*ژﻧﺎن ﺋﮐﻮژرﻦ ﯾﺎن ﺧﯚﯾﺎن ﺋﮐﻮژن *ﭘﯚﻟﯚﺗﯿﻚ ﻛﺮدﻧﯽ ھﻪﺳﺘﻪﻛﺎن ﭘﺸﺨﺴﺘﻨﯽ ﻛﯚﻣﻪﮕﻪی ﺋﺎزاده
ﮔﯚﭬﺎری رۆﺷﻨﺒﯿﺮی ،ﻛﯚﻣﻪﯾﻪﺗﯽ ﺋﻪدهﺑﯽ و ھﺰری ﺗﺎﯾﺒﻪﺗﻪ ﺑﻪ ژﻧﺎن ﻟﻪ ﺑﺎﺷﻮری ﻛﻮردﺳﺘﺎن ژﻣﺎرهی ١٦٧ ١٠ی رﺒﻪﻧﺪاﻧﯽ ٢٧١٧
*ﺧﯚﭘﻪروهرده ﻛﺮدن و ﺑﻪرﻜﺨﺴﺘﻦ ﻛﺮدن ﺗﻪﻧﯿﺎ رﮕﺎﯾﻪ ﺑﯚ ﺗﯚﻪﻛﺮدﻧﻪوه ﻟﻪ ﺋﻪﻗﯿﻪﺗﯽ دژهژن
ژنێكی هۆشیار و رێكخستوو ،كۆمه‌ڵگایه‌كی دیموكراتیك
خاوه‌ن ئیمتیاز
شه‌هێن محمد حسن
سه‌رنووسه‌ر
د.رابیعه قاسم ژماره‌ی متمانه سه‌ندیكای رۆژنامه‌نووسانی كوردستان241 :
په‌یوه‌ندی truskajin@gmail.com facebook: truskatruska ماڵپه‌ر www.truskapress.com
سنور كه‌ریم ویژدان نوره‌دین روناك حه‌مه ره‌شید ژه‌نگار محه‌مه‌د ئه‌مین كه‌لسوم حوسێن
فێبریوهری2018
......
ده‌سته‌ی نووسه‌ران
167
ژماره‌ی تلفۆن 07705124058 چاپ
چاپخانه‌ی كه‌مال تیراژ 1000 :دانه نرخ 1500 :دینار
سه‌رجه‌م ئه‌م وتار و دیدو بۆچوونانه‌ی له تروسكه‌دا باڵو ده‌بێته‌وه ،نوسه‌ر خۆی به‌رپرسیاره
.....
وﺗﯚوﮋﮋ
ﺳﯿﺎﺳﯽ
ﻧﺎوهڕۆك
ﻛﻮﺷﺘﻨﯽ ژن ﻛﻮﺷﺘﻨﯽ ﺋﺎزادی ﻛﯚﻣﻪﮕﻪﯾﻪ٧ ....................
ﺑﻪرﺧﯚداﻧﯽ ﻋﻪﻓﺮﯾﻦ ﺑﺎﺑﻪﺗﻜﯽ ﻣﮋووﯾﯽ و ﺧﻮﻘﺎﻧﺪﻧﯽ ﺋﯿﺮادهﯾﻪ ١٨............................................................................................................. ﻛﯚﻣﻪﮕﻪی ﺋﺎزاد ﺗﻪﻧﯿﺎ ﺑﻪ ﺗﻜﯚﺷﺎن و ﺧﯚﻧﺎﺳﯿﻦ دﺘﻪ ﺑﻪرھﻪم ٢٠.................................................................... ﮐﭽﺎﻧﯽ ﮐﻮرد ﻟﻪ ﻣﯿﺪﯾﺎی ﺟﯿﮫﺎﻧﯿﯿﺪا٢٢............................................................
ﻫﺰری و رۆﺷﻨﺒﯿﺮی
ﺳﻪﺑﺎرهت ﺑﻪ ژﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪﻧﺪﯾﺨﺎﻧﻪی دورﮔﻪی ﺋﯿﻤاﻟﯽ ٢٩ ....................... ﭘﯚﻟﯚﺗﯿﻚ ﻛﺮدﻧﯽ ھﻪﺳﺘﻪﻛﺎن ﭘﺸﺨﺴﺘﻨﯽ ﻛﯚﻣﻪﮕﻪی ﺋﺎزاده ٣٧ .....................
ژﯾﺎﻧﻨﺎﻣﻪ
:ﺷﻪھﯿﺪ ﺋﺎﭬﺴﺘﺎ ﺧﺎﺑﻮور ﺋﻤﻪ ھﺰی ژن ﭘﯿﺸﺎن دهدهﯾﻦ٥٧ ...................
ژﻧﺎن ﺋﮐﻮژرﻦ ﯾﺎن ﺧﯚﯾﺎن ﺋﮐﻮژن٤٦ ................................... ﻛﯚﻣﻪﯾﯾﻪﺗﯽ
ﺗﺎﯾﺒﻪت
ﺧﯚﭘﻪروهرده ﻛﺮدن و ﺑﻪرﻜﺨﺴﺘﻦ ﻛﺮدن ﺗﻪﻧﯿﺎ رﮕﺎﯾﻪ ﺑﯚ ﺗﯚﻪﻛﺮدﻧﻪوه ﻟﻪ ﺋﻪﻗﯿﻪﺗﯽ دژهژن ٤٨ ..................................
ﺑﻪ ﭘﺮاﮐﺘﯿﺰهﮐﺮدﻧﯽ ﻓﻪﻟﺴﻪﻓﻪی رﺒﻪر ﺋﺎﭘﯚ دهﺗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﯚﺗﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﮔﻪﻟﻪﮐﯚﻣﻪی ﻧﻮدهوﻪﺗﯽ ﺑﮫﻨﯿﻦ٥١ ............................................................ ﺑ ﭘﺸﻧﮕﺎﯾﺗﯽ ژن ﺗﭬﮕری ﺋﺎزادی وەرﭼرﺧﺎﻧﮑﯽ ﻟ ﮐﯚﻣﮕﻪدا دروﺳﺖ دەﮐﺎت٥٥ ..............................................................
ﻫﻪﺒﺒﻪﺳﺖ ﺑﯚ ﺋﺎﭘﯚ ٥٨. ...............
ئا :د.ڕابیع ه قاسم ه عه‌فرین ،مێژووییه‌كی نۆی خوڵقاند به‌رخۆدانی ژنان ل مانگــی رێبه‌نــدان بێگومــان وه‌ك ناوه‌كـه‌ی خــاوه‌ن تایبه‌تمه‌نــدی خــۆی بــوو ،مانگێــك بــوو كـ ه بــۆ گه‌لــی كــورد زۆر بـ ه دژواری و زه‌حمـه‌ت تێپـه‌ڕی ،مانگێــك بــوو كـ ه جارێكــی دیكـ ه هه‌مــوو دونیــا خۆیان به‌سـه‌ر گه‌لــی كــورد و جوغرافیــای كوردســتان دا تاقیكــرده‌وه ،مانگێــك بــوو كــ ه به‌رخۆدانــی ســه‌ریهه‌ڵدا و خــۆی گه‌یانــد ه لووتك ـه ،هه‌مــوو داگیــركاران و نۆك ـه‌ر و به‌ش ـ ه لیبه‌ڕاله‌كانــی كۆمه‌ڵگه‌شــی به‌تایب ـه‌ت نه‌چــاری هه‌ڵوێســت نوانــدن كــرد .پیالنگێڕییه‌كــی كـ ه مــاوه‌ی 19ســاڵ ه زۆر بـ ه چڕی به‌سـه‌ر رێبـه‌ر ئاپۆدا سـه‌پاو ه و درێــژه‌ی هه‌یـه ،جارێكــی تــر هـه‌ر لـه‌م مانگـه‌دا خــوێ نــوێ كــرده‌و ه و له‌كه‌ســایه‌تی عه‌فریــن دا ویســتی ئامانجــی خــۆی بپێكــێ .هه‌مــوو هێــزی ناتــۆ و هاوپه‌یمانه‌كانیــان لـ ه پێنــاو به‌رۆژه‌وه‌ندییـ ه هاوبه‌شــه‌كانیاندا له‌ســه‌ر هه‌رێمێكــی بچــووك وه‌ك عه‌فریــن یه‌كیــان گــرت و زۆر بــ ه بــێ عه‌داله‌تــی و به‌شــێوه‌یه‌كی نامرۆڤانــ ه ژن و منــداڵ و گــه‌ور ه و بچوكیــان پێكــه‌و ه كۆمه‌ڵكــوژ كــرد و به‌رامبــه‌ر بــ ه ئـه‌م كــرده‌و ه دڕندانـه‌ش بێده‌نــگ مــان و خۆیــان لــێ كـه‌ڕ ،كوێــر و الڵ كــرد .هه‌مــوو هه‌بــوون و گـه‌ردون لـ ه ئاســتی ئـه‌م كــرده‌وه‌دا نااڵنــدی و هاتـ ه لـه‌رز ه كه‌چــی تـه‌واوی هێــزی نێوده‌وڵه‌تــی پـه‌رده‌ی ڕه‌شــیان به‌ســه‌ر هه‌ســت و ویژدانــی خۆیــان دا و زۆر بــ ه ئاســانی و بــ ه ئاســایی مامه‌ڵه‌یــان له‌گــه‌ڵ گیانــی بـ ه هـه‌زاران كه‌ســی بــێ تــاوان كــرد .لـه‌وه‌دا گۆمانمــان نییـ ه كـ ه هێــرش كردنـ ه سـه‌ر عه‌فریــن ،هێرشـ ه بــۆ س ـه‌ر هه‌مــوو كوردســتان و گه‌لــی كــورد ،هێرش ـ ه بــۆ س ـه‌ر ئیــراده‌ی ئــازاد و فكــری وبیــری ئــازاد وسـه‌ربه‌خۆ ،هه‌وڵـ ه بــۆ تێكشــكاندنی ســتاتۆی گه‌لــی كــورد لـ ه رۆژئــاوا و پارچه‌كردنــی یه‌كێتــی گـه‌الن ل ـه‌م به‌ش ـه‌ی كوردســتان .یه‌كێتــی و یه‌كگرتنێــك ك ـ ه ل ـ ه ژێــر فه‌لس ـه‌ف ه و بیــری ئــازادی رێب ـه‌ر ئاپــۆدا پێشــكه‌وتوو ه و بوه‌تـ ه هــۆكار كـ ه لـ ه ئاســتی هه‌مــوو دونیــادا دان بـه‌م ڕاســتیه‌دا بنێــن ،بــۆ داگیــركاران زه‌حم ـه‌ت و قبــووڵ ناكرێــت ،بۆی ـ ه ئاوه‌هــا ب ـ ه هه‌مــوو شــێوازێك هێرشــێكی هۆڤان ـ ه پێــش ده‌خ ـه‌ن ب ـ ه مه‌به‌ســتی "فه‌تــح" و داگیركــردن ،به‌مه‌به‌ســتی گۆڕانــی جوغرافیــای كوردســتان و بــاو پێــدان ب ـ ه گه‌لــی كــورد و چه‌وســاندنه‌وه‌یان. بێگومــان ئێم ـ ه كاتێــك باســی ئ ـه‌م ڕاســتیان ه ده‌كه‌یــن ،باســی گه‌وره‌یــی فكــر و ڕامانێــك ده‌كه‌یــن ك ـ ه به‌رامبــه‌ر بــ ه هه‌مــوو ته‌كنیــك و هێــزی زلهێــزی دونیــا وه‌ســتاون بــ ه كه‌متریــن ده‌رفه‌تــی چــه‌ك و ته‌كنیــك ،ئه‌مه‌ی ـ ه ك ـ ه هه‌مــوو دونیــای تووشــی سه‌رســووڕمان كــردو ه و وه‌هــای كــردو ه ك ـ ه هه‌رك ـه‌س به‌رامبـه‌ر بـه‌م ڕاســتی ه ڕێــزدار بێــت .به‌تایبـه‌ت به‌شــداری دایــكان و كچانــی عه‌فریــن هـه‌ر لـ ه ته‌مه‌نــی 15 ـ 16ســاڵ هه‌تــا ده‌گاتـ ه 70ســاڵ لـ ه ئه‌ركــی پاراســتنی عه‌فریــن دا مێژوویه‌كــی تــری لـ ه نێــو الپه‌ڕه‌كانــی مێــژووی تێكۆشــانی ژنانــی كــورد و قاره‌مانــدا نه‌خشــاند .ژنــان و دایكانــی عه‌فریــن س ـه‌لماندیان ك ـه هێــزی داگیــركاری دژ ه ژن ئیتــر ب ـ ه هیــچ شــێوازێك ناتوانــێ ل ـ ه ژێــر پ ـه‌رده‌ی ره‌شــی داعشــی دا ژنــان بچه‌وســێنێته‌و ه و كوێله‌یــان بــكات ،ژنــان بــۆ تۆڵه‌سـه‌ندن لـ ه ئه‌قڵیه‌تــی چه‌وســێنه‌ر و ژنكــوژی داعشــی دا كــ ه هه‌مــوو ده‌وڵه‌تانــی داگیــركار و هه‌مــوو ئه‌قڵیه‌تــی پیاوســاالر و دژ بــ ه فكــر و ئیــراده‌ی ئــازادی ژن ،لـ ه ژێــری دا خۆیــان حه‌شــارداوه ،په‌ره‌یــان بـ ه تێكۆشــانی ئازادیخــوازی و تێكۆشــانی به‌هێزكردنــی ئیــراد ه دا ،هه‌رچه‌نــد ه هێشــتا ئــه‌م ئه‌قڵیه‌تــ ه هــه‌وڵ ده‌دات بــ ه شــێوازگه‌لی جیــا جیــا به‌رامبــه‌ر بــه‌م فكــر ه ئــازاد ه ببێتــ ه ئاســته‌نگ و ئــه‌م ئه‌زموونــ ه نه‌گوازرێتــه‌و ه بــۆ به‌شــه‌كانی تــری كوردســتان و بــه ئه‌قڵیه‌تــی ژنكــوژی ،بــه‌اڵم بــ ه پێشــه‌نگایه‌تی ژنانــی ئازادیخــواز كــ ه تــه‌واوی دونیــا ،به‌رده‌وامــ ه خۆیــان دوزیوه‌تــه‌وه ،خۆیــان بــ ه وێنــه‌ی ئاڤێســتا خابوره‌كانــدا بــه‌م ئه‌قڵیه‌تــه‌دا ته‌قاندوه‌تــه‌وه. ئه‌گه‌رچــی ده‌یانه‌وێــت له‌كه‌ســایه‌تی ژنــدا فكــر و فه‌لســه‌فه‌ی ئــازادی رێبــه‌ر ئاپــۆ بخنكێنــن ،بــه‌اڵم هــه‌وڵ و ته‌قه‌الكانیــان زۆر بــێ واتــا و بێهوده‌یــه ،ژنانــی كــورد ئیتــر ته‌وارئاســا له‌شــه‌قه‌ی باڵیــان داوه‌و تامــی فڕیــن و ئازادییــان چێشــتووه ،مســۆگه‌ر نیی ـ ه بــۆ ژیانێكــی خۆشــی دونیایــی ك ـ ه پــڕ ه ل ـ ه كۆیالیه‌تــی و سه‌رشــۆڕی جارێكــی دیك ـ ه له‌س ـه‌ر ئ ـه‌م زه‌وی ـ ه په‌ســت ه بنیشــنه‌وه .له‌ڕاســتی ئ ـه‌وه‌ی ك ـ ه سـه‌ری شــۆڕ و رووڕه‌ش بــووه ،ئه‌قڵیه‌تــی داگیــركاری و پیاوســاالریی ه و داعشــانه‌ی ه كـ ه رۆژ لـه‌دوای رۆژ چركه‌ســاته‌كانی كۆتایــی ته‌مه‌نیــان ده‌ژمێــرن.
وتو وژی
كوشتنی ژن كوشتنی ئازادی كۆمه‌ڵگه‌یه
به‌داخه‌و ه ك ه
هێشتا 2مانگ به‌سه‌ر ساڵی 2018
تێپه‌ر نه‌بوو ه ك ه رێژه‌ی كوشتن و خۆكوشتن
به‌تایبه‌ت له ژناندا گه‌یشتوه‌ت ه ئاستێكی به‌رز .بێگومان
ئه‌و ه باس له ئه‌قڵیه‌تێك ده‌كات له‌م واڵته‌دا كه به‌شێوه‌یه‌كی
دواكه‌وتوو و كۆنه‌پارێزان ه خۆی به‌سه‌ر ژنان و گشتی كۆمه‌ڵگه‌دا
سه‌پاندووه و به‌رامبه‌ر ب ه ماف و ئازادییه‌كانی كۆمه‌ڵگ ه ده‌بێت ه كوسپ
و ئه‌مه‌ش هه‌ر رۆژ قوربانی لێ ئه‌كه‌وێته‌وه .واڵتێك و جوغرافیایه‌ك كه ئه‌وه‌ند ه خاوه‌ن فكر و بناخه‌یه‌كی ده‌وڵه‌مه‌ند بێت ،كه‌چی ژنان
واڵته‌كه‌مان هێشتا به‌ده‌ست بێ فكری و كۆنه‌پارێزی ئه‌قڵیه‌تی پیاوانی
ئه‌م واڵته‌و ه ده‌ناڵێنن .ئه‌مه‌ش بوه‌ته بڵێسه‌ی ئاگر بۆ سه‌ر الشه‌ی ژنان
و بوه‌ته په‌ت بۆ خنكاندنی ژیانی دایكان و خۆشكانمان و بوه‌ته چه‌قۆ و له‌سه‌ر دڵی ب ه سۆزیان ده‌نیشێته‌وه.
له‌م بارهیهوه هه‌وڵماندا ڕاپۆرتێك ئاماده بكه‌ین و هه‌م ڕاو بۆچوونی ژنانی تێكۆشه‌ر له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌ت ه وه‌ربگرین و هه‌میش چه‌ختێكی بخه‌ینه سه‌ر ڕێژه‌ی خوكوشتن و كوشتنی ژنان له‌م ماوه‌یه‌دا. هیوادارین ئێوه‌ی خوێنه‌ری به‌ڕێزیش نه‌ك ته‌نیا وه‌ك
خوێنه‌رێك به‌ڵكوو بتوانن ل ه پێناو رووناك كردنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه‌كه‌مان كه‌ڵكی لێ وه‌ربگرن و به‌سوود بێت.
هه‌وڵمانــداو ه لــه‌م ڕاپۆرتــه‌دا به‌النــی كــه‌م ئاماژه‌یه‌كــی بــ ه رێــژه‌ی كوشــتن و خۆكوشــتنه‌كانی ژنــان بكه‌یــن ،بۆی ـ ه به‌پــێ ده‌رفـه‌ت و زانیاریـه‌ك كـ ه له‌بـه‌ر ده‌ســتماندا بــوو ،توانیمــان كــ ه وه‌ك زانیــاری له‌بــه‌ر ده‌ســتی ئێــوه‌ی به‌ڕێــز دایبنێیــن. رێــژه‌ی خۆكوشــتن و كوشــتن ل ـ ه س ـه‌ره‌تای ســاڵی 2018و ه بــ ه پــێ ســه‌رچاوه‌كانی ئاژانســی هه‌واڵــی "رۆژنیــوز" بـ ه گشــتی ژن و پیاویــش 63كــه‌س بــووه .لــه‌م ژماره‌یــ ه 13كه‌ســیان ژن بــوو ه و ئهوانــهی تریــش پیــاون كــ ه بــ ه هــۆكاری جیاجیــا یــان كــوژراون یــا خــود خۆیــان كوشــتووه.
بـه پــێ هه‌واڵـه‌كان و ئـه‌وه‌ی كـه له‌بـه‌ر ده‌ستماندایه:
ـــــ لــ ه بــه‌رواری 31-01-2018لــ ه چه‌مچه‌مــاڵ ناحی ـه‌ی قادركه‌ره‌م ـه‌و ه ژنێكــی ته‌مــه‌ن ســی وشــه‌ش ســاڵ كــ ه ناوه‌كــه‌ی نازانرێــت بــ ه چه‌كــی كاڵشــینكۆف كــوژرا
و كه‌سوكاره‌كه‌شــی ده‌ڵێــن خــۆی خــۆی كوشــتوو ه. ــــ لــ ه بــه‌رواری 05-02-2018له‌شــاری ســلێمانی ژنێــك ته‌م ـه‌ن 29ســاڵ ب ـ ه نــاوی (م.ه.ح) ل ـ ه گونــدی ئه‌ڵمانــی ل ـ ه ماڵه‌ك ـه‌ی خۆیــدا خنــكا و پۆلیــس ـ یــش ده‌ڵێــت :خــۆی خــۆی خنكانــدووه. ــــ لــ ه بــه‌رواری 07.02.2018لــ ه نزیــك شــاره‌دێی دیگه‌ڵــ ه ســه‌رب ه شــارۆچكه‌ی كۆیــ ه كچێــك بــ ه نــاوی تۆڤــان ـ ه ته‌مــه‌ن 25ســاڵ ه كــ ه پێشــمه‌رگه‌ی پارتــی ئــازادی كوردســتان ـ پــاك ،كـ ه حزبێكــی رۆژهه‌اڵتــی كوردســتان ه و لـ ه ســنوری كۆیـ ه باره‌گایــان ههیــه ،خــۆی بــ ه چه‌كــی كاڵشــینكوف لــ ه كاتێكــدا كــ ه لــ ه ئه‌ركــی پاســه‌وانیكردن بــوو ه خــۆی كوشــت و هێشــتا هــۆكاری خۆكوشــتنه‌كه‌ی نازانرێــت. ــــ لــه بــه‌رواری 26-01-2018لــ ه گه‌ڕه‌كــی خه‌بــات لــ ه شــاری ســلێمانی كچێــك بــ ه ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
7
نــاوی (س ،ع ،ا) ته‌مــه‌ن 16ســاڵ ه و خوێنــدكار ه خــۆی خنكانــدو ه و كۆتایــی بـ ه ژیانــی خــۆی هێنــاوه. گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
گەنجــی ماڵەکــەش بــە بیانــووی شــەرەف و ئەخــاق ئــەو کارەی ئەنجامــداوه". ـــــ هــه‌ر لــ ه نیــوه‌ی مانگــی ژنێــوه‌ری دا ژنێــك لـ ه كوێـه كـ ه نــاوو نیشــانی ئاشــكرا نه‌بــوو ،ته‌رمه‌كــه‌ی لــ ه چۆڵێــك بــ ه كــوژراوی دۆزرایــه‌وه. ــــ لـ ه شــارۆچكه‌ی شــاره‌زوور بـ ه نــاوی (ك .ئـــ) و لـ ه رۆژی 9ی مانگــی 2ژنێكــی دیكـ ه ب ـ ه نــاوی (ئـــ .م) ل ـ ه گونــدی كێله‌ك ـه‌وه‌ی سـه‌ر بـ ه شــارۆچكه‌ی سه‌یدســادق ـ ی سـه‌ر بــ ه پارێــزگای ســلێمانی هــه‌ر بــ ه هــۆی ســوتانه‌‌و ه گیانیــان له‌ده‌ســتدا.
ــــ ل ـ ه ب ـه‌رواری 22-01-2018ل ـ ه ســنوری شــارده‌ێی س ـه‌رقه‌اڵی س ـه‌ر ب ـ ه شــارۆچكه‌ی كفــری لـ ه ئیــداره‌ی گه‌رمیــان ته‌رمــی ژنێــك بــ ه ســوتێنراویی دۆزرایه‌تــه‌و ه و له‌بــه‌ر زۆری رێــژه‌ی ســوتانه‌كه‌ی ،ته‌رمه‌كــ ه ناناســرایه‌وه. ــــ لــ ه بــه‌رواری 2018/1/7لــ ه شــاره‌دێی عه‌ربه‌تــی ســه‌ر به‌شــاری ســلێمانی ژنێــك به‌نــاوی (ب،ح ،ف) ه و ته‌مــه‌ن 30ســاڵ ه و دایكــی چــوار منداڵـ ه لـ ه ماڵه‌كـه‌ی خۆیــدا بێگومــان نــاوی هه‌نــدێ لــه‌و ژنانــ ه بـ ه فیشـه‌ك كــوژرا. به‌داخــه‌و ه لــ ه به‌رده‌ســتمان نه‌بــوو، ــــ لـ ه به‌رواری 07-01-2018ل ه شــارۆچكه‌ی بۆیــ ه نه‌مانتوانــی به‌گشــتی هه‌مــووی ڕای كــه‌الری ناوه‌نــدی ئیــداره‌ی گه‌رمیــان ،بگه‌ینیــن . ژنێــك به‌نــاوی (ا.ا.م) لــ ه ماڵه‌كــه‌ی خۆیــدا ،كۆتایــی بـ ه ژیانــی خــۆی هێنــاوه. به‌پێــی لێكوڵینــه‌وه‌ی پولیــس ،هاوســه‌ری ــ جڤاک دڤێت خوە ژ ڤان بێ رەوشتی ژنه‌كــ ه به‌ڕه‌زامه‌نــدی ئــه‌م ژنــه ،چه‌نــد و نەمروڤاتی و بێ ناموسیا رزگار بکەت رۆژێكــ ه ژنــی دووه‌مــی هێنــاوه ،هه‌ســت ده‌كرێــت كاریگه‌ریــی خراپــی له‌ســه‌ر لــ ه چوارچێــوه‌ی ئــه‌م رووداوانــه‌ی ســاڵی 2018 ده‌روونــی ئـه‌م ژنـ ه دانابێــت ،بۆیـ ه كۆتایی «هێــان چیــا» ژنــه نووس ـه‌رێكی دێهوكــی وه‌هــا به‌ژیانــی خــۆی هێنــاوه. ـــــــ لــ ه بــه‌رواری 03-01-2018لــ ه بــۆ گۆڤــاری تروســك ه ده‌دوێــت: گه‌ڕه‌كــی 100ماڵه‌كــه‌ی شــارۆچكه‌ی كــه‌الر كورێــك گه‌نــج ته‌قــه‌ی لــ ه دوو خوشــك و زاوایه‌كــی كــردوو ه و لــ ه ئه‌نجامــدا دوو خۆشــكه‌كه‌ی گیانیــان له‌ده‌ســتداو ه و زاواكه‌شــیان برینــداره .بــه‌اڵم بــ ه پــێ شــایه‌تحاڵێكی نزیــك رووداوه‌كــ ه گەنجــی ماڵەکــە بــە نــاوی (کاروان حەســەن) تەقــەی لــە هــەردوو خوشــکی خــۆی و گەنجێکــی تــر کــردوە لــە ماڵــی خۆیانــدا بەنــاوی (ئەمیــرە حەســەن) و (تابــان حەســەن) لــە ئەنجامــدا هەردووکیانــی کوشــتووە گەنجەکەشــی بریندارکــردوە" .ئــەو شــایەتحاڵە وتیشــی": ئــەو گەنجەشــی کــە لــە ڕوداوەکــەدا برینداربــووە زاوایــان نەبــووە و کەســێکی نەناســراوبووە و لــە ماڵەکەدابــووە، 8
ئــەڤ توندوتیژیــە د درێژاھیــا دیــروکا جڤاکێــن جــودا جــودا دا ھەبویــە ،ھەر ژ وەالتێــن ئەوروپــی ھەیــا باشــورێ ئەفریقیــا و روژھەالتــێ ئاســیا و ئەمریــکا التیــن. که‌لتــورێ کوشــتنا ژنــان ژ رومیــێ کەڤــن ھەیــا ســەردەمێ حەمورابــی و شارســتانیەتا ئاشــوری دە ١٢٠٠ســاالن پێــش مەســیحی گرنگــی پێدایــە و رێــز لــێ گرتیــە .ژن کرینــە پێویســتیێن مالباتــێ و دەســتور دایــە مێــران کــو ھەر ژنــەکا ژ ڤــێ خەتــێ یــان سیســتەمێ مالباتــێ دەرکــەت بھێتــە کوشــتن د چارچوڤــێ ناموســێ دە .د ھەرێمــا بادینــان دە ھەر ژ کەڤــن تــا نھا دناڤــا فورمــا دەســتھەالتا مێــران دە شــوین بویــە. دەســتھەالتا سیاســی ،ئولــی ،ھوزی، مێر..ھتــد .حوکمرانیــا ڤــێ ھەرێمــێ دکــە. دناڤــا ڤــان کارەکتەرێــن دەســتھەالتێ دە شــەرەف ئانکــو ناموســا خــۆە د جەســەدێ ژنــان دە دبینــن .دناڤــا جڤاکــێ مــەدە شــەره‌فا مێــر یــان یــا دەســتھەالتێ ئێــک ژ بنەمایێــن چاندیــە ،ھەر گاڤــا ژن ژ ســنور و خــەت و رێســا دســپلینێن مالباتــێ یــان وان یاســایێن مێرێــن رێبەرتیــا وان دکــەن دەرکــەت دکەڤیتــە د چارچوڤــێ (عــار)ێ و شــەرەفێ دمالباتــێ دە .ئــەو دەســتور و خوەدیــێ ژنــێ کــو مێــرە کوشــتنا ژنــێ دەردخــە ،و چ بــرا یــان بــاب یــان پســمام یێ بکوژیــت دێ بیتــە خــوەدی ناموســەک پــاک و ســمبێلێن خــوە لســەر کوشــتنا ژنــێ قیــت کــەت و بیتــە ئاغــا .د ئالیەکــێ دن دە ژن کرینــە ئــاالڤ و کارەکتەرێــن کاپیتەلیزمــێ کــو ھەمــوو بنەمایێــن بــێ ئەخالقیــان ڤەدگریــت ،یــان ژن بخــوە دێ روی ب روی نەخوەشــیێن پســکولوژی بیــت یــان دێ د جھەکــێ نەدیــار دە ھێتــە کوشــتن .ژبــوو ڤــێ ژی دڤــێ دەســتھەالتەکا ب ھێــز ئانکــو یــا ژنێــن خــوەدی زێھنیــەت بکەڤــە ناڤــا جڤاکی دە و ڤــان ھەمــوو گوھەرینــان ب ھشــیاری بکــەن ،ژن ببــن کارەکتەرێــن ســەرەکیێن جڤاکــی .لــێ دەســتھەالتا ل ھەرێمــا
بادینــان تــێ مەشــاندن ئــەم بــاش دزانــن پارتــی دیموقراتــی کوردســتانە ،ئــەڤ ئالیــە ژی تــم لســەر پەروەردەیــا ئولــی و فەودالــی و نێرپەرســتی و..ھتــد ھاتیــە دامەزرانــدن، ژ گوھەرینێــن جڤاکــی و ھێــزا ژنــێ قــەت حەزناکــەن و ژێ دترســن ،ئەڤێــن ھەژی ھەمــوو ژی دەســتھەالتێ تێخــە دەســتێن مێر دە کــو ببــە رێبــەرێ مالباتــا مــەزن ھەیــا یــا بچــوک ھەم بــاڤ و بــرا و خــال و مــام... خــوە ب خوەدیێــن ناموســا ژن خوشــک و کەچــێ دزانــن.ھەر گاڤــا شاشــتیەک ژ ژنــێ ھات دیتــن یەکــەم چارەســەری کوشــتنێ ل ھەمبــەر خــوە دبینــن .ژبــەر وێ دلســوزی و راســتیا ژنــێ مێــر بخــوە ب دەرفــەت دزانــن و ژن یــان کەچــان دێ ســەردا بــەن و د داویــێ دە ب وان ھەســتان وێ نەمروڤاتیــێ و درەندەییــێ ژن یــان کەچــێ دکــوژن ،ئەڤــە ژی د دەمــەک وەھادە کــو ناموســێ تــو واتەیــەکا خــوە ل جــەم وان نیــە ،ژبــەر کــو ئاخــا وەالتــێ وان ھاتیــە داگیرکــرن ژ ئالیــێ دوژمــن ڤــە ،واتــە تــو ناموســەکێ ھەبونــا خــوە نینــە .مێــر ژی ھێــزا خــوە لســەر ژنــێ ددەن خویــا کــرن وەالتــی ژی دفروشــنە دوژمنــان و داگیــر دکــەن .ددەمــەک وەھا دە ژن د چەپەرێــن بەرخوەدانــێ دانــە و خــوە فیدایــی ناموســا خــوە دکــەن ،و مێــر ژی ب تســبیح و ســمبێلێن خوەیێــن ماقــول بەحســا نامــوس و شــەرەفا ژنــان دکــەن .پارێــزگاری کرنــا ژنــان د ســتویێ جڤاکنــاس و ئــەو رێکخــراو و ســازی و مێدیــا و پەرلەمانــی خــو خوەدیــێ مــاف و ئازادیــا ژنــان دبینــن دایــە ،کــو دنــاھا دە چ ھەبونــەکا خــوە نینــە ل باشــورێ کوردســتانێ بوینــە فلــم کارتونــک. ئــەو ژنــا ب ناڤــێ نامــوس پارێزیــێ تێتــە کوشــتن ،ســەدەم ئــەو مێــر ،بــرا ،باڤێــن بــێ ناموســن ل دەردورێــن وێیێــن بــێ رەوشــت کو بوینــە ســەدەمێ دەھمــەن پیســیا وێ .ژبــەر ڤــێ یەکــێ بەریــا ژن بھێــت کوشــتن ئــەو مێــر و دەردورێــن وێ ســزا یــێ خــوە وەرگــرن و بھێنــە دادگــەھ کــرن .جڤــاک دڤێــت خــوە ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
9
ژ ڤــان بــێ رەوشــتی و نەمروڤاتــی و بــێ ناموســیا رزگار بکــەت ئــەو ژی ھەڤژیانــا ئــازاد بڤــێ دکارە. گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
هــاوكات «ویــژدان نوره‌دیــن» مامۆســتای زانكــۆ و ئه‌ندامــی ئه‌نجومه‌نــی رێكخــراوی ژنانی ئازادی كورستانیش وه‌ها بۆمان دوا:
ــ کوشتنى ژن کوشتنى ژیانه
کوشــتن ڕێگه‌یه‌کــ ه کــ ه دژ بــ ه کیانــی ژن په‌یــڕه‌و ده‌کرێــت ،ئه‌شــێت کوشــتن بــێ مه‌به‌ســت بێــت و ده‌شــکرێت مه‌به‌ســتدار بێــت ،ئــه‌م پرۆســه‌ی ه بــه‌زۆرى لــ ه ڕێگــه‌ى پیاوانــه‌و ه دژ بــ ه که‌ســێتى ژن جێبه‌جێده‌کرێــت ،زۆربــه‌ى ئامــاره‌کان ئامــاژ ه بــۆ ئــه‌و ه ده‌کــه‌ن کــ ه %80رێــژه‌ى کوشــتن له‌الیــه‌ن پیاوانــه‌و ه ده‌کرێــت، دیانــا ڕاســیل کـ ه ژنـ ه نوسـه‌رێکى ئه‌فریقیـ ه ئه‌وه‌مــان پێده‌ڵێــت کــ ه کوشــتنى ژنــان له‌الیــه‌ن پیاوانــه‌و ه ته‌نهــا مه‌به‌ســت لێــى ئه‌وه‌یــ ه کــ ه ژنــه. ئه‌گــه‌ر چاوێــک بــ ه مێــژوى ژن کوشــتندا بخشــێنین ده‌توانیــن بلێــن لــ ه ســااڵنى 2000پ.ز واتــ ه قۆناغــی بــااڵ ده‌ســت بوونــى پیــاوان و کۆتایــی هاتنــى خوداوه‌نــدى ژنــان ده‌ســت پێــده‌کات
ئه‌ویــش بــ ه کوشــتنى خوداوه‌نــدى دایــک له‌الیــه‌ن کوره‌که‌یــه‌و ه (مــه‌ردۆخ) لــ ه میزوپۆتامیــا .پاشــان به‌رده‌وامــى بــ ه پرۆســه‌ى ژن کوشــتن دراوه تاکــوو ڕۆژى ئه‌مڕ ۆ مــا ن . بــ ه شــێوه‌یه‌کى گشــتى دوو جــۆر لــ ه کوشــتن لــه‌الی ژنــان بوونــى ههیــه ،یه‌که‌میــان کوشــتنى ژنــان لــ ه ڕوى ده‌رونیــه‌وه ،واتــ ه کۆتایــی هێنــان بــ ه هه‌ســت و هــزری ژن بــ ه هه‌رچــی شــێوازییه‌وه ،دووه م کوشــتنى ژنانــ ه ل ـه‌ڕوى جه‌ســته‌یه‌وه ،زۆر هــۆکار له‌پشــت ئ ـه‌م جــۆر ه تونــدو تیژی ـه‌و ه ه ـه‌ن له‌وان ـ ه هــۆکاری ئابــورى و سیاســی و کۆمه‌اڵیه‌تــى و ئاینــى ،دیارتریــن هۆکاریــان به‌هانــه‌ى شــه‌رف پارێزیــه ،هه‌ربۆیــ ه لــ ه ئامــاری به‌دواداچونه‌کانــى کۆمه‌ڵــه‌ى نه‌تــه‌و ه یه‌کگرتــوه‌کان ئــهوه خراوه‌تــه ڕوو کــ ه پاڵنــه‌رى شــه‌رفپارێزى هــۆکارى ســه‌ره‌کى ئــه‌م جــۆر ه توندوتیژیه‌یــه ،کــ ه ژنــان له‌نــاو خێزانه‌کانیــان یــا لــه‌ده‌ره‌وه‌ى خێزانه‌کانیــان ڕوبــه‌ڕوى ده‌بنــه‌وه. باشــورى کوردســتان له‌م کاره‌سات ه بێبــه‌ش نیــ ه به‌تایبــه‌ت لــه‌م ســااڵنه‌ى دوایــدا بــ ه پێــى ئامــاره‌کان لــ ه ســاڵى 2017و ســه‌ره‌تای 2018ڕێــژه‌ى کوشــتنى ژنــان به‌شــێوه‌یه‌کى به‌رچــاو بــه‌ره‌و هه‌ڵکشــان چــوو ه ســه‌ربارى هه‌بونــى ڕیکخراوه‌کانــى ژنــان ،بــه‌اڵم نه‌توانــراو ه ســنورێک بــۆ ژن کوشــتن دابنرێــت ،چونکـ ه یاســا ناتوانێــت ڕۆڵــى خــۆی بگێڕێــت لــ ه ســنوردارکردنی ئــه‌م دیارده‌یــ ه و ســزدانى ئه‌نجامده‌رانــی ،ئــه‌وه‌ى ڕێگــ ه خۆشــکه‌ر ه بــۆ ئه‌نجامدانــى ئــه‌م کار ه دژ بــ ه ژنــان نه‌بونــى په‌روه‌رده‌یه‌کــى ته‌ندروســتى عه‌قڵیه‌تــى ژنــ ه کــ ه ڕێگــه خۆشــکه‌ر ه بــۆ ده‌ســته‌مۆبون و لــ ه په‌راوێزخســتن و کۆیله‌کردنــى .بــ ه پێچه‌وانــه‌ى ژنانــى ڕۆژئــاواى کوردســتانه‌و ه کــ ه ده‌بینیــن بــ ه هــۆى بوونــى په‌روه‌رده‌یه‌کــى ته‌ندروســت بــ ه چه‌شــنێک کاریکــردو ه کــ ه ناســنامه‌ى 10
ژنێتــى خۆیــان ســه‌لماندوه .به‌ڵگــه‌ش بــۆ ئه‌مــ ه به‌شــداربونیان ه لــ ه پرۆســه‌کانى به‌رگریکردنــى ناوچه‌کانیــان لــ ه به‌رامبــه‌ر هێــز ه داگیرکه‌ره‌کانــى کوردســتان ئه‌وانیــش هیزه‌کانــى داعــش و تورکیــا و ســوریایه، به‌مـه‌ش یه‌کســانبونى خۆیــان لـ ه ڕوى مــاف و ئه‌رکــه‌و ه له‌گــه‌ڵ پیــاوان ســه‌لماندوه، ئه‌مــ ه جه‌وهــه‌رى ئــه‌و ڕێبــاز ه پیشــانده‌دات کــ ه له‌ســه‌رى په‌روه‌رده‌کــراون ،هــه‌وڵ و ماندوبونــى خــودى ژنانــى ڕۆژئــاوا بــۆ گه‌شــتن ب ـه‌و ئاســت ه ک ـ ه ل ـ ه ئێســتادا بــوو ه بــ ه ســیمبولى ئازایه‌تــى و قاره‌مانیه‌تــى ژنانــى کــورد. ئــه‌و چاره‌ســه‌رکردنى بــۆ دۆخــ ه ناهه‌مــواره‌ى ژن کــ ه لــ ه باشــورى کوردســتاندا هه‌یــ ه ده‌بێــت بگه‌ڕێــت بــۆ هــۆ و پێناوێــک کــ ه ئــه‌و گــرێ کوێــر ه کــ ه له‌به‌رده‌میدایــ ه بکاتــه‌وه ،تاکــو بتوانێــت کــۆت و به‌نده‌کانــى تێکبشــکێنێ، هه‌روه‌هــا یــه‌ک ڕیزبونــى ژنانــى باشــور هه‌نگاونانێکــی باشــ ه بــه‌ره‌و ئازادبوونــى، قبوڵنه‌کردنــى هــه‌ر یاســاو ڕێســایه‌ک کــ ه ده‌بێتــ ه مایــه‌ى دیلکردنــى ،بــ ه چه‌شــنێک زهنیه‌تیــان پــه‌روه‌رد ه بکــه‌ن کــ ه عه‌قڵیه‌تــى پیاوســاالرى نه‌توانێــت ئاره‌زوه‌کانیــان به‌رامبــه‌ر ژنــان بســه‌پێنن. عه‌قڵیه‌تــى تاریکــى پیاوســاالرى ته‌نهــا بــ ه ئازاردانــى ژنــى زینــدوو چێــژ وه‌رناگــرن به‌ڵکــو لــ ه دواى مردنــى دور لــ ه هه‌مــوو به‌هاکانــى ســوکایه‌تى بــ ه به‌ڵگــه‌ش ده‌کرێــت، جه‌ســته‌یانه‌و ه بــۆ ئه‌مــ ه کوشــتنى ژنــان و فرێدانــى جه‌ســته‌یان لــ ه شــوێنى نه‌شــیاو و شــێواندنى جه‌ســته‌یان ل ـ ه نمون ـه‌ى ش ـه‌هید باریــن و چه‌ندانــى دیکــ ه کــ ه ئــه‌م ڕاســتی ه د ه‌ســه‌لمێنن . ل ـه‌و ڕوه‌و ه ڕێب ـه‌رى کــورد عبداللــه اوجــان ده‌ڵێــت (مــن هاوواڵتــى نیشــتمانێک نیــم ک ـ ه ژنــى تێــدا ده‌کوژرێــت).
