Mt no 66

Demokratik Hak ve Özgürlüklerin İçin Örgütlen, Sınıf Mücadelesini Yükselt!

Eylül 2010

• Referanduma doğru

• Sosyalizm ve demokrasi mücadelesi

66

• Anayasa tartışmaları • Arabesk, Kemalist seçkincilik ve sol • “Değişen” Obama ve emperyalist savaş • “Kağıt parçaları” ve savaş suçları

Referanduma Doğru: İşçi Sınıfının Tutumu Levent Toprak

12

Eylülde yapılacak anayasa değişikliği referandumu dolayısıyla kıran kırana bir siyasi rekabet ve politizasyon süreci yaşanıyor. Bu sürecin bir parçasını da, emekçi sınıfların çıkarlarının savunucusu olma iddiasındaki sosyalist solda yaşanan hararetli tartışmalar oluşturmakta. Bu tartışmalarda gelinen noktaya bakıldığında, sosyalist solun büyük bölümünün “hayır” ve “boykot” tutumlarında öbekleştiği, küçük bir kesiminin de “evet” tutumunu benimsediği görülüyor. Boykot tutumunda olanların da, aslında, AKP’ye darbe vurulması adına, sonucun “hayır” çıkmasını arzuladıklarını hesaba kattığımızda, toplam olarak sosyalist solun çok büyük bölümünün gerçekte bu referandumdan “hayır” sonucunun çıkmasından yana olduğunu söylemek yanlış olmaz. Bu durum sosyalist hareketin büyük ölçüde kendisini burjuvazinin statükocu kesiminin gerici siyasal çizgisine sürüklenmesi anlamına gelmekte ve uzun yıllardır yaşadığı kriz ve gerileme sürecinde de yeni bir aşamayı işaretlemektedir.

Anayasa değişiklik paketiyle getirilmek istenen düzenlemeler karşısında işçi sınıfının çıkarları açısından negatif bir tutum almayı gerektirecek esaslı bir gerekçe bulunmuyor. Bu değişiklikler daha önce Marksist Tutum’da yer alan ilgili yazılarda ele alındığı üzere, burjuva demokrasisinin sınırları içinde mevcut duruma göre genel olarak kısmi bir ilerlemeyi ifade ediyor.1 Esasen getirilmek istenen değişiklikler ileri kapitalist ülkelerdeki burjuva demokrasilerinin normu durumundaki uygulamalara doğru kısmi bir ilerleme niteliğindedir. Örneğin bu ülkelerin hemen tamamında, seçilmişlerin (parlamento ve yürütme) yüksek yargı organlarının belirlenmesinde bir rolleri vardır, vb. Referandumda oya sunulan düzenlemelerin yargıyı ilgilendiren kısmı da esasta buna uygun bir değişikliği öngörmektedir. Statükocu kesim tarafından dile getirilen ve “hayır”cı sosyalistlerin hararetle sarıldığı “kuvvetler ayrılığının çiğnen-

Anayasa paketine ilişkin tutumumuzu belirleyen üç temel etmen bulunuyor. Birincisi anayasa paketinin içeriğidir. Bu içerik, sıkça vurguladığımız gibi, genel olarak işçi sınıfının durumunu ve mücadele koşullarını geriye değil, sınırlı ölçüde de olsa ileriye götürücü niteliktedir. Bu hem işçi sınıfını doğrudan ilgilendiren düzenlemeler (grev, sendika, örgütlenme alanlarında) açısından, hem de dolaylı olarak Türkiye’deki despotik devlet geleneğinin somutlandığı bürokratik-militarist yapılarda gedikler açılması açısından böyledir. İkincisi paketin işçi sınıfının mevcut örgütsüzlüğü ve yükselen ya da canlı bir sınıf hareketinin yokluğu koşullarına denk gelmesinin dikkate alınmasıdır. Üçüncüsü ise, bu paketin açık bir politik çarpışmaya yol açması nedeniyle, bundan doğacak sonucun ülkede ne tür bir siyasal ortam doğuracağı ve hangi dinamikleri güçlendireceğidir.

1

marksist tutum

Eylül 2010 • sayı: 66

Boykot tutumunda olanların da, aslında, AKP’ye darbe vurulması adına, sonucun “hayır” çıkmasını arzuladıklarını hesaba kattığımızda, toplam olarak sosyalist solun çok büyük bölümünün gerçekte bu referandumdan “hayır” sonucunun çıkmasından yana olduğunu söylemek yanlış olmaz. Bu durum sosyalist hareketin büyük ölçüde kendisini burjuvazinin statükocu kesiminin gerici siyasal çizgisine sürüklenmesi anlamına gelmekte ve uzun yıllardır yaşadığı kriz ve gerileme sürecinde de yeni bir aşamayı işaretlemektedir. mesi”, “yargı bağımsızlığının ortadan kaldırılması”, “yargının siyasallaştırılması” gibi iddialarınsa Marksistler açısından hiçbir hükmünün olamayacağı açıktır.

Ancak, Kemalizmden gözü kararmış olanların “kutsal” devletlerinin AKP tarafından “ele geçirilmekte” olduğuna dair içine düştükleri hezeyan, “hayır” demeleri için zaten fazlasıyla yeterliydi. Onlar pek sevdikleri Kemalist öcü masalları eşliğinde kendi kavallarını çalmaya devam ediyorlar. Ama “hayır” demek için yeterli sebep bulamayan ve günahların en büyüğü olarak gördükleri için “evet” de diyemeyerek boykotta karar kılmış çevreler açısından son çare, bir kez daha sol lafazanlığa sığınmak oldu.

Mevcut şartlarda sosyalist solun referandum sonucunu tayin etmede etkisi büyük olmasa da, soldaki bazı temel tutumların ve argümanların irdelenmesi önem taşıyor. Bu, öncelikle sosyalist sol kimliğin kitleler nezdinde sahte sol CHP’den ayrıştırılması bakımından önemlidir. İkinci olaraksa, yaşanan çürüme ve iflas sürecine dair solun tarihine bir not düşmek ve bir kez daha uyarı yapmak fırsatı anlamına gelmektedir.

“Egemenler arasındaki çatışmada taraf olunmamalı” Açıklığa kavuşturulması gereken en önemli hususlardan birini, esasen boykotçu cenahın diline doladığı “egemenler arasındaki çatışmada taraf olunmamalı” savı oluşturuyor. Çünkü demagoji ve kafa karışıklığının en büyüğü bu noktada yaşanıyor denebilir. Buradaki “taraf olunmamalı” ifadesinin, “peşine takılmamak” ve “alet olmamak” anlamında kullanıldığını ve tüm bu ifadelerin aynı anlama gelmek üzere sıkça tekrarlandığını belirtelim. Öncelikle bir hususu netliğe kavuşturalım. Egemenler

2

arasındaki çatışmada taraflardan birinin yedeği konumuna düşülmemesi ve işçi sınıfının kendi bağımsız politik çizgisinde ilerlemesi gerektiği düşüncesi tümüyle doğru bir düşüncedir. Enternasyonalist komünistler Türkiye’de egemen sınıf içinde yaşanan kavga bağlamında en başından beri bu temel ilkeyi vurgulamışlar ve her somut durumda bunu tutumlarıyla yansıtmışlardır.2 Sosyalist solun önemli bir bölümü ise, bıraktık egemenler arasındaki kavgada bağımsız tutum alma sorununu, egemenler arasında önemli yönelim farklılıkları olduğu, bu temelde ciddi anlaşmazlıklar ve bir çatışma yaşandığı olgusunu bile çok geç kabullendi ve nice sonra bunu politik analizlerine yansıtmaya başladı. Olgular inatçıdır diye boşuna dememişler. Belli bir noktadan sonra bu olguyu göz ardı etmek, bunsuz siyasal gelişmeleri asgari ölçüde tutarlı analiz etmek imkânsız hale gelince, söz konusu kesimler bunu gönülsüzce kabullendiler. Ancak bu kabullenme, daha evvelki eksik ve yanlış değerlendirmelere dönük bir özeleştiriyle bütünleştirilmediği için, tam anlamıyla tutarlı ve sağlıklı bir adım atılmış olmadı. Nitekim şimdi, “bu egemenler arası bir kavgadır, buna taraf olunmamalı” düşüncesine sarılan bu çevreler, referandum bağlamında boykot tutumunu savunmak suretiyle bu temel ilkesel yaklaşımı yanlış yorumluyor ve uyguluyorlar.

Anayasa değişikliğinin altında yatan asıl sınıfsal olgunun, egemenlerin hangi kesiminin iktidarda daha fazla söz sahibi olacağı sorunu olduğu enternasyonalist komünistler açısından tartışmaya gerek olmayan bir husustur. Bu boyutuyla sorun elbette işçi sınıfını ilgilendirmez. Ancak egemenler arası mücadele, yasalarda, anayasada, ülkedeki siyasal rejimin yapısında birtakım değişiklikler doğuracak nitelikteyse, veya genel politik atmosferde önemli değişiklikler söz konusu ise, bu tür sonuçların kendisi işçi sınıfını fazlasıyla

sayı: 66 • Eylül 2010

ilgilendirir. Bu tür değişikliklerden işçi sınıfının yararına bulduklarımızın yanında, zararına bulduklarımızın karşısında yer alırız. Genel anlamıyla koyacak olursak, sorunun özü, “taraf olunmamalı” şeklindeki doğru ilkesel yaklaşımın somut koşullarda nasıl uygulanacağıdır. Enternasyonalist komünistler için mevcut referandum somutluğunda bu ilkenin en doğru uygulanışı boykot değil, evet oyu vermektir.

Böylesi bir durumda falanca ya da filanca burjuva kesimle benzer bir konumdaymış gibi görünmekten zerrece kaygı duymayız. Bizlerin bir şeyi istememiz ya da istemememiz tümüyle kendi bağımsız sınıf çıkar ve perspektifimizle belirlenir, burjuvalarınki kendi bilecekleri iştir. Dolayısıyla işçi sınıfı açısından bu tür bir durum, bir burjuva kampın “peşine takılmak” ya da burjuva kamplaşmada “taraf olmak”, yahut “alet olmak” anlamına gelmez. Onların hesapları başkadır, bizim hesabımız başka. Onların çıkarları başkadır, bizim çıkarlarımız başka.

Burada elbette akla gelebilecek bir soru şudur: Referandumda işçi sınıfının önüne konan seçenekler tümüyle burjuvazinin belirlediği ve dayattığı seçeneklerdir, işçi sınıfının bunların dışında ortaya koyacağı kendi seçeneği yok mudur? Elbette vardır. İşçi sınıfı baskıcı 12 Eylül anayasasının ve ona dayalı olarak çıkarılan diğer baskıcı yasaların tümüyle çöpe atılmasını, sınırsız söz, toplantı ve örgütlenme özgürlüğünü esas alan, baskı ve ayrımcılığın her türüne karşı açık özgürlükçü tavrı somutlaştıran bir anayasa için mücadele verir, gerekli her alandaki somutluklarıyla böylesi bir anayasayı önerir. Dahası gerçek özgürlüğü getirecek olan sosyalist devrimi ve işçi sınıfı iktidarını savunur.

Ancak işçi sınıfının devrimci örgütlülüğü ve siyasetinin etkili bir güç olmadığı şartlarda, siyasal hayatta sorunlar çoğu kez bizim belirleme gücümüzün olmadığı ikilemler halinde karşımıza gelirler. Hoşumuza gitmese de bu böyledir. Toplumun çoğunluğunu oluşturan emekçi sınıfların alttan güçlü bir baskısı söz konusu olmadıkça, böylesi ikilemlerle karşı karşıya kalırız. Kendisine devrimci diyen her hareket, bu ikilemlerin son tahlilde egemenler içindeki anlaşmazlıkları yansıtan burjuva ikilemler olduğu gerçeğini ilkesel düzeyde net biçimde tespit etmeli ve bu olguyu tereddütsüz biçimde teşhir etmelidir. Bu, sınıf öncülerinin ve giderek emekçi kitlelerin devrimci siyasal eğitimi için zorunludur. Çünkü bizim ufkumuz düzen içi değişikliklerle sınırlı değildir. Bizler bu düzenin eninde sonunda bir işçi sınıfı devrimi yoluyla hepten ortadan kaldırılmasını hedefliyoruz. Ve bu ilke elbette propaganda düzeyinde de mutlaka ifadesini bulması gereken bir ilkedir. Ancak sorun, bu ilke sorunundan ibaret değildir. Bizler işçi sınıfının bilinç ve örgütlülüğünü somutta ilerletecek bir tutum geliştirmekle de yükümlüyüz. Eğer ciddi sınıf devrimcileriysek. Aksi, bizim topraklarımızda çok yaygın olan lafazanlıktır.

Bazen önümüze gelen bu tür ikilemler hiçbir surette işçi sınıfı açısından somut bir ilerlemeyi ya da kazanımı ifa-

marksist tutum

de edecek yönler içermeyebilir. Böylesi durumlarda temel vurgunun bizzat bu ikilemin reddi noktasına yapılması gerekebilir. Ancak bunun dışındaki durumlarda, var olduğu kadarıyla ağırlığı terazinin bir kefesine koymak işçi sınıfının çıkarlarına en uygun tutum olur. Bu hiç de kendini düzen içi arayışlara vermek değildir. Bu, reformlara, iyileştirmelere, verili sınıfsal güç ilişkilerini hesaba katarak devrimci bir perspektifle bakmaktır. Bu çerçevede referandumda “evet” tutumunu benimsemek hiç de “egemenlerin dalaşında taraf olmak” anlamına gelmemektedir. İşçi sınıfının bağımsız sınıf çıkarlarının ifadesi olan bir “evet” ile düzen sahiplerinin ve bu arada liberal solun “evet”i farklıdır.

Anayasa değişikliğinin altında yatan asıl sınıfsal olgunun, egemenlerin hangi kesiminin iktidarda daha fazla söz sahibi olacağı sorunu olduğu enternasyonalist komünistler açısından tartışmaya gerek olmayan bir husustur. Bu boyutuyla sorun elbette işçi sınıfını ilgilendirmez. Ancak egemenler arası mücadele, yasalarda, anayasada, ülkedeki siyasal rejimin yapısında birtakım değişiklikler doğuracak nitelikteyse, veya genel politik atmosferde önemli değişiklikler söz konusu ise, bu tür sonuçların kendisi işçi sınıfını fazlasıyla ilgilendirir.

Tabii buradaki muhakemeyi temel alarak “hayır”cılar da kendi “hayır”larının CHP-ordu-satükoculuk yandaşlığı anlamına gelmediğini iddia edebilirler. Zaten bir kısmı öyle yapıyor. Ancak burada basit bir simetri bulunmuyor.

Sonuç olarak burada esas olan, objektif olarak terazinin hangi kefesinin işçi sınıfının çıkarlarına uygun (ya da daha uygun) olduğudur. Eğer bu bakımdan eksenin doğru tarafında duruyorsanız, bu konum egemenlerin bir kesiminin tutumuyla görünüşte benzeşiyor diye onların peşine takılmış olmazsınız. Ama eksenin yanlış tarafında konumlanmışsanız, o zaman egemenlerin bir kesiminin peşine takılmış olursunuz. Aşağıda vereceğimiz tarihsel örneklerle bu hususu daha da açacağız.

“Taraf olma” konusunda tarihsel deneyim ve örnekler Marksizmin büyük önderleri, egemenler arası çatışma durumlarında devrimci işçi sınıfının tutumunun ne olması gerektiğine dair bize son derece zengin ve öğretici dersler bırakmışlardır. Örneğin Marx’ın vaktiyle burjuvazinin serbest ticaret yanlısı kesimleri ile korumacılık yanlısı kesimleri arasındaki kavgada benimsediği tutumu hatırlayabiliriz. Marx, anlaşmazlığın burjuva niteliğini ve buradaki tarafların (kullandıkları argümanlar ne olursa olsun) gerçek sınıf dürtülerinin neler olduğunu teşhir ve eleştiri konusu etmekten hiç geri durmaksızın, işçi sınıfı açısından son tahlilde serbest ticaretin korumacılıktan daha yeğ ol-

3

Eylül 2010 • sayı: 66

marksist tutum

duğunu savunmuştur. Marx’ın bu tutumunu dayandırdığı tek bir ölçü vardı, o da, serbest ticaretin işçi sınıfının devrimci çabaları için daha elverişli bir durum ortaya çıkarmasıydı.

Bir başka örnek olarak Amerika’da 1860’lı yıllarda kuzey burjuvazisiyle güney burjuvazisi arasında kanlı bir iç savaş düzeyine kadar varan kamplaşma ve çatışmayı alabiliriz. Kuzeyli sanayici burjuvalar köleliğin kaldırılmasını istiyor, güneyli tarım burjuvazisi ise buna şiddetle karşı çıkıyordu. Yaşanan iç savaş sonunda kuzey galip geldi ve kölelik kaldırıldı. Şimdi burada egemenler arasında bir çatışma var diye ve köleliğin kaldırılması bu çatışmanın konusu diye, biz köleliğin kaldırılması sorununa ilgisiz mi kalacağız? Marx ve işçi sınıfı ilgisiz kalmamış, açıkça köleliğin kaldırılmasından yana olmuşlardı. Bu durumda Marx kuzeyli burjuvaların peşine mi takılmış oluyordu? Elbette değil. Marx ve işçi sınıfı, kuzeyli burjuvalardan bağımsız olarak, onlarla aynı yönde, yani köleliğin kaldırılması yönünde tutum almıştı, o kadar. Çünkü köleliğin kaldırılması, işçi sınıfının çıkarınaydı ve onun toplumsal kurtuluş mücadelesinin açık bir gereği idi. Marx kuzeyli burjuvalarla aynı pozisyonu savunuyor görünmekten bir mahcubiyet duymadı.

Yaşanan nice tarihsel örnek, herhangi bir sorunda devrimci işçi sınıfı bakımından tutum belirlerken egemenlerin şu ya da bu kesiminin nasıl tutum benimsediğinin bir öneminin olmadığını, yapılması gerekenin, somut şartlarda objektif olarak işçi sınıfının çıkarının nerede yattığını belirlemek olduğunu açıkça göstermektedir.

Ya da Bolşeviklerin Lenin önderliğinde 1917’de Çarlığın yıkılması ile Ekim ayaklanması arası dönemde izlediği politikalardan bir kesite bakabiliriz. Örneğin, Lenin ve Bolşevikler tüm silahlarını geçici Kerenski hükümetini devirmeye odaklamış oldukları halde, sürecin belli bir noktasında (Ağustos ayının son günlerinde) general Kornilov liderliğinde bir askeri darbe girişimi ortaya çıktığında taktik değiştirmişlerdir. O günlerde Bolşevikler de, Kerenski gibi, Kornilovcu darbe girişimini bertaraf etmeye odaklandılar. Lenin o günlerde bunun Kerenski’yi desteklemek anlamına gelmediğini net biçimde açıklamıştı: “Kornilov’a karşı savaşıyoruz, tıpkı Kerenski’nin askerleri gibi savaşacağız, fakat biz Kerenski’yi desteklemiyoruz. Bunun aksine, onun güçsüzlüğünü sergiliyoruz. Burada bir fark var. Bu ince, kolayca görülemeyen, ama son derece esaslı ve unutulmaması gereken bir fark.” (akt. Tony Cliff, Lenin, c.2, Z Yay., s.363) Bunlar tarihten olumlu örnekler. Bir de olumsuz örnek verelim. 1923’te Bulgar komünistler, Stambuliski liderliğindeki burjuva Köylü Birliği hükümeti ile onu darbe yoluyla devirmeye çalışan ve bunu başaran Tsankov liderliğindeki diğer burjuva güçler arasında, “hepsi burjuva” di-

4

yerek bir ayrım görmediklerini ilan etmiş ve sonunda mücadeleyi darbeci güçlerin kazanmasına seyirci kalmışlardı. Şöyle diyordu BKP Merkez Komitesi: “Şehirler ve kırlardaki emekçi kitleler … kent burjuvazisi ile kır burjuvazisi arasındaki silahlı mücadeleye taraf olmayacaklardır, çünkü, bunların mücadelesine katılmak, emekçiler açısından, onları sömürenler ve baskı altında tutanlar için kendilerini ateşe atmak anlamına gelecektir.” (akt. Cliff, Lenin, c.4, İde y., s.121) Bu büyük bir hataydı ve Komintern de bunu mahkûm etmişti. Komintern Yürütme Komitesi darbenin başarıya ulaşmasından birkaç gün sonra şunları demişti: “Stambuliski’ye karşı giriştiği darbe başarıya ulaşmış görünen beyaz kliğin mücadelesinin, iki burjuva kamp arasında işçi sınıfının tarafsız kalması gereken bir mücadele olduğunu düşünenler yanılıyorlar; bunlar işçi örgütlerinin kanlı biçimde bastırıldığına tanık olduklarında hatalarını daha iyi anlayacaklar.” (age, s.122) Peki “egemenler arasındaki dalaşma” diye uzak durulan bu can yakıcı siyasal gelişmenin sonucu ne olmuştu? Tam da Komintern Yürütme’sinin öngördüğü gibi, Bulgar işçi sınıfının öncülerine yönelik acımasız bir terör ve ağır kayıplar!

Tüm bu örnekler ve daha nicesi, herhangi bir sorunda devrimci işçi sınıfı bakımından tutum belirlerken egemenlerin şu ya da bu kesiminin nasıl tutum benimsediğinin bir öneminin olmadığını, yapılması gerekenin, somut şartlarda objektif olarak işçi sınıfının çıkarının nerede yattığını belirlemek olduğunu açıkça göstermektedir.

Türkiye’de demokratik adımların yeri ve önemi Anayasa paketine ilişkin tutumumuzu belirleyen üç temel etmen bulunuyor. Birincisi anayasa paketinin içeriğidir. Bu içerik, sıkça vurguladığımız gibi, genel olarak işçi sınıfının durumunu ve mücadele koşullarını geriye değil, sınırlı ölçüde de olsa ileriye götürücü niteliktedir. Bu hem işçi sınıfını doğrudan ilgilendiren düzenlemeler (grev, sendika, örgütlenme alanlarında) açısından, hem de dolaylı olarak Türkiye’deki despotik devlet geleneğinin somutlandığı bürokratik-militarist yapılarda gedikler açılması açısından böyledir. İkincisi paketin işçi sınıfının mevcut örgütsüzlüğü ve yükselen ya da canlı bir sınıf hareketinin yokluğu koşullarına denk gelmesinin dikkate alınmasıdır. Üçüncüsü ise, bu paketin bir referanduma, yani mevcut şartlarda açık bir politik çarpışmaya konu olmasıdır. Değişikliklerin kendisi bir yana, bu politik çarpışmanın nasıl sonuçlanacağı kendi başına bir önem arz etmektedir. Yani “evet” ya da “hayır” sonucunun çıkmasına bağlı olarak, ülkede ne tür bir siyasal ortamın oluşacağı ve hangi siyasal dinamiklerin güçleneceği hususu. Şüphesiz son tahlilde her şey paketin içeriği temelinde belirlenmektedir. Türkiye’deki demokrasi sorununun boyutları düşünüldüğünde bu içeriğin yetersiz olduğu çok açıktır. AKP’nin kuyruğuna takılmakla eleştirilen sol libe-

sayı: 66 • Eylül 2010

rallerin bile yetersiz buldukları bu değişiklikleri devrimcilerin yeterli bulması elbette söz konusu bile olamaz.

Burjuva demokratik sınırlar içinde bile değişmesi gereken çok şey var. Ancak biz bu anayasa değişikliğini 12 Eylül anayasasının hepten çöpe atılması yolundaki mücadele için daha elverişli bir durum yaratacak bir adım olarak görüyoruz. Ne getirilen değişiklikleri olması gerekene göre büyük değişiklikler olarak görüyoruz, ne de AKP’nin demokrasi şampiyonu pozlarına itibar ediyoruz. Biz sadece işçi sınıfının çıkarları açısından mevcut seçenekler içinde en elverişli sonucun “evet” olacağını görüyor ve düzenin doğası hakkında hiçbir yanılsamaya kapı açmayacak biçimde “evet”i savunuyoruz.

Paket, tüm eksikliğine rağmen, Türkiye’deki ağır aksak ilerleyen burjuva demokratik dönüşüm sürecinin gidişatı çerçevesinde, açtığı yol bakımından önemlidir. Paketin asıl siyasal özünü oluşturan yüksek yargı organlarıyla ilgili değişiklikler, düzende demokratikleşme yönünde atılmak istenen adımların önünü tıkayan tıkaçlara önemli bir darbe vurulması niteliği taşıyor. Anayasal yetkilerini keyfi biçimde aşarak anayasa değişikliklerini bile iptal etmeye kalkışan bir Anayasa Mahkemesinin bugüne kadar ne denli büyük bir engel oluşturduğu açıktır. Aynı şekilde mevcut yapılanmasıyla HSYK var olduğu sürece Ergenekon türü davalarda alınacak mütevazı sonuçların bile geri devşirilebileceği de açıktır. Dolayısıyla bu alanlarda yapılacak değişiklikler pek muhtemelen daha sonra yapılabilecek tüm değişiklikler için bir kilit niteliğinde. Tam da bu nedenle, paketin onaylanması durumunda, yeni değişiklikler yönünde bastırmak için çok daha elverişli bir durum oluşacaktır. Bunu doğrularcasına, AKP (sadece o değil, CHP bile) şimdi yeni bir anayasa vaadini dillendirmektedir.

Sürecin genel gidişine baktığımızda da, AKP’nin referandum ya da seçim sonrasında yeni anayasal değişiklikler veya bir kez daha tümden yeni bir anayasayı gündeme getirmeye niyetli olduğu anlaşılıyor. Yani evet çıkması halinde, sosyalist solun önemli bir bölümünün iddia ettiğinin aksine, anayasa değişikliği konusu gündemden düşmek bir yana, tekrar tekrar gündeme gelecektir. Şimdi soralım: işçi sınıfı açısından böylesi bir siyasal atmosfer mi daha elverişlidir, yoksa çıkacak bir hayır sonucu sonrası, bir CHPMHP hükümeti yolunda ilerletileceği, şimdiye kadarki kimi reformların geri devşirileceği ve Ergenekoncu zebanilerin yeniden sahneye çıkacağı gün gibi açık olan bir politik atmosfer mi?

Demokratik dönüşümler ve Türkiye’deki demokrasi sorununa dönecek olursak, Türkiye işçi sınıfının ülkedeki genel demokratik bilincin ilerlemesine şiddetle ihtiyacı var. Bu bağlamda Türkiye’de despotik devlet geleneğine karşı mücadelenin kritik önemini anlamamak büyük bir körlüktür. Sermaye egemenliğine bilgiççe ve kitabî biçimde yapılan hiçbir vurgu, bu özgül sorunun önemini ortadan kaldıramaz. Bu topraklar bir halk devrimi yaşamamıştır. Geleneksel olarak devlete itaatin toplumsal yapının her

marksist tutum

düzeyinde sürekli olarak yeniden üretildiği ve demokratik isyan geleneğinin zayıf olduğu bu topraklarda, genel demokratik bilinci ilerletecek seçime tâbi kurum ve organların (parlamentonun ve genel olarak seçilmişlerin) devletlû kastı cisimleştiren organlar karşısında güçlendirilmesi asla kayıtsız kalınacak bir mesele değildir. Enternasyonalist komünistler sosyalist devrim stratejilerini ve programlarını içinde bulundukları ülkenin özgül koşullarını dikkate alarak somutlaştırırlar.

Bu topraklarda despotik geleneklerin duvarında gedikler açılması genel olarak olumludur. Sorun, sol liberallerin yaptığı gibi bunları esas mesele olarak görmek ve bunlara bel bağlamak, yani ufkunu bunlarla sınırlamaktır. Bu adıyla sanıyla reformizmdir. Ancak reformizmle demokratik reformların önemine vurgu yapmak aynı şey değildir.

Reformları mutlaklaştırmamak, sadece birer yan ürün olarak görmek ve devrimci mücadeleyi ilerletmek için basamak olarak kullanmak… Reformlara evet, reformizme hayır! Proleter devrimci perspektif budur.

Tam da referandum bağlamında bu demokrasi sorununun önemini ortaya koyan güncel bir gelişmeyi aktarmanın yeridir. Yüksek yargıya ve özellikle de kendisine dokunan değişikliklere ölümüne karşı olan HSYK, referanduma dair hazırladığı propaganda broşüründe, “Türkiye’de demokratik kültür gelişmiş olmadığı için, parlamento ve yürütmenin yargıya atama yapması bize uygun değildir” demektedir. Yani açıkça “bu geri halka bu kadar demokrasi fazla” pervasızlığı savunulmaktadır elitist devletlûlar tarafından!

Son olarak şunu vurgulayalım ki, böylesi bir tarihseltoplumsal arka planın olduğu topraklarda ve koşullarda despotik geleneklerin duvarında gedikler açılması genel olarak olumludur. Sorun, sol liberallerin yaptığı gibi bunları esas mesele olarak görmek ve bunlara bel bağlamak, yani ufkunu bunlarla sınırlamaktır. Bu adıyla sanıyla reformizmdir. Ancak reformizmle demokratik reformların önemine vurgu yapmak aynı şey değildir. Reformları mutlaklaştırmamak, sadece birer yan ürün olarak görmek ve devrimci mücadeleyi ilerletmek için basamak olarak kullanmak… Reformlara evet, reformizme hayır! Proleter devrimci perspektif budur. 

_______________________ 1

Akın Erensoy, Anayasa Mahkemesinin Kararı ve Referandum, Ağustos 2010 ve Levent Toprak, Anayasa Paketi ve Statükocu Hezeyanlar, Nisan 2010

2

Bu konuda temel metinler olarak özellikle Mehmet Sinan’ın Marksist Tutum’da konuyu hem tarihsel temelleriyle hem de güncel görünümleriyle ele aldığı yazılarına bakılmasını öneriyoruz.

5

Sosyalizm ve Demokrasi Mücadelesi Oktay Baran

Kapitalist sistem, toplumun küçük bir azınlığını oluşturan mülk sahibi sınıfın egemenliği anlamına geldiği için bu toplumdaki demokrasi de bu mülk sahibi sınıfın egemenliğini yansıtır. Bu nedenle hiçbir zaman toplumun geniş emekçi yığınları açısından gerçek, tam ve tutarlı bir demokrasi haline gelemez. Bu yüzden, demokratik hak ve özgürlüklerin, hele ki emperyalizm çağında, burjuva toplum çerçevesinde tam ve tutarlı olarak gerçekleşebilir olduğu düşüncesi liberal burjuva ideologların yalanlarından başka bir şey değildir. Ne var ki, bu gerçeklik, böylesi hedef ve talepleri küçümsemek ya da hepten kaldırıp bir tarafa atmak anlamına gelmemelidir. Tersine bu gerçeklik, demokratik hak ve özgürlükler için mücadelenin önemini daha da arttırır.

6

T

ürkiye sosyalist hareketi uzun süredir derin bir ideolojik ve örgütsel krizle boğuşuyor. Sosyalist hareket, büyük çoğunluğu itibarıyla, 12 Eylül faşizmine giden süreçte tutturduğu yanlış yolun, savunduğu görüş ve taktiklerin köklü bir muhasebesini yapmadığı gibi, SSCB’nin yıkılışının yarattığı dünya çapındaki ideolojik ve örgütsel bunalım döneminin dayattığı görevlerden de kaçarak kurtulacağını sanmıştır. Bugün her yönüyle açığa çıkan ve gerek ulusal gerekse de uluslararası ölçekte yaşanan her gelişmeyle birlikte daha da keskinleşen bunalımın asli nedeni de bu sorgulamanın radikal bir biçimde yapılmamış olmasıdır. Tüm yaşananlar, Stalinizmle ve onunla sarmaş dolaş olmuş bir Kemalizmle bağları kökten koparmadan, devrimci sosyalist bir işçi hareketinin gelişmesinin mümkün olmadığı gerçeğini haykırıyor. Ama Stalinizmin okulunda yetişen ve sosyalizmi de devletçi ve ulusalcı bir kalkınma modeli olarak kavrayan sosyalist hareketin geniş kesimleri, bu nitelikleriyle, bıraktık Stalinizmi, Kemalist ideolojiyle köklü bir hesaplaşmaya girmeye bile hiç niyetli görünmüyor. Uzun yıllarını ağır bir Kemalizm propagandası altında geçiren sosyalist kadroların önemli bir bölümünün düşünce dünyasında, Kemalist ideallerle sosyalist hedefler arasında bir örtüşme söz konusudur. Kemalizm de “ilericiliği”, “modernleşmeyi”, “kalkınmayı”, “bağımsızlığı”, “yurtseverliği” ve “dinsel gericiliğe karşı savaşımı” savunduğuna göre onunla hesaplaşmaya ne gerek vardır şeklindeki düşünce, dile getirilmemesine rağmen bu zihniyettekilerin benliklerine sinmiş durumdadır!

Kemalizmle küçük-burjuva sosyalizminin ortaklaştıkları noktalardan biri de, bu “yüce değerler” sözkonusu olduğunda “demokratik hak ve özgürlükler”in birer teferruat olarak görülmesidir. “Laikliği”, “moderniteyi” savunduklarını iddia eden Kemalistler, “dinsel gericiliğe karşı mücadele” demagojisiyle darbeler planlayıp, burjuva demokratik hak ve özgürlükleri “cici demokrasi” diye yıllarca alaya aldılar.

Bunun yanı sıra, içten içe ve hatta açıkça bu darbeci zihniyeti destek-

sayı: 66 • Eylül 2010

leyen sözümona sosyalistler de hiç eksik olmadı bu ülkede. Keza Türk solunun büyük bölümünü oluşturan bu küçük-burjuva sosyalizmine göre demokratik hak ve özgürlükler, milliyetçi-devletçi-kalkınmacı ideallerin yanında tümüyle tali öğelerdi.

