* هێرشەكانی دەوڵەتی توركیا لە هەرێمی برادۆست، جێبەجێكردنی ستراتیژیەتی دژبەكوردانه
* شۆڕشی ئێمه، شۆڕشی خۆڵقاندنی خۆشه‌ویستییه
ژنێكی هۆشیار و رێكخستوو ،كۆمه‌ڵگایه‌كی دیموكراتیك
خاوه‌ن ئیمتیاز
شه‌هێن محمد حسن
سه‌رنووسه‌ر
د.رابیعه قاسم ژماره‌ی متمانه سه‌ندیكای رۆژنامه‌نووسانی كوردستان241 :
په‌یوه‌ندی truskajin@gmail.com facebook: truskatruska
سنور كه‌ریم ویژدان نوره‌دین روناك حه‌مه ره‌شید ژه‌نگار محه‌مه‌د
حۆزه‌یرانی 2018
......
ده‌سته‌ی نووسه‌ران
170
ماڵپه‌ر www.truskapress.com په‌یجی گۆڤار :گۆڤاری تروسكه ژماره‌ی تلفۆن 07705124058 چاپ
چاپخانه‌ی كه‌مال تیراژ 1000 :دانه
نرخ 1500 :دینار سه‌رجه‌م ئه‌م وتار و دیدو
ئه‌مین
بۆچوونانه‌ی له تروسكه‌دا
كه‌لسوم حوسێن
باڵو ده‌بێته‌وه ،نوسه‌ر خۆی به‌رپرسیاره
ئا :د.ڕابێع ه عباس به‌رخۆدانــی ،ش ـه‌ڕ و خه‌یان ـه‌ت و قاره‌مانــی وش ـه‌گه‌لێكن ك ـ ه ق ـه‌ت له‌ی ـه‌ك دانه‌بــڕاون و دانابــڕن. وه‌ك دووانه‌یــان لێهاتــووه ،بــه‌اڵم دووانه‌یه‌كــی به‌پێچه‌وانــه‌ی یــه‌ك ،یه‌كیــان بــه‌رده‌وام بــۆ سـه‌ركه‌وتن هـه‌وڵ ده‌دات و ئه‌ویتریــان بـه‌رده‌وام سـه‌ری بـه‌ره‌و خــوار و دابه‌زیــن ئامانجیـه .مێــژوو خــۆی دووبــار‌ه ده‌كات ـهوه ،ل ـه‌و رۆژه‌و‌ه ك ـ ه شــوێنه‌كان گــۆڕدران و هه‌رك ـه‌س رۆڵیكــی دیك ـه‌ی پــێ ســپێردرا ،ئـه‌و كاتـ ه بــوو كـ ه ناخــی مرۆڤه‌كانیــش گــۆڕا ،به‌جارێــك گــوێ زه‌وی شــڵه‌ژا ،چونكـ ه ده‌یزانــی ل ـه‌دوای مه‌رگــی مێــژووی ڕاســته‌قینه‌ی دایكــی ،ئیتــر ك ـه‌س به‌زه‌یــی پێــدا نای ـه‌ت ،ئیتــر باوه‌شــی ده‌بێتـ ه مه‌یدانــی شـه‌ڕ و ئــاژاو‌ه و كوشــتنی هاوڕه‌گه‌ز و براو خۆشــكانمان .ده‌یزانــی له‌دوای به‌الرێداچوونــی كۆمه‌ڵگــ ه ئیتــر ئه‌ویــش تاقــه‌ت و ته‌حه‌مۆڵــی ئــه‌و هه‌مــوو نادادپه‌روه‌ردییــه‌ی نابێــت كـ ه له‌به‌رچــاوی ئه‌نجــام ده‌درێــت .چونكـ ه مێــژوو ئیتــر بـ ه ڕێــگای خۆیــدا نه‌ده‌چــوو .ئیتــر خه‌یان ـه‌ت بــوو ب ـ ه به‌شــێكی ل ـ ه ناخــی مــرۆڤ ،ئیتــر كوشــتن و قڕكردنــی یه‌كتــر ،ده‌ســتدرێژی له‌سـه‌ر نرخــی دایــك و كۆمه‌ڵگـ ه زۆر ئاســایی بــوو .ئیتــر ئـه‌م مێــژوو‌ه بــوو بـ ه مێــژووی مرۆڤایه‌تی و بــه‌رده‌وام خــۆی دووبــار‌ه كــرده‌وه .ڕاســتییه‌كانی مێــژوو له‌پشــت هــه‌وری ڕه‌شــی ده‌ســه‌اڵت و زۆرداری شــاراو‌ه مــا .بۆیـ ه ئه‌مــڕۆ دایــكان و سروشــت و زه‌وی و ئاســمان ده‌ناڵێنــن و ئاگر ل ه ناخیان به‌ربــوو‌ه و بوه‌تـ ه بــوركان ،فرمێســكی چاویــان الفــاوی مه‌رگه‌ســاتی دروســت كــرد و هه‌ناسـ ه بـه‌داخ و خه‌مگینه‌كانیــان بــووه ڕه‌ش ـه‌با و ژیــان و هه‌بوونــی مرۆڤــی وێــران كــرد. ئه‌گه‌رچــی دووكه‌ڵــی ئاگــری جه‌رگه‌ســووتاوه‌كه‌ی دایك ـ ه زۆڵــم لــێ كراوه‌كه‌مــان هه‌ناس ـه‌ی ژیانــی لــێ بڕیویــن ،بـه‌اڵم هێشــتا ل ه په‌له‌قاژێ مـه‌رگ و ژیاندایـ ه و بۆ بمێنێ به‌رخۆدانــی ده‌كات .نایه‌وێت ب ـ ه ئاســانی له‌نــاو له‌پــی ته‌جاوزكاران ـه‌ی ده‌س ـه‌اڵتدا هه‌ناس ـه‌ی كۆتایــی بــدات .به‌ه ـه‌زاران ســاڵ تێكۆشــانی كــرد كـ ه ئاگــری ژیانــی مرۆڤایه‌تــی نه‌كوژێتـه‌وه ،به‌هـه‌زاران ژن گیانــی خۆیــان فیداكــرد تاكــوو بیس ـه‌لمێنن ك ـ ه كۆتاییــان پــێ نه‌هاتــووه .ه ـه‌ر ل ـ ه مێــژوو بگــر‌ه هه‌تــا رۆژی ئه‌مــڕۆ وه‌ك چــۆن خه‌یانه‌تكارانــی نمونـه‌ی ئه‌نكیــدۆ ئه‌مــڕۆش له‌كوردســتان درێــژ‌ه ب ه هه‌بوونــی خۆیــان ده‌ده‌ن، له‌گـه‌ڵ ئـه‌وه‌ش ژنانــی تێكۆشـه‌ر و به‌رخۆدێــر نمونـه‌ی دایكـ ه عه‌شــتار و ئینانــا زیالن ئاســا و ڤیان ئاســا خۆیــان ده‌كه‌ن ـ ه تۆپــی ئاگــر و ب ـ ه مێشــكی زۆردار و ده‌س ـه‌اڵتخواز و دژبه‌ژنــی باوكســاالریدا ده‌ته‌قێننـه‌وه .ئه‌مــڕۆش گلگامێشــی سـه‌رده‌م واتــا توركی فاشیســت ب ه پشــتیوانی ئه‌نكیــدۆی خائین واتــا كــوردی كالســیك و خۆفــرۆش لـ ه كوردســتاندا به‌رامبـه‌ر بـ ه به‌رخۆدانــی سـه‌رده‌م و هه‌بــوون و ئیــراده‌ی گه‌لــی كــورد واتــا رێــزدار عه‌بــدۆاڵ ئۆجــاالن خه‌یانه‌تــی مێژوویــی خۆیــان دووبــار‌ه كــرده‌و ه و له‌پێنــاو گه‌یشــتن ه ئامانــج چاوپۆشــی ل ـ ه هه‌رچه‌شــن ه هێرشــی دڕندان ـ ه به‌رامب ـه‌ر ب ـ ه نــرخ و هه‌بوونــی كۆمه‌ڵگــ ه و سروشــت ناكــه‌ن .له‌كه‌ســایه‌تی عه‌شــتار و تیاماتــی ســه‌رده‌م دا هێــرش ده‌كه‌نـ ه سـه‌ر ژنانــی به‌رخۆدێــری كــورد و هـه‌ررۆژ هه‌واڵــی كوشــتنی بـ ه چه‌ندیــن ژن بوه‌تـ ه تامــی ژیانــی رۆژان ـه‌ی ئ ـه‌م واڵت ـه .ده‌یانه‌وێــت له‌كه‌ســایه‌تی ژنــی ئــازاد و ب ـ ه ئیــراده‌دا جارێكــی دیك ـه كۆیالیه‌تــی به‌س ـه‌ر كۆمه‌ڵگ ـ ه بس ـه‌پێنن و به‌رامب ـه‌ر ب ـ ه ئامانجــی ئازادیخــوازی عه‌بــدۆاڵ ئۆجــاالن كـ ه خۆڵقاندنــی كه‌ســایه‌تی ژنــی ئــازاده ببنـ ه ئاســته‌نگ ،ژنــی كۆیلـه ،كــوردی كۆیلـ ه و سه‌رشــۆڕ بخۆڵقێنــن نمونـه‌ی ئـه‌و جاشــانه‌ی كـ ه پێشـه‌نگی داگیــركاری سـه‌ر خــاك و واڵتیــان ده‌كـه‌ن .بـه‌اڵم پێویســت ه ئـه‌وه‌ش قـه‌ت له‌بیــر نه‌كه‌یــن كـ ه زیالنه‌كانــی ئه‌م واڵت و نیشــتمان ه هێشــتا هه‌ر زینــدوون و هه‌تــا داگیــركاری هه‌بێــت ئه‌وانیــش بـه‌رده‌وام خۆیــان بـ ه ئه‌قڵیه‌تــی چه‌وســێنه‌ر و ره‌گه‌زپارێــز و پارچه‌گه‌رایانــدا بته‌قێننـه‌و‌ه تاكــوو بزانــن كوردســتان جێــگای داگیــركاران نییـه ،كوردســتان ئه‌گـه‌ر جێــگای نه‌بێــت بــۆ منداڵ ـ ه چاوگه‌ش ـه‌كانی واڵته‌كه‌مــان ،ق ـه‌ت نابێت ـ ه شــوێنی ژیانــی بــۆ هیــچ ده‌سـه‌اڵت و داگیركارێــك نابێت!
وتو وژی
/١٢ ئایاری ٢٠١٨هەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ بەدەستهێنانی ٣٢٩کورسیی ئەنجامدرا ،لە سەرتاسەری عێراق شەش هەزار و ٩٠٤کەس کاندید هەبوون و نزیکەی ٤٨٥٠کاندیدیان پیاو بوون ،کە زۆرینەبوون و ڕێژەکەی دیکەشی ژن بوون. بەپێی یاسا ،ڕێژەی بەشداریی ژنان لە ئەنجومەنی نوێنەران کەمتر بێت لە ،%٢٥بۆ ئەو مەبەستەش سیستمی کۆتا پەیڕەو دەکرێت. لە حەوت لیست و الیەن-ی کوردیی و لە کۆی ٥٨کورسیی ١٦ ،ژن کورسیی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقیان بەدەستهێنا ،کە دەکاتە %٢٨و ژنێکی کوردیش لەناو لیستێکی عەرەبییدا چووە ئەنجومەن و بەراورد بە خولی پێشوو ،ژمارەی ژنی کورد زیادیکرد. پارتی دیموكراتی كوردستان 7ژن ،یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان ،6 بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان ،1نه‌وه‌ی نوێ (نه‌وه‌ی نوێ ،ته‌ڤگه‌ری ئازادی و به‌ره‌ی دیموكراسی گه‌ل) 2ژن و ل ه %50كورسی تایبه‌ت ه ب ه ژنان. جێگای باسە ،ئااڵ ته‌حسین تاڵه‌بانی ،کاندیدی سه‌ربه‌خۆی کورد له‌سه‌ر لیستی هاوپه‌یمانیی شاری به‌غدا ب ه ٢٠٩٤ده‌نگ کورسییه‌کی ئه‌نجومه‌نی نوێنه‌رانیبه‌ده‌ستهێنا. ئەگەر بەراوردکارییەک بکەین لەنێوان هەڵبژاردنی ٢٠١٤و ،٢٠١٨ دەردەکەوێت بەشداریی ژنان لەم هەڵبژاردنەدا زیاترە ،لە هەڵبژاردنی پێشوو تەنیا ١٣پەرلەمانتاری ژن هەبوون، لەم هەڵبژاردنەدا ژمارەکە بۆ ١٧پەرلەمانتار بەرزبووەتەوە.
یه‌كگرتنی ژنانی كورد له په‌رله‌مانی عێراق سه‌ركه‌وتنمان مسۆگه‌ر ده‌كات
له‌سـه‌ر ئه‌نجامــی هه‌ڵبــژاردن و به‌شــداری ژنــان هه‌وڵمــان دا بۆچوونــی چه‌نــد به‌ڕێزێكــی وه‌ربگریــن ،هــاوكات به‌ڕێــز یســری رجــب یه‌كێــك لــه هه‌ڵبژێردراوانــی ته‌ڤگــه‌ری ئــازادی بــۆ په‌رله‌مانــی عێــراق له‌ســه‌ر چۆنیه‌تــی قۆناغــی هه‌ڵبــژاردن و هه‌ڵوێســت به‌رامبـه‌ر بـه ژنــان بــۆ گۆڤــاری تروســكه دوا و هــاوكات باســی ل ـه پــان و به‌رنامه‌كانــی بــۆ داهاتــووی كوردســتان و به‌تایبــه‌ت ژنــان كــرد. یســری رجــب ،ئه‌نــدام په‌رله‌مانی عێراق ،مامۆســتای زانكــۆ له گه‌رمیان
ئـه‌و به‌ڵێــن و په‌یمانـه‌ی كه له كاتی بانگه‌شـ ه بـه خه‌ڵكمــان داوه ،گرێدراوی ده‌بم هه‌ڵبــژاردن زۆر لــه هه‌وایه‌كــی به‌ڕێوه‌نه‌چــوو، دا دیموكراتیــك ده‌ســه‌اڵتداریه‌تی چونكــه ئه‌قڵیه‌تــی زاڵ بــوو ،هه‌مــوو كــه‌س نه‌یده‌توانــی بــه ئازادانــه پرۆپاگانــده بــۆ خــۆی بــكات ،به‌تایبــه‌ت ئــه‌و كه‌ســانه‌ی كــ ه دژ به‌ده‌ســه‌اڵت و له‌بــه‌ره‌ی گه‌لــدا بــوون .ده‌ســه‌اڵت هه‌مــوو هه‌وڵــی ئــه‌و ه بــوو كــه ئــه‌و كه‌ســانه بــه زمانێكــی توندبێــت یــان ن ـه‌رم كپــی بكات ـهوه .ئێم ـ ه وه‌كــوو ئه‌ندامانــی ته‌ڤگــه‌ری ئــازادی له‌ســه‌ر لیســتی نــه‌وه‌ی نــوێ خۆمــان لــه‌م شــتانه دوورگــرت لــه‌و سیاســه‌ت ه نائه‌خالقیــه‌ی كــه له‌كاتــی هه‌ڵبــژاردن بــۆ ته‌شــیركردن و یه‌كترشــكاندنه‌وه به‌ڕێــو ه ده‌چــوو و بانگه‌شــه‌یه‌كی دیموكراتیــك و ئه‌خالقیانه‌مــان جێبه‌جــێ كــرد. به‌داخــه‌وه لــه پرۆســه‌ی هه‌ڵبژاردنــدا ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
7
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
جارێكــی دیكــه ئــه‌و كۆمه‌ڵكوژیــه‌ی كــ ه له‌ســه‌ر ژنــان به‌ڕێوه‌ده‌چێــت ،ئــه‌م جــاره بــۆ دوورخســتنه‌وه لــه مه‌یدانــی سیاســی و لــه پێناوقڕكردنــی سیاســی ژنانــدا ئه‌نجــام درا و لـه كاتــی بانگه‌شـه‌دا زۆر به‌داخ ـهوه ب ـه ســووكایه‌تی كــردن ب ـ ه پۆســتری ژنــان ،دڕاندنــی ئ ـه‌و پۆســترانه لــه گــه‌ڕه‌ك و شــه‌قام و هه‌روه‌هــا باڵوكردنــی گرته‌ڤیدیــو له‌ســه‌ر ژنــان كــه ئه‌مــه شــتێكی په‌ســندكراو نه‌بــوو، ئه‌مه‌یــان ئه‌نجــام دا ،ســه‌ره‌ڕای هه‌مــوو ئه‌وانــه ژنــان توانیــان ده‌نگــی بهێنــن و ســه‌ركه‌ون .به‌داخــه‌وه هێشــتا لــ ه كۆمه‌ڵگــه‌ی ئێمــه‌دا نه‌بوه‌تــه كه‌لتــور كــه جیــاوازی ڕه‌گــه‌زی زاڵ نه‌بێــت و لــه ئه‌نجامــی هه‌ڵبژاردنه‌كانــدا ئه‌مــه‌ش زۆر بــه ئاشــكرایی دیاربــوو. ژنــان زۆر بــه شــێوازێكی ســاده‌تر و دڵســۆزانه‌تر پرۆپاگه‌نده‌یــان ده‌كــرد و توانیــان خۆیــان بگه‌یننـه زۆرتریــن جێــگا، بـه‌اڵم دیســان كـه‌م دیتنــی ئه‌قڵــی ژنــان لـ ه كاتــی بانگه‌شــه‌ش دا و ناشایســته‌بوونی ژنــان بــۆ به‌شــداری لــه كایــه‌ی سیاســی و بڕیــاردان ،ئه‌مــه‌ش وایكــردوه كــ ه زۆرتــر متمانــه بــه كاندیده‌كانــی پیــاو ببه‌خشــرێت نــه‌ك بــه ژنــان. بێگومــان منیــش بــۆ خــۆم له‌گ ـه‌ڵ هه‌مــوو هه‌ڤااڵنــم ســه‌ره‌ڕای ئــه‌و ئاســته‌نگیانه‌ی ك ـه ل ـه كۆمه‌ڵگ ـه و ل ـه الیه‌نــی ئه‌قڵیه‌تــی پیاوســاالرییه‌وه پێشــكه‌وت ،ب ـه هه‌وڵێكــی بــێ وچــان لــه پێنــاو ســه‌ركه‌وتن تێكۆشــاین و كۆڵمــان نــه‌دا ،ئه‌مــه‌ش بــوو بــه هــۆكاری ســه‌ركه‌وتنمان. ســه‌ركه‌وتنی مــن ســه‌ركه‌وتنی گه‌لــ ه و ئــه‌م ســه‌ركه‌وتنه‌ش بــه ســه‌ركه‌وتنی ئیــراده‌ی هه‌مــوو ژنانــی ئازادیخــوازی گه‌له‌كه‌مــان ده‌زانیــن .چونكــه ئێمــه هــه‌م وه‌ك ته‌ڤگــه‌ری ئــازادی و خۆیشــم هــه‌م وه‌ك مامۆســتایه‌كی نــاڕازی و هــه‌م وه‌ك ژنێــك بـه‌رده‌وام لـه بـه‌ره‌ی گه‌لــدا بوویــن و له‌گــه‌ڵ داخــوازی و ناره‌زایه‌تیه‌كانــی
خه‌ڵــك دا بوویــن. وه‌ك ژنێــك هه‌ســتم بــه ئێــش و ئــازاری ژنانــی واڵته‌كــه‌م كــرد و هــاوكات وه‌ك ته‌ڤگــه‌ری ئازادیــش هیــچ كات لــ ه ده‌ســه‌اڵت دا جێگرنه‌بــووه و به‌شــداری لــه گه‌نده‌ڵــی و نادیموكراتیــه‌ت خاوه‌نــی بــه‌رده‌وام و نه‌كــردوه هه‌ڵوێســتی نه‌ته‌وه‌یــی و دیموكراتیــك بووینــه و لــه پشــتیوانی گه‌لــدا بوویــن ســه‌ره‌ڕای دژایه‌تــی كردنــی خــۆم و ته‌ڤگه‌ره‌كه‌شــم ســه‌ركه‌وتنمان بێگومــان بــه ده‌ســتكه‌وتێكی گرنگــی ده‌زانیــن بــۆ ژنانــی كــورد و بــۆ مامۆســتایانی نــاڕازی و بــۆ ته‌ڤگــه‌ری ئازادیــش. ئێمــه پرۆژه‌مــان بــۆ سه‌رتاســه‌ری بــۆ به‌تایبــه‌ت هه‌یــه، عێــراق دیموكراتیزه‌كردنــی هــه‌م ده‌ســتور عێراقیــش. سیســته‌می هــه‌م و هــاوكات پرۆژه‌مــان بــۆ كوردســتان ه و گه‌لــی كــورد و به‌تایبــه‌ت ناوچــ كێشــه له‌ســه‌ره‌كان وه‌كــوو مووســڵ و كه‌ركــوك و خانه‌قیــن هه‌یــه. هه‌روه‌هــا بــۆ بابه‌تــی ژنــان هه‌مــوو ئــه‌و یاســایانه‌ی كــه بــه ئه‌قڵیه‌تێكــی هــه‌وڵ نووســراوه دیموكراتیــك ده‌ده‌یــن كــه كارا بكرێــت ،هه‌روه‌هــا ه هه‌مواركردنــی ئــه‌و یاســایانه كــه بــ ئه‌قڵیه‌تــی پیاوســاالری نووســراوه و ده‌بن ـه هــۆی ئ ـهوه ك ـه كۆمه‌ڵگه‌یه‌كــی ناعه‌داله‌تمــان و ناته‌ندروســت هه‌بێــت . هه‌روه‌هــا لــ ه بــواری سیاســی پێشــه‌نگ و خــاوه‌ن بڕیاربــن .هــاوكات هــه‌وڵ ده‌ده‌یــن رێــژه‌ی به‌شــداركردنی ژنــان لــ ه ق %50بێــت و ئـه‌م رێــژه‌ی په‌رله‌مانــی عێــرا ئێســتا بــه‌رز بكرێتــه‌و ه و كۆمه‌ڵگه‌مــان بــ ه شــێوه‌ی ه پـه‌روه‌رد ه بكه‌یــن كـ ه ژنــان قبــووڵ بكــه‌ن و ژنــان بــ ه شــێوازێكی ڕاســته‌قین ه به‌شــداری لــ ه تــه‌واوی كایه‌كانــی 8
به‌ڕێوه‌بردنــی واڵت دا بكــه‌ن .هه‌روه‌هــا بابه‌تــی دادگایــی كردنــی ئـه‌و كه‌ســانه‌ی كـ ه ده‌ســتیان هه‌بــوو لــ ه شــااڵو ه به‌دناوه‌كــه‌ی ئه‌نفــال ،یاخــود ق هه‌ربــووی پاشــاماوه‌ی ئه‌نفــال و حه‌ڵه‌بجــ ه و قه‌ره‌بــووی گه‌لــی سه‌یدســادق بــ ه حۆكمــی ئــه‌و ماڵوێرانــه‌ی كــ ه به‌ســه‌ریان هاتــووه. ئــه‌و به‌ڵێــن و په‌یمانــه‌ی كــ ه لــ ه كاتــی بانگه‌شــ ه بــ ه خه‌ڵكمــان داوه ،گرێــدراوی ده‌بــم و تــا دوا هه‌ناســ ه لــ ه پێنــاو جێبه‌جــێ كردنــی دا تێده‌كۆشــم بــۆ ئــه‌وه‌ی بگه‌ین ـ ه مــاف ئــازادی و دیموكراتــی هه‌مــوو گه‌النــی عێــراق و به‌تایبــه‌ت گه‌لــی كــورد و ژنــان .تــا دوا هه‌ناســه‌م لــ ه ژیانمانــدا لــ ه تێكۆشــان دا ده‌بــم لــ ه په‌رله‌مانــدا بــۆ ئــه‌وه‌ی بتوانــم نوێنه‌رایه‌تــی ڕاســته‌قینه‌ی گه‌له‌كــه‌م بكــه‌م و نوێنــه‌ری سه‌رســه‌ختی به‌شــێوه‌یه‌كی و بــم مافه‌كانیــان ماندوونه‌ناســان ه داكۆكــی لــ ه مافه‌كانیــان ن بكــه‌م .بــۆ دارشــتنی هه‌مــوو یاســاكا بــ ه ئاراســته‌یه‌كی راســت ،هه‌روه‌هــا لێپرســینه‌و ه لــه‌و كه‌ســانه‌ی كــ ه لــ ه ده‌ســه‌اڵتدان به‌رامبــه‌ر بــ ه هــه‌ر گه‌نده‌ڵــی و ناعه‌داله‌تیــه‌ك كــ ه ئه‌نجامــی بــده‌ن. ڤیان حه‌سـه‌ن ،رۆژنامه‌وان
هەمــوو هــەوڵ و پێشــكه‌وتنێك بە بڕوای من بێ ژن ســەركەوتوو نابێت
ئــەوەی لــەم هەڵبژاردنــە پەڕلەمانیــەی عێــڕاق لــە شــەقام و لــە ڕاگەیاندنەكانــەوە بینیمــان و بیســتمان بانگەشــەی هەڵبــژاردن نەبــوو ،بەڕاســتی هەڵبەســتنی تۆمــەت بــوو بــۆ یەكتــر و ناوزڕاندنــی یەكتری .بەشــداری ژنانیــش لــەم پرۆســەیەدا بەشــداریەكی تــا ڕادەیــەك بــاش بــوو ئەویــش ئەبــێ بڵیــم لەچــاو هەڵبژاردنەكانــی دیكــە ئەگینــا ئافرەتــان هــەر كــەم بــوون و ویســتی ئێمه‌ش زیاتــرە بــۆ زیادكردنــی ئافرەتــان لــە هەڵبژاردنەكانــدا و لــە هــەر شــتیكی دیكــەدا. هەســت بــەوە ئەكرێــت ئافرەتــان ئازادانــەو چــاو نەترســانە دێنــە هــەر پرۆســەیەك شــان بــە شــانی پیــاوان و بگــرە باشــتریش بەڵێنەكانیــان دەبەنــە ســەر ،بــەاڵم بەداخــەوە لــە كۆمەڵگەی ئێمــەدا وەك مرۆڤ مامەڵــە لەگــەڵ ژن ناكرێــت ،پیاوەكانــی كۆمەڵگــەی ئێمــە وەك ڕاوچــی بەشــوێن ژنانــەوەن ،هــەر ئەمــەش وای كــردووە لــە هەمــوو شــێوە جیاوازەكانــی خەبــات ســوود وەردەگرێــت بــۆ ســزادانی ئافرەتــان. ئــەوەی ئــەم جــارە بەتایبــەت بینیمــان كــە ئافرەتانێكــی بەتوانــاو ڕۆشــنبیر خۆیــان لەڕێــی حزبەكانــەوە هەڵبژێــردران ،ئافــرەت وەك دیســانەوە كەرەســتەیەك بینــرا تــا كەســانێكی ڕوخــاو بــۆ مەبەســت ویســتیان نــاوی ئافــرەت بزڕێنــن وەك هەمیشــە دەســتیان بــۆ ئەخــاق بــردەوەو بــە گرتــەی ڤیدیۆیــی نەشــیاوو چەنــدان تۆهمەتــی تــر كــە هەڵبەســترابون ،هەندێكیــان بــۆ نەخۆشــی دەرونــی خۆیــان ئەگەڕێتــەوە كــە تەنهــا ئافــرەت بــەو مانایــە ئەبینــن و هەندێكــی دیكەشــیان بــۆ بەرزكردنــەوەی پەیجەكانیــان ئــەم كارە قێزەونانەیــان ئەنجامــدا و بــۆ حیزبەكانیــش بــە هەمــان شــێوە و ناڵێــم هەموویــان ئافرەتیــان وەك كااڵیــەك بــەكار هێنــا ،بــەاڵم ئــه‌وه‌ی كــ ه گرنگــ ه خۆشــبەختانە كاندیدانــی ئافــرەت دەرچــوو و دەوری خۆشــی ئەبێــت و كارناكاتــە ئێمــەی ئافــرەت .هەمــوو هــەوڵ و بــەرەو پێــش چونێكیــش بۆهــەر شــتێك بێــت ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
9
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
بــێ ژن بــە بــڕوای مــن ســەركەوتوو نابێــت. دوا جاریــش بینیمــان و دەریــش كــەوت ئــەم جــارەش ســاختەكاری بــووە بــە بەشــێكی ئۆرگانــی لە ڕەفتــارو و بیركردنــەوەی چەند حزبێــك .چونكــە تــا ئێســتا لــە كوردســتاندا ی ی هیــچ پرۆســەیەك بەتایبــەت نمونــە ێ ســاختەكاریمان نەبینــی ی بــ هەڵبژاردنــ كەالیەنــی دەســەاڵت بــۆ ڕای گشــتی ناوخــۆ و چــاوی نێودەوڵەتــی ســەلماندبێت كــە لــە ێ ســاختەكاری واڵتەكەمــان هەڵبــژاردن بەب ـ و بەشــێوەیەكی تەندروســت بەرێوەدەچێــت. له‌یــا احمــد ،رێكخــراوی وادی ئاڵمانــی ،گه‌رمیان
پرســی ژن پرســێكی سیاســی و كۆمه‌اڵیه‌تیه پەرلەمانــی عێــراق چییــە ئایــا شــوێنی ژیانــی ئێمەیــە؟ پەرلەمانــی عێــراق فــرە مەزهەبــی و نەتەوەییــەو لەســەر ئــەم بنەماییــە دامــەزراوەو ملمالنێكــی سیاســیە نــەك یەكســانی و هاوواڵتیبــون ،لــەم ملمالنێیــە سیاســیەی نێــوان الیەنــەكان ژنــان و منــدااڵن هەمیشــە قوربانــی یەكەمــن و دەبنــە ســوتەمەنی جەنگــەكان و زۆرجــار وەك وەســیلەیەكی تۆڵەســەندنەوە دەســتدرێژی دەكرێتــە ســەریان و ئەگــەری بەســپابونیانیش هەیــە .هەندێــك هێــزی نــوێ هاتونەتــە مەیــدان و دەیانەوێــت وەك هێزێكــی پێشــكەوتوخواز خۆیــان پێشــان بــدەن ئایــا توانیویانــە بەرەنــگاری ڕێســاكانی دژی ژنــان ببنــەوە؟ دەبێــت
لــە %25پەرلەمانتــاران لــەژن پێكبهێنرێــت بــۆ ئەمــەش كۆتــا ڕەچــاو دەكرێــت كەخــۆی لەخۆیــدا ســوكایەتییە بــەژن و كەســایەتی چونكــە بــەو مانایەدێــت كەژنــان كەمینــەن ناتوانــن بەشــێك بــن لەبەڕێوەبردنــی واڵت ،ئەمــەش جۆرێكــە لەخۆدزینــەوە بــۆ ڕخســاندنی زەمینــەی هەمــوار نەكردنــەوەی بــواری یەكســانی ژنــان تــا بتوانــن لەمەیدانــی سیاســی و بەڕێوبردنــی كۆمەڵگ ه ڕۆڵیــان هەبێــت و بەشــداری كار بــن، سیســتەمی كۆتــا لەوانەیــە لــەزۆر حاڵەتــدا ژنــان ببەســتێتەوەو لەوانەشــە كەســانێك هەبــن دڵــی ســەرانی حیزبەكــەی نەشــكێنن تاچانســی هەبێــت كورســێكی پەرلەمانــی بەركەوێــت ،بەپــێ ئــەم ڕێژەیــەش بێــت الیەنــەكان هەوڵیانــداوە ژمارەیــەك كاندیــدی ژنیــان هەبــێ .ئایــا ئــەم ژنانــە بەشــێكن لەسیاســه‌تی ئــەم حیزبانــەو بونەتــە بەشــێك لــەو سیســتەمەی كەژنــان وەك دەرەجــە دوو دەناســێنن و دەتوانــن هیــچ قازانجێــك بەپرســی ژن بگەێنــن؟ چونكــە پرســی ژن پرســێكی سیاســی و كۆمەاڵیەتیــەو پەیوەنــدی بــەو بۆچونــەوە هەیــە كەالیەنەكــەی هەیەتــی .ئەگــەر
الیەنێــك بــاوەڕی بەیەكســانی دۆخــی ژنانــەوە بێــت و گــەر ژنیش ێ هەنگاوی ئەندامــی بێــت دەتوانـ بــۆ بنێــت ،كام لــەم حیزبانــە ئــەم هەنگاوەیــان نیشــانداوە لەخۆیان؟ گــەر نیشــانیانداوە بۆچــی دۆخــی ه ڕۆژ بەڕۆژ بەرەو ژنــان لــە كۆمەڵگـ خراپــی دەڕوات؟ لەهەڵمەتــی هەڵبژاردنــدا ژنــە كاندیدەكانــی الیەنــەكان بــەر هێــرش و پەالمــار كەوتــن و تەداخولــی شەخســی لەژیانیــان كــراو هەوڵــدرا لەڕێــگاری شــەرەف و ناموســی ژنــەكان نەیــاری سیاســیان بشــكێنن هــەر چەنــدە ئەمــە شــتێكی نــوێ نییەو
10
بەڵكــو ئەوانــە هەڵگــری كەلتــورو عەشــیرەت و ناموسپەرەســتین و ژن موڵكــی پیــاوەو خاوەنــكاره‌وە. بینیمــان ئــەو ژنانــە بەهــۆی ئــەم ســوكایەتیە گەورەیــەی بەهــۆی ژنبونیانــەوە پێیانكــرا توانییــان بەرەنــگاری حیزبەكانیــان ببنــەوەو قەبوڵینەكــەن؟ یــان ئــەم ژنــە
كاندیدانــەی ئێســتا لەهەمــوو الیەنــەكان بەیەكــەوە دەنگیــان لێبەرزبوەتــەوەو هــاوار ئەكــەن ئێمــە مرۆڤیــن شــەرەفی كــەس نیــن و ڕێگانادەیــن بەهــۆی ژنبونمــان كەســایەتیمان بخرێتــە ژێــر پرســیارەوە؟ بــەو جــۆرەش نابینــم كــە بەشــداری و دەرچونــی ئــەم ژنانــە هیــچ لەپرســی ژنــان بگۆڕێــت لەكوردســتان و عێراقیــش ،هــەر چەنــدە ئەمانــە یەكــەم جــار نییــە كەژنــان بەشــداری پرۆســەی هەڵبــژاردن بكــەن ،خــۆ كاندیــدی پێشوتریشــمان هەیــ ه و پێویســت ه هــه‌وڵ بدرێــت كــ ه ئــه‌م بۆشــایه‌یی كــ ه لــ ه چه‌نــد ســاڵی رابــردوودا دروســت بــوو ،پــڕ بكرێتــه‌و ه و به‌تایبــه‌ت بــۆ چاره‌ســه‌ری پرســی ژن له‌الیــه‌ن ئه‌ندامانــی په‌رله‌مانــی ژنــه‌و ه هه‌وڵدانــی جــددی بكرێــت. سـه‌یوان محمد ،مامۆســتا
هیوامــان هه‌یـه په‌رله‌مانتارانــی ژن بتوانن كار بكـه‌ن بــۆ چه‌ســپاندنی مافه‌كانی ژنان وه‌ك الی هه‌مــوان ئاشــكرایه هه‌ڵبــژاردن پرۆســه‌یه‌كه ده‌نگــده‌ر ســه‌ر پشــك ده‌كات لــه نێــوان چه‌نــد لیســتێك و لــه نــاو لیســته‌كه‌ش بــۆ دیــاری كردنــی كه‌ســێكی ویســتراوی خــۆی بــۆ وه‌رگرتنــی هـه‌ر پلـه‌و پۆســتێك .هــه‌روه‌ك ده‌زانیــن پرۆســه‌ی سیاســی لــه عێــراق و كوردستانیشــدا ژماره‌یــه‌ك لــه ژنانیشــی په‌لكێشــی نــاو كایــه سیاســییه‌كان كــردووه تــا چ لــ ه نــاو حــزب و رێكخراوه‌كانــدا چ لــه نــاو په‌رله‌مــان و شــوێنه‌كانی تــردا رۆڵــی خۆیــان بگێــڕن .بێگومــان ژن هیچــی كه‌متــر نی ـه ل ـه پیــاو تــا به‌شــدار بێــت ل ـ ه بریــاردان و به‌ڕێوه‌بردنــی واڵت و خزم ـه‌ت كردنــی نیشــتمانه‌كه‌ی چ وه‌ك خــاوه‌ن پێوســتێك یــان هاوواڵتــی و ده‌نگده‌رێــك. لێــره‌دا ده‌توانــم بڵێــم رێژه‌یه‌كــی مــام ناوه‌نــد لــه ژنــان لــه‌م پرۆســه‌ی هه‌ڵبژاردنــه‌دا به‌شــداربوون ته‌نانــه‌ت لــ ه رۆژی ده‌نگدانیشــدا ،هه‌رچه‌نــده رێــژه‌ی به‌شــداری كــردن لــه ده‌نگدانــدا به‌هــه‌ر دوو ره‌گه‌زه‌كــه‌وه كــه‌م بــوو بــه بــه‌راورد بــه گرنگــی هه‌ڵبژاردنه‌كــه بــۆ داهاتــوی عێــراق و كوردســتانیش ،بــه‌اڵم ئــه‌و ه زیاتــر ده‌گه‌رێت ـه‌و ه بــۆ نه‌مانــی متمان ـ ه ل ـ ه نێــوان هاوواڵتــی و ده‌ســه‌اڵتدا. خــۆ ئه‌گــه‌ر چاوێــك بــ ه هه‌ڵمه‌تــی بانگه‌شــه‌ی هه‌ڵبژاردنیشــدا بخشــێنینه‌و ه ده‌بینــن دیســان رێژه‌یه‌كــی مــام ناوه‌نــد ل ـ ه ژنــان و بگــر ه كه‌متریــش به‌شــداربون لــ ه هه‌ڵمه‌ته‌كانــی بانگه‌شــه‌ی هه‌ڵبژاردنــدا و زۆرتریــن ئــه‌و ژنانــه‌ش به‌شــداربون كــ ه كاریــان ده‌كــرد بــۆ كاندیــد ه ژنه‌كانــی نــاو لیســت و قــه‌وار ه سیاســیه‌كانیان. خــۆ ئه‌گــه‌ر ســه‌یرێكی ژمــاره‌ی كاندیــد ه ژنه‌كانــی نــاو ئــه‌م هه‌ڵبژاردنــه‌ی دوایــی بكه‌یــن ب ـ ه ب ـه‌راورد ب ـ ه ژمــاره‌ی كاندیــده‌ی ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
11
پیــاوه‌كان ده‌توانــم بڵێــم رێژه‌یه‌كــی كه‌مــی ژنــان به‌شــدارن ل ـ ه پرۆس ـه‌كه‌دا ك ـ ه ده‌كات ـ ه نزیكــه‌ی %29كاندیــده‌كان .بــه‌و پێیــه‌ی هــه‌ر لیســت و قه‌واره‌یــه‌ك الی خۆیــه‌و ه و به‌قســه‌ی خۆیــان ژنیــان زۆر ال گه‌وره‌تــر گۆڤارێكی بــوو وه‌ك لــه‌وه‌ی پاڵپشــتیان كــردوو ه بــۆ رۆشنبیری ،هاتنــ ه پێــش و سه‌رخســتنیان بــۆ ئــه‌م ،ئه‌مــه‌ش ئــه‌و ه ده‌رده‌خــات كۆمه‌اڵیه‌تی ،هه‌ڵبژاردنــه ئه‌ده‌بی و كــ ه هێشــتا ژنانــی واڵتــی مــن یه‌كســان هزریه نیــن لــ ه ئــه‌رك و مافــدا له‌گــه‌ڵ پیــاو، هــه‌ر وه‌ك ده‌شــبینرێت رێژه‌یه‌كــی زۆر كه‌مــی ژنــان وه‌ك ســه‌رۆكی فراكســیۆنه‌كان دیــاری كــراون .بــه‌و هیوایه‌یــن كــ ه ژنانــی ســه‌ركه‌وتوی نــاو ئــه‌م پرۆســه‌ی ه كاری زیاتــر بكــه‌ن بــۆ چه‌ســپاندنی مافه‌كانــی ژنــان لــ ه تــه‌واوی كایه‌كانــی ژیانــدا بــ ه تــه‌واوی لیســت و قــه‌واره و بۆچونــ ه سیاســیه‌كانه‌و ه. هێالن چیا ،نووسـه‌ر
ئاســتێ هشــیاری ل هه‌مبه‌ر ژنان ل هه‌لبژاردتنــان ده زۆر بــێ به‌رپرســانه بوو
ئــەڤ ژ ســاال ۱۹۹۲ورڤــه باشــورێ پروسێســا تەڤلــی کوردســتانێ هەلبژارتنــا بویــە ،لــێ هەیــا نهــا ب ئاوایــەک هــەری بــەر چــاڤ گــەل نزانــە
ژ بــوی چ دەنــگ ددە و چــەوان دەنــگ د دە ،تایبــەت ژی ئاســتێ هشــیاریا ژنــێ د دەنــگ دانــێ دا زۆر بــێ بەرپرســانە یــە و هەیــا نهــا رێــژا هــەری زۆرا ژنــان ل ســەر بنیاتــێ روخســاری و ئولــی و هوزگەریــێ دەنــگ د دەن ،دەنگێــن وان ژی زۆربەیــا زۆر ژ بــوی مێــرا دچــن و ئــەو مێــرە ژی دەمــێ دەر دچــن ژ بــوی بەرژەوەندیــا خــوە دخەبتــن .هەروەهــا تێــت دیتــن کــو بەشــەکێ زورێ ژنــان هەنــە رکابەریــێ دگــەل مێــرا دکــەن ل دەمــێ کاندیــد کرنــێ ،لــێ د راســتیدا نکارینــە ب بنــە روژەڤ و راســتیەک ژ بــوی ژنــێ کــو ب کارن ســەرنجا وان ڕا بکێشــن بــو ب دەزڤــە ئینانــا دەنگــێ وان ،لــەوان ژی دائیــم زورینەیــا ژنــێ دەنــگ ب مێــرا دایــە و مێــر کارینــە ســرنجا وان بــو ئالیــێ خــوە ب کێشــن، تایبــەت د ھەلبژارتنێــن ئیســاڵ دا کــو ژنێــن ھەر خــوەدی زێھنیــەت و ئاســتا ھشــیاریێ خــۆە بەربژێــر کربــوون لــێ مخــان کــو مینــا جــاران و خەرابتــر دەســتکاری ددەنــگ و ئیرادەیــا گەلــی دا کــرن .کــو گــەل ئێــدی ژ سیســتەمێ دەســتھەالتا مالباتــی و فەودالــی و ئولــی و رەگەزپەرســتی و تــاک رەویــێ ڕازیبیــت یــان ژی بێدەنــگ بمینــە و بــێ ھێڤــی بــن ژ گوھەرینــان ،لــێ ئــەم دبێــژن گەلــێ مــە تایبــەت گەلــێ مەزلــوم لێکــری ل باشــورێ کوردســتانێ و دەنگــێ ئوپزســیونێ بــا بێدەنــگ نەمینــە و ئیرادەیــا وان بھێزتــر لــێ بھێــت ژیــا جــاران.
