پاراستنی ژنان پێویست ه سه‌ر ه‌تا له عه‌قڵدا پێشكه‌وێت ﮔﯚﭬﺎری رۆﺷﻨﺒﯿﺮی ،ﻛﯚﻣﻪﯾﻪﺗﯽ ﺋﻪدهﺑﯽ و ھﺰری ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﻪ ﺑﻪ ژﻧﺎن ﻟﻪ ﺑﺎﺷﻮری ﻛﻮردﺳﺘﺎن ژﻣﺎرهی ١٦٥ ١٠ی ﺳﻪرﻣﺎوهزی ٢٧١٧
ھﺰ ﻟﻪ ﺑﺎوهڕداﯾﻪ، ﺳﻪرﻛﻪوﺗﻦ ﻟﻪ ھﯿﻮاداﯾﻪ
ژنێكی هۆشیار و رێكخستوو ،كۆمه‌ڵگایه‌كی دیموكراتیك
خاوه‌ن ئیمتیاز
شه‌هێن محمد حسن
سه‌رنووسه‌ر
د.رابیعه قاسم ه سه‌ندیكای ژماره‌ی متمان رۆژنامه‌نووسانی كوردستان241 :
په‌یوه‌ندی truskajin@gmail.com facebook: truskatruska ماڵپه‌ر www.truskapress.com
سنور كه‌ریم ویژدان نوره‌دین ه ره‌شید روناك حه‌م ژه‌نگار محه‌مه‌د ئه‌مین كه‌لسوم حوسێن
دسامبری2017
......
ده‌سته‌ی نووسه‌ران
165
ژماره‌ی تلفۆن 07705124058 چاپ
چاپخانه‌ی كه‌مال تیراژ 1000 :دانه
نرخ 1500 :دینار سه‌رجه‌م ئه‌م وتار و دیدو ه تروسكه‌دا بۆچوونانه‌ی ل باڵو ده‌بێته‌وه ،نوسه‌ر خۆی به‌رپرسیاره
.....
وﺗﯚوﮋﮋ
ﺳﯿﺎﺳﯽ
ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﻟﻪﺳﻪر ژﻧﺎن ،ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋﯾﯿﻪ ﻟﻪﺳﻪر ﻛﯚﻣﻪﮕﻪ٦ ............................................
ﺗﻮﻧﺪوﺗﯿﮋی ﻟﻪ ﺑﻪراﻣﺒﻪر ﺑﻪ ژﻧﺎن ھﻪوﻨﯽ ھﻪﻣﻮو ﺷﻪڕهﻛﺎﻧﻪ١٣ ................................. ڕهوﺷﯽ ژﻧﺎن ﻟﻪﺑﺎﺷﻮری ﻛﻮردﺳﺘﺎن و ﺗﺎﯾﺒﻪت ﺑﺎدﯾﻨﺎن١٥ ................................................................................................................... ..
ﻫﺰری و رۆﺷﻨﺒﯿﺮی
ﺗﺎﯾﺒﻪت
ﭘﺎراﺳﺘﻨﺎ ﺋﺎزادﯾﺎ ژﻧ ،ﺳﺘﺎﻧﺪﻧﺎ ڕزﮔﺎری و ﺋﺎزادﯾﺎ وهﺗﻪﻛﯿﻪ١٧ ..................................................................................... ﭘﺎراﺳﺘﻨﯽ ژﻧﺎن ﭘﻮﯾﺴﺘﻪ ﺳﻪرهﺗﺎ ﻟﻪ ﻋﻪﻗﺪا ﭘﺶ ﺑﻜﻪوﺖ٢٣............................................................................. ،
،ھﻪﺗﺎ ژﻧﺎن ﻧﻪﺑﻨﻪ ﺧﺎوهﻧﯽ ﺑﯾﺎری ﺧﯚﯾﺎن ﻧﺎﺗﻮاﻧﻦ ھﯿﭻ ھﻪﻧﮕﺎوﻚ ﺑﻨﯿﻦ٢٩ ................................... ڕاﮔﻪﯾﺎﻧﺪﻧﻪﻛﺎن ﻟﻪ ﻧﻮان ڕاﺳﺘﯽ و ﭼﻪواﺷﻪﻛﺎرﯾﯿﺪا٣٤ ..................................................................
ﻛﯚﻣﻪﯾﯾﻪﺗﯽ
ﻧﺎوهڕۆك
ﺋﻪﮔﻪر ﺑﺸﻜﻨﺮﯿﺖ و ورد ﻧﻪﺑﻮوی ،ﺋﻪوا ﮔﻪورهﺗﺮ دهﺑﯿﺖ٣٥ ........................................................ ژﯾﺎﻧﯽ ڕهﺷﻤﺎﯽ٣٧ .......................................................
وێنه‌ی چاالكییه‌كانی ڕه‌ژاك ل ه 25ـ ی نۆڤه‌مبه‌ردا 19.............
ﻫﻪﺒﺒﻪﺳﺖ
من تابۆ نیم38 ....
من دوایین هاواری ڕزگاربووی39......
ئا| تروسكه
مانگی نۆڤه‌مبه‌ر وه‌ك یه‌كێك ل ه مانگه‌كانی ساڵ بێگومان خاوه‌ن تایبه‌تمه‌ندی خۆیەتی .مانگێك ه ك ه تێكۆشانی ژن دیسان ده‌گات ه ئاستێكی به‌رز و خۆی دە‌نوێنێ .تێكۆشانێكی هه‌زاران ساڵ ه ك ه قه‌ت ڕانه‌وه‌ستاو ه و ڕاناوه‌ستێ ،هه‌رجاره‌و قۆناغ ب ه قۆناغ ژنان ئه‌م به‌رخۆدانیه‌یان ڕاده‌ستی یه‌كتر كردووه، به‌اڵم وازیان لێ نه‌هێناوه .ل ه ژێر ناوی سیحر و جادودا سووتێنراون ،به‌ناوی ناموس كوژراون و به‌ردباران كراون ،به‌ناوی پاراستنه‌و ه ئه‌سیری چواردیوار كران و ل ه بوونیان ل ه هه‌موو گۆڕه‌پان ه كۆمه‌اڵیه‌تیه‌كان بێ به‌ش كران .ژنان به‌پێچه‌وانه‌ی ئه‌م ئه‌قڵیه‌ت ه ئاگری جه‌سته‌ی خۆیان كرد ه ڕووناكی بۆ داهاتوویان ،هه‌موو به‌رده‌كانیان كرد ه دیواری قه‌ڵغان بۆ خۆپاراستن و ماڵه‌كانیان كرد ه ئەكادیمیا بۆ په‌روه‌رد ه و پێشخستنی فكرو ئیراده .ن ه گوشاری ئه‌قڵیه‌تی پیاوساالری توانی ئیراده‌ی ئازادی ژنان تێكبشكێنێ و ن ه ده‌ستدرێژی و مامه‌ڵ ه جه‌سته‌ییه‌كان ل ه گه‌ڵ ژنان توانی بەر ب ە پێشكه‌وتنی سه‌رهه‌ڵدێری و به‌رخۆدانی ژنان بگرێت .هه‌رچەند ە ب ه غه‌نیمه‌ت بران و بوون ب ه ئامێری ده‌ستی پیاوانی بازرگان ل ه بازاڕه‌كاندا ،ل ه گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا هێزی پاراستن و خۆ ڕێكخستن كردنی ژنان به‌هێزتر بوو و به‌رامبه‌ر به‌م ئه‌قڵیه‌ت ه نه‌ك تەنها ب ه جه‌ست ه بەڵکو ب ه فكرێكی ئازاده‌و ه شه‌ڕیان كرد .سه‌لماندیان ك ه ژن ئه‌قڵ سه‌قه‌ت نیی ه و نیوه‌ی پیاوان نییه ،به‌پێچه‌وان ه ته‌واوكه‌ری كۆمه‌ڵگه‌ن و ب ه ئه‌قڵێكی ئازاده‌و ه هه‌موو به‌شه‌كانی كۆمه‌ڵگ ه په‌روه‌رد ه ده‌كه‌ن .ل ه ڕاستیدا ئه‌وه‌ی ك ه خاوه‌ن ئه‌قڵی سه‌قه‌ت و نادادپه‌روه‌ره ،ئه‌وه‌ی ك ه بووه‌ت ه هۆكاری الوازكردنی هێزی سه‌ره‌كی كۆمه‌ڵگ ه (واتا ژن) ل ه پێناو ده‌سه‌اڵت و هێزدا ،پیاوی ده‌سه‌اڵتخوازو سه‌روه‌ر ه ك ه نه‌ك ته‌نیا ژنان به‌ڵكوو هه‌موو كۆمه‌ڵگه‌ی كردۆ‌ت ه قوربانی و كۆمه‌ڵكوژ كراون .ڕاست ه ل ه ژنیان دا بۆ ئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی پێ الواز بكه‌ن ،بێ فكرو بێ ئیراد ه كران و ته‌نیا وه‌كو هه‌بوونێكی جه‌سته‌یی ل ه نێو ده‌ستی پیاودا مانه‌وه ،به‌اڵم هه‌ر جار تروسكه‌ی ڕووناكی و هێزی دایك ـ ژن ك ه ل ه كۆمه‌ڵگه‌دا هێشتا بنبڕ نه‌كراوه ،ئه‌و ده‌رفه‌ته‌ی بۆ ژنان ڕه‌خساند ك ه جارێكی دیك ه هه‌ستنه‌و ه سه‌رپێی خۆیان و بانگی ئازادی سه‌رهه‌ڵبده‌ن. تێكۆشانی ب ه سه‌دان و هه‌زاران ساڵه‌ی ژنان ئه‌مه‌ی سه‌لماندو ه ك ه ئه‌م ئاگر ه قه‌ت نه‌كوژاوه‌ته‌وه ،بووه‌ت ه هۆكار ك ه ئه‌مڕۆش و ل ه ئه‌نجامی ئه‌و میراسه‌دا ب ه پێشه‌نگایه‌تی فكرو فه‌لسه‌فه‌ی ڕێبه‌ر ئاپۆ ژنان بتوانن درێژ ه ب ه تێكۆشانی مێژوویی ژنان ل ه ئاستی جیهاندا بده‌ن .ژنانی كورد ل ه هه‌ر چواربه‌شی كوردستان تێكۆشانی دایك ـ ژن و ب ه هه‌زاران ژن ك ه ل ه پێناو ئازادیدا جه‌سته‌یان بوو ب ه خۆڵه‌مێش ،ل ه خوێنی خۆیاندا تالنه‌وه ،هه‌ناسه‌یان ل ه ناخیاندا خنكا ل ه پێناو دەربڕینی وشه‌ی ئازادیدا ،زیندوو كرده‌و ه و مه‌شخه‌ڵی ئاگری ئه‌م تێكۆشانه‌یان ده‌ست ب ه ده‌ست گێڕا و گەیاندیانە ڕۆژی ئەمڕۆ .ئیتر هێزی پاراستنی ژنان گه‌ره‌نتی داهاتووی ژنه ،كچ ه وردیله‌كان ئیتر ترسیان له‌و ه نابێت ك ه ئه‌گه‌ر ویستیان باسی ئازادی و ماف بكه‌ن ،سه‌ركوت بكرێن ،ناترسن ك ه بۆ گه‌یشتن ب ه مافی ڕه‌وای خۆیان و بۆ ئه‌و ه ك ه وه‌ك هه‌ر مرۆڤێكی دیك ه ب ه بێ هیچ جیاوازی بژین ،ڕووبه‌ڕووی شه‌رم و عه‌یب ببنه‌وه ،یانیش ل ه ژێر ناوی په‌رده‌ی نامووسدا ل ه به‌ر چه‌قۆ و چه‌كی براو باوك و مێرد بكه‌ون و كه‌س نه‌بێت بڵێ ئاخر بۆ؟! ژنان ل ه نمونه‌ی «یه‌په‌ژه« و «یه‌ژا ـ ستار»دا توانیان ببن ه گه‌ره‌نتی پاراستنی هه‌موو ژنان ل ه ئاستی جیهاندا و ئه‌مه‌ش زیندووكردنه‌وه‌ی ڕاستی مێژووی ژن و تێكۆشانی دایك ه خوه‌داوه‌نده. ڕه‌نگ ه ل ه رۆژی ئه‌مڕۆماندا ل ه زۆر الیه‌نه‌و ه بۆ ئه‌وه‌ی ژنان یه‌كگرتوو نه‌بن ،هه‌وڵدان و چه‌واشه‌كاری زۆر ل ه ئارادا بێت ،به‌اڵم قه‌ت ئه‌و ڕاستیه‌ش ل ه به‌رچاو ون نابێت ك ه تێكۆشانی ئازادیخوازی ژن مۆرکی خۆی ل ه الپه‌ڕه‌كانی مێژوو داو ه و هیچ ئه‌قڵیه‌ت و ده‌سه‌اڵتێك ناتوانێ بیسڕێته‌وه .ئه‌وان چه‌ند ه هه‌وڵ بۆ پارچه‌كردنی ژن بده‌ن ،لەبەرامبەردا ژنان لەپێناو یەکخستن و یەکڕیزی خۆیاندا تێكۆشانی ئازادی بڵندتر دەکەن و دەیگەیەننە لوتکە.
وتو وژی
توندوتیژی له‌سه‌ر ه ژنان ،توندوتیژییه ل سه‌ر كۆمه‌ڵگه
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
6
25ی نۆڤه‌مبه‌ر یه‌كێكی تر ه ژنان توانیان هك ه مێژوویانه‌ی له‌و رۆژ ه هه‌وڵدان و تێكۆشانی ئازادیخوازانه‌یان ب مۆرگی خۆیان لێبده‌ن و سه‌ره‌ڕای تێپه‌ڕبوونی ه و نه‌وه‌ستاوه. سااڵنی دوور و درێژ دیسان به‌رده‌وام ه سنوردار ه رۆژێكه‌و تێكۆشانی ئازادیخوازی ژنان ئیتر ته‌نیا ب ه تێكۆشانێكی به‌رده‌وام و هه‌موو رۆژ و نه‌ماوه‌ته‌وه ،بۆه‌ت ه ناو هه‌وڵداندا تێپه‌ر ده‌بێت .بێگومان پیرۆزكردنی مانگ و ساڵ ل ه رۆژی هه‌ڵمه‌تی ه رۆژێكی وه‌كو 25ی نۆڤه‌مبه‌ر وات تێكۆشانی ژنان ل ه توندوتیژی سه‌ر ژنان ئه‌ركی سه‌ر شانی هه‌ر به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی دژ ب ه پێشه‌نگایه‌تی ڕێكخراوی ژن و پیاوێكی ئازادیخوازه .له‌م رۆژه‌دا ب ه بیرهێنانه‌وه‌ی ه ئازادیخوازی ژنانی كوردستان (ڕه‌ژاك) هه‌ستاون ب ه سه‌ر بنه‌مای فكر هل ه ئه‌م تێكۆشان 25ی نۆڤه‌مبه‌رو زیندوو هێشتنه‌و و فه‌لسه‌فه‌ی به‌ڕێز عه‌بدۆاڵ ئۆجه‌الن .ئێمه‌ش وه‌كو گۆڤاره‌كه‌مان ه به‌نرخه‌دا هه‌وڵماندا ه گه‌ڵ به‌شداربوونمان له‌م چاالكیی هاوكات ل ڕا وبۆچوونی ژنان و پیاوانی به‌شداربوو له‌م چاالكییه‌دا وه‌ربگرین ه به‌شداربوونی چاالكی بزانین و هاوكات و ئامانجیان ل ه ده‌ره‌وه‌ی ئه‌م هل بانگه‌وازییه‌كانیان بۆ ئه‌و كه‌سانه‌ی ك ه ماون چییه ،وه‌ربگرین .هیوادارین ه به‌نرخ تێكۆشان ه ئێوه‌ی خوێنه‌ری به‌ڕێزیش كه‌ڵك له‌م ڕاو ك ه بگرن. بۆچوونان
ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
7
چنور غه‌ریب| ئه‌ندامی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ڕێكخراوی ژنانی ئازادی كوردستان (ڕه‌ژاك)
ئاره‌زوو| نوسه‌ر ل ه بواری ئافره‌ت
دڵشاد عوسمان
هوشیار عه‌بدۆاڵ گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
8
بێریڤان شاهۆ| ئه‌ندامی به‌ڕێوه‌به‌ری كۆمه‌ڵگه‌ی ژنانی ئازادی رۆژهه‌اڵتی كوردستان
ئه‌سكه‌نده‌ر مه‌حمود
ژنان ده‌بێت هوشیار ببنه‌وه له‌و سیاسه‌ته‌ی ك ه له سه‌ریان په‌یڕه‌و ده‌كرێت چنور غه‌ریب ،ئه‌ندامی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ڕێكخراوی ژنانی ئازادی كوردستان (ڕه‌ژاك) سه‌ره‌تا تێكۆشانی ژنان ل ه سه‌رتاسه‌ری جیهان و به‌تایبه‌تیش كوردستان ل ه رۆژێكی وه‌هادا ساڵو ده‌كه‌ین و ئاستی به‌رزی تێكۆشانی ئازادیخوازانه‌ی ژنان به‌رز و پیرۆز ده‌نرخێنین. ئێم ه ته‌نیا ئه‌مڕۆ ب ه ڕۆژی به‌رنگاربوونه‌و ه دژ به‌توندوتیژی له سه‌ر ژنان نانرخێنین ،ده‌بێت هه‌موو ڕۆژه‌كان له‌ساڵدا ،بۆ ژنان وه‌كو رۆژی تێكۆشان و هه‌ڵمه‌ت دایین هه‌ژمار بكرێت .توندوتیژی دیارده‌یه‌كی جیهانییه ،به‌اڵم ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست كه‌بووه‌ت ه ناوه‌ندی پیالنگێڕی وهه‌موو شه‌ڕه‌كانی ده‌وڵه‌تانی سه‌رده‌ست ،هه‌ر ل ه چوارچێوه‌ی كای ه سیاسییه‌كاندا ژن ده‌بێت ه قوربانی هه‌ره گه‌وره‌و ئاماری فه‌رمی نافه‌رمییه‌كان و ژنان ڕووبه‌ڕووی كوشتن ده‌بنه‌وه، ك ه ئه‌مه‌ش خۆی جێگای هه‌ڵوێست ه گرتنه .ئه‌مه‌ش یه‌كێك ه له‌و هۆكارانه‌ی ك ه ژنانی پارچه‌پارچ ه كردوو ه و وای ل ه ژنان كردو ه ك ه زۆرترین توندوتیژیان له‌سه‌ر به‌رێوه‌بچێت .رێكخراوی به‌ناو ژنان ،زۆرن له‌باشوری كوردستاندا ك ه كاروخه‌بات ئه‌كه‌ن ،به‌اڵم تا ئێستا نه‌تواندراو ه كاری جدی بكرێت بۆ كه‌م كردنه‌وه‌ی ئه‌و توندووتیژیان ه كه‌به‌داخه‌و ه ڕۆژان ه ڕووله‌زیادبوونه، هه‌ریه‌ك ه له‌و ڕێكخراوان ه ل ه ژێر سێبه‌ری حزبێكدایه، ده‌كرێت هاوبه‌شبن ،هاوفكربن و هاوبه‌ش كاربكه‌ن بۆ چارسه‌ركردنی ئه‌و كێشانه ،ئه‌مه‌ش وه‌ك خاڵێكی ده‌ستپێك بۆبه‌ره‌نگاربوونه‌وه‌یه .كۆبونه‌وه‌ی پێنج قۆڵی وسێ قۆڵی بۆ بانگه‌شه‌ی گۆڕانخوازی ده‌كرێت و ڕه‌خن ه له‌حیزبه‌كانی تر ئه‌گیرێت ،به‌اڵم ئه‌بینن هه‌مان ئه‌قڵیه‌ته .ژن له‌كۆبوونه‌وه‌كان ،له‌پرسه‌چاره‌نووس سازه‌كاندا به‌شداریان پێناكه‌ن ،ئه‌بێت ڕێكخراوه‌كانی ژن ئه‌م ه قبۆڵ نه‌كه‌ن .به‌شێك بن ل ه ئه‌مڕۆ وئه‌و سیاسه‌ته‌ی له‌باشوری كوردستاندا به‌ڕێوه‌ئه‌چێت، به‌شێك بن له‌و كێشان ه ك ه له‌باشوری كوردستان به‌رێوه ئه‌چێت ،به‌شێك بن له‌چاره‌سه‌ری كۆمه‌ڵگه .بۆی ه ژنان ده‌بێت هوشیار ببنه‌وه له‌و سیاسه‌ته‌ی ك ه له سه‌ریان
په‌یڕه‌و ده‌كرێت و ژنان بۆ ئامانجی خۆیان به‌كاردێنن، وات ه ژنان ببن ه كه‌سانی سیاسی ،نه‌ك سیاسه‌تیان له‌سه‌ربكرێت .ئه‌بێت به‌م شێواز ه كارۆخه‌بات له‌باشوری كوردستان بكرێت ،ئه‌و كات ه‌ئه‌توانین بڵێین توندوتیژی له سه‌ر ژنان كه‌م كراوه‌ته‌وه .به‌داخه‌و ه ئێمه چه‌ندین جار كاری سه‌ره‌كیمان كردووه ،هه‌موو ساڵێك ،ل ه 25نۆڤه‌مبه‌رو 8ی ئاداردا زۆرمان هه‌وڵدان كردوو ه وسه‌ردانی رێكخراوه‌كانمان كردوو ه ك ه كاری هاوبه‌ش بكه‌ین به‌اڵم به‌داخه‌وه ،ئه‌وان هه‌ریه‌ك ل ه ژێر سێبه‌رێكی حیزبی سیاسیدان ،ناتوانن خۆیان بڕیار بده‌ن ك ه بتوانین كاری هاوبه‌ش بكه‌ین .ده‌كرێت گرنگی ب ه په‌روه‌رده‌ی و هوشیاركردنه‌وه‌ی ژنان بده‌ین ،تاكوو ژنان ڕاستی خۆیان بناسن و بزانن ك ه پێشتر ڕۆڵیان چ بوو ه و ئێستا بۆچی وایان لێهاتۆوه ،به‌م ڕه‌نگه‌ی ه ك ه ئه‌توانین‌كۆتایی به‌م توندوتیژیان ه بێنین.