Bu tür görüşlerin sosyalizm adına savunulabiliyor oluşunun temelinde hiç kuşkusuz ki küçük-burjuva sosyalizminin en gelişmiş şekli olan Stalinizm yatmaktadır. Yıllar boyunca işçi sınıfının en temel siyasal özgürlüklerinden ve grev, bağımsız sendikal örgütlenme gibi temel demokratik haklarından mahrum edildiği Stalinist diktatörlükler, bu tarz sosyalistler tarafından kutsanıp Kâbe ilan edilmişti.

Kimileri SSCB’de, kimileri Çin’de, kimileri de Arnavutluk’ta sosyalizmin en tam ve doğru şeklini görüyorlardı.

Hatta milyonlarca insanı açıkça katlettiği inkâr edilemez bir gerçek olan Pol Pot gibi bir caniyi bile devrimci sayan kendini bilmezler de eksik olmamıştır küçük-burjuva sosyalizm saflarında.

Küçük-burjuva sosyalizminin bu anti-demokratik ve hatta despotik iktidar tasavvuru onun “kendi” ülkesinde önüne koyduğu “devrim stratejisi”ne de sinmiş durumdadır. Üstelik de en kabasından çelişkilerle! Yıllardır bu hareketin önemli bir kesimi, Türkiye’de gündemde olan devrimi bir “demokratik devrim” olarak değerlendirmektedir.

Ne var ki “demokratik devrim” hedefini öne alarak sosyalist devrimi ve bir işçi iktidarını belirsiz bir geleceğe erteleyen küçük-burjuva solcular, burjuva iktidarların gerçekleştirdikleri siyasal reformlara, kısmi bile olsa kimi demokratik dönüşümlere feryat figan karşı çıkıyorlar. İş faşizme karşı mücadele ya da devrim perspektifleri hususundaki kitabi tartışmalara gelince, burjuvazinin “ilerici, millici” kesimleriyle türlü ittifaklar ve cepheler önererek burjuva demokrasisinin bayraktarlığına soyunan küçük-burjuva solcular, mevcut hükümetin gerçekleştirdiği birtakım reformları değerlendirirken bu değişiklikleri küçümseyip önemsiz kılmak için bin dereden su getiriyorlar. Siyasal özgürlükler, asker-sivil bürokrasinin siyasal alan üzerindeki hegemonyasının kırılması gibi sorunlar tartışılırken, küçük-burjuva solcularımız bir anda işçi sınıfını hatırlayıp “asıl mesele iş ve aş meselesi” söylemini tutturuveriyorlar!

Burjuvazi içerisinde yaşanan hegemonya kavgasının ürünleri olan kısmi demokratik dönüşümleri görmezden gelmek, mevcut statükoyu savunan tutucu ve hatta gerici bir çizgiye düşmek anlamına geliyor. Çok daha ötesini gerçekleştirecek bir devrimci kitle seferberliğini örgütleyecek güçten tümüyle yoksunken kendini dev aynasında görüp büyük laflar etmek ve ahkâm kesmek, iflah olmaz bir küçük-burjuva hastalıktır. Bu lafazanlığa son dönemde 1 Mayıslardan tutun tüm politik gelişmelerde artık pervasızlık boyutlarına ulaşmış şekliyle şahit oluyoruz. Hiçbir ciddi kanıt göstermeksizin ve ispat etme gereğini bile hissetmeksizin, başkalarını “liberalizmle”, “dar ve düzen içi bir ufka sahip olmakla”, “kapitalizm ve burjuva demokrasisi kuyrukçuluğuyla” vb. suçlamak la-

marksist tutum

fazanlar arasında pek moda olmuştur. Bu tür lafazan grupların tek kaygısı rakip lafazanlardan “daha devrimci” bir söylem, “daha devrimci” bir formülasyon bulmaktan ibarettir. Bu tür tutumları, belli bir politik kavrayışın tutarlı sonuçları olarak görmek ve Marksist bir eleştiriye tâbi tutmak bile gereksizdir. Bu tutumlar, gayri ciddilikten, sorumsuzluktan, hamasete dayanan ucuz bir demagojiden ve oportünizmden başka bir anlama gelmemektedir.

Marksizm ve “demokrasi mücadelesi”nin önemi Stalinizmin işçi hareketinin demokratik geleneklerini yok ederek yarattığı tahribat, yıllar boyunca burjuva ideologlara, sosyalist düşüncenin anti-demokratik ve despotik bir ideoloji olduğu propagandasını yapma olanağı sağlamıştır. Peki gerçekten durum bu mudur? Gerçekten de sosyalistler açısından demokratik hak ve özgürlükler önemsiz midir, ikincil midir? Hiçbir şüpheye yer bırakmadan söyleyelim ki hayır! Kalkınmacılık, devletçilik ve milliyetçilikle şekillenen küçük-burjuva sosyalizminin aksine, Marx ve Engels’in temellerini attığı, Lenin’in, Rosa’nın ve Troçki’nin sürdürdüğü devrimci Marksist geleneğin hamuru tutarlı bir demokratlıkla yoğrulmuştur. Marksizm her şeyden önce tutarlı bir demokratlığı gerektirir. Bu özgürlükçü dünya görüşü, her türlü ayrımcılık, ayrıcalık ve despotluğa karşı amansız bir savaş ilanıdır.

Marksizm demokratik hak ve özgürlükleri asla küçümsemez; tersine, burjuva demokrasisini biçimsellikle, darlık ve sınırlılıkla, göstermelik oluşuyla eleştirir. Burjuvazi, bir taraftan demokrasiden söz ederken, diğer taraftan ezilen ve sömürülen kitlelerin politikaya aktif katılımını önlemek için halkın önüne yüzlerce engel çıkarır, sınırlamalar getirir. Burjuvazi, tanıdığı ya da tanımak zorunda kaldığı demokratik hakların çoğunun emekçiler tarafından maddi olanaksızlıklar nedeniyle zaten kullanılamaz olduğunun bilincindedir. Yayın dağıtım tekelleri, kağıt stokları, matbaalar, televizyon-radyo-internet ve cep telefonu şebekeleri burjuvazinin elinde ve denetiminde olduğu sürece, tüm topluma basın-yayın ve iletişim özgürlüğünün tanınmasında ne mahsur olabilir ki? Ya da dev konferans salonları, tiyatrolar ve sinemalar kendi ellerinde olduğuna göre, işçilerin “barakalarda” toplantı özgürlüğünü kullanmalarından o kadar da korkmanın ne gereği vardır? Emekçilerin gerekli zamanı ve parası olmadığına göre seyahat özgürlüğünün de bir sakıncası yoktur. Parlamento seçimlerine katılmak ve kazanmak için binlerce lira harcamak gerektiğine göre seçme ve seçilme hakkından da o kadar ürkmemek gerekir, öyle değil mi?

Burjuvazinin demokrasi konusundaki bu ikiyüzlülüğüne rağmen Marksistler elbette ki demokratik hak ve özgürlüklerin ortadan kaldırılmasını değil, özgürlük ve eşitliğin tam olarak sağlanmasını hedeflerler: “...emperyalist sistemde, … siyasal demokrasinin tüm istemleri ancak kıs-

7

Eylül 2010 • sayı: 66

marksist tutum

men “gerçekleşebilir”, ve o da ancak çarpıtılmış bir biçimde ve istisnai durumlarda. … Ama bundan çıkan sonuç, sosyaldemokrasinin bütün bu istemler için derhal verilmesi gereken en kararlı savaşımdan vazgeçmesi gerektiği sonucu değildir (böyle bir şey, ancak burjuvazinin işine yarar), tam tersine, buradan çıkacak sonuç, bu istemlerin, burjuva legalitesinin sınırları aşılarak, bu sınırlar yerle bir edilerek, parlamentoda söylevlerle, sözde kalan protestolarla yetinmeyerek, yığınları kesin eyleme çekerek, her temel demokratik istem uğruna savaşımı yoğunlaştırıp, proletaryanın burjuvaziye saldırısına kadar, yani burjuvaziyi mülksüzleştiren sosyalist devrime kadar vardırarak, bu istemlerin, reformist değil devrimci biçimde formüle edilmesi ve eyleme geçirilmesidir.”1 Kapitalist sistem, toplumun küçük bir azınlığını oluşturan mülk sahibi sınıfın egemenliği anlamına geldiği için bu toplumdaki demokrasi de bu mülk sahibi sınıfın egemenliğini yansıtır. Bu nedenle hiçbir zaman toplumun geniş emekçi yığınları açısından gerçek, tam ve tutarlı bir demokrasi haline gelemez. Bu yüzden, demokratik hak ve özgürlüklerin, hele ki emperyalizm çağında, burjuva toplum çerçevesinde tam ve tutarlı olarak gerçekleşebilir olduğu düşüncesi liberal burjuva ideologların yalanlarından başka bir şey değildir. Ne var ki, bu gerçeklik, böylesi hedef ve talepleri küçümsemek ya da hepten kaldırıp bir tarafa atmak anlamına gelmemelidir. Tersine bu gerçeklik, demokratik hak ve özgürlükler için mücadelenin önemini daha da arttırır. Kitlelerin bu doğrultudaki istemleri daha tam ve daha tutarlı hale getirilip, emekçiler bu doğrultuda seferber edilebildiği ölçüde, en temel ve acil taleplerin bile kapitalist sistem tarafından karşılanamaz olduğu düşüncesi giderek kitlerin bilincine kazınmaya başlar. Doğru ve devrimci bir tarzda formüle edildiği ölçüde bu tür demokratik talepler, işçilerin iktidar mücadelesinde bir kaldıraç olma niteliği taşırlar.

Temel demokratik haklardan olan ulusların kendi kaderini tayin hakkını boşanma hakkına benzeterek ele aldı-

8

ğı bir yazısında Lenin bu düşünceyi şöyle dile getiriyordu: “Kapitalizmde, istisnasız bütün öteki demokratik haklar gibi, boşanma hakkı da bazı koşullara bağlanmıştır, sınırlıdır, biçimseldir, dardır ve gerçekleştirilmesi aşırı ölçüde güç bir haktır. Ama gene de kendine karşı saygısı olan hiçbir sosyaldemokrat, boşanma hakkına karşı duran bir kişiyi, sosyalist olmak şöyle dursun, demokrat bile saymayacaktır. Konunun özü budur. Bütün “demokrasi”, kapitalizmde ancak çok ufak ölçüde ve yalnızca göreli olarak elde edilebilen “haklar”ın ilanını ve gerçekleştirilmesini içerir. Ama bu hakları ilan etmeksizin, bu hakları hemen şimdi getirmek için savaşım vermeksizin, yığınları bu savaşım ruhuyla eğitmeksizin, sosyalizm olanaksızdır.”2 İşçi sınıfı tüm emekçi kesimlerin önderi haline gelmeksizin sosyalist devrimi başaramaz; ama siyasal savaşıma atılmaksızın ve toplumun tüm ezilen ve baskı altında olan kesimlerinin sözcülüğüne soyunmaksızın da toplumun önderi haline gelemez. Demokratik hak ve özgürlüklerin gelişimi ve demokratik dönüşümler uğruna yürüteceği mücadele sayesinde, işçi sınıfı, toplumun başta yarıproleterler olmak üzere diğer emekçi kesimlerini de peşine takarak sosyalist devrimin toplumsal tabanını genişletmiş, böylelikle de devrimin zaferini yaklaştırmış olacaktır.

“Demokrasi olmaksızın sosyalizm olanaksızdır” Burjuva demokrasisinin genişlemesi, emekçi kitleleri devrime hazırlama görevini kolaylaştırır. Ama demokratik hak ve özgürlüklerin geliştirilmesi mücadelesi, ya da daha genel bir deyişle “demokrasi mücadelesi”, yalnızca işçi sınıfının sosyalist devrim yolunda eğitilmesi açısından araçsal bir niteliğe sahip olmanın çok daha ötesinde bir anlama sahiptir. Demokrasiye duyulan ihtiyaç, işçilerin iktidarı ele geçirmesiyle ortadan kalkmaz, tersine daha da artar. Çünkü demokrasi sınıf savaşımını daha doğrudan, daha geniş, daha açık, daha belirgin hale getirir. Lenin’in deyişiyle “gerek duyduğumuz şey de budur”. Dolayısıyla emekçiler en gelişmiş demokratik hak ve özgürlüklere sahip olmadıkça ve bunlar kâğıt üzerinde kalmayıp hayata geçirilme olanakları sağlanmadıkça bir işçi devletinden bahsetmek mümkün olmayacaktır. Bir başka deyişle demokratik olmayan bir sosyalist hareket, tanımı gereği bir garabet olduğu gibi, kendisine ne sıfatı yakıştırırsa yakıştırsın, demokratik olmayan bir sözümona sosyalist iktidar da işçi sınıfının kurtuluşu davasına hizmet etmek şöyle dursun, onun önünde bir engel olacaktır. 20. yüzyılda yaşanan Stalinist bürokratik diktatörlükler bu gerçeği yete-

sayı: 66 • Eylül 2010

rince çıplak biçimde ortaya koymaktadır. Stalinizmin sosyalizm düşüncesine sürdüğü despotizm lekesinin aksine, Lenin’in demokrasi konusundaki fikri çok netti. Şöyle diyor Lenin: “Demokrasi olmaksızın sosyalizm olanaksızdır. Çünkü: (1) proletarya demokrasi savaşımı içinde, sosyalist devrime hazırlanmadıkça o devrimi yapamaz; (2) utkun sosyalizm, tam demokrasiyi uygulamaksızın, zaferini pekiştiremez ve insanlığa, devletin çözülüp dağılmasını getiremez.”3 “Demokrasi olmaksızın sosyalizm olanaksızdır” düşüncesini Lenin, burjuva devleti analiz ettiği ve işçi devletinin nasıl bir şey olması gerektiğini ortaya koyduğu Devlet ve Devrim adlı çalışmasının da temel eksenlerinden biri haline getirmişti. İktidarın ele geçirilmesinden sonra da asla bu görüşlerinden vazgeçmedi. 1918’de, işçi meclislerine (sovyet) dayanan bir demokrasinin üstünlüklerini vurgularken, proleter demokrasinin en gelişmiş burjuva demokrasilerinden milyon kez daha demokratik olduğunu söylüyordu Lenin: “Sovyetler, bizzat emekçi ve sömürülen kitlelerin, devleti kendi başlarına kurma ve mümkün olan her tarzda yönetme olanağını kolaylaştıran doğrudan örgütleridir. … Basın özgürlüğü bir ikiyüzlülük olmaktan çıkar, çünkü basımevleri ve kâğıt burjuvazinin elinden alınır. En iyi yapılar, saraylar, köşkler, konaklar vs. için de durum böyledir. Sovyet iktidarı bu en iyi yapıların binlercesini ve on binlercesini bir anda sömürücülerin elinden aldı ve böylece onsuz demokrasinin bir aldatmaca olduğu kitleler için toplantı hakkını milyonlarca kez daha “demokratik” kıldı. …

Proleter demokrasi herhangi bir burjuva demokrasisinden milyonlarca kez daha demokratiktir; Sovyet iktidarı en demokratik burjuva cumhuriyetinden milyonlarca kez daha demokratiktir.”4 Burada en önemli husus, “bizzat emekçi ve sömürülen kitlelerin, devleti kendi başlarına kurma ve mümkün olan her tarzda yönetme olanağı”dır. Bu olmaksızın, yani bütün bir emekçi halk doğrudan bir şekilde devlet işlerine katılmaksızın, devleti bizzat kendisinin nasıl yöneteceğini öğrenmeksizin işçi devleti bir hayal olmaktan ileriye gidemez. Ama bunun için de, işçi sınıfının daha kapitalizm yıkılmadan önce, siyasal savaşıma katılması, “demokrasi savaşımı okulunda okuması”, bürokratizme ve despotizme karşı nasıl savaşabileceğini öğrenmesi gerekir. Kapitalist toplumda işçi sınıfının demokratik hak ve özgürlükler için vereceği mücadele ile işçi devletindeki demokrasi arasındaki bağı şu şekilde kuruyor Lenin: “Genel olarak kapitalizm ve özel olarak emperyalizm, demokrasiyi bir hayal haline getirir – ama aynı zamanda kapitalizm, yığınlarda demokratik esinler uyandırır, demokratik kurumlar yaratır, emperyalizmin demokrasiyi yadsıyışıyla demokrasi için yığınsal savaşım arasındaki çatışmayı şiddetlendirir. Kapitalizm ve emperyalizm ancak iktisadi devrimle devrilebilir; demokratik dönüşümlerle, en “ideal” demokratik dönüşümlerle bile devrilemez. Ne var ki, demokrasi savaşımı okulunda okumamış olan proletarya, iktisadi bir devrim yapma yetisine sahip değildir. Bankalara el koymaksızın, üretim araçları üze-

marksist tutum

rindeki özel mülkiyeti kaldırmaksızın kapitalizm yenik düşürülemez. Ne var ki, tüm halkı, burjuvazinin elinden alınan üretim araçlarının demokratik yönetimi için örgütlemedikçe, tüm emekçi halk yığınlarını, proleterleri, yarı-proleterleri ve küçük köylüleri, saflarını ve güçlerini demokratik bir biçimde örgütlemeleri ve devlet işlerine katılmaları için seferber etmedikçe, bu devrimci önlemler uygulanamaz.”5

Demokrasi mücadelesiyle sosyalizm mücadelesi iç içedir Kapitalizm gericileştikçe, onun parlamenter demokratik kurumları da çürümeye başlar. Burjuva toplum, çürümüş, dar kalıplara sıkışmış, militarize olmuş bir demokrasi ile faşizm gibi olağanüstü devlet biçimleri arasında salınmaya koyulur. Toplumun demokratik beklentilerini en tam haliyle hayata geçirme görevi proletaryanın sırtına biner. Lenin, emperyalizm çağında, demokrasi uğruna verilecek savaşımla sosyalizm mücadelesinin iç içe geçmişliğini bu yüzden vurguluyor. Bu ikisi arasında kopmaz bir bağ vardır, bunlar bir bütün oluştururlar. Bir başka deyişle önce demokrasi sorununu çözecek bir “demokratik devrim ve devrimci-demokratik bir iktidar”, ardından kapitalist sömürüyü ortadan kaldıracak bir “sosyalist devrim ve işçi sınıfı iktidarı” şeklindeki bir ayrımın Marksizmle ilişkisi yoktur. Demokrasi mücadelesinin tam başarıya ulaşması (ki ancak bir devrimle mümkündür), işçi iktidarından farklı, ondan kategorik olarak ayrı bir iktidar biçimi yaratmaz. Aynı şekilde kapitalist sömürüye karşı proleter bir devrimle kurulacak işçi iktidarı da emekçi kitleler için en geniş demokrasi dışında bir rejime dayanamaz. Bu nedenledir ki Marksistler tüm siyasal demokratik talepleri devrimci sınıf mücadelesine doğrudan doğruya bağlı kılmaya çalışırlar.

Demokratik hak ve özgürlükler mücadelesi ile sosyalizm mücadelesi arasındaki bu bağ kopartıldığında, geriye, bir uçta liberalizm ve diğer uçta da sekterlikten, despotizm esintilerinden başka bir şey kalmaz. İşçilerin iktidarı ele geçireceği bir proleter devrim hedefinden kopartılmış bir “demokrasi mücadelesi”ni savunmak liberalizme kapıyı açmak anlamına gelir. Diğer taraftan, bu hakları savunma ve geliştirme görevini ya da demokratik dönüşümleri, sosyalizm hedefini öne çıkarmak adına küçümsemek, “bu haklar kapitalizmde imkânsız sosyalizmde gereksizdir” diye düşünmek de baştan aşağıya yanlıştır ve her türlü sekterlik ve despotizmi işçi hareketine taşımak anlamına gelir: “Demokrasi uğruna savaşımın, proletaryanın dikkatini, sosyalist devrimden başka yöne çekeceğini ya da bu devrimi gizleyeceğini, ikinci plana iteceğini vb. sanmak büyük yanılgı olur. Tam tersine, nasıl ki tam demokrasiyi uygulamayan başarılı sosyalizm olmazsa aynı şekilde, proletarya, demokrasi uğruna, bütün alanlarda tutarlı bir devrimci savaşım yürütmeden burjuvaziyi yenilgiye uğratamaz.”6 Türkiye’de toplumun ve ekonominin kapitalist dönü-

9

Eylül 2010 • sayı: 66

marksist tutum

şümü anlamında “demokratik devrim” çoktan gündemden düşmüştür. Ne var ki bu durum hiç de bu ülkede ciddi demokratik sorunların ve acilen çözüm bekleyen demokratik görevlerin olmadığı anlamına gelmiyor. Tersine, güdük bir burjuva demokrasisinin hüküm sürdüğü Türkiye’de, ulusal, etnik, cinsel, dinsel-mezhepsel ayrımcılık, militarizm, baskı ve şiddet had safhadadır. Türlü kombinasyonlar ve biçimlerde iç içe geçen bu sorunlar tüm toplumun üzerine bir karabasan halinde çöküp hastalıklı bir ruh hali yaratmış durumdadır. Dahası bu durum, zaten olağanüstü ölçüde sınırlandırılıp baskı altına alınmış sendikal mücadele düzeyi de hatırlanacak olursa, işçi sınıfının birliğinin sağlanması görevini alabildiğine zorlaştırmaktadır. Başta sendikal hak ve özgürlüklerin mümkün olan en geniş içerikle elde edilmesi olmak üzere, Kürt sorununun ayrılma hakkının kabulüyle birlikte demokratik bir tarzda çözülmesi, siyasal alan üzerindeki asker-sivil bürokrasinin hegemonik rolüne son verilmesi, etnik azınlıklar ve dinsel mezhepler üzerindeki baskıların kaldırılıp ayrımcılık ve ayrıcalıklara son verilmesi, dini özgürlüklerin sağlanması, devletin dinden tümüyle elini çekerek gerçek bir laikliğin hayata geçirilmesi, eğitim sisteminin demokratikleştirilerek militarizmden, Kemalizmden ve her türlü gericilikten arındırılması ve benzeri sorunlar son derece yakıcı, kangrenleşmiş sorunlardır. Tüm bu sorunların işçi sınıfının mücadelesinin gelişiminin önünde birer engel olduğu çok açıktır. İşçi sınıfının mevcut bilinç ve örgütlülük düzeyinin yükseltilebilmesi için olduğu kadar bu topraklarda tarihsel nedenlerden ötürü pek de gelişkin olmayan

genel demokratik bilincin gelişimi açısından da demokrasi uğruna savaşım hayati bir önem taşımaktadır. İşçi sınıfı her türlü burjuva gericiliğe karşı demokrasiyi savunma mücadelesini kendi örgütleri ve yöntemleri aracılığıyla ve hiç kuşkusuz ki iktidarı kendi ellerine alma perspektifiyle yürütmek zorundadır.

Demokrasinin kaderi işçi sınıfına bağlıdır Diğer taraftan içinde bulunduğumuz emperyalist paylaşım savaşları dönemi de proletaryanın önündeki demokratik görevleri ağırlaştırmaktadır. Dünya genelinde demokrasi bakımından ciddi bir erozyon süreci yaşanmakta ve genel anlamda “güvenlik devleti” kılıfı altında polis devleti uygulamaları yeni biçimler alarak yaygınlaşmakta, demokratik hak ve özgürlüklere ciddi darbeler vurulması yönündeki faşizan eğilim güçlenmektedir.

Emperyalizm dönemi Marksistler tarafından savaşlar ve devrimler çağı olarak adlandırılmıştır. Bunun anlamı, bir tarafta emperyalistler arasındaki rekabet savaşımının diğer tarafta da işçiler ile burjuvazi arasındaki sınıf savaşımının genelde keskinleşmesi demektir. Böyle bir dünyada yükselen değerler barış, özgürlük ve demokrasi değil, savaş, tahakküm, militarizm ve faşizm eğilimi olacaktır.

Sözümüzü yüz yıldan uzun bir süre önce Marksizmi liberal bir revizyona tâbi tutmaya çalışanlara karşı Rosa’nın şu satırlarıyla bitirelim: “Bu gerçek (…) sosyalist işçi hareketinin bugün bile demokrasinin tek dayanağı olduğunu ve olabileceğini gösterir. Aynı zamanda da sosyalist hareketin kaderinin burjuva demokrasisine değil, demokratik gelişimin kaderinin sosyalist harekete bağlı olduğunu kanıtlar. İşçi sınıfının kurtuluş savaşından vazgeçtiği ölçüde demokrasi de yaşama gücü elde edemez. Tam tersine, sosyalist hareket, dünya politikasının ve burjuvazinin demokrasiyi terk edişinin gerici sonuçlarına karşı savaşabilecek gücü elde ettiği ölçüde, demokrasi de yaşama olanağına sahip olur. Demokrasinin güçlenmesini isteyenler, sosyalist hareketin zayıflamasını değil, onun da güçlenmesini istemek zorundadırlar.”7 

______________________ 1

2

3 4

5

6

7

10

Lenin, “Sosyalist Devrim ve Ulusların Kaderlerini Tayin Hakkı –Tezler”, Ulusların Kendi Kaderlerini Tayin Hakkı, Sol Yay., 7.bsk, s.151 Lenin, Marksizmin Bir Karikatürü ve Emperyalist Ekonomizm, Sol Yay., 1.bsk, s.91 Lenin, age, s.92 Lenin, “Proleter Devrim ve Dönek Kautsky”, Seçme Eserler, c.7, İnter Yay. s.148-9 Lenin, “P.Kievski’ye Yanıt”, Marksizmin Bir Karikatürü ve Emperyalist Ekonomizm, Sol Yay., 1.bsk, s.23-24 Lenin, “Sosyalist Devrim ve Ulusların Kaderlerini Tayin Hakkı –Tezler”, Ulusların Kendi Kaderlerini Tayin Hakkı, s.149 R. Luxemburg, Sosyal Reform ya da Devrim, Ma-Ya Yay., 1.bsk, s.91

“Değişen” Obama ve Emperyalist Savaş Süreci Kerem Dağlı

T

üm dünyada burjuva medya, büyük puntolar ve iddialı manşetlerle ABD’nin bütün muharip askerlerini Irak’tan çektiğini duyurdu. Gazeteler gelişmeyi sanki ABD tüm askerlerini Irak’tan çekiyormuş –ve dolayısıyla da Irak işgali sona eriyormuş– gibi verdi. Oysa gerçekte, ne ABD Irak’taki askeri varlığını sona erdirmekte ne de işgal son bulmaktadır.

Burjuva medya her zamanki gibi olayları kendi ideolojik süzgecinden geçirerek ve çarpıtarak vermektedir. “ABD tüm muharip askerlerini geri çekiyor” ifadesi yanılsama yaratmak amacıyla kasıtlı olarak kullanılmakta ve geride kalan 52 bin askerin (geri çekme işleminden önce yaklaşık 130 bin asker bulunuyordu) sadece 1 yıl daha kalacağı ve asıl görevinin de Irak ordusunu eğitmek olacağı söylenmektedir. Fakat gerçeklik bundan farklıdır. Geriye kalan askerlerin tek görevi kesinlikle Irak ordusuna eğitim sağlamak ve diplomatik temsilcilikleri korumaktan ibaret değildir. Bu birliklerin “muharip” yeteneklere de sahip oldukları, yani gerektiğinde kendilerini korumak amacıyla sıcak çatışmalara girebilecekleri, bizzat Amerikalı yetkililer tarafından da ifade edilmiştir. Yine aynı yetkililer “gerektiğinde” –siz bunu “istedikleri her an” diye anlayın– yeni

muharip güçlerin Irak’a sevk edilebileceğini de sözlerine eklemişlerdir.

Geride bırakılan bu birliklere ek olarak, sayıları 95 bine ulaşmış olan emekli asker, polis ve istihbarat elemanını çalıştıran, Blackwater ve benzeri 19 özel güvenlik şirketi, görevi Amerikan ordusundan devralmış durumdadır.

Amerikalı yetkililer, bu özel güvenlikçilerin sayısını iki katına çıkarmayı planladıklarını açıklamışlardır. Ayrıca BM’ye bağlı ABD askerlerinin “barış gücü” kılıfı altında Irak’ın çeşitli bölgelerinde görev yapacağı da açıklamalarda yer almaktadır. Bu askerlerin önemli bir bölümü, mevcut ve yeni yapılacak ABD üslerinde görev yapacaklar. Dolayısıyla ABD’nin Irak’taki askeri varlığını sona erdireceğinden bahsetmek, başta Amerika’dakiler olmak üzere emekçi kitleleri kandırmak üzere ortaya atılmış kasıtlı bir yalandır.

Sadece Amerikalı yetkililerin açıklamalarını baz alacak olsak bile, ABD’nin Irak’taki silahlı gücü 2011 sonunda 240 bin civarında olacaktır. Tek fark, ABD ordusuna bağlı katliam birliklerinin yerini, çoğunluğu özel güvenlik şirketlerine mensup paralı askerlerin yani kiralık katiller sürüsünün alacak oluşudur.

Irak’ta ABD işgali sona ermediği gibi, işgalle birlikte

11

marksist tutum

başlayan siyasi istikrarsızlık da devam ediyor. Bir yanda işgale karşı yürütülen direniş eylemleri, diğer yanda da Irak burjuvazisinin kendi içindeki iktidar kavgası sürüyor. Seçimlerin üzerinden aylar geçmiş olmasına rağmen hükümet halen kurulabilmiş değil. Direniş eylemleriyle iç içe geçmiş bulunan bu iktidar kavgası yüzünden her gün onlarca Iraklı hayatını kaybetmektedir.

Yedinci yılında, Türkiye dâhil çeşitli emperyalist güçlerce de desteklenen ABD işgalinin Irak halkına bilançosu tam bir felâket tablosunu andırmaktadır. 1 milyonu aşkın insan savaş ve savaşın sonuçları yüzünden hayatını kaybetmiştir, her gün onlarca kişi çatışmalardan dolayı ölmektedir. Ekonomi allak bullak olmuş durumdadır, işgal öncesinde günlük 25 milyon varil olan petrol üretimi 2,5 milyon varile düşmüştür. Resmi işsizlik oranı %15’tir, gençlerde ise bu oran %30’a kadar çıkmaktadır. Çalışanların %40’ı da yarım günlük veya geçici işlerde çalışabilmektedir. Nüfusun üçte biri yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. 230 bin kişi ülke dışında, 1,5 milyon kişi de ülke içinde göçmen durumundadır. Ve tüm bu kaotik tablo, düzelmek bir yana daha da kötüleşme eğilimindedir. Ülkeyi “demokrasi ve özgürlük” vaadiyle işgal eden Amerikan emperyalizmi işleri öylesine kötü bir hale getirmiştir ki, başlangıçta işgale karşı çıkan eski BAAS artıkları bile ABD’nin asker sayısını azaltmaması ve ülkeden elini çekmemesi gerektiğini söyler duruma gelmişlerdir. Zaten böyle bir derdi olmayan Obama yönetimi, bu talepleri işgal politikalarına dayanak olarak kullanmakta, ama planları doğrultusunda asıl gücünü Afganistan ve Pakistan’a kaydırarak Irak’ı özel güvenlik güçlerinin ve BM “barış gücü”nün ellerine bırakmaktadır. Çünkü Obama ve ekibinin niyeti, gittikçe yaymakta oldukları emperyalist savaş cephesinde güçlerini dengeli ve değişen ihtiyaçlara uygun biçimde konumlandırmaktır.

Obama saldırganlıkta da kan dökücülükte de Bush’un takipçisidir Öte yandan Batı medyasının belli başlı gazetelerinde, Obama’nın çizgi değiştirdiği ve “Bush’un geri döndüğü” yolunda yorumlar yapılmaktadır. Bu yorumlara göre Obama, başlangıçtaki sözümona barışçıl ve yumuşak güç kullanmaya dayalı çizgisini terk etmeye ve Bush’un saldırgan tutumunu izlemeye başlamıştır. Bu söylem, belirli bir gerçeklik payı içermekle birlikte yanıltıcıdır da. Obama başından beri Bush döneminde belirlenen emperyalist politikaların takipçisi olmuştur. Bush döneminin “şahin” çizgisinin ardından görece daha “yumuşak” bir söylem içinde olan Obama, ABD’nin hegemonyasının zayıflamasına paralel olarak ve rakip emperyalist devletlerin kendi aleyhine olacak yönelimlere girmesine fırsat vermemek için daha atak, saldırgan ve baskın bir çizgi izlemek zorundadır.

Dolayısıyla şimdi sıra, tıpkı daha önceki yazılarımızda öngördüğümüz gibi, Obama’nın söylemini giderek sertleştir-

12

Eylül 2010 • sayı: 66

mesine ve buna uygun olarak da, milyonlarca insanın canına malolan kanlı savaş yöntemlerine hız vermesine gelmiştir.

Irak ve Afganistan’da özel güvenlik şirketlerine daha fazla görev verilmesi bunun ilk işareti olarak görülmelidir.

Bir yandan kendisine oy verenlerin yarattığı basıncı düşürmek isteyen, diğer yandan da hizmetinde olduğu tekelci sermayenin çıkarlarını korumak zorunda olan Obama yönetimi, Amerikan askerlerinin yerine özel güvenlik elemanlarını kullanmayı giderek artan oranda tercih etmektedir. Roma ordusunun lejyonerlerini hatırlatacak şekilde paralı askerlerden oluşan bu kiralık katiller sürüsü, geri dönen asker cenazeleri karşısında Amerikan halkının yükselen tepkisini bastırmada bir can simidi gibi görülmektedir. Ancak Irak ve Afgan halkları açısından bunun anlamı daha fazla kan, ölüm, acı ve gözyaşı demektir. Çünkü bu paralı ve profesyonel askerler, çok daha acımasız ve kural tanımaz şekilde hareket etmektedirler.

