گۆڤاری رۆشنبیری ،كۆمه‌اڵیه‌تی، ئه‌ده‌بی و هزری تایبه‌ته ب ه ژنان له باشوری كوردستان ژماره‌ی 161 10ی خه‌رمانانی
ﺋﺎزادی 2717
ﺗﮕﻪﯾﺸﺘﻦ ﺋﺎزادﯾﯿﻪ ژﻧﺎن ﭘﻮﯾﺴﺘﻪ ﻟﻪ ھﻪﻣﻮو ﻛﺎﯾﻪﻛﺎﻧﯽ ژﯾﺎن و ﺑﻪﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯿﺶ ﺳﯿﺎﺳﯿﺪا ڕۆﻟﯿﺎن ھﻪﺑﺖ
ﺋﻪﮔﻪر ژن ﺑﯿﺖ ﺋﺎزادی ﺧﯚ ڕزﮔﺎرﻛﺮدﻧﻪ ﻟﻪ ﺟﻪھﺎﻟﻪت و ﻧﻪزاﻧﯽ
ﻣﻦ ﻋﺎﺷﻘﯽ ﺋﺎزادﯾﻢ
ژنێكی هۆشیار و رێكخستوو ،كۆمه‌ڵگایه‌كی دیموكراتیك
خاوه‌ن ئیمتیاز
ئه‌ستێر ه عه‌بدولجه‌بار
سه‌رنووسه‌ر
د.رابیعه قاسم ه سه‌ندیكای ژماره‌ی متمان رۆژنامه‌نووسانی كوردستان241 :
په‌یوه‌ندی truskajin@gmail.com
سنور كه‌ریم ویژدان نوره‌دین ه ره‌شید روناك حه‌م ژه‌نگار محه‌مه‌د ئه‌مین كه‌لسوم حوسێن
ئاگۆستی 2017
......
ده‌سته‌ی نووسه‌ران
161
ماڵپه‌ر www.truskapress.com ژماره‌ی تلفۆن 07705124058 چاپ
چاپخانه‌ی كه‌مال تیراژ 1000 :دانه نرخ 1500 :دینار
سه‌رجه‌م ئه‌م وتار و دیدو ه تروسكه‌دا بۆچوونانه‌ی ل باڵو ده‌بێته‌وه ،نوسه‌ر خۆی به‌رپرسیاره
..... وﺗﯚوﮋﮋ ﺳﯿﺎﺳﯽ
ﻧﺎوهڕۆك
ﺋﺎزادی ﺑﺎﺑﻪﺗﻜﻪ ﭘﻮﯾﺴﺘﻪ ﻣﺮۆڤ ﺑﯚ ﺧﯚی ﺑﻪ دهﺳﺘﯽ ﺑﮫﻨ٦ ............... ژﻧﺎن ﭘﻮﯾﺴﺘﻪ ﻟﻪ ھﻪﻣﻮو ﻛﺎﯾﻪﻛﺎﻧﯽ ژﯾﺎن و ﺑﻪﺗﺎﯾﺒﻪﺗﯿﺶ ﺳﯿﺎﺳﯿﺪا ڕۆﻟﯿﺎن ھﻪﺑﺖ١٢ ...
ﻫﺰری و رۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﺋﺎزادی ﺳﻪرﭼﺎوهی ﺋﻪﺧﻼﻗﻪ ١٦ .................................................................................................... ﺋﺎزادی ﺧﯚ ڕزﮔﺎر ﻛﺮدن ﻟﻪ ﺟﻪھﺎﻟﻪت و ﻧﻪزاﻧﯽ ١٤ ...............................................................
ﺋﺎزادی ڕهﻧﮕﯽ ﻣﯚره ﻟﻪ ﻧﺎو ﺷﯿﻨﯽ ﮔﻪردوﻧﺪا٢٠ ................................................................. ﺋﺎزادی ﺗﮕﻪﯾﺸﺘﻨﻪ ٢٣ .................................................................................................................. ﺋﺎﻣﺎﻧﺠﯽ ﺋﺎزادی ،ﺑﻪڕﻮهﺑﺮدﻧﯽ ﺳﯿﺎﺳﻪﺗﻜﯽ ڕاﺳﺘﻪﻗﯿﻨﻪﯾﻪ٢٨ ....................................
ﻛﯚﻣﻪﯾﯾﻪﺗﯽ
ﭼﯿﺮوﻛﯽ ھﻪﺗﺎو ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﺎن ﻛﭽﯽ ٩ﺳﺎﻧﻪی ﮔﻪرﻣﯿﺎﻧﯽ٣١ ........................... ،ژن ﻧﺎﻣﻮس ﻧﯿﻨﻪ ژن ھﺰی ﺋﺎﺷﺘﯽ و ﺋﺎزادﯾﯿﻪ٣٣ ..........................
ﺋﻪدﻩﺑﯽ
ﺑﯚ ﺧﯚم دهﮔﺮﯾﻢ٣٦ ................ ﻟﻪو ﻛﺎﺗﻪوه ٣٧ ................. ... ﺋﻪﮔﻪر ژن ﺑﯿﺖ ٣٨ ...............
ئا| تروسكه
ئازادی شاڕێی فڕینە
ئازادی! یه‌كه‌مین وشه‌یە كه هه‌ر گیانله‌به‌رێك له مرۆڤه‌وه بگره هه‌تا گیانله‌به‌رانی دیكه ،له سه‌ره‌تای دروستبوونیانه‌وه پێی ئاشنا ده‌بن .وه‌كو خانه‌كان و ئه‌و وزه‌ی ه كه به بێ هیچ سنورێك به دوای گه‌یشنت به ئامانجی وات ه پێكهێنانی جه‌سته‌یەكی به‌ره‌و پێشه‌وه ئه‌ڕوات و هه‌بوون ده‌خۆڵقێنێ و ژیانێكی به‌واتا دروست ده‌كات .ته‌واویی كۆئه‌ندامانی جه‌سته ب ه بێ ده‌ستێوه‌ردان و ده‌ستدرێژیی له ئه‌ركی یه‌كرت ،زۆر به جوانی و رێكوپێكی خه‌بات ده‌كه‌ن .هاوئاهه‌نگی و پێكه‌وه ئیشكردن پره‌نسیپی بناخه‌یی وزه‌ی ئازادییه .ده‌ستی به سه‌ردا نه‌گیرا ،به‌اڵم له گه‌ردوندا بۆ به‌واتا كردنی ژیان ،سنووری ئه‌خالقی هه‌بوونی پاراست و ڕێزلێنان له یه‌كرت بوو به ئه‌رك .بێگومان كاتێك وز ه كه‌وته ژێر ڕكیفی ده‌سه‌اڵتداری و حوكمی به‌سه‌ردا كرا ،ئه‌وا ئیرت ناتوانین باس له ئازادی بكه‌ین .وزه‌یه‌كی كه قه‌فه‌س و دیلكرا ئیرت ناتوانێ ب ه پێی پێویستی هه‌بوون جووڵه‌ی هه‌بێت و جووڵه‌كانی به پێ پێویستی ئه‌قڵیه‌تێكی زاڵ و چه‌وسێنه‌ر ه كه به ته‌واوه‌تی دژی ئه‌م وزه‌یەیە .ئه‌مه ڕێك هه‌مان شت ه كه ل ه كه‌سایه‌تی ژن و پیاودا به ئاشكرا پێشكه‌وت .كاتێك ئه‌قڵیه‌تی ده‌سه‌اڵتخوازی ده‌ستی به سه‌ر نرخه‌كانی كۆمه‌ڵگه و هه‌بووندا گرت ،ئیرت وزه و ته‌واوی خانه‌ی گیانله‌به‌ران له‌م گه‌ردوونه‌دا كونرتۆڵ كران و هێدی هێدی به‌ره‌و ماده‌بوون ڕۆیشنت .ئه‌مه له سه‌ر ئه‌قڵیه‌ت و جه‌سته‌ش به ته‌واوی كاریگه‌ریی ئه‌وتۆی دانا. مرۆڤێك ك ه ئه‌قڵ و هزری به‌رده‌وام ل ه جووڵه و بیركردنه‌وه‌دا نه‌بێ ،بێگومان له گه‌ڵ خۆیا جه‌سته‌یه‌كی بێ جووڵه و دیل و كوێله په‌روه‌رده ده‌كات. له سه‌ده‌ی 21دا گه‌یاندیانه قۆناغێك كه مرۆڤه‌كان زۆرتر ل ه ئازادیی ڕامان بیر ل ه ئازادی جه‌سته و به‌ده‌نیان بكه‌نه‌وه. چون به‌ڕاستی جه‌سته‌ش ئه‌وه‌نده ته‌نگه‌تاو بووه كه بۆ ڕزگاركردنی خۆی ده‌ڕواته هه‌ر ڕێگه‌یه‌كی .بۆ ژنانیش هه‌مان بابه‌ته! بۆیه ئه‌مڕۆ بابه‌تی ئازادی جه‌سته بابه‌تی سه‌ره‌كی و گرینگه بۆ ژنان و به‌داخه‌وه زۆرتر له هزرێكی ئازاد گرینگی به جه‌سته‌یه‌كی ئازاد ده‌دات .دیسان به‌داخه‌وه ،كاتێك باسی ئه‌مه ده‌كه‌ین ئه‌نجامه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه كه ئازادی جه‌سته‌ش له خستن ه خزمه‌تی پیاو و ئه‌قڵیه‌تی پیاو ساالرییدا ده‌بینن و ته‌نانه‌ت كێش ،ره‌نگ ،جوانی و شكڵی جه‌سته‌ش پێویسته به پێ داخوازییه‌كانی پیاو بێت .كه واته ناتوانین لێره‌دا باس ل ه ئازادی جه‌سته‌ش بكه‌ین ،چونکە هزری مرۆڤه‌كان و به‌تایبه‌تیش ژنان دیل و كوێله‌یه .له ڕاستی دا ئه‌وه‌ی ك ه ئه‌مر ده‌كات كه جه‌سته‌ی خۆی به‌و ره‌نگه سه‌یر بكات ،هه‌مان ئه‌قڵی دیلبووه كه هه‌موو خانه‌كانی به ده‌ستووری ئه‌م ئه‌قڵیه‌ته دژ به‌ژنه داگیركراوه. بۆیه گرینگه ئێمه‌ی ژن ،له واتا و وشه‌ی ئازادی به جوانی تێبگه‌ین .ئازادی له‌و كاته‌وه له ژن وه‌رگیرا كه هه‌ستی ژنانه ،ره‌نجی دایكانه و عه‌داله‌تی مرۆڤدۆستیی لێدزرا و كرا به كوێله‌یه‌كی بێ مووچه و بێ به‌رامبه‌ر .بۆیه پێویست ده‌كات جارێكی دیكه ئێمه‌ی ژن خۆمان هه‌وڵ بدەین كه بگه‌ین به ئازادی .له ڕاستی دا ئازادی وه‌كو زۆر جار پیاوان باسی ده‌كه‌ن ئه‌وه نییه كه ئه‌وان ب ه ژنی بده‌ن ،به‌ڵكوو پێویسته ئێمه‌ی ژن به تێكۆشان ،ماندووبوون و ره‌نج و زانستێكی مێژوویی ،ئازادی به‌ده‌ست بخه‌ین و له ناخه‌وه هه‌ستی پێبكه‌ین .ئه‌و ئاڵوگۆڕانه‌ی كه رۆژانه له ژیان و كه‌سایه‌تیدا پێشده‌كه‌ون و به‌ره‌و سه‌ركه‌وتنی كه‌سایه‌تی و هزریی هامنانده‌دات ،هه‌موو نیشانه‌ی ئازادییه .ئه‌و كاته‌یه كه ئه‌قڵیه‌تی ده‌سه‌اڵتدار و پیاوساالریی-ش ناچار ه ڕێز له‌م ئازادییه بگرێ .ژن ب ه گه‌یشنت به‌و قۆناغ ه بێگومان پاراسنت و به‌شداربوونی خۆی ل ه هه‌موو گۆڕه‌پانه‌كانی ژیاندا گه‌ره‌نتی ده‌كات ،بۆیه ده‌توانێ جارێكی تر مافه خۆراوه‌كانی بەدەست بهێنێتەوە .بۆ ئه‌مه‌ش ئه‌قڵیه‌تێكی دیموكراتیك پێویسته .چونکە ئه‌گه‌ر وه‌ها نه‌بێت ،ناتوانین ئه‌و ئازادییه‌ش بخه‌ینه خزمه‌تی كۆمه‌ڵگه و منوونه‌ی سیستمی مۆدێرنیته‌ی سه‌رمایه‌داریی ته‌نیا باسكردن له ئازادیی تاكه‌كه‌سی ناتوانێ له ئازادی تاك و كۆمه‌ڵگه‌ش دا ڕۆلی هه‌بێت ،به پێچه‌وانه تاك له خزمه‌ت كۆمه‌ڵگه و كۆمه‌ڵگه له خزمه‌ت تاكدا بێت و ئێمه‌ی ژنان پێویسته له‌م پێناوه‌دا شۆڕشی فیكریی پێش بخه‌ین ،چونکە یه‌كه‌م جار ك ه كوێله كراین له الیه‌نی فیكرییه‌وه لێامندرا و بێ هێز كراین كه واته له كوێ الواز كه‌وتووین ،پێویسته جارێكی دیكه بگه‌ڕینه‌وه بۆ ئه‌وێ و به‌و زانسته‌وه هه‌نگاو هه‌ڵبگرین .هه‌وڵدان له‌م پێناوه‌دا بێگومان ده‌بێته هۆكاری ئاڵوگۆڕ و پێشكه‌وتن ،چونکە ئازادی بۆ خۆی واته تێكۆشانێكی به‌رده‌وام و هه‌میشه‌یی .بۆیه پێویسته به‌وه نه‌خه‌ڵه‌تین كه واڵتێك یان تاكێك و كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ئه‌گه‌ر ئازاد كرا ،یان گه‌یشت به ئازادی واته ئیرت پێویسته دانیشێ و تێكۆشانی نه‌بێت .وه‌كو فه‌یله‌سوف سپینۆزا ده‌ڵێ" :تێگه‌یشنت بۆ خۆی ئازادییه ".و له‌و بڕوایه‌داین كه ئه‌م ره‌سته‌یە واتای هه‌موو بابه‌ته‌كه‌مان ده‌گه‌ێنێ.
وتووژی
ئازادی
ه مرۆڤ ه‌پێویست بابه‌تێك ه ده‌ستی بهێنێت بۆ خۆی ب
ئا :تروسکە گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
6
ئه‌م جار ه
ه ل
به‌شی
ڕاپۆرتی
ه بارەی بابه‌تی ئازادی له‌گه‌ڵ چین گۆڤاره‌كه‌ماندا ،ل ه گفتوگۆ دەکه‌ین .ئازادی بۆ ژنان چ واتایه‌كه وتوێژه‌كانی كۆمه‌ڵگ ه دەگەیەنێت ،ئایا ئازادی بابه‌تێكی جه‌سته‌یی و ڕ‌واڵه‌تییه ،یان پێویستی ب ه ه هه‌ر ژنێك پێویست ه ك ئازادی تێڕامان و فیكریی هه‌یه ،هه‌روه‌ها ئازادی بابه‌تێك ه ژن ه ده‌توانێ ئازادیی ب تا چه‌ند ه و چۆن هه‌وڵی بۆ بدات ،ئایا به‌راستیی كۆمه‌ڵگ ه ئازادیی چۆن تێكۆشانێكی پێویسته؟ و زۆر پرسیاریتر كه ببه‌خشێ؟ بۆ گه‌یشتن ب ی لەالیەن چەند بەڕێزێکەوە قسەی دەربارە دەکرێت، ه ئاراوه ،لەم راپۆرتەدا ئازاد دێت ه به‌تایبه‌تیش ه ئێم ه هه‌ر كام ل دەخوازین ئەم راپۆرتە ببێتە هۆكاری ئەوەی ك ه به‌راستیی هه‌تا چ ه بیر له‌وه بكه‌ینه‌و ه ك وه‌كوو ره‌گه‌زی ژن جارێكی دیك ه بێ هه‌بوونی ه واتای چییه؟ ب ڕاده‌یه‌كی ئازادیین و ئازادی بۆ ئێم هو ه ئازادی جه‌ست ئازادی تێڕامان ئایا ده‌كرێ بگه‌ین ب كۆمه‌ڵگه‌یش؟!
لە دونیادا كەس خۆشی نەوێیت و ئازاد بیت زۆر باشترە لەوەی هەموو دونیا خۆشیان بوێی ،بەاڵم ئازاد نەبێت!! ڤیان حه‌سه‌ن ـ رۆژنامه‌نووس: ئەگەر باس لە ئازادی بكەین ناوی خۆی بە خۆیەوەیەتی ،ئێمەی مرۆڤ كاتێك لەدایك دەبین بە ئازادی لەدایك دەبین ،بەاڵم بەداخەوە لەم سەردەمەدا زوو كۆت و بەند دەكرێت .بەتایبەت گەر باس لەم كوردستانەی خۆمان بكەم هەم لەڕوی بەرامبەرەوە، تەنانەت لەڕوی یاساشەوە ئازادی خەریكە نامێنێت و دەستی بەسەردا دەگیرێت .هەڵبژاردن و گرتنەبەر بۆ ئازادییش رەنگە لە كەسێكەوە بۆ كەسێكی دیكە‌و لەكۆمەڵگایەكەوە بۆ كۆمەڵگایەكی‌دیكە جیاواز بێ ،بەاڵم ئەگەر مرۆڤ گەیشتە قۆناغی تێگەیشنت لە ئازادی واتە بەو باوەڕە گەیشتووه كە بەبێ ئازادی ناتوانێ بژی ،دەبێتە خەباتگێڕی ماندوو
نەناسی رێگای‌ئازادی .لە الیەكی دیكەشەوە زوربەی كات بەر پرسیارین لە ئازادییەكامنان ،زۆر جار لە مانای ئازادی ناگەین و بەهەڵە بەكاری دەهێنین و وادەزانین ئازادی تەنها بۆ ئەو شتانەیە حەزی خۆمان بیەوێ بە هەمو شتەكانەوە ئەمەش هەڵەیە .خۆمان دەبینە هۆكاریك بۆ ئەوەی نا ئازادانە بژین و دەشبیت زۆر بە ژیرانە بەكاری بهێنین هەم لە ڕوی جەستە هەم لە گوتن پەیوەستی ی هەر جۆرە ئازادییەكیش لە بكەینەوە بە فیکرمان؛ زەوتكردن ئیرادەی مرۆڤ ،واتە زەوتكردنی‌هەر جۆرە مەعنەویەتێك لە كردەوەی ئەو .بونی ئازادی لە تاكدا دەبێت جیاوازی نەبێت ،چەندە ئازادی بۆخۆی بوێ دەبێت بۆ بە رامبەرەكەیشی بەهەمان شێوە هەیبێت .زۆر جاریش چەندە قسە لەسەر ئازادی دەكرێت ،پێویسته هاوكات لێكدانەوەی جیاوازی بۆ بكرێ ،ئازادی بۆ پێشكەوتن و سەركەوتنی مرۆڤ و كۆمەڵگه لە هەموو بوارەكانی ژیاندا پێویستییەكی سەرەكییە و ئەمەش دەبێت هەوڵ و قوربانی بۆ بدەیت تا خۆیشامن و كۆمەڵگه‌كەشامن پێش كەوێت .هەتا نەشزانین ئازادی بۆ چی بەكار دەهێنین و چ بە دەست هێنانێكی گەورەیە لەژیامنان رەنگە وەك پێویست هەوڵی بۆ نەدەین .ئازادییش گەر جۆراو جۆر بوو و رێز لەئازادی ڕادەربڕینی یەك
ژماره‌ی
161
ئاگۆستی 2017
7
بگرین دڵنیام كۆمەڵگەیش پێش دەكەوێ .زۆر بەداخەوە لە ئیستادا ئەوەی ئازادانە ڕاو و بۆچونی خۆی دەربربێت دەبێتە قوربانی بە حەق و ناحەق .جارێكی دیك ه دەڵێم بەداخەوە زۆربەی قوربانییەكان بەهۆی ڕادەربڕینەكانەوە كە ئازادانە و ڕاستگۆیانە دەرئەبڕێن و دەوترێت منونه‌ی ڕۆژنامەنوسان و ئافرەتان قوربانیی یەكەمن .وتەیەكی بەختیار عەلی-شم زۆر پی جوانە كە دەڵێت« :لە دونیادا كەس خۆشی نەوێیت و ئازاد بیت زۆر باشرتە لەوەی هەموو دونیا خۆشیان بوێی ،بەاڵم ئازاد نەبێت!!»
