serbest meslek sahiplerinin küçük bir bölümü, kendilerine sermaye birikimi fırsatı sağlayan büyük çaplı büro ve benzeri organizasyonların mülkiyetine sahip olup, yanlarında çok sayıda işçi çalıştırdıklarından ve artı-değer sömürüsüne katıldıklarından burjuvadırlar. Öte yandan, bu türden meslek gruplarına mensup olup, kendi bürosunun sahibi bulunanların bir kısmı ise, kapitalistler gibi artı-değer sömürüsüne katılacak çapta sermayeye sahip olmadıklarından, esas olarak kendi emekleriyle varlıklarını sürdürürler. Bu durumdaki kişi, şu ya da bu şekilde hizmet veren kendi

sayı: 65 • Ağustos 2010

emeğinin ve bu emeğinin nesnel koşullarının (büro, çeşitli araç gereçler, vb.) sahibidir. Dolayısıyla, bu konumda olanlar geleneksel küçük-burjuvazi tanımının pek de dışına taşmazlar.

Ayrıca, kapitalist gelişmenin çeşitlendirip yaygınlaştırdığı profesyonel meslekler kapsamında, bağımsız sözleşmeler temelinde çeşitli sermaye kuruluşlarında ve şirketlerde çalışan, genellikle yönetici konumunda bulunan ve işgücünün maliyetinin üzerinde gelir elde eden sözde ücretlileri de işçi sınıfının kapsamı dışında tutmak gerekir.

Karar mekanizmasında belirli yetkilerle donatılmış bu yönetici ve teknokratlar, kapitalist işletmelerde sıradan gözetim ve denetim işleriyle görevlendirilmiş mühendis ve küçük şeflerle karıştırılmamalıdır.

Ustabaşı, postabaşı vb. sıfatıyla işçilerin başına getirilen küçük rütbeli yöneticiler genelde işçi sınıfının içindedir.

Marx’ın dediği gibi, “Bir kapitalistin komutası altında sanayi işçilerinden kurulmuş ordu, gerçek bir ordu gibi subaylara (yöneticilere) ve astsubaylara (ustabaşı, postabaşı) ihtiyaç gösterir, ve bunlar, işin yapılması sırasında, kapitalist adına bu orduya komuta ederler. Denetim ve gözetim işi, bunların yerleşmiş ve özel görevleri olur.”5 Vasıflı emek için ödenen yönetim ve denetim giderleri genelde üretken emeğin ücreti kapsamındadır. Bu durum, kapitalizmin ilerleyişi içinde bir yandan zorunlu hale gelen ve diğer yandan sıradanlaşıp yaygınlaşan yönetim ve denetim emeğinin varlığından kaynaklanır. Bu konuya Marx dikkat çekmektedir: “Denetim ve yönetim işi, sermaye ile emek arasındaki zıtlıktan, sermayenin emek üzerindeki egemenliğinden doğduğuna, ve bu nedenle, kapitalist üretim tarzı gibi, sınıf çelişkilerine dayanan bütün üretim tarzlarında ortak olduğuna göre, kapitalist düzen altında da, bütün bileşik toplumsal emeğin bireylere kendi özel görevleri olarak verdiği üretken işlevler ile doğrudan doğruya ve ayrılmaz bir biçimde bağlı bulunur. Feodal Fransa’daki adıyla bir epitropos (Eski Yunan’da: «sürveyan») ya da regisseur’ün (yönetmen yardımcısı) ücreti, yapılan iş, böyle bir yöneticiye bir ücret ödemeye elveren boyutlara ulaştığı zaman, kârdan tamamen ayrılır ve vasıflı emek için ödenen ücret biçimine girer.”6 Proletaryanın büyümesinden korkuya kapılmak gibi bir derdi olmayanlar için, ücretliler başlığı altındaki devasa işçi sınıfı kitlesini ayırt ettikten sonra, ücretli gibi görünüp de gerçekte hiç de işçi sınıfının kapsamına girmeyecek olan istisnaları ayıklamak zor bir iş değildir. Bizzat işçi sınıfının içinde yer alan vasıflı emek için ödenen gözetim ve denetim giderlerini işçi ücretleri bağlamında bir kenara bırakmak koşuluyla, ücretli gibi görünen üst ve orta düzey menajerlerin, teknokratların farklı konumu göz ardı edilmemelidir. Düzenli ve dolgun bir ücret gelirinin dışında, kârdan hisse, primler vb. gibi çeşitli yan ödemelerle beslenen üst düzey yöneticilerin işçi sınıfının içinde yeri yoktur. Anonim şirket olgusunun ortaya çıkışıyla birlikte,

marksist tutum

Marx henüz başlangıcında olan bir gelişmenin gideceği yönü göstermiş ve sermaye sahipliğiyle yöneticiliğin nasıl birbirinden ayrıldığına işaret etmiştir.

“Hisse senetli şirketlerde –bunlar, kredi sistemi ile gelişmişlerdir– genellikle bu yönetim işini, ister kendilerine ait olsun, ister borç alınsın, sermaye sahipliğinden bir işlev olarak ayırma konusunda gitgide artan bir eğilim vardır. ... Ne var ki, bir yandan, ... para-kapitalist, işlev yapan kapitalistin karşısına çıkmak zorunda olduğu halde, parasermayenin kendisi, kredi sisteminin gelişmesiyle toplumsal bir niteliğe bürünür, bankalarda toplanarak, ilk sahipleri yerine artık buralardan borç verilir, öte yandan da, ister borç alınmış olsun ister olmasın, sermaye üzerinde herhangi bir hakkı bulunmayan bir yönetici, işlev yapan kapitaliste ... ait bulunan bütün gerçek işlevleri yerine getirir, ve böylece, yalnızca görev yapan yönetici kalarak, kapitalist, bir fazlalık gibi üretim sürecinde ortadan kalkar.”7 Sermaye sahipliğiyle profesyonel yöneticiliğin birbirinden ayrılmasının bir sonucu olarak, bir zamanlar üretim sürecinde sanayi kapitalistinin yaptığı işlevleri yerine getiren üst düzey yöneticilerin, konumları itibarıyla, orta düzeydeki yöneticilerden farklı olacağı açıktır. Kendilerine ait bazı işlevleri orta düzey yöneticilere devreden üst düzey menajerler, daha çok malî kaynakların temini ve dağılımı konusunda stratejik kararların alınması ve denetlenmesiyle ilgilenirler. Bunlar, (özel ya da kamu) şirket bütçelerinden aylık ücret alıyor gibi görünseler de, asıl olarak kârdan aldıkları pay ve sahip oldukları hisse senedi ve benzeri değerli kâğıtlarla birlikte halisinden burjuvadırlar. Gerçek nitelikleri Marx’ın satırlarında dile gelmektedir: “Kapitalist üretim temeli üzerinde, hisse senetli girişimlerde, yönetim ücretleri ile ilgili yeni bir üçkâğıtçılık yöntemi gelişti ve fiilî yöneticinin üzerinde bir yığın yönetim ve denetim kurulları peydahlandı; bunlar için denetim ve yönetim yalnızca ortakları soymanın ve keselerini doldurmanın bir bahanesi oldu.”8 Orta düzey menajerler, karar mekanizmasının işleyişinde ve parasal kaynakların dağılımında üst düzey menajerler kadar büyük yetkilere ve avantajlara sahip değildirler.

Fakat işgücünün yeniden üretilmesi maliyetini bir hayli aşan dolgun ücretleri, ek primleri vb. ile vasıflı işçi durumundaki gözetim ve denetim işçilerinden de farklı bir konumda bulunmaktadırlar. Üst düzey yöneticilerin onayladığı stratejik planlar temelinde, uygulama alanına ilişkin kararların alınmasında söz sahibidirler. Taşıdıkları özellikler itibarıyla ne burjuvaziye ne de proletaryaya dahil edemeyeceğimiz ve başlı başına da bir sınıf oluşturmayan, tıpkı geleneksel küçük-burjuvazide olduğu gibi ara konumda bulunan böyle bir tabakayı, olsa olsa “orta sınıf ” kapsamında değerlendirebiliriz.

Ancak, geleneksel küçük-burjuvaziye kendi küçük toprağına ya da tezgâhına, bürosuna vb. sahip oluşu damgasını basarken, bu ele aldığımız tabakanın durumu biraz farklıdır. Yine de, salt işgücünün yeniden üretilmesini sağ-

27

Ağustos 2010 • sayı: 65

marksist tutum

layan bir gelir düzeyini aşan kazançları nedeniyle, tıpkı küçük-burjuva kategorisinde olduğu gibi sanki kendi emeğinin karşılığını alıyor diyebileceğimiz bir durum söz konusudur. Marx’ın, kapitalizmin ilk dönemlerinde henüz genel ücretli emek kapsamında yer almayan ve işçilere oranla ayrıcalıklı bir gelir elde edebilen bazı ev hizmetçileri için, “Gerçekte, hiçbir sınıf küçük-burjuvaziye onlardan daha değersiz bir devşirmeler kesimi sağlayamaz”9 dediği gibi, günümüzde de çeşitli şirket ve holdinglerde, finans kuruluşlarında görev yapan ve işçilere göre kimi ayrıcalıklara sahip olan orta düzey teknokrat, yönetici vb. gibiler için, hiç kimse günümüzün orta sınıf gerçeğine bunlardan daha fazla denk düşemez diyebiliriz.

Bu açıklamalardan sonra bir noktanın altını önemle çizmek istiyoruz. Bizce asıl sorun, en incesinden hesaplamalar da yapsak, sonuç olarak beyaz yakalılar arasında düşük oranda bir yer tuttuğunu bildiğimiz burjuva idarecilerin, ya da küçük-burjuva konumdaki menajerlerin gerçek yüzdesini bulmaya çalışmak değil. Ağaçlara bakmaktan ormanı fark edemeyen kişinin durumuna düşmemek için, malûm burjuva ve küçük-burjuva idarecileri bir yana bırakalım. Ve, kimilerinin beyaz yakalılar diyerek dışladıkları, kimilerinin “orta sınıf ” diye yutturmaya çalıştığı asıl büyük gerçekliği, örneğin hizmet sektörü büyüdükçe kapsamı genişleyen proletaryayı, sayıları durmadan artan işçileri görelim. Kaldı ki, hizmet sektörünün büyümesi yalnızca kafa işçilerinin sayısındaki artışa değil, bu sektörde çalışan kol işçilerinin sayısının da arttığına işaret ediyor.

Marx’ın deyişiyle ifade edecek olursak: “Demek oluyor ki, kapitalist üretim, birbirine bağlı sürekli bir süreç, yani bir yeniden-üretim süreci olması nedeniyle, sadece meta

28

ve artı-değer üretmekle kalmıyor, aynı zamanda, bir yanda kapitalist, öte yanda ücretli işçi olmak üzere, kapitalist ilişkiyi de üretiyor ve yeniden üretiyor.”10 Kısacası, sermaye ve ücretli-emek karşılıklı çelişkileri içinde diyalektik bir bütündür. Sermayenin üretimi, aynı zamanda ücretliemeğin üretimi demektir.

Daha önce değindiğimiz üzere, sınıfsal çözümleme yaparken, geçersiz ve keyfî birtakım ölçütlere aldanmayıp, Marksizmin bizlere sunduğu nesnel ölçütlerden hareket etmiş bulunuyoruz. Farklı sınıfların birbirinden ayırt edilmesinde bu nesnel ölçütlere başvurulduğunda, sorun çok büyük ölçüde netleştirilmiş olsa da, sosyal kategoriler iki kere iki dört eder misali katı bir çerçeveye sahip değildirler. Aralarındaki kimi hareket noktalarında birbirlerine yaklaşabilmektedirler.

Marx, Kapital’in üçüncü cildinde yarım kalan Sınıflar başlıklı bölümde, sınıf ayrımlarının bulanıklaştığı sınır çizgilerine değinmektedir. “İngiltere’de modern toplumun ekonomik yapısı, hiç kuşkusuz en üst düzeyde ve en klâsik biçimde gelişmiştir. Ne var ki, burada bile, … orta ve ara tabakalar, … her yerde sınır çizgilerini silikleştirmiştir.

Ama bunun bizim incelememiz için önemi yoktur. Görmüş olduğumuz gibi, kapitalist üretim tarzının sürekli eğilimi ve gelişme yasası, üretim araçlarını gitgide emekten ayırarak, dağınık üretim araçlarını büyük kitleler halinde bir araya toplar ve böylece, emeği ücretli-emeğe, üretim araçlarını sermayeye dönüştürür.”11 Bu nedenle incelenen sorun bazı ayrıntısal tartışmalarda bulanıklaşmaya ve dolayısıyla istismara açık hale gelse de, önemli olan istisnaî durumlar üzerinde kılı kırk yarmak değil, genel kuralları netleştirebilmek, genel eğilimleri görebilmek, genel ayrımları yapabilmektir. Oysa burjuva ideologları, sosyologları ve bunların izinden gidenler, dikkatleri asıl olana değil, istismara açık noktaları yakalayıp meseleyi bulanıklaştıracak gereksiz ayrıntılara çekiyorlar.  Elif Çağlı’nın “Büyüyen İşçi Sınıfı” kitabından kısaltılarak alınmıştır

___________________ 1

Marx, Kapital, C.3, Sol Y., 1990, s.775

2

Marx, Artı-Değer Teorileri, C.1, Sol Y., 1998, s.214-215

3

Marx, age, s.381-382

4

Marx, age, s.215-216

5

Marx, Kapital, C.1, Sol Y., 1975, s.359

6

Marx, Kapital, C.3, s.339-340

7

Marx, age, s.341

8

Marx, age, s.342

9

Marx, Artı-Değer Teorileri, C.1, s.190

10

Marx, Kapital, C.1, s.616

11

Marx, Kapital, C.3, s.775

Asker Olunacak, Ol! İlkay Meriç

T

oplumsal hayatın askeri değerler temelinde şekillendirilmesi, bu değerlerin yüceltilmesi ve bütün topluma egemen kılınması olarak tanımlanabilecek olan militarizm, sınıf mücadelesinin yükselişiyle yakından ilişkili olarak tüm burjuva devletlerin başvurduğu ideolojik bir silahtır. Ne var ki militarizm, yaşadığımız topraklarda, ideolojinin çok ötesine geçen ve devletin ve toplumun köklerine damgasını vuran bir olgudur aynı zamanda. Ordunun siyaset üzerindeki hâkimiyeti, savaşın ve askerliğin kutsanması, hak ve özgürlüklerin değil görev ve sorumlulukların öne çıkarılması, “baba devlet” anlayışının yaygınlığı, devlet şiddetinin meşru görülmesi, otoriteye kayıtsız şartsız boyun eğilmesi gibi sosyal ve siyasal özelliklerle kendini gösteren bu olgu, Doğu toplumlarına has bir karakteristik olarak derin tarihsel köklere sahiptir.

Militarizmin günümüz Türkiye’sinde büründüğü biçimlere geçmeden önce, Mehmet Sinan’dan kısa bir tarihsel hatırlatmayla bu kökleri bir kez daha anımsamanın yararlı olacağı düşüncesindeyiz.

Marksist Tutum’da 2007 Ağustosunda yayınlanan Paşalar Cumhuriyetinden Burjuva Cumhuriyetine TC’nin Sivilleşme Sancısı adlı yazısında Mehmet Sinan, Doğu tipi uygarlık çizgisinin Batı tipi uygarlık çizgisinden temel ayrım noktalarını ortaya koyarken şu saptamada bulunmaktadır: “… tarihi incelediğimizde, en eski uygarlık gelişimlerinin ya da ilk sınıflı toplum oluşumlarının (asyatik-despotik sınıflı toplum) önce Doğu’da ortaya çıktığını görü-

yoruz. Bu sınıflı toplum oluşumları, toprakta özel mülkiyeti ve sömürü ilişkilerini hiç tanımamış ve bu temelde bir çözülme ve sınıfsal ayrışmayı da hiç yaşamamış olan Doğu’nun eski asyatik tarım komünleri (örneğin, eski Hindistan, Çin ve Orta Doğu’daki tarım toplulukları) üzerinde gelişmiştir. Bu ilkel asyatik tarım komünleri, tarihin belli bir evresinde, dışardan gelen savaşçı-fetihçi askerî kavimlerin tahakkümü altına girdiler ve buradan sömürüye dayalı yeni üretim ilişkileri doğdu. Daha önce tarımcı üreticiler topluluğunun (komünün) kolektif mülkiyetinde olan tarımsal topraklar, bu istilâdan sonra, istilâcı kavmin askerî temelde örgütlediği “üstün” bir gücün (yani devletin) mülkiyetine geçti. Böylece, toprakta özel mülkiyete dayanan Batı’nın sınıflı-sömürülü toplum tipinden farklı olan bir başka sınıflı-sömürülü toplum tipi çıktı ortaya.” (abç) Toprakta mülkiyetin askeri temelde örgütlenmiş üstün bir güce yani devlete ait olduğu Doğu tipi toplumlarda, sömürücü sınıfın özel mülk sahiplerinden değil devlet mülkiyetine hükmeden yöneticilerden (bürokrasiden) oluştuğunu belirten Mehmet Sinan şöyle devam etmektedir: “Tarihsel ilerlemelerin ortaya çıkardığı yadsınamaz gerçeklik şudur ki, despotik bir devlet yönetimi altında varlıklarını yüzyıllarca sürdüren Doğu’nun kapitalizm öncesi toplumlarında, Batılı sınıflı toplumlarda yaşandığı biçimde bir “bireyleşme” süreci ve bir “sivil toplum” oluşumu yaşanmamıştır. Doğu’nun egemen üretim biçimi olan ve yüzlerce yıl sürmüş bulunan asyatik üretim tarzı, hiçbir

29

marksist tutum

zaman Batı’daki gibi bir sivil toplumu temellendirememiştir. Tersine, bu üretim tarzı varlığını sürdürdüğü her yerde, Doğu despotizmi tipindeki devlet (kutsal devlet) oluşumlarının ekonomik temelini oluşturmuştur.”