Benzer şekilde CIA’ya bağlı özel birliklerin, yani kontrgerilla güçlerinin düzenlediği operasyonların sayısında ve kapsamında da ciddi bir artış yaşanmaktadır. Bu kontrgerilla güçlerinin hareket alanı Irak ve Afganistan’la sınırlı değildir. Bush döneminin “önleyici savaş” doktrini çerçevesinde, Yemen’den Somali’ye, eski Sovyet cumhuriyetlerinden Filipinler’e kadar 19 ülkede bu birlikler, yerel güçlerle ve İngiltere, Fransa gibi diğer emperyalist güçlerle işbirliği halinde operasyonlar düzenlemektedirler. Bu operasyonlar sözde El-Kaide gibi “terörist” örgütlere karşı yapılmaktadır, ama nedense bahsi geçen ülkeler hep emperyalist paylaşım kavgasının belli başlı kapışma alanlarına denk düşmektedir.

Doğrudan CIA’ya bağlı kontr-gerilla güçleri, kâh insansız savaş uçaklarıyla köyleri bombalamakta ve sivil insanları katletmekte, kâh gizli operasyonlarla kaçırdıkları direnişçileri gizli merkezlerine götürerek sistematik biçimde işkence etmektedirler. CIA ve Pentagon’un birlikte yürüttükleri bu operasyonlar, hedef tahtasına yerleştirilmiş

sayı: 66 • Eylül 2010

direniş önderlerinin suikastlarla katledilmesini, uyuşturucu kaçakçılığı yapan mafya gruplarıyla ve yerel savaş ağalarıyla işbirliğini de içeriyor.

Bu iki gelişme, yani CIA’ya bağlı kontr-gerilla güçlerinin etkinliğinin artması ve özel güvenlik kuvvetlerinin daha yaygın biçimde kullanılması, Obama döneminin alâmeti farikası haline gelmiştir. Obama yönetimi bu sayede pis işlerini daha gizli ve sessiz bir şekilde halledebilmekte, politik rakiplerinin ve kamuoyunun baskısından sıyrılabilmektedir. Ayrıca operasyonları düzenleyen güçler yakalandıkları veya öldürüldükleri durumda da ABD yönetimi bunları sahiplenmemekte ve sorumluluktan kaçabilmektedir. Nobel ödüllü “barış adamı” Obama’nın imajını koruyabilmek için bel bağladığı bu yöntemler, açıktır ki Bush döneminin açık saldırı politikalarından daha az gayri insani değildir. Tersine, kitlelerin bilincinin “savaşın bittiği” yönünde manipüle edilebilmesi ve bulandırılabilmesi açısından daha tehlikelidir. Fakat kuşkusuz işler bunlarla sınırlı kalmayacaktır, çünkü emperyalist kapışmanın ve hegemonya yarışının ekonomik krizden de beslenerek kızışan doğası, Obama’yı çok daha fazlasını yapmaya itmektedir.

Obama yönetiminin daha da saldırganlaşacağının ikinci işareti ise Ortadoğu, Afganistan ve Pakistan’da izlenen politikalardaki doz arttırımlarıdır. Obama yönetimi Afganistan’daki asker sayısını şimdilik daha fazla arttırmayacağını açıklamış olsa da, direniş güçlerine karşı yürüttüğü saldırıların dozunu giderek arttırmaktadır. Bu da beraberinde daha fazla sivilin ölmesini, Afgan halkının çektiği sefaletin ve acıların artmasını, yegâne direniş gücü olarak Taliban’ın güçlenmesini getirmektedir. ABD saldırılarından Pakistan’ın kuzeyindeki sivil yerleşim alanları da nasibini almaktadır ve bu da Taliban’ın etkisinin bu bölgede de artmasından başka bir sonuç doğurmamaktadır. Pakistan ise genel olarak her geçen gün daha fazla istikrarsız-

marksist tutum

laşmakta ve bizzat paylaşım alanı olmaya doğru ilerlemektedir. Bu durum, yani Pakistan’ın kasıtlı olarak içine itildiği kaotik ortam, ABD’nin planlarına da uygundur. Hatta ABD son günlerde yaşanan sel felâketinden bile bu yönde faydalanmaktadır. Uluslararası yardımları “Taliban’ın eline geçecek” söylemiyle engellemeye dahi çalışmıştır.

Başkanlığının ilk zamanlarında Ahmedinejad’a bol bol havuç uzatan Obama, ne zamandır havucun yerine sopayı geçirmeye başlamıştır. BM Güvenlik Kurulundan çıkan son yaptırım kararları, her ne kadar Rusya ve Çin pek uymasa ve Brezilya, Türkiye karşıt pozisyon alsalar da, AB ülkelerinin de katılımıyla giderek sertleştirilmektedir.

ABD’nin yanında saf tutan Arap ülkeleri de (Mısır, Suudi Arabistan, Ürdün, Körfez ülkeleri vb.) İran’ın güçlenmesine karşı bu yaptırımları desteklemektedirler. İran’dan gelecek olası füze saldırılarına karşı oluşturulan füze kalkanı projesine de hız verilmiş durumdadır. Obama yönetimi her fırsatta İran’ı vurmak yönünde planları basına sızdırmakta ve güçlerini bu planlar doğrultusunda İran’a yönelik olarak mevzilendirmektedir.

Bunlara ek olarak, Ortadoğu genelinde İran’ı yalnızlaştırmak ve gücünü kırmak yönündeki politikalarda da vites artırımı söz konusudur. Fransa gibi Batılı güçler ve Suudi Arabistan gibi Arap ülkeleri aracılığıyla Suriye’yi İran’dan uzaklaştırma kampanyasına hız verilmiştir. İran’a ihanet etmesi karşılığında Suriye’ye uzatılan havuçlar arasında ekonomik yardımın yanı sıra, Lübnan ve Irak’taki siyasi nüfuzunun artmasına göz yumulacağı gibi vaatler de bulunmaktadır. ABD, Suriye ile İran’ın arasını açmak için en küçük ayrıntıları bile atlamamaktadır. Irak seçimlerinde Suriye ile İran’ın ayrışan tutumları buna örnek gösterilebilir. Seçimlerde, Suriye Suudi Arabistan’la birlikte ulusal birlikçi ve laiklik yanlısı Allavi’yi desteklerken, İran, Şiilerin çoğunluğunun temsilcisi olarak görülen Maliki’yi destekliyordu.

ABD işgalinin Irak halkına bilançosu tam bir felâket tablosunu andırmaktadır. 1 milyonu aşkın insan savaş ve savaşın sonuçları yüzünden hayatını kaybetmiştir, her gün onlarca kişi çatışmalardan dolayı ölmektedir. Nüfusun üçte biri yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Ve tüm bu kaotik tablo, düzelmek bir yana daha da kötüleşme eğilimindedir.

13

marksist tutum

Eylül 2010 • sayı: 66

Obama yönetimi Afganistan’daki asker sayısını şimdilik daha fazla arttırmayacağını açıklamış olsa da, direniş güçlerine karşı yürüttüğü saldırıların dozunu giderek arttırmaktadır. Bu da beraberinde daha fazla sivilin ölmesini, Afgan halkının çektiği sefaletin ve acıların artmasını, yegâne direniş gücü olarak Taliban’ın güçlenmesini getirmektedir. İran’ın etkisinde olan Lübnan Hizbullah’ını ve Filistinli Hamas’ı yok etmeye dönük faaliyetler de arttırılmıştır. İran’ın, kendisine karşı düzenlenecek olası bir saldırıda İsrail’i vurmak açısından elindeki en önemli koz olarak gördüğü Lübnan Hizbullah’ı, ABD ve İsrail’in planları açısından ciddi bir tehdit olarak görülmektedir. ABD ve İsrail, Hizbullah’ın Lübnan halkının gözündeki popülaritesini azaltmak amacıyla, bizzat İsrail ajanlarının organize ettiği çok açık olan Hariri suikastını bile Hizbullah’ın üzerine yıkmaya çalışmaktadır. Geçtiğimiz günlerde Suudi kralı Abdullah’ın ve Suriye devlet başkanı Esad’ın Lübnan’da bir araya geldiği mini zirvede de öncelikli amaç Suriye’nin Hizbullah üzerindeki nüfuzunu kullanarak İran’ın etkisini zayıflatmaktı. ABD ve İsrail, Lübnan üzerinde ciddi nüfuzu olan Suriye buna cevaz vermedikçe Hizbullah’ın gücünün kırılamayacağını bildiklerinden Suudilere bu zirveyi düzenlettirmişlerdir.

Bu diplomatik yöntemlerin ne derece etkili olacağı belirsiz olduğundan, ABD-İsrail ikilisi işi Lübnan’la ikinci bir savaş çıkartmaya kadar götürebilecek durumdadırlar.

Nitekim daha birkaç hafta önce Lübnan-İsrail sınırında yaşanan çatışma bunun kanıtı olarak görülmelidir. İsrail’in provokatif tavırları sayesinde, zaten son derece gergin olan ortamın ateşlenmesi an meselesidir. Bu bağlamda, İran savaşına giden yolun öncelikle Lübnan’da Hizbullah’ın tasfiye edilmesini amaçlayan bir saldırıyla açılacağını söylemek olanaklıdır. Bu olası Lübnan-İsrail savaşı bir öncekinden çok daha büyük ve yıkıcı etkilere sahip olacaktır. İsrail ordusu çıkacak bir savaşta, öncekindeki gibi Hizbullah ile Lübnan hükümetine bağlı güçler arasında bir ayrım yapmayacağını, daha hızlı ve etkili bir saldırıda bulunacağını şimdiden açıklamıştır. Bu açıklama, İsrail’in savaşa hazırlandığının ve saldırı planları yaptığının bir kanıtı olarak görülmelidir.

ABD’nin zorlamasıyla önümüzdeki günlerde yapılacak

14

olan İsrail ve Filistin yönetimi arasındaki doğrudan görüşmelerin amacı da Hamas’ın etkisini kırmak ve hatta tasfiyesini sağlamaktır. ABD’nin bu planı, Amerikan yanlısı Arap devletleriyle AB ülkelerinden de destek görmektedir.

Dört bir yandan baskı altına alınan Filistin yönetimi başkanı Abbas, son derece teslimiyetçi bir içeriğe sahip bu görüşmeye “önkoşulsuz” olarak katılmaya mecbur bırakılmıştır. Önkoşulsuz katılımın anlamı, İsrail’in 1967’deki sınırlara geri çekilmesi, sürekli yayıldığı yerleşim alanlarını boşaltması ve hapiste tutulan Filistinli direniş önderlerinin serbest bırakılması talebinden vazgeçmesidir ki, bu, Filistinlilerin yıllardır uğruna mücadele ettikleri en hayati talepleri bir kenara bırakmak anlamına gelmektedir. Kendi rakibi olarak gördüğü Hamas’ın ekarte edilmesi için yanıp tutuşan Abbas, doğrudan görüşmelere önkoşulsuz katılmayı kabul ederek, Filistin davasına ihanet etmeye devam etmektedir. Bu görüşmelerden Filistin halkının yararına hiçbir sonuç çıkmayacağı çok açıktır, ama zaten ABD-İsrail ikilisinin derdi de bu değildir. Onların asıl derdi Hamas’ın gücünün kırılmasıdır. İsrail’in faşist dışişleri bakanı Lieberman’ın, Gazze’nin Mısır ve Batı Şeria’nın da Ürdün’ün vesayetine bırakılması suretiyle Filistin sorununun halledilmesi yönündeki planı, bu görüşmelerin temelini oluşturmaktadır. ABD’nin de el altından desteklediği bu plan, Abbas gibi işbirlikçi yönetimler tarafından bile kabul edilmesi zor bir plan olsa da, görüşmelere Mısır devlet başkanı Hüsnü Mübarek ile Ürdün kralı Abdullah’ın çağrılması ve bizzat Obama’nın toplantıya ev sahipliği yapacak olması, niyetlerdeki ciddiliği ortaya koymaktadır. Bu görüşmelerde tavizler koparmak yönünde Abbas’a ciddi baskılar yapılacağı kesindir. Ve kuşkusuz bu baskılara, İsrail’in Hamas’a, dolayısıyla da Gazze’ye yönelik saldırılarının eşlik etmesi kuvvetle muhtemeldir.

Her zamanki gibi sonuçsuz kalacağı belli olan bu gö-

sayı: 66 • Eylül 2010

rüşmelerin yapılmasındaki bir diğer sebep ise, Gazze’ye yardım götüren gemilere saldıran İsrail’in epeyce zedelenen imajını “barış görüşmeleri başladı” aldatmacasıyla bir nebze olsun düzeltmektir. Görüşmeler Filistinliler için iki tarafı keskin kılıç gibidir. Görüşmeye katıldıkları takdirde ABD ve İsrail’in planlarına hizmet etmiş olacaklar, katılmadıkları takdirde ise barışı bozmakla suçlanacak ve günah keçisi haline getirilecekler. Bu doğrudan “barış” görüşmeleri, İsrail’e Gazze ablukasını sürdürmek ve yerleşim yerlerini yaymak için de güzel bir kılıf sunmaktadır. İşte “barış adamı” Obama’nın ve ekibinin yeni yönelimlerinin ana hatları bunlardır. ABD-İsrail ikilisinin planladığı ve AB ülkelerinin desteklediği bu politikalar sayesinde Ortadoğu yıkıcı ve yaygın savaşların öncelikli alanı haline gelmiştir. İran var gücüyle silahlanmaktadır. Elindeki uzun menzilli balistik füzeleri ciddi ölçüde geliştirmiş durumdadır, insansız bombardıman uçağı ürettiklerini Ahmedinejad daha yeni açıklamıştır. Buna karşılık katil İsrail de İran’ı vurmak için adeta fırsat kollamakta, sık sık İran’a saldırı planlarını açıklamakta ve ABD’yi sürekli olarak İran’a saldırmak konusunda zorlamaktadır. İşi bir oldubittiye getirerek İran’a karşı savaşın başlamasını sağlamak, İsrail için hiç de uzak bir seçenek değildir.

Emperyalist Türkiye de suç ortağıdır Ezilen halkları ve emekçi sınıfları boğan emperyalist politikalarda ABD yalnız değildir. ABD’ye ek olarak, rakip emperyalist güçler de boş durmamakta ve onlar da kendi çıkarlarını korumak ve geliştirmek amacıyla çeşitli girişimlerde bulunarak, BOP’a konu olan coğrafyadaki halkların çektiği acıların artmasına katkıda bulunmaktadırlar. Ortadoğu söz konusu olduğunda bu emperyalist güçlerden birisi de Türkiye’dir. Meseleyi sadece Amerikan emperyalizminin kötülüklerine indirgeme hatasına düşmemesi gereken işçi sınıfı, olaylara bu pencereden bakmalıdır.

Emperyalistleşen Türkiye Ortadoğu’da bir ortak pazar kurmaya çalışmakta, Suriye ve Irak’la anlaşmalar imzalamakta, Afrika ülkeleriyle ilişkilerini geliştirip yatırımlar yapmakta, Brezilya’yla birlikte İran’la nükleer takas anlaşması yapmakta, Rusya’yla ilişkilerini ciddi ölçüde ilerletmekte, İran’la bir dizi ikili anlaşmalara imza atmakta, Hamas’la görüşüp İsrail’e kafa tutmaktadır. Bu doğrultuda ilerlerken de zaman zaman ABD’yi ve İsrail’i, hatta çeşitli AB ülkelerini karşısına almaktadır. Emperyalist dünyanın başı olan ABD’ye ve katil İsrail devletine “boyun eğmeyen” bir başbakanın, örgütsüz kitlelere de hoş göründüğü açıktır. Ama bu görüntünün arkasında yatan sınıf çıkarları aslında hiç de ezilen halkların ve emekçi sınıfların yararına değildir.

Burjuva Türkiye devletinin, ABD’nin Afganistan’da yaptıklarına hiçbir itirazı yoktur. Hatta bulundurduğu askeri güçle, ABD emperyalizminin işlediği suçlara da ortak

marksist tutum

Türkiye’nin ABD’nin Afganistan’da yaptıklarına hiçbir itirazı yoktur. Hatta orada bulundurduğu askeri güçle, ABD emperyalizminin işlediği suçlara da ortak olmuştur.

olmuştur. Türkiye, bu ülkeyi yöneten ve boğazına kadar pisliğin içine gömülü olan, rüşvetçilikte sınır tanımayan, Afgan halkına gönderilen yardımları zimmetine geçiren, işgal güçlerinin halka yaptığı zulme ve katliamlara seyirci kalan, savaş ağalarıyla ve uyuşturucu tacirleriyle her türlü işbirliğini yapan, tek derdi cebini biraz daha doldurmak olan kukla Karzai yönetimini de desteklemektedir.

Benzer şekilde Türkiye, son süreçte yaşanan soğuma bir tarafa bırakılırsa, İsrail’in de bölgedeki en önde gelen müttefiklerinden biridir. Önümüzdeki süreçte, ABD ile ilişkilerin ısınmasına paralel olarak İsrail’le ilişkilerin düzelmesine de şaşırmamak gerekir. Zaten diplomatik ve kısmen askeri ilişkilerdeki soğuma hariç tutulursa, ticari ilişkilerde 2010 başından bu yana bir artış bile söz konusu olmuştur. Türkiye’nin İsrail’e karşı çıkışının sebebi, İsrail’in Filistin halkına yıllardır uyguladığı zulüm değildir. İsrail’le giriştiği rekabettir. Son süreçte, onca atıp tutmaya rağmen Gazze’de yaşayan Filistinlilerin durumunu düzeltecek gerçek adımların hiçbiri atılmamıştır. Gazze’ye yönelik İsrail ablukası devam etmektedir. Örneğin Filistin halkının boynundaki ilmeğin biraz daha sıkılmasından başka hiçbir sonuç doğurmayacağı açık olan İsrail-Filistin yönetimi arasındaki önkoşulsuz doğrudan görüşmelere ilişkin Türkiye’nin hiçbir itirazı olmamıştır. İşin aslı Türkiye’nin Ortadoğu’daki yönetimlerin baskıcı karakteriyle bir sorunu yoktur. Sıra emperyalist politikalara geldiğinde Türkiye’nin ABD’den veya diğer emperyalist güçlerden niyet olarak hiçbir farkı yoktur. Sadece yapabildikleri ve gücü daha sınırlıdır. Üstelik son dönemde, gücünün ve kapasitesinin sınır-

15

marksist tutum

larını zorlayan bir Türkiye’dir söz konusu olan. Türkiye, bizzat bölge ülkeleri tarafından da artık Ortadoğu’nun en önemli gücü kabul edilmektedir. Suriye ve İran’la, hatta Rusya’yla geliştirdiği ilişkiler sayesinde bölgedeki dengeleri etkileyecek bir ağırlığa sahip olmuştur. Irak’ta ortaya çıkması muhtemel siyasi boşluğun yaratacağı fırsatlara şimdiden gözünü dikmiş durumdadır. Mısır ve Suudi Arabistan gibi ülkeler İran’a karşı bir denge oluşturduğu için, Suriye ve İran ise İsrail’e kafa tutmasından ve ABD-İsrail ikilisinin İran’a yönelik politikalarına ayak diremesinden hareketle Türkiye’yi değişen oranlarda desteklemektedirler.

Türkiye’nin son dönemde giriştiği hamleler ve aktif dış politikası, ABD’yi de planlarını gözden geçirmeye ve Türkiye’yle olan ilişkilerini yeniden değerlendirmeye mecbur bırakmıştır. ABD, bir yandan Türkiye’yi hepten karşısına alacak kadar ipleri germemekte, diğer yandan da hizaya getirecek ölçüde aba altından sopa göstermeyi ihmal etmemektedir. Türkiye burjuvazisi de, AKP ve hatta Erdoğan aracılığıyla, önce radikal çıkışlar yapmış sonra da bir miktar geri adım atarak arayı düzeltmeye dönük girişimlerde bulunmuştur. ABD dışişlerinin Türkiye hakkında hazırladığı raporda yer alan ifadeler ve rapor sonrasında dışişlerinin Türkiye konulu toplantısındaki değerlendirmeler, yeni atanacak büyük elçinin niteliği vb. ABD’nin Türkiye’ye yönelik bakış açısına ışık tutmaktadır. Benzer şekilde Türkiye’den bir heyetin ABD’ye giderek önce Obama’yla sonra da Kongre’yle görüşmesi de Türkiye’nin arayı düzeltme çabalarına örnek oluşturmaktadır. Özetle ifade edecek olursak ABD, emperyalistleşen Türkiye’nin bölgesel güç olma yolundaki çabalarını anlayışla karşıladığını, bu doğrultuda kendi planlarında Türkiye’ye biçtiği rolü tekrar gözden geçirdiğini ve daha aktif rol vermeye (bunu pastadan daha fazla pay vermek şeklinde anlamak gerekir) hazır olduğunu, ancak buna mukabil Türkiye’nin de açıktan İsrail’i hedef alan ve İran’a yönelik ABD planlarını bozacak politikalardan kaçınması gerektiğini söylemektedir.

Türkiye ise, belli ölçülerde ABD’nin isteklerini karşılayacak tavizler vermeye hazır olduğunu ortaya koymuştur, fakat ABD planlarıyla örtüşmeyen çıkarlara sahip olduğunu da açıkça ifade etmekte ve bu noktalarda ABD’ye ayak diremektedir. Bu noktalardan ilki ve en önemlisi İran konusu, ikincisi de Filistin (dolayısıyla da İsrail) sorunudur.

Bunlara Kürt sorunu, Kıbrıs meselesi, Ermenistan’la ilişkilerin düzeltilmesi gibi hususları da eklemek gerekir. Ve bu hususların hepsi de, aynı zamanda Türkiye burjuvazisinin iç kapışmasının konularıdır. Dolayısıyla bu başlıklar hem iç hem de dış politikanın yakıcı konularını teşkil etmektedir. ABD planları, bir konuda AKP çizgisiyle örtüşürken diğer konuda statükocu kanatla örtüşmektedir. Bu farklılıkları veya benzerlikleri AKP’yi hizaya getirmekte birer koz olarak kullanan ABD yönetimi de tam anlamıyla homojen olmadığından, ortaya girift bir tablo çıkmaktadır.

ABD burjuvazisinin şahin kanadı, Erdoğan’ın “one mi-

16

Eylül 2010 • sayı: 66

nute” çıkışından sonra açıkça statükocu kanadı desteklemeye başlamıştır. Bunlara Demokratların bir bölümünü de eklemek gerekir. Obama’nın da içinde yer aldığı diğer kanat ise, statükocular karşısında AKP’yi desteklemekte ve fakat İran meselesinden ötürü ciddi rahatsızlık duymaktadır. Bu tabloya AB ülkeleri de eklendiğinde saflar daha bulanıklaşmaktadır. Çünkü Fransa ve Almanya Türkiye’nin çıkışlarından rahatsızlık duyarken, İngiltere pek çok konuda AKP hükümetine ciddi biçimde arka çıkmaktadır.

Buna son zamanlarda İngiltere ile ABD arasında yaşanan ufak çaplı sürtüşmeler de eklendiğinde, tabloya neden karmaşık dediğimiz daha iyi anlaşılacaktır. Tüm bu karmaşıklığın ve çelişkilerin sebebi hegemonya yarışında ve emperyalist savaş sürecinde gelinen durumdur. Sürecin devamında daha nice saf değiştirmeler ve yeni kamplaşmalar görüleceğini daha önceki yazılarımızda da belirtmiştik, ta ki nihai sona yaklaşılana ve kutuplar iyice belirginleşene kadar. Sonrasında nasıl bir kızılca kıyametin kopacağı ise tarihin sunduğu dersler hatırlanarak öngörülebilir.

İşçi sınıfı kaderini kendi ellerine almalıdır Özetleyecek olursak, Obama ve ekibinin yönetimindeki ABD, dünyayı hızla ateşe doğru götürmekte Bush döneminden geri kalmadığını ve kalmayacağını artık çok net biçimde ortaya koymuş durumdadır. Obama’nın şahsından bağımsız olarak, dünya ekonomisinin içinde bulunduğu kriz ortamı ve onun kışkırttığı hegemonya kavgası, emperyalist savaş sürecinin ilerlemesini beraberinde getirmektedir. Bu noktada diğer emperyalist güçlerin de ABD’den aşağı kalır yanı yoktur. AB, kimi nüanslar bir yana bırakılırsa, ABD’nin kuyruğuna takılmış vaziyettedir. Oysa hatırlanacak olursa Afganistan ve Irak işgallerinin ilk dönemlerinde ne de “yiğit” bir şekilde ABD’ye kafa tutmaktaydılar!

Burjuva medyanın da yoğun gayretleri sayesinde olduğundan daha “sessiz” gösterilen bir dönem geride kalmaktadır. Eninde sonunda İran’a savaş açılmasının gündeme geleceği bu sürecin açılışının Lübnan’a yönelik bir İsrail saldırısıyla yapılması ihtimal dâhilindedir. Doğrudan görüşmeler esnasında Filistin halkına dayatılacak olan Lieberman planı, pekâlâ Ortadoğu kazanının ısısını yükseltebilecek niteliktedir. Bölünmeye doğru itilen Irak’ta yükselecek kanlı boğazlaşmaların diğer bölge ülkelerine ve bu arada Türkiye’ye de sıçraması kaçınılmazdır. İran’la başlatılacak savaşın sonuçları ise karşılaştırılamaz ölçüde daha ağır olacaktır. Bu savaşın bölge ülkelerini bir girdap gibi içine çekmesi işten bile değildir. Ve tüm bu iç karartıcı tabloya rağmen, emperyalist-kapitalist güçlerin tek derdi pastadan aldıkları payı arttırmak yahut pastadan pay almaya çalışmaktır. Yani bu tablodan etkilenen ve daha da etkilenecek olan emekçi sınıfların durumuyla ilgilendikleri yoktur. Emekçi sınıflar ancak birleşerek ve mücadele sahnesine çıkarak kendi kaderlerini ellerine alabilirler.

Arabesk, Kemalist Seçkincilik ve Sol Utku Kızılok

M

üzisyen Fazıl Say geçen haftalarda “Türk halkının arabesk yavşaklığından utanıyorum” diyerek halk kitlelerine ağır hakaretlerde bulundu. Say’ın açıklamaları gerek arabesk gerekse klasik ve opera müziğiyle iştigal edenler tarafından tepkiyle karşılandı, ancak esas tartışma siyasal alanda yaşandı. Halk kitlelerine tepeden bakarak küçümseyen ve hakaret eden Fazıl Say’ın devrimci sınıf hareketi açısından dikkate alınacak bir yanı yok. Ancak Say’ın söyledikleri üzerinden başlayan tartışma ve özellikle sosyalist kesimlerden örneğin, SİP-TKP’den Say’a gelen destek konuyu önemli hale getirmektedir. Mesele kendine sosyalist diyen bir partinin seçkinci tutumu değildir; mesele, SİP-TKP’de en çıplak görünüme kavuşan Kemalist seçkinciliğin, sosyalist hareketin bir bölümü tarafından da şu ya da bu biçimde benimsenmiş olmasıdır.

Say’ın açıklamaları da, başlayan tartışma da, müzik alanına ve sanata ilişkin değildir, kaldı ki sömürülü toplumlarda sınıflar ve politika üstü bir sanat anlayışından söz etmek de mümkün değildir. İlericilik adına sahiplenilen şu açıklamaların ilericilikle uzaktan yakından ilgisi yoktur: “Arabesk müzik, arabesk yaşam tarzının betimlemesidir. Aydınlığın, çağdaşlığın ve öncülüğün, sanatçılığın sırtına külfettir. Emek karşıtıdır, duyarsızlıktır ve yaratamamaktır!

Etik dışı ‘yalan dolanla’ doludur. Ortadoğu işi, üçüncü sınıf, acındırmaca, tembellik, yeteneksizlik, rant, çamur, muallaklıklar üzerinden yaşar. … Türk halkının arabesk yavşaklığından utanıyorum, utanıyorum, utanıyorum!”

Say’ın bu açıklamaları, halk kitlelerini cahil olarak gören ve aşağılayan Kemalist seçkinciliğin bir dışavurumudur. Bu elitist yaklaşımın burjuva dünyasının seçkinleri tarafından sahiplenilmesi gayet tabiidir, fakat kendine sosyalist diyen çevrelerin halk kitlelerini aşağılayan bir tutuma arka çıkması kabul edilemez. Bu elitist tutumun sahiplenilmesi, Türkiye sosyalist hareketinin bir kesiminin Kemalizmle ne denli bulaşık olduğunu ve onun seçkinci yaklaşımlarını nasıl benimsediğini bir kez daha gözler önüne sermiştir. Burjuva seçkinciliğin sosyalizm adına sahiplenilmesi ve bunun işçi hareketi içine taşınma-

Fazıl Say’ın arabeske ilişkin açıklamaları, halk kitlelerini cahil olarak gören ve aşağılayan Kemalist seçkinciliğin bir dışavurumudur. Bu elitist yaklaşımın burjuva dünyasının seçkinleri tarafından sahiplenilmesi gayet tabiidir, fakat kendine sosyalist diyen çevrelerin halk kitlelerini aşağılayan bir tutuma arka çıkması kabul edilemez.

Bu elitist tutumun sahiplenilmesi, Türkiye sosyalist hareketinin bir kesiminin Kemalizmle ne denli bulaşık olduğunu ve onun seçkinci yaklaşımlarını nasıl benimsediğini bir kez daha gözler önüne sermiştir.

17

marksist tutum

Say’ın açıklamaları, halk kitlelerini cahil olarak gören ve aşağılayan Kemalist seçkinciliğin bir dışavurumudur

ya çalışılmasına karşı her daim uyanık olunmalı, bu yaklaşım teşhir ve mahkûm edilmelidir. Burjuva ideolojisinin değişik kılıklar altında işçi hareketine bulaştırılmasına ve bilinçlerin bulandırılmasına karşı ideolojik mücadeleyi elden bırakmamak gerekiyor.

Tepeden “Kemalist müzik devrimi” Bir dönem “gecekondu” müziği olarak tanımlanan, varoşlarda oturan yoksul kitlelerle özdeşleştirilen arabesk müzik, seçkinciler tarafından aynı bugün olduğu gibi “yoz ve cahil” müziği olarak damgalanmış ve kitleler aşağılanmıştır. Arabeskin bir “yozlaşma” müziği olduğu, onu dinleyen kitlelerin de “cahil ve “geri” olduğu biçimindeki değerlendirmeler Kemalizm kaynaklıdır. Bu konuda oluşturulan hâkim görüşe Kemalizm damgasını basmış ve ne yazık ki sosyalist hareket de bu çerçeveyi aşan bir tutum alamamıştır. Arabeskin ortaya çıkmasında pek çok etmen vardır. Fakat bununla birlikte, hiç şüphe yok ki arabesk, aynı zamanda Kemalist rejimin müzik alanında giriştiği tepeden müdahalelere ve onun seçkinci yaklaşımına bir tepkidir. Müziğin ve dolayısıyla kültürün doğal gelişimine yapılan tepeden Kemalist müdahale anlaşılmadan arabeski koşullandıran süreç de, arabesk üzerine yapılan seçkinci aşağılayıcı değerlendirmeler de anlaşılamaz.

“Kemalist müzik devrimi”, tepeden Kemalist biçimsel devrimlerin bir parçasıdır. TC’nin o tarihsel sürecinde, halk kitlelerinin ayağa kalktığı, mücadele ettiği, değiştirdiği ve değiştiği, ama aynı zamanda kültürel alanda da muazzam altüst oluşların ve yeni arayışların olduğu bir dönemden söz etmek mümkün değildir. Toplumun içinde bulunduğu ekonomik ve sosyal koşullar dikkate alınıp halk kitleleri ileriye doğru çekilmemiş, Kemalist kadroların tahayyülünden doğan toplum ideali tepeden halk kitlelerine dayatılmıştır. Akşamdan sabaha fesin yasaklanma-

18

Eylül 2010 • sayı: 66

sı ve şapka giyilmesinin mecbur kılınması ve buna da “devrim” denmesi, söz konusu dayatmaların karakterine dair en tipik göstergedir. Gerekli koşullar oluşmadığı müddetçe bir toplumun tepeden dönüştürülemeyeceğine en iyi örnek Kemalist “devrim”lerdir. Zaten halk kitleleri de Kemalist rejimin dayatmalarını bir “devrim” olarak değil, bir sabah gözlerini açtıklarında “şunlar şunlar yasak, ancak bunları yapabilirsiniz” biçiminde bir dayatma ve yasaklama olarak algılamıştır. İşte “musiki inkılâbı” adına müziğe tepeden müdahale edilmesi de bu yasaklama ve dayatmanın bir devamıdır.

Kemalizm, tepeden aşağıya dayatmalarla toplumu dönüştürme, ulusal ve kültürel çeşitliliği tek bir potada eriterek tekçi, homojen bir toplum yaratma projesinin ideolojisidir aynı zamanda. İttihat Terakki’den Kemalist rejime uzanan çizgide gayrimüslim halkların katliam ve tehcirle tasfiye edilmesi, Müslüman halkların ise Türk kimliği çerçevesinde asimile edilerek bir ulus-devlet yaratılması projesi, kültürel alandaki kozmopolit yapının dinamitlenmesini de beraberinde getirmiştir. Kemalist rejim, Türk esaslı ulus-devlet projesi çerçevesinde, yeni döneme uygun bir kültür inşa etmeye girişmiş; onlarca medeniyete ev sahipliği yapan toprakların kültürel çeşitliliğini reddederek laboratuar ortamında Batı merkezli bir müzik ve kültür yaratmaya çalışmıştır. Kozmopolit bir yapıya sahip Osmanlı kültürel mirasının reddedilmesinin, alaturka müziğin aşağılanmasının, buna karşın “muasırlaşma”, “çağdaşlaşma” adına Batı müziğinin yüceltilmesinin ve topluma dayatılmasının nedeni budur.

