ﮔﯚﭬﺎرﻜﯽ رۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﺗﺎﯾﺒﻪت ﺑﻪ ژﻧﺎﻧﻪ ھﻪر ﺳﻪری ﻣﺎﻧﮓ دهردهﭼﺖ ژﻣﺎرهی \١٦٠ﺟﯚزهرداﻧﯽ ٢٧١٧ truskajin@gmail.com ٠٧٧٠٥١٢٤٠٥٨
زﻧﺠﯿﺮە دراﻣﺎﮐﺎﻧﯽ ﺗﻮرك "ﮔﻮرﮔﻦ ﻟ ﭘﺴﺘﯽ ﺑرخ"دا ڕاﭘﯚرﺗﻚ ﻟﻪ ﮔﻪڵ: رۆژﻧﺎﻣﻪوان ،ﭘﺎرﺰهر و ﻛﯚﻣﻪﻨﺎﺳﺎن ﺳﻪﺑﺎرهت ﺑﻪ دراﻣﺎی ﺗﻮرﻛﯽ دهﯾﺎن رﯾﻔﺮاﻧﺪۆم ﻧﺎﺗﻮاﻧ ﻛﺸﻪﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﻪﮕﻪﯾﻪﻛﯽ ﺑ ﻓﻜﺮ ﭼﺎرهﺳﻪر ﺑﻜﺎت
ﺋو ڕۆﺣﺎﻧی وﺷﻚ ھﺗﻮون ژﯾﺎﻧﯽ ژﻧﺎﻧﯽ ﻛﻮرد ﺑﺎﺷﺘﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﯾﻪ ﺑﻜﺮﺘﻪ ﻓﯿﻠﻢ و دراﻣﺎ
ﺟﻪﺳﺘﻪ ﻟﻪش ﻓﺮۆﺷﻪﻛﺎن ﺑﻪردﺑﺎران دهﻛﻪن پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017
ﺑ ﺋﺎﮔﺎن ﻟﻪوهی ﺷﺎر ﭘهه ﻟﻪ ﻣﺸﺸﻜﯽ ﻓﺎﺣﯿﺸﻪ وه ﻫﯿﭻ ﻛﻪس ﻧﺎزاﻧ 2ﻛﻪ ﻣﺸﺸﻜﻪ ﺑ رهوهﺷﺘﻪﻛﺎن
ﻟﻪ ﺟﻪﺳﺘﻪ ﻟﻪﺷﻔﺮۆﺷﻪﻛﺎن وﺮﺮان ﻛﻪرﺗﺮن
ﻓﺮوﻏﯽ ﻓﻪرۆﺧﺰاد
١٦٠١٥٦ ژﻣﺎرهی: ژﻣﺎرهی: رﺒﻪﻧﺪان ١١،یرداﻧﯽ ﻣﻤﻪﺟﯚزه ﺷﻪ١١ی ﭼﻮارﻣﻤﻪ، ﭘﺞ ﺷﻪ ٢٧١٧
١ی ﺷﯚﺑﺎﻧﯽ ٢٠١٧ ٢٠١٧ ١ی ﻣﻪی ﺗﺮوﺳﻜﻪ ﮔﯚﭬﺎرﻜﯽ روﺷﻨﺒﯿﺮی ﺗﺎﯾﺒﻪت ﺑﻪ ژﻧﺎﻧﻪ؛ ھﻪﻣﻮو ﺳﻪری ﻣﺎﻧﮓ دهردهﻛﻪوﺖ
ژﻧﻜﯽ ھﯚﺷﯿﺎر و رﻜﺨﺴﺘﻮو، ﻛﯚﻣﮕﺎﯾﻛﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﻚ ﺧﺎوهن ﺋﯿﻤﺘﯿﺎز :ﺋﻪﺳﺘﺮه ﻋﻪﺑﺪوﻟﺠﻪﺑﺎر ﺳﻪرﻧﻮﺳﻪر :راﺑﯿﻌﻪ ﻗﺎﺳﻢ ﭼﺎپ :ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪی ﻛﻪﻣﺎل ﺗﯿﺮاژ ١٠٠٠ :داﻧﻪ
ﻧﺎوهڕۆك وﺗﻮوﮋ| ﻛﺎرﯾﮕﻪری دراﻣﺎ ﺗﻮرﻛﯿﻪﻛﺎن ﻟﻪ ﺳﻪر ﻛﯚﻣﻪﮕﻪی ﻛﻮردی١ ............................
دهﯾﺎن رﯾﻔﺮاﻧﺪۆم ﻧﺎﺗﻮاﻧ ﻛﺸﻪﻛﺎﻧﯽ ﻛﯚﻣﻪﮕﻪﯾﻪﻛﯽ ﺑ ﻓﯿﻜﺮ ﭼﺎرهﺳﻪر ﺑﻜﺎت ٧ .......................................... ھﻮﻧﻪر ﯾﻪﻛﺒﻮوﻧﻪ ﻟﻪ ﮔﻪڵ ژﯾﺎن و ﺟﻮاﻧﺘﺮﯾﻦ ﭼﺎﻻﻛﯽ ﻣﺮۆﭬﻪ١٠ ..............................................................
ژﻣﺎرهی ﻣﺘﻤﺎﻧﻪی ﺳﻪﻧﺪﯾﻜﺎی رۆژﻧﺎﻣﻪﻧﻮوﺳﺎﻧﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎن ٢٤١ :
ﺋﻪو ڕۆﺣﺎﻧﻪی وﺷﻚ ھﻪﺗﻮون١٢ ........................................... زﻧﺠﯿﺮە دراﻣﺎﮐﺎﻧﯽ ﺗﻮرك »ﮔﻮرﮔﻦ ﻟ ﭘﺴﺘﯽ ﺑرخ«دا١٤............
ﺳﻪرﺟﻪم ﺋﻪم وﺗﺎر و دﯾﺪ و ﺑﯚﭼﻮوﻧﺎﻧﻪی ﻟﻪ ﺗﺮوﺳﻜﻪدا ﺑو دهﺑﺘﻪوه ،ﻧﻮﺳﻪر ﺧﯚی ﺑﻪرﭘﺮﺳﯿﺎره
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
دراﻣﺎ١٩....... ژﯾﺎﻧﯽ ژﻧﺎﻧﯽ ﻛﻮرد ﺑﺎﺷﺘﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﯾﻪ ﺑﻜﺮﺘﻪ ﻓﯿﻠﻢ و 3 ﮐﺎرﯾﮕری دراﻣﺎی ﺗﻮرﮐﯽ ﻟﻪ ﻛﻮردﺳﺘﺎﻧﺪا٢٢ ........................... ﮐﯚﻣﮕﻪی ﮐﻮردی و ڕاﺳﺘﯿﻨی ژﻧﺎﻧﯽ ﮔﻧﺞ٢٣ ....................
ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی:
truskajin@gmail.com ﻣﺎﭙﻪر:
www.truskapress.com ژﻣﺎرهی ﺗﻠﻔﯚن:
٠٧٧٠٥١٢٤٠٥٨ ﻧﺮخ: ١٥٠٠دﯾﻨﺎر
ژﯾﺎﻧﻨﺎﻣﻪی داﯾﻪ ﺷﻪوﻛﻪت ﻟﻪ ﻛﻪﻻر ٢٥ .............................. ﺗﺎﯾﺒﻪت /ﭘﺎرﺗﯿﻪك ﺑﻪرﺟﻪﺳﺘﻪﺑﻮو ﺑﻪ ﺷﻪھﯿﺪ٣١ .................
ﻋﻪﻗﯽ ﺗﻪﻧﺪروﺳﺖ ﻟﻪ ﺟﻪﺳﺘﻪی ﺗﻪﻧﺪروﺳﺘﺪاﯾﻪ٣٤.............
ئا /تروسكه
گه‌ر فكر ئازاد بێت ،ئه‌و كات ه جه‌سته‌ش ئازاد ده‌بێت
ئازادی وشه‌یه‌كه كه ئه‌گه‌ر له ناخه‌وه له واتاكه‌ی تێنه‌گه‌ین و هه‌ست به هه‌بوونی نه‌كه‌ین ،ته‌نیا به باسكردن و به زاركردن ناتوانین له باوه‌شی بگرین و ته‌نانه‌ت تێبگه‌ین .رزگار كردنی هه‌موو وزه‌ی جه‌سته و فكر به بێ هیچ کۆت و به‌ندێك له فێربوونه‌كان و له په‌روه‌رده‌یه‌كی كه سیسته‌م به ئێمه‌ی داوه ،رزگار بوون ل ه فكری داگیركه‌ری و كۆیالیه‌تی ،رزگار بوون له هه‌موو ئه‌و زنجیر و دیواران ه كه ل ه فكر و دڵی ئێمه‌دا ئێمه‌ی یه‌خسیر گرتووه .رزگار بوون له ڕامانی موڵكیه‌ت و تێبگه‌ین كه ئێمه هی خۆمانین نەک كه‌سی تر ،هاوكات رزگاربوون له هه‌موو ئه‌و خۆشیه ساخته‌كارانه كه مۆدرنیته‌ی كاپیتالیسم چاوی دڵی پێ كوێر كردووین و بێ هه‌ست و ئه‌وینی هێشتووینه‌ته‌وه .وات ه ئازادی شتێك نیه كه كه‌س به ئێمه‌ی بدات و هاوكات ته‌نیا شتێك نیه كه بتوانین له خۆشیه‌كانی ژیاندا بیبینینه‌وه. به‌داخه‌وه به هۆی بێ زانست و زانیاری هێشتنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه و خستنه ئاستی ب ه كویله‌بوون ،لێگه‌ڕینه‌كان به دوای ئازادیش دا به الڕێدا رویشتوه و ئیرت هه‌ر تاك و كۆمه‌ڵگه‌ش به‌تایبه‌ت ئازادیه‌كانیان له به‌ڕه‌اڵبوونی جه‌ست ه و بێ سنوور كردنی ئاستی حه‌ز ،ئاره‌زوو و پێوه‌ندیه سێكسیه‌كانه .سیسته‌می داگیركه‌ریش زۆر شاره‌زایانه و وەستایانه رێگا دیاركه‌ره .لە ڕۆژگاری ئەمڕۆماندا باشرتین رێگا بۆ سه‌پاندنی فكرو ڕامانێكی وه‌ها ،تیڤیه‌كان و ڕاگه‌یاندنه‌كانن .دروستكردنی فیلم و درامای جۆراجۆر زۆر به ئاشكرایی كاریگه‌ری له سه‌ر كۆمه‌ڵگه داناوە و به‌م ره‌نگ ه له الیه‌نی فكریشه‌وه كۆمه‌ڵگه‌یان به تااڵن بردووه .به‌تایبه‌ت وه‌رگێڕكردنی درامای توركی به كوردی کارەساتە .ل ه ڕاستی دا به چه‌ند ئامانج ئه‌م رێگایه ده‌گرنه به‌ر و په‌ره به سیاسه‌ته‌كانیان ده‌ده‌ن .هه‌م بازرگانی سه‌رمایه ده‌كه‌ن به فرۆشتنی فیلمه‌كانیان ،هه‌م كه‌لتوری و له بنەڕەتدا بێ كه‌لتوری پێش ده‌خه‌ن و به‌م ره‌نگه مۆدێلی كه‌سایه‌تی لە گۆڕ پێوانەکانی خۆیان دروست ده‌كه‌ن. به سااڵن خه‌ریك بوون كه كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان راده‌ست بگرن ،بۆیه رێبازی كۆمه‌ڵكوژی نه‌ما كه به سه‌ر ئه‌م خه‌ڵكه و كۆمه‌ڵگه‌یه تاقی نه‌كه‌نه‌وه ،به‌اڵم به‌رامبه‌ر به به‌رخۆدانی ئه‌م خه‌ڵكه نه‌یانتوانی به ئامانجەکانیان بگه‌ن .باشرتین ڕێگا كاریگه‌ر كردنی كه‌لتور و داب و نه‌ریتی ئه‌م كۆمه‌ڵگه‌یه ،واتا لێدان لە بنەماکانە .دروست كردنی درامایه‌كی زۆر كه له سه‌ر بنه‌مای پێوه‌ندی ژن و پیاو ئه‌ویش ته‌نیا له چینی ده‌وڵه‌مه‌ند ،هاوكات نیشاندانی سیامیه‌كی خائین له ژن، پێشخستنی بێ ئه‌خالقی له پێوه‌ندیه‌كانی نێوان ژن و پیاو به ناوی ئازادی ،به‌رزبوونه‌وه‌ی ئاستی داخوازه‌كان له ماڵدا ،گومان و دوودڵی دروست كردن له نێوان ژن وپیاودا و زۆر بابه‌تی تر كه زۆر به ئامانج و پالنه .بۆیه زۆر ژن هه‌ن ك ه به‌رده‌وام له ماڵن و جگه ل ه تیڤی شتێكی تر نیە كه پێوه‌ی سه‌رقاڵ بێت ،بێگومان ده‌كه‌وێته ژێر كاریگه‌ری ئه‌م فیلم و درامایانه .به‌تایبه‌ت الوازكردنی ئاستی ئه‌خالقی و نرخی كۆمه‌ڵگه هاوكات نرخی مرۆڤبوونیش داده‌خات و له‌م نێوانه‌دا كۆمه‌ڵگه بێ به‌رپرسیارێتی ده‌مێنێتەوە و زه‌مینه‌یەكی ئاماده‌یه بۆ تااڵن كردن. بێگومان له ئه‌نجامی ئه‌م زنجیره درامایانه‌دا زۆرینه‌ی بنه‌ماڵه‌كان تووشی شه‌رو ئاڵۆزی ده‌بن و به‌رامبه‌ر به یه‌ك گومانیان بۆ دروست ده‌بێت .متامنه به یه‌ك نامێنێ ،ئیرت كچان و كوڕانی گه‌نج هه‌وڵ ده‌ده‌ن بنب ب ه شێوه‌ی ئه‌كته‌ره‌كانی ناو ئه‌و فیلامنه و كه‌سایه‌تیكی الساییكه‌ر و ته‌قلیدچی لێ ده‌رده‌كه‌وێت ،نرخی كۆمه‌ڵگه‌كه‌ی به‌الوه بچووك وبێ بەها ده‌بێت ،بۆیه ئه‌گه‌ر تااڵنیش بكرێت ،زۆر ئاساییه به الییه‌وه .ئه‌و كاته‌یه ك ه دادگاكان ده‌بێته مه‌یدانی ڕوو بەڕووبوونەو ە و بینه‌ری ئه‌م رووداو و كاره‌ساتانه كه هه‌ر كامه‌یان بۆ خۆیان فیلمێكن .له كاتێكدا كه هه‌ر ل ه كوردستاندا به هه‌زاران رووداوی مێژوویی و كۆمه‌اڵیه‌تی هه‌یه كه نه‌ك ته‌نیا فیلمێك به ده‌یان و بگره زیاتریش شیاوی بەرهەم هێنانی فیلمن .ژیانی دایكانی كورد ئه‌گه‌ر باس بكرێت ،به هه‌زاران په‌ند و ئه‌زموونی تێدایه كه به كه‌ڵك و سوودن بۆ داهاتووی كۆمه‌ڵگه. زۆر به‌داخه‌وه به بێ ئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه‌كه‌مان ئاگاداری ئه‌و هه‌موو زیان و زه‌ره‌ره بێت ،ئاماده‌یه هه‌موو شه‌وێكی خۆی بۆ سه‌یركردنی ئه‌م فیلامنه ته‌رخان بكات .بۆیه ئاگاداربوون به‌رامبه‌ر به هێرشێكی وه‌ها كه له سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌كه‌مان و نرخه‌كانی ده‌كرێت ،نه‌ك پێویست ،فه‌رزه .پێویست ه هه‌موومان خاوه‌ن هه‌ستێكی به‌رپرسیاران ه بین و ئیزن نه‌ده‌ین كه به ڕێگای ئه‌م فیلامنه‌وه كه‌لتوری خۆیان بخه‌نه كۆمه‌ڵگه‌كه‌مان و له بواری كۆمه‌اڵیه‌تی ،كه‌لتوری ،سیاسی و مێژوویی و هونه‌ریه‌وه تااڵمنان بكه‌ن و بێ داهاتوومان بكه‌ن .به‌تایبه‌ت زیاتر ل ه هه‌ر كه‌س ئێمه‌ی ژنان پێویست ه زۆر ب ه هوشیارانه‌وه هه‌ڵس و كه‌وت بكه‌ین به‌رامبه‌ر به‌م سیاسه‌ته ،چۆن زیاتر ل ه هه‌ر كه‌س ژن بچووك ده‌كرێته‌وه له‌م فیلامنه‌دا و وه‌كوو ئامێرێك چاوی لێ ده‌كرێت و ئه‌وه‌ی كه پێویست ناكات وه‌كو تایبه‌مته‌ندی ده‌یكه‌ن به كه‌سایه‌تی ژن و پێشكه‌شی كۆمه‌ڵگه‌ی ده‌كه‌ن.
ئاسه‌واری دراما توركیه‌كان ل ه سه‌ر كوردستان ئهوهنده زۆرن ك ه نازانین باس ل ه كامه‌یان بكه‌ین .كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ك ه ل ه گه‌ڵ كه‌لتور و ئه‌خالقێكی كۆمه‌اڵیه‌تی دا گهوره بووه و ڕاهاتووه ،خاوه‌ن مێژوویه‌كی به‌رخودان ه و نه‌توانرا ب ه هیچ رێبازێكی كۆمه‌ڵكوژان ه ل ه سه‌ر كۆمه‌ڵگ ه و هێزی خۆراگری كۆمه‌ڵگ ه كاریگه‌ری دابنن ،هه‌وڵیاندا ك ه ب ه باڵو كردنی ئه‌م درامایان ه و تاسیركردن ل ه سه‌ر كه‌لتوری كۆمه‌ڵگ ه ئه‌ویش ب ه رێگای ته‌له‌فزیۆن و راگه‌یاندنه‌كانه‌و‌ه هێزی فكر و ڕامان بێ واتا بكه‌ن و خه‌ڵك به‌م درامایانهوه سه‌رقاڵ بكه‌ن .هه‌م كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی بێ ئیراده و بێ فكر و ته‌قلیدچی پێش بخه‌ن و هه‌م به‌م رێگایه‌و‌ه ل ه سه‌ر الیه‌نی بازرگانی و سه‌رمای ه ئیش بكه‌ن .واتا ب ه به‌ردێك چه‌ندین چوله‌ك ه بكوژن .بێگومان ل ه بواری كۆمه‌اڵیه‌تیشه‌و‌ه ناتوانین حاشا ل ه كاریگه‌ری ه نه‌گه‌تیڤه‌كانی ئه‌م درامایان ه بكه‌ین ك ه هه‌م دۆخی كۆمه‌ڵگه‌ی به‌ره‌و هه‌ڵوه‌شاندن هانداو‌ه و هه‌م ل ه سه‌ر ئه‌خالق و پێوه‌ره‌كانی كۆمه‌ڵگه‌و به‌تایبه‌تیش ژنان و گه‌نجان كاریگه‌ری كردووه و پێوه‌ندیه‌كانی نێوان مرۆڤه‌كانی رۆژ ب ه رۆژ به‌ره‌و الوازبوون و به‌ره‌و هه‌ڵدێر بردووه. بۆی ه ل ه ڕاپۆرتی ئه‌م جاره‌ماندا هه‌وڵمان دا ك ه گه‌ل به‌شێك ل ه چین و توێژه‌كانی كۆمه‌ڵگ ه ك ه ل ه نزیكه‌و‌ه شاهیدی بۆ زه‌ره‌ر و زیانه‌كانی ئه‌م درامایان ه ل ه سه‌ر كۆمه‌ڵگ ه ده‌كه‌ن ،وتووێژێكمان هه‌بێت .بۆی ه ل ه گه‌ڵ چه‌ندین رۆژنامه‌نووس و دیدیان وه‌كوو كه‌سێكی ڕاگه‌یاندكار به‌رامبه‌ر به‌م فلمان ه چیه ،هاوكات كاریگه‌ریه‌كانی ل ه سه‌ر كۆمه‌ڵگا و به‌تایبه‌تی ژنان ل ه دیدی كۆمه‌ڵناسان و مامۆستایانه‌وه چیه ،دیسان ئه‌نجامی ئه‌م فلمان ه و كاره‌ساته‌كانی دوای سه‌یركردنیان ل ه دادگاندا چۆن ره‌نگدانه‌وه‌یكی هه‌یه ،هه‌وڵمانداو‌ه ب ه كورت و پۆختیش بووه ل ه به‌رده‌ستی ئێوه‌ی خوێنه‌ری به‌رێزی دابنین ك ه هیوادارین بتوانێ رێگا نیشانده‌ر و رۆشنگه‌ران ه بێت .
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
وتووژی
1
زۆرێك لە كەناڵەكانی هەرێمی كوردستان سیخوری دەكەن پەرژین سلێمان| رادیو ده‌نگی گه‌لی كوردستان ـ قەاڵدزێ
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 2
ماوەی چەند ساڵێكە زۆربەی كەناڵە لۆكاڵی و ئاسامنیەكانی هەرێمی كوردستان ،دراما توركیەكان بە زمانی كوردی باڵو دەكەنەوە ،ئەگەرچی زمان زۆرن ،ئەمە جگە لەوەی كە دەتوانرێت پشت بەخۆمان ببەستین ،بەاڵم ئەم كارەی دەزگا راگەیاندنەكان پێویستە هەڵوەستەی لەسەر بكرێت ،چونكە دراما دۆبالژكراوەكانی توركی كاریگەریەكی زۆر نەرێنیان كردۆتە سەر تاكی كورد وخیزانی كورد ،بەتایبەت لە الیەنی كۆمەاڵیەتی و هاونیشتیامنیانیەوە .لە هەموو واڵتێكدا كاتێك درامایەك پەخش ئەكریت ،بەچەند فلتەرێكدا تێدەپەرێت ،كەچی لەهەرێمی كوردستان هیچ سانسۆرێك نیە ،بەتایبەت دراما توركیەكان كە رۆڵەكانی كورد وا لێدەكات دوور بكەونەوە لە زۆر بەهای گەورەی كۆمەاڵیەتی و كه‌لتوری رەسەنی كوردی هەتا لە رووی پەروەردەیی و رۆشنبیری كە بەداخەوە لە هەرێمی كوردستاندا ئەوەی گوێ پێنەدرێت ئەم چاودێری كردنانەیە .ئەم درامایانە ئەجیندایەكی گەورەی سیاسی و سیخوری لە پشتیەوەیە بۆ ئەوەی هیج كاتێك تاكی كورد بیر لە بونیاتی خۆی و خۆ رۆشنبیركردن و خۆ پەروەردەكردنی خۆی نەكاتەوە ،بۆیە بەریژەیەكی زۆریش كەناڵە كوردیەكان لەو تێكدانی تاكی كورد بەرپرسیارن كە بەبێ هیج ئیتیكێكی ئەخالقی و راگەیاندن كار ناكەن ،لەجیاتی هۆشیاری كۆمەاڵیەتی و نەتەوەیی ،ئەو جۆرە كەنااڵنە ئامانجی راستەقینەی راگەیاندنیان لە دەست داوە و وەك كااڵیەكی لەالیەن توركیا بەرێوە دەبرێن .ئەگەرچی پەخشكردنی دراماكان بوونەتە هۆی سەرچاوەی دارایی بۆ چەند كەسێك، بەاڵم ئاشكرایە كە مەرامی سیاسی وئەجیندای سیاسی لە پشتەوەیە .ئەوەی لە هەموی گرنگرتە وەزارەتی رۆشنبیری حكومەتی هەرێم بەزووی بەربەستێك بۆ ئەم راگەیاندنانە دابنێت ،چونكە دەبینین رۆژ بە رۆژ كێشە كۆمەاڵیەتیەكان روو لە هەڵكشانن ،پێم وایە زۆرینەی كێشە كۆمەاڵیەتیەكان ئەگەڕیتەوە بۆ پەخشكردنی ئەم درامایانە .زۆرینەی رێژەی تەاڵق و جیابونەوەی خێزان منونە پیاوەكان
ئەیانەوێ ژنەكانیان ھاوشێوەی دراماكان زۆرینەی ڕۆمانسیەت بكات وە ژنانیش ئەیانەوی وەك شاژنی دراماكان سوپرایزو چونە دەرەوەیان بۆ ئامادە بكرێ .بەم هۆیەوە گرژیەك لەنیوانیان دروست ئەبێ كە ناتوانن بەیەكەوە بەختەوەر بن و دواجار بە جیابونەوە كۆتایی دێت، بۆیە پێویستە سنورێك بۆ ئەم درامایانە دابرنێ كە لەگەڵ كۆمەڵگەی كوردی ناگونجێ و شیرازەی خێزان و دواتر كۆمەڵگه‌ش تێك ئەدا .چونكە بەراستی ئەم دراما توركیانە كار بۆ ناشیرین كردنی كورد و بۆ دژایەتی كورد بەكار دەهێرنێن .زۆرجاریش لەناو دراماكاندا دیوی ساختە دوژمانان بە جوانی نیشان دەدەن و لەبەرامبەردا تەنها كار لەسەر خاڵی الوازی كورد دەكەن ،كورد ناشیرین نیشان دەدەن.
درامای توركی سیاسه‌تی توركیای ه دژ به كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی رێزان محه‌مه‌د| رۆژنامه‌نووس ل ه سلێمانی
پەخشکردنی ئەو دراما تورکییانەی کە دۆبالژکراون کارێکی هەڵەیە ،چونکە بوونەتە هۆی زۆربونی کێشە کۆمەاڵیەتییەکان ،پێویستە هەوڵ بدرێت فلمی کوردی پیشان بدرێت ،چونکە سەر لەبەری ئەو درامایانە زیان بەژیانی هاواڵتیانی کورد دەگەیەنێت و بە ئاشکرا سوکایەتی بە گەلی کورد دەکرێت تییاندا. بەپێی ئەو بەرنامە کۆمەاڵیەتیانەی کە لە تەلەفزیۆنەکانەوە دەیانبینین ،دەگەینە ئەو بڕوایەی کە ئەو دراما تورکییانە کاریگەرییان لەسەر ژیانی خێزانیش هەبووە، کاریگەرییان لەسەر تێکچوونی شیرازەی خێزان هەبووە لەڕووی ئەوەی کە هاوسەران لێک جیادەبنەوە ،هاوکات دەروونناسانیش پێیانوایە کە زۆرجار گەنجانی تازە پێگەیشتوو و هەرزەکاری کوڕ و کچ السایی ئەو درامایانە دەکەنەوە و دوای شکستێهنانیان لە خۆشەویستی هەرزەکارییدا پەنا بۆ خۆکوشنت و کردەوەی دیکەی نابەجێ دەبەن ،ئەمە جگە لەوەی کە کۆی ئەم دراما تورکییانە سیاسەتێکی تری تورکیایە دژ بە گەلی کورد و گەالنی تر.
با ئابووری كوردستان بۆ دراما ل ه سه‌ر ژیانی گه‌لی كورد خه‌رج بكرێت ڤیان حەسەن| رۆژنامەنوس ـ سلێمانی
ەداخەوە ڕۆژ بە ڕۆژ دراما توركیەكان تیڤیەكامنان داگیر ئەكەن كە ئەمە بۆخۆی سووكایەتی كردنە بە كه‌لتوری كورد و بەبێ لەبەرچاو گرتنی هیچ شتێك وەریئەگێرنەوە سەر زمانی كوردی ،من وەك ڕۆژنامەنوسێك بە هیچ شێوەیەك لەگەڵ ئەوە نیم درامای توركی نەك هەر توركی بگرە هەر درامایەكی بیانی و غەیرە كه‌لتوری خۆمان لە تیڤیەكامنان باڵو ببێتەوە ،كە ئێستا دەتوانم بڵێم زۆربەی هەرە زۆری كەناڵەكان كە بە داخەوە باڵوی ئەكەنەوەو كاتەكانی زۆربەی تاكی كورد بەم درامایانە ئەگرن .ئەمە جگە لەوەی لە عادات و كەلتوری خۆمان زۆر جیاوازە هەر لە هەڵسوكەوت و بۆچومنان هەر
3
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
بێگومان الساییکردنەوەی هەر که‌لتورێک و داب و نەریتی واڵت و کۆمەڵگه‌یەکی تر کاریگەری و کاردانەوە و دەرئەنجامی تایبەتی خۆی هەیە ،بەداخەوە لە کۆمەڵگه‌ی کوردیش دیاردەی السایکردنەوە ئێستا یەکێکە لەدیاردە زەقەکان ،لێرە ئێمە مەبەستامن کاریگەری دراما تورکیەکانە لەسەر کۆمەڵگه‌ی کوردی ،ئەم کاریگەرییە لە ڕێگەی چاولێکەری و الساییکردنەوە ڕوو دەدات ،بە هۆی ئەوەی کۆمەڵگه‌ی کوردی کۆمەڵگه‌یەکە زۆربەی دانیشتوانی موسڵامنن بۆیە ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی ئەو خێزانانەی کە زۆر داخراون کاریگەری ئەم جۆرە درامانە زیاتر پێیانەوە دیار بێت .کێشە و گرفتی زۆر بۆ خێزانەکان ڕووی داوە ،بۆ منونە بۆتە هۆی ئەنجامدانی چەندین کردەی دەستدرێژی و توندوتیژی لەناو خێزانەکان ،یەکێک لە دەرئەنجامە ترسناکەکانیش خۆ کوشنت و خنکاندنە ،بەداخەوە ئەو ڕێگاو شێوازانەی لە دراماکان بە کاردێ بۆ خۆکوشنت ڕێگا خۆشکەر و ئاسانکارییە بۆ زۆربونی کێشەی کۆمەاڵیەتی وتوندوتیژی و خۆکوشنت.
