رررررﮑﮑﯽ رۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﺗﺎﺒﺒتت ﺑ ژﻧﺎﻧ ﻫرر ﺳرری ﻣﺎﻧﮓ دەردەﭼﺖﺖ ژﻣﺎرەی | ١٥٨ﺧﺎﻛﻪﻟﻮﻮهی ٢٧١٧ truskajin@gmail.com ٠٧٧٠٥١٢٤٠٥٨
ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ ﻟﻪ ھﺮﺷﻪﮐﻪی ﺳﻪر ﺧﺎﻧﻪﺳﯚر ﺗﻪﻧﮫﺎ ﺷﻪﻧﮕﺎل ﻧﻪﺑﻮو ﻛﺮداری ھﻪر ﯾﻪك ﻟﻪ ﺋﻤﻪ ﮔﻮزارهﯾﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺗﮕﻪﯾﺸﺘﻨﻤﺎن
ﺑﯚﭼﯽ ﻧﻮژﯾﺎن ﺑﻪ ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ دهﮔﯿﺮﺖ
رررررﮑﮑﯽ رۆﺷﻨﺒﯿﺮی ﺗﺎﺒﺒتت ﺑ ژﻧﺎﻧ ﻫرر ﺳرری ﻣﺎﻧﮓ دەردەﭼﺖﺖ ژﻣﺎرەی | ١٥٨ﺧﺎﻛﻪﻟﻮﻮهی ٢٧١٧ truskajin@gmail.com ٠٧٧٠٥١٢٤٠٥٨
ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ ﻟﻪ ھﺮﺷﻪﮐﻪی ﺳﻪر ﺧﺎﻧﻪﺳﯚر ﺗﻪﻧﮫﺎ ﺷﻪﻧﮕﺎل ﻧﻪﺑﻮو ﻛﺮداری ھﻪر ﯾﻪك ﻟﻪ ﺋﻤﻪ ﮔﻮزارهﯾﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺗﮕﻪﯾﺸﺘﻨﻤﺎن
ﺑﯚﭼﯽ ﻧﻮژﯾﺎن
١٥٨ ژﻣﺎره ی:ی١٥٦: ژﻣﺎره
ﺑﻪ ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ دهﮔﯿﺮﺖ
رﺒﻪﻟﻮه ١١،یﺧﺎﻛﻪ ﻣﻤﻪ١٢ی ﺷﻪﻣﻤﻪ، ﭼﻮارﺷﻪ ﻧﺪان ٢٠١٧ ﺷﯚﺑﺎﻧﯽ ٢٠١٧ ﻧﯿﺴﺎﻧﯽ ١ی ١ی ﺗﺮوﺳﻜﻪ ﮔﯚﭬﺎرﻜﯽ روﺷﻨﺒﯿﺮی ﺗﺎﯾﺒﻪت ﺑﻪ ژﻧﺎﻧﻪ؛ ھﻪﻣﻮو ﺳﻪری ﻣﺎﻧﮓ دهردهﻛﻪوﺖ
ژﻧﻜﯽ ھﯚﺷﯿﺎر و رﻜﺨﺴﺘﻮو، ﻛﯚﻣﮕﺎﯾﻛﯽ دﯾﻤﻮﻛﺮاﺗﯿﻚ ﺧﺎوهن ﺋﯿﻤﺘﯿﺎز :ﺋﻪﺳﺘﺮه ﻋﻪﺑﺪوﻟﺠﻪﺑﺎر ﺳﻪرﻧﻮﺳﻪر :راﺑﯿﻌﻪ ﻗﺎﺳﻢ ﭼﺎپ :ﭼﺎﭘﺨﺎﻧﻪی ﻛﻪﻣﺎل ﺗﯿﺮاژ ١٠٠٠ :داﻧﻪ
ﻧﺎوهڕۆك وﺗﻮوﮋ| ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ ﻟﻪ ھﺮﺷﻪﮐﻪی ﺳﻪر ﺧﺎﻧﻪﺳﯚر ﺗﻪﻧﮫﺎ ﺷﻪﻧﮕﺎل ﻧﻪﺑﻮو ١ .....................
ﻣﮋووی ﺷﺎردراوه و ﺋﺎرﻛﯚﻟﯚژی ٧ ................................. ﺷﻪﻧﮕﺎل ﻟﻪ دوﻋﺎوه ﺗﺎ ﻧﺎز ٩ .......................................... رۆژی ﻟﻪ داﯾﻜﺒﻮوﻧﯽ رﺒﻪر ﺋﺎﭘﯚ، رۆژی ﻟﻪ داﯾﻜﺒﻮوﻧﯽ ھﻪﻣﻮو ژﻧﺎن و ﮔﻪﻟﯽ ﻛﻮرده ١١ ................
ژﻣﺎرهی ﻣﺘﻤﺎﻧﻪی ﺳﻪﻧﺪﯾﻜﺎی رۆژﻧﺎﻣﻪﻧﻮوﺳﺎﻧﯽ ﻛﻮردﺳﺘﺎن ٢٤١ :
وﺗﺎرهﻛﺎﻧﯽ ﺗﺎﯾﺒﻪت ﺑﻪ ﻛﻮﻧﻔﺮاﻧﺴﯽ "ﺋﺎزادی ژن ،ھﺎوژﯾﺎﻧﯽ ﺋﺎزاد ﻟﻪ ھﺰری رﺒﻪر ﺋﺎﭘﯚدا" وﺗﺎرﻛﺮدﻧﻪوه: ﻛﺮداری ھﻪر ﯾﻪك ﻟﻪ ﺋﻤﻪ ﮔﻮزارهﯾﻪ ﻟﻪ ﺋﺎﺳﺘﯽ ﺗﮕﻪﯾﺸﺘﻨﻤﺎن١٣... 3
ﺳﻪرﺟﻪم ﺋﻪم وﺗﺎر و دﯾﺪ و ﺑﯚﭼﻮوﻧﺎﻧﻪی ﻟﻪ ﺗﺮوﺳﻜﻪدا ﺑو دهﺑﺘﻪوه ،ﻧﻮﺳﻪر ﺧﯚی ﺑﻪرﭘﺮﺳﯿﺎره
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
ﻛﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﻛﯚﻣﻪﯾﻪﺗﯽ و ﺋﺎﺑﻮورﯾﻪﻛﺎن ١٧ .................... ﭼﺎرهﺳﻪری ﻛﺸﻪ ﺳﯿﺎﺳﯽ ،ﻛﯚﻣﻪﯾﻪﺗﯽ و ﺋﺎﺑﻮورﯾﻪﻛﺎن ٢١ ..
ﭘﻪﯾﻮهﻧﺪی:
truskajin@gmail.com ﻣﺎﭙﻪر:
www.truskapress.com ژﻣﺎرهی ﺗﻠﻔﯚن:
٠٧٧٠٥١٢٤٠٥٨ ﻧﺮخ: ١٥٠٠دﯾﻨﺎر
ﺳﻪرﺑﻪﺧﯚﯾﯽ ﺋﺎﺑﻮوری رهﻧﮕﺪاوهی ﻟﻪ ﺳﻪر ﺋﺎزادی ژن ٢٧..........
ژﻧﯽ ﺣﻪﻪﺑﺠﻪ ﻟﻪ راﺑﺮدوو ﺋﺴﺘﺎدا ٢٩................................ ژﯾﺎﻧﻨﺎﻣﻪی داﯾﻪ ﻗﻪدﯾﻔﻪ٣١.................................................. ﺑﯚﭼﯽ ﻧﻮژﯾﺎن ﺑﻪ ﺋﺎﻣﺎﻧﺞ دهﮔﯿﺮﺖ ٣٥................................... ﻧﺎزێ؛ ﺧﺎﻧﻤﻪ ﺑ ﻧﺎزهﻛﻪی ﺷﻪﻧﮕﺎل ﻟﻢ ﺑﺒﻮره٣٧.................... ھﻪﺒﻪﺳﺖ٣٨ ......................................................................
بەهارێکیتر ئا|تروسك ه کۆمەڵگەکەمان ڕاهاتوە لە گەڵ هاتنی وەرزی بەهار چاوەڕوانی گۆڕانکاری ،ڕووداوی نوێ و سەرکەوتن بکات ،چونکە هەلومەرجی ژیان لەسەر ئەم جوگرافیایە ئەم هەستەمان پێ دەبەخشێت .بەهار لە زمانی ئەم نیشتیمانەدا واتای خۆشی و یادکردنەوەی نەهامەتیەکان، یاخود وەک پێشینیان وتویانە ئەو دەسماڵەیە کە هەم سەرچۆپی پێدەگرین ،هەم فرمێسکی پێدەسڕین. نەورۆز کە ڕۆژی بوژانەوەی ڕۆحی نیشتیمان پەروەریە، هێمای سەرکەوتنی گەالنی ئەم هەرێمەیە ،ئەمساڵیش هیوایەکی نوێی بەخشی ،جارێكیتر ب ه پێشه‌نگایه‌تی ژنان ل ه 8ی ئاداره‌و‌ه هه‌تا 21ئادار و ل ه مه‌یدانه‌كانی تێكۆشان ب ه به‌رخودانی بێ وێن ه مزگینی به‌هاری ئازادی ب ه گه‌الن درا .ئه‌م تێكۆشان ه به‌رخودانی ره‌گه‌زی ل ه گه‌ڵ تێكۆشانی نه‌ته‌وه‌یی كرد‌ه یه‌ك و ل ه نێوان هه‌ر دوو تێكۆشاندا پردێكیان ل ه به‌رخودانی و قاره‌مانی دروستكرد. ب ه به‌هێزكردنی تێكۆشانه‌كانی 8ی ئادار سه‌ره‌ڕای زه‌خت و كۆمه‌ڵكوژی ژنان ل ه الیه‌نی ئه‌قڵیه‌تی پیاوساالریه‌و‌ه دیسان ژنان ب ه بوێریه‌و‌ه دیواری ب ه هه‌زاران ساڵه‌ی ئه‌قڵیه‌تی دژ‌ه ژنیان تێكشاند و به‌دوای گه‌یشتن ب ه ئازادی قوربانیان دا و نموونه‌ی نووژیان و نازێه‌كان خوێنیان رژاند، هه‌روه‌ها بە ئاگری نەورۆز هەرچی تەختی زوحاکەکانی ئەم سەردەمە گڕیان تێپەردرا .جارێکیتر گەالنی خاوەن میراتەی بەرخۆدانی سەلماندیان کە هیچ هێزێک بەقەدەر ئیرادەی گەلی کورد بەهێز نابێت و نەبووە .سەلماندیان کە کۆمەڵکوژی ،چەوساندنەوە ،بۆردومان کردن تەنها ڕق و کینی تۆڵەسەندنەوە لە ناخی مرۆڤەکان دروست دەکات و ئەم گەالنە بەڵێنی سەرکەوتن و بەیەکەوە ژیانیان بە مێژوو داوە. هەموو زستانێک بەهاری بەدواوەیە ،بەهاری ئەمساڵیش کۆتایی بە تەمەنی دکتاتۆریێکی تر دێنێت .گەلی کورد پەیامی ئەوەی دا .لە باکوری کوردستان سەرەڕای هەموو گوشار ،زیندانی کردن و سەرکوتکردنی گەل، لە گۆڕەپانەکانی ئامەد ،وان و جزیرەی بۆتان گەل هەڵوێستی خۆی پیشاندا ،لە باشوری کوردستان سەرەڕای هەموو قەیرانە سەپێنراوەکانی دەسەاڵتداری بنەماڵەگەرێتی و دروستکردنی دووبەرەکی و پرسگرێکە سیاسیەکان هاواڵتیان بە جۆشەوە پێشوازیان لە ساڵی
نوێ کرد ،ژنان ،گەنجان و پێشمەرگە دێرینەکان دژ بە سیاسەتی سەپاندنی شەڕی کورد کوژی لە قەندیل بوون و داوای کۆتایی هاتنی ئەم سیاسەتە چەوتەیان کرد .لە ڕۆژئاوای کوردستان بە ڕۆحی سەرکەوتنەکانی شەڕڤانان ،ئازادکردنی ژنە بەدیلگیراوەکان و گەالن لە ژێر زوڵم و ستەمی چەتەکانی داعش ،نەورۆزی ئەمساڵ بووە نەورۆزی گەالنی ناوچەکە .لە ڕۆژهەاڵتی واڵت کە توندترین سیاسەتی کپکردنی لەسەر بەڕێوەدەچێت، گەالنی ئاری جارێکیتر لە ناوچ ه جیا جیاكان کۆبوونەوە و مژدەی بەهارێکیتریان بە میزۆپۆتامیا گەیاند .لە کونجی زیندانەکان بە داگیرساندنی مۆمیش بێت بەرخۆدانی مێژووی و بەپساوەی کاوەکان ساڵو کرا. ئەوەی لە بەهاری ئەمساڵ هێشتی دایکانمان دەسماڵ بدەن لە چاویان ،بەردەوامی فەرمانی ٧٣مینی سەر ئێزیدیەکان بوو ،یاخود ئەو کوردانەی کە پاشماوەی بەرخودانێکی سەدان ساڵەن بەرامبەر ٧٣فەرمان و کۆمەڵکوژی ،لەرۆژی ئەمڕۆدا ھەبوونیان بەھێندەی ئەوەی سیمای کۆمەڵکوژی زوڵم و ستەمە بەرامبەر بەتەواوی گەلی کورد ،گوزارەی بەرخودانێکی مێژووییە کە دەیان داستانی وەکو دەروێشی عەبدیی پێشکەشکردوە .ئەم گەلە کەبەر لە سێ ساڵ ڕووبەڕووی گەورەترین کۆمەڵکوژی هات ،ئەمساڵیش لە چوارچێوەی هەمان سیاسەتدا هێرشێکیتریان لە بەرامبەر ئەنجامدرا ،ئەمەش لە کاتێکدایە کە هێشتا بە هەزاران ژنی ئێزیدی لە دەستی چەتەکانی داعش دان. ئەوەی لە شەنگال ڕوویدا پەردەی لەسەر هەموو پالن و نەخشەکانی کۆمەڵکوژی ٢٠١٤الدا .ئێزیدیەکان ئەمجارە وەاڵمێکی مێژوویان دایەوە ،هەڵوێستی ژنانی ئێزیدی ترسێکی هێندە گەورەی خستە دڵی هێزی هێرشکار ،کە ئیدی بەچەک وەاڵمی ئەو ژنانە دایەوە کە تەسلیم بە خیانەت نەبوون .گولـلەی خیانەت ئەم جارە نوژیان ئەرهان و نازێ نایفی پێکا ،ئەو ژنانەی داعش نەیتوانی تەسلیمیان بگرێت ،لە دەستپێکی بەهاری ئەمساڵدا ڕۆحی پاکیان تیرۆر کرا . ژنان ئەم ساڵ بە ڕەنگی خۆیان بەهاریان رازاندەوە، لە مەیدانەکانی پیرۆزبایی نەورۆز ،لە زیندان و چیا سەرکەشەکان و ژنان بەهارێکیتریان لەگەڵ خۆیان هێنایەوە ب ه تێكۆشان ه ره‌نگینه‌كانیان .