Mehmet Sinan’ın vurguladığı gibi, Doğu’nun despotik devleti, üzerine çöreklendiği ilkel tarım komünleri içinde işbölümünün, mübadelenin ve özel mülkiyetin gelişmesini engellerken aynı zamanda sivil toplumun gelişmesine de mani olmuş, bu yapı içinde doğrudan üreticinin topluluktan ve devletten bağımsızlaşarak bireyselleşmesi de mümkün olamamıştır. “Kutsal devlet” ideolojisi ise tüm topluma egemen olmuştur.

Tüm bunlar bir Doğu toplumu olan Osmanlı için de geçerlidir. Siyasetin tepedeki devletlû sınıfın tekelinde bulunduğu Osmanlı’da “bireysellik ve birey hakları gibi konular hiçbir zaman gündeme gelmemiş ve gücünü devlet dışında bir yerden alan bir sınıf ya da tabaka gelişememiştir. Osmanlı’da hak değil, devletin bahşettiği ihsanlar vardır. Bu nedenle insanlar, haklar uğruna mücadele etmek yerine, sırtını devlete dayayarak imtiyaz koparma peşinde koşmuşlardır hep.”

Açıktır ki, yüzyıllara damgasını basan despotik-bürokratik devlet olgusu ve bu temeldeki üretim ilişkileri insanların tüm sosyal davranış kalıplarını belirlemiştir. Bunun yanı sıra, Osmanlı asker-sivil bürokrasisinin geleneksel önderliği altında tepeden bir düzenlemeyle kurulan ve kurucu kadrolarının yüzde 80’inin asker veya asker kökenli olduğu TC de bu despotik-bürokratik miras üzerinde şekillenmiştir. “Böylece, daha kuruluş aşamasında bürokratikotoriter bir kimliğe bürünen ve tüm kurumları bu otoriter kimliğe göre biçimlenmiş olan bizdeki burjuva cumhuriyet rejimi, ne Batı’daki cumhuriyet rejimlerinin burjuva demokratik içeriğine sahip olabildi, ne de toplumda Batı’daki gibi bir yurttaşlık bilinci ve demokrasi kültürü gelişebildi.”

Kuruculuk misyonunu mutlaklaştıran askeri bürokrasi, ilerleyen süreçte bunu bir resmi ideoloji haline de getirmiştir. Herkesin sorgusuz sualsiz benimsemesi ve tâbi olması istenen bu bürokratik-devletçi ideoloji Kemalizmdi.

Daha baştan militarist temellerde şekillenen bu ideolojiye göre, cumhuriyeti koruma-kollama görev ve yetkisi devletin aslî sahibi konumunda olan asker-sivil bürokrasinin siyasal tekelindeydi. Tek parti rejimi altında bu siyasal tekel CHP’de somutlanmıştı. Çok partili sisteme geçişle birlikte devletin has partisi olan CHP’nin siyasal tekeli kırılsa da asker-sivil bürokrasinin siyaset üzerindeki hegemonyası devam edecekti. Söz konusu kesimin bu egemenliğin sürdürülmesinde en büyük ideolojik silahıysa militarizm olacaktı.

Toplumun başta askerlik ve eğitim olmak üzere çeşitli araçlarla militarist temellerde şekillendirilmesi, asker-sivil bürokrasinin hükümranlığının uzun yıllar boyunca korunmasında önemli bir toplumsal dayanak noktası oldu.

Okullardaki üniformalı eğitim, askeri disiplin, orduyu ve

30

Ağustos 2010 • sayı: 65

devleti kutsayan vatandaşlık bilgisi dersleri, milli güvenlik dersleri, askeri eğitime bürünen beden eğitimi dersleri, iç ve dış düşmanlarla sarılı bir ülkede yaşandığı algısının yerleştirilmesi, otoriteye mutlak boyun eğme anlayışının güçlendirilmesi ve tüm bunların ırkçı bir milliyetçilik eşliğinde yapılması… Toplumun damarlarına inceden inceye enjekte edilen bu zehir sayesinde, kitleler, devletin ve kendini onun asli sahibi olarak gören ordunun kutsayıcısı haline getirildiler. Bu kutsal aygıtlar sorgulanamaz ve eleştirilemezdi, bunu yapmaya kalkanlarsa yok edilmeyi hak eden “hainler” olabilirdi ancak!

Batılı toplumlarda devlet toplumun hizmetkârı, anayasalarsa yurttaşların haklarını ve silahlı bir güç olan devletten korunmasını garanti altına alan toplum sözleşmeleri olarak görülüp gösterilirken, Osmanlı’da olduğu gibi burjuva cumhuriyet altında da bu topraklarda bu anlayış asla şekillenmedi, şekillenmesine izin verilmedi. Aksine, anayasada defalarca geçen “devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğü” ibaresinden* de açıkça görüldüğü üzere, “milletin devleti ve ülkesi” yerine “devletin milleti ve ülkesi” anlayışı egemenliğini hep korudu. Böylece, bağımsız düşünen, sorgulayan, hakkını sonuna dek savunan bireyler yerine, tıpkı Osmanlı’daki gibi “kul”lar yetiştirildi ve devletin bekasını her şeyden üstün tutan bir siyasal-toplumsal kültür, her daim yeniden ve yeniden üretilerek kuşaktan kuşağa aktarılmaya devam edildi.

sayı: 65 • Ağustos 2010

marksist tutum

Militarizmin yeniden üretim merkezi: Okullar Cumhuriyetin kurucu kadrolarının büyük çoğunluğu, koyu militarist bir anlayışın hâkim olduğu Prusya tipi eğitimle yetişmiş ve bu anlayışı bütün millete tatbik etmek isteyen askeri bürokrasiden gelmeydi. Dolayısıyla TC’nin eğitim anlayışı daha baştan bu bakış açısıyla şekillendirildi ve bugüne dek devam ettirildi. Orduya yüklenen eğitim misyonu, eğitime yüklenen militarist misyonla bütünleştirildi: “Cumhuriyetin ilk yıllarında savaşın iki cephesi olarak belirlenen ordu ve okullar daha sonra çok çeşitli şekillerde birbirlerini tanımlar hale geldiler. Mustafa Kemal’in en çok üzerinde durulan iki unvanının Başöğretmen ve Başkomutan olması raslantısal değil. Sık sık kullanılan «öğretmen ordusu» ve «bir eğitim ocağı olarak askerlik» deyimleri de... İsminde «millî» sıfatı taşıyan iki bakanlığın Savunma ve Eğitim Bakanlıkları olmaları da askerlik ve eğitim arasındaki bu sıkı ilişkinin bugüne taşınan bir ifadesi.” (Ayşe Gül Altınay, Eğitimin Militarizasyonu: Zorunlu Millî Güvenlik Dersi) Devletin kendi resmi söylemi dışına çıkan hiçbir düşünce ve davranışın yeşermesine izin vermeyerek kendisine koşulsuz itaat eden bireyler yetiştirmesinin en temel aracı, militarist bir eğitim sistemiyle donanmış okullardır.

En özlü ifadesini “her Türk asker doğar” anlayışında bulan militarizm, cumhuriyetin kuruluşundan bu yana tazecik beyinlere ilkokul sıralarından başlayarak zerk edilmektedir. İlkokul öğrencileri her sabah askeri içtima vaziyeti almakta ve “Türküm, doğruyum, çalışkanım”la başlayıp “ne mutlu Türküm diyene” ile biten ırkçı andla “varlıklarını Türk varlığına armağan” etmektedirler. 12 yıl boyunca her hafta başı ve sonunda askeri komutlarla sıraya girip söyledikleri İstiklal Marşıyla okula ayak basıp okuldan ayrılmaktadırlar. Her gün sınıfta tekmil vererek derse başlamaktadırlar. Öğretmen sınıfa girdiğinde “komutanı karşısındaki asker” misali ayağa kalkıp esas duruşa geçen, o izin vermedikçe ağzını açamayan, askeri yönetmeliklerden fırlamışa benzeyen bir kılık-kıyafet yönetmenliğine tâbi tutulan çocukların beyinleri baştan aşağı militarist bir müfredatla yıkanmakta ve genç kuşaklar bu biçimlendirme operasyonundan sonra topluma salınmaktadır.

Değişik isimler altında 1926 yılından beri okutulmakta olan Milli Güvenlik Bilgisi dersi, askeri eğitimin sivil eğitime doğrudan dahil edilmesinin en tipik örneğidir.

Milli Güvenlik Bilgisi ders kitabında “vatandaşın sahip olması gereken temel değerler” şöyle sıralanmaktadır örneğin: Millete, vatana, devlete, kanunlara, manevi değerlere bağlılık; diğer insanlara, topluma, devlete karşı sorumluluk; öz saygı, insana, millete, devlete ve kanunlara saygı.

Bu değerlerin en önemlisi “bağlılık” olarak görülmekte olsa gerek ki, dört sayfa ayrılarak en uzun yer verilen “değer” budur: “İyi vatandaş ve iyi insan; bağlılığı temel değer olarak

benimser ve bu değere uygun hareket eder. Burada önemli olan; neye, kime ve hangi ilkelere bağlanarak davranılacağıdır. İyi vatandaş, iyi insan; pek çok ilke, kurum ve varlığa bağlıdır. Fakat bunlar içerisinde özellikle millete, ülkeye, devlete ve kanunlara bağlılık çok önemlidir. Bu varlıklar, bir arada yaşamamız, huzur ve mutluluk içerisinde var olmamızın ön şartıdır.”

Otorite karşısında kayıtsız şartsız itaati öngören bu militarist kültür, erkekler için zorunlu askerlikle iyice pekiştirilmektedir. Sonrasında ise devletin ve egemenlerin istediği kıvama gelen gençler, amirine saygı ve koşulsuz boyun eğme anlayışıyla iş yaşamına atılmaktadır.

Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı (ki bu kurulun adı bile buram buram militarizm kokmaktadır), Genelkurmay tarafından hazırlanan ve tüm liselerin 10. sınıflarında bizzat subaylar tarafından verilen Milli Güvenlik Bilgisi dersinin amaçlarını şöyle sıralıyor: Türk Gençliği’nin Atatürkçü görüş ve düşünce doğrultusunda yetişmesine katkıda bulunmak; milli stratejimizi, milli hedeflerimizi ve milli menfaatlerimizi bilmek ve bunlara karşı olan unsurlarla mücadele etmesini kavramak; Türk Silahlı Kuvvetleri’nin ülkemize sağladığı yararlar konusunda temel bilgiler vermek; Türk gencinde, temelde var olan milli güvenlik inanç ve bilincini yurdun topyekün savunmasına uygun bir şekilde güçlendirmek, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin bir bütün halinde yurdun hizmetinde bulunduğu gerçeğini anlatmak; Türkiye Cumhuriyeti’ne yönelik her türlü yıkıcı ve bölücü akımları öğretmek; Türkiye’nin jeopolitik ve jeostratejik konumunu kavratmak…

Görüldüğü gibi, öğrencilere belletilen “milli stratejimiz”, “milli hedeflerimiz” ve “milli menfaatlerimiz” bizzat Genelkurmay tarafından belirlenmektedir. Bunlara karşı

31

marksist tutum

olan unsurlarla mücadele edilmesi gereği de aynı şekilde genç beyinlere kazınmaktadır.

Milli Güvenlik bilgisi dersinin “Türk Silahlı Kuvvetlerinin Ülkemizdeki Görev ve İşlevi” konulu bölümünde, söz konusu görev ve işlevler şöyle sıralanmaktadır: 1. Koruma ve kollama görevi, 2. Huzur ve güvenliği sağlama görevi, 3. Meslek kazandırma işlevi, 4. Doğal afetlerde halka yardım, 5. Okuma yazma kursları, 6. Sağlık hizmetleri, 7. Ülkeyi tanıma ve tanıtma, 8. Savunma sanayi. Böylelikle gençlerin kafasında, TSK’nın “savunma” görevinin yanı sıra eğitimden sağlığa, turizmden iş bulmaya varıncaya dek devletin tüm sosyal işlevlerini tek başına yerine getirebilen ve her türlü soruna çözüm bulan bir kurum olduğu anlayışı yerleştirilmektedir.

28 Şubat darbesinin ardından 1998 yılında bu dersin içeriği önemli bir değişim geçirmiştir. Söz konusu yıldan itibaren dersin ağırlık noktası iki hususa kaydırılmıştır: “Atatürk İlkeleri ve Milli Birlik ve Beraberlik” ve “Türkiye Cumhuriyeti Üzerine Oynanan Oyunlar”. Milli Güvenlik Bilgisi kitabının sunuş kısmında bu hususlar şu şekilde vurgulanıyor: “Türkiye Cumhuriyeti, jeopolitik konumundan dolayı dışarıdan kaynaklanan oyunlarla karşı karşıya kalmaktadır. Türk gençliği, bu oyunlara karşı hazırlıklı olmak zorundadır. Hazır olmanın en önemli koşulu da, laik ve demokratik bir yapının Türkiye için en ideal sistem olduğunu kabul etmek ve bu konuda yeterli bilince sahip olmaktır. Bunun yolu ise, Atatürk ilke ve inkılaplarının sadece fikir boyutunda değil, aynı zamanda bir yaşam tarzı olarak benimsenmesidir. Türk genci; ülkemizin karşı karşıya kaldığı oyunların bilincinde olduğu ve Atatürk ilke ve inkılaplarını bir yaşam tarzı olarak benimsediği sürece, Türkiye’nin çağdaş medeniyetler seviyesine ulaşacağına şüphe yoktur.”

Dersin ağırlıklı bir bölümünü oluşturan “Atatürk ilkeleri ve milli birlik ve beraberlik” konusu, genç beyinlerin Kemalist ideolojiyle şekillendirilmesini amaçlamaktadır.

Tüm lise ve üniversite eğitimi boyunca her yıl okutulan İnkılâp Tarihi dersleri yetersiz görülmüş olacak ki, Genelkurmay bu konuya bizzat eğilme ihtiyacı duymuştur.

“Türkiye Cumhuriyeti Üzerine Oynanan Oyunlar” başlıklı bölümdeyse, iç ve dış politika tümüyle TSK’nın görüşleri temelinde ve askeri bakış açısıyla belletilmektedir öğrencilere. Türkiye’nin tüm komşularının ülkemize düşmanca bir amaç besledikleri fikri tek tek ülkeler bağlamında işlenmektedir. Buna, yine tek tek alt başlıklarda ele alınan “bölücü, yıkıcı ve irticai faaliyetlerde bulunan iç düşmanlar” eşlik etmektedir. Dolayısıyla, Türkiye’yi içten ve dıştan kuşatan düşmanlara karşı TSK’nın siyasete karışmasının vazgeçilmez olduğu anlayışı alabildiğine pekiştirilmekte, yabancı düşmanlığı ve şovenizm körüklenmektedir. Lise müfredatında güncel politikanın tartışıldığı başka bir dersin bulunmaması da ayrıca dikkat çekicidir.

Böylece, TSK tarafından savunulan politikaların tek ve

32

Ağustos 2010 • sayı: 65

mutlak doğrular olduğu anlayışı gençlerde hâkim kılınmakta, TSK’nın iç ve dış politikada belirleyici olması ve her vesileyle hükümetlerin ve Meclis’in üzerine çıkarak görüş beyan etmesi hiçbir şekilde yadırganmaması gereken bir durum olarak zihinlere işlenmektedir.

TSK’nın bir süredir tüm afişlerinde göze sokarcasına sloganlaştırdığı “Güçlü Ordu, Güçlü Türkiye” anlayışı da Milli Güvenlik Bilgisi ders kitabıyla kafalara çakılmaktadır: “Günümüzde Türkiye Cumhuriyeti, düşmanlarının her türlü arzu ve çabasına rağmen toprak bütünlüğünü sürdürebiliyorsa ve Cumhuriyet’in kuruluşundan beri genel bir savaşın içerisine girmemişse bu tamamen Silahlı Kuvvetlerin gücünden ve caydırıcı etkisinden kaynaklanmaktadır.” Böylece kitlelere “TSK bu ayrıcalığına ve gücüne sahip olmazsa devlet de millet de bir hiçtir” mesajı verilmektedir. Nitekim TSK’nın devletin tüm kurumlarının üstünde yer alan bir aygıt olarak sunulması, varlığımızı fedakâr ordumuza borçlu olduğumuz efsanesi, kalkınmanın askeri gücün varlığına endekslenmesi, en kutsal görevin askerlik olduğu vurgusu, ölümün “şehadet” gibi dinsel motiflere büründürülerek kutsanması bu dersin her vesileyle öne çıkardığı militarist unsurlardan birkaçıdır.