هه‌ر له‌م بارهیهوه «له‌یال احمد» ئه‌ندامی رێكخراوی وادی ئاڵمانی ل ه گه‌رمیانه‌وه له‌سه‌ر ڕووداوی خۆكوژی ژنان به‌تایبه‌ت له‌گه‌رمیاندا وه‌ها بۆ گۆڤاری تروسك ه دوا:
ـــ په‌نابردن به‌ر خۆكوشتن، ده‌ره‌نجامی ئه‌و فشار‌ه ده‌رونییه‌یه ك ه ده‌وریان ل ه ژنانداوه
11
ئــه‌و تونــدو تیژیانــ ه که‌به‌رانبــه‌ر به‌ژنــان ده‌کرێــت له‌گه‌رمیــان جــۆراو جــۆرن له‌میژینــه‌و ه بگــر ه تائێســتاش به‌زه‌قبــو ئاشــکرا ئهنجــام ده‌درێــت و هیــچ فلته‌رێکێــش نییـ ه تاوانبــاران به‌پێــی پێویســت و یاســا ســزا بــدات ،زۆر ژنمــان بونــ ه قوربانــى به‌هــۆى تونــدو تیــژى خێزانــىو کۆمه‌ڵگــ ه ده‌ســتیان دایــ ه خــۆ ســوتاندو خۆکوشــتن و کــوژران و له‌خشــت ه بــران. به‌پــێ ئــه‌و به‌دواداچــون وچاوپێکه‌وتنانــه‌ى که‌بـه‌رده‌وام له‌نێــو قـه‌زاو ناحیـه‌و گونده‌کانــى ســنورى گه‌رمیــان و ده‌وروبــه‌رى کردومانــن زۆرتریــن تونــدو تیــژى خێزانــى بچــوک و خێزانــى گــه‌ور ه واتــا خێــزان و کۆمه‌ڵگه‌مــان بینیــوه‌و وه‌ک :به‌شــودانى منــاڵ ،فره‌ژنــى، ژن بــه‌ژن ،بڕینــى په‌یوه‌نــدی کۆمه‌اڵیه‌تــى، لێــدان له‌تاکه‌کانــى خێــزان و منــاڵ، ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
خۆکوشــتن له‌ئه‌نجامــى تونــدو تیــژى خێزانــى ،له‌باربــرد ه له‌ئه‌نجامــى تونــدو تیــژی و دابڕینــى تاک ـه‌کان به‌بــێ ڕه‌زامه‌نــدى خۆیــان لــه‌کارى فه‌رمانبــه‌ری و جنێــودان و ســوکایه‌تى پێکــردن و دابڕینــى کچــان له‌ب ـه‌ر گۆڤارێكی خوێنــدن و به‌کارهێنانــى ژنــان بــۆ کارى رۆشنبیری ،به‌دڕه‌وشــتی و ده‌ســتدریژى سێکســىی و كۆمه‌اڵیه‌تی ،خیانه‌تــى زه‌وجــی و خه‌ته‌نه‌کردنــى مێینــه‌و ئه‌ده‌بی و کێشـه‌ى تــۆڕى کۆمه‌اڵتــی و ئامێــرى په‌یوه‌ندى هزریه کــه‌کاریگــه‌رى خراپــی له‌ســه‌ر ئافــره‌ت جــێ هێشــتو ه و...هتــد به‌رابنــه‌ر ڕه‌گــه‌زى مێینــ ه کــراو ه هه‌رچه‌نــد ه له‌هــه‌ر بارێکــى شــه‌ڕو ملمالنێــکان ژنــان به‌پلــه‌ى یه‌کــه‌م قوربانــى بونــ ه به‌تایبــه‌ت ئێســتا که‌قه‌یــران و جه‌نگــ ه کێشــه‌کان به‌رۆکیانــى گرتــون ڕوبــه‌ڕوى تونــدڕه‌وى جه‌ســته‌یى و ده‌رونــى و زاره‌کــى ده‌بن ـه‌وه‌و خۆیــان ده‌ســوتێنن و ده‌کــوژن یــان ده‌کوژرێــن یــان زینــدون بــه‌اڵم له‌ناخــه‌و ه مــردون ،زۆرى تونــدو تیژی ـه‌کان ده‌گه‌ڕێت ـهوه بــۆ که‌مى ئاســتى هۆشــیارى و الســایکردنه‌وه‌و جیــاوازى ڕه‌گــه‌زى. ئــه‌وه‌ى لێــره‌دا پێویســت ه تیشــک بخرێتــ ه سـه‌رى سـه‌رجه‌م تونــدو تیژیه‌کانــى خێــزان و کۆمه‌ڵگــه‌و ئــه‌و داب و نه‌ریــت و که‌لتــوره‌ی که‌بــو ه به‌چه‌ترێکــى پڕله‌کێشــ ه به‌تایبــه‌ت له‌ســااڵنى پێشــهاتنى قه‌یــران ئاســۆیه‌کى ڕون ده‌بینــرا له‌که‌مبونــه‌وه‌ى تونــدو تیــژ بـه‌اڵم به‌هــۆى هاتنــى قه‌یــران و نه‌بونــى کارو دامه‌زرانــدن و خراپــی ئابــورى کێشـه‌کان ڕویان له‌زیادبــون کــرد به‌تایبــه‌ت له‌ســه‌ره‌تاى ســاڵى 2018دا گه‌رمیــان ســنورێکى پــڕ له‌تونــدو تیــژی بــوو و چه‌ندیــن حاڵه‌تــى کوشــتن و خۆکوشــتنى ژنــان ڕویــدا .لـ ه مانگى کانونــی دووه‌مـه‌دا ســێ ژن کــوژراون و یه‌کێکــى ی ئـه‌م تریــش خــۆى کوشــتو ه ئه‌مـه‌ش بۆمــاو ه دوومانگــ ه زه‌نگێکــى مه‌ترســیداره‌و ئاماژه‌یــ ه بــۆ هه‌ڵکشــانى تونــد ڕه‌فتــارى و ترســناکه‌و بــۆ داهاتــوو نابێــت بێده‌نــگ بیــن لێــی، پێویســت ه هه‌وڵــی جــدى بدرێــت و ڕێگ ـ ه ل ـه‌م کاران ـ ه بگیرێــت و بکوژانــى ســزا بدرێــن ه ـه‌ر چه‌نــد بکه‌رانــى تاوانه‌ک ـ ه ده‌ســتگیر نه‌کــراون
و ئه‌مــه‌ش ڕێــگا خۆشــکه‌ر ه بــۆ تاوانبــارن که‌بــێ بــاک بــن له‌تاوانه‌کانیــان. هه‌ســتکردن به‌ئــه‌و تاوانانــه‌ى که‌مــاوه‌ى دوو ســاڵ ه بکوژانــى ژنــان به‌پێــی پێویســت کاریــان له‌سه‌ر ناکرێت و نادۆزرێنه‌وه‌و ده‌ستگیرناکرێن له‌کاتێکــدا تاوانــى کوشــتن کارێــک نییــ ه چاوپۆشــی لێبکرێــت و به‌خه‌مســاردییه‌و ه بگیرێــت ،ه ـه‌ر چه‌نــد ه گومانمــان له‌دڵســۆزى الیه‌نــ ه په‌یوه‌ندیــداره‌کان نییــ ه که‌وه‌کــو ئه‌رکــى خۆیــان به‌دواداچــون ده‌کــه‌ن بــه‌اڵم که‌یســه‌کان وه‌ک هه‌نــدێ که‌یســى دیکــ ه ناگه‌ێنرێنــ ه ئهنجــام و بکه‌رانــى ده‌ســتگیر ناکرێــن له‌نمونــه‌ى ئــه‌و ژنــه‌ى خانه‌قیــن که‌له‌ســاڵى ڕابــردوودا ته‌رمه‌کــه‌ى له‌نــاو مه‌نهۆڵــى ئــاوه‌ڕۆى شــاره‌ک ه دۆزرایــه‌وه‌و به‌ئێستایشــه‌و ه تاوانبارانــى ئــه‌و تاوانــ ه ده‌ســتگیر نه‌کــران ،هیــچ نه‌بێــت بــۆ که‌مکردنـه‌وه‌ى تونــدو تیــژى دژ ژنان پێویســت ه الیه‌نه‌کانــى ڕێکخراوه‌کانــى داکۆکــى کار له‌مافــى ژنــان و به‌ڕێوبه‌رایه‌تــى تونــدو تیــژى دژ نــان و به‌ڕێوبه‌رایه‌تــى به‌ره‌نگاربونــه‌وه‌ى تونــدو تیــژى دژ ژنــان و پۆلیــس و ده‌زگا ئه‌منیــه‌کان کارى جدیتــر له‌ســه‌ر ئــه‌م توندڕه‌فتارانــ ه بکــه‌ن و ڕێوشــوێنى پێویســت بگرنه‌بــه‌رو یاســایش ســه‌روه‌ر بێــت و وه‌ک که‌پێویســت ه مافــى تــاوان لێکــراو بــدات و تاوانبــار ســزا بدرێــت و حاڵه‌ته‌کانــى ژن کوشــتن نه‌بێــت دیاریــده‌و پــه‌ر ه بســێنێت. په‌نابردنــ ه بــه‌ر خۆکوشــتن له‌الیــه‌ن ژنانــهوه ،ده‌ره‌نجامــى ئــه‌و فشــار ه ده‌رونییه‌یــ ه که‌ده‌وریــان له‌ژنانــداو ه چ له‌الیــه‌ن که‌ســوکارى پلــ ه یه‌کــه‌و ه یــان له‌الیــه‌ن مێــرده‌و ه بێــت ،کاتێــک ژنــان هیــچ په‌نایـه‌ک نادۆزنـه‌و ه بــۆ ئارامـى‌و چاره‌سـه‌رى کێشـه‌کانیان ،خۆکوشــتن وه‌کــو دوایــن خاڵــى چاره‌ســه‌ر بــۆ هه‌مــو ئــه‌و کێشــه‌‌و فشــاران ه هه‌ڵد ه‌بژ ێــر ن .
12
هه‌روهــا «كاروان ئیبراهیــم» رۆژنامه‌نــووس وه‌هــا باســی ڕووداوی خۆكوشــتنی ژنــان و ئه‌قڵیه‌تــی ژنكــوژی پیــاو ده‌كات:
ــده‌بێت شه‌ره‌ف و ناموسى ئێمه‌ى پیاو، نیشتیمانمان بێت
توندوتیــژى دژى ژنــان ڕێکخراوتریــن و به‌رباڵوتریــن پێشــێلکارى مافــى مرۆڤــ ه لــ ه جیهانــدا ،توندوتیــژى جێنده‌رییــ ه یاخــود ڕه‌گه‌زییــ ه و به‌رامبــه‌ر بــ ه ژنــان ده‌کرێــت، واتــا ژنــان به‌هــۆى ژنبوونـه‌و ه توندوتیژیان به‌رامبــه‌ر ده‌کرێــت و ده‌چه‌وســێنرێنه‌وه، ئــه‌و توندوتیژییــ ه چه‌ندیــن جــۆرى ههیــه ،وه‌کــو ده‌ســتدرێژیى ،توندوتیــژى نــاو خێــزان ،توندوتیــژى ده‌روونــى، کوشــتن له‌ژێــر نــاوى پاراســتنى شــه‌ره‌ف، خه‌ته‌نه‌کــردن ،هاوســه‌رگیرى بــه‌زۆر و چه‌ندیــن جــۆرى دیکــه. توندوتیــژى چه‌ندیــن هــۆکارى ههیــه، وه‌کــو بێکاریــى و هه‌ژاریــى و ناجێگیــرى بارودۆخــى سیاســى و کۆمه‌اڵیه‌تــى و ئابــورى واڵت ،بـه‌اڵم سـه‌ره‌کیترین هــۆکارى توندوتیــژى نزمــى ئاســتى هۆشــیارى تــاک و کۆمه‌ڵگــ ه و نه‌بوونــى په‌روه‌رده‌کــى دروســته.
لێــره‌دا ده‌مه‌وێــت باســى ئ ـه‌و توندوتیژیان ـ ه بک ـه‌م ک ـ ه ل ـ ه هه‌رێمــى کوردســتان به‌رامب ـه‌ر ب ـ ه ژنــان ده‌کرێــت ،هه‌رێمــى کوردســتان تــا ڕاده‌یه‌کــى زۆر بــ ه هه‌رێمــى کوشــتنى ژن ناســراوه ،ئـه‌وه‌ش به‌هــۆى ئـه‌وه‌ى لـ ه دواى ســاڵى 1991و ه بــ ه ســه‌دان ژن لــه‌م هه‌رێمــ ه له‌ژێــر نــاوى پاراســتن و کڕینـه‌وه‌ى نامــوس و شــه‌ره‌ف کــوژراون ،هه‌رێمێکــ ه چه‌ندیــن چیرۆکــى کوشــتن و توندوتیــژى دڕانــ ه به‌رامبــه‌ر بــ ه ژنــان ههیــه ،هیــچ مانگێــک نییــ ه لــه‌م هه‌رێمــ ه ژن نه‌کوژرێــن یــان ناچــار ب ـ ه خۆکوشــتن نه‌کرێــن ،ســااڵن ه ل ـ ه ه هر‌ێمــى کوردســتان ده‌یــان ژن ده‌کوژرێــن یــان به‌هــۆى توندوتیــژى ده‌رونیــى و جه‌ســته‌یى لــ ه ســه‌ریان ،ناچــار بــ ه خۆکوشــتن ده‌کرێــن. هۆکاره‌کانــى توندوتیــژى دژى ژنــان لــ ه هه‌رێمــى کوردســتان ،ئه‌گه‌رچــى زۆر کــه‌س بــۆ خراپــى بارودۆخــى ئابــورى و قه‌یرانــى دارایــى و تونــدڕه‌وى ئایینــى و ناجێگیــر بارودۆخــى سیاســى ده‌گێڕنــه‌وه ،بــه‌اڵم بــ ه بۆچوونــى مــن ،هــۆکارى ســه‌ره‌کى توندوتیژییه‌کانــى دژى ژنــان لــ ه هه‌رێمــى کوردســتان په‌یوه‌نــدى بــ ه ئه‌قڵییــه‌ت و زهنییـه‌ت و بیرکردنـه‌وه‌ى تاک و کۆمه‌ڵگه‌و ه هه‌یـ ه بــۆ مــاف و ئازادییه‌کانــى ژنــان ،ئـه‌و بیرکردنه‌وه‌یـه‌ى کـ ه پیــاوى کــورد هه‌یه‌تــى، هــۆکارى ســه‌ره‌کى توندوتیژییه‌کانــه، پیــاوى کــورد ژن وه‌کــو نامــوس و شــه‌ره‌ف و موڵکــى خــۆى ده‌بینێــت ،ئــه‌و شــه‌ره‌ف و ناموسـه‌ى ک ه سـه‌دان ســاڵ ه بوونــى نه‌ماوه، بۆچوونــى چه‌وتــى پیــاو و کۆمه‌ڵگــ ه بــۆ ژن هــۆکارى ســه‌ره‌کى توندوتیژییه‌کانــى دژبــ ه ژنانــه ،چونکــ ه نــه‌ک ته‌نهــا لــ ه ناوخــۆى کوردســتان ،به‌ڵکــو لــ ه واڵتانــى ئه‌وروپــاش چه‌ندیــن نمونــه‌ى کوشــتنى ژنمــان هه‌یــ ه له‌نــاو خێزانــ ه کورده‌کانــدا بـ ه ده‌ســتى پیــاوى کــورد ،ته‌نانـه‌ت لـ ه زۆر شــوێنى ئه‌وروپــا پیــاوى کــورد وێنه‌یه‌کــى زۆر خراپــى نیشــانى کۆمه‌ڵگــه‌ى ئه‌وروپــى داوه ،کــوردى وه‌کــو ژنکــوژ ناســاندووه. ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
13
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
بــ ه تێڕوانینــى مــن ،بــۆ کۆتاییهێنــان بــ ه توندوتیــژى دژى ژنــان ده‌بێــت ل ه سیســته‌مى پـه‌روه‌رده‌و ه ده‌ســتپێبکرێت ،ده‌بێــت مرۆڤــى کــورد پـه‌روه‌رد ه بکرێــت ،ئاســتى هۆشــیارى به‌رامبــه‌ر بــ ه مــاف و ئازادییه‌کانــى ژنــان ب ـه‌رز بکرێت ـه‌و ه و تێگه‌یشــتنى بگۆڕدرێــت، ژن وه‌کــو شــه‌ره‌ف و نامــوس و موڵکــى خــۆى نه‌بینێــت. ده‌بێــت شــه‌ره‌ف و ناموســى ئێمــه‌ى پیــاو، نیشــتیمان بێــت ،خــاک شــه‌ره‌فى ئێمــ ه بێــت ،ئازادیــى و دادپه‌روه‌ریــی شــه‌ره‌فى ئێمــ ه بێــت ،چاندنــى نه‌مــام و پاراســتنى ژینگــ ه شــه‌ره‌فه ،ئه‌گــه‌ر ئــه‌و تێگه‌یشــتن ه الى پیــاوى کــورد دروســت ببێــت ،ئــه‌وا توندوتیژیــى کۆتایــى دێــت ،به‌ڵکــو ئــه‌و هێــز و کاتــه‌ى لــ ه توندوتیژیــدا ســه‌رف ده‌کرێــت ،ده‌خرێت ـ ه خزم ـه‌ت ژنیگ ـ ه و واڵت و نیشــتیمانه‌وه.
«نــزار جــەزا» ،ڕۆژنامەنــوس بــە گۆڤــاری تروســكەی ڕاگەیانــد:
پێویستە لەڕێگەی كەرتی پەروەردەوە ھۆشیاری بەناو خوێندكاراندا باڵوبكرێتەوە
و هه‌روهــا لــه درێــژه‌ی قســه‌كانیدا وه‌هــا دوا: بەپێــی ئامــارەكان ڕێــژەی توندوتیــژی بەرامبــەر ئافرەتــان ڕووی لەهەڵكشــان كــردووە ،بەجۆرێــك لەســاڵی 2017 بــەراورد بەســاڵی 2016بەڕێــژەی لــە30% توندوتیژییــەكان زیادیكــردووە ،ئــەوەی جێگــەی تێبینییشــە لــە مانگــە ســەرەتاکانی ئەمساڵیشــدا ڕێژەکــە بــەرزە. لەبــارەی ھۆکاری زیادبوونــی ئــەو ڕێژەیــەش نــزار وتــی :هەتاوەكــو كۆمەڵگــە زیاتــر بــەڕووی دەرەوەدا بكرێتــەوە و بەپێچەوانــەی كه‌لتــوری كۆنــی كــوردەوە هەنگاوبنرێــت ،ئــەوا لەڕێگــەی كۆنەپارێزەكانــەوە ڕێــژەی توندوتیــژی بەرامبــەر ئافرەتــان ڕوو لەهەڵكشــان دەبێــت. ناوبــراو پەخشــی بەشــێك لەمیدیــاكان بــە هــۆكاری زیادبونــی توندوتیژییــەکان دەزانێــت و دەڵێــت :چونكــە ئــەم میدیایانــە هەندێــك فیلــم و درامــا پەخشــدەكەن ،كــە دوورن لەڕاســتی كۆمەڵگــەی كــوردی ،بۆیــە بەشــێك لەخەڵكــی ئێــرە الســایی ئــەو فیلــم و درامایانــە دەكەنــەوە ،دواتریــش كۆمەڵگــە ئەمــە قبــوڵ نــاكات و توندوتیــژی لێدەكەوێتــەوە. ئــەو ڕۆژنامەنوســە هۆكارێكــی دیكــەی زیادبونــی توندوتیــژی گەڕانــدەوە بــۆ قەیرانــی دارایــی ،كــە ســەرچاوەیە بــۆ دروســتبونی كێشــە كۆمەاڵیەتییــەكان، چونكــە ئــەو كەســانە لەپێشــتردا لەخۆشــگوزەرانیدا ژیــاون و بەگیرفانــی پــڕ لەپــارەوە ڕاهاتبــون ،بــەاڵم ئێســتا كــە قەیرانــی داراییــە ناتوانــن وەك پێشــتر مامەڵــە بكــەن و دەرونیــان تێكدەچێــت. بــۆ کەمکردنــەوەی ئــەم ڕێژەیــە ،نــزار هۆشــیارکردنەوەی تــاک و کۆمەڵگــە بــە پێویســت دەزانێــت و دەڵێــت :پێویســتە لەڕێگــەی كەرتــی پــەروەردەوە ھۆشــیاری بەنــاو خوێندكارانــدا باڵوبكرێتــەوە تــا دەگاتــە ئاســتی خوێندنــی بــااڵ. 14
«سه‌ما محمد» ،ئه‌ندامی لەبــارەی ڕۆڵــی ڕێکخراوەکانــی ژنانــەوە بــۆ ئه‌نجومه‌نی ته‌ندروستكاران له‌سه‌ر هۆكاری کەمکردنــەوەی ئــەم ڕێژەیە ڕۆژنامەنوســەکە ڕەخنــە لــە ڕێکخــراوەکان دەگرێــت و دەڵێت :خۆكوژی ژنان وه‌ها قسه‌ی بۆ گۆڤاره‌كه‌مان كرد: ڕێكخراوەكانــی ژنــان ڕۆڵیــان زۆر الوازە لەكەمكردنــەوەی ڕێــژەی توندوتیژییــەكان، چونكــە كاتێــك كۆڕێــك یــان ســیمینارێك بــۆ هۆشــیاركردنەوەی كۆمەڵگــە دەكــەن، دەچــن كۆمەڵێــك چاالكوانــی ژن و كەســانی نوخبــە بانــگ دەكــەن ،لەكاتێكــدا پێویســتە ئــەو كۆبونەوانــە بخرێنــە نــاو خەڵكــەوە و لەگەڕەكەكانــەوە دەســتپێبكەن ،بۆیــە باشــترە بەشــێك لــەو ڕێكخــراو و بەنــاو هەڵبژێــرن، بێدەنگــی چاالكوانانــە چونكــە هیــچ ڕۆڵێكیــان لەكەمكردنــەوەی توندوتیژییــەكان نییــە. ئامــاژەی بەوەشــدا ،ئەگــەر ژنــان گوشــارێکی زۆری دەروونییــان لەســەرنەبێت و تــەواو بــێ هیــوا نەبوبــن لەژیــان ،خۆیان ناکــوژن ،زۆرجاریــش بــێ هیوابونــی ژنــان، پەیوەســتە بــەو عەقڵیەتــە کۆنەپارێزیــەی کــە ســااڵنێکە که‌لتــوری کــورد پێــوەی دەناڵێنێــت ،بەجۆرێــک کاتێــک ژنان توشــی کێشــەیەک دەبــن لــە بــرا و بــاوک و مێــرد و لۆمــەی کۆمەڵگــە بــەژن و بەپیــاوەوە دەترســن ،بۆیــە پەنــا بــۆ خۆکوشــتن دەبــەن.
ژن په‌راوێز خراو ه له ئه‌رك و مانا ڕاستیه‌كه‌ی ك ه پێشه‌نگایه‌تییه
ووه‌هــا بــه‌رده‌وام ده‌بێــت :وه‌ك ده‌زانیــن ڕێــژه‌ی خۆكوشــتن ڕوولــ ه زیادبوونــ ه به‌گشــتی لــ ه جیهانــدا و به‌تایبــه‌ت لــ ه هه‌رێمــی كوردســتانداو وه‌ك به‌رچاوتریــن ســامپڵ (نمونــه) ئــه‌م بابه‌تــ ه ده‌نرخێنیــن. هه‌ڵبه‌تــ ه بابه‌تــی خۆكوشــتن بابه‌تێكــی شــمولی یـ ه بــۆ هـه‌ر دوو ڕه‌گـه‌زی نێــرو مــێ نــ ه وه‌ك ده‌شــێت ه هــۆكاری ئــه‌م كاره‌ســات ه هــه‌ر هه‌مــان فاكتــه‌ر ه بــۆ هــه‌ر دو ڕه‌گــه‌ز، ب ـه‌اڵم ده‌توانیــن بڵێیــن فاكت ـه‌ره‌كان له‌س ـه‌ر ژن زیاتــر قــوڵ بۆتــه‌وه‌و كردویه‌تیــ ه قوربانــی .بێگومــان ئه‌مـه‌ش ده‌گه‌ڕێتـه‌و ه بــۆ زیهنیه‌تێــك كــ ه تونــدو تیژیــه‌و به‌رهه‌مــی سیســته‌می پیاوساالرییه(ده‌ســه‌اڵتداری) كــ ه ئه‌مــه‌ش لــ ه تێكدانــی عه‌قڵــی مرۆڤه‌كانــه‌و ه ده‌ســتی پــێ كــردو ه و پاشــان جیــاوازی ڕه‌گــه‌زی پێشــكه‌وتوه ،بــ ه پێشــكه‌وتنی عه‌قڵیه‌تــی و ره‌گــه‌زی جیــاوازی پیاوســاالریش ئ ـه‌وه‌ی ك ـ ه ب ـ ه پل ـه‌ی یه‌ك ـه‌م ده‌بێتــ ه قوربانــی ئــه‌م عه‌قڵیه‌تــه‌و پشــكی نێــری به‌رده‌كــه‌وێ ژنــه ،و دواتــر پیــاوو ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
15
هه‌مــوو بونـه‌وه‌ره‌كان سـه‌رزه‌وی و ژینگـه‌ش یاخــود خــاوه‌ن ئابــوری كــ ه نوێنــه‌ری ڕووبــه‌ڕوی تونــدو تیــژی ئه‌بنــه‌و ه چونكــ ه هه‌مــوو كۆمه‌ڵگــ ه و جیهانیــش ده‌كــه‌ن. كاتــێ پیــاو ده‌ســه‌اڵتدار ده‌بێــت هــه‌م پیــاو به‌گشــتی هــه‌ردوو چینه‌كــ ه ده‌چه‌وســێته‌وه تونــدو تیــژی ده‌كات ه ـه‌م ژن تونــدو تیــژی هه‌ریــه‌ك بــ ه جۆرێــك ،هه‌رچه‌نــد ه ده‌كات ،واتـ ه هـه‌ر دووكیــان ده‌بنـ ه قوربانــی هه‌ندێــك ل ـ ه دیموكرات ـ ه لیبڕال ـه‌كان پییــان گۆڤارێكی سیســته‌مێكی كالســیك و تــۆز لــێ نیشــتوی وایــ ه كــ ه ژنــی چینــی دووه‌م (ســه‌رمایه‌دار) رۆشنبیری ،دواكه‌وتــوو كـ ه خۆشــیان ده‌ركــی پــێ ناكـه‌ن ناچه‌وســێته‌وه ،چونكــ ه ته‌نهــا كێشــه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی ،كه‌وتونه‌تــ ه نــاو چــی زه‌لكاوێكــی نه‌فامــی ژنیــان لــ ه ئابوریــدا ته‌ســك كردۆتــه‌و ه ،بــه‌اڵم (رێــزدار عه‌بــدۆاڵ ئه‌ده‌بی و و بــێ چاره‌یــی كــ ه ده‌رهاتنیــان ته‌نهــا بــ ه كــ ه وانیــه هزریه رێــگای خۆیــان و گۆڕینــی زیهنــی و فكــری ئۆجــاالن) لــ ه به‌رگریینامه‌كانیــدا ئامــاژه‌ی خۆیانــه‌و ه ئه‌كرێــت و ده‌توانــن لــێ ڕزگار پێكــردو ه و ئه‌ڵــێ ژنــی ســه‌رمایه‌داریش بــن .بــه‌اڵم لــ ه رۆژگاری ئه‌مــڕۆدا لــ ه له‌الیــه‌ن فكــر و ئه‌قڵــه‌و ه ئه‌چه‌وســێته‌وه‌و گــه‌ڵ ئــه‌وه‌ی ژماره‌یه‌كــی زۆر ڕێكخــراوی كۆمه‌ڵگــ ه په‌راوێــزی خســتووه .هه‌روه‌كــو كۆمه‌ڵــی مه‌ده‌نــی و ژنــان و ڕێكخــراو ه رۆژگاری ئه‌مــڕۆ كــ ه ده‌توانیــن وه‌ك نمونــ ه فمینیســتی یــه‌كان هــه‌ن و داكۆكــی لــ ه وه‌ری بگریــن كــ ه زۆرتریــن ره‌فاهیــه‌ت و مافــی ژنــان ده‌كــه‌ن بــه‌اڵم دیســان نــاوی وه‌ســیله‌كانی خۆشــبه‌ختی ژیــان خراوه‌تــ ه قوربانیه‌كانــی تونــدو تیــژی و خۆكوشــتن به‌رده‌ســتی ژن ،بــه‌اڵم لــ ه هه‌مــان كاتــدا و كوشــتنی ژنــان زیاتــر ده‌بێــت .چونكــ ه زۆرتریــن نائۆمیــدی و ڕێــژه‌ی خۆكوشــتن هه‌مــوو ئه‌مانــ ه نه‌یانتوانیــو ه ده‌ســت ههیــه .چونكــ ه ئیــدی مه‌شــخوڵ كردنــی ژن بخه‌نــ ه ســه‌ر برینه‌كانــی ژن و شــیكاریه‌كی بــه‌م شــت ه الوه‌كیانــه‌و ه دوری ئه‌خاتــه‌و ه تـه‌واوی بــۆ بكـه‌ن واتـ ه بگــر ه ته‌نهــا له‌سـه‌ر لــ ه هۆشــیار و به‌ئاگابــوون و مانــا ئهنجــام قس ـ ه ده‌ك ـه‌ن و ژمــاره‌ی قوربانــی و ڕاســته‌قینه‌كانی خــۆی و ئه‌یــكات بــ ه كــوژراوه‌كان ده‌بژێــرن ،بۆیـ ه ئاســتی تونــدو كااڵیه‌كــی بــێ نــرخ و كڕیــن و فرۆشــتنی پێو ه تیــژی و ڕێــژه‌ی خۆكــوژی و كوشــتن زیاتــر ئه‌كرێــت وه‌ك ڕۆژانــ ه ئه‌بینیــن لــ ه جیهــان ده‌بێــت ،به‌ڕاده‌یه‌كــی كــ ه بابه‌ته‌كــ ه لــ ه و كوردســتانیش كــ ه ژن بــ ه تــه‌واوی دور حاڵــه‌ت ده‌رچــووه‌و بۆتــ ه دیــارده ،پاشــان خراوه‌ت ـه‌و ه و په‌راوێــز خــراو ه ل ـ ه ئ ـه‌رك و ده‌توانیــن بڵێیــن زۆرینــه‌ی ڕێكخــراوه‌كان مانــا ڕاســتیه‌كه‌ی خــۆی كــ ه پێشــه‌نگایه‌تی هه‌ڵهێنــراوی هه‌مــان سیســته‌م و هه‌مــان و به‌ڕێوه‌بردنــی خێــزان و كۆمه‌ڵگــ ه و عه‌قڵیه‌تــن كــ ه له‌ســه‌ره‌تاو ه ئاماژه‌مــان ئــازادی ڕاســتیه .ئــه‌و ده‌ســتكه‌وتانه‌ی ه كــ ه پێكــرد ،بۆیـ ه كاركــردن له‌سـه‌ر هه‌مــان شــت ئێســتا لــ ه رۆژئــاوادا هه‌یــ ه لــ ه ســایه‌ی و به‌هه‌مــان عه‌قڵیه‌تــه‌و ه هیــچ كات ،نــه‌ك تێكۆشــانی ژنانــه‌و ه ئــه‌و ژنانــه‌ی كــ ه ناتوانــێ ڕێــژه‌ی قوربانــی كــه‌م بكاتــه‌و ه به‌رگــری لــ ه كه‌رامه‌تــی گه‌لێــك ده‌كات و به‌ڵكــو ناتوانــێ بچوكتریــن كێشــه‌ی ژن بــێ ئیراده‌یــی و بــێ هیوایــی یــان خســتوت ه له‌نــاو ماڵه‌كــه‌ی خۆشــی چاره‌ســه‌ر بــكات .الوه‌و ئیــراده‌ی راســته‌قینه‌و پۆتانســیڵی س ـه‌ما به‌ڕه‌نگ ـ ه درێــژ ه ب ـ ه قس ـه‌كانی ده‌دا و خویــان بــه‌كار خســتووه ،ســه‌رچاوه‌ی ده‌ڵــێ :ده‌توانیــن بڵێیــن دیــاردهی خۆكوشــتن ئ ـه‌م هه‌مــوو هێــزو ووز ه و ده‌رخســتنی ئ ـه‌و دوو ڕه‌هه‌نــدی ســه‌ره‌كی ده‌گرێتــه‌و ه كــ ه پۆتانســێڵه‌ش ئـه‌و تروســكه‌ی هیوایه‌یـ ه كـ ه په‌یوه‌نــدی بــ ه دوو چینــه‌وه ههیــه ،لــ ه زیندانــی ئیمرالیــه‌و ه دێتــ ه ده‌رو بۆتــ ه چینێكیــان چینــی ژێرده‌ســت و بێچــار ه و مه‌رهه‌مــی هه‌مــوو برینه‌كانــی ژن و گه‌لــی چــاو له‌ده‌ســتی پیــاو و خێــزان ،چینێكیــان كــورد. ژنــی چینــی ســه‌رمایه‌دارو سه‌رده‌ســت 16
هه‌روه‌هــا بــه پــێ ســه‌رچاوه‌یه‌كی ئاژانســی هه‌واڵــی "رۆژنیــوز" كــه گه‌یشــتوه‌ت‌ه ده‌ســتی گۆڤاره‌كه‌مــان؛ هــۆکارى زیادبوونــى ڕووداوه‌کانــى کوشــتن بــۆ قه‌یرانــى دارایــى و نه‌بوونــى په‌روه‌رده‌کــى ته‌ندروســت ده‌گێڕنــه‌وه.
کێشــه‌کانیان ده‌زانــن".
هه‌روه‌هــا «محه‌مــه‌د وه‌لــی» توێــژه‌رى ده‌روونــى، بۆچوونــى وایــه:
هه‌روه‌ها له‌م بارهیهوه؛
«شــیالن ســدیق» ،چاالکوانــی کۆمه‌ڵگ ـه‌ی مه‌ده‌نــی و به‌رپرســی ده‌ســته‌ی خانمانــی هه‌ڵه‌بجــه ،بــۆ ڕۆژنیــوز لــ ه بــاره‌ى زیادبوونــى ڕووداوه‌کانــى کوشــتنه‌وه ،وتــی: ئــه‌و په‌روه‌رده‌یــه‌ی لــ ه کۆمه‌ڵــگای ئێمــه‌دا هه‌یــ ه ناته‌ندروســت ه و زۆربــه‌ی خێزانــه‌کان ناتوانــن مامه‌ڵه‌یه‌کــی ته‌ندروســت له‌گــه‌ڵ منداڵه‌کانیــان بکــه‌ن ،له‌به‌رئــه‌وه‌ی له‌گــه‌ڵ گۆڕانکارییه‌کانــی کۆمه‌اڵیه‌تــی و ئابــوری و سیاســیه‌کانی ڕۆژ ناتوانــن خۆیــان هاوســه‌نگ بکــه‌ن و زۆر جــار گوێبیســتی حاڵه‌تــی نه‌خــوازراو ده‌بیــن".
"هۆکاره‌کانــی زیادبوونــی ئــه‌و حاڵه‌تانــ ه ده‌گه‌ڕێتــه‌و‌ه بــۆ ئــه‌و بارودۆخــ ه ناهه‌مــواره‌ی هه‌رێمــی کوردســتان به‌تایبـه‌ت قه‌یرانــی دارایــی و نه‌بونــی هه‌لــی کار بــۆ گه‌نجــان و خراپــی بــاری ژیانــی هاواڵتیــان ،له‌گــه‌ڵ هه‌ڵگرتنــی چه‌کــی بــێ مۆڵـه‌ت له‌الیـه‌ن زۆربـه‌ی هاواڵتیان و لــێ نه‌پرســینه‌و‌ه لێیــان کـ ه لـ ه کاتــی بوونی هــه‌ر ناکۆکییــه‌ک بــه‌کاری ده‌هێنــن و دواجــار حاڵه‌تــی کوشــتنی لــێ ده‌که‌وێتــه‌وه". وتیشــی" :ئــه‌و حاڵه‌تانــه‌ی کــ ه که‌ســه‌کان په‌نایــان بردوه‌تــ ه بــه‌ر خنکانــدن به‌هــۆی نه‌بونــی هه‌لــی کار بــۆ به‌ده‌ستخســتنی بژێــوی ژیانیــان بــووه و هه‌نــدێ لــ ه حاڵه‌ته‌کانیــش کــ ه به‌هــۆی کێشــه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تــی بــووه، ده‌گه‌ڕێتــه‌و‌ه بــۆ نه‌بوونــی هۆشــیاری په‌روه‌رده‌یــی الی تاکــه‌کان و خێزانــه‌کان کــ ه کوشــتن و خۆســوتاندن بــ ه چاره‌ســه‌ری
ســه‌باره‌ت بــ ه چاره‌ســه‌ره‌کانیش ،ئــه‌و توێــژه‌ر ه ده‌روونیــ ه ڕایگه‌یانــد :بــ ه شــێوه‌یه‌کی گشــتی پێویســت ه پێداچونه‌وه‌یــه‌ک بــ ه پــه‌روه‌رده‌ی نه‌وه‌کانمــان بکه‌یــن بــۆ ئــه‌وه‌ی نه‌وه‌یه‌کــی ته‌ندروســت و باشــمان هه‌بێــت ده‌بێــت خۆمــان هۆشــیار بکه‌ینــه‌وه ،له‌بــری ئــه‌وه‌ی به‌شــێوه‌ی ســه‌ربازی چاودێــری منداڵه‌کانمــان بکه‌یــن هــه‌وڵ بده‌یــن لــ ه داواکارییــه‌کان تێبگه‌یــن و بزانیــن ئامانجیــان چیــه. ئامــاژه‌ی به‌وه‌شــدا :ده‌بێــت ڕێگــری لــ ه په‌خــش و فلته‌ردانــان لــ ه زۆربــه‌ی که‌ناڵه‌کانــی ڕاگه‌یانــدن و ئــه‌و ماڵپه‌ڕانــ ه دابنرێــت ،کــ ه بوونه‌تــ ه هــۆی باڵوکردنـه‌وه‌ی حاڵه‌تــی شـه‌ڕه‌نگێزی و توندوتیــژی له‌نێــو گه‌نجــان و چیــن و توێــژ‌ه جیاوازه‌کانــی کۆمه‌ڵــگا بــ ه دۆبالژکــردن و پیشــاندانی درامــا بیانییه‌کانــی واڵتانــی تــر ،ک ه نامۆن بـ ه کۆمه‌ڵگای ئێمــ ه لــ ه هه‌مــوو ڕووییه‌کــه‌وه.
ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
17
به‌رخۆدانی عه‌فرین گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی،
بابه‌تێكی مێژوویی و خوڵقاندنی ئیراده‌یه
ئه‌ده‌بی و هزریه
.....هیڤا عه‌ره‌بو ،هاوسه‌رۆكی كانتۆنی جزیره
لــە دەســتپێکدا هەمــوو شــەهیدانی ڕێــگای ئــازادی بــە بیردێنینــەوە ،دیــارە کــە لــە ڕۆژئاوا شۆڕشــێکی مــەزن دەســتیپێکردووە ،لــەم چــەن ســاڵەی کە تێپەڕ بووە ســەرهڵدانێکی گشــتی لە بەرامبەر زوڵم وزۆری کۆمەڵگ ه دەستیپێکردووە، بــە تایبــەت ئــەو زوڵمانــەی دەرحــەق بــە ژنــان دەکرێت ،چەوســاندنەوە لەســەر ئــازادی و ژنان بەڕێوەدەچــوو ،لــە نــاو هەمــوو ئەم سیســتمەدا گەل تێکشــکێنرابوو ،بۆیە لە ڕۆژئاوا ڕەوشــێکی جیــاواز و مێژوویــی هاتــە کایــەوە و لــە هەمــوو کایەکانــدا ژن توانــی ڕۆڵــی خــۆی بگێڕێــت، بابەتــی هــەرە ســەرەکیش بەشــداربوونی ژنــان لــەو ڕووەوە زیــادی کــرد و مه‌یدانــی هەوڵدانەکانــی وه‌ك مه‌یدانــی ســه‌ربازی و شــه‌ڕ ،سیاســه‌ت و دیپلۆماســی ،عه‌دالــه‌ت، پــه‌روه‌رده و كه‌لتور‌چڕتــر کــرد و ژن توانــی خــاوه‌ن رۆلێكــی م ـه‌زن بێــت ل ـه‌م مه‌یدانان ـه‌دا. هەنــگاو بە هەنــگاو گۆڕانکاری مەزن دروســتبوو و ژنــان توانیــان لـ ه ئازادكردنــی هه‌مــوو شــارو شــارۆچكه‌كان دا رۆلــی به‌رچاویــان هه‌بێــت، ئه‌مــه‌ش وه‌ك به‌شــداری ژنــان لــ ه تێكۆشــانی ســه‌ربازیدا بابه‌تێكــی نــوێ بــوو له‌ئاســتی جیهانــدا و لــە جیهــان و لـ ه نــاو کۆمەڵگه‌یشــدا زیاتــر پێگــەی خــۆی چەســپاند. لــەم دواییانەشــدا بەرخۆدانــی بــێ وێنــه‌ی عەفریــن وەک چاندێــک و لــە کەســایەتی ژناندا
خــۆی بینــی و ڕۆحــی زینــدوو کــردەوە ،نــەک تەنیــا ژنــی کــورد بەڵکــوو هەمــوو پێکهاتــەکان لــ ه ئاســتی جیهــان و رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســتدا بــۆ ئێمــ ه زۆر به‌نرخــه. لــ ه كه‌ســایه‌تی به‌رخۆدانــی عه‌فریــن دا جارێكــی دیكـ ه قارەمانییەتــی و گرێدانیــان بــە خاکــەوە ،تێگه‌یشــتن لــ ه ئــازادی و هه‌ســتی خۆپاراســتن زیاتــر زەق بوویــەوە ،بەتایبــەت لــە کەســایەتی ئاڤێســتا خاپــووردا زنجیــری کۆیلەتــی لــە نــاو کۆمەڵگـ ه و لە ئالیــی دوژمندا شــکێنرا و تێكۆشــانی دایکان له‌گه‌ڵ شـه‌رڤانانی یه‌پــه‌ژه‌دا بابه‌تێكــی ســه‌رنج ڕاكێشــ ه كــ ه پێگــەی ڕاســتەقینەی ژنانــی گەڕانــده‌وە و ژنــان بــوون بــە وەاڵمێکــی بــاش لــە بەرامبــەر هەمــوو چەوســاندنەوەکان .شــه‌ڕكردن لــ ه ئه‌وه‌نــد ه رۆژدا بێگومــان له‌ســه‌ر بنه‌مــای مانــه‌و‌ه لــ ه س ـه‌نگه‌ری تێكۆشــان ،له‌خــاك و ل ـ ه هه‌رێمــی خۆیانــه ،ئه‌مــه‌ش ســه‌لێمنه‌ری ئه‌وه‌یــ ه ك ـ ه "ئ ـه‌و ژن ـه‌ی ك ـ ه زانــا و به‌ئیــراد‌ه و جــوان ده‌بێــت ،ئیتــر ناتوانــێ هیــچ ره‌نگـ ه كۆیالیه‌تی قبــوڵ بــكات ،نــ ه ئــه‌و ئه‌قڵیه‌تــه‌ی كــ ه لــ ه بنه‌ماڵـه‌دا خــۆی له‌سـه‌ر ژنــان ده‌سـه‌پێنێ قبوڵ ده‌كات و نــ ه كۆیالیه‌تــی بــۆ دوژمــن ده‌كات". بۆیــ ه له‌ســوریا و رۆژئــاوادا دوژمــن هه‌وڵیــدا بـ ه نــاوی جیاجیــا جارێكــی دیكـ ه ره‌نگــی ڕه‌ش به‌سـه‌ر ژیانــی ژنــان بسـه‌پێنێ ،بۆیـ ه له‌سـه‌ر 18
نــاوی دیــن و مه‌زهه‌ب زۆر كــرده‌وه‌ی نامرۆڤانه‌ی به‌سـه‌ر خه‌ڵكــی ئـه‌م هه‌رێمـ ه دا سـه‌پاند ،بـه‌اڵم ژنــان به‌رامبــه‌ر بــه‌م ئه‌قڵیه‌تــه‌و‌ه ڕاوه‌ســتان. ترســی سیســتمی داگیرکــەر و باوکســاالر لــە بەرخۆدانــی ژنــان لــ ه عه‌فرینــدا ئاشــکرابوو و هــەدەف گرتنــی ژنــان و به‌تایبه‌تیــش لــه‌م ئاخرانــه‌و‌ه بــێ رێــزی كــردن به‌رامبــه‌ر بــ ه جه‌ســته‌ی شـه‌هید "باریــن" بــۆ ئــەو نیشــاندانی ترســاندنە لــە پێشــکەوتنی ژن لــە ئاســتی فکری و نیشــتمانی ،بێگومــان به‌رخۆدانــی عه‌فریــن ته‌نیــا له‌پێنــاو ئازادی خاك و نیشــتماندا نییه، هــاوكات به‌رخۆدانــی گۆڕانــكاری ئه‌قڵیه‌تــی كۆنه‌پارێــزی كۆمه‌ڵگه‌یــه .ئەگــەر ژن خــۆی نەناســیایە ئــەوا نەیدەتوانــی هێنــدە خۆی پێش بخــات و تێکۆشــانی مــەزن کات. بۆیــە لــ ه هه‌مــوو بوارێكــه‌و‌ه ئاماده‌یــن كــ ه ئــه‌م ئه‌زموونانــ ه بگوازینــه‌و‌ه بــۆ پارچه‌كانــی تــری كوردســتان و بــە هەمــوو ئەمانــە باوەڕمــان بــه یەکیەتــی نەتەوەیــی و پێکــەوە بوونــی ژنانــە ،زۆر باب ـه‌ت هه‌ی ـ ه ك ـ ه ده‌بن ـ ه هــۆكاری كۆیله‌كردنــی ژنــان ،بۆیــ ه بــ ه شــێوازێكی زانســتی هه‌ڵســه‌نگاندنی له‌ســه‌ر بكرێــت، پرســەکان کۆبکەینــەوە و چاره‌ســه‌ری دابنێــن و بەرپرســیاریەتی نیشــان بدەیــن ،هــەر لــە سیســتەمی هاوســەرۆکایەتی تــا بەشــداری ژنان بگــرە هەمــووی ئــەم پێشــەنگایەتییەی کــه لــە ڕۆژئــاوا بەڕێــۆە دەچێــت ســەرەتایەکی باشــە بۆ گەلــی باشــوور ،تاوەکــو سیســتمێ بــەو ڕەنگــە ئــاوا بکــەن ،بۆیە بەرخۆدانی ســەردەم بابەتێکی میژوویی و خوڵقاندنی ئیرادەیە و وەک مێژووی شــکاندنی سیســتەمی پیاوســاالرییە .واتــ ه به‌رخۆدانــی عه‌فریــن بــ ه پێشــه‌نگایه‌تی ژنــان حه‌ماســه‌یه‌كی مێژوویــی خۆڵقانــد و بوه‌تــ ه بناخــ ه كــ ه ژنــان بتوانــن له‌ســه‌ر بنه‌مــای نووســینی مێــژووی ئــازادی خۆیــان هه‌نگاوێكــی نــوێ هه‌ڵبگــرن. ئــه‌و ئه‌زمونــه‌ی كــ ه له‌رۆژئــاوای كوردســتان پێشــكهوتووه ،ده‌توانــێ ببێتــ ه نمونه‌یه‌كــی بــۆ هه‌مــوو ژنــان لــ ه هــه‌ر چــوار پارچــ ه و به‌تایبه‌تیــش باشــوری كوردســتان بــۆ پێشخســتنی ژیانێكــی ئــازاد .بێگومــان باشــوری
كوردســتان خــاوه‌ن مێژوویه‌كــی قاره‌مانــی ژنان ه و له‌كاتــی خۆیــدا زۆر ژن كــ ه له‌پێنــاو ئــازادی خــاك و نیشــتماندا گیانــی خۆیــان فیــدا كــردوه و هــاوكات بــۆ خه‌باتــی ئــازادی ژن هه‌وڵدانێكــی پێشــكهوتووه و میراســێكیان به‌جێهێشــتووه، بــه‌اڵم به‌داخــه‌و‌ه ئه‌قڵیه‌تــی پیاوســاالری و پێشــكه‌وتنی سیســته‌مێكی له‌ســه‌ر بنه‌مــای ئــه‌م ئه‌قڵیه‌تــ ه بوه‌تــ ه هــۆكار كــ ه ژنــان بــێ پاراســتن بمێنــن ،بــه‌اڵم له‌گــه‌ڵ ئه‌وانــه‌ش هه‌وڵدانــی ژنــان بــۆ به‌رده‌وامــی ئـه‌م تێكۆشــان ه ل ـ ه بهرچــاوه .ژنــان ل ـ ه باشــوری كوردســتاندا رۆژان ـ ه ڕووب ـه‌ڕوی مه‌ترســی ده‌بن ـهوه ل ـ ه ب ـه‌ر هه‌بوونــی ئــه‌م ئهقڵیهتــه .بێگومــان كاتێــك باســی سیســته‌می خۆبه‌ڕێوه‌بــه‌ری رۆژئــاوا ده‌كه‌یــن ته‌نیــا باســی خه‌یــاڵ و یانیــش فیلمێك ناكه‌یــن ،باســی ڕاســتیه‌كانی ژیــان ده‌كه‌یــن كـ ه زۆر بــ ه ئاشــكرایی لــ ه بهرچــاوه و گــه‌ل ئه‌مــ ه ده‌ژیــن .لــه‌و بڕوایه‌دایــن كــ ه بــۆ گواســتنه‌و ه ئــه‌م سیســته‌م ه بــۆ باشــور بناخه‌یه‌كــی ئامــاد‌ه و به‌هێــز هه‌ی ـه ،ژنــان ل ـ ه باشــوریش زۆر بــ ه هۆشــیاری و ئاگایانــ ه ســه‌یری ئــه‌م پێشــكه‌وتنان ه ده‌كـه‌ن ،بـه‌اڵم به‌داخـه‌و‌ه كۆســپ زۆرن لـ ه بـه‌رده‌م ژنــان .لـه‌وه‌دا گۆمانمــان نییـ ه كــ ه بــۆ به‌ده‌ســت خســتنی ئــه‌م نرخانــ ه زۆر و زه‌حمه‌تیــش دێتــ ه ئــاراوه ،وه‌ك چــون لــ ه رۆژئــاوادا تــا گه‌یشــتن بـه‌م قۆناخـ ه زۆر كۆســپ و له‌مپه‌ڕمــان تێپه‌ڕانــد و خوێنــی بــۆ ڕژا، هــاوكات له‌گـه‌ڵ شـه‌ڕی داگیــركاران ،تێكۆشــان به‌رامبــه‌ر ئه‌قڵیه‌تــی كۆنه‌پارێــزی كۆمه‌ڵگــه‌ش هه‌تــا ئێســتا هــه‌ر به‌رده‌وامــ ه و لــ ه ئه‌گــه‌ری هــه‌ر بۆشــاییه‌كی له‌الیــه‌ن ژنانــهوه هــه‌وڵ ده‌دات دیســان خــۆی بسـه‌پێنێ ،بـه‌اڵم پێداگــری ژنــان لــ ه گه‌یشــتن بــ ه ئــازادی و ســه‌ركه‌وتن هه‌مــوو ئ ـه‌م ئاســته‌نگی و كێشــانه‌ی تێپه‌ڕانــد و ژن لــه‌وێ ئیتــر ئاســته‌نگی ناناســێ .ئیتــر گه‌یشــتوینه‌ت ه ئــه‌و قۆناخــ ه كــ ه بــ ه رۆحــی خۆپاراســتن تێكۆشــانی ژنــان بگه‌ینینـ ه لووتك ه و ئه‌ركــی ئازادكردنــی ژنــان وه‌ك ئه‌ركــی ســه‌ر شــانی هه‌موومانــ ه لــ ه‌هــه‌ر چــوار به‌شــی كوردســتان. ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
19
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
.....سەما ئاریا مــاوەی نزیــک بــە مانگێــک دەبێــت کــە تورکیــا بــە هاوپەیمانــی ژێربەژێــری لــە گــەڵ دەوڵەتانــی دیکــەدا هێرشــی بەرفراوانی لــە ڕێــگای زەمینــی و ئاســمانییەوە دەســت پێکــردووە بــۆ ســەر عەفریــن ،کــە وەک ئارامتریــن شــوێنی ســووریا و کوردســتانی ڕۆژئــاوا دەبینــرا ،بــەاڵم ئــەم ئارامییــە بــە پیالنگێڕییــە یــەک لــە دواییەکانــی دوژمــن بــوو بــە مەیدانێکــی شــەڕ و گۆڕســتانی جەندرمەکانــی دەوڵەتــی تــورک .ئــەم هێرشــانە بــووە هۆیــی شــەهیدبوونی چەندیــن هەڤاڵــی شــەرڤان و بــە قوربانــی بوونــی دەیــان هاوواڵتــی مەدەنــی بــە ژن و منداڵــەوە و هــاوکات کاولکارییەکــی زۆر، ســەرەڕای هەمــوو ئەمانــە گەلــی عەفریــن بــە ئیرادەیەکــی بەهێــزەوە لــە هەمبــەر ئــەو
پەالمــارە داگیرکارییانــە لــە ســەر پێیانــن و هەوڵــی پاراســتنی خــاک و نەتــەوە دەدەن. باســکردنی ڕابــردوو و خۆڕاگــری گــەل لــە قۆناغــە جیاجیاکانــدا زۆر هەڵدەگرێــت و بــە کورتــی نموونــە هێنانــەوی ســەرکەوتن کۆبانــی سەرڕاســت کردنــەوەی هێــز و بەرگــری گەلــی کــوردە بــە درێژایــی مێــژوو و تــا ئێســتاش و بــۆ دواتریــش بەردەوامــە، ئــەم بەڵگــە پــڕ لــە قارەمانییەتییــە ئــەو ڕاســتینەیەی بــە هەمــوو دونیــا ناســاند و ئــەوەی ســەلماند کــە کوردان بــۆ مافی ڕەوای خۆیــان چــۆک بــۆ هیــچ زلهێزێکــی دڕنــدە دانــادەن و بــە خوێنــی خۆیــان ئــەو شــکۆیە دەپارێــزن .ئــەم هێرشــانەی تورکیــاش ئاشــکرایە ،هاوکاتــە لــە گــەڵ گــورزە یــەک لــە دوای یەکەکانیــان لــە مــاوەی ڕابــردوو، 20
چەپــەڵ بوونــی نیازی ئــەوان و بێدەنگبوونی الیەنــە پەیوەندیــدارەکان ســەبارەت بــە کەرکــووک و شــەنگال و ناڕەزایەتییەکانــی مــاوەی ڕابــردووی نــاو باشــوور ،واتــە هەموویــان ئــەوە تاکیــد دەکەنــەوە کــە ئامانجــی ســەرەکی لــە ناوبردنــی کــوردە، واتــە هــەر هێرشــێک کــە بکرێــت لــە هــەر الیەکــی کوردســتانی گــەورەوە مەترســیدار بوونــی ئــەو دەوڵەتانــە نیشــان دەدات و هەروهــا گرنگبوونــی خــاک و نەتەوەمــان. دوژمــن بــۆ جێگرکردنــی دەســەاڵت و خۆســەپاندنی لە ناوچەکاندا بە کۆمەڵکوژی و بــە ئامانــج گرتنــی تایبــەت ژن و منــداڵ هەنــگاو دەنێــت ،بــەاڵم هەمــوو ئەمانــە بــە ئیــرادە و توانــای ژنــان پووچەڵکراوەتــەوە و بــە جۆشــەوە و ئازایانــە بوونەتــە قەڵغــان، هەمــوو ئەمانــەش بەرهەمــی کەســایەتی و فکــری ڕێبــەر عەبــدواڵ ئۆجەالنــە ،بەرهەمــی ئــەو خەبــات چەندیــن ســاڵەی کــە هــەر لــە گوندەکەیــەوە بیگــرە تــا ئێســتا و نــاو ئیمرالــی و خوێنــی شــەهیان و بەرخۆدانــی گەریــا لــە چیــاکان کوردســتان و ئــەم شۆڕشــانەی ڕۆژئــاواش ،جگــە لــەوەی کــە فکــری بووەتــە وانەیــەک لــە هەنــدێ زانســتگای واڵتانــی ڕۆژئــاوا دەخوێنرێــت و گەلێــک دەســتکەوتی دیکــە .ژنــان بــەو سیســتەمی خۆپاراســتن و هزرییــەی کــە لــە ڕۆژئــاوا پەیــڕەوی دەکــەن لــە ناوچەکانــی خۆبەڕێوبــەری و تایبــەت وەک هێــزی بەرگریــکاری عەفریــن ،بــە ســود وەرگرتــن و پراکتیزەکردنــی فکــری ڕێبــەر ئاپــۆ ســەردمی کۆیالیەتــی و پیاوســاالرییان دەربــاز کــرد و بازنــەی دەســتکردەی کۆیلەبوونــی ژنــی تێکشــکاند ،بــە ئیــرادەی خــۆی چۆکــی بــە گەورەتریــن و پڕچەکتریــن دەوڵەتــی دونیــا کــە تورکیایــە داداوە .ئــەم شۆڕشــەی کــە ژنــان لــە عەفریــن و تــەواوی ڕۆژئــاوا دەیکــەن شۆڕشــی فکــرە ،سیســتمە نــەک دەســەاڵت ،هەوڵدانــە بــۆ ڕووخاندنــی دەســەاڵتێک کــە بــە پــارە و فکــری داگیرکاری کۆمەڵگــ ه و تایبــەت ژنانــی لــە حاشــیەدا
هێشــتووەتەوە کــە لــە جێگــەی ژیانێکــی بــە واتــا بــۆ شــتە ڕۆتینییــەکان بژیــن ،لــە کاتێکــدا هــەر تێکۆشــانێک و خۆڕاگرییــەک ژنــان و دایکانــی کــورد بیکــەن لــە ئێســتایا ئەگەریــش هەدەفــی نەپێکێــت ئــەوا دەبێتــە بنگــە و ڕێگــە خۆشــکەر بــۆ ژیانــەوەی نەوەیــەک کــە کۆمەڵگــ ه بــە قەڵغانــی فکرێکــی ئــازاد و بــە واتــا بپارێــزن. شــەڕی ئێســتای تورکیــا و دەوڵەتــان پێــش گرتنــە لــە بــەردەم دەســتکەوتەکان گــەل و یەکڕیزییەکانــی گــەل ،چونکــە لــە هێــزی ژنــان و بــە یەکبــوون و یەکگرتــووی کــورد دەترســێت و وەک گورزێــک وایــە بــۆ دەســەاڵت و حاکمییەتــی ئەو ،ئەو ترسەشــی لــە شــێواندنی تەرمــی شــەهید باریــن کوبانیــدا بەرجەســتە بــوو ،کــە وایزانــی بــە ڕووتکردنــەوەی ژنێکــی شۆڕشــگێڕ و بڕینــەوەی مەمکــی ئازایەتــی کــردووە ،لــە کاتێکــدا تەنهــا بچــوک بوونــی نیشــاندا، بەڵــێ باریــن شــەهید بــوو و ســووکایتی بــە تەرمــی پیــرۆزی کــرا بــەاڵم باریــن لــە پــاوە و دەیــان شــوێنی تــر لــە دایــک بوونــەوە و دەبنــە درێــژەدەری ڕیــی ،کەواتــە دوژمــن ســەرنەکەوت ،ژن بــە هێــز و بەهێزتــر بــوو. بــۆ پشــتیوانی کــردن لــە بەرخۆدانــی ژنــان و دەســتکەوتی بــێ وێنەیــان و خاوەندارییەتــی کــردن لــە خوێنــی شــەهیدان دەبێــت هەمــوو ژنــان و پێکــەوە دژ بــە عەقڵیەتــە کۆنەپەرســتەکان بــە فکــری ئــازاد تێبکۆشــین ،چونکــە کۆمەڵگــه‌ی ئــازاد بــۆ ئێمــە و نــەوەی دواڕۆژ تەنهــا بــە تێکۆشــان و خۆناســینی خۆمــان دێتــە بەرهــەم.
ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
21
زه‌رده‌خه‌نه‌ی شه‌ڕڤانێک له
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
عه‌فرین... کچانی کورد ل ه میدیای جیهانییدا ئاماده‌کردنی/شن هئیبراهیم سه‌رچاوه/میدیاجیهانییه‌کان کچانــی کــورد لــ ه ســوریا چه‌نــد ســاڵێک ه بوونه‌تــ ه جێگــه‌ی بایه‌خــی میدیــا جیهانییــه‌کان و بــ ه گرنگییــه‌و ه وێنــ ه و ڕاپۆرتــی ڤیدیۆیــی و چیرۆکــی جیاجیــا له‌ســه‌ر ژیــان و تێکۆشــانیان باڵوده‌کرێنــه‌وه ،لــ ه چیــرۆک و گێڕانه‌وه‌کانــدا باســی ئازایه‌تــی و قاره‌مانێتیــی شــه‌ڕڤانانی کــچ ده‌کــه‌ن. ڕه‌نگــ ه یه‌که‌میــن هــۆکاری ســه‌ره‌کی ئــه‌و ه بێــت، کــ ه کچانــی کــورد لــ ه یه‌کێــک لــ ه داخراوتریــن ناوچه‌کانــی دنیــا بــ ه ڕووی ژنانــدا ،کــ ه مه‌به‌ســتمان ڕۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســته ،ده‌ســتیان بـ ه تێکۆشــان بــۆ ئازادیــی کــردو ه و ســوپا و هێــزی تایبــه‌ت بــ ه خۆیــان دروســت کــردو ه و نیشــانی دنیایــان داو ه کــ ه "ژن الواز نییــه". لــ ه دوای ئاڵۆزییه‌کانــی ســوریا لــ ه ســاڵی 2012و ه کورده‌کانــی ســوریا ده‌ســتیان ب ـه‌و ه کــرد، کــ ه ناوچه‌کانــی خۆیــان کۆنتــرۆڵ بکــه‌ن و ڕێگــ ه نـه‌ده‌ن له‌الیـه‌ن گروپـ ه توندڕه‌وه‌کانـه‌و ه کۆنتــرۆڵ بکرێــت ،لــه‌و شــه‌ڕانه‌دا کچان-یــش هاوشــانی
کوڕانــی کــورد ده‌ســتیان دایــ ه چــه‌ک و به‌رگریــان لــ ه نیشــتمانی خۆیــان کــرد ،کچــان ورد ه ورد ه به‌هێــز بــوون و ئێســتا ســوپای تایبـه‌ت بـ ه خۆیان ههیــه. یه‌کینه‌کانــی پاراســتنی ژن-ناســراو ب ـ ه (یه‌پ ـه‌ژه) هێزێکــی تایب ـه‌ت ب ـ ه ژنان ـ ه ل ـ ه باکــوری ســوریا، کـ ه هه‌موویــان لـ ه ژنــان و کچانــی کــورد و عـه‌ره‌ب و مه‌ســیحی و ئاشــوری پێکهاتــوون ،ئــه‌وان لــه‌م چــوار ســاڵه‌ی ڕابــردوودا بــ ه شــێوه‌یه‌کی ســه‌رنجڕاکێش دژی چه‌ته‌کانــی داعــش شــه‌ڕیان کــرد و ســه‌رکه‌وتنی گه‌وره‌یــان تۆمــار کــرد لــ ه شــکاندنی داعــش. یه‌پــه‌ژ ه ڕێکخراوێکــى ســه‌ربازیی ه و هه‌مــوو ئه‌ندامه‌کانــى لــ ه ژنــان و کچــان پێکهاتــوون لــ ه عه‌ره‌ب ،کورد ،ئاشــورى و مه‌ســیحى و خۆبه‌خشــى بیانــى ،واتــا لــ ه واڵتانــى ئه‌وروپــا و ئه‌مریــکا و ئاســیاو ه به‌شــدار بــوون ،یه‌پــه‌ژ ه لــ ه هه‌نــاوى به‌رخۆدانــى جواڵنــه‌وه‌ى کــورده‌و ه له‌دایــک بــوو، لــ ه ســه‌ره‌تاى ســاڵى 2013یه‌که‌میــن به‌تالیۆنــى
22
(ف ـه‌وج)ى یه‌پ ـه‌ژ ه دروســت بــوو ل ـ ه جندرێــس ل ـ ه ڕۆژئــاواى کوردســتان ،ل ـ ه مانگــى ئــازارى هه‌مــان ســاڵدا یه‌پـه‌ژ ه بــوو بـ ه چــوار به‌تالیــۆن ،یه‌کێــک لــ ه عه‌فریــن ،یه‌کێکــى دیکــ ه لــ ه ئه‌لمالیکیــه، یه‌کێــک لــ ه دربێســی ه و یه‌کێکــى دیکــه‌ش لــ ه قامیشــلۆ. لــ ه کۆتاییه‌کانــى 2014ژمــاره‌ى شــه‌ڕڤانانى یه‌پــه‌ژ ه بــوو بــ ه نزیکــه‌ى 10هــه‌زار شــه‌ڕڤان ته‌مه‌نیــان له‌نێــوان 18هه‌تــا 40ســاڵی بــووه، لــ ه نۆڤه‌مبــه‌رى 2016ژمــاره‌ى شــه‌ڕڤان ه کــورد و عه‌ره‌به‌کانــى یه‌پ ـه‌ژ ه ب ـه‌رز بــووه‌و ه بــۆ 20ه ـه‌زار جه‌نــگاوه‌ر و لــ ه ئــازارى 2017گه‌یشــت ه 24هــه‌زار جه‌نــگاوه‌ر. یه‌پــه‌ژ ه ڕۆڵێکــى گرنگــى هه‌بــوو لــ ه شــه‌ڕى دژى چه‌ته‌کانــى داعــش و ده‌یــان کچــى ئێــزدى لــ ه ده‌ســتى چه‌ته‌کانــى داعــش ڕزگار کــرد ،کــ ه لــ ه ســاڵى 2014لــ ه شــه‌نگال داعــش کچــان و ژنانــى ئێزدیــان ڕفانــد و وه‌کــو کۆیلــ ه هه‌ڵســوکه‌وتیان له‌گــه‌ڵ کــردن. داعــش ڕێکخراوێکــی تیرۆریســتی تۆقێنـه‌ره ،ک ه ل ه ســاڵی 2014شــاری موســڵ و چه‌ندیــن ناوچــه‌ی عێراقــی کــرد، کۆنتــرۆڵ ئــه‌وه‌ش لــ ه ڕێگــه‌ی ســه‌ربڕین و کوشــتن ب ـ ه شــێوازی دڕندان ـه و ســوتاندنه‌وه ،لــ ه ســوریاش چه‌ندیــن ناوچه‌یــان کۆنتــرۆڵ کــرد ،بــه‌اڵم لــ ه کۆتاییه‌کانــی ســاڵی 2017داعــش ل ه عێراق و ســوریا تێکشــکا و زۆربــه‌ی ناوچه‌کانــی لێســه‌ندرایه‌وه ،لــ ه عێــراق جه‌نگاوه‌رانــى کــورد ڕۆڵێکــی گه‌وره‌یــان هه‌بــوو ل ـ ه شــکاندنی داعــش ،ه ـه‌روه‌ک چــۆن ل ـ ه ســوریاش جه‌نگاوه‌رانــی کــورد ڕووبـه‌ڕووی داعــش بوونــه‌و ه و تێکیانشــکاندن. کچانــی کــورد لــ ه ســوریا یاخــود یه‌کینه‌کانــی پاراســتنی ژن-یه‌پــه‌ژه ،بــه‌رده‌وام چــاوی میدیــا جیهانییه‌کانیــان له‌ســه‌ره ،ئــه‌وان له‌گــه‌ڵ ئ ـه‌وه‌ی ل ـ ه چــوار ســاڵی ڕابــردوودا ل ـ ه جه‌نگێکــی
ســه‌ختدا بــوون لــ ه دژی داعــش ،ئێســتاش لــ ه جه‌نگێکــی ســه‌ختدان له‌گــه‌ڵ تورکیــا ،ئــه‌وه‌ش به‌هــۆی ئــه‌وه‌ی ده‌وڵه‌تــی تورکیــا ڕۆژی 20ی کانونــى دووه‌مــى 2018هێرشــی ئاســمانی و زه‌مینی ده‌ســتپێکرد بــۆ داگیرکردنــی عه‌فریــن ،ده‌وڵه‌تــى تــورک ب ـ ه ته‌نیــا هێرش ـه‌کانى ده‌ســتپێنه‌کردووه، به‌ڵکــو له‌گـه‌ڵ خۆیــدا چه‌ته‌کانــى پێشــووى داعــش و بــه‌ره‌ى نوســر ه و چه‌کــدار ه توندڕه‌وه‌کانــى دیکــه‌ش به‌شــدارن و لــ ه چــوار الو ه گه‌مــارۆى عه‌فرینیــان داوه. عه‌فریــن ناوچه‌یه‌کــی کوردییــ ه لــ ه ســوریا و له‌ژێــر ده‌ســه‌اڵتی شــه‌ڕڤانانی کورددایــه، لــ ه شــه‌ش ســاڵی ڕابــردووی جه‌نگــی ســوریادا عه‌فریــن یه‌کێــک بــوو ه لـ ه ئارامتریــن ناوچه‌کانــی ســوریا ،ب ـه‌و هۆیه‌ش ـه‌و ه س ـه‌دان ه ـه‌زار ئــاواره‌ی ناوچه‌کانــی دیکــه‌ی ســوریا ڕوویــان لــ ه عه‌فریــن کــردوه. ده‌وڵه‌تــی تورکیــا بـ ه کچــان و کوڕانــی جه‌نــگاوه‌ری کــورد ده‌ڵێــت "تیرۆیســت" بــه‌و هۆیه‌شــه‌و ه بــ ه هێزێکــی زۆری ئاســمانی و زه‌مینییــه‌و ه هێرشــی بــۆ ســه‌ر عه‌فریــن ده‌ســتپێکردوه. the ماڵپــه‌ری g u a r d i a n به‌ریتانــی ی نوســیویه‌تی ،ســوپای تورکیــا هێرشــی بــۆ شــه‌ڕڤانانی ســه‌ر کــورد لــ ه عه‌فریــن ده‌ســتپێکردو ه و بــه‌و هۆیه‌شــه‌و ه ده‌یــان مه‌ده‌نــی هاواڵتــی کــو ژ ر ا و ن . DW ماڵپــه‌ری ئه‌ڵمانــی ی نوســیویه‌تی ،ســوپای تورکیــا هێرشــی بــۆ س ـه‌ر شــه‌ڕڤانانی یه‌په‌گــ ه و یه‌پــه‌ژ ه لــ ه عه‌فریــن ده‌ســتپێکردوه ،ئــه‌و کــچ و کوڕانــه‌ی کــ ه پێشــتر شــه‌ڕێکی قورســیان دژی داعــش کــردوه. هه‌روه‌هــا ماڵپــه‌ری businessinsiderچه‌نــد وێنه‌یه‌کــی شــه‌ڕڤانانی یه‌پــه‌ژه‌ی باڵوکردوه‌تــه‌و ه و ئامــاژه‌ی بــۆ ئـه‌و ه کــرد ،کچانــی یه‌پـه‌ژ ه خۆیــان بــۆ شـه‌ڕ ئامــاد ه ده‌کـه‌ن ،یه‌پـه‌ژه ،ئـه‌و ســوپایه‌ی ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
23
ناوێکــی دیــاری لــ ه گۆڕه‌پانــی جه‌نگــی ســوریا هه‌یــ ه و شــه‌ڕى جــدى دژى گروپــ ه تونــدڕه‌وه‌کان کــردوو ه و ژنانــى لــ ه هێرشــى ئــه‌و چه‌کدارانــ ه پاراســتووه. ئــه‌و ماڵپــه‌ر ه ئه‌وه‌شــی خســتوه‌ته‌ڕوو ،کــ ه گۆڤارێكی شــه‌ڕڤانانی یه‌پــه‌ژ ه بــ ه پێکه‌نینــه‌و ه بــاس لــه‌و ه ده‌کـه‌ن" ،چه‌کدارانــی داعــش یــان گروپ ه ئیســامیی ه رۆشنبیری، توندڕه‌وه‌کانــی تــر باوه‌ڕیــان وایــ ه ئه‌گــه‌ر بــ ه كۆمه‌اڵیه‌تی، ده‌ســتی ژنێــک بکوژێــن ئـه‌وا ناچن ئه‌ده‌بی و بــۆ به‌هه‌شــت". wbur هزریه هه‌روه‌هــا ماڵپــه‌ری ی ڕادیــۆی بۆســتن-ی ئه‌مریکــی باســی لــ ه هــۆکاری به‌شــداری کچــان و ژنــان بــۆ نــاو ڕیزه‌کانــی یه‌پــه‌ژ ه کــردو ه و چه‌ندیــن چیرۆکــی لــ ه زمانــی ئــه‌و شــه‌ڕڤانان ه گێڕاوه‌تــه‌و ه کــ ه چوونه‌تــ ه ڕیزه‌کانــی یه‌پــه‌ژه‌وه. ماڵپه‌ره‌کــ ه باســی جه‌نگــی کۆبانێــی کــردو ه و ئــه‌وه‌ی کچانــی خســته‌وه‌ته‌ڕوو، جه‌نــگاوه‌ری کــورد کـ ه توانیویانـ ه شــه‌ڕێکی قــورس لــ ه دژی داعــش به‌ڕێوه‌ببــه‌ن ،هێشــتا بــ ه شــێوه‌یه‌کی فــراوان لــ ه میدیــای ئه‌وروپیــدا بــاس ناکرێــن. ئ ـه‌و ماڵپ ـه‌ر ه ئامــاژه‌ی بــۆ ئ ـه‌و ه کــردوه ،ک ـ ه ل ـ ه کاتــی پرســیارکردن لــ ه هــۆکاری به‌شــداری ئــه‌و کچانــ ه بــۆ نــاو ڕیزه‌کانــی یه‌پــه‌ژه ،زۆربه‌یــان وتویانــ ه بــۆ به‌رگــری لــ ه نیشــتمانی خۆیــان، بــوون بــ ه شــه‌ڕڤان. هه‌روه‌هــا ماڵپ ـه‌ری CNNباســی چیرۆکــی شــاندا عه‌فریــن-ی کــردوه ،ک ـ ه کچێکــی کــورد ه و مــاوه‌ی چوار ســاڵ شـه‌ڕی دژی داعش و گروپ ه توندڕه‌کانی تــر کــردو ه ل ـ ه باکــوری ســوریا ،شــاندا عه‌فریــن وتویه‌تــی :تێکۆشــانی ئێم ـ ه بــۆ ئازادیــی ژنان ـه، بــۆ گۆڕینــی بیروبۆچوونــی خه‌ڵکــ ه له‌بــاره‌ی تواناکانــی ژنـه‌وه ،هه‌ربۆیـ ه ئێمـ ه ئـه‌و تێکۆشــان ه لــ ه ڕێگــه‌ی پــه‌روه‌رده‌و ه ده‌که‌یــن. ماڵپــه‌ری indepencdentی به‌ریتانــی باســی ئــه‌وه‌ی کــردوه ،کــ ه نــه‌ک ته‌نهــا کچانــی کــورد، به‌ڵکــو ڕێژه‌یـه‌ی زۆری کچانــی عـه‌ره‌ب و مه‌ســیحی و ئاشــوری لــ ه ڕیزه‌کانــی یه‌پــه‌ژ ه به‌شــدارن، ئـه‌وان "ته‌نهــا خه‌بــات بــۆ ئازادیــی خــاک ناکـه‌ن،
به‌ڵکــو ش ـه‌ڕ بــۆ ئازادیــی ژنــان و پیــاوان ده‌ک ـه‌ن، شــه‌ڕ بــۆ گۆڕینــی سیســتم و ئه‌قڵییــه‌ت ده‌کــه‌ن، ئه‌گ ـه‌ر وا نه‌ک ـه‌ن ل ـ ه کاتێکــی تــر و ل ـ ه شــوێنێکی تــر کێشــه‌کان ســه‌رهه‌ڵده‌ده‌نه‌وه". ئــه‌و ماڵپــه‌ر ه باســی لــه‌و ه کــردوه ،کــ ه یه‌پــه‌ژ ه لــ ه شــه‌ڕی دژی داعــش ئه‌زموونێکــی زۆری په‌یــدا کــردوه ،ئــه‌وان جگــ ه لــ ه بــواری ســه‌ربازیی لــ ه ڕاهێنــان و په‌روه‌رده‌کانیانــدا ،وانــه‌ی فه‌لســه‌ف ه
به قه‌ڵه‌می رێزدار عه‌بدۆلاڵ ئۆجاالن نووسراوه ل ه كتێبی دۆزی كورد و رێگه‌چاره‌ی نه‌ته‌وه‌ی دیموكراتیك وه‌رگیراوه. و فێمێنیــزم و مێــژووی ده‌سـه‌اڵتداریش ده‌خوێنــن، شــه‌ڕه‌کان و پــه‌روه‌رده‌کان ژنانــی یه‌په‌ژه‌یــان والێکــردو ه ک ـ ه به‌هێــز بــن و بــاوه‌ڕی زۆریــان ب ـه تواناکانــی خۆیــان بێــت. هه‌روه‌هــا ماڵپــه‌ری ڕۆیتــه‌رز ئــه‌وه‌ی وتــووه، کــ ه ژنانــی شــه‌ڕڤانی کــورد بــ ه گۆرانــی و چــه‌ک ڕووبــه‌ڕووی داعــش و گروپــ ه توندڕه‌وه‌کانــی تــر ده‌بنــه‌وه ،واتــا زۆر جــار لــ ه به‌ره‌کانــی جه‌نگــدا گۆرانــی ده‌ڵێــن. ماڵپ ـه‌ری pinterestباســی زه‌رده‌خه‌ن ـ ه و هیــوای کچێکــی شـه‌ڕڤانی عه‌فرینــی کــردو ه و بــۆ ئازادیــی، کـ ه چــۆن ئـه‌و شـه‌ڕڤان ه ئامــاد ه نییـ ه خاکــی خــۆی جێبهێڵێــت بــۆ ســه‌ربازانی ســوپای تورکیــا و چه‌کــدار ه توندڕه‌وه‌کانــى دیکــه ،هــه‌روه‌ک چــۆن پێشــتر جێــی نه‌هێشــتو ه بــۆ چه‌کدارانــی داعــش و بــه‌ری نوســر ه و گروپــ ه توندڕه‌وه‌کانــی تــر، ئـه‌وان ئامــاده‌ن بـ ه شــێوه‌یه‌کى ئازایانـ ه پێشــوازى ل ـ ه م ـه‌رگ بک ـه‌ن ،ب ـه‌اڵم ئامــاد ه نییــن هه‌ڵبێــن و نیشــتمانى خۆیــان چــۆڵ بک ـه‌ن.