25ی نوڤه‌مبه‌ر پێویست ه ببێت ه هۆكاری یه‌كریزی و یه‌كێتی ئێمه‌ی ژنان به‌تایبه‌ت ل ه كوردستاندا بێریڤان شاهۆ ،ئه‌ندامی به‌ڕێوه‌به‌ری كۆمه‌ڵگه‌ی ژنانی ئازادی رۆژهه‌اڵتی كوردستان(كه‌ژار) ئه‌م رۆژه ،به‌رۆژی هه‌ڵمه‌تی به‌ره‌نگابونه‌وه‌ی دژ ب ه ن ناسێنراوه ،ئێمه‌ش ئه‌م رۆژ ه توندوتیژی سه‌ر ژنا به‌رز و پیرۆز ده‌نرخێنین .له‌مێژوو هه‌تا ئێستاش ژنان به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك ل ه به‌رامبه‌ر ئه‌قڵیه‌تی پیاوساالری و ده‌سه‌اڵتداری چه‌وسێندراونه‌ته‌وه .له‌م پێناوه‌دا ژنان قوربانی زۆریان داو ه وهیچ كات له‌به‌رامبه‌ر ئه‌م ئه‌قڵیه‌ت ه كۆڵیان نه‌داوه .ل ه كوردستان ب ه گشتی و له باشور به‌تایبه‌تی ،كومه‌ڵێك ڕێكخراو هه‌یه ،به‌اڵم به‌هۆی نه‌بوونی یه‌كرێزی وهاوفكری و یه‌كنه‌بوون بوچاره‌سه‌ری نه‌یانتوانیو ه ئه‌و ئامانجه‌ی هه‌یه‌تی به‌ئاكامێكی به‌رچاو بگات .پێوسته ب ه زووترین كات ژنان له سه‌ر ئه‌م خاڵ ه بوه‌ستن ،چونكه ل ه باشوری كوردستان تا ڕاده‌یه‌ك ئه‌و ده‌رفه‌ت ه ڕه‌خسێنراو ه كه
ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
9
ژنان به‌فكری خۆیان هاوده‌نگ ببن له‌به‌رامبه‌ر ئه‌و نادادپه‌روه‌رییه‌ی ك ه ده‌رحه‌ق ب ه ژنان ده‌كرێت .ئێستا نمونه‌ی به‌رچاو ڕۆژئاوای كوردستانه، ك ه به پێشه‌نگایه‌تی ژن وبه‌شداربوونی ژن ل ه هه‌موو كایه‌كاندا ،ئه‌و شۆڕش ه سه‌ركه‌وتنی بااڵی له مێژووی مروۆڤایه‌تیدا تۆماركردووه .ژنان به‌شێوازیكی زۆر به‌رچاو وزۆر به‌رجه‌ست ه كاروخه‌بات له‌و پێناوه‌دا ده‌كه‌ن .هیوامان ئه‌وه‌ی ه ك ه شۆڕشی ژنان ل ه رۆژئاوای ل ه دوای كوردستان ببێت ه بنه‌مایه‌ك و نمونه‌یه‌كی باش بۆ ئێمه‌ی ژنان ل ه باشور و رۆژهه‌اڵتی كوردستانیش ،تاكوو بتوانین شان ب ه تێگه‌یشتن ل ه فه‌لسه‌ف ه شانی یه‌ك ل ه پێناو البردنی هه‌ر ڕه‌نگ ه ئه‌قڵیه‌تی توندوتیژ و په‌روه‌رده‌ی رێبه‌ر ئاپۆ ئه‌وه‌م دژ به‌ژن تێكۆشانێكی هاوبه‌ش به‌ڕێو ه ببه‌ین.
ئازادی نه‌ك ل ه جل وبه‌رگ ،ل ه فكرو رۆحدایه
و ل ه خۆمدا تێكشكاند ك ه پیاو ب ه سه‌ر ژندا ئه‌مر و فه‌رمان بكات ،یا خۆد پیاو ئه‌قڵیه‌تی خۆی به سه‌ر ژندا بسه‌پێنێ ،بۆی ه ئه‌وه‌ی تێگه‌یشتم ك ه پێویست ه هیچ جیاوازییه‌ك نه‌بینم ل ه نێوان هه‌ردوو ڕه‌گه‌زی ژن و پیاودا ،ژنیش وه‌كو ئێم ه مافی به‌شداربوونی هه‌ی ه و بگر ه زیاتر پێشه‌نگایه‌تی بۆ هه‌موو كوردستان و مرۆڤایه‌تی ده‌كات.
ئاره‌زوو ،نوسه‌ر ل ه بواری ئافره‌ت خۆشحاڵم كه‌له‌رۆژێكی وه‌كو 25ی نوڤه‌مبه‌ردا به‌شدار ئه‌بم ل ه پێناو گه‌شتن ب ه ئازادی و مافی ژنان .هاتۆم ڕێگایه‌ك بكه‌مه‌و ه بۆ خۆم و هاوكات ئه‌و ژنانه‌ی ك ه له ماڵه‌وه‌ن ،هیوام وای ه ، ئه‌وانیش بكه‌ون ه هه‌وڵدانی ئه‌و ه ك ه ئازادی خۆیان ببیننه‌وه چونك ه ئه‌گه‌ر خۆمان هه‌نگاو نه‌نین كه‌س نیی ه یارمه‌تیمان بدات. بانگه‌وازیم بۆ هه‌موو ژنێك ئه‌وه‌یه؛ لێره‌و ه و له‌م رۆژه‌یه، ئه‌گه‌ر ده‌ست نه‌كات به‌هه‌وڵدان و تێكۆشانی ئازادیخوازان ه هیچ كات ناتوانێت به‌ره‌و پێشه‌و ه بچێت .ئازادبوون ته‌نیا له‌جلوبه‌رگ و ڕه‌واڵه‌تدا نییه ،له‌فكرو ڕۆحدایه ،بۆی ه گرنگ ه ك ه ڕۆژێكی وه‌ها بكه‌ین ه هۆكارێك بۆ ده‌ستپێكردنی تێكۆشان و هه‌وڵی ئازادكردنی رۆح و دڵ و ده‌رونمان بده‌ین و ل ه هه‌موو كۆیالیه‌تی سیسته‌می پیاوساالری ڕزگاری بكه‌ین.
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
10
هه‌موو پیاوێك پێویست ه ده‌ست هه‌ڵگری ئه‌قڵیه‌تی كۆنه‌په‌ره‌ستی و پیاوساالری بێت هوشیار عه‌بدۆاڵ من ب ه هه‌موو شێوه‌یه‌ك پشتیوانی ل ه مافی ژنان ده‌كه‌م ،ب ه هه‌موو شێوه‌یه‌ك دژی هه‌موو سته‌مێكم ك ه دژ ب ه ژن بێت ،ژنان نیوه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌ن ،ژنان پێشه‌نگن ل ه شۆڕشی ئێمه‌دا و به‌رامبه‌ر ب ه دڕنده‌ترین ده‌سه‌اڵت دژی مرۆڤایه‌تی و دژی نه‌ته‌وه‌ی ئێم ه خه‌بات ده‌كه‌ن .هیوادارم وه‌كو چون ژنان پێشه‌نگن ل ه شۆڕشی رۆژئاوا ،تێكۆشانی باكور و رۆژهه‌اڵت، ب ه هه‌مان شێو ه ل ه باشوریش به‌شداری بكه‌ن و ببن ه پێشه‌نگی ئه‌م شۆڕش ه و شۆڕشی باشوری كوردستان، چون شۆڕشی باشور شۆڕشی ژنانه. بانگه‌وازیم ئه‌وه‌ی ه ك ه هه‌موو پیاوانیش ده‌ست ل ه ئه‌قڵیه‌تی كۆنه‌په‌ره‌ستی و پیاوساالری هه‌ڵبگرن، ژنانیش دایكان و خۆشكانی ئێمه‌ن و ب ه هه‌موو شێوه‌یه‌ك وه‌كو ئێم ه پێویست ه ل ه هه‌موو بوارێكه‌و ه بتوانن به‌شداربن و ل ه هه‌موو بواره‌كانه‌و ه ئه‌وانیش هیچ جیاوازییه‌كان ل ه گه‌ڵ ئێمه‌دا نییه.
ئێمه‌ی ژن و پیاو شان ب ه شانی یه‌كتر ده‌توانین هه‌موو كوردستان و دونیاش به‌ڕێو ه ببه‌ین ئه‌سكه‌نده‌ر مه‌حمود من ل ه رۆژی 25ی نوڤه‌مبه‌ر ك ه رۆژی به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی دژ ب ه توندوتیژی سه‌ر ژنان ه به‌شدار بووم ،بنه‌مای به‌شداربوونیشم ڕامان و فه‌لسه‌فه‌ی رێبه‌ر ئاپۆیه ،چونك ه ڕێبه‌ر ئاپۆ گرنگی زۆری ب ه ژنان و گه‌نجان داوه ،تاك ه مرۆڤ و تاك ه ڕێبه‌ر ه بۆ هه‌موو مرۆڤایه‌تی و دووبار ه نابێته‌وه. مافی ب ه هه‌موو ژنان داو ه و ل ه هه‌موو بوارێكه‌و ه ژنی كردو ه ب ه پێشه‌نگ .ڕاست ه ل ه سه‌رتاسه‌ری دونیادا
ژنان ل ه چاالكی و تێكۆشاندا بوونه ،به‌اڵم وه‌كو ئه‌مڕۆ و ل ه ئاستی ته‌ڤگه‌ری ئازادیخوازیدا ل ه ئاستی پێشه‌نگ دا نه‌بووه ،ئێستا ژنان خۆیان ده‌پاڕێزن و خۆیان به‌ڕێو ه ده‌به‌ن ،ل ه به‌ره‌كانی جه‌نگدا هێزی خۆی به‌ده‌ست ده‌هێنێ ،كه‌س ناتوانێ ئه‌مر ب ه ژن بكات ،ب ه پێچه‌وان ه ژن ئه‌مر ل ه خۆیه‌و ه وه‌رده‌گرێ و كوردستان و هه‌موو مرۆڤایه‌تی ده‌پارێزێ .منیش وه‌كوو پیاوێك له‌م چاالكیه‌دا به‌شداریم كردو ه و ل ه دوای تێگه‌یشتن ل ه فه‌لسه‌ف ه و په‌روه‌رده‌ی رێبه‌ر ئاپۆ ئه‌وه‌م ل ه خۆمدا تێكشكاند ك ه پیاو ب ه سه‌ر ژندا ئه‌مر و فه‌رمان بكات ،یا خۆد پیاو ئه‌قڵیه‌تی خۆی ب ه سه‌ر ژندا بسه‌پێنێ ،بۆی ه ئه‌وه‌ی تێگه‌یشتم ك ه پێویست ه هیچ جیاوازییه‌ك نه‌بینم ل ه نێوان هه‌ردوو ڕه‌گه‌زی ژن و پیاودا ،ژنیش وه‌كو ئێم ه مافی به‌شداربوونی هه‌ی ه و بگر ه زیاتر پێشه‌نگایه‌تی بۆ هه‌موو كوردستان و مرۆڤایه‌تی ده‌كات. لێره‌شدا داوام ل ه هه‌موو پیاوان هه‌ی ه ك ه ئه‌م فكر و فه‌لسه‌فه‌ی ه ك ه ل ه پێناو ئازادی ژن و پیاودا مرۆڤی ئازاد پێشده‌خات قبووڵ بكه‌ن و له‌م ڕێگای ه هه‌نگاو هه‌ڵبگرن ،ئه‌و جیاوازییان ه تێپه‌ر بكه‌ن و ئه‌و كۆدان ه بشكێنن .ئێمه‌ی ژن و پیاو شان ب ه شانی یه‌كتر ده‌توانین هه‌موو كوردستان و دونیاش به‌ڕێو ه ببه‌ین و درێژ ه ب ه تێكۆشانمان بده‌ین. هاوكات لێره‌دا و به‌م بۆنه‌یه‌و ه داوا ل ه خۆشكی ئازیزم ده‌كه‌م ك ه بتوانێ له‌م ڕێگ ه پیرۆزه‌دا هه‌نگاو هه‌ڵبگرێ و ل ه پێناو ئازادی خۆی و هاوڕه‌گه‌زان و ته‌واوی خۆشك وبرایانی تێكۆشان و هه‌وڵ بدات. هه‌بوونی ئه‌و ل ه پاڵ من مایه‌ی دڵخۆشی و هێز و ور ه ده‌بێت ،زۆر خۆش ه ك ه برا و خۆشك شان ب ه شانی یه‌ك ل ه پێناو ئازادی مرۆڤایه‌تیدا بتوانن تێكۆشان و پێشه‌نگایه‌تی بكه‌ن و پاڵنه‌ری یه‌كتر بن .بۆی ه هیوادارم ك ه ئه‌و په‌رژینه‌ی ك ه ب ه ده‌وری خۆیه‌و ه دروستی كردوه ،البات و هه‌بوونی خۆی ل ه لووتكه‌ی ئازادی دا ببینێته‌وه.
ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
11
ژیانێكی ئازاد و دیموكرات ل ه كه‌سایه‌تی ژنی ئازاد و پێشه‌نگدا دروست ده‌بێت دڵشاد عوسمان ئه‌مڕۆ وه‌كو تاكێكی باشوری كوردستان به‌شدار بووم ل ه چاالكی 25ی نوڤه‌مبه‌ری ك ه رۆژی به‌ڕه‌نگاربوونه‌وه‌ی توندوتیژی دژ ب ه ژنان ه ل ه ئاستی جیهاندا .ئه‌م تێكۆشان ه له‌م رۆژه‌دا پیرۆز ده‌بینم و بۆی ه به‌شدار بووم و ئه‌م پیرۆزیه‌ش سه‌ره‌تا پێشكه‌شی دایكم و هاوژینی تێكۆشه‌رم ده‌كه‌م ،و وه‌كو ڕێزێك به‌رامبه‌ر به‌وان ویستم به‌شداری ئه‌م چاالكیی ه بم .ئه‌مڕۆ ئێم ه ل ه كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تیدا ده‌بینین ل ه سه‌ر بنه‌مای ئه‌و جیاوازییه‌كاریی ه ڕه‌گه‌زییه‌ی ك ه هه‌ی ه ئه‌قڵیه‌تی ده‌سه‌اڵتداری تاكڕه‌وای پیاوساالری پێشكه‌وتوو ه و بۆه‌ت ه كێش ه بۆ ته‌واوی كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تی .بۆ پێشخستنی خه‌بات و هزری ژن ل ه بواری ئابوری ،سیاسی ،كۆمه‌اڵیه‌تی و سه‌ربازییه‌و ه ده‌توانێ ئه‌و هاوسه‌نگی ه سروشتیه‌ی ك ه ل ه كۆمه‌ڵگه‌ی سروشتیدا هه‌بووه ،ل ه كه‌سایه‌تی ژن و پیاودا جارێكیتر دروست ببێته‌وه ،ئه‌مه‌ش وه‌ها ده‌كات ك ه ژیانێكی ئازاد و دیموكرات بۆ مرۆڤایه‌تی و بۆ گه‌لی كورد و بۆ گه‌النی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست ل ه كه‌سایه‌تی ژنی ئازاد و پێشه‌نگدا دروست ببێت.
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
12
بە بڵندكردنی تێكۆشانی فكری و رێكخستنی و بەرگریكردنی رەوای ژنان ،تەواوی توندوتیژییەكان بنەبڕدەكەین ڕۆژی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی دژ بەژنان بەرزڕادەگرین وسەری ڕێزونەوازش دادەنەوێنین لەبەردەم ئەوشەهیدە نەمرانەی كە لە پێناوی ئازادی ژناندا و ئازادی هەموو مرۆڤایەتیدا گیانیان بەخت كردووە، لە گەڵ ئەو ژنانەی كە لە ئەنجامی توندوتیژی ژیانیان لەدەست داوە .بێگومانە كە توندوتیژی بەرهەمی عەقڵیەتی پیاوساالریە ،لەو كاتەوەی كۆمەڵگه‌ی سروشتی و دایكە خوداوەند ڕووبەڕووی هێرشی دەسەاڵتداری پیاو بوویەوە نەك تەنها ژن بەڵكو تەواوی كۆمەڵگ ه ڕووبەڕووی توندوتیژی و شەڕبوویەوە .لە ڕۆژگاری ئەمرۆشدا ئەوەی گەورەترین قوربانی توندوتیژییەكانە ژنانە .ڕۆژی بەرەنگاربونەوەی توندوتیژی وەك پارچەیەك لەم راستیە ،مێژووەكەی دەگەرێتەوە بۆ 57ساڵ پێش ئێستا لە ساڵی 1960و لە واڵتی دۆمینیك ێ خوشكی شۆڕشگێڕی نێو بز‌و‌وتنە‌وەی تێكۆشانی ئازادی(قەالندەستینا) بە نا‌وەكانی(پاترییا ،مێرڤا، س ماریا تەرسێل میرابێل) كە لە دژی دیكتاتۆری كۆماری دۆمینیكدا تێدەكۆشان ،پاشان لە الیەن سەربازانی سوپای دیكتاتۆرە‌وە دەگیرێن‌و سەرەڕای لێدان‌و ئەشكەنجە بەشێوەیەكی وەحشیانە دەستدرێژی سێكسیان دەكرێتە سەرو پاشان دەیانكوژن .بۆیە لە 1981/11/25لەواڵتانی دۆمینیك لە كۆنگرەیەكی ژنانی ئەمریكای التیندا بڕیار گیرا كە ئەم رۆژە وەك ڕۆژی تێكۆشان وبەرەنگاربونەوەی توندوتیژی لەسەر ژنان بناسرێت. بەاڵم كاتێك لە رۆژی ئەمرۆدا تەماشای رەوشی باشوری كوردستان و ئێراق دەكەین سااڵنە ڕووبەڕووی چەندین ڕووداوی بەم شێوەیە وگرانتر دەبینەوە .كارەساتی دەست بەسەركردنی زیاد لە سێ هەزار ژنی شەنگالی لەالیەن هێزی دڕندەی داعشەوە و بەكارهێنانیان لە كۆمپانیا لەشفرۆشیەكان و رفاندن و دەستدرێژی كردنە سەر ژنانی داقوق و گوێر و دەستدرێژی كردنەسەر شەش ژنی دوزخورماتوو ،لەئەنجامدا قوربانیان پەنایان بردۆتە بەر خۆكوشتن لەبەرامبەر عەقڵیەتی ناموسپەرستی .بێگومان ئەمانە هەمووی پەڵەی رەشن
ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
13
بە ناوچەوانی دەسەاڵتدارانی ئێراق و حوكمەتی هەرێمی كوردستانەوە .ئێمەی ژنان بۆ تۆڵەی ئەم ژنانە دەست بە ناوچاوی دەسەاڵتداراندا دەكەین و لێیان خۆش نابینن هەتا سزای خۆیان وەرنەگرن لەبەرامبەر ئەم هەموو كۆمەڵكوژیانەی ژنان .ئەمانە ئەو ڕوداوە ئێشاویانەن كە بە ئاشكرا ئەنجامدەدرێن .جگە لەمانە ژنان لە هەرێمی كوردستان و ئێراقدا ڕووبەڕووی هەرسێ جۆری توندوتیژی(جەستەی و دەرونی و سێكسی) دەبێتەوە لە هەموو كایەكانی ژیاندا .رۆژانەش دەیبینین ژنان لە بچوكترین مافی مرۆی بێبەش دەكرێن و ئەوەی دەبینن دیاردەی بەزۆر بەشودان و گەورە بەبچوك ولەبڕی خوێن داین و شیربای و تەحەروش و القەكردن وخەتەنەكردن ڕێگەگرتن لە چونە بەرخوێندن و فرەژنی وكوشتن لە ژێر ناوی ناموس و شەرەفدا و بازرگانیكردن بەژنانەوەو ڕێگەگرتن لە سیاسەت كردن وپەراوێزكردنیان لەكایەی ئابوری و كۆمەاڵیەتیداو سوكایەتی پێكردن بەردەوامە. لەدەرئەنجامی ئەمانەدا خۆكوشتن وخۆسوتاندن لەئاستێكی بێوێنەدایە ،لەباشوری كوردستاندا بەپێی هەموو ئامارە ڕەسمی ونارەسمیەكان بەالیەنی كەمەوە لەشەو رۆژێكدا دوو ژن دەكوژرێت ،واتا 671ژن لەساڵیكدا لەئەنجامی توندوتیژی دەمرێت ئەمەش بە هەموو پێوەرێكی مافی مرۆڤی نێودەوڵەتی و جیهانی كۆمەڵكوژییە ،بەاڵم لە بەرامبەر بەم تاوانانە حوكمەت و پەرلەمانی هەرێمی كوردستان زۆر خەمساردانە مامەڵە لەگەڵ ڕوداوەكان دەكەن .جیاواز لەمانە كۆمەڵێك یاسا هەیە كە تەواو بەعه‌قڵیەتێكی جیاكاری ڕەگەزی نوسراوەتەوە باشترین هاندەرن بۆ زیادبوونی توندوتیژی پێویستی بەهەمواركردن هەیە وەك یاسای باری كەسێتی و یاسای سزادان .هەروەها دارشتنی یاسای كۆنەپارێزی لەپەرلەمانی ئێراقدا كە رێگە دەدات منداڵی مێینەی تەمەن نۆساڵ بەشوو بدرێت و ژنان لەمیراس بێ بەش بكرێن.