وێژ
وتو
ئا :تروسکە
ژنێکی شه‌نگال ڕووداوه‌که‌ی خانه‌سۆر وه‌ک خۆی ده‌گێڕێته‌وه
ه هێرشه‌که‌ی سه‌ر خانه‌سۆر زه‌هرا شه‌نگالی :ئامانج ل ته‌نها شه‌نگال نه‌بوو
،،
،،
1
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
ل ه دیمانه‌ی ئه‌م جاره‌ماندا بۆ تاوتوێ كردنی دواین بارودۆخی شه‌نگال و ڕووداوه‌کانی ئه‌م دواییه ،وه‌ك تروسك ه چوین ه الی به‌ڕێز زه‌هرا شه‌نگال ك ه خه‌ڵكی شه‌نگاله ،ئه‌م به‌ڕێز‌ه هاوكات نوێنه‌ری ته‌ڤگه‌ری ئازادی ژنان ل ه ئه‌نجومه‌نی گشتی شه‌نگال و ئه‌ندامی كۆمیته‌ی دیپلوماسی ته‌ڤگه‌ری ئازادی ژنانی ئێزیدی(تاژێ)یه .له‌و بڕوایه‌داین ك ه خوێنه‌رانی به‌رێزیش مه‌راقی ئهوه ده‌كه‌ن هه‌ندێ ل ه راستیه‌كان ل ه زمانی ئه‌و كه‌سانه‌و‌ه ببیستن ك ه ل ه نزیكه‌و‌ه شایه‌تحاڵی رووداوه‌ك ه بوون ،هیوادارم ك ه ئه‌م دیمان ه واڵمده‌ره‌ره‌وه‌ی پرسیار‌ه بێ واڵمه‌كانی ئێوه‌ش بێت.
تروسكه :سه‌باره‌ت ب ه دۆخی سیاسی ك ه هه‌نووك ه ل ه ناوچه‌ك ه و به‌تایبه‌ت ل ه هه‌رێمی كوردستاندا هه‌یه ،ئێو‌ه دۆخی شه‌نگال و ڕووداوانه‌ی ئه‌م دوایی ه چۆن شرۆڤ ه ده‌كه‌ن؟
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 2
ــ به‌ر ل ه هه‌ر شتێك ئه‌مه‌وێت ئهوه بڵێیم ك ه ئه‌مڕۆ رۆژێكی زۆر به‌واتا و هاوكات ل ه بواری مه‌عنه‌ویدا قورسایی ل ه سه‌ر شانمان دروست كردوه ،چونك ه ل ه رۆژی ئه‌مڕۆدا شه‌هید نوژیان ئه‌رهان ك ه ماوه‌ی 3ساڵ ه ل ه شه‌نگال خه‌باتی راگه‌یاندنی كردوه بۆ ئه‌وه‌ی ده‌نگی ئێمه‌ی ژنان بگه‌ینیت ه ده‌ره‌وه‌ی سنووره‌كانی كوردستان، گه‌یشت ه پله‌ی به‌رزی شه‌هید بوون و ل ه كه‌سایه‌تی ئه‌و دا هه‌موو شه‌هیدی شۆڕش و ته‌واوی شه‌هیدانی كوردستان به بیردێنم. ئاڵۆزی و شه‌ڕێكی ك ه له‌م دوایان ه ل ه "خانه‌سۆر" روویدا، بێگومان به‌رده‌وامی فه‌رمانی 2014یه .فه‌رمانی ساڵی 2014زۆر برینێكی قووڵی ب ه جێهێشت ،به‌تایبه‌تی بۆ ژنان ،ئه‌مه‌ی "خانه‌سۆریش" دووبار‌ه كردنه‌وه‌ی هه‌مان سیاسه‌ته. بێگومان چونك ه كۆمه‌ڵگای ئێزیدی كۆمه‌ڵگایه‌ك ه ك ه توانیویه‌تی مێژوو ،بیر و باوه‌ڕی و كه‌لتووری خۆی بپارێزێ، بۆی ه كاتێك هێرش ه ده‌كه‌ن ه سه‌ر كۆمه‌ڵگای ئێزدی ،ب ه مه‌به‌ستی قڕكردن و كۆمه‌ڵكوژی ئه‌م كۆمه‌ڵگای ه و ل ه له‌ناوبردنی ئه‌م كه‌لتوور‌ه كۆنه‌یه ،چونك ه كۆمه‌ڵگای ئێزیدی بناغه‌ی كۆمه‌ڵگای كورده‌واری و هه‌بوونی كورده، بێگومان ل ه هێرش بۆ سه‌ر خانه‌سۆر نه‌یانتوانی بگه‌ن ب ه ئامانجی خۆیان .ژنانی ئێزیدی ل ه شه‌نگال توانیان به‌رامبه‌ر به‌م هێرش ه دڕندان ه خۆیان به‌رێكخستن بكه‌ن و درێژه‌پێده‌ری رێگای شه‌هید بێریڤان ،گورجی و نازێ بوون و ب ه ئیراده‌یه‌كی مهزنهوه به‌رامبه‌ر به‌م داگیركاری ه راوه‌ستان .ژنانی ئێزیدی ل ه رۆژی ئه‌مڕۆدا توانیان هه‌م ل ه الیه‌نی سه‌ربازی و پاراستنه‌و‌ه و هه‌م سیاسی و كۆمه‌اڵیه‌تی خۆبه‌رێكخستن بكه‌ن و خاوه‌ن هه‌ڵوێست بن .ئه‌مه‌ش هاوكات ته‌دبیرێك بوو بۆ ئه‌وه‌ی جارێكی تر كاره‌ساتی 2014ژیان نه‌كه‌ن. ئه‌وانه‌ی ك ه له‌م دوایانه‌ش ب ه ناوی پێشمه‌رگه‌ی رۆژ هێرشیان كرد‌ه سه‌ر "خانه‌سۆر" هه‌ر هه‌مان ئه‌قڵیه‌تی داعش ه و جیاوازیان نیه .تانك و تۆپه‌كانیان هه‌ر هی ئه‌وانن .بێگومان ب ه ناوی پێشمه‌رگه‌و‌ه ئه‌م هێرش ه پێكهات و ئێمه‌ش قه‌ت بڕوامان نه‌كرد ك ه پێشمه‌رگ ه كارێكی وه‌ها بكات و له‌و بڕوایه‌دا بووین ك ه ئه‌و كه‌سان ه په‌روه‌رده‌ی ده‌ستی داعشن و به‌م ره‌نگه‌ش ده‌یانه‌وێت گه‌لی كورد تووشی شه‌ڕی ناوخۆیی بكه‌ن ،به‌اڵم به‌داخه‌و‌ه سه‌رۆكی ب ه ناو حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان
ل ه لێدوانێكی دا رایگه‌یاند ك ه ئه‌مان ه پێشمه‌رگه‌ی ئێمه‌ن و ئێم ه په‌روه‌رده‌مان كردوون و ب ه ئاگاداری ئێم ه هاتوون ه سه‌ر شه‌نگال .هاوكات ئه‌وه‌شیان راگه‌یاند ك ه ئه‌م شه‌ڕ‌ه به‌رامبه‌ر ب ه په‌كه‌كه‌یه ..په‌كه‌ك ه هێزێك بوو ك ه گه‌لی ئێزیدی ل ه كۆمه‌ڵكوژی رزگار كرد ،هوشیاریانی كردهوه و فێریانی كرد ك ه چۆن ل ه سه‌ر پێ خۆیان راوه‌ستن .ئێستا ئه‌گه‌ر ب ه ژماره‌یه‌كی كه‌میش هێزی په‌كه‌ك ه ل ه شه‌نگال مابن ،وه‌كوو هێزی پشتیوانن بۆ گه‌لی ئێزیدخان و ژنان. هاتنی چه‌ته‌كانی بارزانی بێگومان ته‌نیا ب ه مه‌به‌ستی شه‌ڕ به‌رامبه‌ر په‌كه‌ك ه نه‌بوو ،كێ ئه‌مه‌ش بڵێ ل ه جێگای خۆیدا نیه.
تروسكه :ب ه بۆچونی ئێو‌ه ئه‌ی بۆچی هاتوون و داوای چی ده‌كه‌ن؟
ــ ئه‌وان داخوازی سه‌ره‌كیان كۆمه‌ڵكوژكردنی كۆمه‌ڵگای ئێزیدیه .ئیراده‌ی ئه‌م كۆمه‌ڵگای ه قبووڵ ناكه‌ن .ئێمه‌ش وه‌ك گه‌لی ئێزیدی كاتێك گه‌یشتین ه ئه‌و ئاست ه ك ه بتوانین خۆمان بهڕێوه ببه‌ین و بوین ب ه خاوه‌ن ئیراده، نه‌یانتوانی دان به‌م ئیراده‌دا بنێن و قبووڵی بكه‌ن و ترس له‌م ئیراده‌ی ه هه‌یه .چونك ه چاوی گه‌لی ئێزیدی ئیتر ب ه راستیه‌كان كراوه‌ته‌وه .ل ه 3ی ئاداردا هه‌ڵوێستی دایكان و ژنان ئاشكرا بوو .بێگومان بۆ ئه‌وه‌ی كردهوه چه‌په‌ڵه‌كانیان ئاشكرا نه‌بێت ،هه‌وڵ ئه‌ده‌ن پێش ل ه پێشكه‌وتنی ئه‌م ئیراده و مه‌زن بوونی فكرمان بگرن ،بۆی ه ب ه لێدان و شه‌هیدخستنی كه‌سایه‌تی رۆژنامه‌وان ده‌یانه‌وێت ده‌ست ب ه سه‌ر راستیه‌كاندا بگرن و زیاتر بیشارنه‌وه، چۆن ل ه ساڵی 2014دا هه‌ر ئه‌و رۆژنامه‌وان ه ئازایان ه بوون ك ه راستیه‌كانیان روماڵ كرد و ب ه دونیایان راگه‌یاند .بۆی ه هه‌ر ل ه 3ی ئاداردا 3ئه‌ندامی راگه‌یاندنیان بریندار كرد ك ه ل ه ناویاندا هه‌ڤاڵ نووژیان شه‌هید بوو .دیسان گه‌لی شه‌نگال ب ه پێشه‌نگایه‌تی دایكان رێپێوانێكیان ئه‌نجام دا دژ به‌م چه‌تانه ،گه‌ل ئیتر نایه‌وێت داگیركار ل ه سه‌ر خاكه‌كه‌ی بمێنێ و بێزار بوون ه له‌م داگیركاریانه ،ئه‌م ه ماوه‌ی سێ ساڵ گه‌لی ئێزیدی ل ه ناو كامپه‌كاندا زۆر ب ه ژێرده‌ستی ژیان ب ه سه‌ر ده‌به‌ن و ده‌سه‌اڵتیش هه‌ر ئامانجی ئه‌وه‌ی ه ك ه ئه‌م گه‌ل ه به‌رده‌وام ده‌ستیان ل ه به‌رده‌م ئه‌وان درێژبكه‌نه‌وه .گوندی خانه‌سۆر ،گوندی سنونێ ،شه‌مالێ و هه‌تا ناوه‌ندی شه‌نگال ب ه خوێنی شه‌هیدان رزگار كرا .گه‌ل ئیتر ده‌گه‌ڕانه‌و‌ه ماڵی خۆیان و خه‌ریكی كار و ژیانی خۆیان بوون ،به‌م هێرشی 3ی ئادار مه‌به‌ستیان ئهوه بوو ك ه جارێكی دیك ه گه‌ل ل ه ژێرده‌ستی ئه‌واندا بمێنێ ،هه‌تا ل ه ده‌ستیان دێت كوچبه‌ری واڵت ه
تروسكه :به‌اڵم كاتێك هێزی پێشمه‌رگه‌ی بارزانی هاتن ه سه‌ر شه‌نگال ل ه 3ی ئادار دا وتیان بۆ پاراستنی شه‌نگال ده‌چین!
ــ ره‌نگ ه ل ه ڕای گشتیدا وه‌ها باسی ده‌كه‌ن ،به‌اڵم قه‌ت ل ه بیرمان ناچێت ك ه ل ه ساڵی 2014دا 7000پێشمه‌رگ ه ب ه بێ هیچ ته‌قه‌یه‌كی شه‌نگالیان ب ه جێهێشت .پاراستنی ئه‌وان وات ه ب ه كارهێنانی تانك و توپ به‌رامبه‌ر ب ه گه‌لی ئێزیدی و قڕكردنی ئه‌م گه‌له .تازه ئێم ه وه‌ك گه‌لی ئێزیدی رامانگه‌یاندو‌ه ك ه پێویستمان ب ه پاراستنی ئه‌وان نی ه و وه‌كو گه‌ل ده‌توانین خۆمان بپارێزن .ئه‌وانه‌ی ك ه ب ه ناوی پاراستن هاتن7 ،كه‌س ئه‌ندامی یه‌به‌ش ه و كه‌سی مه‌ده‌نیان شه‌هید خست ،لێره‌دا هه‌ر شت ئاشكرایه. ئه‌گه‌ر مه‌به‌ستیان پاراستنه ،ب ه هه‌زاران گوندی وه‌ك تل عزێر ،كۆچۆ ل ه ده‌ستی داعش دای ه و ب ه هه‌زاران دایك و خوشكی ئێم ه ل ه ره‌قا ،ته‌له‌عفه‌ر و موسل و شار‌ه عه‌ره‌ب نشینه‌كانی تردا هێشتا ل ه ده‌ستی داعش دان، با ئه‌وان ه رزگار بكه‌ن ،ئه‌و هه‌رێمان ه ك ه رزگار كراون و خه‌ڵك پاراستنی ده‌كات ،ئیتر پێویستی ب ه پاراستنێكی تر نیه و با خه‌ڵك نه‌ده‌ن ه به‌ر تۆپ و تانك .ل ه به‌ر تۆپ و تانكه‌كانیان راوه‌ستاین و ب ه ئاشكرایی وتمان ك ه شه‌ڕمان ناوێت بگهڕێنهوه ،به‌اڵم ل ه ئه‌نجامدا ئه‌وان به‌رامبه‌ر ب ه ئێم ه ته‌قه‌یان كرد .ته‌نانه‌ت ب ه بێ چه‌ك رویشتین بۆ گفتوگۆ و ویستمان بزان ه چیان ده‌وێت ،به‌اڵم قه‌ت گوێبیستی قسه‌كانی ئێمه‌ش نه‌بوون و هێرشیان كرد‌ه سه‌رمان و ل ه ئه‌نجامی هێرشه‌كانیاندا كچی گه‌نج نازێ شه‌هید بوو.