12
ئا م ا ن ج ی ك و ر ت خ ا ی هن و ئ ا م ا ن ج ی د ر ێ ژ خ ا یه‌ن .....كه‌لسووم حسێن ،رۆژنامه‌نووس
هــه‌ر لــه‌و كاتــه‌وه‌ی ژن و پیاوێــك هاوســه‌رگیری ده‌كــه‌ن ،ئامانجیــان بــۆ خۆیــان دیــاری كــردوه كــه ژیانێكــی به‌ختــه‌وه‌رو منداڵێكــی یــان چه‌نــد منداڵێكــی دروســت بكــه‌ن كــه ئه‌وانیــش هــه‌ر بــۆ به‌ختــه‌وه‌ری خۆیانــه‌وه ،ئیتــر ئــه‌و منااڵنــه تــا چه‌نــد وه‌ك خواســتی ئــه‌وان ده‌بــن ئــهوه شــتێكی دیكه‌یــه، بۆیـه ئـه‌م ئامانجـه بـه نمونـه ده‌هێنمـه‌و ه چونكــه هــه‌ر لــه كه‌ســێكی ســاده‌وه یــان ناتــه‌واوه‌وه واتــه لــه بــواری ژیریــدا تــا ده‌گاتــه كه‌ســێكی زانــا ده‌توانــێ ئــه‌م ئامانجــه دیــاری بــكات و هاوســه‌رگیری بــكات ،ئیتــر هــه‌ر لێــره‌وه ده‌ســت پێــده‌كات ،ئــه‌و منااڵنــه‌ی كــه ئــه‌وان ده‌یهێننــه دونیــا بــه هــه‌زاران ئــاوات و ئامانجیــان هه‌یــه بــه هــه‌زاران بیــرو بیرۆكــه‌ی جیــاواز دروســت ده‌بێــت ،بــ ه تایبه‌تــی لــه‌و خێزانانــه‌ی كــه دایــك و بــاوك خاوه‌نــی ئایدۆلۆژیه‌كــی دیــاری كــراون نه‌بــن ،هــه‌ر منداڵێكــی بــه ســێ پــه‌روه‌رده‌دا تێده‌په‌ڕێــت .یه‌كــه‌م خێــزان، دواتــر كۆمه‌ڵگــه و ئینجــا خۆێندنگــه، هــه‌ر لــه خێزانه‌كــه‌ی خۆیــه‌وه ره‌نگــ ه دایــك و بــاوك بیركردنه‌وه‌یــان جیــاواز بێــت ،ئیتــر كۆمه‌ڵگــه‌ش هه‌موویــان ده‌زانیــن چونــه ،خۆیندنگــه‌ش جــاران پــهروهرده بــوو ئینجــا فێركــردن ،بــه‌اڵم
ئێســتا وه‌ك خوێندنگــه‌ی باشــور ئه‌گــه‌ر بــاس بكه‌یــن بــووه بــه نیــو فێركــردن و تــه‌واو ،خــۆ ئــه‌و حیزبانــه‌ی جــووت بنه‌ماڵــه‌ش بــا بوه‌ســتێ ،مێشــكی هــه‌ر تاكێكیــان باشــكرد تــا بــه جه‌ســته‌و ژیانــی ده‌گات .لــه هه‌مــوو جیهانــدا ئه‌لــف یه‌كــه‌م پیتــه ،بــه‌اڵم بــۆ ئــه‌وه‌ی منــااڵن یه‌كــه‌م جــار ره‌نگــی زه‌رد بناســن له‌س ـه‌ر خواســتی پارتــی ڕه‌نگــی زه‌رد بــوو ب ـه یه‌ك ـه‌م پیتــی خوێنــدن .جارێكــی دیك ـ ه لێــره‌وه كۆمه‌ڵــه كه‌ســانێك ده‌رده‌كــه‌ون كــه ته‌نیــا ئامانــج بــۆ خۆیــان دانا‌نێــن به‌ڵكــو ئامانــج بــۆ كه‌ســانی دیكــه‌ش داده‌نێــن .هه‌ندێــك لــه خه‌ڵكــی ئێمــه‌ی كــورد ئه‌وه‌نــده بــه دامــاوی ژیــاوه‌و بــا بڵێــم لــه دایكیــش بــووه هێشــتا نازانێــت لــه ده‌وری ئــه‌و چــی ده‌گوزه‌ر‌ێــت ته‌نهــا بیــر ده‌كاتــه‌وه نانــی رۆژێــك ،هه‌فته‌ێــك یــان مانگێكــی یــان ســاڵێكی دیكــه‌ی هه‌بێــت و تــه‌واو .ئه‌مانــه هه‌میشــ ه ده‌بن ـه خۆراكــی ماســیه گ ـه‌وره‌كان ،ده‌بن ـ ه قادرمــه بــۆ ســه‌ركه‌وتنی ده‌ســه‌اڵتداران، وه‌ك وه‌تــراوه میلله‌تــی نــه‌زان دیكتاتــۆر دروســت ده‌كات .له‌ســه‌رده‌می حیزبــی به‌عســدا بــه بیــرم دێــت ژنێــك وه‌ك به‌رگــری لــه باوكــی بــكات به‌رگــری له‌ســه‌ده‌ام ده‌كــرد و كوره‌كــه‌ی ده‌كــرد بــ ه قوربانــی له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ی موچه‌یه‌كــی بــۆ ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
13
بڕیبوویــه‌وه ،ئێســتاش هێشــتنه‌وه‌ی ئــه‌م هه‌مــوو شــتێكی بــۆ خۆیــان ده‌ده‌ن ،هیــچ حێزبانـه هه‌مــان كاربــوو كـه بـه میلله‌تیــان هێرشــێكیش قبــووڵ ناك ـه‌ن چونك ـه خۆیــان كــرد ،ئیتــر ئــه‌و خه‌ڵكــه بیــر ناكه‌نــه‌و ه ئه‌وه‌نــده بــه ئاژه‌ڵێكــی زیــره‌ك ده‌زانــن ئاخــر ئــه‌وه‌ی ئــه‌م داگیركــه‌رو دیكتاتــۆر ه و خه‌ڵــك ئه‌وه‌نــده بــه گه‌مــژه ده‌زانــن بچوكانـه ره‌فتــاری پێوه‌ده‌كـه‌ن لـه كوێیــان و ســنوریان نیــه .چونكــه پێــش هــه‌ر گۆڤارێكی هێنــا ،چه‌نــد ملیــۆن ئه‌وه‌نــده‌ی كــه تــۆی شــتێك دیــن و ویژدانیــان له‌ده‌ســت ده‌ده‌ن رۆشنبیری ،پــێ ده‌م به‌ســت ده‌كــه‌ن خۆیــان ته‌فــر و ئیتــر مرۆڤبــوون بــۆ ئــه‌وان به‌هــای نییــ ه كۆمه‌اڵیه‌تی ،تونــای ده‌كــه‌ن؟ لێــره‌دا ده‌توانیــن ئه‌مانــ ه ویژدانێكــی مــردوو بــه هیــچ ڕاناچڵه‌كێــن. ئه‌ده‌بی و پۆلێــن كه‌یــن بــه‌وه‌ی وه‌ك لــه دینــدا ده‌ڵێــت هزریه كــه ته‌نهــا بیــر لــ ه ڕیگا چارە ئەوەیە هۆکارەکانی دڵیــان بــه گونــاه ڕه‌ش بژێــوی ژیانــی خۆیــان شــوێنێكی بــووه، هۆشیار کردنەوە بەهەموو ده‌كه‌نــه‌وه‌و ئامانجیــان ســپی تێــدا نه‌مــاوه. بەشەکانیەوە بخرێنە کار ته‌نهــا ورگیانــه لــ ه زۆرینــه‌ی ئه‌مانــه چوارچێــوه‌ی دیــواری به‌رپرســه‌كانی باشــور بۆ هۆشیارکردنەوەی ئەم حه‌وشــه‌كه‌ی خۆیــان ده‌گرێتــه‌وه تــا به‌وانــه‌ی پەروەردە سیستەمی میللەتە، بــۆ ده‌ره‌وه بیریــان ده‌یانپارێــزن كــه ئه‌وانــه‌ی ناتــرازێ ،بــۆ ئــه‌وان لە ژێر دەستی دەسەاڵتداران یــان كــێ نیــه كێشــه چوارچێــوه‌ی لــه دەربهێنرێت تا تاکێکی نــان ده‌دات؟ بۆچــی خێزانه‌كــه‌ی خۆیانــدا دروست پەروەردەبکرێت. گرنــگ ده‌یــدات؟ وه‌ك ســه‌گی هاریــان لەدەستی ناوخۆ وەزارەتی ئه‌وه‌یــه ئــه‌وان نانیــان لێدێــت و هــه‌ر رۆژ ه هه‌یــه، ئامانجێكــی ئەوان ڕزگار بکرێن و بکرێن په‌المــاری ژنێــك یــان تــا بڵێــت كــورت خۆیــان برایه‌كــی بە هێزێکی بەرگری میللەت، خایــه‌ن ،كۆمه‌ڵێكــی ده‌ده‌ن .زۆرینــه‌ی ئــه‌و کەناڵەکانی راگەیاندن كــه هــه‌ن هه‌مــوو ده‌كرێتــ ه هێرشــانه‌ی غه‌ریزه‌كانیــان ده‌بێــت لەدەستی حیزب دەربهێنرێت ،ســه‌ر ژنــان كه‌ســانی بــێ نامــوس ده‌یكــه‌ن تێــر بكــه‌ن جگــه لــ ه ئەوکاتە دەتوانین بگەرێنەوە ویــژدان غه‌ریــزه‌ی چونك ـه ل ـه كورده‌واریــدا خۆمان راستەقینەی ژیانی سەر یــان باوه‌ڕیــی ،بۆیــ ه ژن به‌شــه‌ره‌فی پیــاو ته‌نهــا ب ـه ســكیان ڕازی و وەک مرۆڤێک رەفتار بکرێت ده‌بینرێــت وه‌ك دایــك، نابــن. هاوســه‌ر خۆشــك، ده‌یانه‌ویــت و لە بیرێکی تەسکی حیزبی ئاژه‌ڵێكــی وه‌ك ئه‌وانیــش شــه‌ره‌فه‌ری پارەپەرستیەوە و پیاوساالری بــێ ســنور هه‌مــوو خۆیــان زوو له‌ده‌ســت جێگایــه‌ك بــڕۆن لــ ه شــوێن و ده‌ده‌ن ببین بە میللەتیکی مرۆڤ هه‌مــوو شــتێكی بخــۆن، ژنه‌كانیــان شــه‌ره‌فی دۆست و ژینگە پارێز. هه‌مــوو شــتێكی بــه‌كار ده‌كــه‌ون ،كــه‌س نابێــت بهێنــن بــۆ تێركردنــی سه‌یریشــیان بكــه‌ن بــ ه غه‌ریزه‌كانــی خۆیــان .ئه‌مانــه زۆر كوشــتنی ئــه‌وان ده‌یانه‌وێــت شــه‌ره‌ف بــۆ مه‌ترســیدارن چونكــه هه‌مــوو كــه‌س خۆیــان بگه‌ڕێننــه‌وه كــه هه‌رگیــز شــتی بــه ئامێرێــك ده‌زانــن ،لــه پێنــاوی وانابێــت ،ئه‌مانــه هــه‌ر لــه كه‌ســانی به‌ڵكــو رونــاده‌ن، به‌رژه‌وه‌نــدی خۆیانــدا شــه‌رعیه‌ت بــ ه نه‌خوێنــده‌واردا 14
كه‌ســانێك كـه خاوه‌نــی بڕوانامـه‌ی بـه‌رزن ته‌نانــه‌ت كاری پیــرۆزی خۆیــان به‌ســه‌ر ژیانــی خه‌ڵكــه‌وه ده‌كــه‌ن بــه بازرگانــی وه‌ك پارێــزه‌ر ،دكتــۆر ،مامۆســتا، پارێــزه‌ری واڵت ،داده‌وه‌ر ،ئه‌ندازیــار، به‌رپرســی حیزبــی و ...هتــد. لێــرەدا هەندێــک هاوبەشــی ئەمانــە دەتوانیــن لەکوشــتنی ژنێکــدا پێناســە بکەیــن ئەگــەر مامۆســتایەک ڕێبازێکــی پــەروەردەی دروســتی هەبێــت و مافــی تــەواوی خــۆی هەبێــت تاکێکــی دروســت پــەروەردە دەکات لــە پێنــاوی وەرگرتنــی بەرتیــل و ناســراویدا خوێندکارێکــی
تێدابێــت هەمــوو ئاواتــی ئــەم تاکــە هــەر لــە کۆمەڵگــەوە تــا دەگاتــە ماڵــەوەو مامۆســتاکانی و پاشــان سیســتەمی خوێنــدن ئاراســتەکردن یــان زۆر کەمــە یــان نیــە بــۆ ئــەوەی ئــەم تاکــە ببێــت بــە کەســێکی دڵســۆزی بــێ بەرانبــەر یــان پــارە وەســیلەیەکە بــۆ بژێــوی ژیــان نــەک ئامانــج .بێینــە ســەر دکتۆریــک بەســەدان ڕێکەوتــن لەگــەڵ بەشــەکانی پشــکنین و دەرمــان و نەشــتەرگەریدا کــراوە کەچــۆن لەســەر ئــەم نەخۆشــە هەموویان ســودمەند ببــن ،هیــچ بەرپرســیارێتیەک ناخەنــە سەرشــانی خۆیــان کــە ڕێگــری بکــەن لــە نەخۆشــی و دەرمانــی خــراپ ،خۆراکــی
نادروســت دەرناچێــت ،هەرچەنــدە بــێ بەرنامەیــی دەســەاڵتی کــوردی لێــرەدا زۆر ئاشــکرا دەردەکەوێــت ٩٠ ،نمــرە بــۆ فێربــوون و نوســینی وانەیــەک دانــراوە، ١٠نمــرە بــۆ پــاک و خاوێنــی و ئامادەبــوون و ئامادەکردنــی وانــەو بەشــداری کردنــی خوێنــدکار لــە پۆلــدا دانــراوە بــەاڵم یــەک نمــرە بــۆ دروســتی بیــری رەفتــاری کۆمەاڵیەتــی ،الیەنــی ســایکۆلۆژی ئــەم مناڵــه خوێنــدکارە دانەنــراوە ،دواتــر بیــری ئــەم تاکــە ئاراســتەدەکرێت بــۆ بڕوانامەیــەک کــە باشــترین پــارەی
خــراپ کــە ئــەم کۆمەڵگەیــەی لەنــاو براوە، پارێزەریــک کــە بــە حیســاب بەرگــری لــە مافــی خەڵــک بــکات بــەاڵم بەداخــەوە بــۆ پــاره ده‌توانێــت هەمــوو شــتێك ژێــراوژور بکاتــەوە هــەر لــە تــەاڵق دانــی ژنێکــەوە کــە ئەگــەر ژنەکــە بیەوێــت یــان پیاوەکــە بیەوێــت دەتوانێــت بۆیــان ئاســان بــکات، بگــرە تــەاڵق نامەکــە دەباتــە ماڵــەوە بۆیــان تــا بــگات بــە کەیســی تاوانبارێــک هــەر بــە پــارە تاوانبارێــک بێتــاوان دەکــەن و بــێ تاوانێــک تاوانبــار دەکــەن ،ڕەنگــە کــە ئەمــە دەخوێنێتــەوە بڵێــت وەاڵ راســتە
15
ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
ئه‌ده‌بی و هزریه
16
هێرشەكانی دەوڵەتی توركیا لە هەرێمی برادۆست،
رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی،
جێبەجێكردنی ستراتیژیەتی دژبەكوردانه
گۆڤارێكی
بــەاڵم هەموومــان بێدەنگیــن لــە ئاســتی ئــەم هەمــوو تاوانــەدا ،ئەگــەر پارێــزەر، دکتــۆر ،مامۆســتا ،پۆلیــس ،دادوەر ڕۆڵــی راســتەقینەی خۆیــان بگێــڕن چــون ژن کــوژەکان ئــازاد دەبــن و بۆخۆیــان دەســوڕێنەوە و ئیتــر ژن کوشــتن هەتــا بێت زیــاد دەکات و کەســیش ترســی نامێنێــت؟ چەکدارانــی ئــەم هەرێمــە ئەگــەر بــۆ پــارە نەبێــت وژدانیــان چــۆن ناجوڵێــت؟ لــە ئــەو هەمــوو زوڵــم و بەدرەوشــتیەدا کــە لــەم واڵتــەدا هەیــە مانــەوەی هــەر بەرپرســێکی دز و بەدڕەوشــت بەهەمــوو ماناکانیــەوە بە ئەســتۆی ئەوانــە ،بەرپرســە حیزبیــەکان ئەگــەر ئامانجیــان کــورت خایــەن نەبیــت و بــۆ پارەنەبێــت چــۆن بــەم شــیوەیە میللــەت دەچەوســێننەوە لــە پێنــاوی مانــەوەی خۆیــان؟ واتــا لەبەرچاویــان ڕون نیــە یــەک بەیەکــی کردارەکانیــان ئاشــکرا دەبێــت و نەوەکانــی ئــەوان ژیانێکیــان بــۆ نامێنێــت کــە پــارەش فریایــان بکەوێــت؟ ئــەوەی کەمــاوە ئامــاژەی پــێ بکــەم یەکێکیــان پــرۆژەی دەنگــدان بــوو کــە هــەر لــە زانایانــی بــواری تەکنیکــی و سیاســی واڵتانــی جیهــان تێیــدا تاوانبــارن تــا دەگاتــە کەســێکی ســادە کــە چاودێــری پرۆســەکە دەکات و دزیەئاشــکراکان دەبینێــت و بێدەنــگ دەبێــت ،یەکێــک لەوانــەی کــە بەئاشــکرا دەنــگ دەکــڕدراو دەفرۆشــرا بەرپرســی حیزبــەکان ئــەو پارەیــەی چەنــد وەختــە لــە خەڵکیــن کڕینــەوەی پێنــاوی لــە دزیــوە دەنگەکانیــان دەیاندایــەوە بــە خەڵــک، بەرپرســی یەکێــک لــە حیزبــەکان ڕوی لــە هەڵەبجــە کردبــوو وتبــوی هــەر ژنێــک ١٥٠ هــەزار دینــاری بدەنــێ بــا دەنگەکــەی بــدات بــە ئێمــە .قوتــی میللــەت دەشــارنەوە پاشــان پارویەکیــان لــێ پــێ دەدەنــەوە و دەنگەکەشــیان بــۆ چــوار ســاڵی کــە لــێ دەکڕنــەوە ،دەزانــن ئەگــەر پەرلەمــان تارێکــی ئــەوان بــەو ١٥٠هــەزارە دەرچێــت هــەر لــە ڕوی پارەکــەوە مەزەنــدەی بکەیــن
چەنــد دەکات؟ ئەگــەر بــۆ هــەر کورســیەک ســی هــەزار دەنــگ پێویســت بێــت هــەر ژنێــک ١٥٠هــەزار وەرگرێــت ٣٠هەزارەکــە دەکاتــە ٤٥٠٠هــەزار کــە ئــەو بــۆ کڕینــی دەنــگ ســەرفی دەکات ،لــە بەرانبــەردا هــەر مانگێــک ٣٠ملیــۆن وەردەگرێــت چــوار ســال دەکاتــە ١٤٤٠٠٠٠٠٠٠ملیــۆن ،ئەمــە بــەس بــۆ بەرچــاو ڕونــی ئەوانــەی کــە حەزیــان لــە پارەیــە ،بــە ڕوەکــەی دیكـه‌ی ســەیرکە هەمــوو ژیانــی ئــەو میللەتــە چــوار ملیۆنیــە هەمــوو ســەروەتی ئــەم کوردســتانە دەکەوێتــە ژێــر دەســتی ئــەو تااڵنچیــەوە بــە ئــارەزوی خۆیــان یــاری بــە چارەنوســی ئــەو میللەتــە دەکــەن. ئەگــەر ســەیرکەین ئەوانــەی لەدەســەاڵتدان ژمارەیــان رەنگــە نەگاتــە ١٠٠٠کــەس بــەاڵم یــاری بــە چارەنوســی چــوار ملیــۆن کەســو بگــرە زیاتریــش دەکــەن ،ئــەم هەویــرە ئــاو زۆر دەکیشــێت بۆیــە ڕیــگا چــارە ئەوەیــە هۆکارەکانــی هۆشــیار کردنــەوە بەهەمــوو بەشــەکانیەوە بخرێنــە کار بــۆ هۆشــیارکردنەوەی ئــەم میللەتــە، سیســتەمی پــەروەردە لــە ژێــر دەســتی دەســەاڵتداران دەربهێنرێــت تــا تاکێکــی دروســت پەروەردەبکرێــت .وەزارەتــی ناوخــۆ لەدەســتی ئــەوان ڕزگار بکرێــن و بکرێــن بــە هێزێکــی بەرگــری میللــەت، لەدەســتی راگەیانــدن کەناڵەکانــی حیــزب دەربهێنرێــت ،ئەوکاتــە دەتوانیــن بگەرێنــەوە ســەر ژیانــی راســتەقینەی خۆمــان و وەک مرۆڤێــک رەفتــار بکرێــت و لــە بیرێکــی تەســکی حیزبــی پیاوســاالری و پارەپەرســتیەوە ببیــن بــە میللەتیکــی مرۆڤ دۆســت و ژینگــە پارێــز .کەواتــە پێــش هەمــوو شــتێک دەبێــت ئامانجەکانمــان بگۆڕیــن لــە ئامانجێکــی کــورت خایەنــەوە بــۆ ئامانجێکــی درێــژ خایــەن بەهەمــوو جومگەکانیــەوە.