و لەشكریشدا دەكەن .بەتایبەتی هێزی پاراستنی ژنان لەسەرانسەری كوردستاندا گەرەنتی نەهێشتنی توندوتیژییەكانە .بێگومان ئێمە وەك رێكخراوەكەمان رێكخراوی ژنانی ئازادی كوردستان كە هەڵگری فكرو فەلسەفەی رێبەر ئاپۆین توندوتیژی لەسەرژنان وەك بناخەی هەمووشەڕەكان دەبینین .بۆیە ئێمە بە دروشمی (توندوتیژی لەسەرژنان هەوێنی هەموو شەڕەكانە) دەستمان بەهەڵمەتی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی لەسەر ژنان كردووە ،لەو باوەرەشداین بە هۆشیاری فكری و رێكخستن ویەكریزی ژنان و بونیاتنانی هێزی بەرگریكردنی یەكگرتووانەی دەتوانین توندوتیژییەكان بنەبڕبكەین .بەخۆشحاڵیەوە دەتوانین بڵین یەژەشە (یەكیەنەكانی ژنانی شەنگال) تۆڵەی هەموو ژنانی شەنگالیان كردەوە .ئێستا ژنانی شەنگال لەگۆرەپانی سیاسی و بەرێوەبردن و پاراستنی شەنگالدا پێشەنگن. ئەزموونی خۆبەرێوەبردنی دیموكراتی شەنگال باشترین نموونەیە بۆ ژنانی كەركوك و داقوق و دوزخورماتوو خانەقین وسلێمانی وهەولێرو دهۆك و هەڵەبجە. تەواوی شكەستەكانی حوكمەتی هەرێمی كوردستان و دیاردەكانی گەندەڵی و ناعەدالەتی ونەبوونی دیموكراتیەت وتوندوتیژی بنگەی خۆی لەزهنیەتی توندوتیژی دەگرێت ،هەتا توندوتیژی ودەستدرێژی لەسەر ژنان بنەبڕنەكرێت ناتوانین بانگەشەی كۆمەڵگه‌یەكی ئازادودیموكرات بكەین .لەو واتایەدا ئەم كێشەیە كێشەی تەواوی كۆمەڵگه‌یە .گرێدراو بەم راستیانە ئەركی ئەم قۆناخەیە بە هەموومانەوە دەنگە نارەزایەكان بكەین بەیەك و لەپێناوی تێپەراندنی هەموو توندوتیژیەكاندا تێكۆشانی ئازادی ژنان بڵند بكەین ،سیستەمێكی دیموكراتی وئازاد بونیادبنێن، ئەم ئەركە بەپێشەنگایەتی ژنان و گەنجان دەبێت بەاڵم دەبێتە ئەركێكی گرنگی هەمووتاكێك.
نا بۆ توندوتیژی دژبەژنان ،بەڵی بۆ ئازادی ژنان. ڕێكخراوەكانی ژنان و كەسانی ئازادیخواز: لەكاتێكدا باس لەم هەموو توندوتیژیانە دەكەین ڕێكخراوی ژنانی ئازادی كوردستان(ڕه‌ژاك) لەسەرتاسەری كوردستاندا شۆرشێكی بەهێز بەرێوە دەچێت كە پێشەنگایەتیەكەی رۆژئاوای كوردستانەو شۆرشی ژنانە بەفكرو فەلسەفەی رێبەرئاپۆ .ئەم تێكۆشانە تەنها بەژنی كوردەوە سنوردار نەماوە، رۆژانە پۆل پۆل ژنانی عەرەب و تورك وفارس و ئاسوری و لەواڵتانی ئەوروپاو ئەمریكاش بەشداری لەم شۆرشەدا دەكەن .لەم شۆرشەدا ژنان پێشەنگایەتی لە هەموو خەباتی سیاسی و بەرێوبردن و ئابوری
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
14
2017-11-25
ڕه‌وشی ژنان ل ه باشووری كوردستان وتایبه‌ت بادینان
ژیان یاسین ـ چاالكوانی ژن
پێشكه‌وتنی شارستانیه‌ت و مرۆڤایه‌تی به‌درێژایی مێژوو ،هه‌تاوه‌كو ئێستا به‌رچاو به‌شێوه‌یه‌كی ل ه سه‌ر ده‌ستی ژنان بووه ،هه‌ڵبه‌ت ب ه هاوكاری پیاوانیش .كوردستانی گه‌ور ه له‌به‌رئه‌وه‌ی به‌رده‌وام ڕووبه‌ڕووی قڕكردنی كه‌لتووری، ،ئه‌مه‌ش بووه‌ت ه سیاسی ،ئایینی و زمانی بووه‌ته‌وه هۆكارێك بۆئه‌وه‌ی ل ه هه‌ر پارچه‌یه‌كی كوردستان، به‌ڕێوه‌بردن ل ه ژێركاریگه‌ری ئیدۆلۆیژییه‌كی تایبه‌ت په‌یڕه‌و بكرێت .بۆ نموونە ژن ل ه باكوور و ڕۆژئاوای كوردستان هاوسه‌رۆكه ،فه‌رمانداریی گشتییه ،پێشه‌نگ ه ل ه شه‌ڕدا ل ه به‌رانبه‌ر دوژمن و تیرۆریستان .به‌اڵم تێڕامانێكی جیاواز بوونی هه‌ی ه له‌سه‌ر ژنان ل ه باشووری كوردستاندا ،ئه‌ویش ئه‌گه‌ر هه‌ڵسه‌نگاندنێكی تایبه‌تی بۆبكه‌ین ،ده‌بینین ئه‌و ژنانه‌ی ك ه چوونه‌ت ه په‌رله‌رله‌مان له ژێر كاریگه‌ری فكری پیاواندان ،ئه‌گه‌ر وانه‌بێ ،ئه‌ی كار و خه‌باتیان بۆژنان؟ یان كوا كاریگه‌رییان ل ه گۆڕینی یاسایی كچ ب ه شوودان ل ه ته‌مه‌نێكی منداڵیدا ...هتد .هه‌ربۆی ه گه‌لێك له‌مپه‌ر هه‌ی ه ل ه به‌رده‌م پێشكه‌وتنی ژنان ل ه ناو كۆمه‌ڵگه‌دا ب ه كاریگه‌ری ئه‌قڵیه‌تی پیاوساالری و عه‌شیره‌تگه‌رایی ،ك ه بووه‌ت ه دۆخێكی چه‌قبه‌ستوو و كۆمه‌ڵێك كاریگه‌ری نه‌رێنی دروست ده‌كات. ل ه سه‌ر په‌روه‌رده‌كردنی خێزان و دروستكردنی جیاوازی ل ه نێوان كچان وكوڕان. ئێم ه كاتێك باسی ژن و مێژووی ژن ده‌كه‌ین ،به‌تایبه‌تیش ل ه كوردستاندا چه‌ندین ژنی هه‌ڵكوتوو هه‌بوو ه ك ه هه‌تا ئێستا شوێن پێیان ماوه ،به‌وێنه‌ی حه‌پسه‌خانی نه‌قیب، عادیله‌خان ،خانزادی میری سۆران ،ره‌وشه‌ن به‌درخان ك ه ل ه ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا نوێنه‌رایه‌تی بۆ گه‌لی كورد كردووه، هاوكات له‌یال قاسم و بگر ه ژنانی كوبانێ ك ه پێشه‌نگایه‌تی
بۆ هه‌موو ژنان ده‌كه‌ن به‌تایبه‌تی ل ه بواری پاراستنه‌وه. په‌روه‌رد ه بۆ ژنان زۆر گرنگه ،چۆن ژن ب ه پێچه‌وانه‌ی پیاو ته‌نیا تاكه‌كه‌سێك نیه ،بناخه‌ی كۆمه‌ڵگ ه و بنه‌ماڵه‌یه .ب ه جێگای سه‌ركوتكردنی كچان ل ه ماڵه‌وه ،پێویست ه دایكان پێش ل ه كوڕه‌كانیان بگرن ،چونك ه ئه‌م توندوتیژیی ه ك ه به‌رامبه‌ر ب ه ژن پێشده‌كه‌وێت ل ه ئه‌نجامی به‌ره‌اڵبوونی پیاو ه ل ه ئاستی كۆمه‌ڵگه‌دا .ل ه ئاستی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان و به‌تایبه‌تیش به‌هدینان هێشتا ماف ب ه كچان نادرێت ك ه ژیانی تایبه‌تی خۆیان هه‌ڵبژێرن ،وات ه ژیانیان بۆ ژنان نه‌هێشتووه‌ته. پێویست ه ژنان به‌م هه‌موو توندوتیژیی ه به‌رامبه‌ر ب ه خۆیان بڵێن ،ئیتر به‌سه! چی دیك ه په‌سه‌ندی نه‌كات .دایكان پێویست ه كچه‌كانیان فێری خۆپاراستن بكه‌ن.
هه‌یفا دوسكی| رۆژنامه‌وان و چاالكوان ل ه بواری ژناندا
كومه‌ڵگه‌دا ناو ل ه جیاوازهه‌ی ه پێناسه‌ی ل ه توندوتیژی بۆ دژی ژنان ،بێگومان توندوتیژییه‌كانیش ل ه چوارچێوه‌ی خێزانیدا به‌ڕێو ه ده‌برێت و باسكردنی ئه‌م بابه‌ت ه وه‌كو هێڵێكی سوور وایه ،ب ه تایبه‌ت ژنانی پێو ه گرێ ده‌درێت .هه‌موو كێش ه وگرفته‌كان به‌رۆكی ژنان ده‌گرێت ،ڕه‌گه‌زی مێین ه وه‌ك خاڵێكی زه‌ق ده‌كه‌وێت ه به‌ر دید و گوێی كومه‌ڵگه ،به‌اڵم نه‌خێر ،ب ه ته‌نیا ژنان نین، هاوكات ڕه‌گه‌زی به‌رامبه‌ریش توندوتیژی ل ه دژی به‌ڕێو ه ده‌برێت ،ئه‌و پشكه‌ش به‌ر پیاوان ده‌كه‌وێت .بۆی ه گرنگ ه باس ل ه هه‌موو توندوتیژیه‌كان بكرێت و نایه‌كسانی دروست نه‌كرێت و ڕه‌گه‌زپه‌ره‌ستی نه‌یەت ه ئاراوه .ل ه باشووری کوردستان توندوتیژییه‌كان قۆناغ ب ه قۆناغ جیاكاری بۆ ده‌كرێت ،وه‌ك چۆن ل ه نه‌وه‌ده‌كانی سەدەی ڕابردوودا
ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
15
هێرشی جه‌سته‌یی به‌رفراوان بوو ،ئێستا ب ه شێوازی تر ئه‌و ئه‌شكه‌نجان ه به‌ڕێو ه ده‌برێت و شه‌ڕێكی ده‌روونی گه‌وره‌یان ،شوێنێك نه‌بو ه ك ه الشه‌ی ل ه سه‌ر ژنان دروست كردووه ژنێكی تێدا نه‌بێت ،ئه‌مه‌ش كومه‌ڵگه‌ی به‌ره‌و ئاقارێكی جودا په‌لكێش كردوو ه ل ه ژێر ناوی نامووسدا. ژنان ده‌توانن ل ه ئاستی كۆمه‌ڵگه‌دا ئاڵوگوڕێكی زۆر مه‌زن دروست بكه‌ن ،به‌تایبه‌ت په‌روه‌رده‌ی سه‌ره‌تایی منداڵ ل ه سه‌ر ده‌ستی دایك زۆر گرنگ ه كه ئه‌و جیاوازیی ه ل ه نێوان هه‌ردووكیاندا نه‌هێڵێته‌وه .گرنگ ه ك ه ژنان بتوانن خۆیان ئازاد بكه‌ن ،مه‌به‌ستم ل ه ئازادی نه‌ك ل ه بواری جه‌سته‌یی، به‌ڵكوو ژیری و به‌زانابوون بێت ،ئه‌مه‌ی ه ك ه جێگای شانازیی ه بۆ ئێمه‌ی ژنان ،نمونه‌ی ژنانی باكوور هه‌یه ،ك ه ب ه زیره‌كی و توانایی خۆیان تێكۆشان ده‌كه‌ن و منیش شانازی به‌م ژنانه‌و ه ده‌كه‌م .ل ه ئاستی باشووردا ڕه‌نگ ه ژنانی چاالك و به‌توانا هەبێت ،به‌اڵم رێكخستنێكی پته‌و ل ه ئارادا نیی ه ك ه ل ه ئاستی رۆشنبیری و پێگه‌یاندنی ژنان پێویست ه ل ه سه‌ر ڕاوه‌ست ه بكرێت. وه‌كو دیكه‌ش خاڵی گرنگ ك ه ده‌مه‌وێ ئاماژه‌ی پێبكه‌م ئه‌وه‌ی ه ك ه ڕاست ه ژن ده‌توانێ له زۆر بواره‌و ه هه‌نگاو هه‌ڵبگرێ و ده‌ست پێشخه‌ر بێت ،به‌اڵم پیاویش تاوانبارێكی گه‌وره‌ی ه ك ه ل ه هه‌موو گۆڕه‌پانه‌كانی ژیاندا ئاسته‌نگ و له‌مپه‌ڕی بۆ ژنان دروستكردوه ،به‌داخه‌و ه ته‌نیا وه‌كو ئامێرێك سه‌یری ژن ده‌كه‌ن و توندوتیژی ل ه سه‌ر ژن په‌ر ه پێده‌ده‌ن .نایانه‌وێت ژنان پێشه‌نگ بن و ل ه ده‌ست پێشخه‌ری ژنان ده‌ترسن ،چون پێانوای ه ك ه پێشه‌نگایه‌تی ژنان ده‌سه‌اڵت و هه‌بوونی ئه‌وان ده‌خات ه مه‌ترسی یانیش ئیتر ژن ب ه سه‌ر ئه‌واندا ده‌بێت ه ده‌سه‌اڵتدار .پێش هه‌ر شتێكی پێویست ه ئه‌م ئه‌قڵیه‌ت ه تێپه‌ر ببێت و تێگه‌یشتنێكی دووالیه‌ن ه پێشبكه‌وێت. هیوام ئه‌وه‌ی ه ك ه هه‌موو رێكخراوی ژنان بتوانن یه‌كگرتوو بن و ڕێگاچاره‌ی هاوبه‌ش بۆ كێشه‌ی ژنان دابنێن.
واجید‌ه بایه‌زید| چاالكوانی بواری ژنان
سه‌ره‌تا پێویست ه ناسینێكی باشمان هه‌بێت ل ه سه‌ر مێژووی ژیانه‌وه‌ی ژن ،ك ه ده‌گه‌ڕێته‌و ه بۆ 5000ساڵ به‌ر ل ه ئێستا ،هه‌ر ل ه كومه‌ڵگه‌ی سه‌ره‌تاییه‌و ه و به‌شداربوونی ل ه خێزاندا ،وه‌ك دایك و هاوسه‌ر و ته‌نانه‌ت ئه‌ركی به‌ڕێو ه بردنی منداڵ و
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
16
كاری ده‌ره‌و ه و بازرگانیكردن و زۆرشتی تری ل ه سه‌ر شان بووه .به‌اڵم ئه‌وه‌ش ده‌بێ بوترێت ك ه سه‌ره‌ڕای ئه‌و هه‌موو ڕۆاڵنه ،ژن بۆ چی ئێستاك ه الواز بوو ه و ل ه كوێیه‌و ه ده‌ستی پێكردوه؟ 7645ژن ل ه ساڵی 2016بۆ 2017ڕووبه‌ڕووی توندوتیژی بوونه‌ته‌وه ،هاوكات نزیكه‌ی 1000ژن كه‌م یا زۆر ڕووداوی كۆشتن و سووتانی ژن ل ه ئارادایه ،ب ه سه‌دان ڕێكخراوی ژنان هه‌ی ه ك ه به‌رامبه‌ر به‌م ڕووداوان ه بێده‌نگن ،پێویست ه ژنان به‌رامبه‌ر به‌م شتان ه بێده‌نگ نه‌مێنن و خۆیان پێش بخه‌ن .پێویست ه له‌مه‌وبه‌دوا ئیتر هه‌ر شت ته‌نیا به ئه‌قڵیه‌تی پیاوه‌و ه نه‌به‌ستینه‌وه ،نه‌یكه‌ین ب ه ئه‌سته‌م بۆ خۆمان ،چون ئێستا ده‌رفه‌تی پێشكه‌وتن هه‌یه .ژن پێشه‌نگی ژیان ه و چاالك ه و ده‌توانێ هه‌ر كار و خه‌باتێك ئه‌نجام بدات .ژن ده‌توانێ ببێت ه پێشه‌نگ بۆ ئه‌وه‌ی هه‌م خۆی و هه‌م پیاویش بگۆڕێ، به‌اڵم هاوكات پێویستی به ڕێكخستن بوونی ئێمه‌ی ژنان هه‌یه .یاسایه‌كی ل ه الیه‌ن حكومه‌تی عێراق بۆ به‌شوودانی كچان ل ه ته‌مه‌نی بچووك ده‌رچووه ،به‌اڵم به‌داخه‌و ه هه‌ڵوێستێكی هاوبه‌شی ژنان ده‌رنه‌كه‌وتووه ،بێگومان بڕیارێكی وه‌ها ده‌بێت ه هۆكاری زۆربوونی توندو تیژی و كوشتنی ژنان ،چون منداڵێكی 9ساڵ ناتوانێ ل ه سه‌ر ژیانی خۆی بڕیار بدات ،هه‌تا ئه‌وه‌ی بتوانێ هاوسه‌رگیری بكات، ئه‌م ه تاوانێكی زۆر گه‌وره‌یه. بۆ نمون ه چون ل ه باكووری كوردستان ژنان توانیویان ه خۆیان پێش بخه‌ن ،یه‌كێتی خۆیان پێش بخه‌ن ،زنجیری ترسیان پچراندوه ،كێشه‌یه‌كی وه‌ها ل ه ئارادا نابێت ،یانیش ئه‌گه‌ر هه‌بێت ب ه تێكۆشان به‌رامبه‌ری ده‌وه‌ستنه‌وه ،هه‌روه‌ها ل ه نمونه‌ی ژنانی رۆژئاوای كوردستاندا هێزی پاراستنی ژن به‌هێزبووه ،به‌اڵم به‌داخه‌و ه ل ه باشوری كوردستان ژن ل ه جێگای خۆیدا وه‌ستاوه ،سه‌ره‌ڕای تێكۆشان و به‌رخۆدانیكی ك ه ل ه مێژوودا پێشكه‌وتووه ،زۆرتر به شت و بابه‌تی ژیانیه‌و ه سه‌رقاڵن ،ئازادی ئه‌و ه نیی ه ك ه هه‌ندێ بواری كار و ئابوری بخات ه ده‌ستی خۆی یان خۆی ب ه ده‌ركه‌وتن ل ه ماڵ شرۆڤ ه بكرێت ،ئازادی پێویست ه سه‌ره‌تا ل ه مێشك دا پێشبكه‌وێت. وه‌ها نه‌بێت قه‌ت توندوتیژی سه‌ر ژنان كه‌م نابێته‌وه .چون هه‌تا ژن ئازاد نه‌بێت ،كۆمه‌ڵگه‌ش ئازاد نابێت ،ژنی زانا و تیگه‌یشتوو ن ه ته‌نیا پیاو ده‌توانێ هه‌موو كۆمه‌ڵگ ه به‌ڕێو ه ببات. ژنان پێویست ه بتوانێ خۆی پێش بخات و گرنگی ب ه خۆبه‌رێكخستن كردن بدات ،چاوه‌ڕوانی ل ه كه‌س نه‌بێت ك ه ده‌ست پێشخه‌ری بۆ بكات .هاوكات ئێمه‌ی ژن پێویست ه بتوانین ل ه ماڵ ده‌ربكه‌وین و به‌رامبه‌ر ب ه ئه‌قڵیه‌تی چه‌وسێنه‌ری پیاوساالری و ژن كوژی ل ه مه‌یدان و ل ه سه‌ر جاد ه بین ،داوای مافی خۆمان بكه‌ین و چیدی ئه‌م توندوتیژی و بێ مافی ه ل ه سه‌ر خۆمان په‌سه‌ند نه‌كه‌ین.