Osmanlı kültür mirasının reddedilmesinin bir nedeni, onun kozmopolit yapısının Kemalist ulus-devlet anlayışına ters düşmesiyse, diğer nedeni de Arap ve alaturka damgalı olarak görülmesi, Batı medeniyeti karşısında geri görülerek aşağılanmasıdır. İttihat Terakki’nin ideologlarından olan ve Kemalist rejimin ideolojik altyapısının oluşmasında rol oynayan Ziya Gökalp’in bu konuda dile getirdikleri, gelecek günlerdeki “musiki inkılâbı” hakkında ipuçları vermektedir. Gökalp, Şark müziği diye nitelendirdiği klasik Türk müziğini, “eski” medeniyete ait, “hasta”, Bizans ve Arap kırması “gayri milli” bir müzik olarak değerlendirmektedir. Ona göre çağdaşlık ve yeni medeniyet “Batı armonisi”dir.1 Mustafa Kemal ise 1928’de şöyle buyurmaktadır: “Fakat benim Türk hissiyatım üzerinde artık bu musiki, bu basit musiki, Türkün çok gelişmiş ruh ve hissini tatmine kâfi gelmez.”2 Bu nedenle Kemalist rejim, Bizans ve Arap damgalı, “alaturka”, “kasvetli”, “meyhane müziği” olarak gördüğü ve Osmanlı Sarayı ile özdeşleştirdiği klasik Türk müziğine karşı savaş açmakla kalmayacak, bir bütün olarak bu toprakların müziğini geri bularak yasaklayacaktı. Ama bu arada Kemalist seçkinler Türk müziği eşliğinde rakı sofralarında demlenmekten vazgeçmeyeceklerdi.

1926’da okullarda klasik Türk müziğinin okutulması yasaklanmış ve 1976’ya kadar da resmi kurumlarda bu

sayı: 66 • Eylül 2010

müziğin öğretilmesi mümkün olmamıştır. Ancak esas müdahale 1930’lu yıllardaki “musiki inkılâbı”yla geldi.

Mustafa Kemal’in 1 Kasım 1934’te mecliste yaptığı konuşma “müzik devrimi”nin başlangıcı olarak kabul edilir: “Arkadaşlar… Bir ulusun yeni değişikliğinde ölçü, musikide değişikliği alabilmesi, kavrayabilmesidir. Bugün dinletilmeye yeltenilen musiki, yüz ağartıcı değerde olmaktan uzaktır; bunu açıkça bilmeliyiz.” Bu konuşmanın ardından, yani 2 Kasım 1934’te alınan bir kararla Türk müziği radyolardan yasaklanır: “Dâhiliye Vekâleti bugün Büyük Millet Meclisi’nde Gazi hazretlerinin alaturka musiki hakkındaki irşadlarından [doğru yolu gösterme, uyarma] ilham alarak bu akşamdan itibaren radyo programlarından alaturka musikinin tamamen kaldırılmasını ve yalnızca Garp tekniğine vakıf sanatkârlar tarafından çalınmasını alakadarlara bildirmiştir.”3 Yasak öyle bir hal alır ki, “muasırlık” adına Batı esaslı olmayan tüm müziğe alaturka damgası yapıştırılır ve tam bir cadı kazanı kaynatılır. Köyleri gezen jandarma sazlara el koyar, saz çalınmasını yasaklar ve hatta Âşık Veysel de bir dönem sazını devlete kaptırır. Cadı kazanı öylesine güçlü kaynatılmaktadır ki, “yeni Türk müziği”nin öncülerinden sayılan Cemal Reşit Rey’in Lüküs Hayat ve Deli Dolu operetlerindeki kimi şarkılar bile alaturka damgasını yiyerek yasaklanır.

Tüm müzik etkinliği yüce devletin tekeline alınmıştır.

Nasıl bir müziğe ihtiyaç olduğuna ve halkın ne dinleyeceğine yüce devlet karar verecektir! Öyle ya, yeni bir ulus, çağdaş bir ulus doğmaktadır ve bu ulusun yepyeni bir müziği olmalıdır! Yeni doğan bu ulusun yüksek Batı standartlarında bir müziğe ulaşması için tepeden yasaklar getirilmesi ve binlerce yıllık bir kültürel geleneğin tarumar edilmesi gerekiyorsa, o da yapılacaktır. Mustafa Kemal o dönem verdiği bir mülâkatta şunları söylüyor: “Montesquieu’nün «Bir milletin musikideki eğilimine önem verilmezse, o milleti ilerletmek mümkün olmaz» sözünü okudum, tasdik ederim. Bunun için musikiye pek çok itina göstermekte olduğumu görüyorsunuz. … Garp musikiciliği bugünkü haline gelinceye kadar ne kadar zaman geçti?

(Gazetecinin «dört yüz sene kadar geçti» demesi üzerine) Bizim bu kadar beklemeye vaktimiz yoktur. Bunun için Garp musikisini almakta olduğumuzu görüyorsunuz.”4 Aslında bu durum bile Kemalist devrimlerin ne denli biçimsel olduğunu, gerçek bir toplumsal karşılığının olmadığını gözler önüne sermektedir. “Devrim” yapmaktan anlaşılan şey, tepeden müdahaleler, yasaklar ve gerçek bir toplumsal karşılığı olmayan, içi boş biçimsel kararlardır.

Radyolarda Türk müziğinin yasaklanmasının ertesinde bir Müzik Komisyonu toplanır. Bu komisyonda yaşananlar gerçekten de trajikomiktir, ama Kemalist sözde devrimlerin ne olduğunun da çarpıcı bir göstergesidir. Cemal Reşit Rey anılarında şunları aktarıyor: “Maarif Vekilinin sevimli şivesiyle bizlere «Ey, hadi bakalım, musiki inkılâbı yapacakmışız, bunu nasıl yapacağız?» demesi üzerine kongrede bir şaşkınlık havası esmeye başladı. Toplantı dört saat ka-

marksist tutum

dar devam etti. Arada sırada Maarif Vekilini telefona çağırıyorlardı. Son telefondan sonra A. Özmen heyecanla bizlere «Paşa Çankaya’dan bir kaçtır telefon ettiriyor. Musiki inkılâbı ne yoldadır diye sorduruyor» dedi. Biz büsbütün şaşkına döndük. Ne gibi bir karar alınacağını bir türlü kestiremiyorduk. Nihayet hatırlamadığım birisi, memlekette tek sesli şarkı söylenmesinin yasak edilmesi gerektiğini teklif etti! Bunun üzerine zannediyorum ben, kalktım ve dedim ki; «bir çoban faraza davarlarını otlatırken şarkı söylemek ihtiyacını hissederse, ille köye gidip bir ikinci çobanı bulup, gel birader sen de şu ikinci sesi uydur da söyle mi densin?» Nihayet bu tasavvur eriyip gitti.”5 Masa başında yapılan Kemalist musiki inkılâbı, yeni yasaklar ve denetleme kararlarıyla sonuçlanır: Radyodan sonra plak vasıtasıyla yahut umumi mahallerde çalınan alaturka musikinin önlenmesi için çareler bulunacak, operetlerin musiki, ahlâk ve tiyatro bakımından da kontrolünün bir hal çaresine bakılacaktır!

Masa başında yapılan bu Kemalist musiki inkılâbı, yeni yasaklar ve denetleme kararlarıyla sonuçlanır: Radyodan sonra plak vasıtasıyla yahut umumi mahallerde çalınan alaturka musikinin önlenmesi için çareler bulunacak, operetlerin musiki, ahlâk ve tiyatro bakımından da kontrolünün bir hal çaresine bakılacaktır! Müziğe yapılan bu Kemalist tepeden müdahale ve yasaklar halk kitlelerini başta Kahire radyosu olmak üzere Arap ülkelerinin radyolarını gizlice dinlemeye yöneltti. Arap müziğinin ve özellikle de Mısır müziğinin (ki o da klasik Türk müziğinden etkilenmiştir) halk kitlelerine Batı müziğinden daha yakın, daha tanıdık gelmesinde şaşıracak ne olabilir ki? İşte bu yasak ortamında, İkinci Dünya Savaşında Amerikan filmleriyle birlikte Türkiye’ye giren Mısır filmleri ve film müzikleri halk kitleleri tarafından büyük ilgi görür. Perdedeki olaylar, kişiler ve melodiler seyirciye oldukça tanıdık gelmekte ve seyirci karakterlerle özdeşleşebilmektedir. Arap müziğinin bu şekilde tutulması üzerine Kemalist rejim bu sefer de önce Mısır filmlerinin müziklerinin Arapça söylenmesini, daha sonra da filmlerin ülkeye girmesini yasaklayacaktır. Ancak bu arada Mısır filmlerine Türkçe müzik adaptasyonu yapılmaya, film müziklerinin bestesi üzerine güfte ve hatta aslından kopya edilerek yeni besteler üretilmeye başlanacak, daha da önemlisi bir kalıp olarak alınan Mısır filmlerinin melodram yapısı Türkiye sinemasını dölleyecektir. Yani su bir şekilde çatlağını bulacak ve yaşam Kemalist dayatmaları kendi bildiği yoldan aşacaktır.

Arabesk ve sosyalist hareket Müziğe yapılan müdahale sonucunda halk kitlelerinin Arap radyolarına ve Mısır film müziklerine yönelmesini Kemalist seçkinciler hiçbir zaman hazmedememişlerdir.

19

marksist tutum

Eylül 2010 • sayı: 66 1960’ların başında ortaya çıkan arabesk müzik, Kemalist tepeden müdahaleye bir reaksiyon olduğu kadar yaşanan değişimin de bir ifadesiydi. Yaşanan hızlı kapitalistleşme, kentleşme ve ortaya çıkan toplumsal çelişkiler arabeski koşullamıştır ve bu nedenledir ki o dönemde arabesk emekçi kitleleri derinlemesine etkileyebilmiştir.

Batı medeniyetine özenen, muasırlaşmak adına Osmanlı ve Şark köklerini reddeden Kemalist Cumhuriyete ve onun elitistlerine, halk kitleleri adeta ayna tutmaktaydı.

Esasında Kemalistler tam bir aşağılık kompleksine yakalanmışlardır. Kemalizm, tepeden cebir yoluyla müziğe ve kültüre müdahale ederek Şark köklerinden kurtulmaya ve geçmişini bir an önce unutmaya çalışırken, şu halka bakın ki, inatla ona “Şarklı” olduğunu hatırlatmaktadır! Bu nedenledir ki, 1960’larda kapitalist gelişmenin, kentleşmenin, toplumsal değişimin ve bir arayışın sonucunda ortaya çıkan müziğe Kemalist seçkinciler küçümsemek amacıyla “arabesk” damgasını basmış, “yoz”, “geri” ve “cahil” müziği olarak aşağılamışlardır.

Ancak sosyalist hareketin bir bölümü de, “ilericilik” ve “çağdaşlık” adına Kemalist seçkinciliğin bu yaklaşımlarını sahiplenmiş ve emekçi kitlelere tepeden bakan bir tutum almıştır. Tarihsel-toplumsal koşullar nedeniyle halk kitlelerinin içinde bulunduğu durumu anlayan, onları şu ya da bu biçimde kültürsüz ve geri bularak küçümsemeyen, kitleleri bulundukları düzeyden ileriye doğru çeken bir mücadele perspektifi ne yazık ki sosyalist harekete egemen olamamıştır. Böyle bir perspektif egemen olmamıştır, zira proleter sınıf temellerine oturmayan, Kemalizme bulaşık bir Stalinist küçük-burjuva sosyalist hareket söz konusudur. İşçi hareketinin yükselişte olduğu 1980 öncesi dönemde, sosyalist hareketteki Kemalist seçkinci tepeden yaklaşım çok fazla kendini dışa vuramamıştır. Lakin şimdilerde, burjuva iç kapışmanın da bir sonucu olarak sosyalist hareketin geniş kesimlerinin Kemalizmle bulaşıklığı her siyasal gelişme karşısında kendini ele veriyor.

Dinsel inanç ya da başörtüsü konusunda “ilericilik” ve “çağdaşlık” adına Kemalizmin emekçi kitleleri aşağılayıcı tutumu, ne yazık ki sosyalist hareketin bir kesimi tarafından sahiplenilmektedir. “Çağdaşlık” ve ilericilik öylesine biçimsel kavranmaktadır ki, başörtüsü takanlar “gerici”, başı açıklar ise “ilerici” sayılabilmektedir. Bu saçmalıkların savunulmasında SİP-TKP’nin özel bir konumu vardır, zira milliyetçi-devletçi-reformist sosyalist kesimler arasında

20

Kemalizmin pozisyonlarını en açıktan sahiplenen ve savunan odur. Mesela SİP-TKP’nin yayınladığı “Türban Neyi Örtüyor?” adlı bir broşüre göre, sırf başörtüsü taktıkları için, kapalı kadınların kafası kapkaranlık ve gerici düşüncelerle doludur. Bu durumda, başı açık, ama halk kitlelerini geri bulup küçümseyen, Kürt halkına düşmanlık besleyen, anti-demokrat ve faşizan bir düşünce dünyasına sahip Kemalist kadın nedense “ilerici” olabilmektedir. Bu biçimsel ve tepeden bakış açısı, arabeski de bir “çürüme”, arabeski dinleyenleri ise “cahil” ve “yozlaşmış” olarak görmekte ve buradan kalkarak Fazıl Say’ın halk kitlelerini aşağılayan tutumlarını bir kültür adamının “ilerici tepkisi” diyerek yüceltmektedir.

Arabesk tartışması gündeme girdiğinde bu konuda bir yazı kaleme alan SİP-TKP’nin ideologu konumundaki Kemal Okuyan, ince ayarlar çekerek Fazıl Say’ın tutumunu haklı gösteriyordu: “Her şeyden önce, Fazıl Say’ın arabeske, bir iddiaya göre «arabesk kokan» isyanının, elitist bir zihniyetin ürünü olduğuna ilişkin bazı çevrelerce koparılan yaygaranın kuvvetli gerekçeleri olduğunu asla düşünmüyorum.” Çok açık ki buradan çıkan, Fazıl Say’ın “isyanı”nın elitist olmadığı ve tutumunun sahiplenilmesi gerektiği mesajıdır. Zaten devam eden satırlarda Okuyan, Kemalist rejimin “musiki inkılâbı” adına yaptıklarına dayatma denemeyeceğini ileri sürmekte, o dönemde yaşananları haklı göstermeye çalışmakta ve şöyle demektedir: “Cumhuriyetin belli bir döneminde klasik müzik için bazı «emir»lerin verilmesi, bu emirlerin kimi örneklerde olumsuz sonuçlar doğurmasına karşın, anlaşılır bir uygulamadır.” Okuyan’a göre “Arabesk müziğin artık Türkiye’de halkın müziğinin bir parçası olarak kabullenilmesini savunanlar büyük bir yanlışa düşmektedirler.”6 On yıllardır dinlenen, geniş kesimlere yayılan ve çeşitlenen arabesk, acaba halkın dinlediği müziğin bir parçası değil de nedir? Marksistler kitlelere “arabesk dinleyin” diyerek bunu propaganda etmeyecekleri gibi, gerçekleri eğip bükerek buradan arabeske küfür de üretmezler. Arabesk halkın müziğinin bir parçası değilse acaba bir “çürüme”

sayı: 66 • Eylül 2010

müziği midir? Politik kaygılardan ötürü Kemal Okuyan böylesi açıklıkta konuşmuyor, ama SİP-TKP’nin diğer yazar-çizer taifesi ve tabanı ne denmek istendiğini gayet açık bir şekilde anlıyor. Bir başka yazar SİP-TKP tabanına atıfta bulunarak partili gençlerin “Biz arabesk falan tanımayız, bir çürüme olarak görürüz” sözleriyle övünüyor ve bu gençlerin “arabeski” bir sınıf düşmanı olarak açıkladıklarını söylüyor.7 İşin aslı şu ki, SİP-TKP’nin hedef kitlesi işçi sınıfı değil, Kemalist orta sınıftır. Nitekim “Cumhuriyetçi/Kemalist kitleleri sola çekmeyi amaçlamayan, cumhuriyetin kazanımlarını sahiplenmeyen ve Kürt sorununda birliği savunmayan siyasi bir öznenin günümüz Türkiye’sinde devrimci bir siyasal strateji izlediğini iddia etme şansı yoktur” diye yazabilmektedirler.8 Böyle olduğu için de tüm siyasal açılımlar Kemalist kesimler dikkate alınarak yapılmaktadır. Meselâ şu sözler: “Bizim solun bitmeyen öyküsüdür bu, biteceğe de benzememektedir. Bütün kötülüklerin omzu kalabalıklardan kaynaklandığına, halkı inim inim inleten gerçek ve hatta biricik sömürücü gücün TSK olduğuna, devrimci stratejinin her durumda bu kurumu temel düşman olarak belirlemesi gerektiğine inanmamız beklenmektedir.”9 Elbette bütün kötülüklerin kaynağı “omuzu kalabalıklar” değil, onların da bir parçası olduğu kapitalist sistemdir. Ancak hiçbir devrimci Marksist, gerçek bir komünist, bundan hareketle yukarıdaki cümleleri sarf etmez. Hele ki, bir despotizm geleneği olan, bu geleneğini Kemalist rejimle devam ettiren, emekçi kitlelerin askeri darbeler altında gerçekten de inim inim inletildiği, askerin siyasal alan üzerinden ağırlığını çekmediği bir ülkede… Eğer birileri tüm bunlara rağmen yukarıdaki sözleri yazıyorsa, çok açık ki askeri yüksek bürokrasiye mesaj vermek ve kendi parti tabanına da sempatik göstermek için yazıyordur.

Altını kalınca çizmek gerekiyor ki, dinsel inanç, türban ya da arabesk konusunda Kemalist seçkinciliğin yaklaşımları ile devrimci proletaryanın yaklaşımları hiçbir şekilde aynı olamaz. Meseleyi biraz daha somutlaştıralım: Örneğin, Kemalizm tarafından bilinç çarpılmasına uğrayan bir komünist işçi fabrikada dinsel inançlarından, kadınların başörtüsü takmasından ya da arabesk dinlemelerinden dolayı işçilere tepeden bakarak, “gerici” ve “yozlaşmış” diyerek onları kazanabilir mi? Kaldı ki, arabesk dinleyenlere tepeden bakıp küçümseyenler daha mı kültürlüdürler? Örneğin Sezen Aksu’nun birçok arabesk esintili şarkısını dinlemekten zevk alan, ama Orhan Gencebay’ın Batsın Bu Dünya’sını arabesk diyerek küçümseyenler, “kaderci” ve “yoz” olmakla suçlayanlar nasıl bir bilinç çarpılması yaşadıklarının ne yazık ki farkında değillerdir.

1960’ların başında ortaya çıkan arabesk müzik yaşanan değişimin bir ifadesi olduğu kadar, emekçi kitlelerin Kemalist tepeden müdahaleye tepkisinin de bir ifadesiydi.

1960’lar, Türkiye’de kapitalist gelişmenin hızlandığı, kırdan kente göçün arttığı, ama aynı zamanda kültürel canlanmanın ve yeni arayışların yaşandığı bir dönemdir. Köy-

marksist tutum

den koparak kentlere gelen, sanayiyle tanışan, işsiz ve yoksul kalan, varoşlara itilen, kentleşme sancıları yaşayan ve acı çeken emekçi kitleler, bu süreçte içinde bulundukları durumu arabeski sahiplenerek ifade etmişlerdir. Burada bir diyalektik ilişki olduğu gözden kaçırılmamalıdır: Yaşanan hızlı kapitalistleşme, kentleşme ve ortaya çıkan toplumsal çelişkiler arabeski koşullamıştır ve bu nedenledir ki o dönemde arabesk emekçi kitleleri derinlemesine etkileyebilmiştir. Zaten arabeskin daha önce değil de 1960 dönemecinde ortaya çıkması bile bunu doğrulamaktadır.

Dolayısıyla arabesk bir yozlaşmanın değil, toplumsal değişimin ve kentleşmenin ürünüdür, kente aittir. İşin aslı şu ki, dünyanın başka yerlerinde de yaşanan değişim süreçleri ve emekçi kitlelerin yaşadığı acılar benzer biçimlerde kendini dışa vurmuştur. Örneğin, Blues Amerikan siyahlarının, rembetiko ise Yunan emekçilerinin tepkisini dile getiren müziklerdir. Acı çeken, haksızlığa uğrayan insandan köklenen rembetiko, Yunan alt-proletaryasının müziğidir ve 1936’da burjuvazi tarafından bir dönem yasaklanmıştır. Farklı yapılara sahip olsalar da, sonuçta tüm bu müzik türleri emekçilerin tepkilerine kanal olabilmişlerdir. Ama hepsi de aynı kaderi paylaşmıştır: Burjuvazi bu müzik türlerini sistem içine çekmiş, evcilleştirmiş ve kendi hegemonyası altında yeniden belirlemiştir.

1980 sonrasında, Özal döneminde sistemin arabeskle barışmasının anlamı da budur.

Komünistler, seçkinci aydınların aksine, kitlelerin kültürsüzlüğü ve cahilliğiyle uğraşarak bu durumlarını onların başına kakmazlar. Eğer kitleler kültürsüz ve cahilse bunun sorumlusu kapitalist sömürü sistemidir. Komünistler işçi kitlelerini bulundukları noktadan ileriye çekecek bir mücadele perspektifini savunur ve bunun gereğini yaparlar. Şunu da bilirler ki, köklü bir toplumsal değişim olmadan, sınıfsız toplumun önünü açacak bir proleter devrim yaşanmadan ve gerekli nesnel koşullar sağlanmadan, kitlelerin köklü bir kültürel değişim geçirmeleri olanaksızdır. ______________________ 1

Cem Behar’dan ak: Meral Özbek, Popüler Kültür ve Orhan Gencebay Arabeski, İletişim Yay. s.138

2

akt: Ayşe Hür, Taraf, 23 Ağustos 2009

3

akt: Orhan Tekelioğlu, Toplum ve Bilim, no 67, s.168

4

akt: Ayşe Hür, age

5

Murat Katoğlu’ndan ak: Tahir Duran, “Musiki İnkılabı”, Evrensel Kültür, no 73

6

Kemal Okuyan, Arabesk Müzik Üzerine, 19 Temmuz 2010, www. sol.org.tr

7

Yurdakul Er, Gölgelerimizin Üzerinden Atlarken, 30 Temmuz 2010, www.sol.org.tr

8

Fatih Yaşlı, Ulusalcılık Nedir, Ne Değildir, 10 Ağustos 2010, www.sol.org.tr

9

Kemal Okuyan, Asker ve Biz, 9 Ağustos 2010, www.sol.org.tr

21

Pakistan’daki Felâketten Kapitalizm Sorumludur!

Serhat Koldaş

P

akistan’da yoksul kitleler yaklaşık bir aydır sel felâketiyle boğuşuyor. 1600 kişi öldü, yüzlerce kişi sel sularına kapılıp kayboldu, 8 milyon insan evsiz kaldı, 20 milyondan fazla Pakistanlı selden etkilendi. Bazı bölgelerde açlıktan ölümler yaşanıyor. 170 milyon nüfuslu ülkenin pek çok yerinde temiz su ve ilaç temin edilemiyor. Çocuklar kolera ve tifo salgını tehdidi altında.

Muson yağmurlarıyla gelen selden başta Belucistan, Pencap, Kyber, Pakhtun, Khwa ve Sint bölgelerinde yaşayanlar olmak üzere yaklaşık 40 milyon insan etkilendi.

Karayolları ve demiryolları sular altında kaldı. Tarım alanları ve altyapı tümüyle tahrip oldu. Bazı burjuva uzmanlar, sular çekildikten sonra okulların ve yerleşim alanlarının yeniden kurulmasının 6 yılı bulacağını öne sürüyor.

Kapitalizm yaşanan felâketten doğrudan sorumludur Birleşmiş Milletler Dünya Meteoroloji Örgütü raporuna göre fosil yakıt kullanımı ve sera gazı etkisiyle dünya, son 150 yılın en sıcak dönemini yaşıyor. Çin’de gerçekleşen sel ve toprak kaymaları, Finlandiya’dan Kuveyt’e kadar uzanan bölgede görülen aşırı sıcaklar da iklim değişikliği-

22

nin bir kanıtı olarak görülüyor. Sera gazı salımının azaltılması konusunda lafa gelince tüm kapitalistler hemfikir, ancak hiçbirisi bunun maliyetini üstlenmek istemiyor.

Pakistan’da sel felâketinin bu ölçüde korkunç olması, öte yandan Rusya’da aşırı sıcakların yaşanması küresel ısınmanın sonuçları olarak değerlendiriliyor. Kapitalizm tarafından acımasızca talan edilen, kirletilen, iklimi bozulan yerküre, felâketlerle adeta kapitalizme boyun eğen insanlığı cezalandırıyor. Sigorta şirketleri için risk değerlendirmesi yapan Münih Re şirketi, 1980’den bu yana olağanüstü fırtına ve sel gibi doğal afet sayısının 3 kat arttığını belirtiyor.

Kapitalizmin sorumluluğu küresel ısınmayla sınırlı değil elbette. 1973’den bu yana Pakistan’da daha küçük ölçekli 12 sel felâketi yaşanmıştır. Sel felâketlerini engellemek üzere birçok proje geliştirilmiş, ancak Pakistan egemen sınıfının önceliği sele karşı önlem almak olmadığı için bu projeler tozlu raflara kaldırılmıştır.

Dünya kapitalizminin rezaleti Pakistan felâketiyle bir kez daha açığa çıkmıştır. BM genel sekreteri Ban Ki-Moon Pakistan’da yaşanan sel için “gördüğüm en büyük felâket” diyor. Yıkımın maliyetinin trilyonlarca dolar olduğu tahmin ediliyor. Buna karşın BM’nin Pakistan’a yardım için

sayı: 66 • Eylül 2010

topladığı para 70 milyon dolar gibi komik bir rakamdır.

ABD, Pakistan genelkurmayına Taliban ile savaşması için her yıl 1 milyar dolar veriyor. Pakistan’a sel felaketi ile ilgili olarak önce 10 milyon dolar vereceğini açıklayan ABD sonra bu rakamı 25 milyon dolara çıkarttı. Pakistan’da insanları kurtarmak için ayırdıkları para insanları katletmek için her yıl harcadıklarının 40’ta biri kadardır.

Bölgedeki insanlar uluslararası yardım kuruluşlarının yardım malzemelerini kameralar eşliğinde köpeklere atar gibi attıklarını, kameralar gidince onların da çekip gittiğini anlatıyor. TC egemenlerinin ikiyüzlü tavrı da egemenlerin dünya çapındaki utanmazlığının sadece bir örneğidir.

Türk Kızılay’ı yardım amacıyla bölgeye 7 kişi ve birkaç ton gıda malzemesi gönderdi. 10-15 bin kişiye geçici barınak sağlamayı vaat etti. Bir kasabada 2500 kişiye iftar paketi dağıttı. Bu yardımlarını da sanki çok büyük yardımlar göndermiş gibi reklâm etti. Kapitalist egemenlerin zihniyeti budur: Az maliyet, bol reklam!

Müslüman ülkelerden de gönderilen dişe dokunur bir yardım yok. Müslüman ülkelerin kapitalist egemenleri lafa gelince Müslüman kardeşliğinden söz eder, öte yandan Ramazan ayını sefalet içerisinde geçiren milyonlarca Pakistanlı selzedeyi umursamazlar. Onlar da her kapitalist devlet gibi kendilerinin ne kadar hayırsever olduğunu rezilce propaganda ediyorlar. Kısacası diğer kapitalist ülkelerin tavrı da TC’den farklı değil.

Taliban’la savaşın devam ettiği bölgelerde zorunlu göçe tâbi tutularak mülteci kamplarında yaşamak zorunda bırakılan 600 bin kişiye hâlâ ulaşılamıyor. Emperyalistlerin öncelikli kaygısı yardımların Taliban destekçisi bölgelere ulaşmaması. Üstelik bu kaygılarını da açıkça dile getiriyorlar. Bu, kapitalistlerin açlık ve sefalet içerisindeki insanlara sadece politik çıkarları doğrultusunda yardım gönderdiklerinin pervasızca itiraf edilmesidir. Onların yardımlarında insancıl bir yön asla yoktur.

Pakistan hükümeti de sefalet içerisindeki selzedeleri zerre kadar umursamadı. Sel felâketi devam ederken ABD’nin desteklediği Başkan Zerdari İngiltere’deydi. Dev-

marksist tutum

let başkanının sel felâketinden daha önemli işleri vardı.

Zerdari, ülke felâketle boğuşurken İngiliz emperyalizmine Afganistan savaşında sadık müttefikleri olmaya devam edeceğini garanti ediyordu.

Sel üzerine yapılan resmi açıklamalarda Kuran’dan ayetler okunup dualar edildi. Tamamıyla egemen sınıfların tercihlerinden dolayı korkunç boyutlara ulaşan felâket “Allah’ın gazabı” olarak tanımlanıp yoksul insanlara günahlarından arınmaları vaaz edildi. Zenginin giderek daha zengin, yoksulun daha yoksul hale geldiği ülkede egemenler yoksul kitlelerin hem emeğini hem de inançlarını acımasızca sömürüyorlar.

Pakistanlı egemenler dünyada sayısı pek az olan “7 yıldızlı otel” inşa etmeyi, ahlâksızca bir lüks ve ihtişam içerisinde hava atmayı gayet iyi biliyorlar. Yoksulluk ve sefalet içerisinde kıvranan bu ülkede insanların selden ölmesini engelleyecek yatırımları ise yapmıyorlar. Pakistan, devleti gelirinin yaklaşık %80’ini emperyalist kuruluşlara ödediği borç faizlerine ve askeri harcamalara ayırıyor.

Sel felâketi sırasında bazı bölgelerde büyük toprak sahiplerinin baraj ve bentleri kendi topraklarındaki ürünlerini korumak için kullandıkları, sel sularını yerleşim yerlerine yönlendirdikleri gelen haberler arasında. Büyük toprak sahipleri kendi kârları uğruna yerleşim yerlerini sular altında bırakabiliyor, insanların ölmesine ve evsiz kalmasına sebep olabiliyor. Onların kazançları insanların hayatından da evlerinden de daha önemli. İşte kapitalizmin özü!

Kapitalizmin neden olduğu küresel ısınma ve iklim değişikliğinin korkunç sonuçları, emperyalist ülke ve kurumların ikiyüzlülüğü, yerli kapitalist egemenlerin acımasız sömürüsü, umursamazlığı, yoksulluk ve yıkım…

Pakistan’daki sel felâketi ve bir aydır süregelen rezalet zinciri, yoksul kitlelerin kapitalizme karşı mücadele etmekten başka hiçbir kurtuluş yolunun olmadığını açıkça göstermiştir. Kapitalizm ayakta kaldığı sürece zenginler için sefahat, emekçiler için yoksulluk, sefalet ve felâket üretmeye devam edecektir.

23

Anayasa Tartışmal Siyasal Düzenin D 30 yıl geçti ama 12 Eylül ruhu hâlâ direniyor Sınıfsal konumları gereği, özünde hepsi de burjuva egemenlik sistemini savunan burjuva fraksiyonlar (liberalinden muhafazakârına, statükocusundan sosyal-demokratına vb.), sıra devlet iktidarının paylaşımına geldiğinde, kendi aralarında kıyasıya bir kavgaya tutuşmaktan da geri durmazlar. Çünkü her bir burjuva fraksiyon, devlet iktidarında güçlü bir konum elde etmek ve kendi politikasını resmi devlet politikası haline getirmek ister. Nitekim bugün Türkiye’deki iktidar paylaşım kavgasında yaşanan da budur. Anayasa referandumu vesilesiyle daha da kızışmış görünen bu kavga, esasında Türkiye kapitalizminin emperyalist sistem içindeki yerinin belirlenmesi ve buna uygun bir burjuva devlet yapısı ve burjuva siyasal düzenin oluşturulmasıyla ilgili bir kavgadır.

Bugün özellikle burjuva devlet mekanizması içinde yoğunlaşmış gözüken bu kavga, parlamentosundan silahlı kuvvetlerine, idaresinden yüksek yargısına tüm burjuva devlet kurumlarını kendi içinde çatışmalı hale getirmiş durumdadır. Esas işlevi burjuvazinin genel çıkarlarını korumak ve tüm toplumu burjuvazinin çıkarları doğrultusunda yönetmek ve denetim altında tutmak olan bir burjuva devletin, bugün kendi içinde bölünmüş ve “tefessüh” derecesinde bozulmuş olması, burjuvazinin hayrına bir gelişme değildir kuşkusuz. Böylesi bir durum, burjuvazi açısından ilânihaye sürdürülebilecek bir durum da değildir. Tarihsel deneyimler göstermektedir ki, burjuva devlet aygıtı gerçek bir halk devrimiyle tamamen ortadan kaldırılmadığı sürece, burjuva devletin içinde patlak veren bu

24

türden anlaşmazlıklar ve siyasal rejimin işleyişinde meydana gelen tıkanmalar ve “bozulmalar”, eninde sonunda burjuva fraksiyonların kendi aralarında yaptıkları anlaşma ve uzlaşmalarla bir biçimde giderilmek zorundadır. Çünkü bunun aksi bir durum, burjuvazinin kendi ortak sınıf çıkarlarını bilerek ve isteyerek tehlikeye atması anlamına gelir ki, buna da bir burjuva rejimin katlanabilmesi mümkün değildir! Gene tarihsel deneyler göstermektedir ki, burjuvazi içinde bir uzlaşmanın sağlanamadığı ve devam eden siyasal krizin rejimin geleceğini tehlikeye soktuğu durumlarda, burjuva rejim, kendi krizini olağanüstü yöntemlerle (Bonapartizm, faşizm, askeri darbe vb.) çözme yoluna gitmekten çekinmemektedir.