ل ه هه‌موو گه‌ردوندا هیچ شتێك ته‌نانه‌ت ئازادیش ب ه بێ ماندووبوون ده‌ست ناكه‌وێت سرو‌ه هادی ،فه‌رمانبه‌ر: خوه‌شبه‌ختانه وه‌كو ژنێك خۆم زۆر ئازاد ده‌بینم و هیچ كاتێكیش خۆم له پیاو به كه‌مرت دانه‌ناوه .له چوونه‌وه ده‌ره‌وه و له كاركردنه‌وه بگره و له هه‌ر بوارێكه‌وه ئه‌و ئازادییه‌م هه‌یه و خۆم له پیاو و هیچ كه‌سی دیكه كه‌مرت نه‌بینیوه .بۆچی ئه‌ڵێم پیاو؟ له به‌ر ئه‌وه‌یه به‌داخه‌وه له كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی پیاوسارییدا ده‌ژین و ئه‌وه‌ی كه پیوێسته و پێویست نییه وه‌كو ماف به پیاوان دراوه .به‌اڵم چونكه له كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دا ژیان ده‌كه‌ین كه هه‌ندێ شت بۆ ژنان به عه‌یب و شه‌رم ده‌زانن ،هه‌ندێ شت هه‌یه كه گوای ه ناكرێ ئێمه ده‌ستی بۆ ببه‌ین وبیكه‌ین، بۆیه به ناچاری زۆر جار وه‌كو ژن ده‌توانین واز له ئازادییه‌كانی خۆمان بهێنین .ره‌نگه من له بواری فیکره‌وه ل ه جیلی به‌ر له خۆم باشرت بم ،به‌اڵم نه‌وه‌ی ئێستا زۆر ل ه ئێمه باشرتن .ره‌نگه زۆر شت هه‌ی ه من بتوانم قبوڵی بكه‌م به‌اڵم منداڵه‌كه‌ی من نه‌توانێ .ئه‌وه‌شم پێخۆشه ،چۆن ئێمه وا فێر كراوین كه هه‌ر شت بۆمان عه‌یب بێت .ئه‌وه‌ش بڵێیم كه مه‌به‌ستم ئه‌وه نییه نه‌وه‌ی ئێستاكه خاوه‌ن ئازادی و كه‌سایه‌تی و فیکرێكی ئازادن، به‌اڵم النی كه‌م ده‌رفه‌ت هه‌یه ئه‌گه‌ر تاكی ئه‌و كۆمه‌ڵگه‌یە بۆ خۆی بیه‌وێت به دوای ئامانج و ئازادییەکانی دا بگه‌ڕێ. به‌داخه‌وه ئێمه ده‌ستامن بۆ هه‌ر شتێك ده‌برد ،عه‌یب بوو،
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
8
ته‌نانه‌ت له كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دا ژیاوین كه گه‌وره‌بوونیشامن عه‌یب بوو ،به‌اڵم خۆشبه‌ختانه ئێستا ئه‌و شتانه كه‌مرتن و خه‌ڵك چاوكراوه‌ترن. بێگومان له هه‌موو گه‌ردوندا هیچ شتێك به بێ ماندووبوون ده‌ست ناكه‌وێت و پێویستی به هه‌وڵدان هه‌یه .شۆڕشی ژنانی كورد له كه‌سایه‌تی په‌كه‌كه‌دا كه ل ه ئاستی كوردستاندا به‌ڕێوه ده‌چێت ،شۆڕشێكی بوێرانه و جوانه .زۆر خوه‌شبه‌ختم به‌و ژن ه ئازایان ه ك ه وازیان له ژیان و هه‌رشتی خۆیان هێناوه و تێكۆشانی ئازادی به‌ڕێوه ده‌به‌ن ،به راستیی هه‌ر ژنێک ناتوانێ ئه‌و ژیانه هه‌ڵبژێرێ .هیواشم ئه‌وه‌ی ه كه بتوانن ببنه رێگ ه نیشانده‌رمان له دیتنه‌وه‌ی رێگای ئازادیی دا. هه‌موو مرۆڤێك پێویسته سهرهتا له بواری فیکرییه‌وه خۆی ئازاد بكات ،به‌اڵم ده‌رفه‌تی ژیانیش كاریگه‌ری ل ه سه‌ر ئاستی تێكۆشان داده‌نێت كه پێویسته مرۆڤ بتوانێ ئه‌و ڕێگایه ببینێته‌وه و ونی نه‌كات .ئازادیی بابه‌تێكه كه پێویست ه مرۆڤ بۆ خۆی به ده‌ستی بهێنێت ،نه‌ك چاوه‌ڕوانی ئه‌وه بێت پێبده‌ن .پێویسته هه‌ر تاك بۆ گه‌یشنت به ئازادی هه‌وڵ و ماندووبوونی هه‌بێت .چونكه دۆخی واڵته‌كه‌ی ئێمه جیاوازتر ه ڕه‌نگه بۆ به‌ده‌ست خستنی ئازادی وه‌كو ژن به‌تایبه‌تی تووشی زه‌حمه‌تی زیاتر ببین .من خۆم یه‌ك له‌و كه‌سانه‌م كه زۆر به هیواوه سه‌یری ژیان ده‌كه‌م و قه‌ت به‌رامبه‌ر به‌و زه‌حمه‌تیانه بێ هیوا نه‌بووم. له زه‌حمه‌تییه‌كانی ژیان قه‌ت نه‌ترساوم و زۆر جار بییركردنه‌وه‌ی سه‌قه‌تی زۆر له پیاوان جێگای پێكه‌نین بوو ه بۆ من .له هه‌نگاونان قه‌ت ناترسم و پێداگری ده‌كه‌م له ڕێگای گه‌یشنت به ئامانجه‌كانم.
ئازادی
جەوهەری مرۆڤبونە
ویژدان نوره‌دیین ـ مامۆستا: ئاپۆ دەڵێت»ئەگەر ژیان هەبێت با بە ئازادی بێت ،ئەگەر مردنێك هەبێت با لە پێناوی ئازادییدا بێت ».ئازادی
وشەیەك نییە كە بەسادەیی ئاماژەی پێبكرێت، بەڵكو بریتییە لە گوتن و كردار ،وێنەكردنی ژیان بەو جۆرەی كە هەرتاكێك دەیەوێت بە بێ هیچ كۆسپێك گوزارشتی لێبكات و لە پێناوی ئەمەشدا چەندیین كۆشش و ماندووبونی دەوێت، هەروەها بە ئازادی گوزارشت لە شتەکان بکات و دەریان بڕێت ،هەر جۆرە ڕەخنە و كارێكە كەبۆ جوانرتكردنی ژیان و بەردەوامی پێدانی دەخرێتەڕوو لە پێناوی دەستەبەركردنی ماف و خۆشگوزەرانی بۆ سەرجەم مرۆڤایەتی و پاراستنی بەهای مرۆیی ،هەربۆیە ئازادی لە پێویستیەكانی كەسێتی تاك هەژماردەكرێت و بە بەشێكی سەرەكی بەختەوەربونی ژیان دادەنرێت ،هەروەك ئازادی بۆ سەرجەم دروستكراوەكان پێویستە و مافی هەمووانەو بۆیە ناتوانرێت بەئاسانی دەستبەرداری ببین. ئازادی بە گشتیی دوو چەشنە ،ئازادی تاكەكەس و ئازادی گشتیی ،هەر یەك لەم دوو الیەنە پێویستە كارەكانیان و بۆچونەكانیان لە بازنەیەكدا بێت ،كە بەدەرچون لەو بازنەیە دەبێتەهۆی زەوتكردنی مافی ئەوی دیكەیان ،گرینگی ئازادی لە چەند الیەنێكەوە دەردەكەویت ،یەكێك لەوانە ئازادی هۆ و پێناوێكە بۆ بەرزكردنەوەو پێشخستنی ئاستی رۆشنبییریی كۆمەڵگە ،بەڵگەش ئەوەیە ئەو واڵتانەی كە ئازادی تێدا بەرجەستەیە لە ڕیزی واڵتە پێشكەوتوەكان هەژمارددەكرێن .چونكە ئازادی تواناكانی مرۆڤ دەردەخات و خزمەتێكە كە تاك دەتوانێت پێشكەشی واڵتەكەی بكات ،لە الیەكی ترەوە ئازادیی ڕادەربڕین ڕێگەیەكە بۆ بەشداریكردن لە دەركردنی هەر بڕیارێك و گفتوگۆكردن تیایدا كە دواتر ئاسانكارییە بۆ هەڵبژاردنی باشرتین بڕیار ،چونكە بوونی ئازادی لە هەربوارێكدا كارئاسانی بۆ تاك دەكات لە پێشكەشكردنی باشرتین كار لەبوارەكەیدا (سیاسیی ،ئابووریی، كۆمەاڵیەتیی ،هونەریی...هتد) ،هەروەها ئازادی هۆكارێكە بۆ داهێنان لە كۆمەڵگەدا هەر لەبەرئەوە بە بێ ئازادی تاك ناتوانێت داهێنان و بەرەوە
پێشچون لە كۆمەڵگەدا بكات ،ئەمەش وا لە تاك دەكات بە بێ دیاریكردنی سنورێك بیر بكاتەوە و سەرەنجام بڕیاری دروست و گونجاو بەرهەم دێنێت. لە هەر كۆمەڵگایەكدا كە ئازادی بەرقەرار بێت، ئەوا تاك هەست بە خۆشبەختی دەكات و زیاتر بەشدار دەبێت بە دەرخستنی بیرو بۆ چونەكانی، ئەمەش دەریچەیەك دەبێت بۆ خستنەڕووی گیروگرفتەكانی بەبێ بەربەست ،هەروەها رزگاربون لە كۆیالیەتی و داگیركاریی و توندو تیژیی. سەرەنجام لە بوونی ئازادییەوە رێكخستنی كۆمەڵگەی لێ دێتەكایەوە و پێوەندیی نێوان توێژەكانی كۆمەڵگە پتەو دەبێت لە پێناو رزگاربون لە زۆرداریی و هێنانە دی خۆشگوزەرانی .بۆ دەستەبەركردن و بە دێهێنانی ئازادی ،دەبێت سەرەتا لە
ژماره‌ی
161
ئاگۆستی 2017
9
کۆڵنەدان پێویسته ،چونکە ئازادیی و ماف نادرێت دەسەندرێت ،به‌م شێوەیە دەکرێ ئازادیی بەدەست بهێنن .بێگومان هه‌ر شت دەستپێکی لەفیکر و ئه‌قڵیه‌تدایە هه‌ر بۆیە ئازادیی فیکر گرینگرتینە ،هه‌ر کات فیکر ئازاد بوو وەکو زنجیرەیەک ئازادییەکانی تریش بەخۆوە دەبەستێ.
پەروەردەكردنی تاكەوە دەستپێبكەیت ،ئەویش بە كارپێكردنی مێشك و راهێنانی لەسەر بییركردنەوەی ئازاد و گفتوگۆكردنی ئازادانە و نەهێشتنی سەپاندنی بیر و بۆچونی زۆردارانە ،رێگەی نوێی پەروەردەكردن و فێركردنی لە ماڵ یاخود لەقوتابخانە بۆ مندااڵن فەراهەم بكرێت ،تاكو كەسایەتێكی سەربەخۆ و ئازادییان هەبێت ،هەروەها هەر شتێك تاك بۆ خۆی بە باش و ڕەوا دەزانێت بۆ بەرامبەرەكەی بە ڕەوا بزانێت .ماوەتەوە بڵێین پێویستە مرۆڤ ئازادی فیکر ئازادبێت ،هەروەك چۆن بە ئازادی لە دایك گرنگتره دەبێت ،ئازادی جەوهەری مرۆڤبونە ،مایەی بونی مرۆڤە و خۆشی و بەختەوەریەكانییەتی ،هەر ل ه ئازادی جه‌ست ه لەبەر ئەمەش هاوشانی پێویستییە زەرورەكانی مرۆڤ دانراوە هەمیشە مرۆڤەكان بۆ بەختەوەربونیان داوای نان و ئازادییان كردوە. ڤیان كاكه‌یی ــ ژنی ماڵ: ئازادی به واتای ئه‌وه دێ كه هه‌ر مرۆڤێك به ئازادی بیر و باوه‌ڕی و فیکری خۆی جێبه‌جێ بكات ،ئازادییش ئه‌وه راناگه‌ینێت ك ه مرۆڤه‌كان ئازاد بن ب ه جه‌سته به‌ڵكو پێویسته ئازاد بن به‌فیکر. ئازادی و وه‌كو خۆم ،ئازادی به‌وه تێگه‌یشتووم ك ه هه‌ر ژنێك ماف نادرێت دەبێت به ئازادی بیر بكاته‌وه و ئه‌م ئازادییه به ئاسانی دەسەندرێت ب ه ده‌ستامن ناكه‌وێت ،ته‌نها به تێكۆشان دژ به بیر و باوه‌ڕی جەهاله‌ت و پیاوساریی و هه‌موو ئه‌قڵیه‌تی ده‌سه‌اڵتدارێك مسۆگه‌ر ده‌بێت. به ڕای من هیچ مافێكی ئازادی نه‌دراوته ژن، ته‌نانه‌ت بچوكرتین ماف نه له الیه‌نی فیکر و نه له هیچ ئاڤان عه‌بدواڵ ــ خوێندكار: الیه‌نێكی تر و تاكو ئێستا توندو تیژیی و ده‌ستدرێژیی ئازادی بنچینەی سەرەکی ژیانە ،بۆ کۆمەڵگەیەکی به‌رده‌وامه له سه‌ر ژنان .هه‌روه‌ها تاكو ئێستا خێزان به ئازاد پێویستامن بەتاکی ئازاد هه‌یە .ئازادی لە فیکر و تایبه‌تی له ژێر ده‌ست و فیکری جاهله‌تدا ده‌ژی، بیرکردنەوە و زهنییەت دایه ،بەاڵم بەداخەوە زۆرینەی ئێستاش ده‌بینین له ناو كۆمه‌ڵگه‌دا ژن به ئاسانی تاکەکانی کۆمەڵگە لەواتای ئازادی نەگەیشتون ده‌كوژرێت له ژێر ناوی شه‌رف و ناموسدا و ئه‌م بەتەواویی .بەداخەوە! لەکۆمەڵگەیەکی پیاوساریی دا رووداوانه‌ی كه رووده‌دات به هۆی نه‌بونی فیكر و دەبێ ژن هه‌ست بە چ ئازادییەک بکا؟! بەاڵم په‌روه‌رده‌ی پێویسته بۆ ژنان. لێرە خاڵێک هه‌یە بەشێوەیەکی بەرچاو کە ژنان بۆ گه‌یشنت به واتای ئازادی راسته‌قینه ،ده‌بێ خۆیشیان لەواتای ئازادی نەگەیشتوون ،داوای ده‌ست به تێكۆشان بكه‌ین و خۆمان په‌روه‌رده ئازادی و مافەکانیان ناکەن وپێداگری ناکەن بۆ بكه‌ین بۆ جێبه‌جێكردن و به‌دیهێنانی ئازادی بەدەستهێنانی ژیانێکی ئارام ،ئەمەش بەهۆی و یه‌كسانیی ناو كۆمه‌ڵگه و به‌تایبه‌تی به‌دیهێنانی ئەوەی کە پەروەردەی دەستی پیاو ساالریین .ئازادی بۆ هه‌ر ژنێك .به‌ڕای من ئازادی ژنێک بۆ ئەوەی ئازادی بەدەس بێنێ پێویستە فیکر له ئازادی جه‌سته گرینگرته له‌به‌رئه‌وه‌ی به هه‌وڵبدات ،بەرخودان بکا ،خۆی پەروەردە بکا ،ئازادیی فیکر ده‌گه‌ن به هه‌مو ئازادییه‌كانی دیكه، خۆڕێکخسنت بکات ،گەڕان بەشوێن ئازادی و واته پێویسته له سهرهتا فیکری خۆمان ئازادكه‌ین و گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
10
له رێی فیکرێكی ئازاده‌و ه ده‌گه‌ین به ئازادی و هه‌موو مافێكی ژنان.
ئازادی ژن واته ئاوه‌دان كردنی ژیانه،
ئه‌وین نه‌ژده‌ت ـ ده‌سته‌ی رێوه‌به‌ری پارتی ژیانی ئازادی كوردستان (په‌ژاك): گه‌ڕان به دوای ژیانێكی ئازاد و ناسنامه‌ی ئازاد، لێگه‌رینێكی زۆر درێژخایه‌نه كه به‌رده‌وامه و زیاتر له هه‌موو چینه‌كانی كۆمه‌ڵگه ،ژنه كه تینووی ئازادییه .بێگومان بێ ناسنامه‌بوونی ژن ڕێگای بۆ ئاڵۆزییه‌كی قووڵ كردوه‌ته‌وه .بۆیه رێبه‌ر ئاپۆ ده‌ڵێ« :ناسنامه‌ی ژن به‌رده‌وام ڕووبه‌ڕووی قه‌یرانه ».قه‌یران ئه‌وه‌نده‌ی كه زه‌حمه‌ته، ئه‌وه‌نده‌ش ده‌رفه‌تی ئاڵوگۆڕ و شۆڕشیش ده‌ڕه‌خسێنێ. بۆیه ئازادبوونی ژن له دۆخێكی وه‌هادا چه‌نده مێژووییه، ئه‌وه‌نده‌ش بابه‌تێكی رۆژانه و په‌یوه‌سته به كاته‌وه. رزگاربوون له‌م ناسنامه ئاڵۆزه ،به‌ر له هه‌رشت پێناسه‌یه‌كی ڕاست و دروستی ده‌وێت .له راستییدا ئه‌وه‌ی ده‌بێت ه هۆكار كه ژن ڕووبه‌ڕووی دۆخێكی وه‌ها ببێته‌وه ،ئه‌و پێناسه هه‌ڵه‌یه له‌سه‌ر ناسنامه‌ی ژن پێشكه‌وتووه. هه‌ر ره‌نگه رێباز و ئه‌قڵیه‌تێك له هه‌ر گۆڕه‌پانێكدا به پێی چه‌مكی ده‌سه‌اڵتی خۆیان هه‌وڵیانداوه كه پێناسه‌یەك بۆ ناسنامه‌ی ژن بدۆزنه‌وه .له ئه‌نجامدا جگه له ژن هه‌ركه‌س ناو ،پێناسه و واتایه‌كی بۆ ژن داناوه .ئه‌مڕۆ كاتێك به شێوه‌یكی به‌رفراوان باس ل ه ئازادی ژن ده‌كرێت، پێویست ه ژن به گۆمان سه‌یری ئه‌م بابه‌ته بكات و هه‌وڵ بدات كه به بنه‌ما وه‌رگرتنی سه‌رچاوه‌ی مێژوویی ،رۆڵ و ده‌ستكه‌وته‌كان و كه‌سایه‌تی خۆی له ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تیی دا سه‌ر له نۆی پێناسه بكات ،ئه‌مه‌ش هه‌نگاوێكه له پێناو خۆناسیندا. خۆناسین ،له ئه‌نجامدا به‌ره‌و خۆبوون ده‌ڕوات ،ئه‌و كاته‌یه كه ژن تێده‌گات كه به‌پێچه‌وانه‌وه‌ی هه‌موو تێوری و ئه‌و تیزانه‌ی له الیه‌ن ئه‌قڵیه‌تی پیاوی ده‌سه‌اڵتداره‌وه پێشكه‌وتووه،
ئه‌و بۆ خۆی ناسنامه‌ی ڕاسته‌قینه‌ی كۆمه‌ڵگه و ژیانه .ل ه هه‌ر ده‌رگایه‌كی بدات ،ئاسۆیه‌كی رووناكه بۆ گه‌یشنت به خۆناسین و خۆبوون .ئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆكار كه ژن بزانێ ئه‌و ئامێریك نییە له ژیاندا .به‌ڵكوو شاده‌ماری ژیان و سه‌رچاوه‌ی خۆڵقاندنی كۆمه‌ڵگه‌یه .ژیریی هه‌ستیاریی و ژیریی شیكاریی ژن ئه‌م ده‌رفه‌ته ده‌رخسێنێ كه جگه له‌وه‌ی كه تێگه‌یشتنێكی ڕاسته‌قینه له‌الی خۆی دروست بێت ،له هه‌مان كاتدا فێڵبازی و به‌الرێداچوونی ئه‌قڵیه‌تێك كه له سه‌ر كۆمه‌ڵگه سه‌پاوه ،ئاشكرا بكات .واتایه‌كی ڕاسته‌قینه بدات ه راستیی و كۆمه‌ڵگه له نێو له‌پی ئه‌م دۆخ ه دڕنده‌ی ه رزگار بكات. بێگومان كاتێك باسی ئازادی و ژن ده‌كرێت ،پێویسته هه‌موو مێژووی سیستمی پیاوساالری ده‌سه‌اڵتدار بخه‌ینه به‌ر لێپرسینه‌وه .بۆیه بۆ سه‌ر له‌نوێ ئاواكردن ،زیندووكردنه‌وه و خۆلقاندنی سیستمی نوێ به‌بێ ویژدان ،ئه‌خالق ،فیکر و هه‌ستی ژن ،واتە سیستمێكی پێویسته یه‌كسان و ئازاد، دیموكراتیك و ئه‌خالقیی كه له‌گه‌ڵ پێشكه‌وتنه‌كانی كاتدا یه‌كبگرن و ئه‌مه‌ش بابه‌تێكی ژیانیی و حاشا هه‌ڵنه‌گره .چونکە ناكرێت كه ژن و ژیان ل ه یه‌ك جیا بكرێته‌وه .به شكست و سه‌ركوتكردنی ئیراده‌ی ژن توانیان ژیان خراپ و هه‌ڵیبوه‌شێننه‌وه ،بۆیه ئازادی ژن واته ئاوه‌دان كردنی ژیانه، ئه‌مه‌ش له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دیموكراتیك و یه‌كسانخواز مسۆگه‌ر ده‌بێت .ژن ئه‌گه‌ر به‌دوای ناسنامه‌یه‌كی ئازادەوەیە ،تێكۆشان ده‌كات له‌گه‌ڵ ده‌ستكه‌وت و سیستمی ده‌سه‌اڵتداریی .ئه‌مه‌ش ڕۆلی پێشه‌نگایه‌تی ژنه وه‌كوو هێزی گۆڕانكاریی و به‌ئیراده كردنی كۆمه‌ڵگه، جگه له‌مه‌ش ناتوانین باس ل ه ئازادی ژن بكه‌ین. ره‌نگه بۆ گه‌ل ،نه‌ته‌وه ،دین ،تاكه‌كان و یان كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤه‌كان بتوانین باسی ئازادی تایبه‌ت بكه‌ین ،به‌اڵم ره‌گه‌زی ژن ته‌نیا كاتێك ده‌توانێ باسی ئازادیی ناسنامه بكات ك ه كۆمه‌ڵگه‌ش به هه‌مان ئاست له ژێر ده‌سه‌اڵت و ئه‌قڵیه‌تی ده‌سه‌اڵتداریی رزگار بكات و ڕۆڵی پێشه‌نگایه‌تی ژیانێكی دادپەروەرانە ،بە ئه‌خالق و دیموكراتیك بگێڕێ ،بۆیه ئازادی ژن بناخه و كلیلی ئازادی كۆمه‌ڵگه‌یه.