پاراستنا ئازادیا ژنێ ستاندنا رزگاری و ئازادیا وەاڵتەکیە
.....هێالن چیا ژنێن کورد بخوە ب تێکوشین و نەقەبولکرنا پەرگالەکا یا ب شدەتەک فاشیست ،ھەم جڤاکی ،ھەم پولیتیکی وھەم ئابوری .ب ناڤ و دەنگن ژنێن دەڤەرا بادینان ،د دیروکا ڤێ دەڤەرێ دە پڕ تێکوشین و خەبات و بەرخوەدان کرینە کو خوە ژ بن دەستی و کولەتی و شدەتێ و قەیدێن دەستھەالتێ د ئااڵنێن پولیتیکی ،جڤاکی ،لەشکەری و ئابوری و هتد رزگارکەت .شدەتا دژی ژنێ شدەت ه دژی جڤاکێ ،ژبەرکو ژن بخوە جڤاکەکی پەروەردە دکە، ژبوڤێ یەکێ رۆژا بەرھەنگاریا شدەتا دژی ژنێ زیندی رادگرین. دیروکا ڤێ شدەتێ ڤەدگەرە ڤێ یەکێ رێکخراوێن ناڤ نەتەوی یەکبویی ١٧ی ئوکتوبەرا ساال ١٩٩٩ب پێتریا دەنگان رۆژا ٢٥ی نوڤەمبەر ھەموو ساالن ب رۆژا بەرھەنگاربونا توندوتیژیا دژی ژنان دەست نیشان کر و تێ ساخ کرن ،ئەڤ رۆژ ب سەدەما تیرورکرنەکا ھوڤاتی یا سێ خوشکێن ب ناڤێ (پاتریا مارسدس میراباڵ، ماریا ئارژانتینیا مینراو میراباڵ ،ئانتونیا ماریا ترسا میراباڵ) ،ھەرسێ خویشک ل سەردەمێ دیکتاتوریەتا دومینکان ب ناڤێ(رافائل ترۆخیلۆ)ھاتن تیرورکرن. رۆژەک ژ رۆژان ئاھەنگەکا گشتی ھەبوو کو ئێک ژ وان خویشکان کارێ پارێزەریێ دکر ل وێدەرێ ئامادە ببوو، ب ئامادەبونا دکتاتور ترۆخیلۆ ،پاشان تروخیلۆ دگاڤەکێ دە ھەول ددە دەستدرێژیێ بکە سەر یەک ژ وان خوشکان کو ل وێ دەرێ بوو ،لێ بەلێ ئەوێ ب توندی بەرسڤا وی دا ،ھەر دوی دەمی دە وی جھی دھێلە و
دچە ،دوڕا ھەر سێ خوشک تەڤلی تەڤگەرا()١٤ی یونیو یا دومیناکان دە کو دوژمنێن ترۆخیلۆ بوون و چاالکی دژی وی ئەنجام دان ،پشتی ب شەرمزارکرنا وی و دەستھەالتا وی ھەر سێ خویشک ب فەرمانا تۆرخیلۆی تێن زیندان کرن پشتی دەمەکێ درێژ تێن ئازادکرن ،لێ پشتی ئازادبونێ ھەر ب فەرمانا ترۆخیلۆی ڤە ب دەستێ کەسێن نەناسکری ڤە تێن تیرورکرن ،پشتی شەش مەھان کو ئەو ژن ھات بوون قەتلکرن تۆرخیلۆ ژی ھات تیرور کرن ،ژ ھەموو ھەلوێست و چاالکی و خەباتا ڤان ژنان یەکسانی و بێ جیاوازیا رەگەزتی بوو ،پشتی وێرانکرن و بن برکرنا دەسھەالتا ترۆخیلۆی ماال وان ژنان بوو موزەخانەیەک و ھەر ساڵ گەشتیار سەرەدانا وێ دکەن ،دیسان ژیان و تێکوشینا میرابااڵن بوو فلیمێن دیکیومێنتاری و سینەمایی. شدەتا لسەر ژنێ دیاردەیەکا جیھانی و دیروکیە ب تایبەت ل دەڤەرا بادینان ،ئەو دەڤەرا ھاتی بێ بەھرکرن ژ پێشەنگتیا ژنان و ئیرادەیا ژنێ ،ژن دڤێ دەڤەرێ د ه ل ژێر سەدان دکتاتورێن مینا تروخیلۆی نە مینا دەستھەالتا پولیتیکی باڤک ساالری ئولی فەودالی ،ژن نکارن ببن خوەدی ستاتو و پێگەھەک پێشەنگ و خوەدی ئایدولوجی و ئیرادە ،ل سەر وێ تێکوشین و بەرخوەدانا ژنا ڤێ دەڤەرێ رە ھەر نکارن خوە رزگاربکەن ژ قەید و زنجیرێن جڤاکی ،د ھەر چرکەکێ دە شدەت تێ کرن لسەر ژنەکێ یان فیزیکی ـ زایەندی یان ئابوری و ماڵباتی یان پسکولوجی .ل دەڤەرا بادینان چەندین ژن کەتنە ناڤا شورەشا پولیتیکی لێ توجاری باندورەکا وسا نەکر،
ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
17
دەنگەک نەکر کو خویا ببیت ،ئەڤ دەنگێ ژنێ یە یان خوەدی بریارەکا سەربەخوەبیت ھەرتم دچارچوڤا زێھنیەتا مێر یان دەستھەالتێ دە بریاردایە ،دیسان کارکرن و چاالکی و رێکخراوێن مەدەنی و سازی و راگەھاندنێ دا تەنێ مینا ئاالڤەک تێن بکارئینان و نمایشکەر داکو ب ناڤێ وان دیموقراتیەتا خوە ب دروشم بدەن خویاکرن .دیسان ژنێن دناڤا رێکخراوان دە ھەر تم دخوازن کو بکن، کار چا ال کیا ن بکن ،ھەرتم ژی جڤینێن وان ھەنە لێ تو بە ر ھ ە م نینە و نایێ بە ر چا ڤ ، ژ ژبەرکو چا ر چو ڤێ د ە ست ھ ە ال تێ نادەرکەڤە و ب ئیرادەیا خوە شینێ تێکو ناکەن .ئەڤ ژن ھاتنە کرن کپ ب دەنگ یا بلند مێرەکی یان ئێر شە کا جڤاکی یان
پاراستنا ئازادیا ژنێ ستاندنا رزگاری و ئازادیا وەاڵتەکیە ،نزانن کو ژن روناھیا جڤاکێ یە ،ژبەر ڤێ یەکێ ھەیا نھا رۆژ ب رۆژ شدەتا لسەر ژنێ زێدە دبە و بەر ب سەدێ بیست و یەکەمان ناچن.
دەستھەالتێ ڤە یان شدەتا زایەندی ،ئەو ژنێن ئەم پر ناڤێن وان دبھیسین و دبینین ئەون یێن کو ل بن سھا دەستھەالتێ یان ماڵباتی یان کاپیتەلیزمێ دانینە پێشبەری مە ،شدەتا لسەر ژنێن کورد ب گشتی باوەرم ژ ھەر جھی پێترە ژبەر ئەڤ ھەرێم ل ژێر شدەتا کوردان بخو یە نەک دوژمنان و ل ژێر سھا دەستھەالتێ و جڤاکەک فەودالی وئولی
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
18
ھەناسەیا خوە ھەلدکێشت و بەرددەت ،ھیچ یاسایەک دادگەھەک ل ڤر ناڤێ خوە نینە و توکەسەک ل سەر شدەتا دژی ژنێ ناکەڤە بن یاسایێ و نایێ سزادان ،تاکێ ڤێ دەڤەرێ یێ کو خوە ب ئازاد ددە ناسکرن ئەون یێن کو ھێشا نزانن ئازادی چیە ،چەندین جاران ئەم ل جڤاتەکێ درونن و باسی ئازادیا ژنێ دکن، وسا فام دکن کو بێ ناموسی و روت بونا ژنان ئازادیە و دترسن باسێ ئازادیا ژنێ بکەن و ناخوازن ژن ئازاد ببن ،ھەیا نھا ژنێ ب پال دووەم دزانن یان ھەڤوکەک ھەیە دبێژن مێشکێ ژنێ دکوشا وێدەیە یان فەرقا ژن و مریشکێ تونەیە ،ژبەر ڤێ ژی جاران ژن ب خوە شدەتێ دکە دژی ژنێ مینا دبنە ژنا دووەم یان چاڤ پێنەرابونا ئازادیا ھەڤ دوو یان کولەتیا وان وەدکە کو مێر یان ئول جڤاکێ فەودالی وان بن دەست بکە .تشتەک ژ دیروکا ژن بونا خوە نزانن ،نزانن کو ژن ژیانە ،ژن بەرخوەدانە، ئەرکێ تەڤا جڤاکیە کو ژنێ ژ ھەموو مەترسیان بپارێزە ،ژبەرکو ژن ژیانە ھەڤالەک پر دلسوزە و دایکەک دلوڤانە ،جڤاکەک ب ھەبونا ژنێ ئاڤا دبە و دشکێ،ئەوە سەدەما بەردەوام بونا جیھانێ ،مافێ ژنێ دئاستێ گرنگیا مروڤان دەیە ،تاکو ژ خەوا نەزانینێ رابە و داخوازا ھەموو مافێن خوە بکە بێ ترس ،ژ قەیدا کو ب ھزاران سالە ل لنگ و دەستێن وێ بێ شکاندن، یاکو ھێز و رامانێن وێ قەید کرین بێ ھالنین، بێ گومان خەباتا ژنێ دێ بەردەوام بیت ھندی مێر و زورداری ھەبە ،ژبەر ژن د دلێ خوەدە ئازادن ،رزگارن ،چەلەنگن و ھەر گاف سەربلندن ،وەاڵت ب ھەبونا ژنێ سەردکەڤە و پێش دچە ،پاراستنا ئازادیا ژنێ ستاندنا رزگاری و ئازادیا وەاڵتەکیە ،نزانن کو ژن روناھیا جڤاکێ یە ،ژبەر ڤێ یەکێ ھەیا نھا رۆژ ب رۆژ شدەتا لسەر ژنێ زێدە دبە و بەر ب سەدێ بیست و یەکەمان ناچن.
ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
19
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
20
ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
21
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
22
پاراستنی ژنان پێویسته سه‌ر ه‌تا له عه‌قڵدا پێش بكه‌وێت
.....نه‌جیبه عومه‌ر رۆژی ،١٩٦٠/١١/٢٥رووداوێک لە شاری دۆمینیکی واڵتی ئەمریکا روویدا ،کە لەو واڵتەدا سیاسەتێکی دیکتاتۆری بەرێوە دەچێت و لە سایەی ئەو سیستەمەدا خەڵک دەچەوسێنرێتەوە .چینێکی خەڵکی دەوڵەمەندی دەسەاڵتدار هەیە ،کە خەڵک دەچەوسێنێتەوە ،چینێکی خەڵکی هەژاریش تێکۆشان دەکات بەرامبەر ئەو دەسەاڵتە ،لەناو ئەو چینەدا بزوتنەوەی تێکۆشانی ئازادی دروست دەبێت. تێکۆشانێک بە ناوی (قەلەن دەستینا) دروست دەبێت .ئەو تێکۆشانە بزوتنەوەیەکی گشتی سۆسیالیستییە کە تێکۆشان دەکات ،دژی ئەو سیسته‌مە دەسەاڵتدارێتییەی کە ئەو ناوچەیە بەڕێوە دەبات .لەناو ئەو بزوتنەوەشدا خەڵکی سۆسیالیست جێگەی خۆی دەگرێت ،دەیانەوێت ژیانێکی یەکسانی دروست ببێت بۆ مافی ژن وە بۆ مافی گەالنیش. لەناو ئەو بزوتنەوەدا سێ خوشک بەناوی (پاتریا ،ماریا ،مێرڤا) جێگە دەگرن ،کە بە (خوشکانی میرابال) ناسراون .بەتایبەت ئەو سێ خوشکە ڕووبەڕووی ئەشکەنجەو زیندانیکردن دەبنەوە و دەوڵەت دەخوازێت تەسلیمیان بیانگرێت ،ئەم سێ خوشکە دەستگیردەکرێن ،پاشان دەستدرێژیان دەکرێتە سەرو دواتر لە ٢٥ی ١١ی ١٩٦٠دا دەکوژرێن. لە دوای ئەوە لە هەمان رۆژی ساڵی ١٩٨١دا لە ئەمریکای التین کۆنگرەیەکی ژنان بەڕێوە دەچێت. لەم کۆنگرەیەدا بریار دەدرێت ئەم رۆژە وەکو رۆژی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان بناسرێت کە دواترو لە ساڵی ١٩٩٩دا ئەم رۆژە بەفەرمی وەک رۆژی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ژنان لە نەتەوەیەکگرتووەکاندا دەناسرێت .توندوتیژی ئیدی بووە بە بەشێک لە ژیانی ژن، ئێمەی ژنان هەموو جۆرەکانی توندوتیژی ،لەهەموو بوارەکانی ژیاندا بە سیستەماتیک لە سەرمان بەرێوە دەچێت ،هەر بۆیە ئێمە دەبێت بزانین توندوتیژی چییە؟ توندوتیژی زیهنییەتە یاخود ئەقڵیەتێکە کە بەرهەمی سیسته‌می پیاوساالرییە ،یانی دەتوانین بڵێین پێش ئەوەی سیسته‌می پیاوساالری هەبێت ،ئەقڵیەتی توندوتیژی نەبووە .چونکە کاتێک کۆمەڵگەی سروشتی هەیە ،ژن تێیدا پێشەنگە و لە کۆمەڵگەدا توندوتیژی بوونی نییە .بەڵکو بە هاتنی سیسته‌می پیاوساالری توندوتیژی بەرهەم دێت ،چونکە کۆیالیەتی لە ئەقڵدا پیش دەکەوێت وە ئازادیش هەر بە ئەقل پێش دەکەوێت .ئازادی فکرە بە پێچەوانەی هەندێک لە بۆچوونەکان ،کە ئازادی لە ئازادی ئابووری یاخود ئازادی مادیی یان شکڵی یانیش جەستەیدا دەبیننەوە ،بەاڵم بەپێی
ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
23
تێزەکانی رێبەر ئاپۆ و بەشێک لە کۆمەڵناسەکانی ئێستا ئەوەیان سەلماندووە کە ئازادی ،ئازادی فکرە و کۆیالیەتیش لە فکردا پێشدەکەوێت .لەبەر ئەوە هەموو مرۆڤێک لە ئەقڵدا باش یان خراپ دەبێت .هەر مرۆڤێک چەندەش خراپ بێت ،یان بە پێچەوانەوە ،ئەگەر لە الیەنی ئەقڵدا بگۆڕدرێت ،ئەوا ئەو مرۆڤەش دەگۆڕێت. سەرچاوەی هەموو بابەتێک فکرە ،دەڵێین کۆمەڵگەی پیاوساالری چۆن پێش کەوت؟ بێگومان بە تێکدانی ئەقلیەتی مرۆڤەکان ،هەر لەبەر ئەم هۆیەش توندوتیژی یەکێکە لە بەرهەمەکانی ئەو ئەقڵیەتە ،چونکە بە هاتنی ئەقڵیەتی پیاوساالری سیستەمی دەسەاڵتدارێتی، توندوتیژی ،شەڕخوازی ،نایەکسانی هەروەها ئەقلیەتی سەردەست و بن دەست پێشکەوت. کاتێک کە سیسته‌می پیاوساالری پەرە دەسێنێت لە کۆمەڵگەدا ،ئیدی ئەم ئەقلیەتە دەبێتە ئەقلیەتێک کە خاوەنی زیهنیەتێکی رەگەزگەرایە ،واتا جیاکاری رەگەزی بە بنەما دەگرێت ،جیاوازی لە نێوان نێرو مێ دروست دەکات .بنەمای توندوتیژی لێرەوە سەرچاوە دەگرێت ،توندوتیژی نەک تەنها ڕووبەڕووی ژن دەبێتەوە ،بەڵکو بە هەمان شێوە پیاویش ڕووبەڕووی توندوتیژی دەبێتەوە. رێبەر ئاپۆ دەڵێت «کاتێک کە پیاو دەسەاڵتداربێت، نەک تەنها ژن ،بەڵکو هەموو بوونەوەرەکانی سەر رووی زەوی ڕووبەڕووی چەوساندنەوە و توندوتیژی دەبنەوە» .ئەقڵیەتی پیاوساالری کە دەسەاڵتدارە ،ئەو زیهنیەتە کە توندوتیژی بەرێوە دەبات پیاویش دەکات بە توندوتیژ ،ژنیش دەکات بەتوندوتیژ ،منداڵیش دەکات بە توندوتیژ ،پیاولە سەر ژن دەکات بە زاڵم، ژنیش لەسەر منداڵ و هەموو مرۆڤیش لەسەر ژینگە و لەسەر هەموو کۆمەڵگە دەکات بە توندوتیژ .لەبەر ئەوە ئەم بابەتە مژاری ئەقڵیەتە. هەندێ جار دەڵێن توندوتیژی بووە بە دیاردە ،بۆ؟ چونکە دیاردە واتە کارێک کە مرۆڤ فێری ببێت ،یاخود بابەتێک کە ببێت بە باو ،ئیدی دەبێت بە دیاردە ،بۆیە توندوتیژیش ئەوەندە کراوە ،بووە بە دیاردەیەک لەناو کۆمەڵگه‌دا .چونکە ئیدی دەبێت بە بەشێک لە ژیانی خەڵک ،دەتوانین بڵێین ئەوەی لەو کۆمەڵگەدا یەکەمین قوربانی توندوتیژییە ژنە ،یەکەمین توندوتیژی لە مێژووشدا بەرامبەر ژن کراوە ،چونکە لەبەرامبەر دایکە خوداوەند ،ئەو دایکەی کە پێشەنگایەتی کردووە لەکۆمەڵگەدا ،توندوتیژی لەسەر ئەو بەرێوەچووە. پاشان ئیدی لە هەموو کۆمەڵگەدا توندوتیژیان وەکو زیهنیەتێک باڵو کردۆتەوە .کاتێک ئەمانە باس دەکەین
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
24
لەبەر ئەوەیە کە شتی هەرە گرنگە ،دۆزینەوەی رێگەچارە و باسکردنیەتی .لێرەدا رەخنەیەک ڕووبەڕووی بیری کۆمۆنیەستەکان دەکەینەوە ،کە بۆچونیان وایە دەڵێن چینی کرێکار زۆر ڕووبەڕووی توندوتیژی دەبێتەوە، بورژوا ڕووبەڕووی توندوتیژی نابێتەوە ،یاخود ژنێکی بورژوا ڕووبەڕووی توندوتیژی نابێتەوە ،بێگومان ئەم شێوازی بیرکردنەوەیە هەڵەیەکی تێدایە ،یاخود دەڵێن لە هۆرمۆنەکانی پیاودا توندوتیژی هەیە ،لەبەر ئەوە پیاو لە رەگ و ریشەوە هەر توندوتیژەو ئەمە بابەتێکی بایۆلۆجیە ،بۆیە رێگەچارەسەریش نییە، کەئەمەش واتا بێ چارەسەر هێشتنەوەی کێشەکە. ئێمەش دەڵێین هۆرمۆنی ژن و پیاو لەیەکدی جیاوازە، یانیش ژن و پیاو دوالیزمن ،واتا تەواوکەری یەکدین، بەاڵم بوونی جیاوازی لە هۆرمۆنەکانی ژن و پیاودا، هێژای ئەوە نییە کە یەکدی بچەوسێننەوە ،ئەگەر بڵێین بوونی توندوتیژی پەیوەندی بە هۆرمۆنەکانەوە هەیە لە بنەرەتدا هەڵەیە ،چونکە وەکو لە سەرەتاشدا ئاماژەم پێدا کە توندوتیژی زیهنییەتە ،بەاڵم پیاو ئەو زیهنییەتەی وەرگرتووە ،لەبەر ئەوەی سیستەم پیاو وەها پەروەردە دەکات کە پیاوەتی واتە توندوتیژی، واتە زوڵمکاری ،کاولکاری و قەبەبوونی دەسەاڵتدارێتی یانیش دەسەاڵتێکی رەها و...هتد. پەروەردەکردنی خێزان دەوری سەرەکی دەبینێت لە بەدەسەاڵتدارکردنی پیاو و الوازکردنی ژندا ،هەر لە تەمەنی منداڵییەوە پیاوەکان وا فێر دەکرێن کە پێویستە دەسەاڵتدار بن ،بە ژنێکیش دەگوترێت نابێت دەنگت بەرز بێتەوە زەعیفەیت ،هەروەها هەندێ جار ئەم پەروەردەکردنە ئەگەر بە زمانیش فێری منداڵ نه‌كرێت بەاڵم بە جوڵەو هەڵسوکەوت فێر دەکرێن ،چونکە منداڵ هەر لە سەرەتای دروستبوونیەوە هەتا گەورەش دەبێت توانا فیزیکیەکانیان جیاوازی نییە ،بۆیە ئەوە ئەقلیەتە کە جیاوازی دەخاتە نێوان هەردوو رەگەز لە الیەنی بیرکردنەوەدا ،هەروەها کۆمەڵگە ڕۆڵی هەیە لە پەروەردەکردنی تاکدا لە تەمەنی منداڵیەوە ،چونکە منداڵ لەو تەمەنەیدا ئەو شوێنانەی کە کراوەن زێدەتر تەنها پیاوی تێدا دەبینێت ،یاخود بەرێژەیەکی کەم ژن دەبینێت ،بۆیە وا تێدەگات کە ئەم شوێنانە تەنها بۆ رەگەزی نێرە نەوەک بۆ مێ ،هەروەها راگەیاندنەکانیش ڕۆڵیان هەیە لە پەروەردەکردن و دروستکردنی جیاوازی رەگەزی لەبیرکردنەوەی منداڵدا ،بەهەمان شێوە ناوەندەکانی خوێندیش پشکێکیان بەردەکەوێت لە دروستکردنی ئەم جیاوازییە لە نێوان خوێندکاردا، بە بچوکترین تەماشاکردنی مامۆستا بۆ خوێندکار هەست بە دروستکردنی جیاوازی دەکرێت .هەندێ جار
دەگوترێت کە ژن و پیاو وەکو یەک توندوتیژن ،بێگومان لە سروشتی مرۆڤەکاندا توندوتیژی بوونی نیە ،بەاڵم بەهۆکاری ئەوەی ئێمە لە کۆمەڵگەیەکی پیاوساالردا دەژین توندوتیژییەکان بە پێوانی یەکەم پیاو بەرێوەی کە پیاو دەستپێشخەری دەبات ئەمە راستییەکە زۆرینەیی توندوتیژییەکانە ،پاشان ژنیش قوربانی ئەو ئەقڵیەتەیە. کاتێک ژن بە نەزانی پەروەردە بکرێت ئەو کاتە ئاستی تێگەشتنی کەمە ،کاتێک منداڵەکەی پەروەردە دەکات لەبەر ئەوەی ئاستی تێگەشتنی کەمە ناتوانێت باوەر بە منداڵەکەی بکات ،لەم کاتەدا توندوتیژی بەڕیوە دەبات. زۆر ئەو قسانەمان بەرگوێ دەکەوێت لە باوکەکانەوە کە دەڵێت من پێم خۆشە کچەکانم بێنە دەرەوە بەاڵم دایکیان رێگری دەکەن ،یاخود ئەو حاڵەتانەی کە چەندان کچ لەدەست دایکی خۆی کوشتووە ،یاخود ئەو کێشانەی بەردەوام هەن لە نێوان بوک و خەسودا ،یانیش چەندان نموونەی جیاواز لە نێوان ژنان بۆخۆیاندا ،راستە ئێمە لە وێنە سادەکەیدا ئەمانە دەبینین ،بەاڵم ئێمە سەرەتا پێش قسەکردن لەسەر ئەنجام دەبێت بگەرێینەوە بۆ هۆکارەکان ،بۆ نموونە هەر ژنێک توندوتیژبێت ئەوا ئەو ژنە زۆر نەزانە و السایی پیاو دەکاتەوە ،چونکە رێبازی ئاسانی پیاو توندوتیژییە ،ئەوەی زۆر زمان زبر بێت و ناحەقی بەڕێوە ببات مرۆڤە نەزانەکانن. لەبەر ئەوە ژن لە کۆمەڵگەی پیاوساالریدا بێ بەشە لە زانیاری ،لە تێگەشتن ،لە هوشیاری ،هەر کاتێکیش مندالەکان الدانێک بکەن خێرا پێی دەگوترێت دایکت باش بوایە بەو شێوە نەدەبویت .لە کۆمەڵگەشدا باشی بۆ دایک و بۆ ژن ئەوە نییە کە منداڵەکەی یاخود کچەکەی کردبێت بە ژنێکی هوشیار و تێگەشتوو و بە سەدان کەس ئاراستەی سەرکەوتن بکات ،بەڵکو ژنێکی باش لە کۆمەڵگەی پیاوساالریدا ،ئەوەیە کە زۆرترین خوازبێنی بۆ بچێت ،باش ماڵ بەرێوە ببات و باش قاپ بشوات .ئەگەر بخوێنێت بۆ ئەوەیە لەهەر ئەگەرێکدا لە هاوسەرەکەی جیابوویەوە ئەوا بتوانێت لە شوێنێک کاربکات ،ئەقلیەتی بەم شێوەیە شانازی بە ژنێکەوە ناکات کە چەندە ئاستی بڵندە و کۆمەڵگە گوێی لێ دەگرێت ،کێشەی دەوروبەر چارەسەر بکات، کۆمەڵگە هوشیار بکاتەوە ،رێزی لێ بگیرێت ،پیرۆز ببینرێت و بەهەزاران تاک پەروەردە بکات .بەڵکو شانازی بە ژنێکەوە دەکات کە چەندە بووبێت بە کۆیلەی پیاوێک لەبەرامبەریدا چەندە زێر(خشڵ) دراوە. هەر لەبەر ئەمانەیە ئەو دایکە ناخوازێت کچەکەی نزیکی پەروەردەی دروست ،سیاسەت ،سیمینارەکانی هوشیارکردنەوە بکەوێتەوە .بەڵکو نزیکی شێوازە