.....نەجیبە عومەر ئه‌ندامی ئه‌نجومه‌نی رێكخراوی ژنانی ئازادی كوردستان
تەمەنێكــی درێــژە خاكــی كوردســتان بەدەســت دەوڵەتانــی داگیركــەری هەرێمــی و جیهانیــەوە دەناڵێنێــت .بەتایبەتــی داگیركردنــی هەمــوو خاكــی كوردســتان لەالیــەن دەوڵەتــی توركیــاوەوە وەك ســتراتیژیەتی دەوڵەتــی توركیایــەو هەبوونــی دەوڵەتــی توركیــا لەســەر بنەمــای نكۆڵیكردنــی لەهەبــوون و ئیــرادەی هەمــوو گەلــی كــوردە بــێ جیــاوازی كــردن .لەگــەڵ ئــەم راســتیانەدا گەلــی كــورد لەهەمــوو بەشــەكانی كوردســتان بــە قورســایی مەترســی ئــەم ســتراتیژیە توركیــا مامەڵــە لەگــەڵ رەوشــەكەدا ناكــەن. بــەردەوام هێرشــی توركیــا لەسەرتاســەری باكــوری كوردســتانداو هێــرش بۆســەر رۆژئــاواو و هاوكاریەكانــی بــۆ داعــش لەكاتــی هێــرش لەســەر كوبانــی و داگیركردنــی عەفریــن و جەرابلــوس و هەوڵدانەكانیــان بــۆ داگیركردنــی منبــج و ئیدلــب و باب و شــەهبا .هەروەها داگیركەریەكانی دەوڵەتــی توركیــا لەســەر خاكــی برادۆســت و جێگیركردنــی هێــز لــە زۆربــەی چیاكانــی بەهدینــان و دەوروبــەری هەولێــر و دەڤــەری ســۆران ،پیالنگێــڕی لەســەر شــەنگال و پشــتگیری داعــش بــۆ هێرشــكردنە ســەر شــەنگال و داگیركردنــی باعشــیقا و هاوكاریەكانــی حكومەتــی توركیــا بــۆ ئەنجامدانــی هێرشــی 16ی ئۆكتۆبــەر لەســەر كەركــوك و دروســتكردنی هێــزی توركمانــی دژبــەر بەكــوردان لەكەركــوك و دوزخورماتــوو و داقــووق ئەمانــە گــوزارەی ئــەو راســتیەن كــە فاكتەرێكــی ســەرەكی شــەڕی جیهانــی ســێهەم دەوڵەتــی توركیایــە و شــەڕەكەش لەســەر
ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
17
داگیركردنــی تــەواوی كوردســتانە . شــەڕی یەكەمــی جیهانــی و دووەمــی جیهانــی راســتە كــە لەنێــوان دەوڵەتانــی زلهێــزی جیهانیــدا ئەنجامــدرا بــەاڵم شــەڕەكان لەســەر جوغرافیــای كوردســتان ئەنجامــدراو گۆڤارێكی تــەواوی شــەڕەكانیش لەســەر پارچەكردنــی رۆشنبیری ،كوردســتان بــوو .هەریــەك لــەو بەرانــەی كۆمه‌اڵیه‌تی ،شــەڕ ،كاریــان بــۆ ئەوەبــوو كــە راســتەوخۆ ئه‌ده‌بی و یــان ناراســتەوخۆ لەســەر خاكــی كوردســتان هزریه بااڵدەســت ببــن و خێــرو خێراتەكــەی بــدزن بــۆ خۆیــان .ئاشــكرایە شــەڕی ســێهەمی جیهانیــش لــە دەرەوە شــێوازەكەی جیــاواز ه بــەاڵم ناوەرۆكەكــەی هــەر هەمــان مەبەســتە .شــەڕی ســێهەمی جیهانیــش بەئاشــكراتر ئــەم راســتیانە دەبینرێــت. ئەمجــارە دووجەمســەری نەمــاوە ،ئێســتا جەمســەرەكانیان شــێواندووە ،دەوڵەتانــی زلهێــزی جیهانــی جارێــك خۆیــان داعــش دروســت دەكــەن جارێكیــش خۆیــان دەدەنــە پــاڵ هێــزە ئازادیخــوازەكان و شــەڕلەدژی داعــش دەكــەن .لــە هێــرش لەســەر عەفریــن و هێــرش لەســەر هەرێمــی برادۆســت و تــەواوی باشــوری كوردســتان هەمــوو دەوڵەتانــی سەردەســت بــێ دەنگــن جگــە لــە هەندێــك واڵتــی عەرەبــی .دەبێــت لەبیرمــان نەچێــت داگیركــەری دەوڵەتــی توركیــا لەســەر تــەواوی كوردســتان تەنهــا لەســەدەی بیســتەمەوە دەســتی پێنەكــردووە بەڵكــوو لەســەدەی 11هەمــەوە لــەو كاتــەی كــە توركــەكان لــە ئاســیای ناوەراســتەوە دێــن و لەرۆژهەاڵتــی ناوەراســتدا جێگیــر دەبــن چــاو دەبڕنــە كوردســتان وەك ناوەنــدی هەمــوو رۆژهەاڵتــی ناوەراســت. لەكاتــی ئاوابوونــی ئیمپراتــۆری عوســمانیدا بەتەواوەتــی ئــەم ســتراتیژیەیان دەخەنــە واری كرداریــەوە ،بــەاڵم هــەر لەكاتــی كۆتایــی هەتــا ســەلجووقیەكانەوە ئیمپراتۆریەتــی عوســمانیەكان بــۆ ئــەوەی مەرامــی داگیركەریەكانیــان بــۆ ماوەدرێــژ گەرەنتــی بكــەن نكۆڵیــان لەهەبوونــی گەلــی كــورد نەدەكــرد بەڵكــوو وەك ئیــرادەی
نەتــەوەو سیســتەمی بەرێوەبردنــی كــوردان لەالیــەن عوســمانیەكانەوە پەســەند دەكــرا. عوســمانیەكان لەچەندیــن هاوپەیەمانیــدا بەرەســمی نــاوی كــوردو كوردســتان ده‌بـه‌ن، بێگومــان تەمــەن درێــژی عوســمانیەكانیش بەشــێكی گرێــدراوی ئەم خاڵەیە كەحســابیان بــۆ هێــزو ئیــرادەی كــوردان دەكــرد و بەدرێــژای ســێ ســەد ســاڵ لەژێــر حوكمــی عوســمانیەكاندا لەكوردســتاندا كــوردان سیســتەمی خۆســەری خۆیان هەیەو خاوەنی زمــان و كەلتــور و پاراســتن و بەرێوەبردنــی خۆجــێ خۆیانــن ،بــەاڵم لەســەدەی بیســتەمداو بەهاتنــی سیســتەمی دەوڵــەت ـ نەتــەوە (ئاوابوونــی كۆمــاری توركیــا) سیاســەتی نكۆڵیكــردن و لەناوبــردن دەســتی پێكــردو هەبــوون و سیســتەم و جوغرافیــای كــوردان نكۆڵــی لێكــراو كۆمەڵكــوژی فیزیكــی و كه‌لتــوری بەرێوەچــوو و هەتــا رۆژی ئەمــرۆش بەردەوامــە .لەســەرەتای ســەدەی بیســتەم هەتــا رۆژی ئەمــڕۆ بەگرانــی كۆمەڵكوژییەكانــی دەوڵەتــی توركیــا لەســەر باكــوری كوردســتان بــوو، بــەاڵم لەســەرەتای نەوەتەكانــەوە هەتــا ئێســتا رۆژبــەرۆژ ســتراتیژی داگیركردنــی سەرتاســەری كوردســتان زیاتــر ئاشــكرا دەبێــت ،بێگومانــە هەركۆمەڵكوژیــەك كــ ه لەالیــەن دەوڵەتــی توركیــاوە ئەنجامــدراوە هەتــا رۆژی ئەمــڕۆ بۆتــە نمونــەی ســەرەكی و (پیالنــی ئیســاحی شــەرق) كــە بەواتــای پیالنــی تەربیەكردنــی رۆژهەاڵتــە كــە بەپێــی جوغرافیــای توركیــا شــەرق واتــا باكــوری كوردســتان .ئــەم پیالنــە بــۆ پەیرەوكردنــی كۆمەڵكــوژی كه‌لتــورو فەرهەنگــی نەتــەوەی كــوردو توانــه‌وه‌ی ناســنامەو هەبــوون و ئیــرادەی گەلــی كــوردە پاشــان كۆمەڵكــوژی فیزیكیــش .ئەمانــە هەمــووی راســتەوخۆ یان ناراســتەوخۆ كاریگــەری لەســەر پارچەكانــی تــری كوردســتانیش هەبــووە .ئــەوەی شــایەنی باســە ئەوەیــە كــە هەبوونــی كۆمــاری توركیــا ســتراتیژیەتی وەك دەوڵــەت نەتــەوەی تــورك لەســەر بنەمــای 18
نكۆڵیكردنــە لەهەبوونــی گەلــی كــوردو كاركــردن بۆلەناوبردنــی دارێژراوە. هەربۆیــە ئــەم سیاســەتەی كــە بەرێوەدەچێــت پشــت بــە ئایدۆلۆژییایەكــی شۆفینیســتی دەبەســتێت .تەنهــا یــەك پارچــەی كوردســتان زەرەرمەنــد نیــە بەڵكــو چارەنوســی هەمــوو بەشــەكانی كوردســتان كاریگــەر دەكات. لەگــەڵ ئــەوەی چەندیــن تێكۆشــان و ســەرهەڵدان و راپەریــن ئەنجامــدراون و ئێســتاش لەسەرتاســەری كوردســتاندا زۆرتریــن پارتــی سیاســی هەیــە، بــەاڵم هیــچ یــەك لــەو پارتیانــە نەیانتوانیــوە بەشــێوەیەكی قــووڵ ئــەم ســتراتیژیەی دەوڵەتــی توركیــا بەقووڵــی دەبێت هەموومان ئەو راستییە هەســت پێبكــەن و مەترســیەكانی لــە نزیكــەوە ئاشــكرابكەن جگــە لــە رێبــەری گەلــی كــورد ه داگیركەری توركیا هەرێمی ك رێــزدار عەبــدواڵ ئۆجــاالن نەبێــت .بەدرێژایــی برادۆستی هەڵبژاردووە تەمەنــی تێكۆشــانی هەوڵیــداوە لەســەربنەمای له‌المان ڕوون بێت ،چونكە چیای پاراســتنی هەبوونــی گه‌لــی كــورد و بونیاتنانــی خواكورك و تەواوی بەرزایەكانی ســتراتیژیەتێكی نەتــەوەی دیموكراتیانــەی یەكگرتــوو و رێگــەی لەسەرخســتن و ئەم هەرێمە سێگۆشەیەكی جێبەجێكردنــی ســتراتیژیەتی دەوڵەتــی توركیــا بەهێزە لەنێوان باكورو باشورو گرتــووە .بەرێزیــان بەشــێوەیكی مێژوویــی مەترســی داگیركەریەكانــی دەوڵەتــی توركیــا رۆژهەاڵتی كوردستاندا .بەم لەســەر هەمــوو بەشــەكانی كوردســتان شێوەیە دەیەوێت لەرێگەی ئاشــكراكردووە و لەبــواری تێــزی فكــری و هەرێمی برادۆستەوە لە سێ رێگــەو رێبــازی نوژەنــەوە زۆرتریــن وباشــترین پارچەدا بااڵدەست بێت ،ئەمە جگە رێبــازی تاقیكردۆتــەوە لەتێكۆشــاندا .لەپێناوی لەوەی كە لە رێگەی خۆاكوركەوە ئــازادی گەلــی كــوردو هەمــوو نەتەوەكانــی تــرو رەوینــەوەی عەقڵیەتــی نەتەوەپەرســتی لــە دەخوازێت هێرش لەسەر قەندیل نەتــەوەی سەردەســتدا .بونیاتنانــی فەلســەفە بكات و لەوێشەوە هەموو باشور و هێڵــی راســتی نەتــەوەی دیموكــرات هەمــوو توانــا بــێ ســنورەكانی خــۆی خســتۆتە گــەر بخاتە ژێر ركێفی خۆیەوە. لــەرۆژی ئەمــرۆدا ســەرەڕای بەرێوەبردنــی گەلەكۆمــەی نێودەوڵەتــی لەســەر رێبــەری گەلی كــورد ڕێــزدار (عەبــدواڵ ئۆجــاالن) و بەرێوەبردنــی قورســترین سیاســەتی گۆشــەگیری لەســەربەرێزیان ،بــەاڵم فكــرو فەلســەفەی نەتــەوەی دیموكــرات و سیســتەمی خۆبەرێوەبردنــی دیموكراتــی هەردەچێــت لــە هەمــوو بەشــەكانی كوردســتاندا زیاتــر وه‌ك پێویســتی دەبینرێــت و وەك تاكەچارەســەری هەوڵــی جێگیركردنــی دەدرێــت .دەوڵەتــی توركیــاش ئــەو راســتیە بــاش دەزانێــت هەبوونیــان بــە نكۆڵــی كــردن لەكوردان مســۆگه‌ره، هەربۆیــە ســەرەڕای هەمــوو هەوڵــە داگیركەریەكانــی و بەدرێژایــی تەمەنــی كاركردنیــان لەســەر هێــزی نۆكــەری كــورد ئێســتاش هەمــوو تواناكانیــان خســتۆتەگەر بۆئــەوەی سەرتاســەری كوردســتان بخەنــە ژێــر ركێفــی خۆیانــەوە .بەتایبەتــی باشــوری كوردســتان وەك ناوەنــدی پیالنەكانیــان تەماشــا دەكــەن .دەبێــت هەموومــان ئــەو راســتییە كـ ه داگیركــەری توركیــا هەرێمــی برادۆســتی هەڵبــژاردووە له‌المــان ڕوون بێــت ،چونكــە چیــای ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
19
خواكــورك و تــەواوی بەرزایەكانــی ئــەم هەرێمــە سێگۆشــەیەكی بەهێــزە لەنێــوان باكــورو باشــورو رۆژهەاڵتــی كوردســتاندا. بــەم شــێوەیە دەیەوێــت لەرێگــەی هەرێمــی برادۆســتەوە لــە ســێ پارچــەدا بااڵدەســت گۆڤارێكی بێــت ،ئەمــە جگــە لــەوەی كــە لــە رێگــەی رۆشنبیری ،خۆاكوركــەوە دەخوازێــت هێــرش لەســەر كۆمه‌اڵیه‌تی ،قەندیــل بــكات و لەوێشــەوە هەمــوو باشــور ئه‌ده‌بی و بخاتــە ژێــر ركێفــی خۆیــەوە .وەك هەمــوو هزریه الیەكیــش ئاگادارە لەبەشــێكی زۆری هەرێمی بەهدینانــدا جێگیربــووە ،هــاوكات له‌گــه‌ڵ باڵوبونــەوەی دەزگای ســیخوری میتــی تــورك كــە لەهەمــوو باشــوری كوردســتاندا گەشــەیان ســەندووە ،لەهەرێمــی برادۆســت بــەزۆر خەڵكی عەشــیرەتی برادۆســت دەكەنە تورك و لە ناوشارەكانیشــدا تاكی باشــوری دەكەنــە ســیخوری دەوڵەتــی توركیــا. شــان بەشــانی ئەمانــە 450000كۆمپانیــای توركیــا لەباشــوری كوردســتاندا كاردەكــەن. دیســان لــه %70بیرەنەوتەكانــی باشــوری كوردســتان بــە هەرزاتریــن نــرخ بەتوركیــا فرۆشــراوە .ئــەم پرۆژەیــە بۆمــاوەی 50 ســاڵ بــەردەوام دەبێــت ،بێگومانــە ئەمانــە بەنــاوی حكومەتــی هەرێمــی كوردســتانەوە واژۆ كــراوە بــەاڵم وادیــارە تەنهــا الیەنێــك بااڵدەســتەو الیەنەكانــی تریــش بــێ دەنگــن. ئەمــە جگە لــەوەی كــە چەندیــن قوتابخانەی توركــی لەباشــوری كوردســتان كراوەتــەوە بەمەبەســتی توانــەوەی كەلتــوری كــوردی ئیســامی و جێگیركردنــی كەلتــوری ئیخوانــی و بونیاتنانــی عەقڵیەتــی داعــش و بیرچونــەوەی زمــان و كەلتــوری كــوردی رەســەن و ئیســامی دیموكراتــی .دیســان بۆردوومانــی كۆمەڵگــ ه بەدرامــای توركــی و بــۆ جێگیركردنــی چەمكــی خێزانــی هەڵــەو رزاندنــی كەلتــورو ئەخالقــی جوانــی كــوردی و بــێ باوەربــوون بــە فەرهەنگــی دیموكراتــی هاوســەنگی رەگــەزی و ئــازادی تــاك . بۆمــاوەی دوومانــگ ونیــوو زیاتــرە هێــرش لەســەر هەرێمــی برادۆســتەو لەوهەرێمــەدا تاكەهێــز كەبەرەنــگاری هێرشــەكان دەبێتەوە
و گــەل لەداگیــركاری و كۆمەڵكــوژی دەپارێزێــت هێــزی پاراســتنی گــەل هەپەگــە و یەژاســتارە .هەتــا ئێســتا الیەنــی سیاســیە دەســەاڵتدارەكان لەباشــوری كوردســتاندا یــەك هەڵوێســتی جددیــان نەبــووە .ئەمــە لەكاتێكدایــە كــە پارتــی دیموكراتــی كوردســتان بەهەمــوو هێــزی خۆیــەوە پشــگیری لێــدەكات لــە رووی راگەیاندنــی و ئیســتخباراتی و لــەروی لۆجســتیكیەوە. هەتــا ئــەو گــردو تەپۆڵكانــەی كــە جــاران بنكــەی پێشــمەرگەی پەدەكــە بــوون ئێســتا بــۆ عەســكەری توركیایــان چــۆڵ كــردووە واتــا لــەرووی سەربازیشــەوە ناراســتەو خــۆ هاوكاریــان دەكــەن ،بــەاڵم خۆشــبەختانە هەتــا ئــەم ســاتەش تــەواوی هێرشــەكانی توركیــا شــكێندراون. لەكۆتایــدا دەمەوێــت بڵێــم كــە هێرشــەكانی داگیركــەری توركیــا لەســەر باشــوری كوردســتان زۆر مەترســیدارن .بــێ ئــەوەی گەلەكەمــان هۆشــیاربێت ناســنامەو كەلتورو ئابــوری و خاكمان داگیردەكــەن .بێدەنگیەكی زۆر قــوڵ لــ ه ئارادایــه ،پێویســتە تــەواوی رۆشــنبیران و سیاســەتمەدارو كەســانی ئەكادیمیــاو ژنــان و گەنجــان و هەمــوو كەســێكی دیموكراتخــواز و خــاوەن هەســت هەســتنە ســەرپێ و بــێ هەڵوێســت نەمێنــن. چونكــ ه بــە هەڵوێســتەكانتان لەباشــوری كوردســتان بــۆ پشــتگیری عەفریــن لەئاســتی كۆمەڵگ ـه‌ی نێودەوڵەتیــدا دەوڵەتــی توركیــا رســواو شــەڕمەزاربوو و ئاوەهــاش دەبێــت. هەمــوو دونیــا لەخــەوی قــوڵ خەبــەر كەینــەوەو لەبەرامبــەر داگیركاریەكانــی دەوڵەتــی توركیــا خاوەندارێتــی لەهەرێمــی برادۆســت و خەڵكەكــەی بكەیــن و پاراســتنی باشــوری كوردســتان گەرەنتــی بكەیــن.
20
ه گۆڕه‌پانی سه‌ركه‌وتنی ژن ل سیاسه‌ت، ه هه‌موو گۆڕه‌پانه‌كاندا ه ل سه‌ركه‌وتن
.....ته‌وار محمد| رۆژنامه‌وان
هه‌ڵبــژاردن بێگومــان پرۆســه‌یه‌كی دیموكراتیكــ ه كــ ه هه‌ركــه‌س مافــی هه‌یــ ه ده‌ستنیشــانكردنی بنه‌مــای له‌ســه‌ر نوێنــه‌ری ڕاســته‌قینه‌ی خــۆی به‌شــداری ئــه‌م پرۆســه‌یه بێــت .بــه‌اڵم دیموكراســی و دیموكراتیــه‌ت لــ ه هــه‌ر واڵتێــك دا چــۆن پێناســ ه ده‌كرێــت ،زۆر گرنگــه .هه‌ندێــك دیموكراســی وا ده‌بینــن كــ ه لــ ه پێنــاو به‌رژه‌وه‌نــدی ئــه‌ودا بێــت و هه‌ندێكــی دیكــه‌ش لــ ه ده‌ســه‌اڵت و كورســی زۆرتــردا ده‌یبینــن و هه‌نــدێ الیه‌نیــش وه‌هــا س ـه‌یری ده‌كـه‌ن كـ ه دیموكراســی شــتێك ه كـ ه ده‌كرێ ب ه پــار ه بیكــڕی .ئه‌مــه‌ش واده‌كات كــ ه واتــای ڕاســته‌قینه‌ی دیموكراســی چییــ ه به‌تایبــه‌ت له‌كاتــی هه‌ڵبژاردنــدا قــه‌ت ئاشــكرا نه‌بێــت .هه‌ركــه‌س و الیــه‌ن دیموكراســی لــ ه ده‌ســتپێكردنی هه‌بوونــی خــۆی یــان لــ ه تێڕوانینــی خۆیــه‌و ه پێناســه‌ده‌كات و لــه‌م پێناوه‌شــدا وه‌ك ناوه‌ندێــك رۆڵ ئه‌گێــڕی و ده‌رده‌وریــش ده‌بن ـ ه قوربانیــەك. بێگومــان لــ ه واڵتێــك دا ئه‌گــه‌ر بناخــ ه بــ ه الری دانرابێــت و پێناس ـه‌ی وش ـ ه و جێگ ـ ه و
پێگـه‌كان بـ ه هه‌ڵـ ه كرابێــت ئـه‌وا ناتوانرێــت چاوه‌ڕوانــی به‌ڕێوه‌چوونــی پرۆســه‌ی هه‌ڵبــژاردن بــ ه شــێوه‌یه‌كی دیموكراتیــك بكرێــت .ئ ـه‌وه‌ی ك ـ ه زۆرتــر ئاشــكراده‌بێت، شــه‌ڕی ده‌ســه‌اڵته ،خه‌ڵــك و كۆمه‌ڵگــه‌ش ته‌نیــا ده‌بنــ ه ئامێرێــك بــۆ ره‌وایه‌تــی به‌خشــین بــه‌م ده‌ســه‌اڵته .چونكــ ه نــ ه رێــز لــ ه ده‌نگــی گــه‌ل و كۆمه‌ڵگــ ه ده‌گیردرێــت و نــ ه گرنگــی بــ ه ده‌نگــی نوێنه‌ره‌كانــی گــه‌ل ده‌درێــت. په‌رله‌مانــی نوێنه‌رانــی هه‌ڵبژاردنــی عێراقیــش لــ ه ئه‌مســاڵدا نمونــه‌ی به‌رچــاوی ئ ـه‌م تابلۆی ـ ه بــوو ك ـ ه ق ـه‌ت ب ـ ه شــێوازێكی دیموكراتــی به‌ڕێوه‌نه‌چــوو. دیموكراســییه‌كی كــ ه لــه‌م هه‌ڵبژاردنــه‌دا جێــگای باســبوو ،دیموكراســی ژمــار ه و ڕه‌قـه‌م بــوو .چه‌نــد ه ژمــار ه زۆر بێــت ،مــاف هــی ئـهوه ،واتــا دیموكراســی سوسیالیســمی بونیادنــرا و (رئــال سوسیالیســم) كــ ه لــ ه كاتــی وه‌هــادا كه‌مینــ ه ده‌بنــ ه قوربانــی زۆرینـ ه و ئه‌مـه‌ش دژی دیالكتیكــی كۆمه‌ڵگـ ه و سروشــته .شــتێكی كــ ه زۆر ســه‌رنج ڕاكێــش بــوو لــه‌م هه‌ڵبژاردنــه‌دا ئه‌گــه‌ر ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
21
بــ ه هه‌مووشــیانه‌و ه نه‌بێــت زۆر لــه‌و الیه‌نــ ه حیزبیانــ ه هه‌مــوو هه‌وڵیــان ئه‌وه‌بــوو كــ ه لــ ه پێنــاو ســه‌ركه‌وتنی خۆیــان ئه‌وانــی تــر بكه‌نــ ه قادرمــه، واتــا شكســتی ئــه‌وی تــر لــ ه پێنــاو گۆڤارێكی ســه‌ركه‌وتنی خــۆی دا .ئه‌مــه‌ش رۆشنبیری ،بێگومــان رێزنه‌گرتنــ ه لــ ه داخــواز و كۆمه‌اڵیه‌تی ،ویســتی گ ـه‌ل و ب ـه‌م شــێواز ه ب ـ ه گ ـه‌ل ئه‌ده‌بی و و كۆمه‌ڵگــ ه دە‌ڵێــن كــ ه بتانه‌وێــت یــا هزریه ن ـه ،ه ـه‌ر ئێم ـ ه حوكمرانیــن .بابه‌تــی ســه‌رنج ڕاكێــش لــه‌م هه‌ڵبژاردنانــه‌دا ئــه‌و ه بــوو كــ ه زۆرێــك لــ ه الیه‌نــه‌كان و هه‌ركامه‌یــان گرێــدراو بــ ه ده‌وڵه‌تێكــی ده‌ره‌كــی بــوون و ســه‌ركه‌وتنی ئــه‌و الیه‌نــ ه حیزبیــه، واتــ ه به‌هێزبوونــی ئــه‌و ده‌وڵه‌تانــه، هه‌ڵبژاردنــی عێــراق نــ ه ده‌ستنیشــان كردنــی نوێن ـه‌ری راســته‌قینه‌ی گه‌النــی عێراقــی بــوو ،به‌ڵكــوو ملمالنــێ نێــوان ده‌ســه‌اڵتدارانی رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســت بــوو له‌ســه‌ره‌تا و ئینجــا ده‌ســه‌اڵتدارانی عێــراق و هه‌رێمــی كوردســتان .به‌شــداربوونی گــه‌ل لــ ه رێــژه‌ی ژێــر %50ئــه‌م ڕاســتی ه ده‌س ـه‌لمێنێ ك ـ ه كۆمه‌ڵگ ـ ه ل ـه‌م دۆخ ـ ه نارازییــ ه و جگــ ه لــ ه رێژه‌یه‌كــی كــه‌م نه‌بێــت كــ ه ئه‌وانیــش گرێــدراو بــ ه ده‌ســه‌اڵتن و رێژه‌یه‌كیــش كــ ه نــاڕازی و ئۆپۆزســیونن. ســه‌ره‌ڕای شــێوازی ئەلیكترونــی ســندۆقه‌كان دیســان ســاخته‌كاری و دزینــی ده‌نگــی گــه‌ل ئــه‌و پــه‌ڕی بــێ رێــزی به‌رامبــه‌ر بــ ه ئیــراد ه و ده‌نگــی گه‌لــه .واتــا لــ ه كام هه‌رێمــی عێــراق و كوردســتانیش دا چۆنیــان پــان دارشــتبوو ،وه‌هــا ده‌ركــه‌وت و نه‌ده‌بــوو جگــ ه لــه‌و ه ئه‌نجامێكــی تــر ده‌ركه‌وتبایــ ه چونكــ ه هاوســەنگی سیاســی نێــوان الیه‌نــه‌كان و ده‌وڵه‌تــه‌كان تێكده‌چێــت .له‌هه‌مــان كاتــدا ئــه‌م هه‌ڵبژاردنــ ه ده‌رفه‌تێــك
بــوو كــ ه هــه‌ر الیــه‌ن و حیــزب هێــز و ده‌ســه‌اڵتی خــۆی لــ ه هه‌رێــم و جیۆگرافیــای پێویســت نیشــان بــدات، واتــا ش ـه‌ڕی ده‌س ـه‌اڵت و ئیقتداربــوو. بابه‌تــی تــر كــ ه لــه‌م هه‌ڵبژاردنــه‌و زۆرێكــی تــر لــ ه هه‌ڵبژاردنه‌كانــی عێــراق و هه‌رێــم دا وه‌ك ئه‌نجــام
ژنان ئه‌گه‌ر هوشیار نه‌بن و یه‌كگرتوو نه‌بن و متمانه ب ه هێزی ژنانه‌ی خۆیان و هاوڕه‌گه‌زه‌كانیان نه‌كه‌ن ،ئه‌وا وه‌ك به‌رخێك ل ه نێو په‌نجه‌ی ده‌سه‌اڵتخوازانی نێرساالر پارچه‌پارچ ه ده‌بن هه‌م ل ه بواری فكری و هه‌م ل ه بواری ئیراد ه دا .بۆیه گرنگه به‌رامبه‌ر ب ه سیاسه‌تی ڕه‌شكردنی ژنان ل ه كۆمه‌ڵگ ه و گۆڕه‌پانی سیاسی دا به‌رده‌وام بتوانین وه‌ك ژنان خۆمان به‌ڕێكخستن بكه‌ین و نه‌بین ه ئامێری ده‌ستی پیاوان ل ه سیاسه‌ت و په‌رله‌مان دا ده‌ركه‌وتــووه ،ئاســتی به‌شــداربوونی ژنــان و هه‌ڵوێســتگه‌لێك بــوو كــ ه به‌رامبــه‌ر بــ ه كاندیــدی ژنــه‌كان پێشــكه‌وت .ئه‌گــه‌ر لــ ه ســه‌دا 50ی كۆتــا بــۆ ژنــان بوایـه ،گۆمانــم لـه‌و ه دا نیی ـ ه ك ـ ه هه‌مــوو حیزب ـه‌كان ڕه‌نگ ـ ه نیــو ه یانیــش زۆرینـه‌ی كاندیده‌كانیان ژن بوایــه ،ئه‌مــ ه لــ ه كاتێكدایــ ه كــ ه ژنــان ته‌نیــا وه‌ك ئامێرێــك بــۆ گه‌یشــتن بـ ه ده‌سـه‌اڵت بـ ه كار ده‌هێنــن و هیــچ رێزێكیــان بــۆ به‌شــداری ژنــان لــ ه كایــ ه سیاســی و بڕیاره‌كانــدا نییــ ه و ئه‌نجامــی هه‌ڵبژاردنــه‌كان لــه‌م قۆناخــه‌دا ڕاســتی ئه‌قڵیه‌تــی 22
پیاوســاالری و دژبــ ه ژنــی ئاشــكراكرد. ته‌نانــه‌ت ســه‌ره‌ڕای كه‌مــی كۆتــا بــۆ ژنــان كـ ه لـ ه سـه‌دا 25بــوو ،هه‌ندێ لـ ه حیزبه‌كان نمونــه‌ی پارتــی دیموكراتــی كوردســتان زۆرێــك لــ ه كاندیده‌كانــی ژن بــوون بــ ه ئامانجــی به‌ده‌ســت خســتنی كورســی زۆرتــر و كه‌ڵــك وه‌رگرتــن لــ ه كۆتــای ژن ،ئه‌مــ ه لـ ه كاتێكدایـ ه كـ ه هه‌موومــان بــاش ده‌زانیــن كــ ه نــه‌ك ته‌نیــا په‌ده‌كــه ،هه‌مــوو حیزبــ ه كوردســتانی و بـ ه عێراقیشـه‌و ه بگــر ه ئه‌گـه‌ر چه‌نــد الیــه‌ن و حیزبــی تێــدا ده‌رخه‌یــن، نـ ه رێــز لـ ه بیــرو بۆچوونــی ژن ده‌گــرن لـ ه سیاســه‌تدا و نــ ه بۆچوونــی وه‌رده‌گــرن. بــ ه پێچه‌وانــ ه بــه‌رده‌وام ئه‌قڵیه‌تێكــی كۆنه‌په‌ره‌ســت و ده‌ســه‌اڵتخواز به‌ســه‌ر ژنــان زاڵ بــوو ه لــ ه گۆڕه‌پانــی سیاســه‌تدا و بــ ه به‌ڵگــ ه له‌به‌رده‌ســتدای ه كــ ه زۆرجــار بڕیــاری ئیســتراتژیك لـ ه حیــزب و وواڵت دا گیــراو ه بـ ه بــێ هه‌بوونــی ژن .ته‌نانـه‌ت لـ ه كاتــی بانگه‌شــه‌ی هه‌ڵبــژاردن دا باڵوكردنــی گرتــ ه ڤیدیــوی ناشــیرین و وێنــ ه له‌ســه‌ر كاندیــد ه ژنـه‌كان ،بــێ رێــزی كــردن لـ ه تۆڕ ه كۆمه‌اڵیه‌تیــه‌كان ،تۆمــه‌ت هەڵبه‌ســتن، دڕاندنــی پۆســتەری ژنــان و ...هتــد ئه‌مـه‌ی ســه‌لماند كــ ه ئه‌قڵیه‌تــی ده‌ســه‌اڵتدار بــ ه هیــچ شــێوازێك نایه‌وێــت ژن لــ ه كایــ ه سیاســیه‌كان دا هاوته‌ریــب و یه‌كســان بێــت له‌گــه‌ڵ پیــاوان .گۆمانمــان لــه‌وه‌دا نییــ ه كــ ه ته‌نیــا جێگایــه‌ك كــ ه شایســته‌ی ژن ده‌بینــن ،مەتب ـه‌خ و خزم ـه‌ت كردن ـ ه ب ـ ه پیــاو ،ژن و چییــان ووتــو ه بـ ه په‌رله‌مــان و سیاس ـه‌ت .هێرشــێكی ده‌رونــی و جه‌ســته‌یی و فكــری له‌ســه‌ر كاندیــد ه ژنــه‌كان بــ ه بــێ هیــچ شــه‌رمێك ئه‌نجــام درا .ئه‌مــ ه لــ ه كاتێكدایــ ه كــ ه هه‌ركــه‌س بــاش ده‌زانــێ زۆرێــك لــ ه كاندیــد ه پیــاوه‌كان كــ ه لــ ه ڕابــردوودا لــ ه ده‌ســه‌اڵت دا به‌شــداربوون، حیســابی گه‌نده‌ڵــی ،بــێ ئه‌خالقــی، دزی و ...بــۆ ناكــرێ ،بــه‌اڵم كــه‌س قــه‌ت باســی ئه‌وان ـ ه نــاكات ،ه ـه‌ر نه‌بێــت ئ ـه‌وان پیــاون زۆر ئاســایی ه ئه‌گ ـه‌ر وه‌هــاش بێــت.
ئه‌مــه‌ش خــۆی بــۆ خــۆی دژواری خه‌باتــی سیاســی بــۆ ژنــان ئاشــكرا ده‌كات .ژنــان یــان ده‌بێــت ته‌ســلیم بــن و بــ ه گوێــره‌ی ئه‌قڵــی پیــاو هه‌ڵســوكه‌وت بكــه‌ن ته‌نانــه‌ت ئه‌گــه‌ر لــ ه په‌رله‌مــان و سیاســه‌تمه‌داریش بــن ،یــان جگــ ه لــه‌و ه بــه‌رده‌وام ئامانجــی ڕه‌گه‌زپارێــز ئه‌قڵیه‌تــی هێرشــه‌كانی و نێرســاالرن ،لــ ه ئه‌گــه‌ری وه‌هــادا ژن ئه‌گــه‌ر به‌هێــز نه‌بێــت ،زوو تووشــی شكســت ده‌بێــت ،وه‌ك ئــه‌و نوێنه‌رانــ ه كــ ه له‌ئه‌نجامــی ئــه‌و هێرشــانه‌دا ناچــار مــان خۆیــان لــ ه كاندیــدی بكشــێننه‌وه .بۆیــ ه خۆبه‌رێكخســتن كــردن و به‌زانســت كــردن بــۆ ئێمــه‌ی ژن لــ ه هه‌مــوو بوارێكــه‌و ه زۆر گرنــگ و حاشــا هه‌ڵنه‌گــره .ئــه‌وه‌ی لــ ه راســتیدا بــوو ه هــۆكار كــ ه هێرشــێكی زۆر جــددی بــۆ سـه‌ر كاندیدانــی ژن بكرێــت ،نـ ه یه‌كبوونــی ژنــان ،نه‌رێكخســتن بــوون، الوازی زانســت له‌ســه‌ر مێــژووی خۆمــان وه‌ك ژنــه ،زۆر لــه‌و ژنانــ ه ســه‌ره‌ڕای شـه‌هاده‌ی بــااڵی خوێنــدن بـه‌اڵم لـ ه بــواری خۆپاراســتن و بــوون بــ ه سیاســه‌تمه‌دارێكی بــاش ئه‌ڵبــه‌ت بــ ه ئه‌قڵــی ژنانــه‌و ه زۆر الوازبــوون ،كه‌واتــ ه ته‌نیــا شــه‌هاده‌ی بــااڵ و خوێنــدن لــ ه زانكــۆكان دا ناتوانــێ داهاتــی ژنــان بخات ـ ه گه‌ره‌نتــی ئه‌گ ـه‌ر ئ ـه‌و فێربــوون و زانســت ه له‌ســه‌ر بنه‌مایه‌كــی ڕاســت و دروســت نه‌بێــت .هــه‌ر لــ ه كاتــی بانگه‌شــه‌دا هه‌وڵیــان دا بــ ه پرســینی چه‌نــد پرســیار له‌ســه‌ر یاســای عێــراق و به‌الرێدابردنــی به‌رنامــ ه تیڤییــه‌كان ویســتی بچــووك كردنــه‌وه‌ی ژنانیــان هه‌بــوو لــ ه میدیــا و تــووڕ ه كۆمه‌اڵیه‌تیــه‌كان دا، هه‌رچه‌نــد ه ناخۆشــ ه ئه‌مــه‌ش بڵێــم بــه‌اڵم كێشــه‌ی ه ئه‌گــه‌ر ژن بــه‌رده‌وام ئامــاد ه نه‌بێــت لــ ه پێنــاو شــه‌ڕێكی قورســی فكــری ،كه‌ســایه‌تی ،سیاســی ،زانســتی، مێژوویــی و كۆمه‌اڵیه‌تــی و بیانه‌وێــت سیاسـه‌ت بكـه‌ن ،بـه‌اڵم هــاوكات زۆر ســاد ه و ســاویلك ه ســه‌یری بابه‌تــی سیاســی و ئه‌قڵیه‌تــی ڕه‌گه‌زپارێــزی بكــه‌ن؟ بمانه‌وێــت ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
23
یــان نــ ه ئه‌مانــ ه ئاســته‌نگه به‌رامبــه‌ر بــ ه به‌شــداربوونی ژنــان لــ ه سیاســه‌ت دا. ڕه‌نگـ ه كوتــای لـ ه سـه‌دا 25بـ ه ژنــان دراو ه واتایــه بــۆ په‌رله‌مــان بــه‌اڵم ئه‌مــه‌ش بــه و نایــه‌ت كــ ه لــ ه هه‌مــوو بوارێكــه‌و ه دان بــ ه گۆڤارێكی مافه‌كانــی ژنــدا ده‌نێــن .ئه‌گ ـه‌ر ل ـ ه ڕواڵ ـه‌ت رۆشنبیری ،دا گوایـ ه ده‌یانه‌وێــت خۆیــان وه‌ك وواڵتێكــی كۆمه‌اڵیه‌تی ،دیموكــرات نیشــان بــده‌ن و بڵێــن كــ ه رێــز ئه‌ده‌بی و
بمانه‌وێــت و به‌باشــی و به‌پــان خۆمــان به‌ڕێكخســتن بكه‌یــن ،ده‌توانیــن داهاتــووی واڵته‌كه‌مــان و به‌تایبــه‌ت داهاتــووی ژنــان رونــاك بكه‌ینــه‌و ه و بیگۆڕیــن .ده‌توانیــن هه‌مــوو ئــه‌و یاســا و ده‌ســتورانه‌ی كــ ه دژ بــ ه ژنــن و مافــی ژنــان پێشــێل ده‌كــه‌ن، بگۆڕیــن و یاســایه‌كی بــ ه عه‌داله‌تــی ژنانـه‌و ه بنووســین .لـه‌وه‌دا گۆمــان نییـ ه ك ه
هزریه
به‌سیاسی كردنی هه‌ست و میكانیزمی خۆپاراستن 25
ئا| ئاكادیمیای زانستی ژنۆلۆژی
ل ـ ه به‌شــداری ژنــان ل ـ ه سیاس ـه‌ت ده‌گــرن، بــه‌اڵم لــ ه ڕاســتیدا ژنــان ئه‌گــه‌ر هوشــیار نه‌بــن و یه‌كگرتــوو نه‌بــن و متمانــ ه بــ ه هێــزی ژنان ـه‌ی خۆیــان و هاوڕه‌گه‌زه‌كانیــان نه‌كــه‌ن ،ئــه‌وا وه‌ك به‌رخێــك لــ ه نێــو په‌نجــه‌ی ده‌ســه‌اڵتخوازانی نێرســاالر پارچه‌پارچــ ه ده‌بــن هــه‌م لــ ه بــواری فكــری و هــه‌م لــ ه بــواری ئیــراد ه دا .بۆیــ ه گرنگــ ه به‌رامبــه‌ر بــ ه سیاســه‌تی ڕه‌شــكردنی ژنــان لــ ه كۆمه‌ڵگــ ه و گۆڕه‌پانــی سیاســی دا بــه‌رده‌وام بتوانیــن وه‌ك ژنــان خۆمــان به‌ڕێكخســتن بكه‌یــن و نه‌بینــ ه ئامێــری ده‌ســتی پیــاوان لــ ه سیاســه‌ت و په‌رله‌مــان دا .چونكــ ه ژن بــێ ئه‌قــڵ نییــ ه و الواز و بــێ ئیــراده‌ش نییــه .ئه‌گــه‌ر ئێمــه‌ی ژن
س ـه‌ركه‌وتنی ژنــان ل ـ ه گۆڕه‌پانــی سیاس ـه‌ت دا ده‌توانــێ لــ ه هه‌مــوو گۆڕه‌پانه‌كانــی تــردا ئاڵوگۆڕێكــی بنەڕەتــی پێــك بهێنێــت و هــاوكات واڵته‌كه‌مــان لــ ه ژێــر چه‌پۆكــی داگیــركاری ڕزگار بــكات .كۆتایــی بــ ه كوشــتن و قڕكردنــی ژنــان بهێنیــن و ببینــ ه هیوایــه‌ك بــۆ هه‌مــوو بــێ هیوایه‌تــی ژنــان و گه‌نجانــی واڵته‌كه‌مــان.