تروسكه :ئه‌م هێزان ه ل ه راگه‌یانده‌كانی خۆیاندا باسیان كردوه ك ه نازێ ب ه ده‌ستی (چه‌كدارانی په‌كه‌كه) ك ه جلی مه‌ده‌نیان له‌به‌ربو‌ه و ل ه ژێر جله‌كانیاندا چه‌كیان شاردوه‌ته‌وه ،ل ه پشته‌و‌ه ل ه نازێ یان داوه ،ئایا بابه‌تێكی وه‌ها تا چه‌ند‌ه راسته ،ئێو‌ه ك ه شایه‌ت حاڵی رووداوه‌ك ه بوون ،ئه‌م رووداو‌ه چۆن شرۆڤ ه ده‌كه‌ن؟
ــ هه‌موو شت ل ه دیمه‌نه‌كاندا دیار و ئاشكرایه ،بۆی ه پێویست ب ه قسه‌كردن ناكات ،چۆن لێیان دا و ته‌قه‌یان
تروسكه :ئایا سیاسه‌تێك ك ه له‌سه‌ر بناغه‌ی درۆ دامه‌زرابێت ،ده‌توانێ ببێت ه هێزی پاراستنی گه‌ل؟
ــ بێگومان نابێت ،هێزێكی وه‌ها ده‌بێت ه هێزی قڕكردن و كۆمه‌ڵكوژ كردنی گه‌الن ،كۆمه‌ڵگا و ژنان .هێزی وه‌ها زۆرتر ل ه سه‌ر بنه‌مای پارچه‌كردنی گه‌لی كورد هه‌وڵ ک بۆ یه‌كگرتن .هێزێك ك ه په‌روه‌رده‌ی خۆی ده‌ده‌ن نه ل ه ئه‌ردوغان بگرێ ،قه‌ت ناتوانێ باسی پاراستنی گه‌لێك بكات .ته‌نانه‌ت هه‌تا بارزانی و بنه‌ماڵه‌كه‌ی ل ه سه‌ر هه‌رێمی كوردستان و پارتی ده‌سه‌اڵتداری بكه‌ن، نه‌ك ته‌نیا گه‌لی ئێزیدی هه‌موو ئه‌وانه‌ی ك ه ل ه ژێر حوكمی ئه‌م ده‌سه‌اڵتداریه‌دان ،قه‌ت چاویان ب ه رۆژێكی خۆش ناكه‌وێ و رۆژێك بێت ك ه ب ه ئاگری بنه‌ماڵه‌ی بارزانی بسووتێن .بارزانی بۆ پاراستنی ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی ئه‌مڕۆ خۆی ل ه شه‌نگال تاقی كردهوه ك ه ئه‌گه‌ر له‌وێدا سه‌ركه‌وتوو بویا ،بێگومان چه‌ته‌كانی بارزانی و ئه‌ردۆغان ته‌نیا ب ه شه‌نگاله‌و‌ه رانه‌ده‌وه‌ستان و هه‌تا داگیركاری هه‌موو ئیراده و فكرێكی ئازاد ل ه هه‌موو شاره‌كانی باشووری كوردستان و به‌گشتی كوردستان درێژه‌یان ب ه سیاسه‌تی كۆمه‌ڵكوژی ده‌دا .لێره‌دا هه‌ڵوێستی یه‌به‌ش ه و یه‌ژه‌ش ه و گه‌لی شه‌نگال ئاسته‌نگ بوو به‌رامبه‌ر ب ه سیاسه‌تی داگیركاری ئه‌وان .هاوكات ئه‌و دایكانه‌ی ك ه ب ه فكر و ڕامانی رێبه‌ر ئاپۆ خۆیان ب ه ئیراده كرد ،به‌رامبه‌ر ب ه كۆاڵنی خه‌نده‌قه‌كان بوون ب ه قه‌ڵغانی زیندوو .ئه‌و دایكان ه مسۆگه‌ر ئیتر قبووڵ ناكه‌ن ك ه قه‌ت فه‌رمانێكی تر ب ه سه‌ر گه‌له‌كه‌یان بێت ،ب ه بێ چه‌كیش گیانیان ده‌كه‌ن ب ه قه‌ڵغان و به‌رخۆدانی ده‌كه‌ن ،به‌اڵم شتی وه‌ها قبووڵ
3
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
ئه‌وروپیه‌كانیان بكه‌ن و ل ه خاك و واڵتی خۆیان دوریان بخه‌نه‌و‌ه بۆ ئه‌وه‌ی داگیركاران باشتر ده‌ست ب ه سه‌ر واڵته‌كه‌ماندا بگرن ،ئه‌مه‌ش هه‌ڵوێستێكی جێگای شه‌رمه‌زاری و رووره‌شیه .گه‌لی ئێزیدی ده‌توانێ ل ه سه‌ر خاكی خۆی ژیان بكات و خۆ بپارێزێ.
لێ كرد هه‌موو هه‌یه .تازه له‌وێ هێزی په‌كه‌ك ه و ته‌نانه‌ت یه‌به‌شه‌ش لێ نه‌بوو ،هه‌موو خه‌ڵكی مه‌ده‌نی بوون. هێزی په‌كه‌ك ه ب ه هه‌زاران شه‌هیدی ل ه پێناو ئازادی ئه‌م خاكه‌دا دا ،دین ،باوه‌ڕی و كه‌لتوور و ئێمه‌یان پاراست و وه‌ك دارێك ك ه تازه چرۆ ده‌دات ،گیانێكی تازه‌یان ب ه گه‌ل به‌خشی .په‌كه‌كه چه‌ندین شه‌هید ده‌دات هه‌تا دایكێكی ل ه ده‌ست داعش رزگار ده‌كات ،جا چۆن ده‌بێت ك ه له‌م ئاسته‌دا ژنێكی ئێزیدی ئه‌ویش ل ه پشته‌و‌ه بكوژێ ،شتی وه‌ها قه‌ت نابێت و قبووڵیشی ناكه‌ین و دوور ل ه راستیه .ل ه راگه‌یانده‌كانی دا چی ده‌ڵێ با بیڵێن ،ئه‌و ل ه راگه‌یاندنه‌كانیشی دا ده‌ڵێ 2014ل ه شه‌نگال هه‌ڵنه‌هاتووین ،ده‌ڵێ گه‌لی شه‌نگال ده‌پارێزین و هاوكات ده‌ڵێ شه‌رف و نامووسی ئێزیدی شه‌ره‌ف و نامووسی منه ،به‌اڵم راستیه‌كه‌شی ل ه ئارادای ه ك ه ئه‌و شه‌ره‌ف و نامووس ه بارزانی بوو ك ه فروشتی.
ناكه‌ن .ئه‌وانن ك ه هێزی پاراستنی ئه‌و خاكه‌ن .ئهوه ئه‌و كات ه باسی كام ه پارتی بوون ده‌كات ،ئه‌گه‌ر بابه‌تی خاكی ئێمه‌یه ،جێگای ئه‌ردۆغان و بارزانی و پێشمه‌رگه‌ی به‌رژه‌وه‌ندی شه‌خسی ل ه ئاردا نه‌بێ؟! رۆژ له‌وێ نیه .بارزانی ل ه 2003وه ل ه شه‌نگاله ،به‌اڵم ل ه تروسكه :ئایا ئێو‌ه وه‌كو ژنان و ئه‌نجومه‌نی شه‌نگال ناو كاتژمێرێكی دا هه‌موومانی فروشت.
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 4
ن ك ه ل ه ساڵی 2014رفێندران، ئاگاداری دۆخی ئه‌و ژنا ـ تروسكه :ئایا ده‌توانین هه‌بوونی ئه‌م هێزان ه ل ه 2003ئایا قه‌ت پێوه‌ندیتان ل ه گه‌ڵیان دروست ده‌بێت و ده‌زانن ل ه كوێن؟ هه‌تا 2014وه‌كوو هێزی پاراستن به ناو بكه‌ن؟
ــ ئه‌و كات ه دڵنیا بووین له‌وه‌ێ ك ه هێزێكی پێشمه‌رگ ه بۆ پاراستنی خاك و ئێم ه هه‌یه ،بۆی ه قه‌ت ب ه پێویستمان نه‌بینی ك ه خۆمان ب ه رێكخستن بكه‌ین 7000 .پێشمه‌رگ ه ب ه تانك و تۆپ هێزێكی كه‌م نیه .به‌رده‌وام ئێمه‌یان خه‌ڵه‌تاند به‌وه‌ی ك ه ئێو‌ه ده‌پارێزین ،بۆی ه ئێمه‌یان ل ه سنورێكی دیاریكراودا هێشتهوه ،به‌اڵم كاتێك فه‌رمان پێكهات ،یه‌كیان ل ه ئارادا نه‌ما .گه‌لی ئێزیدی بێگومان به‌رخۆدانیان كرد و به‌و چه‌كانه‌ی ك ه ل ه ده‌ستیاندا هه‌بوو، شه‌ڕیان كرد ،به‌اڵم هێزی پێشمه‌رگ ه ل ه گه‌ڵ هه‌ڵهاتنیاندا ته‌نانه‌ت یه‌ك چه‌كیشیان بۆ ئه‌م ه گه‌ل ه نه‌هێشت، نه‌مانزانی چۆن هه‌موومانیان ب ه یه‌كجار فروشت .به‌اڵم به‌داخه‌و‌ه هه‌ندێ كه‌س هه‌ن ك ه ئه‌م كۆمه‌ڵكوژی ه نابینن و به‌رامبه‌ر به‌م ژینوساید‌ه خوێان كه‌ڕ وكوێر كردووه. كه‌سانێك ك ه هه‌م ل ه ده‌ره‌وه‌ی شه‌نگالن و نموونه‌ی قاسم شه‌شۆ ك ه ل ه شه‌نگاله.
ـ تروسكه :بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌م كێشان ه پێویست ه چ كارێك ئه‌نجام بدرێت؟
ــ بێگومان هه‌وڵدانمان ل ه هه‌موو بوارێكه‌و‌ه هه‌م سه‌ربازی ش هه‌وڵدان هه‌ی ه و پێوه‌ندیمان هه‌تا و هه‌م وه‌كو تری ئاستێك دروستكردوه .بۆ ئازادی ئه‌و ژنان ه هه‌م به‌رامبه‌ر ب ه داعش شه‌ڕ ده‌كه‌ین و هه‌م به‌رامبه‌ر ب ه پێشمه‌رگه‌كانی رۆژ ،هاوكات ل ه گه‌ڵ ئه‌وه‌ش بۆ به‌رێكخستن كردنی كۆمه‌ڵگا كار و خه‌باتی كۆمه‌اڵیه‌تی و سیاسیش ده‌كه‌ین و ل ه هه‌ر ده‌رفه‌تێك كه‌ڵك وه‌رده‌گرین بۆ ئه‌وه‌ی پێوه‌ندی ل ه گه‌ڵ ژنانی رێفندراو دروست بكه‌ین .هه‌ر رۆژ و هه‌ندێكیان ل ه ده‌ستی داعش رزگار ده‌كه‌ین.
تروسكه :هه‌تا ئێستا چه‌ن ژن ل ه ده‌ستی داعش رزگار كراوه؟ و چه‌نده‌ش ل ه ده‌ستی داعش دا ماون؟
ــ نزیكه‌ی 700كه‌س ئازاد كراون و هێشتا ب ه هه‌زاران ژن ل ه ده‌ستی داعش ئه‌سیرن .ب ه پێ ژماره‌یه‌‌ك ك ه له‌به‌ر ده‌ستماندایه 7000 ،ژن كه‌وتن ه ده‌ستی داعش، ن ئاگامان لێیان نیه ،ئایا کوژران یا هێشتا زۆرێكیا زیندوون ،زۆریشیان هێشتا دیار نی ه ل ه كام واڵتن .هه‌تا ب ه ته‌واوه‌تی خاكمان ل ه داعش و هاوپه‌یمانه‌كانی پاك نه‌بێته‌وه ،دیار نابێت چه‌ند كه‌سیان ژیان ده‌كات و چه‌ند كه‌س كۆمه‌ڵكوژ كراون ،به‌اڵم ئه‌م ژینوساید‌ه قه‌ت قبووڵ ناكه‌ین و هه‌تا هه‌بین تێكۆشانی بۆ ده‌كه‌ین .هه‌ر كه‌س و الیه‌نه‌ك ب ه هه‌ر ناوێكه‌و‌ه ك ه بێن ه شه‌نگال زۆر گرنگ نیه ،ئه‌گه‌ر هێرشمان ل ه سه‌ر بكه‌ن ،وه‌ك ژنانی ئێزیدی و ته‌ڤگه‌ری ژنان ل ه شه‌نگال به‌رخۆدانی ده‌كه‌ین و خاوه‌ن هه‌ڵوێستی توند ده‌بین و ده‌بین ه واڵمده‌ر به‌رامبه‌ر به‌م فه‌رمانه‌ی ك ه پێكهات .ل ه سه‌ر ئه‌م بنه‌مای ه خۆمان به‌رێكخستن كرد و ب ه هیچ شێوازێك قبووڵ ناكه‌ین ك ه كه‌س ل ه سه‌رمان سیاسه‌تی چه‌په‌ڵ بهڕێوه ببات.
ــ بێگومان پێویست ه هۆكاری پێكهانینی ئه‌م فه‌رمان ه و هه‌موو ئه‌و كاره‌سات ه ئانالیز بكرێت و ئاشكرا بێت. پێویست ه گه‌لی ئێزیدی ل ه هه‌ر كوێ ك ه ده‌بن ،به‌رامبه‌ر به‌م سیاسه‌تان ه هوشیار بن و هه‌ڵنه‌خه‌ڵه‌تێن .ئه‌گه‌ر هوشیار نه‌بین ،ده‌مانخه‌ن ه دۆخێك ك ه وه‌ك گه‌لی كورد و تایبه‌تی شه‌نگال به‌رامبه‌ر ب ه یه‌ك شه‌ڕ بكه‌ین .كه‌سانێ وه‌ك قاسم شه‌شۆش ك ه گوای ه ئێزیدین ل ه پێناو به‌رژه‌وه‌ندی شه‌خسی دا چاویان به‌رامبه‌ر راستیه‌كان ده‌گرن ،بۆیان گرنگ نی ه ك ه ژنانی شه‌نگالی هێشتا ل ه ده‌ستی داعشن، ده‌كوژرێن ،ده‌ستدرێژیان ل ه سه‌ر ده‌كرێت .ئه‌گه‌ر ب ه هۆكاری ئێزیدی بوون ئه‌و كه‌سان ه نه‌بێت قه‌ت قبووڵیان ناكه‌ین .قاسم هه‌ر ل ه ساڵی 2014دانی به‌وه‌دا نا ك ه تروسكه :هه‌تا ئێستا ل ه ئاستی نێونه‌ته‌وه‌یی دا بارزانی و پێشمه‌رگه‌كانی ل ه شه‌نگال هه‌ڵهاتوون و گه‌لی بۆ رزگار كردنی ژنانی ئێزیدی ل ه ده‌ستی داعش ئێزیدیان فروشتوه ،به‌اڵم ئه‌مڕۆش نكوڵی ل ه هه‌موو شت هه‌ڵوێست ههبووه؟ ــ نا به‌داخه‌و‌ه هه‌تا ئێستا له‌و ئاسته‌دا هه‌ڵوێست ده‌كات و ده‌ڵێ ئه‌ندامێكی كۆنی پارتیم ،راست ه ره‌نگ ه ئه‌ندامێكی كۆن بیت ،به‌اڵم هه‌ر ئه‌و پارتی ه كۆن ه بوو ك ه ده‌رنه‌بڕاو‌ه و كه‌س پشتیوانی خۆی نیشان نه‌داوه. ل ه به‌ر چاویه‌و‌ه دایك و خوشكمانیان رفراند و فروشتیان ،نموون ه ده‌وڵه‌تی ئاڵمانیا هه‌ی ه ك ه ل ه چه‌كه‌كانیان ل ه
كاتی ئه‌م هێرشه‌ی دواییدا ل ه ده‌ستی پێشمه‌رگه‌كاندا بوو ،هه‌ڤااڵنمان ب ه چه‌كی ئه‌وان شه‌هید كران.