پەروەردەیەکی دەکاتەوە کە چۆن هاوسەرێک بدۆزێتەوە بۆ کچەکەی ،بۆئەوەی ئەم ئەقڵیەتە لە زووترین کاتدا دەست و قاچی کچەکەی گرێ بدات .بۆیە ئەو دایکە زۆرترین توندوتیژی بەرێوە دەبات بەرامبەر منداڵەکەی ،بەاڵم ئەم شێوە دایکە بەتێروانینی خۆی و کۆمەڵگە پیاوساالرەکەی پێی وایە باشترین دایکە، چونکە ئەمە ئەقڵیەتی پیاوساالرییە .ئەم دایکەش ئەوەی فێری بووە لە تیڤییەکانەوە فێری بووە ،لەو پەروەردەی دایکی فێر بووە ،کە بەهەمان شێوەی ئەویش پەروەردەکراوە .بەهەمان شێوە لە پەروەردەی کۆمەلگە فێری بووە کە خاوەنی ئەم ئەقڵیەتەیە .بۆیە لە ئەنجامدا دەبینین ئەوەی توندوتیژیەکان پیادە دەکات ژنە ،دایکە ،خەسوە ،بوکە لەم نێوەندەدا بەرێژەی زۆر پیاو نابینرێت ،لەبەر ئەوە هەندێ جار هەست دەکەین منداڵی کچ زیاتر لە باوکی نزیک دەبێتەوە ،چونکە هەم کەمتر دەیبینێت ،هەم توندوتیژیەکەی بەرجەستەتر نابینێت بە بەراورد بە دایکی .بەاڵم دیسان ئەقڵیەتی پیاوساالری لە ژندا بێت یانیش لە پیاودا بێت ،لە بنچینەدا بەرهەمی پیاوە .ژن لە سروشتی خۆیدا زۆر سادە و بێ توندوتیژییە .توندوتیژی جیاوازی لە نێوان ژنێکی خاوەن سەرمایە و بێ سەرمایەدا ناکات ،ئەگەر ژن بێت زۆرترین سوکایەتیت پێ دەکرێت. دەتوانین توندوتیژی دابەش بکەین بە سەر سێ جۆردا ،ئەویش توندوتیژی (جەستەیی ،دەروونی، سێکسی) وە هەرسێ جۆرەکەش لە ده‌رفه‌تی سیاسیدا بەکار دێت .زۆرجار ژن لە پارتێکی خراپدا کار دەکات، ڕووبەڕووی هەموو توندوتیژیەکان دەبێتەوە ،هەروەها لە بواری کۆمەاڵیەتی ،خێزان و خوێندنگا توندوتیژی لەسەر بەرێوە دەچێت ،پاشان لە بواری ئابووریدا ژن توندوتیژی لەسەر دەکرێت .ناهێڵن ژن خاوەن ئابووری سەربەخۆی خۆی بێت .پێی دەگوترێت ژن و کارکردنیان نەوتووە ،یان نانی دەستی ژن حەرامە. هەروەها لە ده‌رفه‌تی یاسایدا لە نموونەی هەرە بەردەست و دیار خستنە بواری جێبەجێکردنی بەشودانی کچانی تەمەن نۆ ساڵەیە لە یاسای عێراقدا .ئەگەر باسی هەر سێ جۆرەکەی توندوتیژی بکەین دەتوانین بەم شێوازە روونی بکەینەوە؛ توندوتیژی جەستەیی ئەوەیە کە لێدان لە جەستەی ژن دەدرێت ،بەهەر شێوازێک لە بەکارهێنانی ئامێر و کەرەستەوە هەتا بەکارهێنانی چەک بەرامبەر ژن و تاکەکانی دیکە. توندوتیژی جەستەیی دەتوانرێت ببینرێت و لەبەر چاوە کە کاریگەرییەکانی لەسەر جەستەی تاک دەردەکەون و بە ئاشکرا دەبینرێت ،لەسەدا پەنجای ژنان ڕووبەڕووی توندوتوتیژی جەستەی دەبنەوە لە کۆمەڵگەی ئێمەدا.
ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
25
توندوتیژی دەرونی باوترین جۆری توندوتیژییە کە ڕووبەڕووی هەر تاکێکی کۆمەڵگە دەبێتەوە ،لەهەر تاکێکی بندەستەوە هەتا مرۆڤێکی شۆرشگێریش بە بەکارهێنانی گوفتاری ناشرین و شکاندنی بەرامبەر. هەروەها زۆرجار بەکەم بینینی تاک کە دەچێتە خانەی توندوتیژی دەروونیەوە ،لە تەواوی خێزانەکان، پارتەکان و رێکخراوەکانیشدا بەکاردەهێنرێت ،زۆر جار لە نێو رێکخراوەکانی ژنانیشدا بەرامبەر ژن دەبینرێت ،بە بەکارهێنانی ووشەی سوکایەتی پێکردن بەرامبەر بە ناوچە ،تەمەن ،شێوازی دەربڕین و جل و بەرگ .دەتوانین بڵێین لە سەدا ٩٩ی ژنان ڕووبەڕووی ئەم جۆرە توندوتیژیە دەبنەوە .تەنانەت ژنێکی
توندوتیژی سێکسی کاریگەرییەکانی لە بەرچاو نییە و نابینرێت بە ئاشکرا، بەاڵم بە پێی یاسا لە دادگاکاندا لە سەدا -٩٥ی جیابوونەوەکان لە نێوان ژن و مێردەکاندا هۆکارەکەی توندوتیژی سێکسییە کە بەکاردەهێنرێت شۆرشگێریش ڕووبەڕووی توندوتیژی دەروونی خێزان، سیستەم ،کۆمەڵگە ،دەسەاڵتدار و دوژمن دەبێتەوە، لەبەر ئەوەی مرۆڤ به خێزانه‌و ه گرێ دەدرێت ،بۆیە زۆرترین توندوتیژی لە ناو خێزاندا بەرامبەر تاک ئەنجام دەدرێت. توندوتیژی سێکسی؛ هەموو ئەو ژنانەی کە لە پرۆسەی هاوسەرگیریدان دەتوانین بڵێین لەسەدا -٩٠ی ڕووبەڕووی توندوتیژی سێکسی دەبنەوە .رێبەر ئاپۆ
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
26
توندوتیژی سێکسی بەم شێوازە هەڵدەسەنگێنێ و دەڵێت: «یەکێک لە توندوتیژیەکانی سێکسی لەشفرۆشییە». لە بنەرەتدا ژنێک لەماڵی خۆشیدایە زۆربەی زۆریان وەکو لەشفرۆشێک مامه‌ڵەیان لەگەڵ دەکەن .چونکە ئەو ژنەی کە لەدەرەوە جەستەی خۆی دەفرۆشێت بۆ ئەوەی نان پەیدا بکات ،بەهەمان شێوە ئەو ژنەی کە لەماڵی خۆیدایەتی مێردەکەی هەموو رۆژێک هەڕەشەی لێدەکات ،ئەگەر داخوازییەکانی جێبەجێ نەکات ئەوا نانی پێ نادات یاخود دەری دەکات و ئیهانەی دەکات. کەواتە ئەو ژنەی کە لە دەرەوە لەرۆژێکدا لەوانەیە جەستەی بە چەند کەسێک بفرۆشێت ،بەاڵم لە ماڵەوە هەموو رۆژێک بە یەک کەس و چەندین جار ئەیفرۆشێت. کەواتە ماڵی تایبەتیش وەکو ماڵی گشتی دەبێتە جێگەی لەشفرۆشی .لەبەر ئەوە زۆرترین توندوتیژی سێکسی ڕووبەڕووی ژن دەبێتەوە .دەکرێت ناو خێزاندا بێت ،کە هەندێ جار باوک یان کەسانی دیکەی خێزان دەستدرێژی دەکەنە سەر کچی خۆیان ،لە دەرەوەی خێزانیشدا بە رێژەیەکی زۆر دەکرێتە سەر ژن .لە نموونەی وەکو شەنگال و دوزخورماتودا بەئاشکرا بینیمان .چۆن توندوتیژی و دەستدرێژی سێکسی بە کۆمەڵ کرایە سەر ژنانی ئەو ناوچانە و لە شوێنەکانی دیکەش دەبینرێت. توندوتیژی سێکسی کاریگەرییەکانی لە بەرچاو نییە و نابینرێت بە ئاشکرا ،بەاڵم بە پێی یاسا لە دادگاکاندا لە سەدا -٩٥ی جیابوونەوەکان لە نێوان ژن و مێردەکاندا هۆکارەکەی توندوتیژی سێکسییە کە بەکاردەهێنرێت، هەروەها خەتەنەکردنی مێینە بەهەمان شێوە دەکەوێتە ئەم خانەیەوە .دەبێت ئەوەش بزانین لە کوردستاندا بەکارهێنانی ئەم جۆرە توندوتیژیە (خەتەنە) کردن لە بەشی سۆراندا ئەنجامدەدرێت ،خۆشبەختانە لە بەشی بادیناندا ئەم جۆرە حاڵەتە بوونی نییە. پەراوێزخستنی ژن لە کایەی سیاسیدا بەشێوازێکی ئاکتیڤ ،جێگە نەگرتنی ژنان کە لە حکومەتی هەرێمدا ك ه دەیبینین یەک وەزیر ژنە ،هەروەها لە پارلەماندا کۆمەڵێکی کەم ژنی شکڵی ،یاخود لە پارتە سیاسیەکاندا دەبینین .هەروەها لە الیەنی کۆمەاڵیەتیدا ژن ناخرێتە بەرخوێندن ،بەزۆر بەشودانی ژنان ،دیاردەی گەورە بەبچوک و لەبری خوێن داین و فرەژنی کە هەموو ئەمانەش توندوتیژین لە بواری کۆمەاڵیەتیدا لەسەر ژن بەرێوە دەچێت .هەروەها هاوسەرگیری لەژێر ناوی دییندا بە شێوازی جۆراو جۆر و هاوسەرگیری کاتی کە دەتوانین بڵێین ڕەواکردنی لەشفرۆشییە ،کە یاساش ئەم شێوازەی قبوڵ کردووە .لەکۆمەڵگەدا ژن ڕووبەڕووی هەموو ئەم جۆرە توندوتیژیانە دەبێتەوە،
پاشان لەدواتردا پێی دەڵێن ژن تاوانبارە ،یاخود ژن بە هۆی فشارەکانی کۆمەڵگە و که‌لتورەکەیەوە ناچار بە ڕووبەڕووکردنەوەی ئەم شێوازە ژیان کردنە دەکرێتەوە ،وەکو فرەژنی کە ژنێک ناچار دەکرێت بە هۆی زۆری تەمەنییەوە هاوسەرگیری لەگەڵ پیاوێکدا بکات کە ژنێکی تر لە ژیانیدایە ،لەئەنجامدا دەکرێتە قوربانی ئەقڵیەتێک کە پێی وایە چوار ژن پێویستی بە شوانێکە ئەویش پیاوە ،بۆیە زیاتر لە پیاو، هۆشیاری ژن پێویستە .ژنان نابێت ئەوە قبووڵ بکەن کە وەکو ئامێرێک هەڵسوکەوتیان لەگەڵ بکرێت ،هەر کات کۆن بوون ئامێرێکی تازە بخرێتە جێگایان .لەبەر ئەوە ئێمەی ژنان پێویستە لەگەڵ زانینی کێشەکاندا چارەسەریش پیشبخەین .چارەسەری بنەرەتیش هۆشیاربوونەوەی ژنانە .لەبواری یاسایشدا بەهەمان
لەمه‌یدانی شەڕیشدا ژن قوربانی سەرەکین و نمونه‌ی شەڕی شەنگال ،کەرکوک و دوزخورماتوو بینران. لەبەر ئەوە پێویستە ئەو ژنانەی کە قوربانی ئەو شەڕانە بوون پەروەردەبکرێن. شێوە ژن دەچەوسێنرێتەوە ،بەتایبەت لە یاسای باری کەسێتیدا ژن کوشتن لەسەر نامووس رەوایە، هەروەها پێنەدانی میراس بۆ ژن ،بەشودانی لە تەمەنی نۆساڵیدا ،یاسای فرەژنی و قبوڵ کردنی دوو شاهیدی ژن لەبەرامبەر شاهیدێکی پیاو ،هەروەها سەپاندنی ووشەی لەشفرۆش بەسەر ژندا توندووتیژی یاساین لەبەرامبەر بە ژن دەکرێن. بەتەنها هەڵوێستی رێکخراوی ژنانی ئازادیخوازی کوردستان لەساڵی -٢٠٠٧دا کە پرۆژە یاسایەکمان
پیشکەش بە پەرلەمانی هەرێمی کوردستان کرد، بەناوی پرۆژەی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی بۆ گۆرینی یاساکان کە تێیدا هەموو جۆرە توندووتیژییەک بەیاسا پێوستە قەدەغە بکرێت هاتبوو ،بەاڵم دواتر پرۆژەیاساکە لەسەر ناوی رێكخراوەکەمان باڵونەکرایەوە لەسەر ناوی خۆیان باڵویان کردەوە. لە یاسای هەرێمی کوردستاندا گەلێک یاسا گۆڕانکاری تێداکراوە لەوانە کوشتنی ژن لەسەر ناوموس ،پرۆژە یاسای بەرەنگاروبوونەوەی توندوتیژی ،یاسای باری کەسێتی ،بەاڵم بەداخەوە یاسای فرەژنیان بە تەواوەتی هەڵنەگرت ،دەتوانین بڵێین ئەم یاسایانە هەن ،بەاڵم بە پراکتیک نەکراون و جێبەجێ ناکرێن ،تا ئێستاش زۆرێک پیاوی ژن کوژ بە یاسای لێخۆشبوونی سااڵنە بەر لێبووردنی گشتی دەکەون. ئەگەر باسی بواری ئابووری بکەین بۆ ژنان لە کوردستاندا و بەتایبەت باشوری کوردستاندا ،ژنان لە هەموو جێگەیەکی دیکە زێدەتر لەبواری ئابووریدا ڕووبەڕووی توندوتیژی دەبنەوە .دەبێت ئێمە وەکو ژنان هەڵمەتی کارکردنی ئازاد بۆ ژن فەراهەم بکەین، دەبێت ئەو مافەی کە مامۆستایەک هەیەتی لە شوێنە ئەهلییەکانیشدا بۆ ژن و پیاو وەکو یەک بێت .چونکە ئێستا لە هەرێمی کوردستاندا مافی ژن و پیاو لە کاری حکومیدا وەکو یەکە بەاڵم لە جێگە ئەهلییەکاندا وەکو یەک نییە ،بۆیە پێویستە بڵێین ئیدی زۆرترین هەلی کار بۆ ژن بێت و جیاوازی کاری سەربەستیش نەبێت. لەبەرامبەر ئەوەدا دەبێت کاری هەروەزی ژنان پێش بخەین ،ئێمە تا ئاستێک توانیمان دەستبخەینە سەر کیشەکان ،بێگومان لە هەموو ئەو گۆڕه‌پانانه‌دا کەژنان قوربانی سەرەکین ،لە مه‌یدانی شەڕیشدا ژن قوربانی سەرەکین و نمونه‌ی شەڕی شەنگال ،کەرکوک و دوزخورماتوو بینران .لەبەر ئەوە پێویستە ئەو ژنانەی کە قوربانی ئەو شەڕانە بوون پەروەردەبکرێن. بۆ رەوینەوەی هەموو ئەقڵیەتێکی توندوتیژی، هوشیاری فکری پیویستە .پاشان پەروەردەکردن لە تەواوی شار ،شارۆچکە و گوندەکاندا .تەنانەت کۆاڵن کۆاڵن پەروەردەی تاکەکان بکرێت ،لەالیەن ئەو ژنانەی شارەزاییان هەیە لە هوشیارکردنەوەی تاک و کۆمەڵگەدا ،هەروەها فێربکرێن چۆن بەرەنگاری توندوتیژی ببنەوە ،بێگومان ئەمەش بە هوشیاری فکری پەروەردە دەکرێن ،چونکە چەندە هۆشیاری فکری هەبێت ئەوەندەش توندوتیژی کەم دەبێتەوە. هەروەها چارەسەرێکی دیکە بە رێکخستنکردنی ژنان و چاالکی بەرامبەر هەر کرده‌وه‌یكی توندوتیژی کە بەهەر
ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
27
جۆرێک لەسەر ژنێک لەهەر کۆمەڵگەیەکدا دەکرێت .بۆ ئەوەی ژن نیشانی بدات کە لە هەموو کاتێکدا پشتیوانی یەکترن و خاوەن لە یەکتر دەردەکەون .پاشان خاڵی هەرە گرنگ هێزی پاراستنی ژنانە ،ئێمە بینیمان کە چۆن ژنان لە نەبوونی هێزێکی پاراستندا گەورەترین توندوتیژیان لەسەر ئەنجام درا و لە بازارەکاندا بە کۆیلە فرۆشران ،بەاڵم لە تۆڵەی ئەو ژنانە ئەمرۆ بە فکری رێبەر ئاپۆ گەورەترین هێزی سەربازییان دروستکردووە کە حەشدی شەعبی نەیتوانی ڕووبەڕووی ئەو کۆمەڵکوژییەیان بکاتەوە کە بەسەر دوزخورماتوو و کەرکوکدا هات .چونکە ئەگەر ژنی کورد لەو ناوچانەشدا خاوەن هێزێکی پاراستن بونایە ،ئەوا نە ڕووبەڕووی توندوتیژی نەتەوەپەرستی دەبوونەوە ،نە ڕووبەڕووی توندوتیژی ڕەگەزی دەبوونەوە کە لەسەر ژن بەرێوە چوو .لەبەر ئەمە رێبەر ئاپۆ دەڵێت «هێزی پاراستنی ژن وەک هێزی سەربازی ژن تەنیا پارێزەری چەن بستێکی کوردستان نین ،پێش ئەوە پارێزەری هەبوون وئیرادەی ژنن ،بۆئەوەی ژن بە ئازادی بژین هێزی پاراستنی ژن هەیە» .ئەم هێزە پێش ئەوەی بەرامبەر دووژمنانی کوردستان بێت ،لەبەرامبەر دەسەاڵتدارێتی پیاوساالرین .چونکە هەموو هێزە داگیرکەرەکان لە کوردستان دژبەری ئیرادەی ئازادی ژنن .لەبەر ئەوە ئەگەر رێبەر ئاپۆ ئەمرۆ لەزینداندایە باجی ئەوە دەدات کە تێکۆشانی ئازادی ژنی پیش خستووە ،فەلسەفە و فکری ئازادی پێش خستووە و بەرەنگاری توندوتیژی بۆتەوە .ڕێبه‌ر ئاپۆ خۆیکردووە بە قەڵغان لەبەردەم هەموو ئەو زۆردارانەی کە هێرش لەسەر ژن دەکەن. ئەگەر بپرسین دەسەاڵتداران بۆچی سوورن لەسەر گرتنی رێبەر ئاپۆ؟ لەکاتێکدا سەرۆکی تریش هەیە تێکۆشانی بۆ گەلی کورد کردبێت؟ بەاڵم رێبەر ئاپۆ لەبەر ئەوەی تێکۆشانی بۆ ئازادی ژن کردووە ،بە تێکۆشانی ئازادی ژن هەرچی دەسەاڵتدارێتی ستەمکارە هەڵیوەشاندەوە، چونکە هەموو دەسەاڵتدارێتییەک لەسەر ژن بەرێوە دەچێت ،هەرچی کۆیالیەتییە لەسەر کۆیالیەتی ژن بەرێوە دەچێت ،هەرچی توندوتیژییە لەسەر توندوتیژی ژن بەرێوەدەچێت .بۆیە ئێمە دەڵێین توندوتیژی لەسەر ژنان هەوێنی هەموو توندوتیژییەکانە .چونکە یەکەم توندوتیژی و شەڕ لەسەر ژن بەرێوە چووە ،ئەگەر ژن لە توندوتیژی رزگاری بێت ،ئەگەر ژن لەگەڵ پیاودا یەکسان بێت ،ئەگەر ژن بە ئەرکی خۆی و بە پێشەنگایەتی هەڵبسێت لە کۆیالیەتی رزگار دەبێت. شەڕ هەمووی کۆتایی دێت چونکە ئەم بابەتە ناوەندی هەموو شەڕەکانە .بۆیە ئێستا رێبەر ئاپۆ لەسەر ئەوە
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
28
دادگایی دەکرێت ،پێی دەڵێن تۆ تێکۆشانی ئازادی ژنت پێش خستووە ،رەنگە بە زارەکی و ڕوو بەڕوو وانەڵێن بەاڵم خۆ خەڵکێکیش هەیە تێکۆشانی نەتەوەیی کردبێت، بەاڵم نهێنی سەرکەوتنی رێبەر ئاپۆ ئەمەیە .نەک تەنها بۆ ژنی کورد بەڵکو بۆ هەموو مرۆڤایەتی .ئەگەر ژنانی رەققا ئەو هەموو ژنە عەرەبە بەشدار بووەو ئەو هەموو تابوورانەی کە لە ژنانی عەرەب پێک دێن و لەبەرامبەر داعشدا شەڕدەکەن ،لەبەرامبەر هۆڤایەتی شەڕدەکەن، بێگومان ئەمە بەفکروفەلسەفەی رێبەر ئاپۆیە .ئەگەر ژنانی یەژەشە (یەکینەی پاراستنی ژنانی شەنگال) چوون لە رەققە تۆڵەی خۆیان کردەوە ئەمە گەورەترین وەرچەرخانە .لەبەر ئەوە پێویستە ژن خۆی پاراستن بکات ،پیاو ئامادە نییە بیپارێزێت ،ئەگەر ئێمە ئێستا دەپارێزرێین لەسایەی هێزی پاراستنی ژنانە .هەرچەندە یەکەم پاراستن لە ئەقلدایە ،چونکە ئەگەر تۆ چەکیشت بەدەست بێت لە ئەقلدا خۆت نەپارێزیت هوشیاری خۆت نەبێت ،ناتوانیت پاراستن بکەیت .لەبەر ئەوە ئەگەر لە فکردا هێزی پاراستنت دروست کرد وەکو چەکیش هێزی پاراستنت دروستکرد ئەوا هیچ کەسێک ناتوانێت ڕووبەڕووت ببێتەوە .رێبەر ئاپۆ بۆ هەر توندوتیژییەک لەسەر ژن بەتایبەت بۆ ژنانی شەنگال کە دەستدرێژیان کراوەتە سەر دەڵێت «شەنگال نییە بەڵکو منم لە زینداندا دەستدرێژیم کراوەتە سەر» .لەبەر ئەوە بۆ ئێمە رێبەر ئاپۆ وەک پیشەنگی تێکۆشانی ئازادی گەل ،گەورەترین خزمەتی کردووە ،رەنگە بڵێین خۆ رێبەر ئاپۆش پیاوە، بەاڵم دەڵێین رێبەر ئاپۆ پیاوەتی کالسیکی لە خۆیدا کوشتووە .چونکە ئەگەر رێبەر ئاپۆ وەک پیاوێک بیری بکردایەتەوە ،پوشێكی دەدایە ژن و هەموو ژنی داگیر دەکرد .چونکە پیاوێکی کالسیک هەڵوێستی وەهایە، بەاڵم رێبەر ئاپۆ بەبێ بەرژەوەندی هەتا ئێستاش لە زینداندا ناوەرۆکی هەموو پارێزنامەکانی لەسەر ئازادی ژنە .بۆیە ئێمە وەکو فکر بۆ چارەسەری هەموو توندوتیژییەکان فکری رێبەر ئاپۆ وەکو بنەمای فیکری دەبینین ،نەک تەنها بۆ گەلی کوردو ژنی کورد بەڵکو بۆ هەموو ژنانی جیهان .بەتایبەت لەم دواییانەدا بینیمان چۆن ژنانی بەرازیل (شەهید سارا) ساکینە جانسزیان وەک پیشەنگی خۆیان بەناوکرد ،لە بنەرەتیشدا شەهید ساکینە هەڤاڵی ڕێبه‌ر ئاپۆیه .بۆیە دەبێت بەبەردەوام باسی فکری ڕێبه‌ر ئۆجه‌الن بکەین ،چونکە فکری رێبەر ئاپۆ بەتەنها بۆ کورد و ژن نییە ،بەڵکو بۆ هەموو جیهانە و هی هەموو جیهانە.