24
به‌سیاســی كردنــی هه‌ســت به‌واتــای لێدانــی ئــه‌و كه‌ســانه‌ی ه كــ ه لــ ه ئێمــ ه ده‌ده‌ن .هه‌روه‌هــا رێــگا نه‌ده‌یــن كــ ه له‌ســه‌ر گه‌له‌كه‌مــان، هه‌ڤااڵنمــان و ئێمــ ه هێــرش بكــه‌ن .پێشخســتنی میكانیزمــی خۆپاراســتنه .چونك ـ ه گۆڕه‌پانــی هه‌ســت گۆڕه‌پانێك ـ ه ك ـ ه سیســته‌می كاپیتالیســم ده‌توانــێ لــەم رێگایــه‌و ه زۆرتریــن هێــرش و گوشــار له‌سـه‌ر گـه‌ل و كۆمه‌ڵگـ ه پێــش بخــات و بــێ پاراســتنیان بهێڵێتــەو ە و له‌س ـه‌ر ئ ـه‌م بنه‌مای ـه‌ش ش ـه‌ڕێكی ب ـه‌رده‌وام به‌ڕێــو ه ده‌بــات ،ســوود لــ ه هێرشــی سیســته‌مه‌كانی پێــش خۆیــان و ده‌ســتكه‌وته‌كانیان وەرده‌گــرن .سیســته‌می كاپیتالیســت دۆخــی كه‌ســایه‌تی ئێســتا هه‌ڵده‌ســه‌نگێنێ ،كۆمه‌ڵگــه‌ش ته‌حلیــل ده‌كات و سیاســه‌تی رۆژانــ ه و كات ده‌خۆڵقێنــێ ،تــاك و كۆمه‌ڵگــه‌ش وه‌ك چــۆن لــ ه بــواری فكری ـه‌و ه ســڕكردو ه ل ـ ه الیه‌نــی دونیــای هه‌ستیش ـه‌و ه گێــژ و وڕیــان ده‌كات .واده‌كات كه‌ســایه‌ت و كۆمه‌ڵگــ ه به‌جێــگای هه‌ســتی سروشــتی سیســته‌م قبــووڵ بكــه‌ن. گرێــدراو ب ـه‌م ئامانج ـ ه له‌ه ـه‌ر كاتــی ژیانــدا ل ـ ه نێــو فكــر و هه‌ســتی كۆمه‌ڵگـه‌دا جێــگای هه‌یـ ه و هه‌میشـ ه داگیــری ده‌كات .ئـه‌م داگیــركاری ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
و ئیستســماركردن ه هه‌میشــ ه به‌رامبــه‌ر بــ ه سیاســی كردنــی هه‌ســته‌كان ئاســته‌نگه .ئایــا ئ ـه‌و هه‌ســتانه‌ی ك ـ ه ئێمه‌یــان داگیركــردوه، ده‌یناســین؟ ئایــا شــاره‌زای ئه‌وانه‌یــن؟ ئایــا له‌وانــ ه تێده‌گه‌یــن و ده‌توانیــن بــ ه پێــی گۆڤارێكی ڕاســتی خۆمــان رۆڵەکانیــان بگۆڕیــن؟ ئایــا رۆشنبیری ،هه‌ســتی ئێمـ ه بـ ه خه‌یــاڵ ،بـ ه دۆگماتیســم، كۆمه‌اڵیه‌تی ،پۆزتیڤیســم ،دیــن ،بــ ه تــرس یاخــود بــ ه ئه‌ده‌بی و جەســاره‌تی كوێرانــه ،بــ ه حه‌ساســیه‌ت، هزریه بـ ه خــۆ خه‌ڵه‌تانــدن ،بـ ه چاره‌نــووس ،بــێ هیوایه‌تــی و ره‌م ـه‌ك داگیركــراوه؟ سیســته‌م بــ ه ئیدیۆلــۆژی خــۆی لــ ه داگیركردنــی زیهــن و ســۆز هه‌ڵیانده‌خه‌ڵه‌تێنــێ .بــ ه رێبــازی خه‌ڵه‌تانــدن كۆمه‌ڵگــ ه به‌باشــی به‌ڕێوه‌ده‌بــات .ئایــا ئــه‌م ئیدۆلۆژیــ ه تــا چه‌نــد ه كاریگــه‌ری له‌ســه‌ر ئێمــ ه و كۆمه‌ڵگــه‌ی ئێمــ ه هه‌یــه؟ ئــه‌م ئیدۆلۆژیــ ه چه‌نــد ه له‌س ـه‌ر ئێم ـ ه كاریگ ـه‌ری هه‌ی ـه؟ ل ـ ه وەاڵمدان ـه‌وه‌ی ئ ـه‌م پرســیاران ه بیركردن ـه‌و ه گرنگــه .چونكــ ه به‌هێزبــوون لــه بــواری خۆپاراســتنه‌و ه و شكســت نه‌هێنــان گرێــدراوی وەاڵمــی ئ ـه‌م پرســیارانه‌یه ،ئ ـه‌م وەاڵمانــ ه ژیانیــه .كه‌ســایه‌ت و كۆمه‌ڵگــ ه تــا لــ ه هه‌ســت و فكــری خۆیــان تێنه‌گــه‌ن و ئــه‌م گۆڕه‌پانــ ه داگیركاریــ ه نه‌ناســن، خۆیــان ڕزگار نه‌كــه‌ن و تێكۆشــانێكی بــێ وچــان به‌ڕێــو ه نه‌بــه‌ن ،ناتوانــن داگیــركاری ســه‌ر واڵته‌كه‌یــان بــێ كاریگــه‌ر بكــه‌ن و ڕزگاری بكــه‌ن .چونكــه هه‌ســت و فكرێــك كــ ه نه‌گۆڕابێــت ،خه‌بــات بــۆ دوژمــن ده‌كات نــ ه بــۆ ئــازادی گــه‌ل و كه‌ســایه‌ت .ته‌ڤگه‌رێكــی وه‌هــاش له‌الیــه‌ن ئیدۆلــۆژی دوژمنــه‌و ه ئاشــكرا بــووه، ئه‌گـه‌ر خۆشــیان فیــدا بكـه‌ن ،به‌رخۆدانیــش بكــه‌ن ،ته‌نیــا ده‌توانــن ببنــ ه مشــتێك ئــاو بــۆ ئاشــی دوژمنــی خۆیــان .ئـه‌م ڕاســتی ه لـ ه ئه‌نجامــی پراكتیكــی ڕابردوومــان دا به‌باشــی تێگه‌یشــتووین .بــ ه ناســین و تێگه‌یشــتن ل ـه‌و هه‌ســتانه‌ی ك ـ ه داگیركــراون ده‌توانیــن بـ ه تێكۆشــانی ئیدۆلــۆژی بـه‌ر بـه‌و ڕووداو ه بـ ه ئێــش و تراژیدیایانـ ه بگریــن و مۆڵەتــی
خۆســەپاندنی وەک چارەنوســێک پــێ نەدەیــن. ئــه‌و هه‌ســتانه‌ی كــ ه تــاك و كۆمه‌ڵگــ ه له‌ســه‌ر پــێ ده‌هێڵــی ،كامه‌یــه؟ گرێــدراوی ئــه‌و هه‌ســتان ه له‌گــه‌ڵ به‌رخــۆدان و خۆپاراســتن چییــه؟ رێبــه‌ر ئاپــۆ ئــه‌و هه‌ســتان ه له‌الیــه‌ن خۆیــه‌و ه زۆر بــ ه ئاشــكرایی ده‌ستنیشــان ده‌كات« .ئــه‌و هه‌ســت ه بناخه‌ییانــ ه كــ ه منیــان له‌ســه‌ر پــێ گرتــووه ،هه‌ســتی مــن به‌رامبــه‌ر بــ ه واڵتــه ،هه‌ســتی كۆمه‌ڵگه‌یــه ،ته‌نانــه‌ت هه‌ســتی منــ ه تایبــه‌ت بــ ه ژن .چونكــه مــن زۆر به‌هێــز گرێــدراوم ،مــن به‌رخــۆدان، به‌رێكخســتن كــردن و تاكتیكــم رۆژانــ ه پێشــده‌خه‌م .بــۆ؟ چونكــ ه زۆر بــ ه ژیانــه‌و ه گرێــدراوم .خۆشه‌ویســتیم زۆره .زۆر كــه‌س بــ ه منــه‌و ه گرێــدراون .ئه‌وانــه‌ی كــ ه ده‌یانه‌وێــت مــن بژیــم ،زۆرن .منیــش زۆر به‌جیــدی به‌رخــۆدان ده‌كــه‌م ،خــۆم به‌رێكخســتن ده‌ك ـه‌م ،ئه‌گ ـه‌ر س ـه‌رنج بــده‌ن مــن زۆر بــ ه ئاســانی شكســت ناهێنــم .بــۆ چــۆن ژیــان كــردن ئه‌گــه‌ر ئێــو ه وەاڵمێكــی وه‌هاتــان هه‌بێــت ،ئــه‌و كاتــ ه بیــری لــێ بكه‌نــه‌و ه چــۆن ناتوانــن ئــه‌م واڵتــ ه رزگار و جــوان بكــه‌ن؟ یــان له‌گــه‌ڵ هه‌ڤاڵــی خۆتــان هه‌ڤاڵێتیەكــی بــاش پێــش بخــه‌ن؟ و رێكخســتن كردنــی خۆتــان له‌ئاســتێكی نرخــی مــه‌زن بــه‌رز ناكه‌نــه‌وه؟ لــ ه دوای وەاڵمــی ئــه‌و پرســیاران ه ســه‌ركه‌وتنتان مســۆگه‌ره .چونك ـ ه هه‌مــوو ئه‌مان ـ ه وەاڵمــی پرســیاری چــۆن ژیــان كردنــن». سیســته‌می كاپیتالیســم پرســیاری «چــۆن بژیــن» لـ ه ئــارادا ناهێڵــی .چونكـ ه ئـه‌و بــۆ خــۆی له‌سـه‌ر چــۆن ژیــان كردنمــان خــاوه‌ن بڕیــاره .بڕیاره‌كانــی خــۆی بــۆ ئاواكردنــی كۆمه‌ڵگــ ه یاخــود خــراپ كردنــی كۆمه‌ڵگــ ه وه‌ك بڕیارێكــی مســۆگه‌ر ده‌ســه‌لمێنێ .بــ ه هه‌ڵوه‌شــاندنی هه‌ســت ،بــ ه خــراپ كردنــی هه‌ســتی واڵتپارێــزی ،بــ ه له‌ناوبردنــی خۆشه‌ویســتی و ئاشــتی ئه‌مــ ه ئه‌نجــام ده‌دات .بـ ه جێــگای ئـه‌و هه‌ســتان ه كـ ه گوایـ ه 26
كات و مه‌ودایــان نه‌مــاوه ،هه‌ســتی كۆنه‌پارێــزی خــۆی ده‌ســه‌لمێنێ .هه‌مــوو سیاســه‌تی خــۆی بــه پێــی ئه‌مــه دیــار ده‌كات و ده‌خۆڵقێنــێ. جاروباریــش بــۆ ئــه‌وه‌ی بتوانــێ هه‌ســتی بناخه‌یــی مــرۆڤ داگیــر بــكات و بیخاتــ ه خزمه‌تــی خــۆی ،زمانــی سیاســه‌تی ئه‌مــه‌ش پێــش ده‌خــات .لــه ناوه‌ڕۆكیــش دا بــه‌رده‌وام هه‌ســت و دونیــای فكــری مرۆڤایه‌تــی لــه ژێــر بۆمبــاران دا ده‌هێلێتــەوە .تێگه‌یشــتن لــه‌م بۆمبارانــه، چاره‌ســه‌ركردنی كێشــه ئه‌ساســیه‌كان، خــۆ ته‌ســلیم نه‌كــردن ،به‌رێكخســتنی بــوون و بــه‌رده‌وام كردنــی به‌رخۆدانــی سیاســه‌ته. گۆڕه‌پانــی ئه‌ركــی پێكهێنانــی ئه‌ركــی گۆڕه‌پانــی سیاســه‌ت بــه ســه‌ركه‌وتوویی ،تێگه‌یشــتنه لــ ه هه‌ســت و پێشخســتنی ئــه‌رك .هه‌روه‌هــا پێكهێنانــی ئــه‌رك بــه شــێوه‌یه‌كی سیاســیه .پێویســته هه‌ســتەکان به‌هێــز ببــن ،به‌ڕێكخســتن و مــه‌زن ببــن .كاتێــك لــه‌م هه‌ســتانه تێگه‌یشــتین ئــه‌و كاتــ ه ده‌زانیــن كــه كامــه لــه‌و هه‌ســتانه ئێمــ ه به‌هێــز نــاكات و كامه‌یــان سیاســیمان ناكـه‌ن و لێكیــان جیــا بكه‌ینـه‌وه و پاكیــان بكه‌ینــه‌وه .هه‌روه‌هــا لێــك جیابوونــه‌وه‌ی بــێ كۆتایــی له‌گــه‌ڵ هه‌ســته خراپــه‌كان دا پێــك دێنــێ .هــه‌ركات كــه لــه هه‌ســت ه باشــه‌كانمان تێگه‌یشــتین ،ئــه‌و كاته‌یــ ه كــه ده‌توانیــن لــه داگیــركاری و زه‌ختــی سیســته‌می كاپیتالیســم بیانپارێزیــن. رێبــه‌ر ئاپــۆ پەیوه‌نــدی خۆپاراســتن و سیاســه‌ت وه‌هــا ده‌ستنیشــان ده‌كات: دیموكراتیــك مۆدێرنیتــه‌ی «زمانــی سیاســییه .هه‌مــوو پێكهاته‌كانــی خــۆی ب ـ ه شــێوه‌یه‌كی هونــه‌ری و سیاســی بونیــات ده‌نــێ .ئاســتی كۆمه‌ڵگــه‌ی ئه‌خالقــی و سیاســی و به‌زانســت ڕه‌نگدان ـه‌وه‌ی ن ـه ل ـ ه ده‌سـه‌اڵت دا لـه سیاسـه‌ت دا دیــار ده‌بێــت. ئــه‌و ڕاســتیه‌ی كــه كۆمه‌ڵگــه‌ی ئه‌خالقــی و سیاســی لــه رۆژی ئه‌مڕۆمــان دا ده‌ژی
ئه‌وه‌یـه كـه كێشـه‌ی رۆژانـه پێــش ئــازادی، یه‌كســانی و دیموكراســیه‌تی هه‌بوونــه، چونكــ ه هه‌بوونــی لــ ه مه‌ترســیدایه. به‌رامبــه‌ر به‌هــه‌ر چه‌شــن ه هێرشــی مۆدێرنیت ـه ،پێــش هه‌رشــت ده‌یه‌وێــت خــۆی بپارێــزێ .به‌رامب ـه‌ر ب ـه‌م هێرشــان ه وەاڵمــی مۆدێرنیتــه‌ی دیموكراتیــك واتــا به‌رخــۆدان یاخــود پاراســتنی جه‌وهـه‌ری ـ خۆپاراســتنه. بــێ پاراســتنی كۆمه‌ڵگــ ه سیاســه‌ت نابێــت. گرێــدراو بــ ه خۆپاراســتن سیاســه‌تی سیاســه‌تی ناوه‌ڕۆكــی دیموكراتیــك كات(ده‌مــێ)ه .سیاســه‌تی دیموكراتیــك كۆمه‌ڵگــه‌ی ئه‌خالقــی و سیاســی پێــش ده‌خــات .خۆپاراســتنیش به‌رامبــه‌ر بــ ه هێرشــی ده‌ســه‌اڵتدار هه‌بــوون ،پێكهاتــه‌ی ئــازادی ،یه‌كســانی و دیموكراســیه‌تی ئ ـه‌و ه ده‌پارێــزێ».
هه‌ســتی
به‌ڕێكخســتن
كــراو،
بــێ
سیاســه‌تێك كــ ه ژیــری مــرۆڤ هوشــیار ناك ـه‌ن ،بــێ به‌ره ـه‌م و بــێ س ـه‌رنج دان و بــێ ئه‌نجــام بــوون پێــش ده‌خــات .ده‌بێت ه هــۆكاری بــێ بڕیاربــوون و هه‌ڵبژاردنــی هه‌ڵــ ه و لــ ه زۆر گۆڕه‌پانــی ژیانــدا ده‌بنـ ه هــۆكاری شكســت ،بـه‌اڵم زۆرتریــش مــرۆڤ بــێ پاراســتن ده‌هێڵــن .لــه بــه‌ر ئـه‌م هــۆكار ه هه‌ســتی سیاســیش ده‌توانــێ بــه‌م ڕه‌نگــه‌ش پێناســه بكرێــت .مــرۆڤ ب ـ ه ناســینی ك ـه‌ش و ه ـه‌وای هه‌ســته‌كانی، بــ ه جیوگرافیــا و سروشــتییه‌و ه و له‌گــه‌ڵ بــوون هاوبــه‌ش به‌ڕێوه‌بردنیــان، له‌گــه‌ڵ ناوه‌نــدی كۆمه‌اڵیه‌تــی ،له‌گــه‌ڵ پێشخســتنی ئــازادی و هه‌روه‌هــا بــ ه سیاســه‌ت كردنــی ده‌توانــێ بــ ه شــێوه‌یه‌كی پۆزتیــڤ بــه‌كاری بهێنــێ .بــه‌م واتایــ ه ده‌توانــێ هه‌ســته‌كانی سیاســی بــكات. ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
27
ئه‌مــه‌ش ئاســتی سیاســی كردنــی هه‌ســته. رێبــه‌ر ئاپــۆ له‌گــه‌ڵ هه‌ڵســه‌نگانده‌كانی دا ئاســتی كۆیالیه‌تــی و هه‌ســتی سیاســی وه‌هــا شــرۆڤه ده‌كات؛ «كۆیالیه‌تــی ته‌نیــا له‌ســه‌ر بنه‌مــای ره‌نجــی مــادی پێــش گۆڤارێكی ناكه‌وێــت و ئه‌نجــام ناگرێــت ،ســه‌ره‌تا رۆشنبیری ،له‌ســه‌ر زیهنیــه‌ت ،هه‌ســت و جه‌ســت ه كۆمه‌اڵیه‌تی ،بونیــات ده‌نرێــت .تاكــوو كۆیالیه‌تــی ئه‌ده‌بی و ئیدۆلــۆژی پێــش نه‌كه‌وێــت ،كۆیالیه‌تــی هزریه مــادی له‌ســه‌ر ره‌نــج پێــش ناكه‌وێــت». كاتــه پێویســته سیاســه‌تی ئــه‌و ئــازادی له‌ســه‌ر زیهنیــه‌ت ،هه‌ســت و جه‌ســته‌مان بونیــات بنێیــن .هه‌ســت، ئه‌قڵیــه‌ت و جه‌ســته‌مان بــه هێــزی ئــازادی هه‌ســته‌كان و ئاســتی سیاســی بــوون پێویســته بخۆڵقێنیــن .ئــه‌م دیــارد ه لــه خۆڕایــی پێــش ناكه‌وێــت .ده‌توانیــن گه‌لمــان خــۆش بوێــت ،ره‌نگــه ئێــش و ئــازاری گ ـه‌ل جگه‌رمــان بســووتێنێ ،ب ـه‌اڵم خۆشه‌ویســتیمان بــۆ گــه‌ل ئــه‌وان لــه‌و ئێــش و ئــازاره ڕزگار ده‌كات ،پێویســت ه خۆشه‌ویســتیمان لــه‌و ئاســته‌دا بێــت و به‌سیاســی بكه‌یــن .ئه‌گــه‌ر سیاســی نه‌بێــت ،خۆشه‌ویســتیمان بــێ كاریگــه‌ره، ئێــش وئازاریشــمان بــێ كۆتایــی و له‌گ ـه‌ڵ ئێمــه دەمێنــێ. بــه‌اڵم ئێمــه بــۆ ژیانێــك كــه كاریگــه‌ری خۆشه‌ویســتی تێــدا بێــت ،نــه‌ك ئێــش به‌ڵكــوو هه‌یه‌جــان و خۆشــحاڵی تێــدا بێــت ،ژیانێكــی له‌ســه‌ر بنه‌مــای به‌مرۆڤبــوون پێــش بكه‌وێــت و لــه پێنــاو نرخــی كۆمه‌اڵیه‌تــی بــوون و ئــازادی مــرۆڤ ،ئاشــتی و دیموكراســی تێكۆشــان ده‌كه‌یــن .ژیانێكــی وه‌هــا خه‌یــاڵ نییــه. ڕاســته و لــه ناوه‌نــدی خه‌یاڵه‌كانمــان دا جێگایــان گرتــووه ،بـه‌اڵم ئـه‌و ژیانـه وه‌هــا نه‌بێــت ك ـه نه‌توانیــن بژیــن .پێویســته ل ـ ه هه‌مــوو بوارێكــه‌وە هــه‌وڵ بــۆ به‌كــرداری بوونــی بدرێــت و ئه‌مــه‌ش تێگه‌یشــتن ه لــه هه‌ســتی ئێمــه .ئــه‌م تێگه‌یشــتنه واتــا به‌رێكخســتن كــردن و سیاســی كردنــی
هه‌ســته .لــه ڕاســتیدا ئــه‌م بابه‌تــ ه گرێــدراو بـه سروشــتی ژن ـ پیــاو لـه به‌شــی ئۆنتۆلــۆژی (زانســتی هه‌بــوون) هه‌یــ ه و هــاوكات گرێــدراو بــ ه بابه‌تــی هاوژیانــی ئــازاده .بۆیــ ه بــه‌رده‌وام لــ ه رۆژه‌ڤــی خه‌باتــی ژنۆلــۆژی دایــه .له‌مه‌وبــه‌دواش بــ ه لێكۆڵینــی به‌هێزتــر و بــ ه ئانالیــزی كۆمه‌اڵیه‌تــی هه‌ڵیده‌ســه‌نگێنین .ئــه‌و ئه‌زمــون و وانانــه‌ی كــ ه رێبــه‌ر ئاپــۆ وه‌هــا باســی ده‌كات؛ « وانــەی چــڵ ســاڵ ه ك ـ ه مــن ده‌یخوێنــم» بــۆ ئێمـ ه وه‌ك ملیتانــی ئــازادی پێویســت ه لــ ه رێبه‌رێتــی ،لــ ه ژیــان، كۆمه‌ڵگــ ه و لــ ه جیۆگرافیــا فێــر ببیــن .لــ ه شـه‌ڕێكی دژوار و بــێ بەزەیــی دا ده‌ژیــن .هه‌ر رۆژ قوربانــی ده‌ده‌یــن .بــۆ كــه‌م كردنــه‌وه‌ی
ئــه‌م قوربانیانــه ،بــۆ ئــەوەی بتوانیــن زۆر به‌كاریگــه‌ر شكســت بــه دوژمــن بهێنیــن و ئه‌نجامــی بــاش بگریــن، هو ه ئێمــ ه هــه‌ركام لــ ه كــ گرنگــ كۆمه‌ڵگ ـه‌ی ئێم ـه‌ش بتوانیــن له‌گ ـه‌ڵ ی هاوبــه‌ش و كۆلكتیــڤ و هه‌ســت ـه لووتكــه و ه هێــزی فكــری بگه‌ینـ بـ ئه‌نجامێكــی زۆر گرنــگ بگریــن.
لــ ه ئاســتی مــه‌زن كردنــی هه‌ســته‌كان، به‌سیاســی كردنیشــی گرنگــی ژیانــی هه‌ی ـه. بــ ه هیــوای ئــه‌و ه كــ ه ئــه‌م گرنگیــ ه له‌گــه‌ڵ تێپه‌ڕبوونــی كات دا بــ ه قوواڵیــی تێبگه‌یــن.
28
پێنوس کە پێنوس فرمێسک ئەڕێژێ بۆ نیشتمان ماچی ئەکەم توڕ ه بونێک ناخم ئەگرێ پڕبەگەروم هاوار ئەکەم ئەوه‌ی هه‌مە لەم ژیانە خەنده‌ی درۆ و ناخی پڕ تین بۆخاکی کوردستانەکەم دڵم پڕ ه لە تۆڵە و قین زۆر جارمافم لێ ئەسێنن هەموو خۆزگەکان ئەنێژم کە پێنوسێ مافی نەبێ بۆ حەق بێژی ئەی چی بێژم بە زامی نیشتمانەوه هه‌موو ڕۆژێ ئەتلێمەوه شعر ئەکەمە گورانی هه‌ر بۆ خۆمی ئەڵێمەوه
ن :په‌ری قه‌ره‌داغی
فیداییانی سنه‌ی خوێناوی دونیاییه‌كی سه‌یره كچانی به‌رز‌ه فڕی كۆبانی به‌ڕبه‌ڕه‌كان له لوتکەی بێ لە خوێندا نوستووەکانی هەڵەبجە شه‌رمییه‌وه هێزی سه‌ربازی خۆیان ڕوو دەکەنە گیان به‌خت كردوانی سیروان شه‌نگالم ،وشه‌ی تاڵی شكاو و، ئێمە لوله‌ی تۆپه‌كانیان له ماڵه‌كانی ئێمه سه‌ركه‌وتن له پێ ده‌شت‌ه پان و به‌رینه‌كانی دەکەن جوانی بێ ئاگا له‌وه گرووپ گرووپ دێین ئێمه تاكو جیهان جوانتر له باخی خه‌یاڵ ڕزگاریمان، مزگینی سۆزو میهربانی پێ سه‌ربه‌رزی و شه‌ره‌فی مرۆڤ بوون ببه‌خشین بێ پاڕانەوە ئه‌ی سه‌گ‌ه دڕندەکانی دەم سور به خوێنی خۆمان ده‌كڕین بەخوێنی ئاسکی پیر هەر لەبەر ئەمەش بزانن كه ئێمه به‌رز‌ه فڕانی كوردستان ده‌بێت‌ه گۆڕستانی خۆشبه‌ختین هەمیشەییان ئەهای ئەو به‌ڕبه‌ڕانه‌ی كه له گۆڕ هێزی تاوانه‌كانتان ڕوو لە ئێمە مەکەن گه‌ڕانه‌ته‌وه ئێمه ئاگاداری چیرۆكی تاڵی ئێمه زادەی ئێش و ئازارین مێژووین بێ به‌ش له یاری مندااڵنه بۆیه و دوور له شه‌یدایی گه‌نجی له پۆلی غرور و فیداكاری دا ژیاین كۆاڵن به كۆاڵن ،ماڵ به ماڵ شه‌ڕ ده‌كه‌ین كچان و كوڕانی ئێمه هه‌ڵۆی تاكو كوردستانتان بۆ بکەینە سووری فڕینن گۆڕستانێكی هەمیشەیی بە غروریان خۆریان ناچاری سه‌ردانه‌واندن كرد ئێمه فێرخوازانی باوەڕ بەخۆ بوونین
بە تێپەربوونی چەندین ساڵ هەرگیز ئەو دوو ڕاستییەم لەبیر ناچێت کاتێك کە لە دایك بووم ودەرکم پێکرد : یەکەمییان ئەوە بوو کە من کچم و مێینەمو وەك براکەم نێرینە نەبووم .. دووەمیان من ڕەنگی پێستم ئەسمەر بوو وەك دایکم سپی پێست نەبووم .. لە گەڵ ئەم دوو ڕاستیەشدا دەرکم بە شتێکی تری زۆر گرنگ کرد ئەویش ئەوە بوو کە خودی ئەو دوو سیفەتە بە بێ هیچ لەنگییەك خۆی لە خۆیدا هۆکارێکە بۆ ئەوەی کۆمەڵگ ه بریاری ئەوەت لە سەر بدات کە دوارۆژێکی پرشنگدارت نابێت ... ئەوەی لەو سەردەمەدا گرنگ بوایە بۆ کچ بۆ ئەوەی دوارۆژێکی مسۆگەری هەبێت جوانێکەی بوو ،یان بە الیەنی کەمەوە ڕەنگی پێستی سپی بوایە وەك تورکەکان ... داپیرم (دایکی دایکم) کە لە ڕەچەڵکدا تورك بوو کاتێك بانگی دەکردم هەمیشە بە (کەنیزە) ناوی دەبردم. لەو کاتەوە لە کۆیچکەکانمدا چەسپێنراوە کە (کەنیزە وکۆیلە) ڕەنگی پێستیان وەك ڕەنگی پێستی من وایە. زۆر جار ڕەنگی پێستم بە بۆدرەی سپی (مکیاج) دادەپۆشی و وا هەستم دەکرد ئەمە جوڵەیەکە بۆ کارێکی باش ... بەاڵم هەمیشە بەشێك لە قواڵیی مێشکم پێی دەوتم ئەمە ڕاستی پێستی تۆیە وەك ئەو ڕاستی یە وایە کە من کچم ،وە دەبێت ڕاستی خۆمم خۆش بوویت و تەنانەت تاکە ڕاستیەك بوو لە ژیانمدا کە وای لێکردم خۆدی خۆمم خۆش بووێت. لە گەڵ ئەوشدا نەمدەتوانی بە یەکجاری دەست بەرداری ئەم بۆدرانە بم کە بۆ پێستم بەکارم دەهێنا هەتا ئەو ساتەی دەرکم بە کامڵ بوونی عەقڵم کرد. ئێستا بەو هزر و ئازایەتیەی کە هەمە وە بە دەم وچاوێکی شۆراوی پاکەوە ئەتوانم رووبەروی جیهان ببمەوە.