لە جلوبەرگەكانی كە بە داخەوە ئیستا ستایلی خامنان ناڵێم هەموی بەس نیوەی بوو بە مۆدیالتی توركی ،كە من بە تیجارەتی ئەزانم و زیاتر له تێكدانی كۆمەڵگە هیچی دیكەی لێ نابینم و هەر وه‌هاشە ،چونكە هەموو لێدانەكانیان بۆ ئافرەتەو هەموو كێشەكانیان خستۆتە پاڵ ئافرەت كە لە زۆربەی دراماكانیشدا ژنان كراونەتە ئامانج و وێنەی ناپاكی و تێكدانی شیرازەی خێزانیان بۆ داتارشاوە .پیشاندانی ئەم درامایانەش هۆكارێكی گەورەیە لە رووی خراپی باری كۆمەاڵیەتی و زیادبوونی رێژەی توندوتیژی وەك حاڵەتی خۆكوشنت و خیانەتی هاوسەری و پشتگوێخستنی ئەرك و ماڵ ومنداڵ ،تەنانەت زمانی دایك كە زمانی خۆمانە بیرمان ئەباتەوە بەهۆی بەكار هێنانی وشەی ئەوان .چونكە زۆر شت هەیە لەگەڵ كۆمەڵگەی ئێمە ناگونجێت بە دیاریكراویش توێژی ژنان كراوەتە ئامانج .ئێمەش لە كۆمەڵگه‌یەكدا دەژین شتە خراپەكان زووتر وەردەگرین ،ناچین ئیشی لەسەر بكەین كە ئەمە ئەو واڵتەیە كە كه‌لتوریان وایەو لەگەڵ ئێمە زۆر جیاوازە و پێویسته نه‌هێڵین كه وه‌ها ببێت بۆیە بە غەیری تێكدانی شیرازەی كۆمەڵگەو خێزانەكان و تیجارەت هیچی تری لێ نابینم كە ئێستا ئەم دراما توركیانە بۆتە پەرتەوازەیی خێزانەكان و ئافرەتان بە تایبەت تر ،بۆیە واڵتان دەیانەوێ بە رێگای ئالودەكردنی رەگەزی مێینەی كورد بە درامای توركی سیاسەتی تێكدانی كۆمەاڵیەتی خێزان هەناردەی كۆمەڵگه‌ی كوردی بكات .ئەی بۆ ئەو پارەیە ب ه بێخو سەرف ئەكرێت لەم دراما توركیانە ،بۆچی له پێناو كه‌لتوری خۆمان و ئەكتەره كورده‌كان سەرف ناكرێت تا سود بگەیەنێت .ئەتوانم بڵێم نەبونی یاساش لەم هەرێمە وایكردووە كە ئەمە زیاتر پەرەی پیبدرێت و له الیه‌كی دیكه‌شه‌وه نەبونی بەرنامەو درامای خۆمان وا ئەكات پەنا بۆ ئەم دراما توركیانە بربێت كە ئەنجامەكەی خراپە .ئەی بۆ له خۆمان پرسیار نه‌كه‌ین واڵتێكی وەك توركیا كە دراوسێامنە بۆچی درامای كوردی وەر ناگێڕێتەوە سەر زمانی توركی و لە تیڤیەكانیان باڵوی ناكەنەوە چونكە ده‌ره‌وه‌ی كه‌لتوری خۆیانیان پێ قبووڵ نییە ،بە هەمان شێوەش بۆ هەر واڵتێكی بیانی تر .بۆیە دەیانەوێت لەپال تیجارەتەكەیه‌وه لە ڕێی ڕاگەیاندنەكانەوە كۆمەڵگە بشێوێنن و ئافرەت سەنگە قورسەكەی بەر كەوێ و نارشینی بكەن و ئەیانەویت كەسایەتیەك دروست بكەن وەك ئەوەی خۆیان ده‌یانه‌وێ و بیكەن بە مۆدێل ،بۆیە پێویستە ئیمە خۆمان بەرپرسیار بین لە خۆمان .هەر تاكیك لە خۆیەوە دەست پێبكات بە تایبەت ئافرەتان تا نەبینە قوربانی. بە هەمان شێوە پێویستە حكومەت و الیەنە پەیوەندیدارەكان رێگری بكەن تا كۆمەلگەی كوردی لەوە زیاتر پەرتەوازە نەبێت .ئینجا تیڤییەكان درامایەك پەخش بكەن لە گەڵ كه‌لتوری خۆمان بێت و كوالیتی و كۆنرتۆڵیان
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 4
هەبێت ،جگه له‌وه ئەمە نەك كاریگەری لەسەر خودی خۆمان بگرە بۆ نەوەكانیشامن كاریگەری خراپی ئەبێت .قەیرانەكان چەندە كاریگەریان هەیە لەسەر كۆمەڵگە ئەوەندەش دراما توركی و بیانیەكان كاریگەریان هەیەو ئافرەتانیش زەرەرمەندی یەكەمن.
دراما توركیه‌كان تاكی كوردیان ل ه ڕێگه‌ی راستی ژیان الداوه به‌یان حه‌م ه تاهیر| توێژه‌ری ده‌رونی ـ كه‌الر
خراپ هه‌ڵبژاردنی فلم و دراما و به‌رنامه‌كانیانه‌وه وه ڕه‌چاو نه‌كردنی الیه‌نی ده‌رونی و كۆمه‌اڵیه‌تی و خێزانی و... هتد ،چونك ه ئامانجی سه‌ره‌كی ئه‌و كه‌نااڵنه په‌یدا كردنی پاره‌و به‌ده‌ستهێنانی زۆرترین قازانج ،زۆرترین ڕێژه‌ی بینه‌ره ،بۆیه پێویسته وه‌زاره‌تی ڕۆشنبیری چاودێری بخاته سه‌ر ئه‌و كه‌نااڵنه تا به‌رنامه پرۆگرامه‌كانیان دابه‌زێننه ناو كۆمه‌ڵگه وه زیاتر فلم و دراما و به‌رنامه‌ی په‌روه‌رده‌یی و زانستی پێشكه‌شی خه‌ڵك بكه‌ن .هه‌روه‌ها له پاش هه‌ر فلم و درامایه‌ك ده‌بێت پسپۆرێكی ده‌رونی ،كۆمه‌اڵیه‌تی ڕوداوه‌كانی نێو ئه‌و دراما و فلامنه شی بكاته‌وه والیه‌نه باش و خراپه‌كانی بۆ تاك ڕون بكاته‌وه .چونكه رسوشتی تاك وایه زیاتر حه‌ز به الرێ ڕوشنت ده‌كات ،وه‌ك ئه‌وه‌ی به ڕێگه‌ی ڕاستدا بڕوات .ئه‌وه‌ی تاكی خستوه‌ت ه سه‌ر ڕێگه‌ی ڕاست كۆمه‌ڵێك به‌ها و بنه‌مای كۆمه‌اڵیه‌تی و ئاینی و یاساییه بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش پێویسته به‌رنام ه و پرۆگرامی كه‌ناڵه‌كانی ڕاگه‌یاندن له سه‌ر ئه‌و به‌ها و بنه‌مایانه كۆنرتۆڵ بكرێت.
دراما توركیه‌كان هیچ سوودێكیان نی ه جگ ه ل ه فێركردنی خیانه‌ت ،جاسوسی و تێكدانی شیرازه‌ی خێزان كه‌ناڵی ڕاگه‌یاندنی به‌تایبه‌ت تیڤی سه‌نته‌رێكی گرنگن شیما جه‌مال كوێخا| مامۆستای زانكۆ ـ كه‌الر بۆ په‌روه‌رده‌ی تاك و كۆمه‌ڵگه .چونكه زۆرترین رێژه‌ی خه‌ڵك په‌یوه‌ندی به به‌رنامه‌و پرۆگرامه‌كانیانه‌وه ده‌كات .له به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌ر دوو هه‌ستی بینین و بیسنت تێدا به‌كار ده‌هێنێت و ئاسانرته بۆ تێگه‌یشنت .ئه‌مه‌ش واده‌كات ڕۆل و كاریگه‌ری زیاتری هه‌بێت له سه‌ر تاك و كۆمه‌ڵگه، بۆیه گرنگه به به‌رنامه‌و كاری گونجاوو دروسته‌وه دابه‌زنه نێو كۆمه‌ڵگه ،به‌اڵم زۆرێك له‌و كه‌ناڵی تیڤیانه‌ی له باشوری چی ئه‌وانه‌ی زمانحاڵی كوردستان هه‌ن حزبن ،چی ئه‌وانه‌ی سه‌ربه‌خۆ و ئه‌سیلن میكانیزمی كاركردنیان نادروست و نه‌گونجاوه‌و له گه‌ڵ داب و نه‌ریت و كه‌لتوری كۆمه‌ڵگه‌ی كوردیدا ناگونجێت. دوورن له كاری په‌روه‌رده‌یی و وشیاركردنه‌وه ،زیاتر ته‌له‌فزيۆن کاریگەرترین و بەرباڵوترین ئامرازەکانی وه‌ك سه‌نته‌رێكی بازرگانی و پار ه په‌یداكردن ڕاگەیاندنە کە لە هەموو ماڵێک هەیەو خامنان زۆرترین ده‌رده‌كه‌ون .جگه له بارگرانی و زه‌ره‌رمه‌ندی هیچی کاتیان هەیە بۆ سەیرکردنی ،بۆیە کاریگەری دراما تر نین به سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌وه .به‌تایبه‌ت ئه‌و دراما توركی تورکیه‌کان زۆر زیاترە لە سەریان ،ئەمەش وایکردوە و بیانیانه‌ی وه‌گێڕاونه‌ته سه‌ر زمانی كوردی ،تاكی زۆریک لە دابونەریت و بەهای کۆمەاڵیەتی لە دەست كوردی له ڕێگه‌ی راستی ژیان الداو ه و چه‌ندین بدەن ،ئەوەی ئەم کەنااڵنە باڵوی دەکەنەوە لە ڕێگای كێشه‌ی خێزانی و كۆمه‌اڵیه‌تی و ده‌رونی لێكه‌وتووه‌ته‌وه ،به ئەم دارامایانە چۆن پێرش ته‌عریب(ب ه عه‌ره‌ب بوون) هۆی كاریگه‌رییه خراپه‌كانی ئه‌و درامایانه‌و ه تا ئێستا چه‌ندین کراین ئێستاش ته‌تریک (به تورك بوون) دەکرین، حاڵه‌ت و دیارده‌ی خۆكوشنت و كوشنت و ته‌اڵق و ئەمەش دەستی داگیرکه‌ری تورکیای لە پشتەوەیە توندو تیژی و ده‌ستدرێژی سێكسی و به‌الرێدا بردن و بە دەسایسی کوردی خۆیی ،چونکە ئەم دارامایە هیچ ڕوداوی نامۆ به كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی ڕویانداوه به هۆی سودێکی کۆمه‌اڵیەتی ،سیاسی ،ئابوری و فەرهەنگی نیە
ئازادی ل ه ناخی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردیدای ه ن ه ل ه الساییكردنی دراما توركیه‌كان نیگار عۆمه‌ر| پارێزه‌ر ل ه سلێمانی
سه‌یركردنی زنجیره فلمه توركیه‌كان له زۆر بابه‌ته‌وه كاریگه‌ری نه‌گه‌تیڤ له سه‌ر كۆمه‌ڵگه و به‌تایبه‌ت ژنانی كچانی گه‌نج داده‌نێ .به‌تایبه‌تی به الساییكردنی له‌و فلامنه هه‌وڵ ده‌ده‌ن به دوای ژیانێكی گوایه ئازاد كه چۆن و له كوێ بیانه‌وێت بژین و كار بكه‌ن و ئه‌مه‌ش ناو لێده‌كه‌ن ئازادی .له دادگاكان دا بابه‌ت و دۆسیه‌ی وه‌ها زۆرمان هه‌بووه كه كچ له ئه‌نجامی كاریگه‌ری ئه‌م فلامنه‌دا و هاوكات له دوای ته‌اڵقی دایك و باوكی گه‌یشتووه بهو قه‌ناعه‌ته كه ئیش كردن له یانه‌كانی سه‌رچناریش كه الشفرۆشی ده‌كه‌ن ،بابه‌تێكی زۆر ئاساییه و مرۆڤ بۆ به‌ده‌ست خستنی پاره ده‌توانێ به ئازادی مامه‌ڵه له گه‌ڵ له‌شی خۆیشی بكات و ئه‌مه‌ش كاره‌ساتێكی
5
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
جگە لە فێرکردنی خیانەت و جاسوسی وتێکدانی شیرازەی خیزان .بەهۆی ئەم درامایانە ڕۆژانە گوێامن لە کارەساتی دڵتەزێن دەبێ هەر لە خۆکوشتنی گەنجان تا دەگاتە جیابوونەوە و خیانەتی خێزانی .تورکیا بەوەوە نەوەستاوە واڵتەکەمان تەنها لە ڕیگای سەربازی و بازرگانیەوە داگیر بکات بەڵکو کاری لە سەر مێشکی گەنجان و ژنان کردوە لە بێ سەروبەری و دابڕان بگره هه‌تا كێشه‌كانی ناو خیزان ،ڕەنگە ئەمە بۆ کۆمەڵگایه‌كی تر ئاسایی بێت بەاڵم بۆ ئێمەی کورد ئەوە زۆر مه‌ترسیدار دەبێ ،بۆیە بە پێویستی دەزانم بانگەشەیەکی گەوره دەست پێ بکرێ دژی ئەو کەنااڵنەی ئەم درامایانە پەخش دەکەنه‌وه.
زۆر گه‌وره‌یه بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه بێگومان. له زۆرینه‌ی ئه‌و كێشه و رووداوانه كه ده‌هاتنه دادگا تێگه‌یشتین كه سه‌یر كردنی ئه‌و دراما توركیانه له شه‌ودا بۆ ژنان به‌تایبه‌تی كه وابه‌سته‌ی ماڵه‌وه‌ن و ئیشێكی تایبه‌تیان نیه له ده‌ره‌وه، ده‌گاته ئه‌و ئاسته كه سه‌یری 3ـ 4دراما ده‌كه‌ن .بێگومان ئه‌مه له سه‌ر كه‌سایه‌تی كچان ل ه ته‌مه‌نی گه‌نجی و منداڵیدا كاریگه‌ری دروست ده‌كات .ده‌بێته هۆكار كه داوای ئازادیه‌كی بكه‌ن كه له گه‌ل كه‌لتور و ئه‌خالقی كۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا ناخوێنێته‌و ه و ناتوانرێ كاری له سه‌ر بكرێت و ئه‌مه‌ش به مافی خۆی بزانێت .ئینجا له بنه‌ماڵه‌یكی كه ژن و پیاو پێوه‌ندی باشیان نه‌بێت ،وه‌ها ده‌بێت كه كچه‌كه زه‌ره‌رمه‌ند بێت و ده‌رفه‌تی خۆی هه‌ڵه به كار بهێنێ .چونكه كاتێ له دراماكاندا ده‌بینێ كه كچه‌كان ده‌ڕونه ده‌ره‌وه و شه‌و ناگه‌ڕێنه‌وه بۆ ماڵ ،یان له گه‌ڵ هاوڕێیه كوڕه‌كه‌ی ده‌چن ده‌گه‌ڕن و شه‌و ناگه‌ڕێنه‌وه و كۆمه‌ڵێك كه‌لتوری دیكه كه پێوه‌ندی به كه‌لتوری ئێمه‌وه و واڵتی ئێمه‌وه نیه ،ئه‌وانیش ده‌كه‌ونه هه‌وڵدانی الساییكردنه‌وه‌ی .ته‌نانه‌ت له واڵتی ئێمه‌دا له‌وانه‌ی ه پولیسیش له دۆخێكی ناله‌باریش دا نه‌توانێ وه‌كوو واڵتانی دیكه به هانای ئه‌و كچه‌وه بچن و ئه‌م دۆخانه‌ش زۆر مه‌ترسیدارن. وه‌كووتریش له ئه‌نجامی ته‌ماشاكردنی ئه‌م فلامنه به‌داخه‌وه زۆر حاڵه‌تی ناله‌باری دیكه‌ش له كۆمه‌ڵگاكه‌ماندا روو ده‌دات .بۆ منوونه كچێكی كه ده‌ڕواته ده‌ره‌وه له گه‌ڵ دوو كوڕ ،وای لێدێت كه ئه‌و دوو كوڕه‌ش به گرتن ده‌دات بۆ ئه‌وه‌ی گوتراوه ئه‌و كوڕانه ده‌ستدرێژیان كردوه‌ته سه‌ر ئه‌و كچه .هه‌تا ئاشتی دروست بوو و پاره‌یان له‌و كوڕانه وه‌رگرت و كێشه‌كه چاره‌سه‌ر بوو ،زۆری خایاند. بێگومان زۆر دۆخێكی گونجاو نی ه كه كۆمه‌ڵێك كچ یان كوڕ كرده‌وه‌ی نه‌شیاو به‌رامبه‌ر به یه‌ك ئه‌نجام بده‌ن كه نه كۆمه‌ڵگه قبووڵی بكات و هاوكات بگاته ئه‌و ئاسته‌ی كه
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 6
زه‌ره‌مه‌ندی یه‌كه‌میش كچه‌كه بێت .ئینجا له كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌دا كوڕان هه‌تا ڕاده‌یه‌كی خۆیان له به‌رپرسیاری و لێپرسینه‌وه ده‌دزنه‌وه ،به‌اڵم كچان ناتوانن ئه‌مه زوو چاره‌سه‌ر و ده‌رباسی بكات .وه‌كوو پارێزه‌رێك زۆر جار تێبینی ئه‌وه‌ی ده‌كه‌ین كه شه‌وانه چه‌ندین منداڵ فره ده‌ده‌ن له سه‌ر جاده‌كان .هه‌میشه‌ش ئه‌وه‌مان باس كردوه كه ئه‌م منداڵ فرێ دانه ئاسه‌واری سه‌یركردنی ئه‌و دراما توركیانه‌یه .له به‌ر ئه‌وه‌ی كچان و كوڕان ده‌گه‌ێنێته ئاستێك ك ه پێوه‌ندی ناشه‌رعی بكه‌ن و كچه‌كه حامیله ده‌بێت ،ئینجا نازانن چی له منداڵه‌كه بكه‌ن ،ده‌گاته ڕاده‌یه‌ك كه منداڵه‌كه فڕی ده‌درێته سه‌ر جاده‌كان .ئه‌مه‌ش كاره‌ساتێكی تره له كاره‌ساته‌كان .بێگومان بۆ ئاسته‌نگ بوون له دۆخی وه‌ها پێویست ه موسسه و ناوه‌ندی تایبه‌ت هه‌بن و بۆ ئه‌وه‌ی له سه‌ر ئه‌م كێشانه راوه‌سنت،ئه‌گینا ئهوهنده منداڵی فڕێدراو زۆر ده‌بن ،نازانرێت چییان لێ بكه‌ن ،ته‌نانه‌ت ئه‌م مندااڵن ه بێ ناسنامه‌شن و هه‌تا ئێستا هه‌وڵ نه‌دراوه كه ناسنامه‌یان بۆ دروست بكه‌ن .ئه‌و مندااڵنه‌ی كه له دایك ده‌بن ل ه ئه‌نجامی ئه‌م پێوه‌ندیانه‌دا بێگومان كاتێكیش گهوره ده‌بن ڕووبه‌ڕووی كۆمه‌ڵێك پرسیار ده‌بنه‌وه كه له بواری ده‌رونیه‌وه ئاماده‌ی واڵمدانه‌وه نا‌بن .ئه‌مه‌ش هه‌موو ئه‌نجامی ئه‌و درامانه‌یه كه كه‌وتوونه‌ته واڵته‌كه‌مان. جگه له‌وانه‌ش ده‌بینین كه شه‌وانه خه‌ڵك له ماڵه‌كانیاندا سه‌یری چه‌ندین دراما ده‌كه‌ن ،به بێ ئه‌وه‌ی بیر بكه‌نه‌وه
كه ئه‌نجامی چی ده‌بێت ،یان گه‌نجێكی 15و 16ساڵ چه‌نده به تامه‌زرۆیی سه‌یری ئه‌م فلامنه ده‌كات و هه‌وڵ ده‌دات ئه‌ویش ئه‌و شتانه دووباره بكاته‌وه به بێ ئه‌وه‌ی بیر له ئه‌نجامه‌كه‌ی بكاته‌وه .من كه پارێزه‌رم زۆر جار ڕووداو و كه‌یسی وه‌ها دێته پێش ده‌ستامن كه ته‌نانه‌ت ناتوانم گوێ لێبگرم .بۆیه به‌ڕاستی پێویسته كار له سه‌ر ئه‌م درامایانه بكرێت و تووێژینه‌وه‌ی ل ه سه‌ر بكرێت كه ئایا چه‌نده شیاوه كه سه‌یر بكرێن و چه‌نده بۆ ته‌مه‌نی جیاجیا گونجاوه. چونكه به‌ڕاستی ئاستی روشنبیری و دركی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌ش ئهوهنده نیه كه ره‌نگه سه‌یر كردنی ئه‌و درامایه بۆ ژن و مێردێكی زۆر ئاسایی بێت ،به‌اڵم درك به‌وه ناكه‌ن كه منداڵه‌كه‌یان چه‌نده له‌وه كاریگه‌ر ده‌بن و كێشه‌یان بۆ دروست ده‌كات .له‌وانه‌یه به شێوه‌یه‌ك له شێوه‌كان ببێته هۆی زه‌ره‌مه‌ند بوونی ئه‌و كه‌سایه‌ته بۆ خۆی و دووهه‌میش بۆ خێزان و كۆمه‌ڵگه‌ش. بۆیه پێویسته موسسات و ناوه‌نده پێوه‌ندیداره‌كان بتوانن به‌رامبه‌ر به‌م درامایانه خاوه‌ن هه‌ڵوێست بن كه كۆمه‌ڵێك كه‌لتوری جیاواز به بێ هیچ سانسۆرێك نیشان ده‌درێت كه تایبه‌تن به واڵتانی دیكه ،ده‌كه‌وێت ه واڵتی ئێمه‌ش و كچان و كوڕانیش تووشی كرداری نه‌شیاو و كاره‌سات ده‌كات.
كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی بێ فكر كراو، ریفراندومیش ناتوانێ چاره‌سه‌ری كێشه‌كانی بێت
ره‌وشی سیاسی جیهان تا دێت به‌ره‌و ئاڵوزی ده‌چێت ،به هۆی ئه‌وه‌ی كه واڵته زڵهێزه‌كانی جیهان زیاتر هه‌ژموونی خۆیان به سه‌ر جیهاندا بسه‌پێنن و هه‌ر جاره و ب ه بیانوویه‌ك له ڕێگای دروست كردنی گروپ ه تیرۆریستیه‌كان و گروپه توندڕه‌وه‌كان له ناوچ ه جیاجیاكانی جیهاندا به‌تایبه‌تی رۆژهه‌اڵتی ناوین به هۆی
7
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
به ده‌هان
روناك مه‌جید ـ هاوسه‌رۆكی ته‌ڤگه‌ری ئازاد له هه‌رێمی سلێمانی
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 8
ئه‌و سه‌رچاوه رسوشتیانه‌ی به‌تایبه‌تی سه‌رچاوه رسوشتیه‌كانی ژێر زه‌وی كه زۆربه‌ی واڵتان چاویان بڕیوه لێی. بارو دۆخی سیاسی ناوچه‌كه به گشتی و كوردستان به‌تایبه‌تی له ئاڵوزی و قه‌یران دایه و رۆژ له دوای رۆژ قووڵرت ده‌بێته‌وه و ملمالنییه‌كان زیاتر ده‌بێت وه‌ك ئه‌وه‌ی كه ده‌یبینین و هاوكات قۆناغه‌كانی شه‌ڕی داعش بۆ ته‌سلیم كردنی ناوچه‌كه و به‌تایبه‌تی كوردستان بۆ ژێرده‌ست كردنی هه‌ژموون و ده‌سه‌اڵتی واڵته زلهێزه‌كان ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی كه ئه‌مڕۆ ده‌یبینین ك ه كورد ڕۆلێكی گرنگی هه‌یه له به‌ره‌نگار بوونه‌وه‌ی تیرۆریستانی داعش و تیرۆری گشتی به‌تایبه‌تی .ئه‌و شه‌ڕه‌ی كه داعش به‌رپای كرد له باشور و ڕۆژئاوای كوردستان و سه‌ركه‌وتنه یه‌ك له دوای یه‌كه‌كانی ڕۆژئاوا و ئیعالن كردنی فدرالیه‌ت گه‌وره‌ترین سه‌ركه‌وتنه بۆ گه‌النی بنده‌ستی ناوچه‌كه و هه‌وڵدانی هه‌ر یه‌ك له ئامریكا و روسیا بۆ كۆنرتوڵ كردنی هێزه سیاسیه‌كانی فدرالیه‌تی
ڕۆژئاوا له ژێر ڕكیفی خۆیان هه‌ر یه‌ك ب ه شێوه‌یه‌ك له ڕێگای تاكتێكی جیاوازه‌وه بابه‌تی زۆر گرنگ و حاشا هه‌ڵنه‌گره ،به‌اڵم وه‌ك ده‌بینین كاریگه‌رییه‌كانی ئه‌وان له سه‌ر ڕۆژئاوا ته‌نها له چوارچێوه‌ی هاوپه‌یامنیه‌كه بۆ شه‌ڕی دژ به داعش نه‌ك ته‌سلیم بوون به ئه‌جیندای ئه‌و واڵتانه .هه‌روه‌ها شكسته یه‌ك به یه‌كه‌كانی ئه‌ردۆغان ـ ئاكه‌په بۆ له ناو بردنی ئه‌زموونه‌كانی گه‌له‌كه‌مان له باشور و ڕۆژئاوا هه‌ر جاره و به پیالنێك دژایه‌تی خۆی دووپات ده‌كاته‌وه و چ له ڕێگای هێرشی ئاسامنیه‌وه كه له ماوه‌ی ئه‌م مانگه‌دا هێرشه‌كانی چڕ كردبووه‌وه به‌تایبه‌تی بۆ سه‌ر شه‌نگال و چیای قه‌ره‌چۆغ و چ به هێرش كردنه سه‌ر گه‌لی واڵتپارێز و په‌ره‌پێدان به سیاسه‌تی گرتن و ئه‌شكه‌نجه‌وه .هاوكات به‌شداری نه‌كردنی توركیا له شه‌ڕی ڕزگار كردنی ره‌قه و موسل دا و هه‌روه‌ها پشتگوێ خستنی ئامریكا بۆ توركیا و به‌تایبه‌تی له دوایین سه‌ردانی ئه‌ردۆغان بۆ ئامریكا بۆ وه‌ستاندنی
له ئاڵۆزی و قه‌یران .واته دیسان
ڕۆژهه‌اڵتی
ناوه‌ڕاست قوربانێك ه بۆ ده‌سه‌اڵتی داگیركه‌ران و هه‌ژمۆنگه‌راكان .بێگومان ل ه نه‌زانی و خۆپه‌ره‌ستی زۆرێك ل ه ب ه ناو كوردی خۆفرۆشیش ل ه باشوری كوردستان كه‌ڵك وه‌رده‌گرن بۆ به‌هێزكردنی زه‌مینه‌یه‌كی وه‌ها و هاوكات ده‌ست ب ه سه‌ردا گرتنی نرخ و به‌هاكانی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست و به‌تایبه‌تیش كوردستان. دیسان له ڕووی ئابووری دا ،هه‌روه‌ها پارچه‌كردنی هێزه سوونیه‌كان بۆ دوو به‌ش و هه‌ر له باشوری كوردستانیش په‌ك كه‌وتنی په‌رله‌مان و پرسی سه‌رۆكی هه‌رێم باشوری ڕووبه‌ڕووی قه‌یرانێكی سیاسی و ئابووری و كۆمه‌اڵیه‌تی قووڵ كردۆته‌وه. وازنه‌هێنانی سه‌رۆكی ماوه به‌سه‌ر چووی هه‌رێم له كورسییه‌كه‌ی و به تااڵن بردنی هه‌موو سه‌روه‌ت و سامانی واڵت بۆ چه‌ند بنه‌ماڵه‌یه‌ك به‌تایبه‌ت بنه‌ماڵه‌ی بارزانی و چوونه ژێر ركیفی ئه‌جندای ده‌وڵه‌تی داگیركه‌ری تورك ،جێ به جێ كردنی پالنه‌كانی ده‌وڵه‌تی فاشستی تورك له باشور و كوشتنی رۆژنامه‌نووسان و ده‌نگه ناڕه‌زاییه‌كانی باشور، كپ كردنی ده‌نگی خه‌ڵك و گرتن و سزادانی تاكی كۆمه‌ڵگه له ڕووی ئابووریه‌وه بۆته مایه‌ی سه‌رگه‌ردانی و ماڵوێرانی هه‌موو تاكێكی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی له باشور و هه‌روه‌ها خه‌ڵه‌تاندن و سڕكردنی عه‌قڵی كۆمه‌ڵگه به ڕیفراندۆم و سه‌ربه‌خۆیی باشور
******* ***** ***
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
یارمه‌تیدانی رۆژئاوا و پڕ چه‌ك نه‌كردنیان و هه‌ر پاش ئه‌و سه‌ردانه ،سه‌رۆكی ئامریكا سه‌ردانی سعودیه ده‌كات و هاوپه‌یامنیه‌كی نوێی سوونه له جیاتی توركیا بۆ خۆی دیاری ده‌كات و هه‌موو ئه‌مانه ئه‌وه‌ی ده‌سه‌ملێنێت كه چۆن ئه‌ردۆغان شكستی هێناوه. بێگومان ئه‌گه‌ر له الیه‌كی دیكه‌شه‌وه سه‌یری ئه‌م چاوپێكه‌وتنانه‌ی ئامریكا و سعودی ه بكه‌ین ،گۆڕ كردنی شه‌ڕی نێوان سونه و شێعه ده‌خاته به‌ر باس و ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستیش بۆ بابه‌تێكی وه‌ها زۆر موساعیده و زلهێزانی جیهانیش ئه‌مه ده‌قۆزنه‌وه بۆ به‌ده‌ست خستنی ده‌رفه‌تێكی باشرت بۆ ده‌ركه‌وتن
بێ هیچ ئاماده‌كارییه‌ك ،چونكه وه‌ك ئاشكرایه ده‌وڵه‌ت بوون پێویستی به ئابووری سه‌ربه‌خۆ و هێزی سه‌ربازی رێكخراو هه‌یه ،به‌اڵم باشوری كوردستان له هه‌ر دوو بابه‌ته‌كه توانای ئه‌وه‌ی نییه كه سه‌ربه‌خۆیی ڕابگه‌یه‌نێت و هه‌روه‌ها ده‌بێ ده‌وڵه‌ته ئیقلیمیه‌كان ڕازی بكات به‌تایبه‌تی ئێراق و هه‌روه‌ها له نێو ده‌وڵه‌تیشدا بتوانێ پشتگیری بۆ خۆی وه‌ربگرێت. وه‌ك ده‌زانین په‌رله‌مان ماوه‌یه‌كی كه‌م ماوه بۆ ئه‌وه‌ی بتوانێ كاره‌كانی ئه‌نجام بدات و به سه‌ر نه‌چێت ،ك ه چیرت توانای نامێنێت كاره‌كانی ئه‌نجام بدات و پرسی هه‌ڵبژاردن یه‌كال بكاته‌وه و كاتی بۆ دیاری بكات .ئه‌مه له كاتێكدا مسۆگه‌ر ده‌بێت كه هێزی دیموكراتیكی گه‌ل له كۆمه‌ڵگه‌دا بتوانێ بڕیارده‌ر بێت، نه‌ك به زۆر و پاره ڕای گه‌ل كۆ بكه‌نه‌وه و ته‌نیا به الیه‌نه‌ێك و به داسه‌پاندنی فكری ناوه‌ندگه‌ری بیانه‌وێ باسی ریفراندوم بكه‌ن .چۆن جگه له‌وه بابه‌تێكی دیموكراتی نابێت و خه‌ڵك ناتوانێ به ئیراده‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆ و دیموكراتی به‌شداری ئه‌م بڕیارانه بێت .له كاتێكدا كه هێشتا ناوه‌ندی بڕیاردان په‌ك كه‌وتووه و مكانیزمێكی بۆ رێوه‌به‌ری كۆمه‌ڵگه نه‌ماوه ،هه‌موو الیه‌نێك تێدا به‌شدار نیه ،كه واته باسكردن له ریفراندوم ته‌نیا بابه‌تێكی سه‌پێندراوه به سه‌ر كۆمه‌ڵگه. به‌تایبه‌ت ك ه هێشتا له حیزبه سیاسی ،په‌رله‌مانێك كه ئێستا ڕۆلی نیه و زۆریرت له دامۆده‌زگاكانی ت ر كه ژنان تێدا خاوه‌ن به‌رپرسیارین ،به‌داخه‌و ه ڕۆلیان نیه و ته‌نیا پیاوان خاوه‌ن بڕیارن و ب ه ئه‌قڵیه‌تێكی پیاوساالرانه‌وه حیزب و ڕێكخراوه‌كان به‌ڕێوه ده‌به‌ن ،ریفراندۆم ته‌نیا ده‌كه‌وێته خزمه‌تی هه‌مان ئه‌قڵیه‌ت و دۆخی ژنان له‌وه‌ی كه هه‌یه ،خراپرت ده‌بێت .كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی كه هه‌موو 9 به‌شه‌كانی تێدا به‌شدار نه‌بن و خاوه‌ن فكر و ئیراده نه‌بن ،به سه‌دان ریفراندۆمیش ناتوانێ دۆخه‌كه‌ی بگۆڕی و به‌ره‌و دیموكراتیزه‌بوون هانی بدات.