Okullardaki militarist eğitim sadece Milli Güvenlik Bilgisi dersleriyle sınırlı değildir elbette. Militarist anlayış tüm eğitim müfredatına sinmiş bir şekilde çocukları ve gençleri hayatlarının uzun bir dönemi boyunca esir alıp şekillendirmektedir. En masumane görülen beden eğitimi

sayı: 65 • Ağustos 2010

derslerinin bile bu anlayışla yoğrulu olması bu konuda yeterli bir fikir vermektedir: “1924 yılı ilkokul programında beden eğitimi dersleri, silahla atış yapmayı da içeren bir çeşit askerliğe hazırlık dersi gibiydi. (…) 1926’dan itibaren tüm okullarda kız ve erkek öğrencilere askerlik dersi verilmeye başlanmıştı.

1938 tarihli Beden Terbiyesi Kanunu ile bu iş daha da ileri götürülecek, 12 ile 45 yaş arasındaki her erkekle 12-30 yaş arasındaki her kız askerî nitelik taşıyan beden eğitimine tâbi tutulacaklardı.” (Ayşe Hür, Cumhuriyet’in “OrduResmi söylemin bir parçası haline getirilen “ordumillet” miti de ilköğretim ve lise kitaplarının değişmezlerindendir. “Her Türk asker doğar” tekerlemesinde özet ifadesini bulan bu mit, 1930’larda icat edilen Türk Tarih Teziyle birlikte Türk milliyetçiliğinin kurucu mitlerinden biri haline getirilmiştir. Ardından da tüm ders kitaplarına dahil edilerek bugüne dek varlığını korumuştur.

Millet” Projesi, Taraf, 19/10/2008) Resmi söylemin bir parçası haline getirilen “ordumillet” miti de ilköğretim ve lise kitaplarının değişmezlerindendir. “Her Türk asker doğar” tekerlemesinde özet ifadesini bulan bu mit, 1930’larda icat edilen Türk Tarih Teziyle birlikte Türk milliyetçiliğinin kurucu mitlerinden biri haline getirilmiştir. Ardından da tüm ders kitaplarına dahil edilerek bugüne dek varlığını korumuştur. Örneğin 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Öğretmen Kılavuz Kitabında, öğretmenlere bu miti işleme talimatı şöyle verilmektedir: “Türk Silahlı Kuvvetlerinin Türkiye Cumhuriyeti’nin varlığının ve geleceğinin teminatı olduğu, Türk milletinin içinden çıktığı, «ordu millet» bütünlüğünün en güzel örneği olduğu, devleti iç ve dış tehditlere karşı koruma görevi olduğu vurgulanacaktır.”

Tüm bunların yanı sıra, “atalarımızın kanıyla sulanmış topraklar”, “atalarımızın kanıyla boyanmış ay-yıldızlı bayrağımız”, “kanımızla canımızla korumamız gereken bu vatan” gibi ağır bir kan kokusu sindirilmiş ifadeler ilköğretimden başlayarak tüm eğitim müfredatına son derece bilinçli olarak serpiştirilmiştir. Bu anlayışla yetiştirilen gençlerin ruhlarının nasıl sakatlandığının en çarpıcı örneklerinden birine geçtiğimiz yıllarda tanık olmuştuk. Hatırlanacak olursa, bir grup ilköğretim öğrencisi kanlarıyla boyayarak yaptıkları bir bayrağı genelkurmay başkanına armağan etmişti. Bu, gencecik beyinlerin nasıl sakatlandığının tipik bir örneğiydi. Ancak ondan daha çarpıcı olan, genelkurmayın ve apoletli medyanın bunu bir övünç kaynağı olarak sunmalarıydı.

Halkı askerlikten soğutma “suçu” Militarizmin Kemalist ideoloji eşliğinde damardan aşılandığı diğer bir kurumsa askerlik müessesesidir. Bugün

marksist tutum

ileri kapitalist ülkelerin büyük bir çoğunluğunda zorunlu askerlik uygulaması bulunmazken, Türkiye’de askerlik halen bir yılı aşkın bir süreyi kapsayan zorunlu bir hizmet olarak varlığını korumaktadır.

Milli Güvenlik Bilgisi ders kitabında askerlik şöyle tanımlanıyor: “Askerlik; Türk vatanını, Türk istiklal ve cumhuriyetini korumak için harp sanatını öğrenmek ve yapmak yükümlülüğüdür. Bu yükümlülük özel kanunlarla belirlenir. En yüce, bir yurt ve millet hizmeti olan askerlik, gençleri gerçek yaşam şartlarına alıştırır ve yetiştirir.

Askerlik yapmayan kişi kendisine, ailesine ve yurduna faydalı olamaz.”

Bu anlayışın tahakkümü altındaki gençlik, 6 ilâ 15 ayını orduda esaret altında geçirmek zorundadır. Askerlik konusunda yerleşik uygulama dışında fikir beyan etmekse alenen suçtur. Türk Ceza Kanununun “Millî Savunmaya Karşı Suçlar” başlıklı altıncı bölümü, “halkı askerlikten soğutma”yı ve “askerleri itaatsizliğe teşvik”i bir suç olarak tanımlamakta ve çeşitli cezalar öngörmektedir. Bu maddelerden ilki “Halkı askerlikten soğutma” başlıklı 318. maddedir: MADDE 318. - (1) Halkı, askerlik hizmetinden soğutacak etkinlikte teşvik veya telkinde bulunanlara veya propaganda yapanlara altı aydan iki yıla kadar hapis cezası verilir. (2) Fiil, basın ve yayın yolu ile işlenirse ceza yarısı oranında artırılır.

Bunu takip eden “Askerleri itaatsizliğe teşvik” başlıklı madde ise şöyledir: MADDE 319. - (1) Askerleri veya askerî idareye bağlı olarak görev yapan diğer kişileri kanunlara karşı itaatsizliğe veya yeminlerini bozmaya veya askerî disiplini veya askerlik hizmetine ilişkin görevlerini ihlâle yönelten ve tahrik edenler ile kanunlara, yeminlere veya disiplin veya diğer görevlere aykırı hareketleri askerler önünde öven veya iyi gördüğünü söyleyen kimselere, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası verilir. (2) Fiil, alenî olarak işlenmişse iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası verilir. (3) Fiil, savaş zamanında işlenmiş ise ceza bir katı oranında artırılır.

Bu maddeler yüzünden her yıl yüzlerce dava açılmakta, sosyalistler, demokratlar, gazeteciler, vicdani redciler, bu maddelere aykırı davranmaktan hapis cezalarına mahkûm edilmektedir. Bunun için, zorunlu askerlik konusunda fikir beyan etmek, TSK’nın başarısızlıkları konusunda laf etmek, ölenlerin tümünün emekçi çocukları olduğunu dile getirmek, askerlere üstleri tarafından verilen insanlık dışı emirleri eleştirmek, erlerin köle olarak kullanılmasına karşı çıkmak yeterlidir. *

*

*

Almanya gibi militarist bir ülkede bu konuya özel olarak eğilen komünist önder Karl Liebknecht, militarizmin dış düşmana karşı bir silah ve savunma aracından ibaret olmadığını dile getirerek şunu vurgulamaktadır: “Sınıf uzlaşmazlıkları keskinleştiği ve proletaryanın sı-

33

Ağustos 2010 • sayı: 65

marksist tutum

nıf bilinci güçlendiği ölçüde gün geçtikçe ön plana geçen, militarizmin dış biçimini ve iç kimliğini gittikçe daha çok belirleyen bir ikinci görevi daha vardır: Bu görev, varolan toplumsal düzeni korumaktan ve kapitalizmle gericiliği işçi sınıfının kurtuluş mücadelesi karşısında savunmaktan ibarettir. Militarizm burada, sınıf mücadelesinin basit bir aracı olarak, polis ve adaletle, okul ve kiliseyle ilişki içinde, sınıf bilincinin gelişmesini engellemeye ve ne pahasına olursa olsun, halkın çoğunluğunun iradesine karşı, bir azınlığa devlet içinde egemenlik ve sömürü özgürlüğü sağlamaya yönelik bir araç, egemen sınıfların ellerinde bulunan bir araç olarak görünmektedir.” (Karl Liebknecht, Seçme Yazılar – Militarizme Karşı Sınıf Mücadelesi, Belge Yay., 2009, s.91) Türkiye’de de sınıf mücadelelerinin keskinleşmesi ve Kürt ulusal mücadelesinin yükselişe geçmesine paralel olarak militarizmin dozu artış göstermiştir. 12 Eylül askeri faşist darbesi ve sonrası bunun en tipik göstergesidir. Sınıf bilincinin gelişmesini engellemek ve sınıf mücadelesinin önünü kesmek için tezgâhlanan bu darbe, önce balyozu yükselen sınıf hareketine indirmiş, arkasından da Kürt halkına karşı saldırıya geçmiştir. İç ve dış düşman algısının paranoya düzeyine yükseltildiği darbe döneminde ve sonrasında kitleler korkunç bir militarizm bombardımanına maruz bırakılmışlardır. Bu sayede, yaşadığı tüm acılara rağmen devleti ve orduyu kutsamaya devam eden, otorite karşısında tir tir titreyen, devletin resmi söylemi dışında bağımsız fikir geliştiremeyen, geliştirenlere “yıkıcı, bölücü, irticacı” düşmanlar gözüyle bakan, çocuklarını ölmeye ve öldürmeye davul zurnayla gönderen bir Türkiye toplumu yaratılmak istenmiş ve bunda büyük ölçüde başarılı olunmuştur. Dolayısıyla bugün doruğa tırmanan burjuva kapışmada halkın yarısının ordunun başını çektiği statükocu kesimi desteklemesi hiç de şaşırtıcı değildir. Belki asıl şaşırtıcı olan, bunca militarist yüklemeye rağmen geri kalan yarının sağduyuyla hareket ediyor oluşudur. Bu sağduyulu kesimin önemli bir bölümünü, 30 yıldır korkunç bir dev-

34

let saldırısı altında bulunan Kürtlerin oluşturduğunu da belirtmek gerek.

Türkiye’nin son yirmi yılda hızlı bir dışa açılma süreci yaşaması ve bunun Avrupa Birliği müzakereleriyle örtüşmesi, aslında toplumda da hızlı bir kültürel dönüşüme yol açmış bulunuyor. Demokrasi kültürünün gelişmeye başlaması, devletin sorgulanabilir, eleştirilebilir, hatta hesap sorulabilir bir aygıt olduğu, ordunun her açıklamasının ve her eyleminin doğru olmadığı, vatandaş olarak çeşitli haklara sahip olunduğu anlayışı belirgin bir şekilde yaygınlaşmaktadır. Bunda, burjuvazi içinde kızışan kapışma sayesinde, şimdiye dek asla dile getirilmeyen gerçeklerin ve bilgilerin medya aracılığıyla geniş kitlelere yansımasının da önemli bir payı vardır. Militarizmden medet uman devletlûların bir yandan “çağdaş uygarlık”tan bahsedip öte yandan Avrupa Birliği’nin gerektirdiği reformlara direnmelerinin en önemli nedeni, emekçi kitlelerdeki uyanışın daha da derinleşerek gelişmesi ve bugüne dek koruyageldikleri ayrıcalıklarını yitirecek olmaları değil midir zaten?

Militarizm geleneğinin tarihsel olarak güçlü olduğu bu topraklarda, komünistler açısından militarizme karşı mücadele kapitalizme karşı mücadelenin vazgeçilmez ve önemli bir unsurudur. 20. yüzyılda SSCB, Çin, Vietnam, Kore, Kamboçya gibi Doğu toplumlarında sosyalizm adına koyu bir militarizm eşliğinde ortaya çıkan despotikbürokratik diktatörlük garabetleri, komünistlerin bu konuda ne denli uyanık olmaları gerektiğini gösteriyor. Kemalizmden kopamayan, halka tepeden bakan ve farkında olmadan militarizme teslim olan bir sosyalist hareketin, demokratik bir sosyalizm geleneği yaratması da, demokratik bir işçi devleti yolunda işçi sınıfına öncülük etmesi de mümkün değildir.  ________________________ *

1961 Anayasasından önceki hiçbir anayasada geçmeyen bu ibare 1961 Anayasasında (1971’deki değişiklikleriyle birlikte) 16 kez, 1982 Anayasasında ise 25 kez geçmektedir. Açıktır ki, çok partili rejime geçilmesiyle birlikte halkın devlet partisi CHP’ye yüz çevirip Demokrat Partiyi iktidara taşıması ve o ana dek içine sıkıştırıldığı sınırları zorlamaya başlaması, asker-sivil bürokraside egemenliğini yitireceği endişesini doğurmuştur: “1945’e kadar Anayasal metinlerde altının çizilmesine gerek duyulmayan ve tek parti rejimi içerisinde «farzedilerek» korunan devlet ve millet aynılığı; 1945’den sonra oy faktörü ile bozulmaya başlanınca, 1960’tan sonra, siyasal ve düşünsel faaliyetlerin üst sınırını çizecek şekilde yeniden Anayasaya yerleştirildi. Böylece bürokrasinin önceliği sorununa bir ara yol bulunmuş oldu: Çok partili demokratik siyasal yaşam kendi kuralları içerisinde devam edecek, fakat, siyasal düşünce ve eylemin üst sınırı devletin «devletin ülke ve milletiyle bölünmez bütünlüğü» olarak çizdiği (ve ne anlama geldiği zamana ve zemine göre değişim gösterebilen) çerçeveyi taşamayacaktı.”

(Mete Kaynar, Devletin Ülkesi ve Milleti, Özgür Üniversite Yay.)

Meksika Körfezi’nde Çevre Felâketi Suphi Koray

2

0 Nisanda büyük bir çevre felâketi daha yazıldı kapitalizmin kara defterine. Meksika Körfezi’nde BP’ye ait petrol platformu patladıktan sonra okyanusun sularına gömüldü. Patlamada ölen 11 işçinin cesedi dahi bulunamadı. Sulara sızan petrol ise körfezdeki canlı hayatın büyük zarar görmesine sebep oldu. Okyanus sularının mavisi bir kez daha petrolün karasına büründü.

Doğa bir kez daha kapitalistlerin pis elleriyle kirletildi.

Elbet hep böyle gitmeyecek. Gün gelecek bu pis eller doğanın yakasından sökülüp atılacak!

Petrol kuyusundaki sızıntı durdurulamadığı için Temmuz ortalarına kadar on milyonlarca litre petrol okyanus sularına karıştı. BP’nin deliği kapattığı iddiasında da şüpheler söz konusu. Bazı kaynaklara göre sızıntı hâlâ devam ediyor! Üç ay boyunca günde bir milyon litreye yakın petrolün sulara karıştığı tahmin ediliyor. Bu da bölgedeki canlı hayatın mahvı anlamına geliyor. Sayısız canlı türüne ev sahipliği yapan sular, kapitalizmin kâr hırsı yüzünden çamur deryasına döndü. BP suçunu örtbas etmek için sızan petrol miktarını düşük, temizlediği miktarı ise yüksek göstermeye çalıştı. Önce temizledikleri petrol miktarının aslında daha az olduğunu açıkladılar; sonra ise sızan petrolün daha fazla olduğunu.1 Günde 60 bin varil petrolün sızdığı söylense de, tahminler gerçek miktarın günlük yüz bin varil olduğu yönünde.

2005’te Teksas’ta yine BP’ye ait bir petrol rafinerisi

patlamış ve 15 işçi ölmüştü. BP Ortadoğu ve Kafkaslar gibi petrol ve doğalgaz bakımından zengin bölgelerde siyasal manipülasyonlarla, savaşlarla kirli emellerini hayata geçirmeye çalışan dev tekellerden biri. Forbes’un 2010 Nisanında açıkladığı listeye göre BP dünyanın 10. büyük tekeli. Bu liste aynı zamanda savaşların, çevre felâketlerinin, yoksulluğun ve sefaletin sorumlularının da listesidir.

Listenin 4. sırasında bulunan bir başka enerji tekeli olan Exxon’a ait tankerden 1989’da 41 milyon litre petrol denize sızmıştı.