24
سه‌باره‌ت به ژیانی به‌ندیخانه‌ی دورگه‌ی ئیمڕالی
25
له‌ســه‌رجه‌م به‌رگرینامــ ه و دیالۆگــ ه زاره‌کییــه‌کان تائێســتا زۆر باســی ژیانــی شه‌خســی خۆمــم نه‌کــردووه .جگــ ه له‌هه‌ندێــک کێشــه‌ی ته‌ندروســتی و گرفتــی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تــی له‌گــه‌ڵ رۆژانه‌یــی زینــدان ،باســی چۆنییه‌تــی خۆڕاگــری ته‌نیایــی و به‌رخودانــم نه‌کــرد به‌رامبــه‌ر ئــه‌و گۆشــه‌گیرییه‌ی سیســته‌م به‌تایبه‌تــی ئامــاده‌ى کــردوو ه و ته‌نیــا له‌ســه‌ر منــی ێ ده‌کات .لــه‌و بڕوایــه‌دام زۆرتریــن جێبه‌جــ شــتی جێــگای مه‌راقــه ،ئه‌زموونه‌کانــی ژیانمــ ه کــ ه به‌رامبــه‌ر ئــه‌و بێده‌نگــی و ته‌نیاییــ ه ره‌هایــه‌دا پێشمخســتووه .کاتێــک هێشــتا منــداڵ بــووم یه‌کێــک لــ ه دانــا ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
به‌ســااڵچووه‌کانی گونــد پێــى گوتــم" : له‌جێــگای خــۆت دانیشـه ،ده‌ڵێیــت جیــوه‌ت تێدایـه! " .وه‌ک ده‌زانرێــت جیــو ه توخمێکــی زۆر بزۆک ـه .منیــش به‌مجــۆر ه یه‌کێکــی زۆر بــزۆک و بــ ه جموجــۆڵ بــووم .ته‌نانــه‌ت ئه‌گــه‌ر خوداوه‌نده‌کانــی میتۆلۆژیــاش بیریــان کردبایـه‌وه ،به‌هـه‌ر حــاڵ ســزایه‌کی هێنــد ه قورســى وه‌ک به‌ســتنه‌و ه ل ـ ه گاش ـ ه به‌خه‌یاڵــدا ئیمڕالییــان به‌رده‌کانــی نه‌ده‌هــات .وێــڕای ئــه‌وه‌ش دوازد ه ســاڵی خۆمــم لــ ه ژووری تاکه‌که‌ســی پڕکــرده‌وه. له‌مێــژوودا ئیمڕالــی ب ـه‌و ه به‌ناوبانگ ـ ه ک ـ ه شــوێنی جێبه‌جێکردنــی ئــه‌و حوکمانه‌یــ ه کــ ه ســه‌باره‌ت کاربه‌ده‌ســت ه بااڵکانــی ده‌وڵــه‌ت دراون .که‌شــو هه‌واکــه‌ی زۆر شــێدار و دژواره .بــۆ پووکاندنــه‌وه‌ی مــرۆڤ له‌بــواری جه‌ســته‌ییدا له‌بــاره. کاتێــک گۆشــه‌گیری ژووری داخراویشــی بێته‌ســه‌ر کاریگه‌رییــ ه پووکێنه‌ره‌وه‌کــه‌ی بــۆ ســه‌ر جه‌ســته‌ی مــرۆڤ زیــاد ده‌کات. هه‌روه‌هــا له‌ســه‌ره‌تای ده‌ســتپێکردنی ته‌مه‌نــی پیربوونــدا بۆدورگه‌کــ ه هێنــرام. ماوه‌یه‌کــی درێــژ له‌ژێــر کۆنتــرۆڵ و چاودێــری فه‌رماندارێتــی هێــزی تایبه‌تــدا راگیــرام .لــه‌و بڕوایــه‌دام ئــه‌و دووســاڵه‌ی دوایــی چاودێــری وه‌زاره‌تــی داد که‌وته‌گ ـه‌ڕ. جگــ ه لــ ه په‌رتووکێــک ،رۆژنامه‌یــه‌ک، گۆڤارێــک و رادیۆیه‌کــی یــه‌ک که‌ناڵــی ده‌رفه‌تــی گه‌یانــدن و راگه‌یاندنــم نییــه. هه‌ڵبه‌تــه ئه‌گــه‌ر به‌بیانــووی "خراپــی که‌شــوهه‌وا" بـه‌رده‌وام رێگیریشــی لێبکرێــت چه‌نــد مانــگ جارێــک ســه‌ردانێکی بــرا و خوشــکه‌کانم ،دیــدار ه هه‌فتانه‌ییه‌کانــی پارێزه‌ره‌کانــم په‌یوه‌ندییه‌کانــم له‌گــه‌ڵ ده‌ره‌و ه پێکدێنــن .بێگومــان ئـه‌و هۆکارانـه‌ی په‌یوه‌نــدی بچــووک ناکه‌مــه‌و ه بــه‌اڵم بــۆ له‌ســه‌رپێمانه‌و ه بــه‌س نیــن .زهنــم و ئیــراده‌م دیاریکــه‌رى له‌ســه‌ر پێمانــه‌و ه و رێگه‌نــه‌دان بــ ه پووکانــه‌وه‌م بــوو. کاتێــک هێشــتا لــه‌ده‌ره‌و ه بــووم هــه‌م خۆمــم ته‌نیــا کردبــوو ،هه‌میــش به‌رامبــه‌ر
به‌ته‌نیایــی خۆمــم ئامــاد ه کردبــوو. ئه‌زموونگه‌لێکــم هه‌بــوو کــ ه په‌یوه‌ندییــ ه هۆگرییــ ه گرنگه‌کانــی له‌جــۆری خێــزان، خزمــی نزیــک ،بگــر ه په‌یوه‌ندییــ ه نزیکه‌کانــی هه‌ڤــاڵ و هاوڕێیه‌تیشــی به‌رجه‌ســت ه ده‌کــرد .له‌گــه‌ڵ ئــه‌وه‌ی په‌یوه‌نــدی له‌گــه‌ڵ ژنــدا زۆر گرنگــه، ئه‌ویــش بوارێکــی په‌یوه‌نــدی بــوو کــ ه به‌رجه‌ســته‌م کردبــوو .بــ ه تــه‌واوی پێچه‌وان ـه‌ی نــازم حکیم ـه‌ت بــووم .به‌ڵێنــم دابــوو نه‌بــم بــ ه خاوه‌نــی منــاڵ .کاتێــک هێشــتا لــه‌دوا ناوه‌نــدی بــووم یه‌کێــک لــه‌و داڕشــتنانه‌ی نووســیبووم و نمــره‌ی ت ـه‌واوم لێــی وه‌رگــرت له‌ژێــر ناونیشــانی: "تــۆ بــۆ مــن ئــه‌و منداڵه‌یــت کــ ه هه‌رگیــز له‌دایــک نابیــت!" .هێنــده‌ی له‌بیرمــ ه لــه‌و نووســینه‌دا باســی زۆرى و زه‌حمه‌تــی ژیانــی مندااڵنــم کردبــوو .بــه‌اڵم تــه‌واوی ئ ـه‌و ئه‌زموونان ـه‌ش به‌شــی روونکردن ـه‌وه‌ی هێــزی به‌رخودانــی ئیمڕالــی نــاکات. ێ ێ باســکردنی ئــه‌و خاڵــه‌ش ناکــر به‌بــ ده‌ربــاز ببــم .ئـه‌و پیالنگێڕییـه‌ی له‌قۆناخــی ئیمڕالــی به‌ســه‌ر منــدا ده‌ســه‌پێنرا چه‌شــنێک بــوو تۆزقاڵیــک هیــوا چییــ ه نه‌یده‌هێشــته‌وه .هــه‌ر بــه‌و ئامانجــه‌ش ماوه‌یه‌کــی درێــژ جێبه‌جێکردنــی ســزای له‌ســێداره‌دان و شــه‌ڕی ده‌روونییــان لــ ه رۆژڤــدا هێشــته‌وه .له‌رۆژانــی یه‌که‌مــدا خۆشــم نه‌مده‌زانــی چــۆن چۆنــی به‌رگــه‌ی دۆخه‌کــ ه ده‌گــرم .نــه‌ک چه‌ندیــن ســاڵ، به‌ڵکــو به‌خه‌یاڵمــدا نه‌ده‌هــات تاکــ ه ســاڵێکیش به‌ســه‌ر ببــه‌م .به‌زه‌یــم به‌خۆمــدا هاتبوویــه‌و ه و فیکرێکــی وه‌هــام ال دروســت ببــوو" :چــۆن ده‌توانــن ملیۆنــان کــه‌س له‌ژوورێکــی ته‌ســکدا رابگــرن!" رێبه‌رایه‌تــی به‌ســیفه‌تی له‌راســتیدا نیشــتیمانی کــوردان له‌کاتــی هه‌لومه‌رجــی که‌وتنــ ه زیندانــدا ببــووم یاخــود کرابــووم بــ ه ســه‌نتێزی ملیۆنــان کــه‌س .گه‌لیــش به‌وجــۆر ه ده‌رکــی پێکردبــوو .له‌کاتێکــدا مــرۆڤ به‌هیــچ جۆرێــک به‌رگــه‌ی 26
بێبه‌شــبوون و دوورکه‌وتنــه‌و ه لــ ه بنه‌ماڵــ ه و مناڵه‌کانــی ناگرێــت ،ئ ـه‌ی مــن چــۆن بــۆ ماوه‌یه‌کــی درێــژ به‌رگــه‌ی جیابوونــه‌وه‌ی ئیــراده‌ی ملیۆنــان که‌ســم ده‌گــرت کـ ه تامردن له‌گه‌ڵمــدا بــوون! ته‌نانــه‌ت نامــ ه چه‌نــد دێرییه‌کانــی گه‌لیشــم پێنــه‌ده‌درا .جگــ ه له‌چه‌نــد نامه‌یه‌کــی ســنوورداری هه‌ڤااڵنــی زینــدان کــ ه ئه‌ویــش به‌ژێــر چاودێرییه‌کــی وردا تێپه‌ڕده‌بێــت و چه‌نــد دانه‌یه‌کــی ده‌رئاســا نه‌بێــت هیــچ نامه‌یه‌کــم لــ ه ده‌ره‌و ه وه‌رنه‌گرتــووه .نامه‌شــم ره‌وانــ ه نه‌کــردووه .له‌وانه‌یــ ه ئــه‌و خااڵنــ ه تاڕاده‌یــه‌ک ئــه‌و دۆخــ ه روونبکاتــه‌و ه کــ ه گۆشــه‌گیری رێــگای له‌پێــش کردۆتــه‌وه. بــه‌اڵم پێگــه‌ی مــن الیه‌نــی تایبــه‌ت به‌خــۆی هه‌بــوو .ئــه‌و که‌ســ ه بــووم کــ ه ســه‌باره‌ت بــ ه کــوردان هه‌نــگاوی بــۆ چه‌ندیــن یه‌که‌مــه‌کان نــاوه .تــه‌واوی ئــه‌و پێهه‌ڵگرتنانــه‌ى به‌نیوه‌ناچــڵ مابوونــه‌و ه مه‌رجــ ه ژیانییه‌کانــی ژیانــی ئــازاد بــوون. یه‌که‌میــن پێهه‌ڵگرتنــم ســه‌باره‌ت بــ ه هــه‌ر بوارێکــی کۆمه‌ڵگــ ه و هه‌رکه‌ســێکی گه‌له‌که‌مــان هاویشــتبوو ،بــه‌اڵم هیــچ یه‌کێکیانــم له‌ژێرده‌ســت و هه‌لومه‌رجــی ێ نه‌هێشــتبوو .بیــر متمانه‌پێکــراودا به‌جــ لــ ه ئاشــقێک بکه‌نــه‌وه :هه‌نــگاوی بــۆ یه‌کــه‌م ئه‌شــقی خــۆی نــاوه ،بــه‌اڵم تــه‌واو له‌کاتــی به‌ده‌ســتهێنانیدا ده‌ســته‌کانی لــ ه بۆشــاییدا ماوه‌تــه‌وه .قه‌ڵه‌مبــازی ئــازادی مــن له‌بــوار ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانــدا هــه‌ر ئاوه‌هایــی لــ ه بۆشــاییدا مابوویــه‌وه. ته‌نانــه‌ت خۆمــم له‌نــاو مه‌یدانه‌کانــی تواندبوویــه‌وه. کۆمه‌ڵگــه‌دا ئــازادی ێ شــتێکم به‌نــاوی "مــن" لــه‌دواو ه به‌جــ نه‌هێشــتبوو .لــه‌ڕووی کۆمه‌اڵیه‌تییــه‌و ه قۆناخــی زینــدان له‌ســاتێکی وه‌هــادا ده‌ســتی پێکردبــوو. له‌ڕاســتیدا هه‌لومه‌رجــ ه ده‌ره‌کییــه‌کان، ده‌وڵــه‌ت ،به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تــی و خــودی به‌ندیخانــه‌ش ئه‌گــه‌ر خــاوه‌ن بونیادێکــی تایبــه‌ت بــ ه کۆشــکه‌کانیش بێــت ،به‌شــی
روونکردنــه‌وه‌ی چۆنییه‌تــی به‌رگه‌گرتنــی گۆشــه‌گیرییه‌که‌ی تایبــه‌ت بــ ه مــن نــاکات .پێویســت ه هــۆکار ه ســه‌ره‌کییه‌کان لــ ه هه‌لومــه‌رج و هه‌ڵوێســته‌کانی ده‌وڵه‌تــدا نه‌بینرێــت .ئــه‌وه‌ی دیاریکــه‌ر ه خۆڕاهێنــان و قه‌ناعه‌تکردنــى خۆمــ ه بــ ه هه‌لومه‌رجه‌کانــی گۆشــه‌گیرییه‌وه. ده‌بووایــ ه پاســاوێکی هێنــد ه مه‌زنــم هه‌بێــت تــا به‌رگــه‌ی گۆشــه‌گیری بگــرم، لــ ه هه‌لومه‌رجه‌کانــی گۆشه‌گیریشــدا مــه‌زن ژیانێکــی نوێنه‌رایه‌تیکردنــی بســه‌لمێنم .له‌ســه‌ر ئــه‌و بنه‌مایــه‌ش پێویســت ه باســی هــزر بکـه‌م ،بـه‌ر له‌هه‌مــوو شــتێکیش باســی دوو په‌ره‌ســه‌ندنی ده‌ســته‌واژه‌یی بکــه‌م. یه‌که‌میــان؛ ســه‌باره‌ت به‌ســتاتۆی کۆمه‌ڵگــه یاخــود کۆمه‌اڵیه‌تــی کــوردان بــوو .به‌مجــۆر ه بیــرم ده‌کــرده‌وه :بــۆ ئــه‌وه‌ی ئــاره‌زووی ژیانــی ئــازاد بکــه‌م، پێویســتبوو ئــه‌و کۆمه‌ڵگه‌یــ ه ئازادبێــت کــ ه مــن پێیــه‌و ه په‌یوه‌ســتم .به‌مانایه‌کــی تــر ئــازادی تاکه‌کــه‌س به‌بــێ کۆمه‌ڵگــ ه به‌دینه‌ده‌هــات .لــه‌رووی سۆســیۆلۆژییه‌و ه ئــازادی تاکه‌کــه‌س به‌تــه‌واوی گرێــدراوی ئــازادی کۆمه‌ڵگــ ه بــوو .کاتێــک ئــه‌و ئه‌گــه‌ر ه و گریمانــه‌م له‌ســه‌ر کۆمه‌ڵگــه‌ی کــورد په‌یڕه‌وکــرد ،هه‌ســتم به‌وه‌کــرد و حاڵــی بــووم کــ ه ژیانــی کــوردان هیــچ جیاوازییه‌کــی له‌گــه‌ڵ زیندانێکــی تاریکــدا نییــ ه کــ ه چوارده‌وه‌رکــه‌ی شــورا نه‌کــراوه. ئــه‌و حاڵیبــوون یاخــود هه‌ســتکردن ه وه‌ک باســێکی ئه‌ده‌بــی پێشــکه‌ش ناک ـه‌م ،به‌ڵکــو وه‌ک حه‌قیقه‌تــی واقیعێکــی به‌رجه‌ســت ه ئامــاژه‌ی پێده‌کــه‌م .دووه‌میــان؛ له‌پێنــاو ت ـه‌واو تێگه‌یشــتنی ده‌ســته‌واژه‌ک ه پێویســتی وابه‌ســته‌بوون بــ ه پره‌نســیپێکی ئه‌خالقــی هه‌یـه .مســۆگه‌ر خــۆت لـه‌و باره‌یـه‌و ه حاڵی ده‌که‌یــت کــ ه وابه‌ســت ه بــ ه کۆمه‌ڵگه‌یــه‌ک توانــا و ده‌رفه‌تــی ژیــان ههیــه .یه‌کێــک له‌گرنگتریــن ئــه‌و هه‌ســتانه‌ی مۆدێرنیتــ ه ئافراندوویه‌تــی؛ تاکــی لــه‌و باره‌یــه‌و ه ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
27
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
ێ رایه‌ڵــ ه یاخــود رازی کــردوو ه کــ ه به‌بــ په‌یوه‌ســتبوون بــ ه کۆمه‌ڵگــه‌و ه ده‌توانێــت خــۆی بژێنێــت .ئــه‌و رازیکردنــ ه باســێکی دروســت کــراو و ســاخته‌یه .له‌ڕاســتیدا ژیانێکــی به‌مجــۆر ه له‌ئــارادا نییــه ،بــه‌اڵم وه‌ک واقیعێکــی گریمانه‌یــی (وه‌همــی) دروســتکراو ده‌ســه‌پێنرێت .بێبه‌شــبوون لــه‌و پره‌نســیپ ه مانــای هه‌ڵوه‌شــانه‌وه‌ی ئه‌خالقــه .لێــره‌دا حه‌قیقــه‌ت و ئه‌خــاق تێکه‌ڵــن .تاکخــوازی یاخــود تاکگه‌رایــی لیبــرال ته‌نیــا ئــه‌و کاتــ ه مه‌یســه‌ر ده‌بێــت کــ ه کۆمه‌ڵگــه‌ی ئه‌خالقــی هه‌ڵده‌وه‌شــێته‌و ه و په‌یوه‌ندییه‌کــه‌ی له‌گــه‌ڵ هه‌ســتی حه‌قیقه‌تــه‌و ه ده‌پچڕێــت. لــه‌و ســه‌رده‌مه‌ماندا پێشکه‌شــکردنی وه‌ک شــێوازی ژیانــی زاڵ به‌ڵگــه‌ی راســتبوونی نییـه .وه‌ک چــۆن سیســته‌می سـه‌رمایه‌داری کــ ه لیبرالیــزم گوته‌بێژه‌که‌یه‌تــی یــش له‌میانــه‌ی ههڵوهشــانهوهیکۆمهڵگــهی ئه‌خالقــی و له‌ده‌ســتدانی هه‌ســتی حه‌قیقه‌تــه‌و ه هاته‌ئــاراوه .وه‌ک ئه‌نجامێکــی قاڵبوونــه‌وه‌م ســه‌باره‌ت به‌دیــارد ه و کێشــه‌ی کــورد بــه‌و داوه‌رییــ ه گه‌یشــتم . پێویســت ه زۆربــاش ده‌رک به‌خاڵێکــی دووالیه‌نــه‌ی ژیانــم بکرێــت .ئه‌ویــش راکــردن لـ ه کوردێتــی یاخــود پێچه‌وانه‌کـه‌ی چــوون بــه‌ره‌و کوردێتــی بــوو .وه‌ک پێویســتییه‌کی کۆمه‌ڵکــوژی که‌لتــووری په‌یڕه‌وکــراو له‌هــه‌ر شــوێن و ئــان و ســاتێک هه‌لومه‌رجـه‌کان بــۆ راکــردن له‌بــار و ئاماده‌بــوون .بــه‌رده‌وام راکــردن بابه‌تــی هانــدان و وروژێنــراو بــوو .تــه‌واو لێــره‌دا پره‌نســیپی ئه‌خالقــی ده‌که‌وێته‌گــه‌ڕ. رزگاری شه‌خســی باجه‌کــه‌ی راکــردن لــه کۆمه‌ڵگــه‌ی خــۆت بێــت تاچه‌نــد ه راســت یاخــود باشــه؟ گه‌یشــتن بــه‌دوا قۆناخــی خوێندنــی زانکــۆ ،له‌ڕاســتیدا ئـه‌و مانایــه‌ی ده‌به‌خشــی کــ ه لــه‌و ســه‌رده‌مه‌دا رزگاری شه‌خســیم گه‌ره‌نتــی کرابــوو. تــه‌واو لــه‌و قۆناخــه‌دا ده‌ســتپێکردن
یاخــود یه‌کالبوونــه‌وه‌ی هه‌نگاونــان بــۆ کوردێتــی ،مانــاى گه‌ڕانــه‌و ه بــوو بــۆ پره‌نســیپی ئه‌خالقــی .له‌چوارچێــوه‌ی سۆسیالیســتیدا ده‌شــیا ئــه‌و کۆمه‌ڵگه‌یــ ه کــورد نه‌بێــت و کۆمه‌ڵگه‌یه‌کــی تــر بێــت. دیســان مســۆگه‌ر پێویســت ه پابه‌نــدی دیارده‌یه‌کــی کۆمه‌اڵیه‌تــی بیــت ،تــا بتوانیــت ببیــت بـ ه تاکێکــی ئه‌خالقــی .ئیتــر ئاشــکرا ده‌بــوو کــ ه هه‌رگیــز نابــم به‌تــاک یاخــود که‌ســێکی بــێ ئه‌خــاق .لێــره‌دا ده‌ســته‌واژه‌ی ئه‌خــاق به‌مانــای ئه‌تیــک، واتــه به‌مانــای تیــۆری ئه‌خــاق بــه‌کاری دێنــم .ئه‌گه‌رنــا مه‌به‌ســتم ئه‌خالقــی سـه‌ره‌تایی نییـه ،بــۆ نموونـه؛ باســی ئه‌و ه ناکــه‌م کــ ه به‌درێژایــی ته‌مــه‌ن گرێــدراوی خێــزان یاخــود جڤاتێکــی هاوشــێو ه بژیــت. چونکــ ه په‌یوه‌ســتبوون بــ ه دیــاردهی کــورد و دۆخــ ه به‌کێشــه‌که‌ی ته‌نیــا له‌میانــه‌ی ئه‌خالقــه‌و ه فه‌راهــه‌م ده‌بــوو .دۆخــی کۆیالیه‌تــی ره‌هــای کــوردان -کـ ه ئێســتاش وه‌هایــ ه -مســۆگه‌ر خه‌یاڵێکــی به‌مجــۆره‌ی منــی به‌ربه‌ســتکرد کــ ه بڵێــم "ده‌رفه‌تــی ژیانــی ئــازاد هه‌یــ ه " .باوه‌ڕیــم بــه‌و ه هێنــا :دونیایه‌کــم نییــ ه به‌ئــازادی تێیــدا بژیــم .لێــره‌دا به‌راوردکارییه‌کــی زۆرم له‌نێــوان به‌ندیخانــه‌ی نــاوه‌و ه و ده‌ره‌و ه کــرد .له‌ئه‌نجامــدا بینــم کــ ه به‌ندێتــی ده‌ره‌و ه بــۆ تــاک زۆر مه‌ترســیدارتره. ئه‌گــه‌ر تاکێکــی کــورد لــ ه ده‌ره‌و ه خــۆی ئــازاد ببینێــت و به‌مجــۆره‌ش بژیــت ئــه‌و ه بــ ه هه‌ڵه‌داچوونێکــی گه‌وره‌یــه .ژیانێــک له‌ژێــر بااڵده‌ســتی به‌هه‌ڵه‌داچــوون و درۆو ه به‌ســه‌ر بچێــت ،ژیانێکــی دۆڕاو ه و دووچــاری خیانــه‌ت هاتــووه .ئــه‌و ئه‌نجامــه‌ی لێــره‌و ه پێــى گه‌یشــتم :ته‌نیــا به‌یــه‌ک مــه‌رج ده‌توانیــت لــه‌ده‌ره‌و ه بژیــت ،ئه‌وه‌یــش ته‌نیــا کاتێــک شــه‌و و رۆژ بیســت و چــوار کاتژمێــر تێکۆشــان له‌پێنــاو بــوون و ئــازادی کــوردان بکه‌یــت سه‌رمایه‌داریشــدا له‌هه‌لومه‌رجــی له‌پێنــاو ره‌نجده‌رانــی تــورک .-ته‌نیــا 28
له‌میان ـه‌ی جه‌نگاوه‌رێتیبــوون و ئازادیی ـه‌و ه ده‌شــێت ژیــان بــۆ کوردێکــی به‌ئه‌خــاق و شــه‌ڕه‌فمه‌ند به‌دیبێــت. کاتێــک ژیانــی ده‌ره‌وه‌م بــ ه پارزنگــی ئــه‌و پره‌نســیپه‌دا تێپــه‌ڕ بکــه‌م ،ناتوانــم بڵێــم تــه‌واو به‌گوێــره‌ی ئــه‌و پره‌نســیپ ه ئه‌خالقیانــ ه ژیــاوم .کاتێــک به‌رامبه‌ره‌کــه‌ی یاخــود باجه‌کــه‌ی مــردن یاخــود زینــدان ده‌بێــت ئــه‌وه‌ش پێویســتییه‌کی سروشــتی ێ شـه‌ڕ و تێکۆشــانه .وه‌ک چــۆن ژیانێکــی بـ ێ شـه‌ڕ و تێکۆشــان مانــای ســاخته‌کاری و بـ شــه‌ڕه‌فییه‌کی گه‌وره‌یــه ،ره‌چاوکردنــی مــه‌رگ یاخــود زیندانیــش له‌سروشــتی کار و چاالکییه‌کــه‌دا ههیــه .به‌رگه‌نه‌گرتنــی هه‌لومه‌رجه‌کانــی به‌ندیخانــ ه له‌گــه‌ڵ پاســاوه‌کانم بــۆ ژیــان ناکۆک ـه .وه‌ک چــۆن هه‌رشــێوه‌یه‌کی تێکۆشــان و شــه‌ڕ له‌پێنــاو بــوون و ئــازادی ده‌ســتلێبه‌رنه‌دراوه ،ئــه‌وا ناشــێت خــۆت لــ ه به‌ندیخانــه‌ش البده‌یــت. چونکــ ه ئه‌ویــش پێویســتییه‌کی ژیانــی ئــازاد ه کــ ه له‌پێناویــدا شــه‌ڕ و تێکۆشــان ده‌که‌یــن .کاتێــک کــوردان جێــگای بــاس بــن و باوه‌ڕیــت بــ ه سۆسیالیســتبوونی خــۆت هه‌بێــت ،ئه‌گــه‌ر له‌ژێــر فه‌رمانــی ســه‌رمایه‌داری و لیبرالیــزم یاخــود له‌ژێــر فه‌رمانــی ده‌مارگرژییه‌کــی گومــڕای ئایینیــدا نه‌بێــت ،له‌پێنــاو ژیانێکــی ئه‌خالقــی و ئه‌تیکانــ ه جگــ ه له‌شــه‌ڕ ئــه‌وا هیــچ شــتێکی دیکـ ه نییـ ه لـه‌ده‌ره‌و ه بیکه‌یــت و دونیایه‌کــی دیکــه‌ت نییــ ه تێیــدا بژیــت .کاتێــک له‌ژێــر رۆشــنایی ئــه‌و ده‌ســته‌واژه‌یه‌دا ســه‌یرێکی ژیانــی هه‌ڤااڵنــی نــاو به‌ندیخانه‌کانــم کــرد بــۆم ده‌رکــه‌وت کــ ه دووچــاری هاتــوون. به‌رچــاو به‌هه‌ڵه‌داچوونــی باوه‌ڕییــان بــ ه ژیانێکــی ئــازاد هێنــاو ه کــ ه لــه‌ده‌ره‌و ه له‌ئارادایــ ه یاخــود ناچــاری باوه‌ڕهێنــان کــراون .خــۆی له‌خۆیــدا کاتێــک له‌بــواری سۆســیۆلۆژییه‌و ه شــیکار بکرێــت ده‌بینرێــت ک ـ ه رۆڵــی به‌ندیخان ـه‌کان خه‌ســتی حه‌ســره‌تێکی ئافراندنــی ئازادییــ ه له‌تاکــدا .له‌هه‌لومه‌رجه‌کانــی
مۆدێرنیتــه‌دا به‌ندیخانــه‌کان به‌تایبه‌تــی له‌پێنــاو ئــه‌و ئامانجــ ه بونیــاد نــراون. کاتێــک تاکــه‌کان له‌زینــدان ده‌چنــ ه ده‌ره‌و ه یــان بــ ه درۆ و ســاخته‌کارییه‌و ه ژیانیــان په‌ســه‌ند کــردووه ،له‌دۆخێکــی به‌مجــۆره‌دا چاوه‌ڕوانیکردنــی ژیانێکــی شۆڕشــگێڕانه ،ئه‌خالقــی و شــه‌ڕه‌فمه‌ندان ه بێهوده‌یــ ه و پووچــه .یــان له‌میانــه‌ی ئــه‌و پێگه‌یشــتن و کامڵبوونــه‌ی پراکتیکــی به‌ندیخانــ ه پێــی به‌خشــیون به‌شــێوه‌یه‌کی ســه‌رکه‌وتووانه‌تر تێکۆشــانی کۆمه‌اڵیه‌تــی ێ ده‌کــه‌ن. خۆیــان جێبه‌جــ زیندانــه‌کان خانه‌کانــی چاکســازی نیــن، به‌ڵکــو ئــه‌و شــوێنه‌ن کــ ه تێیــدا فێــری چۆنییه‌تــی جێبه‌جێکردنــی لێهاتووانــه‌ی ئه‌رکــ ه ئیراده‌یــی و ئه‌خالقییــه‌کان ده‌بیــت هه‌مــان خــاڵ به‌رامبــه‌ر به‌کۆمه‌ڵگــه. بــۆ جه‌نگاوه‌رانــی ئازادیــش له‌جێــگای خۆیدایــ ه کــ ه چوونه‌تــ ه شــاخه‌کان .بــوون بــ ه گه‌ریــای ئــازادی ،مانــای ئه‌وه‌یــ ه له‌به‌رزتریــن ئاســتدا ئه‌رکــ ه ئه‌خالقــی و سیاســییه‌کانت ده‌رهــه‌ق به‌کۆمه‌ڵگه‌بــوون ێ ده‌که‌یــت؛ مانــای گه‌یشــتن ه بــه‌و جێبه‌جــ هوشــیارى و ئه‌رکــ ه ئه‌خالقییــه؛ مانــای جێبه‌جێکردنــی پێویســتییه‌کانی به‌رگــری خۆییـ ه له‌پێنــاو ئازادیــدا .بوون بـ ه گه‌ریالی ئــازادی له‌پێنــاو بااڵده‌ســتی شه‌خســی یاخــود ده‌س ـه‌اڵتدارێتی نیی ـه .چونک ـ ه ئ ـه‌و ه شــه‌ڕڤانێتی ئــازادی نییــه ،چه‌کدارێتــى به‌مجــۆره‌ن ئهوانــهی ده‌ســه‌اڵته. ده‌رکه‌وتنیــان بــۆ شــاخ و گه‌ڕانه‌وه‌شــیان ئه‌خالقــی و کۆمه‌اڵیه‌تــی نییــه .هه‌ڵبه‌تــ ه ئه‌مجۆران ـ ه کاتێــک هیواکانیــان به‌دینای ـه‌ت به‌ئاســانی خیانــه‌ت ده‌کــه‌ن .له‌هیــچ بــوار و مه‌یدانێکــدا پێویســتی ئه‌رکــ ه ێ ناکــه‌ن. کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانیــان جێبه‌جــ ئـه‌وه‌ی لێــره‌دا مه‌به‌ســتمه :ئه‌وانـه‌ی بوونــی کۆمه‌اڵیه‌تییــان له‌نــاو کۆیالیه‌تییه‌کــی ره‌هــا دایــه ،یاخــود ته‌نانــه‌ت دووچــاری په‌رته‌وازه‌بــوون هاتــوون هه‌رشــوێنێک تایبه‌تمه‌ندێتییــه. هه‌مــان هه‌ڵگــری ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
33
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
جیاوازییــ ه نابه‌جێکانــی له‌جــۆری نــاوه‌و ه خراپــ ه و ده‌ره‌و ه باشــه ،چه‌کداره‌کــه‌ی خراپــ ه و بێچه‌که‌کــه‌ی باشــ ه هه‌وڵــ ه بنه‌ڕه‌تییه‌ک ـه‌ی تێکۆشــانی بــوون و ئــازادی ناگۆڕێــت .له‌کاتێکــدا ژیانــی مــرۆڤ ته‌نیــا ێ له‌دۆخــی ئازادیــدا مانــای ههیــه ،به‌بــ ئــازادی له‌ه ـه‌ر کوێی ـه‌ک بژیــت ،ب ـه‌رده‌وام ێ زیندانێکــی تاریکــه. ئــه‌و به‌شــێوه‌یه‌کی دووه‌م؛ ده‌ســته‌واژه‌ی په‌یوه‌ســت به‌ده‌ســته‌واژه‌ی یه‌که‌مــه‌و ه په‌ره‌ســه‌ندنی هه‌ســت یاخــود پــه‌ی پێبردنــی حه‌قیقه‌ت ـه .تاک ـ ه ده‌رمانــی هێــزی خۆڕاگــری زینــدان پێشخســتنی ده‌رکپێکردنی حه‌قیقه‌تــه .ژیانداریکردنێکــی به‌هێــزی ســه‌باره‌ت حه‌قیقــه‌ت ده‌رکپێکردنــی به‌گشــتی ژیــان ،گه‌یشــتن ه بــ ه خۆشــترین ســاتی ژیــان ،به‌مانایه‌کــی تــر گه‌یشــتن ه بــ ه مانــای ژیــان .ئه‌گــه‌ر مــرۆڤ بزانێــت و راســت تێگه‌یشــتبێت بۆچــی ده‌ژی، له‌ه ـه‌ر شــوێنێک بژیــت بــۆى کێش ـ ه نیی ـه. ئه‌گــه‌ر ژیــان بــه‌رده‌وام له‌نــاو هه‌ڵــ ه و درۆ و ده‌له‌ســه‌دا به‌ســه‌ر بچێــت مانــای خــۆی له‌ده‌ســت ده‌دات .به‌مجــۆره‌ش ئــه‌و دیــارد ه ســه‌رهه‌ڵده‌دات کــ ه بــ ه خراپبــوون و ناڕه‌ســه‌نبوونی ژیــان ناوده‌برێــت. خه‌مگینــى ،ناڕه‌حه‌تــی ،شــه‌ڕ و جنێــو ئه‌نجامێکــی سروشــتی ژیانــی ناڕه‌ســه‌نه. ژیانــی مــرۆڤ بــۆ که‌ســانێک په‌رجووێکــی تــه‌واو ه کــ ه په‌یبردنیــان بــ ه حه‌قیقــه‌ت پێگه‌یشــتووه .خــودی ژیــان ســه‌رچاوه‌ی جــۆش و خرۆشــانێکی مه‌زنــه .مانــای گــه‌ردوون له‌ژیانــدا شــاراوه‌یه .کاتێــک هه‌ســت بــه‌و نهێنییــ ه بکرێــت ،ئه‌گــه‌ر لــ ه زیندانیــش دابێــت ،کێشــه‌یه‌ک به‌نــاوی به‌رگه‌گرتنــی ژیــان له‌ئــارادا نامێنێــت .هه‌ڵبه‌تــ ه ئه‌گــه‌ر زینــدان له‌پێنــاو ژیانــدا بێــت ،ئــه‌وه‌ی له‌وێــدا گه‌وره‌ده‌بێــت ده‌رککردنــی حه‌قیقه‌تــه .ئــه‌و ژیانــه‌ی له‌گــه‌ڵ په‌یبردنــی حه‌قیقه‌تــه‌و ه گه‌وره‌ده‌بێــت ،ده‌توانێــت گه‌وره‌تریــن ئێــش و ئازاره‌کانیــش بــۆ به‌ختــه‌وه‌ری و