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 10
ن| زیالن سوو ژیان شتێكی گشتیه و له ژیاندا هەموو شتەکان پێكه‌وه په‌یوه‌ست و گرێدراون .زمانی ژیان تایبه‌ته به خۆی .گرنگ ئه‌وه‌یه مرۆڤ بتوانێ له‌و زمانه تێبگات .تێگه‌یشنت بۆ خۆی رێزگرتنه له ژیان ،ئه‌و كاته‌یه كه ژیان زۆر به‌هێزتر واتا ده‌دات ب ه پەیوه‌ندی نێوانی خۆی له گه‌ڵ رسوشت و كۆمه‌ڵگا .ئه‌و مرۆڤه‌ی ك ه ده‌كه‌وێته لێگه‌ڕینی هێشتنه‌وه‌ی واتای ژیان، ده‌كه‌وێته لێگه‌ڕینی به‌هێزكردنی پێوه‌ندیه‌كانی له گه‌ڵ رسوشت و كۆمه‌ڵگا .ئه‌و مرۆڤه‌ی كه پێوه‌ندی له گه‌ڵ ژیان به‌هێزه، ئه‌و سه‌ركه‌وتنانه‌ی كه له هه‌ر قۆناخێك و سه‌رده‌مێكدا به ده‌ست خراوه ،ده‌بێته هۆكاری دروستبوونی مێشك و بیرەوەری مرۆڤ و ئه‌مه‌ش وه‌كو كه‌لتورێك هه‌بوونی كۆمه‌ڵگا پێناسه ده‌كات .كه‌لتور له هه‌مان كاتدا فكر و بیرەوەریە و كه‌لتور ناوه‌ڕۆكی ژیان پێك دێنێت .به گرێدراوبوون ب ه خاك و جه‌ریانی (ره‌وت) ئاو هێزی فكری مرۆڤ ده‌بێته یه‌ك و ده‌بێته كه‌لتور ،واته ده‌بێته شێوازی ژیان .ئه‌مه‌ش شێوازی هه‌بوونی مرۆڤه .ئه‌گه‌ر كه‌لتور نه‌بێ ،هه‌بوونی مرۆڤ سه‌قه‌ته.
******* *****
11
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
كه‌لتور ناسنامه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی مرۆڤه .بێگومان ئه‌م پێناسانه ده‌توانێ زۆرتریش بێت .هونه‌ریش گرێدراو به‌مه، ژیان خۆیه‌تی. هونه‌ر ،یه‌كبوونە له گه‌ڵ ژیان و جوانرتین چاالكی مرۆڤه. پەیوەست ب ه ناسینی رسوشت ،لێگه‌رینێكه بۆ واتابه‌خشین به ژیان و ئیلهامی رسوشت .نەخشاندنی وێنه‌ی دارێك و ره‌وتی ئاوێك له سه‌ر تابلویەك ،كه‌ڵك وه‌رگرتن له نۆتی ده‌نگی ئاو ،یه‌كبوونی واتای ژیان له گه‌ڵ زەوی و ئاسامندا و یه‌كگرتنیان له گه‌ڵ كاتدا و ئه‌وه‌ی كه بیرناوه ئاشكرا بكرێت ،واتای پێ بده‌ین و له‌مانه زیاتریش ئه‌ركی هونه‌ره .هونه‌ر گرتنی وێنه‌ی جوانیه‌كانه. دیتنی جوانیه‌كان كاری هه‌ر كه‌س نیه .له ناو واتای ژیاندا تواوه‌ته‌وه و پەیوه‌ندی خۆی له گه‌ڵ كۆمه‌ڵگادا دروست كردوه ،ئه‌و كه‌سانه‌ی ك ه ڕوویان له ئاسۆیه ده‌توانن جوانیه‌كان ببینن .جوانی بۆ ئه‌م مرۆڤانه واتای ژیانه. یه‌كبوون له گه‌ڵ هه‌بوونی ژیان و هه‌ستكردن به‌مه، پره‌نسیپه .جوانی واته مه‌حكوم كردنی ساخته‌كاری ،ڕاوه‌ستانە به‌رامبه‌ر به سیسته‌م و ئه‌مەش تایبه‌مته‌ندی بنەڕەتی ئه‌م مرۆڤانه‌یه .ئه‌وه‌ی كه له ژیان دابڕان ،نكۆڵی له پابەندبوونی به ویژدانەوە ده‌كات و بێ مێژوو مانه‌وه‌ی به سه‌ر كۆمه‌ڵگادا سه‌پاندووه ،هونه‌ر به پێچه‌وانه‌ی سیسته‌م بناغه‌یكی به‌هێز بۆ كۆمه‌ڵگا داده‌نێ .وه‌كو ڕێبه‌ر ئۆجه‌الن ده‌ڵێ: "جوانی ڕووداوێكی سۆسیۆلۆژیه" و هه‌تا ئەو کاتەی كه رسوشتی كۆمه‌ڵگا ل ه گه‌ڵ ویژدان یه‌ك بێت ،ده‌توانین جوانیه‌كانیشی ببینین. هه‌موو دونیا به هه‌زاران ساڵه كه به ساخته‌كاری هه‌وڵ ده‌دات ئه‌مه به دوا بخات و ئه‌م ساخته‌كاریه‌ش ناودەنێت جوانی .ئه‌و كۆمه‌ڵگایانه‌ی كه له ده‌ره‌وه‌ی سیسته‌م ماون و له گه‌ڵ ئه‌وه‌ش سه‌یركردنی جوانی ژنان ،هه‌موو ئه‌مانه خودی ژیانن و و ئه‌مه‌ش شتێكی زۆر زه‌حمه‌ت نیه. به‌تایبه‌ت له دونیای ڕۆحی و فكریدا ،ئەگەر توانی یه‌كگرتنی خۆی بپارێزێ ،ئه‌و كۆمه‌ڵگایه ده‌توانێ وه‌كو هه‌ڵبه‌ست قسه بكات ،رێزگرتن له ژیان پێویستیه‌كه .یه‌كبوون له گه‌ڵ موسیقای ده‌نگی رسوشتدا گه‌وره‌ترین پەرستشە بۆ مرۆڤ. گه‌یشنت به نهێنی ڕه‌نگه‌كان و ڕه‌نگدانه‌وه و ڕێكه‌وتن له گه‌ڵ نهێنی و ڕازی ژیاندایه .منونه‌ی ناو فه‌رشه‌كان، نه‌خشه و هونه‌ری ده‌ست ،به ڕه‌نجی ده‌ست و ڕوناكی چاو به‌شێك له ڕێڕه‌وی ژیانه. هه‌ست كردن به قسه‌كان ،كرده‌وه‌كان و بیرناوه‌كان به واتای هاوبه‌ش بوونه له گه‌ڵ ئه‌و شتانه .هه‌ر چه‌نده‌ش ئێستا تەكنۆلۆژیا بووه‌ته هۆكاری شكستی سۆسیۆلوژیای كۆمه‌ڵگاش ،به‌اڵم هێشتا زمانی شیعر و ئه‌ده‌بیاتیان له ژیاندا پاراستوه .ئێزیدیه‌كان ،یارسانە‌كان ،كاكه‌یی و عه‌له‌ویه‌كان
ده‌توانین وه‌كو منونه باسیان بكه‌ین .ناسنامه و باوه‌ڕیه‌كان و هه‌ر شتێک له‌م كۆمه‌ڵگایه‌دا واتایه‌كی تایبه‌تی هه‌یه .له‌م واتایه‌دا باشرتین هونه‌ر ل ه ڕاوه‌ستانێكی به‌رێزدا دیار ده‌بێت. ژنان سه‌ره‌ڕای ئه‌قڵیه‌تی ده‌سه‌اڵتدار ،بهو وێنانه‌ی كه كێشاویانه ،ئه‌و ژیانه‌ی كه پێكیان هێناوه ،خاڵ و نه‌خشه‌ی سه‌ر جه‌سته و ب ه نووسین و شیعره‌كانیان هه‌وڵیان داوه كه پابه‌ند بوون به ژیان به شێوه‌یه‌كی به‌هێز بپارێزن .سه‌ره‌ڕای ئهوه به سنوردار كردنی چه‌مكی ئه‌قڵیه‌تی ده‌سه‌اڵتدار، هونه‌ر ده‌توانێ وه‌كو بۆنی گۆڵێك كاریگه‌ری ل ه سه‌ر هێز و وزه‌ی مرۆڤه‌كان بكات و به‌ڕێوه‌ی ببات .به‌اڵم دیسان ژنان مه‌حكومی چوار دیوار كراون و باوه‌ڕی و گرێدراو بوونیان الواز كردوون .ژنانیان له ده‌ره‌وه‌ی هونه‌ر هێشتووه. باش ده‌زانین كه‌م نین ئه‌و مرۆڤانه‌ی كه بڕوایان به سڕی به‌رد ،ره‌وتی ئاو و ئیامنیان به سڕی ژیان هه‌یه. كه‌م نین ئه‌و مرۆڤانه كه به پێ فه‌لسه‌فه‌ی زه‌رده‌شت "باش بیربكه‌ره‌وه ،جوان قسه بكه و جوان پێكی بێنه" و واتاكانی ژیانیان زۆر كردوه‌ته‌وه .رێبه‌ر عه‌بدۆاڵ ئۆجه‌الن ئه‌و ه باس ده‌كات كه بیركردنه‌وه‌ی باش نرخی ئه‌خالقی ژیان واته زانستی ئه‌خالق ،جوان قسه‌كردن ئه‌ستاتیك وات ه زانستی جوانناسی و كردوه‌یه‌كی باشیش ل ه چوارچێوه‌ی ژنۆلۆژیدای ه و پێوه‌ندی نێوان ئه‌خالق، جوانی و زانست به شێوه‌یه‌كی زۆر جوان باس ده‌كه‌ن. مرۆڤ به رێگای هونه‌ره‌وه به ئه‌ندازه‌یكی كه جوانیه‌كانی ژیان ده‌بینێ ،به‌رپرسیاره به‌رامبه‌ر به ره‌نگدانه‌وه‌ی و هاوكات دونیایكی ده‌خوڵقێنێ .موسیقا ،وێنه ،ئه‌ده‌بیات ،شێعر، میعامری و زۆر بابه‌تگه‌لی دیكه به‌شێكی له‌مانه‌یه .هونه‌ر كه دونیای رۆحامن به‌خێو و دونیای فكرمانیش به‌هێز و گوڕتر ده‌كات ،به ئه‌ندازه‌ی دینت و تێگه‌یشنت ،ئه‌وه‌نده‌ش خۆڵقكاره .گه‌یشنت ب ه واتای ژیان و خاوه‌ن ده‌ركه‌وتن و كردوه‌یی كردنی ئه‌م واتایه ئه‌ركی سه‌ره‌كی هه‌ر شۆڕشگێڕێكه .ئه‌وان ته‌نیا به شێوه‌یه‌كی هونه‌ری ده‌توانن باسی هه‌بوونی خۆیان بكه‌ن .كاتێك شێوازی قسه‌كردنی زیندووه ،نیگاكانی به كاریگه‌ر ،چاوی دڵی كراوه، هه‌ڵس وكه‌وته‌كانی سه‌رنج راكێش و فكری خۆڵقكاره ،ئه‌و كاته ده‌ست و چاوی مرۆڤیش به‌ره‌و كێشانی جوانیه‌كان راكێش ده‌بێت.
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 12
ب ه قه‌ڵه‌می رێزدار عه‌بدۆاڵ ئۆجه‌الن ل ه كتێبی عه‌شقی كورد وه‌رگیراوه من كەسێكم بە چڕوپڕی بە هەست و سۆزەوە سەرقاڵم. هەڵبەتە سۆز بە جۆرێك لە جۆرەكان پەیوەندییەكی دانەبڕاوی لەگەڵ ئاستی كلتووریدا هەیە .خۆم لە شێوەی گڵۆڵەیەكی ئەندێشە ،ترس ،ڕق ،خۆشەویستی ،غەمگینی، ئێش و زەوقدا دەبینمەوە. كارێكی تری گرنگ كە پێویستە لێرەدا ئەنجام بدرێت جیاكردنەوەی پێناسەی نێوان ڕەمەك و سۆزە .كاتێك ڕەمەكەكان ڕووە و شكۆمەندی دەچن سۆز دێتە كایەوە. كاتێك دیلی دەستی غەریزەكان دەشكێنین ،دەگەینە ئاستی بەرزی بەسۆز بوون .ئەمە قۆناغی یەكەمە. هەرچی قۆناغی دووەمە یەكانگیركردنی هەستەكانە لەگەڵ بنەمای سیاسی و فەلسەفی و ئایدیۆلۆژی .ئەوەی الی ئێمە نییە ئەمەیە .من توانیم ئەوە دەستنیشان بكەم كە كەڵەكەبوونی سۆزەكان و ئەو ئارەزووانەی كە ئاستی ڕەمەكیان نەبەزاندووە زۆر بەهێزترن .تەنانەت لەناو
ئەو ڕۆحانەی وشك هەاڵتوون... ئەم جواڵنەوە شۆڕشگێڕیەشدا كە بە زەمینەی ڕۆشنبیرێتی دایدەنێین. بۆیە ئەمەی ئێمە بۆ ڕۆشنبیر پێودانگێكی گەلێك گرنگە .ئەمە شتێكە كە ڕەمەك تێپەڕ دەكات .لە ڕاستیدا ئەمە شۆڕشێكی مەزنە .ئەگەر بێتو ئەنجام بدرێت لە تاكدا ڕێ لەبەردەم پێشكەوتنێكی مەزن دەكاتەوە .وەك خاڵی دووەمیش دەبێتە سیاسەتی سەرەكی گەل و تەنانەت ئازادی كۆمەڵگاش .ئایا تاك بە تەواوی پێوەی پابەند كراوە؟ سۆزەكان ڕووە و شكۆمەندی و بااڵیی ڕێیان گرتۆتە بەر و پابەندی ئامانجی سەرەكی سیاسەت و ئیرادە كراون. ئەمە دیالێكتێكی بێ قسوری ڕۆشنگەریە .ئەمە زۆر لە ڕاستینەی كورد و كەسایەتی كورددا بەدیناكەم .وەك چۆن لە ئاستی نزمی سۆز و ڕەمەك ڕزگاری نەبووە، ئەوەیان كە كەمێك خۆی لە ڕەمەكەكان ڕزگار كردبێ خاوەن خەیاڵی هەرزانە و گرێدراوی هیچ بنەمایەكی
******* ***** ***
13
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
سیاسی پتەو نییە و پێی لە هەوادایە. ئەوانە بە خەیاڵی ساختە ناو دەبەم. ئەو خەیااڵنەی بە ئاستێك نەگەیشتنب زیاتر ئارەزوون. ئەمەش بە واتای بااڵبوونێكی ساختە و مەترسیدار دێت. بێگومان بااڵبوونی ڕاستەقینە پێویستە پەیوەست بێت بە پێداویستیەكانی سیاسەتی ئازادییەوە .ئەوەی ڕۆشنبیر نایكات ئەمەیە .وەك بڵێی لێرەدا لەناوچووە. سەبارەت بەم خاڵە بە كۆمەڵێك ڕەوشی منوونەییدا تێپەڕیم. من كەسێكم كە هەوڵدەدەم خۆم شیبكەمەوە .بەردەوام لەگەڵ خۆمدا لە هەوڵی ئەوەدام دان بە ڕاستیەكامندا بنێم. سەرچاوەی ڕاستەقینەی هێزم ئەوەیە كە ڕەمەكەكانم دەخەمە نێو جموجۆڵێكی گەورەوە .سۆزە شكۆمەندەكان بێ دوودڵی كاریگەری دەكەنە سەر مێشك ،وە بە پێچەوانەشەوە ڕاستە ،بەاڵم ئەو هەستانەی تەنگیان پێهەڵچرناوە و كراون بە ڕەمەك مرۆڤ ڕووەو ئاژەڵ بوون دەبەن. نكۆڵی لە ڕەمەكەكان ناكەم. ئەوەی من دەیڵێم ئەوەیە كە پێویستە ڕەمەك لە ڕووی پێشخستنی هزری و سۆزدارییەوە ڕۆڵی هەبێت .ئەگەر نا ئەو هزرەی بەرامبەر ڕەمەك خۆی بەدەستەوە دابێت كۆتایی پێهاتووە .مرۆڤە بێ هەستەكان مێشكیان كارناكات، بەڵكو ڕەمەكەكانیان كاردەكات. دەمەوێت ڕەخنەیەكی كورت لە كەسایەتیتان بگرم .بۆ منوونە ڕەمەكی برسیبوون الی من بووە بەڕەمەكی جموجۆڵێكی سیاسی بێ وێنە ،بەاڵم ئێوە ئەوەتان بەسە كە بە شێوەیەكی ماددی ئەم ڕەمەكەتان تێر بكەن. هەر بۆیە بەرامبەر بەم ڕەمەكە چۆك دادەدەن .پێویستە ئێمە ڕەمەكی برسی بوون لەسەر بنەمای گەیشنت بە شكۆمەندی ،بگێڕینەوە بۆ ڕاستینەی برسێتی تەواوی كۆمەڵگا و لەكاركەوتنی توانای بەرهەمهێنانی و لەدەستدانی توانای مرۆڤ بۆ كاركردن و بەرهەم هێنان .واتا بیگێڕینەوە بۆ سەرچاوە سەرەكیەكەی خۆی .من ئێستا بە شێوەیەكی دروست ئەمە ئەنجام دەدەم .ئەمە لەبەر تێركردنی سكی خۆم نییە ،بە پێچەوانەوە یەكانگیربوونە لەگەڵ كۆمەڵگا و نوێنەرایەتی كردنێكی بێ قسورە بۆ ویژدانی و تەنانەت بوونە بە ویژدانی خودی كۆمەڵگا. بەڵێ جیاوازیامن لەمەدایە .برسێتی الی من برسی بوونە بۆ بەدیكردنی زەمینەیەكی ماددی ڕاستینەی تەواوی كۆمەڵگا .تێربوونی ئەم ڕەمەكەشم پەیوەستە بە ڕادەی ئەو كارەوە كە لە تێكۆشانی شۆڕشگێڕیمدا لە پێناو گەلدا دەیكەم. ئەگەر ئێستا دەتوانم باش بخۆم و بخۆمەوە یان ئەوەی دەیخۆم هەست بكەم كە حەاڵڵە ،لەبەرئەو كرانەوە فەلسەفی و سیاسیەیە كە لە توانای بەرهەمهێنەریی گەلدا ئەنجامم داوە. ئەو نانەی دەیخۆم یاخود تێركردنی ڕەمەكی برسی بوونم
كاتێك بۆ من واتادارە كە الیەنە برسیەكانی گەمل تێركردبێت. ئایا ئێوە چارەی لە مجۆرەتان لە النییە؟ یاخود وەك تاكێك ئەمەتان چارەسەر كردووە؟ بێگومان لە چوارچێوەی گەیشنت بە ویژدانی كۆمەڵگا هیچ چارەسەرتان نەكردووە .هەر ئەمەشە كە نەزۆكتان دەكات. با بێینە سەر ڕەمەكی سێكسی لەبەرئەوەی یەكێكە لە :ڕەمەكە سەرەكیەكان ،ئەو كێشانەی بۆمان دروستی دەكات بە ڕاستی بەرەو گەورەترین چەواشەكاری سیاسیامن دەبات. چارەسەركردنی ڕەمەكی سێكسی واتای ئەنجامدانی گەورەترین شۆڕشە .كەسێك نییە لەناوماندا ئەمەی ئەنجام دابێت .هەر هەموو بەرامبەر بەم مەسەلەیە شكست دەخۆن. ڕەنگە لەسەر ئاستی جیهاندا كۆمەڵگای كوردی و تاكی كورد لە ڕیزی پێشەوەی ئەو كۆمەڵگایانە بن كە لە بەرامبەر سێكسدا چۆكیان داداوە .لەم خاڵەدا كۆمەڵێك شت هەیە كە من توانیومە سەركەوتنی تێدا بەدەست بهێنم؛ پێش هەموو شتێك لە كۆمەڵگای ئێمەدا سەبارەت بە سێكس تێگەیەكی نامووس و ئەخالقی وەها پێكهاتووە كە هیچ مێرخاسێك هێزی بەالوەنانی ئەمەی نییە .بێگومان ناچار بە شێوەیەكی ئەخالقی یان نائەخالقیانە پێویستیەكانی جێبەجێ دەكات. چ نائەخالقی ،چ لە چوارچێوەی زاراوەی نامووس و ئەخالقی باویشدا بێ ،تاك هەر لەناوچووە .بە واتایەكی تر الوەكامنان هێشتا تەمەنیان نەگەیشتۆتە بیست ساڵ لەم تەنگەبەرەدا ونبوون. میكانیزمی من سەبارەت بە سەرقاڵبوون بە ڕەمەكەوە زۆر جیاوازە .ماوەیەكی زۆرە سەرقاڵی بابەتی ڕەمەكم. لە ئەنجامدا كرانەوەیەكی گەورەم لە شیكردنەوەی سیاسیدا ئەنجامدا .ئەخالقی باو ،تەواوی شانەكانی كۆمەڵگای باو و بە دەزگابوونی باوی تاكم ڕووخاند و هەڵموەشاندەوە .ئێستا سەرقاڵی ئەوەم كە وردە وردە بەرەو جێیەكی تر بیگوێزمەوە. ئەمە یەكێكە لەو الیەنانەی كە تەقینەوەیەكی ڕۆشنگەری دەوروژێنێت. پێویستە ڕۆشنبیر سەبارەت بەم دوو بابەتە هەنگاو بهاوێژێت و مەودایەك ببڕێت ،چونكە بێ ئەم بابەتانە ناكرێ و باسێكی دەستلێبەرنەدراوی گرنگن .پێویستە ئەوەی پێی دەگووترێت چارەسەر بۆ كێشەی تاك ئەمەی لێ هەڵێبهێنجرێت.
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 14
زنجیرە دراماکانی تورك «گورگن لە پێستی بەرخ»دا میركان ڕانیه| رۆژنامه‌وان
لە ناوەڕاستەکانی سەدەی بیستەمەوە واڵتانی داگیرکار بۆ باڵوکردنەوەی فکر و سیستەمی خۆیان پەنایان بردۆتە بەر که‌لتوری واڵتانی تر ،بە ڕێگای ڕادیۆ ،تەلەفزیۆن ،تۆڕە کۆمەاڵیتیەکان و بەشێوەێکی گشتی ئینتەرنێت ،بەمەش ئەنجامی داگیرکاریەکانیان بە کاریگەرتر دەبێت ،بەاڵم لەم سەدەی کە ئێمە تێیداین واتە سەدەی ٢١سیستەمی داگیرکاران ڕوویان لە هونەر کردوە بەمەش دەیانەوێت خۆیان بگەێنن بە تەواوی کۆمەڵگه‌کان. واڵتان و سیستەمە داگیرکاریەکان ئەگەر بیانەوێت شوێنێك داگیر بکەن بەر لە سوپاکەیان ،سینەما و زنجیرە دراماکانی خۆیان دەنێرن ،ڕاستێکی حاشا هەڵنەگرە کە سەرگەرمی بە ئەنجامگەیاندنی داگیرکاری سەربازی و سیاسی و ئابوورییە ،که‌لتور و هونەر بۆ هێورکردنەوەی هەر کاردانەویەێکی بەرامبەر بە خۆی بەکار دێنێت ،ئەمە ڕێبازێك نیە کە تەنها چەند واڵتێك بەکاری بهێنێت ،بە پێچەوانەوە لە ڕۆژی ئەمڕۆماندا دەسەاڵت و دەوڵەتەکان
لەپێناو بەکارهێنانی پێشکەوتنیە تەکنۆلۆژییەکان بە ئاڕاستەی بەرژەوەندیەکانی خۆیان پەیڕەوی دەکەن ،ئیرت ئەمە بووە بە شێوازی بەڕێوەبردنی کۆمەڵگه. واڵتێك ئامانجی باڵوکردنەوەی ئەمپریالیستی هەبێت پێویست ناکات بەها و نرخە که‌لتوری و هونەریەکانی زۆر ڕەسەن و بناخەیی بن ،تابتوانێ که‌لتور و هونەر بەکاربهێنێ .سێکتۆرەکانی سینەما و زنجیرە دراماکان بەشێکی زۆر گرنگی ئەم کارە جێبەجێ دەکەن ،بۆ منوونە واڵتی تورکیا کە نە لەالیەنی دەوڵەمەندی ماددی و نە لە ڕووی بەهای که‌لتور و هونەرەوە خۆجێی نییە ،کەچی لەم دە تا پانزە ساڵەی دوایدا بە تایبەتی لە الیەنی مۆسیقا و کلیپ و زنجیرە دراماکانییەوە بوو ،باڵی بەسەر ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا کێشا .ئەویش هاوشێوەی ئەمەریکا بەرژەوەندی لە هەر واڵتێك هەبووبێ بەر لە هەموو شتێك زنجیرە دراماکانی ناردووە .بە هاوکاری لەگەڵ دۆبلەرەکانی (ئەوانەی کە کاری دۆبالژ دەکەن لە زمانێکەوە بۆ زمانێکی تر) سوریا
دەزگاکانی چاپەمەنی و ڕاگەیاندنەکان دەزگای درووستکرنی هزری کۆمەاڵیەتین ،وەك خوێندنگای گەلن، بە تایبەتی بۆ کوردان ئەمە بەو ڕەنگەیە ،که‌لتوور و هونەر و وێژە بەری ڕەنجی بەرخۆدانی گەلە لە پێناو بەدیهێنانی نەتەوەی دیموکراتیدا، ئەوەی کە زۆرێك لە کەناڵەکانی ڕاگەیاندن و هونەرمەندانی باشووری کوردستان دەیکەن هێرشێکە بۆ سەر که‌لتوری کورد و بۆ بێ هۆشکردن و سەرقاڵکردنی جەماوەرە و بۆ تێکدانی پێوانەکانی دیموکراتیزەبوونە.
15
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
لە واڵتە عەرەبیەکان و بە سایەی دۆبلەرەکانی باشوری کوردستانیشەوە فیلم و زنجیرە دراما و کلیپەکان ،هونەر و که‌لتوری ڕەسەنی کوردی خراوەتە پشت پەردەکانەوە. هێرشە که‌لتوریەکان بە زۆری لە ڕێگەی هونەر و وەرزشەوە دەکرێت ،مەترسیدارترین الیەنی ئەم هێرشانە گۆڕینی قاڵبەکانی ژیانی کۆمەڵگه‌یە، چونکە هێرشەکان لەگەڵ خۆیاندا گۆڕانی هەست و بیرکردنەوەی جەماوەری بە ئامانجکراویش دەهێنێت ،بە تایبەتی ئەو هێرشانەی بە ڕێگەی کارە هونەرییەکانه‌وه دەکرێ ،بەهۆی بەکارهێنانی ڕیبازی باریك و شاراوە که‌لتوری گەالن بیانی دەکات و نرخیان دەخاتە ناو بازاڕەکانەوە و لە ئەنجامدا ڕوانگەی خەڵك دەگۆڕێت ،بەرباڵوانە بەکارهێنانی دەزگاکانی ڕاگەیاندن لەگەڵ خۆیدا بێ سنوری ئەو هێرشانە و بە ئامانجکردنی هەموو کەسێکی لە هەموو تەمەنێکدا هێناوە ،گەورە بوونی سێکتۆری سینەما و زنجیرە و فیلمەکان و وەگەڕکەوتنی کلیپ و مۆزیکیش بە تایبەت لەم دە تا پانزە ساڵەی دوایدا گەلێك گەلی وەك گەلی کوردی ڕووبەڕووی هێرشێکی سێ قۆڵی کردۆتەوە. لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا کاراوەترین کۆمەڵگه‌یەك كه ڕووبه‌ڕووی هێرشە که‌لتورییەکانی دەرەوە و لەباربردنەکانی ناوخۆی و الساییکردنەوه بوه‌ته‌وه کۆمەڵگه‌ی کورده ،چونکە هێشتا کورد هزری کامڵی وەاڵمدەرەوەی هێرشە دەرەکییەکانی نییە و گەرانتی یاسایی دەستبەر نەبووە، بەرهەمێکی وامان کەمە لە ئاستی ڕەخنەکردنی کاروبارە ناکەسایەتییە بێ ناوەڕۆکەکان بێت و ڕووبەڕوویان ببێتەوە کە هەندێك بە ناوی هونەرمەندەوە دەرکەوتوون و بە دەستی خۆیان هێرشی که‌لتوری کورد دەکەن و هاوتەریبی هێرشە که‌لتوریەکانی دەرەوەن ،سەرەڕای دەوڵەمەندی که‌لتوری و هونەری کوردی زۆر کەم هونەرمەندمان هەیە ئەم دەوڵەمەندییە بخوێنێتەوە و بیانکات بە سەرچاوه وبناخە بۆ هونەرەکە، هەروەها سیاسەتێکی که‌لتوری و هونەری هاوکاری ئەو هونەرمەندانە بکات کە بیانەوێ ئەو کارە بە ڕاستی و جوانی بکه‌ن ،لە ئاستی نەبووندایە. ئەمە بۆ کورد هەم جێگای داخە و هەم مەترسییە، لەکاتێکدا کە ئێمە لە ڕابردوودا دەرهێنەر و ئەکتەر و....