Petrol tekellerinin yol açtığı çevre felâketlerini alt alta yazmaya kalksak bu yazının satırları yetmeyecektir. Üstelik bu tip büyük patlamalar veya “kazalar” sonucu meydana gelen çevre felâketleri buzdağının görünen yüzüdür sadece. Örneğin son elli yılda Nijerya deltasına sızan petrol iki milyar litrenin üzerinde! Yani bir yılda buraya sızan petrol 1989’daki Exxon Valdez faciasında sızan petrolden daha fazla. Fakat ne hikmetse kara kıtanın insanlarının yıllardır yaşadığı felâket Amerikalılarınki kadar ilgi görmüyor. Dünyanın dört bir yanında meydana gelmiş olan ve etkileri hâlâ devam eden sayısız petrol sızıntısı vakası var. Örneğin daha Meksika’daki sızıntı durdurulamamışken, Çin’de bir petrol boru hattında meydana gelen patlama sonucunda yüzlerce kilometrekarelik alan petrole büründü. Kapitalizm var olduğu sürece bu vakalar devam edecek. Kapitalizmin kâr hırsı doğayı anbean tüketmekte-

35

marksist tutum

dir. Kapitalizmde insana değer verilmediği gibi doğaya da değer verilmez. Söz konusu olan kârsa gerisi teferruattır!

Nehirler, denizler, okyanuslar fabrikaların kimyasal atıklarıyla kirletiliyor. Maliyeti düşürmek maksadıyla önlem alınmadığı için fabrika bacalarından çıkan gazlar atmosferin yapısını bozuyor. Bazı sanayi bölgelerinde nefes almak bile güç. Sanayi bölgesinden çok kanser bölgesi olarak adlandırılan alanlar her geçen gün artıyor. Yeşil alanlar rant için talan ediliyor. Balta girmemiş ormanlar, GDO’lu ürünler ya da biyoyakıt için katlediliyor. Velhasıl kapitalizm doğayı tüketirken hiçbir sınır tanımıyor. Kapitalizmin anarşik üretim biçimi doğanın dengesini de bozuyor. Doğa daha kendini yenileyemeden, felâketin etkilerini gideremeden kendisini bir başka facianın kucağında buluyor.

Timsah gözyaşları Medya Meksika Körfezi’ndeki patlamanın yaşanmış en büyük çevre felâketine yol açabileceğinden bahsediyor.

Bölgede yaşayan bazı canlı türlerinin zaten tehlike altında olduğundan, dolayısıyla bu patlamanın bu tehlikeyi körükleyeceğinden, körfezdeki balıkçılığın olumsuz etkileneceğinden, BP’nin sızıntıyı durdurmak için milyarlarca dolar harcadığından ve hisselerinin değer kaybettiğinden, hatta iflasa sürüklendiğinden dem vuruluyor. Medya doğanın zarar görmesinden çok rahatsızmış gibi görünse de, yapılan haberlerin ayrıntılarına baktığımızda başka şeyler görüyoruz. Patlamanın hemen ardından yapılan haberler “çevre felâketi” eksenliydi. Ancak yavaş yavaş hisse değerlerinin düşmesi, “kazanın” BP’ye maliyeti gibi unsurlar ön plana çıkmaya başladı. Koskoca BP’nin iflas tehlikesine girmesi belli ki kapitalistler açısından doğanın katledilmesinden daha önemli. Dünya batsın ama BP batmasın!

Emperyalizmin sicilini ve meşrebini düşündüğümüzde petrolün çevre felâketine sebep olmasına değil de, heba olmasına üzüldüklerini söylemek hiç de haksızlık olmaz.

Doğanın tahribatına değil, depolayamadıkları petrole ya-

36

Ağustos 2010 • sayı: 65

nıyorlar! Ölen işçilere veya mahvolan çevreye değil, ettikleri zarara üzülüyorlar! Petrol tekelleri bugüne kadar sayısız çevre felâketine sebep oldular ama hiç üzülmediler. Üzüldüklerini söylediler ama hiçbir önlem almadılar. Bakmayın siz onların ağlamalarına! Aldanmayın dökülen timsah gözyaşlarına! Dinleri imanları vurgun, kelepir!

Gerek medyası ile gerekse siyasetçileriyle burjuvazi ortaya çıkan sorunlarda suçunu gizlemeye, sorunu çözmek için yoğun bir çaba gösterdiği hissiyatını yaratmaya çalışır.

Burjuvazi hiçbir şekilde toplumsal bir muhalefetle karşı karşıya kalmak istemez. Faturayı bir kişiye veya kişilere çıkartarak kapitalizmin sorgulanmasının önüne geçmeye çalışır. Burjuvazi iyilik yapıp denize atmaz. Burjuvazinin sözlerine şüpheyle bakılmalı, yalanlarına kanılmamalı, sözlerdeki “derin” mana yakalanmaya çalışılmalı. Körfezdeki felâkette bunun çarpıcı örneklerini gördük.

Platformun patlamasından sonra Obama suçlunun BP olduğuna işaret etti ve BP’yi “sert” bir şekilde eleştirdi.

Hatta sorunu çözmesi için 48 saat süre tanıdı. BP ise sorunu aylarca çözemedi ve tazminat ödemeyi kabul ederek Obama ile anlaştı. BP, bugüne kadar milyonlarca insanın kanından ve alınterinden elde ettiği servetin küçük bir kısmıyla paçasını kurtarmaya çalışıyor. BP başkanı “küçük insanları önemsediklerini” söyleyerek ne kadar mütevazı olduklarını da göstermiş oldu. Obama’nın bu kadar kızmasının sebebi de doğa dostu veya çevreci olması değildi tabii ki. Büyük bir çevre felâketinin mali ve siyasi açıdan kötü sonuçlar doğuracağı ortada. Üstelik aynı “çevreci” Obama daha Nisan ayında, Atlas Okyanusu’nun ve Meksika Körfezi’nin bazı bölümlerini denizde yapılacak petrol ve doğalgaz aramalarına açmaya karar vermişti. Ancak patlamadan sonra bu kararı askıya almak zorunda kaldı. Dolayısıyla burjuva politikacıların esip gürlemelerine aldanmamak gerekiyor. Onlar aynı sınıfın parçası! ABD’de bütün senatörler seçim kampanyalarında burjuvaziden mali destek alırlar. Petrol tekelleri de alınacak kararların, çıkarılacak yasaların kendi çıkarlarına uygun olması için siyasetçileri finanse ederler. Yani çıkarılacak yasaların parası peşin ödenmiştir. Kapitalizmde parayı veren düdüğü çalar.

Petrol tekelleri bu tip felâketlerden sonra doğan tepkinin yavaş yavaş sönümleneceğini düşünürler. Mevcut örgütsüzlük koşulları maalesef bunu doğrulamaktadır. Olayın sıcaklığının henüz geçmediği ilk günlerde daha temkinli davranırlar, adeta kitlelerin gazını almaya çalışırlar. Bir müddet sonra araya giren yeni gündemler sayesinde olay unutulur ve tekeller her zamanki kural tanımazlıklarıyla doğanın canına okumaya devam ederler. Bütün çevre felâketlerinden sonra bu tablo yaşanmıştır. Exxon Mobil, Shell ve Chevron gibi diğer petrol tekelleri lobi faaliyetlerini yapmaya çoktan başladılar bile.

sayı: 65 • Ağustos 2010

Suçlunun BP olduğunu, gerekli önlemleri almadığını vb. anlatarak petrol arama ve çıkarma işlemlerini kendilerinin yapabilmesi için gerekli düzenlemelerin yapılmasını istiyorlar. Son günlerde ortaya başka bir iddia daha atıldı.

Lockerbie2 sanığının Libya’ya iade edilmesinde BP’nin İngiliz hükümetine baskı yaptığı iddia ediliyor. Bunun şimdi gündeme getirilmesi tesadüf değil! Diğer petrol tekelleri fırsattan istifade BP’yi ekarte edip pastadan daha büyük pay almaya çalışıyorlar. Tekeller arası rekabet tam gaz devam ediyor.

Kapitalizm ve çevre Körfezdeki patlama sonrası çok şey tartışıldı, çok şey soruldu. Bir işçinin BP’yi hasarlı tank konusunda uyardığı fakat tamir için sondaj çalışmalarına ara verip kârından olmak istemeyen BP’nin bu uyarıya kulak asmadığı ortaya çıktı. Sızıntıyı durduramayan BP’nin temizlik amacıyla kullandığı seyreltici maddenin canlılar üzerindeki etkisi de bilinmiyor. BP’nin bu felâketteki “hataları” üzerinden burjuva medyada “doğayı kurtarma” tartışmaları başladı: Çevre felâketlerinin önüne geçmek için ne gibi önlemler alınabilir? Hangi yasal düzenlemelerle petrol tekelleri denetlenebilir?

Her çevre felâketinden sonra aynı şeyler tartışılıp duruyor. Bu tartışmalar sorunu esastan ele almak yerine sorunun etrafında dolanıyor. Birtakım önlemler alarak kapitalizmin ıslah edilmesiyle çevre sorunu ortadan kalkmaz.

Bunu dillendirenler ya çok saftırlar ya da sahtekârdırlar! Çevre, kapitalizm varlığını sürdürdüğü sürece felâketlerden kurtulamayacaktır! BM gibi emperyalist kurumların her yıl gerçekleştirdiği iklim zirveleri, çevre toplantıları içi boş masa başı tartışmalardan öteye gitmemektedir. Burjuvazi sadece göz boyamaktadır. Her toplantıda aynı şeyler tekrarlanmakta fakat doğanın korunması için hiçbir somut adım atılmamakta, doğayı en çok kirleten ülkeler protokollere imza bile atmamaktadırlar. Doğanın korunmasına değil tahrip olmasına yol açacak yasalar ise meclislerden takır takır geçmektedir. Silah sanayiine trilyon dolar ayıran ülkeler doğayı korumak için verdikleri birkaç milyon dolarla övünüyorlar. Sözümona bu tip toplantılarda soruna çözüm aranırken doğa kirlenmeye, tahrip olmaya devam ediyor.

Doğada temiz ve risksiz enerji kaynakları olduğu halde bunlar tercih edilmiyor. Güneş enerjisi, rüzgâr enerjisi gibi çevreye hiçbir zararı olmayan enerji türleri kârlı olmadıkları için bir kenara atılıyor. Hatta bu alandaki teknolojik gelişmelerin önü petrol tekelleri tarafından tıkanıyor veya patentler çekmecelerde saklanıyor. Çünkü bu alandaki gelişmeler petrol tekellerinin kâr alanlarını tehdit etmektedir. Petrol tekelleri ucuz ve zararsız enerji yerine, zararlı ama kârlı olan fosil yakıtları tercih ediyor. Ayrıca fosil yakıtların kullanımı ulaşım ve otomotiv sektörünü de beslemektedir. Bu yüzden kapitalistler yenilenebilir enerji

marksist tutum

kaynaklarını kullanmak yerine, petrol, doğalgaz ve kömür gibi fosil yakıt kaynaklarını kullanıyorlar. Benzinli motorun gelişmesi de petrolün ekonomide ağırlık kazanmasıyla doğru orantılıdır. Elektrikli veya buharlı motorlarla arasında bir fark olmadığı halde yarışı kazanan benzinli motor olmuştur. Aynı durum nükleer enerji meselesinde de ortaya çıkmıştır. Güneş enerjisi teknolojilerine ayrılan kaynak nükleer araştırmalara ayrılan kaynağın yanında devede kulak kalır. Kaynaklar riskli ve tehlikeli enerji türleri yerine temiz ve zararsız enerji türlerine ayrılsaydı bugün başka bir noktada olunabilirdi.

Kapitalist okyanus dibinde sondaj yaparken bunun doğaya etkilerinin ne olacağına bakmaz. Tıpkı ürettiği silahın kimi vuracağını düşünmediği gibi! Sonuç olarak, çevre felâketlerinin kaynağının bu sömürü düzeni olduğu ortadadır. Sorunun çözümü kapitalizmin yıkılıp yerine ihtiyaca göre üretim yapan, doğayla uyumlu, planlı ve uluslararası bir üretim sisteminin kurulmasından geçiyor. Bu da sosyalizmdir!

Kapitalizm, üretici güçleri getirdiği noktayla, doğa güçlerinin daha önce görülmemiş ölçüde denetim altına alınarak tüm insanlığın refahının muazzam ölçüde arttırılabilmesinin nesnel zeminini döşemiştir. Ancak kapitalizmin kendisi artık üretici güçlerin gelişiminin ve tüm insanlık için kullanılmasının önünde engeldir. Bilim ve teknoloji doğayı tahrip edecek şekilde kullanılıyor. Kâr uğruna doğaya yapılan müdahalelerin uzun vadede nelere yol açabileceği kapitalistlerin umurlarında değil. Kapitalist okyanus dibinde sondaj yaparken bunun doğaya etkilerinin ne olacağına bakmaz. Tıpkı ürettiği silahın kimi vuracağını düşünmediği gibi! Sonuç olarak, çevre felâketlerinin kaynağının bu sömürü düzeni olduğu ortadadır. Bu kaynak kurutulmadığı sürece doğanın kapitalizmin elinden çekeceği vardır. Sorunun çözümü kapitalizmin yıkılıp yerine ihtiyaca göre üretim yapan, doğayla uyumlu, planlı ve uluslararası bir üretim sisteminin kurulmasından geçiyor.

Bu da sosyalizmdir! 

__________________________________ 1

Resmi rakamlar 29 Nisanda 1-5 bin varil, 27 Mayısta 12-19 bin varil, 10 Haziranda 25-30 bin varil ve 15 Haziranda 35-60 bin varil olarak açıklandı.

2

1988 yılında, Amerikan Havayollarına ait bir yolcu uçağı havada infilâk ederek İskoçya’nın Lockerbie kasabasına düştü.

Olaydan sonra ABD ve İngiltere bunun Libya ajanları tarafından yapıldığını iddia ettiler. İngiltere olayın faili olarak bir Libyalıyı yargılayıp mahkûm etti. Libya o yıldan bu yana bu suçlamayı redderek sanığın Libya’ya teslim edilmesini istemekteydi. İngiltere nihayet geçtiğimiz aylarda Libya’nın bu talebini yerine getirdi.

37

marksist tutum

Ağustos 2010 • sayı: 65

1998 Makine Kalıp Grevi Deneyimi B

urada size üzerinden 13 yıl geçen bir örgütlenme mücadelesinin olumlu ve olumsuz yönlerinden bahsetmek istiyorum. 1996 yılı 8 Ağustosunda İstanbul Davutpaşa’da bulunan Şişecam’a bağlı Cam-İş Makine Kalıp fabrikasında işe başladım. Bu fabrikada toplam 360 işçi çalışmaktaydı. Bunların 120’si, patronların “beyaz yakalı” diye nitelendirdikleri teknik ve büro işlerini yürüten ve sendikalaşmanın kapsamı dışında bırakılan işçilerdi. Geri kalan 240’ı ise metal işçisi. Şişecam’a cam makinesi ve yedek parça üretmenin yanı sıra, orduya füze rampası ve tank gövdesi diskleri imal ediyorduk.

1997 Mart ayında bayram tatillerinin kaldırılmasının ardından tüm bölümlerde bir huzursuzluk başladı. Tüm işçiler 4 günlük bayram tatilinin 2. günü işe gelecek olmaktan dolayı huzursuzdu. Bu durum işçilerin planlarını ve sinirlerini bozmuştu. İşyerinde duyuru üzerine duyuru yayınlanmaya başlandı. Her şey bir askeri idare biçimini andırıyordu. Bu kurallar ve duyurular, “biz bu kadarını askerde bile görmedik” diyen genç işçilerin gündelik sohbet konusu olmuştu. Fabrikanın montaj bölümünde eskiden başka fabrikalarda çalışmış sınıf bilinçli işçilerce bir ekip oluşturulmuş. Bu ekip, işçilerin tepkilerini nasıl sendikalaşma yönünde çeviririz diye planlar yapmaya başlamış. Yemek ve çay paydoslarında, bu huzursuz gözüken işçilerin yanlarına giderek “olanlardan şikâyet etmeyin, bir şey yapacak mısınız onu söyleyin, bir şeyler yapmayacaksanız, kendi aranızda patrona küfrederek bunların değişeceğini düşünüyorsanız yanılıyorsunuz” diyorlarmış. Bu ekip bir iki ay içerisinde kendi bölümlerini örgütlemeyi başarmış. Bayram tatilinin zorunlu fazla mesai olmasını da iyi değerlendirerek tüm bölümlere, “bayramda çalışılır mı, biz montaj bölümü olarak çalışmıyoruz” diye duyuru yapmışlar.

Fabrikanın fısıltı gazetesi sayesinde tüm fabrikada,

38

işçilerin bayram tatilinde zorunlu fazla mesaileri boykot edeceği konuşulmaya başlandı. Bayram tatilinden bir gün önce, yemekte, metal tabldot tabaklarına çatal ve kaşıklarla vurmak suretiyle bir eylem başlatıldı. Bu sesten yemek yiyemeyen müdürler anında yemekhaneyi terk ettiler. Yemekhaneden gelen gürültü diğer bölümlerden ve personel binasından bile duyuluyordu. Bunun üzerine acilen bir yazı asıldı duyuru panolarına: “Bayram tatilinde zorunlu mesailer kaldırılmıştır.” Müdürler ve şefler ne kadar hızlı çalışıyor diye alay konusu oldu bu mesele. Bu olayın sonunda, işin başını çeken montaj işçileri fabrikadaki tüm bölümleri dolaşmaya başladılar. Zorunlu mesaiden kurtarılan bayram tatilinde kimse hiçbir yere gitmeyecek dediler. İşçiler bu bayram tatili boyunca gizli toplantılar yapacakmış. İşte bunu da fısıltı gazetesi yayıyordu.