تروسكه :ئایا بێده‌نگی ل ه ئاستی نێوده‌وڵه‌تی دا ب ه واتای پاراستنی سیاسه‌تی فه‌رمان و كۆمه‌ڵكوژی نیه؟
ــ بێگومان وایه ،بێده‌نگی ئه‌م ده‌وڵه‌تان ه به‌تایبه‌ت ئاڵمانیا واتای پشتیوان كردنی ئه‌م سیاسه‌ته‌یه ،دیار‌ه هه‌موو ئه‌م ده‌وڵه‌تان ه هاوپه‌یمانن له‌وه‌ی دا ك ه گه‌لی شه‌نگال ئه‌وه‌یشی ك ه ماوه ،ل ه فه‌رمانێكی تردا كۆتاییان پێ بێنن.
هێزێكی تیروریست نیه ،په‌كه‌ك ه گه‌وره‌ترین هێزی پاراستنی مافی مرۆڤ ه و مرۆڤه‌كان ده‌پارێزێ ،په‌كه‌ك ه هێزی گه‌لی ژێرده‌سته ،په‌كه‌ك ه هیچ كاتێك خیانه‌ت قبووڵ ناكات ،قبووڵ ناكات ك ه ل ه سه‌ر گه‌ل و كۆمه‌ڵگا زه‌خت و زوڵم بهڕێوه بچێت .ك ه واتا چۆن هێزێكی وه‌ها تیروریست ده‌بێت؟! ئه‌وانه‌ی ك ه ب ه په‌كه‌ك ه ده‌ڵێن تیروریست ،ل ه راستیدا بۆ خۆیان تیروریستن ،چونک ه ئه‌وانن ك ه گه‌ل قڕ ده‌كه‌ن ن ه په‌كه‌كه .ل ه گه‌ڵ په‌كه‌ك ه جیاوازی گه‌الن نیه ،عه‌ره‌ب بێت یا كورد یا ئێزیدی یا موسڵمان ،الیه‌نگر و پشتیوانی راستی و حه‌قه.
تروسكه :ل ه دوای فه‌رمانی 2014چۆن گه‌یشتن به‌و تروسكه :ل ه دۆخی ئێستادا ئه‌وه‌ی ك ه ب ه ناوی ئه‌نجام ه ك ه ب ه تایبه‌ت وه‌كو ژن پێویست ه هێزی "یه‌به‌شه" و "یه‌ژه‌شه" گه‌ل ده‌پارێزن ،ل ه چ كه‌سانێك خۆپاراستن پێش بخه‌ن و خۆتان به‌رێكخستن بكه‌ن؟ پێك دێت ،ئایا خه‌ڵكی شه‌نگالن یا ئه‌ندامانی ــ كاتی فه‌رمانی 2014پێشكه‌وت و ب ه هه‌زاران ژن كه‌وت ه ده‌ستی داعش و هیچ هێزێك نه‌بوو ك ه ئه‌و ژنان ه په‌كه‌كه‌ن؟
تروسكه :ئایا ئێو‌ه خۆتان په‌روه‌رده‌ی خۆتان ده‌ده‌ن؟
ــ بێگومان سه‌ره‌تا باش نه‌مانده‌زانی چۆن خۆمان پهروهرده بكه‌ین ،هه‌ڤااڵنی "یه‌ژا ـ ستار" و "یه‌په‌ژه" ل ه هه‌موو بوارێكه‌و‌ه یارمه‌تیده‌ر بوون بۆ پێشخستنی سیسته‌مێكی باشی په‌روه‌رده‌ی كۆمه‌ڵگا و به‌تایبه‌تی ژنان .به‌اڵم ئێستا له‌و ئاسته‌داین ك ه بتوانین ل ه هه‌موو بابه‌تێكه‌و‌ه خۆمان پهروهرده بكه‌ین و گه‌نجان و ژنانی شه‌نگالیش پهروهرده بكه‌ین و ده‌نگی خۆمان ب ه هه‌موو دونیا رابگه‌ێنین.
تروسكه :هه‌م ئه‌نجومه‌نی ژنان و هه‌م "یه‌ژه‌شه" خاوه‌ن چ به‌رنام ه و پالنێكن بۆ داهاتووی ژنانی شه‌نگال و به‌تایبه‌ت ئازادی ئه‌و ژنانه‌ی ك ه ل ه
5
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
ــ یه‌به‌ش ه و "یه‌ژه‌شه" ڕۆڵه‌کانی فه‌رمانن .ئه‌و گه‌نجانه‌ن ك ه دایك و خوشكیان ل ه ده‌ستی داعش دان، ئه‌وانه‌ن ك ه رووبه‌ڕووی زۆر و زه‌حمه‌تیه‌كانی فه‌رمانی 2014هاتنه‌وه ،به‌رامبه‌ر به‌م كۆمه‌ڵكوژی ه ویژدانیان قبووڵی نه‌كرد ك ه بێده‌نگ بمێنن و بێ هه‌ڵوێست بن .من بۆ خۆم كچێكی ئێزیدیم و خه‌ڵكی شه‌نگالم و له‌وێ گه‌ور‌ه بووم" ،یه‌به‌شه" و "یه‌ژه‌شه" هه‌موویان خزم و كه‌سو كاری ئێمه‌ن ،هه‌موویان ده‌ناسین و خاوه‌ن ناسنامه‌ی عێراقین و ل ه به‌غداد ب ه فه‌رمی ده‌ناسرێن .فایلی هه‌موویان ل ه سه‌ر ناوی "یه‌به‌شه" و "یه‌ژه‌شه" رویشتوو‌ه به‌غداد و ئێستاش ب ه فه‌رمی ده‌ناسرێت .ئه‌گه‌ر ئه‌م هێز‌ه په‌كه‌ك ه بوایه ،ئایا حكومه‌تی به‌غداد فه‌رمیه‌تی ده‌دا ،بێگومان نا؟ ناڵێم په‌كه‌ك ه ل ه شه‌نگال نیه ،ژماره‌یه‌كی كه‌م ل ه شه‌نگال ماون ،زۆر پێ سه‌ربه‌رز ده‌بووم ك ه من بۆ خۆم كه‌سێكی په‌كه‌كه‌یی باما .چونک ه په‌كه‌ك ه ئێمه‌ی پاراست و سه‌ر ل ه نۆی ژیانی بۆمان دروستكرد و په‌كه‌ك ه ئێمه‌ی فێری رێكخستن كردن كرد .ب ه هه‌زاران ساڵ ه هه‌ر كه‌س دێت ته‌نیا سیاسه‌ت ل ه سه‌رمان ده‌كه‌ن ،یه‌ك جاریش ب ه ئێمه‌یان نه‌گوت ك ه چۆن خۆمان بپارێزین و خۆمان بهڕێوه ببه‌ین .ل ه ئه‌نجامی ئه‌م فه‌رمانه‌دا په‌كه‌ك ه فێری خۆپاراستنی كردین .په‌كه‌ك ه ل ه دۆخی هه‌نووكه‌دا ل ه سه‌نگه‌ره‌كانی پێشه‌و‌ه نزیكی داعش و له‌وێ شه‌ڕ ده‌كه‌ن ،ل ه ناو یه‌به‌شه‌دا په‌كه‌ك ه نیه .ئه‌م هێرشانه‌ش ل ه ژێر په‌رده‌ی تیروریست بوونی په‌كه‌ك ه ده‌كرێت و گوای ه شه‌ڕ ل ه گه‌ڵ تیروریست ده‌كه‌ن ،ته‌نیا بۆ ره‌وا كردنی سیاسه‌ته‌كانیانه .پێویست ه ئه‌وه‌ش بڵێیم ك ه په‌كه‌ك ه
بپارێزێ بۆ نه‌كه‌ون ه ده‌ست ،جگ ه ل ه هێزی "یه‌ژا ـ ستار" و "یه‌په‌ژه" ك ه بۆ یارمه‌تی هاتبوون ،كه‌س نه‌بوو خاوه‌نداری ل ه ژنانی شه‌نگال بكات .هه‌ر ئه‌و كات ه بوو ك ه تێگه‌یشتین ك ه پێویست ه به‌تایبه‌ت ل ه بواری پاراستنه‌و‌ه و هاوكات رێكخستن كردنی ژنان و كۆمه‌ڵگا خۆمان پهروهرده بكه‌ین و بیین ه خاوه‌ن هێزی پاراستن .بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌گه‌ر جارێكی تر رووبه‌ڕووی بابه‌تی به‌م ره‌نگ ه بووینه‌وه ،به‌النی كه‌م بتوانین كۆمه‌ڵگا ،ژنان و مندااڵن بپارێزین و به‌رخودانی بكه‌ین ك ه نه‌كه‌وین ه ده‌ستی داعش .وه‌كوو ژنانی شه‌نگال گه‌یشتین ه ئه‌م بڕیار‌ه و هه‌نگاوی پراكتیكیمان بۆ دروستبوونی ئه‌نجومه‌نی ژنان" ،یه‌ژه‌شه" ،سیسته‌می خۆرێوه‌به‌ری و په‌روه‌رده‌یی هه‌ڵگرت.
سه‌ر ژنان نه‌مێنێ ،په‌یامی ئێو‌ه بۆ هه‌موو ژنان ده‌ستی داعش به‌دیلگیراون؟ ــ بێگومان ئه‌ركی سه‌ره‌كی و ویژدانیمان ه ك ه ل ه پێناو ل ه ئاستی نێوده‌وڵه‌تیدا و به‌تایبه‌تیش باشوری ئازادی ژنانی دیلگیراو تێكۆشان بكه‌ین ،بۆی ه ل ه هه‌موو كوردستاندا چیه؟
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 6
گۆڕه‌پانه‌كانی دیپلۆماسی ،كۆمه‌اڵیه‌تی و به‌تایبه‌تیش سه‌ربازیه‌و‌ه كار و خه‌بات بهڕێوه ده‌به‌ین .هاوكات ته‌ڤگه‌ری ئازادی ژنانی ئێزیدی ب ه ئه‌رك و به‌رپرسیاریه‌تی سه‌ر شانی خۆی ده‌زانێ ك ه په‌یوه‌ندی ل ه گه‌ڵ هه‌موو ژنانی ئێزیدی دروست بكات ،به‌تایبه‌ت ئه‌وانه‌ی ك ه ل ه ده‌ره‌وه‌ی شه‌نگالن.
تروسكه :ژنێك ك ه بێ پاراستن بێت ،ئایا گه‌ره‌نتی ژیانی هه‌یه؟
ــ ژن ئه‌گه‌ر ل ه قۆناغێكی نه‌زان و بێ په‌روه‌رده‌یی دا بمێنێ ،به‌رده‌وام ل ه به‌ر مه‌ترسی زوڵم و قڕكردندا ده‌بێت ،ژنی وه‌هاش قه‌ت ناتوانێ خۆی بپارێزێ و ل ه سه‌ر خۆی و كۆمه‌ڵگاش بڕیارده‌ر بێت .ب ه پێچه‌وان ه ئه‌گه‌ر ژن خاوه‌ن ئه‌قڵیه‌تی تێگه‌یشتوو و زانا بێت، بێگومان پاراستن ئاسانتر دهبێتهوه و ژن ب ه بێ پاراستن و تێگه‌یشتن ژیانی ل ه گه‌ره‌نتی دا نابێت.
تروسكه :ئایا مه‌ترسیه‌كانی سه‌ر ژنانی شه‌نگال ته‌نیا هه‌ڕه‌ش ه ل ه سه‌ر شه‌نگال ده‌كات ،یا مه‌ترسیه‌ك ه بۆ سه‌ر هه‌موو ژنانی كورد و به‌تایبه‌تی ل ه باشوری كوردستاندا؟
ــ كاتێك باسی ژن ده‌كه‌ین ،مه‌به‌ستمان ته‌نیا گروپێك یا ژن ل ه هه‌رێمێك نیه ،ژن ل ه هه‌ر جوغرافیایه‌ك دا بژیت ،هه‌ر ژن ه و پێویستی ب ه سیسته‌می خۆپاراستن هه‌یه ،سیسته‌میش كاتێك هێرش ده‌كات ه سه‌ر كۆمه‌ڵگا هه‌موو ژنان ده‌كات ه ئامانج .ئه‌گه‌ر ئه‌مڕۆ ژنانی شه‌نگال رووبه‌ڕووی قڕكردن ده‌بنه‌و‌ه و ل ه بازاڕه‌كاندا بازرگانیان پێو‌ه ده‌كرێت ،پێویست ه هه‌ر ژنێكی تر ل ه هه‌ر كوێ ده‌بێت ب ه بێ جیاوازی خاوه‌ن هه‌ڵوێست بێت و بێده‌نگ دانه‌نیشێ، ئه‌گه‌ر بێده‌نگ بمێنن و پشتیوانی نه‌ده‌ن ه یه‌ك ،سبه‌ی نۆره‌ی ئه‌وانیش دێت .ئه‌مڕۆ ژنانی شه‌نگال و سبه‌ی ژنانی سلێمانی و كه‌ركوك و هه‌ولێره .ژن ئه‌گه‌ر خاوه‌ن سیاسه‌تی هاوبه‌ش و یه‌كگرتوو و هێزی پاراستن بێت، هیچ هێزێك ناتوانێ ژنان قڕ بكات و ل ه ناویان ببات. ته‌نانه‌ت ئێمه‌ش ته‌نیا بۆ پاراستنی ژنانی ئێزیدی لێر‌ه نین ل ه كوێ كوردستان پێویستی ب ه ئێم ه هه‌بێت ،له‌وێ ده‌بین و ژنان ده‌پارێزین.