هتدمان هەبوو ،کە ئێستا لە پەرێشانیدا هێڵراونەتەوە، کەچی لە تەنیشتی ئەمەوە کەسانێك بە ناوی دەرهێنەر و دانەر و ئەکتەر ئیرت تا کۆتا دەرکەوتوون کە نازانرێ چین و چی دەکەن بە هەوەسی خۆیان هەرچییان بووێت دەیکەن ،ئەم هەڵوێستە خودی لەناوبردنە بە دەستی خۆمان، هەرچەندە قبوڵکردنەکەشی ئەستەمیش بێت ،ئەمە شێوەێکی تری خۆ بنبڕکردنێکی درێژخایەنی کوردە بە دەستی خۆی. کوردان لە بواری که‌لتور-هونەر و وێژەوە زۆر پەرش و باڵون ،بەهۆی ڕەنگدانەوەی چوار پارچەبوونی کوردستان بە زیهنیەتی کوردانیشەوە تا ئێستاکەش کارکردن بە سرتاتیژییەك لە چوارچێوەی پڕۆژەێکی هاوبەش لە بواری که‌لتور -هونەرەوە بەدینەهاتووە .بۆ منوونە بەشێکی زۆری هونەرمەند و دەزگاکانی ڕاگەیاندن و چاپەمەنی کورد تەنیا بە پارچەکانی خۆیانەوە خەریکن ،هەستیارییە نەتەوەیەکان لەبەر چاو ناگرن .پەخش و باڵوکردنەوەی زۆرێك کلیپ و فیلم و دراماکانی دەوڵەتی تورك کە نکۆڵی لە گەلی کورد دەکات لە تەلەفزیۆنەکانی باشووری کوردستاندا منونەێکی ڕوون و
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 16
بەرجەستەی دۆخەکەیە .لە ئێستادا هیچ شتێکی تر هێندەی ئەم جۆرە کەنااڵنە زیان بە که‌لتور و هونەری ڕەسەنی کوردی ناگەیەنن ،کە بەشیکی زۆریان سەر بە حیزب و الیەن و کەسی دیار و بەرچاون. لە کاتێکدا گەلەکەمان هێندەی کێشەی ئابووری و سیاسی و که‌لتوری هەیە و ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست لە کواڵندایە ،لە کاتێکی وەهادا کە بە تایبەتی دەوڵەتی تورکیا و دەوڵەتانی دیکە لە گه‌ڵ هەڕەشەكانیان بۆ سەر گەلی کورد ،کەچی ئەو تەلەفزیۆنانە وا دەزانن پەخشی تەلەفزیۆنەکانیان بۆ کۆمەڵگه‌یەکە کە لە نێو خەیاڵدا دەژین .ئەوەیە کەوتنە ژێر کاریگەری زنجیرە دراما و فیلم و مۆسیقا و کلیپی تورك و الساییکاری. ئەمە لە کاتێکداییە کە دەزگاکانی چاپەمەنی و ڕاگەیاندنەکان دەزگای درووستکرنی هزری کۆمەاڵیەتین ،وەك خوێندنگای گەلن ،بە تایبەتی بۆ کوردان ئەمە بەو ڕەنگەیە، که‌لتوور و هونەر و وێژە بەری ڕەنجی بەرخۆدانی گەلە لە پێناو بەدیهێنانی نەتەوەی دیموکراتیدا ،ئەوەی کە زۆرێك لە کەناڵەکانی ڕاگەیاندن و هونەرمەندانی باشووری کوردستان دەیکەن هێرشێکە بۆ سەر که‌لتوری کورد و بۆ بێ هۆشکردن و سەرقاڵکردنی جەماوەرە و بۆ تێکدانی پێوانەکانی دیموکراتیزەبوونە .زۆرێکی تریش لە بەرامبەر کار و کردەوەکانی ئەمانەدا بێدەنگن وسیاسەتی حکومەت لە مەڕ که‌لتور وهونەر ڕەخنە ناکەن ،زۆریش بێدەنگن لەبەرامبەر چەوتییەکانی دەزگا و ڕێکخراوەکانی حکومەت و کۆمپانیاکان .شەیدابوون بە تورك دەنگ و ڕەنگی بە بەشێك لە هونەرمەند و بەڕێوەبەر و تەنانەت گشتی کۆمەڵگه‌دا داوەتەوە. دەوڵەتی تورك لە ڕێگەی کلیپ و دراما و فیلمەکانیەوە هێرشێکی زۆر جددی که‌لتوری دەکاتە سەر باشووری کوردستان ،توانستی خۆڕاگری نەتەوەیی دیموکراتی لە کورددا دەشکێنێ و بێ هۆشی لەگەڵ خۆیدا دەهێنێت، ئاڕاستەیەکی چەوت بە سیاسەتی دەوڵەتی تورکیا لەمەڕ سیاسەتەکانی بۆ کوردستان و هەریمەکە دەدات. بۆ منوونە ،ئەوانەی کە لەم فیلامنەوە ئاشنای تورکیا دەبن، وا دەزانن ئەو واڵتە دیموکراس و ئازادگەرایە و وا بیری لێبکەنەوە کە لە تورکیادا کێشەی کورد نەبێت ،وا بیربکاتەوە کە پارتێکی فاشیست و نەژادپەرەست و ئاینگەرای وەك (ئاکەپە) دۆستی کورد بێ ،چونکە زمان و کەسایەتی ژنە جوان و پیاوە کەشخەکانی ناو فیلم و زنجیرە ژەهراویەکانی سیاسەتی نکۆڵیکار و داگیرکەرەکان بەرەو باشوور شەپۆل دەدات ،کۆمەڵگ ه چەواشە دەکات ،فەرمان دەردەکەن تا کوردەکانیش وەك تورکەکان بیر بکەنەوە و بژین و ئەمەیان بەسەردا بسەپێنن ،واتا گەنجانی کورد لە
جیاتی ئەوەی ئارەزووی وا بێ بنب بە مامەڕیشە و لەیالقاسم ...ئەو بناخە وەربگرن ،کەچی بە ئارەزووکردن و هەڵوەدابوونیان بە قارەمانە خەیاڵیەکانی تورك بە الڕیدا دەچن ،ئەمە گەورەترین وەهمە و کەسیش هیچ شتێكی لەسەر ناڵێت. لەم چەند ساڵەی دوایدا باشووری کوردستان لەالیەن دەوڵەتی تورکەوە بە ڕیگەی کۆمپانیاک0انی پەروەردە، تەندروستی ،ئابووری داگیرکراوە ،ئەوەی کە ئەم داگیرکاریە دەشارێتەوە و ڕەوایەتی پێ دەدات دراما و کلیپ و فیلمەکانی تورکن ،کە تورکیا بەم درامایانە دوژمنایەتی خۆی لە بەرامبەر بە کوردان دەشارێتەوە .دیسان ئەو کوردانەی بەرژەوەندیان لەگەڵ تورکیادا هەیە بە ڕێگەی ئەو درامایانە دەوڵەتی تورك لەشێوەی «گورگ لە پێستی بەرخ»دا ،پێشکەشی گەلی کورد دەکەن ،وا لە کورد دەکەن کە شەیدای تورکیا و چینی سەردەستی تورك بنب ،دەیانەوێ ڕاستینەی نکۆڵیکار و قڕکاری و داگیرکاری تورك لە یاد بکرێ .هیچ شتێك هێندەی ڕەفتاری بە خۆشبینی و باش نواندی دەوڵەتێك کە پارچەیەکی واڵتی داگیرکردووە و دوژمنایەتی هەموو کورد دەکات نارشین و مەترسیدار نییە لە پەخشکردنی ئەو درامایانەدا و دروستکردنی تێڕوانینێکی بەو شێوەییە. لە فیلم و دراما تورکیەکاندا وانیشاندەدرێت کە تورکیەتی زۆر پێشکەوتووە ،پێوانە و کوالیتەیەکی بەرزی ژیانیان هەیە و هیچ کێشەێکی کۆمەاڵیەتی نییە و لە سۆسیالێتایەکی خاوێندا پێشکەش دەکرێ کە دەزانن چی دەکەن ،ئەو ڕووداوانەی کە لە دراماکان دادەنرێن زۆربەیان لە ژیانی ڕاستیدا یان نەبووە و یان چەند کەس و الیەنێك پەیوەندیدار دەکات .سەرچاوەی دەوڵەمەندی و کوالیتی ژیان ناو دراماکان بە هیچ شێوەێك پێشکەش ناکرێو خەڵکیش دەخەنە خەیاڵی «ئێوەش دەتوانن بەو شێوەیە بژین» .تاکە ئامانج لەم فیلم و درامایانەدا ئەوەیە هەموو کەس خۆی بخاتە شوێنی ئەکتەری سەرەکی و وەك ئەوان بیر بکەنەوە و ئارەزووی ژیانی ئەوان بکەن .بۆ ئەوەش ئەو ژیان و پەیەوندییانەی لە دراماکاندا دەستکردانە درووست دەکرێت ،ئەوانەن کە بە هیوای بەدیهێنانن ،دراماکان لە شوێن و ماڵی دەوڵەمەندەکان لەبەرامبەر بە هەزاران دۆالر کرێ دەکرێ و هەڵدەبژێردرێت ،واتا چەند بڕگەیەك ده‌هێننە الی یەك کە لە ژیانی ڕاستیشا بە هیچ شێوەێك نایەنە پاڵ یەك و بەمەش بینەر دەخرێنە ژێر کاریگەری و بەمشێوەیەش مرۆڤ لە ڕوح و بیرکردنەوەدا دەکوژن. لە زنجیرە دراماکانی تورکیادا لەگەڵ بچوکدانانی کورد، سوکایەتی پێکردن و تەشهیرکردنی ،دوو بابەتی دیکەش هەیە ،یەکەمیان لە مەسەلەی ژندا وا دەردەخەن کە تورکیا
17
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
واڵتێکی دیموکراتییە ،دووەمیان لە بواری ئابوورییەوە تورکیا کێشەی نییە .سەرەتا دەبێت ئاماژە بەوە بکەم کە ئەمە شتێکە کە (ئاکەپە) لە سیاسەتدا پڕوپاگەندەی بۆ کردووە ،بەاڵم ڕاستی بابەتەکە زۆر جیاوازترە .بەپێی ڕاپۆرتی (جیاکاری زایەندی) فۆرمی ئابوری جیهانی ساڵی ٢٠١٠تورکیا لەناو ١٣٤واڵتدا لە ڕیزی ١٢٦دایە ،لە خاڵی یەکسانی ئابووری ژنانی تورکیا ،لە دواوەی ئێران و جەزائیر و ئەردەنەوەیە .ژنانی تورك بە پێی دۆخی داهات ،لە جیهاندا لە ڕیزی دەیەمی دواوە دایە .تورکیا واڵتێکە کە بەرزترین جیاوازی هێزی کاری ژن -پیاوی کرێکاری تێداییە .بەگوێرەی ئەو ڕاپۆرتە کە زۆرێك زانیاری لە بارەی دۆخی کۆمەاڵیەتی ،سیاسی و ئابوری ژنانی تورکیا تێدایه ،لە تورکیادا ژن لە بواری ئابوریدا لەناو ١١٥واڵتدا لە ڕیزی ١٠٥ دایە ،لە بانگەشەکانی دەوڵەتی تورك لەبارەی ئابوریەوە درۆێکی گەورە دەکرێت ،دەزگای ستاتیستیك (ڕێزەگر) ی تورکیا بە پێی ئەنجامەکانی «لێکۆڵینەوە لە داهات و هەلومەرجی ژیان لە ساڵی »٢٠٠٩لە تورکیا لە هەر١٠ کەس ٦دانەیان هەژارن ،لە ١٧%دانیشتوانەکەی لە خوار سنوری هەژاریدا دەژین .کەواتە لەماوەی دەسەاڵتی
(ئاکەپە)دا دەوڵەمەند دەوڵەمەنرت بووە و هەژارەکان ،هەژارتر بوونە ،بەپێی هەمان لێکۆڵینەوە کورد لەماوەی دەسەاڵتی (ئاکەپە)دا هەژارتر بووە. لەم فیلامنەدا شێوەی بۆرژوازی تورکچێتی بااڵدەست و دیاردەی تورکێتی وەك خۆشرتین شت دەنوێنێ، کوردایەتیش وەك ڕەش و نەرێنێ(خراپ) نیشان دەدرێت ،چونکە ئامانجێکی ئەو فیلامنە لەباربردنی هەست و که‌لتوری کوردسیەتییە و دەیانەوێ گەلی کورد بخەنە دۆخێکەوە کە نەتوانن بەرگری لە بەرژەوەندییەکانی خۆیشیان بکه‌ن ،شەرمکردن لە خۆ و پاشکەوتوو بینینی ژیان و که‌لتورەکەی خۆت و بە پێشکەوتوو دانانی خەڵکی تر باکگراوند و پەیامی سەرەکییانە .لەو دراما و فیلامنەدا جێگە بەو کوردانە دەدەن کە تورکەکان پێیان دەڵێن بە بنچە کورد ،خۆیان بە تورك دەزانن «وەك هەندێك لە پەرلەمانتارانی ئاکەپە» ،بەاڵم ئەوانەی دەزانرێ کە کوردن ،کوردە نیشتیامنپەروەرەکان و بزاوتی سیاسی کورد لەم دراما و فیلامنەدا وەك بزاڤێکی تیرۆریست و ناشارستانی و ناکۆمەاڵیەتی و کوژەر پیشان دەدرێن. کوردەکان و پارتە سیاسییەکانی باشوریش وەك
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 18
دەستوپێوەندی ئەمەریکا ،خائینیەکانی هەرێمەکە ،ئاغای عەشیرەتەکان ،دەوڵەتی خێمە ،پاشکەوتوو و ساکار و سەرەتایی پێناسە دەکرێن .لە زۆرینه‌ی دراماكاندا کە لەالیەن چەند کۆمپانیاێکی نزیك (ئاکەپە) لە ماوەی رابردوودا دروستکران سوکایەتی و قسەی نارشین و جنێو بە کوردان دەدرێ. ئەم منوونانە سەملێنەری ئەو ڕاستییەن ،کە کاریگەری فیلمەکان لە کۆمەڵگه‌دا کەسەکان ئامادەی زەمینەخۆشکردنی بەڕێوەبردنی سیاسەتەکانی داگیرکەران دەکه‌ن ،کاتێك دراماێك پەخشدەکرێ و کۆمەڵگه ئاڵودەی خۆی دەکات، ئەمجار به رێگای جیاجیاوە بۆ ئەنجام وەرگرتن کاری تری لەسەر دەکەن .کە بە ئاستی تەماشاکردن و بەدوداچوون گەیشت ئەو کات دراماکان لە کۆمەڵگه‌دا قارەمانی دەبێتە کارەکتەری سەرەکییان ،دواتر بە ڕێگەی ئەم قارەمانانە دەست بە دەستهێنانی دەستکەوتی تر دەکرێ، ئەکتەرەکانی ئەو دراما جێگرتووانش دەکرێنە ئەندامی نەگۆڕی ژمارەکانی فرۆشنت و وەك باڵیۆزی که‌لتوری بەکاردەبرێن ،وێنەکانیان لەسەر جلەکان دەدرێ ،بەمەش ویستی فرۆشی که‌ل وپەلەکانیان زیاد دەبێت ،وێنەکانیان لەسەر قوتوی خواردن و خواردنەوەکان دادەنرێت و شتێکی وا دروست دەکەن گواییە کە قارەمانەکە (ئەکتەر) لەمە دەخوات و دەخواتەوە و دەیانەوێت زیاتر بکڕێن و زۆرتر به‌کاری بێنن ،به‌م شیوەیە دراماکان کە بەتایبەتی ژنانی ماڵەوە و گەنجانی کردووە بە ئامانج بە شێوەی پێکدادانی بەدوای یەك «وەك پێکدادانی ئۆتۆمبێل» دەست بە زەرەر و زیانێکی زیاتر دەکەن ،وەك قارەمانەکە جل لەبەرکردن و خۆ چواندن بەوان دەبێتە پەتا و باڵو دەبێتەوە .لێرەوە کەسە کاریگەربووەکان لە ژیانی ڕاستەقینە دادەبڕێن و دەکەونە جیهانی خەیاڵی دروستکراوی دراماکانەوە و بەم ڕەنگە دەست بە ژیان دەکه‌ن .ئەمەش بە واتای لە خۆ دەرکەوتن و دوورکەوتنەوە دێت ،کەسێك کەوتبێتە دۆخێکی وەهاوە ،بووەتە کەسێك لە زۆر بە ئاسانی بەڕێوەبربێ ،مافەکانی زەوت بکرێ دەنگی لێوەنه‌یت ،ئەم جۆرە کەسانە تاکێکن لەو تۆپە هاواڵتییە ئازادەی لە بە خواستی خاوەنەکانیان خۆیان دەخەڵەتێنن. دنیاکەیان بە چوار دیوار سنورکراوە ،ڕاستیەکانیان هێندەی چوارچێوەی تەلەفزیۆنێك تەکنیکییە ،ئەوەی دەیزانن ئەو نەشیاوییانەیە لە شاشەکانەوە بینیویانە و بیستوویانە ،خەیاڵەکانیشیان بە نوورساوەکانی نێو سیناریۆی فیلم و دراماکان سنوربەند کراون. ڕووبەڕوبونەوە لەبەر ئەم هێرشانەدا بەر لە هەموان ئەرکی هونەرمەندان ،وێژەکاران ،کارمەند و ئەندامانی ڕاگەیاندنەکان و هەموو بەڕێوەبەر و سەرجه‌م کوردێکی هۆشیارە .بە هەستکردن بە زیانەکانی ئەو هێرشانە لە کۆمەڵگه‌دا
دەشێ سرتاتیژییەکی هاوبەشی که‌لتوری و هونەر-وێژە و ڕاگەیاندن دەستنیشانبکرێت .دەبێت کار بۆ پاراسنت و پێشخستنی که‌لتوری ڕەسەنی کوردی و وێژە و هونەر بکرێت و لە ئاستی بەرهەمداندا کرداری بکرێت .دەبێ دەزگا و ئۆرگانەکانی ڕاگەیاندنیش بەشدار بکرێت و بڕیاری پابەند بە بەرژەوەندییە نەتەوەییەکان وەربگرێت. سەرەتا پێویسته كات بۆ زیندووگرتنی بەها و نرخەکانی گەلەکەمان تەرخان بکەین ،بە تایبەتی بۆ ژنان و گەنجان وە گشتی کۆمەڵگه ،دەبێ قارەمانەکانی بەشداربووی تێکۆشانی شەرەفمەندانەی ئازادی گەلی کورد بکەینە مۆدێل و بە هونەر و وێژە دیمەن و وێنەی بکەین و پێشکەشی بکەین. لە کاتیکدا کە خاوەنانی سیستەم بەهۆی پەنگخواردنەوە و قەیرانەکانی سیستەمەوە دەیانەوێ سیستەمەکە بگۆڕن؛ دەبێ لەناو کورداندا ئەم پاشڤەڕوویانە نارشین بکرێ کە سەرچاوەکەی بۆ الساییکردنەوەی مۆدێرنیتەی تورکی السایکەرەوەکەی سیستەم لە ڕۆژهەاڵتی ناوین دەگەڕێتەوە ،کە زۆر لە زووەوە کاتی بەسەر چووە ،زۆر زەحمەت نییە کە کار بۆ برەودابە که‌لتوری دیموکراسی بکرێ ،نەك بە تەنیا بۆ گەلی کورد ،بەڵکو بۆ گەالنی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاستیش سودی هەبێت .بەتایبەتی دەبێ بزانرێ تاوانە جۆراوجۆرەکانی دژ بە ژنان لە باشووری کوردستان بەشێکی خۆی بۆ کاریگەری ئەو درامایانە دەگەڕێتەوە ،ناچارن خراپەکارییەکانی ئەو هێرشانە لە کۆمەڵگه‌دا ئاشکرا بکرێن .ئاگاداریش بین کە ئەگەر ئەم ئەرکە نیشتیامنپەروەریە جێبەجێ نەکرێ چ لەالیەنی سۆزدارییەوە چ لەالیەنی هزریەوە گەلێك ڕووداوی نەرێنی ڕوودەدەن ،کە قەرەبووکردنەوەی زۆر زەحمەت دەبێت، بۆ ئەوەش ئەرکی هەموو الیەكە کۆمەڵگه بە هەموو تاکەکانیەوە و بە هەموو چینو توێژەکانەوە لەبەرامبەر ئەمەدا هۆشیار بکاتەوە و هەڵوێستی شیاو وەربگرێت.
******* ***** ***
ن| درسیم ئاراس
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
راست ه هونه‌ر وه‌كو موسیقا ،شانۆ ،سینەما و فیلم و ...یه‌كێك له پێداویستیه‌كانی مرۆڤ و كۆمه‌ڵگه‌یه .ژیان هه‌ر ئه‌و گۆرانیانه‌یه كه گوێ لێ ده‌گرین ،یان ئه‌و فیلم و شانۆیه كه سه‌یری ده‌كه‌ین .ژیان ل ه سه‌ر ڕووداوی ڕابردوو یان ژیانی ئێستا یا ئه‌وه‌یه له سه‌ر خه‌یاڵه‌كانی داهاتووه. هه‌ندێ جار زۆر ڕووداوی خۆش و ناخۆش دێته‌وه بیری مرۆڤ .هه‌ندێ جاریش ڕۆژانه زۆر بابه‌ت ده‌بن به ڕۆژه‌ڤی ئێمه .هه‌ندێ جاریش هه‌یه مۆدیل و شێوازی ژیانی داهاتوومان دیار ده‌كه‌ن. بێگومان ئه‌مانه ڕاستیه‌كن كه پێویست ه وه‌كو مرۆڤ گوێ بیستی بین و بیبینین .به‌اڵم پێویسته ئهوه باش بزانین ك ه له سه‌رده‌می مۆدێرنیته‌ی كاپیتالیستدا هیچ كام له‌وانه ناكه‌ونه خزمه‌تی ئامانجێكی پاك و خزمه‌تی مرۆڤایه‌تی .له‌م قۆناغه‌دا میدیا و تیڤی و هونه‌ر هه‌موو وه‌كو ئامێرێك له خزمه‌ت ئایدیۆلۆژی مۆدێرنیته‌ی كاپیتالیست دایه .بیانه‌وێت مرۆڤ و كۆمه‌ڵگایه‌كی چۆن دروست بكه‌ن ،به گوێره‌ی ئه‌وه‌ش به‌رنامه ساز ده‌كه‌ن .ئه‌مڕۆكه ئه‌و گۆرانیانه‌ی كه گوێیان لێده‌گرین ،یان فیلم و زنجیر ه دراماكان كه چاویان لێده‌كه‌ین ،ئهوهنده پاك و ساد ه نین .كاتێك سه‌یری ده‌كه‌ین ،پێویسته باش له ئامانجی پشت په‌رده‌ی
ئه‌و فیلامنه و ئه‌و فكر و خه‌یااڵنه‌ی ك ه ده‌یانه‌وێت کار له مێشك و دڵامن بكه‌ن ،تێبگه‌ین. به‌تایبه‌ت كه‌لتوری دراماكان ك ه ب ه چه‌ندین جار باڵو ده‌كرێته‌وه ،زۆر باوه .له هه‌ر كاناڵێكدا درامایه‌ك هه‌یه .درامایه‌ك ته‌واو ده‌بێت ،یه‌كێكی دیكه ده‌ست پێده‌كات .ڕۆژانه 4- 3دراما باڵو ده‌كه‌نه‌وه .وه‌كوتریش ئه‌و درامایانه تایبه‌ت به ئێمه‌ی كورد نیه و كوردی نیه و توركیه ،بۆ؟ ئێمه له باشور ده‌ژین ،بۆچی درامای 19 كوردیامن نیه؟ چۆن له سه‌د ساڵی 21دا كه‌لتور و فیلم یه‌كێك ل ه ڕێبازه‌كانی داگیركاریه و واڵتی ئێمه ته‌نیا له الیه‌ن جیۆگرافی و سه‌ربازیه‌وه داگیر نه‌كراوه و دیل نه‌گیراوه .كه‌لتور و شێوازی ژیامنان ده‌دزن و كه‌لتوری خۆیان به ئێمه ده‌فروشن .ئه‌م هێرشانه به جارێك ئه‌نجام ناده‌ن ،سیاسه‌تی له‌ناوبردن و داگیركاری زۆر به قووڵی و له سه‌داسه‌د بۆ ئەوەی ئه‌نجام بگرن ،ده‌سه‌پێنن .شێوازی ژیانی خۆیان ده‌كه‌نه خه‌یاڵ و خولیا بۆمان .ڕاستیه‌كه‌ی ئهوه شێوازی ژیانی ئه‌وانیش نیه .ژیانی واڵته‌كه‌یان به ڕێگای ئه‌و درامایانه زۆر جوان و خۆش نیشان ده‌ده‌ن .خێری ئه‌و درامایان ه كاتێك باسی توركیا ده‌كرێت ،وه‌كو واڵتێكی زۆر پێشكه‌وتوو و خۆش ده‌كه‌وێته
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 20
ئه‌قڵی هه‌ر مرۆڤێك .ئه‌و ئه‌كته‌رانه‌ی كه له‌و درامایانه‌دا ڕۆڵ ده‌گێڕن ،ده‌بنه مۆدێل بۆ كچ و كۆڕانی كورد. مۆدێلی جل وبه‌رگ ،قژ ،ته‌نانه‌ت الوازی جەستەو قه‌ڵه‌وبوون به پێی سایز و مۆدێلی كه‌سایه‌تیه‌كانی ناو دراماكانه .جل وبه‌رگی ماركەی توركی وه‌كو باشرتین مۆدێل پێشكه‌ش ده‌كرێت .كاتێك ده‌چیته بازاڕ و پرسیاری جل وبه‌رگ یا پێاڵوێك ده‌كه‌ی، یه‌كڕاست ده‌ڵێن ئهوه ماركه‌ی توركیایه ،ها!!.. له كۆمه‌ڵگای ئێمه وه‌كو باشوری كوردستان كه ژنان زۆرتر له ماڵ ده‌مێنن و لەچاو پیاوان کەمرت لەماڵ دەردەکەون ،زۆرینه‌ی كاتی خۆیان له به‌ر ئه‌م زنجیر ه درامایانهوه تێپه‌ر ده‌كه‌ن .چون له ماڵدا شتێكی تر نابینن كه بتوانن خۆیان له كێشه‌كانی ناو ماڵ، هه‌ڵس و كه‌وتی پیاو و كێشه‌كانی كۆمه‌ڵگا رزگار بكه‌ن .له كۆمه‌ڵگاشدا ده‌رفه‌ت بۆ ژنان كه‌مرته و زۆر كه‌م له گه‌ڵ ژیانی ده‌ره‌وه‌ی ماڵ پێوه‌ندی دروست ده‌بێت .تیڤی له كاتی وه‌هادا ده‌بێت ه هیوا و خه‌یاڵی ژیانێكی تر .بۆیه زۆر جار زنجیره دراماكان به دوای یه‌كه‌وه سه‌یر ده‌كه‌ن .له هه‌ندێ له ماڵه‌كان ژنان زۆر جار دراماكان دووباره و دووباره سه‌یر ده‌كه‌ن .له ڕاستیدا ده‌ڵێ خۆمی پێوه سه‌ر قاڵ ده‌كه‌م ،به‌اڵم وه‌های لێدێت ئه‌گه‌ر له ئامانجی ئه‌و درامایانه‌دا تێنه‌گات ،یەخسیری دەبێت .ته‌نانه‌ت زۆر جار زیاتر ل ه ژیانی خۆت فكرت له سه‌ر ژیانی ناو دراماكانه ،ئهوهنده یه‌كبوون له گه‌ڵ فیلمه‌كان دروست ده‌بێت .به‌رنامه‌ی ژیانی رۆژانه ،كار و باری ناو ماڵ و هه‌ر شت به گوێره‌ی دیمەنی ناو دراماكان دیار ده‌كرێت. لێره‌دا باسی منوونه‌یه‌ك بكه‌م ك ه ب ه ڕاستی ڕوویداوه؛ درامایه‌كی به ناوی «توڵی ماره‌كان» هه‌بوو .له ماڵێك بووین کاتی پەخشی ئەو درامایە بوو ،دایكی ئه‌و ماڵه كۆنرتۆڵی به ده‌سته‌وه گرت و هه‌تا ئه‌و به‌شه ته‌واو نه‌بوو ،هیچ قسه‌ی نه‌كرد ،دوای ئهوه كه‌مێك خه‌مگین بوو .منیش وتم دایه چی ڕوویداوه؟ وتی كچی من خه‌فه‌تی خۆمان به‌س نه‌بوو ،خه‌فه‌تی فامته‌شی له سه‌ر زیاد بوو. له‌و دراما و فیلامنه‌دا هه‌میشه ڕۆڵی حه‌سوودی ،خراپی و خیانه‌كار به ژن دراوه .زۆرینه‌ی كاته‌كان دوو ژن نیشان ده‌دات ،كه یه‌كیان ل ه گه‌ڵ پیاوێكدا حه‌زیان له یه‌كه و ئه‌وی دیكه‌ش هه‌وڵ ده‌دات نێوانیان تێک بدات .له پێوه‌ندی نێوان ژن و پیاودا ،هه‌میشه له الیه‌ن جه‌سته‌و و ئه‌شقه‌وه ڕۆڵ به
ژنان ده‌ده‌ن .وه‌كو تر هێز و ڕه‌نگی ژن له ژیاندا هەرگیز دیار نابێت .به ڕێگای ئه‌و درامایانهوه ئه‌خالقی كۆمه‌ڵگا له كه‌سایه‌تی ژندا پێشێل و بن پێ ده‌بێت. ئایا قه‌ت سه‌رنجی ئێوه‌ی ڕاكێشاو ه كه له‌م فیلامنه‌دا مرۆڤی گوندی بچووك ،نه‌زان و دواكه‌وتوو نیشان ده‌ده‌ن؟ له جل وبه‌رگه‌و ه بگره هه‌تا خواردن و خواردنه‌وه‌یان ده‌كه‌نه بابه‌تی گاڵته‌جاڕی .مرۆڤی شاریش زانا ،تێگه‌یشتوو ،هێژا و پێشكه‌وتووه .له‌و فیلامنه‌دا ده‌یانەوێت شێوازێک نیشان بدەن كه ئێمه شه‌رم بكه‌ین لەوی کە مرۆڤی گوندین .له ڕاستیدا ئه‌سڵ و بناغه‌ی ئێمه له گونده‌وه هاتووه .بنه‌ڕه‌تی ژیانێكی ئازاد، ساده و پاك ل ه گونده‌وه هاتووه .ئه‌م كرده‌وه ناشیرینانه‌ش به ئامانجی دابڕان له گوند و ڕاكێشان به‌ره‌و ژیانی شاره .جا شاریەکان كێن و ئه‌وانە‌ی گوند كێن؟ كاتێك باش سه‌رنجی ده‌ده‌ین ئه‌وه‌ی له‌و فیلامنه‌دا دەردەکەوێت ،گوندیەکان كوردن .وات ه ئه‌وان گه‌لی كورد دواكه‌وتوو ،نه‌زان ده‌بینن و ئێمه‌ش زۆر به خوه‌شحاڵیه‌وه سه‌یری ئه‌م فیلامنه ده‌كه‌ین. زنجیره فیلمی زۆر هه‌یه ،ناتوانم باسی ههموویان بكه‌م .یه‌ك له‌و فیلامنه «كۆاڵنه‌كانی پشته‌وه‌یه« .به‌تایبه‌ت مندااڵن زۆر حه‌زیان لێیه ،چون درامایه‌كی پڕ لە ڕووداوە .به‌اڵم نازانن ئه‌م فیلمه باسی چی و كێ ده‌كات .باسی پۆلیسی تورك ده‌كات و به‌م ڕه‌نگه ده‌یانه‌وێت پۆلیسی تورك زۆر پاك و فیداكار و قاره‌مان نیشان بده‌ن .هه‌ر ئه‌و پۆلیسانه‌ن كه له كوردستاندا سه‌رخۆش بوون و به زرێپوش دیواری ماڵی خه‌ڵكی سلۆپیان ڕووخاند و دوو منداڵ كه برای یه‌ك بوون له ژێر ئه‌و دیواره ڕووخاوانه‌دا گیانیان لەدەست دا .ئه‌و پۆلیسانه ك ه «جه‌یالن ئۆنكۆل» و «ئوخوور قایامزی» 12ساڵه‌یان گوله باران كرد .ئێمه به تێگه‌یشنت له‌م ڕاستیانه پێویسته هه‌وڵ بده‌ین به جێگای ئه‌و درۆیانە ك ه له‌و فیلامنه‌دایه ،ڕاستی فێری منداڵەکامنان بكه‌ین. ئێمه له واڵتی خۆمان ژیان ده‌كه‌ین ،به‌اڵم ویست و داخوازمان ژیان و كه‌لتوری ده‌وڵه‌تانی داگیركاره. ئه‌و كوردایه‌تیه كه به به‌هایه‌كی زۆر گران و خوێنی شه‌هیدان ب ه ده‌ست خراوه ،له ئێم ه ده‌دزن .كام له بنه‌ماڵه‌كامنان هه‌یه كه له ئه‌نفال ،ڕاپه‌رین ،هه‌ڵه‌بجه و یان له ناو ئه‌ركی پێشمه‌رگایه‌تیدا دایك ،خوشك، باوك و برای شه‌هید نه‌بووه؟ ئێستاش به دروست كردنی مۆدیلی ژیانێكی ساخته هیوای ئه‌و شه‌هیدانه له بیر ده‌كرێت .ئایا ژیانی كوردایەتی و کوردەواری
ئێم ه به كه‌ڵكی ئهوه نایه‌ت كه فیلم و درامای لێ دروست بكه‌ین؟ ئایا له كوردستاندا ژنێكی كورد نیه كه له سه‌ر ژیانیان فیلم دروست بكه‌ین و بیكه‌ین به منوونه له ژیاندا؟ لێره‌دا نابێته نه‌ته‌وه‌په‌ره‌ستی ئه‌گه‌ر ته‌نیا باسی كورد و كوردایه‌تی بكه‌ین ،به‌اڵم هه‌تا ئێستا بناغه‌یه‌كی به‌هێزمان بۆ خۆمان دروست نه‌كردوه هه‌تاكوو ده‌رگای خۆمان بۆ نه‌ته‌وه‌كان و هیواكانی تر كراوه بهێڵین .ئه‌گه‌ر ئێم ه له سه‌ر بنه‌ڕه‌ت و ڕیشه‌ی خۆمان بژین ،ئه‌و كاته‌یه ده‌توانین ببینه پێشه‌نگی ژیانی ئازاد بۆ نه‌ته‌وه‌كانی دیكه و له گه‌ڵ ئه‌وانیش هه‌ڵس وكه‌ومتان هه‌بێت. له‌م بابه‌تانه‌دا ئه‌رك و به‌رپرسیاریه‌تی به‌تایبه‌ت دایكانی كورد زۆره .په‌روه‌رده‌ی نه‌ته‌وه‌یكی ئازاد و دیموكراتیك به ده‌ستی دایكان ده‌كرێت له ماڵه‌وه ده‌ست پێبكات .گرنگه كه خاوه‌نداری له كه‌لتوری كوردایه‌تی بكه‌ین بۆ پێشكه‌وتنی كۆمه‌ڵگای ئه‌خالقی و پۆلتیك .ئه‌مه‌ش ئه‌ركێكی مەحاڵ و تیۆری نیه .به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌م ژیانه كه دروستكراوه ،ده‌توانێ سه‌ره‌تا به‌رامبه‌ر به دراما توركیه‌كان پێش بكه‌وێت .ڕێگا نه‌ده‌ین كه بنه‌ماڵه‌كامنان سه‌یری ئه‌م فیلامنه بكه‌ن .زۆر به‌رنامه‌ی باشرت له‌وانه هه‌ی ه بۆ سه‌یر كردن كه ته‌نانه‌ت سوودی بۆ تاك و بنه‌ماڵه‌ش ده‌بێت .بۆیه ده‌توانن به‌رامبه‌ر به به‌رپرسانی تیڤی ه كوردیه‌كان ناڕازیبوونی خۆیان ده‌ربڕن و زه‌ختیان له سه‌ر دروست بكه‌ن كه نه‌بنه دارده‌ستی ده‌وڵه‌تی توركیا و بۆ قازانج و به‌ده‌ست خستنی پاره واز له كه‌لتوری كوردی نه‌هێنن.