ئاســووده‌یی بگۆڕێــت. جگــ ه لــه‌و هــۆکار ه جه‌ســته‌ییانه‌ی رێــگا له‌پێــش گرفتــی ته‌ندروســتی ده‌که‌نــه‌وه، ژیانــی ئیمڕالــی هیــچ الیه‌نێکــی نییــ ه توانــای به‌رگه‌گرتنیــم نه‌بێــت .بــ ه بــه‌راورد له‌گــه‌ڵ جــاران ئاســتی مــوراڵ، هوشــیاری و هێــزی ئیــراده‌م هه‌رگیــز که‌مــی نه‌کــردووه؛ به‌پێچه‌وانــه‌و ه بــ ه دۆخێکــی له‌میانــه‌ی گه‌یشــتووه، پااڵوته‌تــر ئه‌ســتاتیکاو ه خۆراکــدراو ه و به‌الیه‌نــی گه‌شــه‌کردنی جوانــه‌و ه ده‌وڵه‌مه‌ندکــراوه. حه‌قیقه‌تــ ه روونکردنــه‌وه‌ی کاتێــک کۆمه‌اڵیه‌تییــه‌کان له‌میانــه‌ی زانســت، فه‌لســه‌ف ه و ئه‌ســتاتیک په‌ره‌بســه‌نێت، ئ ـه‌وا ده‌رفه‌ته‌کانــی ژیانــی راســتتر ،چــاک و جــوان زیاتــر ده‌بێــت .له‌جیاتــی ئــه‌وه‌ی له‌گـه‌ڵ ئـه‌و مرۆڤانـ ه بژیــم کـ ه مۆدێرنیته‌ی ســه‌رمایه‌داری له‌ڕێــگای حه‌قیقــه‌ت دووری خســتوونه‌ته‌و ه و گۆمــڕای کــردوون، لــه‌ژووری تاکه‌که‌ســی تــا دوا هه‌ناســه‌م ته‌نیایــی هه‌ڵده‌بژێــرم. به‌ژیانــی په‌یوه‌ســت پرســیارێکی ئیمڕالییــه‌و ه الی گه‌له‌که‌مــان مــه‌راق ده‌کرێــت له‌بــاره‌ی چۆنێتــی و جێــگای ژیانمــ ه لــه ئه‌گــه‌ری ده‌رکه‌وتــن نییــم که‌ســایه‌تییه‌ک له‌زیندانــدا. خه‌یاڵپه‌رســت بــم .پێویســته زۆربــاش بزانرێــت خــاوه‌ن شــێوازێکی ژیانــم ک ـ ه ب ـ ه واقیعــی شۆڕشــگێڕی نــاو ده‌برێــت .نــه‌ک ئــه‌و ژیانــه‌ی دوای ئه‌گــه‌ری ده‌رکه‌وتــن، به‌ڵکــو ئه‌گــه‌ر ســه‌یرێکی رێبــازی ژیانــی رابردووشــم بکرێــت کــ ه له‌منداڵییــه‌و ه ێ باشــتر ده‌ســتیپێکردووه ،ئــه‌وا ده‌کــر وه‌اڵمــی ئه‌مجــۆره پرســیاران ه بدرێتــه‌وه. یاخیبوونه‌کانــی"ى "یه‌که‌میــن له‌ته‌مه‌نــی ژێــر د ه ســااڵن به‌رامبــه‌ر ئۆتۆریتــه‌ی ده‌ســه‌اڵت ئه‌نجاممــدا لــه‌و بــاره‌و ه ســه‌ر ه داوی گرنــگ له‌خــۆو ه ده‌گرێــت .هــه‌ر له‌وکاتــه‌و ه یاخیبووێکــی ته‌نیــا بــووم .له‌به‌رگرینامــه‌دا شــوێن به‌شــوێن هه‌وڵمــداو ه ناڕه‌زاییه‌کانــم 34
ســه‌باره‌ت بــ ه کۆمه‌ڵگــه‌ی شــار و گونــد بخه‌مــه‌ڕوو .په‌یوه‌ندیــداره‌کان ده‌توانــن پرســیار و وه‌اڵمــی پێویســت به‌یه‌کــه‌و ه بدۆزنــه‌وه .پێویســت ه زۆر به‌کورتــی پووختــی بکه‌مــه‌وه؛ الی مــن ژیــان ئه‌وکاتــ ه فه‌راهــه‌م ده‌بێــت کــ ه ئــازاد بژیــت .وه‌ک بناخ ـه‌ی ئ ـه‌و به‌رگرینام ـ ه پێنــج به‌رگیی ـه‌ی دوایــی هه‌وڵمــدا روونیبکه‌مــه‌و ه کــ ه ژیانــی ئــازاد چییــه .ژیانێــک ئه‌تیــک ،عادیــل و سیاســی نه‌بێــت ژیانێکــ ه پێویســت ه لــه‌رووی کۆمه‌اڵیه‌تییــه‌و ه نه‌ژێنرێــت، به‌تایبه‌تیــش شارســتانی، به‌گشــتی مۆدێرنیتــه‌ی ســه‌رمایه‌داری له‌میانــه‌ی قۆرخکارییه‌کانــی چه‌وســانه‌وه و فشــاری ئایدیۆلۆژییــه‌و ه کــ ه خــۆی ئاوایکــردوون، له‌رێــگای ژیانــی تاکخــوازی ،دیماگــۆژی، پــڕ لــه درۆ و تێــوه‌گاڵو له‌هــه‌ر جۆرێکــی کۆیالیه‌تــی ژیانــی چــه‌وت مه‌یســه‌ر ده‌کات و ده‌یســه‌پێنێت .ئــه‌و رووداوانــه‌ی به‌کێشــه‌ی کۆمه‌اڵیه‌تیــش ناوده‌برێــت به‌مجــۆر ه ســه‌رهه‌ڵده‌ده‌ن .هــه‌ر که‌ســێکی خــۆی بــ ه شۆڕشــگێڕ دابنێــت جــا ئــه‌و ه بــ ه سۆسیالیســت و ئازادیخــواز ناوببرێــت یاخــود دیموکراســیخواز و کۆمۆنیســت ناچــار ه ناڕه‌زایــی به‌رامبــه‌ر شارســتانی پشتبه‌ســتوو بــ ه چه‌وســانه‌و ه و فشــاری چیــن ،شــار و ده‌ســه‌اڵتی زێده‌ڕۆییانــ ه و شــێوازی ژیانــی زاڵــی قۆناخه‌کانــی مۆدێــرن پیشــانبدات و دژی بوه‌ســتێته‌وه .به‌جۆرێکــی دیکــ ه شــێوازی ژیانــی عادیــل ،ئــازاد، دیموکــرات و کۆمه‌اڵیه‌تــی به‌دینایــه‌ت؛ لــه‌و ســۆنگه‌یه‌وه؛ ژیانــداری ناکرێــت. ژیانگه‌لێکــی پــڕ لــه‌درۆ ،خــراپ و قێــزه‌ون جێــگای بــاس ده‌بــن .ئــه‌وه‌ش به‌شــێوازێکی ژیانــی چــه‌وت ناوده‌برێــت کــ ه بناخه‌یه‌کــی راســتی نیی ـه .پێویســت ه هه‌وڵ ـ ه گه‌وره‌کانــم ســه‌باره‌ت بــ ه ره‌تکردنــه‌وه‌ی ئــه‌و شــێوازه‌ی ژیــان مایــه‌ی تێگه‌یشــتن بێــت کــ ه به‌درێژایــی ژیانــم کردوومــ ه به‌کێشــ ه یاخــود خــۆی به‌کێشــه‌یه .له‌دۆخێکــی پێچه‌وانــه‌دا ناشــێت وه‌ک رێبه‌رایه‌تــی و
ێ بکــه‌ن .ئه‌وانــه‌ى که‌ســایه‌تی ده‌رکــم پــ ێ تێگه‌یشــتن خوازیــارن ته‌ڤلــی به‌بــ که‌ســایه‌تی یاخــود رێبه‌رایه‌تــی مــن ببــن و خوازیــارن ســوودی لــێ ببینــن ێ هیواییه‌کــی گــه‌ور ه له‌وانه‌یــ ه تووشــی بــ بێــن .تێگه‌یشــتن و ته‌ڤلیبوونــی راســت کێشــه‌یه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تییــ ه نــه‌ک که‌ســی. ل ـه‌و باره‌ی ـه‌و ه پرســیارێکی دیک ـه‌ی جێــگای مــه‌راق ســه‌باره‌ت بــ ه شــێوازی ژیانــ ه له‌گــه‌ڵ ژنــدا .له‌تــه‌واوی به‌رگرینامه‌کانــدا نــاوه به‌نــاو ه باســی چۆنێتــی ژیانــم له‌گــه‌ڵ ژنــدا کــردووه .به‌تایبه‌تیــش له‌هه‌لومه‌رجه‌کانــی مۆدێرنیتــه‌دا ژیــان له‌گ ـه‌ڵ ژن گرنگییه‌کــی مه‌زنــى هه‌ی ـه .ئ ـه‌و ه کێشــه‌یه‌ک نییــ ه له‌میانــه‌ی داخوازیکــردن، گــه‌ڕان بــه‌دواى ژن و فریودانــی ،یاخــود خانــه‌ى له‌رێــگای به‌یه‌که‌وه‌بــوون "گشــتی" یــان "تایبــه‌ت"و به‌یه‌کــه‌و ه ێ منــداڵ چاره‌ســه‌ر ژیانــی منداڵــدار یــان بــ بکرێــت .له‌پێنــاو چاره‌ســه‌رکردنی ئــه‌و کێشــه‌یه‌ی گۆشــه‌ى ســه‌ره‌کی دڵ و مێشــکی کێشــ ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانــی داگیرکــردووه، پێویســت ه هه‌ڵوێســتی زانســتی ،فه‌لس ـه‌فی، ئه‌تیــک و ئه‌ســتاتیک به‌بنه‌مــا وه‌ربگیرێــت. له‌هه‌لومه‌رجه‌کانــی ئــه‌و ســه‌رده‌مانه‌دا، واتــ ه له‌هه‌لومه‌رجه‌کانــی مۆدێرنیتــه‌ی ســه‌رمایه‌داریدا هاوژیانــی ئــازاد له‌گــه‌ڵ ژن ژیانێک ـ ه پێویســتی ب ـ ه ب ـه‌ر پرســیارێتییه‌کی گــه‌ور ه و هێــزی هه‌ڵوێســتی زانســتی، فه‌لســه‌فی ،ئه‌تیــک و ئه‌ســتاتیک ێ زانینــى ئــه‌و ســتاتۆیه‌ى ههیــه .به‌بــ له‌مێــژووی شارســتانی و مۆدێرنــدا ژنــی ێ پیشــاندانی هێــزی ێ ئاخێنــراوه ،به‌بــ تــ هه‌ڵوێســتی ئه‌تیــک و ئه‌ســتاتیک ،کامــ ه چه‌شــنی به‌یه‌کــه‌و ه ژیــان تاقیبکرێتــه‌و ه ێ ئه‌خالقــی و قێزه‌ونــی ئــه‌وا به‌چه‌وتــی ،بــ ئه‌نجا مگیر د ه‌بێــت . له‌پێنــاو بــ ه فیرۆنه‌دانــی ژیــان بــه‌ر له‌هه‌مــوو شــتێک فه‌راهه‌مکردنــی شــێوه‌ی راســت ،ئه‌خالقــی و ئه‌ســتاتیکه‌کانی ژیــان له‌گــه‌ڵ ژنــدا مه‌رجــه .شــیکارکردنی ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
35
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
ناســنامه‌ی ژن کــ ه هه‌مــوو جۆرێکــی کۆیالیه‌تــی له‌ســه‌ر که‌ســایه‌تییه‌که‌ی تاقیکراوه‌تــه‌و ه و ناچــاری هه‌رســکردنی ێ و هاوژیانــی کــراوه ،بــوون بــ ه هــاوڕ دۆزی یه‌کســانی و ئــازادی مه‌رجــی س ـه‌ره‌کی بوون ـ ه به‌پیاوێکــی راســت ،جــوان و به‌ئه‌خــاق .ئه‌گــه‌ر خوێندنه‌وه‌یه‌کــی راســت بــۆ دێڕه‌کانــی به‌رگرینام ـ ه بکرێــت، ئــه‌وا باشــتر روونده‌بێتــه‌و ه کــ ه بۆچــی گرنگیــم به‌و شــێوازه‌ی ژیــان داو ه و کردووم ه ب ـ ه پره‌نســیپ .به‌مجــۆره‌ش باشــتر ده‌رکــی پێده‌کرێــت .شــێوازی ژیانــی ره‌گه‌زگه‌رایــی کــ ه ئه‌خالقــی شارســتانی تــه‌وه‌ره‌ی ده‌ســه‌اڵتی مۆدێرنیتــ ه ســه‌پاندوویه‌تی و له‌نــاو هه‌ڵوێســتێکی به‌ربه‌رێتــی "دڕاندنی"کچێتــی ژن دایــه ،قێزه‌ونــی ێ ئه‌خالقییه‌کــی گــه‌ور ه به‌رهــه‌م و بــ دێنێــت .ئه‌گــه‌ر به‌شــێوه‌یه‌کی راســت ده‌رک به‌تێکۆشــان ه گه‌وره‌کــه‌م به‌رامبــه‌ر ئــه‌و شــێوازه‌ی ژیــان و ده‌ره‌نجامه‌کانــی بکرێــت ئ ـه‌وا ژیــان له‌گ ـه‌ڵ ژن جــوان و ب ـ ه ئه‌خالقانه‌تــر ده‌بێــت .لــه‌و پێناوه‌شــدا پێویســت ه هــه‌ر ژن و پیاوێکــی هه‌ســت بــ ه به‌رپرســیارێتی ده‌کــه‌ن بــه‌رده‌وام هه‌ڵوێســت و پراکتیکێکــی زانســتی، فه‌لســه‌فی ،ئه‌تیــک و ئه‌ســتاتیک پێشــبخه‌ن تــا به‌تایبه‌تــی ژن ئــازاد و به‌هێــز بێــت و له‌ســه‌رجه‌م مه‌یــدان و بــوار ه کۆمه‌اڵیه‌تییه‌کانــدا ئاســتێکی یه‌کســان و هاوتــا به‌ده‌ســتبێنێت ،ئه‌مــه‌ش لــ ه زهنیــه‌ت و دامه‌زراوه‌کانــی نه‌تــه‌وه‌ی دیموکراتــدا به‌رجه‌ســت ه بێــت. ئه‌گــه‌ر له‌به‌ندیخانــ ه بێــت یــان دهرهوه، له‌نــاو ســکی دایکــدا بێــت یــان له‌هــه‌ر ســات و شــوێنێکی فــه‌زا ته‌نیــا به‌ســیفه‌تی کۆمه‌اڵیه‌تییــه‌و ه ده‌شــێت ژیانــی مــرۆڤ له‌نــاو ئــازادی ،یه‌کســانی (له‌نــاو جیاوازییه‌کانــدا) و دیموکراســیدا بێــت. شــێوه‌کانی دیکــه‌ی ژیانــی ده‌ره‌وه‌ی ئــه‌و ه الدانــن ،لــه‌و ســۆنگه‌یه‌وه؛ نه‌خۆشــی و ده‌رده‌دارییــه .به‌ئامانجــی راســتکردنه‌وه‌ی
و گه‌یاندنــی بــ ه دۆخێکــی ته‌ندروســتان ه شۆڕشیشــی له‌نــاودا له‌میانــه‌ی گوتــ ه و کــرداری کۆمه‌اڵیه‌تــی جیــاوازه‌و ه تێکۆشــان به‌ڕێوه‌ده‌برێــت .لــه‌و پێناوه‌شــدا زهنیــه‌ت و ئیراده‌یه‌کــی ئه‌تیــک ،ئه‌ســتاتیک، فه‌لســه‌فی و زانســتیان ه ده‌ئافرێنرێــت. له‌حاڵه‌تێکــی به‌مجــۆره‌دا له‌ئه‌گــه‌ری له‌هــه‌ر له‌به‌ندیخانــ ه ده‌رکه‌وتــن کوێیــه‌ک بــم و له‌کامــه ئــان و ســاتدا بژیــم سروشــتیی ه کــ ه له‌میانــه‌ی هــه‌ر شــێوازێکی پێویســتی تیــۆری و کرداریی ـه‌و ه تێکۆشــان له‌پێنــاو ئــه‌و کۆمه‌ڵگه‌یــه‌دا ده‌ک ـه‌م ک ـ ه ئینتیمــام بــۆی هه‌ی ـه ،له‌پێنــاو کوردانــدا تێده‌کۆشــم کــ ه گوزارشــت لــ ه تراژیدیتریــن واقیعــی ئــه‌و کۆمه‌ڵگه‌بوونــ ه ده‌کــه‌ن ،به‌ڵــێ دیســان تێکۆشــان له‌پێنــاو نه‌ته‌وه‌بوونــی دیموکراتیانه‌یانــدا ده‌کــه‌م کــ ه رێــگای رزگاری و چاره‌ســه‌رکردنی کێشــه‌کانیانه ،له‌پێنــاو یه‌کێتــی نه‌تــه‌و ه دیموکراته‌کانــدا تێده‌کۆشــم کــ ه کوردانیــش به‌شــێکی پێکدێنــن و رێــگای رزگاری تـه‌واوی گه‌النــی خۆرهه‌اڵتــی ناوینــه ،لــه‌و سۆنگه‌شــه‌و ه تێکۆشــان له‌پێنــاو یه‌کێتــی نه‌تــه‌و ه دیموکراته‌کانــی جیهــان ده‌کــه‌م کــ ه رێــگای چاره‌ســه‌ری و رزگاری تــه‌واوی گه‌النــی دونیایــه .له‌میانــه‌ی كه‌ســایه‌تی حه‌قیقه‌ت ـه‌و ه درێــژ ه ب ـ ه كاروانه‌ك ـه‌م ده‌ده‌م؛ كــ ه له‌میانــ ه هێزێكــی ئه‌تیــك ،ئه‌ســتاتیكا و فه‌لســه‌ف ه به‌شــێكی زۆری حه‌قیقه‌تــی به‌ده‌ســت هێنــاوه ،ه ـه‌ر ل ـه‌و رێگایه‌ش ـه‌و ه ژیــان به‌ده‌ســت دێنــم و هــه‌ر كه‌ســیش ده‌كه‌مــ ه شــه‌ریك. 21ى کانوونی یه‌که‌م 2010 - عه‌بدوڵاڵ ئۆجاالن زیندانی داخراوی شێوه‌ى - F -ئیمڕالی حوکمدراوی ژووری ئینفیرادی
36
پۆلۆتیك كردنی هه‌سته‌كان
پێشخستنی كۆمه‌ڵگه‌ی ئازاده
37 ژیری سۆزداری (عاتیفی) ی ئه‌قــڵ و فكرمــان ،ده‌گه‌ینــ ه «لــ ه ناســینی رێــگا و رێبــازدا بــ ه بــێ بــاش ناســین ئه‌نجامێكــی بەهەڵکــەوت .ئێســتا باشــتر لــه‌و ئه‌نجامــە بەهەڵکەوتانــ ه تێده‌گه‌یــن. ئه‌م ـه‌ش ب ـ ه ناســینێكی قــوڵ و ڕاســتی فكــر و هه‌ڵبژارده‌یه‌كــی ئــازاده‌و ه گرێــدراوە (ئــازادی كۆمه‌اڵیه‌تــی) دەبێتــ ه هــۆكار كــ ه رێبــازی باشــی بیركردنه‌وه‌مــان وەاڵمێكــی ڕاســتمان بــۆ بدۆزێتــه‌وه .لــ ه بارودۆخێكــی وه‌هــادا به‌ڕێوه‌بردنــی خه‌بــات بــ ه رێبازێكــی بــاش و كۆكردن ـه‌وه‌ی زانســتێكی راســته‌قین ه شانســی ئــازادی كۆمه‌اڵیه‌تــی و تاكه‌كه‌ســی بــۆ ئێم ـ ه زۆرتــر ده‌كاتــه‌وه ».له‌گــه‌ڵ ئــه‌م هه‌ڵســه‌نگاندن ه قواڵنــه‌ی رێبــه‌ر ئاپــۆ فێــری مه‌رجــی ســه‌ركه‌وتن لــ ه نێــو ســۆز و عاتیفه‌مــان دا ده‌بیــن .لــ ه هه‌مــان كاتــدا فێــر ده‌بیــن كــ ه چــۆن لــ ه نێــوان ســۆز و فكــردا پەیوەنــدی دروســت بكه‌یــن .پێكهاتــه‌ی فكــری بــۆ خــۆی فێــری ئه‌مــ ه ده‌بێــت و ئامانجــی ئــه‌م بابه‌ته‌شــمان ئه‌مه‌یــه .ناســینی عاتیفــ ه و ســۆز و سیاسـه‌ت كردنــی ســۆزه .هه‌روهــا تێگه‌یشــتن لـ ه ســۆز و عاتیفـه‌ی خــۆ و پۆلەتیــک كردنــی ئــه‌و ســۆزانه‌ی ه و به‌ڕێكخســتن كردنــی هه‌ســته‌كانمان دەبێتــ ه هــۆكار كــ ه بابه‌ته‌كه‌مــان باشــتر بگاتـ ه ئامانجــی خــۆی .بیســتن ،هه‌ســت پــێ كــردن ،هه‌ســتیاربوون ،كاریگـه‌ری بـ ه بیســتن ،كاریگ ـه‌ری كــردن له‌س ـه‌ر ی ـه‌ك به‌ڕێــگای هه‌ســت پێكــردن و تێگه‌یشــتن و ...ئ ـه‌م ووشــان ه هه‌مــووی بــەر لــە پێشــكه‌وتنی فكــر بــه‌كار هاتــوون .لــ ه هــه‌ر كۆمه‌ڵگه‌یه‌كــدا ئاســتی پێشــكه‌وتنی مرۆڤــه‌كان لــ ه الیــه‌ن هه‌ســت و رۆحــه‌و ه بــ ه شــێوه‌یه‌كی جیــاواز پێشــكهوتووه .زۆر له‌یــه‌ك جیــاوازن ،بــه‌اڵم لــ ه بناخــه‌ی هه‌موویانــدا و لــ ه كاتــی كۆمه‌ڵگــه‌ی سروشــتیدا ژیــری هه‌ســتیاری هه‌بــووه. ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
هــه‌ر فكــر و هه‌ســتێك كــ ه بــ ه شــێوه‌یه‌كی تاكه‌كه‌ســی له‌ســه‌ر ئــه‌م خاكــ ه ده‌ژیــن، لــ ه كۆمه‌ڵگه‌بــوون دابــڕاوه ،چونکــە لــ ه كه‌ســایه‌تی رێبــه‌ر ئاپــۆدا تێگه‌یشــتنی مێژوویــی و كۆمه‌اڵیه‌تــی ســۆزه‌كان دیــار ه و خــاوه‌ن زانســتی مێژوویــی قــوڵ بــوو، پەیوەنــدی سروشــتی یه‌كــه‌م و سروشــتی كۆمه‌اڵیه‌تــی له‌گــه‌ڵ یه‌كتــر دروســت بــوو ه و ل ـ ه گەشــەی کۆمه‌اڵیه‌تیشــدا تێگه‌یشــتن و هه‌ســت پێكــردن ناوه‌نــدی پێشــكه‌وتنه‌كانه. بــ ه ده‌یــان ســاڵ له‌ســه‌ر بنه‌مــای هێــزی هه‌ســت و هێــزی فكــر ژیانــی ڕۆژانــە دەخاتــە ژێــر کاریگــەری و لێكوڵینــەوە له‌ســه‌ر پەیوەندیه‌كانــی نێوانیــان ده‌كات و هه‌ڵســەنگاندنی بــۆ کــرد .رێب ـه‌ر ئاپــۆ ئ ـه‌م تێگه‌یشــتنان ه لــ ه پارێزنامــه‌دا وه‌هــا بــاس ده‌كات« :لــ ه رابــردوودا هه‌مــوو شــێوازی فكــر بــ ه ژیــری ســۆزداری پێــك ده‌هــات. گرنگتریــن تایبه‌تمه‌نــدی ژیــری ســۆزداری کەوتنــە ژێــر کاریگــەری و كارتێكردنــ ه بــ ه شــێوه‌ی بیركردنــه‌وه‌ی ســۆزداری. بیركردنـه‌و ه بـ ه شــێوه‌ی ســۆزداری دۆخێكـ ه كـ ه پاشــگه‌ز نابیتـه‌وه .لـ ه ناخه‌وه‌یـه ،بــێ درۆ و دوور ه لـ ه فێڵبــازی و ئه‌مـه‌ش ئاســتی ژیــری ســۆزداری نیشــان ده‌دات .ڕاســتیش ئه‌وه‌یــ ه كــ ه كارا‌كتــه‌ری ژیــری ســۆزداریش لــ ه پێشــه‌وه‌یه .الیه‌نــی به‌رچــاوی ژیــری هه‌ســتیاری لــ ه كارو خه‌باتــدا كاردانه‌وه‌یــان ههیــه .غه‌ریــزه‌ی (ڕه‌مــه‌ك) مرۆڤیــش ژیــری ســۆزدارییه .بـه‌اڵم كۆنترین نــه‌وه‌ی ئــه‌م ژیرییــ ه (تاكــوو یه‌كه‌میــن خانــ ه ده‌ڕوات) شــێوازی خه‌باتكردنــی ژیــری ســۆزداری به‌رامبــه‌ر بــ ه ڕووداوه‌كان له‌گ ـه‌ڵ كاردان ـه‌وه‌ی كاتیــدا وەاڵمدانه‌وه‌ی ـه. ئۆتۆماتیــك خه‌باتێكــی به‌شــێوه‌ی وەاڵمده‌داتــه‌وه .خــاوه‌ن سیســته‌مێكی وه‌هایــه .كاركــردن بــه‌م شــێواز ه ئه‌ركــی خۆپاراســتن بــ ه باشــی پێــك ده‌هێنێــت. ده‌توانیــن ئــه‌م شــێواز ه خۆپاراســتن ه لــ ه ڕوەک-دا ببینیــن .لــ ه مرۆڤــدا ئــه‌م ئاســت ه زۆرتــر پێشــده‌كه‌وێت .گه‌یشــتن ه ئاســتی
هـه‌ر پێنــج هه‌ســت لـ ه ئاســتێكدا كـ ه لـ ه گه‌ڵ مــرۆڤ ل ـ ه نێــوان یه‌كگرتــن و هاوئاهه‌نگــی پێشــكهوتووه ،لــ ه هیــچ گیانله‌به‌رێكــی تــردا ئه‌وه‌نــد ه به‌هێــز نییــه .بێگومــان بیســتن ،دیتــن ،تــام گرتــن لــه مرۆڤــدا زۆرتــرە گیانله‌بــه‌ران ،بــه‌اڵم بــه‌كار هێنانــی هــه‌ر پێنــج هه‌ســت پێكــه‌و ه ته‌نیــا لــ ه مــرۆڤ دا پێشــكهوتووه .گرنگتریــن تایبه‌تمه‌نــدی لــ ه ژیــری هه‌ســتیاری دا پابه‌ندبوونــ ه بــ ه ژیــان .پاراســتنی ژیــان ئه‌ركێكــی ئه‌ساســیه ،ل ـ ه پاراســتنی ژیانــدا زۆر پێشــكهوتووه .لــ ه ژیــری هه‌ســتیاری دا «نابــێ» نییــه ،پێویســت ه ئــه‌م الیه‌نــه‌ی بچــووك نه‌كرێتــه‌وه .هه‌ڵــ ه و غه‌ڵه‌تــی كاركــردن (خه‌بــات كــردن) لــ ه ئاســتی ســفردایه .ئه‌مــ ه وه‌كــوو ته‌نیــا وەاڵمێــك نایڵێیــن ،بــێ بــه‌ش بــوون لــه‌م ژیرییــه، ژیــان بــۆ زۆر مه‌ترســی كــراو ه ده‌هێڵــێ .نرخ و رێــزداری لـ ه ژیــان ،گرێــدراو ه بـ ه ئاســتی پێشــكه‌وتنی ژیــری ســۆزداری .چاودێــری بااڵنســی سروشــت ده‌كات .ده‌توانــن بڵێیــن كــ ه ئــه‌م ژیریــ ه ژیانــی سروشــت رێــك ده‌خــات .ئێمــ ه له‌گــه‌ڵ هه‌مــوو دونیــای هه‌ســته‌كانمان قــه‌رزاری ئــه‌م ژیریەیــن. ل ـ ه مرۆڤــدا پێشــكه‌وتنی یه‌كپارچ ـه‌ی ژیــری ســۆزداری و لـ ه نێــوان تێگه‌یشــتن و هه‌ســت پــێ كردنــه‌كان دا شانســی گرێدراوبوونــی بــ ه یه‌كــه‌وه‌ش پێــش ده‌خــات .ســه‌ره‌تا ده‌نــگ ،دیتــن و تــام لــ ه نێــوان هه‌مــوو هه‌ســتی ئێمــه‌دا پێویســتی هه‌ســت پێكــردن پێــش ده‌خــات و هه‌ڵســوكه‌وتیش له‌ســه‌ر بنه‌مــای زه‌كا و ژیــری پێشــده‌خات. ئــه‌و ژیرییــه‌ی كــ ه مــرۆڤ ده‌كاتــ ه مــرۆڤ ژیــری ســۆزدارییه .ئــه‌م ژیرییــ ه لــ ه كۆمه‌ڵگــه‌ی سروشــتی دا لــ ه پلــەی یه‌كــه‌م دایــه .رۆڵێكــی دیاركــه‌ری هه‌یــ ه لــ ه پێشخســتنی فه‌لســه‌فه‌ی ژیانــدا .لــ ه دونیــای ئه‌مڕۆمانــدا ئــه‌م فه‌لســه‌فه‌ی ه پارچ ـ ه كــراو ه و زۆر ب ـ ه الوازی ل ـ ه ژیانــدا دەردەکەوێــت .بــەاڵم چه‌نــده‌ش الواز بێــت ده‌توانیــن ئاســه‌واری ببینیــن .لــ ه كتێبێــك 38
بـ ه نــاوی «په‌روه‌رده‌ی داری بچووك» باســی پــه‌روه‌رده‌ی دایه‌گــه‌ور ه و باوه‌گــه‌وره‌ی منداڵێكــی ســوور پێســت ده‌كات .لـه‌م كتێبـه‌دا نموونــه‌ی ســه‌گ وه‌هــا ده‌دات« :كاتێــك ســه‌گ زۆر بــ ه هه‌یه‌جــان ده‌بــنi ،ه‌ســت پێكردنیــان زۆرتــر ده‌بێــت ،هه‌ســت پێكــردن ده‌كه‌وێتــ ه پێــش هه‌مــوو هه‌ســته‌كان و ئه‌مــ ه لــ ه مــرۆڤ دا وه‌ك ســه‌گ پێــش ناكه‌وێــت .ئــه‌م دۆخــ ه مــرۆڤ گێــژ و وڕ ده‌كات .مــن بـ ه چه‌ندیــن جــار شــاهیدی ئـه‌م دۆخ ـ ه بــووم .« ...ئ ـه‌م شــێوازی باســكردن ه ئه‌مه‌مــان بــۆ ده‌ستنیشــان ده‌كات ،لــ ه نێــوان تێگه‌یشــتن (هه‌ســت پێكــردن) و هه‌ســت و ســۆزدا پەیوەندیه‌كــی راســته‌وخۆ و نزیــك ههیــه .لــ ه هه‌مــان كاتــدا ئه‌مــ ه لــ ه گیانله‌به‌رانــی دیكــه‌ش دا ههیــه. لــ ه هه‌مــوو الیه‌نــی ژیانــه‌و ه ئــه‌م دایــ ه و باوه‌گــه‌ور ه هــه‌وڵ ده‌ده‌ن نه‌وه‌كه‌یــان پ ـه‌روه‌رد ه بك ـه‌ن .ئێم ـه‌ش ده‌زانیــن مرۆڤێــك كــ ه زۆر بــ ه هه‌ســت هه‌ڵــس و كــه‌وت ده‌كات ،هه‌ســت پێكردنــی ئ ـه‌و مرۆڤان ـ ه ب ـ ه باشــی و ته‌ندروســتی ئیــش ناك ـه‌ن .ل ـ ه زۆر نمونــه‌ی ژیانــدا ئه‌مانــ ه ده‌بینیــن .كاتێــك زۆر بــ ه هه‌یه‌جــان ده‌بیــن و هه‌ســته‌كانمان زۆر نایخه‌ینــ ه كونترۆڵــی خۆمــان ،گوێــی ئێمـ ه ده‌نــگ ده‌رده‌خــات ،لـ ه ده‌رده‌ورمــان دا ده‌نــگ دێتـ ه بـه‌ر گوێمــان ،یانیــش ناتوانیــن ده‌نگــی ده‌رده‌ورمــان ببیســتین .كاتێــك زۆر تــووڕ ه ده‌بیــن و خۆمــان كونتــرۆڵ ناكه‌یــن ،ئــه‌و كاته‌یــ ه كــ ه ناتوانیــن مه‌ترســیه‌كانی بــه‌رده‌م خۆمــان ببینیــن، بۆیــ ه خۆمــان لــه‌و مه‌ترســیان ه ده‌ده‌یــن و زیــان بــ ه خۆمــان ده‌گه‌یەنیــن .هه‌ســت پێكــردن و هه‌ســته‌كانمان كــ ه بــه‌م رێــگاو ه پێــش ده‌كــه‌ون ،پێویســت ه بــه‌رده‌وام لــ ه جوڵ ـ ه و خه‌باتــدا بیانهێڵین ـه‌و ه و دووریــان بخه‌ینــه‌و ه لــه كاریگه‌رییــ ه نێگاتیڤــه‌كان. لێــره‌دا هه‌ســت ،هه‌ســت پێكــردن و دیتنــی دڵ ده‌كه‌ونــ ه ته‌ڤگــه‌ر و جووڵــه .هه‌مــوو عه‌قڵــی ئێمــه‌ش ده‌كه‌ونــ ه ته‌ڤگــه‌ر ،یانیــش ژیــری شــیكاری ئێمه‌یــ ه كــ ه ئیــش ده‌كات.