تروسكه :بۆ ئه‌وه‌ی مه‌ترسی هێرشێكی دووبار‌ه ل ه
ــ پێویست ه ئێمه‌ی ژنان ل ه هه‌موو بوارێكه‌و‌ه خۆمان زانا و تێگه‌یشتوو بكه‌ین و به‌رامبه‌ر ب ه هه‌موو جۆر‌ه سیاسه‌تی دژ‌ه ژن و ب ه ئه‌قڵیه‌تی داعشیه‌و‌ه سه‌ر به‌رز بكهینهوه و یاخی بین .ئیتر كاتی ئهوه هاتوو‌ه ك ه ل ه هه‌موو باشوری كوردستاندا هه‌موومان ب ه ئیراده‌یه‌كی هاوبه‌ش خه‌بات بۆ ژنان بهڕێوه ببه‌ین .ده‌بێ ده‌نگمان بگات ه هه‌ر چوار به‌شی كوردستان و به‌تایبه‌تیش ل ه پێناو ئازادی ژنانی ئێزیدی ل ه ده‌ستی داعش تێكۆشانێكی هاوبه‌ش بنوێنین هه‌تا بتوانین ل ه سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تی گوشار دروست بكه‌ین ك ه هه‌رچی زووتر‌ه ژنانی دیل گیراو ئازاد بكرێن . مه‌ترسیه‌كانی سه‌ر كوردستان رۆژ ب ه رۆژ په‌ر‌ه ده‌ستێنێ، بۆی ه كاتی ئه‌وه‌ش هاتوو‌ه ل ه هه‌موو شاره‌كانی باشوور بتوانین هێزی زاتی بۆ پاراستنی ژنان پێشبخه‌ین و هه‌ر ژنێك بتوانێ وه‌ك سوپایه‌ك به‌رامبه‌ر ب ه ئه‌قڵیه‌تی داگیركاری خاوه‌ن هێز بێت .بێگومان په‌روه‌رده‌ی فكری و فه‌لسه‌فی پێویست ه به‌اڵم ل ه دۆخێكی وه‌ك ئێستای كوردستان هه‌بوونی هێزی پاراستنی ژنان زه‌رووره‌ت ه و ده‌بێ هه‌بێت ،مه‌گه‌ر ن ه هیچ گه‌ره‌نتی نی ه ك ه هێرش ل ه سه‌ر شاره‌كانی دیكه‌ی باشور نه‌كرێت و ژنانی ئه‌و شارانه‌ش وه‌ك ئه‌وه‌ی شه‌نگال نه‌بێت ،بۆی ه بۆ پێشگرتن ل ه كاره‌ساتێكی تر ژنان ده‌بێت زۆر بۆ خۆیان ب ه پێویست ببینن و ل ه گه‌ڵ په‌روه‌رده‌ی فكری هێزی پاراستنی جه‌وهه‌ریش پێشبخه‌ن .ئه‌گه‌ر ل ه شه‌نگال ژنان توانیان خۆیان به‌رێكخستن بكه‌ن و چه‌ك ب ه ده‌سته‌و‌ه بگرن، كه‌وات ه ل ه شاره‌كانی دیكه‌ی كوردستاندا ئه‌م ه ب ه ئاسانی ده‌توانێ پێك بێت .ئه‌گه‌ر دوژمنانمان ل ه پێناو ل ه ناوبردنماندا هاوپه‌یمانن ،ك ه وات ه زیاتر له‌وان بۆ پووچه‌ڵ كردنی سیاسه‌تی داگیركاری پێویست ه هاوپه‌یمان بین و تێكۆشان و به‌رخودانی هاوبه‌ش بهڕێوه ببه‌ین ك ه ل ه كاتی وه‌ها سیاسه‌تی دوژمنیش الواز ده‌بێت چه‌ند‌ه ته‌كنیكی به‌هێزیشی هه‌بێت .با چیتر سیاسه‌تی دژه‌كوردی بارزانی ك ه په‌روه‌رده‌ی ده‌ستی ئه‌ردوغان ه قبووڵ نه‌كه‌ین.
ئه‌گه‌ر كێشه‌كانی ئه‌مڕۆ ل ه گه‌ڵ راستیه‌كانی رۆژی ئه‌مڕۆمان و هه‌روه‌ها ب ه شێوه‌یه‌كی بناخه‌یی شرۆڤ ه نه‌كه‌ین ،چاره‌سه‌ر نابن .ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌ریش هه‌بێ، كاتی و كه‌م ده‌بن .بۆی ه گرینگ ه ك ه بتوانین هه‌موو رێباز‌ه مێژوویه‌كان هه‌ر ل ه سه‌رتاو‌ه هه‌تا رۆژی ئه‌مڕۆ چاودێری بكه‌وین. به‌ر‌ه به‌ر‌ه به‌ره‌و وه‌رزی به‌هار ده‌ڕوین ،ل ه وه‌رزی به‌هاردا هه‌ر مانگ و رۆژێك واتایه‌كی تایبه‌ت ب ه خۆی هه‌یه. ل ه ناو جوانی به‌هاردا و ده‌وڵه‌مه‌ندی وجوانیه‌كانی ژنانی كورد و هه‌رێمی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست هه‌ر قسه، ره‌نگ ،جل و به‌رگ ،خه‌رخاڵ (بازنگ) ،بۆچوون و چاالكی خاوه‌ن بناخه‌ی مێژووین .ئێمه‌ش باش ده‌زانین ك ه زۆر ن ل ه ناو مێژوودا شاردراوه ماوه. ل ه ده‌وڵه‌مه‌ندیه‌كانما به‌رده‌وام ب ه هه‌وڵدان ل ه بواری قس ه و كرده‌وه‌دا و هاوكات ل ه ژیاندا ئه‌مان ه زیندوو ده‌كه‌ینه‌وه .چونك ه بناخ ه و ئه‌ساسی ئه‌م مێژوو‌ه ك ه ئه‌مڕۆ ب ه رێگای داب و نه‌ریتی جه‌ژن و پیرۆزبایی زیندوومان كردوه‌ته‌وه ،ل ه الیه‌ن هه‌ر كه‌سه‌و‌ه دزراوه .ل ه الیه‌ن ئه‌قڵیه‌تی ده‌سه‌اڵتداره‌وه ،هێزی هه‌ژموونگه‌را ،ئاركۆلۆگ ،مێژووناس ،زانیار و هه‌موو ئه‌وانه‌ی ك ه پێوه‌ندیان ل ه گه‌ڵ كۆمه‌ڵگا هه‌یه ،دزراوه و ده‌ستی به‌سه‌ردا گیراوه .كاتێك سه‌یری پێشكه‌وتنی مێژوو ،كه‌لتور و كه‌له‌پووری خۆمان و ئه‌و چیروكانه‌ی ك ه ل ه سه‌ری باس كراوه ده‌كه‌ین ،ده‌بینین ك ه هه‌موو ده‌ستكه‌وته‌كانمان ل ه موزه‌خانه‌كانی واڵتانی ده‌ره‌كی دایه .ئه‌وانه‌ی ك ه ب ه بیانووی جیاجیا ل ه مێژووی خۆیان و به‌تایبه‌ت ل ه سه‌ر مێژووی ژنان لێكۆڵینیان كردوه،
ئه‌رد و خاكی ئێمه‌یان كۆڵیو‌ه و ل ه ژێر ناوی لێكۆڵیندا بردویان ه واڵتی خۆیان و ب ه رێبازگه‌لی سیاسی ،سه‌ربازی مێژوومانیان ده‌سته‌سه‌ر كردوه .ئه‌م دۆخ ه ئه‌مڕۆش زۆر ب ه ئاشكرایی ده‌بینرێت. بۆچی ئه‌م دۆخ ه رووده‌دات؟ ل ه به‌ر ئه‌وه‌ی مێژووی مرۆڤایه‌تی و به‌تایبه‌تیش ژن ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا و ل ه نێوان دوو ئاوی دیجله و فرات دا پێشكه‌وتووه . جارێكی تر دیار ده‌بێت ك ه ئه‌م ناوچه‌ی ه ل ه ژێر عه‌رز و وێرانی شه‌ڕی ناوچه‌دا ماوه .جێگای تایبه‌ت و به‌رچاو زۆر ب ه ئه‌نقه‌ست ل ه شه‌ڕ و پێكادانه‌كاندا وێران ده‌كرێن. هه‌روه‌ها ئه‌و كه‌سانه‌ی ك ه لێكۆڵینیان كردوه ،ل ه سه‌ر بنه‌مای كۆمه‌ڵكوژی ناوچه‌كه ،مێژووی ئێم ه وه‌كوو مێژووی 7 خۆیان و داب و نه‌ریتمان وه‌كوو هی خۆیان ده‌ستنیشان ده‌كه‌ن .بۆ ئاشكرا كردنی ئه‌م دۆخ ه بێگومان پێویستی ب ه لێكۆڵین و زانستێكی باش هه‌یه .ئه‌مه‌ش ل ه الیه‌نی دانیشتوانی هه‌رێمه‌ك ه و به‌تایبه‌تی ل ه الیه‌ن وه‌زاره‌تی ئاركۆلۆژی و شوێنه‌وارناسی رۆژئاوایی بهڕێوه ده‌چێت. زۆر ده‌ستكه‌وت و ئه‌نجامی گرینگیش ده‌ركه‌وتووه ،به‌اڵم بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌و مێژووه‌ی ك ه دزراوه و شاردراوه‌ی ه بۆ سه‌رچاوه‌كه‌ی ئایا ئه‌م هه‌وڵدانان ه به‌سه؟ بێگومان نه! چونك ه ئه‌م ه هه‌نگاوی یه‌كه‌مه ،پێویست ه هه‌موو رێبازی زانستی ئاركۆلۆژی و ئه‌و زانسته‌ی ك ه ب ه ناوی كۆمه‌ڵگاو‌ه قسه‌ی كردوه ،ره‌خن ه بكرێت .ب ه بۆچوون و فكری ژنهوه پێویست ه لێكوڵین ل ه سه‌ر مێژوو بكرێت .هه‌موو ده‌ستكه‌وت ،چیروك ،ئاسه‌وار ،قاپ و كه‌وچك ك ه بینراو‌ه ب ه تێروانین ،فكر و هه‌ستی ژنهوه جارێكی دیك ه شرۆڤ ه
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
ن|روومه‌ت
مێژووی شاردراوه و ئاركۆلۆژی
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 8
بكرێت .جارێكی دیك ه ئه‌و ده‌ستكه‌وتان ه ك ه دزراوه و ل ه كام موزه‌دا كام ه كه‌ل و په‌ل ،شتی كۆن ،قاپ ،دانه‌یه‌ك ك ه ل ه سه‌ره‌تای مێژوودا كه‌ڵكی لێ گیراوه و هه‌تا ئێستاش هه‌ر ماوه ،به‌اڵم ل ه ده‌ستی نه‌یار و داگیركاران دا كه‌ڵكی لێ وه‌رده‌گیردرێت ،پێویست ه هه‌موویان ل ه ناوه‌ندێك دا كۆ ببنهوه. ل ه زۆر الپه‌ره‌ی رۆژنامه‌كاندا باسی نموونه‌ی ئاركۆلۆژی ل ه سه‌ر ئه‌م بابه‌تان ه كراوه .ده‌ڵێن ل ه خاكی ئاناتۆلی دا و به‌ر ل ه چه‌ند هه‌زار ساڵ به‌ڵگ ه ل ه سه‌ر ژن بینراو‌ه ك ه باسی داد و مافی ژن كراوه .ئایا ژنان ده‌توانن ئه‌م به‌ڵگان ه بخوێنن و لێكۆڵینی ل ه سه‌ر بكه‌ن؟ بێگومان باش ده‌زانین ك ه ناتوانن .ل ه 8ی ئاداردا پیاوان ده‌توانن ل ه سه‌ر مێژووی ژن ك ه 4هه‌زار ساڵ ه ب ه الرێدا رویشتوه، وه‌ها بڵێین8" :ی ئادار پیرۆز ده‌كه‌ین و ئێم ه ناتوانین خۆمان بگه‌ینین ه ئاستی مێژوو .ئه‌مه‌ش بێ مافیه‌ك ه ك ه ل ه سه‌ر زانستی مێژووی ژن كراوه". دیسان زۆر وێن ه و تابلۆی مێژووی ژن هه‌یه .هه‌ر تابلۆ و وێنه‌یه‌ك ب ه ئارمانجی وندا نه‌بوونی كه‌لتووری ژیان و بۆ ئه‌وه‌ی بگات ه ده‌ستی نه‌وه‌ی داهاتوو ،ئاماد‌ه كراوه ،به‌اڵم ب ه بۆچوونی پیاو و مێژووناس و ئاركۆلۆگی پیاو شرۆڤ ه ده‌كرێت .ئێمه‌ش مێژوو وه‌ها ده‌خوێنینه‌و‌ه و وه‌هاش ده‌زانین ،ئه‌مه‌ش هه‌ڵه‌یه‌كی مێژووییه .پێویست ه هه‌ر تابلۆ و نموونه‌یه‌كی مێژوویی ب ه بۆچوون و زانستی ژندا تێپه‌ر ببێت ،بۆی ه ناوه‌ندێكی ژن بۆ ئه‌م كار‌ه پێویسته. ئاركۆلۆژی چیه ،ده‌توانین ل ه سه‌ر ئه‌م وش ه و رێبازه‌كانی ئاگادار ب ه كورتی باس بكه‌ین .وه‌كوو وش ه ل ه كاتی یونانیه‌كاندا پێشكه‌وتووه ،ره‌نگ ه به‌شی ئاركۆلۆژی له‌م قۆناخه‌و‌ه ده‌ستی پێكردبێت ،به‌اڵم ناتوانین بڵێین ك ه ب ه سازبوونی ده‌زگای ئاركۆلۆژی هه‌موو مێژوو لێكۆڵین كراوه .ئه‌وان ل ه سه‌ر ده‌ستكه‌وتی مێژوو لێكۆڵین ده‌كه‌ن ،ناتوانێ خۆدی مێژوو بێت .هه‌روه‌ها مێژووی ئاركۆلۆژی ل ه كاتی یونانیه‌كانه‌و‌ه ده‌ستی پێ نهكردوه. وه‌كوو وش ه وات ه كۆاڵنی عه‌رز .به‌م پرسیاره‌و‌ه ده‌توانین ده‌س پێبكه‌ین ،كام ه عه‌رز ده‌كۆڵن؟ عه‌رزی كوردستان، رۆحا ،ئۆركیش ،ته‌په‌ی مۆزا ،واشوكانی ،چه‌می خااڵن، یا شانه‌ده‌ر و هتد ...؟! بێگومان كه‌سانی بێگان ه ئه‌م عه‌رز‌ه لێكۆڵین ده‌كه‌ن .بۆچی بۆ به‌شێكی ل ه زانست وه‌كوو لێكۆڵینی عه‌رز ئه‌م ه پێویسته؟ چونك ه كۆمه‌ڵگا و راستی ژیانی ئه‌مڕۆمان زه‌حمه‌تی و ئاسته‌نگی ل ه به‌رده‌م كۆمه‌ڵگا دروست ده‌كات .پێویستی ژیانی ئه‌مڕۆمان و به‌تایبه‌ت ژیانی سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدار‌ه ك ه خۆی ل ه سه‌ر كۆمه‌ڵگا ده‌سه‌پێنێ ،پێویست ده‌بینێ ك ه رێبازی نۆی بۆ ژیان ببینێته‌وه .هه‌ر چه‌ند‌ه ب ه ئارمانجی ژیانی ره‌سه‌نی رابردوو ئه‌م لێكۆڵین ه ئه‌نجام ده‌درێت ،به‌اڵم زانست ل ه ژێر ده‌سه‌اڵتداری ئێستاكه‌دایه ،ب ه پێ ئه‌م