ژماره‌ی
161
ئاگۆستی 2017
11
ه هه‌موو كایه‌كانی ه ل ژنان پێویست ژیان و به‌تایبه‌تیش سیاسیدا ڕۆلیان هه‌بێت
.....د .ڕابیع ه قاسم
دۆخی كوردستان به قۆناخێكی هه‌ستیار تێپه‌ر ده‌بێت و پێویست ده‌كات به هه‌ستیاریه‌وه له گه‌ڵی مامه‌ڵه بكرێت، شۆڕشی رۆژئاوا سه‌نگی مه‌حكه بۆ هه‌موو كوردستان و بۆ مرۆڤایه‌تی .سه‌ركه‌وتن و ئه‌زموونی رۆژئاوا سه‌ركه‌وتنه بۆ هه‌موو مرۆڤایه‌تی. ره‌وشی باشور دروست كراوه له الیه‌ن واڵتانی دراوسێ تایبه‌تی توركیا ،قه‌یرانه‌كه‌ش سیاسیه نه‌ك ئابوری و پێویست ده‌كات الیه‌نه سیاسیه‌كانی تر جگه له په‌ده‌كه هه‌ڵوێستیان هه‌بێ ئه‌گه‌ر به‌شدارنین له‌م قه‌یرانه‌دا. هه‌موو گه‌ل له باشور ده‌بینن رۆژانه ملیاره‌ا دوالر ده‌چێته گیرفانی به‌رپرسی حیزبه‌كانه‌وه ،به‌اڵم بۆ مه‌عاشی خه‌ڵك پاره نیه!!!
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
12
ئه‌مه‌ش بێگومان بوه‌ته هۆكاری بێده‌نگی گه‌ل به‌رامبه‌ر هه‌موو ئه‌و ناحه‌قیانه‌ی كه سه‌رانی كورد له باشوری كوردستان به‌ڕێوه‌ی ده‌به‌ن ،چونكه گه‌ل له‌وان بێ هیوا بووه و چاوی گه‌ل له كوردستانه ،هێشتا ده‌ور دراوه به دۆژمنان و من له‌و بڕوایه‌دام شه‌ڕی داعش ته‌واو بێت ،گه‌لی كورد هه‌ڵوێستی خۆی ده‌بێت و ئیرتئه‌م بێ مافیه له سه‌رانی مافیای كورد له باشور قبوڵ ناكات ،به‌اڵم ئه‌وه‌ش كه ئێستاش پێویسته هه‌ڵوێستی زۆر هوشیارانه و به‌ئاگانه‌یه به‌رامبه‌ر بێ سیاسه‌تی و گه‌نده‌ڵی كه له باشوردا به ناوی حكومه‌ت و ڕێوه‌به‌ری ئه‌نجام ده‌درێت .بێده‌نگ بوون هاوكات ئه‌رێ كردنی ئه‌م سیاسه‌تانه‌یه و ره‌خساندنی ده‌رفه‌ته
بۆ تااڵن كردنی كوردستان له الیه‌ن داگیركارانی كوردستانه‌وه .بۆیه ئه‌م قۆناخه به‌رپرسیاریه‌تیكی مێژوویی و گه‌وره‌ی له سه‌ر شانی ئێمه‌ی گه‌ل به‌تایبه‌ت له باشوری كوردستاندا داناوه. بابه‌تی دیكه‌ش له‌م قۆناخه‌دا كه سه‌رنجی هه‌موو الیه‌كی كێشاوه به رۆژ كردنی ریفراندومه له باشور ،ئه‌مه‌ش بۆ ئه‌وه‌یه له سه‌ركه‌وتنه‌كانی رۆژئاوا كه‌م بكه‌نه‌وه ،خه‌ڵك له هه‌موو پارچه‌كانی كوردستان به په‌روشه‌وه گوێبیستی هه‌واڵه‌كانی رۆژئاوایه و سه‌رانی باشور به تایبه‌ت په‌ده‌كه چاویان به‌و سه‌ركه‌وتنانه هه‌ڵ نایه‌ت ،ریفراندومیان خسته به‌رباس تاكو سه‌رنجی خه‌ڵكی باشور و سوزیان راكێشن بۆ الی دروست كردنی ده‌وڵه‌تی كوردی ،به بیرو ڕای من ئه‌مه ده‌ستی ده‌وڵه‌تی توركیا و چه‌ندین ده‌وڵه‌تی ده‌ره‌كی دیكه‌شی له پشته‌وه‌یه. لێره‌وه ئه‌و پرسیاره‌م بۆ دێته پێشه‌وه؛ كه‌سێك ئه‌گه‌رداخوازی دروست كردنی ده‌وڵه‌تی بێت ،ئایا په‌رله‌مان و حكومه‌ت په‌ك ده‌خات ،ئابوری واڵت راده‌ستی دوژمنانی كورد ده‌كات ،هه‌موو كشت وكاڵ و پیشه‌سازی وخوێندن ودار وبه‌ردی واڵت په‌ك ده‌خات و هه‌موو خزمه‌تگوزاریه‌كان سیفر ده‌كات؟؟؟!! ئه‌گه‌ر سه‌رانی باشور جدیین بۆ ریفراندۆم هه‌نگاو هه‌یه پێویسته هه‌ڵبگیردرێت: یه‌كگرتنه‌وه‌ی پێشمه‌رگه و ئاسایش و هه‌موو هێزه -1 ئه‌منیه‌كان و ده‌ركه‌وتنیان له بن كنرتۆلی حیزب. ژێرخانی ئابوری پته‌و دروست بكرێت و -2 به‌تایبه‌ت بایه‌خی تایبه‌ت به كشتوكاڵ بدرێت. هه‌موو پاره دزراوه‌كان بگه‌ڕێته‌وه بۆ خه‌زینه‌ی -3 هه‌رێم. مه‌سعود بارزانی به بێ شه‌رت ومه‌رج ده‌ست -4 له كار بكێشێته‌وه. ئیشی جیدی بكرێت بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی ناوچه -5 دابڕاوه‌كان بۆ سه‌ر هه‌رێم. په‌له بكرێت بۆ به‌ستنی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی كورد -6 پێش ریفراندۆم. قه‌ره‌بووی فه‌رمانبه‌ران بكرێت و مۆچه‌كانیان -7 دابین بكرێت. ته‌نسیق له گه‌ڵ پارچه‌كانی تر كوردستان -8 بكرێت. ئه‌و كاته به‌دڵنیایه‌وه ریفراندۆم سه‌ركه‌وتوو ده‌بێت. بابه‌تی دیكه‌ش ،بابه‌تی به‌شداری ژنانه له هه‌موو
گۆڕه‌پانه‌كانی كۆمه‌ڵگه و له هه‌موو ئاستێكدا .به بۆچوونی من به‌شداربوونی ژن له هه‌موو كایه‌كانی ژیان ،سیاسی، كۆمه‌اڵیه‌تی ،سه‌ربازی و ئابوری واته سه‌ركه‌وتنی كۆمه‌ڵگه ،دووركردنه‌وه‌ی ژنان فه‌شه‌ل هێنانه به كۆمه‌ڵگه به‌گشتی. له باشور هه‌وڵ ده‌درێت ژن له ژیان دوور بخرێته‌وه و به‌تایبه‌ت له سیاسه‌تدا هه‌وڵ ئه‌ده‌ن به‌شداربوونی ژن به‌شداربوونێكی ره‌واڵه‌تی بێت یان ژنێك له بن كنرتۆلی پیاودا بێت ویان به ئه‌قڵیه‌تی پیاو بیر بكاته‌وه. به‌ڵكوو تاكوو ئێستا سه‌رۆك حیزبێك ژن نه‌بووه به حیزبی شیوعیشه‌وه ،هاوكات ژماره‌ی ژنان له ناو وه‌زیرانیشدا زۆر كه‌مه .ئه‌و ژنانه‌ی كه له ناو په‌رله‌ماندان ،نوێنه‌ری راسته‌قینه‌ی ژن نین و له به‌ر ئه‌وه یاسای فره‌ژنی له په‌رله‌مان تێپه‌ربوو ،له به‌ر ئه‌وه ئه‌بێ له باشوركاری جیدی بكه‌ین بۆ ئه‌م بابه‌تانه. ئه‌بێ له هه‌موو پرسه‌كان له سه‌ر كوردستان ژن به‌شدار بێت .ناكرێت ژن پشت گوێ بخرێت ،چونكه پشت گوێ خستنی رۆلی ژن له كایه‌كانی ژیان به‌تایبه‌ت پرسی نه‌ته‌وه‌یی شكست دێنیت و هیچ سه‌ركه‌وتن به خۆیه‌وه نابینێت .ئه‌زموونی هه‌ره مه‌زن له پێش چاومانه و ئه‌زموونی رۆژئاوا چون ژن له هه‌موو بواره‌كاندا به‌شداره سه‌ركه‌وتن به دوای سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست ده‌خه‌ن. به‌ستنی سێهه‌مین كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی ژنانی كورد سه‌ركه‌وتنه بۆ ژنانی باشور و گشتی ژنانی كورد .له‌وێ ئه‌بێ بڕیاری دامه‌زراندنی هێزی سه‌ربازی ژنان له باشور بدرێت و پێوه‌ندی پته‌و هه‌بێت له گه‌ڵ "یه‌په‌ژه" و "یه‌ژاـ ستار" و هێزی ژنانی شه‌نگال و هێزێكی پاراسنت بۆ گشتی ژنان له كوردستان دروست بێت. به‌و هه‌نگاوانه پێش پیاوان ده‌كه‌ون و ژنانی كورد ده‌بنه كارتی فشار بۆ به‌ستنی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی كورد. من دوباره ئه‌ڵێمه‌وه بێ به‌ستنی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی كورد هیچ شتێك بۆ كورد سه‌ركه‌وتوو نابێت ،به‌ستنی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی كورد گه‌ره‌نتی سه‌ركه‌وتنه و با هیچ كه‌سێك به خواستی خۆی بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆی مامه‌ڵه به دۆزه‌كه‌وه نه‌كات. من هیوادارم وه‌كوو ژنی كورد ببین ه سیمبول و به ئیرساره‌وه كۆنگره‌ی سێهه‌می نه‌ته‌وه‌یی ژن ببه‌ستین و ببینه هۆكار و سه‌به‌بی به‌ستنی كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی كورد.
ژماره‌ی
161
ئاگۆستی 2017
13
ئازادی ه نه‌زانی و جه‌هاله‌ت هل خۆ رزگاركردن گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
14
.....ئایتان شێخ عیسا
له‌و رۆژه‌وه كه گه‌ردون دروستكراو ه هه‌تا رۆژی ئه‌مڕۆ تاك و مرۆڤه‌كان مه‌راقی ئه‌م پرسیاره ده‌كه‌ن كه ئایا گه‌ردون چیه؟ ئێمه بۆچی دروست بووین؟ هه‌تا رۆژی ئه‌مڕۆ به‌رده‌وام مرۆڤ له لێگه‌رینی حه‌قیقه‌تدا بووه .ئه‌مه‌ش به واتای تێگه‌یشنت و پرسیاركردنه له الیه‌ن مرۆڤه‌وه یان ده‌یه‌وێت تێبگات .ئێمه‌ش له‌م بابه‌ته‌دا ده‌مانه‌وێت له سه‌ر چه‌مكی ئازادی قسه بكه‌ین ،بۆیه ڕووبه‌ڕووی پرسیاری "ئازادی چیه" ده‌بینه‌وه و ئه‌مه‌ش گونجاوتر و باشرته .ئه‌م چه‌مكه واتای چییه؟ مرۆڤ ده‌توانێ ئه‌م چه‌مكه كه وه‌كو دروشمێكی لێهاتووه ،رشۆڤه بكات؟ له كۆمه‌ڵگه‌ی ئێستاكه‌دا و له سیسته‌می كاپیتالیست و لیبه‌رالیسمدا زۆر رشۆڤه‌ی جیاواز له سه‌ر ئازادی هه‌یه و زۆر به هه‌ڵه پێناسه‌ی ده‌كه‌ن. ئازادی بابه‌تێك نیه كه ته‌نیا به چه‌ند وشه پێناسه بكرێت .سیسته‌می شارستانی ناوه‌ندگه‌ری و كاپیتالیست تاك و كۆمه‌ڵگه‌ی له دۆخێكیدا هێشتوه‌ته‌وه به‌ره‌و مێگه‌ل بوون هانیداوه و جگه له‌وه‌ش ده‌رفه‌تی بۆی نه‌هێشتوه‌ته‌وه .وه‌كو شێرپه‌نجه له هه‌موو ره‌گه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌دا باڵو
بوه‌ته‌وه و زیانێكی گه‌وره‌ی به ناوه‌ندی فكركردن گه‌یاندوه .چونكه ئازادی سهرهتا له مێشك و فكردا ده‌ست پێده‌كات .بۆیه هێزه شارستانی ناوه‌ندگه‌راكان ئه‌م ناوه‌ندانه‌یان تااڵن كردوه ،ده‌رفه‌ت ناده‌ن كه بیربكه‌نه‌وه، له سه‌ر ناوی لیبه‌رالیسم و ئازادی تاكه‌كه‌سی مرۆڤه‌كانیان ل ه رسوشتی خۆیان دوور خستوه‌ته‌وه و بێگانه كراون .دوور له جه‌وهه‌ری كه‌سایه‌تی و كۆمه‌ڵگه كه قه‌ڵغانی پاراستنیه‌تی ،هه‌ڵدێت ،خاوه‌نداریه‌تی لێناكات و چاره‌سه‌ری كێشه‌كان ناكات. به‌ر له هه‌ر شت ئازادی خۆ رزگاركردنه ل ه نه‌زانی و جه‌هاله‌ت .تێگه‌یشتنیش سه‌ره‌تای ژیانه یانیش مرۆڤێك كه تێده‌گات ،ئازاده .ئازادی ئامانجێكی گه‌ردونیه .ئه‌و كاته بۆچی كێشه‌ی ئازادی ئه‌وه‌نده قووڵ بووه؟ چه‌نده ده‌توانین ب ه زمانی خۆمان باسی هه‌بوونی خۆمان بكه‌ین و ب ه پێ كه‌لتوری خۆمان ژیان بكه‌ین؟ ژنێك له گوند یان شار چه‌نده ده‌توانێ سه‌ربه‌ست بێت، كچێك یان چه‌نده ده‌توانێ به به‌رز ده‌نگێكی پێبكه‌نێ ،قسه بكات یان هاوار بكات؟ ده‌توانێ چه‌نده له هه‌سته‌كانیان گه‌ڵ بنه‌ماڵه ،دایك و ده‌وروبه‌رمان باس بكه‌ن؟ ئازادی لێگه‌ری ته‌واوی گیانله‌به‌رانه .باڵنده‌ی ناو قه‌فه‌سیش هه‌رچه‌نده ماندووش ده‌بێت ،دیسان هیوای به ئازادی هه‌یه ،ئه‌مه هاوكات بۆ هه‌موو گیانله‌به‌رانی ناو گه‌ردون به واتایه .ئه‌وكاته ده‌توانین بڵێین كه ئازادی ره‌نجه ،مرۆڤێكی كه ره‌نجی نه‌بێت ،ئازاد نیه ،یانیش ئازادی ماندووبوون و تێكۆشانه بۆ رزگاربوون له زۆڵم و زۆرداری. ئه‌گه‌ر سه‌یری دۆخی ژن و مێر ل ه كۆمه‌ڵگه‌دا بكه‌ین
و پێوه‌ندی ه نایه‌كسانیه‌كانی نێوان هه‌ردوویان چاو لێبكه‌ین ل ه ئاستی ناپاكی نێوان كۆمه‌ڵگه‌دا تێده‌گه‌ین. ئه‌و كاته مرۆڤ ده‌بینێ كه هه‌تا ناخ له ناو كوێالیه‌تیدا خنكاوه و چه‌وساوه‌ته‌وه .ئایا مرۆڤ ده‌توانێ چۆن بگاته تروسكه‌ی ئازادی؟ بێگومان پره‌نسیپی هه‌ر شت هه‌یه و یه‌كه‌مین پره‌نسیپی ئازادیش خۆناسینه ،خۆناسینیش دایكی هه‌موو تێگه‌یشتنه‌كانه .ئه‌و كه‌سه‌ی كه خۆی ده‌ناسێ و له خۆی تێگه‌یشتوه ،ئه‌و كه‌سانه‌ن كه واتا ده‌ده‌ن به ژیانی مرۆڤی ئازاد .مرۆڤی تێگه‌یشتوو قه‌ت نابن به دارده‌سته‌ی ده‌سه‌اڵتداران و ده‌زانن كه چی قبووڵ بكه‌ن و چی قبووڵ نه‌كه‌ن. پره‌نسیپی دووهه‌مینیش ئیراده‌یه ،مرۆڤی زانا ئه‌گه‌ر خاوه‌ن ئیراده نه‌بێت ،زانابوونه‌كه‌ی به كه‌ڵكی هیچ نایه‌ت .باوه‌ڕی ل ه دوای زانابوون و ئیراده‌یه .رێكخسنت بوونیش یه‌كێكی دیكه ل ه پره‌نسیپه‌كانی ئازادیه ،ژیان و مرۆڤی بێ به‌رنامه ناتوانن ئازاد بژین .خاڵی كۆتاییش بۆ پره‌نسیپه‌كانی ئازادی تێكۆشانه .تێكۆشان مرۆڤ زانا و تێگه‌یشتوو ،خاوه‌ن ئیراده ،باوه‌ڕی و رێكخسنت ده‌كات. تێكۆشان ژیان جوان و ئازاد ده‌كات .ژیانێكی تێكۆشان بێ ژیانێكی مردوو و سڕه. مرۆڤێك ك ه تێكۆشان ده‌كات، تێگه‌یشتوه و ئه‌وه‌ی كه تێگه‌یشتوه ،ئازاده.