O gün tüm işçilerde büyük bir heyecan vardı. O süklüm püklüm tezgâh başındaki işçiler gitmiş, yerine öfkesi gürbüz, korkusuz, bambaşka işçiler gelmişti. Akşama doğru birkaç işçinin işten atılacağı yine fısıltı gazetesinin gündemine düştü. Montaj işçileri herkesten imza topladılar ve tek bir işçi bile atılsa bunun sorumlusunun genel müdür olacağını duyurdular. Biz tüm işçiler fabrikada ilk defa şalteri indiriyorduk ve fabrika büyük gürültüden büyük sessizliğe geçiyordu. Tüm işçiler montaj bölümündeki deneyimli işçilerin ağzına bakıyor, onların vereceği talimatları bekliyorlardı. Bu arada fısıltı gazetesi biz tanımadığımız halde onları bize anlatmıştı. İsimlerini bilmiyorduk ama methiyelerini çok duyuyorduk.

Daha sonra öğrendik ki bunlar üç kişilik bir ekipmiş, etraflarında da 9 kişiden oluşan bir ekip daha kurmuşlar. İşçilerin arasında yapılan piknikler ve maçlarla da bu sayıyı 40-50’ye kadar çıkarmışlar. Fısıltı gazetesinin muhabirlerini de işte bu 40-50 işçi oluşturuyormuş.

Bayram tatilinde hummalı bir sendikalaşma çalışması yapıldı. Tatil dönüşünde tüm işçilerin neredeyse

sayı: 65 • Ağustos 2010

%70’i sendikalıydı. Bunun vermiş olduğu rahatlıkla, işyerinde fazla mesailere çağrıldığımızda ya da keyfi olarak bölümler arası iş değişiklikleri yapmak istediklerinde şeflere ve ustabaşlarına karşı tepki gösteriyorduk. Bu durumun oluşturduğu etki-tepki sonucunda şefler ve müdürler işçiler üzerinde baskıyı ve psikolojik basıncı arttırdılar. İşveren işyerinde sendikalaşma olduğundan bir şekilde haberdar olmuştu, ama başı çekenlerin kim olduğunu bilmiyordu. Montaj bölümünde haftanın son çalışma günü olan Cuma günü işçilerden birisi, bu baskılar yüzünden çalışma isteğinin kalmadığını söyleyerek ve İngiliz anahtarını fırlatarak, yüksek sesle “bu kadar da olmaz ki” diye bağırarak, çevresindeki diğer işçileri başına toplamıştı. Bölüm şefinin “ne oluyor orada, dağılın” demesi üzerine tüm işçiler, o işçiyle birlikte oturma eylemi başlattılar. Bunu duyan diğer bölümlerdeki işçiler, montaj bölümünü yalnız bırakmamak için aralarında tartışmaya başladılar. Daha önce bahsetmiş olduğum 9 kişilik ekip işbölümü yaparak montajdaki tüm işçileri diğer bölümlere gitmek üzere yürüyüşe geçirdiler.

Montajda çalışan işçiler bizim bölüme geldiğinde bizler bir an şaşırdık, heyecanlandık, ne yapacağımızı bilemez hale geldik. Gelen işçiler yüksek sesle “şalteri indir, makineleri kapat” uyarıları yapıyorlardı. İşçilerin bir kısmı hemen makineleri durdurdu. Gelen işçiler makineleri durmayan işçilere, demir çubuklarla makinelere vurmak suretiyle makineleri kapat uyarısı yaptı. Bir dakika geçmemişti ki, tüm makineler susmuştu.

Gelen işçiler yüksek sesle “şalteri indir, makineleri kapat” uyarıları yapıyorlardı. İşçilerin bir kısmı hemen makineleri durdurdu. Gelen işçiler makineleri durmayan işçilere, demir çubuklarla makinelere vurmak suretiyle makineleri kapat uyarısı yaptı. Bir dakika geçmemişti ki, tüm makineler susmuştu.

Bizim bölümle montaj bölümü birlikte yürüyüşe geçtik. Diğer bölümlerde de iş durmuştu, işçiler bizi bekliyordu. Tüm fabrika yürüyüşe geçtik. Sloganlarla yönetim binası önünde toplandık. Genel müdür bizim yanımıza geldiğinde eli ayağı titriyordu. Bu işi kimin başlattığını ve ne istediğimizi sordu. İşçilerden bazıları, kimin başlattığından sana ne diye onu tersledi. “Bu işyerinde bize artık eskisi gibi baskı yapamayacaksınız” diye bağırdı işçilerden biri. İşçiler hep bir ağızdan bir karmaşa içerisinde sorunlarını yüksek sesle genel müdüre haykırmaya başladı. Genel müdür taleplerimizin hepsinin karşılanamayacağını, bazılarının karşılanabilir olduğunu ve bu talepleri yönetime bildireceğini söyleyerek oradan ayrıldı. Biz, o esnada geriye kalan, sendika üyesi olmayan tüm işçilerin imzalarını alarak üye formlarını doldurttuk. Yüksek bir yere çıkan bir arkadaşımız bu işin artık sendikasız olmayacağından bahsetti. O akşam saat 4’e doğru tüm işçiler artık sendikalı olmuştu. Akşam saat 5’te, 3 kişilik ekibin, toplantıda konuşan tüm işçilerin ve yüksek yere çıkıp konuşma yapan işçi de dâhil

marksist tutum

10 kişinin işten atıldığı tüm fabrikada duyuldu. Bunun üzerine biz fabrikayı terk etmeme kararı aldık.

Direnişimiz fabrikanın içinde montaj bölümünde başladı. Fabrikanın çevresine toplanan 1500’ün üzerinde çevik kuvvet ve 100’ün üzerinde sivil polis fabrikayı ablukaya almıştı. Biz, işgalin ilk saatlerinde direniş komitesi oluşturduk. Direniş komitesi, fabrikaya yapılabilecek bir saldırı karşısında, kapıların içeriden kaynaklanarak savunma pozisyonunun alınması kararını aldı.

Aynı dakikalarda basın canlı yayın araçlarıyla fabrikanın etrafına gelmişti. Bizler sendikanın da yönlendirmesiyle basına sesimizi duyurmak için 240 işçi hep bir ağızdan “Yılgınlık Yok Direniş Var”, “Direne Direne Kazanacağız”, “Atılan İşçiler Onurumuzdur”, “Makine Kalıp’a Sendika Girecek” sloganlarını attık. Direnişimiz 2 gün fabrika içerisinde devam etti. NTV yeni kurulmuştu ve direnişi canlı yayında duyurdu. NTV aracılığıyla da BBC’den yayın yapılmıştı. Ulusal ve uluslararası basında direnişin yayınlanması vesilesiyle, Şişecam yönetimi bizimle görüşeceğine dair açıklama yaptı. Sendikanın yetki alması resmi prosedüre göre 3-6 ay sürebiliyordu.

Direniş sayesinde 2 gün içerisinde sendika toplu sözleşme yetkisi aldı. İşyeri komitesi, işyerine sendikanın girmesi üzerine temsilci seçimlerinin yapılmasında önemli rol oynadı.

Ben bu komitenin içerisinde etkin rol oynayan biriydim ve işçi arkadaşların onayıyla baştemsilci seçildim.

Böylece işyerinde toplu iş sözleşmesi sürecimiz başlamış oldu. Toplu iş sözleşmesinin en önemli ve birinci maddesi, atılan 10 arkadaşımızın işe geri alınmasıydı. Toplu sözleşme sürecinde işyeri komitesi toplu sözleşme hazırlama ve yürütme komitesine dönüştü. Ben eski komite üyesi ve yeni temsilci olarak toplu sözleşme görüşmelerinin tüm ayrıntılarını fabrika yemekhanesinde işçi arkadaşlara doğrudan aktardım ve bu konuda onların görüşlerini ve taleplerini aldım. Sözleşmemize en sonunda idari maddeler denilen ve yeni işten atmaların önünü açan esnek çalışma, esnek üretim gibi saldırıların da eklenmek istenmesi üzerine görüşmeler tıkandı. Bu süreçte komite, çok işlevli çalışamadığı için taleplerimizi ve karşı çıkış noktalarımızı tüm detaylarıyla aktaramadık. İşçiler de fikirsel anlamda ikiye bölünmüştü. Buna rağmen, komitenin çoğunluğu bu şartlar kabul edilmediği sürece iş barışının sağlanamayacağı düşüncesiyle, tüm işçilerin ve sözleşmenin geleceği kaygısıyla grev kararının kaçınılmaz olduğu sonucuna vardı. 27 Aralık 1998’de greve çıktık. Grevden önceki komitenin tüm işçileri temsil etmediğini düşünerek, grev komitesini diğer bölümlerden arkadaşlarla genişleterek yeniden oluşturduk.

Greve çıktığımız ilk günler grev komitesi nöbet çizelgesini oluşturdu. Grevin bir an önce kazanılması için komite, birkaç toplantı düzenledi. Bu toplantılarda, grevin diğer işyerlerine ve sendikalara duyurulması, dayanışma ağının örülmesi, onbeş günde bir basın açıklaması yapılması, Şişecam Genel Merkezi’ne protesto yü-

39

marksist tutum

rüyüşü düzenlenmesi, Davutpaşa Sanayi Havzası’nda grevi anlatan bildiriler dağıtılması gibi kararlar aldık.

Tüm bu kararlar mantıklıydı, fakat işçiler alınan bu kararları çok kısa bir sürede hayata geçirmek ve sonuç almak istiyorlardı. Oysa bunun olması için zamana ve uygun koşulların oluşmasına ihtiyaç vardı.

Tüm işçi arkadaşlar greve çıktığımızda işverenin üretimin durmasından dolayı geri adım atacağını, grevin bir an önce olumlu sonuçlanacağını düşünüyorlardı. Bizim yeterli tecrübemizin olmamasından kaynaklı, grevin başlangıç ve bitiş süresine ilişkin yanlış beklentiler içindeydik. Grevi ziyaret eden, daha önce grev yaşamış sendikalı ağabeylerimizden öğrendikten sonra anladık ki, grevin başlangıç tarihi bellidir ama bitiş tarihi mücadelenin seyrine ve işçilerin örgütlülük düzeyine bağlıdır.

Biz sendikal çerçevede örgütlenmiştik, fakat bizden önceki grevlerin deneyimini birer ders materyali olarak öğrenip “sınıf bilinci” denilen bilince ulaşamadığımızdan, komitenin aldığı kararlar birtakım eksiklikler içermekteydi. İşçiler ve özellikle de komite, önceden işçi sınıfının sendikal ve siyasal bilinciyle beslenmiş olsaydı, greve çıkarken ve grev sürecindeki birçok eksikliği fark eder ve müdahale edebilirdik.

İşyeri komiteleri, o işyerlerinin kurmay organları gibidir. Bu komitelerin ne derece hayati öneme sahip olduğu grev ve direniş süreçlerinde daha net anlaşılıyor. Bu hazırlıklar yapılmadan atılan her adım grev veya direnişi ileriye değil geriye götürmüş olur.

Biz tüm bunları grevin üçüncü, dördüncü ayından sonra yaşadığımız acı deneyimlerle öğrendik.

Grevde bizim bilinç eksikliğimize, bir de grevi ziyaret eden dostlarımızın ve siyasi çevrelerin birtakım iyi niyetli fakat eksik yönlendirmeleri eklendi. Bu yönlendirmeler, alelacele birtakım öneriler sunulması, bu önerileri hayata geçirmek için komiteye yüklenilmesi şeklindeydi. Örneğin bizler haftalık grev nöbetlerini tam oturtamamışken onlar sendikalara, diğer siyasi çevrelere gitmemiz konusunda ısrar ediyorlardı. Biz grev yerini canlı tutmak için tüm işçileri grev yerinde aktif hale getirmeye çalışırken, onlar grev yerinin dışına yönelik birtakım eylemler önererek o sıcak atmosferin dağılmasına neden oluyorlardı.

Bu durum bazı işçilerin pasif duruma düşmelerine ve grevden soğumalarına neden oldu. Grevler ve direnişlerde sağlam bir komite olmadan, onun etrafında çeşitli işleri yönetip yönlendirecek alt komiteler kurulmadan grev başarıya ulaşamaz. Bu durum işçiler arasında yanılsamalara da neden olur. Örneğin, “demek ki greve çıkma kararı yanlışmış, mücadele ediyoruz da elimize ne geçiyor” gibi söylemler, günlük yaşantısı sadece boş bekleyişten ibaret olan işçiler arasında yaygınlaşmaya başlar. Oysaki sağlam bir grev komitesi ve onun oluşturacağı planlama çerçevesinde tüm işçileri kapsayacak

40

Ağustos 2010 • sayı: 65

ve aktif biçimde koşturacak alt komiteler oluşturulmalıydı. Bu komiteler başta yürütme komitesi olmak üzere aile komitesi, dayanışma komitesi, sağlık komitesi, basın komitesi, güvenlik komitesi gibi birbiriyle koordineli ekipler halinde çalışabilen durumda olmalıydı. Örneğin aile komitesi, işçi eşlerini bir araya toplayarak, grevin anlatılması ve duyurulması için gerek mahallelerinde, gerek çalışan kadın işçilerin kendi işyerlerinde dayanışmanın sağlanabilmesi gibi çalışmalar yürütebilirdi. Bu sayede işçi eşleri, işsiz kaldıkları için direnen, greve çıkan kocalarını suçlamak yerine, grevi sahiplenir ve kazanıma ulaştırmak için bizzat kendileri de çalışırlardı.

Dayanışma komitesi ise diğer fabrikalarla, sendikalarla ve sınıf örgütleriyle ortak dayanışma eylemleri ve buna benzer tüm programları bizzat kendisi örgütleyebilirdi.

Diğer komitelerde de tüm işçiler görev alır ve aktif çalışmaları sağlanırsa işçilerin işverenden gelecek tüm saldırı ve yalanlarına karşı zırh oluşturulmuş olurdu.

Burada görülen şudur ki; grev veya direnişin kendi iç örgütlülüğü sağlanamadan alelacele sağa sola koşuşturmak, birtakım eleştiriler ve önerilerle işçilerin kafasını karıştırmak, başlangıçta çok masum görülse de son tahlilde işçilerin bilincini bulandırır. Çünkü işçilerin kendi aralarında sıkı bir örgütlülüğü yoksa patronun psikolojik saldırılarına karşı koyamazlar. İşyeri komiteleri, o işyerlerinin kurmay organları gibidir. Bu komitelerin ne derece hayati öneme sahip olduğu grev ve direniş süreçlerinde daha net anlaşılıyor. Bu hazırlıklar yapılmadan atılan her adım grev veya direnişi ileriye değil geriye götürmüş olur. Başta da aktardığım acelecilik hem bizim arkadaşlarımızın hem de gelen sınıf dostlarımızın eksikliklerini ortaya koyuyordu. Biz tüm bunları grevin üçüncü, dördüncü ayından sonra yaşadığımız acı deneyimlerle öğrendik. Tüm bu anlattıklarımın içerisinde, işçilerin birbirine olan güvenini sağlayan ve güçlü kılan şeyin, sağlıklı işleyen işyeri komiteleri sayesinde olduğunu bu acı deneyimlerden öğrendim. Yine sınıf dostlarına olan güveni arttıran şeyin de işyeri komiteleri olduğunu bana bu deneyim gösterdi. İşyeri komiteleri tabanın gerçekten söz ve karar sahibi olması ilkesini gerçekleştirebilecek olan tek organdır. İşyeri komiteleri sayesinde tüm işçiler gelişmelerle ilgili şeffaf bir şekilde bilgilendirilmiştir. İşyeri komiteleri sayesinde iş yapan ve iş yapmayan işçiler somut bir şekilde ortaya çıkmıştır.

Yaşadığım grev toplamda 6 ay sürdü. 15 Haziran günü grevimiz sona erdiğinde işveren, ben bu mücadeleci işçilerle çalışmam artık diyerek, fabrikasını Davutpaşa’dan Gebze’ye taşıma kararı aldı. Buradaki işçiler Gebze’ye gidemediği için sözleşmeye en az 2 yıllık maaş ve grevde geçen sürelerin tazminatı eklenerek tüm sosyal haklarımız da içerisinde olmak şartıyla, toplam kıdem ve ihbar tazminatları hariç 4 yıllık tazminat aldık.

Ama en önemlisi, bu grev sayesinde pek çok işçi sınıf mücadelesiyle tanıştı ve örgütlü mücadelede yerini aldı.