ده‌سه‌اڵتداری ه زانستیش پێشكه‌وتووه .به‌م ره‌نگ ه ل ه الیه‌ن ئه‌م سیسته‌مه‌و‌ه ب ه جێگای ژیانی سروشتی و رێبازی ژیانی ره‌سه‌ن ،رێبازی ده‌سه‌اڵتداری پێشده‌كه‌وێت .به‌م هۆكاره‌و‌ه خه‌باتی شوێنه‌وارناسی پێویست ه به‌اڵم رێباز و ئارمانجی لێكۆڵین ،ریباز و ئامانجی ژیانی كۆمه‌اڵیه‌تی نیه .بۆی ه ئاكادیمی ژنۆلۆژی پێویست ه ب ه شێوازێكی به‌رفراوان و قووڵ ل ه سه‌ر ئه‌م كێشان ه راوه‌ستێ .ئێمه‌ش ل ه هه‌وڵدانی ئهوه داین ك ه مێژووی شاردراوه ،ئاشكرا بكه‌ین و ئه‌و مێژوو‌ه ره‌سه‌ن ه ل ه گه‌ڵ هه‌موو ژنان و گه‌الندا هاوبه‌ش بكه‌ین . ل ه هه‌موو شرۆڤه‌كانی رێبه‌رمان ،رێبه‌ر عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن ل ه سه‌ر ژن ،ژیان ،ئازادی و كه‌لتور و مێژوو شرۆڤه‌ی گرینگ هه‌یه .هه‌ر كامیان وه‌كوو چرایه‌ك رێگامان رووناك ده‌كه‌نه‌وه .رووناكی و فه‌لسه‌فه‌ی ئازادی رێبه‌ر ئاپۆ، ئه‌مه‌ی بۆمان ئاشكرا كردوه ك ه جارێكی دیك ه ده‌توانین بۆچوون و تێڕوانینی خۆمان تازه بكهینهوه .رێبه‌رتی ده‌ڵێن" :مێژوو ل ه رۆژی ئه‌مڕۆماندا شاردراوه‌ی ه و رۆژی ئه‌مڕۆمان ل ه مێژوودا ".ئێم ه ل ه رۆژی ئه‌مڕۆماندا كام به‌شی مێژوو ده‌ژین .نموون ه وه‌كوو 8ی ئادار ،نه‌ورۆز، هاتنی به‌هار ،زیندووبوونه‌وه‌ی سروشت بۆ وه‌رزێكی تازه. ئه‌م تازه‌بوونه‌و‌ه ل ه كه‌سایه‌تی ژندا خۆی ئاشكرا كردوه. به‌و ئارمانجه‌ی ك ه جارێكی دیك ه ل ه گه‌ڵ هاتنی به‌هاردا ل ه فكر و ڕامانی مێژوویی ئێمه‌دا و له گه‌ڵ زانستی ژن ـ ژنۆلۆژی دا رووناك و زه‌الل ببێت .پێویست ه هه‌موو ده‌ستكه‌وت و زانستی مێژووی خۆمان ل ه ناوه‌ندی ژنۆلۆژی كۆ بكهینهوه .هه‌ر قسه ،چیروك ،ناو و كه‌لتورێكمان ببێت ه كۆبوونه‌وه‌ی مێژووی شاردراوه‌مان .وه‌كوو ناوه‌ندی ژنۆلۆژی ئه‌م ئه‌رك ه پیرۆز و ره‌سه‌نه‌مان ب ه خوه‌شحاڵی ل ه سه‌ر شان داناوه .ئه‌گه‌ر ب ه هه‌ستی ژن و خوه‌شحاڵی هاتنی به‌هار ل ه گه‌ڵ هه‌موو ئه‌و بابه‌تان ه یه‌كبگرین و بۆچوونه‌كانمان هاوبه‌ش بكه‌ین ،ئه‌و كاته‌ی ه ده‌توانین ل ه سه‌ر هه‌موو ئه‌و كێشان ه ك ه ل ه مێژوودا ژیاوین ،واڵمده‌ر بین و ببین ب ه هێزی چاره‌سه‌ری .به‌م ئارمانجه‌و‌ه و ب ه هیوای به‌رده‌وام بوون و زیندووبوونی ئه‌م زانست ه و بۆ ئه‌وه‌ی ناوه‌ندی ئاكادیمیای ژنۆلۆژی به‌هێز ببێت ،هه‌موو جه‌ژنه‌كان ل ه گه‌ل ،ژنانی ناوچه‌ك ه و گه‌لی ئازادیخواز پیرۆز ده‌كه‌ین .دیسان ب ه گوتنه‌وه‌ی "ژن ـ ژیان ـ ئازادی" راز و جوانیه‌كانی ژیان ئاشكرا ده‌كه‌ین.
ﺷﻪﻧﮕﺎل ﻟﻪ دوﻋﺎوه ﺗﺎ ﻧﺎز ن|بێریڤان مه‌حمه‌د ،ئه‌ندامی ده‌سته‌ی به‌رێوه‌به‌ری ته‌ڤگه‌ری ئازادی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان
9
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
هه‌رچه‌ند‌ه شه‌نگال و ئێزیدیه‌كان ل ه مێژووی سه‌دان ساڵه‌یاندا ب ه ده‌یان جار رووبه‌ڕووی قڕكردن و كۆمه‌ڵكوژی بونه‌ته‌وه‌و زۆربه‌ی ئه‌م كۆمه‌ڵكوژیانه‌ش له‌سه‌ر ده‌ستی عوسمانیه‌كان و كوردی خیانه‌تكار و خۆفرۆش بوه، ئه‌مجاره‌ش ك ه بكه‌رانی ئه‌ساسی و ب ه تایبه‌ت رۆڵی پارتی و توركیا ب ه هه‌مان شێوه‌ی ه ل ه سه‌ره‌تاو‌ه تا ئێستا ،هه‌رچه‌ند‌ه هێرشكاره‌كان دوباره‌بونه‌ته‌و‌ه و هه‌مان كاراكته‌رن و ب ه هه‌مان زهنیه‌ت هێرش ده‌كه‌ن ،به‌اڵم هێرش و قڕكردنی ئه‌مجار‌ه خاڵی جیاوازیشی هه‌ی ه ش ب ه ئه‌ساس گرتنی هێرش بۆ سه‌ر ژن و ك ه ئه‌وی ل ه ناوبردنی ژن ه تێیدا ك ه ده‌توانین بڵێین ل ه دوعا ئه‌و ژنه گه‌نجه‌ی ب ه ده‌ستی پیاوه سه‌رده‌سته‌كانی ناوخۆی ئێزیدیه‌كان ب ه هاوكاری پارتی ل ه ناو برا تا كچ ه گه‌نجی ب ه ناو ناز نایف ك ه ب ه فیشه‌كی چه‌كدارانی پارتی ل ه پێناو پاراستنی شه‌نگال شه‌هیدكرا درێژكراوه‌ی یه‌كن. پیالنی له‌ناوبردنی ئێزیدیه‌كان و ئێزیدخان و داگیركردنی شه‌نگال هه‌ڵبه‌ت وێرای به‌شداری زۆر هێزی ناوچه‌یی وه‌ك قه‌ته‌ر و سعودی ه ب ه چاوپۆشی ئه‌مریكا و زلھێزانی جیهانی ،ده‌توانین بڵێین ئه‌ندازیاران و بكه‌رانی سه‌ره‌كی
توركیا و پارتیه ب ه روپۆشی داعش ك ه به‌هێز‌ه هاوبه‌شه‌و‌ه ن بوو به‌سه‌ر ئامانجیان ب ه پله‌ی یه‌كه‌م ده‌ستگرت شه‌نگال ك ه شوێنێكی ستراتیژی ه وه‌ك خاڵێكی ب ه یه‌ك گه‌یاندن و بااڵده‌ست بوون ل ه سه‌ر ناوچه‌كه‌و هه‌روه‌ها بۆ له‌ناوبه‌ردنی پرۆژه‌ی خۆبه‌رێوه‌به‌ری رۆژئاوای كوردستان و شۆڕشه‌كه‌ی ،هه‌روه‌ها له‌ناوبردنی پێكهاته‌ی ئێزیدیه‌كان وه‌ك كوردی ره‌سه‌ن ك ه تا ئێستا هه‌وڵیانداو‌ه رێبگرن ل ه له‌ناوچوونی ناسنامه‌یان .هه‌ڵبه‌ت بۆ جێبه‌جێ كردنی پالنه‌كه‌یان گه‌شتوون به‌و باوه‌ڕه‌ی ك ه ب ه بێ له‌نا و بردنی ژن وه‌ك بناغه‌ی كۆمه‌ڵگاك ه ناتوانن ئێزیدیه‌كان ب ه ته‌واوی و وه‌ك ده‌یانه‌وێ له‌ناوی ببه‌ن ،چونك ه ب ه ئه‌زمونی هێرش و شه‌ڕی رابردوو گه‌شتن به‌و باوه‌ره‌ی ك ه ئه‌وه‌ی ناسنامه‌ی كۆمه‌ڵگا زیاتر ل ه هه‌موان ده‌پارێزێت ژنه ،ئه‌و مرۆڤه‌ی ك ه ئیراده ب ه ته‌واوی تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌كه‌ی ده‌به‌خشێت هه‌ر ژنه ،هه‌ر بۆی ه ئه‌م هێز‌ه نێرساالر‌ه شه‌رخواز و ده‌سه‌اڵتدار و پیالندانه‌ران ه زه‌مینه‌سازی شه‌ڕه‌كه‌یان ل ه تیرۆركردنی دوعاو‌ه ده‌ست پی كردو بۆ له‌ناوبردنی ئێزیدیه‌كانیش ده‌سپێك پێویست ب ه تووڕه‌كردنی خه‌ڵكی باشور هه‌بوو لێیان بۆ ئه‌وه‌ی به‌زه‌یی پییاندا نه‌یه‌ته‌وه‌و به‌م هۆیه‌شه‌و‌ه
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 10
ناكۆكی نێوان ئێزیدی و موسڵمان گه‌وره‌ترین چه‌كه ،هه‌ر بۆی ه خۆشه‌ویستی نێوان كچێكی ئێزیدی و كورێكی موسڵمان و هاندانی شێخان به‌رامبه‌ریان و هه‌روه‌ها راده‌ستكردنی له‌الیه‌ن ده‌سه‌اڵتدارانی پارتی ب ه بكوژه‌كان و كوشتنیشی ب ه شێوه‌یه‌كی ئه‌وه‌ند‌ه تراژیدی و گشتاندنی تاوانه‌ك ه به‌سه‌ر ته‌واوی ئێزیدیه‌كان و له‌الیه‌ك پارتی ل ه رێگای كوشتنی دوعاو‌ه ئێزیدیه‌كانی وه‌ك دڕند‌ه پیشانی هه‌موو باشور و دونیا داو پاشانیش ئێزیدیه‌كانی وه‌ك دوژمنی ئیسالم پیشاندا ك ه ئه‌مه وایكرد به‌شێوه‌یه‌ك ل ه شێوه‌كان ره‌وایه‌تی ب ه له‌ناوبردنی ئێزیدیه‌كان بدات .پاشان له‌سه‌ر هه‌مان پیالن هه‌ڵمه‌تی دوه‌می له‌ناوبردنی ته‌واوی دوعاكان ل ه 3ی ئابی 2014ل ه لوتكه‌دا ب ه ڕێوه‌چوو و له‌سه‌ر بنه‌مای رێكه‌وتن ه چوارقۆڵیه‌ك ه ك ه ل ه قه‌ته‌ر ئه‌نجامدرا هه‌موو كۆمه‌ڵگای ئیزیدی ب ه ژن و منداڵ و پیرو گه‌نج ته‌سلیم ب ه دڕنده‌ترین
گروپی دژ‌ه مرۆیی وه‌ك داعش كران .ژنان قوربانی ه گه‌وره‌كه‌ی ئه‌م تاوانه‌ن و چیرۆكه‌كانی كوشتن و له‌ناوبردن و ده‌ستدریژی و بازرگانی پێوه‌كردنیان گوێی هه‌موو دونیای كاس كرد ،ب ه ئاستێ وه‌ك ئه‌وه‌ی پیاوه دڕنده‌و ده‌سه‌اڵت په‌رسته‌كان تۆڵه‌ی هه‌موو به‌رخودان و تێكۆشانه‌كانی ژنان و پاراستنی به‌هاكانی مرۆڤایه‌تیان ل ه ژنانی ئێزیدی كردبێته‌وه، ئه‌وه‌ی ك ه خاڵی گرنگ و هه‌ڵوێست ه له‌سه‌ركردن ه هه‌ڵگه‌رانه‌وه‌ی پیالنی پارتی توركیای ه به‌سه‌ر خۆیاندا و پاش هێرشی شه‌نگال قسه‌كردن ه
له‌سه‌ر قۆناغی نوێی ئێزیدیه‌كان و شه‌نگالی نوێ ك ه به‌هۆی موداخه‌له‌ی په‌كه‌كه رێ ب ه پیالنه‌كان گیرا و هه‌موو حسابه‌كان هه‌ڵگه‌رانه‌وه .پێشگرتن ب ه له‌ناوبردنی ئێزیدیه‌كان و كه‌مكردنه‌وه‌ی قوربانیه‌كان و تێكۆشان بۆ ئاواكردنی شه‌نگالی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری نوێ ده‌ستی پێكرد .ئه‌وه‌ی كه خاڵی هه‌ر‌ه گرنگ ه ك ه ته‌واوی خه‌ڵكی ئێزیدی و به‌تایبه‌ت ژنانی شه‌نگال ده‌رسیان ل ه رابردویی سته‌ملێكراوی خۆیان بینی و هێڵی ئازادیان ل ه هێڵی خیانه‌تكاری و ته‌سلیمیه‌ت جیاكرده‌و‌ه و بریاریاندا ل ه هێڵی ئازادیدا به‌رامبه‌ر ب ه هێڵێك ك ه داگیركاری ده‌پارێزێت و ئیراده‌ی كۆمه‌ڵگا له‌ناو ده‌بات و دوژمنایه‌تی خۆی بۆ ژن یه‌كالیی كردۆته‌و‌ه رابوه‌ستن و له‌و چوارچێوه‌یه‌دا خۆبه‌رێوه‌به‌ریان سازكرد و ب ه هۆی ئه‌و به‌رگری و پاراستنه‌ی ل ه الیه‌ن ژنانی گه‌ریالو‌ه ل ه به‌رمبه‌ر به‌چه‌ته‌كانی داعش لێیان كرا باوه‌ریان ب ه ژن و ئیراده‌و هێزی ژن پێشكه‌وت و له‌و هۆڵه‌ی پارتی كردی ب ه شوێنی ب ه بازاركردنی ژنانی ب ه كۆمه‌ڵ ،ژنانی تێدا به‌شوو ده‌دران هه‌ر له‌و هۆڵه‌دا ژنان یه‌كه‌م كۆنفرانسی دروستكردنی ژنانی رێكخستنی ئێزیدیان تێدا دروست كرد و هاوشێوه‌ی ده‌ست ه خوشكه‌كانی كۆبانی هێزی له‌شكریان دروست كرد و بوون ه پێشه‌نگی ئازاكردنی شه‌نگال .ژنان و كۆمه‌ڵگای ئێستای شه‌نگال له‌سه‌ر پێیه‌كانیان راوه‌ستاون و به‌و ئیراده ئازاده‌ی له‌م ماوه‌یه‌دا توانیان بنیادی بنێن ده‌ڵێن ئیتر پارتی مافی نی ه بێته‌و‌ه شه‌نگال و شه‌نگال جێگای هێزی ته‌سلیمكاری تێدا نابێته‌و‌ه و ژنانی شنگال ل ه نمونه‌ی (ناز نایف) ئه‌و ژن ه گه‌نجه‌ی پێشتر پارتی ته‌سلیم ب ه داعشی كردو ئێستا وه‌ك ژنێكی خاوه‌ن رێكخستنی به‌ر فراوان ل ه ژنانی ئازاد تا شه‌هیدبوونی ب ه فیشه‌كی پارتی وتی رێگا ناده‌م پارتی وه‌ك هێزێكی دژ به‌ژن بێت ه شه‌نگال.