ژماره‌ی
161
ئاگۆستی 2017
15
ب ه قه‌ڵه‌می رێزدار عه‌بدۆاڵ ئۆجه‌النه‌و‌ه نووسراوه ل ه كتێبی سۆسیۆلوژیای ئازادی وه‌رگیراوه به‌شی یه‌كه‌م
ناتوانم رێگری لەخۆم بكەم و نەڵێم وەك بڵێی ئازادی ئامانجی گەردوونە .زۆرجار لەخۆمم پرسیوە بەڕاستی گەردوون بەدوای ئازادیەوەیە .بەردەوام ئەم گوتەیەم بە ناتەواو داناوە كە ئازادی تەنیا وەك لێگەڕینێكی قووڵی كۆمەڵگه‌ی مرۆڤ دەبینێت. لەو بڕوایەدابووم كە مسۆگەر الیەنێكی پەیوەندیداری بەگەردوونەوە هەیە .كاتێك وەك پێكهاتەی بنەڕەتی گەردوون بیر لەدوالیزمی تەنۆلكە ــ وزە بكەینەوە ،ئەوا بەدڵنیاییەوە جەخت لەسەر ئەوە دەكەمەوە كە وزە بە واتای ئازادی دێت .هەرچی تەنۆلكەی مادییە بەبڕوای من دۆخی مەحكومكراوی بەشێكی وزەیە .تیشك دۆخێكی وزەیە .ئایا دەتوانرێت نكوڵی لە لێشاوی ئازادانەی تیشك بكرێت؟ ئێمە ناچارین ئەو پێناسانە ئەرێ بكەین كە بڕەكان(كوانتەم) وەك فاكتەری رۆشنكردنەوەی تەواوی هەمەڕەنگیەكانی
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
16
رۆژگاری ئەمڕۆمان دادەنێت ،هەروەها وەك بچووكرتین بەشی وزە پێناسە دەكرێت .بەڵێ جووڵەی كوانتەمی هێزی ئافرێنەری تەواوی هەمەرەنگیەكانە .ناتوانم رێگری لەخۆم بكەم و نەپرسم: ئایا ئەمەیە ئەو خوداوەندەی بەردەوام بەدوایدا دەگەڕێن. كاتێك دەڵێن ئەودیوی ــ گەردوون هەمان كارەكتەری كوانتەمی هەیە ،دیسان دێمە جۆش و دەڵێم لەوانەیە ،ناتوانم رێگری لەخۆم بكەم و نەڵێم ئایا ئەمەیە كە لەدەرەوە بەخولقێنەری خوداوەند ناودەبرێت. بەبڕوای من سەبارەت بە بابەتی ئازادی گرنگ ئەوەیە خۆ خۆیی نەبین و نەكەوینە نێو میتۆدی بچووككردنەوە و سنوورداركردنی مەسەلەكە بەمرۆڤەوە .ئایا دەتوانرێت نكوڵی لە هەڵپەی باڵندەو ئاژەڵەكانی ناو قەفەس بكرێت لەپێناو ئازادیدا؟ لەكاتێكدا ئاوازو جریواندنی بولبول نەوازەترین سەمفۆنیا تێپەڕ دەكات،
جگە لەئازادی لەرێگای كامە دەستەواژەوە دەتوانرێت ئەم راستییە روونبكرێتەوە؟ ئەگەر زیاتر بەرەو پێشەوە بڕۆین ،ئایا گشت دەنگ و رەنگەكانی گەردوون ئازادی ناهێننەوە بیری مرۆڤ؟ ئایا جگە لە لێگەڕینی ئازادی لەرێگای كامە زاراوەوە گشت هەڵپەكانی ژنان روون بكەینەوە كە یەكەمین و دواترین كۆیلە قووڵەكەی كۆمەڵگه‌ی مرۆڤن؟ كاتێك فەیلەسوفەقاڵبۆوەكان ،بۆ منوونە كاتێك سپینۆزا ئازادی بە دەركەوتن لە جەهالەت و وەك هێزی واتا رشۆڤە دەكات ئایا بەرەو هەمان دەرگا ناچێت؟ ناخوازم كێشەكە لەناو ناوەڕۆكە ناكۆتاكەیدا بخنكێنم .هەروەها نامەوێت وەك دۆخی "مەحكومیەتی" لەچارەنوورساوی سەردەمی لەدایكبوونم گوزارشتی لێ بكەم. بەڵگەكەشی ،جگە لەچەند رستەیەكی كە بەیادی پرۆمیتۆس نووسیومە ،هیچ كاتێك نووسینی هۆنراوەم تاقینەكردەوە ،كەجۆرێك لە لێگەڕینی ئازادییە .هەروەكو دەزانرێت ئەویش جگە لەالیەنی خەیاڵ و وێناكردن هیچ واتایەكی دیكەی نەبوو .بەاڵم ئایا دەتوانرێت ئەم راستییە رەچاو نەكرێت كە دێدەوان و پەیجورێكی بەحەرسەتی واتای ئازادیم؟ كاتێك ئازادی كۆمەڵگه وەك كێشەیەك تاوتوێ دەكەین ،ئامانجی ئەم پێشەكییە كورتەمان سەرنج راكێشانە بۆ سەر قوواڵیی بابەتەكە .هەروەها پێناسەكردنی كۆمەڵگه وەك رسوشتێكی خاوەن پێگەیشتووترین ژیری مۆڵبوو ،سەبارەت بە بابەتی شیكاری ئازادیش رۆشنكەرەوەیە .گۆڕەپانە چڕەكانی ژیری گۆڕەپانی هەستیارن بەرامبەر بە ئازادی .كامە كۆمەڵگه وەك هێزی ئەقڵ، كه‌لتوور و ژیری خۆی قاڵكردبێتەوە ،بەو مانایە دێت كە تا ئەو رادەیە خۆی نزیكی ئازادی كردۆتەوە .هەروەها ئەم گوتەیەش راستە: كۆمەڵگه‌یەك چەندە خۆی لە بەهای ئەم ژیری ،ئەقڵ و كه‌لتوورە بێبەشكردبێت یان لێی بێبەش كرابێت ،تا ئەوڕادەیە لەناو كۆیالیەتیدا
دەژیت. كاتێك سەبارەت بەبابەتی هۆزی عیربانی قاڵدەمبەوە ،بەردەوام هزرم گیرۆدەی دوو خەسڵەتی سەرەكییان دەبێت .یەكەمیان، لێهاتووییانە سەبارەت بە بابەتی پارە ،بەردەوام حوكمڕانێتی پارە لەدەست خۆیاندا دەهێڵنەوە .لە بواری هەردوو تیۆری و پراكتیكییەوە بەشێوەیەكی لێهاتووانە ئاخۆ پارە یاخود مەعریفە باش دەزانن كامەیان زیاتر ئازادییان دابینكردووە. لەم چۆن پارە وەك ئامرازێكی كۆكردنەوەی رێگایەوە دەتوانن سەرمایە ،واتە تا وەك ئامرازێكی جیهان بە خۆیانەوە زەوتكردنی زێدەبەرهەم و بەها ببەستنەوە ،تەنانەت بیخەنە ژێردەستی رۆڵ ببینێت ،بەردەوام ئامرازی خۆیان .دەتوانین كۆیالیەتییە .تەنانەت كاتێك ئەمە بە حوكمڕانێتی بەردەوام خاوەنەكەی خۆشی دونیای ماددیش ناوببەین .بەبڕوای بانگهێشتی كۆمەڵكوژی دەكات ،زۆر ئەوەی بەباشی روونی دەكاتەوە كە نابێتە من ئامرازێكی متمانەپێكراو بۆ ئازادی. گرنگرتە سەركەوتنیانە دووەمدا، لەهی پارە رۆڵی ئەو تەنۆلكە ماددییە سەركەوتنیانە واتە دەبینێت كە دژی وزەیە .هەروەها لە هو نە ر ی دەتوانرێت بگووترێت هەر كاتێك حوكمڕانی مەعنەویدا. مەعریفە زیاتر نزیك بە ئازادییە. یە هو د ییە كا ن ئەو مەعریفەیەی لەسەر راستی سەرەتا لەمیانەی پێغە مبە ر ە كا ن ، ئاواكرابێت هەموو كاتێك ئاسۆی نووسەر دواتر ئازادی رۆشن دەكاتەوە .لەبەرئەم ( كا تب ) ە كا نیا ن ، هۆكارەیە بەردەوام مەعریفە وەك سەردەمی لە لێشاوی وزە پێناسە دەكرێت. مۆ د ێر نیتە ی سەرمایەداریشدا لە رێگای هەرجۆرە فەیلەسوف ،دانا و هونەرمەندە جۆر بە جۆرەكانیەوە مەعنەویی كه‌لتووری حوكمڕانییەكی هاوشانی تەمەنی مێژوویان ئاواكردووە .لەم سۆنگەیەوە گوتەی هیچ هۆزێك وەك هۆزی عیربانی دەوڵەمەند و ئازاد نییە ،گوتەیەكی
«
»
ژماره‌ی
161
ئاگۆستی 2017
17
راست و لەجێگای خۆیدایە .سەبارەت بەم سەردەمەمان ئاماژەكردن بە چەند منوونەیەك بە زیادیشەوە ئەم راستییە پشتڕاست دەكاتەوە .زۆرینەی هەرە زۆری هێزی حوكمڕانی راستەقینەی سەرمایەی فینانس كە ئابووری جیهانگیری بەڕێوە دەبات بەبنەچە عیربانین ،واتە یەهودین. لە دەركەوتنی فەلسەفەی هاوچەرخدا باسكردنی سپینۆزا، لە سۆسیۆلۆژیادا ماركس ،لە سایكۆلۆژیدا فرۆید و لە زانستی فیزیاشدا دەشێت باسی ئەنیشتاین بكرێت ،هەروەها دەتوانرێت بە سەدان تیۆریزانی زانستی ،هونەری و سیاسیش لەمانە زیادبكرێن ،دەشێت سەبارەت بە هێزی رۆشنبیری یەهودییەكان بیرۆكەیەكامن پێ ببەخشێت. ئایا دەشێت حوكمڕانێتی یەهودی لە دونیای رۆشنبیریدا نكوڵی لێبكرێت؟ بەاڵم لە رووەكەی تری مەدالیاكەدا ئەوانەی دیكەی دونیا هەن .دەوڵەمەندی ماددی و مەعنەوی ،هێز و حوكمڕانێتی بەرامبەر الیەنێك، بەهەژاری ،الوازی و مێگەلبوونی ئەوانەی دیكەدا بەدیدێت .لەم سۆنگەیەوە ئەو گوتە بەناوبانگەی ماركس كە سەبارەت بە پرۆلیتاریا گووتویەتی " ئەگەر پرۆلیتاریا خوازیاری (بەگوتەیەكی ئازادییە دیكە رزگاربوون) جگە لە ئازادكردنی تەواوی كۆمەڵگه هیچ چارەیەكی دیكەی نییە" بۆ یەهودییەكانیش لەجێگای خۆیدایە .هەروەكو بڵێی ماركس بیری لە یەهودییەكان كردۆتەوە و ئەم قسەیەی كردووە .ئەگەر یەهودییەكان خوازیارن لە ئازادی خۆیان دڵنیابن، واتە لە دەوڵەمەندێتی ،ژیری و هێزی واتایان دڵنیابن، جگە لەوەی بەهەمان شێوە كۆمەڵگه‌ی جیهانیش دەوڵەمەند بكەن و لەبواری مەعنەوییەوە بەهێزیان بكەن ،هیچ رێگایەكی دیكەیان نییە .ئەگەرنا دەشێت هەركاتێك هیتلەری نوێیان لەبەرامبەردا قووت ببێتەوە .لەم چوارچێوەیەدا تەنیا كاتێك لەناو ئازادی و رزگاری كۆمەڵگه‌ی دونیادا بیر لەئازادی و رزگاری یەهودییەكان بكرێتەوە ،دەكرێت فەراهەم ببێت .لەدۆخێكی بەمجۆرەدا لەكۆمەڵكوژییە سامناكەكەی یەهودییەكاندا دەشێ دەرك بەو راستییە بكەین كە ئەو دەوڵەمەندی و پایە مەعنەوییەی لەسەر
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
18
بنەمای هەژاری و جەهالەتی ئەوانی دیكەوە ئاواكرابێت بەهایەكی راستەقینەی ئازادی لەخۆوە ناگرێت .واتای راستەقینەی ئازادی لەخۆوە ناگرێت .واتای راستەقینەی ئازادی پێویستە جیاوازی ئێمە ــ ئەوانی دیكە تێپەڕ بكات و هەركەسێك خاوەندارێتی لە كارەكتەرەكەی بكات. كاتێك سیستەمی شارستانی ناوەندی لەسەربنەمای كێشەی ئازادی هەڵسەنگێنین ،ئەوا دەبینین بەكۆیالیەتییەك باركراوە كە بەشێوەی كەڵەكەبوون كەوتۆتە سەریەك .لەناو سێ رەهەنددا كۆیالیەتی بەشێوەیەكی بەهێز دەگوزەرێرنێت :سەرەتا كۆیالیەتی ئایدیۆلۆژی ئاوادەكرێت. ئاواكردنی خوداوەندی حوكمڕان و ترسێنەر لەمیتۆلۆژیاكاندا، بەتایبەتیش لە كۆمەڵگه‌ی سۆمەردا زۆر بەكاریگەرە و مایەی تێگەیشتنە .نهۆمی سەرەوەی زیگۆرات (زەقورە) وەك شوێنی ئەو خوداوەندە بیری لێدەكرێتەوە كە حوكمڕانی زهن دەكات .نهۆمەكانی ناوەڕاستیش بڕیارگای سیاسی بەڕێوەبەرایەتی راهیبەكانە .هەرچی نهۆمی هەرە خوارەوەیە وەك نهۆمی خەباتكارانی كێڵگە و پیشەكاران ئامادەكراوە كە بۆ هەموو كارێك بەكاریان دێنن .تا رۆژگاری ئەمڕۆمان ئەم مۆدێلە لەگەوهەردا نەگۆڕاوە ،تەنیا بە پێگەیەكی سەرسوڕهێنەری كرانەوە ــ باڵوبوونەوە گەیشتووە .ئەم چیرۆكە پێنج هەزار ساڵییەی سیستەمی شارستانی ناوەندی گریامن و وێنای مێژووی هەرە نزیك بەڕاستییە .راسترت ،واقیعێكە بەشێوەیەكی پشتبەستوو بە ئەزموون(ئەمپێریك) تێبینی كراوە .شیكاركردنی زەقورە ،شیكاركردنی سیستەمی شارستانی ناوەندییە .لەم سۆنگەیەوە شیكاركردنی سیستەمی جیهانی سەرمایەداری رۆژگاری ئەمڕۆمانە لەمیانەی جێگیركردنی لەسەر بناخە راستەقینەكەی خۆیەوە .لەكاتێكدا پەرەسەندنی سەرمایە و دەسەاڵت بەشێوەیەكی كەڵەكەبوو رووێكی مەدالیاكەیە ،لە رووەكەی دیكەشی كۆیالیەتی ،برسێتی ،هەژاری و مێگەلبوونێكی ترسناك جێگای باسە. لەم چوارچێوەیەدا؛ باشرت تێدەگەین كە كێشەی ئازادی چۆن قووڵبۆتەوە .سیستەمی شارستانی ناوەندی بەمجۆرەیە؛ تا هەنگاو بەهەنگاو (تدریجی) كۆمەڵگه لە ئازادی بێبەش نەكات و نەیخاتە ئاستی كۆمەڵگه‌ی مێگەل،
ناتوانێت بەردەوام بێت و هەبوونی خۆی بپارێزێت. ئەو چارەسەرییەی لە لۆژیكی سیستەمدا هەیە زیاتر ئاواكردن و پێشخستنی ئامێرەكانی دەسەاڵت و سەرمایەیە. ئەمەش بەواتای هەژاری و مێگەلبوونێكی زیاتر دێت. تا ئەم رادەیە گەورەبوونی كێشەی ئازادی و بوونی بە كێشەی سەرەكی هەر سەردەمێك ،بەهۆی ئەو دوالیزمەیە كە لە رسوشتی سیستەمدا هەیە .لەخۆڕا باسی پێگە منوونەییەكەی هۆزی یەهودیامن نەكرد .چەندەی بڵێی فێركەر و ئەزموونبەخشە .خوێندنەوەی ئازادی و كۆیالیەتیش لەرێگای یەهودیەتەوە ،بەدرێژایی چەندین چاخ و سەردەم هیچی لە گرنگی خۆی لەدەست نەداوە. لەژێر رۆشنایی ئەم باسەدا دەتوانین زیاتر دەرك بەو گفتوگۆ باو و نەریتییە بكەین :ئاخۆ پارە یاخود مەعریفە كامەیان زیاتر ئازادییان دابینكردووە .پارە وەك ئامرازێكی كۆكردنەوەی سەرمایە ،واتە تا وەك ئامرازێكی زەوتكردنی زێدەبەرهەم و بەها رۆڵ ببینێت ،بەردەوام ئامرازی كۆیالیەتییە. تەنانەت كاتێك بەردەوام خاوەنەكەی خۆشی بانگهێشتی كۆمەڵكوژی دەكات ،زۆر بەباشی روونی دەكاتەوە كە نابێتە ئامرازێكی متامنەپێكراو بۆ ئازادی .پارە رۆڵی ئەو تەنۆلكە ماددییە دەبینێت كە دژی وزەیە .هەروەها دەتوانرێت بگووترێت هەر كاتێك مەعریفە زیاتر نزیك بە ئازادییە .ئەو مەعریفەیەی لەسەر راستی ئاواكرابێت هەموو كاتێك ئاسۆی ئازادی رۆشن دەكاتەوە .لەبەرئەم هۆكارەیە بەردەوام مەعریفە وەك لێشاوی وزە پێناسە دەكرێت. پێناسەكردنی ئازادی وەك زیادبوون ،فرەچەشنی و جیاوازییەكانی گەردوون سەبارەت بە روونكردنەوەی ئەخالقی كۆمەڵگه‌ش ئاسانكاری پێشكەش دەكات .ئەگەر بەشێوەیەكی رێژەیش بێت زیادبوون ،فرەچەشنی و جیاوازی ،بەردەوام توانای مافی هەڵبژاردنی هەبوونێكی ژیرمان دێنێتەوە یاد كە لە ناواخنیدا هەیە .لێكۆڵینەوە زانستییەكانیش هەبوونی ژیرییەك دەسەملێنن كە رووەكی بەرەو فرەڕەنگی ئاراستەكردووە .هیچ كارگەیەكی دەستكردی مرۆڤ تائێستا نەیتوانیوە پێكهاتەی ناوخانەیەكی زیندوو دروست بكات .لەوانەیە هێندەی هیگل نەتوانین باس لە ژیری رەهای گەردوونی ( )Geistبكەین. بەاڵم لەگەڵ ئەمەشدا دیسان باسكردنی هەبوونێكی لێكچووی ژیری لە گەردوون ،ناكرێت تەواو وەك ناماقووڵییەك ببیرنێت .چونكە جگە لە هەبوونی ژیری، ناتوانین لەمیانەی هیچ باسێكی دیكە ئاماژە بە جیاوازیبوون بكەین .بانگەوازی بەردەوامی زیادبوون و فرەچەشنی
بۆ ئازادی و بیر هێنانەوەی ،پێویستە بەهۆی چەخامخەی ئەو ژیرییە بێت كە لە ریشەكەیاندا هەیە .بەو ڕادەیەی مەعریفە بڕی كردووە دەشێت مرۆڤ وەك ژیرترین هەبوونی گەردوون پێناسە بكرێت .كەواتە ،ئەی مرۆڤ چۆن ئەم ژیرییەی بەدەست هێناوە؟ لە بواری زانستی (جەستەیی ،بایۆلۆژی ،سایكۆلۆژی و سۆسیۆلۆژی) مرۆڤم وەك پوختەی مێژووی گەردوون پێناسەكردبوو .لەم پێناسەیەدا مرۆڤ وەك كەڵەكەبوونی ژیری گەردوون پێناسە دەكرێت .لەبەرئەم هۆكارەشە كە چەندین قوتابخانەی فەلسەفی مرۆڤ وەك ماكێتێك یان منوونەیەكی بچووكی گەردوون دەخەنەڕوو. نەرمایی و ئاستی ژیری كۆمەڵگه‌ی مرۆڤ بناخەی راستەقینەی بونیادنانی كۆمەڵگه پێكدێنێت .لەم روانگەیەوە پێناسەكردنی ئازادی وەك هێزی بونیادنانی كۆمەڵگه لەجێگای خۆیدایە .وەك ئاگادارین؛ لەسەردەمی یەكەمین جڤاتەكانی مرۆڤەوە ئازادی بە راوەستەی ئەخالقی ناوبراوە .لەدۆخێكی وەهادا ئەخالقی كۆمەڵگه تەنیا لە رێگای ئازادییەوە مەیسەر دەبێت .راسترت ،ئازادی سەرچاوەی ئەخالقە .هەروەها دەشێت ئەخالق بە دۆخی رەقبووی ئازادی ،نەریتەكەی یاخود رێساكەی ناوببەین .ئەگەر ئازادی سەرچاوەی بژاری ئەخالقی بێت ،كاتێك پەیوەندی ئازادی بە ژیری ،مەعریفە و ئەقڵ رەچاوبكرێت ،ناوزەدكردنی ئەخالق بە هۆشیاری (ویژدان)هاوبەشی كۆمەڵگ ه زیاتر مایەی تێگەیشنت دەبێت .تەنیا لەم چوارچێوەیەدا دەشێ ناوزەدكردنی تیۆری ئەخالق بە ئەتیك(ئەخالقناسی) واتابەخش بێت .چونكە لەدەرەوەی بنچینە ئەخالقیەكانی كۆمەڵگه ناتوانین باس لە ئەتیكێك بكەین .بێگومان دەتوانرێت فەلسەفەیەكی پێگەیشتووی ئەخالق و ئەتیك (زانست) ە كەی لە ئەزموونە ئەخالقییەكان بەدەست بهێرنێت .بەاڵم ئەتیكی ساختە مەحاڵە .وەك دەزانرێت لەم بارەیەوە كانت هەوڵێكی زۆری داوە ،كاتێك كانت ئەقڵی پراكتیكی بە ئەتیك ناو دەبات ،مایەی تێگەیشتنە .هەروەها لەهەمانكاتدا رشۆڤەو راڤەكردنی ئەخالق وەك دەرفەت و بژارێكی ئازادی بۆچوونێكە تا رۆژگاری ئەمڕۆشامن پەسەندەو پەیڕەو دەكرێت. درێژه‌ی هه‌یه...