هەتا ژنان نەبن ه خاوەنی بریاری خۆیان ،ناتوانین هیچ هەنگاوێک بنێین
ڕەوا ئیسماعیل مودیری بەشی ڕێكخراوی ژنانی «سی دی ئۆ» تروسكه :ده‌توانن ڕێكخراوه‌كه‌تان ب ه ئێم ه بناسێنن و هه‌روه‌ها باسی به‌رنام ه و پرۆژه‌كانتان بكه‌ن؟
ــ ڕه‌وا :ڕێکخراوی ( )CDOڕێکخراوێكی مەدەنییە ،لە ساڵی ١٩٩٩دامەزراوە ،لە سەرەتادا ئامانجی ڕێکخراوەکەمان ئەوە بوو کە کۆمەڵگەی مەدەنی کۆمەڵگەیەکی دیموکراتیک بێت و لەسەر مەسەلەی دیموکراتی کارمان ئەکرد ،بەاڵم دوای ئەوە سەیری پێداویستییەکانی کۆمەڵگەمان کرد و پڕۆژەی جیا جیامان بۆ کۆمەڵگە پێش خست ،یەکەم پارتنەری زۆر گەورەی ئێمە یەکێک بوو لە ئاژانسەکانی ( )UNکە ))UNCRبوو ،لە ساڵی ٢٠٠٦ئێمە دەستمان کرد به كار لەگەڵ ( )UNCRو دوای ئەوەش لەگەڵ ()UNەکانی تر وەک ( )WFP,UNFPAوەهەروەها وەکو ڕێکخراوەکانی تر کە ڕێکخراوی ))INTERNATIONALنێودەوڵەتین. ڕێکخراوەکەمان سەرەتا بە سێ کەس دەستی بە کار کردن کرد ،وە تا ئێستاش ئەو سێ کەسە زۆر بە بەسیتی ئیش ئەکەن، ئێستاش ژمارەی کارمەندەکانمان گەیشتوەتە نزیکەی ٣٠٠کارمەند.
تروسکە :ئیش و کاری ڕێکخراوەکەتان تەنها بۆ ژنانە یان بۆ گشتی کۆمەڵگەیە؟
ڕه‌وا :ئێمە بۆ گشتی کۆمەڵگە کۆمەڵێک ئامانجمان هەیە ،وەکو دیموکراسییەت ،ئەمانەوێت کۆمەڵگەیەکی لەسەر بنەمای دیموکراسی پەروەردە بکەین ،هەروەها بەرگریکردن لە مافی ژنان ،مافی مرۆڤ بەگشتی وە بەرگریکردن لە مافی ئاوارە و پەنابەرەکان ئەمانە ئامانجە سەرەکییەکانی ئێمەیە. لە ئێستادا پرۆژەی جیا جیامان هەیە ،دوو پڕۆژەی زۆر سەرەکیمان هەیە کە لەگەل ئاژانسی (( ،UNCRئەم دوو پڕۆژەیە یەکێکیان تایبەتە بە ئاوارەکان و ئەوی تریشیان تایبەتە بە پەنابەرەکانەوە .زیاتر ئیشی یاسای و پاراستنیان بۆ ئەکەین.
ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
29
تروسکە :ئەو پرۆژانەی کە پێشیان ئەخەن بۆ ژنان ،بە تایبەتیش ئەو ژنانەی ڕووبەڕووی توندو تیژی دەبنەوە چین؟
ــ لە نێوان ئەم پڕۆژانەی کە ئاماژەمان پێدا ،پڕۆژەیەکی تایبەتمان هەیە سەبارەت ب ه توندوتیژی دژی ژنان کە لە ئێستادا من ئەو پرۆژەیە بەڕێوە دەبەم ،پرۆژەکە پێکهاتووە لە ١٤ستاف ،بەڕێوەبەریک ٦ ،توێژەر ٣ ،کۆمەڵناس و کۆمەڵەی سفوکلپۆینت مان هەیە کە لە دەرەوەی شار یارمەتیمان دەدەن بۆ جێبەجێ کردنی پرۆژەکەمان. هەروەها زیاتر کارەکانمان کۆمەاڵیەتین و خزمەتگوزاری کۆمەاڵیەتی و خزمەتگوزاری دەروونی پێشکەش دەکەین. ئەو خزمەتگوزاریانەی کە هەست ئەکەین لە پرۆژەکەی ئێمه‌دا نییە کە پرۆژەی ( )GPDپێ ئەڵێن ئەیگوازینەوە بۆ پرۆژەکانی تر ،بۆ نموونە هەندێک حاڵەت هەیە پێویستی پارێزەرە ئێمە بەشی پارێزەرەکانمان هەیە ئەینێرین بۆ بەشی پارێزەرەکان ،یان پێویستی بە خواردنە دەینێرین بۆ بەشی خواردن کە بەشێکی گەورەمان هەیە لەگەڵ ڕێکخراوی (.)WFP
تروسکە :ئەو ژنانەی کە ڕووبەڕووی توندو تیژی بوونەتەوە ئێوە پەیوەندی راستەوخۆتان هەبووە لەگەڵیان؟
ــ ئێمە بە ڕۆژانە تیمەکانمان دەرئەچن بۆ الی ئەو ژنانەی کە پێویستیان بە ئێمەیە ،چ ئەو ژنانەی ڕزگار بووی توندوتیژی بن ،یان لەو بارودۆخە بن کە ببنە قوربانی توندوتیژی ،ئێمە خولی پەروەردە یاخود کەمپینیان بۆ ئەکەینەوە و بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ خزمەتگوزارییەکانیان پێشکەش دەکەین .وەک خزمەتگوزاری دەروونی یان خزمەتگوزاریەکانی تر ،ڕۆژانە ژنان سەردانی ئۆفیسی سەرەکی ()CDOدەکەن ،ئێمەش سەردانیان ئەکەین چ لە شوێنە جیاوازەکانی شاری سلێمانی وچ لە دەرەوەی شار بێت ،هەروەها ئێمە پەیوەندی راستەوخۆ و بەردەواممان هەیە لەگەڵ ئەو ژنانە.
تروسکە :تا ئێستا چەندە توانیوتانە کێشەکانی ئەو ژنانە چارەسەر بکەن؟
ــ ئیمە پڕۆژەیێکمان هەبوو لەگەڵ ئەو ژنانە کارمان ئەکرد کە ڕووبەڕووی خۆسوتاندن یان سووتاندن ئەبوونەوە، لەم پڕۆژەیەدا ئێمە توانیمان یارمەتی ٩٦ژن بدەین چ لە ڕووی یاسایی بێت و چ لە بوارەکانی تر بێت .لە ساڵی ٢٠١٢و ٢٠١٣پڕۆژەیەکی ترمان هەبوو کە پڕۆژەیەکی زۆر سەرکەوتوو بوو ،لەم پڕۆژەیەدا توانیمان لە کۆی ١٢٠ژن کە ٢٠ژنیان لە ژێر هەڕەشەی کوشتندا بوون کە ئێمە توانیمان گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
30
ژیانیان ڕزگاریان بکەین ،لەڕاستیدا ئەمە دەسکەوتێکی زۆر زۆر گەورەیە بۆ تیمی پڕۆژەکە و بۆ ڕێکخراوەکەشمان کە توانیمان ژیانی ٢٠ژن لەژێر مەترسی کوشتن ڕزگار بکەین. جگە لەو ژنانەی کە هەڕەشەی کوشتن لەسەر ژیانیان هەبووە کە بە بیانووی شەرەفەوە ئێمە توانیومانە یارمەتیان بدەین.
تروسکە :لەساڵی 2017هەتا ئێستا ئەو ژنانەی ڕووبەڕووی کوشتن و خۆسوتاندن و توندوتیژی هاتوون ئەو ئامارەی گەشتۆتە دەستی ئێوە هەتا ئێستا چەندە؟
ــ ئێمە ناتوانین ئامارێکی دروست بدەین ،چونکە ئامارەکە ئەوە نییە تەنها لە ڕێکخراوەکەی ئێمە تۆمار بکرێت ،چەندان ڕێکخراوی تر هەن لە ناو شاری سلێمانی کار دەکەن لەسەر بابەتی ژنان ،تا ئێستا ناتوانین بڵیین ئامارێکمان هەیە بۆ ئەمساڵ ،بەاڵم بەڕێوبەرایەتی توندوتیژی دژی ژنان بەڵێنیان داوە کە لە مانگی 11ئامارەکانی خۆیان ئاشکرا بکەن بۆ راگەیاندنەکان .ئەو کاتە ئێمە دەتوانین بزانین کە چەند ژن ڕووبەڕووی توندوتیژی بوەتەوە ،بەاڵم بۆ ئەو ژمارەیەی کە لە الی ئێمەیە و لەم ساڵدا ئیشمان لەسەر کردووە نزیکەی 60بۆ 70حاڵەتە.
تروسکە :ئایا پەیوەندیتان لە گەڵ ڕێکخراوەکانی تری ژنان هەیە ،یان پرۆژەی هاوبەشتان هەیە کە لەگەڵ ڕێکخراوەکانی تر بەڕێوەی ببەن؟
ــ ناتوانم بڵێم پرۆژەی هاوبەشمان هەیە ،بەاڵم ئێمە بە بەردەوامی هەموو دوو هەفتە جارێک کۆبوونەوەمان هەیە، لە کۆبوونەوەکەدا زۆربەی ڕێکخراوەکانی کار بۆ ژنان ئەکەن ئامادە دەبن ،لە کۆبونەوەکەدا باس لە کێشە و پێداویستییەکانی ژنان دەکەین .هەندێک جار هەندێک ڕێکخراو پێویستی بە شتیک هەیە کە ڕێکخراوەکەی خۆی ناتوانێت پێ هەستێت لەوکۆبوونەوەیەدا پێشنیاری دەکات، هەر ڕێکخراوێک لە توانایدا هەبێت هەستێت بە ئەنجامدانی لەوێ پێشنیار دەکات و پێی هەڵدەستێت ،لەو کۆبوونەوەیەدا دەتوانین زۆربەی کێشەکانی ژنان چارەسەر بکەین.
تروسکە :ئێوە وەکو ڕێکخراوەکەتان ئەو هەنگاوانەی ناوتانە بۆ چارەسەری کێشەکان ،بەشێوازێکی کاتی کێشەکانی چارەسەر کردووە یان کێشەکانی بنەبڕ کردووە؟
ــ من تەنها ئەتوانم لەسەر پرۆژەکەی خۆم قسە بکەم، ناتوانم باسی پرۆژەکانی تر بە گشتی بکەم ،بۆ نموونە
ئێمە بەشی خزمەتگوزاری کۆمەاڵیەتی دەروونیمان هەیە، زۆربەی کێشەکان چارەسەر ئەکەن ،ئەو کەسانەی کە ڕوو لەم بەشە ئەکەن ئەوە نییە بڵێی کە دەرمانێکیان ئەدەینێ و ئیتر کێشەکانیان چارەسەر ئەکات ،ئەگەر نەیخوات ئیتر کێشەکانی چارەسەر نابێت ،ئێمە چارەسەری ئەو کێشانەی ئەیکەین بەردەوام هەوڵدەدەین چارەسەری درێژ خایەنی کێشەکان بکەین ،ئەو کەسانەی کێشەیان هەیە فێری ئەوەیان ناکەین کە بەتایبەتی لەو کێشەیە دەربچێت و ئیتر تەواو، بەڵکو فێڕی ئەوەیان ئەکەین کە جارێکی تر توشی کێشەیەک بوونەوە چۆن چارەسەری بکەن و توانای خۆ دەرباز کردن لە کێشەیان هەبێت .لەبەر ئەوە ئەتوانم بڵێم ئەو کێشانەی کە چارەسەرمان کردووە ،چارەسەرێکی درێژ خایەن بووە نەک چارەسەری کاتی ،بەاڵم ناتوانم بڵێم کێشەکانمان بنەبڕ کردووە ،چونکە کێشە کۆمەاڵیەتییەکان هەموو کات هەر بەردەوام دەبن ،بەتایبەتی لەم بارودۆخەی کە ئێستا باشووری کوردستانی تێکەوتووە ،کە لە قەیرانێکی ئابووری زۆر گەورەداین ،تا ئێستاش کاریگەری خراپی ڕژێمی بەعسی رووخاو بەسەرکۆمەڵگەی کوردییەوە دیارە و سەرەرای ئەوەش ڕووبەڕووی شەرێکی گەورەی وەک شەری داعش بووینەتەوە ،لەبەر ئەوە لە ڕووی دەروونییەوە تاکەکانی کۆمەڵگە تووشی کێشە ئەبێت ،بۆیە ناتوانین بڵێن کێشەکان بەشێوازێکی بنەبرکردن چارەسەر بوون ،هەتا کۆمەڵگەکەمان لەژێر ئەم بارودۆخەدا بێت کێشەکانیش بەردەوامیان ئەبێت، قوربانی یەکەمی ئەم کێشانەش ژنان و مندااڵنن.
تروسکە :ئایا زۆر بوونی توندوتیژی هۆکارەکەی تەنها بوونی قەیرانی ئابووری و جەنگەکانە کە بەسەر کۆمەڵگەکەمان چەسپاوە یان هۆکاری تریش هەن بۆ زیاد بوونی توندوتیژی؟
ــ ئەتوانم بڵێم هۆکاڕێک هەیە کە ئەو شەڕانەیە ،هۆکارێکی تریش قەیرانی ئابوورییە ،شەڕی تیرۆریستانی داعش شەڕێکی ئاسایی نەبوو ،تایبەتمەندییەکی هەبوو کە دەمارگیرییەکی دینی لەگەڵ بوو ،وەک شەری نێوان دوو واڵت نەبوو ،ئەم دەمارگیرییە دینییە تێکەاڵوی خەڵک بوو ،کۆمەڵێک کەلتوور و عاداتی هێنایە ناو کۆمەڵگە بە گشتی و کۆمەڵگەی کوردی بە تایبەتی کە پێشتر بوونی نەبووە لە کۆمەڵگەدا ،ئەگەر بەراوردی ئامارەکان بکەین، بۆ نموونە لە سااڵنی پێش شەڕی داعش هاوسەرگیری پێش وەخت زۆر زۆر بە ڕێژەیەکی کەم هەبوو ،بەاڵم لە داوای هاتنی داعش دەبینین ڕێژەکە زۆر ڕووی لە زیاد بوون کردووە ،مەرج نییە بڵێین کە شەڕەکە وای کردووە کە ئەم جۆرە هاوسەرگیرییە زۆر ببێت ،بەڵکو کەلتوورێکی کون
هەبووە یان دەمارگیرییەکی دینی هەبووە وایکردووە کە ئەم حاڵەتانە سەر هەڵبدەنەوە ،ئێستاش ڕووبەڕووی ئەو جۆرە کێشانە ئەبینەوە کە لە ئەنجامی ئەو شەڕانە هاتوونەتە ناو کۆمەڵگە یان لە ئەنجامی ئەو شەڕانە هەندێک کەلتوور و عاداتی کۆن هەبووە کۆمەڵگە فڕێی داوە و ئێستا سەر لە نوێ لە ناو کۆمەڵگە زیندووبووەتەوە.
تروسکە :هۆکار چییە کۆمەڵگە ده‌کەوێتە ژێر کاریگەری فکرێکی توندرەوی وەک داعش ،ئێستا ئەبینین زۆر کەس هەن کە خوێندنیان تەواو کردووە ،بەاڵم باوەریان وایە ئاساییە کچ ئەتوانێت لە تەمەنی ٩ساڵی هاوسەرگیری بکات ،یان ژنان ئەبێت لە ژێر چاودێری پیاواندا بن بە بەردەوامی ،ئەمانە لە ئاستی چینی ژووری کۆمەڵگەش بوونی هەیە ،ئەمە ناگەڕێتەوە بۆئەوەی کە کێشەیەکی زیهنی هەیە لە کۆمەڵگەدا؟
ــ بە دڵنیاییەوە لە بناخەوە ئەو کەسانەی کە بڕوایان بە یەکتری هەیە ،کە لە زانکۆن یان ڕۆشنبیرییەکی دیاریکراویان هەیە یان بڕوانامەیەکی زانستی بەرزیان هەیە بەم شێوازە بیر ئەکەنەوە ،ئەوە لە بناخەوە ئەو کەسانە کە پەروەردە کراون لە سەر بنەمای پەروەردەیەکی پیاوساالری پەروەردە کراون و گەورە بوون ،جیاوازە لەوەی کە لە بناخەوە لەسەر پەروەردەیەکی ئازادی ژن و مافی ژن پەروەردە کرابێت، لەبەر ئەوە بەدەست هێنانی بروانامەیەکی بەرز یان ئاستێکی رۆشنبیری هیچ لە بیرو باوەڕی ئەوان سەبارەت بە ئازادی ژن ناگۆڕێت ،هەموو ئەو چاالکوانانەی کە ئێستا لە بواری ژنان کار دەکەن دەزانن کە ڕووبەڕووی چی شەڕێک دەبنەوە لەگەڵ پیاواندا و لە گەڵ کۆمەڵگە بە گشتی ،لەبەر ئەوە ئەو کەسانە لە بنەرەتەوە بە شێوازێک پەروەردە کراون کە فکرێکی بەو جۆرە کاریان تێ بکات و پێی کاریگەر ببن.