Esenler’den bir metal işçisi

sayı: 65 • Ağustos 2010

marksist tutum

Sendika Bürokrasisi Cephesinde Değişen Bir Şey Yok:

S

Sınıf İşbirlikçiliği Tam Gaz

ıkça sözünü ettiğimiz sendikal bürokrasi ve yarattığı bataklık geçtiğimiz günlerde şanına yaraşır bir biçimde arzı endam etti. Sermaye örgütü TÜSİAD Başkanı Ümit Boyner ile işçilerin örgütü olması gereken DİSK’in Başkanı Süleyman Çelebi birlikte kameraların karşısındaydılar. Öncesinde bir toplantı yapmışlardı ve basına ortak açıklamalarda bulunuyorlardı. 7 Temmuz günü düzenlenen ve burjuva medyanın da yoğun ilgi gösterdiği basın toplantısında bir dizi konuda görüş birliğine varıldığı ve bu konularda ortak çalışmalar yapılacağı duyuruldu.

Gazeteler, internet siteleri manşetler atıyordu: “Patronlar kulübü ile ‘Devrimci İşçiler’ el ele!”, “TÜSİAD ile DİSK işsizliğe karşı güç birliği yapacak”, “DİSK ile TÜSİAD kol kola”. Çıkarları gereği uzlaşmaz bir karşıtlık içindeki iki sınıfın temsilcileri ne konuda anlaşmış olabilirdi? Bunu anlamaya çalışmakla uğraştığımızda durum karışık gözükebilir.

Bir burjuva yazar olan Güngör Uras bile şaşırmıştı. “İnsanların birbirini anlamadığı, birbirileri ile konuşmadığı, politikacıların ve kurumların birbirine düşman olduğu bir dönemde, “solun en ucunda olduğu söylenen” bir sendika ile “kapitalizmin en ucunu temsil ettiği söylenen” bir işadamları derneği başkanının kol kola girmesi sevinilecek, alkışlanacak bir gelişmedir” dedikten sonra, “çıkar çelişkisi var, nasıl olacak, anlamadım” diyordu.

Ancak bu tablonun işçi hareketinin önündeki en önemli engellerden biri olan sendikal bürokrasinin gündelik ihanetlerinden biri olduğunu ve sendika bürokrasisinin işçi sınıfını temsil etmediğini, aksine burjuvaziye hizmet ettiğini hatırlattığımızda kafa karışıklığı yerini net bir öfkeye bırakacaktır.

Toplantı sonrası yapılan açıklamaları aktarmadan önce TÜSİAD’ın da aralarında bulunduğu büyük sermaye kesimlerinin, Türkiye’nin kendi emperyal emellerini gerçekleştirebilmesi için artık dar gelen gömlekleri değiştirmeye çalıştığını, kimi “demokratik” ataklar ve değişimleri desteklediklerini hatırlatalım.

TÜSİAD’ın başkanı Ümit Boyner şöyle diyordu: “İki kurum olarak Türkiye’nin ileri gitmesi, istihdam oranını arttırması ve demokratikleşmesi konusunda görüş birliği içerisindeyiz. Bu anlamda birlikte çalışma alanlarımız söz konusu. DİSK’le toplam dört noktada birleşiyoruz. Bunlardan ilki Türkiye’de temsil adaleti fazla, uzlaşmaya dayanan yeni bir anayasanın yapılmasıdır. Ayrıca siyasi partileri seçime giderken vizyon koymaya davet etmektir. Bu anlamda sağlıklı bir uzlaşma zemini arzu ediyoruz. Terör bir diğer konumuz. Terörden arınmış bir söylem istiyoruz. Güneydoğu Anadolu’da bu konuda farklı sivil toplum örgütleriyle ortak bir çalışma yapma konusunda fikir birliğine vardık. DİSK emekçileri temsil ediyor. İstihdam hususunda işbirliğine gideceğiz. Bu noktada bir mutabakat içerisindeyiz. Bu minvalde işsizlikle ilgili istihdamın arttırılmasına ilişkin çalışmalar yapacağız. Bölgesel kalkınma ve bölgesel gelişmişlik gibi sorunlarda birlikte çalışma noktasında fikir birliğine vardık.”

Açıklanan bölgesel kalkınma ve işsizlik meselesinin ardında Kürt halkını “bölgesel asgari ücret”le ucuz işçi haline getirmek ve bölge kaynaklarını sermayeye ayrıcalıklarla sunmak niyetleri yatıyor.

DİSK Başkanı Süleyman Çelebi ise, farklı grupları temsil eden iki kurumun bir araya gelmesi ve ülke sorunlarını değerlendirmesinin önemli olduğunu vurguladığı konuşmasında, “Türkiye’de bir anayasa değişikliğine ihtiyaç var.

Bu noktada TÜSİAD’dan farkımız yok” diyordu. Çelebi sürekli olarak “mutabakat zeminine ihtiyaç var” diye geveliyordu. İşverenin işçiyi istediği zaman kolaylıkla işten çıkarabilmesini sağlayacak kanuni “engellerin” ve kıdem tazminatının kaldırılması isteniyorken; işsizlik fonunda biriken paraların “yeni istihdam imkânı yaratacak projelerin desteklenmesinde kullanılması” adı altında patronlara aktarılması isteniyorken; asgari ücrette bölgesel farklılıklara gidilmesi isteniyorken; işverene kısa süreli veya mevsimlik işçi çalıştırma imkânı tanınması isteniyorken; işverenin sosyal güvenlik sistemine ödemelerinin azaltılması isteniyorken; işyerlerine getirilen zorunlu sosyal yükümlülükler, çalışan kadınların çocuklarına kreş tahsisi, doktor bulundurma, spor tesisi yapma gibi yükümlülükler kaldırılmak isteniyorken; sendikaların işyerlerindeki işçileri sendikaya üye yapma faaliyetlerine ve işyerlerindeki sendika temsilcilerinin faaliyetlerine sınırlama getirilmesi isteniyorken Çelebi’nin hangi mutabakatın peşinde olduğuysa pek anlaşılmıyordu. İşçilere karşı açık bir savaş ilanı olan bu istek ve hak gaspları karşısında işçiler cephesinin başında işbirlikçiler ve bürokratlar bunduğu müddetçe işçiler silahsız, sipersiz ve hep kaybeden olmaya mahkûmdurlar. Patronlarla işçileri el ele buluşturmak isteyen bu ihanetler karşısında, patronları ve sendikal bürokrasiyi el ele boğacak bir mücadeleye ihtiyaç var.

Sendikaların bürokratlara değil işçilere ait olduğunu hatırlatmaya artık pek ihtiyaç yok. Şimdi ihtiyaç bu doğru söylemin bir gerçeğe büründürülmesidir. Bu ihtiyacın karşılanması için sınıf devrimcilerinin ısrarlı, sabırlı ve inatçı çabalarını büyütmeleri gerekiyor. Mücadeleye kazanılan her bir işçi, siyasallaştırılan her bir öncü işçi saldırıları durduracak olan duvarın bir tuğlasını oluşturacaktır. İstanbul’dan bir medya işçisi

41

marksist tutum

Ağustos 2010 • sayı: 65

Yoksullar Zenginlerden 10 Yıl Daha Az Yaşıyor İ

ngiltere’de kamu harcamalarını denetleyen kurumun yıllık raporuna göre, zenginlerle yoksullar arasındaki yaşam süresi farkı artıyor. Yoksullar, zenginlerden 10 yıl daha az yaşıyor. Araştırmada birkaç örneğe de yer verilmiş. Örnek olarak Blackpool’da erkekler 73,6 yaşına kadar yaşarken, daha zengin olan Londra’nın merkezinde yaşayan erkeklerin ortalama yaşı 84,3.

Yani ikinciler 10,7 yıl daha fazla yaşıyorlar. Benzer bir rakam da kadınlar için var. Lancashire’da yaşayan kadınlar 78,8 yıl yaşıyor. Bu rakam, 89,9 yıl yaşayan Londra merkezinden kadınlara oranla 10,1 yaş daha az. Bu farkı indirmek içinse, yoksulların tansiyonunun düşürülmesi ve kolesterollerini dengelemek için ilaç dağıtımının artırılması, daha yoksul bölgelerde sağlık kontrollerinin sıkılaştırılması gerektiği belirtiliyor. İnsanların doğduğu, büyüdüğü, yaşadığı, çalıştığı koşullar kadar gelir eşitsizliği de insan ömrünü ve sağlığını büyük ölçüde etkiliyor. İşçilerin yaşam koşullarıyla patronların yaşam koşulları karşılaştırıldığında böyle bir farkın oluşmasının nedeni daha açık bir şekilde ortaya çıkıyor. Bir tarafta işçiler doğumdan ölüme harıl harıl yaşam kavgası verirken, patronlar hayatın sefasını sürüyorlar. Bir işçi hastalandığında hastaneye en son aşamada giderken, patronlar düzenli kontrollerini aksatmazlar. İşçiler hastane kapılarında paraları olmadığı için geri çevrilirken, ölüme terk edilirken, patronlara en iyi hastanelerin kapıları sonuna kadar açıktır. İşçiler saatlerce çalışmalarının karşılığında ancak karınlarını doyurabilirken, en temel gıda ürünlerini dahi alamazlarken, patronların sofralarında bir tek kuş sütü eksiktir. Patronların bir gecelik yemek masrafları, bir işçinin aylık ücretinden kat kat fazladır.

Hal böyleyken hükümetler bu sorunu gidermek için yoksul insanlara tansiyonlarını düşürerek ve kolesterollerini dengelemek için daha fazla ilaç dağıtarak çözüm bulmaya çalışıyor. Bu tam bir ikiyüzlülüktür.

Bir taraftan emeklilik yaşı yükseltilirken, kamu harcamaları kısılırken, bütçeden sağlığa ayrılan pay düşürülürken, utanmadan ölüm yaşlarındaki eşitsizliği gidermekten bahsediyorlar. Sormak lazım, acaba insanların yaşam koşullarını, çalışma koşullarını değiştirmeden nasıl çözecekler bu eşitsizliği?

Bizler Türkiye’de yaşıyor olsak da burada da durum farklı değil, hatta daha kötü. Patronlar sınıfı bugün dünyanın her tarafında ortak hareket ediyor ve işçi sınıfına yönelik saldırılarını artırıyor. İnsanlar doğduklarında kendi sınıflarını seçemezler. Yoksul ya da zengin olarak doğarsın ve bu bir kader olarak sunulur.

Toplumun sınıflardan oluşuyor olması normal karşılanır. Zengin, zengin olarak doğmuştur ya da çok çalışmış(!) hak etmiştir güllük gülistanlık yaşamayı! Yoksul ise yoksul doğmuştur, kaderine küssün! O, sefalet için-

42

de yaşamaya mecburdur!

Oysa bizlere dayatılan açlık ve sefalet koşulları bir kader değildir. Bu kaderi biz yazmadık. Bugün işçi sınıfının örgütsüz ve dağınık olduğu bir süreçten geçiyoruz. Bu yüzden de patronlar sınıfı ve onların temsilcisi hükümetler ortak hareket edip istedikleri gibi yazıyorlar kaderlerimizi. Ama bu kaderi bozacak olan işçi sınıfının örgütlü gücüdür. Bugün Yunanistan işçi sınıfının mücadelesi bizlere örnek olmalıdır. Yunan işçiler burjuvazinin hak gasplarına karşı mücadele bayrağını yükseltiyorlar. İşçi sınıfının üretimden gelen gücünü kullanarak, genel grevlerle patronlar sınıfının saldırılarına boyun eğmeyeceklerini gösteriyorlar. Bizler de kendi yaşadığımız bölgelerde bu örgütlü gücü yaratmak için çalışmalıyız. Nasıl patronlar kendi sınıfsal çıkarları doğrultusunda ortak hareket ediyorlarsa, işçi sınıfı olarak bizler de kendi sınıf çıkarlarımız doğrultusunda enternasyonalist mücadele bayrağını yükseltmeliyiz.

G.D.

Performans Düzeyi Bilinçli işçiler hariç birçok işçinin kafasına şu mantıkla düşünmek çoğu kez doğru gelir: “Bana dokunmayan yılan bin yaşasın!” Bilmezler ki nefes aldığın havaya, yediğin yemeğe, o güzelim uykuna o yılan her an dokunuyor. Yılanı engelleyebilecek olanlar bunun için bir şey yapmadıkça da dokunmaya devam edecek.

Yılanın onlara dokunmadığını düşünen arkadaşlar hangi mantıkla böyle düşünürler merak ederim. O yılan çalıştığımız fabrikalarda bizlerin sırtından daha çok kâr elde etmek için yeni yeni sistemler üretiyor. Bizim fabrikada da yeni bir uygulama başlattılar. İşçilerin çalışmalarını yüzdeye vuruyorlar, işçilerin çalıştığı yüzdeleri herkesin içinde açıklayarak aramızdaki rekabeti arttırmaya çalışıyorlar. Bununla beraber işçiler arasında kin ve düşmanlık yaratmaya çalışıyorlar. Ücretlerin yükselmesi için performans düzeyinin yükselmesi gerektiğini söylüyorlar ve bu yolla da işçiler arasında rekabet yaratıyorlar.

Bu tür oyunlara dur demeliyiz. Bu sistemlerin iç yüzünü, bunların aslında patronun çıkarına olduğunu yılanın onlara dokunmadığını sanan işçi arkadaşlara anlatıp onlara gerçeği göstermeliyiz. Kapitalist sistemin uşakları ne tür sistemler çıkarırlarsa çıkarsınlar, işyerlerinde işçiler bir arada olabilirse onların bu oyunlarını bozabilirler. Ve devam ettiremedikleri bu sistem çöker, tuzla buz olur.

Ankara Sincan Organize’den bir işçi

Ekonomi Büyüyor, Bizim Ekmeğimiz Küçülüyor Y

eryüzündeki tüm zenginlikleri üreten bizleriz. Ancak yarattığımız zenginliklerden faydalananlar biz işçiler değiliz. Bu zenginliklerden sadece emeğimize el koyan kapitalistler faydalanıyor.

Hükümet Türkiye ekonomisinin büyüdüğünü gururla açıklıyor. Medya ve kapitalist kuruluşlar zenginlerin sayısının arttığını, daha fazla para kazanıldığını övünerek açıklıyor. İyi de, bu büyüyen ekonomilerden, çoğalan zenginlerden, işçi sınıfının payına yoksullaşma dışında ne düşüyor ki? Koca bir hiç. Madem öyle, bu büyümelerden bize ne?

Hükümet Gururlu: Türkiye Büyümüş!

Hükümetin açıkladığı rakamlara göre Türkiye 2010’un ilk çeyreğinde yüzde 11,7 oranında büyümüş. Hükümetin bakanları bu rakamların krizden güvenle çıkıldığının göstergesi olduğunu ve bunun gururunu yaşadıklarını medyaya açıkladılar. “Ekonomide dünyayı kıskandıran büyüme”, “Şahlandık” gibi manşetlerle hükümetin bu gururunu paylaşan medya da emekçilere “gurura ortak olmalarını” salık veriyor. Öyle ya Türkiye, dünyanın gelişmiş ekonomilerini geride bırakmış, G-20’de Çin’in ardından ikinci sırada yer almış, 31 üyeli OECD’de ise en hızlı büyüyen ülke olmuştu 2010’un ilk çeyreğinde. İyi de yine sormak lazım “işçi ve emekçiler için bu büyümenin anlamı ne?”. Asıl mesele bir paylaşım meselesidir, yani biriken servetin büyüklüğü değil o servetin nasıl paylaşılacağıdır önemli olan.

Türkiye Krizden Kârlı Çıkmış Bizlere manşetlerle taşınan bir diğer “gurur” verici olay da “Türkiye’nin krizden kârlı çıktığı” idi. Kim bu “Türkiye”, şimdi anlayacağız. Dünya çapında bilinen en büyük yatırım bankalarından birisi olan Merrill Lynch’in açıkladığı Dünya Varlık Raporu’na göre, 2009 yılında yani kapitalist krizin faturasının emekçilere kesildiği bir dönemde Türkiye’deki zenginlerin sayısı yüzde 6,5 arttı. Rapora göre, dünyada 1 milyon dolar ve üstünde yatırım yapabilir parası bulunan varlıklı kişilerin sayısı yüzde 17 artışla 10 milyona ulaşırken, varlıkları da 39 trilyon doları buldu.

Türkiye’de de benzer bir durum yaşandı. Türkiye’de varlıklı kişilerin sayısı yüzde 6,5 artışla 35 bin 900’e çıktı. İşte medyamız manşetlerden, ana haber bülten-

lerinden eksik etmedi bu sevinçli haberi.

Haberlerin gizlediği gerçekler ise oldukça farklı.