ژماره‌ی
161
ئاگۆستی 2017
19
ﺋﺎزادی رﻩﻧﮕﯽ ﻣﯚرﻩ ﻟﻪ ﻧﺎو ﺷﯿﻨﯽ ﮔﻪردوﻧﺪا
.....ڕۆزا تاتانی
مرۆڤبون ،ڕوداوی به‌كۆمه‌ڵگه‌بوون و به حافیزه‌بونی واتای ژیانه .بوونی مرۆڤایه‌تی له‌سه‌ر بنه‌مای ئازادی و پێناسی زیندوویی وابه‌سته به رسوشتی یه‌كه‌مه‌وه خۆی بنیاد ناوه .له‌م به كۆمه‌ڵگه‌بوونه‌دا مرۆڤایه‌تی هونه‌ره‌كانی ژیانێكی ئه‌ندێشه‌واری دۆزیه‌وه و له شۆڕشی زمانه‌وه تا هونه‌ری به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی و باوه‌ڕی ،زانست و كشتوكاڵ ،حافیزه‌یه‌كی ناوازه‌ی غروری مرۆڤبوونێكی جوانی ئامێزی كۆمه‌اڵیه‌تی ئاواكرد .ل ه جه‌وهه‌ری ئه‌م به‌كۆمه‌ڵگه‌بوونه‌دا ره‌نجده‌ری و به‌عه‌شق و هونه‌ری هه‌میشه ئافراندنه‌وه ژیانكردن تایبه‌مته‌ندیه‌كی ئازاده‌یی مێینه‌یی كۆمه‌ڵگه‌یه .له‌ناو ئه‌م حافیزه‌یه‌دا شوێنێك بۆ داگیركاری ،چینایه‌تی ،سه‌پاندن ،ده‌ستدرێژی ،بێ ڕه‌نجی، بێ چاره‌یی و دووباره‌بوونه‌وه نیه .له ڕاستیدا بونی ئازادی به‌قه‌د ئه‌و شتانه‌یه كه له ژیاندا ده‌یانئافرێنین ،كه‌واته هه‌ر
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
20
ساته‌وه‌ختێكی نه‌ئافرێنه‌ر ئه‌و مه‌كانه‌یه كه ئازادیت لێ داگیر ده‌كات .ژیان واتا هونه‌ری ئافراندن ،ئافراندنیش له جوڵه‌داری وزه‌ی ژندا شاراوه‌یه ،بۆیه ژن واتا ژیان و ژیانیش واتا ئافراندنی نرخه‌كانی ئازادی .ژیانكردن بێ ئازادی ،هه‌ر ساتێكی ،خیانه‌ته له‌و مرۆڤبوونه‌ی حه‌قیقه‌تی بومنان پێناسه ده‌كات .زۆرێك له مرۆڤه‌كان له ژێر ئااڵی مۆدێرنیته‌ی سه‌رمایه‌داریدا له ده‌وڵه‌تی راهیبی سۆمه‌ره‌وه هه‌تا سه‌رده‌می هۆڵدینگ نشینه‌كانی ئێستا نۆشه‌ری ئه‌م بێ هۆشی خیانه‌ته‌بوون .بوونه دژبه‌ری خه‌تی به‌كۆمه بون و وه‌ك سه‌رباز ،فه‌رمانبه‌ر، جه‌الد و پێكهێنه‌ری سیسته‌مێك كه ڕۆژانه نه‌فه‌س نه‌ك بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تی به‌ڵكو بۆ گه‌ردوونیش ناهێڵێته‌وه دژبه‌رایه‌تی ئازادی ده‌كه‌ن. ئازادی ئه‌و تامه‌ی ژیانه كه هه‌ر مرۆڤێك وه‌ك گه‌ڕیده‌ی شه‌یدا به‌دوایدا ده‌گه‌ڕێت .به‌اڵم ڕێگاو ،واتاو ،ئه‌و حه‌قیقه‌تانه‌ی له ئازادی ده‌بارێن بۆ هه‌موو مرۆڤێك هاوتا نیه .ئازادی به‌واتاترین ئه‌سه‌ری مه‌شخه‌ڵی تێكۆشانی مرۆڤایه‌تیه كه ئه‌مڕۆ له واتا ده‌رخراوه .ڕونرتین ئامانجی گه‌ردوونه كه له قواڵیی ونی كۆمه‌ڵگه‌بوونی ڕاسته‌قینه‌دا له پارچه‌كانی ده‌گه‌ڕێین. ئه‌و وشه‌یه‌یه كه په‌تپه‌تێنی هه‌موو یاریه سیاسیه‌كانی مۆدێرنیته‌ی شارستانی سه‌رمایه‌داری پێده‌كرێت و له په‌رستگاكانه‌وه تا سه‌راو هۆڵدینگه‌كانی ئه‌مڕۆ كۆیله‌یه‌تی پێ هێور ده‌كرێته‌وه. به‌اڵم ئه‌وه‌ی لێره‌دا ده‌مانه‌وێت باسی لێوه‌بكه‌ین ،ئازادی چیه؟ كێشه‌ی ئازادی چیه؟ بۆچی به هه‌زاران مرۆڤ شه‌یدایانه به‌دوایدا ده‌گه‌ڕێن و فیدای ده‌بن؟ كام ده‌ماره قوڵه‌ی ژیانه سه‌ره‌ڕای ئه‌م هه‌موو هێرش و له رێالدانه فكریه وشك نابێته‌وه؟ ئازادی له كوێدا شاراوه‌یه؟ هه‌نوكه له دونیایه‌كدا باسی ئازادی ده‌كه‌ین كه تێیدا ڕۆژانه به سه‌دان مرۆڤ له‌به‌ر هێنانه زمانی وشه‌یه‌ك به سه‌دان ساڵ سزای زیندانیان به‌سه‌ردا ده‌سه‌پێرنێت .بۆ كێشانی وێنه‌یه‌ك له ره‌نگی راستی ،ده‌كوژرێن .له ژێر ناوی دیموكراسی ،یه‌كسانی و به‌جیهانیبوندا هه‌موو ئازاده‌ییه‌كانی ژیان ده‌بنه مایه‌ی شه‌رم .گه‌لی خۆڵه‌مێشی ده‌بنه پاروی بێ ڕه‌حمی سه‌هۆڵبه‌ندانی بێ النه‌یی و ئاسن په‌روه‌ره‌كانیش ده‌بنه هۆڵدینگ نشین .حه‌قیقه‌ت بێژه‌كان وه‌ك تیرۆریست و درۆزنانه ڕوته‌كان ده‌بنه قاره‌مانی شانۆنامه‌ی چه‌رخی لیرباڵه‌كان .له دونیایه‌كی پێچه‌وانه‌بووه‌وه‌دا ئێمه له سه‌ری ڕاسته‌هێڵێك ده‌گه‌ڕێین كه دونیایه‌ك گه‌نج بۆ تاقه جارێك هه‌ڵمژینی له به‌ره‌كانی جه‌نگدا بونه بۆیه‌ی سوری ئه‌و الپه‌ڕیه‌ی له مێژوودا ته‌نانه‌ت
خوێندنه‌وه‌ی قه‌ده‌غه‌كراوه .ئێمه له‌و سه‌ربازه ونه ده‌گه‌ڕێین كه ناسنامه‌ی هه‌موومان له هه‌گبه‌كه‌یدا شاراوه‌یه .ئه‌گه‌ر به جیهانیبوونێكی ئێمه هه‌بێت ئه‌ویش خاڵی لێكدراوی ونبونی ئازادی هه‌موومانه بێ جیاوازی ڕه‌گه‌زی و نه‌ته‌وه‌یی و ئاینی .پرسی ئازادی شه‌ڕێكی گه‌ردوونی، ئایدۆلۆژی ،سیسته‌ماتیكی و ئه‌وینییه .واتا ئه‌و پرسه‌یه كه ناوكی مرۆڤبومنان تێیدا شاراوه‌یه و ئامانجی بومنان ناواخنیه‌تی. له به‌رامبه‌ر سیته‌می جینۆسایتی كه‌لتوری كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تی زۆربه‌ی گه‌النی جیهان خاوه‌نی مێژوێكی پڕ داستانی تێكۆشانن بۆ ئازادی ،به‌اڵم ئازادی هه‌تا ئێستا ڕاسته‌قینه‌یه‌كه كه حه‌رسه‌تی ناو دێڕی ڕۆمان و په‌رتوكه فكریه‌كانه چونكه ئه‌وكاته‌ی ئازادی ئاوێته‌ی ڕه‌نگی مۆر ببێته ده‌توانێت ده‌رهاویشته‌ی شینی گه‌ردوون بێت و ماینده‌بێت له ناو رسوشتی كۆمه‌ڵگه‌دا .هه‌تا ده‌ماری شۆڕشه‌كان به ڕاستینه‌ی پرسی ئازادی ژن نه‌گه‌یه‌ندرێن ئه‌نجامه‌كانیان یه‌كسان ده‌بێته‌وه به خاڵی دۆڕان به‌رامبه‌ر زۆنگاوه‌كانی ساخته‌كاری له پێناسه‌ی ئازادیدا .ئازادی ئه‌وكاته خاوه‌ن ڕه‌وایه‌تیه‌كی گه‌ردونیه و شاده‌ماری حه‌قیقه‌ته كه له‌گه‌ڵ گشتگیری كۆمه‌ڵگه‌دا خاوه‌ن په‌یوه‌ندیه‌كی ناوازه‌ی لێكدانه‌بڕاوی ئاوێته‌یی تاك و كۆمه‌ڵگه بێت .ئه‌م په‌یوه‌ندیه قوڵه پر پێوانه‌ی كۆمه‌اڵیه‌تی بونه‌ش به ڕابه‌رایه‌تی ئه‌وین و زهنی پر په‌یوه‌ندی ژن نه‌بێت هه‌ركات خه‌ته‌ری بوون ه دۆگامی سه‌ركوتكردن و داگیركاری زهنی و فیزیكی له سه‌ر كۆمه‌ڵگه‌كان هه‌یه و یه‌كێتی سۆڤیه‌ت گه‌وره‌ترین منونه‌ی ئه‌م ڕاستیه‌یه .هه‌تا چینایه‌تی له ده‌ره‌وه‌ی رسوشتی كۆمه‌ڵگه له‌ده‌ستنه‌گیرێت و ئازادی له خۆ خه‌ڵه‌تاندنی ڕه‌هایی یاریه‌كانی لیربالیزم ده‌رنه‌خرێت شۆڕشه‌كان یه‌كسان ده‌بنه‌وه به پێشینه‌كانی خۆیان .چین سیسته‌مێكی پیاوساالری ته‌به‌قه ئاواكه‌ره كه كۆمه‌ڵگه پێوه‌ی ده‌ناڵێنێت و له‌ناو راستینه‌ی چیندا كۆمه‌ڵگه‌بوون و ئازادی له سنوره‌كانی حه‌قیقه‌تی گه‌ردونیدا ئاوا نابن ،به‌ڵكو وه‌ك نیچه ده‌ڵێت كۆمه‌ڵگه‌ی به مێگه‌ل بوو و نه‌ته‌وه‌ی خۆپه‌رستی به مه‌یمونبوو ئاوا ده‌بێت. وه‌ك چۆن ئاو فۆڕمی هه‌ركاندنی خۆی ده‌دۆزێته‌وه له ناو به‌رده‌كاندا و نه‌رمرتین ئاوازی ژیان به بێ ڕه‌نگی خۆی بۆ ڕه‌نگاڵه‌یی گه‌ردوون ده‌ژه‌نێت، وه‌ك چۆن سمۆره‌یه‌كی بچكۆالنه به‌یانیان پڕبه‌دڵ تامی ژیان له جیكه جیكی سپێده‌باشی خۆی له‌گه‌ڵ داره پیره‌كاندا به‌لێوده‌كات ،خۆر به تیشكه ئاگرینه‌كانی
ژماره‌ی
161
ئاگۆستی 2017
21
سورمه‌ی جوانیی ڕوناكی به تامی ئازادی له چاوی هه‌موو زینده‌وه‌ران ده‌سوێت ،ئێمه‌ی مرۆڤیش له ساتی سه‌ركه‌وتنی په‌یژه‌ی فكردا به سنوری دیواره راوه‌ستاوه‌كاندا، له خۆشحاڵی له‌دایكبوون و فێربونێكی نوێدا ،له كێلی پێكه‌نین و شه‌ڕی هیوادا یانی له كاتی هه‌ركاندنی جوانیه‌كانی ژیاندا هه‌ست به بۆنی مه‌ستانه‌ی ئازادی ده‌كه‌ین .زیندووبوون شتێكه له‌گه‌ڵ ئازادیدا چه‌رخی بوونی ده‌سوڕێت و بێ ئه‌و مه‌ترسیدارترین خه‌فه‌بوون ژیان ده‌كات .خاڵی چڕبوونه‌وه‌ی ده‌ماری زیندووی ئه‌م گه‌ردوونه له پێده‌شته‌كانی مێینه‌بووندایه .وه‌ك چۆن له زۆربه‌ی زمانه كۆنه‌كاندا داری ته‌ڕو ب ه به‌رهه‌م ،خاكو ئه‌و شتانه‌ی ژیان ڕاسته‌وخۆ له نێویاندا له دایك ده‌بێت به مێ له‌قه‌ڵه‌م ده‌درێن ،ئازادیش له پێده‌شته‌كانی مێبوونی گه‌ردووندا شاراوه‌یه .له كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تیشدا پرسی نه‌بوونی ئازادی له پرسی ژندا شاراوه‌یه .ئه‌گه‌ر كلیلی زیندوبوون و پردی هاوبه‌شی خۆشه‌ویستی ژیان له نێوان هه‌موو زیندووه‌كاندا ئازادی بێت ،ئه‌وكات ئازادی هێڵی شه‌ڕی هه‌موومانه .له‌م شه‌ڕه‌دا گه‌لی كورد له كه‌سایه‌تی ژنی كوردا خاوه‌نی خاڵێكی زۆر نایابی سه‌ركه‌وتنه له مێژووی تێكۆشانی ئازادی كۆمه‌ڵگه‌كانی مرۆڤایه‌تیدا .ئه‌و سڕی ژیانه‌ی كه شاعیره‌كانیش پێیان خه‌یاڵ نه‌ده‌كرا، تابلۆكێشه‌كانیش باوه‌ڕی كێشانی خه‌ونێكی وه‌هایان له سنوری فڵچه‌كانیاندا پێ نه‌ده‌دۆزرایه‌وه ،ئه‌مڕۆ له كوردستاندا به‌رجه‌سته ده‌بێت .له‌شكه‌رێك ژنه شه‌ڕوانی ئازادی ئه‌سپی تێكۆشانیان له به‌رامبه‌ر بێ ئامانرتین شه‌ره‌كانی مێژووی پیاوساالری ده‌به‌ێنن و فكری ژیانێك پیاده ده‌كه‌ن كه كلیلی ئه‌و به‌هه‌شته‌یه به هه‌زاران ساڵه مرۆڤایه‌تی سوژده‌ی بۆ ده‌بات ،خه‌ونی پێوه ده‌بینێت .ئازادی بۆ یه‌كه‌مجاره له به‌ره‌كانی جه‌نگدا بۆنی دێت ،له پاڵ مه‌رگا ژیان چه‌كه‌ره ده‌كات .ژنان ئیدی ڕه‌نگی شه‌ڕیان گۆڕی ،ئه‌وه شه‌ڕه‌ی ژن هه‌لهه‌له‌ی تێدا ده‌كێشێت ماڵوێرانی نا ئازادی له‌گه‌ڵ خۆی دێنێت ،هیوا به‌سه‌ر كۆاڵنه ڕوخاوه‌كاندا ده‌ڕژێنێت و ئه‌م هیوایه له ژنانی منبجدا بۆ هه‌موو دنیا بووه ده‌نگێكی نوێ .به‌اڵم كه‌س نایه‌وێت ئه‌م ڕاسته ببینێت و دانی پێدا بنێت .چونكه مرۆڤی ئازادی به‌هێزترین وزه‌ی ژیانه ،به‌هێزترین تاك واتای به‌هێزی جوانرتین كۆمه‌ڵگه‌یه .ئه‌مه گه‌وره‌ترین هه‌ڕشه‌یه بۆ داگیركه‌ر و هێزه سه‌رمایه‌داره‌كان .له هه‌مان كاتدا گه‌وره‌ترین مژده‌یه بۆ به‌ره‌به‌یانی ئازادی ،ئیدی ئازادی ژیله‌مۆ نیه ،ئاگره هه‌ڕه‌شه له‌سه‌ره‌كه‌ی پڕۆمه‌تۆس نیه ،به‌ڵكو ڕستیه‌وه‌كه و وا له
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
22
كوبانێ چۆپی سه‌ركه‌وتن ده‌هه‌ژێنێ ،له سوره‌كانی ئامه‌د به‌رخۆدانی ده‌كات و له چیاكانی كوردستان ته‌ختی خۆی داناوه .ئیدی ل ه كه‌سایه‌تی ژنی كورد و هه‌موو ئه‌و مرۆڤانه‌ی له‌گه‌ڵ ئه‌م شۆڕشه هیوایه‌كی پته‌وی تێكۆشانی ئازادیان قازانج كردووه ڕستیه‌كی ئه‌به‌دیه. ئیدی ئێمه ژنانی كورد ،پێویسته خۆمان ل ه ئه‌ده‌بیاتی نه‌ته‌وه‌په‌رستی كالسیكی ده‌رخه‌ین و تیۆریای كڕوزانه‌وه‌ی زوڵملێكراوی ته‌رك بكه‌ین .چونكه خاوه‌نی شۆڕشێكین كۆكراوه‌ی ڕۆحی هه‌موو ژن ه شۆڕشگێره‌كانی جیهانه .دڵنیام ئه‌گه‌ر ڕۆزا لوكسه‌مبورگ زیندووبوایه سوژده‌ی بۆ ئه‌م سه‌ركه‌وتنانه ده‌برد و له به‌ر ڕوناكیه‌كه‌یدا مه‌یدانی بۆ هه‌ر هه‌ڕه‌شه‌یه‌كی پیاوساالری له به‌رامبه‌ر ئازادی و پێوانه‌ی ژیانی كۆمه‌ڵگه‌ی ئازاد دا ده‌خوێنده‌وه .ئیدی بێچاره‌یی و خۆسوتاندن ده‌بێت له كوردستاندا مایه‌ی گوتن نه‌بێت، ده‌بێت هه‌ر گوندێكی كوردستان ببێته كوبانێ و ژنان تێیدا هه‌لهه‌له‌ی تۆڵه‌ی هه‌زاران ساڵه له كه‌لتوری پیاوساالری بكێشن .جه‌ژنی ئازادی زه‌مه‌نێكه له ژنبوونی زیهندا له‌دایك ده‌بێت بۆ هه‌موو مرۆڤایه‌تی گه‌یشتنه ئه‌م زیهنه سهرهتا ئه‌ركی شۆڕشگێڕی ژنانه پاشان پیاوانی ئازادیخواز .ژنبوون ئیدی ناسنامه‌یه‌كی ڕه‌گه‌زی نیه به‌ڵكو چه‌مكێكی ژیان ،شه‌ڕ و به‌كۆمه‌ڵگه‌بوونه. ڕه‌نگی زهنێكه كه قه‌ده‌ری مرۆڤایه‌تی دیاری ده‌كات. ئیدی گه‌لی كورد خاوه‌نی ئه‌ندێشه‌ی زهنێكی مێینه‌یه كه ئااڵی تاریكی له ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕستدا دڕاند و ده‌مامكی هه‌موو قڕاڵه خوداییه‌كانی له هه‌لهه‌له‌ی سه‌نگه‌رێكی تێكۆشاندا هه‌ڵامڵی .ئیدی جوانی و ڕێگاكانی ژیانێكی ئازاد له‌م واڵته ئه‌وه‌نده ڕوون دیاره به‌قه‌د چاوی ڕه‌شی ئارین نزیك ه و هه‌موومان ده‌توانین بیبینین و باوه‌شی پێدابكه‌ین .به‌س بۆ ئه‌م ه پێویسته لێگه‌ڕێكی ساڵح بین. راسته ئه‌م چه‌رخ ه چه‌رخێكی زۆر زه‌حمه‌ت و پڕ شه‌ڕ ده‌بێت ،به‌اڵم له هه‌مان كاتدا چه‌رخی سزادانی تاوانبارانی مێژوو ده‌بێت .ئیدی ئازادی له كه‌سایه‌تی بنده‌سرتین نه‌ته‌وه‌ی مێژووی ژندا دادگاییكه‌ر ده‌بێت و چیده‌بێت با ببێت كۆتاییه‌كه‌ی ناوا‌زه‌ترین شه‌فه‌قی ئازادی ده‌بێت .ئه‌گه‌ر به‌قه‌د به‌رخۆدێره‌كانی سوری ئامه‌د له ساته‌كانی شه‌هیدبووندا ،به‌م ڕاستیه باوه‌ڕبین ،دڵنیابن كه سه‌ركه‌وتنامن مسۆگه‌ركردووه و ئازادیامن له یه‌خه‌ی داهاتوومان داوه و ئیدی كیژه بچكۆله‌كامنان له قه‌فه‌سی پیاوساالریدا نابن ه پاروی خوانێك له مردن.