Bu bağlamda bir değerlendirme yapacak olursak, Türkiye’de bugün yaşanmakta olan egemen sınıf içi kavganın gözler önüne serdiği tablo şudur: Bir tarafta, 12 Eylül askeri-faşist rejiminin ürünü olan bir Anayasanın yapılandırdığı kurum ve yapılara dokunulmasını istemeyen ve dolayısıyla bu yapıların siyaset üzerindeki hegemonyasına ses çıkarmayan en tutucu ve en statükocu burjuva/küçükburjuva güçler yer alıyor. Bu statükocu güçler arasında ideolojik ve siyasal bakımdan tam bir homojenlik bulunmasa da, “AKP karşıtlığı” gibi bir “ideolojik” ortak payda bunları bir arada tutuyor. Değişime karşı duran bu statükocu güçlerin karşısında ise, burjuva cumhuriyetin kuruluşundan bu yana toplumsal ve siyasal yaşamın her alanına damgasını vurmuş olan resmi devlet ideolojisinin (Kemalizm) aşılmasını ve bu bağlamda asker-sivil yüksek bürokrasi kastının siyaset üzerindeki hâkimiyetinin artık son bulmasını ve siyasal rejimin daha liberal, görece daha

ları ya da Burjuva Değişim Sancıları Mehmet Sinan

demokratik bir yapıya kavuşturulmasını isteyen değişim yanlısı burjuva/küçük-burjuva güçler yer alıyor. Ülkede yaşanan bu süreç, elbette ki işçi sınıfı ve emekçi kesimlerin, ilerici-demokrat aydınların, devrimcilerin, sosyalistlerin ilgisiz kalamayacağı bir süreçtir.

Egemen sınıf içinde uzun süreden beri devam eden iktidar paylaşım kavgasının yarattığı bu çatışmalı siyasal süreçte, devletin tepesindeki yüksek askerî-idarî-yargı bürokrasisi (bürokratik oligarşi) ve onlarla işbirliği içindeki diğer burjuva kesimler, mevcut statükonun yılmaz bir savunucusu olarak konumlanmış bulunurken, kendilerini liberal-demokrat, muhafazakâr-demokrat vb. olarak tanımlayan burjuva/küçük-burjuva kesimler de bu güçlerin karşısında “değişim yanlısı” olarak konumlanmış bulunuyorlar. CHP ve MHP gibi geleneksel-devletçi düzen partileri statükocu güçlerin siyasal temsilciliğine soyunmuş görünürken, iktidardaki burjuva partisi AKP de ikincilerin, yani değişim isteyen burjuva kesimlerin siyasal temsilcisi rolünü üstlenmiş görünüyor.

Son referandum sürecinde tarafların birbirlerine karşı yönelttikleri “vatan hainliği, emperyalizm uşaklığı, mürtecilik, ırkçılık, faşistlik, darbecilik, gericilik, hırsızlık, yolsuzluk vb.” gibi suçlamalar, emekçi halk tarafından ibretle izlenmektedir. Burjuva partiler arasında süren bu ağız dalaşının yanı sıra, burjuva siyaset sahnesinde oynanan kirli oyunlar, yapılan komplolar, parti liderlerine kurulan tuzaklar, ortalıkta dolaşan seks kasetleri, medyada yansıyan skandallar vb., tüm bunlar burjuva sistemdeki çürümenin ve soysuzlaşmanın da ne boyutlara ulaştığını gösteriyor!

Tabii, bu karşılıklı suçlamaların, ağız dalaşının ve siya-

sal yozlaşmanın yarattığı toz duman ortamında, halkın kafası da karıştıkça karışmaktadır. Çünkü birbirlerine karşı olmadık suçlamalarda ve ağır hakaretlerde bulunan burjuva fraksiyonlar, sonra halka dönüp, diğerlerinin kötü olduğunu ama kendilerinin iyi olduğunu, halkı en çok kendilerinin düşündüğünü ve en çok kendilerinin “demokrasi sevdalısı” olduğunu söylüyorlar. Kuşkusuz tüm bu lafları ederken de hiç yüzleri kızarmıyor; çünkü hepsinin ar damarı çatlamış durumdadır!

Bu önemli notu düştükten sonra, biz şimdi burjuvazinin statükocu kesimleri ile “değişim yanlısı” kesimlerinin bugünkü tutumlarını mercek altına yatıralım ve bunların birbirlerine karşı yürüttükleri “kavganın” gerçek içeriğini ve asıl nedenlerini irdelemeye çalışalım.

Hafızamızı tazeleyelim: Büyük burjuvazide “değişim” isteği esas ne zaman canlandı?

Hatırlanacağı üzere AKP, toplumsal ve siyasal alanda toplumun ihtiyaç duyduğu ve talep ettiği bir “demokratikleşme ve değişim” projesini dillendirerek ve bu konuda yoğun bir propaganda faaliyeti yürüterek 2002 erken seçimlerini kazanmış ve tek başına iktidar olmuştu. Gene hatırlanacaktır, AKP’nin dillendirdiği bu “değişim” projesi, aslında 90’ların başında büyük burjuvazinin AB’ci kanadının gündeme getirdiği bir “proje” idi. İstanbul ağırlıklı büyük sermayenin önde gelen temsilcilerini bünyesinde toplayan TÜSİAD, Türkiye kapitalizminin istikrarlı bir şekilde büyümesi ve dışa açılması için ekonomik, sosyal ve siyasal alanda esaslı bir değişimin şart olduğunu da-

25

marksist tutum

Eylül 2010 • sayı: 66 Derin bir ekonomik ve siyasal krizin yaşandığı 1980 yılında bir darbeyle iktidara el koyan 12 Eylül generaller cuntası, uyguladığı kanlı devlet terörü sayesinde devrimci ve sosyalist örgütleri, sendikaları dağıtmış, emekçi sınıfların, gençliğin, aydınların örgütlü toplumsal muhalefetini şiddetle bastırmış ve burjuva toplumda gerici bir stabilizasyonu sağlayabilmişti.

ha 1990’ların başında kamuoyuna açıklamış ve bu konuda bir tartışma süreci başlatmıştı.

O dönemde büyük burjuvazinin ekonomide ve siyasette “değişim” talebini ısrarlı bir şekilde dillendirmesinin elbette ki bir nedeni vardı. Bilindiği üzere aynı büyük burjuvazi, 80 öncesinde tam tersi bir siyasal pozisyonda bulunuyordu. O dönemde büyük burjuvazi, yükselen işçi hareketini ve devrimci hareketi bastırmak ve sarsılan kapitalist düzeni tahkim etmek için olağanüstü bir burjuva rejime (12 Eylül askeri-faşist rejimi) başvurmaktan çekinmemişti. Derin bir ekonomik ve siyasal krizin yaşandığı 1980 yılında bir darbeyle iktidara el koyan 12 Eylül generaller cuntası, uyguladığı kanlı devlet terörü sayesinde devrimci ve sosyalist örgütleri, sendikaları dağıtmış, emekçi sınıfların, gençliğin, aydınların örgütlü toplumsal muhalefetini şiddetle bastırmış ve burjuva toplumda gerici bir stabilizasyonu sağlayabilmişti. Yani 12 Eylül darbesi aslında büyük burjuvazinin taleplerini karşılayan ve gerçek öznesi büyük burjuvazi olan bir darbe idi. Darbe sonucunda oluşan olağanüstü burjuva rejim (askeri faşist diktatörlük) düzeni tahkim ederken, aynı zamanda burjuva düzenin olağan işleyiş biçimini, yani burjuva parlamenter rejimi de tamamen ortadan kaldırmıştı.

12 Eylül askeri-faşist diktatörlüğünün burjuva parlamenter rejimde yol açtığı tahribatın boyutları öylesine büyük oldu ki, geçmişte yetişkin siyasal kadrolara ve toplumsal desteğe sahip bulunan geleneksel burjuva partiler (AP, CHP) bile bu süreçten dağılarak çıktılar ve bir daha da o eski konumlarına tam olarak dönemediler. Kısacası 12 Eylül rejimi, burjuva düzeni belirli bir dönem için, krizlerin toplumsal ve politik sonuçlarından, kargaşadan, devrim tehlikesinden vb. uzak tutmayı başarmıştı ama bu arada burjuva siyasal düzenin çivisini de adamakıllı yerinden çıkartmıştı. Bunun politik arenadaki uzun dönemli

26

sonuçları ise, burjuva partilerin kendi içinde bölünmeleri, kitle desteğini yitirmeleri, erozyona uğramaları ve tabii, burjuva siyasal rejimde istikrarsızlık dönemlerinin yeniden başlaması oldu. 12 Eylül sonrası burjuva parlamenter işleyişte istikrarsızlıkların sürüp gitmesi ise, 12 Eylül rejiminin öne çıkardığı kurumların (MGK gibi) ve bu dolayımla ordu üst yönetiminin siyasal iktidarlar üzerinde yönlendirici hegemonyasının devamına yol açtı. 12 Eylül rejimi resmen sona ermiş gözükse de, onun yerleştirdiği kurumların, kuralların ve de elbet bunların bekçiliğini yapan ve adeta bir siyasal parti gibi davranan yüksek askeri, idari ve yargı bürokrasisinin siyasal erk üzerindeki fiili hegemonyası 2002 erken genel seçimlerine kadar aynen devam etti.

Yıllardan beri TC egemenlerinin görmezden geldiği ve çözmekten köşe bucak kaçtığı sorunlar bu süreçte daha da büyüyerek burjuva düzenin ayağına dolaşmaya başlamıştı. Üstelik sorunların giderek daha da büyümüş olması, “yeni-dünya düzeni” denen koşullarda, TC’nin geleceği açısından büyük bir risk oluşturmaktaydı. Dolayısıyla, bir çözüme kavuşturulmadıkları takdirde daha da derinleşecek ve karmaşıklaşacak olan bu sorunlar, “burjuva düzenin selameti” bakımından daha fazla geciktirilmeden çözülmeliydi! Ne var ki, kendisi de burjuva düzenin temel bir unsuru olan Kemalist asker-sivil yüksek bürokrasinin bu konudaki olumsuz tutumu ve gösterdiği statükocu direnç, çözümün önünde ciddi bir engel oluşturuyor ve bu tutum, sorunların daha da derinleşerek kördüğüm olmasına yol açıyordu.

Değişen dünya koşullarına ayak uydurabilmek için Türkiye’nin de değişim geçirmesi şarttı ama, TÜSİAD’ın bu ortamda gündeme getirdiği “değişim” projesini Özal hükümeti de dahil, hiçbir burjuva hükümeti uygulamaya yanaşmıyor ya da cesaret edemiyordu. TÜSİAD bu dönemde uzmanlara, hem Anayasa değişikliğiyle hem de Kürt sorununun siyasal çözümüyle ilgili raporlar da hazırlattı. Aynı şekilde, Özal da kendi hükümetleri döneminde değil ama Cumhurbaşkanı olduktan sonra, savaşın durması ve Kürt sorununun barışçı yoldan çözümü için bir girişim başlatmıştı. Bu konuda danışmanı Adnan Kahveci’ye bir rapor da hazırlatan Özal, PKK’nin ateşkes ilan et-

sayı: 66 • Eylül 2010

tiği bir dönemde, devletin ilgili organlarına aracılar vasıtasıyla PKK ile dolaylı yoldan görüşmeler de yaptırdı. Ne var ki, Cumhurbaşkanı Özal’ın bu girişimi, sorunun barışçı yoldan çözümüne karşı duran ve savaşın sürmesini isteyen burjuva devletin içindeki ırkçı-şoven güçler ve “savaş ağaları” tarafından sabote edildi ve ardından, Özal’ın o bilinen “ani ölümü” (1993) geldi!

Fakat tüm bu yaşananlara rağmen, TÜSİAD içindeki AB’ci kesim AB ile entegrasyon konusundaki girişimlerini ve bu bağlamda “siyasal değişim ve reform” taleplerini 90’lı yıllar boyunca hep sürdürdü. Sakıp Sabancı’nın Kürt sorununun çözümüyle ilgili olarak “Bask modeli” tartışmalarını gündeme getirmesi, TÜSİAD’ın genç başkanı Cem Boyner’in AB ile entegrasyonu başa alan ve Türkiye’de de Batı’daki gibi bir burjuva demokrasisinin yerleşmesini hedefleyen bir parti girişimini (Yeni Demokrasi Hareketi) başlatması (1994) hep bu döneme rastlar. Ama öte yandan, 12 Eylül rejiminin yeniden biçimlendirdiği ve kendi felsefesine göre bir “içerik” de kazandırdığı kurumların (MGK, Yüksek Yargı, YÖK vb.) ve ordu içinde 12 Eylül çizgisinin en has savunucusu konumunda olan statükocu güçlerin karşı saldırıya geçmeleri ve barışçı çözüm girişimlerini art arda sabote etmeleri de gene bu döneme rastlamaktadır. Jandarma Genel Komutanı Eşref Bitlis’in bir uçak “kazasında” hayatını kaybetmesi (1993), Sabancı’nın kardeşi Özdemir Sabancı’nın öldürülmesi (1996) ve nihayet “Susurluk çetesi” gibi devlet-mafya bağlantılı suç ve cinayet çetelerinin varlığından kamuoyunun haberdar olması da hep bu süreçte yaşanan gelişmeler oldu. Bu dönem aynı zamanda, Kürt halkına karşı yürütülen kirli savaşın en yoğun biçimde sürdüğü ve bununla bağlantılı olarak, devletin gizli güçleri tarafından Kürt illerinde binlerce “faili meçhul” cinayetin işlendiği, ormanların yakılıp köylerin boşaltıldığı bir dönemdir.

Ekonomik ve siyasal krizin derinleşmesi ve büyük burjuvazide “değişim” kararının pekişmesi 90’ların ikinci yarısından itibaren, büyük burjuvazi kendi projelerini uygulatma doğrultusunda bir yandan uluslararası destek arayışlarını sürdürürken, diğer yandan da burjuva partiler içinde ve devlet katında (asker-sivil yüksek bürokrasi düzeyinde) “ikna” çalışmalarını sürdürdü. 1994-95 ekonomik krizinin de yaşandığı bu süreç, Türkiye kapitalizmi açısından zorluklarla dolu ve gelecekte yeni krizlere gebe bir süreçti. Çünkü ağır iç ve dış borç yükü altında yamulmuş olan Türkiye ekonomisi son derece kırılgan hale gelmişti. Yeniden derin bir ekonomik krizin içine yuvarlanmaması için kapitalist ekonominin çarklarının döndürülebilmesi gerekiyordu. Çarkın döndürülmesi ise yeni para girişine bağlıydı ve yeni para girişi de yeniden borçlanmak anlamına geliyordu. Ne var ki borç-

marksist tutum

lanabilmek için de istikrarlı bir siyasal ortama ve keza, borç para verenlerin (IMF’nin ve Dünya Bankasının) önerdiği programı aksatmadan ve sulandırmadan uygulayacak “güçlü” ve “irade sahibi” burjuva hükümetlere gereksinim vardı. Yani özetle söyleyecek olursak; borç batağına batmış kapitalist bir ülke olan Türkiye’de, siyasetle ekonominin kaderi ölümcül bir biçimde birbirine bağlı hale gelmişti.

Nitekim 2001 yılının başındaki bir MGK toplantısında, Cumhurbaşkanı Sezer ile dönemin başbakanı Bülent Ecevit arasındaki bir tartışmadan patlak veren siyasal kriz ve ardından gelen ekonomik kriz, hem kapitalist ekonomiyi ve hem de burjuva siyasal sistemi fena halde salladı.

Bu öylesine derin bir krizdi ki, artık burjuva iktidarlar açısından idare-i maslahatçılıkla geçiştirebilecekleri bir durum kalmamıştı ortada. Kapitalist ekonominin içinde bulunduğu açmazı, Türkiye kapitalizminin uzun dönemli çıkarları açısından değerlendiren burjuvazinin uzak görüşlü temsilcileri, sorunların çözümü için emniyetli bir limana sığınmak gerektiğine çoktan karar vermişlerdi. Bu liman AB limanı idi. Bu karardan sonra büyük burjuvazi AB’ye katılım sürecini hızlandırdı ve AB yanlısı bir ekonomik ve politik stratejinin vakit geçirilmeksizin uygulanmasının şart olduğunu açıktan dillendirmeye başladı.

TÜSİAD bu dönemde AB yanlısı bir politikayı egemen kılmak için her yolu denedi, fakat mevcut burjuva partilerin oluşturduğu koalisyon hükümetlerinden hiçbirisine bu politikayı tam olarak benimsetemedi. Bu durumda TÜSİAD, statükoya teslim olan ve toplumsal desteklerini de zaten iyice yitirmiş bulunan “laik” ve de “modern” görünümlü burjuva partilerden (CHP, DSP, MHP, DYP, ANAP vb.) umudunu tamamen kesmek zorunda kalmış ve bu partilere alternatif olabilecek, halkın gözünde yıpranmamış yeni bir partinin arayışı içine girmişti.

Nitekim olayların gelişimi de TÜSİAD’ın beklediği bu yeni burjuva partisinin oluşumunu çok geçmeden ortaya çıkaracaktı. Bu yeni burjuva partisi, kendisi de otoriter Kemalist devlet düzeninden ve onun resmi “laiklik” anlayışından mustarip olan ve siyasal varlığını bu devlete kabul ettirebilmek için yıllarca “meşruiyet savaşı” vermek zorunda kalan İslami sermaye çevrelerinin örgütlediği bir parti (AKP) idi. AKP, Milli Görüş’ten kopan unsurların örgütlediği “yeni” bir siyasal oluşumdu ve kurulduğu andan itibaren halkın gözünde “gadre uğramış” mütedeyyin insanlardan oluşan bir siyasal hareket imajı çizmişti.

Nitekim 3 Kasım 2002’de yapılan erken genel seçimin sonuçları da bu imajın halkın desteğini sağlamada ne kadar işe yaradığını teyit edecekti.

Erken seçim sonuçları, yıllardan beri derin bir ekonomik ve siyasal bunalım içinde debelenen burjuva düzene ve bu düzenin birikmiş tarihsel sorunlarına çözüm getiremeyen statükocu düzen partilerine karşı halkın duyduğu kitlesel tepkinin çok açık bir ifadesiydi. Bu seçimlerde halk, değişime karşı duran ve hamasi nutuklarla, idare-i

27

marksist tutum

maslahatçılıkla işleri geçiştirmeye çalışan sağcısından merkezcisine ve sahte solcusuna tüm burjuva partileri buruşturup çöp sepetine attı. Statükonun yanında görünen bütün düzen partileri, halk nezdinde büyük bir güven kaybına ve itibar erozyonuna uğradılar. 1999’da yapılan erken genel seçimlerde oyların yüzde 54’ünü alarak iktidar olan statükocu düzen partileri (DSP, MHP, ANAP), 3 Kasım 2002’de yapılan erken genel seçimlerde oyların ancak yüzde 14,7’sini alabilmişlerdi. Oysa statükonun değişmesini, demokratik dönüşümlerin yapılmasını ve AB’ye katılım sürecinin ilerletilmesini isteyen ve bizzat kendi siyasal varlığının kabulü için statükoya karşı meşruiyet mücadelesi veren AKP ise en yüksek oyu alan parti olmuştu. Demek ki halk kitleleri, 12 Eylül rejiminin daha da perçinlediği statükocu düzenin tasfiyesini ve demokrasinin geliştirilmesini istiyordu.

3 Kasım 2002 erken genel seçiminden sonra ortaya çıkan tabloya burjuvazi açısından bakıldığında da, TÜSİAD’ın istekleriyle AKP’ninkilerin örtüştüğü görülüyordu.

AKP kendi meşruiyetinin kaynağını ve güvencesini Batı’daki gibi bir burjuva demokrasisinin Türkiye’de de işletilmesinde görürken, sözcülüğünü TÜSİAD’ın yaptığı büyük burjuvazi de geleceğini ulusal sınırlar içerisine hapsolmuş bir kapitalizmde değil, Batı’yla entegre olmuş ve dışa açılmış bir kapitalizme geçişte görmekteydi. AKP liderleri, AB’ye uyum çerçevesinde demokratik dönüşümlerin yapılmasını, devletin küçültülmesini, bürokrasinin azaltılmasını, rejimin liberalleştirilmesini, Kıbrıs sorununun mutlaka çözülmesini ve de AB ile bütünleşmenin önündeki tüm engellerin kaldırılmasını öncelikli görevleri arasında sıralıyorlardı. Yani “Milli Görüşçü” oldukları dönemde söylediklerinden bambaşka bir şarkıyı terennüm ediyorlardı şimdi. Başta TÜSİAD olmak üzere, ABD ve Avrupa Birliği ülkelerinin hükümetleri de AKP’nin “laftan anlayan” ve de “birlikte iş yapılabilecek” bir siyasal muhatap olduğuna giderek daha çok ikna olmuşlardı. Büyük burjuva kesimler hiç değilse belli bir dönem için birlikte iş yapabilecekleri ve geniş kitle desteğine sahip, “enerjik” bir burjuva partiye kavuştuklarını düşünüyorlardı. Eh, onlar için bundan iyisi de can sağlığıydı doğrusu!

Fakat burjuva devletin tepesini tutmuş statükocu güçler için durum hiç de sevinilecek bir durum değildi.

Mecliste büyük bir çoğunluğa sahip olan AKP hükümetinin bir yandan rayından çıkmış kapitalist ekonomiyi düzene sokmada gösterdiği başarılara ve diğer yandan AB’ye uyum çerçevesinde Türkiye’deki burjuva siyasal yapıyı dönüştürme konusunda attığı adımlara içerde büyük sermaye çevrelerinden, dışarıda ABD ve AB’den büyük destek gelmişti. Bu durum, 12 Eylül 1980’den beri devlet yönetiminde asıl güç sahibi olan statükocuların (yüksek askeri, idari ve yargı kastının ve onlarla kader birliği içindeki burjuva siyasetçilerin) pozisyonlarına vurulmuş önemli bir darbe idi. Bu gerçeklik onlar tarafından kavrandığı an, burjuva iktidar bloku içindeki çatışma da birdenbire şid-

28

Eylül 2010 • sayı: 66

detlendi. Çünkü AB’ye uyum yasaları çerçevesinde yapılmak istenen değişikliklerin hemen hepsi de asker-sivil yüksek bürokrasi kastının ve statükocu burjuva siyasetçilerin devlet yönetimi üzerindeki fiili gücünün kırılmasını sağlayacak düzenlemeler içeriyordu. Milli Güvenlik Kurulu’nun yapısının değiştirilmesi, Devlet Güvenlik Mahkemelerinin kaldırılması, YÖK yasasının değiştirilmesi, Terörle Mücadele Yasasının değiştirilmesi, “düşünce suçu” kavramının yasalardan çıkartılması ve daha pek çok anayasal ve yasal değişikliklerin vakit geçirilmeden yapılması, bu dönemde ciddi olarak gündeme gelmiş değişikliklerdi. Üstelik AKP hükümeti, atacağı bu adımlar için TÜSİAD tarafından da aktif olarak desteklenmekteydi.

Ardından gelen 2004 yerel seçimlerinde AKP yüzde 40’ın üzerinde oy alarak, iktidardaki konumunu daha da güçlendirdi. Özellikle 12 Eylül darbesinden sonra siyasal iktidarlar üzerinde MGK aracılığıyla hegemonyasını sürdürmüş olan ordunun tepesindeki yüksek askeri bürokrasi ve gene 12 Eylül rejiminin yüksek yargıda oluşturduğu bürokratik kast, bu gelişmelerin iktidar mekanizması içindeki kendi konumlarını zayıflatacağını ve bu nedenle de AKP’nin kendileri açısından ne denli ciddi bir tehdit oluşturduğunu kavramakta gecikmediler. Sık sık yinelenen askeri darbeler sayesinde yıllardan beri siyasal yapı üzerinde vesayet kurmaya alışmış olan asker-sivil yüksek bürokrasi kastı için, düzgün işleyen bir burjuva parlamenter sistem ve halkın desteğini arkasına almış güçlü bir “sivil” siyasal iktidar demek, bürokratik kastın kendi “fiili” iktidarının zayıflaması demekti tabii ki!

AKP’nin kendini savunma refleksiyle yaptığı karşı hamleler, burjuva düzenin “kimyasını” bozuyor!

AKP’nin 2004 yerel seçim başarısından sonra iktidara iyice yerleşmesi ve kendine güveninin artması, statükocu güçleri derhal harekete geçirdi. 2004 ile 2007 yılları arasındaki süreç, AKP iktidarını devirmek üzere ordu içinde art arda darbe planlarının yapıldığı bir süreçtir. Bu dönemde üst düzey generallerin de içinde yer aldığı çeşitli cuntaların kurulduğu, bugün herkesin bildiği bir gerçektir. Daha sonra hükümet tarafından da deşifre edilen ve medyada günlerce tartışılan Eldiven, Ay Işığı, Sarıkız, Balyoz vb. gibi darbe planları, hep bu dönemde yapılmıştır. Bu döneme ilişkin olarak darbeci subaylar hakkında açılan davalar bugün de hâlâ devam etmektedir. Askeri bürokrasi ve onunla kader birliği yapan yüksek yargı kastı, 12 Eylül rejiminin ve 82 Anayasasının kendilerine bahşettiği iktidar gücünü yitirmemek için her yola başvurdular.

Amaçları, AKP iktidarından kurtulmak ya da onu statükoculuğun kabul sınırları içine çekerek ehlileştirmekti!

Fakat bunu başaramayacaklardı statükocu güçler!

Defalarca kapatılma tehdidiyle yüz yüze gelen AKP, bu

sayı: 66 • Eylül 2010

süreçte kendini savunmak üzere ciddi önlemler almak ve bu amaçla karşı taarruza geçmek zorunda kaldı. AKP’nin 2007 seçimlerinden hemen sonra, parti kapatmalarını zorlaştıracak ve Anayasa Mahkemesinin bu konudaki yetkilerini sınırlayacak yeni ve görece demokratik bir anayasa hazırlığına girişeceği, daha seçimlerden önce biliniyordu.

AKP, sürekli “merkezin” dışına itilen İslamî sermaye çevrelerinin bir partisiydi ve bu nedenle de, burjuva düzende ilk defa eline geçirdiği merkezi iktidar gücünü kaybetmemek için direniyordu. AKP’nin, burjuva anlamda demokratik dönüşümlerin gerçekleşmesini ve daha demokratik, daha liberal bir anayasanın yapılmasını istemesinin gerçek nedeni de buydu aslında. AKP’yi oluşturan burjuva güçler, bizzat kendileri ilerici-demokrat vb. oldukları için değil, demokrasinin gelişmesi ve siyasal hak ve özgürlüklerin genişlemesinin kendilerinin de işine yarayacağını bildikleri için demokrasiyi istiyorlardı. Çünkü Türkiye’de otoriter ve tepeden inmeci bir tarzda kurulmuş olan burjuva cumhuriyet rejiminin geleneksel yapısı, şimdiye kadar onlara hiçbir fayda sağlamadığı gibi, siyaseten de hayat hakkı tanımamıştı. İşte AKP’nin, Kemalist rejimin demokratikleştirilmesini ve daha liberal bir siyasal düzene geçilmesini istemesi ve bu amaçla yeni bir anayasa hazırlığına girişmesi de bundandı.

Ne var ki bu hazırlık, gene parlamento içindeki ve dışındaki statükocu güçler tarafından akamete uğratılacaktı.

Parlamentodaki statükocu burjuva partiler (CHP, MHP) bu konuda hiçbir adım atmayacaklarını ve AKP’yi asla muhatap almayacaklarını belirtirken, silahlı bürokrasiyle el ele veren yüksek yargı bürokrasisi de harıl harıl AKP’yi kapattırmanın “hukuki”(!) yollarını aramaya başlamıştı.

Bu gelişmeler karşısında AKP de çareyi geri adım atmakta ve yeni anayasa projesini rafa kaldırmakta bulmuştu.

Fakat bu süreçte burjuvazinin iç dengelerini bozan başka bir gelişme daha oldu. Başta AKP’yi destekleyen burjuva çevreler (buna TÜSİAD’cı sermaye de dahildir), şimdi onu tehlikeli bir “rakip” olarak görmeye başlamıştı.

Bunda önemli bir gerçeklik payı da vardı kuşkusuz. AKP çevresinde toparlanan ve tıpkı diğer sermaye gruplarının da yaptığı gibi, iktidardan nemalanmasını bilen bir sermaye kesimi, kısa zamanda büyüyerek devasa boyutlara ulaşmıştı. Geleneksel Kemalist statükocu merkezin dışında kalan ve kendilerini bu merkezin ürettiği resmi ideolojiyle (Kemalizm) hiçbir şekilde bağlı hissetmeyen bu İslamî sermaye kesimleri, burjuva cumhuriyetin tarihinde belki de ilk kez bu denli güçlü ve kitlesel bir hareketle, siyasal merkezi “fethe” kalkışmışlardı. Çevreden merkeze doğru hareket halinde olan ve merkezi kuşatmış bulunan bu yeni sermaye kesimleri, uluslararası kapitalizmin “yeni dünya düzeni” denen döneminde ve özellikle de Özal’lı yıllarda esmeye başlayan “ekonomik değişim” rüzgârları sayesinde yelkenlerini alabildiğine şişirmiş ve nihayet AKP iktidarı döneminde müthiş bir atak yaparak “merkeze” yerleşmeyi başarmıştı. Burjuva “siyasal merkez”, modern ve laik bur-

marksist tutum

juva kesimin tekelinde değildi artık. Yeni siyasal merkez, belki de bu İslamcı-muhafazakâr burjuva kesimin ellerinde yeniden şekillenecekti. Diğer bir anlatımla bu hikâye, emperyalistleşen Türkiye’de burjuva toplumun yeniden şekillenmesinin bir hikâyesi olacaktı!

Bu gelişme karşısında, İstanbul merkezli “modern ve laik” sermaye kesimleri (TÜSİAD), İslami sermaye çevrelerini aktif olarak destekleyen ve çok kısa zamanda büyümelerini sağlayan AKP’ye tavır almaya başladılar. Açıkça dillendirilmese de TÜSİAD’ın bu tutumu, AKP’den giderek desteğini çekeceği anlamına geliyordu. Üstelik bir de başbakanın, TÜSİAD yönetim kurulu başkanının mensubu olduğu sermaye grubuna (Doğan grubu) karşı açıktan tavır alması ve onu cezalandırmaya kalkışması bardağı taşıran son damla olmuştu. AKP’nin temsil ettiği sermaye gücünün böylesine büyümesi ve gerçek bir rakip haline gelmesi, başlangıçta AB süreci vesilesiyle kurulmuş olan TÜSİAD-AKP ittifakını ortasından çatlatan bir gelişme oldu.

AKP, statükocuların saldırıları karşısında kendini savunmak durumunda kaldığı ölçüde “demokratlaşan” bir görünüm vermektedir. Bu saldırılar azaldığında ve burjuva kamp içinde AKP’yi benimsemeye yönelik bir konsensus oluştuğunda, AKP’nin de diğer burjuva partiler gibi demokratlıktan uzaklaşıp, kadim devletin çıkarlarını savunmaya geçeceğinden hiç kuşkumuz yok. Özellikle AB sürecinin akamete uğraması ve Erdoğan ile TÜSİAD’ın arasının açılması, statükocu cenahı yeniden cesaretlendirdi ve AKP hükümetine karşı saldırılarını artırmasına yol açtı. Bu andan itibaren, taraflar arasında medya üzerinden de yürüyen kıyasıya bir savaş başladı. Bu süreçte AKP, kendi üzerine gelen saldırıları bertaraf edebilmenin yolunun, statükocu güçlere karşı doğrudan saldırıya geçmekten ve onları geriletecek taarruzlar yapmaktan geçtiğini anladı. Nitekim 2004-2007 yılları arasında yapılmış tüm darbe girişimlerinin teşhir edilmesi, devlet içindeki derin örgütlenmelerin ve çetelerin varlığının kamuoyuna açıklanması ve bunlarla ilgili davaların açılması (Ergenekon davası) ve tutuklamaların başlatılması, AKP’nin köşeye sıkıştırılmaktan kurtulmak için yaptığı karşı hamlelerdi.

Ve nihayet bugüne gelirsek; Mecliste AKP’nin girişimiyle 82 Anayasasında demokratik yönde değişikliklerin yapılması da gene aynı nedenlerle olmuştur. Yani AKP, statükocuların saldırıları karşısında kendini savunmak durumunda kaldığı ölçüde “demokratlaşan” bir görünüm vermektedir. Bu saldırılar azaldığında ve burjuva kamp içinde AKP’yi benimsemeye yönelik bir konsensus oluştuğunda, AKP’nin de diğer burjuva partiler gibi demokratlıktan uzaklaşıp, kadim devletin çıkarlarını savunmaya geçeceğinden hiç kuşkumuz yok. Başka türlü olması da

29

marksist tutum

mümkün değildir zaten. Çünkü emperyalizm çağında ve hele ki Türkiye gibi despotik gelenekleri ağır basan bir ülkenin burjuvazisinden, daha ileri, daha samimi bir demokratlık beklemek, ham hayal bir düşünce olurdu doğrusu.

Ama öte yandan, burjuva kamp içinde bugünün somut koşullarına göre bir siyasal ayrım yapacak olursak, gene de şunu söylemek durumundayız: Bugün AKP’nin demokrasi konusunda ufak da olsa attığı adımların yanında, bu adımları engellemeye kalkışan statükocu güçlerin ilerlemenin önüne çektiği “kırmızı çizgileri”, günümüz siyasal gericiliğinin işaret çizgileri gibi durmaktadır!

Anayasa referandumu ve Türk solunda damar kireçlenmesi Son dönemlerde Türk solu içindeki siyasal tartışmaların başlıca konusu, Anayasa referandumunda solun “nasıl” bir tutum alması gerektiğidir. Bu soruya Türk solunun büyük çoğunluğunun verdiği yanıt, “82 Anayasasında yapılan değişikliklere hayır” deme yönündedir. Anayasa değişikliği tartışmalarında soruna doğru yönden yaklaşan ve soruyu, “nasıl tutum alınmalıdır” şeklinde değil, “somutta neye göre tutum alınmalıdır” şeklinde soranlar ise sol içinde azınlıkta kalmaktadırlar.