ن|به‌سێ ئه‌رزنجان ئه‌ندامی كوردیناسیونی كۆمه‌ڵگای ژنانی كوردستان ()KJK
11
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
رۆژی ل ه دایكبوونی رێبه‌ر ئاپۆ ،رۆژی ل ه دایكبوونی هه‌موو ژنان و گه‌لی كورده رۆژی ل ه دایكبوونی رێبه‌رمان وه‌كوو جه‌ژنی ئازادی پیرۆز ده‌كه‌ین .ل ه ناخه‌و‌ه خۆشه‌ویستی و ساڵومان بۆ ئیمرالی به‌رێ ده‌كه‌ین .رۆژی ل ه دایكبوونی رێبه‌ر ئاپۆ ل ه هه‌مان كاتدا جه‌ژنی ئازادی ژنان و گه‌النه .راوه‌ستانی سیسته‌می 5000ساڵ ئه‌قڵیه‌تی پیاوساالری و مزگینی به‌هاری ئازادیه. وه‌كوو ده‌زانین سیسته‌می ده‌سه‌اڵتداری پیاو ل ه سه‌ر ئایدیۆلۆژی درۆ بۆ سه‌رپۆش كردن و ب ه رێبازی زه‌خت و گوشار و توندوتیژی ل ه سه‌ر ژن سیسته‌مێكی چه‌وسێنه‌ر و سه‌روه‌ری پێشخستوه .ژنان وه‌كوو نوێترین و كونترین كه‌سێك ك ه ل ه هه‌موو الیه‌كه‌و‌ه داگیركراوه ،رووبه‌ڕووی هه‌موو شێوازی كوێالیه‌تی ب ه شێوه‌یه‌كی به‌رده‌وام بونه‌ته‌‌وه .به‌رامبه‌ر به‌مه‌ش ژنان به‌رخۆدانیان كرد ،به پێشكه‌وتنی به‌رخۆدانی ،سیسته‌می ده‌سه‌اڵتداری پیاو ب ه رێبازی هه‌ر‌ه سته‌مكار ،خائین و ب ه پیالنگێڕیكی هه‌مه‌الیه‌ن ه ژنانی رووبه‌ڕووی هێرش و سه‌ركوتكردن كردهوه .ژنیان ب ه موڵك كرد و حاشایان ل ه فكر ،هه‌ست
و ره‌نجی ژن كرد .هێنای ه ئاستی ب ه كااڵبوون و كردیانی ب ه غه‌نیمه‌ت و ل ه بازاڕه‌كاندا فروشتیان .دایكایه‌تی وه‌كوو مه‌زنترین و ئیشی هه‌ر‌ه ب ه زه‌حمه‌ت بێ نرخ كرا. هه‌موو پیرۆزیه‌كانی ژن ،خوڵقكاری و ئه‌وانه‌ی ل ه ژیاندا پێگه‌یشتوه ،ته‌ك ته‌ك دزرا و ژنی الواز و بێ هێز خست. كۆمه‌ڵگای وه‌كوو قه‌فه‌سێك لێ كرد و هیچ ده‌رفه‌تی بۆ پێشكه‌وتنی ژن نه‌ناسی و دانی پێدانه‌نا .ل ه زانستی خوڵقكاری و وزه‌ی ژیان دوور خرایه‌وه .هه‌میش ه بۆ ئه‌وه‌ی خۆی نه‌ناسێ و نه‌زانێ كیه،هه‌ر ره‌نگ ه ئاسته‌نگیان بۆ دروستكرد .كۆمه‌ڵگابوونێك ك ه پیاو ب ه ئه‌قلیه‌تی جنسیه‌تپارێزی پێشیخست ،كردی ه ئامێرێك بۆ هێرش له سه‌ر زانستی كۆمه‌ڵگا و ژن .هه‌وڵیاندا ك ه ب ه هه‌موو مرۆڤه‌كان تێبگه‌ینن ك ه ژن هه‌بوونێكی الواز ،بێ هێز و بێ ئیراده‌یه ،به‌اڵم ژن ب ه پێچه‌وانه‌ی ئه‌م ه و ل ه هه‌ر كاتێكدا تۆوی ئازادی ل ه مێشك و دڵی خوێدا زیندوو هێشتهوه. وه‌كوو سه‌رچاو‌ه ئیلهامی تێكۆشانی ئازادی به‌رامبه‌ر ب ه هه‌موو كوێالیه‌تی كۆمه‌ڵگا به‌رخۆدانی و پێشه‌نگایه‌تی كرد و داری ژیانی ب ه هیوا وهه‌یه‌جانه‌و‌ه مه‌زن كرد
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 12
وه‌كوو هه‌موو ئه‌و قۆناخان ه ك ه ب ه رۆحێكی ئازا د پێشه‌نگایه‌تی كرد ،توانی ببێت ه ئافرێنه‌ری ژیانێكی نوێ. رێبه‌رمان ل ه بواری فكر و چاالكی دا مه‌زنترین رێگای بۆ ژنان نیشاندا .ئایدیۆلۆژی رێبه‌ر ئاپۆ هه‌موو ئه‌و ده‌رفه‌ت ،پهروهرده ،شه‌ڕ و به‌ڕێكخستن كردنه‌ی ك ه خوڵقاندبووی ل ه بواری كرداری و چاالكیه‌و‌ه گه‌یاندی ه مه‌زنترین ئاستی پێشكه‌وتن. رێبه‌ر ئاپۆ ئه‌و ژن ه كوردانه‌ی ك ه ل ه سه‌ر بنه‌مای ئایدیۆلۆژی رزگاری ژن ،ژنۆلۆژی ،خۆپاراستنی ژن و خۆ به‌رێكخستن كردن ته‌حلیل و ئانالیز كرد و به‌ڕێوه‌ی برد ،ئه‌نجامه‌كه‌ی به‌رده‌وام به‌ره‌و سه‌ركه‌وتن گه‌یاند. گه‌لی كورد ل ه ناو زۆڵمه‌ت و تاریكیدا وه‌كوو ئه‌و كاتانه‌‌ی ك ه په‌كه‌ك ه تازه ده‌ركه‌وتبوو و ل ه كاتێكدا ك ه قه‌ت ده‌رفه‌تی رزگاری و چاره‌سه‌ری له‌م قه‌یران ه نه‌بوو ،ب ه ناوی كورده‌و‌ه پێشكه‌وتن و ئه‌م پێشكه‌وتنه‌ش ب ه وێنه‌ی په‌یغه‌مبه‌ران دروستبوو و سه‌ركه‌وت .ب ه ئیمانێكی مه‌زن ،سه‌بر و ئیراده‌و‌ه هه‌نگاو ب ه هه‌نگاو ژنانی پێشخست و رێگای ئازادی نیشاندا .ده‌ركه‌وتنی په‌كه‌كه ب ه یه‌كه‌مین ره‌سته‌ی "كوردستان داگیركراوه" ده‌ستی ب ه خه‌بات كرد و هه‌یه‌جانێكی مه‌زنی ل ه كۆمه‌ڵگادا دروستكرد و به‌م چه‌ند وشه‌ی ه به‌رخۆدانی پێشخست و سه‌ر ل ه نوێ واتای ب ه ژیان به‌خشی. ئازادی ژنی خست ه گه‌ره‌نتی ،هوشیار بوونی ژنی كوێله ،ژیانی ژن و كۆمه‌ڵگای سه‌ر ل ه نۆی خست ه به‌ر لێپرسین .سیسته‌می ده‌سه‌اڵت ده‌ڵێ سه‌ره‌تا ل ه ژن بده‌ن ،به‌اڵم رێبه‌رتی به‌پێچه‌وان ه ده‌ڵێت: "سه‌ره‌تا ژنان ئازاد بكه‌ن" .ب ه گوتنی ره‌سته‌ی "ئازادكردنی ژنێك ب ه واتای ئازادكردنی واڵتێكه" رێگا نیشانده‌رێكی مه‌زن بوو بۆ كۆمه‌ڵگا .ل ه سه‌ر ئه‌م بنه‌مای ه رێبه‌رتیمان بۆ ئه‌وه‌ی سه‌ده‌ی 21بكات ب ه سه‌ده‌ی ئازادی ژنان ،سه‌ركه‌وتوو بوو. ل ه كه‌سایه‌تی ژنی كورددا ده‌رفه‌تێكی گرینگی بۆ ئازادی كۆمه‌ڵگا به‌ده‌ست خست. رێبه‌رتیمان سه‌ره‌تا تایبه‌تمه‌ندی ده‌سه‌اڵتی ل ه خۆیدا كوشت و بوو ب ه هه‌ڤاڵێكی راسته‌قین ه بۆ ژن .ل ه مێژوودا زۆر سه‌رۆك ب ه ناوی ئازادی ده‌ركه‌وتوون ،ب ه به‌رخۆدانیكی زۆر مهزنهوه گیانیان ل ه ده‌ستدا ،به‌اڵم رێبه‌ر ئاپۆ توانی سیسته‌می ده‌سه‌اڵتداری پیاو ئانالیز بكات و له‌م بواره‌ش دا
سه‌ركه‌وتوو بوو و ل ه هه‌مووی گرینگتر به‌رامبه‌ر به و سیسته‌مه‌ی ك ه مرۆڤ ته‌نیا فێری شكست و بێ هیوایه‌تی ده‌كات ،سه‌ركه‌وت و توانی سیسته‌می كۆمه‌اڵیه‌تی و سیسته‌می ژنی ئازاد پێشبخات. ل ه مێژووی شۆڕشه‌كانی هه‌موو دونیادا ،گه‌الن و ژنان زۆر تێكۆشانیان كردووه ،ل ه ناو سیسته‌می ده‌سه‌اڵتدار و ده‌وڵه‌تگه‌را جێگایان نه‌گرت به‌اڵم ن نه‌یانتوانی سیسته‌مێكی ئالترناتیڤ دروست چو بكه‌ن نه‌یانتوانی خۆیان رزگار بكه‌ن .ل ه سه‌ر ئه‌م بنه‌مای ه ئانالیزه‌كانی رێبه‌ر ئاپۆ ل ه سه‌ر سیسته‌می مودرنیته‌ی دیموكراتیك ،نه‌ته‌وه‌ی دیموكراتیك و سه‌ربه‌خۆیی دیموكراتیك خاوه‌ن گرینگیه‌كی مێژووییه .ل ه سیسته‌می كۆمه‌اڵیه‌تی رێبه‌رتی دا ژن پێشه‌نگه .ب ه پێشكه‌وتنی
سیسته‌می هاوسه‌رۆكایه‌تی سیمای یه‌كسانخوازی، دیموكراتیك و عادیلی سیسته‌می كۆمه‌اڵیه‌تی ب ه شێوه‌یه‌كی زۆر ئاشكرا ده‌ركه‌وت. رێبه‌رتیمان ،رێبه‌ری سه‌ده‌ی 21ه ،هه‌ڤاڵی راسته‌قینه‌ی ژنه .بۆ ده‌ركه‌وتن ل ه ئاڵوزی شه‌ڕی جیهانی سێهه‌م له م قۆناخه‌دا ،رامانی ئازاد و سیسته‌می رێبه‌ر ئاپۆی ه ك ه ده‌توانێ ببێت ه هێزی چاره‌سه‌ری. بۆی ه ب ه رێز و عه‌شقێكی مهزنهوه 4ی نیسانی 2017 رۆژی ل ه دایك بوونی رێبه‌رمان پیرۆز ده‌كه‌ین .ب ه چاندنی نه‌مام و دار له‌م رۆژه‌دا و ل ه سه‌ر خاكی ن سه‌ر ل ه كوردستان ب ه زانست ،فكر و ب ه ده‌ستی ژ نۆی ژیان بخوڵقێنین.