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
21
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 22
کا ر ی گ ە ر ی د رامای ت و ر ک ی ل ه كوردستاندا ن| ژینو كه‌ریم -رۆژنامه‌وان
خاکی کوردستان جگە لەوەی دەوڵەمەندە لە روی پێکهاتەکەیەوە بە کانزا و هەروەها جوگرافیاکەی کە بە درێژایی مێژووی چاوی لەسەربووە کە هۆکار بووە بۆ ئەو داگیرکارییەی کە تا رۆژی ئەمڕۆمان لەسەری هەیە و دابەشکردنی بەسەر چوار واڵتی دراوسێی وەکو تورکیا ،سوریا ،ئێران و عێراق. هەروەها لەرووی که‌لتور و زمانیشەوە دەوڵەمەندە کە بەردەوام رێگر بووە لە ئاسمیلەکردنی کورد و تەسلیم نەبوونیان بە که‌لتورو زمانی داگیرکەر کە بەدرێژایی مێژوو ئەو داگیرکارییەی لەسەری بووە ئەو زوڵم وستەم و کۆمەڵکوژییەی کە بەرامبەری کراوە .کورد بە هۆی که‌لتورەکەی و زمانەکەیەوە هەمیشە بەرامبەر دوژمن وەستاوەو دوژمن نەیتوانیوە کورد لەناو ببات و گەلی کورد هەر لە گەشەسەندندا بووە و دەستی لە که‌لتورەکەی خۆی بەرنەداوە .بەتایبەت دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا بەردەوام لە هەوڵی سەپاندنی خۆیدایە بەسەر واڵتانی دراوسێیدا ،بەتایبەت چاوی لەسەر خاکی کوردستان بووە .بەدرێژایی مێژوو لەدەوڵەتی عوسامنییەوە هەتا کۆماری تورکیای ئێستا بە پالنگێڕی لە هەوڵی داگیرکردنی کوردستاندا بووە ،بەاڵم ئێستا بە سیاسەتێکی جیاواز لە رێگەی دراما تورکییەکانیەوە دەخوازێت دەستبگرێت بەسەر واڵتانی دراوسێدا و بەتایبەت هەژموونی خۆی بسەپێنێت بەسەر کوردستاندا کە کۆمەڵێکی زۆر لە تەله‌فزیۆنە کوردییەکانی باشوری کوردستان هەندێکیان بەبێ ئەوەی بزانن کە ئەمە سیاسەتی تورکیایە .یاخود بەشێکی تر لە تەلەفزیۆنەکان سەر بە حیزبەکانی هەرێمی کوردستانن و لەگەڵ تورکیادا بە هاوبەش کار دەکەن بۆ داگیرکردنی کوردستان لە الیەن دەوڵەتی تورکیا و بەتایبەت ئەو دارمانە پەخش دەکەن کە کاریەگەرییەکی راستەوخۆ دەکاتە سەر که‌لتورو ئەخالقی تاکی کورد ،یاخۆد بە زەقی لە فیلمەکاندا سووکایەتی کردن بە که‌لتوری کوردی و خێزانی کوردی و شارەکانی کوردستان وژنی کورد وەک قەرەچ پشاندەدەرێت و شۆرشگێڕانی کورد وەک چەتەو رێگر لە فیلمەکاندا پێناسە دەکات بۆ ئەوەی کورد لە که‌لتوری خۆی شەرم بکات و که‌لتوری تورک بە ئاسانی قبووڵ بکات .که‌لتورێک لە فیلمەکاندا نیشان دەدرێت کە کاریگەرییەکی نەرێنی له سەر ئەخالق و داب ونەریتی کورد کردووە کە دەتوانین بڵێین زۆربەی کێشە کۆمەاڵیەتیەکان لە ناو خێزاندا بە پلەی یەکەم بۆ ئەم جۆرە درامایانە دەگەرێتەوە کە بە ئاسانی لە پەیوەندی کۆمەاڵیەتی نێوان تاکەکاندا و جۆری جل وبەرگ و تەنانەت لە شێوازی ژیانکردنی خێزانەکاندا
بەدی دەکرێت کە ئەوەی چەندەها ساڵە تورکیا خەونی پێوە دەبینێت و کورد رەتی دەکاتەوە بە ئاسانی لە رێگەی فیلمێکەوە بەدی دەهێنێت .هەروەها حکومەتی هەرێمی کوردستان بەئاسانی رێگەی پێداون لە کوردستاندا چەندین تەلەفزێۆن بکەنەوە لەژێر ناوی کوردیدا ،بەاڵم بەتایبەت تەرخانکراون بۆ پەخشکردنی درامای تورکی کە خێزانی سەرقاڵکردووە و هه‌موو ژیانیانیان بووە بە درامای تورکی .دەبێت بینەری ئەم درامایەنە بپرسێت بۆچی له‌و ئاسته‌یدا گرنگی ده‌درێت بە پەخشی درامای تورکی و بۆچی ته‌له‌فزیۆنی تایبه‌ت بۆ ئه‌م دراما توركیانه ته‌رخانكراوه؟ بێگومان بە بێ هۆ نییەو سیاسەتی لە پشەتەوەیە لە بەرژەوەندی داگیرکەراندایه کە ئه‌ویش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ دوو هۆکاری سەرەکی؛ بە پلەی یەکەم داگیرکردنی گەلی کوردەو ئاسمیلەکردن و لەناو بردنی کوردە لە رێگەی لە ناوبردنی که‌لتورکەیەوە و هۆکارێکی تریش سەرقاڵکردنی تاکی کوردە بە فیلمی تورکییەوە بۆ ئەوەی لە پالنگێڕی تورکیاو یارمەتییەکانی نۆکەرانی داگیرکەر لە کوردستاندا بێ ئاگابن لەو بارودۆخەی كه لە ئه‌نجامی قەیران لە سەرجەم بوارەکاندا کە بەسەر هەرێمی کوردستاندا هێناویانە. هه‌روه‌ها پێشکەشکردنی کوردستان بە داگیرکەر و تێکدان و لەناوبردنی شۆڕشی کورد لە بەشەکانی دیکەی کوردستان و فرۆشتنی سامان وموڵکی کوردستان بە داگیرکەر ،بێخەبەربن و نەتوانن هەڵوێستیان هەبێت لە کاتی خۆیدا .پاشان هۆکارەکانی تر بازرگانی کردن و ریکالم کردن و هەروەها پشاندانی شێوازی ژیانکردنە لەو واڵتانە بۆ ئەوەی سەرنجی بینەر راکێشێت بۆ گەشتکردن و ڕاکردن بەدوای ئەو ژیانە لە واڵتانی دیکەدا .پێویستە تاکی کورد بەردەوام هۆشیار بێت بەرامبەر ئەمجۆرە درامایانە و هەروەها دانانی هەڵوێستە بەرامبەر بە تیڤیەکان، پاشان ئەرکی زانایانی ئاینی ،چاالکوانانی مەدەنی، دەزگاکانی راگەیاندن ،هونەرمەندان و وەزارەتی رۆشنبیرییە کە ببنە رێگر بە دانانی کەمپەین و دروستکردنی سانسۆرێک بۆ سەر ئەو کۆمپانیایانەی کە بازرگانی بەم جۆرە فیلامنەوە دەکەن له هەرێمی کوردستاندا.
کۆم ە ڵ گ ه ی ک و ر د ی و ڕاستینەی
ژنانی گەنج
ن /سۆما پێنجوێنی
گۆڕینی زهنیەتێکی پێنج هەزار ساڵە ئیدعایەکی زۆر گەورەیە و کارێکی زه‌حمه‌ت ه کە فیداکاری دەوێت،گه‌یشتن ب ه ئازادی شتێکی ئەوەندە ئاسان نیە ،لەم پێناوەدا بە ملیۆنان مرۆڤی بەنرخ ژیانی خۆیان داناوە کە واتە ئەگەر کۆیالیەتی هەرە قوڵ هی ژنە و لە کەسایەتی ژندا کۆمەڵگ ه کۆیلە کراوە ئەو کاتە تێكۆشانی هەرە زه‌حمه‌تیش تێکۆشانی ئازادیه بۆ ژن ،بۆیە کۆڵنەدان بۆخۆی واتای ڕۆحێکی ئازادە کە ژیان ل ه ناو قەفەسدا قبوڵ ناکات و زنجیرەکان دەپچڕێنێت.
23
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
جوانیەکانی کۆمەڵگه‌ی مرۆڤایەتی لە ڕاستینەی مێژوی ئازادی ژن دا شاراوەیە کە بە تەواوی پەردەی بەسەردا کێرشاوە .بۆیە لەگەڵ ناسینی دونیای ژندا دەتوانین لە دەرونی مرۆڤایەتی و سۆسیۆلۆژیای کۆمەڵگه‌کان تێبگەین .لە دونیادا بە سەدان جار ژنان لە بەرامبەری دەسەاڵتداری و زنجیرەکانی کۆیلەیەتی سەریان هەڵدا و هەوڵدانی شۆڕشیان کردوە و بە سەدان و هەزاران ژن لەم پێناوەدا گیانیان بەخت کردوە .لە هەموو واڵتەکانی دونیادا کەسایەتی وەکو ڕۆزا لۆگزامبۆرگ و کالرا زەتکین و زۆر کەسی تر دەرکەوتون .بەاڵم لە پشت هەموو ئەم ڕاستیانه‌وه بەرخۆدانی ژنانه كه له‌م دونیایەدا و له‌سەر دەستی ژن ژیان پێشکەوت و دایکایه‌تیكی گەورەی بۆ ڕۆژهەاڵتی ناوین و ناوجەرگەی کوردستان كرد .هەر بۆیە لە چاوی هەر دایک و ژنێکی کوردستان دا شەوقی ئازادی دەدرەوشێتەوە .لەگەڵ هەموو بێ هیوایی و خۆ نه‌چار دیتنەکانیشیان چونکە خەتی بەرخۆدان و ئیرسار بۆ گه‌شنت به ئازادی لە ژناندا هەرگیز کۆتایی نەهاتوە ،بە پێچەوانەوە سەدساڵی بیست و یەکەم بۆ هەموو ژنان بە پێشەنگایەتی ژنانی کورد سەدساڵی پێداگری ژنانە لە ئازادیدا و سەدساڵێکە کە بە شەوقی ژن دره‌وشاوەتەوە .لەپاڵ هەموو ئەمانەدا ژنان لە پێناو تێپەڕاندنی زهنیەتی دەسەاڵتداری و کۆیالیەتی به زیندوکردنەوەی ده‌نگی ئازادی ،پێشكه‌وتنی چاندن و ئاوه‌دانی ڕوبه‌ڕووی زەحمەتی و ئازارێکی زۆر گەور؛ هەموو جۆرە لێدان ،کوشنت ،بچووك كردنه‌وه ،دەستدرێژی دەرونی و فیزیکی دەبنەوە ،بەاڵم لە پاڵ ئه‌مانەشدا ل ه کوردستاندا ئیرت منونەی ژیان لە گەڵ ژنێکی ئازاد و زانادا دەردەکەوێت و نەخشەی ئازادی ژن لە کوردستان بە دەستی ژنانی کورد دەکێرشێت .ئەمانە هەمووی لەناو کۆمەڵگه‌دا بەشێکن کە نوێنه‌رایه‌تی هێڵی ئازادیخوازی دەکه‌ن و له‌م پێناوه‌شدا ئاستی تێکۆشانیان به‌رز ده‌كه‌نه‌وه .بەشێکی کاری بۆ ناکات بەاڵم ئاستەنگیش نابێت و بەشێکیشی چەندەی لە دەستی دێت بۆ ڕێگری کردن لە زیندوبونەوەی کەسایەتی ژنێکی
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 24
ئازاد و خاوەن ڕۆڵ پیالنگێڕی ڕێکدەخات کە ئەم بەشە نوێنه‌رایه‌تی هێڵی پیاوساالری له ئاستێكی قووڵدا دەکات، پشتیوانی سەرەکی دەسەاڵت و عایلە کالسیکەکانە کە ژنێکی زانا لەسەر خۆیان و سوڵتە و دەسەاڵتی خۆیان به مه‌ترسی هه‌ره گهوره دەزانن. دەرونیی ژن دەرونیەکی ئارام و عادیلە کە ناهەقی و سەرکوتکردن قبوڵ ناکات و بەسۆزە هەر بۆیە کۆمەڵگه‌یەکی بە دەستی ژنێکی به جه‌وهه‌ری ڕاسته‌قینە و نەکەوتبێتە بن كاریگه‌ری پیاوساالری و ئەو چوارچێوەیەی کە پیاو بۆی داناوە ،هەرگیز حوکمی دەسەاڵت و دەسەاڵتداری لەسەر خۆی و ئەو کۆمەڵگه‌یەی کە لێی بەرپرسیارە قبوڵ ناکات و لە بەرامبەری دا بە ئیرادە ڕادەوەستێت .له ڕاستیدا ترسی دەسەاڵتدارانی پیاوساالر و ئەو ژنانه‌ی كه بە تەنیا له ڕواڵه‌تدا ژنن ئەگینا بەڕۆح ،فکر و هەڵسوکەوت بە تەواوەتی پیاوێکی زۆردارن کە لەسەر خوێنی کۆمەڵگه‌ی خۆیان دەژین له‌م ڕاستیەیە. لە ئێستادا ئەوەی کە ڕۆژانە زەحمەتی دەداتە هەر مرۆڤێكی خاوەن ویژدان و بەرپرسیار ئەوەیە کە كات نیه تیایدا ژنێک ڕوبەڕوی توندوتیژی نەبێتەوە و ئەو سیستەمەی کە ئازادی ساختەی بۆ كۆمه‌ڵگه پێشخستوه ،ژنانی له ئاستێكی قووڵدا كۆیله كردوه ،لە کاتێکدا کە خۆی هیچ هەستی پێ ناکات چەندە کۆیله‌یە و بە پێچەوانەوە خۆی بە ئازادترین کەس دەزانێت و لەناو خۆ هەڵخەڵەتاندنێکی جددیدایە .لە کوردستان و بەتایبەت لە باشوری کوردستان ئاستی توندوتیژی بەرامبەر ژنان زۆر بەرزە و ئەمە لە کاتێکدایە لەچاو هەموو دونیا ژنی هەرە بەڕومەت ژنانی کوردن کە خۆیان تا ڕادەیەک پاراستوە بەاڵم لەناو داب و نه‌ریتی كۆنی کۆمەاڵیه‌تیدا بەرەو خنکان دەچن ،ڕۆژ نیه لەم واڵتەدا هه‌واڵی کوشنت و خۆکوشتنی کۆمەڵێک ژن نه‌بیستین ،هەروەها لە الیەنی ئەخالقی و زهنیەوە هەر کە دەچێت زیاتر ئاستی ئه‌خالقی کۆمەڵگه دەکەوێت و ژنان تەنیا وەکوو کااڵیەکی جنسی بێ نرخ سەیر دەکرێن ،تەنانەت ڕێزیشیان لێ ناگیرێت. هەروەها زیادبونی ڕێژەی تەاڵق کە به‌م بۆنه‌یه‌و ه پێش دەکەوێت ،وەکو کااڵ یانیش جلوبەرگێکی ڕۆژانە سه‌یری ژنان دەکرێت کە کاتێک لێی تێر بون بیگۆڕن و بە هیچ شیوازێک حیساب بۆ هه‌بوون و مرۆڤبوونی ناکرێت. ژنانیش وا پەروەردە کراون کە ئەم ڕەوشەی خۆیان قبوڵ بکەن و وەکوو چاره‌نووسی خۆیان بزانن. کاتێک کە باسی ئەم کێشانە هەمووی دەکرێت لە مێشکی هەمووماندا ئەو پرسیاره دروست دەبێت کە ئایا ڕێگای چارەسەری چیە و چۆن دەتوانرێت کە ئەم کۆمەڵگه‌یە ئەم دۆخه تێپەڕێنێت؟ بە دڵنیاییەوە ژنێکی پەروەردەکراو کە بتوانێت پێشەنگایەتی کۆمەڵگه‌کەی بکات مه‌رجه
و منوونەی ئەمانەش لە كه‌سایه‌تی بەرخۆدانی ساکینە جانسزەکاندا دەرکەوت کە هەموو ژیانی خۆی لە پێناو ئازادی ژندا بەخشی و بە شێوازی ژیانی خۆی هێڵی ئازادی ده‌ستنیشان كرد کە لە كتێبی "ژیانم هەمووی تێکۆشان بوو"دا ڕاستی به‌رخۆدانی ژن و هاوكات ئەو ژنانەی کە ڕێگای ئازادی دەدۆزننه‌وە، پشان دەدات .لە هەمان کاتدا هەموو ئەو گێژاوانەی کە ئێستا سەرتاسەری هەموو دونیای گرتوەتەوە لە ئازاردانی رسوشت بگرە هەتا کوشنت و سەربڕینی ئینسانەکان ،لە دروست کردنی چەکی کۆمەڵکوژ کردنی ئینسان بگرە هەتا ئاستی دورکەوتنەوە لە ئەخالق و بە کارهێنانی ژنان و خەڵەت پەروەردە کردنیان لە پێناو دەستەمۆ کردن و بێ مێشك هێشتنه‌وه‌ی کۆمەڵگه کە لەڕێی بەرنامە سێکسیەکانەوە دەکرێت ،له ئەنجامدا به‌ره‌و لەڕێدەرکەوتنی کۆمەڵگایە هه‌نگاو هه‌ڵده‌گرێت .بۆیه ڕێبەر عەبدواڵ ئۆجاالن ده‌ڵێ هەتا ژن ئازاد نەبێت کۆمەڵگه ئازاد نابێت. بۆیە لە باشوری کوردستان پێویستی ژنان بە خاوەنداری کردن و پەروەردە هەیە وە هەر کەسێک و ژنێکی کە لەم الیەنانەوە وشیار بوەتەوە پێویستە لە بەرامبەر وشیارکردنەوەی کۆمەڵگه‌کەی خۆی لەسەرەتادا وە دونیا بە گشتی خۆی بەرپرس ببینێت و ئامادە بێت بۆ قوربانیدان لە هەموو الیەنێکەوە .چونکە گۆڕینی زهنیەتێکی پێنج هەزار ساڵە ئیدعایەکی زۆر گەورەیە و کارێکی زه‌حمه‌ته کە فیداکاری دەوێت،گه‌یشنت به ئازادی شتێکی ئەوەندە ئاسان نیە، لەم پێناوەدا بە ملیۆنان مرۆڤی بەنرخ ژیانی خۆیان داناوە کە واتە ئەگەر کۆیالیەتی هەرە قوڵ هی ژنە و لە کەسایەتی ژندا کۆمەڵگ ه کۆیلە کراوە ئەو کاتە تێكۆشانی هەرە زه‌حمه‌تیش تێکۆشانی ئازادیه بۆ ژن ،بۆیە کۆڵنەدان بۆخۆی واتای ڕۆحێکی ئازادە کە ژیان له ناو قەفەسدا قبوڵ ناکات و زنجیرەکان دەپچڕێنێت. وەکوو ئەنجام باشوری کوردستان و کۆمەڵگ ه بەگشتی هەتا وەکوو کێشەکانی ژنان تیایدا چارەسەر نەبێت ناتوانێت له ناو قەیرانی زهنی ،سیاسی ،کۆمەاڵیەتی و ئابوری دەرکەوێت و ناتوانێت ڕوناکی ئازادی ببینێت، هۆكاری پەردەپۆش کردنی کوشنت و ئەشکەنجەدانی ژنانیش لەالیەن دەسەاڵتەوە ،ڕاده‌ست گرتنی ته‌واوی كۆمه‌ڵگه له كه‌ساتی ژندایه.
دای ه شه‌وكه‌ت یه‌كێك له‌و دایك ه ئازار چێشتوانه‌ی ه ك ه هه‌ر له ته‌مه‌نی منداڵیه‌و ه هه‌تا گه‌ور ه بوونی ژیانێكی زۆر ب ه ئازار و مه‌ینه‌تی ب ه سه‌ر بردووه ،ته‌نیا كه‌سه ك ه له‌و گونده‌ی خۆیان ل ه به‌ر شااڵوی ئه‌نفال ژیان ده‌كات. به‌اڵم له گه‌ڵ ئه‌وه‌ش توانیوی ه له گه‌ڵ زۆر و زه‌حمه‌تیه‌كانی ژیان ده‌ست و په‌نجه نه‌رم بكات و ب ه ئیراده‌یه‌كی به‌هێزه ل ه سه‌ر پێ راوه‌ستێ و سه‌ر نه‌وی نه‌كات .دایه شه‌وكه‌ت ل ه درێژایی ئه‌م سااڵنه‌دا باسی ژیانی خۆی و ئه‌وه‌ی ك ه بینیوی ه و به‌تایبه‌ت داخێك ك ه بۆ وه‌فا و میهربانی ژیانی رابردوو ده‌یخوات و هاوكات باسی ئه‌نفاله‌كه‌مان بۆ ده‌كات و ئێمه‌ش ده‌قه‌ی ژیاننامه‌ی ئه‌م جاره‌مان ك ه تایبه‌ت ه به‌م دایك ه زه‌حمه‌تكێشه ل ه به‌ر ده‌ستی ئێوه‌ی خوێنه‌ر داناوه ،هیوادارین كه ل ه گه‌ڵمان بن بۆ خوێندنی ئه‌م به‌شه.
ـ دای ه شه‌وكه‌ت باسی ژیانی منداڵی و شێوازی گهوره بوونیان ل ه گوند ده‌كات هه‌تا ئه‌و كاته‌ی ك ه گهوره ده‌بێت و مێرد ده‌كات. ــ 3خۆشك و براین و ئێستا ته‌نیا من و وه‌هاب برازام ژیان ده‌كه‌ین .من كه 6مانگ بووم ،باوكم عه‌مری خوای كردووه .دایكامن هاوكات بوو به باوك بۆمان و گه‌وره‌مانی كرد 2 .خۆشكم شوویان كرد و من و براكه‌شم ماین .چه‌ند برازام هه‌بوو ،ژیامنان زۆر خۆش بوو .زۆر پێكه‌و ه خۆش بووین. منداڵیامن هه‌ر له گوند بووین .ژیامنان به شێوه‌ی عه‌شایری و له سه‌ر زه‌وی و گه‌نم و جۆ خۆمان به خێو ده‌كرد. خه‌ڵك ئه‌و كاته ژیانی خۆیان له سه‌ر بنه‌مای ئابووری هه‌ره‌وه‌زی به‌ڕێوه ده‌برد و خه‌ڵك یارمه‌تی یه‌كیان ده‌كرد و هاوكات هه‌ر ماڵێك بۆ خۆی كاری زه‌راعه‌ت، خه‌رمان و دره‌و و كۆكردنه‌وه‌ی ئه‌نجام ده‌دا .دیسان ئه‌گه‌ر كه‌سێك هه‌ژار بوایه خه‌ڵك یارمه‌تی ده‌كرد. ئامشۆ وره‌فت و پێوه‌ندی دراوسێ له گه‌ڵ دراوسێ وه‌كوو برا وخۆشك بوون .كه‌س له گه‌ڵ یه‌كی دی فه‌رقی نه‌بوو .كچی گه‌نج هه‌موو ده‌چووین بۆ ماڵی
25
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
شه‌وكه‌ت محه‌مه‌د ،ته‌مه‌ن 76ساڵ ه شاری كه‌الر خه‌ڵكی گوندی وارانی سه‌ر ب
كه‌سانی دیكه ،كه‌س پرسیاری نه‌ده‌كرد ك ه ئه‌و ماڵه كوڕیان هه‌یه بۆ ده‌ڕوی .پێوه‌ندیه‌كان زۆر ساده و به‌رامبه‌ر یه‌ك دڵیان پاك بوو .ئێستا دونیا وه‌ها خراپ بووه و كه‌س متامنه‌ی به كه‌س نه‌ماوه. ك ه زۆر منداڵ بووم ل ه بیرم نه‌ده‌هات ،به‌اڵم كه گه‌ور ه بووم، ده‌مزانی برایه‌كم هه‌یه و دایكم هه‌یه .براكه‌م شوانی ده‌كرد و كاری ده‌كرد ژیامنان خۆش بوو .دایكشم سه‌رپه‌ره‌شتی ده‌كرد .ئه‌نفاله‌كه هه‌موومانی وێران كرد و باڵوه‌مان پێهات. خه‌ڵك زۆر ده‌وڵه‌مه‌ند بوون .من بچووكی ههموویان بووم ،خاوه‌ن مه‌كینه ،تراكتور ،زه‌راعه‌ت و مه‌كینه‌ی ئاو و هه‌ر شتامن هه‌بوو .به‌ر ل ه ئه‌نفاله‌كه‌ش كوشنت هه‌بوو، پێشمه‌رگه كه ده‌هاتنه خواره‌وه ده‌كوژران و ئێمه‌ش هه‌ر خه‌فه‌متان ده‌خوارد .ئه‌و كاته پێشمه‌رگه پێاڵویان له پێ نه‌بوو، به‌اڵم ئێستا بۆ پاره خه‌ڵك رووت و تااڵن ده‌كه‌ن .قه‌رس و خانووی گهوره ده‌كه‌نه‌وه .له بیرم دێ دایكم خوری مه‌ڕی ده‌شورد و ده‌یرێست و ده‌دا بیكه‌ن به كالش له پێ بكه‌ن .پیاو هه‌بوو جامانه و جله‌كانی خۆی داده‌كه‌ن و ده‌یدا به پێشمه‌رگه .پێشمه‌رگه به ره‌زاله‌ت ده‌ژیا ،ئێستاش هه‌ر ره‌زاله‌ته‌كه تووشیان هاتووه و له به‌ر گوله‌ی تفه‌نگ و داعش دان و گه‌ل له رۆژی ئه‌مڕۆدا بێ نرخ بوونه.