“Hayır”cı solculara göre, 82 Anayasasında yapılan son değişikliklerin eskisine göre daha mı geri ve antidemokratik, yoksa görece daha mı ileri ve demokratik olduğu karşılaştırmasını yapmanın hiçbir kıymeti harbiyesi yoktur. Mademki bu değişikliği “dinci ve de gerici AKP” istemektedir, o halde ne olduğuna bakılmaksızın ve eskisiyle kıyaslamaksızın bu anayasa değişiklikleri de facto reddedilmelidir! Çünkü bu “hayırcı” solculara göre, anayasa değişikliği paketini parlamentodan geçiren AKP’nin aslında başka “niyetleri” vardır! Örneğin AKP, yargının bağımsızlığını ortadan kaldırmak ve kendine bağlı bir “yargı” oluşturmak istemektedir. İşte AKP “kötü niyetlerle” hazırladığı bu “acı” değişiklik paketini halka yutturabilmek için, bunların üzerini şekerle kaplamakta ve halkı kandırmak için birtakım göstermelik maddeleri de bunların yanına ilave etmektedir! Evet, aslına bakılacak olursa, küçük-burjuva sol cenahın bu söylemi, Kemalist bürokratik elitlerin ve CHP, MHP gibi statükocu düzen partilerinin söylemiyle tastamam aynıdır. Yani, tüm toplumu ilgilendiren bu anayasa değişikliklerini değerlendirmek ve bu konuda açık bir görüş bildirmek yerine, hepsi de AKP hakkında “niyet okuyuculuğu” yapmaktadırlar. Bize göre bu tutum, burjuva tarzda politika yapmanın bir adım ötesine gitmemekte ve dolayısıyla, emekçi halkın politik eğitimine de hiçbir katkı sağlamamaktadır. Tersine, bu tür “politik” tutumlar, işçi sınıfının ve emekçi halk kesimlerinin kafasını karıştırmaktan başka bir sonuç vermezler. Bu tutum belki burjuva politikacılara yakışıyor ve onlara yarar sağlıyor ama, kendini sosyalist, Marksist, ilerici, dev-

30

Eylül 2010 • sayı: 66

rimci vb. olarak tanımlayan politikacılara ve örgütlere hiç yakışmıyor!

Tüm “hayırcı” solcuların bu anayasa referandumunda odaklandıkları konu, anayasada yapılan değişikliklerin içeriği ve ne getirip ne götürdüğü değil kuşkusuz. Onlar daha çok, bu değişiklikleri teklif eden AKP’nin nasıl bir parti olduğu ve ne gibi “niyetler taşıdığı” ile ilgilidirler.

Görünüşe bakılırsa, tıpkı Kemalist burjuva elitler gibi, bu “hayırcı” küçük-burjuva solcular da, sekiz yıldan beri iktidarda olan AKP’nin de diğer burjuva partileri gibi bir “sınıf partisi” olduğunu ve onu nitelendiren şeyin de asıl olarak bu olması gerektiğini hâlâ kabullenebilmiş değiller!

“Hayırcı” solcuların anayasa değişikliğiyle ilgili ileri sürdükleri argümanlara bakıldığında, bu tespitimizin ne kadar yerinde olduğu daha iyi anlaşılacaktır.

Hem Kemalistlerin hem de küçük-burjuva sosyalistlerin, anayasa değişikliği paketinde en çok karşı çıktıkları ve propagandalarında en çok sivrilttikleri konu, yargıyla ilgili yapılan yeni düzenlemelerdir. Bunlar özetle, hem Anayasa Mahkemesi’nin hem de Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu’nun yapısının ve seçilme biçiminin değiştirilmesine şiddetle karşı çıkmaktadırlar. Peki niye? Çünkü AKP’nin bu kurumların yapısını değiştirerek, “yargı bağımsızlığını” ortadan kaldırmak ve “kendine bağımlı” bir yargı sistemi oluşturmak istediğini iddia etmektedirler. Bu iddianın ardında, sanki “AKP ilelebet iktidarda kalacak ve dolayısıyla yargıyı da ilelebet kendine bağımlı kılacak” endişesi ya da paranoyası yatmaktadır. Oysa bu düşünce sahipleri de çok iyi bilmektedirler ki, kapitalizm gibi sınıflı ve sömürülü bir toplumda yargı hiçbir zaman bağımsız olmamıştır ve olamaz da. Burjuva toplumda yargının bağımsız olduğu ya da olabileceği iddiası koca bir yalandan ibarettir!

Burjuvazinin egemen olduğu bir düzende, yargı da bu egemenliği pekiştirmek üzere oluşturulmuş bir kurumdur.

Yasaların ve bu yasaları yorumlayıp uygulayan yargı kurumunun işleyişi, bütünüyle burjuva düzeni koruyup kollama şeklinde olur. Diğer burjuva kurumlar gibi, burjuva yargı kurumu da esasen burjuva egemenliğini temsil eden bütünün, yani burjuva devletin bir parçasıdır ve bütüne tâbi olmak zorundadır. Ne var ki bu gerçeklik halk sınıfları tarafından her zaman bu yalınlığıyla görülüp kavranamaz. Ancak burjuva sınıfın genel çıkarları tehlikeye girdiğinde ve burjuva düzenin bekası söz konusu olduğunda kendini açıkça ortaya koyan bir gerçekliktir bu. Çünkü “yargı bağımsızlığı” denen şeyin gerçekte burjuva düzenin çirkin yüzünü örten bir makyajdan ibaret olduğu gerçeği, ancak olağanüstü koşulların geçerli olduğu ve burjuva düzenin çökme tehlikesiyle yüz yüze geldiği dönemlerde, evet ancak böylesi dönemlerde açığa çıkmaktadır. Örneğin Türkiye’de olağanüstü burjuva rejimin hüküm sürdüğü 12 Eylül döneminde, hukuku uyguladıklarını ve adalet dağıttıklarını iddia eden “bağımsız” burjuva mahkemelerin (asker-sivil), nasıl da devlet iktidarını elinde tutan faşist generaller cuntasına bağımlı olduklarını, tüm “huku-

sayı: 66 • Eylül 2010

ki” kararlarını bu cuntanın direktifleri doğrultusunda verdiklerini ve onlarca devrimciyi nasıl idam sehpalarında sallandırdıklarını ve binlercesini yargılamadan içerde çürüttüklerini ve hatta yaşı tutmayan gencecik çocukları bile nasıl yaşını büyülterek idam sehpasına gönderdiklerini işitmeyen kaldı mı? Gene bu “bağımsız” yargının, 12 Eylül rejiminden önce ve sonra işlenmiş ve aslında “faili belli” olan cinayet dosyalarını, devletin alî menfaatleri uğruna nasıl zaman aşımına uğratıp, kapattığını bilmeyen kaldı mı?! Öte yandan ikinci bir soruna, burjuva düzende yargının “tarafsızlığı” sorununa gelecek olursak, burada da durum çok farklı değildir. Kapitalist toplumda, egemen sınıfla halk sınıfları arasında, yönetenlerle yönetilenler arasında doğan ihtilaf ve çatışmalarda, burjuva yargı birincilerden yana taraftır ve taraf olmak zorundadır. Yargının tarafsızlığı sorunu, ancak egemen sınıfların kendi içinde baş gösteren ihtilâf ve kavgalarda ciddi olarak gündeme gelebilmektedir. Tıpkı bugün iktidardaki AKP’nin de dert yandığı gibi, eğer burjuvazi içindeki ihtilâf ve çatışmalarda yüksek yargı açıkça taraf tutarsa ve yasaları çiğneyerek kararlar verirse (tıpkı bugün Anayasa Mahkemesi’nin, Yargıtay’ın, Danıştay’ın ve HSYK’nın yaptığı gibi) işte o zaman kıyamet kopmaktadır. Bu durumda bir krizin doğmasını engellemek ve düzenin istikrarlı bir şekilde işlemesini sağlamak için, burjuvazinin politik temsilcileri yeni yasalar çıkararak, yargının bozulan tarafsızlığını yeniden sağlamaya çalışacaktır. Tıpkı bugün AKP’nin anayasa değişikliğiyle yapmak istediği gibi!

O nedenle, bugün gerek Kemalist asker-sivil yüksek bürokrasinin, gerekse anayasa değişikliğine “hayır” diyerek bu statükoculara destek çıkan küçük-burjuva solun “yargı bağımsızlığı” konusundaki tutumları, “hayırcı” propaganda yürütmenin ötesinde bir nesnel gerçekliği ifade etmemektedir. Burjuva yargı sistemi daha önce ne ise, şimdi de o olacaktır. Yapılan yalnızca, 12 Eylül rejiminde “tarafsızlık” terazisi iyice bozulmuş olan yüksek yargıda bu terazinin yeniden kurulmaya çalışılmasıdır, hepsi bu! Çünkü bir dönem boyunca 12 Eylül rejiminin infazcısı rolünü oynayan yüksek yargı, 12 Eylül’den sonra da statükonun tarafında işlevini sürdürerek, değişimin önüne bir engel olarak dikilmeye devam etmiştir. Ama tüm bu süreç boyunca hukuk ihlallerine başvurarak da kamuoyu nezdinde itibarını iyice yitirmiştir.

Eğer “hayırcı” solcular, “bizim anlamadığımız” bir “yüksek politika” yapıyorlarsa orasını bilemeyiz! Ama şayet böyle bir şey yoksa, o zaman 12 Eylül faşist rejiminde cuntacı generallerin infazcısı rolünü üstlenmiş ve bizzat faşist cunta tarafından “dizayn” edilmiş olan HSYK ve Anayasa Mahkemesi gibi yüksek yargı organlarının yapısına ve oluşumuna hiç dokunulmamasını istemenin, devrimci politika açısından “yararını” bir izah etseler de biz de öğrensek! Çünkü bizim düşüncemize göre, yüksek yargının yapısına ilişkin getirilen anayasal değişikliğe karşı

marksist tutum

çıkmak ve “hayır” demek, 12 Eylül’ün uzantısı olan bu organların yapısının aynen devam etmesini istemekten başka bir anlama gelmemektedir. Öte yandan, anayasa değişikliği paketinde var olan ve küçük de olsa bir ilerlemeyi ifade eden değişiklikler bu “hayırcı” solcular tarafından, “acı ilacın üzerini kaplayan şeker” olarak lanse edilmektedir. Örneğin, Yüksek Askeri Şura ve HSYK kararlarının yargı denetimine açılması; askeri suçlara sivil yargı yolunun açılması; sivillerin askeri mahkemelerde yargılanmasının önüne geçilmesi; Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkının getirilmesi; siyasi amaçlı grevin, dayanışma grevinin, genel grevin önündeki anayasal engelin kaldırılması; memurlara ve emeklilere “toplu sözleşme” hakkının tanınması; bir sektörde birden çok sendikaya üye olmayı yasaklayan maddenin kaldırılması; yurt dışına çıkış kısıtlamasının daraltılması; anayasanın geçici 15. maddesinin kaldırılarak 12 Eylül darbecilerine yargı yolunun açılması; kadınlar, yaşlılar, çocuk ve engelliler için pozitif ayrımcılığın önünün açılması gibi değişiklikler, bu hayırcı solcularımıza göre birer aldatıcı “şeker”dir!

Böyle bir “mantığa” sahip olan “sosyalistler”e, kadınların, yaşlıların, çocukların, engellilerin yaşamını kolaylaştıracak önlemler geliştirmek pek bir şey ifade etmiyor anlaşılan! Doğru, onlar devrim yapınca çok daha ileri kazanımlar sağlanacaktır bu konularda; onları beklemek gerekiyor! Bir de şu 15. maddenin kaldırılması ve 12 Eylül darbecilerine yargı yolunun açılması meselesi var.

Bu konuda da çok “tutarlılar” hayırcı solcularımız. Diyorlar ki, bu madde yasalaşsa bile AKP Kenan Evren’i asla yargılamayacaktır, yalan söylüyor! Bak bu konuda haklılar “hayırcı” solcularımız. Bir burjuva partisi olan AKP elbette ki yargılamayacaktır Evren’i. Ama zaten AKP’nin kendisi de yargılayacağını hiçbir zaman söylemedi ki. Yoksa “hayırcı” solcularımız burjuva AKP’den mi bekliyordu 12 Eylülcülerin yargılanmasını? “Hayırcı” solcuların ne düşüneceklerini bilemeyiz ama, yüzlerce devrimciyi katleden, binlercesini işkenceden geçiren, on binlercesini zindanlarda çürüten ve yüz binlerce insanı yerinden yurdundan eden 12 Eylül’ün cellâtlarından, işkencecilerinden vb. hesap soracak ve onları yargılatacak olanlar devrimci işçi sınıfıdır, komünistlerdir, gerçek demokrat insanlardır. Bu güçler, kitlesel eylemlerle, etkinliklerle, toplantılarla 12 Eylül döneminin insanlık düşmanı uygulamalarını ve onun arkasında duran büyük sermaye çevrelerinin ikiyüzlülüğünü mutlaka teşhir edip, kamu vicdanında da mahkûm edeceklerdir. O nedenle, günümüzde 12 Eylül’ün gizli savunucusu konumundaki statükocu Kemalist cepheye destek sunan “hayırcı” solcularımız, demagojik söylemlerini bir yana bıraksınlar da yukarıda sıralanan ve her biri faşist 12 Eylül cuntasının anayasasından kurtuluşun kapısını aralayan bu yeni düzenlemeleri neden reddettiklerini, anlayacağımız bir dille açıklasınlar! www.marksist.com sitesinden alınmıştır

31

“Kâğıt Parçaları” ve Savaş Suçları İlkay Meriç

G

eçtiğimiz haftalarda Wikileaks adlı bir internet sitesinde, 90 binden fazla gizli belge yayınlanarak ABD ve müttefiklerinin Afganistan’da işledikleri bazı savaş suçları deşifre edildi. On binlerce belgeyi daha yayına sokacağını açıklayan site bir anda gündeme otururken, beklendiği üzere Amerikan devletinin ve egemenlerin tüm şimşeklerini de üzerine çekti. Aynı günlerde emekli koramiral Atilla Kıyat’ın bir televizyon programında “faili meçhul”lerin devlet politikası olduğuna dair açıklamalarıysa, TC’nin işlediği savaş suçlarının da gündeme gelmesine yol açtı. Kuşkusuz tüm bunlar gizli belge gerektirmeyen ve yıllardır dile getirilen çıplak gerçeklerdir. Ancak malûmun resmi belgelerle ilâmı, bu gerçeklerin geniş halk kitleleri tarafından bilinir hale gelme fırsatı sunduğundan egemenleri çileden çıkarmaya yetmektedir.

Burjuva devletlerin yürüttükleri emperyalist ve haksız savaşlar, milyonlarca emekçinin boğazlandığı, kitlelerin en acımasız yöntemlerle katledildiği insanlık suçlarıdır. Ancak burjuvazi, kendi hukukunca bunu bir insanlık suçu olarak saymamaktadır. Yine de Birleşmiş Milletler gibi kurumları aracılığıyla ve Cenevre Sözleşmesi gibi emperyalist anlaşmalarla, savaşan taraflar arasında vahşetin sınırlarını çizme ihtiyacı duymakta ve bu hukukun dışına çıkan eylemleri “savaş suçu” saymaktadır. Silahını teslim eden ve savaşta

32

yer almayan insanların hayatlarına kastetmek, onlara sakat bırakacak şekilde muamele etmek, işkence yapmak, rehin almak, onurlarına tecavüzde bulunmak, olağan bir mahkemede adil bir yargılama yapmaksızın mahkûm ya da idam etmek Cenevre Sözleşmesine göre “savaş suçu” sayılmaktadır. Aynı şekilde, kitle imha silahları kullanmak veya yasaklı silahlara başvurmak da bu sözleşmeye göre savaş suçudur. Ne var ki kapitalist dünya düzeninde burjuva devletlerin sınırlarını bizzat kendilerinin belirledikleri “savaş suçlarını” işlemeleri istisna değil kuraldır. Çeşitli sızdırmalar sayesinde ortaya çıkan son belgeler de, Afganistan ve Irak bağlamında bu tür savaş suçlarının sadece küçük bir bölümünün ifşa edilmesinden ibarettir.

Wikileaks’in deşifre ettikleri Adını “sızdırmak” fiilinden alan Wikileaks, 2006 yılında kurulan ve çeşitli devletlerin işledikleri savaş suçlarının, gizli ittifakların, kirli ilişkilerin vb. yer aldığı çeşitli dokümanları deşifre etmesiyle ünlenen bir internet sitesi. Tüm dünyadaki internet kullanıcılarının kolaylıkla metin ekleyebildiği “wikipedia” türü bu sitede son olarak yayınlanan 92 bin belge ise, Afganistan’da yürütülen emperyalist savaşın 2004-2009 yılları arasındaki safhasına ilişkin gizli ra-

sayı: 66 • Eylül 2010

porları içeriyor. Bu raporlar Taliban’ın silah ve insan gücünün emperyalist güçlerin yansıttığından çok daha büyük olduğunu gösteriyor. Burjuva devletler savaştıkları kuvvetlerin gücünü olduğundan az göstermek gibi çarpıtmalara psikolojik savaşın bir parçası olarak sıkça başvuruyorlar.

Taliban’ın çok büyük bir güç kaybına uğradığı, Afganistan’da yürütülen savaşta zaferin çok yakın olduğu türünden yalanlar Amerikan devleti tarafından büyük bir propaganda balonuyla pazarlanmaya çalışılıyor. Tıpkı Türkiye’de devletin PKK’yi üç beş eşkıyadan oluşan terörist bir grup olarak göstermesi, kitle desteğini inkâr etmesi, 30 yıldır sürekli olarak tükendiğini söylemesi ve zafer ilan etmesi gibi. Ancak Kürt halkına yönelik haksız savaşın PKK’nin kitle desteğini 20 yıl öncesiyle kıyaslanmayacak ölçüde arttırmasına yol açmasında görüldüğü üzere, emperyalist savaş da işgal ordusuna karşı direniş gücü olarak görülen Taliban’ın güç yitirmek yerine daha da güçlenmesine yol açmıştır. Yayınlanan gizli belgeler bu gerçeği açıkça ortaya koyuyor. ABD ve müttefiklerini asıl rahatsız eden de bunun faş edilmesi.

Bunun yanı sıra, raporlar çok sayıda savaş suçunu ifşa ediyor. Afganistan’da doğrudan Pentagon’dan emir alan gizli bir komando birliğinin oluşturulduğu, “Görev Gücü 373” adı verilen bu birliğin yasadışı ölüm listeleri hazırlayarak Taliban’la bağlantılı olduğu iddia edilen kişileri ve muhalif unsurları hedef aldığı, bu insan avcılarından diğer emperyalist güçlerin de bilgisi olduğu ve bunları himaye ettikleri resmi belgelerle deşifre ediliyor. Taliban militanı denerek yüzlerce sivilin katledildiği, otomobillere ateş edilerek çocukların vahşice öldürüldüğü, sağır bir kişinin “dur” ihtarına uymadığı gerekçesiyle vurulduğu da öyle.

Belgeler Afganistan’daki savaş suçlarını gerçekleştirenin sadece ABD askerleri değil, Almanya’dan Avustralya’ya, Fransa’dan İngiltere’ye tüm müttefik güçler olduğunu da açığa seriyor. Okul otobüsünü tarayan Fransız birlikleri, daha önce saldırıya uğradıkları bir köyden intikam almak için o köydeki bir düğünü bombalayan Polonya askerleri, intihar bombacısı diyerek sivilleri katleden İngiliz birlikleri… Şunu da vurgulayalım ki, Afganistan’da 800 askeri bulunan ve o bölgedeki NATO güçlerinin komutasını da üstlenen TC, “biz muharip güç olarak orada bulunmuyo-

Afganistan’da ABD askerleri tarafından katledilen bir aile

marksist tutum

ruz” yalanlarıyla halkı kandırmaya çalışadursun, tıpkı diğer emperyalist güçler gibi o da bu katliamların birinci derecede sorumluları arasında yer almaktadır.

ABD’de gerek Cumhuriyetçi gerekse Demokrat burjuva temsilciler bu sızdırma operasyonundan dolayı Wikileaks’e ateş püskürüyorlar.1 ABD’li kimi milletvekilleri “bunları sızdıranlara idam cezası verilmeli” diyerek ayağa kalkmış durumda. “Demokrasi ve özgürlük” götürme iddiasıyla Ortadoğu’yu yakıp yıkan ABD’de, sözde demokrasi havarisi kesilen tüm sistem temsilcileri, bu sitenin Pentagon’un “siber savaş” yöntemleriyle çökertilmesi, yargılandığı için ABD’yi terk eden ve hangi ülkede olduğu tam olarak bilinmeyen site kurucusunun derhal ABD’ye iade edilmesi, edilmezse bir CIA operasyonuyla derdest edilip hapse tıkılması için feryat ediyorlar. Ancak Wikileaks, hizmet sağlayıcıları birden fazla ülkeye yayılarak yoğun teknik güvenlik önlemleriyle çalışan bir site olduğundan, kolayca kapatılamıyor ve çökertilemiyor. Buna karşılık, devlet güvenliğini tehlikeye atmak, teröre destek vermek, devlet sırlarını düşmanlara ifşa etmek gibi klasik suçlamalarla hedef tahtasına oturtularak, yayınlayacağını duyurduğu yeni belgeleri ifşa etmemesi için yoğun baskı ve tehditlere maruz kalıyor.

Yaşadığımız topraklarda da, TC’nin işlediği savaş suçlarını ifşa eden, Kürt halkının ve sosyalistlerin maruz kaldığı baskıları teşhir eden yayın organları baskı, tehdit ve yıldırma çabalarıyla yüz yüze. Bilinçli bir devlet politikasının sonucu olarak Kürtlerin gazete büroları bombalanıyor, sistem muhalifi gazeteler ve dergiler kapatılıyor, dağıtımları engelleniyor, gerçekleri dile getiren gazeteciler ve sosyalistler katlediliyor, on yılları bulan hapis cezalarına çarptırılıyor. Son yıllarda doğrudan Genelkurmay tarafından hazırlanan andıçlarla fişlenen internet siteleri de aynı baskılardan nasibini alıyor. Ancak apoletli Türk medyası, Afganistan ve Irak’ta işlenen savaş suçlarına ve sivil insanların katledilmesine gösterdiği ilgiyi, bu topraklarda onlarca yıldır işlenen savaş suçlarına ve binlerce Kürdün “faili meçhul” olarak anılan devlet güdümlü cinayetlere kurban gitmesine göstermedi, göstermiyor.

Bu topraklarda işlenen savaş suçları Bilindiği gibi 12 Eylül 1980 faşist darbesinin ardından başta işçi hareketi olmak üzere her türlü halk muhalefetini ezip bastıran askeri cunta, ülkeyi büyük bir açık hava hapishanesi haline getirmişti. Faşist cunta 1983 seçimleriyle yerini parlamenter şala bürünmüş bir Bonapartist diktatörlüğe bırakırken, Türkiye bir olağanüstü burjuva rejimden bir başkasına geçiş yapmıştı. Özal iktidarı altında yaklaşık altı yıl boyunca devam eden Bonapartist diktatörlük son dönemlerinde giderek gevşerken, Kürt illerinde en ağır faşist uygulamalar devam edecekti. Bu uygulamalar “olağanüstü hal” adı altında 15 yıl boyunca sürdü. 1987 yılında ilan edilen ve Kürt illerini kapsayan OHAL, 30

33

marksist tutum

Kasım 2002’ye kadar 46 kez uzatılarak yürürlükte kaldı.

Faşist diktatörlük döneminde Diyarbakır Cezaevinde binlerce tutsağı en acımasız işkencelerden geçiren ve onlarcasını katleden devlet, OHAL döneminde de Kürtlere yönelik tarifsiz bir vahşet uyguladı.

OHAL uygulamasının yürürlükte olduğu özellikle 1990’lı yıllar boyunca 5 bine yakın köy boşaltılırken, milyonlarca Kürt zorunlu göçe maruz bırakıldı. Kürt illerinin asker ablukası altında tutulduğu bu dönem boyunca bölgede anayasa ve yasalar rafa kalkmış, her türlü demokratik hak askıya alınmıştı. İşkenceye uğramak, sorgusuz sualsiz zindana tıkılmak ve hatta katledilmek için Kürdüm demek yeterliydi.

Kürt ulusal mücadelesinin yükselişe geçtiği bu dönemde, devlet, PKK’ye ve Kürt halkına karşı kanlı bir savaş yürütürken, bu savaşın adını koymaktan ve resmen telaffuz etmekten sonuna kadar kaçındı. Savaşın resmen kabul edilmesinin getireceği uluslararası yaptırımlardan kaçınmak ve güçlü ve yenilmez devlet imajını diri tutmak için, PKK’yi son nefesini vermekte olan “terörist bir örgüt” ve onunla yürütülen savaşı da “terörle mücadele” olarak lanse etti. Oysa bu savaş ayağa kalkan Kürt halkına karşı açılan bir imha savaşıydı. OHAL döneminde 20 bin gerilla katledilirken 17 bin Kürt “faili meçhul” olarak gösterilen devlet güdümlü cinayetlere kurban gitti. Kurbanların büyük bir bölümünün cesetlerine bile ulaşılamadı. Jandarma ya da polis tarafından evlerinden, tarlalarından, işyerlerinden götürülüp kendilerinden bir daha haber alınamayan, aralarında çocukların ve yaşlıların da bulunduğu binlerce insan…

Devlet güçleri tarafından katledilip kaybedilenlerden birkaçının öyküsü şöyle: 1994 yılının 10 Temmuz akşamı İbrahim Çelik’in Batman’daki evinin kapısı 4 maskeli kişi tarafından çalındı. İbrahim’e Abdullah Şeker’in arandığını ve nerede olduğunu sordular. Şeker’in tütün nakliyatı yapmaya gittiğini ve evde olmadığını söylediğinde yerini göstermesi için beraberlerinde götürdüler İbrahim’i. Durumdan şüphelenen oğlu Edip de babasının peşinden gitti. Bir daha ikisinden de haber alınamadı.

Abdurrahman Coşkun 29 Ekim 1995’te kaybedildiğinde henüz lise 1 öğrencisiydi. Katledilmeden iki yıl önce, iki arkadaşıyla birlikte askerler tarafından alınarak bir mağaraya girmeye zorlanmışlardı. İçeri girdiklerinde gerillalara karşı kurulan mayınlı tuzak patlamış ve patlamada ağır yaralanan Abdurrahman bir gözünü, iki arkadaşı ise yaşamlarını yitirmişti. 1995’te köye baskın yapan askerler, Abdurrahman’la beraber 6 kişiyi daha gözaltına aldılar.

Ertesi gün ailesi Dargeçit Savcılığına ve askeri tabura oğullarını sorduğunda “Bizde” cevabını aldı. İkinci gün tekrar gittiklerinde “5 kişiyi serbest bıraktık, iki öğrenciyi de Mardin’e gönderdik” dediler. Ama bir daha ne Abdurrahman’dan ne de diğerlerinden haber alındı. Abdurrahman Coşkun’un babası da köy ortasında işkenceyle katledildi.

34

Eylül 2010 • sayı: 66

Bunlar, yıllardır her Cumartesi günü Galatasaray Lisesi’nin önünde bir araya gelerek, devlet güçleri tarafından katledilen yakınlarının hesabını soran Cumartesi Annelerinin ve kayıp yakınlarının bu eylemleri esnasında anlattıkları kayıp öykülerinden sadece ikisi. Cumartesi Anneleri Galatasaray Lisesi önündeki eylemlerine 1995 yılında başlamış ve her hafta polis saldırısına uğramışlardı. Acılı analar 1999 yılında eylemlerine ara vermek zorunda kaldılar.

Tam on yıl sonra, 2009 başında eylemlerini çok daha geniş bir katılımla yeniden başlatan kayıp yakınları, o zamandan bu yana her hafta bir kişinin kaybedilme öyküsünü duyuruyorlar kamuoyuna. Çığlıklarına ancak copla ve biber gazıyla yanıt veren devlete, “çocuklarımızın akıbetini açıklayın, faillerini yargılayın” diye sesleniyorlar acılı kayıp yakınları.

Bazı kayıpların ve “faili meçhul”lerin öykülerine ise geçtiğimiz günlerde Taraf gazetesinde2 yer verildi: İlyas Diril ve kuzeni Zeki Diril, İstanbul’da çalışarak biriktirdikleri parayla Şırnak’taki köylerine dönmek üzere yola çıktılar. 6 Mayıs 1994’te Uzungeçit jandarma kontrol noktasında gözaltına alınarak Uludere Jandarma Karakoluna götürüldüler. Yetkililer, İlyas ve Zeki’nin gözaltına alındığını ama sonrasında serbest bırakıldıklarını söylediler. Köylülerse Diril ailesine bu iki kişinin helikopterden atıldığını anlattılar.

Hüseyin Morsümbül henüz 18 yaşında bir lise öğrencisiydi. 12 Eylül askeri darbesinin hemen ardından, 18 Eylülde, Bingöl’deki evinden Albay Durmuş Kıvrak komutasındaki askerler tarafından ailesinin gözü önünde alınıp götürüldü. Annesine “ifadesini alıp bırakacağız” dedi-

sayı: 66 • Eylül 2010

ler. Oğlunu sormaya giden babasına işkence yapıldı. Her gün karakola gidip gelen anne oğlu hakkında bir bilgi elde edemedi. Daha sonra bir asker, Hüseyin’in öldürüldükten sonra bir battaniyeye sarılarak Murat Nehri’ne atıldığını gördüğünü söyledi.

Batman HEP üyesi Aydın Ay, 14 Temmuz 1993 akşamı evinden yakındaki bakkaldan sigara almak için çıktı ve bir daha geri dönmedi. Komşuları Aydın’ın sivil kişilerce zorla bir arabaya bindirildiğini anlattılar. Aile, oğullarının Batman İl Emniyet Müdürlüğü’nde olduğunu öğrendi.

Annesi gözaltına alınan oğluna 14 gün boyunca her gün yemek ve sık sık temiz giysi götürdü. 15. gün yemek götüren anneye yemeği alamayacakları, Aydın’ın kendilerinde olmadığı söylendi. Aydın’ın izine bir daha rastlanmadı.

Ayşenur Şimşek eczacıydı. Henüz 25 yaşındaydı. Ankara Sağlık-Sen’in kurucusu ve yöneticisiydi. Sendikal faaliyetleri nedeniyle sürekli tehdit ediliyordu. 24 Ocak 1995’te gözaltına alındı. Karakollara, Emniyet Müdürlüklerine, Savcılığa, İçişleri Bakanlığı’na yapılan başvurular sonuçsuz kaldı. Hepsi “Bizde yok” dediler. Yoğun bir arama kampanyası sonucu 78 gün sonra 12 Nisan 1995’de işkence edilmiş cansız bedeni Ankara Gölbaşı’nda bir mezarda gömülü bulundu.

Bütün bu katliamların devletin tepesindekilerin emriyle ve hükümetlerin bilgisi dahilinde gerçekleştirildiğine hiç şüphe yoktur. “Faili meçhul”ler dalgası 1990’ların ortalarında bilinçli bir devlet politikası olarak tırmanışa geçerken, o dönemde emniyet genel müdürlüğünden içişleri bakanlığına pek çok üst düzey görevde bulunan Mehmet Ağar, “devlet adına bin operasyon yaptım” diye övünüyordu. Onun operasyon olarak adlandırdığı şey, Kürt işadamlarının ve önde gelenlerinin öldürülmesini ve pek çok “faili meçhul”ü içeren bir katliamlar dizisiydi. Aynı dönemde başbakan Tansu Çiller de, “bu vatan için kurşun atan da yiyen de şereflidir” diyerek Çatlıları, Yeşilleri ve kontgerillanın uzantısı olan diğer seri katilleri bağrına basıyordu.

Bu kirli savaşta, sadece “faili meçhul” adı verilen cinayetlerle yetinmedi devlet. Kendisinin de imzacılarından olduğu Cenevre Sözleşmesinde sayılan ne kadar savaş suçu varsa hepsini işledi: Savaş uçakları ve helikopterleri tarafından bombalanan köyler, küle döndürülen ormanlar, uygulanan tarifsiz işkenceler, kimyasal silahlarla gerçekleştirilen katliamlar ve daha niceleri…

Bugün Afganistan’da emperyalist işgal ordusunun 200 civarında sivili öldürdüğü ortaya çıktığında timsah gözyaşları dökenler, bu ülkede binlerce Kürt benzer yöntemlerle katledilirken gıklarını çıkarmayanlardır. Üstelik bu savaş suçları bugün de devam ediyor. Geçtiğimiz günlerde, Mersin’de “terörist” diye kovalanan yedi yaşındaki oğlunu korumak isteyen Nezir Borak’ın, Kürt mahallelerinde “Kemikkıran” olarak tanınan bir çevik kuvvet amiri tarafından hedef alınarak başından vurulması bunun en son örneklerinden biri. Üstelik bu canilik, geçtiğimiz aylarda Muğla’da bir polis tarafından kasten vurularak öldürülen

marksist tutum Öldürüldükten sonra işkence edilerek parçalanan gerilla cesetleri de bu topraklarda devlet eliyle işlenen savaş suçlarının bir örneği

Kürt üniversite öğrencisi Şerzan Kurt’un acısı henüz taptazeyken gerçekleştirildi. Öldürüldükten sonra işkence edilerek parçalanan gerilla cesetleri de bu topraklarda devlet eliyle işlenen savaş suçlarının bir örneği. Veya TC’nin gerillaları imha ederken kimyasal silah kullanması ve bu bugünlerde Alman Parlamentosunun gündemine taşındığı halde TBMM’nin sağır ve kör kesilmesi.