لــ ه كۆلۆمبیــا له‌بــه‌ر ئــاوی ماســیگری بــۆ «زمانێــك كــ ه باســی ڕاســتیه‌كان ده‌كــه‌ن» گوتنــی «ســه‌نتی په‌نســانته«یان بــه‌كار هێنــاوه .ئه‌م ـ ه ب ـ ه واتــای «بیركردن ـه‌و ه ب ـ ه هه‌ســت كــردن» دێــت .هه‌روه‌هــا ده‌زانــن ك ـ ه راســت قســه‌كردن له‌گــه‌ڵ هه‌ســت پێكــردن گرێدانێكــی زۆر قــوڵ و چڕیــان هەیــە كــ ه له‌ی ـه‌ك ناپچڕێ ـن .ئ ـه‌م هه‌ســت و فكــر ه ل ـ ه زمانــی خۆیانــدا به‌كاریــان هێنــاوه .ئــه‌م نمونــ ه پێكــه‌و ه بوونــی ژیــری ســۆزداری و شــیكاری ل ـ ه كۆمه‌ڵگ ـه‌دا نیشــان ده‌دات .ل ـ ه ڕاســتیدا ئ ـه‌م پێك ـه‌و ه بوون ـ ه ل ـ ه س ـه‌ره‌تای كۆمه‌اڵیه‌تــی بوونــه‌و ه پێشــكه‌وتوو ه و وه‌ك ده‌نــگ و بااڵنــس پێشــكه‌وتوون و هه‌تــا ئێســتاش بــه‌رده‌وام ده‌كات .مــرۆڤ ده‌توانــێ بـ ه هێنانــی زۆر نمونـ ه ئـه‌م دۆخـ ه هه‌ڵســه‌نگێنێ . له‌گــه‌ڵ پێناســه‌كردن و تێگه‌یشــتن لــ ه هه‌ســته‌كانی خۆمــان گرنگــ ه كــ ه بتوانیــن ژیــری سۆزداریشــمان زینــدوو بكه‌ینــه‌و ه و پێشــی بخه‌یــن .وه‌ك رێب ـه‌ر ئاپــۆش ده‌ڵــێ: «بیركردنــه‌و ه بــ ه هه‌ســتی خــۆ» .وه‌ك ماســیگری كۆلۆمبیــاش ده‌ڵــێ« :بیركردنـه‌و ه بــ ه هه‌ســت» ،هه‌روه‌هــا وه‌ك زانــای پیــری ســور پیســتیش ده‌ڵــێ« :ســه‌ر لــ ه نــوێ زیندووكردنــه‌وه‌ی پەیوەنــدی هه‌ســت ـ هه‌ســت پێكــردن ب ـ ه شــێوه‌یه‌كی ته‌ندروســت پێویســت ه ڕاســت هه‌ڵێســه‌نگێنین و زینــدووی بكه‌ینــه‌وه ،ئه‌وكاته‌یــ ه پــه‌رده‌ی ســاخت ه و ڕه‌ش له‌ســه‌ر هه‌ســتی خۆمــان هه‌ڵبگریــن .ئه‌گــه‌ر جارێكــی دیكــ ه له‌مــه‌دا ســه‌ركه‌وتوو بیــن ،ده‌توانیــن به‌رامبــه‌ر بــ ه ئه‌قڵــی شــیكاری ك ـ ه زه‌خــت له‌س ـه‌ر هه‌ســتی ئێمــ ه ده‌كات و له‌نــاوی ده‌بــات ،ئاســته‌نگ بیــن .هه‌مــوو هه‌ســت ه مرۆییه‌كانمــان ئێمــ ه لــ ه كات و شــوێنی خوێــدا ده‌خاتــ ه ته‌ڤگــه‌ر .هه‌ســتی ئێمــ ه هــه‌ر ئــه‌و ئه‌قڵــه‌ی ئێمه‌یــ ه كــ ه هه‌ســت ده‌كات .ئــه‌م ئه‌قڵــ ه چــون له‌ســه‌ره‌تای ده‌ســتپێكردنی گه‌ردوونــی گیانله‌بــه‌ران پێشــكهوتووه، زۆر به‌هێــزه .چه‌نــد ه بتوانیــن هه‌ســتی ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
39
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
خۆمــان ،هه‌ســت و ڕه‌مه‌كــی خۆمــان زینــدوو بهێڵیــن ،ئه‌وه‌نــده‌ش ئه‌قڵــی ئێمــ ه بــ ه ته‌ندروســتی و به‌هێــز ئیــش بــكات، ژیــری شــیكاری بــه‌رده‌وام تێــر ده‌بێــت. وه‌ك زانایــان بــاس ده‌ك ـه‌ن ،كاتێــك یه‌كــێ پێشــده‌كه‌وێت ،الیه‌نــی تــر الواز نابێــت، یانیــش ته‌ڤگــه‌ری خــۆی ناوه‌ســتێنێ. پێویســت ه ئه‌قڵــی شــیكاری بـه‌رده‌وام له‌گـه‌ڵ ئه‌قڵــی ســۆزداری و به‌پێچه‌وانــ ه یه‌كتــر تێــر بكــه‌ن .ئه‌مــ ه داخــوازی رێبه‌رێتییــ ه له‌ســه‌ر بــ ه پۆلۆتیــك كردنــی هه‌ســت. له‌گــه‌ڵ پاراســتنی یه‌كتــر ،پێشخســتن و مــه‌زن كردنــی یه‌كتــر ،مــرۆڤ ده‌توانــێ الیه‌نــی نــه‌رم و ئافرێنــه‌ری زیهنــی خــۆی بــۆ بــه‌كار هێنانــی بونیــاد نــان كۆمه‌ڵگــ ه ب ـه‌كار بهێنــێ .هه‌روه‌هــا پۆلەتیــك كردنــی هه‌ســته‌كان پێشخســتنی كۆمه‌ڵگــه‌ی ئــازاده ،ئه‌مــه‌ش ده‌ربڕینــی هێــزی فكــره. وانەی هه‌سته‌كان ئایــا ئێمــ ه له‌گــه‌ڵ هه‌ســته‌كانمان لــ ه تێكه‌ڵــی دایــن؟ لــ ه هه‌ســت و فكــر كامــ ه دا پەیوەندیه‌كانمــان دیاركــه‌ره؟ یانیــش ئــه‌و فكرانــه‌ی كــ ه ئــه‌و هه‌ســتان ه له‌نــاو ده‌بــه‌ن ،نكۆڵــی لێده‌كــه‌ن ،به‌الرێــدا ده‌یبــه‌ن و بــ ه تــرس هه‌ڵیده‌ســه‌نگێنن ،لــ ه ئــارادا ههیــه؟ یــا خــود ئــه‌و فكــره‌ی كــ ه ئــه‌م هه‌ســتان ه ده‌بینێــت ،ده‌یناســێ ،پێناســه‌ی ده‌كات، رێكخســتن بــ ه ئامانــج ده‌كات ،ههیــه؟ لــ ه ئاســتی په‌ســەندكردنی هه‌ســتی ئێمــ ه و پێناســه‌كردنیدا و چــۆن هه‌ڵیده‌ســه‌نگێنن، بابه‌تێكــی گرنگــه .ئه‌مــه‌ش دیاربوونــی هه‌ســته‌كانمان ه لــ ه ژیانــدا .ئه‌مــه‌ش لــ ه هه‌ڵبــژاردن ،به‌بڕیاربــوون ،چاالكــی و بــ ه شــێوه‌یه‌كی گشــتی له‌هــه‌ر كاتــی ژیانــی ئێمــه‌ی شۆڕشــگێریدا دیــار ده‌بێــت. ئه‌گه‌ریــش بڵێیــن هه‌بوونــی نییــه، نكۆلیشــی لــێ بكه‌یــن دیســان دیاركــه‌ره. نه‌كه‌یــن، په‌سەندیشــی ئه‌گــه‌ر زۆریــش گــه‌وره‌ی بكه‌ینــه‌وه ،خویشــمان
هه‌ڵخه‌ڵه‌تێنیــن ،به‌الرێشــیدا ببه‌یــن و هه‌ڵیســه‌نگێنین ،دیســان هــه‌ر دیاركــه‌ره. لــه‌م هه‌ڵســه‌نگاندنه‌دا بــ ه شــێوه‌یه‌كی نێگاتیــڤ و خــراپ رۆڵیــان ده‌بێــت ،بــه‌اڵم ئه‌گــه‌ر گــوێ لــ ه هه‌ســته‌كانمان بگریــن، له‌ســه‌ر هه‌ســتی غه‌مگینــی ،تووڕه‌بــوون، دڵه‌كوتــێ یاخــود هه‌یه‌جــان ســه‌روه‌ر و زاڵ ده‌بیــن و هه‌روه‌هــا ئه‌گــه‌ر له‌گــه‌ڵ هه‌ســتی خۆمانــدا لــ ه پەیوەندیەكــی بــ ه پره‌نســیپ دا بیــن ،ســه‌ركه‌وتوو ده‌بیــن، لـ ه گۆشـ ه و ده‌رده‌ور باڵوه‌مــان پــێ نایه‌ت و ئــه‌م هه‌ســتانه‌ش ده‌توانــن بــ ه شــێوه‌یه‌كی ڕاســته‌قین ه خــاوه‌ن ڕۆل بــن .ته‌نانــه‌ت ده‌توانــن له‌الیه‌نــی باشــیه‌و ه رۆڵیــان هه‌بێــت .ئه‌گ ـه‌ر ب ـ ه پێــی نزیكایه‌تــی بــاش و ته‌ندروســتی خۆمــان بتوانیــن هه‌ســت و هه‌ڵســوكه‌وته‌كانمان به‌رامبــه‌ر بــ ه هه‌ســت و لــ ه ژیانمانــدا و بــ ه پــێ كات و ســات به‌ڕێكخســتن بكه‌یــن ،ده‌توانیــن بــ ه پۆزەتیــڤ ســوودی لــێ وه‌ربگریــن و ئه‌نجامێكــی پۆزەتیــڤ بگریــن .بـ ه ســەره‌نج دان بــه‌م بابه‌تانــ ه له‌گــه‌ڵ هه‌ســته‌كانمان پەیوەنــدی بــاش دروســت بكه‌یــن و هه‌ســت بــ ه رۆحــی ئــه‌و هه‌ســتان ه بكه‌یــن ،رۆژ لــه‌دوای رۆژ بــ ه شــێوه‌یه‌كی زیرەکانــە فێــری ئــه‌م بابه‌تــ ه ببیــن. رێبـه‌ر ئاپــۆ پەیوەنــدی خۆی ل ه گه‌ڵ هه‌ســت دا وه‌هــا هه‌ڵده‌ســه‌نگێنێ« :مــن هه‌ســت و بیركردنــه‌وه‌ی خــۆم و گرنگتریــش ره‌نجــی خــۆم و هه‌وڵدانه‌كانــم بــ ه پێوه‌رێكــی زۆر هه‌ســتیار به‌ڕێكخســتن كــرد و گه‌یاندمــ ه ئــه‌م ئاســت ه لــ ه رێكخســتنێكی هه‌ســتیاردا. وه‌ك ملیتانێكــی به‌پارتیبــوون ،ده‌توانــم بـ ه ئاشــكرایی بڵێــم كــ ه خــۆ پاككردنــه‌و ه لــ ه هه‌ســت و فكــر لـ ه ئاســتی ســوپایه‌ك دایـه. هــه‌ر رۆژ خــۆ پــاك ده‌كه‌مــه‌وه .ئێســتاش بڵێــم كــ ه هــه‌ر رۆژ چه‌نــد ســوپا ده‌كــوژم، ره‌نگـ ه ئێــو ه لۆمـه‌م بكـه‌ن ،بـه‌اڵم مــن هـه‌ر رۆژ ده‌یكــوژم .ئه‌مــه‌ش پاككردنه‌وه‌یــه، ئــه‌و كه‌ســانه‌ش كــ ه وه‌هــا خۆیــان پــاك ده‌كه‌ن ـه‌و ه بڵنــد ده‌ب ـن ،ئه‌وان ـه‌ش ك ـ ه بڵنــد 40
ده‌بــن ،ســه‌ركه‌وتوون .فەســاد تێكه‌ڵــی هه‌ســت و فكــری ئێــو ه بــووه .زۆر پیــس و ناشــیرینه ،زۆر تونــد و ئاشــكرا نیــن، ی فكــر و هه‌ســتی رۆژانــه‌ی خۆتــان ســه‌یر بكـه‌ن ،ئێــو ه ده‌ڕزێنــن .هه‌ســتی ئێــو ه هه‌تــا كۆتــا ئاســت بــێ كاریگ ـه‌ر بــوو ه و ئێــوه‌ش بــێ كاریگ ـه‌ر ده‌ك ـه‌ن ،بــێ هێزتــان ده‌ك ـه‌ن، ئه‌مــه‌ش حه‌قاره‌تێكــی مه‌زنــه! پێویســت ه چه‌نــد ه هه‌ســته‌كانمان ته‌ندروســت بــن، هه‌ســتی مــه‌زن ،فكــری مــه‌زن ،چاالكــی عه‌قڵیــش باشــتر ئیــش ده‌كات و ده‌ســتكه‌وتی مــه‌زن لــ ه ئێــو ه بێــت و تایبــه‌ت بــ ه ئێــو ه ده‌بێــت .ئه‌گــه‌ر هه‌ســت چه‌قبه‌ســتوو و بێــت .ئــه‌وه‌ی مــن بــۆ مــن به‌ســه .ئێــو ه له‌كاته‌كانــدا ڕاوه‌ســتێ ،تووشــی ئاڵــۆزی پێویســتیتان ههیــه ،بــۆ مه‌زنبوونێكــی بێــت ،ئــه‌و كاته‌یــ ه كــ ه خــاوه‌ن ئــه‌و وه‌هــا بۆچــی هه‌ســتان ه گێــژ و نكولــی لــ ه وڕ ده‌بێــت .چه‌نــد ه خۆ تــا ن ئاقــڵ و ژیــر بێــت، بكــه‌ن ،بۆچــی خــاوه‌ن هه‌ســتێكی بــێ غیــره‌ت بــه‌م ره‌نگــ ه هــه‌ر ئێــو ه بــن؟ گێــژه .ئــه‌م جــۆر ه زۆر هــه‌ژارن. هه‌ســتان ه ده‌توانــن له هــه ر بــه‌ره‌و مــرۆڤ ال یه‌نێكــه‌و ه ناخۆشــی هــان بــده‌ن، زۆر هــه‌ژارن. بۆیــ ه گــوێ دان بــ ه لــ ه هه‌ســت، هه‌ســته‌كانمان زۆر جو ا نــی ، گرنگــه ،بــه‌اڵم وه‌ك پێــوان ،هه‌ســت ملیتانــی ئــازادی و پێكــردن ،الیه‌نــی سیاســی ،ســه‌ربازی ،ســه‌ركه‌وتن ،ئازادیخــوازو تێكۆشــه‌ر شــێواز و رێبــاز ،شــێوه‌ی ته‌ڤگــه‌ر و پێویســت ه بتوانیــن ده‌نگــی هه‌ســتی ئوســلوبه‌و ه زۆر هــه‌ژارن .ئه‌مــه‌ش لــ ه خۆمــان ،قســه‌ی هه‌ســته‌كانمان ،چیمــان ئێــوه‌دا زۆره .ئه‌وانــ ه فه‌تــح بكــه‌ن .هــه‌ر ه پــێ ده‌دركێنــن ،بــ ه ئه‌قــڵ و بــ ه ئیــراده‌ی گرنگیــش هــه‌ژاری پێــوان و په‌روه‌ره‌ده‌یــه .خــۆ و بــ ه ژیــری شــیكاری و ســۆزداری ئه‌مـ ه لـ ه ئاســتی بــەرزو زۆریــش تێپه‌ڕێنــن .گــوێ بگریــن و شــرۆڤه‌ی بكه‌یــن .هه‌ســت دیســان ده‌ڵێمــه‌وه ،مــن زۆر به‌باشــی ئــه‌و پێویســتی بــ ه خاوێــن كردنــه‌و ه و ته‌كانــدن چه‌كانــ ه بــه‌كار ده‌هێنــم .نمونــ ه منیــش و زۆاڵل بوونـه .بتوانیــن بـ ه چــاوی دڵ ،بـ ه ،ئه‌قــڵ و مرۆڤــه‌كان هه‌ســتیار ده‌كــه‌م ،هێــزی هه‌ســت و ســۆزداری نــاو دڵمــان هه‌ســتی گــه‌ل لــه ئێســتادا زۆر دوژمنــی ئیــراده‌ی خۆمــان بته‌كێنیــن و ســه‌یریان تــووڕ ه كــردوه .لــ ه ده‌رده‌وری مــن بــ ه بكه‌یــن .ل ـ ه ئه‌گ ـه‌ری كارێكــی وه‌هــادا ببین ـ ه هه‌ســتیاربوون ،هه‌میشــ ه بیركردنــه‌و ه لــ ه مرۆڤێــك كــ ه ده‌توانــێ بااڵنــس ڕابگــرێ. مــن و هه‌میــش باســكردن لــ ه مــن به‌واتــای بــه‌اڵم ئێمــ ه هه‌ســت ه بــێ ســه‌رو بــه‌ر، شكســتی دوژمنــه .خۆشه‌ویســتی به‌رامبــه‌ر بــەرەاڵ ،بــێ پره‌نســیپ و بــێ تێگه‌یشــتن بــ ه مــن لێدانــی دوژمنــه .هه‌ركــه‌س ئه‌مــ ه بهێڵیــن و ته‌نیــا له‌هه‌نــدێ كات و شــوێن ده‌زانــێ كــه مــن هه‌ســتكردن و ســۆزی دا ســنووردار بهێڵیــن ،یــا خــود زۆر هه‌ســتی خــۆم هێناوه‌تــ ه ئــه‌م ئاســته .مــن زۆر بــ ه هه‌ســتیاری و چــۆن ئه‌مــه‌م پێشخســت؟ بــۆ ئافراندنــی ئــه‌م هه‌ســتان ه چەندیــن ســاڵم تێپه‌ڕانــد .ئێــو ه قــه‌ت پــه‌روه‌رده‌ی هه‌ســت و ســۆزتان نه‌بینــوه ،ب ـه‌اڵم مــن ئه‌م ـ ه چــڵ ســاڵ ه كــ ه ئــه‌م په‌روه‌رده‌یــ ه ده‌بینــم.
ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
41
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
خۆمــان گ ـه‌ور ه بكه‌ین ـه‌و ه و خۆمانیــش ل ـ ه هه‌مــان كاتــدا وه‌هــا گـه‌ور ه نیشــان بده‌یــن، هــاوكات ئه‌گــه‌ر هه‌ســتی خۆمــان لــ ه گــه‌ڵ ژیــری شــیكاری و ســۆزداری نه‌خه‌ینــ ه نێــو پەیوەندیــەك و پــه‌روه‌رده‌ی نه‌كه‌یــن، ڕه‌نگــ ه ئێمــ ه خۆمــان و ته‌ندروســتی ئه‌قڵیشــمان له‌ده‌ســت بده‌یــن. پــه‌روه‌رده‌ی هه‌ســت ،ناســینیان بــۆ ئێمــ ه په‌روه‌رده‌یه‌كـ ه بــۆ هه‌تــا كۆتایــی ژیانمــان. هه‌تــا مــرۆڤ زینــدووه ،هه‌ســته‌كانیش زینــدوون .بۆی ـ ه په‌روه‌رده‌كردنــی هه‌ســت و ناســینی پێــوه‌ره‌كان هونه‌رێكــ ه كــ ه هه‌تــا كۆتایــی ژیــان بـه‌رده‌وام ده‌بێــت .گۆڕه‌پانــی هه‌ســت ،زه‌حمه‌تتریــن گۆڕه‌پانــ ه كــ ه مــرۆڤ ده‌ڵێــن« :مــن خۆمــم پـه‌روه‌رد ه كــرد، مــن خۆمــم ناســی و هه‌ڵس ـه‌نگاند» .ئه‌گ ـه‌ر وه‌هــا نه‌بوایــ ه رێبــه‌ر ئاپــۆ نه‌یده‌گــۆت «ئه‌مــ ه چــل ســاڵ ه له‌ســه‌ر ئه‌مــ ه ده‌رس ئه‌ڵێمــه‌وه« .پەیوەنــدی ئێمــ ه له‌گــه‌ڵ هه‌ســته‌كانماندا پێشــده‌كه‌ون .چه‌نــد ه لــه‌م ڕاســتی ه تێبگه‌یــن ،په‌روه‌رده‌یــان بكه‌یــن، باشــتر خۆمــان بناســین .ئه‌گــه‌ر بــه‌رده‌وام پەیوەنــدی ئێمــ ه له‌گــه‌ڵ هه‌ســته‌كانماندا نه‌بێــت و هه‌ســتی خۆمــان زینــدوو نه‌هێڵیــن ،ناتوانیــن واتــاداری بكه‌یــن. ئه‌گــه‌ر نه‌توانیــن هه‌ســتی خۆمــان به‌واتــا بكه‌یــن هــاوكات ناتوانیــن په‌روه‌رده‌شــی نه‌توانیــن ئه‌گه‌ریــش بكه‌یــن، په‌روه‌رده‌یــان بكه‌یــن ،ناتوانیــن هه‌ســتمان بــ ه پۆلۆتیــك بكه‌یــن. لــه‌م بابه‌تانــه‌دا زۆر نمونــه‌ی ژیانــی لــ ه ئارادایــه .ده‌توانیــن ئه‌وانــ ه بكه‌ینــ ه بنه‌مــا و باشــتر كه‌ســایه‌تی خۆمــان هه‌ڵســه‌نگێنین .لــ ه هه‌نــدێ كاتــدا ته‌نیــا ســۆزی ئێمـ ه زاڵـه ،ئه‌قڵ لـه‌و كاتانـه‌دا زۆر رۆڵــی نییــه ،چــون ئاگامــان لــ ه خه‌یاڵــی خۆمــان نییـه .ئه‌گـه‌ر بـه‌رده‌وام ئـه‌و هه‌اڵنـ ه بێنینــه‌و ه یادمــان ده‌توانیــن له‌ســه‌ر ئــه‌و كاتانــ ه ڕاوه‌ســت ه بكه‌یــن .بــه‌م ڕه‌نگــ ه بــ ه ئه‌زموونــی خۆبــوون ،ئه‌زموونــی نــوێ
ده‌گریــن .زۆر و كــه‌م ده‌زانیــن كــ ه ئێمــ ه جاروبــار ده‌بینــ ه دیلــی هه‌ســت و ســۆزی خۆمــان و له‌گــه‌ڵ ئــه‌وه‌ش ده‌شــڵه‌ژێین. ئــه‌م ســۆزان ه چه‌نــد ه كاریگه‌ریــان له‌ســه‌ر ژیانــی ئێمــ ه ههیــه ،لــ ه ئه‌زموونــی ژیانمانــدا دیــار ده‌بێــت .نمونــ ه لــ ه ئه‌ده‌بیاتــی پارتــی ئێمــه‌دا هه‌نــدێ وشــ ه بــ ه پێــی ئــه‌م دۆخانــ ه پێشــكه‌وتوو ه و بــه‌كار دێــت .ئــه‌م وشــان ه لــ ه فلتــەری ژیانــدا تێپــه‌ڕ بــووه .یــه‌ك لــه‌و ووتانــ ه « مەســتی و خۆ‌شــحاڵی ســه‌ركه‌وتنه«. له‌كاتــی چاالكــی دا ئ ـه‌و س ـه‌ركه‌وتنه‌ی ك ـ ه قازانــج ده‌بێــت ،لـ ه ئێمـه‌دا زۆر خۆ‌شــحاڵی و جــۆش پێشــده‌خات كــ ه ده‌بێتــ ه هــۆكاری دابڕانمــان لــ ه ڕاســتی ئــه‌و كاتــه‌ی كــ ه تێدایــن .ئـه‌وه‌ش كـ ه لـ ه ڕاســتی داده‌بڕێــت، شكســت ده‌هێنــێ .لـ ه مێــژووی شـه‌ڕی ئێمه‌دا بـ ه سـه‌دان نمونـه‌ی وه‌هــا بینــراوه .دوژمــن ناتوانــێ لــ ه چاالكییه‌كانــدا به‌رامبــه‌ر بــ ه ئێمــ ه ببێتــ ه ئاســته‌نگ و هێرشــمان بكاتــ ه ســه‌ر ،بــه‌اڵم له‌بــه‌ر زاڵ نه‌بــوون به‌ســه‌ر هه‌ســت و ســۆزه‌كانماندا ئێمــ ه بــۆ خۆمــان لـ ه خۆمــان ده‌ده‌یــن و یــا خــود لـ ه یه‌كتــر ده‌ده‌یــن .بــ ه ســااڵن ه ئــه‌م هه‌ڵه‌یــ ه دووپــات ده‌بێت ـهوه ،هــۆكاری ئ ـه‌و دووپــات بوونــه‌وه‌ش په‌روه‌رده‌نه‌كردنــی هه‌ســت و ی ل ـ ه ڕاد ه به‌ده‌رمان ـه .ب ـه‌رده‌وام ئ ـه‌م ســۆز ســۆز ه لــ ه ڕاد ه به‌ده‌رانــ ه ده‌هێڵینــه‌و ه بــۆ داهاتــوو ،هـه‌وڵ ده‌ده‌یــن كـ ه لـ ه داهاتــوودا ئه‌وانــ ه پــه‌روه‌رد ه بكه‌یــن .لــ ه ســۆز و هه‌ســتی ئێمــه‌دا كێشــه‌ی پره‌نســیپ ههیــه. پێویســت ه بتوانیــن ئه‌وانیــش ب ـ ه پره‌نســیپ به‌رپرســیاریه‌تی ئه‌مــه‌ش بكه‌یــن، ئێمه‌یــه .ئه‌گــه‌ر زانابــوون و ســۆزی باشــتر ل ـ ه یه‌كتــردا پێشــبخه‌ین ،ئه‌نجامــی جیاوازتــر ده‌رده‌كه‌وێــت .زۆرجــار ئــه‌م بابه‌تانــ ه وه‌ك وانــه‌ی ئه‌ساســی ژیــان نابینیــن و تێڕوانینمان ل ه ئاســتی پێویســتدا نی ـە .ل ـه‌و كاتان ـه‌دا ك ـ ه ئــازار و جۆشــێكی مــه‌زن لــ ه ئارادایــه ،زۆرتــر هه‌ســتی خوێــن ســاردی و س ـه‌بر پێویســته ،بۆچــی؟ 42
چونکــە ه ـه‌ر دووی ئ ـه‌م هه‌ســتان ه ده‌توانــن مــرۆڤ بــه‌ره‌و الیه‌نــی دژبه‌رایه‌تیــش هــان بــده‌ن .ده‌توانــن مــرۆڤ بــ ه الڕێــداش بب ـه‌ن .ل ـه‌م بابه‌ت ـه‌دا بــارودۆخ و شــوێنیش له‌ســه‌ر ســۆز و هه‌ســت كاریگــه‌ری ههیــه. هه‌ســتیش ده‌توانــێ بــارودۆخ ده‌ستنیشــان بــكات ،هــاوكات بارودۆخیــش ده‌توانــێ له‌ســه‌ر هه‌ســت كاریگــه‌ری هه‌بێــت. پێویســت ه ئــاگاداری هـه‌ردوو الیـه‌ن بیــن .بـ ه چاوخشــاندنێك بــە مێــژووی شــه‌ڕی ئێمــ ه ده‌توانیــن هه‌ســتی خۆیشــمان پــه‌روه‌رد ه بكه‌یــن ،ده‌توانیــن وانــه‌ی هه‌ســت و ســۆز ببینیــن. ی زوو بــه ده‌ســه‌اڵت بــوون» «نه‌خۆشــ ڕســته‌یه‌كی دیكه‌یــ ه كــ ه لــ ه ئه‌ده‌بیاتــی پارتــی ئێمـه‌دا بـ ه جێــگا بــووه .لـ ه ئه‌نجامــی پــه‌روه‌رد ه نه‌كردنــی هه‌ســت و كونتــڕۆل نه‌كردنــی هه‌ســته‌كان لــ ه ئه‌زموونــی ژیانــدا ده‌ركه‌وتــووه .بــ ه جێــگای هه‌ســتی ســه‌ركه‌وتن ،هه‌ســتی ده‌ســه‌اڵت كــ ه زۆر لــ ه ڕاد ه بــه‌ده‌ر دەوروژێندرێــن ،دەژیــن. ل ـه‌م ئه‌زموونان ـه‌دا هه‌ســتی دیارك ـه‌ر خــۆی بــه‌س ده‌بینــێ ،بۆیــ ه وشــه‌ی «زوو» لــ ه ده‌ســه‌اڵتدا بــه‌كار هاتــوو ه و ئه‌مــه‌ش بــه‌م واتایه‌یــە .بــ ه تێكۆشــان ،بــه قوربانــی مــه‌زن قازانجــی زۆر به‌ده‌ســت كه‌وتــوو ه و ئه‌مه‌شــیان بــه‌س بینیــوه .له‌ســه‌ر ئــه‌و قازانجانــ ه ژیــاو ه و ده‌ســه‌اڵتی خۆیــان پێشخســتووه .ئه‌گــه‌ر ته‌نیــا الیه‌نــی ده‌ســه‌اڵت هه‌ڵســه‌نگێنین و شــرۆڤ ه بكه‌یــن ده‌توانیــن ئــه‌م ئه‌نجامــ ه ده‌ربخه‌یــن. كه‌ســانی خــاوه‌ن ده‌ســه‌اڵت و ئهوانــهی كــ ه بــ ه نه‌خۆشــی ده‌ســه‌اڵت گەیشــتوون، بــه‌رده‌وام پێویســت ه ئــه‌م ڕاســتی ه ببینــن؛ لــ ه هه‌مــوو دونیــادا تــه‌واوی ده‌ســه‌اڵته‌كان خوازیــاری بــێ كۆتایــی بوونــن ،بــه‌م ره‌نگــه‌ش خۆیــان تێــر ده‌كــه‌ن ،بــه‌اڵم ئــه‌و كه‌ســانه‌ی كــ ه زوو تووشــی نه‌خۆشــی ده‌ســه‌اڵت ده‌بــن ،ئیتــر چاویــان بەرامبــەر دیتنــی ڕاســتیه‌كان داده‌خرێــت و دونیــای هه‌ســتی ئــه‌وان چه‌قبه‌ســتوو ده‌بێــت و
ناتوانــن ئــه‌م ڕاســتیه‌ش ببینــن .له‌بــه‌ر هێــزی ئه‌قــڵ ،مه‌نتــق ،پێــش بینــی لــ ه ئــارادا نامێنــێ .هه‌ســتی «مــن ســه‌ركه‌وتوو بــووم ،ئــه‌و كاتــ ه هــه‌ر مــن ده‌ســه‌اڵتم!» پێشــده‌كه‌وێت .مــن منــی ،ته‌مــاع، ڕكابه‌رایه‌تــی ده‌ســه‌اڵت ،هه‌ســتی «مــن لــ ه هه‌ركــه‌س مه‌زنتــرم» پێشــده‌كه‌وێت. بـه‌اڵم لـ ه ڕاســتی دا بـ ه هه‌بوونــی ده‌سـه‌اڵت ســه‌رخۆش بــوون ،دابــڕاون لــ ه ئه‌قــڵ و بیركردنــه‌وه .جارێكــی دیكــ ه دابــڕان لــ ه ڕاســتیه‌كان پێشــده‌كه‌وێت .لــ ه مێــژووی ئه‌زموونه‌كانــی ئێمــه‌دا ئه‌نجامه‌كــه‌ی ده‌بێتــ ه لێــدان و لێشــی ده‌دات .ئهوانــهی كــ ه تووشــی ئــه‌م نه‌خۆشــی ده‌ســه‌اڵت ه ده‌بــن ،یــان لــ ه الیــه‌ن هێــزی ئایدیۆلــۆژی ـ رێكخســتنی رێبــه‌ر ئاپــۆه‌و ه لێده‌درێــن یــا خــود ل ـ ه الی ـه‌ن دوژمن ـهوه .ڕێب ـه‌ر ئاپــۆ لــ ه زۆرینــه‌ی هه‌ڵســه‌نگاندنه‌كانی خۆیــدا باســی ئــه‌م بابه‌تــه‌ی كــردوو ه و شــرۆڤه‌ی كــردوه .جارێكــی دیكــ ه ســه‌یری ئــه‌م هه‌ڵســه‌نگاندن ه بكه‌یــن« :لــه‌و ئاســته‌ی دا كــ ه بــۆ هه‌مــوو ژیــان و لــ ه هــه‌ر كاتــی ژیانــدا بــه‌كار بێــت ،پێویســت ه ده‌رفه‌تــی ســنورداركردن و بــه‌س بــوون بــۆ هه‌ســت نه‌درێــت .رێگــ ه نــه‌دان بــه‌و ههســتانه، ســه‌ركه‌وتنه ،بــه‌اڵم سه‌رمه‌ســت نه‌بــ ن ســه‌ركه‌وتن بــ ه ئهنجــام ده‌بێــت .هه‌تــا ئێســتاش لــ ه بــواری ده‌رونیــه‌و ه ئــه‌وه‌ی كــ ه له‌ســه‌ر مــن كاریگــه‌ری كــردووه، پێتــان دە‌ڵێــم ،كاتێــك مــن ســه‌رده‌كه‌وم، ســه‌رخۆش نابــم ،بــه‌اڵم ئاســووده‌ش نیــم. جگــ ه لــه‌و ه جــۆش و ره‌نــج و ئــازوه‌ری بــۆ ئافراندنــی ســه‌ركه‌وتن پێشــده‌كه‌وێت و خۆیشــم لــ ه قۆناخــی قازانــج كردنــدا ده‌بینــم .كاتێــك مــن شــتێك قازانــج ده‌كـه‌م، ئیتــر ئــه‌و ه خاوەندارێتــی لــ ه منــدا تێپــه‌ڕ ده‌كات و ئــه‌و ه بــۆ هه‌ركــه‌س ده‌بێــت، بــه‌اڵم لــ ه كه‌ســایه‌تی ئێــوه‌دا ئه‌مــ ه بــ ه پێچه‌وانه‌یــه ،ســه‌ركه‌وتن له‌هــه‌ر بابه‌تێــك دا ،ده‌بێتــ ه هــۆكاری خــۆ مــه‌زن كــردن لــ ه ئێــوه‌دا ،ســه‌رخۆش ده‌بــن و ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
43
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
خۆتانــی پــێ تێــر دەکــەن .بــ ه دڵنیایــی پێویســت ه ئـه‌م هه‌ســتان ه تێپـه‌ر و چاره‌سـه‌ر ببــن .تاكــوو ئـه‌م هه‌ســتان ه تێپـه‌ر نه‌كـه‌ن، ناتوانــن بــه‌دوای ســه‌ركه‌وتنی مــه‌زن بكـه‌ون .لـه‌و بڕوایـه‌دام كـ ه ئـه‌م دۆخـ ه لـ ه كه‌ســایه‌تی ئێــوه‌دا زۆر بــ ه كاریگــه‌ره. وه‌ك ئه‌مانــ ه ده‌توانیــن زۆر ئه‌زمــون و ئه‌ده‌بیــات زیــاد بكه‌یــن .لــه‌م ئه‌زموونانــه‌دا زۆر شــت هه‌یــ ه كــ ه وه‌ریبگریــن و لــ ه گــه‌ڵ ووته‌كانــی رێبــه‌ر ئاپــۆدا كــ ه ده‌ڵێــت« :هه‌ســتی هــه‌ر ه مــه‌زن له‌گــه‌ڵ ئامانــج پێكــه‌و ه گرێبــده‌ن، ئه‌گ ـه‌ر پێویســتیش بێــت تەنانــەت ده‌توانــن لەوهەســتانەدا جێگــە بــە دوژمنیــش بــدەن ل ـه‌و» .رێب ـه‌ر ئاپــۆ ل ـ ه زۆرێــك ل ـ ه هه‌ڵســه‌نگاندنه‌كانی دا پراتیكــی شــه‌ڕی ئێمــه ،ئه‌زموونــی پارتیمــان ،پەیوەنــدی ژیانــی كۆمه‌اڵیه‌تیمــان ،پەیوەنــدی ژن ـ پیــاو بــ ه به‌رفراوانــی ڕاوه‌ســتەی لەســەر کــردوو ە و شــرۆڤه‌ی كــردووه .ده‌توانیــن بـ ه كورتــی وه‌هــا باســی ئ ـه‌م هه‌ڵس ـه‌نگاندنان ه بكه‌یــن . لــ ه فكــر و هه‌ســت دا مــار ههیــه، فكــر و هه‌ســتی ئێــو ه ژه‌هراویــن ،مــن ئه‌وانــه‌م تــا ڕاده‌یــه‌ك ئاشــكرا كــردووه. بیــری لــێ بكه‌نــه‌وه هه‌ســت چــۆن ئێــو ه ده‌كــوژێ؟ پەیوەنــدی هه‌رزانــی نێــوان ژن ـ پیــاو ،هه‌ســتی هه‌رزانــی ئــه‌رك گرتــن ،غه‌فڵه‌تێكــی هــه‌رزان ،دۆخــی خــه‌و ،بەڕێگــەی هەڵــەدا چــوون ،هه‌مــوو هــه‌ر مــارن .ئــه‌م مارانــ ه هه‌مــوو له‌ســه‌ر بنه‌مــای شــێوازی سســت و كۆنه‌پارێــزی ئێــو ه دروســت و مــه‌زن بــوون .دۆخێكــی وه‌هــا ئێــو ه بــه‌ره‌و گێــژی ـ بــێ حاڵــی و ناكۆكــی هــان ده‌دات .بــ ه پێــی ڕاســتی كوردســتان ئه‌گـه‌ر خۆتــان هوشــیار و وریــا نه‌هێڵنــه‌وه ،چاوتــان بــه‌رده‌وام له‌ســه‌ر دوژمــن نه‌بێــت ،به‌ئاســانی بكه‌ونــ ه نێوه‌نــدی مه‌ترســیه‌كان ،ئه‌مــه‌ش كۆتایــی هاتنــه .بۆچــی له‌ڕاســتیه‌كان تێناگــه‌ن؟
پێویســت ه ئێــو ه ئــه‌م ده‌رســ ه مه‌زنانــ ه فێــر بــن ،ب ـه‌اڵم ئه‌گ ـه‌ر خه‌یــاڵ و تێگه‌یشــتنتان به‌هێــز بێــت. ئه‌گـه‌ر بتوانــن جوانــی قازانج بكـه‌ن ،جۆش و هه‌ســتیش پێــش ده‌كــه‌ون ،بۆیــ ه ده‌ڵێــم ك ـ ه هه‌نــدێ لێكۆڵیــن بك ـه‌ن و بزانــن چــۆن تێكۆشــان بكـه‌ن .پەیوەنــدی هه‌ســت پێكـه‌و ه بــ ه بــێ تێكۆشــان نابێــت .كاتێــك باســی تێكۆشــان ده‌كــه‌م ناڵێــم چــاوی یه‌كتــری ده‌ربێنــن .لــه‌م بابه‌تانــه‌دا هه‌ندێكیــش هیواتــان پــێ نــاده‌م .ئێــو ه ل ـ ه تێگه‌یشــتنی ناكۆكییه‌كانــدا و گرنگتــر لــ ه هه‌مووشــی ل ـ ه تێپه‌ركردنــی ناكۆكییه‌كانــدا نازانــن ب ـ ه رێبازێكــی به‌پره‌نســیپ تێكۆشــان بكــه‌ن. لــ ه تێكۆشــانی خۆشه‌ویســتی و هه‌ســت و هه‌روه‌هــا لــ ه كاردانه‌وه‌كانیشــتان دا بــێ پره‌نســیپی ههیــه .ئه‌گــه‌ر لــ ه هه‌ســتی منیــش دا بــێ پره‌نســیپی هه‌بوایــه ،ئــه‌و كات ـ ه پەیوەنــدی نێــوان گه‌لــی كــورد چــۆن ده‌بــوو؟ وه‌ك ئامــاژه‌م پێــدا ،ده‌خنــكا و هیــچ پێشكه‌وتنیشــی دروســت نه‌ده‌كــرد. ئــه‌م مه‌ترســیی ه بــۆ ئێــو ه زۆر بهرچــاوه. كه‌مێــك ببنــ ه خــاوه‌ن ویــژدان». بــۆ پەیوەنــدی نێــوان هه‌ســته‌كانتان ب ـه‌ره‌و باشــی هه‌نــگاو هه‌ڵبگــرن ،پێویســت ه لــ ه پەیوەندیه‌كانمانــدا هاوبه‌شــییه‌كی بــ ه ته‌ندروســت پێــش بخه‌یــن .مه‌گــه‌ر بــه‌م شــێوه‌ی ه بتوانیــن بگه‌ینــ ه ئه‌نجامێكــی ته‌ندروســت .لــ ه بڕیــاری ئێمــه‌دا، شــێوه‌گرتنی ته‌ڤگــه‌ری ئێمــه ،لــ ه به‌شــداربوونمان بــۆ شــۆڕش ،ئــه‌و ئه‌ركانــه‌ی كــ ه له‌ســه‌ر شــانمانه ،رۆڵــی هه‌ســتی ئێمــەی تێــدا ههیــه .چه‌نــد ه هه‌ســته‌كانمان بــ ه شــێوه‌یه‌كی قــوڵ و به‌هێــز هه‌ڵســه‌نگێنین ،ئه‌وه‌نــد ه ده‌گه‌ینــ ه ئه‌نجامــی مــه‌زن و ده‌توانــێ بــ ه پێچه‌وانــه‌ش بێــت .ئه‌قڵێــك كــ ه بــێ هه‌ســت و هه‌ســت پێكــردن بڕیــار ده‌گرێــت و گــوێ لـ ه هه‌ســت ناگــرێ ،لێیــان نامۆیـ ه و ئه‌قڵێكــی بــێ رۆح رووداوێكــی تــری گرنگ ـه. بۆچــی ئێمـ ه لـ ه زۆر كاتــدا گــوێ لـ ه هه‌ســت 44
و ســۆزی خۆمــان ناگریــن ،شــانس ناده‌ینـ ه ڕه‌مه‌كــی خۆمــان و هه‌ســته‌كانمان؟ ئێمــ ه گوێیــان لــێ ناگریــن ،جدییــان ناگریــن، كاتێكیــش رێــگای ڕاســتمان نیشــان ده‌ده‌ن، نابینیــن و شانسیشــیان ناده‌ینــێ .ڕه‌نگــ ه له‌ســه‌ر هه‌ســته‌كانمان كاریگــه‌ری زانســت په‌رســتی ئه‌وروپــا و پۆزتیڤیســم هه‌بێــت. بۆیــ ه ناتوانیــن ئــه‌و ڕه‌نــگ و جیاوازیانــ ه ببینیــن .كاریگــه‌ری ئه‌قڵــی پۆزتیڤیســت كــ ه زانســت پ هر‌ســتی وه‌ك بابه‌تێــك لەســەری ڕادەوەســتێت وه‌هایـه« :ئه‌قــڵ و هه‌ســت دوو دیــاردەی دژی یه‌كــن .هێــزی ئه‌قــڵ زۆرتــر ه لـ ه هێــزی هه‌ســت .ئه‌قــڵ چه‌نــد ه لـ ه هه‌ســت پــاك ببێت ـه‌و ه و ســەربەخۆ بێــت ،ئه‌وه‌نــد ه زواڵل و ته‌ندروســت ئیــش ده‌كات ،بــه‌اڵم ئه‌گــه‌ر هێــزی ئه‌قــڵ له‌ســه‌ر هه‌ســت كــه‌م ببێت ـه‌و ه ئ ـه‌و كاته‌ی ـ ه ك ـ ه ه ـه‌ر شــت تێك ـه‌ڵ ده‌بێــت» .ڕه‌نگ ـ ه ئ ـه‌م فكــر ه له‌س ـه‌ر ئێم ـه‌ش كاریگــه‌ری كردبێــت ،پێویســت ه لــ ه خۆمــان پرســیار بكه‌یــن .ته‌نیــا خه‌بــات كردنــی ژیــری و ئه‌قــڵ بـ ه بــێ هه‌ســت و ئه‌قڵیــش بـ ه مه‌نتقێكــی وشــك و رووت ،ئێمــ ه پۆلەتیــك نــاكات .ته‌نیــا ل ـ ه ئاواكردنــی سیســته‌مێكی دیموكراتــی و ئــازاددا كه‌ســایه‌تی ئێمــ ه ئــازاد و ته‌ندروســت ده‌بێــت. ئه‌گــه‌ر پەیوەنــدی ئێمــ ه لــ ه گــه‌ڵ هه‌ســته‌كانماندا لــ ه ئاســتی پێناســه‌كردن و ناســین و گرنگــی دان نه‌بێــت و لــ ه ئاســتی هیــچ ســه‌یری بكرێــت ،ئه‌مــ ه دۆخێكــی زۆر مه‌ترســیداره .دۆخــی مرۆڤێــك كــ ه هه‌ســتێكی به‌هێــز و قــوڵ نه‌ژیــەت دیســان هه‌مــان شــتە .ئه‌مــه‌ش حیســاب نه‌كردنــ ه و زۆر مه‌ترســیدارە .پێویســت ه له‌ســه‌ر ئــه‌و هه‌ســتانه‌ی كــ ه له‌ســه‌ر ئه‌قــڵ كاریگــه‌ری خۆیــان پێشــده‌خه‌ن ،به‌الرێــدای ده‌بــه‌ن و ده‌یخنكێنــێ ،زاڵ بێــت ،رزگاری بێــت لێیــان و به‌شــێوه‌یه‌كی ته‌ندروســت دوور ڕاوه‌ســتێ .دابــڕان ل ـه‌و هه‌ســتان ه پێویســته. به‌رامبــه‌ر هه‌ســتی مــرۆڤ ناهوشــیاری، بــێ رێــزی ،گرنگــی نــه‌دان بــ ه هه‌ســت، كه‌مبوونــی مرۆڤبــوون ده‌ستنیشــان ده‌كات.
ئه‌گــه‌ر ئه‌مانــ ه چاره‌ســه‌ر نه‌بــن ،ئــه‌و كاته‌یــ ه كــ ه مــرۆڤ بــه‌ره‌و مه‌ترســی هــان ده‌دات .ڕێبــه‌ر ئاپــۆ به‌ســااڵن ه لــه‌م بابه‌تــه‌دا ئامــاژ ه بــ ه مه‌ترســیه‌كان ده‌كات؛ «ئهوانــهی بــ ه شــێوه‌یه‌كی جــدی و خــراپ بــێ هه‌ســتن فاشیســم بــ ه رێبــازی شــه‌ڕی تایبــه‌ت ،بــ ه شــه‌ڕی ده‌رونــی ڕه‌مه‌كــی حه‌یوانــی كوێلــ ه و گرێیــان ده‌ده‌ن بــه‌م كوێالیه‌تیـه‌و ه و مــرۆڤ لـه نــاوه‌ڕۆك خاڵــی ده‌كه‌نــه‌وه .بــه‌م رێبــاز ه زۆر مه‌ترســیدارانە مرۆڤــه‌كان به‌ڕێــو ه ده‌بــه‌ن .به‌شــێوه‌یه‌كی نه‌زانانــ ه ڕه‌مــه‌ك ده‌كه‌نــ ه بابه‌تــی ئه‌ساســی .هه‌ركــه‌س بــ ه شــێوه‌یه‌كی زۆر ترســناك نـه‌زان و گێــژ بــووه .هه‌ركـه‌س بــۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌كــی هــه‌رزان ده‌توانــێ بڵــێ »: بــا دونیــا هه‌ڵوه‌شــێ و هه‌مــوو كۆمه‌ڵگــ ه كۆتایــی پــێ بێــت» .ئ ـه‌م ئه‌نجام ـ ه كۆتایــی ژیانــی ئــه‌و كه‌سانه‌شــه ،بــه‌اڵم ئه‌مــه‌ش بوه‌ت ـ ه ئایدیۆلــۆژی فاشیســم .بــێ هه‌ســت، و هه‌ســتی فاشیســمیش نییــه .فاشیســم مــرۆڤ ده‌كات ـ ه ج ـه‌الد .ل ـه‌دوای بــێ هه‌ســت كردنــی مرۆڤــه‌كان له‌الیــه‌ن فاشیســمه‌وه، رێــگا خــۆش ده‌بێــت بــۆ داگیــركاری، به‌كاریــان ده‌هێنــێ و ه ـه‌ر كارێكیــش ب ـه‌وان ئهنجــام ده‌دات» .بــۆ ئــه‌وه‌ی كــه‌س نزیكــی ئــه‌و ســنور ه مه‌ترســیداران ه نه‌بێتــه‌وه، پێویســت ه مــرۆڤ ئــاگاداری هه‌ســتی خــۆی بێــت ،زانیــاری له‌ســه‌ریان هه‌بێــت، ناویــان لــێ بنــێ ،مه‌زنیــان بــكات و له‌گـه‌ڵ فكــر و فه‌لس ـه‌ف ه ب ـه‌رز و پۆلۆتیكیــان بــكات و ئه‌مــه‌ش رووداوێكــی ژیانییــه.
ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
45
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
ژنان ئەکوژرێن یان خۆیان ئەکوژن .....شن ه فایه‌ق ،رۆژنامه‌وان
لە باشــوری کوردســتان کوشتن و خۆکوشتن ،ئەو هەواڵەیە ،کە شــەوانە پێش نووســتن دەیبیســتین و ســپێدەش یەکــەم هەواڵــە ،کــە گوێمان لێــی دەبێت، کەمتریــن ڕۆژ تێپــەڕ دەکەیــن ،کــە هەواڵێــک بــە ســەردێڕی "تەرمــی ژنێک دۆزرایــەوە"" ،گەنجێک بە فیشــەک خــۆی کوشــت"" ،ژنێــک خــۆی ســوتاند"، "ژنێکــی گەنــج خــۆی خنکانــد" و "پیاوێــک کــوژرا" و چەندیــن ســەردرێڕی دیکــەی لــەم شــێوەیە نەبینین. هێشــتا ســێ مانــگ لــە ســاڵی نــوێ تێنەپەڕیــوە و زیاتــر لــە ٦٠هاواڵتی باشــوری کوردســتان کــوژراون و خۆیــان کوشــتووە و زۆربــەی قوربانییەکان-یــش ژنــن ،ئــەم ئامــارە لــە ئاژانســی هەواڵــی ڕۆژنیــوز تۆمارکــراوە ،بــەاڵم مــن دڵنیــام کــە دەیــان حاڵەتــی تــر هەبــوون ،لــە گونــدە دوورەدەســتەکان ،کــە بــێ ئــەوەی کــەس پێیــان بزانێــت خراونەتــە ژێــر گڵــەوە و بــۆ هەتاهەتایــە دەنگــی لــە قــوڕگا قەتیســماویان کپکــراوە و هەرگیــز ڕێگایــان بــە هاتنــەدەروەی نــەداوە ،لــەوە دڵنیــام ،تەنانــەت لەنــاو چڕیــی و قەرەباڵغیــی شاریشــدا قوربانیــی هەبــووە و دەنگــی لەناو دەنگەدەنگی شــاردا ونبووە و نە ئەو ئاژانســە و نــە هیــچ ڕاگەیاندنێکی دیکە گوێیان لێــی نەبووە، تەنانــەت هەواڵــی جەســتەی بەخەڵوزبووشــیان ویژدانــی کۆمەڵگـه‌ی ڕانەچڵەکانــدووە.
بەرزبوونــەوەی ئامارەکان لەســەرەتای ســاڵی نویدا زەنگێکی مەترســیدارە و ئەوەشــی سەرســوڕهێنەرە، لێدوانە دووبارەکانی پۆلیس و بەڕێوبەر و بەرپرسی بەڕێوه‌به‌رایەتــی و نووســینگەکانی بەڕێوه‌بەرایەتی بەرنگاربوونــەوەی توندوتیژییەکانــی دژ بــە ژنــان، کە هەمیشــە ئەڵین":بە ســەرپۆش خۆی هەڵواســیوە و کۆتایــی بــە ژیانــی خۆی هێناوە"" ،ســێ فیشــەکی بەخۆیــەوە نــاوە و بەوهۆیــەوە گیانی لەدەســتداوە، کەســیش لەســەر ڕووداوەکــە دەســتگیرنەکراوە"، "بــاری دەرونیــی تــەواو نەبــووە و خۆی کوشــتووە"، "خێزانەکــەی ئــاگاداری خۆکوشــتنەکەی نەبــوون و تەرمەکــەی لــە ماڵەکــەی خۆیــدا دۆزراوەتــەوە"، "بــە وتــەی خێزانەکــەی خەریکــی خــواردن دروســتکردن بــووە غازەکــە کڵپــەی کــردووە و %٩٧ی جەســتەی ســووتاوە ،هاوسەرەکەشــی ویســتویەتی بیکوژێنێتــەوە بەهۆیــەوە دەســتی ســوتاوە"، ئینجــا ئەشــڵێن":لێکۆڵینەوەمان لــە ڕووداوەکــە دەســتپێکردووە" ، ،باشــە کاکــی پۆلیــس ئەگــەر لێکۆڵینــەوەت تەواونەکردووە ،چــۆن زانیت ئەو ژنە خــۆی ســوتاندووە؟ ،چــۆن زانیــت بــاری دەرونیــی تــەواو نییــە؟ ،باشــە تــەرم چــۆن لــە ماڵــی خۆیــدا ئەدۆزرێتــەوە؟ ،کەســێک لــە ماڵــی خــۆی بکوژرێت، چــۆن هیــچ یەکێــک لــە ئەندامەکانــی خێزانەکــەی
46
پێــی نازانــن ،دواتــر وەک ئــەوەی بڵێــی دوو مانگــە بەدوایــدا ئەگەڕێــن ،ئەڵــێ تەرمەکــەی لــە ماڵەکــەی خۆیــدا دۆزرایــەوە ،باشــە ئــەی کەســێک خــۆی بکوژێــت چــۆن ســێ فیشــەک بەخۆیــەوە ئەنێــت؟، ئــەی ئەگــەر ســوتاندن یــان خۆســوتاندن نەبێــت، چــۆن بــە ســوتانی قــەزا و قــەدەر %٩٧ی جەســتەی کەســێک ئەســوتێت ،لەکاتێکدا خێزانەکەی یەکسەر چووبێتــن بــۆ کوژانــەوەی ئاگرەکــە؟ باشــە ئــەی کەســت بینیــوە کچەکــەی یانیــش هاوســەرەکی بکوژێــت و یەکســەر دانی پێدابنێت و بڵێ مــن بووم؟، ئــەی خێــرە تۆ لــە ڕێــگای ڕاگەیاندنەکانــەوە هەمان وتــەی خێزانەکــە ئەدەیتــەوە بەگوێــی کۆمەڵگــەدا و خەڵــک قایــل ئەکــەی بــەوەی ،هــەر بەڕاســتی ئــەو ژنــە بــە ســێ فیشــەک خــۆی کوشــتووە؟! ،ئێســتا چــۆن بزانیــن ئــەو ژنــە خــۆی کوشــتووە یــان کــوژراوە؟ ئەمانــە ئــەو پرســیارانەن ،کــە ڕۆژانــە لەگــەڵ وەرگرتنــی هــەر لێدوانێکــدا ،لــە مێشــکی ئێمــەی ڕۆژنامەنووســدا دروســت دەبێــت و بەهــۆی وەرنەگرتنــی وەاڵمێکــی دروســت و قایلکــەر ،هــەر خۆشــمان وەاڵمــی خۆمــان دەدەینــەوە و دەڵێیــن ئەمەیــە سیســتمی پیاوســاالریی.. ئاخــر ،کاتێــک پۆلیــس پیــاو و دادوەر پیــاو و بەڕێوبــەری بەڕێوبەرایەتییەکانی بەرنگاربوونەوەی توندوتیژیــی دژ بــە ژنــان پیــاو بــن ،ئیتــر خۆفریودانــە ،ئەگــەر چــاوەڕێ بکەیــت ڕاســتی ڕووداوێــک ،کــە پیاوی لەپشــتەوەیە ئاشــکرای بکەن و بەرگریــی لــە ژن بکــەن ،کــە قوربانییەکەیــە. باشــوری کوردســتان لەنــاو گێــژاوی کۆمەڵێــک قەیرانــی قوڵــی یاســایی ،دارایــی ،سیاســی و کۆمەاڵیەتییدایــە ،هەریەکــە لەوانــەش پشــکیان هەیــە لــە بەرزکردنــەوەی ئامارەکاندا ،کاتێــک دوای خۆکوشــتنی تەماشــای گیرفانــی پێشــمەرگەیەک دەکــەی تەنیــا دوو ٢٥٠دیناریــی لــە گیرفانیدایــە، ناکرێــت بڵێیــن قەیرانــی دارایــی هــۆکار نییــە بــۆ خۆکوشــتن ،جیابوونــەوەی خێزانــەکان لەیەکتــر و تێكچوونــی شــیرازەی خێزانــەکان بەهــۆی نائارامیی دۆخــی دەرونیــی و گرفتــی دارایــی و چەندین هۆکاری تــر ،بــە گشــتیی ڕەوشــی کۆمەاڵیەتــی خســتووەتە قەیرانــەوە ،بــەاڵم مــن پێموایــە ســەرەکییترین هــۆکار قەیرانــە یاســاییەکەیە ،چونکــە بکــوژان بــە ئاســانیی دەربازیــان دەبێــت و یاســا هەرگیــز ناتوانێــت ســەروەر بێــت لــە بــە ســزاگەیاندنیاندا،
نمونــەی هــەرە دیار-یــش کوشــتنەکەی (ســنوور) ە ،کــە لــە قەرەباڵغترین شــوێنی شــاری ســلێمانیدا بــە دەســتی باوکــی کــوژرا و بــۆ خولەکێکیــش بکــوژ دەســتگیرنەکرا ،ئەمــە و چەندان نمونەی تــری وەکو یەکالنەبوونــەوەی کەیــس و بــە ســزانەگەیاندنی بکوژانــی (ســەروین) و (نــاز) و ...و ئازادکردنــی ئــەو پیــاوەی ،کــە (حــەالوە)ی تــا ســەرەمەرگ بــرد و تووشــی نەخۆشــیی دەروونــی کــرد. ئــەوەی ســەمەرە تــرە و جێگــەی نیگەرانییــە ،لــە جیاتــی ئــەوەی پەرلەمانــی هەرێمــی کوردســتان بەدواداچوونــی جدیــی بــکات بــۆ هۆکارەکانــی زیادبوونــی کوشــتن و خۆکوشــتنی ژنــان و بــە دەرکردنــی بڕیــار و یاســا و ناچارکردنــی حکومــەت بــۆ جێبەجێکردنــی بڕیــار و یاســاکانی ،لەپێنــاو کەمکردنــەوەی حاڵەتــەکان ،دێــت یاســای لێبوردنی گشــتی هەمواردەکاتــەوە ،بــە جۆرێــک کــە بکوژانــی ژنان-یــش بــەر ئــەو لێبوردنــە بکــەون ،دواتریــش لیژنــەی ژنــان (داکۆکیکــردن لــە مافــی ئافرەتــان) هەڵدەوەشــێنێتەوە! ،ئەمە لەکاتێکدایــە ،جیاواز لە خولەکانی پێشووی پەرلەمان و دوای کاراکردنەوەی پەرلەمــان ئێســتا لەنــاو ســەرۆکایەتی پەرلەمانــدا ژنێک-یش هەیە؟! ،باشــە ئــەی ڕێکخراوەکانی ژنان بــۆ بێدەنگــن و ورتەیــان لێــوە نایــەت؟ کــوا چەنــد خۆپیشــاندانتان کــرد لەبــەردەم پەرلەمــان و دادگا و ئەنجومەنــی وەزیــران و کۆڵتــان نــەدا هەتــا بکوژێک بــە ســزا بگەیەنــن؟ ،چەنــد خۆپیشــاندانتان کــرد بۆ هەڵوەشــانەوەی بڕیــارە ســەقەتەکانی پەرلەمــان؟، ئــەم بێدەنگییــەی خــودی ژنــان زیاتــر لە هەرشــتێک مەترســیدارترە و ئیتــر کاتی هەڵبڕینــی دەنگی ژنانە تــا ئاســتی تەقاندنــی پــەردەی گوێــی دەســەاڵت و بڵێــن :ژنــان خۆیــان ناکــوژن ،ئەکوژرێــن ،ژنــان خۆیــان ناکــوژن ،ناچــار ئەکرێــن خۆیــان بکــوژن، هــاوار کــەن و بڵیــن :لێــرە ناڕۆیــن تــا بکــوژان بــە ســزا نەگەیەندرێــن ،لێــرە ناڕۆین تا یاســا و بڕیارە دژە ژنانەکانــی پەرلەمــان هەڵنەوەشــێندرێنەوە، بقیژێنــن و بڵێــن :ئیتــر نــە خۆمــان ئەکوژیــن و نــە ڕێــگا ئەدەیــن بمانکــوژن ،ئێمــە هەیــن و ناتوانــن بمانســڕنەوە..
ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
47
خۆپه‌روه‌رد ه كردن و به‌رێكخستن كردن ته‌نیا رێگای ه بۆ تۆڵه‌كردنه‌وه ل ه ئه‌قڵیه‌تی دژهژن
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
.....ئه‌وین زیالن
زۆر ناكۆكــه كـه به‌رخۆدانــی‌و قڕكردن و كوشــتن بــه‌رده‌وام وه‌كــوو دووانه‌یــه‌ك پێكــه‌وه‌ن و قــه‌ت ل ـه ی ـه‌ك دانابــڕن .به‌رخۆه‌دانــی چه‌نــد‌ه گ ـه‌ور ه ده‌بێــت ،لــه پــاڵ ئــه‌وه‌دا كوشــتن و هــه‌وڵ بــۆ ته‌ســلیم گرتنیــش زۆرتــر پـه‌ر‌ه ده‌ســتێنێ .ئـه‌م بابه‌تـ‌ه لـه تێكۆشــان و به‌رخۆدانــی ژنــان دا زۆر به‌رچــاو و ئاشــكرایه .بـه هـه‌زاران ســاڵ‌ه كـه بـ ه هه‌مــوو شــێوازێك ل ـه ژن ده‌ده‌ن ،كه‌چــی هه‌تــا ئێســتاش نه‌یانتوانیو‌ه به‌رخۆدانی و تێكۆشــانی ژنان تێكبشــكێنن .له‌دوای هه‌زاران ساڵ سه‌ركوت و چه‌وســاندنه‌و‌ه و كوشــتن و قڕكــردن جارێكــی دیكــ‌ه بــه پێشــه‌نگایه‌تی فكــر و فه‌لســه‌فه‌ی رێبـه‌ر ئاپــۆ ژنــان توانیــان هێــزی دووبــار‌ه بگرن و زینــدوو بوونـه‌وه .لـه باكــوری كوردســتانه‌وه به‌ســێ ئاســا ههســتانه ســه‌ر پــێ و زنجیــری به‌رخۆدانیــان به‌ســه‌ته‌و‌ه بــه رۆژی ئه‌مــڕۆ و زیــان ئاســا به‌رده‌وامیــان كــرد ،لــه باشــور حه‌پسـ‌ه خــان و له‌یال قاســمه‌كان درێژه‌ییــان به و
كه‌لتــور‌ه دا و نه‌یانهێشــت ئه‌م زنجیــر‌ه بپچڕێ، لـه رۆژهه‌اڵتیــش بـه هاوده‌نگــی و هاودڵی ژنانی نمون ـه‌ی قومریه‌خــان ،ق ـه‌دم خێــر و میناقــازی ئاگری ئه‌م تيكۆشــان‌ه گه‌یندرای‌ه ده‌ســتی شــیرین و زیالن ـه‌كان و ل ـه رۆژئــاوای كوردســتانیش ب ـه پێشـه‌نگایه‌تی ژنانــی تێكۆشـه‌ر نمونه‌ی شــیالن باقــی ،دیجلــه ،ئاریــن و هه‌تــا زنجیــری كۆتایی ئاڤێســتا و باریــن ئــه‌م به‌رخۆدانیــ‌ه درێــژه‌ی ههیــه و قــه‌ت نه‌وه‌ســتاوه. جێــگای ســرنج‌ه به‌رزبوونــه‌وه‌ی ئاســتی تێكۆشــانی ژنــان له‌هـه‌ر چواربه‌شــی كوردســتان و به‌تایبه‌تیــش لـه رۆژی ئه‌مڕۆمانــدا له كۆبانی و عه‌فریــن و شــه‌نگال دا چــاوی داگیــركاران و ده‌ســه‌اڵتخوازنی دژ به‌ژنــی ترســاندو‌ه و بوه‌تــ‌ه هــۆكاری ئــهوه بــۆ ئاســته‌نگ كردنــی ئـه‌م تێكۆشــان‌ه پـه‌ر‌ه بـه كاره‌ســاتی كوشــتن و خۆكوشــتنی ژنــان بــده‌ن. بابه‌تــی سـه‌یر ئه‌وه‌یـ‌ه كـه بـه درێژایــی مێــژوو 48
و به‌تایبه‌تیــش هـه‌ر لـه‌م سـه‌ده‌یه‌دا ژنانــی كــورد سـه‌لماندوویان‌ه كـه بــێ هێــز نیــن و لـه هه‌مــوو بــواری س ـه‌ربازی ،كۆمه‌اڵیه‌تــی ،سیاســی و ... توانیویانـ‌ه رۆڵ بگێــڕن و پێشـه‌نگیش بــن؛ واتــا له‌گــه‌ڵ ئــه‌م هه‌مــوو قازانجــ‌ه كــه بــه ره‌نجــی ژن پێشــكهوتووه ،بـه‌اڵم له‌گـه‌ڵ ئـه‌وه‌ش هێــرش و سیاســه‌تی قڕكردنــی ئه‌قڵیه‌تــی دژ بــه‌ژن و داگیركاری قه‌ت كۆتایی نایه‌ت .زۆر ئاشــكرایه كه ئــه‌م ئهقڵیهتــه نایه‌وێــت كــه ژنــان لــه هه‌مــوو كۆمه‌ڵگــ‌ه و لــه هه‌مــوو بوارێكــه‌و‌ه هه‌نــگاوی ســه‌ركه‌وتن هه‌ڵبگــرێ و ســه‌ركه‌وتنه‌كانی عه‌فریــن و كۆبانــی بــه پێشــه‌نگایه‌تی ژنانــی تێكۆشــه‌ر لــه‌م هه‌رێمــه‌دا وه‌ك مه‌ترســیه‌كی گــه‌ور‌ه بــۆ ســه‌ر ده‌ســه‌اڵتی خۆیــان ده‌زانــن. بێگومــان گواســتنه‌و‌ه ئـه‌م ئه‌زمــون و وانه‌یان‌ه بۆ به‌شـه‌كانی دیكـه‌ی كوردســتان خاڵێكــی گرنــگ و حاشــا هه‌ڵنه‌گــره ،بــۆ ئه‌م ـه پێــش نه‌كه‌وێــت، داگیــركاران و ئه‌قڵیه‌تــی دژ‌ه ژنــی پیــاو هــه‌ر ك ـه ده‌ڕوات زۆرتــر پ ـه‌ر‌ه ب ـه بابه‌تــی كوشــتنی و خۆكوشــتنی ژنــان ده‌ده‌ن. باشــوری كوردســتان ی ـه‌ك ل ـه‌و نمونانه‌‌ی ـه ك ـ ه رۆژ نییـه هه‌واڵــی كوشــتنی ژنێــك نه‌بیســرێت، بــه‌اڵم هه‌رجــار‌ه و بــه بیانوویه‌كــی ده‌یخه‌نــ ه ئه‌ســتووی ژنه‌ك ـه و ب ـه‌م ڕه‌نگ ـه‌ش په‌رده‌پۆشــی ده‌كــه‌ن .به‌داخــه‌و‌ه ئابــڕو و نامــوس و شــه‌ره‌ف هه‌مــوو تایبه‌تــ‌ه بــه پیــاو كــه ئه‌ویــش لــ ه جه‌ســته‌ی ژنــدا كۆده‌بێت ـهوه .پیــاو بــۆ ئابــڕوی نه‌چێــت و كـه‌س له‌سـه‌ر قسـ‌ه نـه‌كات ،ئاماده‌یـ ه هـه‌ر ره‌نگـ‌ه جنایـه‌ت و قه‌تڵێــك ئهنجــام بــدات، ب ـه‌اڵم گوای ـه بــۆ پاراســتنی نامــوس و ش ـه‌ره‌فی خــۆی ده‌ڵێــن كچه‌ك ـه خــۆی كوشــتووه ئه‌ویــش بـه هــۆكاری كێشـه‌ی خێزانیـه‌وه .بـه‌داخ و هـه‌زار داخــه‌و‌ه كــه هه‌تــا ئێســتاكه‌ش نــ‌ه بنه‌ماڵــ‌ه و نـ‌ه پیاوانــی گوایـ‌ه یاســا (بۆیـ‌ه ناڵێــم ژن چــون هه‌مــوو ئــه‌م یاســایان‌ه پیــاوان دایده‌ڕێــژن و پێكیشــی ده‌هێنــن و ژن هیــچ رۆڵێكــی تێــدا نییـه) ده‌ســتێوه‌ردانی ئــه‌م بابه‌ته‌یــان نه‌كــردو‌ه و ڕاستیه‌كانیشــیان نه‌خســتوه‌ت‌ه ڕوو .لـه سـه‌ده‌ی بیســت و یه‌كه‌مدایــن ،بـه‌اڵم به‌داخه‌و‌ه كه هێشــتا لـه زۆرینـه‌ی واڵتــان و به‌تایبه‌تیــش كوردســتان بـه هــۆكاری داب و نه‌ریتــی كۆنــی كۆمه‌ڵگـه‌و‌ه ژن
ســیمبولی عه‌یــب و ش ـه‌رم‌ه و ئه‌گه‌ریــش بمــرێ ناكرێ هیچ ڕاســتیه‌كی پیــاو لـه دهرهوه بدركێنێ. هێشــتا دوو مانــگ به‌س ـه‌ر ســاڵی 2018دا تێپ ـه‌ر نه‌بــوو‌ه ك ـه زیاتــر ل ـه 60ك ـه‌س ك ـه زۆرینه‌یــان ژنــن وه‌ك گوتــراو‌ه خۆیــان كوشــتو‌ه یانیــش كــوژراون .ئه‌مـ‌ه نـه‌ك دیــارده لـه كۆمه‌ڵگه‌یه‌كــی دا كاره‌ســاته .بێگومــان ئه‌مـ‌ه بـه دڵــی ده‌سـه‌اڵت و ئه‌قڵیه‌تــی داگیــركار و زۆرداری پیاوســاالره .بــۆ ئـه‌وه‌ی كه‌لتــوری به‌رخودانــی عه‌فریــن و كۆبانــی نه‌گاتــ‌ه باشــوری كوردســتان زۆر بــه زانابــوون دیارده‌ی كوشــتن و خۆكوشــتنی ژنان په‌ر‌ه پێده‌دن ئه‌ویــش بـه زۆركردنــی كاره‌ســاتی كۆمه‌اڵیه‌تــی و خێزانــی ،بـه‌م ڕه‌نگه‌ش هـه‌م ژنان و هـه‌م پیاوانی ئــه‌م واڵتــ‌ه ســه‌رقاڵ ده‌كــه‌ن و كــه‌س بیــری الی ئازادی و تێكۆشــان و به‌رخودان نامێنێ بێگومان. لــه عه‌فریــن ئاڤێســتا و لــه كۆبانــی ئاریــن خۆیــان بـه دڵــی دوژمــن دا ده‌ته‌قێننـه‌و‌ه كـه واڵت و كه‌ســایه‌تی ژنیــش داگیــر نه‌بێــت ،بــه‌اڵم به‌داخـه‌و‌ه بـه هــۆی ئه‌م ئه‌قڵیه‌تــی دواكه‌وتــووه‌ی دژ بــه ژن لــه چه‌مچه‌مــاڵ ،كۆیــه ،ســلێمانی و هه‌ولێــر و ...هــه‌ر رۆژ و هه‌واڵــی كوشــتنی ژنێــك كـه جنازه‌كـه‌ی فــڕێ دراوه‌تـ‌ه دهرهوه شــار ده‌بیســتین كــه ئه‌ویــش بــه هــۆكاری هه‌مــان هێرشــی ئه‌قڵیه‌تــی پیاوســاالریی و دواكه‌وتــوو ه كـه یــان ژنــان ده‌كه‌نـ‌ه قوربانــی یــا خــود ئه‌وه‌ند ه زه‌خــت و گوشــاری ده‌رونــی له‌ســه‌ر دروســت ده‌كــه‌ن كــه نه‌چــاری خۆكوشــتن بێــت. زۆر ئاســایی نییــه كــه لــه نێــوان مانــگ و نیوێــك دا رێــژه‌ی خۆكوشــتنی ژنــان ئه‌وه‌نــد ه بــه‌رز بێتــه‌وه .بێگومــان كاریگــه‌ری شــه‌ڕی هه‌رێمیــش له‌ســه‌ر ئــه‌م ڕه‌نگــ‌ه كاره‌ســاتان ه زۆره .به‌داخــه‌و‌ه ده‌ســتكه‌وتێك كــه ده‌ســه‌اڵتی باشــور بــۆ كۆمه‌ڵگه‌كه‌مــان به‌دیــاری هێنایــان، به‌رزبوونــه‌وه‌ی رێــژه‌ی خۆكوشــتنی ژنــان به‌تایبــه‌ت و پیاوانــی واڵته‌كه‌مانــه .كێشــه‌ی خێزانــی ،ئابــوری ،كۆمه‌اڵیه‌تــی و به‌تایبه‌تیــش كێشــه‌ی ئه‌قڵیه‌تــی كــه گرنگتــر لــه هه‌موویــان كۆمه‌ڵگــ‌ه و به‌تایبه‌تیــش ژنانــی تووشــی شــڵه‌ژاوی و قه‌یرانــی ده‌رونــی كــردوه و س ـه‌دجار به‌داخــه‌و‌ه كــه ئــه‌م ڕه‌نگــ‌ه بارودۆخــ‌ه ده‌رفه‌تــی كاره‌ســاتی خۆكوشــتن و كوشــتن زۆرتــر ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
49
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
ده‌ره‌خســێنێ. بێگومــان ئه‌مــ‌ه هۆكارێــك نییــه بــۆ ره‌وایــه‌ت پێــدان بـه دیارده‌ی خۆكوشــتنی ژنان ،چون ئیتر وه‌هــا نییـه كـه ژن بێچــار‌ه و بــێ رێبــاز بمێنــێ، شـه‌رڤانانی ئــازادی چ لـه رۆژئــاوا و چ لـه باكور وباشــور له‌گــه‌ڵ درێژه‌پێــدان بــه تێكۆشــان و به‌هێزكردنــی ئیراده‌یه‌كــی ئــازاد بانگ ـه‌وازی بــۆ هه‌مــوو ژنانــی كۆمه‌ڵگ ـه‌ش ده‌ك ـه‌ن ك ـه ڕێــگای كۆتایــی ل ـه خۆكوشــتن و كۆتایــی هێنــان ب ـ ه ژیــان نه‌بینــن ،ئیتــر ته‌ڤگــه‌ری ئازادیخــوازی گه‌لــی كــورد بوه‌تـ‌ه هێالنـ‌ه و بێشـ‌ه بــۆ ژنانــی ئازارچێشــتووی واڵته‌كـه‌م .ئیتــر كـه‌س ناتوانێ پێــش لـه هه‌لهه‌له‌ی ئاڤێســتاكان بگــرێ كاتێك خــۆی بـه نێودڵــی ئـه‌م ئه‌قڵیـه‌ت كۆنه‌پارێزانه‌دا ده‌ته‌قێنێت ـهوه و ب ـه یــاری كــردن ب ـه جه‌ســته‌ی بــێ گیانــی باریــن ده‌یانـه‌وێ داخی دڵــی رزیویان هه‌ڵڕێــژن كــه ئیتــر ناتوانــن ئــه‌م ژنــه ئــازا، ســه‌ربه‌رز و ژیرانــ‌ه بــه دیــل و ته‌ســلیم بگــرن و بیانكـه‌ن بـه كۆیلـه‌ی مودیــڕن و لـه خزمه‌تــی ئاره‌زووه‌كانیــان دا بیانهێڵنـه‌وه .غافڵــن له‌و‌ه ك ه باریــن و بارینـه‌كان جه‌ســت‌ه و رۆحیــان له كوت و زنجیــری كۆیالیه‌تــی و ئه‌قڵیه‌تــی نامــوس په‌ره‌ســتی ڕزگار كــردوه و ئــازادن .ئیتــر شـه‌رم و حه‌یــا لـه جه‌ســته‌ی ڕووت دا نابینن ،به‌ڵكوو بێ ش ـه‌ره‌فی و بــێ ش ـه‌رمی ئه‌وه‌ی ـه ك ـه داگیركــراو بیــت و تێكۆشــان نه‌ك ـه‌ی ،عه‌یــب ئه‌وه‌ی ـه ك ـ ه بــۆ دوو رۆژ زۆرتــر بــژی ســه‌ر دانه‌وێنــی و دان ب ـه ڕاســتیه‌كاندا نه‌نــێ ،واڵته‌ك ـه‌ت بفرۆشــی و خه‌یان ـه‌ت بك ـه‌ی ،باریــن و ئاڤێســتا ،شــیرین و ڤیــان و ده‌ســتینا قه‌ندیــل و ده‌ریــار زێبــاری و ڤه‌ژین ـه‌كان و ب ـه ده‌هــان نمون ـه‌ی ژنــی دیك ـه‌ی قاره‌مــان شــه‌رف و ناموســیان به‌واتــا كــرد و لــه چوارچێــو‌ه و ســنوری جه‌ســته‌ی ژنــدا ده‌ریانخســت و گه‌یاندیانــ‌ه ئــه‌و پــه‌ڕی واتــا و هه‌بــوون. ئه‌گــه‌ر شــه‌هید ئاڤێســتا خابــوور زۆر بــ ه بوێــری گیانــی خــوێ فیــدا كــرد ویســتی بــ ه هه‌مــوو ژنانــی واڵته‌كــه‌ی و هه‌مــوو دونیــا بیس ـه‌لمێنێ ك ـه ژن ئیتــر كۆیل ـه نیی ـه ،ئیتــر پێویســت نــاكات لـه نه‌چــاری خۆیــان بكــوژن، ژن ئیتــر ژێرده‌ســت نییـه ،ویســتی بـه‌م ڕه‌نگـ ه
ده‌نگــی خــوێ بگه‌ێنیتــ‌ه گــوێ هه‌مــوو ژنــان و ببێتـ‌ه ده‌نــگ و هــاواری ئازادییــان كـه به‌ســااڵن ه لــه ناخیانــدا خنــكاو‌ه و ده‌رفه‌تــی ده‌ڕبڕینــی نابینــن .كه وات‌ه ئێمـه‌ش وه‌ك ژنان له باشــوری كوردســتاندا پێویســته ده‌نگــی خۆمــان لـه گـه‌ڵ ده‌نگــی ئاڤێســتاكان و بارینـه‌كان بكه‌ینـ‌ه یـه‌ك و پێك ـهوه بانگــی ئــازادی هه‌ڵبێنیــن .بێگومــان ئــازادی بـه بــێ قوربانــی دان نابێــت ،بۆیـ‌ه بـه جێــگای خوســووتان و خۆكوشــتن با ئێمـه‌ی ژن خۆمــان بـه ســنوره‌كانی ئه‌قڵیه‌تــی پیاوســاالری و كۆنه‌پارێــزی دژ بـه‌ژن دا بته‌قێنینـه‌و‌ه و ببینـ ه نمونــه‌ی كه‌ســایه‌تی ژنــی ئــازاد .چه‌نــد ه خۆمــان ڕاده‌ســتی حه‌قێقه‌تــی ســاخته‌ی پیــاو بكه‌یــن ،ئه‌وه‌نــد‌ه بگــر‌ه زۆرتیــش نه‌چــاری خۆكوشــتن ده‌بیــن .دیســان هه‌ر مه‌حكــوم ده‌بین. كـه واتـ‌ه پێویســته ئێمـه‌ش بـه دوای حه‌قێقه‌تــی ونبوونــی خۆمــان بكه‌وین و بتوانین لـه قوواڵیی تێكۆشــان بــۆ ئــازادی دا مێــژوو ،هه‌بــوون و حه‌قێقه‌تــی خۆمــان بدۆزینــه‌وه .خۆپــه‌روه‌رد ه كــردن و خــۆ به‌رێكخســتن كــردن ته‌نیــا رێگایـ ه بــۆ تۆڵه‌كردنــه‌و‌ه لــه‌م ئهقڵیهتــه دواكه‌وتــوو و زۆرداره .جگــ‌ه لــه‌و‌ه چاره‌نووســێك كــه بــۆ ئێمـه‌ی ژن دیاركــراو‌ه به‌سـه‌رماندا ده‌سـه‌پێنرێت و مه‌حكــوم ده‌بیــن .بۆی ـه نابێــت ل ـه ژێــر هیــچ شــه‌رت و مه‌رجێــك دا كــۆڵ بده‌یــن و روو لــه خۆكوشــتن بكه‌یــن .وه‌ك رێب ـه‌ری گه‌لــی كــورد رێبــه‌ر عه‌بــدۆاڵ ئۆجاالنیــش ده‌ڵێــن" :ئه‌گــه‌ر بڕیــار بێــت لــه ژیانــدا لــه نێــوان مــه‌رگ و ته‌ســلیمیه‌ت دا یه‌كیــان هه‌ڵبژێــرم ،به‌تاكیــد مــردن هه‌ڵده‌بژێــرم بــه‌اڵم بــه ته‌ســلیمیه‌ت ناژیــم" .بــه پێــه‌و‌ه مــردن بێگومــان زۆر بــ ه نرختــر‌ه لــه بــه ئه‌ژنــۆ ژیانكــردن و ته‌نیــا و ته‌نیــا یه‌كخســتنی ئێم ـه‌ی ژنان ـه ك ـه ده‌توانــێ كۆتایی به كێشـه‌ی ژنان و كاره‌ســات و دیارده‌ی خۆكوشــتن و كوشــتنی ژنــان لــه كۆمه‌ڵگــه‌ی ئێمـه‌دا بهێنــێ.