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 26
ــ ئه‌و كات ه ژن هه‌م ته‌شی ده‌رێسا و هه‌م هاوه‌ن و ده‌سك ه هاوه‌نیان ده‌كرد ـ كاتێك پێشمه‌رگه هات ه خواره‌و ئێمه گهوره بووین ،حكومه‌تی عه‌س ئیزنی ئه‌وه‌ی نه‌ده‌دا كه ل ه شار ئارد ئاسیاو بكه‌ین و بیهاڕین .ئه‌و كاته كه‌س ئاردی گۆنی نه‌ده‌خوارد و ده‌یانگوت ئاردی زۆراته .گه‌منامن ده‌شورد و وشكامن ده‌كردوه و ئینجا ده‌مانهاڕی .دووكه‌س پێكه‌وه ده‌سه هاڕه‌كه‌مان ده‌گرت و ده‌مانسوڕانده‌وه .شه‌وێك هه‌تا به‌یانی ئاردمان ده‌هاڕی بۆ ته‌نیا رۆژێك .له گوندێك بۆ گوندێكی تر گه‌منامن ده‌برد ده‌مانكرد به ئارد. وه‌كووتریش ته‌شیامن ده‌رێسی و ده‌مانكرده به‌ن .گڵێم و به‌ڕمان دروست ده‌كرد .هه‌ندێ كه‌س گڵێمیان به پێیه‌وه دروست ده‌كرد و هه‌ندێ كه‌سیش له عه‌رز دروستیان ده‌كرد .شتی زستان هه‌موو خۆمان ئاماده‌مان ده‌كرد ،ساوار، رشته ،كه‌شك ،ترخێنه ،دوینه‌مان دروست ده‌كرد .بامیه‌مان وشك ده‌كرده‌وه ،خه‌ڵك به ره‌زاله‌ت خۆیان ده‌ژیاند ،به‌اڵم ژیانی ئه‌و كاته له ئێستا باشرت بوو ،خه‌فه‌تت كه‌مرت بوو .گه‌نج بووین ده‌رویشتین بۆ كه‌نگه‌ر ،پیشۆك و كاردی(هاز)مان كۆ ده‌كرده‌وه و ده‌گه‌ڕاینه‌وه بۆ گوند .شه‌ڕ نه‌بوو ،هه‌ر خۆشیامن بوو، خوه‌شحاڵ بووین كه پێشمه‌رگه دێن و ده‌ستی حكومه‌ت له سه‌رمان نامێنێ. ــ ئه‌و كات ه له گه‌ڵ ژنان كۆ ده‌بووینه‌و‌ه ده‌ڕویشتین سه‌ردانی ماڵه‌كانمان ده‌كرد ــ ئێمه منوونه 4ماڵ له‌و گونده یه‌كامن ده‌گرت و به ده‌ور یه‌كدا داده‌نیشتین .ژن و پیاو تێكه‌اڵو به ده‌ور یه‌كدا داده‌نیشتین و چایامن ده‌خوارد ،وه‌كوو ئێستا نه‌بوو كه كه‌س له كه‌س ناپرسێ .شه‌وانی زستان زۆر سه‌ردانی یه‌كامن ده‌كرد، ئێمه ده‌رویشتنین بۆ ماڵێك ئه‌وان ده‌رویشتنی بۆ ماڵێكی تر ،یان دوو و سێ ماڵ یه‌كامن ده‌گرت و ده‌رویشتینه ماڵێك .ئه‌و كاته گۆڵه به‌رۆژه و ناوكه‌ی شامی و كاڵه‌كامن ده‌ورژاند ،و به مه‌جلیس ده‌مانخوارد .یان هه‌ندێ كه‌س پاره‌یان زۆر بوو و ده‌رویشتنه دوكان و شتیان ده‌هێنا، پێكه‌و ه ده‌مانخوارد .كونجی و خۆرمایش هه‌بوو زۆرتر پیاوان دروستیان ده‌كرد ،ژنان ل ه دیواخان داده‌نیشنت ،پیاوان دروستیان ده‌كرد هه‌م بۆ خۆیان و هه‌م ژنان .له بیرم دێ پیره‌ژنێك هه‌بوو كه به ده‌وریا كۆ ده‌بووینه‌و ه و ئه‌ویش مه‌ته‌ڵی بۆمان ده‌گوت. دیسان زستان حه‌یوان كه ده‌زا ،ژنان پێستیان ده‌هێنا و هیزه‌مان ده‌كرد و ئارد و ئاومان تێكه‌ڵ ده‌كرد و ده‌مانكرده ناو پێسته‌كه ك ه له پێست بوون ده‌رچێ .مێخه‌كامن ده‌كوتا،
سۆتكه‌مان ده‌كوتا بۆ ئه‌وه‌ی بۆنی نه‌مێنێ .ده‌مانكرده هیز ه و رۆمان تێده‌كرد .ئینجا دۆ و ماستی خۆمان هه‌بوو ،به‌اڵم نه‌مانده‌فروشت ،ئهوه ئێستا ماست و دۆ ده‌فروشن ئه‌و كاته كه‌س شتی نه‌ده‌فروشت ،هاوكات كێ پێویستی هه‌بوایه پێامن ده‌دا .خاوه‌ن ڕانه‌كه به خه‌ڵكی ده‌گوت ته‌نه‌كه بێنه وه‌ره دۆ ببه بیكه به كه‌شك و دوینه بۆ خۆت. ـ دایه شه‌وكه‌ت لێره‌دا باسی یاریه‌كانی ئه‌و سه‌رده‌م ه ده‌كات: ـ یاری نۆرێسكان هه‌بوو ،گورز گورزكێ هه‌بوو كه 12 – 10 پیاو كۆ ده‌بوونه‌وه ،یه‌كێكیان ده‌بوو به باوكیان و یه‌كی دیكه‌ش له بان سه‌ریه‌وه راده‌وه‌ستا و گورزێكی ده‌دا به ده‌ستیه‌وه، ئه‌وانی دیكه به گورزه‌وه ده‌هاتن كه له باوكی بده‌ن، ئه‌ویش ئاگای لێ ده‌بوو كه لێ نه‌ده‌ن و به ده‌ورو به‌ریدا هه‌ڵده‌هات كه كه‌س لێنه‌دات .ئه‌و كه‌سه كه له بان سه‌ر باوكیه‌و ه بوو ،كاتێك گورزێكیان ل ه باوكه‌كه ده‌دا ،ئه‌و الده‌چوو یه‌كێكی دیكه ده‌هاته جێگای ده‌بوو به باوك .دیسان یاری كاڵوێن هه‌یه كه ئێستاش ئه‌و یاریه ده‌كه‌ن 9 ،كاڵویان داده‌نا و شتێكیان له ژێر یه‌كیان ده‌شارده‌وه و ئه‌وانی تر پێویست بوو مه‌زنده‌یان بكردبایه كه له ژێر كامه‌یدایه ،ئه‌و كاته ئه‌و كه‌سه كه ده‌یزانی سه‌رده‌كه‌وت و ئه‌م جاره سڕه‌ی ئه‌و بوو. ــ ل ه كاتی جه‌ژنه‌كاندا هه‌ر كه‌س جلی نوێ ده‌كڕی و خواردنی ئاماده ده‌كرد ـ به‌ر له جه‌ژن هه‌ر كه‌س خۆی ئاماد ه ده‌كات و جل و به‌رگی نۆی ده‌كڕی ،خواردنی باشیان ئاماد ه ده‌كرد و ماڵ پاك ده‌كرایه‌وه .سه‌ر له به‌یانی ل ه دوای نوێژ پیاو هه‌موو پێكه‌وه ده‌چوون بۆ پیرۆزبایی جه‌ژن ،منداڵ ده‌كه‌وته دوای پیاوه‌كان بۆ چكلێت و ده‌رویشتنه مااڵن ،خاوه‌ن ماڵه‌كه قاپێكی چوكلێتی ده‌هێنا و باڵوی ده‌كرده‌وه به سه‌ر میوانه‌كاندا ،دانه‌ده‌نیشنت ،هه‌ر به ناو گونددا ده‌سووڕانه‌وه جه‌ژن پیرۆزه‌یان ده‌كرد له یه‌كرت .له دوای ئهوه ژنان پێكه‌وه ده‌كه‌وتنه رێگا و سه‌ردانی ماڵه‌كانیان ده‌كرد .له هه‌ر ماڵێكدا ئافره‌تێك له گه‌ڵامندا ده‌هات و گرووپه‌كه‌مان گه‌وره‌تر ده‌بوو. جه‌ژنی نه‌ورۆزیش وه‌كوو ئه‌و جه‌ژنه‌كانی دیكه بوو، ئاماده‌كاری ئاش ،پاككردنه‌وه ماڵ و كڕینی جل و به‌رگی تاز ه و له‌م بابه‌تان ه بوو و خه‌ڵك هه‌ر خه‌ریكی خۆشی بوون .پیرۆزبایی جه‌ژنی نه‌ورۆزمان ل ه یه‌كرت ده‌كرد .جه‌ژنی نه‌ورۆز سێ رۆژ پیرۆز ده‌كرا. خواردنی تایبه‌تی كاتی جه‌ژنه‌كان مریشك ،گوشت، برنج ،ئاشی بامیه ،فاسولیا و كاتێك میوامنان نه‌بوایه خواردنی دوێنه ،پیازئاوا و به سامقه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی تورش بێت بۆ خۆمان
ــ كه‌چی كوڕ و كچ یه‌كیان زۆر نه‌ده‌بینی ،به‌اڵم ل ه ژیانی هاوسه‌رگیریشدا كێشه‌كان ئه‌وتۆ نه‌بوون ـ ئه‌و كاته وه‌كوو ئێستا نه‌بوو ،ئێستا ئه‌گه‌ر كچ و كوڕ پێكه‌وه نه‌گه‌ڕن و یه‌ك نه‌بینن ،زه‌واج ناكه‌ن .ئه‌و كاته كچ قه‌ت زاوای نه‌ده‌بینی .خۆشكێكم مێردی كرد ،پیاوه‌كه زۆر له خۆشكم گه‌وره‌تر بوو ،ریش و قژیشی سپی بوو 3 ،منداڵی هه‌بوو و ژنه‌كه‌شی مردبوو ،خۆشكمی ماره‌كرد ،به‌اڵم خۆشكم هه‌ر ئه‌وی نه‌بینیبوو .له دوای 15رۆژ كه ره‌سم بو و له دوای ماره‌بڕین كراسێك بۆ بووك بهێنن ،هاتن و ئه‌و كاته بوو كه خۆشكم زاواكه‌ی بینی .قه‌ت پرسیاری كچیان نه‌ده‌كرد ئایا ده‌ته‌وێ یا نه؟ ده‌یگوت باوكم منی بهو كابرایه داوه ،عه‌یبه بڵێم نابێ ،چون شتی وا ده‌بێت .ئه‌و كاته باوكم مردبوو، مامم ئێمه‌ی گهوره كردبوو ،براكه‌شامن بچووك بوو ،خۆشكم وتی مامم منی داوه ،چون قسه‌ی مامم ده‌شكێنم .به‌اڵم ئه‌وه‌ش هه‌بوو ك ه قه‌ت له ژیانی هاوبه‌شیدا كێشه‌یان بۆ ساز نه‌بوو .منداڵێكی زۆریشیان هه‌بوو به‌اڵم زۆریش رێزیان له یه‌ك ده‌گرت. شای دوو رۆژ بوو ،رۆژی یه‌كه‌م ئاماده‌كاری بوو و رۆژی دووهه‌م شایی و هه‌ڵپه‌ركێ ده‌كرا و ئینجا بووكیان سواری قاتر ده‌كرد و ده‌یانربد .له كاتی شایی دا ئه‌گه‌ر ژن به ژن بێت ،هه‌ر كه‌س له ماڵی خۆیدا كچی خۆی ده‌ڕازێنێته‌وه ،ده‌چن له رێگا یه‌ك ده‌گرن و هه‌ر كامه بۆ ماڵی خۆیان ده‌گوازرێنه‌وه .ئه‌گه‌ر ژن به ژن نه‌بێ، بووكه‌كه ده‌ڕازێننه‌وه و به‌یانی ده‌هاتن به سوارێك ده‌یانربد بۆ ماڵی زاوا ،له گه‌ڵیشیدا پاخه‌سوو هه‌بوو .ئه‌و كات ه قاتر یا مایینێك كه بووكیان پێ ده‌برد ،ره‌خشیان ده‌كرد و زینیان بۆ ده‌به‌ست، زه‌نگه‌ڵه‌یكیان ده‌خسته ملی و ده‌نگی ده‌رده‌خست هه‌تا ده‌رویشتن ه ماڵی زاوا .دووكه‌س ئه‌مال و ئه‌والی مایینه‌كه‌یان ده‌گرت و به بڕناو چه‌ن ته‌قه‌یان ده‌كرد بۆ خۆشی و هه‌ر كه‌س له هه‌لهه‌له‌ی ده‌دا .ماره‌یی كچ 4000هه‌تا 10000بوو و ئه‌مه‌ش پاره‌یه‌كی زۆر نه‌بوو .خه‌ڵك چون دڵیان خۆش بوو ،كه‌س گوێ له ماره‌یی نه‌ده‌دا .كه‌س زۆر باسی ماره‌یی نه‌ده‌كرد .ئێستا ئهوهنده باسی ئه‌م شتانه ده‌كرێ و ده‌ڵێن ئه‌گه‌ر ته‌اڵق بدرێم ئهوهنده مارییمه .به‌خوا ئه‌و كات ژیان زۆر خۆشرت بوو ،ئێستا ژیان زۆر ناخۆشه.
ــ كاتێك منداڵ ل ه دایك ده‌بوو ،ئارده‌وایان بۆ دایكه‌ك ه دروست ده‌كرد ــ دیسان ئه‌و كات ه منداڵ هه‌ر ل ه ماڵدا له دایك ده‌بوو ،مامان ده‌هاته ماڵه‌وه ،كه‌س نه‌ده‌رویشته خه‌سته‌خانه .سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش منداڵه‌كانیان زۆر ته‌ندروست ل ه دایك ده‌بوو. من دایكم مامان بوو له ژێر ده‌ستی ئه‌ودا چه‌ندین منداڵ له دایك بووه .كاتێك منداڵ له دایك ده‌بوو ،ئارده‌وایان بۆ دایكه‌كه دروست ده‌كرد ،ئه‌و ئارده‌وایه بۆ گه‌رم كردنی و ره‌حه‌تكردنی ناو سكی ئه‌و ژن ه بوو .كچ و كوڕبوون بابه‌تێك بوو كه بۆ هه‌ر كه‌س وه‌كوو یه‌ك وانه‌بوو ،بۆ هه‌ندێ كه‌س فه‌رقی نه‌ده‌كرد كچ بێت یا كوڕ ،هه‌ر كامه‌یان بوایه هه‌ر شایی و خۆشیان ده‌كرد ،به‌اڵم هه‌ندێ ماڵ هه‌بوو پێیان خۆش بوو كوڕ بێت. ــ دایه شه‌وكه‌ت وه‌ها باسی مه‌راسیمی ته‌عزی ه و پرسه‌كان ده‌كات: ــ ئه‌گه‌ر كه‌سێك گه‌نج مبردایه ،ئه‌و گونده‌ی ئێمه چونكه هه‌موو خزم بوون به گه‌نج و پیره‌وه به‌شداری ته‌عزیه ده‌بوون .هه‌ر كه‌س ده‌هات سه‌رخۆشی ده‌كرد ،كاووڕ و گێسك سه‌ر ده‌بڕا ،نان دروست ده‌كرا و خه‌ڵك نانی له ته‌عزیه‌دا ده‌خوارد و هه‌تا 3رۆژ ئه‌م مه‌راسیمه به‌رده‌وام بوو .الی ئێمه‌وه خاوه‌ن ته‌عزیه نان وخواردنی ئاماده ده‌كرد ،به‌اڵم هه‌ندێ كه‌س یارمه‌تی ده‌دا له گوشت ،برنج ،رۆن و نانی ده‌هێنا و ل ه ماڵی ته‌عزیه‌دا ئاماده ده‌كرا ،لێره ره‌سمی وه‌كوو ده‌شتی هه‌ولێر نیه ،هه‌ر شت بۆ خۆیان ئاماده‌یان ده‌كرد .له دوای ته‌عزی ه هه‌تا چه‌ند مانگ ته‌نانه‌ت ساڵێك تلیڤیزیون یان پێ نه‌ده‌خست ،ژن خه‌نه‌ی نه‌ده‌كرد ،ته‌نانه‌ت گۆڵه به‌رۆژه‌یان نه‌ده‌خوارد .به ده‌ستورێكی جوان و عه‌شایری به‌ڕێوه ده‌چوو ،خزمه‌كان نرخیان ده‌دا به یه‌كرت.
27
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
دروستامن ده‌كرد .به‌اڵم كه‌س ئێستا ئاشی ئه‌و سه‌رده‌م ه ناخوات مه‌گه‌ر كه‌سانی وه‌كوو من دڵیان به خواردنی كوردایه‌تیه‌وه هه‌یه .ئه‌و كاته برنج كه‌م دروست ده‌كرا ،كاتێك برنجامن دروست ده‌كرد وه‌مانده‌زانی جه‌ژنه ،زۆرتر نیسك ،ساوار و نۆكامن دروست ده‌كرد.
ئێستا كه‌سی له ته‌مه‌ن مندا گاڵته‌ی دێ به ژیانی ئه‌مڕۆ. كاتی شاییه‌كه‌ی خۆم به سه‌یار ه گواستمیان ه ل ه گوندی وارانی بۆ دووز .كۆمه‌ڵێك پێشمه‌رگه له حه‌وش ماڵی براكه‌مدا راوه‌ستابوون ،به‌رپرسه‌كه‌یان ناوی فه‌قی عه‌لی و خه‌ڵكی سه‌رقه‌اڵ بوو .كاتێك بووكیان خسته سه‌یاره، ده‌ستیان به ته‌قه كرد ،پاخه‌سوو خه‌ڵكی دووز بوو زۆر ترسا، به‌اڵم من نه‌ده‌ترسیام. له شاییه‌كه‌دا كلوچه و چكلێتیان ده‌كرده سه‌ر بووك و زاوا .كاتێ منیان برد له رێگا پێشمه‌رگ ه تووشامن هات و هاتنه سه‌ر رێگا ،وتیان كلوچه‌مان ده‌وێ ،منیش زۆر پێشمه‌رگه‌م خۆشده‌ویست ،به بێده‌نگیك به پاخه‌سووه‌كه‌م وت كلوچه‌مان هه‌یه بیده‌ن بهو پێشمه‌رگانه بۆ ئه‌مان باشرت ه با ئه‌مان بیخون.
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 28
ــ پێوه‌ندی نێوان من و به‌تایبه‌ت منداڵه‌كانم زۆر باش بوو ،رێزیان لێ ده‌گرتم ـ منداڵه‌كانم زۆر باش بوون به‌رامبه‌ر ب ه من ،له مه‌جلیسێك دا ئه‌گه‌ر له تینوویه‌تیدا بخنكن ،ناڵێن دایه ئاومان بۆ بهێنه ،هاوسه‌ره‌كانیان زۆر رێزم لێ ده‌گرن ،تازه ئه‌گه‌ر بووك رێز له من نه‌گرێ ،هه‌ڵه‌ی ئه‌وان نیه ،خه‌تای كوڕه ،به‌اڵم كوڕه‌كانم شوكر زۆر باشن .من له گه‌ڵ یه‌كێك له كوڕه‌كانم ده‌ژیم .ئه‌وانی تریش هه‌میشه دێن سه‌ردانم ده‌كه‌ن و ئاگایان لێمه .كاتێك مه‌عاش ده‌گرن هه‌میشه به‌شی من جیاواز ده‌ده‌ن. له گه‌ڵ قادری هاوسه‌ریشم زۆر ژیامنان پێكه‌وه باش نه‌بوو .ئه‌و 3 -2ساڵ له من بچووكرت بوو .ئێمه ئامۆزای یه‌ك بووین ،دایك و خۆشكی زۆر بایه‌خیان به من نه‌ده‌دا. منیش له به‌ر منداڵه‌كانم قه‌ت ده‌نگی خۆمم نه‌كرد و وتم با هه‌رچی ده‌كه‌ن ،بیكه‌ن .به خۆمم گوت هه‌تا خراپه له‌وانه‌وه ده‌ست پێ نه‌كا من بێخو خۆم خراپ ناكه‌م. كاتی ئه‌نفاڵه‌كه منیش بێ كه‌س مامه‌وه و وه‌هابی برازام زۆر منداڵ بوو ،ئه‌وانیش به كه‌یفی خۆیان زه‌خت و زۆریان لێ كردم .دایك و خۆشكی زۆریان هێنا كه قادر ژن بخوازێ ،ئه‌ویش كه ژنی دووهه‌می هێنا منیش الی منداڵه‌كانی خۆمه‌وه مامه‌وه .ئێستا له‌و ژنه 2كچ و 2كوڕی هه‌یه .ئێمه زۆر یه‌كامن خۆش ده‌وێ ،به من ده‌ڵێ دادا ،كه خوری به‌یانی هه‌ڵدێ ده‌ڵێ ئهوه دادام بۆ دیار نیه .ماوه‌یه‌ك به‌ر ل ه ئێستا ئه‌و ژنه‌شی ته‌اڵق دا و نه‌یانتوانی پێكه‌وه ژیان بكه‌ن .ئێمه‌ش پێكه‌وه ژیان ناكه‌ین. ــ ل ه ئه‌نفاله‌ك ه ده‌ردێكیان ب ه خه‌ڵك دا ك ه قه‌ت ل ه بیر ناكرێت، ئه‌و رۆژه ،رۆژی قیامه‌تمان بینی ـ برازاكانم ئه‌و كاته‌ی گهوره بوون ،حكومه‌تی به‌عس هاته سه‌رمان ،هه‌ر كامه‌یان به الیه‌كدا په‌خش و باڵوه بوون. منیش ئه‌و كاته مێردم كردبوو .به خۆمم گوت بڕوم ه الی ته‌نیا براكه‌م مبێنم .وه‌هابی برازام پۆلی یه‌كه‌م بوو له گه‌ڵ ئێم ه بوو .گهوره بوو و ئێستاش خێزانی خۆی هه‌یه و شوكر به ژیانی خۆیه‌وه سه‌رقاڵه. له كاتی ئه‌نفاله‌كه من له دووزخورماتو بووم .منداڵه‌كانم له دایك ببوون .كاتێك هه‌ڵه‌بجه‌یان كیمیاباران كرد، هه‌موومان زۆر ترساین .سه‌ربازێكی زۆریان كۆ كردبووه‌وه ،منیش ترسام و وتم ده‌ڕومه ده‌شت .من و خۆشكێكم و گرووپێكی دیكه‌ش ل ه گه‌ڵامن هاتن ،ویستم بڕوینه سه‌ر ئاو ئیزنیان نه‌دا .داوامان كرد ئیزن بده‌ن له ئاو
بپه‌ڕێنه‌وه وتیان پێویسته وه‌رنه ئه‌منیه(ئاسایش) ،من چاوقایم بووم ،به‌وانی دیكه‌م وت ده‌ڕوم .من كه رویشتم 2 كه‌سی دیكه‌ش له گه‌ڵم هاتن .رویشتمه الی مودیره‌كه پێ وتم ئێوه ئه‌گه‌ر به‌ره‌و ده‌شت بڕون له‌وێ سه‌رباز زۆرن ،به‌دیلتان ده‌گرن .منیش وتم ئێوه بهێڵن ئێمه بڕوین ،با مبانكوژن قه‌یناكه .براكانم له‌وێ بوون ،وتم ده‌ڕوم بۆ الی براكانم ئه‌وان بهێنم .پێم وت ئیجازه‌ێكم بۆ بنووسه بۆ ئه‌وه‌ی له سه‌ر ئاوه‌كه من نه‌گرن بۆ بتوانین تێپه‌ر بین ،وتی مۆخه‌ڕبین ده‌ستگیرت ده‌كه‌ن ،وتم نا نامگرن( .به پێشمه‌رگه ده‌یانگوت موخه‌ڕبین) .له ئه‌نجامدا ئیجازه‌یان بۆمان نه‌نووسی .به كه‌سێكی وت بیانبه سه‌ر ئاوه‌كه و وازیان لێ بهێنه با بڕون .ئێمه چوار ژن بووین، گه‌یشتنه ده‌شته‌كه ،كه چی سه‌یرمان كرد هه‌ر كه‌س ده‌زانێ به‌یانی جه‌یش دێن .براكانم وتیان ل ه گه‌ڵتان نایه‌ن، خه‌ڵكێكی زۆر خۆیان كۆكرده‌وه رویشنت ،ئه‌وانه‌ش كه مانه‌وه هه‌موو چه‌كدار و پێشمه‌رگ ه بوون ،وتیان ئێمه چون دێن ،لێره ده‌مێنین و پێشیان راده‌وه‌ستین .ئێستاش هه‌ر له دڵام ماوه ،براكه‌م وتی توخوا مه‌گه‌ڕێنه‌وه به‌یانی له جێگایه‌كی تر به‌ڕێتان ده‌كه‌م ،به‌س ئه‌گه‌ر نه‌مرم .ئێمه‌ش ومتان بۆ ئێوه بخه‌ینه مه‌ترسی ،بۆیه رویشتین .له جێگایه‌كه‌وه ده‌رویشتین كه‌چی موتورسوارێك هات ه سه‌ر رێگامان پێامنی گوت بگه‌ڕێنه‌وه جه‌یش هاتوون ،ئێستا دێنه سه‌ر رێگاتان .گه‌ڕاینه‌وه به‌ره‌و گوند بینیامن كه‌سی لێ نه‌ماوه، ب ه داوای براكانم دا گه‌ڕام به‌اڵم نه‌مبینیوه .ده‌رویشتمه كامه گوند ،ده‌یانگوت براكه‌ت له گوندی دیكه‌یه .له گوندی سامقه و سه‌ری ره‌ش .له‌وێ له‌وده‌یكامن گرت ،به برازاكه‌م وت بۆ كوێ ده‌ڕوین ،گوتی ئێره سه‌ری ره‌شه وتی ئێستا ده‌ڕوین ه مه‌نتقه‌ی خۆمان ئه‌وه‌ی ئاغاكان. پێم گوت وازی لێبهێنه با بڕوین ،براكه‌م قبووڵی نه‌كرد. له‌وێ فه‌تاح به‌گی جاف له سه‌ر موتوڕێك هات و وتی ناهێڵین هیچتان لێ بكه‌ن و له ناو ئه‌م قسانه بووین، كه‌وتینه نێوان 3جه‌یش و له سێ الوه ده‌رده‌وریان گرتین و هیچ مه‌جاملان نه‌ما .چه‌كیان دانا و هه‌موومانیان له مله سوور ه كۆ كرده‌وه و له سه‌ره‌وه‌ی سموود هێنامانیان و له چه‌ند گوند خه‌ڵكیان هێنابوو .ئێستاش ئه‌و ئاخر زه‌مانه كه به سه‌ر خه‌ڵك و پێشمه‌رگه‌دا هات قه‌ت له بیرم ناكه‌مه‌وه .له سمووده‌وه خه‌ڵك ده‌هاتن و به ده‌نگی زیله‌كان سه‌یری ئێمه‌یان ده‌كرد ،به‌شكه كه‌س و خزمه‌ی خۆیان بناسن. به‌عسه‌كانیش به تفه‌نگ له سه‌ر و ناوشانی ئه‌و خه‌ڵكه‌یان ده‌دا كه هه‌ڵنه‌سن ،ئه‌وان هه‌ر هه‌ڵده‌سان ،ده‌ردێكیان به خه‌ڵك دا كه قه‌ت له بیر ناكرێت .هه‌موومان گوازراینه‌وه بۆ "قوره‌توو" ،هه‌موومان كۆ كرابووینه‌وه وه‌كوو رۆژی ئاخر زه‌مان .ئه‌و رۆژه ،رۆژی قیامه‌متان بینی .ئینجا
ــ یارمه‌تی كوردی خائین نه‌بوایه ،به‌عس ب ه ته‌نیا نه‌یده‌توانی ئه‌م كاره‌سات ه ئه‌نجام بدات ـ بڕواتان هه‌بێ ره‌نگه ئه‌مه‌ی كه ده‌ڵێم بڕوا نه‌كه‌ن، له زینداندا نه‌خۆش بووین یه‌كێكی كورد هاته المان پرسیاری كرد كه چیتانه ،ومتان سه‌رمان ئازاری هه‌یه، وتی ئهوه له به‌ر ئه‌وه‌یه كه له ماڵی خۆتان خزمه‌تی باشتان كراوه و ئێستاش كه‌س نیه خزمه‌تتان بكات ،بۆیه سه‌رتان وه‌ها ئازاری هه‌یه .له دوای ئهوه بانگیان ده‌كردین ئیفاده‌یكی تریان لێ ده‌گرتین .هه‌ر ده‌مه‌ویست وه‌كوو
پێشمه‌رگایه‌تی له‌و سه‌رده‌مه‌دا زۆر باش بوو ،كه‌ی وه‌كوو ئێستا به دوای پاره و ماڵی خۆش له واڵتانی ئه‌وروپی بوون .له دوای ئه‌نفاله‌كه پێشمه‌رگه‌یان نه‌هێشت ،چه‌ند كه‌سێكیان لێ مابوو ،له گونده‌كان خه‌ڵك به دزیوه نان و خۆراكیان ده‌برد بۆیان .له‌م هه‌رێمه‌دا له ناو پێشمه‌رگه‌كاندا ژنی تێدا نه‌بوو ،زۆرتر كاری ته‌نزیمییان ئه‌نجام ده‌دا .ئه‌و كاته ئێمه‌ش هه‌وڵامن ده‌دا كه هه‌واڵه‌كانی ناو شار و گوند بگرین و بیگه‌ینین به پێشمه‌گه‌ركان .من بۆ خۆم ناوم ل ه هیچ شوێنێك نه‌بوو ،براكه‌م ئیزنی نه‌دا، وتی هه‌ر چیكی بیست با ئاگادارمان بكاته‌وه به‌اڵم با نه‌بێته كادیری رێكخستنی .پێشمه‌رگه به‌رده‌وام له ماڵامندا بوون .سه‌ره‌تاكان كه‌سامن پێشمه‌رگه نه‌بوو ،به‌اڵم دوایی زۆرینه‌ی برازاكانم بوون به پێشمه‌رگه. له دوای ئینتیفازه‌كه پێشمه‌رگه هاته خواره‌وه و ره‌بایه‌كانی ده‌وروبه‌ریان گرت و كه‌وتنه ناو شار .ئه‌و كاته پێشمه‌رگه كه‌م بوون ،خه‌ڵك بردیانی. ــ پێشمه‌رگ ه ل ه به‌ر ئهوه كاره‌ساتی شه‌نگالیان ب ه سه‌ردا نه‌یه‌ت، شه‌ڕ ده‌كه‌ن ـ حكومه‌تی چی ،بۆ خۆیان دروستیان كرد و هیچیان بۆ خه‌ڵك نه‌كرد .بڕێك پاره‌یان به بنه‌ماڵه‌ی ئه‌نفالكراوه‌كان دا و هیچی تر .برازایه‌كم پێشمه‌رگه بوو ،مه‌عاشی شه‌هیدانه‌ی پێشمه‌رگه‌یان پێ نه‌دا ،یان بۆ زۆر كه‌سی دیكه‌ش وه‌ها بوو و قه‌ت ئاگایان لێ نه‌بوون. ئێستاش خه‌ڵك هاوار و موزاهیر ه ده‌كات و ب ه ده‌ست نه‌داری و هه‌ژاریه‌وه ده‌ناڵن .له الیه‌كه‌وه باش بوو زۆر و زۆڵمی به‌عسیه‌كان كه‌م بوه‌ته‌وه ،به‌اڵم له الیه‌كی تریشه‌وه ئه‌وانیش زۆڵمی به‌عسیه‌كان دووباره ده‌كه‌نه‌وه ،به‌اڵم له هه‌رێمی ئێمه‌دا نیه ،چون وه‌كوو شاره گه‌وره‌كان نیه .بۆ ئه‌م دۆخه‌ش به‌ره‌و باش بوون بڕوات پێویسته یه‌كێك له خۆیان گه‌وره‌تر و زلهێزتر بێته سه‌ر ئیش .ئێستا له به‌ر پاره وازیان له گه‌ل هێناوه ،كوردستان دراوه به ده‌ستی توركیا،
29
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
هاتن بۆ ناونووسین ،براكه‌م وتی من میوانم له دووزه‌و ه هاتووم بۆ سه‌ردانیان و خۆشكیشم له دووزه‌وه هاتووه .بۆیه ده‌رویشتمه كوێ وه‌كوو میوان ناوی منیان ده‌نووسی .له "تۆبزاوا" برا و براژنه‌كامنیان بردو و منیان جیا كرده‌وه .له‌م شار بۆ ئه‌و شار منیان تێپه‌راندو براكانم و بنه‌ماڵه‌كانیان رویشنت و ئه‌نفال كران .زۆڵمێكی خراپیان لێ كردین. زابته‌كه بانگی كردم پرسیاری كرد ئایا كه‌سێكت له ده‌ره‌وه ماوه ،منیش وتم نه ،به‌اڵم برایه‌كم پێشمه‌رگه بووه ،وازی هێناوه .ئاگاداریان پێ دابوون و وتبوویان شهاب ئه‌حمه‌د محه‌مه‌د پێشمه‌رگه بووه و وازی هێناوه .نه‌عمه‌ت هاوڕێشی ك ه هاوكات كوڕی ئامۆزامان بوو"( ،جه‌مال وارانی" كه ئێستا ل ه وارانی "ئامر فه‌وجه" كه پێشرت له كه‌ركوك پێشمه‌رگه بوو و بریندار بووه ،براكه‌شی نه‌هاتبوو كه ته‌سلیم ببێت) زابته‌كه بانگی كرد و وتی بۆ درۆت كردوه ،نه‌عمه‌تیش وتی نه كه‌سم نه‌ماوه له ده‌ره‌وه ،زابته‌كه وتی ئه‌ی جه‌مال ئهوه نیه له خه‌سته‌خانه‌ی تاران ته‌داوی ده‌بینێ ،به‌س شه‌وكه‌ت قسه‌ی راستی كردوه و كه‌سی له پێشمه‌رگایه‌تی دا نه‌ماوه و گه‌ڕاونه‌ته‌وه .ئه‌گه‌ر ئیستخبارات و جاشایه‌تی نێوان كورده‌كان نه‌بێ ،ئه‌وان له كوێ ده‌یانزانی .پرسیاری چه‌ند كه‌سی نزیكی خۆمانی لێ كردم ،هه‌ر نكۆڵیم لێ كردو وتم نایانناسم .زۆر تووڕه بوو به سه‌رما ،به‌اڵم هه‌ر وتم نایانناسم ،ئه‌و قۆناخه‌شامن بهو ره‌نگه ب ه سه‌ر برد 4 .مانگ و نیو له زیندانی توبزاوا ،دووبز بووم و له تكریت من و نه‌عمه‌ت و ژنێكی كه‌الری به ناوی پیرۆز ئازاد كراین .زۆر له زینداندا ئه‌شكه‌نج ه و لێدامنان خوارد .بانگیان ده‌كردین بۆ ئه‌وه‌ی ئاش بگرین ،به‌اڵم قاپیان پێ نه‌ده‌داین، نایلونی ره‌شیان ده‌دا و ئاشی گه‌رمیان تێده‌كرد ،نایلون له ژێره‌وه كونا ده‌بوو و ده‌رژا ،ئینجا به كه‌یبڵ ئه‌وه‌نده‌یان لێ ده‌داین كه بۆچی ئاشه‌كه‌تان رژاندوه .كه‌سامن نه‌ده‌ویراین كه بڵین نایلونه‌كه دڕاوه .له دوای ئه‌و ماوه گه‌ڕامه‌وه بۆ ماڵی مێرده‌كه‌م ،منداڵه‌كانم هێشتا زۆر بچووك بوون.