33
د.نەوال سەعداوی لە کتێبی "گەشتەکانم بە جیهاندا"
وەرگێڕانی / رۆزا حەمە ساڵح
ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
كێشــه‌ی ژن و خێــزان یه‌كێكــ ه لــه‌و كێشــ ه گرنگانــه‌ی رۆژی ئه‌مڕۆمــان كــ ه زۆرتریــن گه‌مـ ه و لـ ه هه‌مان كاتــدا زۆرتریــن گفتوگۆی له‌س ـه‌ر ده‌كرێــت .ل ـ ه ڕاســتینه‌ی كوردیشــدا گۆڤارێكی زۆر شــت لــ ه پێناویــدا ده‌كرێــت .هه‌ندێــك رۆشنبیری ،كــه‌س گۆرانــی بــۆ ده‌چــڕن ،هه‌ندێكیــش كۆمه‌اڵیه‌تی ،یــاری له‌ســه‌ر ده‌كــه‌ن ،ته‌نانــه‌ت هه‌ندێــك ئه‌ده‌بی و كــه‌س پیــاوی له‌ســه‌ر ده‌كــوژن .به‌كورتــی هزریه لــ ه دوژمــن كوشــنده‌تر ه بۆمــان. روون كردنــه‌وه‌ی پێشتریشــمان له‌ســه‌ر كێشــه‌ی ژن و خێــزان هه‌یــه ،بــه‌اڵم بــ ه پێویســتی ده‌زانیــن كــ ه زیاتــر قووڵــی بكه‌ینــه‌وه .تاریكــی و ڕووناكــی ،ســاردی و گه‌رمــی ،ئه‌له‌كتــرۆن و پۆزیتــرۆن، ســالب و موجــه‌ب بــۆ سروشــت چیــن ژن و پیاویــش هه‌مــان شــتن .واتــا نێرینه‌یــی و مێینه‌ییــش ڕاســتییه‌كی ئــه‌م سروشــته‌ن، بــه‌اڵم كێشــه‌ك ه لــ ه زانینــی ئه‌مانــه‌دا نییــه .پێویســتیش نییــ ه ســه‌باره‌ت بــ ه ڕاســتی سروشــت فه‌لســه‌ف ه لێبده‌یــن .بــا لێكۆڵینــه‌و ه له‌ســه‌ر ئــه‌و ه بكه‌یــن كــ ه ئــه‌م ڕاســتیی ه نكۆڵــی لێنه‌كــراوه‌ی سروشــت لــ ه ئێمــه‌دا چــی به‌ســه‌ر هێنــراوه. گوشــار بــ ه شــێوه‌یه‌كی گشــتی ڕاســتینه‌ی بابــه‌ت و شــته‌كان ده‌شــێوێنێت .ئه‌گــه‌ر رووه‌كێــك زه‌بــری تونــدی به‌ردێكــی به‌ربكه‌وێــت ،لــ ه ڕووه‌ك بوونــی خــۆی ده‌رده‌چێــت .رووه‌ك شــتێكی زۆر جوانــه، بــه‌اڵم به‌ردێــك زۆر به‌هێــز به‌ریكه‌وێــت ده‌یپلیشــێنێته‌وه .ده‌كرێــت زۆر ب ـ ه ئاســانی لــ ه سروشــتدا چاودێــری رووداوی وه‌هــا بكه‌یــن .لــ ه كۆمه‌ڵگه‌شــدا لــه‌م چه‌شــن ه زه‌بــره هه‌یـه .شــتێك كـ ه پێویســت ه بــژی بـ ه گوشــارێكی تیــژ له‌نــاو ده‌برێــت .راســتینه‌ی گه‌له‌كــه‌ی ئێمــه‌ش ڕووبــه‌ڕووی ره‌وشــێكی وه‌هــا بۆت ـهوه .ئینجــا گه‌لێــك ب ـ ه هه‌رچــی به‌هانه‌یــه‌ك وه‌هــا الواز بكرێــت و بخرێتــ ه ره‌وشــێكی وه‌هــاو ه ئه‌گــه‌ری له‌ناوچوونــی زۆره .چونكـ ه خواردنــی ماســییه بچووكه‌كان له‌الیـه‌ن ماســیی ه گه‌روه‌كانـه‌و ه و قووتدانــی
زه‌رنه‌قووتــ ه قــووت و جوانه‌كانیــش لــ ه الیــه‌ن ماره‌كانــه‌وه ،راســتییه‌ك ه و هه‌یــه. لــ ه راســتیدا تــا ئێســتا ســه‌باره‌ت بــ ه سروشــت پێناســه‌ی ئــه‌و ه نه‌كــراو ه كــ ه نێرینه‌یــی و مێینه‌یــی لــ ه گه‌ردوونــدا تــا چه‌نــد ه راســتییه‌كه‌ن .بــ ه بــڕوای مــن كێشــه‌ك ه بــه‌و ئه‌ندازه‌یــه‌ی لــ ه تایبه‌تێتــی مرۆڤــدا هه‌یــ ه ئاڵــۆز نییــه .به‌تایبه‌تیــش ئه‌نجامه‌كانــی نــ ه دژن و نــ ه الیه‌نگــرن. پێشــكه‌وتنه‌كانی كۆمه‌ڵگــ ه دژ بــ ه ره‌گــه‌زی ئافــره‌ت ،لــ ه تایبه‌تمه‌نــدی سروشــتیانه‌ی مێینه‌یــی بوونــه‌وه نه‌هاتــوون ،به‌ڵكــو له‌گــه‌ڵ شارســتانییه‌ت و ده‌ركه‌وتنــی ده‌ســتیان چینایه‌تیــدا كۆمه‌ڵگــه‌ی پێكــردووه .لــ ه قۆناغــی ده‌ركه‌وتنــی ناحه‌قــی و گوشــار و داگیركاریــدا مێینه‌یــی وه‌ك فاكتــه‌ری خراپــ ه ته‌ماشــای كــراو ه و بۆتــ ه بابه‌تــی گوشــار بــۆ بــردن و داگیركــردن .ده‌بێــت راســت و زانســتیان ه كێشــه‌ك ه بــه‌م جــۆر ه ده‌ستنیشــان بكه‌یــن. چونكــ ه بــ ه ته‌نهــا مێینه‌یــی ناتوانێــت داگیركــراوی و داگیركــردن ،كه‌وتنــ ه ژێــر گوشــار و گوشــار بــۆ بــردن روون بكاتـه‌وه. به‌ســتنه‌وه‌ی ئه‌مـ ه بـ ه رێكخســتنی كۆمه‌ڵگـ ه و له‌وێشــه‌و ه بــ ه پێشــكه‌وتنی سیســته‌می گوشــار و داگیركاریــه‌و ه هه‌ڵســه‌نگاندنێكی ڕاســت ده‌بێــت .هه‌ندێــك تایبه‌تمه‌نــدی مێینه‌یــی كــ ه بــۆ ئه‌مــ ه ده‌ســت ده‌ده‌ن، نابنــ ه هــۆكار ه ســه‌ره‌كییه‌كه .ناكرێــت الوازی جه‌ســته‌یی ئافــره‌ت بــ ه هــۆكاری ســه‌ره‌كی ئه‌مــ ه بژمێردرێــت .مێــژووش بــ ه نموونه‌كانــی هه‌مــان شــت پشــت راســت ده‌كاتــه‌وه. كه‌واتــ ه گوشــاری ره‌گه‌زیــی ،په‌یوه‌ســت ه بــ ه پێشــكه‌وتنی سیســته‌می گوشــارو داگیركارییــه‌وه .خێزانیــش شــێوه‌یه‌كی گه‌شه‌ســه‌ندنی كۆمه‌ڵگــه‌ی قــان و هــۆز ه ك ـ ه نموون ـه‌ی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كــی ترمــان پیشــان ده‌دات .خێــزان كــ ه لــ ه ئه‌نجامــی لێــك كۆبوونــه‌وه‌ی جــۆره‌ی مرۆڤــه‌و ه هاتۆتــ ه كایــه‌وه ،لــه‌و كۆمه‌ڵگــ ه ســه‌ره‌تاییانه‌ه‌و ه 34
تــا ئێســتا وه‌ك دامه‌زراوه‌یــه‌ك ویســتوویه‌تی درێــژ ه بــ ه خــۆی بــدات .لــ ه كۆمه‌ڵگــه‌ی ســه‌ره‌تادا جیاوازییه‌كــی ئه‌وتــۆ لــ ه نێــوان خێــزان و تیــر ه و هــۆزدا به‌دیناكرێــت و زۆر له‌یــه‌ك ده‌چــن .لــ ه هه‌مــوو كۆمه‌ڵگه‌كانــدا وه‌ك دامه‌زراوه‌یــه‌ك جیابوونــه‌وه‌ی شابنه‌شــانی پێشــكه‌وتنی كۆمه‌ڵگــه‌ی چینایه‌تــی هاتۆتــ ه كایــه‌و ه و تایبه‌تمه‌نــدی جیاكــه‌ره‌وه‌ی خــۆی به‌ده‌ســت هێنــاوه .ده‌كرێــت بڵێیــن :خێــزان بـ ه پێــی شــێوه‌كانی بـ ه درێژایــی مێــژوو له‌گه‌ڵ پێشــكه‌وتنی شارســتانیه‌تدا ،واتــا ل ـ ه قۆناغــی ده‌ركه‌وتنــی سیســته‌می گوشــار و داگیركارییــه‌و ه ورد ه ورد ه خــۆی كــردوو ه بــ ه دامه‌زراوه‌یه‌كــی تایبــه‌ت. به‌رده‌ركه‌وتنــی سیســته‌می كۆیالیه‌تــی كۆیلــه‌داران خێزانــ ه شــكۆداره‌كانیان هێنایــ ه كایــه‌وه .بــ ه راســتیش قۆناغــی كۆیالیه‌تــی كۆمه‌ڵێــك پاشــماوه‌ی شــكۆداری هه‌ی ـه .ئ ـه‌و گــۆڕ ه گه‌وران ـه‌ی خێزان ـه‌كان ده‌گه‌ڕێن ـه‌و ه بــۆ قۆناغــی كۆیالیه‌تــی و ده‌وڵه‌تــی كۆیالیه‌تــی .گــۆڕ ه خێزانییه‌كانــی ئــه‌و ســه‌رده‌مه، لــ ه هۆڵــ ه گه‌وره‌كانــی چاالكــی و ئاهه‌نــگ گێــڕان و رێســتۆرانته‌كانی ئــه‌م ســه‌رده‌م ه زۆر شــكۆدارتره .لــه‌م گۆڕانــه‌و ه په‌یوه‌ندی سێكسی و شێوازی رێكخستن و بۆمــان ده‌رده‌كه‌وێــت كــ ه خێــزان بــه‌الی به‌جێكردنی واڵته سه‌رمایه‌داره‌كانی رووه‌و كۆیله‌داره‌كانــه‌و ه زۆر گرنــگ بــووه .بۆچــی وه‌هــا گرنگــه؟ چونكــ ه یه‌كێكــ ه لــ ه چه‌قه‌كانــی مایه‌پووچی بردووه .ئه‌و رێسایانه‌ی ل ه ژێر گوشــارو داگیــركاری؛ كۆیل ـه‌داران ل ـ ه رێــی ئ ـه‌و ناوی ئه‌خالقدا به‌م مه‌به‌سته داده‌نرێت، یه‌كه‌میــن بــ ه ده‌وڵــه‌ت بوونــ ه گه‌وره‌یــه‌ی به پێچه‌وانه‌وه بێ ئه‌خالقییان گه‌یاندۆته هێنایانــ ه كایــه‌وه ،له‌ســه‌روو كۆمه‌ڵگــه‌و ه لووتكه .له واڵتێیكی وه‌كو ئه‌فریقادا ك ه هێشتا بــه‌ره‌و به‌خوداوه‌نــد بــوون ده‌چــوون و خێــزان باشــترین شــێوه‌ی به‌رجه‌ســت ه بوونــی ئه‌مــ ه كاریگه‌رییه‌كانی ژیانی تیره‌ی به‌سه‌ره‌وه‌یه، سێكس وه‌ك نه‌خۆشیه‌كی لێهاتووه .ره‌مه‌كی بــوو .هه‌روه‌هــا مرۆڤــه‌كان ویســتوویان ه تامــی نه‌مــری بكــه‌ن .بۆیــ ه تــا ئێســتاش مۆمیــای سێكسی ژیانی وێران و بێ ده‌رچه كردووه. گــۆڕی فیرعه‌ونــه‌كان هــه‌ر مــاوه .خێزانــی بۆی ه به ئاشكرا په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان ئیمپراتــۆر بـ ه هه‌مــوو نه‌وه‌كانــی و خانه‌دانێتــی و ژنه‌كانــی ده‌وروبه‌رییــه‌و ه وه‌ك په‌یكــه‌ر ره‌ق هه‌ردوو ره‌گه‌زه‌كه به شێوه‌یه‌كی گشتی و كــراون و خراونه‌تــ ه ژێــر خــاك .بــه‌م چه‌شــن ه خێزانیش به شێوه‌یه‌كی تایبه‌تی پێویستی به بــ ه ئه‌نــدازه‌ی كه‌وتنــ ه شــوێن نه‌مــری، زۆرترین لێپێچانه‌وه و ته‌نانه‌ت سه‌رله نوێ خۆیــان به‌ســه‌ر سروشــت و كۆمه‌ڵگه‌شــه‌و ه بونیادنانه‌و ه هه‌یه. كــردوو ه بــ ه خوداوه‌نــد و گواســتوویانه‌ته‌و ه بــۆ رۆژی ئه‌مڕۆمــان .له‌ســه‌ر هه‌مــان بنه‌مــا بیناسازیشــیان گرتۆتــ ه ده‌ســت .بــه‌اڵم كۆیلــه‌كان خێزانیــان نییــ ه و مافــی پێكه‌وه‌نانــی خێزانیشــیان نییــه .ئه‌مه‌شــیان راســتییه‌كه. ه ـه‌روه‌ك ده‌زانرێــت ل ـ ه س ـه‌رده‌می ده‌ره‌به‌گایه‌تیــدا خانه‌دانێتــی زیاتــر پ ـه‌ره‌ی پێــدرا .خانه‌دان ـ ه گ ـه‌وره‌كان تایب ـه‌ت ب ـ ه س ـه‌رده‌می ده‌ره‌به‌گایه‌تــی .خانه‌دانــی ئه‌مــه‌وی ،عه‌باســی ،ســه‌لجوقی و عوســمانییه‌كانی ســه‌رده‌می ئیســامییه‌ت هه‌ریه‌كه‌یــان ده‌وڵه‌تێكــی گــه‌وره‌ی ده‌ره‌به‌گایه‌تیــن .لــه‌م ســه‌رده‌مه‌دا جوتیارانیــش ورد ه ورد ه مافــی پێكه‌وه‌نانــی خێــزان به‌ده‌ســت ده‌هێنــن. ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
35
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
له‌الیــه‌ن چینه‌كانــی ژێــره‌و ه پێكه‌وه‌نانــی گه‌مه‌یــه‌ك ده‌مێنێــت كــ ه تێیــدا نه‌كرێــت؟! خێــزان و ده‌ركه‌وتنــی خێزانگه‌رایــی بــ ه خێــزان یه‌كێكــ ه لــه‌و دامه‌زراوانــه‌ی تێپه‌ڕكردنــی سیســته‌می كۆیالیه‌تــی و كــ ه پێویســت ه زۆرتریــن لێكۆڵینــه‌وه‌ی له‌ســایه‌ی سیســته‌می ده‌ره‌به‌گایه‌تیــدا له‌ســه‌ر بكرێــت .كه‌چــی تــاز ه بــ ه تــاز ه مه‌یســه‌ر ده‌بێــت. لێكۆڵینــه‌و ه له‌ســه‌ر خێــزان ده‌ســتی ئینجــا له‌گــه‌ڵ پێشــكه‌وتنی ســه‌رمایه‌داریدا پێكــردوو ه و هــه‌وڵ ده‌درێــت نــاوه‌ڕۆك و خێزانــ ه بــ ه ره‌ونه‌قــ ه بــۆرژواكان بنه‌مــا فه‌لســه‌فییه‌كه‌ی لێكبدرێتــه‌و ه و هاتنــ ه كایــه‌وه. ئــه‌و كێشــان ه ببینرێــت ئێســتاش تــا كــ ه خێــزان دروســتیان مناڵ كا ر یگه‌ر ییه‌كــی به‌تایبه‌تــی ده‌كات. هه‌ر چاو ب ه قووڵیــان له‌ســه‌ر زیادبوونــی بــێ پ ـه‌روای ئه‌وروپــا هه‌یــه. ژمــاره‌ی دانیشــتوانی دونیا هه‌ڵده‌هێنێ تاك ه فه‌ره‌نســا لــ ه زه‌وی و بوونــی بــ ه گه‌ره‌نتی خۆی الی خێزانه‌كه‌ی و ئیتاڵیــا و هه‌ڕه‌شــه‌یه‌ك له‌ســه‌ر ده‌بینێته‌وه ،هه‌ر كه تۆزێك ئــه‌م ئه‌ڵمانیــا مرۆڤایه‌تــی ژیانــی خێزانــه بــۆرژوا و هه‌مــوو جیهــان، گه‌وره‌ش بوو تاك ه گه‌ره‌نتی ل ه گه‌ورانــ ه په یو ه ند ییه كــی تــا پێكه‌وه‌نانی خێزاندا ده‌بینێته‌وه. هــه‌ر ئێســتاش زۆری بــ ه خێزانــه‌و ه و پیر ه ب مووان ه ه خێزاندا ناو ه ل لــ ه هــه‌ن. هه‌یــه .لــ ه سیســته‌می رۆژی ه ئیمپریالــی به‌ریتانیــاش بــ ه الویه‌و ه ده‌ڵێن« :زۆر پێویستمان ب ه ئه‌مڕۆمانــدا ،چ لــ ه هه‌مــان شــێوه‌یه .یه‌كتر ه و ناچاری یه‌كترین ،با ب ســه‌رده‌می لــ ه نــاو گه‌النــی چه‌وســاو ه مان ه ك ه خێزان ه و ه شتێكمان موو ه ه ســه‌ر ما یه‌د ا ر ید ا و بــ ه پاشــكۆكراودا چ له‌نــاو چینــی بپارێزین ».به‌اڵم كه‌س باكی نه‌ته‌و ه لــ ه واڵتــ ه ســه‌رمایه‌دار و ه و ژێــره ئیمپریالییه‌كانــدا و و كۆمه‌ڵگ ه و پێشخستنی دام و پر ۆ لیتــا ر د ا كێشــه‌كانی خێــزان بــ ه ده‌زگاكانی تری نییه ،ته‌نانه‌ت خێــزان كه‌مێكــی هه‌ڕه‌شــ ه راده‌یه‌كــ ه پــه‌ره‌ی تــر لــ ه مرۆڤایه‌تــی ده‌كات. بێ واتا و نا پێویستیان ئه‌مــ ه ســه‌ند. ته‌گبیــری ئه‌گــه‌ر ده‌بینێت. په‌یو ه‌ند ییه‌كــی بــۆ نه‌كرێــت جیهــان ی به هێــز جێــی ژیانــی تێــدا بــ ه داگیركارییــه‌و ه هه‌یــه .به‌هــۆی نامێنێــت .ئیتــر خێــزان نــه‌ك هــه‌روه‌ك داگیركراوییــه‌و ه لــه‌الی كۆیلــ ه و جوتیــار پێناســ ه باوه‌كــه‌ی "دامــه‌زراوه‌ی بناغه‌یــی و پرۆلیتــار خێــزان بــواری پێشــكه‌وتنی مرۆڤایه‌تــی" نییــه ،به‌ڵكــو مرۆڤایه‌تــی زۆری نییــه ،بــه‌اڵم لــ ه الی چه‌وســێنه‌ر بــه‌ره‌و له‌ناوچــوون ده‌بــات. و داگیــركار خێــزان بــێ وێنــ ه بــواری هــه‌ر له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ش له‌مه‌وبــه‌دوا خێــزان هه‌یــه. پێشــكه‌وتنی و شــێوه‌ی په‌یوه‌ندییــ ه راســته‌وخۆ چــۆن پێناســه‌ی خێــزان بكه‌یــن؟ له‌نــاو و ناراســته‌وخۆكانی ده‌خرێتــ ه بــه‌ر دامه‌زراوه‌یه‌كــدا كــ ه بــه‌م راده‌یــ ه بــ ه لێكۆڵینــه‌و ه و دوای هه‌ڵســه‌نگاندنیان داگیــركاری ،به‌گوشــار و چه‌پاندنــه‌و ه هه‌وڵــی دۆزینــه‌وه‌ی ڕێــگا چــاره‌ی بــۆ به‌ســترابێته‌وه ،چــی روونــادات و چ ده‌رده‌ێــت .چونكــ ه لــ ه رۆژی ئه‌مڕۆمانــدا 36
شــێوازی په‌یوه‌نــدی نێــوان هــه‌ردوو ڕه‌گه‌زه‌كــ ه هه‌ڕه‌شــ ه لــ ه مرۆڤایه‌تــی ده‌كات .لــ ه ئه‌فریقــا و ئه‌مریــكای التینــی و رۆژهه‌اڵتــی ناوینــدا په‌یوه‌نــدی نێــوان هــه‌ردوو ڕه‌گه‌زه‌كــ ه بۆتــه ســه‌رچاوه‌یه‌ك بــۆ قه‌یــران .ته‌نهــا لــ ه رووی زیادبوونــی ژمــاره‌ی دانیشــتوانه‌و ه نــا ،به‌ڵكــو لــ ه ڕووی بــێ په‌روه‌رده‌یــی و بــێ كاری و دروســت كردنــی قه‌یرانــی ده‌روونیـه‌و ه بۆتـ ه دامه‌زراوه‌یه‌كــی رووخێنــه‌ر .ســه‌رباری ئه‌مــه‌ش لــ ه واڵتــ ه ســه‌رمایه‌داره‌كاندا بۆتــ ه رێ خۆشــكه‌ری ده‌ره‌نجامــه‌كان. به‌تایبــه‌ت په‌یوه‌نــدی سێكســی و شــێوازی رێكخســتن و به‌جێكردنــی واڵتــ ه ســه‌رمایه‌داره‌كانی رووه‌و مایه‌پووچــی بــردووه .ئــه‌و رێســایانه‌ی لــ ه ژێــر نــاوی ئه‌خالقــدا بــه‌م مه‌به‌ســت ه داده‌نرێــت ،بــ ه پێچه‌وانــه‌و ه بــێ ئه‌خالقییــان گه‌یاندۆتــ ه لووتكــه .لــ ه
واڵتێیكــی وه‌كــو ئه‌فریقــادا كــ ه هێشــتا تیــره‌ی ژیانــی كاریگه‌رییه‌كانــی به‌ســه‌ره‌وه‌یه ،ســێكس وه‌ك نه‌خۆشــیه‌كی لێهاتــووه .ره‌مه‌كــی سێكســی ژیانــی وێــران و بــێ ده‌رچــ ه كــردووه .بۆیــ ه بــ ه ئاشــكرا په‌یوه‌ندییه‌كانــی نێــوان هــه‌ردوو ره‌گه‌زه‌كــ ه بــ ه شــێوه‌یه‌كی گشــتی و خێزانیــش بــ ه شــێوه‌یه‌كی تایبه‌تــی پێویســتی بــ ه زۆرتریــن لێپێچانــه‌و ه و ته‌نانــه‌ت ســه‌رل ه نــوێ بونیادنانــه‌و ه هه‌یــه. له‌بـه‌ر ئه‌وه‌یـ ه بــێ وێنـ ه لـه‌م په‌یوه‌ندیانـ ه ده‌پێچرێتــه‌و ه و هه‌وڵده‌درێــت په‌یوه‌نــدی نوێیــان لــ ه جــێ دابنرێــت ،بــه‌اڵم تــا ئێســتا هــه‌ر چاره‌ســه‌ری نه‌دۆزراوه‌تــه‌وه. پێشــان ئاینــه‌كان ویســتوویان ه شــێوازێكی تایبه‌تــی بده‌نــێ .دواتــر ئابــووری ناســ ه كۆمه‌اڵیه‌تییــه‌كان ویســتیان به‌گوێــره‌ی خۆیــان شــتێك بكــه‌ن و نموونــه‌ی وه‌ك یاســا ئه‌خالقییه‌كانیــان پێشخســت، بــه‌اڵم هه‌موویــان كه‌مــو كورتــن .چونكــ ه پێویســت ه بپرســین س ـه‌باره‌ت ب ـه‌م كێش ـه‌ی ه چ بنه‌مایه‌كــی فه‌لســه‌فی و ئه‌خالقــی ونزیكایه‌تییه‌كــی نوێمــان هه‌بێــت؟ پێویســت ه زۆر ب ه وردی چاودێری پێشــكه‌وتنی زانســتی بكرێــت كــ ه له‌مباره‌یــه‌و ه چــی ده‌ڵێــت، و هه‌ڵبســه‌نگێنرێت لێتو ێژ ینــه و ه ی بكرێــت. له‌ســه‌ر چونكــ ه ئــه‌م كێشــه‌ی ه په‌یوه‌نــدی ب ـ ه كێش ـ ه یه‌كپا ر چه‌كــه‌ی كۆ مه ڵگــه و ه هه‌یــ ه و لــه‌و دابــڕاو نییــه. كاتێــك بێینــ ه ســه‌ر ئــه‌وه‌ی چه‌نــد ه تــا چا ر ه‌ســه‌ر ییه‌كی بــۆ زانســتان ه كێشــه‌كانی خێــزان ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
37
ده‌دۆزرێتــه‌وه ،یاخــود تــا چه‌نــد ه ئــه‌م كێشــه‌ی ه ده‌خرێتــ ه به‌رده‌مــی زانســت، پێویســت بــ ه بیركردنه‌وه‌یه‌كــی قــووڵ و فه‌لســه‌فه لێدانــی زۆر نــاكات ،چونكــ ه بــ ه روونــی دیــار ه كــ ه بۆتــ ه كێشــه‌یه‌كی گۆڤارێكی جــددی له‌بــه‌رده‌م مرۆڤایه‌تیــدا .زانســتیش رۆشنبیری ،بــ ه ناچــاری ده‌بێــت بــه‌ره‌و چاره‌ســه‌ر كۆمه‌اڵیه‌تی ،كردنێكــی راســت بچێــت .یاخــود ئه‌گــه‌ری ئه‌ده‌بی و هه‌یــ ه فه‌لســه‌ف ه و ئه‌خــاق شــتی نــوێ هزریه پێشــبخه‌ن .ســه‌ره‌نجام هــه‌ر ده‌بێــت چاره‌ســه‌ریه‌ك بــۆ شــێوه‌ی په‌یوه‌نــدی بدۆزرێتــه‌و ه و په‌یوه‌نــدی نــوێ لــ ه جێــی دابنرێــت ،ژیانیــش لــ ه چوارچێوه‌یه‌كــی په‌ســه‌ندكراوی ئازادیــدا ،واتــا بــ ه پێشــكه‌وتنی زیاتــره‌و ه درێــژه‌ی هه‌بێــت. لــ ه بــه‌ر ڕووناكــی گشــتی بابه‌ته‌كــه‌دا كاتێــك بـ ه تایبـه‌ت دێینـ ه سـه‌ر كوردســتان، یــی و ده‌بینین ك ه راستینه‌ی رۆ چو گه‌لێــك ،كاریگه‌رییــ ه رووخێنه‌ره‌كانــی و ئــه‌و كێشــانه‌ی لێــی كه‌وتوونه‌تــه‌و ه هه‌مــووی لــ ه خێزانــدا خۆیــان ده‌خه‌نــ ه روو كــ ه تاكــ ه دامه‌زراوه‌یــ ه له‌ســه‌ر پــێ مابێتــه‌وه .هــه‌روه‌ك خه‌ڵــك ده‌ڵێــن مه‌گــه‌ر هـه‌ر خێزانمــان بـ ه ده‌ســته‌و ه مابێــت ،بـه‌اڵم ئایــا به‌ڕاســتی خێــزان توانیویه‌تــی له‌س ـه‌ر پــێ بمێنێتــه‌وه؟ دوای پێپه‌ســت بوونــی راســتینه‌ی نه‌ته‌وه‌یــی ،هه‌ڵوه‌شــانی دام و ده‌زگا و په‌یوه‌ندییــ ه كۆمه‌اڵیه‌تییــه‌كان، یه‌خســیر كــردن و رووخانــدن ،داگیركــراوی و چه‌وســاوه‌یی و پاكتاوكردنمــان لــ ه رێــی سیاســیه‌ته‌كانی ئاسیمیالســیۆنه‌وه ،ئیتــر ده‌بێــت چ ناوێــك لـه‌و خێزانـ ه بنێیــن كـ ه بـ ه ده‌ســتمانه‌و ه ماوه‌تــه‌وه؟ كه‌واتــ ه ده‌بێــت لـ ه به‌رچاوگرتنــی هه‌مــوو شــتێك لـ ه پێنــاو خێزانــدا ئیتــر چ واتایه‌كــی هه‌بێــت؟ خ ـه‌رج كردنــی هه‌رچییــه‌ك كــ ه هه‌تــ ه و نیتــ ه لــ ه پێنــاو خێزانــدا چ واتایه‌كــی هه‌یــه؟ نه‌كه‌وتنــ ه شــوێن هیــچ ئامانجێــك لــ ه ده‌ره‌وه‌ی چوارچێــوه‌ی خێــزان چ واتایه‌كــی هه‌یــه؟ ئــه‌ی هه‌مــوو شــتێك لــ ه پێنــاو بنه‌ماڵــه‌دا چ واتایه‌كــی هه‌یــه؟ بــ ه
راســتیش كۆمه‌ڵێــك پرســیاری ســه‌ره‌كین كــ ه پێویســت ه بــ ه روونــی واڵم بدرێنــه‌وه. بــه‌ڕای مــن گه‌وره‌تریــن نه‌هامه‌تیمــان ئه‌وه‌یــ ه كــ ه خاوه‌نــی راســتینه‌یه‌كی بــه‌م چه‌شــنه‌ی خێزانیــن .چونكــ ه ســه‌رباری ئــه‌وه‌ی كــ ه هه‌مــوو شــتێكی له‌ده‌ســتداوه، هێشــتا وه‌ك تاكــ ه پشــت و په‌نــا و وه‌ك تاكــ ه هه‌بوونێــك بــاوه‌ش كــردن بــ ه خێزانــدا ،نیشــانه‌ی له‌ڕێالدانێكــی گــه‌وره، بیانــی بــوون ب ـ ه نــاوه‌ڕۆك ،له‌ناوچــوون، پۆله‌تیــز ه بوونێكــی نــا واقیعــی و نه‌ته‌وایه‌تییــه. كردنــی دژبه‌رایه‌تــی ته‌نانــه‌ت خێــزان الی ئێمــه ســه‌ره‌كیترین خوڵقێنــه‌ر ه بــۆ نه‌زانــی و ناكارایــی تاكــه‌كان ســه‌باره‌ت بــ ه دام و ده‌زگاكانــی كۆمه‌ڵگ ـه .ئ ـه‌و تاكان ـه‌ش ئێمه‌یــن .كه‌وات ـ ه ئه‌گــه‌ر لــ ه كۆمه‌ڵگه‌كانــی تــردا خێــزان بــ ه پله‌یــه‌ك داخــراو بێــت ،ئــه‌وا الی ئێمــ ه هــه‌زار قاتــی ئه‌وه‌یــه .دوای تێكــه‌ڵ بوونــی بــ ه دواكه‌وتووتریــن تایبه‌تمه‌نــدی هۆزگه‌رایــی و شــه‌ڕی تایبه‌تــی دوژمــن، ئینجــا پێشــكه‌ش كردنــی بــ ه ئێمــ ه ئــه‌و ه ده‌گه‌یه‌نێــت ئێمــ ه رووبــه‌ڕووی ئافاتێكــی راســته‌قین ه كراوینه‌تــه‌وه .منــاڵ هــه‌ر چــاو بــ ه دونیــا هه‌ڵده‌هێنــێ تاكــ ه گه‌ره‌نتــی خــۆی الی خێزانه‌كـه‌ی ده‌بینێتـه‌وه ،هـه‌ر ك ه تۆزێــك گــه‌وره‌ش بــوو تاكــ ه گه‌ره‌نتــی لــ ه پێكه‌وه‌نانــی خێزانــدا ده‌بینێتــه‌وه .له‌نــاو خێزانــدا هه‌مــووان بـ ه پیــر و الویـه‌و ه ده‌ڵێن: "زۆر پێویســتمان بــ ه یه‌كتــر ه و ناچــاری یه‌كتریــن ،بــا بــ ه هه‌مــوو شــتێكمانه‌و ه خێزانه‌كه‌مــان بپارێزیــن ".بــه‌اڵم كــه‌س باكــی نه‌تــه‌و ه و كۆمه‌ڵگــ ه و پێشخســتنی دام و ده‌زگاكانــی تــری نیی ـه ،ته‌نان ـه‌ت بــێ واتــا و نــا پێویســتیان ده‌بینێــت.
38
ڕۆژی مندااڵن لە واڵتەکەم دا .....سۆما پێنجوێنی
مرۆڤــەکان لــە ژیانــی خۆیــان دا بــە چەنــد قۆنا‌‌غێــک دا تێپــەڕ دەبــن کــە هــەر قۆناغــە و واتــا و گرنگیەکی خۆی هەیە ،قۆناغی منداڵی ئــەو قۆناغەیــە کــە وا لەوپــەڕی پاقژبوونــەوە ســەر هــەڵ دەدات و هیــچ ڕێگریــەک لــە فێــر بــوون ،پرســیار و لێکۆڵینــەوە ناناســێت، هــەر بۆیــە منــدااڵن زۆر پرســیار دەکــەن و زۆر زوو فێــر دەبــن ،بۆیــە هەمــوو هەڵســوکەوت و شــێوازێکی ژیــان لــە دەوروبەردا بە شــێوازێکی ڕاســتەوخۆ کاریگــەری لەســەر دەرونــی ئــەو منداڵــە دەبێــت کــە لەوانەیــە لــە داهاتــودا ببێتــە پێشــەنگ یانیــش بەڕێوەبەرێــک بــۆ کۆمەڵگەکــەی خــۆی .دونیــای مــرۆڤ بــوون ئــەو دونیایەیــە کــە بــەردەوام لەگــەڵ هەمــوو شــێوازێکی گۆڕانــکاری دا ڕووبــەڕووە ،جــا بــە ئەرێنــی یانیــش نەرێنــی بێــت ،چونکــە گــەردون بۆخــۆی لەناو هەقیقەتێکی بــەردەوام گۆڕانــکاری دا دەژی بــەاڵم بەپێــی هاوســەنگی خــۆی ،ئەمــە لــە مرۆڤــەکان دا هەندێــک جــار وا نابێــت و گۆڕانکاریــەکان لــە هاوســەنگی زیاتــر هەندێــک جــار دەبێتــە ماڵوێرانــی و ناتوانرێــت کۆنتــڕۆڵ بکرێــت .مــن پێــم وایــە کــە مرۆڤــەکان لــە منداڵیــەوە ڕێــڕەوی ژیــان و بیرکردنەوەیــان دیاریــی دەکرێــت و نیشــان دەدات کــە ئایــا ئــەو منداڵــە لــە داهاتــودا گۆڕانــکاری ئەرێنــی یــان نەرێنــی دروســت دەکات یانیــش ناتوانێــت ببێتــە خــاوەن ڕۆڵ
و تەنیــا دەبێتــە کەســێک کــە ژیانــی خــۆی بــەردەوام دەکات .لــە هەمــوو جیهــان دا ئــەو کەســانەی کــە وا بونەتــە کەســایەتیی دەرکەوتــوو یانیــش جــێ دەســتیان دیاربــووە لــە مێــژووی مرۆڤایەتــی دا بێگومــان لــە منداڵیــەوە هەندێــک تایبەتمەندیــان هەبــووە کــە لــە کەســەکانی تــر جیایــان دەکاتــەوە و ئــەو کۆمەڵگــە ،خێــزان یانیــش دەوروبــەرەی کــە ئــەو تیایــدا گــەورە دەبێــت و خــۆی دەناســێت بــە دڵنیاییــەوە کاریگــەری گــەورەی دەبێــت لــە دۆزینــەوەی وەاڵمــی تــەواوی پرســیارەکانی و ئــەو شــتەی کــە وا بــەدوای دا دەگەڕێــت .لێــرەدا ئێمە دەبێت لە شــتێک باش تێبگەیــن کــە هەمــوو مرۆڤێک خــاوەن هەندێک تایبەتمەنــدی جیــاوازە بــەاڵم هەمــوو مرۆڤێک بــێ جیــاوازی قابیلــی ئەوەیــە کــە ببێتــە پێشــەنگێک و مامۆســتایەک بــۆ خوێندنگــەی مرۆڤایەتــی ،چونكــە هەمــوو مرۆڤێــک خاوەن مێشــک ،بیرکردنەوە و توانایە و وزەی مرۆڤ ئەگــەر بــە ڕێڕەوێکــی ڕاســت و ئەخالقــی دا بــە دوای ڕاســتیەکان بگەڕێــت و داهێنــان بــکات دەتوانێــت بگاتــە لوتکە و جوانتریــن دونیا بۆ مــرۆڤ ئاشــکرا بــکات .بەپێــی ئەو ڕاســتیانەی کــە ئاماژەمان پێکــرد ژیانی گەورەکان لەســەر منــدااڵن زۆر کاریگــەری هەیــە و هــەر چەنــد بــێ زانــا بونیــش بێــت دایــک و گــەورەکان زۆر جــار بــە هەڵســوکەوتی خۆیــان دەیانەوێــت کــە منداڵەکانیــش لــە خۆیــان بچــن و ناهێڵــن ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
39
کــە بــە دوای پرســیارەکانیان دا وێــڵ ببــن و ناچاریــان دەکــەن کــە ئــەوان چــۆن ژیانــی خۆیــان لــە چوارچێــوەی ماڵێــک و ژیــان لەگــەڵ چەنــد کەســێک دا بردوەتــە ســەر ئــەو منداڵەیــش تەنیــا لــەو چوارچێوەیــەدا بــژی گۆڤارێكی و قاڵبــەکان تێپــەڕ نــەکات .ئــەم شــێوازی رۆشنبیری ،پەروەردەکــردن و گــەورە کردنــە زیاتــر لــە كۆمه‌اڵیه‌تی ،کۆمەڵگــه‌ی ئێمــەدا بــاوە و زۆر جــار ڕێگــری ئه‌ده‌بی و لــە دەرکەوتنــی پێشــەنگ و داهێنــەر لــە هزریه کۆمەڵگەکەمــان دا کــردووە .بــۆ نموونــە هیــچ دایکێــک بــە خەیاڵــی ئــەوە منداڵەکــەی گــەورە نــاکات کــە کاتێــک گــەورە بوو ببێتە کەســێکی تایبــەت و خــاوەن ڕۆڵ بــۆ مرۆڤایەتــی. هــۆکاری ئەمــەش مــرۆڤ دەتوانێــت بەچەنــد بابەتێکــەوە گرێبــدات کــە ڕاســتینەی ئــەو نیشــتیمانەمان بــۆ ڕوون دەکاتــەوە کــە تیایــدا گــەورە بویــن و پــەروەردە بویــن .لێــرەدا چەند
پرســیارێک هەیــە کــە پێویســتە لــە خۆمانــی بکەیــن! دایــکان لــە واڵتەکەمــان دا بــە کام دەرونــەوە منــداڵ پــەروەردە دەکــەن؟ خۆیــان چــۆن پــەروەردە کــراون؟ مندااڵنــی واڵتەکــەی ئێمــە کــە چاویــان هەڵدێنــن چــی دەبیینــن؟ بــۆ منداڵــی نیشــتمانەکەمان جــەژن چییــە و جوانیــی چییــە؟ ئەمانــە هەمــوی کۆمەڵــە پرســیارێکن کــە وەاڵمەکانی ســوتێنەرە و ئازارمان دەدات بەاڵم دەبێــت وەاڵمــی ئــەم پرســیارانە بدەینــەوە و بــۆ گۆڕانــکاری تێکۆشــان بکەیــن بــۆ ئــەوەی لــە ڕۆژی جیهانیــی منــدااڵن دا جوانتریــن دیاریــی پێشکەشــی مندااڵنــی واڵتەکەمــان بکەیــن .لــە واڵتــی ئێمــە دا منــدااڵن کــە لەدایــک دەبــن ئــەوەی کــە دەیبیینــن و لەگەڵی گــەورە دەبــن ڕاســتینەی شــەڕ و داگیــرکاری و ئاوارەییــە و لــە یەکــەم هه‌ناسـه‌ی ژیانیــان دا
مندااڵنی عه‌فرین
40
لەگــەڵ ئێــش و ئــازار دا ئاشــنا دەبــن .منداڵــی واڵتەکــەی مــن لــە جیاتیــی ئــەوەی کــە بیــر لــە داهێنــان بکاتــەوە بیــر لــەوە دەکاتــەوە کــە کــەی شــەر ڕادەوەســتێت و ئاشــتی دێتــە ئــاراوە ،بیــر لــەوە دەکاتــەوە کە کــەی الفاوی خوێــن ڕادەوەســتێت؟ کــەی دەنگــی تفەنگــەکان و بۆنــی بــاروت و فڕۆکــە و موشــەکەکان لــە واڵتەکــەی کــەم دەبنــەوە! بۆیــە دایکەکانمــان، باوکەکانمــان و بــە ئێستاشــەوە بــەو شــێوازە گــەورە دەبــن .ئێمــە زۆر دوور نەچیــن لــە نزیکتریــن ســاتی ئەمڕۆمــان دا لــە عەفرینــی شــاری بەرخــۆدان ئەو مندااڵنەی کە وا هێشــتا تێنەدەگەشــتن کــە ژیــان چیــەو مــرۆڤ بۆچــی دەژی ڕووب ـه‌ڕوی کۆمه‌ڵکــوژی هاتن ـه‌و ه و بــە دەیانیــان گیانیان لەدەســت دا و بە ســەدانیش برینــدار و ســەقەت بــوون ،ئــەوان لــە شــوێنی یــاری و خۆشــی ،لــە شــوێنی خوێنــدن و پــەروەردە مینیــان لــە بــاوەش گرتبــوو و لــە نــاو ســەنگەرەکان بــۆ ئــەوەی تۆزێــک زیاتــر بژیــن و تۆزێکــی تــر ژیــان بناســن خۆیــان حەشــار دابــوو ،ئایــا کام ویژدان لــە بەرامبەر حەقیقەتــی ژیانــی منداڵــی واڵتەکــەی مــن ڕاناچڵەکێــت؟ کام مــرۆڤ شــەرمەزار نابێــت؟ کام دایــک جەرگــی ناســووتێت؟ منداڵــی واڵتەکــەی مــن لــە منداڵیــەوە بــە تۆڵــەی نیشــتمان و هاوڕێکانــی گــەورە دەبێــت و چەک لــە بــاوەش دەگرێــت چونکە لە نیشــتمانەکەی منــدا زۆداران تەنانــەت یــەک هه‌ناســه‌ی ئازادیــان نەهێشــتوو ه و نەیانهێشــتو ه کــە واڵتەکەمــان بــۆ یــەک ســاتیش بــێ شــەڕ و هێــرش و داگیرکــەری بمێنێــت هــەر بۆیــە مندااڵنــی واڵتەکــەم ئیتــر لــە منداڵیــەوە دەبنــە شۆڕشــگێڕ و بەڵێــن دەدەن کــە نه‌هێڵــن ن ـه‌وه‌ی داهاتــوو ل ـ ه هه‌مــان ك ـه‌ش و ه ـه‌وادا گــه‌ور ه ببــن .چونکــە مــن منداڵــی واڵتێکــی فیدایــم کــە لــە زۆر گەردەلول و ســەرگەردانیی خــۆی ڕزگار کــردووە و لەســەر پــێ مــاوە. بۆیــە دایکەکانمــان دەبێــت منداڵێکــی زانــا بــە ڕۆڵــی پێشــەنگایەتی و ســەرکردایەتیی گــەورە بکــەن چونکــە واڵتەکــەی مــن واڵتێکــی دزراوە و خیانەتیــی لێکــراوە .واڵتەکــەی مــن دایکــی
هەمــوو مرۆڤایەتیــە بــەاڵم ئێســتا بــێ نــان و بــێ مــاف ڕادەســتی مــردن کــراوە ،لەبــەر ئەمەیــە کــە مندااڵنــی واڵتەکــەی مــن لــە دێرســیم ،هەڵەبجــە ،لــە جزیــرەی بۆتــان، لــە مهابــاد ،لــە کرماشــان ،لــە کۆبانــی و عەفریــن کۆمەڵکــوژ دەکرێــن و مافــی ژیانیــان لــێ دەســتێنرێتەوە .ئەمەیــە ڕاســتینەی مندااڵنــی واڵتــی مــن ،بۆیــە مــن پێــم وایــە دەبێــت ڕۆژی جیهانــی مندااڵن دیــاری مندااڵنی کــورد لەعەفریــن بکەین و برینەکانیان ســاڕێژ بکەیــن. لــە کۆتایــی دا مــن داوام لــە هەمــوو دایــکان هەیــە ،تکایــە بــا منداڵەکانمــان لــە خۆمــان نەچوێنیــن و کۆپیــەک لــە خۆمــان دروســت نەکەیــن ،چونکــە واڵتــی ئێمــە لــە شــوێنی ئــەوەی کــە بــە ڕاســتینەی مێژوویــی خــۆی ڕۆڵــی پێشــەنگایەتی بگێڕێــت بــەردەوام هــەوڵ دەدات کــە الســایی واڵتانــی دەرەوە و ڕۆژئــاوا بــکات و نابێتــە خاوەنــی خۆی بــەاڵم منداڵێکی تەندروســت واتــە واڵتێکــی تەندروســت و داهێنــان و پێشــەنگێکی تەندروســت بۆیــە بــا بهێڵیــن مندااڵنمــان بــە دوای خەیاڵەکانیــان بگەڕێــن و وەاڵمــی پرســیارەکانیان بدۆزنــەوە بــۆ ئــەوەی کــە بوونــە گەنجێــک بتوانــن بگــەن بــە گەورەتریــن جوانــی و لــە لوتکــەی ســەرکەوتن دا دەســتکەوت بــۆ گەلەکەیــان تۆمــار بکــەن ،ئەگــەر مندااڵنمان بــە دەرونێکی تێكشــكاو و شكســت خــواردو خــۆ بچــوک ببینــن هــەم وەک نەتــەوە و هەمیــش وەکــوو تــاک گــەورە ببــن ئــەوا هەتــا هەتایــە نابینــە نەتەوەیەکــی خــاوەن ناســنانمە و خۆبــوو. لــەم ســۆنگەیەوە مــن ڕۆژیــی جیهانــی منــدااڵن لــە مندااڵنــی واڵتەکــەم پیــرۆز دەکــەم و ئــەم ڕۆژە دیــاری مندااڵنــی عەفریــن و ڕێبــەر ئاپــۆ دەکــەم کــە تــەواوی ژیانــی خــۆی لــە پێنــاو داهاتویــەک بــۆ مندااڵنــی واڵتەکەمــان دانــاوە و هێشــتاش لــەو پێنــاوەدا فیــداکاری دەکات.
ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
41
.....بشری علی ئه‌ندامی به‌ڕێوه‌به‌ری رێكخراوی پێوه‌ندییه‌كانی ئافره‌تانی كوردستان (رێپاك)
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی،
لــ ه دوای ئــه‌وه‌ی كــ ه بنفــش ئــاگال لــ ه س ـه‌ره‌تای ســاڵی 1989ل ـ ه جزیــر‌ه ش ـه‌هیدبوو و لـ ه نـه‌ورۆزی 1990كـ ه زه‌كیـ ه ئاڵــكان ئاگــری لــ ه جه‌ســته‌ی خــۆی بــه‌ردا ،كاریگــه‌ری زۆری له‌ســه‌ر گــه‌ل و كۆمه‌ڵگــه‌ی كــورد به‌جێهێشــت و بــوو ب ـ ه هــۆكار ك ـ ه متینگــی ن ـه‌ورۆزی ئ ـه‌و ســاڵ ه ببێتــ ه ســه‌رهه‌ڵدانێكی گرســه‌یی كــ ه به‌ســااڵ ن بــه‌رده‌وام بــوو و هــاوكات به‌ســه‌دان كچــی كــورد به‌شــداری ریزه‌كانــی گه‌ریــا ببێــت. ی كــ ه له‌ســاڵی 1992ره‌هشــان لــه‌دوای ئــه‌وە ده‌میرلیــش ئاگــری لـ ه جه‌ســته‌ی خــۆی بـه‌ردا و هه‌ڤــاڵ بێریتــان ك ـ ه ل ـ ه كۆتایــی هه‌مــان ســاڵ لــ ه لووتكــه‌ی بــه‌رزی خاكــورك بــۆ ئــەوەی ته‌ســلیم نه‌بێــت خــۆی خســت ه خــوار‌ه و ژیانێكی قاره‌مانــی و ســه‌ربه‌رزانه‌ی هه‌ڵبــژارد، ته‌ڤگــه‌ری ئــازادی ژنــی كوردســتان بناخــه‌ی به‌ســوپا بوونــی خۆس ـه‌ری تایب ـه‌ت ب ـ ه ژنانــی دامه‌زرانــد. دوابـ ه دوای ئـهوه لـ ه نـه‌ورۆزی 1994بێریڤــان و روناهــی وه‌ك وەاڵم دانەوەیــەک بــە فاشیســمی ده‌وڵه‌تــی توركیــا به‌رامبــه‌ر بــ ه گه‌لــی كــورد ئاگریــان لــە جه‌ســته‌ی خۆیــان بــەردا ،ته‌ڤگه‌ری ی ئــازادی ژنــی كوردســتان ئــه‌م پێشــكه‌وتنان ه هه‌ڵســه‌نگاند و له‌ســه‌ر ئــه‌م بنه‌مایــ ه لــ ه مارســی 1995یه‌كه‌میــن رێكخــراوی تایب ـه‌ت ب ـ ه ژنــان بـ ه نــاوی «یــاژك»ی دامه‌زرانــد .بـه‌اڵم لـه نیــوه‌ی ســاڵی 1996دا و لـ ه 30حوزەیرانی هه‌مان ســاڵ دا چاالكییه‌كــی فیدایــی تــر پێشــكه‌وت كـ ه كاریگه‌رییەكــی زۆری له‌س ـه‌ر ته‌ڤگ ـه‌ری ئــازادی ژنــی كــورد دانــا .خــاوه‌ن ئـه‌م چاالكییـ ه فیداییـ ه زه‌ینـه‌ب كناجــێ ناســراو بـ ه زیالن بــوو .چاالكی زیــان هه‌نگاوێكــی نــوێ بــوو لــ ه مێــژووی ته‌ڤگــه‌ری ئــازادی ژنــی كوردســتاندا .چونكــه
ئه‌ده‌بی و هزریه
42
ســه‌لماندی كــ ه ژنــی كــورد ده‌توانــێ به‌رامبــه‌ر ئامانجـ ه سـه‌ربازییه‌كانیش خــاوه‌ن پــان بێــت و هه‌ڵوێســت بنوێنــێ .دیســان س ـه‌لماندی ك ـ ه ئه‌گــه‌ر ژنــی كــورد وزه‌ی خــۆی به‌ڕێكخســتن بــكات و ڕاســت لـ ه قۆنــاخ تێبــگات ،هـه‌ر ژنێــك ب ـ ه ته‌نیــا ده‌توانــێ رۆڵــی ســوپایه‌كی هه‌بێــت و خــۆی بــ ه دوژمنــدا بته‌قێنــێ و كاریگــه‌ری لــ ه هاوســەنگی سیاســییش دا دروســت بــكات. هه‌ڤــاڵ زیــان پشــتێنێکی ته‌قینـه‌وه‌ی بـ ه ده‌وری خــۆی پێچابــوو كـ ه كێشــی 30كیلــۆ بــوو و لـ ه مه‌راســیمی به‌یانیــان لــ ه ناوه‌نــدی ســه‌ربازی ســوپای توكیــا ل ـ ه ده‌رســیم خــۆی ته‌قانــدو‌ه و لـ ه ئه‌نجــام دا بـ ه ده‌یان كوشــت ه و برینــداری لێ كه‌وت ـهوه .ب ـه‌م ڕه‌نگ ـه‌ش ل ـ ه ته‌ڤگ ـه‌ری ئــازادی گه‌لــی كــورددا بــوو بــ ه خاوه‌نــی یه‌كه‌میــن چاالكــی فیدایــی .بــوو بـ ه ره‌نگدانـه‌وه‌ی هــاواری گه‌لــی كــورد بــۆ ئــازادی و بــۆ ته‌ڤگـه‌ری ئــازادی ژنــی كــورد بــووه مانیفســتۆی ژیانــی ئــازاد و ژیانێكــی نــوێ. زه‌ینــه‌ب كناجــێ یــان زیــان كێیــ ه و بۆچــی ل ـه‌و ســاڵ ه و ل ـه‌و شــار‌ه چاالكییه‌كــی وه‌هــای ئه‌نجــام دا؟ بــۆ وەاڵمدانــه‌وه‌ی ئــه‌و پرســیارانه ده‌توانیــن ســه‌ردانی نامه‌كانــی شــه‌هید زیــان بكه‌یــن كـ ه هه‌ڵسـه‌نگاندن له‌سـه‌ر ئـه‌و قۆناخـ ه و پێداویســتی چاالكییه‌كــه‌ی ده‌كات و خــۆی ده‌ناســێنێ و بانگــه‌وازی گه‌لــی كــورد ،ژنانــی كــورد و گشــتی گـه‌الن ده‌كات و سـه‌یری ده‌كه‌یــن بزانیــن ش ـه‌هید زیــان چــی ده‌ڵێــت. چیرۆكیژیان «نــاوی مــن زه‌ین ـه‌ب كناجــێ ،ل ـ ه ســاڵی 1972 لــ ه گونــدی ئه‌لمالــی ســه‌رب ه شــاری مهالتیــا له‌دایــك بوومـه ،لـ ه نێــو 6منداڵــدا مــن مناڵــی ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
43
بچــووك بــووم .لــه‌دوای ته‌واوكردنــی قۆناخــی ئاماده‌یــی لــ ه مه‌كته‌بــی حه‌یــده‌ر پاشــا لــ ه به‌شــی ته‌ندروســتی لــ ه نه‌خۆشــخانه‌ی بیره‌جیــك كــ ه حوكمــی بــوو لــ ه شــاری ئۆرفــا ده‌ســتم گۆڤارێكی بــ ه ئیــش كــرد .لــه‌دوای ده‌رچوونــم بــۆ رۆشنبیری، رده لـ ه زانكــۆی ئینۆنــۆ لـ ه به‌شــی پـه‌روه تی، كۆمه‌اڵیه شــاری مهالتیــا لــ ه ســاڵی 1990دا ،هــه‌ر ئه‌ده‌بی و لـه‌وێ درێــژه‌م ب ه ئیشــی نه‌خۆشــخانه‌ش هزریه دا و له‌به‌شــی راوێــژكاری ده‌رونناســی خوێندنــم ته‌واو كرد و لـ ه گه‌ڵ هاوڕێیه‌كم لــ ه زانكــۆ زه‌واجــم كــرد .لــ ه قۆناخــی خوێندنــی ئاماده‌یــی دا ســه‌ره‌نجم بــۆ فكــری چـه‌پ و كوردایه‌تــی ده‌چــوو ،بـه‌اڵم لـ ه زانكــۆدا رێــگای خۆمــم بینیــو‌ه و هێڵی په‌كه‌كــه‌م هه‌ڵبــژارد .ئــه‌و كاتــ ه كه‌ســی پێش ـه‌نگ ل ـ ه خه‌باتــی زانكــۆدا نه‌بــوو، لــ ه بنه‌ماڵــه‌ش دا « رێبه‌ری خۆشه‌ویستم ...كێش ـه‌ی ئابووریمان هه‌بــوو .ئه‌مــه‌ش ئه‌گه‌ر گیانی خۆیشم فیدابكه‌م دیسان ناتوانێ بــوو ب ـ ه هــۆكار ك ـ ه ببێته وەاڵمده‌ری ره‌نجی نه‌توانــم زوو لــ ه بــواری كرداریــدا ه بۆ گه‌لی كورد ئێو ه ك هه‌ڵوێســتی خــۆم و ژنانی كورد داوتانه. ده‌ربــڕم .لــ ه ســاڵی ه گیانم ه ل ه جگ خۆزگ له‌شــاری 1994 ه به‌هام شتێكی تری ب ئه‌ده‌نــ ه ده‌ســتم ه ك هه‌بوای خه‌بــات ه فیدای ئێوه‌م بــ ه بكردایه .تۆ ب ه تێكۆشانی كــرد و له‌ســاڵی بێ وێنه‌ی خۆت گیان له‌الیــه‌ن 1995 ه و ژیانێكی نوێت ب ده‌وڵه‌تــی توركیــاو ه د ه‌ســتگیر كر ا م . گه‌له‌كه‌م به‌خشی». لــه د و ا ی ئازادبوونــم له‌گــه‌ڵ هاوســه‌ره‌كه‌م به‌شــداری ریزه‌كانــی گه‌ریــا بــووم لـ ه شــاری ده‌رســیم و له‌وێ په‌روه‌رده‌مــان بینــی .لــه‌دوای پــهروهرده هاوسـه‌رم بــۆ خه‌باتــی ناوشــار رویشــت ه شــاری ئه‌ده‌نــ ه و لــه‌دوای ماوه‌یــه‌ك بــ ه برینــداری ده‌ســتگیركرا .لــ ه مــاوه‌ی مانـه‌وه‌م لـ ه قۆناخــی ژیانــی گه‌ریالیه‌تی 44
دا توانیــم زۆرتــر خــۆم بناســم و وەاڵمــی زۆر ناكۆكــی كــ ه لــ ه مێشــكم دا بــوو، بده‌مــه‌و‌ه وه‌ك ناكۆكــی كه‌ســایه‌تی، نه‌ته‌وه‌یــی و نیشــتمانی». هه‌ڵس ـه‌نگاندنی دۆخــی مێژوویــی گه‌لــی كورد «گه‌لــی كــورد هه‌میشــ ه لــ ه مێــژووی خۆیــدا خــاوه‌ن رۆڵ بــووه ،بــه‌اڵم ئه‌م ـه‌ش بــووه هــۆكار ك ـ ه ده‌س ـه‌اڵتداران بــه‌رده‌وام به‌ســه‌ر گه‌لــی كــورددا زاڵ بــن ،بۆی ـ ه واڵتــی ئێم ـ ه ب ـه‌رده‌وام بــوو ه مه‌یدانــی شــه‌ڕی داگیــركاران كــ ه هیــچ به‌رژه‌وه‌ندییەكــی بــۆ ئێمــ ه نه‌بــوو، گه‌لــی ئێمــ ه نه‌یتوانــی له‌الیه‌نــی كۆمه‌اڵیه‌تــی و كه‌لتوریــه‌و‌ه پێــش بكه‌وێــت و له‌گــه‌ڵ پێشــكه‌وتنه‌كانی دونیــا ب ـه‌ره‌و پێــش هه‌نــگاو هه‌ڵبگرێــت. زۆر جــار بــۆ ئــازادی ســه‌ریان هه‌ڵــدا، بــه‌اڵم هه‌رجــار زۆر بــ ه شــێوه‌یه‌كی دڕندانــ ه ســه‌ركوت كــرا .چونكــ ه پێشــه‌نگی ســه‌ركه‌وتووی نه‌بــوو، خــاوه‌ن رێكخســتنی الواز بــوو و هــاوكات خیانه‌تــی ناوخۆییــش كاریگـه‌ری جــددی هه‌بــوو .دیســان هێــزی ده‌ســه‌اڵتدار بــ ه سیاسـه‌تی «پــەرت كـ ه و زاڵ بـه« مه‌رگــی ســپی به‌ســه‌ر گه‌له‌كه‌مــان ســه‌پاند و سیاســه‌تی نكۆڵــی و له‌ناوچوونــی به‌ڕێوه‌بــرد .بۆیــ ه بــه‌رده‌وام خیانــه‌ت و به‌رخــۆدان له‌گ ـه‌ڵ ی ـه‌ك به‌ڕێــو‌ه چــوون. ئـه‌م قۆناخـ ه و پێشــكه‌وتنان ه لـ ه ســاڵی 1978ب ـ ه دامه‌زراندنــی په‌كه‌ك ـ ه ڕاوه‌ســتا. ئـه‌و كاتـ ه توركیــا ده‌یویســت كوردســتان بكاتـ ه واڵتێكــی بــێ گه‌ل .به‌سـه‌دان هـه‌زار كــوردی كۆمه‌ڵكوژكــرد ،ئه‌وانــه‌ش كــ ه لــه‌م كۆمه‌ڵكوژییــ ه مابوونــه‌و‌ه وه‌هــا ڕووبـه‌ڕوی تــرس هاتبــوون كـ ه ب ه جێگای ئۆكســجین هه‌ناســه‌ی مه‌رگیــان ئــه‌دا و ئــه‌م تــرس و دڵه‌ڕاوكە‌یــان به‌ڕێــگای ـه و په‌نابـه‌ری پێــش ئه‌شــكه‌نجه‌ی دڕندانـ ده‌خســت ،بــه‌اڵم هــه‌م په‌كه‌كــ ه و هــه‌م
ئاپــۆ توانــی ئــه‌م دۆخــ ه پێچه‌وانــ ه كاتــه‌و‌ه و گه‌لــی كــورد هۆشــیار بكاتــه‌و‌ه كــ ه جارێكــی دیكـ ه بتوانــێ تێكۆشــان ل ه پێنــاو ماف و ئــازادی خــۆی به‌ڕێــو‌ه ببــات .بۆیـ ه تێكۆشــانمان ته‌نیــا هیوایــ ه بــۆ هه‌مــوو هێــزی سۆسیالیســت، گه‌لــی ژێرده‌ســت و مرۆڤایه‌تــی .ئـه‌م تێكۆشــان ه هه‌میش ـ ه پێویســتی ب ـ ه گیانــی به‌رپرســیارێتی له‌ئاســتی ب ـه‌رز ،زانســتی قــووڵ ،پێــش بینــی و جەســاره‌ت و ئیــراده‌ی به‌هێــز هه‌یــه .جــاری یه‌كه‌مــ ه كــ ه لــ ه مێــژووی خۆمانــدا بوویــن ب ـ ه خــاوه‌ن هێــزی رێكخســتنی به‌كاریگ ـه‌ر ك ـ ه توانیمــان نزیكــی ئازادییه‌كــی به‌نــرخ ببینـه‌وه، ئیتــر ش ـه‌رم ل ـ ه كوردبوونــی خۆمــان ناكه‌یــن، به‌پێچه‌وانــ ه پێــی ســه‌ربه‌رزین». رێبه‌ری من « رێبــه‌ری خۆشه‌ویســتم ...ئه‌گــه‌ر گیانــی ببێتــه خۆیشــم فیدابكــه‌م دیســان ناتوانــێ وەاڵمــده‌ری ره‌نجــی ئێــو‌ه ك ـ ه بــۆ گه‌لــی كــورد و ژنانــی كــورد داوتانــه .خۆزگـ ه جگـ ه لـ ه گیانم شــتێكی تری ب ه به‌هــام هه‌بوای ه ك ه فیــدای ئێوه‌م بكردایـه .تــۆ بـ ه تێكۆشــانی بــێ وێنـه‌ی خــۆت گیــان و ژیانێكــی نوێــت بـ ه گه‌له‌كـه‌م به‌خشــی. تــۆ ئارامیــت بــ ه هه‌مــوو مرۆڤایه‌تــی به‌خشــی و هه‌بوونمــان مســۆگه‌ر ده‌كـه‌ی .گرێــدراوی هێــڵ و فه‌لســه‌فه‌ی تــۆم ،هــه‌ركات كــ ه رووبــه‌ڕووی ئاســته‌نگی ده‌بمـه‌و‌ه لـ ه فه‌لسـه‌فه‌ی تــۆه‌و‌ه هێز وه‌رده‌گــرم ،چونك ه تــۆ زۆرتــر خاوه‌نداریه‌تی ل ه شـه‌هیدان و هێڵــی ئـه‌وان ده‌كـه‌ی .بۆیـ ه ده‌توانــم ژیانــی خــۆم فیــدای گه‌له‌كــه‌م بكــه‌م ،چونكــ ه بــاش ده‌زانــم كـ ه لـه‌دوای مــن كه‌ســێك هه‌یـ ه ك ه نــرخ بـ ه مــن بــدات و خاوه‌نداریه‌تیــم لــێ بــكات. ئ ـه‌م چاالكیی ـ ه ب ـ ه گرنــگ ده‌زانــم چونك ـ ه ب ـه‌م ڕه‌نگـ ه ده‌توانــم كه‌موكورتــی و الوازییه‌كانــم لـ ه كه‌ســایه‌تی خۆمــدا له‌نــاو ببــه‌م و كه‌ســایه‌تی خــۆم بونیــات بنێــم .ده‌مه‌وێــت وه‌ك بۆمبێــک بـ ه دوژمنــدا بته‌قێمـه‌و‌ه تاكــوو رق و كینــی خــۆم به‌رامبــه‌ر بــ ه دوژمــن ده‌رببــڕم ،تاكــوو ببمــ ه ســیمبولی ژنــی ئــازاد .زۆر حــه‌زم لــ ه ژیانــه، بۆیـ ه ئـه‌م چاالكییـ ه ئه‌نجــام ده‌ده‌م تاكــوو ببم ه خــاوه‌ن ژیانێكــی به‌نــرخ و به‌هــا».
بۆ گه‌ل ه سه‌ربه‌رزه‌كه‌م! «ده‌مه‌وێــت بـه‌م چاالكییـ ه فیدایی ه ببم ه زمانێكی زینــدوو ك ـ ه له‌گ ـه‌ڵ دڵتــان بدوێــم .ئامــاده‌م ب ـ ه ه ـه‌زاران جــار گیانــی خۆمتــان فیــدا بك ـه‌م بــۆ ئافراندنــی داهاتوویه‌كــی ئــازاد .چونكــ ه داری ئــازادی هه‌میشـ ه ب ه خوێــن ئــاو دراوه ،واڵت زۆر گرانبەهاتــر‌ه و گیانــی ئێم ـ ه ل ـهوه گرانبەهاتــر نیی ـه .ل ـه‌و بڕوای ـه‌دام ك ـ ه ب ـه‌م ڕه‌نگ ـ ه بتوانیــن جێگایه‌كــی به‌نــرخ لـ ه نــاو مرۆڤایه‌تــی ئــازاد دا بــۆ خۆمــان دروســت بكه‌یــن». بۆ ژنانی تێكۆشه‌ری كورد «لــ ه كۆمه‌ڵگــه‌ی كومیناڵــی سروشــتی دا ژن خــاوه‌ن هێزبــوو ،بــه‌اڵم بــ ه كۆبوونــه‌وه‌ی ســه‌رمای ه له‌ده‌ســتی پیــاوی ده‌ســه‌اڵتدار و لــ ه ســه‌رده‌می كۆمه‌ڵگــه‌ی چینایه‌تــی و ده‌وڵه‌تگــه‌رادا ژن ئیتــر ئــازادی و ناســنامه‌ی خــۆی له‌ده‌ســت دا .بــه‌م ڕه‌نگــ ه كۆیالیه‌تــی ژن ده‌ســتی پێكــرد و هه‌تــا رۆژی ئه‌مــڕۆ به‌رده‌وامـه. س ـه‌ره‌ڕای تیــۆری سیۆسیالیســمی بۆنیاتنــراو ویســتی ئه‌م ناكۆكیی ه چینایه‌تیی ه هه‌ڵبوشــێنێ و رێــگای ئــازادی بــۆ مرۆڤایه‌تی بكاتـه‌وه ،به‌اڵم بـ ه به‌الرێــدا چوونــی سۆسیالیســمی بونیاتنراو بــ ه شــێوه‌یه‌كی ســتراتیژی ســه‌یری ته‌ڤگــه‌ری ئــازادی ژن نه‌بــوون ،بــوو بـ ه هــۆكاری ئه‌نجــام نه‌گرتــن لــ ه بابه‌تــی ئــازادی ژنــدا .دۆخــی ژنانــی كــورد خراپتــر بــوو چونكــ ه هــه‌م وه‌ك ژن و ه ـه‌م وه‌ك كــورد ڕووب ـه‌ڕووی توندوتیــژی ده‌بــوه‌وه .بــه‌اڵم خۆ‌شــبه‌ختین كــ ه رێبــه‌ر ئاپــۆ زۆر بــ ه به‌رفراوانــی هێڵــی ئــازادی ژنــی هه‌ڵس ـه‌نگاند .بۆی ـ ه ژنانــی كــورد توانیــان ل ـ ه ماوه‌یه‌كــی زۆر كــورت پێشــكه‌وتنی زۆر خێــرا و مـه‌زن دروســت بكـه‌ن ،بۆیـ ه به‌هـه‌زاران كچــی كــورد به‌شــداری ریزه‌كانــی گه‌ریالبــوون ،بــۆ ئــەوەی بتوانــێ داب ونه‌ریتــی كۆنه‌په‌ره‌ســتان ه له‌كه‌ســایه‌تی خۆیــدا له‌نــاو ببــات و ڕوو لــ ه ئــازادی بكـه‌ن .چونكـ ه ب ه باشــی تێگه‌یشــتبوون كـ ه بۆ گه‌یشــتن بـ ه ئازادی تێكۆشــان پێویســته. ئه‌مـه‌ش ب ه خۆڕێكخســتن كــردن مســۆگه‌ر ده‌بێت تاكــوو ببینــ ه خــاوه‌ن ئیراده‌یه‌كــی ئــازاد و ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
45
بتوانیــن تایبه‌تمه‌نــدی ژنــی ره‌ســه‌ن بخه‌ینــ ه خزمه‌تــی شــۆڕش. مــن هێــزی خــۆم لــ ه شــه‌هیدان ده‌گــرم ،بۆیــ ه مــن بــۆ خــۆم بڕیــارم دا ك ـ ه ببم ـ ه گه‌ریالیه‌كــی فیدایــی .ئــه‌م بڕیــاره ور‌ه و جەســاره‌تێكی گۆڤارێكی مه‌زنــم پــێ ده‌به‌خشــێ و له‌منــدا هه‌ســتی جــوان رۆشنبیری ،پێشــده‌خات .پێشــكه‌وتن له‌سـه‌ر ڕێــگای ئــازادی كۆمه‌اڵیه‌تی ،شــتێكی به‌ڕوومــه‌ت و به‌نرخــه .بــ ه هه‌مــوو ئه‌ده‌بی و ژنانــی تێكۆش ـه‌ر له‌س ـه‌ر چیاكانــی كوردســتان هزریه به‌بــاوه‌ڕم ،چونكــ ه باوه‌شــیان كراوه‌یــ ه بــۆ هه‌مــوو ئێــش و ئــازاره‌كان تاكــوو بتوانــن داهاتوویه‌كــی به‌شـه‌ره‌ف و به‌نــرخ بخۆڵقێنــن». ئامانجیئه‌مچاالكیی هفیداییه «ده‌مه‌وێــت ئــه‌م چاالكییــ ه ببێتــ ه هه‌نگاوێكــی تاكتیكــی ،چونكـ ه دوژمــن ویســتی له‌نــاو بردنی رێبـه‌ر ئاپــۆی هه‌بــوو .پێویســت ه ئـه‌م چاالكییـ ه ببێتــ ه وەاڵمێكــی مــه‌زن به‌رامبــه‌ر بــ ه دوژمــن، بــۆ ئــەوەی بتوانــم گورزێکــی مه‌زنیــان لــێ بــده‌م و شــێتیان بك ـه‌م و واڵتمــان بكه‌ین ـ ه زیندانێكــی مـه‌زن بــۆ دوژمــن و له‌هه‌مــوو گۆڕه‌پانــی ژیانــدا ئابڵۆقــه‌ی بده‌یــن .پێویســت ه بــه‌م چاالكییــ ه گه‌لــی ئێمــ ه وره‌ی بــه‌رز ببێتــ ه و به‌رخۆدانــی به‌هێــز بكـه‌ن .ئـه‌م چاالكییـ ه فیداییـ ه په‌یامێكــه كــ ه جەخــت بكه‌مــەوە وه‌ك گــه‌ل ده‌توانیــن گرانبەهاتریــن شــتمان لـ ه پێنــاو ئــازادی دا فیــدا بكه‌یــن .ڕه‌نگـ ه ئـه‌و شــت ه گرانبەهــا جه‌ســته‌مان بێــت كــ ه وه‌ك بۆمبایه‌كــی لــێ بكه‌یــن و بــ ه دوژمنــدا بیته‌قێنینـه‌و‌ه تــا بـه‌م ڕه‌نگـ ه بتوانیــن هــاواری ئــازادی گه‌له‌كه‌مــان بگه‌ینینــ ه گوێــی هه‌مــوو دونیــا .ببین ـ ه خــاوه‌ن وزه‌یه‌كــی م ـه‌زن بــۆ به‌هێــز كردنــی تێكۆشــانمان .بۆیــ ه ئــه‌م چاالكییــ ه خــاوه‌ن واتایه‌كــی به‌نرخــه .ئــه‌م چاالكییــ ه ســیمبولی پابه‌ندبوونمــ ه بــ ه هێڵــی پارتــی و به‌رخۆدانی گه‌ل و میراســی شـه‌هیدان و تێكۆشــانی گه‌ریــا .ده‌مه‌وێــت زۆر بـ ه خۆبــاوه‌ڕ بـه‌ره‌و دوژمــن هه‌نــگاو هه‌ڵبگــرم ،چونكـ ه هێزی خــۆم لــ ه میراســی ئــه‌م تێكۆشــان ه ده‌گــرم. ئێمــ ه زۆرتــر لــ ه هه‌ركــه‌س ئاشــتی و ئارامــی ده‌خوازیــن ،و ئێمه‌یــن ك ـ ه زۆرتــر حه‌زمــان ل ـ ه ژیانـه .بۆیـ ه به‌رامبـه‌ر بـ ه توركــی فاشیســت و
هێــزی ئیمپریالیســت شــه‌ڕێكی دژوار به‌ڕێــو ه ده‌به‌یــن .چونكـ ه بێده‌نگــی به‌رامبـه‌ر سیاسـه‌تی ئــه‌م هێزانــ ه دژبه‌گه‌لــی ئێمــ ه و گه‌لــی ناوچه‌كــ ه به‌واتــای جه‌ریمه‌یه‌كــی چه‌پــ ه ڵ و خه‌یانه‌تێكــی گه‌وره‌یــه .بۆیــ ه بانــگ لــ ه هه‌مــوو مرۆڤایه‌تــی ده‌كــه‌م ئه‌گــه‌ر ناتانه‌وێــت ببنـ ه شـه‌ریكی ئـه‌م جه‌نایه‌تـ ه كـ ه به‌رامبـه‌ر بـ ه گه‌له‌كـه‌م ئه‌نجــام ده‌درێت ،پێویســت ه پشــتگیری بده‌نــ ه هێڵــی ئازادیخــوازی و تێكۆشــانی بــ ه عه‌داله‌تــی گه‌لــی كــورد .پێویســت ه ئیتــر دڵ ،فكر و ویژدانتــان به‌خه‌ب ـه‌ر بكه‌ن ـهوه ،گــوێ بده‌ن ـ ه هــاواری گه‌له‌كــه‌م له‌پێنــاو ئازادیــدا .چونكــ ه نــرخ و به‌هــای مرۆڤایه‌تــی ل ـ ه ناوه‌ڕۆكــی ئ ـه‌م هاواریــه«. هه‌ڵســه‌نگاندنی ته‌ڤگــه‌ری ئــازادی ژنــی كــورد بــۆ چاالكــی فیدایــی زیــان ناوێكــی گرنــگ و كه‌ســایه‌تیەكی به‌نــاوو ده‌نگ ـ ه ل ـ ه ته‌ڤگ ـه‌ری ئــازادی ژنــی كــورددا .ئ ـه‌و ته‌نیــا خــۆی بــ ه رژیمــی فاشیســتی توركیــا نه‌ته‌قانــدووه ،بــووه هه‌نگاوێكــی ســتراتیژی لــ ه بــواری تێكۆشــانی ژن لــه‌دژی سیســته‌می چونكـ ه ئه‌م سیســته‌م ه رۆژان ه پیاوساالریدا ، ژنــان دژ به‌یه‌كتــر بـه‌كار ده‌هێنــێ .تۆوی فەســاد و فیتنـ ه لـ ه نێــوان ژنانــدا ده‌چێنــێ تــا بتوانــێ هێــز و وزه‌یــان بــاوه پێبــکات و نه‌هێڵــی ببێتـ ه هێزێكــی به‌كاریگــه‌ر لــ ه ژیانــدا .له‌ســه‌ر ئــه‌م بنه‌مایــ ه چاالكــی شــه‌هید زیــان چاالكییه‌كــی به‌تاكتیكــی نــوێ و به‌جەســاره‌ت و دیســپلین و به‌زانســتی مێژوویــی ،ب ـ ه گیانــی فیدایــی و ب ـ ه سـه‌بر بــوو .زیــان بـه‌م چاالكییـ ه و به‌ته‌نهایــی خــۆی توانــی زەبرێکــی مه‌زن لـ ه دوژمن بــدات ك ه لـ ه دۆخێكــی ئاســایی دا بـ ه ســوپایه‌ك ئه‌نجــام ده‌درێــت چ لــ ه بــواری تاكتیكــی ســه‌ربازی و چ ل ـ ه بــواری پــان وئه‌نجــام گرتــن دا .س ـه‌ره‌ڕای ریســك و مه‌ترســی زۆر چاالكییه‌كــه‌ی تــه‌واو و بــێ كه‌موكورتــی بــوو .بۆیـ ه خــاوه‌ن جێگـه‌ی تایبه‌تــ ه لــ ه مێــژووی شــه‌ڕی چه‌كــداری په‌كه‌ك ـه‌دا .زیــان ب ـه‌م چاالكیی ـ ه وه‌هــا په‌یامــی بـ ه ئێمـه‌دا؛ ئه‌گـه‌ر ئه‌تانه‌وێــت بمــرن پێویســت ه لــ ه كاتێكــی دروســت ،به‌تاكتیكــی راســت و 46
مردنێكــی ڕاســته‌قین ه بێــت تاكــوو ئ ـه‌و مردن ـ ه ببێتــ ه بناخــه‌ی ژیانێكــی نــوێ .دیســان ئــه‌و چاالكییـ ه فیداییـ ه له‌بواری فكری و سیاســیش دا ئه‌نجامێكی زۆر گرنگی به‌ده‌ســت خســت .چونك ه ئــه‌م چاالكییــ ه بــ ه شــێوه‌یه‌كی راســته‌قین ه و به‌سیاس ـه‌تێكی راســته‌قین ه ئه‌نجــام درا .زیــان وه‌ك ژنێكــی كــورد به‌ڕێــگای ئــه‌م چاالكییــه‌و ه بــووه خــاوه‌ن پێگه‌یه‌كــی شۆڕشــگێڕی و ئه‌مه‌ش ڕه‌نگدانـه‌وه‌ی ژیانــی زیــان بــوو .چونك ه ڕاســتی كه‌ســایه‌تی هــه‌ر مرۆڤێــك ئاوێنــه‌ی شــێوازی ژیــان ،كــردار و چاالكییه‌تــی .بۆیــ ه زیــان شــێوازێكی به‌نرخــی ژیانــی بــۆ خــۆی هه‌ڵبــژارد و بــووه داســتانێكی نه‌مــر لــ ه نــاو نه‌تــه‌وه‌ی كــورددا. لــ ه 6ی گۆاڵنــی ســاڵی 1996دا ده‌وڵه‌تــی فاشیســتی تــورك ویســتی زه‌ربه‌یه‌كــی گــه‌ور ه لـ ه گه‌لــی كــورد بــدات ،بۆیـ ه ئۆتۆمبێلێكــی پــڕ لــە ته‌قینــه‌و‌ه بــ ه یارمه‌تــی هێــزی هەواڵگــری نــارد‌ه بــه‌ر ده‌رگای ئاكادیمیــای پــهروهرده لــه شــام ،و ئامانجیــان ئۆجاالن بوو ،ئـه‌م ڕووداوه بــووه بناخه‌ی ـه‌ك بــۆ ئه‌نجامدانــی پیالنگێــڕی نێونه‌ته‌وه‌یــی كــ ه بــ ه ڕاده‌ســت كردنــی ڕێبــه‌ر ئاپــۆ لـ ه 15ی فوریـه‌ی 1999ئه‌نجــا درا .هه‌ڤــاڵ زیــان هـه‌ر له‌و كاتـه‌و‌ه زانــی ك ه پیالنگێڕییەكی نێونه‌ته‌وه‌یــی به‌رامبــه‌ر بــ ه رێبــه‌ر ئاپــۆ لــ ه ئارادایــه .هــه‌ر لــه‌و كاتــه‌و‌ه تێگه‌یشــت كــ ه سیاس ـه‌تی نكۆڵــی و له‌ناوبردنــی گه‌لــی كــورد لــ ه الیــه‌ن ده‌وڵه‌تــی فاشیســتی توركیــاو ه ناوه‌ســتێ و به‌رده‌وامــه .ئــه‌م سیاســه‌ت ه بــوو ه هــۆكاری كۆمه‌ڵكــوژی دێرســیمیش لــ ه ســاڵی 1938دا ،ك ـ ه ب ـ ه ه ـه‌زاران ژن و به‌س ـه‌دان ه ـه‌زار منداڵــی گه‌لــی كــورد كــوژران .بــه‌م هــۆكاره‌ش دێرســیم ئامانجــی چاالكی فیدایی شـه‌هید زیالن بــوو تاكــوو بتوانــێ تۆڵـ ه لـ ه سیاسـه‌تی نكۆڵی و له‌ناوبردنــی گه‌لــی كــورد بكات ـهوه ،هــاوكات تۆڵـه‌ی به‌ســێ ،زه‌ریفـه ،رنــدێ خــان و هه‌مــوو تێكۆشــه‌ر‌ه ژنــه‌كان بگرێتــهوه .تۆڵــەی ڕێبــه‌ر ئاپــۆ لــ ه ده‌وڵه‌تــی توركیــا بگرێتــهوه و بــه‌م شــێوه‌ی ه په‌یامێــك بـ ه ئێمـ ه بــدات كـ ه جگـ ه لـ ه به‌هێزكردنــی تێكۆشــان هیــچ رێــگا و چاره‌یه‌كی ترمــان لـ ه پێــش نییـه.
ڕه‌نگدانـه‌وه‌ی ئـه‌م چاالكییـ ه فیداییـ ه لـ ه رۆژی ئه‌مڕۆمانــدا دیــار‌ه میراســی ئه‌م تێكۆشــان ه فیدایی ه تــا رۆژی ئه‌مــڕۆش ترســێكی مه‌زنــی ل ـ ه دڵــی ده‌وڵه‌تــی فاشیســتی توركیــا دروســت كــردووه .بۆیــ ه نه‌خۆشــی فۆبیــای كــوردی لــ ه كه‌ســایه‌تی ئه‌ردۆغــان و كه‌ســانی نمونــه‌ی ئه‌ردۆغــان پێشخســت و توركیــا زۆر دڕندانــ ه ده‌كه‌وێتــ ه هه‌وڵــی داگیركردنــی هه‌مــوو كوردســتان و هێــرش ده‌كات ـ ه س ـه‌ر گه‌لــی كــورد ،به‌تایب ـه‌ت لــ ه باكــورو رۆژئــاوا و باشــوردا .داگیــركاری توركیــا له‌ســه‌ر عه‌فریــن و هێرشــی تونــد و تیــژی ســه‌ر گه‌لــی مه‌ده‌نــی ،ژن و منــداڵ و پیــر و گه‌نــج نمونــه‌ی به‌رچــاوی ئــه‌م كــردار ه دڕندانه‌یــه .ئه‌قڵیه‌تــی چه‌پــه‌ڵ هه‌مــوو هێــزی خــۆی ل ـ ه پێنــاو له‌ناوبردنــی گه‌لــی كــورد ل ـ ه ئاســتی لووتكـه‌دا بـه‌كار ده‌هێنــێ و بــۆ ئه‌مـه‌ش زه‌خــت له‌سـه‌ر هێــزی نێونه‌ته‌وه‌یــی ده‌كات كـ ه بیانخاتـ ه خزمه‌تــی ئامانجــی خــۆی .مه‌ترســی ئــه‌م سیاســه‌ت ه ته‌نیــا له‌ســه‌ر ژنــی كــورد و گه‌لــی كــورد نییــ ه له‌ســه‌ر هه‌مــوو گه‌النــی رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســته ،چونكــ ه له‌ناوبردنــی ناســنامه‌ی تێكۆشــه‌ری ژنــی كــورد به‌واتــای له‌ناوبردنــی كه‌لتــوری هه‌مــوو گه‌لــی ناوچه‌كـ ه و گیانــی كۆمه‌اڵیه‌تییــه. ئه‌نجامێكــی تــر كــ ه ده‌توانیــن ده‌ریبخه‌یــن ئه‌وه‌ی ـ ه ك ـ ه گه‌لــی كــورد توانیویەتــی ل ـ ه دوای هه‌مــوو كۆمه‌ڵكوژییـه‌كان بهشــێوەیەکی بە‌هێــز هه‌ســتاوه‌ت ه ســه‌رپ ێ و پاشــگه‌ز نه‌بوه‌تــه‌وه. بۆی ـ ه ل ـ ه رۆژی ئه‌مڕۆمــان دا ب ـ ه ده‌یــان زیــان لــ ه تێكۆشــانی ســه‌رده‌م واتــا لــ ه عه‌فریــن نمونــەی ئاڤێســتا خابــوور و باریــن كۆبانــی دەرکەوتــووە .ئــه‌وان ئــه‌و تێكۆشــه‌ر‌ه ژنانــه‌ن ك ـ ه روویــان ل ـ ه خــۆر‌ه و رووناكــی ده‌پارێــزن و مه‌شــخه‌ڵی ئــازادی هه‌ڵده‌ك ـه‌ن تاكــوو تاریكــی فاشیســم تێكبــده‌ن.
ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
47
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
.....به‌سێ ئه‌رزنجان كوردیناسیونی كۆمه‌ڵه‌ی ژنانی كوردستان
هێــزی هه‌ژمۆنگــه‌رای جیهانــی بــه‌رده‌وام بــۆ زاڵبــوون به‌ســه‌ر كۆمه‌ڵگــ ه و بــێ واتاكردنــی ناوه‌ڕۆكــی كۆمه‌ڵگــ ه هه‌وڵیــداو ه كــ ه ده‌ســتێوه‌ردانی رۆحــی به‌رخۆدانــی و بناخــه‌ی ئه‌خالقــی ئــه‌و كۆمه‌ڵگه‌یــ ه بــكات. به‌تایبــه‌ت جیوگرافیــای میزۆپۆتامیــا و خاكــی ئاریــا گونجاوتریــن جیۆگرافیابــوو بــۆ ئــه‌م ده‌ســتێوه‌ردانان ه كــ ه بناخــه‌ی هه‌مــوو كه‌لتــور و مێــژووی مرۆڤایه‌تــی ل ـه‌وێ س ـه‌رچاو ه ده‌گرێــت .بۆی ـ ه رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســت لــه‌و كاته‌یــه‌و ه كــ ه ده‌ســه‌اڵت خــۆی ب ـه‌ده‌زگا كــردوو ه و هه‌مــوو كۆمه‌ڵگ ـه‌ی خســتوه‌ت ه نێــو په‌نج ـه‌ی خــۆی ،ق ـه‌ت ڕووی خۆشــی بــ ه خۆیــه‌و ه نه‌بینیــو ه و بــه‌رده‌وام مه‌یدانــی شــه‌ڕ و ئــاژه‌و ه و خوێنڕشــتن بــووه .بــۆ بــێ ئیراده‌كردنــی كۆمه‌ڵگــ ه و گــه‌الن پێویســت ه هێــزی به‌رخۆدانــی و تێكۆشــان الواز و هه‌بوونێكــی ســڕ و بــێ ئیــراد ه و بــێ فكــر و بــێ مێــژوو لــ ه مــرۆڤ دروســت بكــه‌ن .كه‌واتــ ه گرنگــ ه كــ ه بتوانــن زاڵ بــن به‌ســه‌ر ئــه‌م جیۆگرافیایــه .وه‌ك رێب ـه‌ر ئاپــۆ ئامــاژه‌ی پێــده‌دات "مۆدێرنیت ـه‌ی كاپیتالیســم بــۆ ده‌ســتێوه‌ردانی رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســت ویســتی رۆحــی شۆڕشــگێڕی بكوژێــت" .به‌تایبــه‌ت لــ ه كه‌ســایه‌تی ژنانــی میزۆپۆتامیــا كــ ه هــه‌ر له‌ســه‌ر ئــه‌م خاكــ ه ژیانیــان خولقانــد و مرۆڤیــان فێــری رێــز وخۆشه‌ویســتی ،ئه‌خالقــی پێكــه‌و ه ژیــان ،ره‌نــج ،گرێدراوبــوون بــ ه سروشــت و كۆمه‌ڵگــه ،سیاســه‌ت و به‌ڕێوه‌بــردن و هتــد ...كــرد ،مۆدێرنیتــه‌ی كاپیتالیســ م ویســتی ئ ـه‌م كه‌لتــور و مێــژوو ه له‌نــاو ببــات و له‌بیــری كۆمه‌ڵگــ ه بباتــه‌و ه كــ ه چــۆن ژیــاون. ب ـ ه ده‌ســتێوه‌ردانی فكــری چ ـه‌پ ل ـ ه واڵتانــی رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕســتدا لــ ه ده‌یه‌كانــی حه‌فتــادا به‌تایبه‌تــی لــ ه توركیــا و ئێرانــدا هه‌وڵێكیــان دا بــۆ ئــەوەی بتوانــن 48
كونتــرۆڵ به‌ده‌ســت بگــرن و پالنه‌كانیــان دارێــژن .بــه‌و ڕه‌نگــ ه هه‌مــوو ته‌ڤگــه‌ر ه چه‌په‌كانیــان له‌نــاو بــرد و سیســته‌مێكی نوێیــان دامه‌زرانــد و ئه‌وان ـه‌ش ك ـ ه مان ـه‌و ه بــێ كاریگ ـه‌ر كــران .ه ـه‌ر ئ ـه‌و كات ـ ه رێب ـه‌ر ئۆجــاالن بــ ه ئامانجــی ته‌دبیــر وه‌رگرتــن به‌رامبــه‌ر بــه‌م كوده‌تایــ ه لــ ه باكــوری كوردســتان بــه‌ره‌و ســوریا ده‌ركــه‌وت و ل ـه‌وێ درێــژه‌ی ب ـ ه مه‌زنكردنــی فه‌لس ـه‌ف ه و ئامانجه‌كانــی په‌كه‌كــه‌دا ،ئه‌مــه‌ش كیــن و رقێكــی گـه‌وره‌ی لـ ه دڵــی هێــزی ده‌سـه‌اڵتدار و هه‌ژمۆنگ ـه‌رادا دروســتكرد .ده‌ســتێوه‌ردانی ئه‌ساســی ل ـ ه نه‌وه‌ده‌كان ـه‌و ه به‌تایب ـه‌ت ل ـ ه ســاڵی 1998و ه ده‌ســتی پێكــرد .به‌بیانــووی هه‌بوونــی رێبــه‌ر ئاپــۆ له‌ســوریا ویســتیان هێــرش بكه‌نــ ه ســه‌ر ســوریا و ده‌ســتێوه‌ردانی رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســت بكــه‌ن ،بــه‌اڵم چونكــ ه رێبــه‌ر ئاپــۆ پێــش بینــی پیالنێكــی وه‌هــای كردبــوو ،له‌ســوریا ده‌ركــه‌وت .پیالنــی پیالنگێــران ڕه‌نگــ ه ئــه‌و كاتــ ه پێــك نه‌هــات و بــێ ئه‌نجــام بــوو، بــه‌اڵم بــ ه ئابڵۆقه‌دانــی رێبــه‌ر ئۆجــاالن و هاوده‌ســت بوونــی هه‌مــوو واڵتانــی دونیــا لــه‌م پیالنــ ه چه‌په‌ڵــه‌دا پیالنگێــڕی ســاڵی 1999پێكهــات و بــه‌م ڕه‌نگــ ه ویســتیان بــەر بــ ە پێشــكه‌وتنی فكــری ئــازاد و ئیــراده‌ی ئــازاد لــ ه رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســت بگــرن .هــاوكات ده‌زگای رێبه‌رێتــی و پێشــه‌نگایه‌تی لــ ه رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســت دا ل ـ ه ناوبب ـه‌ن ،بۆی ـ ه ب ـ ه ده‌ســتگیركردنی رێبــه‌ر ئاپــۆ ویســتیان ڕێــگا لەبــەردەم ئــه‌م ده‌ســتێوه‌ردان ه بكه‌نــه‌وه ،چونكــ ه گه‌وره‌تریــن ئاســته‌نگ به‌رامبــه‌ر بــه‌م پیالنـ ه ڕێبـه‌ر ئاپــۆ بــوو ،بـه‌اڵم لـ ه راســتیدا رێبــه‌ر ئاپــۆ توانــی بناخه‌یه‌كــی بــاش لــ ه رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســت دا دابمه‌زرێنــێ. ل ـ ه به‌رده‌وامــی ئ ـه‌م پیالنگێڕیی ـه‌دا له‌ســاڵی 2001بــ ه ده‌ســتێوه‌ردانی ئه‌فغانســتان یه‌كــه‌م هێرشــی ســه‌ربازییان ده‌ســتپێكرد و لــ ه ســاڵی 2003بــ ه هێــرش بــۆ ســه‌ر عێــراق ئــه‌م ده‌ســتێوه‌ردان ه بــه‌رده‌وام بــوو
ب ـ ه ئامانجــی دارشــتنی پــرۆژه‌ی رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســتی مــه‌زن .بــ ه گوڕكردنــی ئاگــری ئــه‌م شــه‌ڕ ه لــ ه واڵتــ ه عه‌ره‌بیــه‌كان هه‌تــا گه‌یشــتوه‌ت ه ســوریا و ئه‌مــ ه 7ســاڵ ه كــ ه لــ ه ســوریا ئــه‌م شــه‌ڕ ه چه‌قیبه‌ســتوو ه و بــ ه ئه‌نجــام نابێــت و له‌گــه‌ڵ ئــه‌وه‌ش هێــزی هه‌ژمۆنگــه‌رای جیهانــی بڕیــاری داو ه كــ ه هه‌تــا ســاڵی 2025كۆتایــی بــه‌م شـه‌ڕ ه واتــا شـه‌ڕی جیهانــی ســێهه‌م بهێنــێ، بــه‌اڵم چونكــ ه پرۆژه‌یه‌كــی دیموكراتیكیــان بــۆ گه‌النــی ناوچه‌كــ ه له‌به‌رده‌ســت دا نیی ـه ،ناتوانــن وه‌ك ك ـ ه پالنیــان كــردووه، بــه‌ره‌و پێــش بــڕۆن .به‌رامبــه‌ر بــ ه هێــزی ده‌ســه‌اڵتی جیهانــی و هــاوكات هێــزی ده‌ســه‌اڵتی هه‌رێمــی هێڵــی ســێهه‌م واتــا هێڵــی نه‌تــه‌وه‌ی دیموكراتیــك و ئــازاد له‌كه‌ســایه‌تی ،فكــر و فه‌لســه‌فه‌ی رێبــه‌ر ئۆجــاالن لــ ه رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســت دا رۆڵ ده‌گێــڕی .بۆی ـ ه ده‌س ـه‌اڵتداران وه‌ك ب ـ ه ئامانجیــان گرتبــوو ،ناتوانــن پالنه‌كانیــان پێــش بخــه‌ن .لــ ه ڕاســتیدا ئــه‌وه‌ی كــ ه پێویســت ه بـ ه ئاشــكرایی مــرۆڤ باســی بــكات ئه‌وه‌یــ ه كــ ه پــرۆژ ه و پالنه‌كانــی رێبــه‌ر ئاپــۆ ئاســته‌نگن به‌رامبــه‌ر بــ ه پــرۆژه‌ی رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســتی مــه‌زن کــە لەالیــەن واڵتانــی دەســتێوەردەرەوە داڕێــژراوە. ئه‌مــه‌ش رق و كینــی ده‌ســه‌اڵتداران و هه‌ژمۆنگه‌رایانــی به‌رامبــه‌ر بــ ه رێبــه‌ر ئاپــۆ هه‌ڵگیرســاند و بــوو بــ ه هــۆكاری ئــەوەی كــ ه زۆرتــر هێــرش بكه‌نــ ه ســه‌ر رێب ـه‌ر ئاپــۆ ل ـ ه زیندانــی ئیمراڵــی و هه‌تــا ئێســتا كــ ه 19ســاڵ به‌ســه‌ر ده‌ســتگیركردن و گۆشــه‌گیر کردنیــد‌ا تێپــه‌ڕ ده‌بێــت، هه‌مــوو هــه‌وڵ و تێكۆشــانیان ئه‌وه‌یــ ه كــ ه چــۆن بتوانــن بــ ه شــێوازگه‌لی جیــاواز بــێ كاریگــه‌ری بكــه‌ن .هه‌وڵیــان ئه‌وه‌یــ ه كــ ه له‌كه‌ســایه‌تی رێبــه‌ر ئاپــۆدا جارێكــی تــر كۆمه‌ڵگــه‌ی كوردســتان له‌نــاو ببــه‌ن و هــه‌وڵ بــده‌ن بــێ فكــر و بــێ ئیراده‌یــان بكــه‌ن .هه‌مــوو شــێوازی گۆشــه‌گیری و گوشــاریان تاقــی كــرده‌و ه بــۆ له‌ناوبردنــی ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
49
رێبــه‌ر ئاپــۆ لــ ه بــواری جه‌ســته‌ییه‌وه، بــه‌اڵم هــه‌ر جــار رێبــه‌ر ئاپــۆ بــ ه زیره‌كــی و تێگه‌یشــتنی خــۆی ئاســته‌نگ بــوو به‌رامبــه‌ر بــ ه پیالنه‌كانیــان .ته‌نیــا به‌ربه‌ســت به‌رامبــه‌ر بــ ه كرده‌وه‌یــی كردنــی گۆڤارێكی پیالنه‌كانیــان لــ ه رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســت دا رۆشنبیری ،رێبــه‌ر ئاپــۆ و فه‌لســه‌فه‌ی رێبــه‌ر ئاپۆیــه، كۆمه‌اڵیه‌تی ،چونكــ ه خــاوه‌ن پــرۆژه‌ی دیموكراتیكــ ه بــۆ ئه‌ده‌بی و گــه‌الن بــ ه پێچه‌وانــه‌ی ئــه‌و پالنانــه‌ی كــ ه هزریه ئــه‌وان دایانڕشــتو ه بــۆ هه‌رێــم و گه‌النــی ناوچه‌ك ـه .ئه‌گ ـه‌ر ناتوانــن ل ـ ه ســوریا زوو بگه‌نــ ه ئه‌نجــام ،ســه‌ره‌ڕای ناكۆكــی نێــوان هێــزی ده‌ســه‌اڵتخوازه‌كان لــه‌م هه‌رێمــه، دیســان فه‌لســه‌فه‌ی دیموكراتیكــی رێبــه‌ر ئاپــۆ بــۆ كۆمه‌ڵگه‌یــ ه كــ ه بووەتــە له‌مپــه‌ر لەبەردەمیــان. ئــه‌م قۆناخــ ه قۆناخێكــی زۆر گرنــگ و چاره‌نــووس ســازه .بــۆ هــه‌ر الیه‌نێــك قۆناخــی گه‌یشــتن ه بــ ه ئه‌نجــام ،بۆیــ ه گرنگــ ه كــ ه هه‌رالیــه‌ن بتوانــێ پالنه‌كانــی خــۆی دارێــژێ .بۆی ـ ه ئ ـه‌م قۆناخ ـ ه ئاوه‌هــا زۆر بـ ه بــێ بەزەیــی ،توندو دڕندانـ ه به‌ڕێو ه ده‌چێــت ،له‌ڕاســتیدا قۆناخێكــ ه وه‌ك ئاگــر كــ ه ئه‌گــه‌ر هــه‌ر الیه‌نێــك نه‌توانــێ بــ ه شــێوه‌یه‌كی ڕاســت و دروســت ده‌ســتی بــۆ ببــات ،ده‌یســووتێنێ .سیاســه‌تی هــه‌ر الیه‌نێــك ئیتــر ئاشــكرا ده‌بێــت و ده‌مامكــه‌كان ده‌كــه‌ون .كه‌وتنــی ده‌مامكــی داعشــیش نمونه‌یه‌كــ ه له‌وانــ ه و ئــه‌م ڕاســتیی ه بـ ه روونــی ده‌خاتـ ه پێــش چاومــان و هه‌مــوو شــت ئیتــر ڕووت و لەبــەر چــاوە. هێــزی ده‌س ـه‌اڵتخواز و هێــزی دیموكراتیكــی گـه‌الن لـ ه ئاراســته‌یه‌ك دا ده‌چــن ،بێگومــان لــ ه قۆناخــی وه‌هــا ئاڵــۆزدا هه‌ركــه‌س ده‌یه‌وێــت خــۆی ســه‌قامگیر بــكات .رێبــه‌ر ئاپــۆ بــ ه مــه‌زن كردنــی به‌رخۆدانــی لــ ه زیندانــی ئیمراڵــی و نووســینی چه‌ندیــن كتێــب و به‌رگرینامــ ه ســه‌ره‌ڕای هه‌مــوو بــێ ده‌رفه‌تییــه‌كان ،سیاســه‌تی پیالنگێــڕی دژ به‌گه‌لــی كــوردی پووچــه‌ڵ كــرده‌وه. ئه‌مــ ه مــاوه‌ی 5ســاڵ زیاتــر ه ده‌رفــه‌ت
بــ ه چاوپێكه‌وتــن له‌گــه‌ڵ پارێزه‌ره‌كانــی نــاده‌ن ،لــ ه قۆناخــی كۆتاییشــدا كاتێــك شــاندی رووس و توركیــا بــۆ بابه‌تــی شــه‌ڕی عه‌فریــن ســه‌ردانی ئیمرالــی ده‌كــه‌ن بــۆ ئــه‌وه‌ی شــه‌ڕ راوه‌ســتێنن و یه‌په‌گــ ه و قه‌ســه‌د ه بكشــێنه‌وه ،رێبــه‌ر ئاپــۆ زۆر بــ ه تونــدی ئــه‌م پێشــنیازه‌یان ڕه‌د ده‌كاتــه‌و ه و ته‌نانــه‌ت زۆریــش تــووڕ ه ده‌بێــت به‌رامبه‌ریــان ،لــه‌دوای ئــه‌و قۆناخــه‌ش لــ ه هه‌مــوو شــت واتــا تیڤــی و رۆژنامــ ه بــێ بــه‌ش كــراو ه و لێیــان ســه‌ندۆته‌وه. رێبــه‌ر ئاپــۆ ئاماده‌یــ ه به‌رامبــه‌ر بــ ه خــۆی هه‌رچه‌شــن ه ئه‌شــكه‌نج ه و گوشــار قبــووڵ بــكات ،بــه‌اڵم به‌هیــچ شــێوازێك ته‌ســلیم نابێــت و لــە فەلســەفەی ئازادیخــوازی و پــڕۆژەی نەتــەوەی دیموکراتیــک پاشــگه‌ز نابێتــهوه. خاڵێكــی تــری زۆر گرنــگ كــ ه بووه‌تــ ه هــۆكاری قورســكردنی گۆشــه‌گیری له‌ســه‌ر رێبــه‌ر ئاپــۆ ،پێشخســتنی فه‌لســه‌فه‌ی ئازادییـ ه بــۆ ژن .ئه‌گـه‌ر هێــزی ده‌سـه‌اڵتدارو ڕه‌گه‌زگــه‌راكان لــ ه حه‌فتاكانــدا لــه‌دوای ئــه‌و كۆده‌تایانــه‌ی كــ ه به‌رامبــه‌ر بــ ه فكــر ه ئازادیخــواز و چه‌پگــه‌ره‌كان ئه‌نجامیانــدا نه‌یانتوانــی ژنانــی كوردیــش ته‌ســلیم بگــرن ،هــۆكاری پێشــكه‌وتنی په‌كه‌كــ ه و كاریگــه‌ری له‌ســه‌ر كه‌ســایه‌تی ژنــان بــوو .بێگومــان ژنێــك كــ ه خــۆی بناســێ، ئەگــەری جارێكــی تــر ته‌ســلیم بوونــی نیــە، بۆیــ ه سیســته‌می نێرســاالر بــه‌رده‌وام لــه‌م هۆشــیاریی ه ترســاو ه كــ ه رێبــه‌ر ئاپــۆ 24 كاتژمێــر و بـه‌رده‌وام تێكۆشــانی بــۆ کــردوەو ده‌یــکات .هه‌وڵیــدا تاكــوو بتوانــێ ژنــان پــه‌روه‌رد ه بــكات و بیگه‌ێنێتــ ه ئــه‌و ئاســت ه ت كــ ه سیســته‌می لــە هۆشــیاری و زانســ كۆنه‌پارێــزی پیاوســاالر لێــی ده‌ترســێ، بۆیــ ه ده‌ســه‌اڵتداران بــ ه درێــژ ه پێــدان بــ ه پیالنگێــڕی نێونه‌ته‌وه‌یــی ویســتیان تۆڵــەی ئه‌مــ ه لــ ه رێبــه‌ر ئاپــۆ بکەنــه‌وه. جگــ ه لــ ه بابه‌تــی سیاســی و كۆمه‌اڵیه‌تــی و فكــری رێبــه‌ر ئاپــۆ تێكۆشــانی ئــازادی 50
ژنــی وه‌ك بناخــه‌ی شــۆڕش پێناســه‌كردو ه خــۆی بــه‌ردا و ئه‌مــ ه لــ ه هه‌مــان كاتــدا و قــه‌ت وازی لــێ نه‌هێنــاو ه و وه‌ك باســی شــ هر‌مه‌زاكردنی هه‌ڵوێســتی واڵته‌كــه‌ی ده‌كات" :ئه‌گــه‌ر ده‌مانــه‌وێ كۆمه‌ڵگــ ه ئــازاد بــوو كــ ه لــ ه ســاڵی 1998دا کــە ده‌رگایــان بكه‌یــن ،پێویســت ه ســه‌ره‌تا ژن ئــازاد بــه‌ڕووی رێبــه‌ر ئاپــۆدا داخســت و بوونــ ه بكه‌یــن" هــه‌ر لــه‌م پێنــاوه‌دا هێڵــی رزگاری پاڵپشــت بــۆ ڕاده‌ســتكردنی .هه‌روه‌هــا گیــان ژن و دیســان لــ ه هه‌مــوو فیدایــی بــ ه ده‌یــان ژنــی مه‌یدانه‌كانــی سیاســی، كــورد نمونــه‌ی شــه‌هید گه‌وره‌ترین مه‌ترسی ســه‌ربازی ،رێكخســتنی زیــان و شــه‌هید ڤیــان دا مڕۆمان ه ئ رۆژی ه ل و كۆمه‌اڵیه‌تــی و فكــری جــاف و به‌شــداربوونی ڕووبه‌ڕوی باشوری دا پێگــه‌ی تایبه‌تــی بــ ه بـ ه ده‌یــان ژنــی ده‌ره‌وه‌ی كوردستان بوه‌ته‌و ه ژن پێشخســت .ئــه‌و كــورد ئــه‌م ڕاســتیه‌مان ژنــه‌ی كــ ه بــ ه مۆڵــك پــێ ده‌ســه‌لمێنێ كــ ه و له‌م نێوانه‌دا ژنانن كرابــوو ،لــ ه زنجیــری فكــر و فه‌لســه‌فه‌ی كه یه‌كه‌م پشكی رێبــه‌ر ئاپــۆ ته‌نیــا كۆیالیه‌تــی ڕزگاركــرد و شێریان به‌رده‌كه‌وێت فێــری ژیانــی ئــازادی كــرد بــۆ ژنــی كــورد نییــ ه نگال ه ش ه ل چون ك ه و و ژنــی كــرد ه مۆڵكــی ژن. و حه‌قیقه‌تــی ژیانــی بینیمان .ئازادی رێبه‌ر لــ ه بابه‌تــی ژن چه‌مكــی ئــازاد ه كــ ه ژنــی بــ ه نوێــی پێشخســت و باســی ئاپۆ ،واتا ئازادی گه‌لی ژن ناســاند و لــ ه لــ ه ژیانــی هاوبــه‌ش و كورد و ئازادی گه‌النی خه‌ونــی 5000ســاڵ ه ئــازاد كــرد بــۆ ژنــان، به‌ئــاگای هێناوه‌تــه‌وه. رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست، بۆیــه رێبــه‌ر ئاپــۆ هــەر ژنانــی به‌رخۆدانــی واتا ئازادی ژنان و دوژمنــی زۆره .هه‌ڤاڵێتــی كــورد لــ ه چیاكانــی رێبــه‌ر ئاپــۆ له‌گــه‌ڵ به‌تایبه‌تیش ژنی كورد .كوردســتان و هــاوكات ه واتا كۆتایی هێنان ب هه‌ڤاڵێتیەكــی ژن، ل ـ ه ش ـه‌ڕی دژب ـ ه داعــش سیاسه‌تی كوشتن ڕاســته‌قینه‌ی ه و لــ ه لــ ه كه‌ركــوك ،شــه‌نگال پێشخســتنی پێنــاو و به‌تایبه‌تــی رۆژئــاوای و قڕكردنی ژنان ،واتا زۆرتــر مرۆڤــی ئــازاده ،بۆیــ ه گه‌ره‌نتی كردنی ژیانی كوردســتان دوژمنــی بــه‌م راســتیی ه ژنــان قــه‌ت لــ ه رێبــه‌ر ئازاد و واتا بن بڕكردنی ئاپــۆ هه‌ڵنه‌هاتــن و گه‌یانــد كــ ه ژنــی كــورد بــ ه پێچه‌وانــه زۆرتــر داگیركاری سه‌ر خاك ژنــی جــاران نییــ ه و به‌رامبــه‌ر بــ ه رێبــه‌ر و واڵتمان ،بۆیه گرنگ ئــازادی ه به‌ئاســانی ئاپــۆ خۆشه‌ویســتییه‌كی كه به‌تایبه‌ت ئێمه‌ی ژن خــۆی كــ ه بــ ه ره‌نــج بــێ كۆتایــی پێشــكه‌وت و به‌رپرسیار بین به‌رامبه‌ر و قوربانــی به‌ده‌ســتی ته‌نانــه‌ت گیانــی خۆیــان هێنــاوه ،بــ ه خۆشــیی ه ه رێبه‌ره‌كه‌مان. ب فیداكــرد .ئــه‌م ڕێــز و كاتییــه‌كان نافرۆشــێ خۆشه‌ویســتیی ه ته‌نیــا و ته‌ســلیم نابێــت. لـ ه ژنــی كــورددا نه‌بــوو ،لـ ه هه‌مــوو ژنانــی ئه‌مــ ه بــوو ه هــۆكار كــ ه دوژمــن زۆرتــر جیهانــدا پێشــكه‌وت و ئه‌له‌فته‌ریــا ژنێكــی له‌س ـه‌ر به‌رده‌وامــی پیالنگێــڕی پێداگربێــت، یونانــی بــوو كــ ه له‌ســاڵی 2006به‌رامبــه‌ر چونكــ ه رێبــه‌ر ئاپــۆ ده‌ســتی دانابــوو ه بــ ه ئه‌شــكه‌نجه‌ی ده‌رونــی و ژه‌هــراوی ســه‌ر بابه‌تێكــی زۆر گرنــگ و حه‌ســاس، كردنــی رێبــه‌ر ئاپــۆ ئاگــری له‌جه‌ســته‌ی ئه‌مــه‌ش سیســته‌می ده‌ســه‌اڵتداری تــووڕ ه ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
51
ده‌كــرد .چه‌نــد ه ئــازادی ژن گه‌شــ ه ده‌كات، ئه‌وه‌نــده‌ش سیســته‌می ده‌ســه‌اڵتدار و ڕه‌گه‌زگــه‌را ده‌ژاكــن و له‌نــاو ده‌چــن. به‌تایبــه‌ت بــ ه ئامانــج گرتنــی ژن بابه‌تێكــی زۆر ســه‌رنج ڕاكێشــ ه و نابێــت گۆڤارێكی زۆر بــ ه ئاســانی و ئاســایی ســه‌یری رۆشنبیری ،بكرێــت ،كه‌واتــ ه بــۆ پووچــه‌ڵ كردنــی كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئــه‌م سیاســه‌ت ه به‌تایبه‌تیــش پیالنگێــڕی ئه‌ده‌بی و دژ بــ ه رێبــه‌ر ئۆجــاالن پێویســت ده‌كات هزریه هێڵــی ئــازادی ژن به‌هێــز ببێــت .رۆژئــاوای كوردســتان ئه‌گه‌رچــی بچووكتریــن به‌شــی كوردســتانه ،بــه‌اڵم چونكــ ه رێبــه‌ر ئاپــۆ 20ســاڵ لــه‌وێ خــاوه‌ن ره‌نجــ ه و خه‌ڵكــی ب ـ ه بچــووك و گ ـه‌وره‌و ه پ ـه‌روه‌رد ه كــردوه، خــاوه‌ن به‌رخۆدانــی مه‌زنــن و ســه‌ره‌ڕای بــه‌كار هێنانــی هه‌مــوو تاكتیكێکــی شــه‌ڕ به‌رامبــه‌ر بــه‌م گه‌لــ ه بــه‌اڵم قــه‌ت ســه‌ریان نــه‌وی نه‌كــرد و ته‌ســلیم نه‌بــوون .نمونــه‌ی كۆتاییــش به‌رخۆدانــی ســه‌رده‌م ،واتــا به‌رخۆدانــی عه‌فریــن بــوو .لــ ه جیۆگرافیایه‌كــی كــ ه لــ ه هــه‌ر الیه‌كــه‌و ه ئابڵۆقــ ه درابــوو ،به‌رخۆدانــی و قاره‌مانیه‌كــی وه‌هــا مــه‌زن لــ ه كه‌ســایه‌تی ئاڤێســتا خابــور و باریــن كۆبانــی دا سـه‌ری هه‌مــوو دونیــای ســووڕماندبوو ،ئه‌مــ ه لــ ه زانســت و تێگه‌یشــتنی فه‌لســه‌فه‌ی ژیانــی ئــازاده‌و ه ســه‌رچاو ه ده‌گــرێ كــ ه رێبــه‌ر ئاپــۆ فێــری ئــه‌م گه‌لــه‌ی كــرد. 8ی مارســی ئه‌مســاڵ ته‌ڤگـه‌ری ئازادیخــوازی ژنــان ب ـ ه دروشــمی "ئیمراڵــی هه‌ڵوه‌شــێنین و له‌گــه‌ڵ رێبــه‌ر ئاپــۆ به‌ئــازادی بژیــن" هه‌ڵمه‌تێكــی ده‌ســت پێكــرد ،هــاوكات پێــش ئــه‌وه‌ش زۆر خه‌بــات و چاالكــی لــه‌م چوارچێــوه‌دا لـ ه كوردســتان و ده‌ره‌وه‌ی واڵت به‌ڕێــو ه چــووه ،بــه‌اڵم گومانمــان لــه‌وه‌دا نییــ ه له‌گــه‌ڵ ره‌نــج و ماندووبوونمــان ئــه‌و چاالكییانه‌مــان بــه‌س نییــه ،چونكــ ه هه‌تــا ئێســتا رێبه‌رمــان لــ ه زینــدان دایــه. چه‌نــد ه ئاســتی تێكۆشــانی رێكخســتنی و كه‌ســایه‌تی و فكریمــان بگاتــ ه لووتكــه، ئه‌وه‌نــده‌ش ده‌توانیــن ئــازادی جه‌ســته‌یی
رێبــه‌ر ئاپــۆ مســۆگه‌ر بكه‌یــن .بێگومــان شـه‌ڕی دوژمــن به‌رامبـه‌ر ب ه رێبـه‌ر ئاپۆ وه‌ك بابه‌تێكــی تاكه‌كه‌ســی ئانالیــز ناكه‌یــن و ئــه‌م هێرشــان ه به‌رامبــه‌ر بــ ه فكــری ئــازاد و ئیــراده‌ی ئــازاد ه له‌كه‌ســایه‌تی رێبــه‌ر ئاپــۆدا كـ ه لـ ه درێژایــی 40ســاڵ تێكۆشــاندا پێشــه‌نگایه‌تی كــردوه .كه‌واتــ ه پێویســت ه بتوانیــن له‌ســه‌ر چۆنیه‌تــی بــ ه كــرداری كردنــی ئ ـه‌م دروشــم ه كار بكه‌یــن و ژمــاره‌ی ســاڵه‌كانی هه‌بوونمــان ل ـ ه ئیمراڵــی دا ك ـه‌م بكه‌ینــه‌وه .ئه‌گــه‌ر ئه‌مــ ه مــاوه‌ی 7ســاڵ ه شــه‌ڕی جیهانــی ســێهه‌م چه‌قیبه‌ســتوو ه و رێــگا چــار ه نابینێتــه‌وه ،هۆكاره‌كــه‌ی ده‌گه‌ڕێتــه‌و ه بــۆ ئــه‌و ئاســته‌نگیانه‌ی كــ ه لــ ه الیه‌نــی سیســته‌می هه‌ژمۆنگــه‌راو ه به‌رامبــه‌ر بــ ه پــرۆژ ه و نه‌خشــ ه رێــگای ی دیموكراتیكــی رێب ـه‌ر ئاپ ـ ۆ بــۆ چاره‌س ـه‌ری رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســت و بــۆ چاره‌ســه‌ری كێشــه‌ی گه‌النــی ناوچه‌كــ ه پێشیخســتوه. گومانمــان لــه‌وه‌دا نییــ ه كــ ه ته‌نیــا رێــگای چاره‌ســه‌ری و تێپه‌ڕبــوون لــه‌م قۆناخــ ه ئــازادی رێبــه‌ر ئاپــۆ و ده‌ركه‌وتنــی لــ ه زیندانــه ،لــ ه رۆژی ئه‌مڕۆمــان دا ته‌نیــا ئــه‌و ه كــ ه ده‌توانــێ چاره‌ســه‌ری هه‌مــوو كێشــه‌كانی رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســت بــكات و كۆمه‌ڵگــ ه لــه‌م قه‌یرانــ ه ده‌ربخــات. بۆیــ ه پێشخســتنی ئــه‌م هه‌ڵمه‌تــ ه ته‌نیــا ئه‌ركــی گرووپێــك ،رێكخراوێــك ،پارتی ـه‌ك یــان به‌شــێك لـ ه كوردســتان نییه ،پێویســت ه لــ ه باشــوری كوردســتانیش هه‌مــوو گه‌لــی كــورد و به‌تایبــه‌ت ژنــان خــاوه‌ن هه‌وڵــدان بــن .چونكــ ه گه‌وره‌تریــن مه‌ترســی لــ ه رۆژی ئه‌مڕۆمــان دا ڕووبــه‌ڕوی باشــوری كوردســتان بوه‌تـه‌و ه و لـه‌م نێوانـه‌دا ژنانــن كــ ه یه‌كــه‌م پشــكی شــێریان به‌رده‌كه‌وێــت وه‌ك چــون لــ ه شــه‌نگال بینیمــان .ئــازادی رێبــه‌ر ئاپــۆ ،واتــا ئــازادی گه‌لــی كــورد و ئــازادی گه‌النــی رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســت، واتــا ئــازادی ژنــان و به‌تایبه‌تیــش ژنــی كــورد .واتــا كۆتایــی هێنــان ب ـ ه سیاس ـه‌تی كوشــتن و قڕكردنــی ژنــان ،واتــا گه‌ره‌نتــی 52
كردنــی ژیانــی ئــازاد و واتــا بــن بڕكردنــی داگیــركاری ســه‌ر خــاك و واڵتمــان ،بۆیــ ه گرنگـ ه كـ ه به‌تایبـه‌ت ئێمـه‌ی ژن به‌رپرســیار بیــن به‌رامبــه‌ر بــ ه رێبه‌ره‌كه‌مــان. پێویســت ه لــ ه خۆمــان پرســیار بكه‌یــن كــ ه مرۆڤێكــی وه‌هــا گــه‌ور ه بۆچــی بــ ه ســااڵن ه لــ ه زیندانێكــی تاكه‌كه‌ســی و بــێ به‌شــ ه لــ ه ســه‌رەتایی تریــن مافــی زیندانیــه‌ك. ئایــا ئه‌گــه‌ر ئه‌ویــش وه‌ك گوایــ ه زۆر ســه‌رۆكی تــر ،واڵت و خــاك و نرخــی ئــه‌م نیشــتمانەی بفرۆشــتبای ه و ڕاده‌ســتی دوژمنــان و داگیركارانــی بكردبایــه ،ئایــا ئه‌گــه‌ر بــ ه دوای ژیانــی بنه‌ماڵه‌یــی و تاكه‌كه‌ســی كه‌وتبایــ ه و بــه فرۆشــتنی خوێنــی بــراو خوشــكانی و ده‌وڵه‌مه‌نــدی ئــه‌م واڵتــ ه خه‌ریكــی خۆشــی و ڕابواردنــی ژیانــی خــۆی بوایـ ه لـ ه واڵتانــی ئه‌وروپــی، ئایــا ئه‌گــه‌ر ئه‌ویــش وه‌ك كااڵیــه‌ك مامه‌ڵــه‌ی له‌گــه‌ڵ ژن بكردبایــ ه و هــاوكات به‌رامبــه‌ر بــ ه ئاغــا و ئاغــازاده‌كان ســه‌ری نــه‌وی كردبایــ ه ئێســتا لــ ه زینــدان بــوو؟ مســۆگه‌ر ه نه‌خێــر!! كه‌واتــ ه پێویســت ه لــ ه دوای وه‌رگرتنــی وەاڵمــی ئــه‌م پرســیاران ه هه‌موومــان بــ ه ئه‌ركــی ویژدانــی خۆمــان بزانیــن و خاوه‌ندارێتــی بكه‌یــن .رێبــه‌ر ئاپــۆ لــ ه هه‌مــوو قۆناخه‌كانــی تێكۆشــانی دا رۆژێــك نه‌بــوو كــ ه پشــت لــ ه ژن بــكات و بــ ه فكــری ئــازادی ژنــه‌و ه نه‌ژیــەت، كه‌واتــ ه بــێ عه‌داله‌تیــ ه ئه‌گــه‌ر ئه‌مــڕۆ ئێمــه‌ی ژن بێده‌نــگ بمێنیــن ،كــ ه بێده‌نگــی به‌رامبــه‌ر بــه‌م نادادپه‌روه‌ریــ ه خیانه‌تــه. دیلبوونــی رێبــه‌ر ئاپــۆ دیلبوونــی ئیــراده‌ی ئێمه‌یــ ه وه‌ك ژن ،كه‌واتــه بــۆ گه‌یشــتن بــ ه ئیراده‌یه‌كــی ئــازاد پێویســت ه بتوانیــن بــ ه پێشخســتنی خه‌باتمــان رێبــه‌ر ئاپــۆ ل ـ ه زیندانــی ئیمراڵــی ده‌ربخه‌یــن و پێك ـه‌و ه بــ ه ئــازادی بژیــن .وێــڕای ئــەوەی رێبــه‌ر ئاپــۆ ده‌ڵــێ " :ئه‌گه‌رچــی لــ ه بــواری جه‌ســته‌ییه‌و ه زینــدان كــراوم ،بــه‌اڵم لــ ه بــواری فكــره‌و ه لــ ه هه‌مووتــان ئازادتــرم"، بــه‌اڵم بــۆ چاره‌ســه‌ری كێشــه‌كانی