50
هپراکتیزه‌کردنی ب فه‌لسه‌فه‌ی رێبه‌ر ئاپۆ ده‌توانین کۆتایی ه گه‌له‌کۆمه‌ی ب نێوده‌وڵه‌تی بهێنین 51
.....نه‌جیب ه عومه‌ر ،ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی ڕێكخراوی ژنانی ئازادی كوردستان (ڕه‌ژاك)
ئه‌گــه‌ر بــ ه وردی چاوێــک بــ ه مێــژووی مرۆڤایه‌تیــدا بخشــێنین ئــه‌و راســتی ه بــ ه ئاشــکرا ده‌بینیــن کــ ه تــه‌واوی سیســته‌م ه بااڵده‌ســته‌کان له‌رێگــه‌ی گه‌له‌کۆمــه‌و ه توانیویانـ ه به‌رده‌وامــی بـ ه ده‌سـه‌اڵتی خۆیــان بــده‌ن .به‌تایبه‌تــی له‌مێــژووی گه‌لــی کــوردا بــ ه ســه‌دان پیالنگێــری ده‌بینــن کــه‌له‌الیــه‌ن ده‌ســه‌اڵتدارانه‌و ه لــه‌دژی تێکۆشــانی کــوردان به‌کارهێنــراوه .به‌ئامانجــی پاکتاوکردنــی ئـه‌و
جواڵنــه‌وه‌و تێکۆشــانه‌ی کــ ه هه‌یــ ه ســه‌رۆک و رێبه‌رایه‌تیه‌کــه‌ی کراوه‌تــ ه ئامانــج و هه‌وڵــی له‌ناوبردنــی دراوه ،بــه‌نمونــ ه لــه ســێداره‌دانی شــێخ سـه‌عیدی پیــران و 46کـه‌س لـ ه هاورێکانــی و سـه‌ید ره‌زای دێرســم و قــازی محه‌مــه‌دو هــه‌ر دوو هاورێه‌کانــی و دیســان عه‌بدولره‌حمــان قاســملۆو شــه‌ره‌فکه‌ندی و شاســوار جــه‌الل (شــه‌هید ئــارام) ،دیســان ســه‌رۆکی تامیلیه‌کان(ناداراجــا ماتینتریــان) ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
لــ ه ســاڵی 2012تیرۆرکــرا وتاملیه‌کانیــان پاکتاوکــرد ،بێگومــان ســه‌رۆک و رێبــه‌ر رۆڵــی مێشــک ده‌گێــڕن کاتێــک ســه‌ری تێکۆشــان ببڕێــت الشــ ه هیــچ کاریگــه‌ری نامێنێــت .ئ ـه‌م رووداو ه لــه‌کاتــی پیالنگێــڕی له‌س ـه‌ر رێب ـه‌ر ئاپــۆش تاقــی کرای ـه‌و ه ب ـه‌اڵم پیالنگێــڕان نه‌یاتنوانــی ئامانجه‌کانیــان بپێکــن .لــه‌الی ـه‌ک به‌هــۆکاری ئ ـه‌و خه‌بات ـ ه بــێ وێنه‌یــه‌ی رێبــه‌ر ئاپــۆ کــ ه توانیویه‌تــی بــ ه ملیۆنــان که‌ســی به‌ئیــراده‌و هۆشــیاری پێگه‌یانــدوو ه کــ ه له‌ڕاســتی رێبه‌رایه‌تــی تێگه‌یشــتبوون به‌ده‌ربڕینــی ناره‌زایــی و ئه‌نجامدانــی چاالکــی گیانبازانــ ه له‌هــه‌ر چــوار الی کوردســتان و سه‌رتاسـه‌ری جیهانــدا چاالکــی بێســنور ئه‌نجامــدراو گه‌وره‌تریــن په‌یــام درای ـ ه پیالنگێــڕان و ده‌س ـه‌اڵتداران ک ـه به‌یـه‌ک ده‌نــگ گووتیــان ئێــو ه ناتوانــن رۆژی ئێمــ ه تاریــک بکــه‌ن .له‌الیه‌کــی تریشــه‌و ه توانــاکاری و دوربینــی و پێشــبێنیه‌کانی رێب ـه‌ر ئاپــۆ توانــی ئاســته‌نگی له‌پێکهێنانــی هه‌مــوو به‌شــه‌کانی گه‌له‌کۆمه‌کــ ه بگرێــت. بــه‌به‌رخۆدانــی بــێ وێنـه‌و بـ ه پێــش خســتنی گه‌وره‌تریــن پــرۆژه‌ی فکــری گ ـه‌وره‌و نه‌خش ـ ه رێگـه‌ی چاره‌سـه‌ری بــۆ پرســی کــوردو هه‌مــوو پرســه‌کانی تــر پێشخســت .بــ ه هــۆکاری جیــاوازی زۆر له‌نێــوان شۆڕشــی په‌که‌کــه‌و جواڵنــه‌وه‌و ســه‌رهه‌ڵدانه‌کانی تــردا .هــه‌ر بۆیــ ه جــاری یه‌کــه‌م بــوو گه‌له‌کۆمه‌یه‌کــی بـه‌م جــۆره‌و بـه‌م شــێو ه قوڵـ ه ئهنجــام دراوه، کاتێــک باســی له‌ناوبردنــی جواڵنه‌وه‌یــه‌ک یــان سـه‌رکرده‌یه‌کیان کردبێــت زۆر به‌ئاســانی ئه‌نجامیــان داوه ،ب ـه‌اڵم بــۆ ده‌ســتگیرکردن و له‌ناوبردنــی رێبــه‌ر ئاپــۆ نه‌یانتوانــی ئــه‌م ئه‌نجامــ ه بگــرن ،هــه‌ر بۆیــ ه گه‌له‌کۆمــه‌ی نێوده‌وڵه‌تــی له‌سـه‌ر رێبـه‌ر ئاپــۆ وێنـه‌ی نیـ ه لــ ه مێــژوودا .ئه‌مریــکاو یه‌کێتــی ئه‌وروپــاو ئیســرائیل واتــا زلهێزه‌کانــی جیهــان لــ ه پێنــاوی به‌رژه‌وه‌نــدی ئابــووری هاوبه‌شــدا که‌وتنــه نــاو ئــه‌م گه‌له‌کۆمه‌یــ ه له‌گــه‌ڵ هه‌ندێــک ل ـ ه هێــزی خیانه‌تــکار ل ـ ه باشــوری کوردســتاندا .له‌وانه‌یــ ه لێــره‌دا هه‌ندێــک
کــه‌س بڵێــن بۆچــی ئــه‌م هه‌مــوو هێــز ه به‌شــداربوون؟بێ گوومــان نه‌هێنــی قوڵــی ئـه‌م گه‌له‌کۆمه‌یــ ه به‌نــد ه به‌ئاســتی لێهاتــووی تواناکاریه‌کانــی رێبـه‌ر ئاپــۆ ئـه‌و گۆرانکاریـ ه گه‌ورانــه‌ی کــه‌لــه‌ئاســتی وه‌رچه‌رخاندایــ ه ئه‌نجامــی داوه .لــه‌ئه‌نجامــی قوڵبونه‌وه‌یکــی به‌هێــز له‌ســه‌ر تواناکاریه‌کانــی مــرۆڤ و به‌رهه‌مهێنانــی زۆرتریــن تێــزی ئــازادی بــۆ مرۆڤایه‌تــی لــ ه فه‌لســه‌فه‌ی ئــازادی و کۆمه‌ڵناســی و زانســتی ژیــان و زانســتی شــه‌ڕو به‌رخۆدانــی ئه‌ویــش به‌قوڵبوونــه‌و ه ل ـ ه مێــژووی مرۆڤایه‌تــی هه‌مــوو شۆڕش ـه‌کان و دیســان بــ ه وردکردنــه‌وه‌ی راســتی هه‌مــوو سیســته‌م ه ده‌ســه‌اڵتداره‌کان و ئاشــکراکردنی گــرێ کوێــره‌ی کۆیله‌کردنــی ژنــان و پیــاوان توانیویه‌تــی کلیلــی چاره‌ســه‌ری هه‌مــوو کێشــه‌کان به‌ده‌ســت بهێنــێ و زۆرتریــن پێش ـه‌نگی تێکۆشــانی ئــازادی پێگه‌یانــدووه. لــ ه جیاتــی کوردێکــی کالســیک کوردێکــی نۆژه‌نــی ئــازادی ئافرانــدووه ،تاکێــک کــه لــه‌لوتکــه‌دا پێوانه‌کانــی مــرۆڤ بــوون لــ ه که‌ســایه‌تی خۆیــدا به‌رجه‌ســت ه ده‌کات و هه‌ســته‌کانی به‌هێــزو فــراوان ده‌کات، الیه‌نــی ڕه‌مــه‌ک (غه‌ریزه)کانــی پــه‌روه‌رده ده‌کات ،تــه‌واوی مــاده‌ووزه‌کانــی جه‌ســته‌ی به‌شــێوه‌یه‌کی رێــک و پێــک که‌نالیــزه‌ده‌کات کــ ه بکه‌وێتــه‌خزمه‌تــی هه‌مــوو ئامانــج و نرخــه‌پیرۆزه‌کانــی کۆمه‌ڵگه‌بــوون .لـ ه تاکێک کــه‌لــ ه ئاســتی هــه‌ره‌بڵنــدا پێشــه‌نگایه‌تی بــۆ مرۆڤایه‌تــی پێشــکه‌وتووخواز ده‌کات لــ ه به‌رهــه‌م هێنانــی فکــرو لــ ه پێــش خســتنی زهنیه‌تــی سیاســه‌تی دیموکــرات و لــ ه کۆمه‌ڵگــه‌ی ئه‌خالقــی و ویژدانــی ولــ ه ژن و پیاوێکــی کالســیک ژنێکی پێشـه‌نگ و پیاوێکی ئازادیخــوازی بونیاتنــاوه ،گۆڕانکاری بنگه‌هی لــ ه زهنیه‌تــی ره‌گه‌زگه‌رایــدا ئه‌نجامــداوه‌و له‌زهنیه‌تــی تاکه‌کانــدا هاوســه‌نگی ره‌گــه‌زی و پێوانــی هاوژیانــی ئــازادی پێــش خســتووه، تاکێــک کــ ه بــاوه‌ڕی به‌هێــزی خــۆی هه‌بێــت و چاوه‌ڕوانــی له‌هێــزی ده‌ره‌کــی نــه‌کات. به‌مه‌شــه‌و ه نه‌وه‌ســتاو ه بــۆ جێگیرکردنــی 52
ئــه‌م تێزانــ ه و به‌رفراوانتریــن سیســته‌می دیموکراتیانــه‌ی گه‌لــی بونیاتنــاو ه کــه‌لــه هه‌مــوو رویه‌کــه‌و ه رێگــ ه لــ ه گه‌نده‌ڵــی و نادیموکراتــی و سه‌رده‌ســتی و بــن ده‌ســتی و ره‌گه‌زگه‌رایــی و نه‌ته‌وه‌په‌رســتی ده‌گرێــت. دیســان له‌چوارچێــوه‌ی ئیــراده‌ی ئازادانــه‌ی گه‌لــدا سیســته‌می دادوه‌ری به‌شــێوازێکی نــۆژه‌ن پێشخســتوه .خاڵــی زۆر گرنــگ به‌رجه‌ســته‌کردنی پێكــه‌و ه ژیانــی گه‌النــ ه لــ ه پێشــه‌نگایه‌تی گه‌لــی کــوردو ژنــان و الوانــدا .به‌تایبه‌تــی ده‌ســت هاوێشــتن ه پرســی ژن وشــیکردنه‌وه‌ی په‌یوه‌نــدی کالســیکانه‌ی ژن و پیــاو بوێریه‌کــی زۆری ده‌وێــت زۆرێــک لــ ه فه‌یله‌ســوف و کۆمه‌ڵناســه‌کان خواســتویان ه هه‌ڵوێســته له‌ســه‌ر ئــه‌م بابه‌تــه‌بکــه‌ن ،بــه‌اڵم نه‌یانتوانیــو ه بگه‌نــه ئه‌نجامێکــی ته‌ندروســتان ه یــان پرســه‌که‌یان تــه‌واو شــێواندو ه یــان له‌ره‌وشــی خۆیانــدا هێشــتویانه‌ته‌و ه یــان به‌نیوه‌ناچڵــی وازیــان لێهێنــاوه ،ب ـه‌اڵم رێب ـه‌ر ئاپــۆ بــه‌شــێوازێکی ریشــه‌یی پرســی ژنــی شــیکردۆته‌وه‌و وه‌ک ناوه‌نــدی هه‌مــوو کێشــه‌کانی کۆمه‌ڵگــ ه ده‌ســت نیشــانکردووه .کۆیله‌کردنــی ژن وه‌ک بناخــه‌ی هه‌مــوو کۆیالیه‌تیــه‌کان بــ ه نــاو کــردوو ه و هه‌مــوو سیســته‌مه‌ده‌س ـه‌اڵتداره‌کان له‌ســه‌ر بنه‌مــای کۆیالیه‌تــی ژن خۆیــان بونیــات نــاوه‌و .هــه‌ر بۆیــ ه بــ ه ئــازادی ژن به‌شــێوه‌یه‌کی بنگه‌هــی کۆتایــی بــه‌هه‌مــوو زهنیه‌تــی ده‌ســه‌اڵتداری دێــت .له‌ســه‌ر ئــه‌و بنه‌مایــ ه بــ ه پێشــکه‌وتنی ژن و پیــاوی ئــازاد هه‌مــوو ده‌ســه‌اڵتداران ڕووبــه‌روی هه‌ڵوه‌شــانه‌و ه ده‌بنــه‌وه ،چونکــ ه سیســته‌می بااڵده‌ســت ده‌ڵێـــت بــۆ مانه‌وه‌مــان له‌ژیانــدا ده‌بێــت ســه‌ره‌تا لــه‌ژن بده‌یــن ،رێبــه‌ر ئاپــۆش ده‌ڵێــت بــۆ ئ ـه‌وه‌ی ب ـ ه ئــازادی بژیــن پێــش هه‌مــوو شــتێک ده‌بێــت ژن ئــازاد بێــت ك و لێره‌شــه‌وه‌ی ه هه‌ژموونگــه‌راکان کاتێــ ره‌وشــیان ده‌که‌وێت ـ ه مه‌ترســیه‌و ه دێن ـه‌و ه الی یه‌کتــری ل ـ ه پێنــاوی پاراســتنی به‌رژه‌وه‌ندی ـ ه کۆنه‌پارێزیه‌کانیانــدا. کاتێــک ئــه‌م راســتیان ه هه‌ڵده‌ســه‌نگێنین
باشــتر لــه‌نهێنــی قوڵــی ئــه‌م گه‌له‌کۆمه‌یــ ه تێده‌گه‌یــن .وه‌ک له‌ســه‌ره‌و ه باســمان کــرد تــه‌واوی ده‌ســه‌اڵتداره‌کان سیســته‌مه‌کانیان له‌ســه‌ر بنه‌مــای گه‌له‌کۆمــ ه بونیاتنــاوه‌و لــ ه ریگــه‌ی گه‌له‌کۆمــ ه لــه گه‌النــی ته‌مه‌نــی ئازادیخــوازه‌و ه شۆرشــگیرو خۆیــان درێــژ ده‌که‌نــه‌وه .الی هه‌مووشــمان ئاشــکرای ه ده‌ســه‌اڵته هه‌ژمونگــه‌راکان بــ ه هــۆکاری باوه‌رنه‌بوونیــان بــه‌و هێــز ه ده‌سـه‌اڵتدار ه ســاخته‌ی خۆیــان و ترســیان لـ ه هه‌ڵوه‌شــاندنه‌وه‌یان زۆر زوو هه‌ســت بــ ه مه‌ترســیه‌کانی ســه‌ر به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانیــان ده‌کــه‌ن .ده‌توانیــن بڵیــن داگیرکــه‌ران و ده‌ســه‌اڵتدارانی جیهانــی لــ ه گه‌النــی ئازادیخــواز زووتــر هه‌ســتیان ب ـ ه گه‌وره‌یــی و تواناکاریه‌کانــی رێب ـه‌ر ئاپــۆ کــردووه ،بۆی ـ ه هه‌مووهێزیــان خســته‌گه‌ڕو سـه‌ره‌رای ناکۆکــی نێوانیــان له‌ســه‌ر به‌رژه‌وه‌نــدی هاوبــه‌ش کــه به‌رده‌وامــی ده‌ســه‌اڵت ه نادیموکراته‌کانیانــ ه بوونــه‌یــه‌ک. لــ ه چاره‌ســه‌ری پرســی کــوردا چه‌ندیــن س ـه‌رهه‌ڵدان و بزووتن ـه‌و ه و ڕاپه‌ریــن دروســت بــوون لــ ه هه‌مــوو به‌شــه‌کانی کوردســتاندا، بــه‌اڵم به‌هــۆکاری ئــه‌وه‌ی مۆدێــل و رێبــازی کالســیک تێپــه‌ر نه‌کــراوو که‌ســایه‌تیه‌ک کــ ه دوژمــن شــێواندبووی نه‌یده‌توانــی بــه به‌رده‌وامــی به‌رخۆدانــی بــکات بزوتنه‌وه‌کانــی تریــش هیچیــان نه‌یانتوانــی گۆرانــکاری لــه که‌ســایه‌تی کۆنــی کــورددا بکــه‌ن. ئه‌نجامه‌کانیــان هه‌مــوو به‌شکســت کۆتایــی هــات ،بــه‌اڵم رێبــه‌ر ئاپــۆ بــه‌و گۆرانکاریــ ه بنگه‌یـه‌ی لـ ه تاکــی کــوردا ئه‌نجامــی دا توانــی به‌رنــگاری هه‌مــوو ئاســته‌نگیه‌کان بێتــه‌وه، نــه‌ک ته‌نهــا تاکــی کــورد به‌ڵکــو گۆرانــکاری لــه تاکــی عــه‌ره‌ب و فــارس و تورکیشــدا ئه‌نجامــدا و ئــه‌و گۆرانکاریــه‌ش به‌رده‌وامــه‌و هێشــتا کاری زیاتریــش پێویســته .ئــه‌وه‌ی ئه‌مــڕۆ لــ ه رۆژئــاوای کوردســتان و ســوریا ده‌بینیــن لــه‌تاکــی عه‌ره‌بێکــی شۆڤینســتی کـ ه به‌هیــچ شــێوه‌یه‌ک کــوردی قبــووڵ نه‌ده‌کــرد تاکــی عه‌ره‌بێکــی نۆژه‌نــی بونیاتنــاو ه کــ ه ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
53
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
شــان به‌شــانی کــورد له‌تێکۆشــاندایه، دیســان ئ ـه‌و خه‌ڵک ـ ه ئه‌وروپــی و ئه‌مریکــی - یان ـه‌ی ک ـ ه گه‌النــی رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌راســتیان وه‌ک هــۆڤ ده‌بینــی ،ئه‌مــڕۆ به‌ده‌یــان که‌ســی سۆسیالســت بوونه‌تــ ه به‌هێزتریــن شۆڕشــگێرو رۆژئــاوای کوردســتان و ش ـه‌نگال وه‌ک قیبلــه‌ی سۆســیالیزم ده‌بینــن تێیــدا به‌رخۆدانــی بــێ وێنــ ه لــه‌دژی سیســته‌می داعــش ئه‌نجامــدراوه‌و له‌ســه‌ر ئــه‌م خاکــ ه به‌ه ـه‌زاران شۆرشــگێڕی ژن هه‌ی ـ ه و شۆڕشــی ژنــان و دیموکراتــی به‌رێــو ه ده‌بــه‌ن. راســتیه‌کی روونــه کــ ه رێبــه‌ر ئاپــۆ ئــه‌م شۆڕشــ ه گه‌وره‌یــه‌ی له‌ســه‌ره‌تای تێکۆشــانه‌و ه واتــا لــ ه ســه‌ره‌تای ســاڵی حه‌فتاکانـه‌و ه ده‌ســتی پێکــردوو ه لـ ه رۆژئاوای کوردســتان و ســوریا قوڵــی کــرده‌وه‌و لــ ه زیندانــی ئیمرالیــدا گه‌یاندیــ ه گه‌وره‌تریــن شۆرشــی زهنــی و لــ ه شۆرشــی رۆژئــاواو ســوریاو شـه‌نگالدا لـ ه ئاســتی هه‌ره‌بڵنــدا ئه‌م شۆڕش ـ ه گه‌یشــت ه س ـه‌رکه‌وتن و ل ـ ه باکــوری کوردســتان وه‌ک شۆڕشــی کۆمه‌اڵیه‌تــی دیموکراتــی وڤه‌ژینــی نه‌تــه‌وه‌ی به‌هێــز دروســت بــوو ،لــه‌رۆژهه‌اڵتــی کوردســتاندا وه‌ک بزووتنه‌وه‌یه‌کــی کــوردی دیموکراتــی نــۆژه‌ن کاریگ ـه‌ری به‌هێــزی دروســت کــردووه له‌باشــوری کوردســتاندا له‌که‌ســایه‌تی ش ـه‌نگالدا وه‌رچه‌رخانێکــی به‌هێــزی دروســت کــردوو ه له‌بــواری زهنیه‌تــدا رێگـه‌ی له‌بـه‌رده‌م گۆڕانــکاری زهنــی به‌هێزکردوتــه‌و له‌جیاتــی زهنیه‌تــی نه‌تــه‌و ه په‌رســتی کالســیک و نادیموکــرات مۆدێلــی خۆبه‌رێوه‌بردنــی دیموکراتــی و هێڵــی نه‌تــه‌وه‌ی دیموکراتــی وه‌ک بژاره‌یه‌کــی به‌هێــز گفتوگــۆی له‌ســه‌ر ده‌کرێــت وفه‌لســه‌فه‌ی ژیانــی ئــازاد تاکه‌رێگــه‌ی چاره‌ســه‌ری ه بــۆ کێشــه‌کانی ژنــان رۆژبــه‌رۆژ زیاتــر جێگیــر ده‌بێــت. له‌کۆتایــدا ده‌مه‌وێـــت بڵێــم گه‌له‌کۆمــه‌ی نێوده‌وڵه‌تــی چه‌نــد ه پیالنێکــی چه‌په‌ڵــی سیاســی ه به‌هێنــده‌ی ئــه‌وه‌ش پیالنێکــی قوڵــی ئایدۆلۆژیــه ،کۆمه‌ڵکوژیه‌کــی زهنــی و که‌لتــوری و چاندیــ ه بــ ه مه‌به‌ســتی
ســه‌رکه‌وتنی هه‌مــوو یاریه‌کانــی داگیرکــه‌ری جیهانــی و هه‌رێمــی له‌ناوچه‌کــه‌داو به‌مه‌به‌ســتی رێگه‌گرتــن لــ ه پراکتیزه‌کردنــی فکــرو فه‌لســه‌فه‌ی رێبــه‌ر ئاپــۆ و جێگیــر نه‌بوونــی سیســته‌می خۆبه‌رێوه‌بردنــی دیموکراتیانــه‌ی گــه‌الن به‌رێــو ه ده‌چێــت، بــه‌اڵم بــ ه به‌ده‌ســت هێنانــی ده‌ســکه‌وته‌کانی به‌شــه‌کانی له‌هه‌مــوو گه‌له‌که‌مــان ســه‌رکه‌وتنی به‌تایبه‌تــی کوردســتان شــۆرش له‌رۆژئــاوای کوردســتان و رزگارکردنــی شــه‌نگال بــ ه هێــزی (یه‌به‌شــه‌و یه‌ژه‌شــه) دیســان و بویناتنانــی سیســته‌می خۆبه‌رێوه‌بردنــی دیموکراتیانــه ،ئه‌مانــ ه خــۆی له‌خۆیــدا پوچه‌ڵکردنــی گه‌له‌کۆمــه‌ی نێوده‌وڵه‌تیــه .ئه‌مانــ ه هه‌مــووی نه‌یــاران و پیالنگێــڕان ته‌نــگاو ده‌کات بۆیــ ه په‌یتــا په‌یتــا هێــرش له‌ســه‌ر رۆژئــاوای کوردســتان به‌تایبه‌تــی هه‌رێمــی عه‌فریــن ده‌کــه‌ن. رێگه‌پێدانــی تورکیــا له‌الیــه‌ن هێــزی نێوده‌وڵه‌تیــه‌وه‌و بوردومــان و تــۆپ بارانــ ه هۆڤانه‌یه‌کانــی ده‌وڵه‌تــی تورکیــا گوزاره‌یــ ه لــ ه ڕق و کینه‌یــان له‌به‌رامبــه‌ر ســه‌رنه‌که‌وتنی گه‌له‌کۆمــه‌ی نێوده‌وڵه‌تــی، هه‌ربۆیــ ه له‌پێنــاوی پوچه‌ڵکردنــه‌وه‌ی گه‌له‌کۆمــه‌ی نێوده‌وڵه‌تیــدا ده‌بێــت هه‌مــوو توانامــان بخه‌ینــه‌گـه‌ڕ بۆ جێگیرکردنــی فکرو فه‌لســه‌فه‌ی رێبــه‌ر ئاپــۆ ،دوێنــێ زووبــوو ســبه‌ی دره‌نگــه ،ئه‌مــڕۆ کاتــی خۆیه‌تــی، به‌تایبه‌تــی له‌باشــوری کوردســتاندا کــ ه کراوه‌تــه‌ناوه‌نــدی گه‌له‌کۆمــ ه دژی کــوردان ده‌بێــت بکه‌ینــ ه ناوه‌نــدی جێبه‌جێکردنــی فکــرو ڕامانــی رێبــه‌ر ئاپــۆ ،به‌تایبه‌تــی وه‌ک ژنــان ک ـ ه ق ـه‌رزاری رێبه‌رمانیــن ده‌بێــت چیتــر رانه‌وه‌ســتین ،بــه‌و فکره‌یــ ه هه‌مــوو کێش ـه‌کانی ژنــان چاره‌س ـه‌ربکه‌ین و کۆتایــی به‌سیســته‌می گه‌نده‌ڵــی و ژنکــوژ بهێنینــن.
54
.....بیریڤان محەمەد ،ده‌سته‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری ته‌ڤگه‌ری ئازاد
بە پێشەنگایەتی ژن تەڤگەری ئازادی وەرچەرخانێکی لە کۆمەڵگه‌دا دروست دەکات هەرچەندە کەم تا زۆر ژن لەم بەشــەی کوردســتان بــە درێژایــی قۆناغــە جیاجیــان ئامادەیــی هەبــوە لــە تیکۆشــانی سیاســی و رۆشــنبیری و بەڕێوەبردنــی کۆمەڵگ ـه ،لــەو چوارچێوەیــەدا چەندیــن ژنــی وەک لەیــا قاســم ،خانــزادی میــری ســۆران ،مارگرێــت، عادیلــە خانــم و حەپســەخانی نەقیــب ...هتد جێگای باســن ،بــه‌اڵم نەتوانــراوە ئــەو بەشــداریکردنی وەرگەرێنرێتــە ســەر ئــەوەی کــە ژنــان خۆیــان دەســتکەوەتی هــەوڵ و مانــدوو بونیــان هەڵچنــن و ببنــە خــاوەن رەنــج و قوربانــی دان و تەنانــەت هــەر هیــچ نەبێــت لــە مێژویەکــی باســکراو یــان نوســراودا قســە لەســەر ئــەو تێکۆشــانەیان بکریــت ،ئــەوەش بــە بۆچونــی مــن هۆکارێکــی دەگەرێتــەوە بــۆ ئــەو عەقڵیەتە پیاوســاالری و دەســەاڵتخواز و بەرژەوەندی پەرســتەی کــە بــەردەوام نکۆڵــی لــە هەبــوون و رەنجــی ژن دەکات ،ئــەم مۆدێلــە حزبایەتیــەی کــە حزبــە سیاســیەکانی باشــور نزیکــەی ســەدەیەکە لــە باشــوردا کۆمەڵگه‌یــان تەنیــوە ،ئەو بەرهەمەشــی کە بــۆ ژنانــی باشــور بــە درێژایی ٢٧ســاڵ لە حوکمرانی لەگــەڵ خۆیــان ئەمانــە بــوون ،لەناوبــردن و بــێ
کاریگــەر کردنــی ئــەو ژنانــەی بــە ئیرادەیەکــی ئــازاد تێکۆشــانی ئازادیــان بەرێــوە برد ،هێشــتنەوەی ژنان لــە پەراوێزی سیاســی و پێشخســتنی کۆمەڵگـه‌ی ژن کــوژ کــە هــەر رۆژێ ژنێــک بــە دریژایــی ئــەم مێــژووە دەکوژرێــت گــەر تــا ئێســتا هەژماری بکەین کوشــتنی ژن لــەم بەشــەی کوردســتان کــە نزیکــەی ٥ملیــون کەســە گەشــتۆتە ئاســتی کۆمەڵکوژی هەڵەبجــە ،لە الیەکــی تریــش بــە پــان کاری بــۆ ئــەوە کــردوە ژن متمانــەی بــە رێکخراوبوون رێکخســتن بــوون نەمینێ و لــە نــاو خــۆدا خــۆ خــۆری ژنانــی پێــش خســتوە بــە ئاســتێ ژنــان بکاتــە دوژمنی یــەک ،هــەر بۆیە لە ئەنجامدا سیســتمی حوکمڕانی پیاوانەی پێشخستوە کە ســەرۆکایەتی پیاوانەو ،بڕیار بەدەســتان پیاوانە و یاســاکانیش پیاوانەیــه ،کــە تــا دوا رادە ئــەم سیســتەمە دژی کۆمەڵگه‌یــە و لە ئەنجامــی بێ ئیرادە کردنــی ژن ،کۆمەڵگه‌یەکــی بــێ ئیــرادەی پێشخســتوە و کــە زۆرتریــن بــێ ریــزی بــەم كۆمەڵگه‌یــە دەکرێــت لــە الیــەن ئــەم دەســەاڵتە و کەمتریــن دەنــگ هەڵبڕین هەیــە لەالیــەن گەلــەوە لــە بەرامبــەر ئــەم هەمــوو زوڵمــە ،سیســتەمی حومکڕانی نادیموکــرات و تــا دوا ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
55
ڕادە تاکــڕه‌و و بنەماڵەیــی و دەســەاڵتخواز کــە بــۆ ژنــان و گەنجــان و ئازادیخــوازان ،بــۆ پێــک هاتــە جیــاوازەکان لــە نەتــەوە و باوەریە جیــاوازەکان بۆتە بــەاڵ بــە هیچ شــێوەیەکیش ئامــادەی گۆڕانــکاری نیە و رۆژ بــە رۆژ بارودۆخــی کۆمەڵگـ ه بــەرەو قەیــران و گۆڤارێكی گێــژاوی زیاتــر دەبــات مەترســی لەســەر لەناوبردنی ئــەم کۆمەڵگـ ه زیاتــر دەکات. رۆشنبیری، لــە قۆناخیکــی ئــاوادا تەڤگــەری ئــازاد وەک كۆمه‌اڵیه‌تی، سیستەمێکی ئەڵتەرناتێڤ دەردەکەوێتە پیش و کار و ئه‌ده‌بی و تێکۆشــانی بــەرەو پێــش دەبــات ،یەکێــک لــە الیەنــە هزریه بنەره‌تیەکانــی تێکۆشــانی ئــەم سیســتەمە نوێیــە پێشخســتی تێکۆشــانی سیاســی و کۆمەاڵیەتی ژنە، چونکــە ژنــان جەوهــەری گۆڕانکاریەکانن ،گــۆڕان لە پرســی ژنــدا هەڵتەکاندنی سیســتەمی پیاوســاالری و دەســەاڵتداریە ،بناغــەی وەرچەرخانــە. تەڤگــەر کــە تەمەنــی نزیــک دەبێتــەوە لــە چــوار ســاڵ ،تێکۆشــانی خۆی لەســەر میراســی تێکۆشانی ئازادیخــوازی و تێکۆشــانی دیموکراتــی و هاوســەنگی رەگــەزی و ژینگــە پارێــزی به‌یــاد نــاوە ،لــەم تەمەنــە کورتەیــدا توانــی ئاڵوگــۆڕ لــە زۆر روەوە پێــش بخــات .بەتایبــەت پرســە دیموکراتیــەکان و پێشخســتنی ئیــرادەی کۆمەڵگ ه و پێشــەنگایەتی ژنی ئــازاد و پێشــەنگایەتی گەنجــان پێشخســتنی پرســە نەتەوەیــەکان ،کــە ئــەم تێکۆشــانە دەتوانــێ ببێتــە هــۆی وەرچەرخانــی گــەورە لــە کۆمەڵگــه‌دا. ئــەوەی کــە لێــرەدا مــن الم گرنگــە بیخەمــە روو ئــەو تێکۆشــانەیە کــە بــۆ پرســی ژن کردوێتــی، لــەو کۆنگرەییـ ه كـ ه لـ ه ١٩ی مانگــی یەکــی ئەمســاڵ ئەنجامــی دا بــوە جیــگای ســەرەنجی میدیــاکان، بــە ئامادەبوونــی میدیــاکان بەرێوەبەرایەتــی (ســەرکردایەتی) ئــەم رێکخســتنە هەڵبژێــردرا و لــە ١٥ئەنــدام ٨ی ژن دەرچــوون و ژنــان نــەک هــەر مەجبــوری کۆتــا نەبــوون بەڵکــوو دەنگــە یەکەمــەکان ژن دەرچــوون ،ئەمــە لــە کاتێکدایــە لــە نــەک هــەر باشــوری کوردســتان بەڵکو لە عێراقیشدا نمونەیەکی تــری هێزێکــی سیاســی نابینرێــت ،لــە حزبەکانــی تــردا زۆرتریــن ژن کــە لــە ســەرکردایەتی هەبێــت ٢٠ یــان %٣٠تێپــەر نــاکات و زۆربـه‌ی ئــەو ژنانــەش بــە کۆتــا دەرچــوون. هەڵبــەت جێــگای خۆیەتــی کــە بــاس لــەوەش بکەیــن کــە تەڤگــەر تەنهــا بــە رواڵــەت ژنــان بەشــداری کاری سیاســی نەبوون بەڵکو لەم چوارســاڵەی تێکۆشــانی دا بــە کــردار لــە پراکتێکی تێکۆشــاندا ســەلماندویانە کــە پێشــەنگایەتی تێکۆشــانی تەڤگــەر ژن دەیــکات و
لــە ئاســتی هاوســەرۆکایەتیدا ژنــان لە ئاســتی شــار و شــارۆچکەکان و لــە ئاســتی تــەواوی باشــوری کوردســتانیش ژنــان بەشــدارن لــە تێکۆشــاندا، هاوســەرۆکایەتیش واتە ژن و پیاو وەک یەک خاوەن رۆڵــن لــە بەرزتریــن ئاســتی بەرێوەبردنــی ئــەم هێزە سیاســیە ،بەمــەش پوچەڵکردنــەوەی هەمــوو ئــەو عەقڵیەتانــەی تــا ئەمڕۆکە بــاس لــە الوازی ژن دەکەن و پێیــان وایــە ژن هێزی بەرێوەبردنی کۆمەڵگه‌ی نیە، هەڵبــەت ئــەم مۆدێلە لە تیکۆشــانی تەڤگەری ئــازادی لــە خــۆڕا نیــە و بەڵکــو ئەنجامــی فکــر و فەلســەفە و ئایدۆلۆژیایەکــە کــە رێبــەر ئۆجــاالن پێشــی خســتوە بــۆ مرۆڤایەتــی ،لــە رۆژئــاوا بەتایبــەت و باکوریــش توانیوێتــی وەک ئەزموونێکــی هــەرە ســەرکەوتوو بۆ تێکۆشــانی دیموکراتیانــەی کۆمەڵگـ ه خــۆی نمایــش بــکات ،هەڵبــەت لــەو دوو بەشــەی کوردســتان ،ئــەم مۆدێلــە لــە تیکۆشــانی تەنهــا بــواری سیاســی و کۆمەڵگه‌یــی خــۆی نەســەلماندوە بەڵکــو لــە بــواری ســەربازیش گەورەترین ســەرکەوتنی دەست خستوە. هــەر بۆیە پێشخســتنی ئــەم تێکۆشــانە دیموکراتیەی کۆمەڵگـ ه بە پێشــەنگایەتی ژنــی ئــازاد زەروریەتی لە هــەر جییــەک دیــارە ،هــەر وەک رێبــەر ئۆجەالنیــش باس لەوە دەکات کە (شۆڕشــی باشــور شۆڕشــی ژنە) و ئــەو حەقیقەتــە زیاتــر رووندەکاتــەوە کە باشــوری کوردســتان لــە هــەر جێیــەک زیاتــر پێویســتی بــە تیکۆشــانی تەڤگــەری ئــازادی هەیــە و بەو تیکۆشــانە فکــری و سیاســیەی کــە ژنانــی بــەرەو رێکخســتن بــوون بــردوە ،بــەرەو خۆناســین و بــاوەڕ بەخۆبوون بــردوە ،هەروەهــا پیاوانــی نــاو ئــەو تەڤگەرەشــی گەیاندۆتــە ئاســتیک کە باوەڕ بــە ئیرادەی ژنــی ئازاد بێنــن و ببــن بــە پاڵپشــت و دەنگــدەر بــۆ پێشخســتن و گێڕانــەوەی ئــەو مافانــەی هــەزاران ســاڵە لــە ژن وەردەگڕێــت ،بگەنــە ئــەو باوەریــەی کــە چارەســەری کێشــکان لــە کۆمەڵگـ ه و کۆتایــی هێنــان بــە شــەر و لەناوبــردن و کاوەرالکاری و گەندەڵــی بــە تێکۆشــانی هاوبــەش و دیموکراتیانــەی ژن و پیــاو دەبێــت. هــەر بۆیــە دەکرێــت بــەم تێکۆشــانەی تەڤگــەری ئــازادی بوتریــت دەســتپێکی شــۆرش کــە وەرچەرخان لەگــەڵ خــۆی دێنــێ ،ئــەم شۆڕشــە هــەر لــە ئێســتادا بــە پێشخســتنی وەهــا تێکۆشــانێک لــە نــاو ئــەم بــێ ئومیدیــە ئومیــد بــۆ ئــەم کۆمەڵگه‌یــە دروســت دەکات ،لەنــاو ئــەم قەیرانانــەدا دەبێتــە مۆدێلێــک بۆ چارەســەری لەنــاو ئــەم کۆمەڵگ ـه‌ی کوشــتنی ژنــدا پێشــەنگایەتی ژنــی ئــازاد بــۆ هەمووکۆمەڵگـ ه پیــش دەخــات.
56
شه‌هید ئاڤێستا خابوور: ئێمه هێزی ژن پیشان ده‌ده‌ین ئا :ژه‌نگار محمد امین هه‌ڤــاڵ ئاڤێســتا ســاڵی 2014به‌شــداری شۆڕشــی ئــازادی ده‌بێــت و دوای ســاڵێك لـ ه نێــو ریزه‌كانــی یه‌پـه‌ژ ه به‌شــداری هێزه‌كانــی دژ‌ه تیــرۆر ده‌كات و یه‌كـه‌م گرووپــی ئـه‌م هێــز‌ه ده‌بێــت. بــۆ یه‌ك ـه‌م جــار هه‌ڤااڵنــی ژن ل ـ ه تێكۆشــانی ئاوه‌هــا جێگه‌یــان ده‌گــرت و ب ـ ه بۆچوونــی زۆر ك ـه‌س ك ـ ه گوایـ ه ناتوانــن ئـه‌م خه‌باتـ ه بكـه‌ن ،بـه‌اڵم هه‌ڤــاڵ ئاڤێســتا ئـه‌و تێروانینـه‌ی تێكشــكاند و سـه‌لماندی كـ ه ژنــان له‌هــه‌ر كارو خه‌باتێكــدا ده‌توانــن ســه‌ركه‌وتوو بــن. هه‌ڤاڵ ئاڤێستا یه‌ك له‌و ئــازادی گه‌له‌كــه‌ی بــوو ژنــ ه قاره‌مانانــ ه بــوو كــ ه هه‌میشــ ه هــه‌وڵ و تێكۆشــانی بــۆ به‌تایبه‌تــی به‌رامبــه‌ر و هه‌میشــ ه وای ده‌گــوت كــ ه ئه‌بێــت ئێمــ ه به‌رامبــه‌ر تیــرۆر خــاوه‌ن جه‌رگــه‌دا رێبه‌رمــان تێكۆشــانێكی به‌هێــز به‌ڕێــو‌ه ببه‌یــن و لــه‌م كرده‌و‌ه و تێكۆشانێكی بێ هاوتا بوو. ده‌كــرده‌و‌ه و لــه‌م هه‌ڤــاڵ ئاوێســتا هه‌میشــ ه بیــری لــ ه ســه‌ركه‌وتن نه‌ید ه‌تو ا نــی بواره‌شــدا ته‌قه‌الیه‌كــی زۆری هه‌بــوو ،هیــچ كات هه‌وڵیشــی كـ ه كه‌مــو كــۆڕی خــۆی و هه‌ڤااڵنیشــی قبــووڵ بــكات و مرۆڤێــك بــۆ پێشــكه‌وتنی هه‌ڤااڵنــی هه‌بــوو .هه‌ڤــاڵ ئاڤێســتا چاالكی بــوو كــ ه یه‌كــه‌م جــار لــ ه ڕاپۆرتــی خــۆی باســی كــ ه گیانبــاری و فیدایــی ده‌كات و بــ ه ڕاســتیش خاوه‌ن كه‌سایه‌تیكی فیدایی و زۆر جیاواز بوو. كه‌ســایه‌تی هه‌ڤــاڵ ئاڤێســتا بـه‌رز بــوو ،بۆیـ ه توانــی ئاوه‌هــا پێشــنیارێكی گرنگ و به‌هێز وه‌ك گیانبازی بكات. لــە هێرشــەکاندا چەندیــن جــار بــە کاریگــەری گرانــەوە و چەکــی گــەورە بەشــداری چاالکــی دەکــرد ،تەنانــەت چەنــد جارێــک بەشــداری شــەڕەکانی عەفرینــی کــردووە ،زۆر بــاوەڕی بــە خــۆی بــوو لــە کارەکانییــدا ،لــە دوای پــەروەردە لــەو بابەتــەی کــە عەوداڵــی بــوو بینیــن لــە ئاکادیمــی شــەهید شــیالن لــە کۆمیتــە جێــگای گــرت. بــە دواییــدا دەگــەڕا و تایبــەت لــە تایبەتمەندییەکانــی ســەرۆک ،کــە بــۆ قووڵبوونــەوە لــە فکــرو ڕامانیــدا تێکۆشــانی ئیدۆلــۆژی بــەردەوام بــوو تــا بگاتــە ئاســتی ئــەو ژنــەی کــە ڕێب ـه‌ر ئاپــۆ پێناســەی دەکا. لەکاتــی زەحمەتییەکانیــدا بــە جــۆش و پــڕ هیــوا بــوو و کەســایەتی و پراکتیکــی خــۆی لــە کارەکانیــدا بەرجەســتە دەکــرد و هاتنــی دوژمنــی بــۆ ســەر خــاک قبــووڵ نەدەکــرد و زەحمەتــی زۆری کێشــا و گۆڕانکاری مەزنیشــی هێنایــە کایــەوە ،لــە چــوار تابــوور پــەروەردەی بــووە و گەیشــت بــە ئاســتی ئــەو شــتانەی کــه داخــوازی دەکــرد. زۆر کــەس دەیــوت ئــەم هەڤاڵــە ناتوانــێ ،بــەاڵم هیــچ کات کۆڵــی نــەدا و ئیســپاتی کــرد کــە هــەر کــەس ناتوانــێ شــرۆڤەی کەســایەتی ئــەو بــکات ،هەرچەن ئاســتی خوێندنی بــەرز نەبوو بــەاڵم توانی هەمــوو ئەو دژوارییانــە تێپەڕێنێــت و ببێتە کەســایەتییەکی کاریگەر. ژماره‌ی 167فێبریوهری 2018
57
بۆ ئاپۆ بۆ ئاپۆ زامم زامی نیشتمانە بۆیە دڵم پڕ لەژانە ئەستەمە خۆری هیوا
لە باشوور هێزی خۆبەخش لە رۆژئاوا گڕ بارانە لە رۆژهەاڵت سێدارەیان لە شەقاما بۆ الوەکانە
بەو شێوازە لە زیندانە
ئازادی گەل بەڕێوەیە
پەیامی پەیڕەودەکرێ
دوژمن بۆیە سەرگەردانە
لەو چوار چێوەی نیشتمانە گەرێال گیان لەسەر دەست هەر ئامادەی بەرخۆدانە خەیاڵی خاوە دوژمن کورد بەردەوام لە تێکۆشانە
لەو رۆژەوە خۆر گیراوە تریفەی ئەستێرە جوانە ٢٠١٨/٢/١٦ شیعرەکانی دڵ
ن :په‌ری قه‌ره‌داغی
ده ــﻢ ﺋﻪ ﻣﺴ ــﺎڵ
TRUSKA
ﻧﻪ ورۆزاﻧ ــﻪ ﭼﯿ ــﺖ ﺑ ــﯚ ﺑﻨ ــﻢ ﺑ ــﻪ دﯾ ــﺎری؟ ﯾ ــﺎ ﻛﯚ ــﯽ ﻛﯚﺒ ــﻪ ری ﺳ ــﻪ ر ﺳ ــﻨﻮور ﯾ ــﺎ ﺧﻮﻨ ــﯽ ﺷ ــﻪ ھﯿﺪاﻧﯽ ﻛﻮردﺳ ــﺘﺎن ..ﻋﻪ ﻓﺮﯾﻨ ــﯽ ﻗﺎره ﻣ ــﺎن ﻧ ــﺎ ﻧ ــﺎ ﻣﻪ ﺧﺎﺑ ــﻦ ﺷﻮوﺷ ــﻪ ﯾﻚ ﻟ ــﻪ ﺧﺎﻛ ــﯽ ﻧﯿﺸ ــﺘﻤﺎﻧﺖ ﺑ ــﯚ دﻨ ــﻢ ﻛ ــﻪ ﺑ ــﻪ ﺧﻮﻨ ــﯽ ”ﺑﺎرﯾ ــﻦ“ ﺗﯿﻨﻮوﯾ ــﯽ ﺷ ــﻜﺎوه ﺗ ــﺎ ﺑﺎﺧـ ــﻪ ی ﯾﯾﺎﻧ ــﯽ ﻛﻮرﺳ ــﺘﺎن
ﺧﺎك ﺗﯿﻨﻮوﯾﻪﺗﯽ ﺷﻜﺎوه
ﺷ ــﻨﻪ ی ﻛﻪ رﻛﻮوﻛ ــﯽ ھﻪ ﻣﯿﺸ ــﻪ ﻛﺮﻣﺎﺷ ــﺎن
ﺋﺎﺳﯚ