تروسکە :لەم کۆتاییەدا حوکمەتی عێراق یاسایەکی نوێی دەرکردووە ،سەبارەت بە هاوسەرگیری ژنان لە تەمەنی ٩ ساڵیدا ،لە میراتیش بێ بەشن ،سەبارەت بەوە بیروبۆچوونی ئێوە و ڕێکخراوەکەتان چییە؟ چی هەڵوێستێکتان هەبووە لەو بارەیەوە؟
ــ لە ڕاستیدا ئەوە یاسا نییە ،پرۆژەیاسایەکە لە پەرلەمانی عێراق دەرچووە لە مانگی ١٠ی ٢٠١٧ئەم پرۆژە یاسایە بە مەبدەئی قبووڵ کراوە ،ئێمە وەک خۆمان ئەو یاسایە بە توندی رەد دەکەینەوە ،ئەمە یاسایەکە لەدژی مافەکانی منداڵە ،لەدژی مافەکانی مرۆڤە بە گشتی ،لەدژی ئەو
ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
31
یاسایانەیە کە لە ناو عێراقدا هەمانە ،لە دژی دەستووری عێراقییە ،دوو مادد ه په‌ك ده‌خات ك ه ماددەی ٥و مادەی ١٤یە کە سیادە ئەدات بە یاسا ،ئەگەر سەیری ئەم یاسایە بکەن پێکهاتووە لە نزیکەی ١٠ماددە ،زۆربەی زۆری ماددەکان سوورن لەسەر گەڕانەوە بۆ مەزهەب و بۆ دیین لە جیاتی گەڕانەوە بۆ یاسا ،لەکاتێکدا ئەگەر ئەم ماددانە بوون بە یاسا لە کۆمەڵگەدا رۆڵی دادگا و ڕۆڵی یاسا نامێنێ، لە ڕاستیدا ئەمە لەگەڵ فکر و بۆچوونی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی و ئێمەشدا ناگونجێ.
تروسکە :ئەم پرۆژە یاسایە لە پەرلەمانی عێراق لەالیەن ژنێک بە ناوی (هودا سوجاد) پێشکەشکراوە ،ئەمە کێشە نیی ه کە ژنێک دەست پێشخەری بۆ پرۆژەیاسایەکی بەو جۆرە بکات؟
ــ لە راستیدا کێشەکە لەوەدایە کە ژنێک پێشنیاری ئەو پرۆژەیە دەکات ،لە ناو پەرلەمانی عێراقیش کۆمەڵێک ژنە پەرلەمانتار هەن پشتگیری لەو پرۆژەیاسایە دەکەن ،نەک بە تەنیا بۆ ئەم یاسایە ،بۆ یاساکانی وەک فرە ژنیش هەندێک ژن پشتگیری لێدەکەن ،پەرلەمانتاری ژن هەیە بە دەنگی بەرز لە ناو پەرلەمان هاوار دەکات پیاو دەبێت لە ژنێک زیاتری هەبێت ،ئەمە وا لە فکری پیاوانیش دەکات کە پێویستە ئێوە لە ژنێک زیاترتان هەبێت ،ئەم شێوازە بیرکردنەوەیە لە کۆمەڵگەدا بیرکردنەوەیەکی كۆنه‌په‌ره‌ستانه‌یە ،ئێمە بڕوامان بەوە نییە و خۆشبەختانە لە هەرێمی کوردستاندا ئەم جۆرە بیر کردنەوەیە نییە ،بەاڵم لە عێراقیشدا ئەگەر هەبێت کاریگەری لەسەر هەرێمی کوردستانیش دەبێت.
تروسکە :لە کۆمەڵگەدا ژن هەیە بە ئەقڵییەتی پیاو بیر ئەکاتەوە ،ئایا ئەمە هۆکار نییە بۆ درێژە پێدان بە توندووتیژی بەتایبەت توندووتیژی ژن لەسەر ژن؟
تریش هەن کە مافی ئەوە دەدات بە پیاوان کە توندووتیژی بکەن بەرامبەر بە ژنان ،ئەم یاسایانە ڕێخۆشکەر بوون بۆ زیاد بوونی توندووتیژی.
تروسکە :لە بەرنامەی کاری ڕێکخراوەکەی ئێوەدا هەیە ،کە هەنگاوێک بهاوێژن بۆ ئەوەی کە ئەم پرۆژە یاسایانە نەبن بە یاسا ،چونکە لەسەر ژنانی عێراق بێت یان لەسەر ژنانی کورد هیچ جیاوازییەکی نییە و لە کۆتایدا توندووتیژییە بەرامبەر بە ژنان؟
ــ زۆر راستە توندووتیژی لە بەرامبەر ژنی هەر واڵتێک یان نەتەوەیەک بکرێت هەرتوندووتیژییە لەسەر ژن ،ئیتر ژنانی کورد بن یان ژنانی نەتەوەیەکی تر هیچ جیاوازییەکیان نییە، ئێمە وەک ڕێکخراوەکەی خۆمان لەگەڵ ڕێکخراوی میترۆ و کۆمەڵێک ڕێکخراوی ترکۆمەڵگەی مەدەنی کۆبووینەوە ،لەو کۆبوونەوەیەدا بڕیارماندا کە ئێمە خۆپیشاندانێک بکەین، لە کوردستاندا ئەمە یەکەمین خۆپیشاندان بوو لە سەر ئاستی هەڕێمی کوردستان کە توانیمان یاداشتیک پێشکەشی پەرلەمانی عێراق بکەین ،کە هەڵوێستی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی کوردستان بوو ،بە توندی ئەو پرۆژە یاسایانەمان رەد دەکردەوە کە لە دژی ژنان بوون .هەر لە هەمان ڕۆژی چاالکییەکە بانگێشتنامەمان بۆ ڕێکخراوەکانی خوار و ناوەراستی عێراقیش نارد کە ئەوانیش لەگەڵماندابن و بتوانین تۆڕێک دوست بکەین ،نارەزایەتی خۆمان لە دژی ئەو پرۆژە یاسایانە دەرببڕین کە رەنگە لە ئایندەدا ببێتە یاسایەکی فەرمی و کاری پێبکرێت ،بەاڵم تا ئێستا پەرلەمانی عێراق هیچ وەاڵمێکیان نەداوینەتەوە ،بەاڵم خۆشبەختانە لە پەرلەمانی عێراق لێژنەیەک هەیە بە ناوی لێژنەی ژنانەوە، لە الیەن ئەو لێژنەیەوە ئێمە سەربەست کراوین ،ئەمە وەک هیوایەکە بۆ ئێمە کە ئەو لیژنەی ژنانە لە ئایندەدا بتوانن لەگەڵ ئێمەدا بە یەکەوە یان لەگەڵ ژنانی عێراقدا بتوانین کارێک بکەین بۆ هەڵوەشاندنەوەی ئەم یاسایانە.
ــ بە دڵنیاییەوە ئێمە لە جۆرێک لە توندووتیژی دەرباز ئەبین
دەچینە جۆرێکی تر لە توندووتیژی ،کێشەکە لەوەدایە کە تروسکە :سەبارەت بە ڕۆژی بەرەنگار بوونەوەی توندوتیژی لە ئێستا ئەم توندووتیژیانە هەوڵ دەدرێت بکرێت بە یاسایی ،دژی ژنان ئێوە چی بیر و بۆچونێکتان هەیە ،یان ئەو ڕۆژە چۆن بەواتایەکی تر ئەو توندووتیژیانەی کە پێشتر لە کۆمەڵگەدا شرۆڤە دەکەن؟
ئەنجامدەدرا پێچەوانەی یاسا بووە ،بەاڵم ئێستا بە یاسایی کراوە ،مافی ئەوە دەدات بە بەرامبەر کە توندوتیژی بەرامبەر بە ژنان درێژە پێ بدات ،وەک ئەو ماددانەی کە لە یاسای سزادانی عێراقیدا هەیە ،کە کوشتن بە بیانووی شەرەف دەیکات بە بیانوویەکی دروست ،کە هیچ جیاوازییەکی نییە لەگەڵ ئەو ماددانەی کە باسمان کردووە ،هەندێ یاسای
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
32
ــ لە رۆژی ٢٥ی نۆڤەمبەر رۆژی بەرەنگاربوونەوەی توندو تیژی لە دژی ژنان ،وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا کە زۆربەی ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی دوو هەفتە جارێک کۆ ئەبینەوە ،لە کۆبوونەوەکەدا بریارماندا کە رۆژی ٢٥ ی نۆڤەمبەر هەموو ڕێکخراوەکان لە پارکی هەواری شار کۆببینەوە و لەوێ پێشانگایەک ئەکەینەوە ،سەبارەت ب ه
١٦ڕۆژ توندووتیژی لە دژی ژنان ،لەو رۆژەدا کۆمەڵێک قسەی ئەو کەسانە هەیە کە بەرپرسیارێتییان هەیه ،رەنگە چاالکی ڕێکخراوەکانی تر جیاواز بن ،بەاڵم ئێمە وەک ڕێکخراوەکەی خۆمان لەگەڵ ڕێکخراوی (( UNCRباوەرمان بەوە نییە کە کۆمەڵێک چاالکی ئەنجام بدەین کە دووبارەن، وەک ووتنەوەی سیمینار و یان ئەنجامدانی هەڵمەتێک و کۆکردنەوەی کۆمەڵێک خەڵک و قسەکردن بۆیان ،خەڵک لەم جۆرە چاالکییانە بێزار بووە ،بۆیە ئێمە وەک ڕێکخراوەکەی خۆمان بۆ ئەم رۆژە بیرمان لە سێ چاالکی جیاواز جیاواز کردەوە ،یەکێک لەو چاالکیانە کە بەراستی هەتا ئێستا بریار نەدراوە لە سەری لە ڕێکخراوی (( ،UNCRئامانج لەم چاالکییە بۆ باڵو کردنەوەی هۆشیاریی کۆمەڵگەیە کە هەندێک جار لە شوێنە گشتییەکاندا نمون ه وه‌كوو پاس و تاكسی ژنان بێزار ئەکرێن لە الیەن رەگەزی بەرامبەر ،ئەم چاالکییەی ئێمەش بۆ کەم کردنەوەی ئەو دیاردەیە و هۆشیار کردنەوەی کۆمەڵگەیە.
تروسکە :ئایا ئێوە باوەرتان بەوە نییە ئەگەر کچان و ژنان لە ئاستی کۆمەڵگەدا لە بواری فکریەوە باش پەروەردەیان بکەن یان ئامادەیان بکەن وەک ڕێکخراوەکانی ژنان ،تا ئەو ژنانە بتوانن خۆیان خۆیان بپارێزن و پیاوان نەتوانن بەو رەنگە تەجاوزی ژنان بکەن پێویست تر نییە؟
ــ میتۆدی ئەوەی بە کاری ئەهێنن لە ڕێکخراوەکاندا بەراستی شێوازێکی زۆر کۆنە ،وەک ئەوەی کە کۆمەڵێک خەڵک کۆ بکەمەوە و خۆم وەک مامۆستایەک قسەیان بۆ بکەم ،ئێمە بروامان بەو جۆرە چاالکیانە نییە ،بروامان بەوەیە کە ئەبێت ژنان ڕۆشنبیر بن و هۆشیارییان هەبێت ،من وەک خۆم پرۆژەیەکم هەبوو لە ساڵی ٢٠١٤کە پرۆژەکە ناوی (من ژنم ،من ئەخوێنمەوە)بوو ،پرۆژەکە لە ڕۆژی ٨مارسدا ئەنجامماندا، کە تێیدا هانی ژنانمان دەدا بۆ ئەوەی بخوێننەوە ،چونکە مرۆڤ بە خوێندنەوە بەهێز دەبێت و تێگەیشتنی بۆ شتەکان روونتر ئەبێت ،بەاڵم بۆ ئەمساڵ ئەم گۆرانکاریەمان لە شێوازی چاالکییەکانماندا ئەنجامدا ،چونکە چاالکی سیمینار و ئەو شێوازانە لە رۆژەکانی تریشدا ئەنجام دەدرێت ،بۆیە پێمان باش بوو بەم شێوازە چاالکییەکانمان لەم رۆژەدا بەڕێوە ببەین ،دووەمین چاالکیمان بۆ ئەمرۆژە کە ئەنجامی ئەدەین ،داوامان کردووە لەو کەسانەی کە رزگاریان بووە لە توندو تیژی کۆمەڵێک نامە (بیرەوەری) کورت بنووسن، دواتر ئەم نامانە بنێرین بۆ کەسانی بەرپرسن ،لیژنەکانی ژنانی پەرلەمان ،خانمی یەکەم ،یان بازرگانێکی گەورە بۆ ئەوەی هەر کەسێکیان بە پێی توانای خۆیان یارمەتی ئەو رزگاربوانە بدەن ،یان ئامانجێکی ترمان هەیە لەم
چاالکییە بۆ ئەوەی بتوانین سەرنجی ئەو کەسانە ڕاکێشین بۆ رزگاربوانی توندووتیژی یان بۆ بابەتی توندووتیژی، ئیتر ئەوان لەڕێگەی پێگەی خۆیانەوە ئایا لە توانایان هەبێت یاسا بگۆرن ،یان بودجەیەکی دیاریکراویان هەبێت بۆ رزگاربوانی ئەو کەسانەی کە لە توندوتیژی رزگاریان بووە.
تروسکە :بۆ ژنانی دووزخورماتوو هەتا ئێستا كارێكتان ئه‌نجام داوه؟
ــ ئێمە هاوکاری ئەوانمان کردووە ئیتر چی لە ڕووی دابین کردنی خۆراک و پێداویستی رۆژانەوە بووبێت، پرۆژەیەکیشمان هەیە لەگەڵ ئاژانسی ()UNFPAکە توانیمان بە هاوکاری یەکتر کۆمەڵێک یارمەتی تر بگەیەنین بە ژنانی ئەو ناوچانە ،بەاڵم ئەگەر بڵێن لەسەر کەیس بە کەیس کارمان کردووە ئێمە کارمان لەسەر ئەوە نەکردووە.
تروسکە :لە کۆتایدا ئەگەر قسەیەکتان بۆ ڕێکخراوەکانی تر هەبێت یان وەک ڕێکخراوەکەتان پەیامێکتان هەبێت؟
ــ ئێمە پێمان باشە ژنان خاوەن بریار بن ،چونکە هەتا ژنان نەبن ه خاوەنی بریاری خۆیان ،ئێمە ناتوانین هیچ هەنگاوێک بنێین یان پێشکەوتنێکی بەرچاو بەدەست بهێنین، ناتوانین هیچ کارێک بکەین هەتا پیاوان خاوەن بریار بن و کۆمەڵگە بە ئەقڵییەتێکی پیاوانەوە بەڕێوە بچێت ،لەم حاڵەتەدا ئێمە ناتوانین کۆمەڵگە بگۆرین.
ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
33
راگەیاندنەکان لەنێوان راستیی و چەواشەکارییدا
....سـاکـار عەبدواڵ
راگەیاندن ئەرکی گرینگی لەسەرشانە بەرامبەر بە تاک و کۆمەڵگه،بۆ گەیاندنی زانیاریی بە کۆمەڵگ ه ده‌رباره‌ی رووداوە ناوخۆیی جیهانییەکان و ئاشنابوونی جیهانی دەره‌وە بە ناوخۆ؛ هەروەها پێوویسته رووداوەکان بەشێوەی راست و درست بگەیەنێت .ئەگەر هات و راگەیاندنەکان ئەوکارەیان نەکرد ،ئەوا ئەوکات راگەیاندنەکان دەبنە هۆی تێکدانی کۆمەڵگ ه و گۆڕینی کولتوور و دەستوری واڵت و شێواندنی ژیـانی رۆژانە .وەک دەزانین لەم سااڵنەی دواییدا ،بەتایبەتی لە دوای سەرهەڵدانی بەهاری گه‌الن لـە رۆژهەاڵتی ناوین .راگەیاندنەکان بەجۆرێک تێکەڵ بەتاک و خێزان و کۆمەڵگ ه بوون کە بەردەوام بوونەتە هـۆی سەرهەڵدانی کاری نەخوازراو ،ئەو رێگ ه راستەی هەیان بوو کە کاریان لەسەر ده‌کرد ،وەک راگەیاندنی ئەکادیمیی خۆیان دەرخستبوو ،بەاڵم دوای ئەو رووداوانە راگەیاندنەکانیش بوونە ماڵوێرانکه‌ر ،بۆ کۆمەڵگه‌کان زۆرترین ئەو کارەساتانەی رووبەڕووی واڵت ده‌بنەوە بەهۆی راگەیاندنەکانەوەیە .باروودۆخێک دروستده‌کەن تاک ده‌ترسێنن کۆمەڵگ ه جەواشەده‌کەن هــەر چەندە ئێمە ئێستا له سەردەمی کرانەوەیەکی بێسنور و دیالۆگی ئازاد و سەقامگیرادا دەژین . رۆژانە ئەو پەیڤ و پەیامانەش دووبارە دەکرێنەوە ،لەالیەن زۆرێک لە رێکخراو هەندێک لە دەزگاکان ،بەاڵم به‌شێک ل ه ئەو راگەیاندنانە کەڕوو و اڵڵن هیچ ناچێیت بەگۆێ یاندا ،بەردەوامن لە گەیاندنی رووداو هەواڵەکان بەشێوەیەکی خراپ و چەواشـەکارانـە .حکومەتیش بەهیچ شێوەیەک رێگری لەم راگەیاندنانە ناکات! کە بـه‌م شێوازەکاردەکەن و بەردەوام وەک مشەخۆرێک دەروون و ئەقڵی تاکی کورد بـەره‌و هەڵدێر ده‌بن .ئـەمەیش لە کۆتاییدا،ته‌واوی گه‌ل تووشـی داڕووخـان دەبـێت! لـەئێستادا راگەیاندنەکان بوونەتە دوو بەش ،بەشێکیان ئەوانەن کە بەردەوام ،هەواڵی ناڕاست و دوور لەڕاستییەوە ده‌گـوازنەوە بۆ خـەڵکی و جەماواری خـۆیـان ،ئەگەربێینە سەر زیانەکانی زۆر هەڵدەگرێ و بەدەیان وتار تـەواونابێت. هەروەها لەالیەکی ترەوە ده‌توانین بڵێین ئەو راگەیاندنانە ،خۆڵ ده‌کەنە چاوی خەڵک و مێشک و هەستیان بۆشووێنێکی تر ده‌به‌ن و وەک ئەوی لەقاڵب بدرێن هیچ کاردانەوەیەکیان بەرامبەر رووداوەکان نابێت ،هەست بە بەرپرسـیارێتی ناکەن و هەڵوێستیان نابێت .پەندێکی کوردیی هەیە ده‌ڵێت»دونیا ئاو بردی ،واکاول بوو! کابرا مێش میـوانی نیـیە». ئەگەر بێت و باسی الیەنی دووەم بکەین ،ئەو راگەیاندنانەی لە ناو گه‌ل وەاڵتی خۆیانن ،رووداو پێش هاتەکان لەکاتی خۆی و بەڕاست و درووستیی ده‌گەیـەنن ،بە هاواڵتیان ئه‌وا کەمن .بە تایبەتیش لە باشوور چونکە ئێستا باروودۆخی سیاسیی زۆر ئاڵۆزە و هێرشکردنە سەر رۆژنامەنوسان و هەوڵی تیرۆرکردن و رفاندن و ترس و تۆقاندنی راگەیاندنکاران زۆربووە،ئەمەش وادەکات راگەیاندنەکان ساردببنەوە لە گەیاندنی راستییەکان و رووماڵە راستەوخۆکان.
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
34
ئه‌گه‌ر بشكێنرێیت و ورد نه‌بووی ،ئه‌وا گه‌ور ه ترده‌بیت.