رۆژهه‌اڵتــی ناوه‌ڕاســت ئــازادی جه‌ســته‌یی رێبــه‌ر ئاپــۆ گرنــگ و پێویســته. ئــازادی رێبــه‌ر ئاپــۆ و تێكۆشــان لــه‌م پێنــاوه‌دا بابه‌تێكــی حیزبــی و تایبــه‌ت بــ ه الیه‌نێــك نییـه ،ئه‌مـ ه ئه‌ركێكــی مرۆڤبوونـ ه و به‌تایبه‌تیــش لــ ه باشــوری كوردســتان پێویســت ه هه‌ركــه‌س خــاوه‌ن ده‌ربكه‌وێــت. پێویســت ه نمونــه‌ی له‌یــا قاســم به‌رامبــه‌ر بـ ه ســتەمی داگیــركاران له‌سـه‌ر واڵته‌كه‌مــان بـ ه ئیــراده‌و ه بوه‌ســتین و تێكۆشــان بكه‌یــن. له‌یــا ئاســا بــ ه چاونه‌ترســی به‌رامبــه‌ر بــ ه هــه‌ر ره‌نگــ ه داگیــركاری و سیاســه‌تی چه‌وســانه‌و ه و خه‌یانه‌تكارانــ ه به‌رامبــه‌ر بــ ه گه‌له‌كه‌مــان ،ژنــان و رێبه‌ره‌كه‌مــان قــۆڵ هه‌ڵماڵیــن و له‌هه‌مــوو هه‌رێمــه‌كان دا پــه‌ر ه بــ ه چاالكییه‌كانمــان بده‌یــن .چاالكــی ئێمـ ه پێویســت ه بـ ه كاتژمێــر و رۆژ و جێگاو ه ســنوردار نه‌مێنــێ ،پێویســت ه ل ـ ه كه‌ســایه‌ت و فكرمــان دا ئـه‌م چاالكیانـ ه پێــش بخه‌یــن، پێویســت ه 24كاتژمێــر بیــر ل ـه‌و ه بكه‌ین ـه‌و ه چــۆن ده‌توانیــن بــ ه هه‌ڵوه‌شــاندنی زیندانــی ئیمراڵــی له‌گــه‌ڵ رێبــه‌ر ئاپــۆ بــ ه ئــازادی بژیــن .پێویســت ه ئــه‌م دروشــم ه ته‌نیــا لــ ه دروشــمدا نه‌مێنێتــه‌وه ،چونكــ ه لــ ه دۆخێكــی زۆر ئاڵــۆزدا ده‌ژیــن و ئیتــر شانســی ژیانیــان بــۆ نه‌هێشــتوینه‌ته‌وه. باشــوری كوردســتان لــ ه هه‌مــوو الیه‌كــه‌و ه داگیركــراوه ،هه‌نــدێ هه‌رێــم له‌الیه‌نــی ســه‌ربازییه‌و ه و هه‌ندێكیــش به‌شــێوازێكی تــر ،ئه‌گــه‌ر هوشــیار نه‌بیــن و نه‌بینــ ه خــاوه‌ن تێكۆشــانێكی هاوبــه‌ش لــه‌م پێنــاوه‌دا ،گه‌ره‌نتــی ئــه‌و ه نییــ ه كــ ه ڕووبــه‌ڕوی كۆمه‌ڵكوژییه‌كــی دیكــ ه نمونــه‌ی شــه‌نگال ،كۆبانــی و عه‌فریــن نه‌بینــه‌وه. ئــه‌م قۆناخــ ه باشــترین ده‌رفه‌تــ ه بــۆ ئێمــ ه كــ ه بتوانیــن شۆڕشــی باشــوری كوردســتان بــ ه پێشخســتنی شۆڕشــی ژن مســۆگه‌ر بكه‌یــن ،داگیــركاری هه‌ڵوه‌شــێنین و ده‌ســتیان له‌ســه‌ر واڵته‌كه‌مــان و له‌ســه‌ر رێبه‌رمــان كــورت بكه‌ینــه‌وه. ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
53
ژ
ن رێک
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزریه
خ
ستن
ن ە ب ێ نا ت و بگۆڕێ انێ ز هن ت یەت
یپ
ئه‌نجامــی راوێــژی نه‌ته‌وه‌یــی ژنانــی كــورد ل ـ ه ئه‌وروپا ئەمــڕۆ ژنانــی کــورد وەک دوێنێ نین کە تەنیا بە کوشــتن بەناوی ناموســەوە لە رۆژەڤی جیهــان دا بــن .بەڵکــو ئەمــرۆ ژنانــی کــورد دیوە نەبینــراو و حەشاردراوەکەی مێژووی دێرینی میزۆپۆتامیایان نیشــانی هەمــوو جیهــان دا .ئەمــرۆ ژنانــی کــورد تەنیا لە ســەنگەرەکانی شــەڕی تاریکپەرســتان دا نیــن بەڵکو ئیلهــام و ناونیشــانن بــۆ بونیادنانی ژیانێکــی نــوێ .کاتــێ ژنانــی کــورد دونیایــان لــە ئاســتی خۆیــان دا سەرســوڕماو هێشــتووە، بۆچــی هێشــتاش داگیــرکاری لەســەر جەســتەی ژن ،خــاک و کۆمەڵگــەی کوردســتان بەردەوامــە، داخــۆ کاردانــەوەی هێــزە کۆلۆنیالیســت و هەژمۆنگەراکانــی جیهانــە لــە ئاســت ئــەو پێشــکەوتنانەی کــە پێدەچێــت بــەڕە لــە ژێــر پێیــان دا دەرخــات یان راســتینەی ئەو کێشــانەیە کــە هێشــتاش بــێ چارەســەری ماوەتــەوە .کاتــێ جیهان و داگیرکەرانی لە مامەڵــەی دژبەرانەیان دا کــورد وەک یــەک پارچــە دەبینن ،کورد بە گشــتی و ژنانی کورد هەڵوێســت و مامەڵەیان لە ئاســتی کێشــە سیاســی ،کۆمەاڵیەتــی و ئابورییــەکان دا چیــە؟ ئەوانەشــی بــێ چــارە ودەستەوەســتان لــە
یاو
.....نه‌جیب ه قه‌ره‌داغی
دا لــە بــێ رێکخســتبون دا ئاســت کێشــەکان بە تاکەکەســی و بە خێزانی ســەریان هەڵدەگرن، ســەدان کێشــەی تــر لــە پەنابەرێتــی و کۆچبــەری دا چاوەڕیــی دەکات .لــە تەنیاییــەوە بگــرە تــا لەخۆنامۆبوون ،لە دابڕان لە راستینەی کۆمەڵگە تــا تاکڕەوێتــی ،لە توانــەوە لە کەلتورییــەوە لە ژێــر نــاوی گونجانــدن دا بگــرە تــا تونــد و تیــژی خێزانــی ،ژنــان و گەنجــان بە تایبەتــی دووچاری کێشــەگەلێکی قوڵ دەبنــەوە. لەبــەر تیشــکی ئــەو هەڵســەنگاندنە و بــۆ وەاڵمدانــەوەی قۆنــاغ لــە الیــەن ژنــی کــورد لــە ئەوروپــا پێویســت بــە کۆبونەوەیەکــی راوێــژی نەتەوەیــی ژنی کورد بینــرا .پالتفۆرمی نەتەوەیی ژنانــی کــورد هەنــگاوی یەکەمــی دامەزراندنــی نــا و بــە کۆبونەوەیەکــی ئامــادەکاری بــە بەشــداری ژنانــی هەرچواربەشــی کــورد بڕیــاری بەســتنی کۆبونــەوەی راوێــژی دا .پالتفۆرمەکــە وەهــا پێویســتی راوێــژی دەســت نیشــانکرد: " تێکۆشــانی یەکێتــی کــوردان لــە قۆناغێکــی وەهــا دایــە کــە ئیــدی وەکــو گرنگێیکــی ژیانییــە. بەتایبەتی لە بەر ئەوەی کە هێزە داگیرکەرەکانی کوردســتان (تورکیا ،ئێران ،ســوریە وعێــراق) لە نــاو قەیــران و گێــژاودان ،مــان ونەمانــی خۆیــان بــە هەبــوون و نەبوونــی کــوردان گڕێداوە .شــەڕی دژی کــورد وەک بابەتێکــی ژیانــی دەبینن .هێرش و پەالمارەکانــی دەوڵەتــی تــورک لــە باکــووری 54
کورســتان ،راپەڕینــی گەلی کــورد و گەالنی ئیران لــە دژی رژیمــی ئیســامی ئێــران ،قەیرانی ڕژیمی بەعــس لــە ســوریە و نائارامی عێڕاق ڕاســتی ئەو ڕژیمانــە نیشــان دەدات .ئــەو داگیرکەرانــە لــە بەر ئــەوەی کــە بینیویان ئیدی ناتوانن یــەک بە یەک لــە دژی کــوردان ســەرکەوتن بەدەســت بێنــن ،بــە تایبەتی لە دوای رێفراندۆمی باشووری کوردستان دەرفەتێکیــان بــۆ هاتە ئــاراوە ،بە ســتراتیژیەکی هاوبــەش مامەڵــە لەگــەڵ دەســتکەوتەکانی کــورد دەکــەن .ئەگــەر ئەمــڕۆ واڵتــە داگیرکــەرەکان ،لــە
و مێژوویــی دەبینــن". لــەم پێنــاوەش دا دوای ئەنجامدانــی راوێــژی نەتەوەیــی ژنانــی کــورد لــە باکــور ،رۆژئاڤــا و باشــوری کوردســتان و هەروەهــا روســیا، پالتفۆرمی ژنانی کورد لە ئەوروپا بە ئامادەبونی زیاتــر لــە ١٢٠ژنــی کــورد لــە هەمــوو بەشــەکانی کوردســتانەوە بــە جیاوازی پاشــخانی سیاســی، کۆمەاڵیەتــی ،ئاینــزاوە لــە ڕۆژانــی ٢٠و ٢١ی گــواڵن لــە شــارۆچکەی بارلــۆی هۆڵەنــدا راوێژی نەتەوەیــی ژنانــی کــوردی بەســت .بــۆ مــاوەی
55
دژی کــورد یەکێتــی پێــک دێنــن ئــەوە ئەمــاوال لــەوان زیاتر هێزە کوردســتانیەکان پێویســتییان بــە یەکێتــی هەیــە ،بــەاڵم یەکێتــی نەتەوەیــی بــێ پێــوەری دیموکراتیانــە نابــێ و کۆمەڵگــە دیموکراتیــزە نەبــێ ناکرێــت باســی یەکێتــی نەتەوەیــی بکرێــت .ئەمڕۆ ژنانی کورد پێشــەنگی ئــەو هەنــگاوە دەکەن .پیویســتی هەیــە بۆ ئێمەی ژنانــی کــورد لــە ئەوروپــا پێوانەکانــی یەکێتــی نەتەوەیی کوردســتان دەستنیشــان بکەین .لە بەر ئــەوەی کــە یەکێتــی نەتەوەیــی بــە پــێ زهنییەتی سەردەســتی پیــاوان ،تەنیــا دانوســتاندنێکی پراگماتیــک ،تاکتیــک وبەرژەوەندیپەرەســتە ودەرفــەت بــە ئیرادەی ئــازادی ژنان وپێکهاتەکانی دیکــەی کورد وکوردســتانی نــادات .بە پێچەوانەوە ژنــان یەکێتی نەتەوەیی وەکو کارێکی ســتراتیژی
دوو رۆژ گفتوگــۆی چــڕ لەســەر دۆخــی سیاســی و کۆمەاڵیەتــی کوردســتان و بارودۆخــی ژنــان، سیاســەتی داگیرکــەران و هێــزە هەژمونگەراكانــی جیهــان لەبەرامبــەر کوردســتان کــرا .ژنــان لــە هەڵســەنگاندنیان دا لــە درکــی ئەوەدابــوون کــە ڕێکخســتنبون و تێکۆشــان بــە ڕەنگ و دەنگــی ژن دەبێتــە هــۆکاری بەهێزبوونیــان و هەروەهــاش چارەســەری پرســەکان دەکات ،ئــەوەش تەنیــا بــە تێپەڕکردنــی زهنیەتــی باوکســاالری و کاریگەرییەکانی لەسەر کۆمەڵگە و بەتایبەتی ژن دەبێــت لــە ئاســتێکی قــوڵ و فــراوان دا. ســونگوڵ ئومەرجــان ئەندامــی بزوتنــەوەی ژنــی کــورد لــە ئەوروپــا وتــی " دەبــێ ژن لێپرســینەوە لــە ســێبەری پارتی سیاســی و پیــاوان بــکات ،ژن رێکخســتن نەبێ ناتوانێ زهنیەتی پیاو بگۆڕێت" ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
ژنــان لــە هەڵســەنگاندەکانیان دا هــەم ئاماژەیان بــە رۆحــی بەرگــری و تێکۆشــانی ژنانی کــورد کە ســەرچاوەی ئیلهــام و فێربوونــە .کارێکی دیکەی کــە ژنانــی کــورد پێــی هەڵدەســتن ئەنجامدانــی دیپلۆماسی و پەیوەندی ستراتیژییە لەگەڵ دەزگا گۆڤارێكی و دامــەزراوەی دیموکراتــی و ژنــان لــە ئاســتی رۆشنبیری ،جیهــان دا دۆســت و هاوپەیمــان بــۆ تێكۆشــانە كۆمه‌اڵیه‌تی ،نەتەوەیــی و دیموکراتیانەیــان ،ئەوەش ســەرەتا ئه‌ده‌بی و لــە ئاســتی کوردســتان و رۆژهەالتــی ناویــن دا هزریه دەبــێ و لــە تێکۆشــانیان لــە ئاســتی جیهــان دا پــەرەی پێبــدەن و بەهێــزی بکــەن .ژنانــی کــورد لــە درکــی ئــەوەدان کــە چەنــد مەترســی گــەورە لەبەرامبەر کۆمەڵگەکەمــان هەیە ،لە هەمان کات دا دەرفەتــی گــەورەش بــۆ ئــازادی و چارەســەری پرســەکان هەیــە ،بــەاڵم ئەوەشــیان نەشــاردەوە کــە درک کــردن بــە مەترســی لەئاســتی هەمــوو کۆمەڵگــەدا الوازە و نارێكخــراوە. بــۆ گەیشــتن بــەو ئاســت‌ه ســەرەتا دەبــێ ژنانــی کــورد خۆیــان رێکخســتن بکــەن ،لــە بەرامبــەر زهنیەتــی دەســەاڵتداری خــاوەن هەڵویســت بــن. زۆربــەی بەشــداران گرنگــی پەروەردەیــان لەســەر فەلســەفەی نوێــی ژیــان و بە ئیلهــام وەرگرتن لە شۆرشــی رۆژئاڤــا بە پێویســتی بینی .لــە راوێژی نەتەوەیــی ژنانــی کورد دا چەنــد ىڕیارێکی گرنگ درا و لــە قۆناغــی دوای راوێــژ کار بۆ فراوان کردنی پالتفۆرمــی نەتەوەیــی ژنانــی کــورد لــە ئەوروپــا دەكرێــت .بەشــێک لــەو بڕیارانــەی کــە دران: وەک راوێــژی نەتەوەیــی ژنانــی کــورد لــەئەوروپــا وشــیاری دووبارەبونــەوەی لۆزانێکــی دووەم دەدات و هەڵوێســتی هێــزە داگیرکەرەکانــی کوردستان بە تایبەتی رژێمەکانی ئێران و تورکیا و هێــزە هەژمونگەراکانــی هاوپەیمانیانــی جیهان شــەرمەزار دەکات و لەبەرامبەریــان بــە چاالکــی، خۆرێكخستن کردن و تێکۆشان هەڵوێست نیشان دەدەیــن. داگیرکارییەکانی دەوڵەتی تورکیا لە باشــوریکوردســتان و عەفرین شــەرمەزار دەکەین و داوا لە گەلــی کوردســتان و ژنــان بە تایبەتــی دەکه‌ین کە لــە هەموو دەڤەرێک لە ئاســت ئــەو داگیرکارییەدا خــاوەن هەلوێســتی کۆتایی هێنان بــە داگیرکاری و وەدەرنانیان بین.
هەڵوێســتی کۆماری ئیسالمی ئێران شــەرمەزاردەکەیــن کــە بــە ســێدارە وەاڵمــی داوا ڕەواکانــی کۆمەڵگەکەمــان دەداتــەوە و داکۆکــی لــە گیراوانــی سیاســی زیندانەکانی ئێران دەکەین و داوا دەکەین کــە بریــاری ســێدارەی رامیــن حســێن پەناهــی هەڵوەشــێتەوە و هەمــوو گیراوانــی سیاســی بــە زەینــەب جەاللیانیشــەوە ئــازاد بکرێــن. ئۆپەراســیۆنی گرتــن و قڕکردنــی سیاســیلــە تورکیــا بەردەوامــە و ئــەو ئۆپەراســیۆنانە شــەرمەزار دەکەیــن و داوا دەکەیــن کــە بــە بەرێــز عەبــدواڵ ئۆجاالنیشــەوە هەمــوو زیندانیانــی سیاســی ئــازاد بکرێــن. داوای بەستنی سێیەمین کۆنفرانسی نەتەوەییژنانــی کورد لەســەر خاکــی کوردســتان دەکەین. خاوەنــداری لــەو کۆچبەرانــە دەکەیــن لــەبــە هــۆکاری شــەڕ و سیاســەتی داگیرکەرانــی کوردســتانەوە روویــان لــە دەرەوەی کوردســتان کــردووە. لــە بەرامبــەر سیاســەتی تاکڕەوێتــی ولەخۆنامۆبوون ،پەرە بە وشــیاری کۆمەڵگەبوون و رێکخســتنکردن دەدەیــن لە هەمــوو بــوارەکان دا. پالتفۆرمــی نەتەوەیــی ژنانــی کوردســتان لــەئەوروپــا فــراوان دەکەیــن. پاڵپشــتی هــەر هەوڵێکــی ژنانــی کــورد دەکەینکــە لــە بــواری هونەرییــەوە خۆیــان رێکخســتن بکــەن لــە پێنــاو کۆتایــی هێنــان بــە قۆرغــکاری زهنیەتــی پیاوســاالری لەســەر بــواری هونــەر. پــەرە بــە زمــان و کەلتــوری کــوردی بدرێــت ورێ لــە کاریگەری سیاســەتی توانــەوە و گەنجان بگیرێــت لــە دەرەوەی کوردســتان. هەمــوو بەشــدارانی راوێــژی نەتەوەیــی ژنانــیکــورد لــە ئەوروپــا خــۆ بەرپرســیار دەبینێــت لــە ئاســت گەیاندنــی ناوەرۆکــی راوێــژ بە کۆمەڵگەی کــورد و ژنانــی کــورد بــە تایبەتــی لــە ئەوروپــا. راوێــژی نەتەوەیــی ژنانــی کــورد پشــتگیری لەبــەرەی دیموکراتــی بــۆ هەڵبژاردنەکانــی تورکیــا دەکات کــە لــە هەدەپــەدا کۆبونەوەتــەوە و بــە تایبەتیــش کاندیــدە ژنــەکان.
56
چه‌ند ئاسه‌واری جوانكاری لووت لــ ه هه‌مــوو به‌شــه‌كانی پزیشــكی دا، نه‌شــته‌رگه‌ری ده‌توانــێ نه‌خــۆش لــ ه ئێــش و ئــازار ڕزگار بــكات ،ب ـه‌اڵم له‌هه‌مــوو دونیــادا و واڵتــی ئێمــه‌ش دا هه‌نــدێ كــه‌س هــه‌ن كــ ه بــ ه دڵخــوازی خۆیــان هـه‌وڵ ده‌ده‌ن جوانــکاری بكه‌ن. ئـه‌م گروپـ ه ئـه‌و كه‌ســانه‌ن كـ ه داخــوازی گۆڕانی ڕوخســار یاخــود جوانكارییەكــی زۆرتریــان هه‌یــه .بــه‌اڵم جاروبــار جوانــكاری ئه‌گه‌ریــش به‌تایبـه‌ت بكه‌وێتـ ه ده‌ســتی كه‌ســانی ناشــاره‌زا و به‌رژه‌وه‌نــدی خــواز ،ئاســه‌وار و ئه‌نجامــی خــراپ له‌گــه‌ڵ خــۆی ده‌هێنــێ. ئه‌گــه‌ری پێشــهاته‌كان لــ ه نه‌شــته‌رگه‌ری جوانــكاری 5هه‌تــا 10%یــ ه و ئــه‌م ئه‌گــه‌ر ه بگــر‌ه لــ ه هه‌مــوو دونیــادا ته‌نانــه‌ت ئه‌گــه‌ر ب ـ ه ئه‌زمــون تریــن پزیشــك ئ ـه‌م كار‌ه ئه‌نجــام بــدات ،كـه‌م تــا زۆر وه‌ك یه‌كـه .ئاسـه‌واری دوای نه‌شــته‌رگه‌ری زۆر بـ ه ئاســانی چاره‌سـه‌ر ده‌بن، ب ـه‌اڵم هه‌نــدێ له‌وان ـ ه خه‌ســارێك ك ـ ه قه‌ره‌بــوو نابێتــهوه له‌گــه‌ڵ خــۆی ده‌هێنــێ .به‌شــێكی له‌وانــ ه بــۆ نه‌خــۆش ناســراوه. كه‌مبوونیهه‌ستیبۆنكردن 1 كه‌مبوونــی هه‌ســتی بۆنكــردن كێشــه‌یه‌ك ه كــ ه نه‌خــۆش لــه‌دوای نه‌شــته‌رگه‌ی به‌ده‌ســیه‌و ه ده‌ناڵێنــێ .چونكــ ه نه‌شــته‌رگه‌ری جوانــكاری ده‌ره‌وه‌ی ئـه‌م به‌شـ ه و ده‌مــاری بۆنكــردن ئه‌نجام ده‌درێــت بۆیـ ه خه‌ســارێكی ناگاتـ ه ئـه‌م به‌شـه. كه‌مكردنــی هه‌ســتی بۆنكــردن پێشــهاتێكی كاتی ه و هــۆكاری ئاوســانی نــاو لووتـ ه كـ ه چاره‌سـه‌ر ده‌بێــت .پزیشــكان پێیــان وایــ ه ئــه‌م جــۆر ه حاڵه‌ت ـ ه زۆر ب ـ ه ده‌گم ـه‌ن توشــی ئ ـه‌و كه‌ســان ه ده‌بێــت كــ ه نه‌شــته‌رگه‌ریه‌ك ه ده‌كــه‌ن. خوێنبه‌ربوون 2 خوێــن به‌ربــوون شــتێكی ئاســایی نییـه ،بـه‌اڵم ئه‌گــه‌ری ئــهوه هه‌یــ ه كــ ه نه‌خــۆش له‌كاتــی نه‌شــته‌رگه‌ری یــان لــ ه دوای ئــهوه تووشــی
خوێــن به‌ربــوون بێــت بــ ه شــێوه‌یه‌ك كــ ه هەنــدێ جــار بۆ وه‌ســتانی ئـه‌م خوێــن به‌ربوون ه پێویســتی بـ ه فریاگــوزاری خێــرا یاخــود خوێــن داییــن کــردن ببێــت .هــۆكاری جیــاوازی هه‌ی ـه، نمون ه ئه‌و نه‌خۆشــانه‌ی ك ه تووشــی تێكچوونی به‌ســتن (مه‌یینــی خوێــن) دەبــن ،ئاســپرین بـه‌كار ده‌هێنــن (بـه‌كار هێنانی ده‌رمان پێویســت ه پێــش نه‌شــته‌رگه‌ری بــ ه 10رۆژ بوه‌ســتێ)، فشــاری خوێنیــان هه‌بێــت یــا ڤیتامینــی Eو ت زۆرتــر تووشــی خوێن ســیریان بـه‌كار هێنابێـ به‌ربوونــی بــێ كونتــرۆڵ ده‌بــن ،ب ـه‌اڵم كاتێــك پزیشــك بــۆ كونترۆڵــی خوێــن به‌ربــوون نــاو بــۆری لــووت ده‌شــوا ،هۆكارێــك بــۆ خوێــن به‌ربــوون نادۆزێتــه‌و‌ه (ئه‌گــه‌ری خوێــن به‌ربــوون 2كاتژمێــر دوای نه‌شــته‌رگه‌رییه). شــێوازی دیك ـه‌ی خوێــن به‌ربــوون تایبه‌ت ـ ه ب ـ ه شــانه‌ی ناوخۆیــی لــووت و كاتێــك رووده‌دات كـ ه پزیشــك ئیســقانی لووتــی شــكاندبێت .لـه‌م نێوه‌نــده‌دا ده‌مــاری ورد زۆرن و دڕانــی ئــه‌م ده‌مارانـ ه ده‌بێتـ ه هــۆكاری خوێــن به‌ربوونــی ژێر پێســت و ئه‌گــه‌ر زۆر بێــت دز‌ه دەکاتــە پێســتی بــەر چــاو و ســەر گۆنــا. بچــووك بوونـه‌وه‌ی بــۆری هه‌ناسـ ه ل ه 3 به‌شــی لوتــدا بچــووك بوونـه‌وه‌ی بــۆری لــووت لـ ه ڕاده‌بـه‌ده‌ر كێشــ ه دروســت ده‌كات به‌تایبــه‌ت لــ ه كاتــی هه‌ناسـه‌دان دا .ل ه ئه‌گه‌ری وه‌ها پێویســت ه سـه‌ر ل ـ ه نــوێ نه‌شــته‌رگه‌ری ئه‌نجــام بدرێــت ،یــان كونــی لــووت گه‌وره‌تــر بكرێــت یــا لــ ه به‌شــی ت كڕكــڕ‌ه هه‌ڵبگــرن و په‌یوه‌ســتی کونــی لــوو بكرێــت ك ـ ه ل ـ ه ڕاده‌ب ـه‌ده‌ر بچــووك كراوه‌ت ـهوه. نه‌بوونیهاوخشتی(هاوكاتبوون) 4 رۆخســاری مــرۆڤ لــ ه ڕاســتی دا كه‌مێــك هاوخشــت نییــه ،هه‌نــدێ لــ ه نه‌خۆشــه‌كان ل ـه‌دوای نه‌شــته‌رگه‌ری ل ـه‌م هاوخشــته‌نه‌بوون ه ناڕازیــن .ئه‌گـه‌ری هه‌یـ ه لـ ه هــۆكاری ئاوســانی دوای نه‌شــته‌رگه‌ری ئه‌مــ ه زۆر دیــار بێــت كــ ه بـ ه نه‌مانــی ئاوســانی لــووت ئـه‌وه‌ش چاره‌سـه‌ر ده‌بێــت .بــه‌اڵم نه‌بوونــی هاوخشــتیه‌كی زۆر ژماره‌ی 170حۆزه‌یرانی 2018
57
ه ه ده‌كاته‌و مێژوو خۆی دووبار ٢١ســاڵ پێــش ئێســتا لــە ڕۆژی 16گۆاڵنــدا ،پارتــی لەســەر داواکاریــی حکومەتــی تورک هێرشــی کردە ســەر نەخۆشــخانەیەک کە گەریال بریندارەکانی پەکەکەی تێدا چارەســەردەکران و ٨٠گەریال و ئەندامی نەخۆشخانەکەی شەهیدکرد.
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی،
لــەو کاتــەدا ،واتــە لــە ســاڵی ١٩٩٧دا پەکەکــە و پارتــی لــە ئاگربەســتدا بــوون و پارتــی پابەندبوبــوو بــەوەی کــە بەشــداری نەکات لە شــەری ســوپای تورک لــەدژی پەکەکەدا ،بەاڵم ڕێککەوتنەکەی شــکاند.
ئه‌ده‌بی و هزریه
تەرمــی گەریــاکان و ئەندامانــی نەخۆشــخانەکە نەدرایــەوە خانەوادەکانیــان ،تەرمــی ژمارەیــەک لــەو شــەهیدانە لەنزیــک فڕۆکەخانــەی هەولێر بەخاکســپێردراون. خه‌تــای پزیشــكی نه‌شــته‌رگه‌ره. ئیلتیهابات(چڵككردن) 5 چڵــك كــردن ل ـه‌دوای نه‌شــته‌رگه‌ری زۆر نیی ـه، ئه‌گه‌ریــش هه‌بێــت ئـهوه پێویســتی بـ ه ده‌رمانــی وه‌ك ئانتــی بیوتیــك هه‌یـه .شــێوازێكی تــر لـ ه چڵــك كــردن بــ ه هــۆكاری نه‌شــۆردنی كونــی لووتـه .مانـه‌وه‌ی پاشــەڕۆی نــاو لــووت ده‌بێتـ ه هــۆكاری كۆكردنــه‌و‌ه ڤایــرۆس و دروســتكردنی چڵــك .ئه‌گــه‌ر چاره‌ســه‌ر نه‌بێــت ده‌بێتــ ه هــۆكاری ئــەوەی کونــی لــووت به‌یه‌كــه‌و ه بنووســێ. زیــان گه‌یانــدن ب ـ ه پێكهاته‌كانــی نــاو
6 لــووت پێكهاتــ ه قووڵــه‌كان وه‌ك ده‌مــار ،ماســولك ه و كونــی عارقــی خوێــن ڕه‌نگــ ه لــ ه كاتــی نه‌شــته‌رگه‌ری زیانــی بــەر بكه‌وێــت. سڕبوونیپێست 7 ئه‌گــه‌ری ســڕبوون یــا كــه‌م بوونــی هه‌ســتی بـه‌رده‌وام لـ ه پێســتی لــووت دا هه‌یـ ه و دروســت بوونــی ئـه‌م كێشـه‌ش پێــش بینــی ناكرێــت. 8
مــردن لــ ه ئه‌نجامــی بــه‌كار هێنانــی
مــاده‌ی به‌نــج ئه‌گــه‌ری ئاســه‌وار ،خه‌ســار و ته‌نانــه‌ت مه‌رگیــش لــ ه هه‌مــوو چه‌شــن ه به‌نجــی نه‌شــته‌رگه‌ری چ به‌نجــی به‌شــێك و چ به‌نجــی گشــتی یــا ئــارام به‌خــش (مســكن) بـ ه ده‌رمــان ل ه هه‌مــوو نه‌شــته‌رگه‌رییه‌كاندا هه‌یــه. زۆربوونی هه‌ناسەدان ب ه ده‌م 9 به‌شــێك لــه‌م نه‌خۆشــان ه ره‌نگــ ه لــ ه دوای نه‌شــته‌رگه‌ری هه‌تــا ماوه‌یــه‌ك نا‌چاربــن بــ ه رێــگای ده‌م هه‌ناســ ه بــدەن .ئــه‌و كه‌ســانه‌ی كــ ه به‌رلــ ه نه‌شــته‌رگه‌ری تووشــی ئالــرژی (حه‌ساســیه‌ت) ده‌بــن ،لــ ه دوای نه‌شــته‌رگه‌ری ئالرژه‌یه‌كه‌یــان زۆرتــر ده‌بێــت و ته‌نانــه‌ت ڕه‌نگــ ه هه‌تــا چه‌نــد هه‌فتــ ه و چه‌نــد مانگێــك بكێشــێ ،به‌اڵم ب ه هۆكاری ئاوســانی ناولووت، لــ ه دوای نه‌شــته‌رگه‌ری هه‌تــا %10كه‌ســانی ته‌ندروســتیش تووشــی ئــه‌م ئالرژییــ ه ده‌بــن. هه‌ناســه‌دان به‌ڕێــگای ده‌مــه‌وه ،كێشــه‌یه‌كی جددیــ ه و له‌ســه‌ر ژیانــی مــرۆڤ كاریگــه‌ری هه‌یــه ،چونكــ ه ئــه‌و كه‌ســانه‌ی كــ ه بــ ه ده‌م هه‌ناسـ ه ده‌ده‌ن تووشــی وشــكی نــاو ده‌م ده‌بــن و وشــكی نــاوده‌م بــۆ درێژخایـه‌ن ده‌بێتـ ه هــۆكاری خراپبوونــی ددانـه‌كان و كـه‌م خـه‌وی یــا خـه‌وی خــراپ ،لــ ه ئه‌نجــام دا ده‌بێتــ ه هــۆكاری بــێ تاقه‌تــی یاخــود تووڕه‌بوونــی ئــه‌و كه‌ســه. 58
یەکێک لە پێشــمەرگە شــایەتحاڵەکانی ئەو ڕووداوە دەگێڕێتەوە ،کە هەموو تەرمەکانیان بە بارهەڵگر گواســتەوە و بەدزییــەوە لەســەر ڕێــگای هەولێــر بــۆ دهــۆک لەنزیــک فڕۆکەخانــەی ئێســتای هەولێــر بەخاکیان ســپاردن. پارتــی هــاوکات لەگــەڵ هێــرش بۆســەر نەخۆشــخانەکە هێرشــی کــردە ســەر ناوەنــدی گشــتی یەکێتی دیموکراتــی کوردســتان ،ناوەنــدی کلتوری میزۆپوتامیای هەولێر ،یەکێتــی ژنانی ئازادی کوردســتان، هەروەهــا هێــرش کرایــە ســەر ڕۆژنامەکانــی واڵت و واڵتــی ڕۆژ و ناوەندەکانــی ئــەو ڕۆژنامانەیــان تۆپبارانکــرد ،لــە ئەنجامــی ئــەو هێرشانەشــدا ژمارەیەکــی زۆر مرۆڤــی بــێ بەرگــری بوونــە قوربانی و گیانیــان لــە دەســتدا ،پــاش ئــەو ئۆپەراســیۆن دەســتگیرکردنی چاالکوانان دەســتیپێکرد. بەگشــتی لەئەنجامــی ئــەو کۆمەڵکوژییــەدا ٥٢گەریــای برینــدار و نەخۆشــی پەکەکــە و هەندێــک لــە کارمەنــدان و واڵتپارێزانــی نەخۆشــخانەکە شــەهیدکران ،لــەو کەســانەی وا دەستگیریشــکران مەزەندە دەکرێــت زۆربەیــان کوژرابــن ،بــە گشــتی نزیکــەی ٨٠کەســی بــێ بەرگــری لەالیەن پارتییــەوە کــوژران.
TRUSKA