Son aylarda yeniden tırmandırdığı savaşta Türk ordusu yine her türlü hukuksuzluğa ve insanlık dışı uygulamaya başvuruyor. Ormanlar yakılıyor, yollara kurulan barikatlarla halk canından bezdiriliyor, Kürt halkına yönelik bir linç dalgası yaratmak üzere çeşitli provokasyonlar tertipleniyor. Bu arada statükocu kesim kudurgan bir şovenizmle yeniden saldırıya geçerken MHP’den OHAL çağrıları ve imha çığlıkları yükseliyor. PKK’nin 20 Eylül’e kadar eylemsizlik kararı alması, akan kanın bir süreliğine durması için bir fırsat olarak değerlendirilmek yerine, MHP’sinden CHP’sine statükocu odaklarca “teröristlerle müzakere ediliyor” yaygarasıyla karşılanıyor. Yani hiç utanmadan “kan akmaya devam etsin” diyorlar bu savaş tacirleri.

Bugün Afganistan’dan Irak’a, Kürdistan’dan Filistin’e, Sudan’dan Kolombiya’ya, tüm dünyada, ezilen halkları ve emekçileri katledenler aynı sınıfın mensuplarıdır. Onlar savaşta da barışta da, emekçilere ezada ve cefada hiçbir sınır tanımayanlardır. Tek amaçları vardır: sömürü imparatorluklarını baki kılmak. Ama ne kadar saldırganlaşırlarsa saldırganlaşsınlar, dünya işçi sınıfı eninde sonunda bu zulüm saltanatını sona erdirecektir. İşte bu gerçek, burjuvazinin kâbusudur. _____________________ 1

2

Wikileaks’te yayınlanan belgelerin, 22 yaşındaki bir ABD askeri tarafından sızdırıldığı iddia ediliyor. Wikileaks, Irak’ta bir Amerikan helikopterinin ateş açarak 12 sivili katletmesinin görüntülerini yayınlamış ve Irak’ta istihbarat uzmanı olarak görev yapan er Bradley Manning, görüntüleri Wikileaks’e sızdırdığı gerekçesiyle tutuklanarak ABD’deki bir askeri cezaevine hapsedilmişti. Amerikan ordusu, sadece görüntüleri değil 260 bin sayfa gizli diplomatik mesajı sızdıranın da Manning olduğunu iddia ediyor.

Burhan Ekinci, “Faili Meçhuller Meçhul Kalmasın”, Taraf, 20-21 Ağustos 2010

35

Faşist Rejimlerin Çözülme Süreçleri Üzerine Selim Fuat

F

aşizm, mali sermayenin, işçi sınıfının devrimci mücadelesini ezip parçalamaya yönelik kanlı diktatörlüğüdür. Burjuvazinin iktidarda olduğu her rejim işçi sınıfı açısından baskıcıdır, zorbadır. Ancak kitlelerin devrimci mücadelesinin yükseldiği, devrimci güçlerle karşı-devrimci güçlerin çatışmasının günlük yaşamın bir parçası haline geldiği toplumsal kriz dönemlerinde, burjuvazi, daha baskıcı ve işçi sınıfının tüm örgütlülüğünü dağıtmayı amaçlayan olağanüstü bir yönetim biçimi olarak faşizme ihtiyaç duyar. Bu ihtiyaç zorunluluk haline geldiğindeyse gücü yetiyorsa bu kanlı diktatörlüğü hayata geçirir.1 Ekim Devriminin ardından devrimci işçi sınıfı hareketinin daha da güçlendiği İtalya, Almanya, Portekiz ve İspanya’da, 60’lı ve 70’li yıllarda ise Yunanistan ve pek çok Latin Amerika ülkesinde burjuvazi işçi devrimlerinin önünü faşist rejimleri hayata geçirerek kesmiştir. Bu ülkelerdeki faşist rejimlerin kuruluş süreçleri çeşitli farklılıklar içerse de, faşizm hepsinde aynı işlevi görmüş, işçi hareketini kanlı biçimde ezmiş ve sınıfın örgütlülüğünü dağıtmıştır.

Faşist rejimlerin bu ülkelerde sona erme süreçlerinde de, ülkelerin demokratik geleneklerinin ve bunların halk kitleleri tarafından sahiplenilmesinin yarattığı siyasi atmosfe-

36

rin farklılıklarından kaynaklı değişik seyirler yaşanmıştır. Örneğin Portekiz’de, işçi emekçi kitlelerin devrimci mücadelesinin yükselişe geçmesiyle çözülme sürecine giren faşizm, kitlelerin ağır bir darbesi ile bertaraf edilmiştir.

Portekiz’de faşizm, faşist iktidarı yıkmak için ayaklanan kitle hareketinin siyasal bir devrim gerçekleştirmesi ile de sonlanmıştır. Yunanistan ve İspanya’da da kitle hareketi faşizme karşı yükselmiş, ancak faşist iktidara karşı yükselen kitle mücadelesi henüz bir siyasal devrim düzeyine bile ulaşamadan burjuvazinin hegemonyası altına girerek “demokrat” burjuvaların “kahramanlar” gibi yeniden burjuva parlamenter düzendeki görevlerinin başına avdet etmeleri2 ile sonuçlanmıştır.

Faşist rejimlerden çıkış süreçlerinde emekçi kitlelerin eylemliliğinin ve kitlesel muhalefetin etkili olduğu bu ülkelerde faşist yöneticilere karşı gösterilen tutumlar, onların mahkûm edilebilmelerini sağlamış; olağan rejimin inşa sürecinde de burjuvazi daha ileri demokratik adımlar atmak zorunda kalmıştır. Bu gibi unsurlar da, toplumsal hayatın şekillenmesinde Türkiye gibi faşizmin bir kitle seferberliği yaşanmaksızın çözüldüğü ülkelere göre önemli farklara yol açmıştır. Bu ülkelerdeki faşizmin yıkıldığı süreçlere kısaca göz atmak bile bu farkın hangi gelişmelere

sayı: 66 • Eylül 2010

dayandığını gözler önüne serer.

Kitlelerin mücadelesi ile yıkılan faşist rejimlerden kesitler Portekiz’de 1928’de Salazar önderliğinde kurulan faşist iktidar, faşist diktatörlüğün çözülmeye başladığı bir süreçte kitle hareketinin faşizmi yıkması bakımından önemli bir örnek oluşturur. Çözülme emareleri 1950’lerde görülmeye başlanan faşist rejim, 25 Nisan 1974’te kendilerine Silahlı Kuvvetler Hareketi (MFA) adını veren ve gizli örgütlenen birkaç yüz genç subayın başlattıkları “Karanfil Devrimi” ile yıkılmıştır.

Ancak ayaklanmayı başlatanlar subaylar olsa da, 25 Nisanı izleyen günlerde inisiyatifi MFA’nın ve onu destekleyen Portekiz burjuvazisinin hesaba katmadığı emekçi kitleler ele alacaktı. 25 Nisan ayaklanmasının ardından ülkenin çeşitli yerlerinde kitlesel gösteriler düzenlendi, işçiler yıllardan beri kendilerine tanınmayan grev hakkını kullanmaya başladılar. Fabrikalar işgal edildi, faşist rejimle işbirliği içerisinde olanlar işyerlerinden kovuldu. İşçiler ücret artışları, daha fazla tatil ve sosyal haklar talep ettiler. Yeni yönetim, işçilerin en acil taleplerini yerine getirdi, asgari ücret yükseltildi, işsizlik sigortası ve sosyal sigorta uygulamalarına geçildi. Fakat MFA yönetiminin işçilere sunabileceği bunlarla sınırlıydı.

Daha 1974’ün sonlarına gelmeden işçi ücretlerinde sağlanan artışlar enflasyon karşısında anlamsız hale gelmişti. İşçiler Karanfil Devrimi’nin kendi yaşam koşullarında gerçek bir değişiklik yaratamayacağının farkına varmışlardı.

Gelişmeleri kontrol altına almak isteyen burjuva güçlerin 11 Mart 1975’deki darbe girişimini savuşturan işçiler, bu darbe girişimine inisiyatiflerini daha da arttırarak cevap verdiler. İşçiler Nisandan sonra oluşturmaya başlatıp yaygınlaştırdıkları “İşçi Komisyonları”nı güçlendirmeye giriştiler. İşçi komisyonları banka ve sigorta şirketlerinden başlayarak büyük sanayinin devletleştirilmesini sağladı. Üretimde işçi deneti-

marksist tutum

mini yaygınlaştırdı. İşçi komisyonlarına paralel olarak işçi semtlerinde “Mahalle Komisyonları” oluşturuldu. Mahalle komisyonları da emekçilerin insanca koşullarda yaşamasını sağlayacak konut, sağlık hizmetleri gibi taleplerini hayata geçirmeye çalıştı. Mahalle komisyonları, o mahallede ikamet edenlerin yaptıkları toplantılarda seçilen 10-20 üyeden oluşuyordu. Boş ya da sahipleri tarafından terk edilmiş evlerin işgali, yönetimine ve örgütlenmesine tüm mahalle sakinlerinin katıldığı çocuk yuvası vb. projelerin hayata geçirilmesi, kültürel etkinlikler, ortak talepler tespit edilerek yerel yönetimlere iletilmesi, mahalle komisyonlarınca gerçekleştirildi.

Ancak işçi sınıfına önderlik edecek Bolşevik niteliklere sahip bir devrimci partinin olmayışı, Portekiz işçi sınıfının başlayan devrimi kendi iktidarıyla taçlandıramamasına yol açtı. Yeraltı çalışması konusunda yılların deneyimine ve işçi sınıfı nezdinde büyük bir itibara sahip olan Portekiz Komünist Partisi SSCB’nin Portekiz devriminin ilerletilmesine cevaz vermemesi yüzünden işçi kitlelerini geriye çeken uzlaşmacı politikalara savrulunca, devrimci kabarış sönümlenmeye başladı. Özellikle reformist ve işbirlikçi Sosyalist Partinin işçiler üzerinde sağladığı etkinlik sayesinde, zamanla burjuvazi inisiyatifi ele aldı ve devrimci sürecin birçok kazanımını geri devşirerek ve anayasada değişiklikler yaparak burjuva düzenin olağan parlamenter işleyiş yoluna girmesini sağladı. İspanya’da da faşizmin çözülüş sürecinin başında işçi sınıfının kitlesel mücadelesi etkili oldu. 60’lı yıllarda iyiden iyiye yükselen ekonomik talepleri öne çıkaran grevler işçi hareketinin daha da yükselecek biçimde canlandığının göstergesiydi. Örneğin Asturias kömür madenlerinde çalışan işçilerin başlattığı grevler kısa zamanda diğer sektörlere yayılarak 400 bin işçiyi kapsıyor ve faşist iktidarın baskılarına, ücretleri dondurma tehdidine ve olağanüstü hal ilânlarına rağmen işçilerin ücret artış taleplerinin belli oranda kabul edilmesiyle sonuçlanıyordu.

Salazar ve Franco

Portekiz’de faşist rejim 25 Nisan 1974’te gerçekleştirilen “Karanfil Devrimi” ile yıkıldı

37

marksist tutum

Elde ettiği kısmi başarılar işçi sınıfının kendine olan güvenini tazeliyordu. Nitekim bu dönemde oluşmaya başlayan işçi komisyonları İspanya genelinde yaygınlaşıyor, ortak bir program etrafında bir araya gelerek, işçi sınıfının bağımsız, demokratik birleşik hareketini oluşturduklarını ilân ediyorlardı. Bu gelişmeleri takip eden burjuvazinin öngörülü kesimleri ise faşizme karşı işçi sınıfı öncülüğünde yükselmeye başlayan mücadelenin önünü kesmek için bir an önce harekete geçmeleri gerektiğini kavramıştı.

Faşist rejimi özellikle Avrupa pazarları ile bütünleşmelerinin önünde bir engel olarak görmeye başlayan burjuvalar, yumuşak biçimde parlamenter rejime geçişin unsurlarını oluşturmaya koyuldular. Özellikle Komünist Partinin bazı burjuva güçlerle birlikte Sosyalist Partiyi de içine alacak şekilde oluşturulan “Demokratik Koalisyon” içinde yer almasıyla sol güçler burjuvaziye iyice yakınlaştırıldı. Komünist Parti “Avrupa Komünizmi” olarak adlandırılan uzlaşmacı ve sınıf işbirlikçi siyasi çizgiye uyarlanarak burjuvaziyi iyice rahatlattı. Böylece faşizme karşı mücadelenin sınırları burjuva düzeni aşmayacak biçimde çizilmiş, bütün örgütlü güçler bu sınırlar içerisine alınmış oldu.

Sonuçta faşizme karşı burjuvaziyle “halk cephesi” adı altında işbirliğini savunan sol örgütler işçi sınıfını düzen sınırlarına hapsettiler ve İspanya’da faşizmin çözülüşü burjuva parlamentarizminin tesisi ile son bulmuş oldu. İspanya burjuvazisinin Portekiz burjuvazisine göre daha öngörülü davranıp işçi hareketinin yükselişi geri döndürülemez noktaya ulaşmadan inisiyatifi ele alması ve gelişmeleri kendi belirlediği sınırlarda tutmayı başarmasıyla, İspanya’da parlamenter sisteme yumuşak bir geçiş yaşanmış oldu.

Yunanistan’da da Portekiz ve İspanya’da olduğu gibi, Albaylar Cuntası olarak adlandırılan faşist iktidarı alaşağı eden militan bir kitle hareketi vardı. Özellikle çeşitli üniversitelerde gerçekleştirilen faşist cunta karşıtı gösterilerle,

17 Kasım 1973’te Politeknik Üniversitesinde başlayan öğrenci ayaklaması, Atina’da 300 bin kişinin cuntanın tanklarının üzerine yürümesinin kıvılcımını çaktı

38

Eylül 2010 • sayı: 66

Yunanistan’da askeri cuntanın başlıca yöneticileri yargılanarak uzun süreli hapis cezalarına çarptırıldılar

fakülte işgalleriyle yükselen devrimci öğrenci eylemleri, cuntaya karşı öfkeyi birleştirerek kitle hareketinin daha da etkili olmasını sağladı. 1973 yılı Kasım ayında Atina’da Politeknik kampusunda gerçekleşen ayaklanmada 100’e yakın ölü ve yüzlerce yaralı verilerek 300 bin kişinin cuntanın tanklarının üzerine yürümesine yol açıldı. Bu eylem cuntayı yıkamadı ama sonunun hazırlanmasında çok önemli bir basamak oldu. İsyanın kanla bastırılması faşist yönetime karşı olan öfkeyi iyice yükseltmişti. İşçi eylemleri ve devrimci öğrenci hareketlerinin mücadelesi ile sonu iyice yaklaşan faşist rejimi iktidardan düşüren Kıbrıs’ı Yunanistan’a bağlamak için girişilen macera oldu. Kıbrıs’ta gerçekleştirilen darbenin ardından Türkiye’nin adaya çıkartma yapmasıyla yenilgiye uğrayan cunta düştü. Faşist rejimin düşüşüne kendini hazırlamış olan Yunanistan burjuvazisi de, tıpkı İspanya’da olduğu gibi inisiyatifi derhal ele alarak Fransa’da sürgünde bulunan Konstantin Karamanlis’i başbakanlığa davet etti. Avrupa komünizmi ve resmi SSCB çizgisi temellerinde ikiye bölünen Komünist Partinin iki fraksiyonunun da diğer örneklerde olduğu gibi kitleleri düzen sınırları içerisinde tutmaya hizmet eden politikaları devrimci kabarışın geri çekilmesinde rol oynadı.

Her şeye rağmen faşist iktidar döneminin uzantılarının tasfiyesi konusunda gönülsüz olan burjuva hükümet, kitlelerin bindirdiği büyük basınç nedeniyle harekete geçmek zorunda kaldı. Silahlı kuvvetlerde, poliste, jandarmada faşist cunta yanlısı unsurlar temizlendi. Yunanistan NATO’nun askeri kanadından çekildi. Ayrıca askeri cuntanın başlıca yöneticileri yargılanarak, ömür boyu hapis cezası da dâhil olmak üzere uzun süreli hapis cezalarına çarptırıldılar. Bu yöneticilerin bir kısmı hapiste ölürken, kalanları ise bugün bile cezaevlerinde bulunmaktadır.

sayı: 66 • Eylül 2010

marksist tutum

Türkiye’de ise faşizm kitle hareketiyle son bulmamıştır Portekiz, İspanya ve Yunanistan’da faşist iktidarlar kitle mücadeleleri ile yıkılmışlardır. Bu yıkım işçi sınıfının iktidara gelmesiyle sonuçlanmasa bile, bizzat bu mücadelenin varlığı önemli olumluluklar taşır. Ancak faşizmin kitle mücadeleleri ile yıkılması da bir kural değildir. Faşist rejimlerin işlevlerini yerine getirdikten sonra zamanla gücünü yitirmesi ve çözülerek son bulması da söz konusu olabilir. İşte Türkiye’de 12 Eylül 1980 tarihinde gerçekleştirilen askeri bir darbe ile hayat bulan faşist diktatörlüğün çözülmesi de bu türden bir sürece örnektir.

Türkiye’de faşist diktatörlük yerini önce Bonapartist bir rejime bırakmış, ardından da asker-polis devleti uygulamalarının ağır bastığı bir dönem gelmiştir. Yani süreç faşist diktatörlüğün burjuvazi tarafından tepeden kontrollü olarak çözülmesi ile ilerlemiştir. 12 Eylül darbesinin yarattığı rejimden çıkış sürecinin emekçi kitlelerin eylemliliğine, kitlesel muhalefetine dayanmayan böylesi bir yol izlemesi ise, 12 Eylül ve onun ürünlerinin son derece yavaş biçimde tasfiyesine hatta kimi unsurlarının kalıcılaşmasına, hesaplaşmanınsa sancılı ve halen devam ediyor olmasına yol açmıştır.

Elif Çağlı’nın Bonapartizmden Faşizme adlı kitabında belirttiği gibi, Portekiz, İspanya ve Yunanistan’da yaşandığı üzere, “faşist diktatörlüğün artık gücünü yitirdiği bir süreçte onu alttan gelen bir darbeyle çökerten bir gelişme Türkiye’de yaşanmadı. Keza, yine söz konusu örneklerde gözlemlenen işçi-emekçi kitle hareketi, devrimci ayaklanmalar ve bu yükselişi devrim yolundan geri döndürmek amacıyla burjuva demokrasisinin yeniden inşası yönünde yürütülen hararetli seferberlikler Türkiye’de yer almadı. Askeri faşist diktatörlükleri göçertmek üzere kitlelerin ayağa kalktığı örneklerde, isyancı dalganın zoruyla cuntacı generaller suçlu koltuğuna oturtulurken, Türkiye’de faşist cuntacılar, iktidar ma-

kamları sayesinde şişirdikleri cüzdanlarıyla gözden uzak köşelerinde istirahata çekildiler.

Zira Türkiye’de faşizm, işçi mücadelesi ve devrimci hareketin belini doğrultamadığı koşullarda tepeden kontrollü biçimde çözüldü. Bu gelişme, devrimci bir önderlikten yoksun, bilinç ve örgütlülük düzeyi alabildiğine geriletilmiş bir işçi sınıfı gerçekliğine, bir de devrimci işçi hareketini dünya ölçeğinde son derecede olumsuz yönde etkileyen alt üstlüklerin eklendiği bir süreçte yer aldı. Bu nedenle, 12 Eylül askeri faşist diktatörlüğü ile ezilen işçi hareketi, yukarda sıralanan örneklerde yaşanan yeniden toparlanma evresini yaşayamadı.

Türkiye işçi sınıfı, faşizme karşı yükseltmeyi başardıkları mücadeleler sayesinde güçlerini ve kendilerine olan güvenlerini yeniden kazanan sınıf kardeşlerinin izinden yürümeye ne yazık ki muvaffak olamadı.”3 Yani 12 Eylül faşizminin etkilerini toplum hâlâ bünyesinden uzaklaştıramamıştır. Faşist darbenin üzerinden 30 yıl geçmiş ve faşizm çözülmüş olmasına rağmen, bugün Türkiye’de tüm toplumsal yaşama damgasını vuran siyasal ve sendikal yasaklar, yasaların bütününe sinmiş antidemokratik ruh ve somutta yaşanmaya devam eden baskıcı uygulamalar, kitle hareketi ile yıkılmayan, burjuvazinin kontrolünde çözülen faşizmin sonucudur. Bu durum da kitlelerin mücadeleleri ile sağlayacakları değişimin yaratacağı kültürün ve toplumsal atmosferin ne kadar önemli olduğuna işaret etmektedir.

Elbette 12 Eylül faşizmi nihayetinde çözülme sürecini tamamlamıştır. Ancak işçi sınıfı bu kanlı dönemin hesabını hâlâ sorabilmiş değildir. Ve bu hesap tam anlamıyla ancak, yalnızca cuntacı generaller değil, 12 Eylül’de faşizmi iktidara getiren burjuvazi sanık sandalyesine oturtularak sorulacaktır.

________________________ 1

Faşizm ve diğer olağanüstü burjuva rejimlerin Marksist tahlili, Elif Çağlı’nın Bonapartizmden Faşizme adlı önemli kitabında özgün katkılarla birlikte tüm boyutları ile yapılmıştır.

2

Elif Çağlı, Bonapartizmden Faşizme, Tarih Bilinci Yayınları, s.155

3

Elif Çağlı, age, s.267

39

Beylerin, Efendilerin Laf Dalaşı ve “Memur”ların Alınganlıkları Suphi Koray

A

nayasa referandumu için burjuva liderler meydanlarda boy göstermeye çoktandır başladılar. İktidar ve muhalefet liderleri Erdoğan ve Kılıçdaroğlu anayasa değişikliğinin içeriğinden bahsetmekten daha çok karşılıklı kişisel göndermelerde bulunuyorlar. Kılıçdaroğlu başbakana “Recep Bey” diye hitap ederken, başbakan da Isparta’da yaptığı konuşmada ona “Memur Kemal Efendi” diye seslendi.

Bürokrat emeklisi olan Kılıçdaroğlu kendisine memur denilmesi karşısında Başbakanı memurlara havale etti. Pası alan “memur” sendikaları da alınıp Erdoğan’ı özür dilemeye davet ettiler. Başbakanın memur derken kastettiği şey belliyken, “memur” sendikalarının yaptığı açıklamalar, bunların kendilerini işçi olarak görmeyip tam da o tipolojiyle özdeşleştikleri için bu tepkiyi verdiklerini gösteriyor.

Sami Evren şu açıklamayı yapıyor örneğin: “Referandum tartışmalarında belirli tanımlamalarla kamuoyunda yaratılan bu polemik neyin nereye vardığını göstermesi bakımından tahmin edilmeyecek ölçüde insanları rencide etmektedir. Tabii orada memur kavramında bir küçümseme var. Ama Sayın Başbakan ilk defa bunu yapmıyor. Toplumun değişik kesimlerini zaman zaman hep küçümsemiştir. Kamu çalışanları, memurlar açısından küçümseme olayı doğru değildir.”

40

Türkiye Kamu-Sen Genel Sekreteri Fahrettin Yokuş ise “Ümit ediyorum ki, Sayın Başbakan bu sözlerini en kısa sürede düzeltir. Başbakanın mesai arkadaşları da memurdur. 72 milyona hizmet eden 2,5 milyon memur var. Sayın Başbakanın düzeltmesini, özür dilemesini bekliyoruz.

Bu sözleri kamuoyu vicdanı da değerlendirecek ve Sayın Başbakanın memur sevmeyen anlayışı tarihe geçecektir” diyerek “memur”luğunu göstermiş oldu.

Burjuvazi dünyanın her yerinde işçi sınıfını din, dil, ırk temelinde ya da mavi yakalı-beyaz yakalı şeklinde bölerek sınıfın birliğini engellemeye çalışıyor. Türkiye’de bunlara ek olarak bir de “işçi-memur” ayrımı devreye sokuluyor. 657 nolu ayrı bir yasaya tâbi olan devlet memurları kendilerini işçi sınıfının bir parçası olarak görmüyorlar. Her ne kadar neo-liberal politikalarla devlet memurlarının birtakım “ayrıcalıkları” ellerinden alınmaya başlandıysa da memur zihniyeti değişmiş değil. Oysaki işgüçlerinden başka satacak bir şeyleri olmayan devlet memurları da işçi sınıfının parçasıdır. Çünkü bir işçinin işgücünü kapitalist devlete satması ya da özel sermayeye satması, onun sınıfsal pozisyonunda bir değişiklik yaratmaz.

Türkiye’de burjuvazinin bazı devlet işletmelerinde çalışan işçileri de memur statüsüne koyma niyetini şöyle açıklıyor Elif Çağlı: “Türkiye’de burjuva yasaları, işçi sınıfının

sayı: 66 • Eylül 2010

kapsamını daraltmak, sendikalaşma hakkını kısıtlamak gibi nedenlerle, bazen devlet fabrikalarının ve işletmelerinin işçilerinin bir kısmını “memur” statüsünün içine tıkıştırmaktadır. Oysa kapitalist düzende, devletin ekonomik yaşamın çeşitli alanlarında kolektif kapitalist rolüyle yer aldığı iktisadi işletmelerde ücret karşılığı çalışan emekçiler zaten işçi sınıfının kapsamı içindedirler.” (Elif Çağlı, Büyüyen İşçi Sınıfı, Tarih Bilinci Yay. s.73) Ancak asıl kafa karışıklığı yaratan şey devletin fabrikalarında çalışanların durumu değil, maliye, eğitim, sağlık gibi işlerde kamusal hizmet üreten kesimin durumudur.

Bilimsel olarak onlar da işçi sınıfının kapsamına girseler de bunun kendileri tarafından kabulü kolay olmamaktadır. “Memur” sendikalarının “Memur Kemal Efendi” lafına alınmalarının altında da bu yanlış anlayış yatmaktadır. Üstelik bu yanlış anlayış sadece kamu çalışanlarının durumuyla da sınırlı değildir. Maalesef burjuvazinin ideolojik manipülasyonu sonucu işçi sınıfının kapsamı oldukça dar algılanmaktadır. Ortalama bilinçte bir insanın kavrayışına göre işçi fabrikada, atölyede fiziksel emek harcayarak geçimini sağlayan kişidir. Bu yanlış kavrayışa göre büroda masa başında çalışarak hizmet üreten kişi işçi değildir. Öğretmen, sekreter, muhasebeci vb. işçi değildir yani! Bizzat devlet memurunu işçi olduğuna inandırmak da bir o kadar zordur! Oysaki devlet üst bürokrasisi hariç devlet memurlarının büyük çoğunluğu işçi sınıfının bir parçasıdır: “… devlet üst bürokrasisiyle, sıradan bir yığın işin (çeşitli devlet dairelerinde yürütülen hesap, kayıt işleri, genel eğitim, kamu sağlığı vb.) yürütülmesi için istihdam edilen ve nicelik açısından devlet memurlarının asıl ağırlıklı bölümünü oluşturan emekçileri birbirinden ayırt etmek lâzımdır. Bu küçük “memurlar”, tüketicilere devlet geliri karşılığında resmî hizmet sunan işçilerdir.” (age, s.74)

Bürokrat-kamu emekçisi ayrımı Bizans oyunuyla CHP’nin başına getirilen Kılıçdaroğlu devletin üst bürokrasisinde görev almış, SSK genel mü-

marksist tutum

dürlüğü yapmış bir bürokrattır. Kamu emekçilerinin başbakanın Kılıçdaroğlu’na memur demesine alınmalarını gerektirecek bir durum yoktur. Kılıçdaroğlu memur sıfatını tam anlamıyla hak etmektedir. Eskinin bürokratı Kılıçdaroğlu şimdi statükocu kanadın ideolojik hizmetkârıdır!

Bürokratlar devlet memurları içerisinde küçük bir azınlığı teşkil ederken, aslında işçi sınıfına ait olan küçük “memurlar” ise çoğunluğu oluştururlar. Bu çoğunluğun önemli bir kesimi sınıfsal bilince ve örgütlülüğe sahip olmadığı için kendilerini işçi sınıfının haricinde görüyorlar.

“Memur” sendikalarının memur lafına bozulmaları ve verdikleri tepkiler de bu bilinç çarpıklığının bir ifadesidir.

Kamu-Sen Genel Sekreterinin sözleri bunun en somut örneğidir: “Başbakanın mesai arkadaşları da memurdur. 72 milyona hizmet eden 2,5 milyon memur var.” Yani burjuvazinin yönetici kesimi ile iki milyonun üstündeki küçük memuru aynı kefeye koyuyor. Fahrettin Yokuş’un kendisi başbakanın mesai arkadaşı olabilir ama bütün “memurlar” değil! Elif Çağlı üst düzey bürokratların hangi sınıftan olduğunu şöyle açıklıyor: “Hatırlanacağı gibi, üst düzey bürokrasi, egemen sınıf içindeki işbölümü temelinde zihinsel iş yürütücüleri kısmına denk düşmektedir ve doğrudan doğruya burjuva sınıfın içinde yer almaktadır. Devlet görevlisi statüsündeki parlamenterler, bakanlar, üst düzey idareciler, müsteşarlar vb. bu konumdadırlar. Bunlar aylıkçı gibi görünseler de, gerçekte hiç de salt işgücü geliriyle yaşam sürdürmeyen, örtülü ödeneklerle, devlet arpalıklarından tırtıkladıkları ek gelirlerle ayırt edilen bürokratlardır.” (age, s.78) Aslında işçi olan devlet memurlarının kendilerini işçi sınıfından görmemelerinde bu topraklardaki Asyatik devlet geleneğinin büyük payı vardır. Yüzlerce yıl bu topraklarda hüküm sürmüş olan Asyatik despotik toplumsal düzen uzun süre önce ortadan kalkmış olsa bile, birtakım toplumsal algılayışlarda, reflekslerde hâlâ varlığını sürdürmektedir. Asyatik geleneğin kiri çok derinlere sinmiş olduğu için kolayına temizlenememektedir. Klasik kapitalist gelişme çizgisinin koşulları oluşmadığı için değişim-dönüBürokrat emeklisi olan Kılıçdaroğlu kendisine memur denilmesi karşısında Başbakanı memurlara havale etti. Pası alan “memur” sendikaları da alınıp Erdoğan’ı özür dilemeye davet ettiler. Başbakanın memur derken kastettiği şey belliyken, “memur” sendikalarının yaptığı açıklamalar, bunların kendilerini işçi olarak görmeyip tam da o tipolojiyle özdeşleştikleri için bu tepkiyi verdiklerini gösteriyor.

41

marksist tutum

Eylül 2010 • sayı: 66

Ortalama bilinçte bir insanın kavrayışına göre işçi fabrikada, atölyede fiziksel emek harcayarak geçimini sağlayan kişidir. Bu yanlış kavrayışa göre büroda masa başında çalışarak hizmet üreten kişi işçi değildir. Öğretmen, sekreter, muhasebeci vb. işçi değildir yani! Bizzat devlet memurunu işçi olduğuna inandırmak da bir o kadar zordur! şüm oldukça sancılı yaşanmıştır, hâlâ yaşanmaktadır. Asyatik devlet geleneğinde devlet memuru olmak, devlete sahip olan sınıfın bir parçası olmak anlamına geliyordu.

Batı’da bu gelenek olmadığı için sıradan devlet memurları kapitalist gelişmeyle birlikte sıradan işçilere dönüşmüşlerdir. Bizim topraklarımız için geçerli olan şu satırlar devlet memurlarının durumunu çok iyi anlatıyor: “Batı tipi gelişme çizgisinden farklı yönler içeren ve toplumsal-siyasal-kültürel yapıya yıllar boyunca damgasını basan Asyatik geleneğe sahip ülkelerde, memurların büyük çoğunluğunun aslında birer işçi olduğunun kabulü yine de kolay olmamaktadır. Bu durum, hem egemen güçler tarafından hem de bir bölümüyle bizzat çalışanların kendileri tarafından kolayına kabul edilmemektedir.” (age, s.78-79) Devlet memurlarının sınıfsal konumlarına dair bu kafa karışıklığının işçi hareketine olumsuz etkileri oluyor.

Kendilerinin işçi olduğunu kabul etmeyen bu kesimin işçi hareketine katılması güçleşiyor. Hâlâ iş güvencesine sahip olduklarını düşünen memurların büyük çoğunluğu mücadele etmek yerine sırtını devlete dayamayı tercih ediyor.

Ya da bir mücadele verilecekse bile daha kesimsel bir mücadele anlayışı hâkim oluyor. Üstelik kendini farklı bir sınıfa mensup zannedenler son yıllarda yürütülen saldırılara karşı mücadele etmek yerine, mevcut statülerini korumak için işçi sınıfının mücadelesinden uzak duruyorlar. “Orta sınıfa” ait olma sanrısının sonuçlarını Çağlı şöyle anlatıyor: “… Böylece, beyaz yakalı işçilerin (örneğin mühendisler, öğretmenler, hemşireler, memur statüsünde çalıştırılan kamu emekçileri, büro elemanları vb.) bir kısmı, kendilerini aslın-

42

da ait oldukları işçi sınıfının genel mücadelesinden soyutladılar. Bilinci çarpılmış bu tür işçiler, işçi sendikalarında örgütlenmekten uzak durmayı, toplumsal yaşamda daha yüksek bir statü sahibi olmanın bir göstergesi olarak benimseyebildiler.” (age, s.93) Ancak son yıllarda yapılan birtakım yasal değişikliklerle birlikte memurların “işçileşmelerinin” yolu da döşeniyor. Son günlerde “işçi-memur ayrımının” kaldırılması tartışılıyor. Zaten burjuvazi devletin asli işlerini bile özel sermayeye devretmeye çoktan başladı. Burjuvazi kârlı gördüğü alanlardan devletin elini çekmesini istiyor. Birçok devlet kuruluşu özelleştirildi. Başta hastaneler olmak üzere devlet kuruluşlarında taşeronlaştırma giderek yaygınlaşıyor. 4-B, 4-C gibi uygulamalarla “memur” statüsündeki kamu emekçilerinin mevcut örgütlenme ve sosyal haklarına karşı saldırılar yürütülüyor. Yapılmak istenen yeni düzenlemeyle ise, kamu emekçileri işçi statüsüne geçirilmekle birlikte iş güvenceleri ve sosyal hakları gasp edilmek isteniyor. Böylece “eşitlik” kötünün iyileştirilmesiyle değil, iyinin kötüleştirilmesiyle sağlanmaya çalışılıyor.