Kapitalistler kendi sistemlerinin doğal bir sonucu olan ekonomik krizi, ücretleri düşürme, karşılıksız mesaileri arttırma, aynı işi daha az işçiye yaptırma, işçi çıkarma, her şeye gelen zamlar, tüm kamusal hizmetlerin piyasalaştırılması gibi uygulamalarla işçi sınıfına fatura ettiler ve etmeye devam ediyorlar. Sermaye sınıfı kendi gemisine, işçilerin örgütsüzlüğü ile şişirdiği yelkenleriyle işçi sınıfının kazanılmış haklarını yok etmeye yönelik bir rota veriyor. Sonuç, krizlerde bile kâra geçen ve daha da zenginleşen bir avuç asalaktan müteşekkil kapitalistler sınıfı. Karşısında ise milyarlarca insandan oluşan açlık, yoksulluk, aşırı çalışmak, önlenebilir hastalıklar, iş kazaları, haksız savaşlar ile boğuşan işçi ve emekçiler sınıfı.

Yaşasın Zenginler Artıyor! Bekleyin Size de Sıra Gelecek…

Kapitalist ekonominin belirleyici dergilerinden olan Forbes da geleneksel olarak her yıl yayınladığı dünya zenginler listesi ile bir avuç asalağın nasıl da milyarlarca insanın emeğini sömürerek semirdiğini gözler önüne serdi. 1000 kapitalistin bulunduğu listede Türkiye burjuvazisinden de 28 kişi yer aldı.

Medya, bu 28 asalağın biz Türkiyeli emekçiler için birer övünç kaynağı olduğunu vaaz etti. Zenginlerin artmasını emekçiler için bir umut gibi göstermek istiyorlar. Tabii ki mızrak çuvala girmiyor.

Listeye geçen seneye göre daha fazla asalak girdi.

Buna karşılık Türkiye’de bir yıl içinde işsizlik oranı resmi rakamlarla yüzde 14’e çıkarak rekor kırdı. Ülkenin borç stoku yeniden tırmanışa geçti. Yoksulluk sınırının altında yaşayan emekçilerin sayısı 11 milyonu aşıyor. Yani bu patronların semirmesi işçi sınıfı için refah getirmiyor.

Bir kez daha altını çizmemiz gerekiyor, bütün dünyada kapitalistler işçi sınıfının emeğinden ve hayatından çalınanlarla büyüyor. Bunu, içinde yaşadığımız kapitalist sistem ile sağlıyorlar. Buna bir son vermenin zamanı çoktandır geldi ve geçiyor. Bir avuç asalağı beslemeye son verelim. İnsanların sömürüsüz bir dünyada özgürlük ve refah içinde yaşayabilmesi için harekete geçelim.

Marksist Tutum okuru bir işçi

43

Dünya Kupası Gölgesindeki Sınıf Çelişkileri D

ört yılda bir düzenlenen FIFA Dünya Kupasının ilki, 1930 yılında, Büyük Buhran zamanında, Uruguay’da, 13 ülkenin katılımıyla gerçekleşti. Bu büyük organizasyonun o zamanlarda olması tabii ki tesadüf değildi. Kitlelerin artan hoşnutsuzluğu ve “neden” sorularının artması egemen sınıfları böyle bir afyon organizasyonuna yöneltti. Yıllar geçtikçe Dünya Kupası kitleler için bir afyon olmasının yanı sıra egemen sınıf açısından da büyük gelir kapısı olmuştu. Dünya Kupası 1934-46 yılları arasında 2. Emperyalist Paylaşım Savaşı nedeniyle yapılamadı. 1950’den günümüze ise kesintisiz yapıldı. 1978 yılına dek turnuvaya 16 ülke katılırken, 1982’de 24 ülke, 1998-2006 yılları arasında ise 32 ülke katıldı. Son yapılan Güney Afrika’daki Dünya Kupasına ise 75 ülke katıldı ve bunlardan 32’si Afrika’daki finallere gidebildi.

Egemen sınıflar için Dünya Kupası “bir taşla iki kuş vurmak” anlamına geliyor. 2002 yılındaki kupa maçlarını 3 milyar, sadece final maçını ise 1,5 milyar kişi izlemiş. Bu sayılar bile burjuvazinin ideolojik silahlarından biri haline gelen dünya kupasının kitleler üzerindeki etkisini gözler önüne sermektedir. Bir taşla iki kuş demiştim; ikinci kuş işin parasal boyutu. Son dünya kupasının sahibi İspanya, Euro 2008 ve 2010 dünya kupasında oynadığı toplam 13 maçtan tam 73 milyon euro kazanmıştır. Kazanan sadece takımlar değil büyük tekellerdir aynı zamanda. 2010 Dünya Kupasında 32 ülke takımının yanı sıra, 7 büyük tekel de kıran kırana kapıştı. Bu dev tekellerin fabrikalarındaki işçilerin durumu, onların esas yüzlerini tüm çıplaklığıyla gösteriyor aslında. Özellikle Asya’daki fabrikalarındaki çocuk işçileri günde 12-16 saat arasında değişen mesailerle çalışmaya zorlamaları bunun yalnızca bir örneği.

2010 dünya kupasına ev sahipliği yapan Güney Afrika Cumhuriyeti’nin nüfusu yaklaşık 50 milyon. İşsizlik oranı yüzde 45 ilâ 50 arasında olan Güney Afrika’da nüfusun %47’si günde 1,5 euronun altında bir

44

gelirle “yaşamaya” çalışıyor. Ülkedeki en zengin %10’luk kesim milli gelirin %70’ini alıyor, geriye kalan %90’a ise milli gelirin %30’unu “paylaşmak” kalıyor.

Kıtadaki diğer ülkelerde de tablo bundan farklı değil. Örneğin Etiyopya’da kişi başına düşen yıllık milli gelir 177 dolar. Kıtadaki ülkelerin durumların özeti buyken, Güney Afrika Cumhuriyeti’nin kupa için çalışmalarına bakalım: Güney Afrika, Dünya Kupası hazırlıklarına 2004 yılında başladı. Turnuva için 2 milyar doları stadyum inşaatına, 1 milyar doları altyapı harcamalarına olmak üzere yaklaşık 3,5 milyar dolarlık bir bütçe ayrıldı. Sadece kupa güvenliği için 180 milyon dolar harcandı ve 42 bin yeni polis alındı. Finans uzmanları Güney Afrika’nın bu harcamalarına karşılık 6 milyar dolar gelir elde edeceğini söylüyorlar. Yukarıdaki istatistiklere bakılacak olursa bu paraların ülkedeki hangi kesimin cebine gideceği sürpriz değil. Stadyum inşaatı sırasında ücret artış talebiyle greve giden 400 işçinin işten atılması, ayrılan bütçenin ve gelecek gelirin kimlere gideceğinin örneklerinden biri yalnızca. Ne var ki, örgütsüz ve burjuva ideolojisi tarafından esir alınan kitleler, bu işçileri desteklemek yerine, stadyum inşaatını geciktirmek, ülke prestijine ve kupaya zarar vermekle suçlayabildiler. Öte yandan burjuva kalemler kupanın Güney Afrika halkına gelir kapısı olduğundan dem vurdular sürekli olarak. Maçların oynandığı şehirlerde, “görüntü kirliliğini” engellemek için evsiz insanlara ve sokak satıcılarına 1300 dolar para cezası ya da 6 aya kadar hapis cezası verildiğindense hiç mi hiç söz etmediler.

Sporuyla, bilimiyle kapitalist toplumdaki tüm faaliyetlerin, egemen sınıfın elinde işçi sınıfını sömürmek için araç olduklarını her geçen gün daha fazla örneğiyle görüyoruz. İnsanca yaşam için, YAŞASIN İŞÇİ SINIFININ ÖRGÜTLÜ MÜCADELESİ!

Ankara Üniversitesinden bir öğrenci

Okurlarımızdan Düzenin Yalan Makineleri İşlemeye Devam Ediyor!

G

eçtiğimiz günlerde İngiltere başbakanı David Cameron 30 Ocak 1972 yılında tarihe Kanlı Pazar olarak geçen katliam için “ülkem ve hükümetim adına özür diliyorum” dedi. Tabii ki bu özür uzun süredir devam eden bir soruşturmanın sonuçlarının açıklanmasından sonra geldi. Burjuva medyanın soruşturmanın yüklü maliyetini ön planda tutması, konunun başka yönlere kaydırılmasını amaçlıyor şüphesiz. İngiliz hükümetinin başlattığı soruşturma neticesinde, 30 Ocak 1972 yılında yurttaşlık hakları için yürüyen İrlandalılara yapılan katliamın faturası “disiplinden çıkmış” askerlere kesildi. Böylelikle İngiliz burjuvazisinin suçunu “disiplinden çıkmış” askerlere keserek konuyu kapatma ve biriken öfkeleri yatıştırma derdindeler.

Ezilen ulusların mücadelesinin var olduğu her ülkede egemen güçler böylesi bir mücadele yürüten halklara karşı acımasız katliamlara girişmiştir. Tarihin birçok dönemi bu tür katliamlara tanıklık etmiştir. İrlanda halkı da yüzyıllardır sömürgeci İngiltere’ye karşı mücadele veriyor.

1916 yılında devrimci James Connolly önderliğinde bir ayaklanma başlatmış ve bu ayaklanma kanla bastırılmıştı. Ancak bu katliam İrlandalılara boyun eğdirmeye yetmedi ve kısa bir süre sonra Güney İrlanda bağımsızlığına kavuştu. Kuzey İrlanda ise İngiltere’ye bağlı kalmaya devam etti.

Burjuvazinin planlı bir şekilde yürüttüğü İrlanda’yı sö-

mürge olarak tutma politikası ve bu uğurda giriştiği katliamlar kendi sözcüleri tarafından aklanmaya çalışılmaktadır. Tıpkı bu topraklarda yaşanan Kürt mücadelesinde olduğu gibi. Yıllardır ulusal kurtuluş mücadelesi veren Kürt halkına karşı girişilen katliamlar kitlelerden gizlenmiş, hatta bizzat devletin yaptığı katliamlar PKK’ye fatura edilerek Kürt hareketine yönelik bir nefret yaratılmak istenmiştir. Ergenekon sürecinde açığa çıkan bazı gerçekler devletin yaptığı katliamların bir kısmını gün yüzüne çıkarmıştır. Asit kuyularında katledilen insanların cesetleri yıllar sonra ortaya çıktı. Fakat düzenin yalan makineleri bugüne kadar öyle iyi çalışmıştı ki kitleler yapılan katliamlara sessiz kalmakta, hatta taraf olmaktaydılar. İşçi sınıfının örgütsüzlüğü koşullarında bu yalan makineleri ne yazık ki tıkır tıkır işliyor. Burjuvazinin işçi sınıfının uyanışını engellemeye ve kendi siyasetine dâhil etmeye yarayan bu makineyi kırmanın tek yolu, işçi sınıfı içinde burjuvaziden bağımsız bir sınıf siyasetinin egemen kılınmasıdır. Böylelikle zihnimizdeki yanılsamaları yok eder ve bağımsız sınıf siyaseti ile bakarız olaylara. Hiçbir güç aldatamaz artık bizi. Evet dostlar, kapitalizm var oldukça onun yalan makineleri de işlemeye devam edecek. Burjuvazinin yalanlarına kanmamak için Marksizmle donanıp bağımsız sınıf siyaseti yürütmemiz gerekiyor.

Burjuvazinin yalanlarına kanma, sınıf bilinciyle donan!

Gebze’den bir petro-kimya işçisi

Dökülen Kanların Sorumlusu Devlettir!

D emokratik açılımla birlikte gündeme gerçek adıyla gelen Kürt sorunu halen çözülmeyi bekliyor. Gelinen aşamada ne hükümetin ne de muhalefetin bu sorunu çözmek gibi bir çabasının olmadığı ortada. Devlet yine aynı devlet! Bu sorunu yıllardan beri denediği yöntemlere başvurarak çözmeye çalışıyor hâlâ. Şimdi de profesyonel orduyla yeniden imha planları yapmaya hazırlanıyor.

Ama her şeye rağmen gündeme “Kürt açılımı” diyerek gelmiş olmasının işçi sınıfı içerisinde de bu sorunun tartışılabilmesini sağladığını söylemek mümkün. Çünkü daha önceleri “Kürt” kelimesine bile tepkiler çok daha farklı oluyordu. Bugün durum geçmişe nazaran biraz daha farklı. Yakın zamana dek Kürtçe konuştukları için işkencehanelerde katledilen Kürtler artık Kürdüm diyebiliyor. Hiç kuşku yok ki Kürt halkının yıllardır verdiği haklı mücadele bu duruma gelinmesini sağladı.

Burjuvazinin hep bir ağızdan bu ülkenin bölünmez bütünlüğünden dem vurması beyhude bir çabadır. Çünkü bugün Kürtler bölünmekten yana değiller. Böyle bir talepleri yoktur. Talepleri ise gayet açıktır: Demokrasi. Türk egemenler Türkiye Cumhuriyetinin demokratik olduğunu her platformda dillendiriyorlar. Bu yalanı söylerken bir

yandan da Kürtlerin partilerini kapatıyorlar, binlerce partiliyi gözaltına alıyorlar, suçu haksızlıklar karşısında taş atmak olan yüzlerce çocuğu hapse tıkıyorlar. Kürt illerinde her yıl olduğu gibi bu yıl da dağı taşı bombalayıp ormanlık alanları ateşe veriyorlar. Ellerindeki medyayı en iyi şekilde kullanarak işçileri milliyetçilikle zehirleyip ırkçı söylemlerle emekçileri birbirine düşürüyorlar. Evet, TC’nin demokrasi anlayışı bu!

Dünyayı biraz algılayan bir işçinin artık bu milliyetçi ve ırkçı politikalara kanmaması gerekiyor. Bu savaşta bir haklı ve bir de haksız taraf vardır. Sınıf devrimcilerinin görevi ise Kürt halkının haklı taleplerini desteklemektir.

Ayrılma hakkı da dahil olmak şartıyla. Kürt sorununa lafta sahip çıkmak değil mesele, mesele burjuvazinin milliyetçiliği alabildiğine yükselttiği dönemlerde bu basıncın altında kalıp sağa sola savrulmadan bu sorunun gerçek çözümünü samimi bir biçimde savunabilmektir. Bu savaşın daha fazla emekçilerin kanını dökmesine izin vermeyelim! Bu savaştan biz işçilerin hiçbir çıkarı yoktur.

Dökülen Kürt ve Türk emekçilerinin kanının asıl sorumluları bu sorunun çözümünde ayak direyenlerdir.

Gazi Mahallesinden bir işçi

45

Okurlarımızdan “Türkün Türkten Başka Dostu Yoktur” B u söz arada bir kulağıma gelir, bazen de televizyon programlarında ve Türk filmlerinde rastlarım bu söze.

Sanırım patronlar biz işçileri diğer ülkelerin işçilerine ya da farklı mezhep ve etnik gruptan işçilere karşı kışkırtmak için böyle bir yola başvuruyorlar. Ne yazık ki tutmuş bu oyun.

Geçenlerde bir işçi arkadaşımla sohbet ederken aynı tanıdık laf çıktı ağzından. Ve ben bir taraftan düşünüp bir taraftan da arkadaşla konuşmaya başladım; “Türk vaar, Türk var” diye söze girdim. Sohbet koyulaştıkça da arkadaş ilk duruma göre biraz daha olumlu bakmaya başladı.

Ama gerçekten de öyle değil mi? Türk vaar, Türk var.

Meselâ çalıştığım işyerinde 72 milletten olmasa bile birçok farklı kökenden insan var. Ben de bunların içinde çalışan Türk kökenli bir işçiyim, patrona da sorsan eminim hakiki Türküm der. Fakat ben bu “hakiki Türk”ten ne yazık ki bir dostluk görmedim bugüne kadar. Bir Kürt işçisinin sırtına nasıl biniyorsa benimkine de aynı.

Zam ayında ya da aybaşlarında bir göçmen işçinin de benim de moralimiz bozuk çıkıyoruz muhasebeden. Yemeklerde, fazla mesailerde, ücretlerde, ücret kesintilerinde, Kürt, Türk, Laz vs. demeden hepimizin kanını emiyorlar.

Diğer bir nokta ise başımıza bir şey geldi mi önce yanımız-

daki işçi kardeşimiz koşuyor, patronlar ise ilk fırsatta kapının önüne koyuyor. Biz işçilere “kardeşiz, aileyiz” yalanını yutturan patronların, asıl kimlerle kardeş olduklarını televizyonlardan, gazetelerden yeterince görüyoruz. Onlar ancak zararı paylaşırken kardeş oluyorlar biz işçilerle, kârı paylaşırken ise bir bakıyorsun ki İngiliz, Fransız, Alman, İsrailli patronlarla canciğer kuzu sarması oluyorlar. Şu gerçeği de biliyoruz ki milyonlarca Türk işçi açlık sınırında ücret alırken ya da işsizliğe mahkûm edilirken, bu soyguncu patronlar hâlâ asgari ücretin yüksek olduğunu söyleyebiliyorlar. Hatta birçok işyerinde en ufak açığı yakalanan işçileri tazminatsız kapı dışarı edip sefaletin kucağına itiyorlar. Bence bir kere daha anlamak gerekir ki, patronun biricik dostu memleketi neresi olursa olsun kendisi gibi kan emiciler olabilir ancak. İşçinin dostu ise patronlar değil, kendisi gibi emeğiyle geçinen işçilerdir. Bir işçinin başka bir halktan ya da ulustan bir işçiyle düşman olması ancak patronların işine gelir. Onun için işçi kardeşlerimizin mücadele alanlarında haykırdığı bir sloganı sizlere bir kez daha hatırlatmak istiyorum: patronlar kalleş, işçiler kardeştir!