.....نەجیبە قەرەداغی
تێگه‌یشتن ئازادیه " تێکۆشان بۆ ئازادی لە خودی ئازادی بەنرخرتە" ع .ئۆجاالن تێکۆشان بۆ ئازادی تەمەنێکی درێژی لە مێژووی مرۆڤایەتی دا نیە ،تێکۆشان بۆ ئازادی ئەو کاتە دەستی پێکرد کە خودی ئازادی زەوتکرا .پێناسەی ئازادیش لە سەردەمی لە دەستدانیەوە دەستپێدەکات .لە سەردەمی سۆمەریەکان دا وشەی ئەمارگی" گەڕانەوە بۆ دایک" بە واتا ئازادی بەکاردەهێرنا .ئیدی جڤاتی دایک ـ ژن کە لەسەر خاکی میزۆپۆتامیا پەرەیسەند ئازادی تاک و کاڵنیان لە دابینبوونی پێویستیەکانی " تێربوون ،زۆربوون و پاراسنت" دەیبینیەوە ،بەرەو سیستەمێک هەنگاوی نابوو کە هەبوون و ئازادیەکانی تاک و جڤات بە هەڵکشانی هەرەمەکانی پلەداری ،دەسەاڵتدارێتی و دەوڵەت و بە دەستوەردانی ئەو زهنیەتە ،زەوتکرا .حەرسەت و پەرۆشی لە دەستدانی ئازادیش رەنگدانەوەی لەسەر بواری کەلتوری و بە تایبەتی ژنیش کرد .گوتەی پێشینان" ساڵ بە ساڵ خۆزگەم بە پار" نیشاندانی ئەو گۆڕانکاریە ریشەییە ،خۆزگە خواسنت بەو کۆمەڵگەیەی کە تاک هەبوونی خۆی تێدا دەبینیەوە و پێویستیەکانی فەراهەم دەبوو ،ئەو لە دەستدانەی ئازادی تەنانەت لە الواندنەوە ،چیرۆک و بەیتەکانی بەر ئاگردان و راژەندنی النکیش دا رەنگی
دایەوە و تا رۆژی ئەمرۆ هاتووە. کەواتە ئازادی چیە؟ پێناسەی ئازادی بەپێی کات و شوێن دەگۆڕێت؟ لە دیدی کێوە ئازادی؟ ئەگەر لە سادەترین پێناسەی دا " ئازادی هێزی بونیادنانی کۆمەڵگەیە " بێ ئەوا ئازادی بونیادنانی کۆمەڵگە و وەاڵمدانەوەی پێویستیەکانی و پاراستنی لە زهنیەتی پیاوساالری ،دەسەاڵتدارێتی و دەوڵەتە .ئەم راستیە دەکرێت بەپێی پێویستیە یەکەمینەکانی کۆمەڵگە ،ئەو سیستەمەی کە تێدا دەژی ،جۆری کێشە و گوشار و تەگەرە و بەربەستەکانی کە رووبەڕووی ئازادی دەبنەوە ،بگۆڕێت .ئازادی ،ئەو کردەیەیە کە لە دەست و زهنیەتی دەسەاڵتدارێتی دوورە. لەو کاتەوەی تەمەنی تێکۆشان بۆ ئازادی دەستی پێکردووە ،بە شێوازی جیاواز ئەو تێکۆشانە بەشێکی گرنگ بووە لە ملمالنێی هەبوون لە مێژووی نەنورساوی مرۆڤایەتی دا ،لەبەرامبەردا سیستەم و دەسەاڵتەکانیش بۆ سنوردارکردنی ئازادی کۆمەڵگە لە خودی ژندا زەبری گەورەیان لە ئازادی داوە .چیرۆکەکانی میتۆلۆژی ،ئاینە تاکخوداییەکان و تەنانەت هەڵوێستی فەیلەسوف و کۆمەڵناسەکان رێکخۆشکەر و زەمینەسازی ئەو سەرکوتکردنەی ئازادیە بوون. ئازادی لە روانگەی جیاوازەوە و لە کات و شوێنی جیاوازدا پەیوەست بە پێویستیەکانی تاک و کۆمەڵگەوە پێناسەی بۆ کرا و تێکۆشانی لە پێناودا کرا ،بەاڵم ئەو راستیە دابڕاویش
ژماره‌ی
161
ئاگۆستی 2017
23
نیە لەوەی کە دەسەاڵتدارەکان بەپێی بەرژوەندیەکانیان چەواشەکاریان لەسەر راستی و چەمکی ئازادی کردووە بۆ ئەوەش کەڵکیان لە دیدی چەندین کۆمەڵناس و فەیلەسوف وەرگرت، هەمووشی لە پێناوی چەسپاندنی دەسەاڵتیاندا بووە. هیگڵ پێی وایە کە " دەوڵەت باشرتین ئامرازی ئازادیە" بەاڵم ئازادی بۆ کێ؟ داخۆ هەرکەس وەک یەک مافی ئازادی هەیە؟ هەر لەسەر بنەمای ئەو پێناسەیە هەرچی لە ئاست دەوڵەت و سیاسەتە سەرکوتکاریەکانی راوەستێت لەناوبراوە و پاکتاوکراوەو تا ئێستاش ئەو پرۆسەی کۆمەڵکوژی و پاکتاوە بەردەوامە و وەحشیگەریرتین دیمەنه‌کانی ئەو سەرکوتکردنانە لە رۆژهەاڵتی ناویندا لەبەرامبەر تاک و کۆمەڵگەکانی دەرەوەی سیستەمی دەوڵەت دەکرێت، لە نادیارترین و نەرمرتین شێوەشی دا خستنی تاکەکانە بۆ نێو ماکینەی سیستەم و بەکارهێنانیانە لە پێناوی قازانجی زیاتردا و بەستنی قوت و پارووی رۆژانەیان بە سیستەمی دەوڵەت و دەسەاڵتدارییەوە .لەوە نەسلەمینەوە کە جەستەی ژن رەهاییانە بۆ قازانج بەکاربێنن. ئەگەر " ئازادی هێزی بونیادنانی کۆمەڵگەیە" ئەوە لە ئاست ئەو دابڕان و داڕزانە کۆمەاڵیەتیەی کە لەئەنجامی هێرشەکانی سیستەم دا کۆمەڵگە رووبەڕووی دەبێتەوە ،پێناسەی ئایدۆلۆژیای لیربالیزمی سیستەمی سەرمایەداری و باڵوکردنەوەی ئەو چەمکە لە نێو ئەو کۆمەڵگه‌نەی کە لە سادەترین مافەکانیان بێ بەشن چەواشەکاریەکی گەورەیە .کۆمەڵگە کاتێ بێ رێکخسنت بێت ،بێ پاراسنت بێت ،لە هێزی خۆبەرێوەبردن خرابێت، چاوەڕوانی کردنی ئازادی لە دەسەاڵت، خۆخەڵەتاندنە و خۆی لە خۆی دا کۆیالیەتیە. پێامن وانەبێ کە دەوڵەت شتێکی لە
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
24
دەرەوەی ئێمەیە ،بەڵکو فۆرمە قەبەکەی ئەگەر رۆژانە لە بەرچاومان دەزگا زەبەالحەکان ،کۆشک و تەالرەکان، تانک ،تۆپ ،پۆلیس و جەندرمە، رێبازەکانی برسیکردن و کۆچبەرکردن و گوشار و بێکاری بێت ،فۆرمێکی تریشی لەنێو خود دایە .ئەو خود-ەی لە قەید و بەندی دەوڵەت ،پلەداری و پیاوساالرییەوە لە ژیان گیربووە، دەرەوەی ئەوە بێ قسەکردن و کردەیی دەسەاڵتی و لەهێزکەوتن کردنی ئازادی ،بێ دەبینیت. ئەو درێژایی بە سیاسەت ،ویژدان، ئازادی مێژووە ئەخالق و ئیرادە مەحاڵە. سەرکوت کرا ،خامۆشکرا، ئەگەر ئازادی کەشی سیستەمی تەنانەت گوزارەکردن بێت لە خود سەرمایەداری ئازادی لە زرافرتین شێوەی و پێویستیەکانی مرۆڤ و دا بەپێی ئایدۆلۆژی کۆمەڵگە ،ئەوە ئەخالق لیربالیزم شێوەی پێدا و درککردن و هەستکردنە لە نێو خۆی دا ماڵی کرد .سیستەم ئازادی بەو پێویستیە ،سیاسەتیش بە کرد پەیوەست پێکهێنان و کردەیی میکانیزمەکانی دەوڵەتەوە و کردنی ئەو پێویستییە تاکڕەوێتی و زایەندێتی و دیموکراسیش بە لە ژێر ناوی ئازادیدا تاودا سیستەمەکردن و بەاڵم هیچ سەردەمێک نەتوانرا تێکۆشانی بەدەزگاییکردنێتی .ئازادی ئازادی ڕیشەکێش ژن پێوەری ئازادی هەر بکرێت و لەواتای کۆمەڵگەیەکە خۆی دووری بخاتەوە. ئازادی وەک ئاگری بن خۆڵەمیش هەمیشە بەشێك بووە لە خەسڵەتی کۆمەڵگە و لە کوێ دا دەرفەتی بینیبێت تێکۆشانی لە پێناودا کردووە. چەمکی ئازادی لەو کۆمەڵگەیانەی کە دەزگاکانی خۆبەرێوەبەری یان ژیانی کۆمەاڵیەتی و سیاسیان دا شێوەی نەگرتووە ،بەردەوام لە ژێر هەرەشەدان.
«
»
زیاترین کاریگەریەکی نەگەتیڤ کەلەسەر ئازادی هەیە چۆنێتی پێناسەکردنێتی و شێوەگرتن و کردەییکردنێتی بەپێی بەرژوەندیەکانی دەسەاڵت. بۆ منونە کاریگەریەکی گەورەی لیربالیزم لەسەر چەمکی ئازادی لە کۆمەڵگەکانی رۆژهەاڵتی ناوین هەیە ،بە کۆمەڵگەی کوردیشەوە .ئازادی لە میکانیزمەکانی یاسا ،هەڵبژاردن ،دەنگدان ،بیر و رادەبڕین و لەبەرکردن و کردەی هاوشێوەدا دەبینن. لە هەندێ لە هەرێمەکانی رۆژهەالتی ناوین دا هەموو ئەوانەش هەن بەاڵم ئەدی بۆ کۆمەڵگەکان رووبەڕووی کۆمەڵکوژی ،کۆچبەری ،برسێتی، شەڕ و توندو تیژی ،توند وتیژی خێزانی دەبنەوە؟ هەندێ ئازادی و دیموکراسی لە میکانیزمەکانی دەستاودەستکردنی دەسەاڵت و جیبەجێکردنی سێ دەسەاڵتی یاسادانان ،راپەراندن و دەزگاکانی داد دا دەبیننەوە بەاڵم ئەو میکانیزمانە زۆر دەمێکە لە واڵتانی رۆژئاوایی بۆتە بەشێک لە گەمەی لیربالیزم بۆ قازانجی زیاتر .ئەگەر نا زیاترین ژمارەی ئەو بیرمەند و فەیلەسوفانەی کە قسەیان لەسەر ئازادی هەیە لەو واڵتانە سەریان هەڵدا و مامەڵەی زهنیەتی دەسەاڵتیان لەئاست ئازادی دا رەخنە کردووە .چ جا ئەو ڕەوتانەی کە لە دەرەوەی دەسەاڵت لە گەشەسەندندان بە تایبەتی لە دوای سااڵنی شەستەکانەوە کە سەدەی گەشەکردنی بزوتنەوە فێمنیست ،ئەنارشیست ،ئەکۆلۆژی و کەلتوریەکانە. سپینوزا دەلێ " تێگەیشنت ئازادیە" .لەو سۆنگەیەوە تا چەند لە راستی کۆمەڵگە گەیشتوین و چەند لە ئاست هێرشەکان و چاوچنۆکیەکانی دەسەاڵت دا کۆمەڵگە و تاکەکانی ،کەلتور و فرەڕەنگەکانی پارێزراوە ،چەند کێشە کەڵکەبووەکانی چارەسەرکراوە؟ دۆخێکی کە هەنوکە جیهانی تێدایە بە زیادەوە وەاڵمی ئەو پرسیارانەمان دەداتەوە .ئەگەر تێگەیشنت لە راستی کۆمەڵگە و ئەو دۆخەی تێدایە بەشێک لە ئازادی بێت ئەوە تێکۆشان و بینینەوە میکانیزمەکانی تێکۆشانیش بەشە گرنگەکەی ترە .تێکۆشان بۆ ئازادی بێ تیۆری مەحاڵە و نەک هەموو تیۆریەکیش .زۆرن ئەو تیۆرییانەی کە تا دوا ڕادە لە دژی ئازادین. ئەگەر ئازادی بۆ تاکێکی ئەوروپی دابینکردنی ژیانی رۆژانەیی بێ ئەوە بێدەنگبوونی لە سەر سیاسەتی دەوڵەتەکەی دا لەبەرامبەر کۆمەڵگەکانی
تر کە رۆژانە هەزاران مرۆڤ دەبنە قوربانی، پەنابەرانی ئەو واڵتانەی روویان تێدەکەن رۆژانە بە میکانیزمە نادیموکراتیەکانیان رووبەڕووی دڕاندایەتی سیستەم دەبنەوە .چەپ ،سۆسیالیست، ئەنارشیست و فێمینیستەکان بەرپرسیاریتی گەورەیان لە ئەستۆیە و بێدەنگ بونیان ئاو بە ئاشی هەڵکشانی نەژادپەرستی دەوڵەتەکانیاندا کردووە. چیرۆکی دوو کوردی خەڵکی مێردینی باکوری کوردستان لە واڵتی بەلجیکا زیاد لە پێویست روونکەرەوەیە .دوای شەڕ و وێرانکاریەکانی ئەم دواییەی باکور( بێگومان بە چەکی دەوڵەتانی ئەوورپی) ئەو دوو کەسە لەگەڵ منداڵەکانیان روو لە بەلجیکا دەکەن .سەرەتا ئۆفیسی کار و شارەوانی ناچاریان دەکەن یەکسەر بچنە کۆرسی زمان فێربوون ( بێگومان ئەوە هەنگاوێکی ئاسایی و کێشەئامێز نیە) دوای دەستکردنیان بە کۆرسی زمانی فەرەنسی بەماوەیەکی کەم بانگیان دەکەن کە ئیشیان بۆ دۆزیونەتەوە و دەبێ بچن کار بکەن (ئەوەش کێشە نیە) بەاڵم لە کوێ کاریان بۆ دۆزیونەتەوە؟ و ناچاریان دەکەن کە ئەو کارە بکەن ،ئەگەر نا هەموو هاوکارییەکانیان دەبڕن .دائیرەی کار و دەزگای گونجاندنی پەنابەران پێکەوە کاریان بۆ ئەو دوو هاواڵتیە کوردە لە کۆمەڵەیەکی تورکە نەژادپەرستەکان دۆزیەوە .لە ژێر ناوی ئەوەی کە هەردوواڵتان خاوەن کار و کرێکار تورکی دەزانن دەبێ لەوێ کار بکەن .لەجێی کۆرسی زمان زۆر هەوڵی درا کە ئۆفیسی کار تێبگەیەنرێت .ئەو دوو کەسە بەهۆی شەڕەوە باری دەروونیان باش نیە و پێویستیان بە کاتە بەسەر خۆیاندا بێنەوە بەاڵم گوێیان نەگرت و هەردووکەیان لە کۆرسەکە دەرهێناوە و ڕەوانەی جێی کارە نوێیەکەیان کردوون. دەوڵەت لەو جێگەی کە ناچار بە هەڵکەندیان دەکات ،هەمان میکانیزمای دەوڵەت لە جێیەکی تر رووبەڕووی هەمان نەهامەتیان دەکاتەوە. میکانیزمەکانی پاراستنی کۆمەڵگە لەم دۆخە و هاوشێوەکانی دا نائامادەیە و نیە ،چونکە ئازادی دەکرێتە قوربانی قوتی رۆژانە و ترس لە برسێتی و سەرگەردانی .ئەمە چیرۆکێکی تەنیا دوو تاک نیە بەڵکو کورتکراوەی چیرۆکی کۆمەڵگەیەکە کە ئازادییەکەی
ژماره‌ی
161
ئاگۆستی 2017
25
سەرکوتدەکرێت .ئازادی مانەوە لەسەر خاکەکەی خۆی ،دەدات .کارکردنی پیاو لە دەرەوە تەنیا بە واتای ئازادبوونی ئازادی خۆپاراسنت و خۆبەرێوەبردنە .میشێل فۆکو کە نایەت و کرێکاربوونی ژن لە ماڵ دا جگە لە نەبینینی دەڵێت " بەرگریکردن لە کۆمەڵگە بناغەی ئازادییە" ،ئەو لە رەنجەکەی بە کەیبانوکردن و قەتیسکردنێتی لە چوارچێوەی جوگرافیایەک دا ئەو قسە دەکات کە بانگەشەی ئازادی ماڵ دایە .تا ئەو پێگەیەی ژن کە لە ماڵ دا قەتیس تاکەکەسی خۆی وەک مۆدێل بۆ تەواوی جیهان بینیوە کراوە دارشتنەوەی تێدا نەکرێت مەحاڵە ئازادی ڕێچکەی راستەقینەی خۆی بگرێت. و هێشتاش لە چەمکی ئیۆریۆسەنرتیزم دا دەبینێت. ئەگەر لە پێناسەیەکی تردا " ئازادی چارەسەرکردنی قسەکردن و کردەیی کردنی ئازادی ،بێ سیاسەت، کێشەکانی کۆمەڵگە بێت" ئەوە لە کامە کۆمەڵگەدا کێشە زۆر ویژدان ،ئەخالق و ئیرادە مەحاڵە .ئەگەر ئازادی کەشی بێت ،ئازادی ئەوەندە کەمە .ئاستی کێشەکان چەند کەم گوزارەکردن بێت لە خود و پێویستیەکانی مرۆڤ و بن ئەوەندە ئازادی لە واتاکەی خۆییەوە نزیکە کە بونیادنانی کۆمەڵگە ،ئەوە ئەخالق درککردن و هەستکردنە بەو پێویستیە، سیستەمێکی دیموکراتیانە ،دادوەر و یەکسانە بۆ هەموان ،سیاسەتیش پێکهێنان و کردەیی کردنی ئەو پێویستییە و دیموکراسیش بە سیستەمەکردن فەراهەم بوونی ژیانێکی و بەدەزگاییکردنێتی .ئازادی خۆشگوزەران هەموو کاتێک ژن پێوەری ئازادی هەر بە واتای ئازادی نایەت، مرۆڤێک ئه‌گه‌ر هەموو هێزی کۆمەڵگەیەکە .لەڕوانگەی ئەو باشرتین منونەی واڵتانی ئەگەر لێبکات داکۆکی جیهان راستیانەی کە باسکران ،مرۆڤ تەنانەت کاری کەنداوە. بیەوێ بزانێ کۆمەڵگەیەک ژنان لە دەرەوە بۆ ژنان خۆی ئامادەیی بۆ تێکۆشانی چەندە ئازادە ،دەکرێت لە ئاستی نایەتە واتای ئازادی .ماریا میس نوسەرێکی خاوەن ئازادی نەبێت ،ناتوانێ ئازادی ئازادی ژن بڕوانرێت .ئاستی ئازادی ژن و کۆمەڵگە پەیوەستە لە ئەکۆفێمینیزم دیدی لە خۆشی مرۆڤ ئەگەر بکات، بە بەشداری ژن لە هەموو کتێبەکەی دا بەناوی " گلۆبالیزم بوارەکانی ژیان دا بە تایبەتی و هەقدەسەتی کاری ژن :درکی کۆیالیەتی خۆی دا بێت و لە بەرێوەبردنی سیاسەتێکی فراوان کردنی ئازادیەکانە؟ بە بخوڵقێنێ ئازادی پێویستیەکانی دیموکراتیانە .سیاسەتێکی دیموکراتیانە روونی ئاماژە بەوە دەکات کە پرۆلیتاربوونی پیاو و هەموو جیهان کۆیالیەتی بەسەردا بەو واتایەی کە بەشداری یەکسانی ژێندەری هەبێت فرۆشتنی هێزی کارەکەی ئازادی رێچكەی لە بسەپێنێ، لە بەرێوەبردن ،هەروەها لە لەسەر بە کەیبانیبوونی ژن بوارەکانی ئابوری ،کۆمەاڵیەتی لەماڵ دا بونیادنراوە .چونکە ئەو پاشگەزی ناکاتەوە. و ڕەنگڕێژکردنی سیاسەتی دەڵێ " :بەکەیبانووکردنی رۆژانە و سرتاتیژی واڵت دا. ژن لەهەمانکاتدا مانای بە پەرتەوازەکردن و سەرگێژکردنی ئەم کرێکارە شاراوانەیە .پەیوەستە بەوەی کە کۆمەڵگە و بەتایبەتی ژنان پارێزراون ئەمەش تەنها هۆکاری نەبونی توانای سیاسی ژنان لەو هێرش و گوشاری دەرەکی و ناوخۆیی. نیە بەڵکو نەبونی هێز و توانای سەوداکاریە .لەبەرئەوەی چەمکی ئازادی لە سەدەی ٢٠مین دا لە رۆژهەاڵتی ژنی ماڵەوە گرێدراوی نانپەیداکەرو پارەپەیداکەرە و گرێدراوە ناوین بە تایبەتی بۆ گەلی کورد و گەالنی دیکەی بێ بە پرۆلیتاریایەکی ئازادەوە وەکو کرێکارێکی کۆتکراو ،ئازادی پێگە و خاوەن دۆز زیاتر بە کۆنرتۆڵی خاک و مافی نەتەوەییەوە پرۆلیتاریاکە بۆفرۆشتنی هێزی کارەکەی لەسەر کۆتکردنی بەسرتایەوە .ئەو تێگەیشتنە لە ئازادی کارێکتەرێکی زاڵی ژنەماڵدارەکەی بەندە .بەپرۆلیتاریکردنی پیاوان بەسرتاوە بە بزوتنەوەکانی ئازادی بوو لەسەر بنەمای رزگاری نەتەوەیی بێ ئەوەی کە ماهیەتێکی دیموکراتیانەی کەیبانووکردنی ژنانەوە". لێرەدا ماریا میس پەیوەندیەکی تۆکمە و وەستایانە لە نێوان هەبێ .ئەو چەمکە بە تایبەتی بەسەر بزوتنەوە و پارتە پێگەی ژن لە خێزان ،کار و دەوڵەت دا نیشان سیاسیەکانی باشورەوە زاڵ بووە ،بەاڵم زۆری پێچوو کە
«
»
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
26
زۆرینەی کۆمەڵگە بگەنە ئەو باوەڕییەی کە ئازادی خاک ( وێرای نیوەناچڵی) نایەتە واتای ئازادی مرۆڤ چ جا ئەو پێوەری کە ئازادی ژن بە تایبەتی پێوەرێک بێت بۆ ئازادی کۆمەڵگە کە دۆخی ئێستای باشوری کوردستان زۆر دوورە لەو پێوەرە .دووری ژن بەرێژەیەکی بەرز لە مەیدانی سیاسەت ،نەبوونی ژن لە بەرێوەبردنی دەزگاکان دا تا بەوە دەگات کە چەمکی خۆبەرێوەبەری لە الوازترین دۆخی دایە .نەبوونی یاسا و دەزگای دیموکراتی رەنگدانەوە و ئەنجامی ئەو تێگەیشتنەیە بۆ ئازادی. ئەو تێکۆشانەی تا ئێستا کراوە لە سنورێکی الساییکردنەوەی چەمکی لیربالیزم بۆ ئازادی تێنپەڕیوە تانەنەت زۆر لەوە لەپاشرتە .چاوەڕوانیکردنی ئازادی لە دەسەاڵت ،بەستنی ئازادی بە دەوڵەتداری، نەبوونی بەرنامە و سرتاتیژی لەالیەن دیموکراتیزەکردن پارت و بزوتنەوە سیاسیەکانەوە تێگەیشتنیان بۆ ئازادی بە روونی نیشان دەدات. ئەو تێگەیشتنە بۆ ئازادی لە ملمالنێیەکی چۆنێتی دا لەگەڵ بزوتنەوەی دیکەی کوردستان لە هەرێمەکە لە ئاستی جیهان دا ئەو تێگەیشتنە بۆ ئازادی بابەتی باسە و لەمرۆدا لە سەرەتای شێوەگرتن و بونیادنان دایە .ئەو تێگەیشتنە لە ئازادی لە دەیەی کۆتایی سەدەی ٢٠و سەرەتای سەدەی ٢١دا گۆڕانکاری ریشەیی بە خۆیەوە بینیوە .ساکینە جانسز لە بیرەوەریەکانی دا کە لە دوو توێی سێ بەرگی کتێب دا چاپ کراوە بەناوی " ژیانی من هەموو تێکۆشان بوو" دەڵێ " :زۆرهۆگری تێکۆشانم ،پێم وا نیە کە تێکۆشان تا ماوەیەک بەردەوام بێ و دواتر دوایی بێت ،لە خەیاڵی من دا دەبێ تێکۆشانێکی ناکۆتا هەبێت .دەبێ تێکۆشانێكی زۆر گەورە و بەهەیبەت بێت بۆ کوردستانێکی سەربەخۆ .کوردستانێک لەسەر بنەمای یەکسانی و ئازادی کە تێکۆشانی گەورەی ئێمە دەیخوڵقێنیت ،خەیاڵی گەورەی منە" .دیدی ساکینە جانسز بۆ ئازادی دیدێکە لەسەر بنەمای یەکسانی و ئازادی، گوتارێکی ئەتنیکی لەسەر زاڵ نیە بەڵکو لە بنەمای ئەو
تێگەیشتنە ئازادی مرۆڤ هەیە .هێزی سەرەکی گەیشنت بەو ئازادیەش هێزی مادیی و مەعنەوی مرۆڤ خۆیەتی. تێگەیشتنێکی چەوتی تر بۆ ئازادی ئەوەیە کە خودی کێشەی ئازادی وەک کێشەی ژن دەبیرنێت. پرسی ئازادی پرسێکی تەنیا تایبەت نیە بە ژن بەڵکو لە سەرەتاوە ئەوەی سەرچاوەی ئەو کێشە و گرفتە کەڵەکەبووەی مێژووە زهنیەتی پیاوساالریە .ژنان لە رسوشتی خۆیان دا کراوەتەترن بۆ ئازادی ،لە درکی کۆیالیەتی خۆیاندا .درک کردن خۆی لە خۆی دا قۆناغێکی گرنگە لە تێکۆشانی ئازادی دا .ئۆجاالن دەڵێ" قوڵرتین کۆیالیەتی ئەو کۆیالیەتیەیە کەکۆیلەکان بە حاڵی خۆیان رازین" .ئەو
ﺋﺎزادی
درک نەکردنە بە کۆیالیەتی خۆی لە خۆی دا ئەڵقەی یەکەمی بەربەست و گەورەترین تەگەرەیە لەبەردەم ئازادی .مرۆڤێک ئه‌گه‌ر هەموو هێزی جیهان داکۆکی لێبکات ئەگەر خۆی ئامادەیی بۆ تێکۆشانی ئازادی نەبێت ،ناتوانێ ئازادی بکات ،ئەگەر مرۆڤ خۆشی لە درکی کۆیالیەتی خۆی دا بێت و پێویستیەکانی ئازادی بخوڵقێنێ هەموو جیهان کۆیالیەتی بەسەردا بسەپێنێ، لە رێچكەی ئازادی پاشگەزی ناکاتەوە .منونەیەکی بەرچاویشی شۆڕشی رۆژئاڤای کوردستانە.