براكانم منیش بكوژن بۆ ئه‌وه‌ی نه‌مێنم .هه‌ر به خۆمم ده‌گوت براكانم نه‌ماون .وتم با له دوای براكانم منیش نه‌مێنم 3 ،جار پرسیاریان لێ كردم كه سه‌ر به‌كێن منیش واڵمم داوه كه سه‌ر به مام جه‌اللین ،به تووڕه‌ییه‌وه له سه‌ر مێزه‌كه‌ی دا و وتی "مام جه‌الل" فروشتانی هه‌تا كه‌ی سه‌ر به مام جه‌اللن .پێ وتم ئێو ه وه‌كوو چێشتخانه‌تان لێهاتووه و پێشمه‌رگه‌تان تێر كردوه و هه‌ناردووتانه بۆ گیان خه‌ڵكی .زابته‌كه بهو ره‌نگه قسه‌ی كرد ،جا راست بوو یان درۆ نازانم.
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 30
ئێران و ئامریكاوه .جا چون ده‌بێ نه‌وتی كوردستان ك ه وه‌كوو ئاوه به‌اڵم پاره‌ت نه‌بێ كه مه‌عاشی مامۆستا ،كارمه‌ند و پێشمه‌رگه‌كانت بده‌ی؟! خه‌ڵك له به‌ر ئهوه له‌م پێناوه‌دا خوێنی رژاندوه ،برا و خۆشك و خزمه و كه‌سیان شه‌هید بووه، بۆیه ده‌ڵێن با ئه‌مه مبێنێ. پێشمه‌رگه ئه‌گه‌ر ئێستا شه‌ڕ ده‌كات له به‌ر ئه‌وه‌یه كه خاك و واڵته‌كه‌یان وه‌كوو شه‌نگالی لێ نه‌یت و خزم و كه‌س و كاریان نه‌كه‌ونه ده‌ستی داعش. له به‌ر ئه‌وه‌یه داعش به سه‌ریاندا زاڵ نه‌بێت، ئه‌م شه‌ڕه له به‌ر خاتری هیچ كه‌س نایكه‌ن. ئه‌ما نه‌ی به ر پر سیا ر ی حكو مه ت پێشمه‌ر گا یه‌تیا ن نه‌هێشتوه ،خه‌ڵك بۆ خۆی ئه‌م ئه‌ركه پێك دێنێت.
ــ دایه شه‌وكه‌ت باسی خۆشترین بیره‌وه‌ری ژیانی ده‌كات ـ هه‌تا له گه‌ڵ براكه‌م بووم و مێردم نه‌كردبوو ژیان بۆ من خۆش بوو له دوای ئه‌و ه قه‌ت ساتی خۆشم له ژیامندا نه‌بینی .هه‌ر ئه‌و برامانه هه‌بوو ،له كوێ بوایه پێكه‌وه بووین. له شایی و خۆشیدا هه‌میشه ده‌ستامن له ناو ده‌ستی یه‌كدا بوو. هیوادارین كه ئه‌م دۆخه به‌ره‌و باش بوون بڕوات .له هه‌ر كوێ دونیا یه‌ك كوردیش بكوژرێت دیسام مرۆڤ پێ ناخۆشه .توركیا هێرش ده‌كاته سه‌ر كوردستان ئێمه لێره‌وه گریامنان دێ ،چونكه خۆشامن زه‌حمه‌تی و زۆریامن بینوه .بۆیه تێكچوونی دۆخی ئه‌وان دۆخی ئێمه‌ش خراپ ده‌كات .ئه‌مانه‌ی ك ه ده‌ڵێم زۆرینه‌ی داخن بۆیه له بیرم ماون ،مه‌گه‌ر نه شتی خۆشم قه‌ت له بیر نه‌ماوه.
ل ه كۆتاییدا وه‌ها به‌رده‌وام بوو: ـ وه‌اڵ چی بڵێم زۆڵمی دونیامان لێ كرا ،كوچبه‌ری ئێران بووین و گه‌ڕاینه‌وه ،زۆر جار كه‌سامن له رێگا ده‌مرد به جێامن ده‌هێشت .جا له‌مه ته‌نگانه‌تر چی هه‌یه كه مرۆڤ باسی لێوه بكات .هه‌موو شته‌كانم له كۆڵامنه‌وه بوو و رویشتینه ئێران .من بۆ خۆم 9به‌تانیم به كۆڵه‌وه بووه كاتێك كچێكی رویشتین. بچووكم هه‌بوو هه‌ر جار باوكی و براكه‌ی به سه‌ڕه له كۆڵیان ده‌گرت. گه‌لی كورد چی نه‌ماوه ژیانی نه‌كردبێت .له سه‌غله‌تی ،هه‌ژاری، بێ هێزی له زۆر و زۆڵم هه‌مومان بینیوه. ئێستاش له ژیانی خۆم رازیم ،به‌اڵم هه‌ر منداڵێكم له جێگایه‌كه. ده‌ڕوات بۆ كه‌ركوك به ته‌مای نابین ،یه‌كێكی تریان هه‌یه هه‌ر رۆژه‌و له جێگایه‌كه و به ته‌مانی نین .هه‌ندێ تریشیان شۆرته و چه‌كدارن، كه‌س به ته‌مای به‌یانی نیه بگه‌ڕێنه‌وه ،ئه‌وه‌ش كه‌ی ژیانێكی به ئیرساحه‌ته. قه‌ت خۆشی نه‌ماوه .خۆشی له گه‌ڵ ئه‌نفاله‌كه داماڵیا.
ئه‌م قۆناخه وه‌كوو شه‌ڕه به‌رانی لێهاتووه له مه‌یداندا .هه‌ر الیه‌ك و داوای به‌شی خۆیان ده‌كه‌ن .توركیا و ئێران له الیه‌كی و یه‌كیتی و پارتیش له الیه‌كی تر وه‌كوو ڤایروسیان لێهاتووه بۆ گیانی ئه‌م گه‌له .به‌اڵم هیوام هه‌یه ك ه ره‌نجی گه‌لی كورد به فێڕو نه‌چێت و هه‌موومان سه‌ركه‌وتوو بین.
******* ***** ***
ن| رۆزا تاتانی
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
چیا هه‌موو هه‌ڵمی به‌یانیه یاخیه‌كانبوو له زه‌مه‌نی به‌فر ،باران نم نم به‌سه‌ر داربه‌ڕووه تازه بوكه‌كانی به‌هاری كورداندا ده‌هاته خواره‌وه ،گوڵه‌كان تامی ماچی ئاویان به هه‌ناوی خاكدا ده‌چرپاند و گه‌ریالكان به چه‌كه ته‌ڕه‌كانیانه‌وه له خۆ ئاماده‌كردندا بوون بۆ گه‌وره‌ترین یادی ڕۆحیان .بۆ یادی كاروانێك كه 30هه‌زاری له 40ساڵدا تێپه‌ڕاندووه .ئه‌وان له به‌یانیه‌كی چیادا له ڕۆژێكی باراناویدا بۆ سوژده‌ی زه‌مه‌نێك خۆیان ئاماد ه ده‌كرد كه ناوه‌كه‌ی تری مێژوێك له ئاگری گه‌لێكه دوای به ده‌یان جینۆساید هه‌ستاوه‌ته سه‌ر پێ و گۆرانی ئازادی به گوێی مرۆڤایه‌تیدا ده‌چرپێنێت .ئه‌مڕۆ 2ی گواڵن ه ئه‌و ڕۆژه‌ی ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی په‌كه‌كه مه‌مه‌د قه‌ره‌سونگور ،كه فه‌رمانداری به‌رخۆدانی سیوه‌ره‌كی مێژووی په‌كه‌كه‌یه هاوڕێ له‌گه‌ڵ ئیرباهیم بیلگین له ساڵی 1983له چیاكانی قه‌ندیل له الیه‌ن هێزه‌كانی باشوری كوردستانه‌و ه شه‌هید كران .له‌م مانگه‌دا
به هه‌زاران شۆڕشگێڕی ئاپۆچی شه‌هید بوون .بۆی ه ئه‌م مانگه مانگی شه‌هیدانه و هه‌ر ساتێكی یادی ڕۆحێكی ئازاد دڵی گه‌ریالییان زیندوو ده‌گرێت .ئه‌م چیایانه‌ی له‌م به‌هاره‌دا النه‌ی تێكۆشانی هه‌زارن گه‌ریالیه 35ساڵ پێش ئێستا گوزه‌رگای دوو گه‌ریالی ئاپۆچی بووه .مرۆڤ ناتوانێت له‌خۆی نه‌پرسێت هه‌گبه‌ی ئه‌م شۆڕشگێڕانه چی بۆ مێژوو تێدابوو هیچ هێزێك نه‌یتوانی بیتوێنێته‌وه؟ له‌وانه‌یه ئه‌و ئه‌شق ه بێت كه ئه‌مڕۆ بۆ حافیزه‌ی ئازادی كۆمه‌اڵتی ژیانی ده‌كه‌ن یان به‌قه‌د زیندووبوونی ئه‌م به‌هاره زیندووگرتنی یادی شه‌هیدان بێت ئه‌و سڕه‌ی ئه‌م نه‌به‌زیه‌ی دروستكردووه. باران ڕاوه‌ستا ،رسوشت ئهوهنده ناوازه ده‌بریسكایه‌وه‌و خۆی ده‌له‌نجاند كه مرۆڤی شه‌یدای نه‌فه‌سێكی له به‌یانی مرۆڤبوون به‌جێامو ده‌كرد .ئه‌و به‌یانیانه‌ی كه هێشتا مرۆڤ ڕۆڵه‌یه‌كی به‌وه‌فای رسوشتبوو له چاوی پڕ هیوای گه‌ریالدا
31
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 32
به‌قه‌د گوڵه به‌هاریه‌كان ده‌شنایه‌وه .به ده‌یان گه‌ریال له ته‌مه‌نی جیاوازدا به چه‌كه‌كانیانه‌وه بۆ مه‌راسیمی یادی 40هه‌مین ساڵڕۆژی مانگی شه‌هیدانی په‌كه‌كه كۆببونه‌وه .ژنه گه‌ریالیه‌كی گه‌نج له به‌رامبه‌ریان ڕاوه‌ستاو فه‌رمانی پرۆڤه‌ی مه‌راسیمه سه‌ربازیه‌كه‌ی پێده‌دان .جیاوازی مێژووی ئه‌م بزوتنه‌وه‌یه له ده‌نگی ئه‌م فه‌رمانداره گه‌نجه‌دا به‌قه‌د ئااڵكانی ده‌ستی ئه‌و گه‌ریالیانه‌ی الی چه‌پ وه‌ستابوون ده‌شه‌كایه‌وه‌و دڵی پرده‌كردیت له خرۆشانێك كه بۆنی له الپه‌ڕه‌كانی مێژووی كوردستاندا زۆر ناوازه‌یه .یه‌كێك له‌و هه‌ڤاڵه گه‌ریالیه‌ی ئااڵی هه‌په‌گه‌ی هه‌ڵگرتبوو به ڕه‌گه‌ز توركومان بوو. ئه‌و ساته‌ی چاوی له ئااڵكه‌ی ده‌ستی ئه‌و ده‌كه‌وت زۆر باش له‌وه تێده‌گه‌شت ئه‌م چل ساڵه زۆر داستانی نه‌نورساوی هه‌یه بۆ مێژوو .كامێراوانه‌كانیش له هه‌وڵی ئاماده‌كاری كامێراكانیان به‌سه‌ر گیا به‌هاریه‌كاندا ده‌چون و ده‌هاتن .پاش ته‌واوبوونی ئاماده‌كاریه‌كان ئیدی مه‌راسیمی سه‌ربازی ده‌ستیپێكرد، ئه‌ندامی كۆمیته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری په‌كه‌كه دوران كاڵكان ،ئه‌ندامی مه‌جلیسی پاژك بێریتان جودی هاوڕێ له‌گه‌ڵ ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی په‌كه‌كه موزه‌فه‌ر ئایاتا ،گولچیا گابار و جه‌مال شه‌ریك گه‌یشتنه شوێنی مه‌راسیمه‌كه و به پرۆتۆكۆڵێكی گه‌ریالیی به‌شداری مه‌راسیمه‌كه بوون. پێكهاته‌ی ئه‌و فه‌رماندارانه‌ی له به‌رده‌م گه‌ریالكاندا وه‌ستابوون وێنه‌یه‌كی پڕ واتای زه‌مه‌نبوو كه مه‌گه‌ر به‌ڵه‌كی شۆڕشێكی وه‌ك په‌كه‌كه بتوانێت له خاڵی كۆتایی هیواكاندا پێیبگات و ڕاستینه‌ی هیوایه‌كی نه‌بڕاوه‌ی لێ ئاماده بكات .تابلۆی ئه‌و پرچه‌ی ڕۆژه‌كانی شۆڕش به تنۆكی ڕه‌نجه بێ پایانه‌كان سپیان كردبوون، له‌گه‌ڵ ژنه گه‌ریال گه‌نجه په‌لكه درێژه‌كان له یه‌ك ئاستی به‌رپرسیاری دا پێناسه‌ی پۆتانسیه‌لی سه‌ركه‌وتنێك بوون ،زۆر له‌مێژه دووباره‌ی مێژووی شۆڕشه كالسیكیه سنفی و ره‌گه‌زگه‌راكانی تێپه‌ا‌ڕندووه. ئه‌زمونێكه له شۆڕشی كوردستاندا یه‌كه‌مین هیشوی جوانی خۆی ده‌كاته میوه‌ی
ژیانه‌وه بۆ قه‌یرانه‌كانی کۆمەڵگه‌ی مرۆڤایه‌تی. هه‌وره‌كان هێواش هێواش چڕ ده‌بوونه‌وه، وه‌ك ئه‌وه‌ی بیانه‌وێت وه‌ك گه‌ریالكان چه‌ند فرمسكێكی كانی ئامێزی به‌هاری به‌سه‌ر یادی جوانرتین ڕۆڵه‌كانی گه‌الندا ببارێنن و گۆرانیه‌ك ب ه مه‌لۆدی منه‌ی تینوێتی شكاندنی حه‌رسه‌ت بۆ ڕۆحی به هه‌زاران شه‌هیدی گه‌نج بڵێن باوه‌شیان به‌یه‌كدا ده‌كرد ،گوڵه‌شلێره‌كان سور سور نوشتابوونه‌وه وه‌ك ئه‌وه‌ی ئه‌وانیش له سوژده‌یه‌كی بێ كۆتاییدا بن بۆ ڕۆحی هه‌ر سورپۆشێكی زه‌مه‌نی شۆڕش، بۆ هه‌موو ئه‌و گیانانه‌ی ته‌نها تاشه‌به‌رده‌كانی ده‌توانێت كوردستان چیاكانی چیرۆكه‌كانیان بگێڕێته‌وه .شلێره‌كان له نامه‌ی سوری پڕ عه‌شقی ئه‌وان ده‌چو به گۆنای به‌هاره‌وه له ده‌وری ئه‌و گه‌ریالكان. یه ساته‌ی ئه‌ندامی راستینه‌ی پارتی شه‌هیدان ئه‌و پێناسه ی ك ه له‌ودیو هه‌موو سنوره فێركراوه‌كانی میته كۆ به‌ڕ ێو ه‌به‌ر ا یه‌تی ده‌وڵه‌ت ـ نهتهوهوه ده‌كرێت .ئه‌گه‌ر دوران په‌كه‌كه په‌نجه‌ی گه‌نجێكی توركومان له‌سه‌ر له‌سه‌ر كاڵكان شه‌هید ئه‌م چیایانه‌دا ئااڵكه‌ی حه‌قی قه‌رار هه‌ڤااڵنی و واتای مانگی هه‌ڵده‌گرێته‌وه ،ئه‌گه‌ر له‌م چیایانه‌دا شه‌هیدان ده‌ئاخفی ك ه ته‌نها گوزه‌رگای دوو گه‌ریال بووه 35 گه‌ریالكان هه‌موو ساڵ پێش ئێستاو هه‌نووك ه النكه‌ی بێ چرپه گوێیان ڕادێرابوو بۆ ئه‌و تێكۆشانی ب ه هه‌زاران گه‌ریالی ه ئهوه هه‌موو نیشان ده‌دات په‌كه‌ك ه ئیدی مێژوو دوباره پێشه‌نگه‌ی ڕۆژه‌كانی ژیانی ناكاتهوه به‌ڵكو له‌شكرێك ل ه شه‌هید شه‌هیدانی مانگی ده‌كات ه حافیزه‌یه‌ك ل ه واتاو هه‌موو گواڵنی بۆ مێژوو ده‌گێڕایه‌وه ،له كۆتایی مرۆڤایه‌تی پێ ئازادی پرژێن ده‌كات. قسه‌كانیدا به‌م جۆره به‌ڵێنی شۆڕشی بۆ شه‌هیدان هێنایه زمان« :ب ه پێشه‌نگایه‌تی رێبه‌ر ئاپۆ و شه‌هیدامان گه‌یشتین ه پارتی بوونێكی پێشه‌نگی وه‌ك . PKK-PAJKخاوه‌نی له‌شكرێكی نه‌به‌زی وه‌ك HPG – YJA- STARین كه شه‌هیدان فه‌رمانڕه‌وایی ده‌كه‌ن .له ئه‌نجامی تێكۆشانی 40ساڵ
33
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
دا خاوه‌نی رێكخستنی کۆمەڵگه‌یه‌كی دیموكرات و ب ه نه‌ته‌وه‌بونێكی دیموكراتین كه بۆ ته‌واوی دونیا بۆته منونه .هه‌موو ئه‌مان ه به‌قه‌د ئه‌وه‌ی مێژووی كوردستانن نرخ و به‌های گه‌وره‌ی ڕۆژهه‌اڵتی ناوین و مرۆڤایه‌تیشن .ئه‌وان هه‌موو شتێكیان بۆ ئێمه ئاواكرد ،بوونه راستینه‌ی ژیانی ئازاد و هه‌قیقه‌تیان ئاواكرد .شه‌هیده‌كامنان له هه‌ر كات و شوێنێكدا بونه سه‌رچاوه‌ی هێزمان .ڕێگای ئازادی و سه‌ركه‌وتنیان نیشانداین .بهو هێزه‌ی له‌وامنان گرتووه له 41مین ساڵڕۆژی مانگی شه‌هیداندا به‌ڵێنی پێكهێنانی ئه‌ركه شۆڕشگێڕیه‌كامنان ل ه هه‌موو كات و شوێنێكدا ب ه سه‌ركه‌وتوویی جارێكیرت نوێ ده‌كه‌ینه‌وه« .به‌فری سپی زه‌مه‌نی سه‌ر گۆنای قواڵیی ئه‌و به‌ڵێنه‌ی نیشان ده‌دا ،گه‌رماییه‌ك به‌قه‌د خوێنی شه‌هید پڕ هێزی ژیان ،باوه‌ڕی خۆی له ڕۆحی ئاماده‌بوان ده‌داو هه‌موو پێكه‌وه به ده‌سته چیاییه‌كانیان چه‌پڵه‌یان لێ ده‌دا و به‌ڵێنی نوێی تێكۆشانیان به دروشمه‌كانی شه‌هید نامرن و بژی سه‌رۆك ئاپۆ نوێكرده‌وه. پاش ته‌واوبوونی مه‌راسیمی سه‌ربازی له مه‌رسه‌حێكی به قوماشو گوریس دروستكراودا گه‌ریالكان شانۆیه‌كان به‌ناوی «ڕۆحی شاراوه« پێشكه‌ش كرد ڕۆحی دایكو بنه‌ماڵه‌یه‌ك كه ڕاستینه‌ی شۆڕش گۆشی كردووه جوانرتین جه‌سته‌بوو كه جلی كوردی و هه‌وریی سپی لێكرابوو .له شانۆكه‌دا «هه‌قی» به «زینی» ده‌گوت «ئه‌م جیهانه پڕه له پرسی بێ وه‌اڵم كه چاوه‌ڕوانی وه‌اڵمی ئێمه‌ن ،وه‌اڵمی كه‌سانی وه‌ك ئێمه .له ڕێی حه‌قیقه‌تدا زۆر كه‌س گیانی خۆیان پێشكه‌شكردوه ئێمه‌ش بۆ به‌رده‌وامی ئه‌م رێیه لێره‌ین .پێویسته گۆڕنكاریه‌كان به تێكۆشانێكی گهوره ئاوابكه‌ین نه‌ك به گله‌یی و گازند». ئه‌گه‌ر هه‌قیه‌كانی ئه‌م گه‌له شه‌ڕوانی پاراستنی كلیلی وه‌اڵمی پرسیاره وه‌اڵم شاردراوه‌كانن ،ئه‌وكات سڕێك كه له گه‌ردووندا ئێمه ده‌یگه‌ینێ وه‌ك کۆمەڵگه‌و گه‌ل گه‌یشتنه هێزی واتایه .واتایه‌ك هیچ یه‌كێك له شه‌پۆله‌كانی ته‌سفیه‌و هه‌وڵدانه‌كانی له‌ناوبردن و گه‌له‌كۆمه‌كێ توانای له‌باربردنی نه‌بووه .راستینه‌ی پارتی شه‌هیدان ئه‌و پێناسه‌یه كه له‌ودیو هه‌موو سنوره فێركراوه‌كانی ده‌وڵه‌ت ـ نهتهوهوه ده‌كرێت .ئه‌گه‌ر په‌نجه‌ی گه‌نجێكی توركومان له‌سه‌ر ئه‌م چیایانه‌دا ئااڵكه‌ی حه‌قی قه‌رار هه‌ڵده‌گرێته‌وه ،ئه‌گه‌ر له‌م چیایانه‌دا كه ته‌نها گوزه‌رگای دوو گه‌ریال بووه 35ساڵ پێش ئێستاو هه‌نووكه النكه‌ی تێكۆشانی به هه‌زاران گه‌ریالیه ئهوه نیشان ده‌دات په‌كه‌كه ئیدی مێژوو دوباره ناكاتهوه به‌ڵكو له‌شكرێك له شه‌هید ده‌كاته حافیزه‌یه‌ك له واتاو هه‌موو مرۆڤایه‌تی پێ ئازادی پرژێن ده‌كات. هه‌ڵسه‌نگاندنی ڕێبه‌ری گه‌لی كود رێبه‌ر ئاپۆ ده‌رباره‌ی ڕۆژی شه‌هیدان له‌الیه‌ن گه‌ریالیه‌ك به‌ناوی یه‌كتاوه
خوێندرایه‌وه ،یه‌كتا قۆڵێكی له جه‌نگی ئازادیدا له‌ده‌ستدابوو و كاتێك الپه‌ڕی هه‌ڵسه‌نگاندنه‌كه‌ی گۆڕی كاغه‌زه‌كه‌ی نا به‌سنگیه‌وه‌و به‌جۆرێك مه‌یدان بۆ ئاساره‌كانی شه‌ڕ بخوێنێته‌وه كاغه‌زه‌كه‌ی سوڕاند .له‌و ساته‌دا له‌خۆمم پرسی ئهوه چ عه‌شقێكه ئه‌م مرۆڤانه ئاوا پڕ هێز و باوه‌ڕی ده‌كات؟ ڕۆحی یه‌كتاكانی چیا ئه‌و ڕۆحه‌بوو زۆر له‌مێژبوو مۆته‌كه‌ی جه‌نگی كردبووه ژێر وه‌رچه‌رخانی حه‌قیقه‌ته‌وه و وه‌ك به‌هارو پایز له ساڵدا ئاوێته‌ی تێكۆشانی ئازادی كردبوو .په‌كه‌كه ئه‌و ته‌ڤگه‌ره‌یه زیندانی كردۆته ئه‌كادیمیا ،مه‌رگی كردۆته ناوه‌ندی شه‌ڕ له‌گه‌ڵ كوشتندا، هه‌موو ژیانی كردۆته مه‌یدانی گه‌ڕان له واتا بزره‌كان. ئه‌وان ئیدی كلیلی چیایان به‌جۆرێك دۆزیوه‌ته‌وه هیچ ئازارێك ته‌نانه‌ت ئازاری ئه‌ستێره‌بوونی حه‌قی قه‌رار و مه‌مه‌د قه‌ره‌سونگوره‌كان تا ئازاد سیسه‌ره‌كانی زنجیره‌ی 40ساڵی كاروانی شه‌هیدان ناتوانێت هه‌نگاوێك به‌ره‌و دودڵی بیبات .په‌كه‌كه ئه‌و ته‌ڤگه‌ره‌یه له كوردستاندا بووه‌ته هێزی به‌كه‌لتوركردنی هه‌لهه‌له‌ی دایكێك له‌سه‌ر جه‌نازه‌ی ڕۆڵه‌كه‌ی ،نوری سیسته‌می ئاڵته‌رناتیڤی ژیانێك ه بۆ قه‌یرانه‌كانی سیسته‌می دونیا .ئه‌م ڕاستیانه هه‌موو له چاوی گه‌ریالكاندا به‌قه‌د ئه‌و بارانه‌ی به‌سه‌ریاندا ده‌باری راسته‌قینه‌بوو. كۆتایی مه‌راسیمه‌كه خوێندنه‌وه‌ی هه‌ڵبه‌ست بوو بۆ شه‌هیدان، كچێكی گه‌نجی قژ لوول هه‌ڵبه‌ستێكی دملی (زازاكی) بۆ شه‌هیدانی به‌رخۆدانی شه‌ڕی گه‌لی شۆڕشگێڕی خوێنده‌وه كه ناوی فه‌رمانداری گه‌نج چیاگه‌ر و زه‌ریانیشی تێدابوو ،له شعره‌كه‌یدا ساكینه‌ی عاسیرتین بۆنی شۆڕشی له‌یاد نه‌كردبوو ،به‌ڕاستی په‌كه‌كه خاوه‌نی حافیزه‌یه‌كی نه‌مره كه ڕاسته‌قینه‌ی هه‌میشه زیندوویی مێژووت پیشان ده‌دات ته‌نانه‌ت له ناو له‌خۆكردنی گه‌ریالكاندا ئهوه ده‌كه‌وێته به‌رچاو كه هه‌موو ناوی شه‌هیدانن و وه‌ك میراس له‌خۆیانی ده‌نێن .پاشان هه‌ڤاڵ دوران كاڵكان كه وه‌ك هه‌ڤاڵ عه‌باس بانگی سه‌ر مه‌رسه‌ح كرا شعرێكی زۆر ناوازه‌ی عه‌لی حه‌یده‌ر قه‌یتانی هاوسه‌نگه‌رو ئه‌ندامی دامه‌زرێنه‌ری په‌كه‌كه‌ی به‌ناوی من مرۆڤم بۆ بیره‌وه‌ی شه‌هید هه‌قی قه‌رار خوێنده‌وه كه كۆپله‌ی كۆتایی یه‌كه‌ی به‌م جۆره ته‌واو ده‌بوو: من مرۆڤ بووم من شه‌ڕێكی بێ كۆتاییم واڵتێكی تینوی سه‌ربه‌خۆیی من خاكێكی تۆوڕژێنكراوی رزگاری من كوردستانم
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 34
ه سه‌ر ده‌رون و كه‌سایه‌ت و ه كاریگه‌ری زۆر پوزه‌تیڤی ل ه ك وه‌رزش چا الكیكی كۆمه‌اڵیه‌تی ه پێشخستنی كۆمه‌ڵگایه‌كی ه و ئه‌مه‌ش هاوكات كاریگه‌ری ده‌بێت ل ته‌ندروستی مرۆڤه‌كان هه‌ی ه ه ماڵ ده‌بێت ه وه‌رزش و ده‌ركه‌وتن ل ته‌ندروست و پێشكه‌وتوو .به‌تایبه‌ت به‌شداربوونی ژنان ل ه پێشكه‌وتنی كۆمه‌ڵگایه‌كی هۆكاری رۆشنكردنه‌وه‌ی فكر و پێشكه‌وتنی كه‌سایه‌ت و ئه‌مه‌ش ل ه سه‌ر وه‌رزشی ژنان و ته‌ندروستدا كاریگه‌ری ئه‌وتۆی هه‌یه .به‌شی تایبه‌تی ئه‌م جاره‌ش ل ه به‌تایبه‌ت «یه‌كێتی شاخه‌وانی سلێمانی»ه .به‌تایبه‌ت شێوازی ده‌ستپێكردنی كارو چاالكی ئه‌م گرووپ ه زاری چه‌ند ئه‌ندامێكی ئه‌م گرووپه‌و ه باس ه سه‌ر كه‌سایه‌ت و ته‌ندروستییان ل و كاریگه‌ریه‌كانی ل ه ه زه‌مینه‌یكی بۆ ئه‌وه‌ی هه‌موو ژنانی واڵته‌كه‌مان وه‌رزش بكه‌ن ه ببێت ه ك كراو ه و هیوامان ئه‌وه‌ی ه ه ناوی «چه‌و ه سپی» ك ه زنجیر ه شاخه‌كانی «پیره‌مه‌گرون» ب ه ل ه ژیانیان .ئه‌م راپۆرت به‌شێكی ل به‌رزایه‌كه‌ی 2173متره ،ئه‌نجام بووه. هاژه حه‌سه‌ن محه‌مه‌د ،سه‌رۆكی یه‌كیتی شاخه‌وانی سلێمانی
وه‌رزش كردن ن ه بۆ جوان كردنی ئافره‌ت بۆ مێشكێكی ته‌ندروسته تروسكه :ماوه‌ی چه‌ن ساڵه له ناوه‌ندی وه‌رزشیدا خه‌بات ده‌كه‌ن و ئامانجتان له دامه‌زراندنی ئه‌م یه‌كێتیه چیه؟ هاژه :له 2010وه هه‌تا ئێستا به‌رده‌وام خه‌ریكی ئه‌م خه‌باته‌ین .ئامانجامن له دامه‌زراندن زۆره ،یه‌كیان ده‌رخستنی ژنان له ماڵه .ئامانجی دووهه‌مامن بۆ ته‌ندروستیكی باشه،
سێهه‌م؛ ناساندنی هه‌موو شاخه‌كانی كوردستانه و چواره‌میش؛ بواری كۆمه‌اڵیه‌تی پێش ده‌خه‌ین له ناو یه‌كێتی شاخه‌وانی سلێامنی دا.