Kıraç’tan bir işçi

Hükümetin Kürt Açılımı

Umudumuzu Yitirmeyelim

30 yıldır süren haksız savaş, her geçen gün artan baskı ve saldırılar… AKP hükümeti, kamplardan gelen barış guruplarını cezaevlerine koyarak, Kürt halkının seçmiş olduğu sözcülerini cezaevlerine koyarak, daha yaşamı tanımayan çocuklara yaşlarından kat ve kat fazla cezalar vererek “açılım” yapıyor. Her gün Kürt halkının üzerine bombalar yağdırılıyor, her gün yüzlerce insan ölümle yüz yüze geliyor ama onlar hâlâ açılımdan söz ediyorlar. Türkiye’de yardım toplayıp Filistin’e giden yardım gönüllülerinden 9’u İsrail tarafından öldürülmüştü ve Türkiye aydınıyla, demokratıyla, devrimcisiyle sokaklara dökülmüştü. Evet, yapılanları protesto etmek gerek, onlardan hesap sormak gerek. Ama TC’nin yaptığı katliamları da görelim. TC bir halkı yok etmek için her taraftan saldırıyor. Yüce başbakan hazretleri çıkıp medyada “Mavi Marmara gemisindeki 19 yaşındaki gencin ne günahı var? O bir terörist değildi” diyor! Peki Tayyip hazretleri, Doğu’da polis kurşunlarıyla ölen çocuklar terörist mi? Sen birilerine laf sokacağına önce kendi yaptığın katliamların hesabını ver bu halka. Ama onlar hesap vermezler, hesap sorarlar ve katliamlar yaparlar. Aynı iktidar partisinin belediye başkanları medyaya çıkıp “terörü durdurmak için ikinci üçüncü eşleri doğudan alın, bu terörü durdurun” diyebiliyor. İşte AKP’nin açılımı böyle bir açılım.

Her insan bir ümidi olsun ister. Hayatla belki de en kuvvetli bağımız ümidimizdir. Ve her ümit, içinde kuvvetli bir “değişim” beklentisi taşır. Ümitlerimizin gerçekleşmesini istiyorsak, “bugünün” değişmesi, güzel yarınlar için dayanışma gerek, kıvılcım gerek.

“Umutların” gerçekleşmesi, koşulları “değiştirmeye” çalışmak ve devamını getirmekle olur. Böylelikle bütün insanların onurlu bir yaşama sahip olması mümkün.

Tabii daha ümitlerini dile getirmeden, bu ülkede devlet, insanların “bir ümidi” olmasına engel olmaya çalışıyor, çünkü tahammül edemiyor. Sürekli olarak aynı mesajı veriyor, “ümitlenmeyin, hiçbir şey değişmedi ve değişmeyecektir” diye tekrarlıyor. İşçilerin tüm hak taleplerine rağmen her zaman patronların yanında olan devlet, bırakın işçilerin hakkını vermeyi, değişimin önünü her yandan keserek öyle korkunç bir ümitsizlik, öyle korkunç bir karanlık yaratıyor ki, insanlar küçük bir ışık kırıntısı görmeye hasret durumda. Çoğu insan için AKP bir ümitti. Hem de iyi bir ümitti. İnsanları çevresine topladı. Dindarlar, Kürtler, demokratlar, Aleviler, Romanlar, işçi sınıfı ve daha birçoğu bu partiyi desteklediler. Neden mi, çünkü AKP sayesinde tepelerindeki bu ceberut devletten kurtulabileceklerini düşünüyorlardı. Kendilerine yapılan haksızlıkların sona ereceğini sanıyorlardı. AKP’ye oy verenlerin farklı bir ümitleri, farklı beklentileri vardı. Hepsi de “değişim” bekliyordu.

Ama beklediklerini bulamadılar.

Bize düşen, “değişim umudumuz”un AKP gibi sermaye partileriyle gelmeyeceğini bilerek, işçi sınıfının birliğini ve dayanışmasını sağlamaya çalışmaktır. Her şeye rağmen ümidimizi kaybetmemeliyiz. Bu ümitten vazgeçmek, hayattan vazgeçmek olacak çünkü...

Esenyurt’tan bir tekstil işçisi

Çatalca’dan bir işçi

46

Okurlarımızdan Altımızı Oymaya Devam Ediyorlar!

M

erhaba dostlar. Ben İstanbul’un Esenler ilçesinde oturan bir işçiyim.

Belediye o kadar iyi çalışıyor ki altımızı oymaya devam ediyor.

Bugünlerde Çinçin Deresinde ıslah çalışmaları yürütülüyor. Nedendir bilmem bu derenin ıslah çalışması bir türlü bitmek bilmiyor. Hummalı bir çalışmayla dere yatağına döşenmiş olan büzler değiştiriliyor.

Yaklaşık olarak 3 yıl önce aynı derenin ıslah edilişini de gördüm. Anlaşılan bizim mahallenin deresi bir türlü ıslah edilemiyor ya da belediye ıslah etmek istemiyor. Yoğun derecede yağmur yağdığında dere yatakları taşıyor, bodrum katları su basıyor. Daha önceki yıllarda bodrum katta yer alan bir işyerini su basmış ve işyerinde gece yatan göçmen bir işçi yaşamını yitirmişti. Geçen yıl Ayamama Deresinin taşması sonucu 32 kişi yaşamını yitirmişti. Bundan ders çıkarmış olacaklar ki Çinçin Deresine çok büyük büzler döşüyorlar.

İnsan düşününce binbir türlü soru geliyor aklına. 3 yıl önce bu dereye neden bugünkü gibi büyük büz döşenmedi? Oysaki mahallede yaşayan insan sayısı artmadı ve dereye bağlanan kanalizasyon da aynı. Yağan yağmur miktarında 3 yıl öncekine göre çok büyük bir değişiklik var da onun için mi diye düşünüyorum. Anladığım kadarıyla öyle çok büyük bir değişiklik de yok. Geriye tek şey geliyor aklıma: Bu sistemin eğitim, sağlık, ulaşım vb. sorunlarda olduğu gibi altyapı sorununu çözmekte de sorunlu olduğu.

Belediyeler bugün insanlar için çalışan kurumlardan ziyade rant kapısı haline gelmiş durumda. 3 yıl önce iyi bir çalışma yapılsaydı ve gerçekten de büyük büzler döşenmiş olsaydı bugün yeniden bir ıslah çalışması yapılmazdı. Dedim ya mesele birilerinin keselerinin dolması meselesi olunca en iyi rant sağlama yollarından biri yol yapım çalışmasıysa diğeri de dere ıslah çalışması. Yapılan bu çalışmalar için belediye kimlere ne kadar rant sağladı bilmem fakat bu paraların bizlerin cebinden çeşitli yollarla çalındığını artık biliyorum. Bizlerden adını sanını bilmediğimiz birçok vergi kesiliyor. O vergilerin bizlere yol, su, elektrik olarak geri döndüğünü söyleyip duruyorlar ya, ben inanmıyorum. Biz işçi-emekçilere daha fazla sömürü olarak dönerken birilerine de muazzam zenginlik olarak dönüyor.

Bu sömürü düzeni var olan bütün kurumlarıyla biz işçi-emekçilerin altını oymaya devam ediyor. Bizler sistemin bu çarpıklıklarını ancak örgütlü mücadeleyle aşabiliriz. Kurulu düzenin biz işçi-emekçiler üzerinden rant sağlanmasının önüne geçemezsek daha çok altımızı oyarlar. O nedenle bütün sorunların çözümünde olduğu gibi altyapı sorununun çözümü için de birlikte hareket etmeli, örgütlü mücadele vermeliyiz.

Esenler’den bir işçi

İşsizler Ordusu Hep Hazır Kıta S

ermaye ve onların hükümetinin sözcüleri işsizliğin azaldığını söyleyip dursalar da gerçek böyle değil. Gerçeğin farklı olduğuna kendi hayatlarımızdan ve etrafımızdan her gün şahit oluyoruz. Çünkü kapitalist sistemin içinde bulunduğu ekonomik krizin faturası bizlere işsizlik, sefalet ücretleri ve ihtiyaç maddelerine yapılan zamlar olarak kesilmekte. İşsizliğin boyutlarını göstermesi bakımından İzmir’de yaşanan iş başvurusu izdihamı oldukça çarpıcı bir örnek oldu. İzmir Orman Bölge Müdürlüğü’nün orman yangınlarına müdahale edilmesi amacıyla açacağı 190 geçici işçi kadrosuna, aralarında kadınların da bulunduğu 3 bin 840 işsiz başvurdu. İzmir ve Manisa’da asgari ücretle 5 ay 29 gün süreyle geçici işçi olmak isteyenlerin kura çekimleri, İzmir Orman Bölge Müdürlüğünün bahçesindeki garajda yapıldı.

Kuradan bir hafta sonra da spor elemeleri yapılacak. Adaylar, yapılan kura çekimi için sabah saatlerinden itibaren izdiham yarattı. İzdiham sırasında gelen basın mensuplarına açıklamalar yapan işsizler, isteklerini duyurmak istiyorlardı. Karısı ve bebeği ile kurayı bekleyen bir işsiz, basına “Aslında tekstil işçisiyim ancak 6 aydır işsizim, tek umudum 190 kişi arasına girebilmek ve sigortalı bir işte sezonluk da olsa çalışmak” derken; karısı ise eşinin bu işin eğitimini almadığını ve tehlikeli olan bu işe girmesinden hem endişe duyduğunu hem de tek çarelerinin bu olduğunu söylüyordu.

Kura çekimine eşi ve kızı ile gelen başka bir işsiz işçi de kriz döneminde işsiz kaldığını söylüyordu. Yangın söndürmekten anlamadığını itiraf eden işçi, “Kurada adım çıkarsa, koşuların yapılacağı ikinci seçmelere kadar, antrenman yaparak hazırlanacağım. Göbeğimi eritmem gerekiyormuş” açıklamasını yaparken içinde bulunduğu durumu gülerek anlatıyordu.

Bu tipik işsizlik ve iş başvurusu sahnelerine kapitalizm yaşadığı müddetçe şahit olacağız. İşsizliğin bir kader olmadığını, dünyadaki işlerin insanca bir paylaşımla hepimize yeteceğini biliyoruz. Yeter ki kapitalistler değil biz yönetelim.

Gazi Mahallesinden Marksist Tutum okuru bir işçi

47

Okurlarımızdan Çocuklarınızı Gerçekten Seviyor musunuz? İ

ki yıldır ilköğretim öğrencileri 6, 7 ve 8. sınıflarda SBS sınavlarına giriyorlar. Amaç bu sınavların ortalamasının alınarak öğrencilerin başarılarına göre bir liseye gitmesi. Uygulama ilk başladığında ciddi itirazlarla karşılaştı. Bakanlığın kendisinden başka uygulamaya olumlu bakan neredeyse hiçbir uzman ya da kuruluş olmadı.

Hatta yabancı okullar uygulamayı kabul etmedi ve sistemin dışında kaldılar.

SBS sınavının uygulandığı yıllar boyunca, bu itirazların hepsinin doğru olduğu ortaya çıktı. 12-14 yaş arası çocuklar okul dışındaki tüm boş vakitlerini ya dershanede ya da evde test çözerek geçirdi. Yaşamı, doğayı, insanı, toplumu ve kendilerini tanıyacakları en verimli yaşlarını, neden öğrendiklerini bir türlü kavrayamadıkları konuların içinde boğularak, test tekniklerini anlamaya çalışarak geçirdiler. Sınav stresi ve başarısız olma korkusu içinde, kaldıramayacakları ağır yüklerin altına girdiler ve psikolojileri harap oldu. Ya aileler? Üç kuruş maaşlarını dershanelere akıttılar. Ama dershaneye verilen parayla bitmedi tabii. Buna fazladan yol parası, yemek parası eklendi. Çocukları sınava çalışsın diye onların her istediğine ya razı olmak zorunda kaldılar ya da maddi-manevi güçleri yetmeyip bu istekleri yapamadıkları için kahroldular.

Bunların hepsi iki yıl boyunca gözümüzün önünde oldu. Bu yaşlarda çocuğumuz olsun ya da olmasın hepimiz bir şekilde akrabamız ya da arkadaşımız olan bu ailelerin yaşadıklarına ortak olduk. Kimse durumdan memnun değildi ama buna yüksek sesle karşı da çıkma-

Bu Sınav Neyin Sınavı?

O

n binlerce insanın umutlarını, hayallerini ve emeklerini ortaya koyduğu bir üniversite sınavını daha geride bıraktık. Uykularında bile sorularla boğuşan, nereye savrulacağını bilmeden tam gaz yarışan öğrencileri mi anlatayım, yoksa çocuklarımız bizim çektiklerimizi çekmesin diyerek, binbir güçlükle kazandıkları paraları dershanelere akıtan işçi ailelerini mi? Yazacak o kadar çok şey var ki.

Sınava gireceğim okulun kapısında beklerken etrafıma şöyle bir baktım. Ailelerinin beklentilerini gerçekleştirmek isteyen sıkıntılı, telaşlı genç insanlar… Ve belki de onlardan daha tedirgin olan anneler babalar… Düşündüm de bu kalabalıktan kimileri sınavı kazanmanın kısa vadeli mutluluğunu tadacak. Kimileri “bu sefer olmadı, bir dahaki seneye” derken, kimileri de bu koşuşturmadan elleri boş dönüp gerçeklerle daha erken yaşta yüzleşecek.

Tüm bunlar olup biterken hayatın ne olduğunu, kim olduğunu ve nasıl bir dünyada yaşadığını bilmek.

48

dı. Şimdi bakanlık uygulamanın olumlu sonuçlar yaratmadığını söyleyerek ve zehir zemberek açıklamalarla kötüleyerek SBS’yi kaldırıyor. Ama yaşananların hesabını kimsenin vermeye niyeti yok. Ve daha kötüsü kimse gerçek bir hesap da sormuyor.

Yeri geldiğinde çocuklarımızın her şeyimiz olduğunu, onlar için canımızı vereceğimizi söylüyoruz. Ama onların çocuk gibi, insan gibi yaşama haklarını bile savunamıyoruz. Bile bile, göre göre, gözümüzün önünde, yönetenlerin yanlış uygulamaları yüzünden fiziksel ve duygusal olarak hastalanıyorlar. Biz ise buna razı oluyoruz.

Ve aslında bu buzdağının görünen yüzü. Kendimiz için ve çocuklarımız için hesabını sormamız gereken o kadar çok şey var ki. Ama bir şey yapmak için bir şey olmak lazım, biz işçilerin de bir şey olması demek örgütlü olması demek.

Eğitim emekçileri ve işçi aileleri örgütlü olsaydı, sendikalar mücadeleci işçi örgütlerine dönüştürülebilseydi, çocuklarımızı devletin bu sınav terörüne karşı korumak için sesimizi yükseltebilirdik. Ekmeği için, çocuğu için mücadele edemeyen insan hayatta ne için mücadele edebilir ki?

Baştaki soruyu şimdi tekrar soralım: Çocuklarımızı gerçekten seviyor muyuz? Bu sorunun cevabı evetse gereğini yapmak yani örgütlenmek ve hayatlarımızı, geleceğimizi çalanlara karşı mücadele etmek çocuklarımıza ve kendi insanlık onurumuza karşı boynumuzun borcudur.

Ankara’dan bir işçi

Hayatın gerçeklerini başka gençlere de gösterebilmek en önemli nokta. Evet, ben üniversiteye gideceğim ya da gidemeyeceğim. Belki mezun olup çalışacağım, belki de okulu yarıda bırakmak zorunda kalacağım.

Ne olursa olsun farkında olmam gereken şey, bu sistem devam ettikçe benim hayattaki yerim büyük değişikliğe uğramayacak. Hangi işkolunda çalışırsam çalışayım bu benim işçi olduğum ve sömürüldüğüm gerçeğini değiştirmeyecek.

Biz işçiler, patronlar sınıfı gibi rahat koşullarda yaşayamıyoruz. Bugün yaşadığımız tüm sıkıntıların sorumluları patronlar sınıfıdır. Geleceğimi bulanıklaştıran, gözlerimizi ve beyinlerimizi kör eden onlar. İnsanlarımızın gözyaşları onların eseridir. Ama bir de şu gerçek var ki; bu koskoca dünya bizimdir, işçi sınıfınındır. İşte tam da bu nedenle okumalıyız bence, kendi sınıfımızın tarihini ve geleceğini inşa etmek için.

Fabrikalarda, üniversitelerde, mahallelerde yani her yerde mücadeleyi yükseltmeliyiz. Ancak o zaman okumaktan, çalışmaktan tat alacağımız, sınıfsız ve sömürüsüz bir dünya kuracağız.

Gebze’den bugünün öğrencisi, geleceğin işçisi bir genç