ژماره‌ی
161
ئاگۆستی 2017
27
ﺑ ﻪ ڕ
ﻮه ﺮﺑ
ﺋ ﺎ ﻣ
د ﻧ ﯽ
ﺎ ﻧ ﺠ
ﺳﯿ ﺎ ﺳ
ﯽ ﺋ
ﻪﺗ ﻜ
ﺎ ز ا د
ﯽ
ی،
ڕ ا ﺳ
ﺘ ﻪ ﻗ
ﯿ ﻨ ﻪ
ﯾﻪ
.....بۆشرا عه‌لی ئه‌ندامی ڕێوه‌به‌ری ڕێكخراوی پێوه‌نده‌كانی ئافره‌تانی كوردستان
سیاسه‌ت و ئازادی هه‌نده پێكه‌وه په‌یوه‌سنت كه وه‌كوو نه‌ینوك و گۆشنت .هه‌ر دوو وش ه بێگومان خاوه‌ن پێشینیه‌كی مێژووین. به‌اڵم له سه‌ر هه‌ردوو وش ه هێنده یاری كراوه كه له ناوه‌ڕوكی خۆی ده‌رخراوه ،به‌اڵم پێویستی به پێناسه‌یكی تازه هه‌یه كه سیاسه‌ت و ئازادیكی چۆن پێویسته؟
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
28
به‌داخه‌وه سیاسه‌ت یه‌ك له‌و چه‌مكانه‌یه كه زۆرتر له به‌الرێدا چوو ه و له رۆژی ئه‌مرۆماندا ئه‌و كارانه‌ی كه له سه‌ر ناوی سیاسه‌ت ده‌كرێت ،پێوه‌ندی به سیاسه‌ته‌وه نیه و به پێچه‌وانه‌یه. گه‌یشتوه‌ته ئاستێك كه سیاسه‌ت تێكه‌ڵداری ئیقتیدار بووه ،وه‌كو بڵی پێویسته له ناو ئیتقیدار دا جێگات هه‌بێت تاكوو بتوانی سیاسه‌ت بكه‌ی و ئه‌مه‌ش گه‌وره‌ترین به‌الڕێدا چوونه .ئه‌مه‌ش پێویسته سووری ه ئازادیه‌و ه هێڵێكی چه‌ند ه سیاسه‌ت ب په‌یوه‌سته ،ئه‌وه‌نده‌ش سیاسه‌ت له ژێر بكێشین .له داگیركردن، ئیتقتداردا ه هه‌بوونی ژنه‌و ه په‌یوه‌سته. ب به‌رژه‌وه‌ندی و قازانج هه‌م ژن و هه‌م پیاویش له‌م هه‌یه و به‌ڕێوه‌بردنی ه ه به‌رامبه‌ر ب پێناوه‌دا پێویست ژێر له سیاسه‌ت ئه‌قڵیه‌تی باوكساالری خاوه‌ن ئیتقداردا سێبه‌ری تێكۆشان و هه‌وڵدان بن .ئه‌گه‌ر ده‌كه‌وێته ئه‌م چوارچێوه‌یه. بتوانین هه‌نگاوێكی له‌م ئه‌مه‌ش سیاسه‌ت له چوارچێوه‌دا هه‌ڵبگرین ده‌توانین ناوه‌ڕۆك و جه‌وهه‌ری ه پێناو ئازادیدا هل بڵێین ك خۆی ئه‌ساسی ه هه‌نگاو هه‌ڵبگرین. توانیومان ه ده‌رده‌خات و ده‌یخاته ه ته‌نیا خه‌یاڵ نی بێگومان ئه‌م به‌رژه‌وه‌ندی ده‌وڵه‌ت ه چاوی خۆمان هب و ده‌كرێت ك ه ببینین .رۆژئاوای كوردستان و ده‌سه‌اڵته‌وه .ئه‌مه‌ش ئه‌م ه هه‌ر بوارێكه‌و ه ده‌بێته هۆكار كه زۆر و به‌شداری ژنان ل كه‌س له سیاسه‌ت بێزار سه‌لمێنه‌ری ئه‌م راستیه‌یه. بێت و سیاسه‌تكردن به كاری خۆی نه‌بینێ. له ئه‌نجامدا سیاسه‌ت وه‌كو هونه‌ری درۆ و خه‌ڵه‌تاندن پیناسه ده‌كرێت .كه‌واته سیاسه‌ت چییه و ده‌توانین چۆن رشۆڤه‌ی بكه‌ین؟ و پێوه‌ندی به ئازادیه‌وه چیه؟ سیاسه‌ت باشرتین ریگای ه بۆ گه‌یشنت به ئامانج ل ه خزمه‌تی به‌رژه‌وه‌ندی كۆمه‌ڵگه‌دا .ئه‌مه ره‌نگه زۆر ساده و ساكار بێت ،به‌اڵم زۆر ژیانیه .پێویست ه سهرهتا سیاسه‌ت له ژێر سیبه‌ری ئیتقتدار ده‌ربكه‌وێت و بگه‌ڕێته‌وه باوه‌شی كۆمه‌ڵگه .ته‌نیا كۆمه‌ڵگه ده‌توانێ باشرتین شت بۆ خۆی دیار بكات و رێگای سیاسه‌تكردن بۆ خۆی ببینێته‌وه .ئه‌گه‌ر بگه‌ڕینه‌وه بۆ سه‌ره‌تای مێژووی
«
»
مرۆڤایه‌تی ده‌بینین كه به هه‌زاران ساڵ ه باشرتین سیاسه‌ت به پێشه‌نگایه‌تی ژن به‌ڕێوه چووه ،قه‌ت ده‌سه‌اڵت و ئیتقتیدار نه‌بوه، به‌اڵم هه‌موو كاره‌كان له ناو هاوئاهه‌نگیه‌كدا بووه و كاره‌كان له ژێر ده‌ستی ئه‌و كه‌سانه كه خاوه‌ن ئه‌زموون بوونه به‌ڕێوه چووه و ئه‌م كه‌سانه‌ش زۆرینه‌یان ژن بوون .ئه‌و كاته وه‌ها ئه‌نجام ده‌گرین كه سیاسه‌ت یه‌كه‌م به كۆمه‌ڵگه و دووهه‌م به ژنه‌وه په‌یوه‌سته .به‌اڵم ناكۆكی ئه‌م خاڵه له سیاسه‌تدا ئه‌وه‌یه كه ئه‌مڕۆ سیاسه‌ت له ژن و كۆمه‌ڵگ ه دابڕاوه و هه‌موو سیاسه‌ته‌كان دژ به ژن و له سه‌ر ژن به‌ڕیوه ده‌چێت .ئه‌و كاته ده‌توانین بڵێین ك ه سیاسه‌ت چه‌مكێكی كۆمه‌اڵیه‌تیه‌و هاوكات پێوه‌ندی به ژنه‌وه و ئازادی ژنه‌وه هه‌یه و له گشتیش دا په‌یوه‌سته به ئازادی كۆمه‌ڵگه‌وه .ئه‌گه‌ر له‌م چوارچێوه‌دا سه‌یری ئه‌م بابه‌ته بكه‌ین تێگه‌یشتنی قووڵ و مێژوویی له سه‌ر سیاسه‌ت هه‌یه، بۆیه هه‌وڵدان و تێكۆشانێكی بێ وێنه پێویسته. ئه‌بێت بتوانین پێوه‌ندی نێوان سیاسه‌ت و ئازادی دروست بكه‌ین .چون له راستیدا ئه‌مڕۆ سیاسه‌ت له پێناو له ناوبردنی ئازادی دا به‌ڕێو ه ده‌چێت .تااڵن ده‌كات و كۆمه‌ڵكوژی ده‌كات و به‌تایبه‌تیش ژنان له ناو ده‌بات. ره‌نگه پرسیارێكی زۆر ئاسایی بێت ،به‌اڵم هاوكات له ناو ناكۆكی دایه .بۆ منوونه ئه‌گه‌ر سه‌یری ئه‌مڕۆمان بكه‌ین ،ئه‌و ژنانه‌ی كه له كاروباری سیاسه‌تدان ،چه‌نده له بواری كه‌سایه‌تیه‌وه خۆیان ئازاد كردوه و چه‌نده بۆ ئازادی كۆمه‌ڵگه و گه‌الن خه‌بات ده‌كه‌ن و چه‌ند ه بۆ ئازادی تێكۆشان ده‌كه‌ن؟ زۆر زه‌حمه‌ته كه بتوانین واڵمێكی پۆزتیڤ بده‌ینه‌وه .زۆر ژنی ناودار له گشتی جیهاندا هه‌ن كه ته‌نیا بۆ درێژكردنی ته‌مه‌ن ئیتقتیدار خه‌بات ده‌كه‌ن و ته‌نیا بۆ ئه‌وه‌ی بڵێین ژنیش له‌م كاره‌دا هه‌یه .له‌واتایه‌كی دیكه‌دا كوشتنی ئازادی ژنه ،به‌اڵم له رواڵه‌ت دا خۆیان زۆر جیاواز نیشان ده‌ده‌ن.
ژماره‌ی
161
ئاگۆستی 2017
29
له‌م بواره‌شدا كه‌سێك زۆر نارازی نیه .سه‌ردانی ئه‌م دوایانه‌ی ترامپ بۆ عه‌ره‌بستان ته‌نیا ئه‌نجامه‌كه‌ی ڕاوه‌سته‌كردنی ڕاگه‌یاندنه‌كان بوو له سه‌ر هاوسه‌ره‌كه‌ی ترامپ و هیچ له ئێش و ئازاره‌كانی ژنانی كه‌م نه‌كردوه، به‌پێچه‌وانه ئازاری ژنان ،زۆربوون و قووڵ بوونی شه‌ڕ و پێكادان له جیهان و رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا زۆرتر په‌ره‌ی سه‌ند .بۆیه ده‌توانین بڵێین كه ئه‌مه سیاسه‌ت نیه، ته‌نیا بازرگانیه ،ده‌وڵه‌ت زۆرتر له سیاسه‌ت بازرگانی به كۆمه‌ڵگه ،ژن و گه‌النه‌وه ده‌كات .بازرگانی شه‌ڕ ده‌كات و ئاڵۆزیه‌كانی ناو كۆمه‌ڵگه ،فه‌رمانی سه‌ر شه‌نگال ،كێشه‌ی مۆوسڵ و هتد سه‌ملێنده‌ری ئه‌م راستیه‌یه. بۆ ئه‌وه‌ی سیاسه‌ت به شێوازێكی راسته‌قینه به‌ڕێوه بچێت، پێویستیامن به تێروانیكی دوور له شه‌ڕ ،بازرگانی و داگیركاری هه‌یه و هاوكات نزیك بێت له كۆمه‌ڵگ ه و ببێته هۆكاری گه‌ڕانه‌وه بۆ جه‌وهه‌ری خۆمان ،گه‌ڕانه‌وه‌ی ژن بۆ سیاسه‌ت .مه‌به‌ستامن له ژن ته‌نیا جه‌سته‌ی ژن نیه ،به‌ڵكوو ئه‌قڵیه‌تی ژنه .چون ئێستاكه سیاسه‌ت به ئه‌قڵیه‌تی باوكساالریه‌وه به‌ڕێوه ده‌چێت .بۆ ئه‌وه‌ی بتوانین له چاره‌سه‌ری كێشه‌ی ژن ،كێشه‌ی كۆمه‌ڵگه و تێپه‌راندنی ئاڵوزی و قه‌یران و هه‌روه‌ها بۆ ئاسته‌نگ كردنی ئه‌م بازرگانیه چه‌په‌ڵ و نامرۆڤانه كه له سه‌ر مافی ژن و كۆمه‌ڵگه به‌ڕێو ه ده‌چێت ،له سیاسه‌تدا پێویستیامن به ئه‌قڵی جه‌وهه‌ری ژن هه‌یه .له ئه‌نجامدا ده‌توانین بڵێین ك ه سیاسه‌ت ژیانی و سرتاتیژیه و پێوه‌ندی له گه‌ڵ هه‌موو گۆڕه‌پانه‌كانی ژیاندا هه‌یه. به‌داخه‌وه گۆره‌پانی ژیان له‌م سه‌د ساڵه‌دا له ژێر ناوی هاتنه الی یه‌ك پارچه پارچه كراوه ،له جه‌وهه‌ری ژیانه‌وه بگره هه‌تا گۆڕه‌پانیرت ده‌ستی به سه‌ردا گیراوه و پارچه‌یه .ئه‌گه‌ر له به‌ده‌نی مرۆڤدا ئه‌ركی ده‌ست له گه‌ڵ پێ جیایه ،ئه‌و كاته بڵێین با ده‌ست و الق ل ه یه‌ك جیا بن و پێكه‌و ه نه‌بن ئه‌و كاته ناتوانین باسی جه‌سته و الش بكه‌ین ،هه‌بوونی نامێنێ، ره‌نگه كاریان جیاواز بێت به‌اڵم ناتوانین باسی گشتی جه‌سته بكه‌ین ،جه‌سته له گه‌ڵ جیاوازیه‌كانی ئه‌ركی هه‌موو كۆئه‌ندامانی جه‌سته‌یه .كۆمه‌ڵگه و گه‌ردوینش هه‌مان واتای هه‌یه ،هه‌ر شت له جێگای خۆیدا به‌واتایه ،شه‌و به رۆژه‌وه ،خۆر به مانگ و تاك به كۆمه‌ڵگه‌وه خاوه‌ن نرخ و واتایه ،ئه‌وان له گه‌ڵ یه‌ك و پێكه‌وه‌بوون واتایان هه‌یه و بۆ سیاسه‌تیش هه‌مانه. له سیاسه‌تی ده‌سه‌اڵتداران دا یاسا له ژێر په‌رده‌ی مافی مرۆڤه‌وه بوه‌ته ئامێری تیجاره‌ت و بازرگانی .ده‌زگایه‌كی كه
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
30
گوای ه زیاتر ب ه مافی مرۆڤه‌و ه سه‌رقاڵه به‌اڵم جگه له بێ مافی و بن پێكردنی مافی مرۆڤه‌كان هیچی دیكه ناكه‌ن و به‌داخه‌وه ئه‌مه‌ش به ناوی سیاسه‌ته‌وه ئه‌نجام ده‌ده‌ن .كامه یاسا توانیوه هه‌تا ئێستا باسی كۆمه‌ڵكوژی ئه‌رمه‌نیه‌كان یان ئاشوریه‌كان بكات؟ كه‌س! ئه‌گه‌ر ده‌سه‌اڵت نه‌یه‌وێ كه‌س و هیچ یاسایه‌كی ناتوانێ باسی بكات .هه‌روه‌ها كۆمه‌ڵكوژی شه‌نگال زۆر دیار و به‌رچاوه .ئه‌و كۆمه‌ڵكوژیه كه له سه‌ر ژنان له شه‌نگال به‌ڕێوه چوو ،هه‌تا ئه‌مڕۆ چی كراوه له پێناو ئازادكردنیاندا؟ چون یاسای حكومه‌ت و ده‌وڵه‌ته‌كان ڕاسته‌وخۆ ل ه سه‌ر ناوی سیاسه‌ت ڕۆل ده‌گێڕن و گوایه سیاسه‌ت ده‌كه‌ن ،ئه‌ویش له سه‌ر داهاتووی مرۆڤه‌كان و كۆمه‌ڵگه. ئایا رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست چاره‌نووسی ئه‌وه‌یه كه هه‌میشه له هه‌ژاریدا بژی؟ له كاتێكدا كه ده‌وڵه‌مه‌ندترین جوغرافیایه و شه‌ڕی ئێستاش له سه‌ر ئه‌م ده‌ڵه‌مه‌ندیه‌یه .ئه‌و كاته ده‌وڵه‌مه‌ندترین جوغرافیا بۆچی گه‌له‌كه‌ی هه‌ژارترینه؟ چون رێگا ناده‌ن كه سیاسه‌تێكی راسته‌قینه له سه‌ر ئه‌م واڵته به‌ڕێوه بچێت .باشور منونه‌ی به‌رچاوی ئه‌م راستیانه‌یه .له زۆر بواره‌وه ده‌وڵه‌مه‌نده به‌اڵم ئاڵوزی هه‌ره مه‌زن له‌م واڵته‌یه هه‌م له هه‌رێم و هه‌م له ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا سیاسه‌تی له سه‌ر ده‌كرێت .له بواره‌كانی دیكه‌ی ژیانیش دا ئه‌م بابه‌ت ه ده‌رباسداره ،به‌تایبه‌ت له بابه‌تی خۆپاراستندا ئه‌م راستی ه ئاشكرا و ده‌رباسداره .ك ه واته ژیان و سیاسه‌ت دوو چه‌مكی گرێدراو به‌یه‌كه‌وه‌ن .ئه‌و كه‌سه‌ی كه بڵێ ئیشم به سیاسه‌ته‌وه نیه كه واته ئیشی به ژیانه‌وه نیه .ئه‌و كه‌سه یان كۆمه‌ڵگه‌یه مردوویه‌كه له‌سه‌ر ێ و بیر ناكاته‌وه .هه‌ڵهاتن له سیاسه‌ت هه‌ڵهاتن له ژیانه و له پ كاتی وه‌هادا ناتوانین باس له ئازادیش بكه‌ین. چه‌نده سیاسه‌ت به ئازادیه‌وه په‌یوه‌سته ،ئه‌وه‌نده‌ش سیاسه‌ت به هه‌بوونی ژنه‌وه په‌یوه‌سته .هه‌م ژن و هه‌م پیاویش له‌م پێناوه‌دا پێویسته به‌رامبه‌ر به ئه‌قڵیه‌تی باوكساالری خاوه‌ن تێكۆشان و هه‌وڵدان بن .ئه‌گه‌ر بتوانین هه‌نگاوێكی له‌م چوارچێوه‌دا هه‌ڵبگرین ده‌توانین بڵێین كه ل ه پێناو ئازادیدا توانیومانه هه‌نگاو هه‌ڵبگرین .بێگومان ئه‌مه ته‌نیا خه‌یاڵ نیه و ده‌كرێت كه به چاوی خۆمان ئه‌مه ببینین .رۆژئاوای كوردستان و به‌شداری ژنان له هه‌ر بوارێكه‌وه سه‌ملێنه‌ری ئه‌م راستیه‌یه .به‌شداری ژنان بناخه‌ی سیاسه‌تێكی راسته‌قینه‌ی دامه‌زراندوه و هه‌نگاویان بۆی هه‌ڵگرتووه .ئه‌و كاته پێویسته چیبكه‌ین كه بتوانین سیاسه‌تێكی ئازاد و راست به‌ڕێوه ببه‌ین؟ واڵم ئه‌نجام ده‌رخسنت ل ه شۆڕشی رۆژئاوایه.
چیرۆكی هەتاو عبداڵرحمان
ئەو كچە گەرمە سێرەییە 9سااڵنەی ئاوایی گەرمیان،
كەبەهۆی خەتەنەوە
كەوتە سەرجێگاو گیانی لەدەستدا.