هاژه :پێویسته هه‌ر دوو الیه‌نی ژن و پیاو له ماڵدا هه‌وڵدان بكه‌ن .هاوكات حكومه‌تیش پێویست ه له‌م بواره‌دا هاوكاری بكات و زه‌مینی وه‌ها زیاتر بۆ ژنان بره‌خسێنن .چون به‌ڕاستی ئاسته‌نگی و له‌مپه‌ره‌كانی به‌رده‌م ژن پێناسه ناكرێن .ژن هه‌ر ئه‌و ژنه‌یه كه منداڵی ده‌بێت ،كار ده‌كات و له ماڵدا هاوكاری هاوسه‌ره‌كه‌ی ده‌بێت ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی پێ نازانێ كه ئه‌و ژنه له گه‌ڵیه‌تی .هیوادارم كه هه‌موو ژنان بیر له‌وه بكه‌نه‌وه كه ئه‌م شاخانه به النیكه‌م بۆ ته‌ندروستی خۆیان زۆر باشه و ل ه ماڵ ده‌ركه‌وتن هه‌نگاوێكه بۆ گه‌یشنت به سه‌ركه‌وتن له ژیاندا.
ـ هه‌تا ئێستا چه‌نده هه‌وڵدانی ئه‌وه‌تان بووه بۆ راكێشانی ژنان بۆ ناو ئه‌م خه‌باته وه‌رزشیه؟ هاژه :زۆر هه‌وڵامن داوه ،به‌تایبه‌ت له ناو سلێامنیدا زۆر باشین ،خه‌باته‌كامنان ده‌به‌ینه ده‌ره‌وه‌ی سلێامنی بۆ هه‌ولێر ،دێهوك ،قه‌اڵدزێ ،هه‌ڵه‌بجه و له ئێستادا ئه‌وانیش له جووڵه‌دان .له شاری هه‌ڵه‌بجه و قه‌اڵدزی ئێستا كۆمه‌ڵێكی ژنان دروست بووه كه به‌ره‌و شاخه‌كانی كوردستان ده‌ڕون. ـ گرنگی وه‌رزش بۆ ژنان چۆن ده‌بینن و چۆن رشۆڤه‌ی ده‌كه‌ن؟ ـ ژماره‌ی ئه‌ندامانی ئه‌م یه‌كێتیه چه‌نده؟ هاژه :له شاری سلێامنی به‌ره به‌ره په‌ره به وه‌رزش هاژه :ئه‌ندامانی ئێمه هه‌ر رۆژ له زیادبووندایه ،هه‌ر رۆژ ده‌درێت .داوا ده‌كه‌ین بچنه سه‌نته‌ره‌كان وه‌رزش كه‌س دێن به‌شدار ده‌بن ،و داخواز زۆره و ئێستا ئه‌ندامانی بكه‌ن ،لێره‌دا مه‌به‌ستم ئهوه نیه كه ئه‌ركی دایكایه‌تی له ماڵ ئێمه گه‌یشتوه‌ته 260ـ 270كه‌س. پشت گوێ بخرێت ،ئێمه ده‌ڵێین با هه‌فته‌ی 3رۆژ بێن له سه‌نته‌ره‌كان وه‌رزش بكه‌ن ،به‌سه و رۆژانی ـ ئایا بوه كه ئه‌وانه‌ی كه هاتونه‌ته ناو گرووپ له دوای ماوه‌یه‌كی هه‌ینیش به‌ره‌و شاخه‌كانی كوردستان ده‌ڕوین ،ئه‌وانه‌ی په‌شیامن ببنه‌وه؟ كه پێیان خۆش بێت ده‌توانن به‌شدار بن. هاژه :زۆر كه‌س هه‌یه كێشه‌ی خێزانی هه‌یه و هاوسه‌ره‌كه‌ی قبووڵی ناكات كه به‌شدار بێت .ئێمه رویشتووین له ـ زۆر جار وه‌رزش ته‌نیا وه‌كوو ڕێگایه‌ك بۆ گه‌یشنت به گه‌ڵ هاوسه‌ره‌كه‌ی قسه‌مان كردوه ،به‌س قه‌ناعه‌ت به‌وه جوان كردنی ئه‌ستاتیك و هاوكات بۆ ریكالم كردن له ناكه‌ن ك ه ژن له ماڵ ده‌ركه‌وێ و به‌ره‌و شاخه‌كانی سه‌ر جه‌سته‌ی ژن باس ده‌كرێت ،ئێوه ئه‌مه چۆن رشۆڤه كوردستان بڕوات. ده‌كه‌ن؟
ـ ئایا ته‌نیا هه‌وڵدانی پیاو له‌م پێناوه‌دا ده‌توانێ چاره‌سه‌ری كێشه‌كانی بێت؟
35
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
ـ باشه بۆ ده‌رخستنی ژنان له ماڵ ده‌توانین چ هه‌نگاوێك هه‌ڵبگرین؟ هاژه :ئێمه كۆمه‌ڵێك رێنامییامن هه‌یه بۆ ئه‌و ژنانه‌ی كه له ماڵن كه بێنه ده‌ره‌وه .چون هه‌ر ئهوه نیه ئێمه بینه شاخ ،ئێمه پێش ئهوه بینه شاخ ،مامۆستاكه‌مانیش ده‌ڵێ كۆمه‌ڵی وه‌رزش هه‌یه كه پێویسته له بواری مێشكه‌وه خۆمانی بۆ ئاماده بكه‌ین بۆ رویشتنه سه‌ر شاخ ،كه واته كاریگه‌ری له سه‌ر مێشك و بیركردنه‌وه‌ی مرۆڤیش ده‌بێت و ئه‌مه‌ش خاڵێكی زۆر گرنگه و مێشكێكی ته‌ندروستیش ده‌توانی له سه‌ركه‌وتنی خێزان و ئه‌ندامانی خێزانیش دا به كاریگه‌ر بێت .بۆیه داوامان له هاوسه‌رانی ئه‌م ژنانه‌ش هه‌یه كه به‌رامبه‌ر به به‌شداری ژنان بۆ ئه‌م خه‌باته ئاسته‌نگ نه‌بن بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌و ژنانه‌ش بتوانن بێنه سه‌ر شاخه‌كانی كوردستان.
هاژه :وه‌رزش كردن بۆ جوان كردنی ئافره‌ت نیه ،ئێم ه ده‌مانه‌وێت وه‌رزش بۆ مێشكێكی ته‌ندروست بێت و بیر له خۆی بكاته‌و ه و بزانێ ك ه بۆ خودی خۆی باشه .له گه‌ڵ ئه‌وه‌ش ئه‌وه‌ی ته‌ندروستی خراپه ،ته‌ندروستی باش ده‌بێت ،ئه‌وه‌ی كه كێشێكی زۆری هه‌یه ،كێشی كه‌م ده‌بێت .هیوادارین ئه‌و ژنانه‌ی كه ده‌رناكه‌ون و نایه‌ن بۆ ناوه‌نده‌كانی وه‌رزش بیر ل ه دۆخی ته‌ندروستی خۆیان بكه‌نه‌وه ،جه‌سته‌ی مرۆڤ وه‌كوو گۆڵێكه ،ئه‌گه‌ر گرنگی پێبدرێت ئه‌و گۆڵه گه‌شه‌ی پێده‌درێت. وه‌رزش ئه‌گه‌ر بیری لێ بكه‌ینه‌وه له سه‌ره‌تادا بۆ خۆدی ئه‌و كه‌سه باشه ،له رێژه‌ی دووهه‌مدا بۆ كۆمه‌ڵگه‌كه‌ی باشه .گرنگ ئه‌وه‌یه ئه‌و ژنه‌ی كه وه‌رزش ده‌كات بیروكه و مێشكێشی ده‌گوڕدرێت .ل ه بواری كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئابووری ،سیاسی و ده‌رونی و كۆمه‌ڵێ شتی دیكه ئه‌و ژنه دۆخی باش ده‌بێت .پێویسته ژنامنان هه‌وڵ بده‌ن كه قه‌ناعه‌ت به هاوسه‌ره‌كانیان بێنن كه وه‌رزش شتێكی باشه هه‌م بۆ خۆدی خۆی و هه‌م بۆ ماڵه‌كه‌شی كاریگه‌ری باشی
ده‌بێت.
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 36
ـ هه‌ندێ كه‌س هه‌یه كه قه‌ڵه‌ون و تاقه‌تی وه‌رزشیشیان نیه و بۆ دابه‌زاندنی كێشیان له ده‌رمان و حه‌ب كه‌ڵك وه‌رده‌گرن ،ئایا ئه‌مه تا چه‌نده راسته؟ هاژه :وه‌رزش چاره‌سه‌ری هه‌موو نه‌خۆشیه‌كانه .ئه‌و مرۆڤانه ده‌چنه الی دوكتور ،زۆر مه‌رسه‌ف ده‌كه‌ن و عیالج ده‌كڕن بۆ دابه‌زاندنی كێش ،ئه‌وانه هه‌موو كاریگه‌ری خراپی هه‌یه ،ئه‌مانه هیچیان راست نیه كه به خواردنی عیالج كێش داده‌به‌زێ .باشرتین عیالج بۆ دابه‌زاندنی كێش وه‌رزشه .ئێمه كۆمه‌ڵێك نه‌خۆشامن هه‌یه كه له ناویاندا نه‌خۆشی شێرپه‌نجه‌ش هه‌یه ،مامۆستا به ئه‌و وه‌رزشانه چاره‌سه‌ری نه‌خۆشیه‌كه‌یانی كردوه .هه‌ندێ له نه‌خۆشه‌كانی نه‌خۆشخانه‌ی هیوا تووشی نه‌خۆشی نه‌فسیش ده‌بن، كه دێنه سه‌نته‌ر بۆ وه‌رزش كردن هه‌ست ده‌كه‌ن له دونیا و ژیانێكی ترن .بیر له‌وه ده‌كه‌نه‌وه كه خوزگه به‌ر له‌وه‌ی من به ده‌رمان هه‌وڵی عیالج كردنم دابایه ،به وه‌رزش چاره‌سه‌رم كردبایه .عیالجی هه‌موو نه‌خۆشیه‌كان و ته‌نانه‌ت نه‌خۆشیه درێژخایه‌نه‌كانیش وه‌رزشه و هیچی دیكه چاره‌سه‌ری ناكات. ـ له كۆتاییدا بانگه‌وازیتان بۆ ژنان بۆ ئه‌وه‌ی بێنه ناو خه‌باتی وه‌رزش چیه؟ هاژه :پێامن خۆشه له هه‌موو كه‌ناڵه‌كاندا به‌رنامه‌یه‌كی تایبه‌ت هه‌بێ و بانگه‌وازی بكات كه ژنانیان بێنه ده‌ره‌وه .ده‌وره بكرێته بۆ ژن كه بزانێ وه‌رزش یانی چی .وه‌رزش چی لێده‌كات و ئه‌نجامی چیه .به‌تایبه‌ت رێكخراوی ژنان له‌م بواره‌دا ده‌توانن له سه‌ر بواره باشه‌كانی وه‌رزش كار بكه‌ن و ژنان هان بده‌ن .وه‌رزش زۆر گرنگ ه و به‌تایبه‌تیش بۆ ژنان ،ب ه جێگای ئهوه له ماڵ دانیشن و كۆمه‌ڵێك كێشه‌یان هه‌بێت و تووشی نه‌خۆشی نه‌فسی بنب ،بانگه‌وازیامن ئه‌وه‌یه كه بێنه ناو وه‌رزش و پێیان ده‌ڵێین كه وه‌رزش ده‌رمانێكه بۆ هه‌موو كه‌سێك چ ئه‌وه‌ی نه‌خۆش بێت یان نه‌بێت.
نیگار عۆمه‌ر پارێزه‌ری خۆبه‌خش ل ه یه‌كێتی شاخه‌وانی سلێمانی و چاالك ل ه رێكخراو‌ه دیموكراتیه‌كان
خه‌ڵكی زوو هه‌میش ه ته‌ندروست بوون له‌به‌ر ئه‌وه‌ی به‌رده‌وام له شاخه‌كان بوون تروسكه :ئامانجتان له به‌رێكخسنت كردنی ئه‌م گرووپ ه چی ه و چه‌ند ساڵه كه ئه‌م خه‌باته‌تان ده‌ستپێكردوه؟ نیگار :من بۆ خۆم 3ساڵ ه كه له كارو چاالكیه‌كانی وه‌زرشی شاخه‌وانیدا به‌شدارم و نزیكه‌ی 7ساڵه كه ئه‌م خه‌باته‌مان ده‌ست پێكردوه و هه‌تا ئێستا به‌رده‌وامین .سه‌ره‌تا له ناوه‌ندی وه‌رزشی بووین ،مامۆستا فه‌ره‌ح كه 30ـ 35ساڵ له پێشینه‌ی شاخه‌وانی هه‌یه ،ئه‌و رێگه‌ی پیشانداین. سه‌ره‌تا له گوێژه‌وه‌ی له شاخه نزمه‌كان ده‌ستامن پێكرد. به‌رنامه‌كه‌ش وه‌ها بوو كه سه‌ره‌تا له چیا نزمه‌كانه‌وه ده‌ستی پێبكه‌ین ،ئینجا رویشتینه شاخه به‌رزه‌كان و شاخه‌كانی ده‌ره‌وه .چه‌ندین جار رویشتینه شاخه‌كانی رۆژهه‌اڵت و سه‌ردانی شاخی تووچاڵامن كردوه ل ه تاران .ئهوه یه‌كێك له هه‌ره به‌رنامه ناوازه‌كان بوو كه قه‌ت له یادی ناكه‌ین. نزیكی 11ژن بووین كه چووین ه تووچاڵ ،شتی زۆر ناوازه‌مان بینی .هاوكات رویشتینه بۆكان .ئه‌وه‌ی كه جێگه‌ی سه‌رنج و تێبێنی بوو بۆ من له‌م سه‌فه‌رانه‌دا، زۆرتر گرنگیدانی ژنان و خه‌ڵكی رۆژهه‌اڵت به شاخ و شاخه‌وانی بوو .ئه‌مه‌ش هانی ئێمه‌یدا بۆ ده‌ستپێكردنی ئه‌م خه‌باته وه‌رزشیه .پێش له‌وه وه‌ك گه‌شت رویشتینه شاخ و شاخامن بینیوه ،به‌اڵم له‌وانه‌یه شاخ له ته‌نیشتامندا بوو ه و قه‌ت ئاوریشامن بۆی نه‌داوه‌ته‌وه .ئه‌م ه بۆ خۆی شتێكی تێدا ورژاندین و مامۆستا فه‌ره‌حیش باسی ده‌كرد بۆمان كه ئه‌م شاخانه حیكمه‌تێكی تێدایه ك ه دروست كراون .ئه‌مان ه بۆ خۆی واده‌كات كه مرۆڤ بجوڵێنێ .بۆیه هه‌ر كام له ئێمه سه‌ره‌ڕای كاره‌كانی خۆیان و له گه‌ڵ ئه‌وه‌ی كه كارێكی دیكه ئه‌نجام ده‌دات ،وه‌رزشی شاخه‌وانیش ئه‌نجام ده‌ده‌ن .به‌راستی ئه‌گه‌ر تۆ بڕوات به شته‌كه نه‌بێ و شتێك نه‌بێ كه له ناختدا بتجووڵێنێته‌وه ،ئه‌ڵبه‌ته ناتوانی ئه‌و كاره بكه‌ی .ره‌نگه زۆر كه‌س له دووره‌وه پشتگیری له‌مه بكه‌ن، یان وێنه‌كان كه ده‌بینن ده‌ڵێن كارێكی زۆر باشه، به‌اڵم كه دێته سه‌ر راستی كاره‌كه ره‌نگه نه‌توانێ وه‌رێت. بۆ؟ له به‌ر ئه‌وه‌ی له خۆبووردنی ده‌وێت ،چۆن ره‌نگه زۆر جار ئه‌و رۆژه كه دێن بۆ شاخ ،ئه‌و شه‌وه نه‌خه‌وین. زۆر جار سه‌عات 2یا 3شه‌و ده‌رچووین .زۆر جار به به‌فر و باران ده‌رچووین ،چون بڕوامان به ئیشه‌كه هه‌بووه و حه‌زمان لێ بووه و هه‌وڵامن داوه كه كاری بۆ بكه‌ین. من یه‌كه‌م سه‌فه‌رم بۆ تاران بۆ كاری شاخه‌وانی بووه. زۆر جاریش كاتێك مامۆستا ده‌ڵێ با سه‌فه‌رێك بكه‌ین ده‌ڵێم به‌س با شاخه‌وانی بێت .حه‌زمان له سه‌فه‌ری
37
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
ته‌فریحی نیه ،پێامن خۆشه بچینه شاخ .وه‌هاش له ناخامندا ده‌بێت .ده‌توانین وه‌كوو ته‌رازویه‌ك له‌م بواره‌دا كاری چه‌سپیوه كه ئه‌مه جێگای خۆیه‌تی و هه‌میشه‌ش قسه‌مان له له سه‌ر بكه‌ین و رێكی بخه‌ین. سه‌ر ئهوه كردوه كه خه‌ڵكی زوو هه‌میشه ته‌ندروست بوون له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌میشه له شاخه‌كان بوون .به‌س ئێستا كه ــ ژنان له‌م بواره‌دا ده‌توانن چی بكه‌ن؟ خه‌ڵك هاتوه‌ته ناو جه‌نجاڵی شار و زۆر بوونی ئۆتۆمبێڵ ،نیگار :مبانه‌وێ یان نه ،په‌روه‌رده‌ی سه‌ره‌كی الی ژنه. سه‌یری ده‌كه‌ی ده‌بینین كه مرۆڤه‌كان دایم ناته‌ندروسنت ،به‌تایبه‌تیش منداڵ له دوای گهوره بوون كاتی گه‌ڕانه‌وه به‌رده‌وام تووڕه‌ن ،هه‌ست ده‌كه‌ی به‌رده‌وام شه‌ڕ له مه‌كته‌ب دیسان دێته‌وه الی دایك ،بۆیه دایك پێویسته ده‌كه‌ن له سه‌ر جاده‌كان .بۆیه ئاخری هه‌فته هه‌ست به‌وه منداڵه‌كانی هان بدات بۆ الی وه‌رزش .زۆر جار ده‌كه‌ی كه پێویسته بیت له‌و شاخانه هه‌م ده‌رونت خاڵی له هاویناندا منداڵه‌كانیان ده‌نێرنه ده‌وره‌ی ئینگلیسی ،ئه‌مه بكه‌یته‌وه و هه‌م بۆ ته‌ندروستیش زۆر باشه و به‌كاریگه‌ره .وه‌ها بێگومان باشه ،به‌س ده‌كرێت له پاڵ ئه‌وه‌شدا گرنگی به ده‌كات كه وه‌كوو كه‌سێكی ئاكتیڤ و چاالكت لێ بێت و بواری وه‌رزش بده‌ین .ئه‌گه‌ر ل ه بواری ته‌ندروستی وه‌هاش ده‌بێت كه بۆ هه‌فته‌ی داهاتوو خۆت ئاماده ده‌كه‌ی باش بێت ،كه واته باشرتیش فێری زمان ده‌بێت .من كاتێك وه‌رزش ده‌كه‌م و منداڵه‌كه‌م سه‌یری ده‌كات بۆ نه‌فه‌سی كار و ئه‌مانه كۆمه‌ڵه شتێكن كه پێویستت پێیانه. كه حه‌زم لێیه ،پێده‌كه‌نم و تووڕه نابم ،ئه‌ویش فێری شتێك ده‌بێت ،كه واته ئه‌ویش به دوای تۆدا ده‌ڕوات ،له ــ گرنگی وه‌رزش چیه ،ئایا وه‌كوو پێویست كه‌ڵك له الیه‌نه گه‌ڵ ئه‌وه‌ش دایك ده‌توانێ هانی بدات بۆ ئه‌وه‌ی مه‌عنه‌وی ،ته‌ندروستیه‌كه‌ی ده‌گیردرێت یان نه به پێچه‌وانه وه‌رزشی خۆش بوێت ،ئه‌و كاته ده‌بێته به‌شێكی ل ه ژیانی و كه‌سێكی ته‌ندروست ده‌بێت له كۆمه‌ڵگه‌دا. به كار دێت؟ نیگار :ئه‌وه‌ی كه من تێبێنی ده‌كه‌م وه‌رزش فه‌رامۆش كراوه ،شتی هه‌ڵه‌ی ئێمه له په‌روه‌رده‌كردن دایه ،وه‌كوو چون پێویسته یاسا له ناخه‌وه بچه‌سپێرنێت ،وه‌رزیش وه‌هایه ــ بۆ ئه‌وه‌ی بتوانین ژنان هان بده‌ین بۆ الی و تاكه‌كان بۆ ئه‌م بابه‌ته پێویسته په‌روه‌رد ه بكرێن .ل ه ناخی وه‌رزش و بۆ ئه‌وه‌ی به‌هێز و ته‌ندروست بن ،په‌یامتان منداڵێكه‌وه بچه‌سپێنین كه وه‌رزش چیه ،من ئێستا تێبێنی چیه بۆ ژنان؟ ده‌كه‌م كه كوڕه‌كه‌م حه‌زی له وه‌رزشه ،به‌اڵم له خوێندگاكاندا نیگار :زۆری له ژنامنان به‌داخه‌وه ئهوهنده وابه‌سته‌ی وه‌كوو پێویست كاری ل ه سه‌ر ناكرێت .له دوای ئهوه كه ماڵ و چێشتخانه‌كان بوون ،ره‌نگه كه‌سانێك بن كه هه‌ندێ هیالك ده‌بێت ،حه‌ز ده‌كات كه‌مێك چاالك له حاڵه‌تی كه‌عبه‌دا بن و یان له حاڵه‌تێكدا بن كه ئه‌و بێت و یان كه‌مێك ڕابكات ،به‌اڵم وه‌كوو پێویست چوارچێوه‌یه به دونیای خۆیان بزانن .له‌وانه‌یه كه‌لتوری گرنگی پێنادرێت .ئه‌مه‌ی كه ئێمه‌ی گه‌یاندوه‌ته ئه‌م ئاسته ،كۆمه‌ڵگه ئه‌و راستیه‌ی دروست كردبێت ،بۆیه كاتێك كه دێته ئه‌وه‌یه كه وه‌رزش شتێكی ناوازه‌یه ،سوودمه‌نده و سوودی ده‌ره‌وه له‌وانه‌یه كه برتسێ ،به‌اڵم ئه‌گه‌ر یه‌كه‌م هه‌نگاو بنێ، لێ ده‌بینین .حه‌ز ده‌كه‌ی كه خه‌ڵك و نه‌وه‌كانیشت بێته ده‌ره‌وه و جیهانێكی نوێ ببینێ ،بزانێ جیهانێكی تر سوودمه‌ند بن له وه‌رزش ،له به‌شی په‌روه‌رده‌دا كاری هه‌یه بێ جگه له‌وه ،مه‌رج نیه ته‌نیا گرنگی ب ه چێشتخانه و ماڵ له سه‌ر بكرێت ،له باخچه‌ی ساوایانه‌وه گرنگی به وه‌رزش و خزمه‌تكردن بده‌ین .پێویسته گرنگی بده‌ین ب ه خۆمان، و وانه‌كانی وه‌رزش بدرێت .له بواری زانستیشه‌وه ئه‌گه‌ر ئێمه نه‌خۆش كه‌وتین بێگومان له‌وانه‌یه كه‌س نه‌بێ ده‌ڵێ« :ئه‌گه‌ر له‌شامن ته‌ندروست بێت ،مێشكیشامن كه خزمه‌تت بكات .پێویسته پێش هه‌موو شت خۆتت ته‌ندروست ده‌بێت» .ئینجا ئه‌گه‌ر مێشكت ته‌ندروست خۆش بوێت هه‌تا بتوانی خه‌ڵكیشت خۆش بوێت و بێت ،بڕیاره‌كانیشت ته‌ندروست ده‌بێت .به‌س كاتێك ئه‌مه خاڵێكی سه‌ره‌كیه كه من داكۆكی له سه‌ر ده‌كه‌م .خۆ مێشكێكی ماندوو و هیالكت ده‌بێ ،بڕیاره‌كانیش وه‌ك خۆش ویستنیش پێش هه‌موو شتێك ئه‌وه‌یه ك ه گرنگی به پێویست نابێ .ئه‌گه‌ر له منداڵیه‌وه ده‌ست پێبكه‌ین هه‌تا ته‌ندروستی و بواری ده‌رونی خۆت بده‌ی ،دواتر ده‌بیته ده‌گاته كه‌سێكی سه‌ركرده ،مرۆڤێكی زۆر ته‌ندروستامن بۆ كه‌سێكی چاالك و ئاكتیڤ بۆ كۆمه‌ڵگه. دروست ده‌بێت و تووڕه‌ش نابێ ،ئه‌و كاته ده‌زانێ بڕیاره‌كانی له كوێ بدات .مێشكێكی ته‌ندروست واته كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ته‌ندروست .ئه‌و كاته هه‌م نه‌خۆشخانه‌كان كه‌مرت نه‌خۆشیان ده‌بێ و هه‌م كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ته‌ندروستامن
ڤیان سابر ئه‌حمه‌د ،مامۆستای خوێندنگه‌ی بنه‌ڕه‌تی
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 38
ـ ئایا ئه‌ندامی پیاویشتان هه‌یه یا هه‌مووتان ژنن؟ ڤیان :تا ئاستێكی تێكه‌ڵن ،به‌اڵم ژنه‌كان زۆرترن.
ـ بۆچی ئه‌م وه‌رزش ه زۆرتر سه‌رنجی ژنانی راكێشاوه؟ ڤیان :دونیا له پێشكه‌وتندایه ،خه‌ڵك وه‌كوو جاران نی ه كه برتسێ و هاتنه ده‌ره‌وه‌ی ژن له ماڵدا عه‌یب بێت .ئه‌م خه‌باته‌ش بۆ ته‌ندروستی باشه و ئێمه‌ش حه‌زمان لێیه تێكه‌ڵ بوون ل ه گه‌ڵ سروشت و شاخ كاریگه‌ری زۆر پوزتیڤی ته‌ندروست بین .بێگومان زۆر ژنیش هه‌یه ك ه كاتیشی هه‌یه به‌اڵم حه‌زی لێ نیه كه بێته ده‌ره‌وه و ئه‌مه‌ش ده‌كه‌وێته هه‌یه سه‌ر هیوای و حه‌زی ژنان بۆ خۆی .ئه‌گه‌ر حه‌ز و هیوایه‌تی بۆ وه‌رزش نه‌بێ ،ناتوانی به‌شدار بیت و له تروسكه :بۆچی و به چ ئامانجێك به‌شداری وه‌رزشی ماڵ ده‌رچیت. یه‌كێتی شاخه‌وانی سلێامنی بوون؟ ڤیان :به‌ر ل ه هاتنم بۆ ناو ئه‌م گرووپه هیوام هه‌ر شاخه‌وانی بووه .به‌اڵم نه‌چوومه ده‌ره‌وه و هه‌ر رویشتوومه گوێژه .به رێگای ـ ئه‌ركامن چیه بۆ دروست كردنی ئاره‌زوو و هیوا بۆ ئه‌وه‌ی مامۆستا هاژه پێوندیم گرت و ئه‌و هامنی دا و پێم وتم بۆ ژنان به‌شداری وه‌رزش بن؟ ده‌رناكه‌وی و كاره‌كانی ئێمه‌ش و ئه‌و رسوشته جوانه‌ش ڤیان :هیوا و ئاره‌زوو شتێكه ك ه له مرۆڤ بۆ خۆیدایه .من خۆشكم ببینی .ئه‌م گرووپه كۆمه‌ڵێكی زۆر رێك و پێك و هه‌یه زۆریش كێشی به‌رزه ،پێشم وتووه كه به‌شداری رۆحی یارمه‌تی و هاوكاری كردنیان تێدایه و منیش 2 وه‌رزش بێت ،پێم وتوو ه كه زۆر مرۆڤی هێژا ل ه گه‌ڵامنن ساڵه هات وچووی ئه‌م گرووپه ده‌كه‌م. و ئه‌گه‌ریش هیالك بیت به جێت ناهێڵن ،به‌س قه‌ناعه‌تی نیه و ده‌ڵێ نایه‌م ،تاقه‌تم نیه. ــ له دوای به‌شداربوونت بۆ ئه‌م گرووپه شاخه‌وانیه ئایا توانیت بهو شته‌ی كه مه‌به‌ستته ،بگه‌یت؟ ـ زۆر كه‌س هه‌ی ه به عیالج و ده‌رمان هه‌وڵی كزكردنی ڤیان :رسوشت زۆر سه‌رنجی راكێشام ،به‌تایبه‌ت كه خۆیان ده‌ده‌ن ،ئێوه بانگتان بۆ ئه‌و كه‌سانه چیه و چۆن ده‌بینی ئه‌م كۆمه‌ڵه به‌رێزه له گه‌ڵتدان ،هه‌ست ده‌كه‌ی له ده‌توانین پێش له‌مانه بگرین؟ ناو خێزانێكی زۆر خۆشه‌ویست دای .له‌و كاته‌و ه كه هاتووم ڤیان :ئه‌گه‌ر به جێگای ده‌رمان خواردن بێن به‌شداری هه‌ست ده‌كه‌م كه ئاڵ و گۆڕم ب ه سه‌ردا هاتووه .باری وه‌رزشی شاخه‌وانی بن ،به‌تاكید كێشیان داده‌به‌زێ. ته‌ندروستیم زۆر باش بووه .هاتنم به ڕێژه‌ی یه‌كه‌م له ئیرت پێویستی بهو ده‌رمانانه نابێت .ئێمه ل ه به‌یانیه‌وه تاكوو ئێستا به‌ر ته‌ندروستی و رێژه‌ی دووهه‌میش حه‌زم له شاخه‌وانیه. جگه له شتی سووك هیچی دیكه‌مان نه‌خواردوه .ئه‌گه‌ر هه‌فته‌ی یه‌ك یان دووجار بچیته وه‌رزشی شاخه‌وانیش كێش به ته‌واوی داده‌به‌زێ .په‌یامم ئه‌وه‌یه كه ده‌رفه‌تی ــ باش بوونی ته‌ندروستیت چه‌نده له سه‌ر مه‌عنه‌ویاتت وه‌ها له ده‌ست نه‌ده‌ن ،ته‌مه‌ن ده‌ڕوات و ناگه‌ڕێته‌وه ،ئه‌و كاریگه‌ری كردوه؟ كاته په‌شیامن ده‌بنه‌وه و ده‌ڵێن خۆزگه به گه‌نجان و خوزگه ڤیان :به‌تاكید مرۆڤ باش ده‌بێت و ل ه بواری ده‌رونیه‌وه ده‌خۆن كه بگه‌ڕێنه‌وه بۆ ئه‌و ته‌مه‌نه كه وه‌رزش بكه‌ن. ریستارت ده‌بێته‌وه .تێكه‌ڵ بوون له گه‌ڵ رسوشت بۆیه هه‌تا كات و ده‌رفه‌ت هه‌یه بتوانین كه‌ڵك له كات و و شاخ كاریگه‌ری زۆر پوزتیڤی هه‌یه ،بۆ منوونه سه‌عاتی ته‌مه‌منان بگرین كه دوایی په‌شیامن نه‌بینه‌وه. 6ی به‌یانی به رێگاوه بووین ،هه‌تا 6ی ئێواره كه ده‌كاته 12 ساعه‌ت له ناو رسوشتدا زۆر له بواری مه‌عنه‌وی و ده‌رونیدا كاریگه‌ی باشی هه‌یه.
یه‌كێتی شاخه‌وانی سلێمانی ـ زنجیره شاخه‌كانی «چه‌و‌ه سپی»
پێنجشه‌مم ه 6-1ـ 2017
39
پێنج شه‌مم ه 6-1ـ 2017 40
ﻛﭽﯽ ﻛﺎﻓﺮۆش
TRUSKE