....ڕووناك حه‌م ه ڕه‌شید پێویست ه چیرۆكه‌كانمان بنووسینه‌وه ،چونك ه هه‌ر ژنێك چه‌ند چیرۆكێكی هه‌یه ،كه‌هه‌میش ه ژن قوربانی ده‌ستی بیروهزری ته‌سكی سیسته‌می بچووك بینین و قس ه وقس ه لۆكی كۆمه‌ڵگایه. ئه‌مه‌وێ باس ل ه چیرۆكی ژنێك بكه‌م ك ه یه‌كێك ه ل ه جوانترین چیرۆكه‌كانی ژیانم. ل ه گوندێكی ناوچ ه شاخاوییه‌كانی بناری ئه‌م واڵت ه پڕ ل ه نه‌هامه‌تییه‌دا ،ل ه سییه‌كانی سه‌ده‌ی ڕابردوو ،گوندێكی جوان ودڵگیر ،له‌ناو دۆڵێكی قووڵ كه‌خه‌ڵكه‌كه‌ی ب ه ئاژه‌ڵداری و باخچ ه وباخه‌وانی و كاری هه‌ر ه وه‌رزی سه‌رقاڵ ده‌بوون. گونده‌كان بچووك وهه‌موان دۆست وناسیاوی یه‌كدین و هه‌ربۆی ه تێكه‌اڵوییه‌كی به‌هێزوگه‌رم ل ه یه‌كتریان نزیك ده‌كاته‌وه، به‌جۆرێك قووڵبوونه‌وه‌یه‌ك ل ه ناو ژیانیاندا هه‌یه .كانیك ك ه خۆر ل ه ئاسۆی ئه‌و ناوچه‌یه‌و ه هه‌ڵدێت ،له‌وبه‌یانیی ه زووه‌دا، هاتووچۆی خه‌ڵكی ئاوایی جریوه‌ی باڵنده ،باڕ ه باڕی مه‌ڕومااڵت ،ڕه‌نگین بوونی ده‌شت و ده‌ر ب ه هۆی ده‌كه‌وتنی ڕۆژه‌وه ،دیمه‌نی گوند هێنده تر جوانتر ده‌كات .خوڕه‌ی چه‌م وكانیش سازێكی تر ده‌ژه‌نێت .هه‌مووسه‌ررله‌به‌یانییه‌كی گوندی وێنه‌یه‌كی جوانیبۆخۆی ده‌نه‌خشاند ،ب ه زوو له‌خه‌وهه‌ستان و ب ه په‌ل ه نان خواردنێكی و ڕۆشتن به‌ره‌و كاری ڕۆژانه. ل ه هاوینیشدا ل ه سه‌ربانه‌كاندا ده‌نووستن ،ك ه ل ه نێوانیاندا ته‌نها(حه‌سیر-چێخێك)،هه‌بووه ،ك ه ل ه قامیش یان یان تووڵی باریك دروستكراون .خه‌ڵك ژیانێكی پڕ ل ه ڕه‌نج وساد ه وسروشتییان هه‌بوو ،ل ه شاروگونده‌كاندا ئاڵوگۆڕی شتومه‌ك وكااڵو پێداویستییه‌كاتیان كردووه ،ك ه ب ه گوێ درێژ یان ئێستر هاتوون و ب ه دانه‌وێڵ ه یان شتی تر ئاڵووگۆڕییان كردووه .چونك ه گونده‌كان دووور ه شار بوون ئۆتۆمۆبێل هه‌بوو ه یان هه‌رنه‌بووه. سه‌ره‌كی ترین شوێن خوێندنگ ه و نه‌خۆشخان ه بوو ه ك ه لهوێدا بوونی نه‌بووه ،بۆی ه ل ه ڕووی زانیاری ته‌ندروستی و خوێندنه‌و ه دواكه‌وتوو بوون` .هه‌رچه‌ند ه ته‌ندروستی خه‌ڵك له‌و كاته‌دا ل ه ئێستا باشتر بووه ،چونك ه هیچ جۆر ه ماده‌یه‌كی كیمیایی ل ه ناو خواردنه‌كانیاندا نه‌بووه .به‌اڵم زۆر جار كێشه‌یان بۆ دروست دهبوو ل ه كاتی نه‌خۆشی و ناله‌باری ته‌ندروستیدا ،نه‌خۆشییه‌كانیان خستووه‌ت ه چوارچێوه‌ی خورافاته‌وه .خانمێك ده‌بێت ه قوربانی ئه‌و دید وهه‌اڵنهی خه‌ڵكی ئه‌و گونده ،داد ه ئاڵتون ماوه‌یه‌ك بو ئازاری هه‌بوو ،سكی ئاوه‌سا بوو وب ه ناڕه‌حه‌ت ده‌یتوانی بچێت ه سه‌رئاو و گورچیله‌كانی هه‌ویان كردبوو .ئه‌و خانم ه زۆر جوان ه قه‌شه‌نگ بوو ،كاتێك ك ه شایی ده‌كرا وجلكی كوردی ئه‌وسه‌رده‌مه‌ی ده‌پۆشی و كه‌مه‌ربه‌ندی زێوی ده‌كرد ه قه‌دی باریكی وكۆڵوان ه وده‌ستماڵی به‌سه‌ر شان وگه‌ردنی به‌رزیدا شۆڕ ده‌كرده‌وه .شۆخ وشه‌نگی ئه‌و خانم ه هه‌مووانی سه‌م ده‌كر ب ه جۆرێك ك ه گۆرانیان پێدا هه‌ڵده‌دا. ئه‌م خانمه ل ه كاروباری ماڵ وئاژه‌ڵداریشدا ڕۆڵی گرنگی هه‌بووه و قسه‌شی ده‌ڕۆشت. ئیتر ئه‌و نه‌خۆشیه‌ی ده‌بێت ه هۆكار بۆ په‌ككه‌وتنی و ناوی ده‌كه‌وێت ه سه‌رزاری هه‌ندێ خه‌ڵكی بێ ویژدان ك ه گوای ه دووگیانه .خێزانه‌كه‌شی ده‌یبه‌ن ه شاربۆالی پزیشك ك ه گوای ه دووگیانه ،به‌اڵم ئازاری زۆر ه وئارامی نیه .پاش پشكنین ده‌رده‌كه‌وێت ك ه كچ ه پااكیزه‌ی ه و نه‌خۆشی هه‌وكردنی گورچیله‌كان و ناوه‌وه‌ی هه‌یه ،بۆی ه سكی
ئاوساوه .پزسشكه‌كانیش نه‌فره‌ت له‌و كه‌سان ه ده‌كه‌ن ك ه ده‌كه‌ن ك ه درۆیان بۆ هه‌ڵبه‌ستووه .لوێدا پزیشك چاره‌سه‌ری بۆده‌كات و چاره‌سه‌ۆی تریش وه‌رده‌گرێ .پاش گه‌ڕانه‌وه و ڕوونكردنه‌وه‌ی هۆكار نه‌خۆشی و چاره‌سه‌ری ،هه‌ندێك باوه‌ڕ ده‌كه‌ن هو هه‌ندێك باوه‌ڕ ناكه‌ن .ئه‌و خانم ه قوربانیی ه ئیتر ت و با خه‌ڵكیش بڕیارێك ده‌دات ك ه تا بمێنم هاوسه‌رگیری نه‌كا له‌و ه تێبگات ك ه ژهن ب ه بێ بوون پیاویش ده‌توانێت به‌رده‌وای ب ه ژیانی بدات .ئیتر ئه‌و خانم ه هه‌نت دایكوباوكیشی پیر ده‌بێت و هه‌مووو ئه‌ركه‌كان ل ه ئه‌سنۆی ئه‌ودا ده‌بێت ،ده‌بێت به‌خاوه‌نی موڵك وماڵێكی زۆر و ل ه ناوچه‌كه‌دا حێكاو پێگه‌ی خۆی دیاری كردووه .من ل ه نزیكه‌و ه چاوم پێی كه‌وتوو ه و دۆی ده‌ستیشیم خواردووه.ئه‌و خانم ه ڕووبه‌ڕووی زؤر زه‌حمه‌تی ده‌بێته‌و ه و چونگ ه له‌و كۆمه‌ڵگایه‌دا ته‌نیابوونی ژن وڕاوه‌ستان ل ه سه‌ر پێی خۆی كارێكی مه‌زنه .هه‌تاوه‌كوو ئه‌و كاته‌ی كه‌ته‌مه‌نی گه‌یشت ه 70ساڵی و كۆچی دوایی ده‌كات. ئه‌م خانم ه بۆۆی ه بڕیاریدا ك ه ئه‌و ڕێچكان ه بشكێنێت ،ن ه شكا و نه‌وردیش بوو ،بۆی ه تا توانی گه‌وره‌تربوو.ئه‌م خانم ه ل ه دژی ئه‌و هزر ه ده‌ركه‌وت ك ه هه‌ڵ ه بیری ل ه ژن ده‌كرده‌وه ،هه‌موو چه‌مك ه سه‌پێنراوه‌كانی ڕه‌تكردوه .ئه‌فڵیه‌تی بچووك بینینی ژن وب ه زه‌عیف ه ناوزه‌دكردنی ،هه‌موو ڕه‌نج وپیرۆزی ژنی دااگیركردووه. مانا ناده‌ن به‌وه‌ی ك ه ئه‌و ژن ه ئوی ل ه جه‌سته‌ی خۆیدی هه‌ڵگرتوو ه بۆ ماوه‌ی نؤمانگ ،.نازانن ئه‌و خۆراكه‌ی ك ه ده‌یخوات ل ه كات دووگیانیدا به‌شی هه‌ر ه زؤری هی ئه و‌منداڵه‌یه.هه‌ر ل ه كات منداڵبووندا دایك ده‌پووكێته‌و ه وب ه شیری خؤی ژیان ده‌كات ب ه به‌ری ئ ه منداڵه‌دا .ئاماده‌ی ه ك ه هه‌موو ئازاره‌كان بكێشێت ،وانا بدات ب ه مانه‌وه‌ی كورپه‌كه‌ی و هه‌موو شتێك ل ه پێناویدا ده‌كات. هه‌ربۆی ه پاش گه‌وره‌بوون ئه‌و منداڵ ه ده‌بێت ه كه‌ساییه‌تییه‌ك ك ه هه‌موو چاكه‌كانی دایكی و ه ال ده‌نێت .ئه‌ڵین به‌هه‌شت ل ه ژێر پێی دایكدایه ،كه‌وان ه ئه‌و ژنه‌ی ك ه دایكت ه بریتیی ه ل ه هه‌موو جهوانییه‌كانی ژیان و ئه‌شكه‌نجه‌كردن و ئازاردانی هیچ ڕه‌وا نییه‌و دوور ه ل ه مرۆڤایه‌تی .ب ه دایك ده‌وترێ ك ه چوویت ه ده‌ر با نێرینه‌یه‌كت له‌گه‌ڵبێت ،بۆی ه پێویست ه ئه‌و چه‌مكه ڕه‌گه‌زپه‌رستیی ه تێپه‌ڕ ببێت ك ه پیاو ده‌سه‌اڵتتداری هه‌موو دونیایه ،ل ه شهوێنی ئه‌و ئه‌قڵییته‌دا هزری یه‌كسانی و ئازادیخوازی بنیاد بنرێت .چونك ه ئازادی ژن ئازادی كۆمه‌ڵگه‌یه .ئازادی سروشته ،ئازادی هه‌موو بوونه‌وه‌رێكه .ب ه ئ ه قڵیه‌تی پیاو ساالری هه‌موو جوانییه‌كانی ژن له‌بار براو ه وسیسته‌مێكی ب ه كااڵكردنی ژنانپه‌یڕه‌و ده‌كرێت .بۆی ه بۆ چاره‌سه‌ری ده‌بێت ن هه‌وڵی ته‌واوی خۆی بدات و هه‌موو ئه‌و یاسایان ه بگه‌ڕێنێته‌و ه ك ه مافی سه‌ره‌كی خۆی بووه .بوونی خۆی ب ه فكر وڕامانی خۆی ل ه ناو كۆمه‌ڵگادا بچه‌سپێنێت.
ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
35
ژیانی ڕه‌شماڵی
هاواڵتییه‌كی ڕه‌شماڵ نشین /خه‌ڵكی گوندی بۆكریسكان /دایه عایشه ژیانی ڕه‌شماڵی ئێم ه هه‌ر ل ه كۆنه‌و ه وه‌ها بووه ،ل ه زستاناندا ده‌گه‌ڕاینه‌و ه بۆ گوند و ماڵی خۆمان .هه‌موو ئه‌و ڕه‌شمااڵنه‌مان ب ه ده‌ستی خۆمان دروست كردوه. بۆ خۆم ته‌شیم ده‌ڕێسی و ده‌مكرد ه ڕه‌شماڵ .ئاژه‌ڵی زۆرمان هه‌بوو ،ك ه ده‌هاته‌و ه هه‌موویانم ده‌دوشی ،په‌نێر، ماست ،سیراج و هه‌موو شتی دیكه‌م لێ دروست ده‌كرد، په‌نیره‌كه‌م ك ه دروست ده‌كرد ،ده‌مبرد ه كولێنێ ،ك ه پاییز ده‌گه‌ڕاینه‌و ه بۆ گوند ئه‌و كات ه په‌نیره‌كه‌م ده‌رده‌خست و هه‌موویمان ب ه گوێدرێژان ده‌برده‌وه .زستانان ئاخۆڕمان بۆ ئاژه‌ڵه‌كانمان دروست ده‌كرد و عەلەف و به‌ڕووم کۆدەکردەوە ده‌كرده‌و ه بۆ ئاژه‌ڵه‌كان .ل ه شاخ گیامان كۆ ده‌كرده‌و ه و پیاوه‌كان ل ه سه‌ر پشتی گوێدرێژ هه‌موویان ده‌هێنایه‌و ه گوند ،ژیان زۆر زه‌حمه‌ت بوو ،ئه‌ركێكی زۆر ل ه سه‌ر شانمان بوو .ئیشی خۆمم ده‌كرد و ئه‌ركی ماڵیشم ل ه سه‌ر شان بوو .شان ب ه شانی پیاوان هه‌موو ئیش و خه‌باتێكمان ئه‌نجام ده‌دا .كاتی زستانان ك ه بەفر ده‌هات، ل ه گه‌ڵ پیاواندا هه‌موو ئه‌و به‌فرەمان پاك ده‌كرده‌وه، به‌اڵم به‌ڕاستی ماندووش نه‌ده‌بووین ،ژیان خۆشتر بوو له گه‌ڵ هه‌موو زه‌حمه‌تیه‌كانیدا چون خه‌فه‌تی ژیان كه‌متر
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
36
بوو .ژیانی گوند زۆر خۆش بوو ،كه‌س نه‌ده‌ڕۆیشت ه شار، هه‌موو خه‌ڵك ل ه گوند ب ه ده‌وری یه‌كتردا كۆ ده‌بوونه‌و ه ب ه خۆشی ،گوێز و مێویژیان ده‌هێنا و میوه‌ی سروشتی خۆمانمان ده‌هێنا و پێكه‌و ه ده‌مانخوارد ،هه‌موو شته‌كان
سروشتی بوون و هی خۆمان بوون ،وه‌كو ئێستا نه‌بوو، شته‌كان هه‌موو خۆماڵی بوون ،بۆی ه نه‌خۆش نه‌ده‌كه‌وتین. كه‌شك و داندۆك و زۆر خواردنی دیكه‌ش ك ه بۆ خۆمان دروستمان ده‌كرد. ل ه چیاكانی قه‌ندیل ده‌رۆیشتین ه به‌دران و گۆڕ ه بۆتی و ساڵێكیش ل ه كوێستانی قه‌ندیل بووین 10 ،تا 15ماڵ بووین ك ه پێكه‌و ه ده‌رویشتین ه كوێستان .ئه‌و كاته‌ش هه‌ر فڕۆكه‌ی عێراق و ئێران هه‌بوو و ل ه سه‌ر دۆخی ئاسایشی ژیانی ئێم ه كاریگه‌ری ده‌كرد ،ئه‌گه‌رچی فڕۆكه‌ی كه‌شف نه‌بوو ،به‌اڵم ده‌كه‌وتین ه ئه‌شكه‌وت و ته‌نانه‌ت ئاگریشمان نەدەکردەوە .ب ه ترس و دڵه‌ڕاوكێ ئاگرێكم دەکردەوە تا خواردن و چاییم دروست ده‌كرد ،ل ه كاتی (سه‌دام حۆسێن)یش هه‌ر ئه‌وه‌ند ه خۆشیم ل ه خۆم بینی ،ل ه كاتی لێدانی فڕۆك ه شه‌هید و بریندارمان هه‌بوو .ل ه ترسی فڕۆك ه هه‌موو ڕه‌شماله‌كانمان ب ه پووش داده‌پۆشی بۆ ئەوەی دیار نه‌بێت ،نه‌ده‌بوو دوكه‌ڵی ئاگر و ته‌نانه‌ت قاپ و قاچاخ دیار بوایه ،هه‌موویانمان ب ه پووش ده‌شارده‌وه .ئینجا تۆپ بارانی ئێرانیش ل ه الیه‌كی دیكه‌و ه ژیانی لێ حه‌رام كردبووین ،ل ه هه‌ر كوێ خۆمان حه‌شاربدایه ،توپی ئێرانی به‌ر ده‌كه‌وت و ئه‌وه‌ش دهبوو ه هۆكاری ترس و دڵه‌ڕاوكێ .ل ه گوند ده‌ریانده‌كردین و ئاگریان به‌رده‌دا ماڵ و گونده‌كانمان ،ئێمه‌ش زۆر جار ب ه دزیه‌و ه ده‌هاتینه‌و ه گوند ،كاتێك سه‌ربازه‌كانی رژیم ده‌هاتن ،پێویست ه پێشمه‌رگ ه ل ه ماڵ هه‌ڵهاتبان ه بۆ شاخ و نان و خواردنمان ده‌برد ه شاخ بۆیان .هه‌موو شته‌كانمان
جارجار ل ه سه‌ر شانی خۆمان وجارجاریش ب ه ئاژه‌ڵ ده‌مانبرد ه شاخ بۆیان ،ئه‌و كات ه پێشمه‌رگ ه زۆر زیره‌ك بوون ،ته‌سلیمی هێزی رژیم نه‌ده‌بوون ،ك ه شه‌ڕیان ده‌كرد زۆرێك ل ه هێزه‌كانی به‌عسیان ده‌كوشت ،بێگومان خه‌ڵكی مه‌ده‌نیش زۆر ده‌بوون ه قوربانی ،من بۆ خۆم ل ه بنه‌ماڵه‌م و خزمه‌كانم 30شه‌هیدمان هه‌ی ه ك ه ب ه فرۆكه‌ی به‌عس و توركیا شه‌هید كه‌وتوون .زۆرینه‌شیان خێزاندارن .برایه‌كم ل ه ساڵی 97جاشی ئێرانی شه‌هیدی خست. ژیانمان ل ه بواری ماددیه‌و ه زۆر خراپ نه‌بوو ،به‌اڵم ل ه كاتی ئینتیفازه‌كه‌دا گرانی زۆربوو ،بێگومان هه‌ژار و ده‌وڵه‌مه‌ند هه‌ر هه‌بوو ،به‌اڵم زۆر جاریش كه‌سانی ده‌وڵه‌مه‌ند ت ل ه زۆر یارمه‌تی هه‌ژارانیشیان ده‌دا .ئێستاكه ڕه‌نگ بێ بواره‌وه ده‌رفه‌تی ژیان باشتر بووبێت ،به‌اڵم به‌تایبه‌ت ل ه گونده‌كانیشدا ب ه هۆكاری هه‌بوونی فڕۆكه‌كانی توركیاو ه ژیان زۆر زه‌حمه‌ت و ئه‌سته‌مه .ژیانی ڕه‌شماڵیش خراپ نییه ،ئه‌م ژیانه‌ش به مه‌رجێك دلت خۆش بێت ،خۆشه. ئیم ه ب ه به‌شی خۆمان زه‌حمه‌تیمان ل ه ژیان كێشا ،هیوام هه‌ی ه كه ژیان بۆ نه‌وه‌ی داهاتوو باشتر بێت و كوردستانیش ڕزگار بێت و خوێنی شه‌هیدانمان به فێرۆ نه‌ڕوات.
ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
37
ﻣــﻦ ﺗﺎﺑــﯚ ﻧﯿــﻢ ھ ﺒﺗــ ﺋﻪ ﮔــﻪ ر د ه ر ﻓﻪ ﺗــﻢ ﺑــﺪ ه ن ﻛــﻪ د ه ﻧﮕــﻢ ھﺒــم د ە ﻣ وــﺖ ﻟ ﻧــﻮ ڕ ە ﻧﮕﮐﺎﻧــﺪ ا ﺧــﯚ م ﻧﺧــﺶ ﺑﮑــ م ﺑــ م ﺟﯿﮫﺎﻧــﯽ ﻣــﻦ ﻣ ﺣﮑﻮ ﻣــﯽ ڕ ە ﻧﮕــ ﺗﺎ ر ﯾﮑﮐﺎ ﻧــ د ەﮐﺮــﺖ ﻗــم ﺑﯚﯾــ م ﺑــﯚ ﺑﮫﻨــﻦ ؟ ﻟــﻪ ﮔــﻪ ڵ ھــﻪ ر ده ﺳــﺘﺪ رﮋ ﯾك ﻏﻪ ر ﯾــﺰه و ﺋــﺎر ه زو و ی ﭼﻪ ﻧــﺪ ژ ن ﺑــﻪ ﻓــ ۆ د ه ﭼــﺖ؟ ﻣــﻦ د ه ﺧﻮﻨﻨــو ە ؟ ﺋﻪ ده ﺑﯿــﺎت ﺗﻪ ﻧﮫــﺎ ﺟﮕﺎ ﯾﻪ ﻛــﻪ ﻛــﻪ ﻣــﻦ ﭘﺳــ ﻧﺪ د ەﮐﺎ ت ﻣــﻦ ﺑــ و ﺑﻜﻪ ﻧــﻪ و ه ﻣــﻦ ﺑﺎﺳــﯽ ﺧﯚﺷﻪ وﯾﺴــﺘﯿﻪ ﻛﺎ ن د ه ﻛــﻪ م ﻣــﻦ ﺑﺎﺳــﯽ ﺧــﯚ م ده ﻛــﻪ م ﻛــﻪ ﺋﻪ ــﯽ ﻟــی ی ﺋــﻮ ه ﻧﯿــﻢ ﭘﺳــﻧﺪ م ﺑﮑــ ن ﻣــﻦ ﺗﺎ ﺑــﯚ ﻧﯿــﻢ ﺋﻪ ﻧﺪ ا ﻣــﯽ ﻣــﻦ ﺗﺎﺑــﯚ ﻧﯿﯿــﻪ ﺳــﻮ و ر ی ﻣﺎ ﻧﮕﺎﻧــﻪ م ﺗﺎﺑــﯚ ﻧﯿﯿــﻪ گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
38
وه رﮔــ ﻟــﻪ ﻓﺎرﺳــﯿﯿﻪ وه-ﺋﺎزه ر
و ه ر ﮔــ ﻟــﻪ ﻓﺎرﺳــﯿﯿﻪ وه -ﻣﺮ ﯾﻪ م ﺋﻪ ﻣﯿــﺮ ﻏﯚﻣــﯽ ژماره‌ی
165
دسامبری 2017
39
TRUSKA