Burjuvazi, işçi-memur ayrımı sayesinde, yürüttüğü saldırılara işçi sınıfının yekpare bir biçimde karşılık vermesine engel oluyor. Burjuvaziye karşı işçi sınıfı tüm kesimleriyle birlikte ortak bir mücadele yürütmelidir. Devlet memurları da artık işçi olduklarının farkına varmalılar. Kamu emekçileri için burjuvazinin it dalaşında veya laf dalaşında taraf olmak doğru bir sınıfsal tutum değildir. Doğru tutum işçi sınıfının mücadele saflarında yer almaktır. 

sayı: 66 • Eylül 2010

marksist tutum

Sansürcü Kapitalizm B

urjuvazi birkaç yıl öncesine kadar internet çağının özgürlük çağı olduğunu ilan ediyordu. Bilgiye erişimin önündeki engeller kalkacak, böylelikle haberleşme özgürlüğü gelişecekti. Elbette burjuvazi kitleleri internete yönlendirerek çok yönlü çıkar elde ediyor. Uluslararası ticaretin gelişmesi, borsa ve banka işlemlerinin hızlanması ve yaygınlaşması, mal ve hizmetlere kolayca erişim sağlanması, pazarlama ve reklâm giderleri azalırken satışların artması gibi burjuvaziye büyük kârlar sağlayan yeni bir platform sunuyor internet. Bu yüzden kapitalistler interneti “sanal âlemde özgürlük”, “internet devrimi” gibi söylemlerle kitlelere propaganda ettiler.

Oysa kapitalistler için özgürlük, yatırım özgürlüğü, ticaret özgürlüğü ve kitleleri daha fazla sömürebilme özgürlüğüdür. Kapitalistlerin diğer özgürlükleri hiç de umursamadıkları son yıllardaki gelişmelerle de ortadadır. Kapitalist devletler “terörle mücadele” bahanesiyle, tüm yazışmaları ve konuşmaları kayıt altına almaya ve denetlemeye giriştiler. Polis ve istihbarat örgütleri içerisinde internet üzerinden takip yapan birimler oluşturuldu. Ardından “çocukları zararlı içerikli sitelerden korumak” bahanesiyle, kampanyalar yürüterek internet yasaklarını düzenleyen kanunlar çıkardılar. Hemen ardından da internet sansürleri gündeme getirildi.

Burjuvazi toplumu bilgilendirme tekelini elinde tutmak, kitlelerce bilinmesini istemediği konuların yayınlanmasını engellemek istiyor. Şimdiye kadar TC devleti 5000’in üzerinde siteyi yasakladı. Sosyalist basına yönelik baskı ve yasaklamalar internet üzerinden de sürdürülüyor. Devlet açıkça şunu diyor internet kullanıcılarına: “Hangi sitelerin içeriğinin sana zararlı olduğuna, hangi bilgiyi edinmen ve edinmemen gerektiğine ben karar veririm.”

Bilindiği gibi, TC, dünyada en yaygın kullanılan video paylaşım sitesi Youtube’a erişimi engellemişti. Bu yasaklamayı meşrulaştırmak üzere “Atatürk’e hakaret” içeren bir videonun varlığı bahane edilerek kampanya yürütülmüştü. Söz konusu video çoktan yayından kaldırılmış olmasına rağmen Youtube’a erişim yasağı iki yıldır devam ediyor. Şimdilerdeyse, reklâm kazancı elde eden arama motoru Google’ı vergilendirmek isteyen Maliye Bakanlığı, Türkiye’de ofis açıp vergi beyannamesi vermediği gerekçesi ile Google’ın bazı hizmetlerine de kısıtlamalar getirdi. İnsanların kendi fikirlerini paylaşmak için oluşturdukları blog adı verilen sayfalara da sınırlama getirildi. Bu tür platformlarda muhalif fikirlerin yayılması egemenleri ziyadesiyle rahatsız ediyor. Sanal ortamın dev medya tekellerinin enformasyon tekelini

kırmasına burjuvazinin tahammülü yok.

Son olarak Diyanet’in görev kanununda yapılan değişiklik de Diyanet’e internette “hatalı” dini yayınlar yapan siteleri kapattırma yetkisi veriyor.

Dini eleştiriler, farklı ya da muhalif fikir ve yorumlar, “dini metinlerin hatalı aktarımı” olarak yorumlanabilecek ve kolaylıkla kapatma gerekçesi olacak. Devlet, insanların neye nasıl inanması gerektiğini belirlemek için Diyanet kurumunu oluşturmuştu. Şimdi bu kurum inançları denetleme ve yönlendirme işlevini internet üzerinden de sürdürecek. İletişim özgürlüğü, internet devrimi gibi söylemler geride bırakılırken devletlerin denetim ve yasaklamaları giderek daha fazla öne çıkıyor. Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt, Lübnan ve Hindistan, BlackBerry cihazların şifreli mesajlarını çözemedikleri için kullanımını yasaklamayı gündeme getirdiler. Türkiye de derhal bu kervana dâhil oldu. BlackBerry markasının sahibi Kanadalı RIM şirketi Türkiye ile özel güvenlik protokolü imzalamaya zorlanacak. Şirketten sunucularını Türkiye’ye taşıması ve Türk istihbaratı için özel güvenlik yazılımı hazırlaması talep ediliyor. Sömürü düzeninin güvenliği için özel hayatın dokunulmazlığı ilkesini hiçe sayan devlet, bu konuda kendi anayasasında yer alan maddeleri bile açıkça çiğniyor. “Teröristlerin haberleşme trafiğini takip etmek” bahanesiyle herkesin özel mesajlarını takip ediyor ve kayıt altına alıyor.

Kısacası nefes almasına müsaade ettiğimiz sürece “büyük birader”in gözleri üzerimizde olacak!

Sefaköy’den bir Marksist Tutum okuru

43

marksist tutum

Eylül 2010 • sayı: 66

Meğer Açlığın Çözümü Buğdayın Gen Haritasındaymış!

B

elki duymayanlar vardır. “Müjdeyi” ben vereyim size. Gazete manşetlerinde yer alan habere göre, Liverpool Üniversitesinde yapılan bir araştırmada, insanın gen haritasından beş kat daha karmaşık olan buğdayın gen haritasının çıkartıldığı belirtildi. Belki diyeceksiniz ki, “ne var canım bunda, bunun gibi birçok buluş yapılıyor”. Öyle demeyin, çünkü bilim adamları bu buluşla birlikte, hastalıklara daha dayanıklı ve daha çok ürün veren buğday türlerinin üretilebileceğini, ekmek fiyatlarının ucuzlayacağını ve en önemlisi açlık sorununun büyük ölçüde çözüleceğini söylüyorlar. Bir de bu buluşun olumsuz sonuçları olurmuş: Ucuzladığı için herkes daha çok buğday tüketebileceği için çevre bitermiş!

Burjuvazi yalanlara, ikiyüzlülüğe, sahtekârlığa başvurmadan bu kokuşmuş düzenin devamını sağlayamaz.

Eğer sorun daha çok üretme meselesi olsaydı, emperyalist savaşlar için milyarlarca dolar harcayarak ürettikleri silahlar yerine, insanlığın en üst düzey refaha sahip bir yaşam sürmesi için üretim yapılırdı ve soruna çözüm bulunurdu. Örneğin sadece 2001-2010 arası dönemde ABD’nin Afganistan ve Irak işgalleri için yaptığı doğrudan askeri harcamaların toplamı 1,1 trilyon dolardır.

Tüm ülkelerin savaş harcamalarının toplamını düşünürsek, egemenlerin açlığa değil de başka şeylere çözüm aradıklarını görebiliriz. Ama zaten böyle bir düzenden tersini beklemek, kapitalizmde savaş olmasın demekle eş değer olurdu.

Sorunun özüne dönecek olursak, buğdayın dünyada çok fazla üretildiğini, ekmek fiyatlarının ucuzladığını bir an olsun düşünsek de sorun çözülmüş olamayacak. Çünkü bu olduğu takdirde ücretlerimiz de o ölçüde düşecektir. Ekmek biz işçilerin sofrasında zaten en temel gıda maddesi. Yeryüzünde gıda maddeleri çok olsa bile, bizim aldığımız ücret bellidir. Kaldı ki üretecekleri buğdayı aç insanlara bedava vermeyeceklerdir. Ama kârlılığı azalacaktır buğdayın. Korktukları da budur; çevrenin bitmesi falan değil.

Kapitalizm, öylesine mantıksız bir düzen ki, kârlı ol-

44

madığı için üretilen milyonlarca litre sütü, meyveyi, sebzeyi, yüz milyonlarca insan açlıktan kıvranıyorken çöpe dökebiliyorlar. Onların umurunda olan tek şey daha fazla kâr, sermayelerine daha fazla sermaye katmaktır.

Patronlar sınıfı dünyanın her yerinde çatlayana kadar yiyip içerken, bizlerin şunu sorması lazım: Nasıl oluyor da, dünyada 1 milyar insan her gün aç yatıyor? Her gün 24 bin insan açlıktan ölüyor? Her 3 saniyede bir çocuk ölüyor? Ve nasıl oluyor da günün 12 saati fabrikalarda çalışarak patronlar kâr etsin diye tükettiğimiz ömrümüzün karşılığı açlık ve sefalet olabiliyor? Oysa patronlar hiçbir şey üretmezken, yan gelip yatarlarken bile dünyanın bütün nimetlerinden faydalanabiliyorlar.

Onların iktisatçıları sorunu ortaya koyarken “insan ihtiyaçları sınırsız, kaynaklar kıt” derler. Veya iklim, ekonomi vs. gibi şeylerle durumu açıklamaya çalışırlar. Hatta üretim artarsa çevrenin biteceğini, bu yüzden yeni bir dünya arayışına girilmesi gerektiğini öne sürüyorlar. Peki bizler en temel ihtiyaçlarımızı bile karşılayamazken nasıl olur da dünyayı tüketebiliriz? Bu dünyayı sömürüp tüketenlerin kimler olduğu bellidir.

Elbette pazara sunulan sebzeler, meyveler zamanından önce büyüsün, daha fazla satılsın diye kullanılan hormonlar, tarım ilaçları vb. hem insanlığa hem doğaya fazlasıyla zarar veriyor. Ya da zehirli fabrika atıklarıyla, yok edilen ormanlarla, beton kentlerle ve daha birçok şeyle doğa katlediliyor. Ama bunun nedeni yeryüzünde çok insan olması değil, bunları gerçekleştiren bir asalak sınıfın olmasıdır. Çok açık ki, gezegenimiz ancak o asalak sınıfın sömürü düzeni ortadan kaldırılıp, üretim hem doğaya hem insanlığa uyumlu bir şekilde yapılırsa kurtulacaktır. Doğanın ve insanlığın yok olmasına seyirci kalırsak bu suça bizler de ortak oluruz. Özlem duyduğumuz bir yaşam için bir şeyler yapmanın zamanı geldi de geçiyor bile. Yeryüzünü cehennemden cennete çevirmeyi ancak örgütlü işçi sınıfı başarabilir. Başka seçeneğimiz yok!

Pendik’ten bir büro işçisi

sayı: 66 • Eylül 2010

marksist tutum

Şilili Madenciler Hâlâ Toprak Altında Şilili madencilerin kulağında Damar damar çınlar toprağın sesi Bakırda, altında ve kükürtte Yaratan Şili’nin sesi vurur Durur…

Maden ocaklarında kazmalar İşçiler sesleri göğe savurur.

(Elif Çağlı, Eylül Günlüğü)

M

erhaba dostlar. Gazetelerden ya da televizyonlardan duymuşsunuzdur. Şili’de 5 Ağustostan bu yana yerin 700 metre altıda mahsur kalan 33 maden işçisinden umut kesilmişken, tam 17 gün sonra işçilerin yaşadığı anlaşıldı. İşçiler, çok sınırlı bir miktarda yiyecek ve içeceğin bulunduğu bir sığınakta hayatta kalmayı başarmışlardı. Madenciler şimdi yeryüzüne çıkacakları günü bekliyorlar. Ama gün ışığına çıkmalarının dört ayı bulabileceği belirtiliyor. Yiyecek ve içecek gibi yaşamsal gereksinimleri açılan dar bir delikten sağlanan maden işçilerinin durumu gerçekten biz işçilerin nasıl bir gerçeklikle karşı karşıya olduğumuzu ortaya koyuyor.

Dünyanın her yerinde biz işçilerin durumu aynı.

Meydana gelen bir göçük nedeniyle genellikle toprak altında cansız kalır bedenlerimiz. Artık nefes alamayız. Özellikle son dönemlerde maden ocaklarında meydana gelen göçükler nedeniyle onlarca işçi kardeşimiz yaşamını yitirdi. Hatırlarsanız Zonguldak’ta, Bursa’da, Tekirdağ’da meydana gelen göçükler nedeniyle işçi kardeşlerimizin cansız bedenleri için “bu işin doğası böyle” denildi. Hükümet her göçük sonunda aynı nakaratı tekrarladı. Gerekli çalışmalar yapılıyor, kazanın neden kaynaklandığı araştırılıyor ya da işçi ailelerine baş sağlığı dileyip “ne yaparsın, kader” deyip geçiştirdiler. Patronların kâr hırsı nedeniyle ölümlerin meydana geldiğini hiç söylemediler, söylemezler de.

Bugün Şili’deki maden işçilerini düşünmeden edemiyor insan. Onlara dört ay sonra güneşi görürsünüz

Öldükleri düşünülen madencilerin yaşadıklarını belireten notları herkesi sevince boğdu

diyorlar. Az bir zaman mı dört ay? Canlı canlı mezardasın. Ölüm ürpertir insanı. Fakat diri diri toprağın altında yaşamak ölmekten daha beter bir duygu değil mi?

Nereye baksan kara toprak. İnsanın psikolojisi bozulur orada. Anti-depresan yollamışlar psikolojileri bozulmasın diye. Oysa o işçiler yaşadıklarını bir ömür boyu unutmayacaklar. O duyguları silebilir misin ilaçla. Her saniye aynı dört duvarı hissetmek, kapalı cezaevinden de beter olsa gerek. Gün ışığını görememek, doyasıya temiz hava alamamak, sevdiğin insanlardan çok uzakta yerin 700 metre altında olmak çok zor bir durum maden işçileri için. Hani ölümle yaşam arasında ince bir çizgi vardır ya öyle bir durum olsa gerek.

Toprağın üstünde ailelerin durumu da içler acısı. Her gün bir haber almak, yüzünü görmek, kokusunu hissetmek isterler, fakat araya 700 metrelik toprak girmiştir. Nasıl ki Türkiye’de iş cinayetine kurban giden maden işçilerinin aileleri sürekli acılar içindeyse Şilili maden işçilerinin aileleri de onlar toprağın üstüne çıkana kadar acılara boğulacaklar. Her gün aynı kâbusla uyanacaklar, aynı kâbusla güne başlayacaklar, ta ki yakınları güneşi görene kadar. İnsan düşündükçe öfkeleniyor. Aynı durumda patronlar ya da ailelerinden birileri olsaydı gerçekten bu kadar kayıtsız olabilirler miydi egemenler? Sanki az bir zamanmış gibi “4 ay gerekli, bu süre içinde kilo almamaları lâzım” diyorlar. Yerin derinliklerinde yaşamak zorunda bırakılan maden işçilerinin yerinde patronlar olsaydı bugün bütün teknoloji devreye girer ve daha kısa sürede çıkarırlardı onları. Fakat biz işçilerin ne kadar değeri var ki onların gözünde! Bu sistem öyle bir sistem ki, açlığı, yoksulluğu, ölümleri yaşattığı yetmiyormuş gibi, diri diri toprağın altında kalmamıza da göz yumuyorlar.

Bu düzen devam ettiği sürece biz işçiler güneşin yüzünü göremeden ölüp gideceğiz. Güzel bir dünya yaratılmadan bizlere yaşama şansı tanımayan bu dünyayı değiştirmek gerekiyor. Değişim bir anda ve kendiliğinden gerçekleşmeyecek. Biz işçiler için yaşanabilir bir dünya kurmak için örgütlenmeli ve mücadele etmeliyiz.

Esenler’den Marksist Tutum okuru bir işçi

45

Okurlarımızdan

17 Ağustos Depreminden 11 Yıl Sonra 1

999 Kocaeli depreminin üzerinden 11 yıl geçti. 11 yıl önce bir Ağustos gününde yitirdik sevdiklerimizi.

Sanırım hatırınızdadır o yıkım fotoğrafları. Boynu sağ tarafa dönmüş o kızı hatırladınız mı? Ya da eşini ve çocuklarını kaybeden ve çaresizlik içinde bir enkazın üzerinde oturup ağlayan adamı? Ve sonrasında çok şeyler söylendi depreme dair, çok tartışıldı yıkımın nedenleri ama ne yazık ki geri getirmedi yitirdiklerimizi hiçbir şey. Acılarımızı kim dindirebilirdi ki? Birkaç cümle mi ya da vaatler mi? İnsan düşünmeden edemiyor on yıllar önce uzaya çıkmakla övünülen teknolojik gelişmelere rağmen neden böyle acılar hâlâ yaşanıyor diye. Düşünmeden edemiyor insan hayatı bu kadar ucuz mu diye? Sonra aklıma hemen deprem ülkesi olan Japonya geliyor. Bizden daha şiddetli depremlerle sarsılmasına rağmen ölüm oranı yok denecek kadar az. Demek oluyor ki bu felâketin önüne geçebilirdi. Dile kolay, yirmi bine yakın insan hâlâ hayatta olabilirdi ama değiller. Ve görünen o ki onları öldüren “doğal afet” değildi. Onları ve nicelerinin ölümünün tek bir suçlusu var, o da kapitalist sistemin ta kendisidir. Kâğıt gibi yıkılan onbinlerce bina, okul, hastane, hep daha fazla para kazanma hırsı yüzünden kalitesiz malzemelerle ve çürük bir şekilde yapıldı. Onları denetleyen devlet kurumları bu felâkete her zamanki gibi göz yumdu. Hükümetler sermayenin önünü açmak için yasal düzenlemeler yaptı-

lar ve onların kusursuz bir şekilde hizmet ettikleri sisteme onbinlerce insan kurban verildi. Aradan 11 yıl geçtikten sonra, televizyonlarda, şimdi aynı şiddette bir deprem yaşanması durumunda ölü sayısının çok daha fazla olacağı “bilimsel” araştırma sonuçları olarak yayınlanıyor, tartışılıyor. Yani aradan geçen bu 11 sene sonrasında bile böylesi bir yıkımın beklenmesi yukarıda dile getirilen gerekçeleri onaylayan ibretlik bir durumdur. Mantar gibi türeyen inşaat firmaları için önemli olan, yükselen binaların sağlamlığı değil daha fazla kârdır.

Evet dostlar, açık bir şekilde görüldüğü gibi öldüren “doğal afet” değil doğal olmayan kapitalizmin ta kendisidir. Patronlar sınıfı fabrikalarda ve işyerlerinde hayatımızı cehenneme çevirdikleri yetmiyormuş gibi bir de yaşamlarımızı yok etmektedirler. Bizlerin acıları onlar için hiçbir anlam ifade etmiyor. Bize cehennemi yaşatan bu kan içici vampirlere karşı birlik olmaktan, örgütlü olmaktan başka yolumuz yok. Hayatlarımızı, sevdiklerimizi bizden almalarına izin vermemenin yolu, çürümüş olan bu sistemi yeryüzünden kazımaktan geçiyor. İnsanca ve mutlu bir yaşama giden yol ancak örgütlü bir mücadeleden geçmektedir.

Kurtuluş Yok Tek Başına, Ya Hep Beraber Ya Hiçbirimiz!

Gebze’den bir işçi

Bir Emekçi Neden İntihar Eder?

G

eçtiğimiz günlerde gazetelerde birkaç satırla anlatılan bir haber birçoğumuzun yüreğini yaktı ve içinde yaşadığımız kapitalist sisteme karşı öfkemizi bir o kadar daha biledi. Olay Diyarbakır’ın Silvan ilçesinde yaşandı. Seyyar satıcılık yapan evli ve dört çocuk babası olan 40 yaşındaki Hacı Oruç, kendini tavana asarak intihar etti. İftar saatinde eve gelen Hacı Oruç, eşine iftar için ne yemek pişirdiğini sormuş. Eşi de evde yiyecek hiçbir şey olmadığını, bu yüzden yemek yapamadığını söylemiş. Bunun üzerine çocuklarına sarılıp ağlayan Hacı Oruç bir süre sonra başka bir odaya geçip kendini asmış.

Bu olayı birkaç satırla haber yapan gazeteler, bu sistemde insanların bir lokma ekmeğe muhtaç edildiğini, işsizliğe, açlığa mahkûm edildiğini ve bu yüzden de hayatların söndüğünü yazmıyor elbette. Her şeyin değerinin parayla ölçüldüğü kapitalist sistemde, dünyadaki bütün zenginliği yaratan, var eden biz işçiler en temel ihtiyacımız olan beslenme ihtiyacımızı bile karşılayamıyoruz. Patronlar

46

akşam yemeklerini dünyanın herhangi bir ülkesinde yemek için özel uçaklarıyla tur atarken, işçi sınıfı bir lokma ekmeğe muhtaç yaşıyor. İşçi sınıfı bu sisteme karşı mücadele etmedikçe, bu gibi acı ölümler durmayacaktır.

Kurtuluşumuz işçi sınıfının örgütlü mücadelesindedir.

Kocaeli’den bir kadın metal işçisi

Okurlarımızdan “Üniversite Öğrencisi Ömer’in Dramı” H

aberlerde “Üniversite öğrencisi Ömer’in dramı”, “Harçlık parası için ölen üniversite öğrencisi” gibi başlıklarla öğrendik Ömer Çetin’i. Ömer 22 yaşında, Muğla Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Çağdaş Türk Edebiyatı 2. sınıf öğrencisiydi. Birçok arkadaşı okul bitince ailelerinin yanına tatile giderken, o okuyabilmek için çalışmak zorundaydı. Muğla’dan ailesinin yanına Ağrı’ya gitmek yerine İstanbul’a çalışmaya geldi.

Günlük 30 liraya çalışıyordu, fazla para harcamamak için inşaatta kalıyordu. Başka türlü nasıl karşılayacaktı okul masraflarını? Daha yaşayacağı onca şey varken 24 Ağustos günü Ömer’in kanı Ataşehir’deki Rotary Lisesi’nin harcına karıştı. İşte biz, böyle işlerin kanları üzerinde yükselen, adaletsiz bir düzende yaşıyoruz.

Bir taraftan düzenin temsilcileri fırsat eşitliğinden bahsedip dururken, diğer taraftan gencecik insanlar o fırsatlardan faydalanmak için hayatlarından oluyorlar.

Kim ister ki ailesinden, sevdiklerinden uzakta iş güvenliği olmadan sigortasız çalışmayı? Kim ister ki insanlık dışı yaşam koşullarında yaşamayı? Ama bu yaşam koşullarına boyun eğiliyor. İçimizden kaç kişi çıkıp ta “Ömer’in katili bu düzendir, bu düzenden hesap sormak için mücadele etmemiz gerekir” diyor. Yeter artık demenin zamanı gelmedi mi? Bugün onbinlerce işçi çocuğu zor belâ kazandığı okullarda okuyabilmek için çalışmak zorunda kalıyor. Onca zorlukla okuduktan sonra da iş bulamıyor. Oysa patronların çocuklarının böyle bir derdi yok. Onlar çalışmak zorunda değiller.

Neden? Çünkü babaları işçilerin sırtından sermayelerine sermaye katarlar. Çocuklarını özel okullarda okuturlar. Yazın da masmavi kıyılara, tatillere gönderirler.

Peki, içimizden hiç kimse, “Bu ne biçim adalettir? Ömer günlerce güneşin altında, kan ter içinde çalışıyor.

Bir gün dengesini kaybedip iskeleden düşüp, bu düzenin kurbanı oluyor. Başkaları –belki de o inşaat firmasının patronunun çocukları da– Ömer’in can verdiği saatte güneşin, denizin keyfini çıkarıyor” demiyor mu?

Eğer böyle sormuyorsak içimizdeki insanlığı kaybetmişiz demektir. Eğer soruyorsak da bu düzende adalet aramayalım. Çünkü bu düzen bir tarafta işçilerin olduğu, diğer tarafta patronların olduğu ve iktidarın patronların elinde olduğu bir düzen. Yaşanan iş cinayetlerini ortadan kaldırmak için, Ömer gibi binlerce, milyonlarca işçi çocuğunun okuyabilmesi için bu düzenin değişmesi gerekir. Eğer bunca yaşanan olayları görüyor ve seyirci kalıyorsak, bu düzen böyle gelmiş böyle gider diyorsak, baştan yenilgiyi kabul etmişiz demektir. Bu düzenin daha fazla böyle gitmesine izin vermeyelim.

Onu ortadan kaldırmak için gerekli gücün bizim ellerimizde olduğundan hiçbirimiz şüphe etmeyelim. Ve acele edelim ki, yaşanan katliamlar sona ersin, başka Ömerler ölmesin!

Aydınlı’dan bir işçi

CHP’nin Peşine Takılmayalım

C

HP’nin genel başkanlığına Kılıçdaroğlu’nun seçilmesi Alevi kitlelerde önemli bir etki yarattı. Uzun yıllardan beri Alevileri çantada keklik olarak gören CHP zihniyeti, Kılıçdaroğlu’nun Alevi olmasından dolayı işi daha sağlama almış görünüyor. CHP, Alevi kitlelerdeki şeriat korkusunu kullanarak, daha doğrusu bu korkuyu körükleyerek Alevileri sürekli yanında tutmayı başarmıştır. Diğer taraftan Alevilere tam bir Kürt düşmanlığı aşılamaktadır. Ben de bir Alevi genciyim, neredeyse hemen her seçimde hiç düşünmeden ailemiz CHP’ye oy atmıştır, ama bu oylar nereye gidiyor?

Bize ne faydası oluyor? CHP bizi ne kadar sahipleniyor?

Bunlar hiç sorulmamıştır.

CHP gericiliğin karşısında duran bir duvar gibi görüldü hep. Oysa gerçeklik bunun tam tersidir. CHP bıraktık ilerici bir parti olmayı, tam anlamıyla gerici bir partidir. Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşundan beri var olan bu parti, ne iktidardayken ne de iktidar ortağıyken Aleviler için hiçbir çaba harcamamıştır. Aksine, tam da CHP’nin iktidarda olduğu yıllarda Aleviler kimliklerini gizleyerek ya da içe kapanarak yaşamak zorunda kalmışlardır. Genç yaşta İstanbul’la tanıştım, uzun yıllar işçilik yaptım ve birçok arkadaşımın Alevi olduğunu gizlediğine şahit oldum. Özellikle Ramazan aylarında ve Cuma günlerinde kendim de dâhil olmak üzere, çektiğimiz sıkıntıları ve ezikliği hiç unutmam. Yıllardan beri azımsanamayacak bir oy almış olduğu Çorum, Sivas, Maraş, Tunceli gibi bölgelerde Alevilerin sindirilmesine CHP hep kulak tıkamıştır. Çorum katliamında, Maraş katliamında, Sivas katliamında CHP ne yaptı? Kimisinde tamamen sessiz kaldı, kimisinde ise sadece kınadı. Bu katliamlara göz yumdu. 12 Eylül darbesinde Alevilerde tam bir içe kapanıklık yaşandı ve yıllarca varlıkları ve inançları ret edildi. Şimdi her Alevi vatandaşın kendisine sorması gerekiyor, bu parti yıllardan beri bize ne verdi? Bu parti Alevilerin partisi mi? Referandumda ve seçimlerde, bu partiye neden destek verelim?

Alevi kitlelerinin ve gençliğinin, böyle darbeci-statükocu bir partinin peşine takılması demek, yemiş oldukları ağır darbeleri kabullenmesi demektir. Alevi emekçiler, AKP ve diğer partilerin korkusu yüzünden CHP gibi darbecistatükocu bir partinin peşine takılmamalıdırlar. Yıllardan beri ezilen uluslara, mezheplere, sınıflara bu tür partilerin hiçbir hayrı dokunmadı ve dokunmayacaktır.

Alevi kökenli bir işçi

47

Okurlarımızdan “Bir Zamanlar Kapitalizm Vardı!”

G

eçenlerde bir işçi arkadaşımın “ileride çocuklarıma anlatacağım bir hikâyem olsun” sözüyle dalıp gittim. Çocuklarımıza ne anlatabilirdik ki? Bu sistemde yaşamaya devam ettikçe onların da hiç yabancı olmayacağı şeyler.

“Açlık çekiyorduk” diyebiliriz meselâ, “tıpkı senin çektiğin gibi çocuğum”…

Ya da “sömürülüyorduk” diyebiliriz, “tıpkı senin sömürüldüğün gibi yavrum”…

“Savaşlar vardı, yoksulluk vardı” da diyebiliriz, “tıpkı şimdi olduğu gibi”…

Kapitalizm yerin dibine batırılmadıkça ancak bunları söyleyebileceğiz çocuklarımıza. Renkli, huzurlu bir hayat sunamayacağız çünkü ne kadar istesek de.

Sonra düşündüm. Ben çocuklarıma ne bırakmak, ne anlatmak istiyorum?

“Bizim zamanımızda sınıflar vardı. İşçi sınıfı ve burjuvazi. Biz çoktuk, milyarlarca işçiydik. Onlarsa bir avuç. Yine de korkardık. Ellerimizin gücünden habersizdik. O ellerle tüm güzellikleri var ettiğimizden habersizdik. Sömürdüler bizi iliğimize kadar. Madenlerde göçük altında kalıp öldük. Tersanelerde, fabrikalarda iş kazalarında öldük. Kendi savaşlarında bizi cepheye sürdüler öldük. Onlar kârlarına kâr kattıkça, biz yoksulluktan öldük. Çünkü kapitalizm vardı. Sonra bir gün bıçak kemiğe dayandı. Dev uykusundan uyandı. Yeter dedi, zulme, sömürüye. Milyarlarca işçi tek yumruk, tek yürek oldu. “Güzel günler göreceğiz çocuklar” diye haykırdık.

Nasırlı ellerin yumruğu, “boyun eğdirenlere boyun eğ-

dirdi”. Bu kez kendimiz için savaştık ve kazandık. Bir zamanlar kapitalizm vardı.”

Gülümsedim düşündükçe. Kapitalizmi geçmiş zamana gömme arzum daha da tetiklendi. Belki ben çocuğuma anlatamayacağım bunları ama birileri çocuklara anlatacak. Çünkü ben inanıyorum. Bizler işçi sınıfının onurlu mücadelesinde safımızı tuttuk. Yılmadan yorulmadan bu sistemin kökünü kazımak için, insanca yaşam için, savaşsız, sınıfsız, sömürüsüz bir dünya için, bakın işte güzel günler gördük çocuklar demek için elimizi taşın altına koyduk.

Peki ya siz işçi kardeşlerim! Çocuklarınıza güzel bir dünya bırakmak istemez misiniz? Yüzleri hep aydınlık olsun, insan olmanın onurunu yaşasın istemez misiniz?

Elbette istersiniz. O halde işçi sınıfının mücadelesinde siz de yerlerinizi alın. Bu bizim kendimize ve çocuklarımıza ödeyeceğimiz borcumuz…

Gebze’den bir kadın tekstil işçisi

Umutsuz Olma, Umut Sensin!

G

ünler, aylar, yıllar geçip gidiyor yaşamlarımızdan.

Akıp giden yılları ne sorgulamaya zamanımız oluyor ne de buna yetecek gücümüz. Her zaman uğraşacak bir derdi olan, kara kara düşünen, perişan olan, mağdur olan bizler, bir “kaderdir” tutturmuş harcıyoruz o güzelim yıllarımızı. Ömrümüzün çoğunu patronlara adarız, iliklerimize kadar sömürülüp semirtiriz onları, korkarız tehditlerinden, küfürlerinden, çekinir bir köşeye sıkıştırıveririz yüreğimizdeki uyuyan devi. Yapılan haksızlara sessiz kalmamıza neden olacak bir sürü dert vardır başımızda. Birimiz kredi çekmişizdir susmak için, bir diğerimiz yeni iş bulmuş kaybetmek istememektedir, birilerimiz ise cesaret etmekte fakat çevresindeki arkadaşına güvenememektedir. Yalnız hareket etse bir işe yaramaz, susup kalsa kendine yediremez. Peki, ne yapacağız? Aşağı tükürsen sakal, yukarı tükürsen bıyık. Gel de çık işin içinden!

Aslında kulaklarımızı daha duyarlı, gözlerimizi ve zihnimizi daha da açık tutsak, yaşamlarımız kahrolası kılan, zehir zıkkım eden bu düzenin çelişkilerini görmeye, bunların üstüne yürümeye cesaret etmeye başlayabiliriz. Kendiliğinden olmuyor tabii, yanında, sağında-solunda, mahallende, işyerinde, otobüste, yürüdüğün sokağında sana

48

yardım elini uzatacak bilinçli bir kardeşini muhakkak bulursun. Umutsuz olduğunu düşünürsün, oysaki umut SENSİN! Umutsuz eyleme kendini Umut, o nasırlı ellerinde Kalem tutan, taşı kıran Makinayı hareket ettiren ellerinde Çaresiz hissetme n’olur Çare sende Bir başımayım, kimsem yok deme Üzme kendini, atma bir köşeye Girme karanlığın korkusuna Biz varız, sınıf kardeşlerin var Koca bir ailen var ardında Ait olduğun bir sınıfın var senin Dünyanın her bir yanında Umut yok diye hissetme hiçbir zaman Umut senin olduğun her yerde

Mamak’tan bir işçi