ئا :لەیال ئەحمەد ئه‌ندامی رێكخراوی وادی ئاڵمانی
میمكە ڕەیحان ,كەپیری تەنگی پێهەڵچنیبو بەڕۆژوو لێوەكانی وشك هەڵگەڕابوو ئەو نەهامەتیانەی كەبەڕێی كرد بوو كۆتا ئازاری ژیانی نەبوو ,گێڕایەوە تاوانەكانی دوای یەك بەس نەبوو خەمی خەتەنەش لەهەموی خراپرت تەنگی لەكەنیشك و ژنانی ئاوایەكەمان هەڵچنیبو و تامردن! میمكە ڕەیحان نەیدەزانی لەكوێوە باسی توندو تیژیەكانی ژیانی بكات و ئاهی سینەی هەڵڕێژێت و لەكوێوە كۆتایی پێ بێنێت و وتی ",كەنیشكەكانی ئێرە هەموی خەتەنە دەكران بەدەستی جه‌میلە كەخۆشكی باوكیمەو دایكامن جیایە ,چونكە باوكم چوار ژنی هێناوە ،جه‌میلە مامانی ئاوایەكەمان بوو هەرجارێك چەندین كەنیشكی پێكەوە خەتەنە دەكردو خوێن ڕشنت و قیژەو هاواریان دەچوە ئەو پەڕی ئاوایەكە ،هەر كەنیشكێكیش خەتەنە نەكرایە بەتەمەن گەورەیی خەتەنەیان دەكردو ئازای زۆری دەچەشت. دایە ڕەیحان لەگێڕانەوەی قوڵی لەمێژینەی خۆشكەكەی بەردەوام بو وتی ",دایكم دوو كەنیشكی بوو لەباوكم من و خۆشكە بچوكەكەم ڕۆژێك باوكم وا دای لەسەری خۆشكەكەم توشی سەر ژان بوو چەند كاتژمێرێك مرد! دوای ماوەیەك دایكە جەرگ سوتاوەكەم لەبەر چەشتنی ئازارو كێشەی لەگەاڵ باوكم لێی جیابوەوەو مرد! خۆشكە مامانەكەم شوی كردو ئاوایەكەی جێهێشت ,باوكم ژنی پێنجەمی هێنا ئاوایەكەو بوە باوەژنی من و مامانی ئاوایەكەش كەخەتەنەی كەنیشكەكانی دەكرد ,ئەوەندە خۆشكی جیا لەدایكمم زۆرە
ژماره‌ی
161
ئاگۆستی 2017
31
ژمارەیان نازانم ,منیش 10ساڵبوم كەومتە ژێر دەستی نەورۆز كەباوەژنم بوو ,من و هەمو زڕ خۆشەكەكامنی بەكەیفی خۆی خەتەنەكرد ,جگە لەمەش هیچ كەنیشكێك لەم ئاوایە لەژێر دەستی دەرنەدەچو گشتی خەتەنەكرد. میمكە ڕەیحان گێڕایەوە كەلەئاوایەكەمان ئەو ڕۆژەی كەكەنیشكەكامنان خەتەنە دەكرد خەڵك هەموی خۆشی دەكردو دەستی كەنیشكەكانیان دەگرت و بەكەیف و پێكەنینەوە دەیانهێنان بۆ الی باوەژنم خەتەنەیانی دەكرد لەماڵەكەی خۆی ،چونكە دەیانگوت نان و ئاوی دەستتان حەرامە، سی ساڵ لەمەو پێش بەیانێك دەوروبەری كاژێر 9:30ئەبوو ،فامتە كە ژنی براكەم بوو ماڵیان كەمێك لەو الی ماڵامنەوە بوو دەستی كەنیشكە 9سااڵنەكەی گرت و هێنای بۆ ماڵامن و نەورۆزی مامان لەگەاڵ چوار كەنیشكی تر
خە تە نە یا نی كرد بۆ ئەوەی نان و ئاوی دەستی حەاڵڵ بێت. دایە ڕەیحان درێژەی بەچیرۆكە دورو درێژو ڕاستەقینەكەی ژیانیانداو وتی" :هەتاوی برازام توشی خوێن بەربون بوو بورایەوە ،لەو ڕۆژەوە برازاكەم كەوتە سەر جێگاو چەندین دكتۆرمان پێیكرد بێ سود بوو،
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
32
هەتاو توشی نەخۆشی درێژخایەن و شین بونەوەی كۆئەندامی زاوزێی دەرەوە بوو ڕۆژ بەڕۆژ خراپرت بوو، دوای مانگێك مرد"! دایە ڕەیحان بەردەوامیبەقسەكانیداو وتی" :خەتەنە مەرگی بەنسیبی كەنیشكە مناڵەكامنان كرد ،یاخوا ئەوەی من بینیم كەس نەیبینێ .ماڵی براكەم كەنیشكەكەیان لەپرسەی چون بۆ باوەژنم بیكو ژ ن خزم
و كەسو كار نەیانهێشت ،چەند ساڵ شەڕو كێشەی خراپ كەوتە نێوانیان و دوژمەنیان ببینیایە ئەو باوەژنەی منیان نەبینیایە ,باوەژنم دەیوت چیبكەم نەمزانیوە وای لێدێت و پەشیامنبوو لەو كاری كردبوی.
.....هێالن چیا
ژن کوشنت و دەستدرێژیکرن ل سەر زێھنیەت و جەستە و ھزرا ژنێ ،دیروکەکا دێرین ھەیە د ھەموو جیھانێ دا، تەڤ شورەش و جەنگ و کارەساتێن مروڤیی ژن بوونە قوربانیێن سەرەکی! لێ پێرتیا وەالتێن جیھانێ ئەڤ قوناخە پر ب ھوشیارێی دەرباس کر ،خەبات ژبوو نەھێالنا بن دەستی و توندوتیژیی و قرکرنا ژنان بێ دووبارە بوون کرن ،لێ مخابن!
ژماره‌ی
161
ئاگۆستی 2017
33
دناڤا وەالتێ مە دا کو پارچەک بچوک ژ روژھەالتا و سازیێن حکومینە و رێکخراو سوشیال و سەقامگێریی ناڤین و بن دەست کو ھەرچار پارچێن وێ ،ھەیا ھەموو د بەرژەوەندا وێ دانە بێ کو بدەن خویاکرن دەمێن دەرباس بووی ژی لنب سھا دوژمنان کو ھەر ئەڤە بوون ،کو کوشتنا کەچەک بچوک کەچەک دھاتنە پەروەردە کرن ،ھەیا نھا ھنەکێ خوە ئازاد کریە سنێلە ژنەک خوەدی زاروو ب ھێجەتا ناموسێ داینە، ب رێیا شورەشا چەکداریی و فیکریی ،لێ ھێشا مایە کوشنت وکرینە سیناریو و دبەرژەوەندا وێ ئازادییا سەختەیا! کو لنب وێ سھێ نە دەرکەتنە ،گەر چ نەبیت ب رێیا ئەو ژێ باس دکەن برێیا دەزگەھێن میدیا یێ و مێدیا یێ خوە فێری کولتوورێن دوژمنان دکەن رێیێن جودا جودا یێن ،بەالفبونا سەختە .بێ کو بزانن وتێخن دناڤا جڤاکا مەدە بێ کو بزانن ھێشتا جڤاکا مە ژن کوشنت فاکتەرێ سەرەکیێ ژناڤ چونا جڤاک و ئازادییا ژینگەھ ئازاد نەبویە ،ھێشتا نەکارینە و مروڤانە ،د بیست و خوە ئاڤا بکەن ،ژن چار دەمژێران دا من دڤێ رەوشێدا بەندە یێن گاڤا دبینم مێرەک بێ ناموس! دیت ژنەک ھات دەسھەالتێ و ئولی و ھوز بەحسا ناموسا ژنەکێ دکەت کێم کرن و فیدیویا و جڤاکا باب ساالریین، پارێز! شەرەف دکەت خوە و وێ ب ئاسانی لەوان ژی ھەرگاڤا ب پاراستنا ناموسا ژنێ ،ئەو لسەر شاشا تیڤی و ب دەرفەتەک ب ناڤێ رێیێن جودا جودایێ ئازادییێ بو دەرکەت مێرێ ھەیا نھا شەرێ ناڤخو سوشیال مێدیا یێ، دێ ب چاڤێن تاری دخوازن ،ھون ئەو مێرن فەرمون ھاتە پارڤەکرن! من خوە ھاڤێژیتێ ئەڤە ژی، وێ ب وە، سنگێ لبەر دوژمن دیت کا چەوا کەچەک ژ سەدەمێ کۆربونا ھێزا تو فیشەکەکێ ل ناڤ ھات شەوتاندن! سەرا چاڤێن وێ یە و کولەتیا ل سەر ھاتی ئاڤاکرن .چاڤێن ژنەکێ بدەی لناڤ چاڤێن حەز و ئه‌ڤینا خوە ،من ئەو زارۆ یا دوو سالی مێر تشتێ ل بەر خوە دوژمنێ خوە بدە ،یەک ھەڤوکا دیت یاکو ھوڤەکی دبینیت ژن و ناموسە و زمانێ بێ کو بێژە کوردیی دەستدرێژی کریە سەر خوە دکەت خودیێ وێ دوژمنی بکار بینی ،ھەرە ناڤا والشێ وی دایە بەر و خوە ب مێر دزانیت کوچکەکی، دەڤێ و مێرانیا خوە پێ تەمام رەز و باخ و بیستانێن خو بێ کو من دیت کالە ژنەک دکەت، توندوتیژیێ بترسی ژ توپ و فروکێن دوژمنا، ل دەشتەکێ الشێ دگەل ب کاردئینیت و بکەن ئەڤێ کاریبا وە گەر وێ ھات دینت بێ و دکەتە خزمەتکارا خوە و بن دەست دکەت ناموسا خوە ب پارێزن ئیرو وە ژن نە کو سەدەمێ کوشتنا وێ بھێت زانین ،ئەرێ یان ب ئەرکێ دکرن ئەو ناموس. ئەز دبینم ،ئەز دخوینم، خوەدای رادبیت ،بێ کو ھزرکەت رحەت ل بەرامبەرە دێ ب ئەز دبھیسم کا چەند مێ سەرا نامیسێ ،ب ناڤێ بەرەکێ رەق یان دارەکی یان فیشەکەک ئولی بناڤێ جڤاکی و ب ناڤێ ھوزێ ب ناڤێ بێ بەخت ب دەستێن ھوڤانە ژنێ دێ ژیانا ،دیین بێ ھوشبونێ ،دھێنە کوشنت و بەرزە دبن و وێ ب داوی ئینیت! ئەڤە ژی دڤی دەمی دا ھەیا نھا ھیچ چارەسەرییەک ژبوو نەھێالنا توندوتیژیی و ب دروشمێ ژن دئازادن ژن خوەدی ماف کوشتنا ژنان نەھاتییە دینت؟! ژ چ ئالیەکی ڤە تایبەت
«
»
گۆڤارێكی رۆشنبیری، كۆمه‌اڵیه‌تی ،ئه‌ده‌بی و هزری ه
34
یاسا یاکو بەرپرس ژ ھەر کارەساتەکا ئیرو دناڤا جڤاک و والتێ مەدە رودەت و کوشتنا ژنان بەر ب زێدە بونێ دچیت، ئەز مەندەھوش دبم! گاڤا دبینم مێرەک بێ ناموس! بەحسا ناموسا ژنەکێ دکەت و خوە دکەت شەرەف پارێز! ب پاراستنا ناموسا ژنێ ،ئەو مێرێ ھەیا نھا شەرێ ناڤخو دخوازن ،ھون ئەو مێرن فەرمون دوژمن لبەر سنگێ وە ،ب وێ ھێزا تو فیشەکەکێ ل ناڤ چاڤێن ژنەکێ بدەی لناڤ چاڤێن دوژمنێ خوە بدە ،یەک ھەڤوکا کوردیی بێژە کو بێ زمانێ دوژمنی بکار بینی، ھەرە ناڤا رەز و باخ و بیستانێن خو بێ کو برتسی ژ توپ و فروکێن دوژمنا ،گەر وە کاریبا ئەڤێ بکەن و ناموسا خوە ب پارێزن ئیرو وە ژن نە دکرن ئەو ناموس ،پێویستە ئەڤ پرسا باب ساالریی و درێژە پێدان ب ڤێ فکرێ داوی بھێت و بھێتە کوشنت ،کوشتنا وێ زێھنیەتا ب چاڤ تەماشەی ژنێ دکەن کو بەس جەسەدە کێم ئاقلە بێ ھێزە بەس خوەدی ھەست و دلوڤانی و خزمەتا جڤاکییە و بەس یا تێربونا برچیبونا رەگەزێ مێرییە.
ژنان دکوژن؟ یان توندوتیژیێ دگەل بکاربینن یان نیننە یان تەنێ دروشمە ژبەر کو دادگەھ و یاسا ژی ل ڤی وەالتی لنب باندورا پارت و ھوز ئوالن کاردکن ،لەوان ژی مالبات ژ ھوزێن ناڤ و دەنگ ب کوشتنا ژنێ ناموسا خوە پاک دکەن ،ئەوا ئیرو دناڤا جڤاکا مەدا رویدەت ھزرا کەڤنە پەرستە و پاشکەتنا کولەتیێ یە و بێ ھەلویستی و تێکوشین نەکرن سەرچاوێ ڤان کارەساتانە ،ژبەر ڤێ یەکێ ژن روژ بو روژ روبروی دەست درێژیکرنا سێکسی و کوشتنێ دبن ،لەوان ژی دڤێ ئیرو ئەو مێرێن نە ب تەنێ ب ناڤ مێر خوەدی ھەلویست بن و ئەو ژنێن بناڤێ ژنێ دپەیڤن خوەدی ھەلویست بن و یاسایێ نەچار کەین ئەڤ تاوانبارە ب ئازادیی دناڤا مەدە نەگەرن و بھێنە سزادان، داکو کەسەک دن ژی نەچاری کوشتنا ژنەکێ نەبیت ب ناڤێ ژن ناموسە .دیسان خوەدی قەلەمێن ئازاد و وێرەک و سەربەخو بنڤیسن ژبوو شیارکرنا جڤاکی ژ کولەتیێ و ئاڤاکرنا ژنان ،دیسان ئەو سازی و گازیێن
بەس بال جارەک ،مێرەک بکاریت زاروکەکێ ب ھەموو وان مافان مەزن بکەت یێن خوەدێ پێشکێشی مروڤان کرین و ب رێک وپێکی بێ ترس و ئێرش و بن دەست مەزن بکەت کا ئەو کەچ وێ خوە ب دەت ب ملیونان مێرێن ڤێ جیھانێ کادێ شونا چەند مێران گریت .د جەنگی دا د شورەشێ دا د مەدەنیەتێ دا ،دبیت بھێزتر ژی بیت ،میناکا وێ شورەشا روژئاڤا شورەشا ژنێ ،ئەز باوەردکەم ھون ئاگەھ دارن، لسەر وێ شورەشێ کا چەوا دەستکەفت و ناڤ و دەنگیا وان ل جیھانێ بەالف بویە ،یان ئەو ئولێ ژنێ ژ ھەموو رسوشتێ وێ دوور دئێخیت دکەتە کولە د بەرژەوەندا دین و مێر و دەسھەالتا وانا دا و کوشتنا ژنا حەالل کریە و گوتیە مێرا ژن ناموسا وەیە ،ب پارێزن ھوون خوەدیێن وێنە و ب دروشمێن ژن خوەدی مافە و یەکسانە ب مێری و ،...ئەرێ یاسایەک ھاتیە دانان بو وان مێران یێن
ژبوو ژنێ کاردکەن و دپارێزن ب ئەرک رابن بزانن دیروک دێ وە رورەش کەت ،ب ڤێ تێکوشینێ ئەمێ توال تەڤا وان ژنان ڤەکەین ،یێن نھا پسکولوجیا وان بەر ب مرنێ دچیت و قوربانیی ڤان کارەساتێن فیکریی بوین ،وان ژنێن ھێشا الشێ وان سار نەبوی ب ھێجەتێن ناموسی ھاتین ڤەشارتن ،ڤەکەین ئەو ژنێن قوربانی فیکر و دەسھەالتا بابساالریی بووین ئیرو شونا وان ژنێن ئاڤاکەر و جڤاکەک ئازاد پێشکێشی ڤێ ئاخێ و ژینگەھێ و مروڤاتیێ بکەین ،تێکوشین بوو پەروەردەک باش و دیروکەک راستەقینە و بێ سیناریو دیاریی وان ژنان بکەین .ل داویێ دبێژم ژن نە ناموسە ،ژن نشتیامنە ژن رزگاربون و ژن ئاشتیی و ئازادییە.
ژماره‌ی
161
ئاگۆستی 2017
35
بۆ خۆم ده‌گریم بۆخۆم دەگریم بۆ تەمەنی جوان ڕشتووم بۆکەنارێک کەچەندساتێک ئارامیم تیانەدیت بۆ شەو ،نەبووە دەستێک دەست بەسەری دڵتەنگیەکانم دابێنتێت بۆخۆم دەگریم بۆمرۆڤایەتی دەگریم و مرۆڤایەتی بۆم دەگرێت .. تارای ڕەشم لەسەر الدەن .. لەئاسمان گوڵی سور دەبارێت .. دەرم کەن لەم تازیە باریە .. بولبول سەیرو سەفا دەکێشێت .. بەنەیارم بڵێن تابڵێی دڵی تەنگە .. بەیارم بڵێن تابڵێی وەڕەسم لەدەست ئەم چەرخە .. چەرخی گەردوون وەڕگەڕێ .. ئیدی تاقەتی ڕێ کردنم نەماوە لەگەڵ پێاڵوەکانم ئیدی گزنگی شەقامێک ناڕژێتە بیلبیلەم .. پیاسەی ئێوارنێک نیگەرانیم النادات ... دەوەڕگەڕێ چەرخی گەردوون گوزەکە هیچی تیانەماوە چی دەڕژێت با بڕژێت ... «ڕووخۆش مستەفا»
36
سیمین_دانشوه‌ر
له‌و كاته‌وه كه له ژێر حیجابه‌كاندا ه دوای داپۆشان گه‌ڕاین ب بۆنی توندی فاحیشه‌تی هه‌موو گه‌ڕه‌كه‌كانی گرتبوو فكره‌كان بۆگه‌ن بوون باوه‌ڕیه‌كان ڕزان و په‌رده‌ی باوه‌ڕیه‌كان دڕا ه ژن كرد تۆ گۆمانت ب و منیش به پیاو... 37
ئه‌گه‌ر ژن بیت ،ترسی بچوکت هەیە لەکۆاڵنە درێژەکان له ئێوارە چۆڵەکان و لە شەقامە بێ ڕێبوارەکان دەترسی ه كۆاڵنه‌كان دا له ده‌نگی ماتۆڕ و ئه‌و پاسکیالنەی كه بێ ئامانج ل ده‌سوڕێنه‌وه ،ده‌ترسی له هۆڕینی ئەو ئۆتۆمبێالنەی كه‌لە نیوەڕۆ گەرمەکانی هاویندا له ه ده‌بینی كه له به‌ردەمت راده‌وه‌ستن و تۆ ته‌نیا سیمای ئه‌و مرۆڤان چاوه‌كانیاندا هه‌ستی مرۆڤدۆستی شەپۆل دەدات.... ئه‌گه‌ر ژن بیت ترسی بچووكت هه‌یه.... ئەگەر ژن بیت .... ه باش دەبیت ،ته‌نانه‌ت له گه‌ڵ ئه‌وانه‌ش كه میهربانیت له ده‌ستی خۆتدا نی باش نه‌بوون بۆ تۆ، بە بەزەیی دەبیت بەرامبەر ئەو کەسانەش کە تەنانەت بەزەییان بۆتۆ نەبووە ئه‌گه‌ر ژن بیت.... ه بێ دوو روویی دادگاییت ده‌كه‌ن له سه‌ر ئه‌و زەردەخەنانەی ك پێشكه‌شی هه‌ر نه‌زانێكت كردوه ه و له سه‌ر تاڵه ه به ده‌ستی خۆت نه‌بووه و نی له سه‌ر جوانیه‌كه‌ت ك مووەکانی قژت.... ه ده‌ركه‌وتووه و تۆیش بێ خه‌یاڵ له‌وه‌ی كه نیگای به‌گومانی ئه‌حمه‌ق ك و نه‌زانه‌كانی له سه‌ره.... له سه‌ر رۆح و جەستەت ،له سه‌ر تۆ و ژن بوونت و ئه‌وینت دادوەری ده‌كه‌ن... «فروغ فه‌رۆخزاد» 38
ھر ﮐﯚﻣﮕﺎﯾک ﻟ زەڕەﯾک ﺋﺎزادی ﺧﯚی ﺧﯚش ﺑﺖ ﻟﭘﻨﺎو ﺑدەﺳﺘﮫﻨﺎﻧﯽ ﮐﻣﮏ ﺋﺎﺳﺎﯾﺸﺪا ﻧ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی ﺋﺎزادﯾو ﻧ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی ﺋﺎﺳﺎﯾﺶ وە ﻟ ﮐﯚﺗﺎﯾﯿﺪا ھردووﮐﯿﺎن ﻟدەﺳﺖ دەدات «بنجامین فرانكلین»
39
TRUSKA
ﺗﻜﯚﺷﺎن ﺑﯚ ﺋﺎزادی ﺗﻜﯚﺷﺎن ﺑﯚ ﺋﺎزادی ﻟﻪ ﺧﯚدی ﺋﺎزادی ﺑﻪﻧﺮﺧﺘﺮه ﻧﺮﺧﺘﺮه ﺋﺎزادی ﺑﻪ ﻟﻪ ﺧﯚدی ﺋﺎزادی ﺗﻜﯚﺷﺎن ﺑﯚ ﻟﻪ ﺧﯚدی ﺋﺎزادی ﺑﻪﻧﺮﺧﺘﺮه 40
«عه‌بدۆاڵ ئۆجه‌الن»