ه بابه‌ته‌كانی كونفرانسی ه ب ئه‌م به‌شه‌ش تایبه‌ت
ه هزری رێبه‌ر ئاپۆدا» «ئازادی ژن ،هاوژیانی ئازاد ل ه ه سلێمانی سازدرا .هه‌وڵمانداو ه ك ه 2ی ئادار ل ه ل ك ه چه‌ند ده‌قێكی دا ه ل به‌شی گرینگی كونفرانسه‌ك ه به‌رده‌ستی ئێوه‌ی خوێنه‌ری به‌رێز. بخه‌ین
كرداری هەریەك لە ئێمە
وتاری كردنه‌وه‌ی كونفرانس وەكو هەموو الیەك ئاگادارن لە سەرتاسەری جیهاندا كێشەو ئاڵۆزیەكان رۆژبەرۆژ لەزیادبووندان .لوتكەی كێشە ،قەیران و شەڕەكانیش لەرۆژهەاڵتی ناوەراستدا بەرێوە دەچێت. بەهۆكاری ئەوەی رۆژهەاڵتی ناوەراست بەگشتی و واڵتی كوردستان بەتایبەتی لە سەرەتای مێژووی مرۆڤایەتیدا وهەتا رۆژی ئەمرۆ بەپیترین خاك و جوغرافیای ئەم جیهانەن و لە سەر ئەم خاكە بۆجاری یەكەم لەپێشەنگایەتی ژندا بەكۆمەڵگابوون پێش كەوتووە ودایكایەتیان بۆ هەموو شارستانیەتەكان كردووە و زۆرترین شارستانیەتی بۆ مرۆڤایەتی بونیاتناوە .هەربۆیە لەپێناوی دزینی هەموو بەهای فكری و مەعنەوی مادیەكانی، ئەم هەرێمە بەردەوام رووبەڕووی هێرش و پەالماری هێزی دەسەاڵتداری جیهانی یان دەتوانین بڵین دەسەاڵتداری رۆژئاوایی بۆتەوە ،رۆژهەاڵتی ناوەراستیان كردۆتە ناوەندی شەڕو ئاڵۆزیەكان .ئاشكرایە كە تەواوی ئەنجامی شەرەكانیش لە كوردستاندا یەكال دەبێتەوە .چونكە لەسەرەتای سەدەی بیستەمدا كوردستانیان پارچە پارچە كرد و بریاریشیاندا
لە كوردستاندا بەهیچ شێوەیەك ئارامی سەقامگیری دروست نەبێت ،بۆ ئەوەی بەرژەوەندیەكانیان باش بپارێزن. ئەم زهنیەتەش هەتا رۆژی ئەمرۆ هەر لە سەر دەسەاڵتە. تەواوی ئەو داگیركاری و كۆمەڵكوژیانە كە لە سەر ئەم خاكە بەرێوەچووە بەبێ نەخشەوپالنی زلهێزانی سەردەستی رۆژئاوایی نەبووە .لە ناوەندی هەموو پرۆژە و نەخشەی داگیركاریەكانی خاك وچەوسانەوەی كۆمەڵگاكەماندا ،پرۆژەی چەوسانەوەو بەكۆیلەكردنی ژنان جێگە دەگرێت ،ئاڵۆزكردنی پرسی رەگەزی لە سەر بنەمای كۆیالیەتیەكی بەشێوەیەكی سیستەماتیكی وورد رزاندنی كۆمەڵگا دەكاتە ئامانجی خۆی. راستیەكی روونە كە هێزی بااڵدەستی رۆژهەاڵتی ناوەراستیش باشترین پێكهێنەری ئەم پیالنانەبوون .سەرەڕای ئەم راستیانە جێگەی داخە كە لە باشوری كوردستاندا بەردەوام ژمارەیەك لە رۆشنبیران و رێكخراوە مەدەنیەكان وهەندێك لە پارتە سیاسیەكان بەتایبەتی پارتی دەسەاڵتدار هێشتا ئەو تێزە فكری ولۆژیك و مۆدێالنەی كە لە الیەن دەوڵەتانی سەرمایەداری مۆدێرنیتەوە پێشكەشی دەكرێن بە مەبەستی قوڵكردنەوەی كێشەكان ،وەك باشترین رێگە چارەسەری
13
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
گوزارەیە لە ئاستی تێگەیشتنمان
ن|نه‌جیب ه عومه‌ر
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 14
دەبینن .ئەمەش بە هۆكاری تێروانینی تەسك و سەرانسەری فەلسەفەی كۆمۆنیستی ،بەاڵم نەیتوانیوە لە رەگ و ریشەوە فكریە لە بواری مێژوویی ،فەلسەفی ،سیاسی و ئابوری كێشەكە چارەسەر بكات . كۆمەاڵیەتیەوە ،هەروەها سەرقاڵكردنی تاكەكان بە كێش ه رێبەری گەلی كورد بەرێز "عەبدواڵ ئۆجەالن" لە سەرەتای رۆژانەیەكانەوە بۆچارەسەریش هەڵوێستی رۆژانەی پێش دەست پێكردنی بە شۆڕش ،گرنگیەكی زۆری بەپرسی ژن داوە دەخات ئەمەش ئەو كارەكتەرەیە كە سیستەمی سەرمایەداری و هەوڵەكانی بۆ چارەسەری هەنگاوبەهەنگاو قوڵتر كردۆتەوە. مۆدێرنیتە بونیاتی دەنێت ،واتا مرۆڤایەتی لەناو قەیراندا چارەسەری پرسی ژن و بونیاتنانی ژنی ئازاد كە وەك شۆڕشی ژنان و شۆڕشی كۆمەاڵیەتی بەناوی دەكات كە بەردی بناخەی دەهێڵێتەوە. لەباشوری كوردستاندا قەیرانی سیاسی و ئابوری كۆمەاڵیەتی هەموو شۆڕشەكانە بەتایبەتی بۆ شۆڕشی دیموكراتی .بەرێز بەئاستێك گەیشتووە كە كۆمەڵگا رووبەڕووی هەڵدێر كردوتەوە" .رێبەر ئۆجەالن" تێزەكانی بۆ ئازادی ژن كردۆتە ناوەندی پرسی ژن وەك پرسێكی سەرەكە وناوەندە .بەهێندەی ئەوەی پارادیگمای"جیهان بینی "هەموو تێزە فكریەكانی تری لەبواری تەواوی كێشە سیاسی و ئابوری كۆمەاڵیەتیەكان ،كێشەی ژن نەتەوەیەكی دیموكرات و ژیانی سۆسیالیستی .ئازادی ژن پەیوەندیدار دەكات و بەهێندەی ئەوەش پرسی ژن هەموو وەك ناوەندی چارەسەری دۆزی گەلی كوردو هەموو گەالنی پرسەكانی ژیان لەناو خۆیدا هەڵدەگرێت .زۆر بەزانابوون ناوچەكە دەست نیشان دەكات و بە پێی ئەم راستیەش بە هەمیشە هەوڵدەدرێت پرسی ژن كە بە واتای تەواوی قوڵبونەوەیەكی مێژووی فەلسەفی و زانستی و كۆمەڵناسیانەی بەرفراوان ،سەرچاوە وهۆكاری كۆیالیەتی و ژنی شیرۆڤە پرسەكانی ژیانە بەالوەكی تەماشا بكرێت . لەكۆمەڵگاكەماندا سەرەرای زهنیەتی باوی باوكساالری كردووە .بە بەڵگەی مێژوویی و فەلسەفی درێژترین تەمەنی ورەگەزگەرایی كە هەمیشە ژن وەك ناموس و موڵك و شەرەفی مرۆڤایەتی كە ژن تێدا پێشەنگایەتی بۆ مرۆڤایەتی كردووه ، پیاو پێناسە دەكات و هەوڵدەدات ژنان لە دەرەوەی هەموو ئاشكرای كردووە ،تێدا كۆمەڵگایەكی ئازادو دیموكرات و كایەكانی ژیان و بێ رۆڵ و كاریگەری بهێڵێت .بەاڵم لەم یەكسان هەبووە .لەم قۆناخەدا مرۆڤایەتی گەورەترین شۆڕشی بەشەی كوردستان وەك هەموو بەشەكانی تری كوردستان ،زهنیەت و شۆڕشی گوندو كشتوكاڵی بونیاتناوە .هاتنی بەردەوام ژنان لە تێكۆشاندابوون ،لە ناو تێكۆشانە نەتەوەیەكان سیستەمی پیاوساالری وكۆیالیەتی وەك لەرێدەركەوتنی و نارەزاییەكانی لەدژی داگیركەران ودەسەاڵتداران جێگەیان رێرەوی مرۆڤایەتی بەناو دەكات .بێگومانە بنگەو سەرچاوەی گرتووە .كەسایەتی وەك "حەپسەخانی نەقیب وعادیلەخانم هەموو كۆیالیەتیەكان و دەسەاڵتداری و چینەكان لە سەر و لەیالقاسم ومارگرێت و موالزم حەلیمەو عایشە گوڵ و بنەمای كۆیالیەتی ژن خۆیان بونیاتناوە .بە هەڵسەنگاندن هتد"......چەندین كەسایەتی پێشەنگ ،ئەگەرچی لە ژێر و ئاشكراكردنی ئەم راستیانە پەردەی لە سەر هەموو ناو وناسنامەی جیاوازدا تێكۆشابن بەاڵم ئامانجیان شكاندنی ناراستیەكانی مێژوونوسان و فەیلەسوف و كۆمەڵناسەكانی زنجیری كۆیالیەتی و هەڵوەشاندنی زهنیەتی رەگەزگەرابووە .جیهان هەڵماڵی" .رێبەر ئۆجەالن" لە پێشخستنی لە سااڵنی دوایشدا هەوڵدانی رێكخراوەكانی ژنان لە پێناوی چارەسەریەكانیدا بە هۆكاری قوڵبونەوەیەكی زۆر لە سەر گۆرینی یاساكان بە فشار دروستكردن لە سەر پەرلەمانی راستی سۆسیۆلۆژیای كوردستان و بە قووڵی هەستكردنی هەرێمی كوردستان ،لە ئەنجامدا ژمارەیەك لەو بەند و مادە بە زهنیەتی رەگەزگەرایی و مەترسیەكانی لەسەر كۆمەڵگا. یاسایانەی كەخزمەتی بەقوڵكردنەوەی توندوتیژی و كوشتن هەربۆیە لە تیزە فكریەكانیدا هیچ بۆشاییەكی نەهێشتۆتەوە و كۆمەڵكوژی ژنان دەكرد هەمواركرا ،بێگومان ئەم كارانەش كە دەسەاڵتدارێتی پیاو بتوانێت لێیەوە دزە بكات وخۆی تێدا هێژای نرخاندن و رێزڵینانە .دیسان نارەزایی لەدژی كوشتنی حەشار بدات .بە شێوەیەكی رادیكااڵنە پیاوێتی دەسەاڵتدار ژنان لە الیەن رێكخراوەكانی ژنانەوە ئەمانە هەموو هەوڵدان و داوەتەبەر رەخنەو روی راستی پیاوێتی و سیستەمی دەسەاڵتدار هەڵوێست بوون لە پێناوی كەم كردنەوەی كۆمەڵكوژییەكانی بە یەكەوە گرێداوەو لە هەموو رویەكەوە راستەیەكانی خستۆتە سەر ژنان ،بەاڵم ئەم كارانە بەهۆكاری دەنگی الوازو روو .بە رەنج وتێكۆشانی بێ پایانی ،مۆدێلی ژن و پیاوی پارچەپارچەییەوە نەتوانراوە ببێتە هێزی گۆرانكاری .خاڵی ئازادی لەنوێوە بونیاتناوە .خاڵی گرنگیش ئەوەیە بەرێزیان گرنگیش ئەوەیە كە لە تێروانینە فكریەكاندا بە هەموو تەنها لە بواری تیۆریدا كاریان لەسەر ئەم پرسە نەكردووە شێوەیەك نابێتە هێزێكی بنگەهی چارەسەری كە عەقڵیەتی بەڵكوو لەپێناوی خستەنە واری كرداریدا چەندەها نەخشەو دەسەاڵتداران تێپەرێنێت یان لە رێگەو رێبازی چارەسەریدا پرۆژەی چارەسەری كرداریانەی پێش خستووە .هەر بەمەشەوە كێشه‌ی زۆر هەیە و ناهێڵێت بە تەواوی هەوڵەكان ئەنجامگیر نەوەستاوە رۆژانە و سات بەسات و بێ ووچان پێداگری كردووە بێت .هەمووشمان دەزانین لە باشوری كوردستان و ئێراقدا بۆ ئەوەی پرۆژەی چارەسەری ژن لە بواری كرداریدا سەر گەلێك تێزو بۆچوونی فكری هەیە كە كاری لە سەر پرسی بكەوێت و كاری بۆهەڵگرتنی هەموو ئاستەنگیەكان كردووە. رەگەزی و پرسەكانی ژنان كردووە .تا ئاستێكیش كاریگەریان لەكاتێكدا تێزە فكریەكانی دەگەیەنێتە ئاستی هەرە بڵندی هەبووە لەبەرەو پێش بردنی كۆمەڵگادا ،بەتایبەتی فكرو زانستی ژن واتا(ژنۆلۆژی) وەك دایكی هەموو زانستەكان
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
پێش دەخات لە پێناوی راست كردنەوەی هەموو زانستەكان ،گەورەیان كرد .بە هۆكاری ئەوەی تێزەكانی ئازادی بۆ هەموو وەك زانستی ژیان بۆ رزگاركردنی هەموو بوارەكانی ژیان لە ژنانی جیهانە ئەمڕۆ لە سەرتاسەری جیهاندا ژنان بەپیری ئەم رەگەزگەرایی ،هەروەها بۆ سەر لە نوێ پێناسەكردنی ژیان بە پرۆژەو تێزانەوە دێن و هەریەك دەخوازن لە هەرێم و شوێنی هەبوون و پێشەنگایەتی ژن ئەم زانستە پێش دەخات .چونكە خۆیاندا بەم فكرانە كێشەكانی خۆیان چارەسەر بكەن . بەرێزیان ژن و ژیان وەك دوو واتا و دوو راستی تەواو بەیەكەوە قەیرانەكانی باشوری كوردستان ،سیاسەتی ناوەندگەرایی، گەندەڵی ،نادیموكراتی و پاوانخوازی ،بەرێوەچوونی گرێدراو بەیەكەوە هەڵدەسەنگێنێت. رێبەری گەلی كورد بەرێز "عەبدواڵ ئۆجەالن" لەساڵی 90كاندا سیاسەتی نانەتەوەیی و پارچەبوونی سیاسەت لەسەربنەمای شیرۆڤەو شیكردنەوەكانی لە سەر باشوری كوردستان بە بەرژەوەندیەكانی دەوڵەتانی داگیركەری كوردستان و شێوەیەكی بەرفراوان پێش دەخات و لە1998-3-8دا دەگاتە ئەو بێ گاریگەركردنی پەرلەمان وحكومەت ،پاوانكردن و ئەنجامەی كە چارەسەری بۆ كێشەكانی باشوری كوردستان بە دەستبەسەراگرتنی لە الیەن كۆمەڵێك پاوانخوازەوە ئه‌مڕ ۆ پێشخستنی تێكۆشانی ژن گەرەنتی دەبێت و دەڵێت "شۆڕشی رۆژه‌ڤی سه‌ره‌كی بێ سیاسه‌تی ه له‌م واڵته‌دا .هه‌روه‌ها باشور شۆڕشی ژنە" دەبێت ژن پێشەنگایەتی تێكۆشانی داسەپاندنی تاك باوەری و پەراوێزكردن ،چەوسانەوەی ئەتنیك نەتەوەیی و دیموكراتی بكەن ،هەر بۆیە بەشداری ژنان لە و باوەڕیە جیاوازەكان ،پەراوێزكردنی ژن لەكایەی سیاسیداو ئاستی پێشەنگایەتی لەبواری پێشخستنی ئایدۆلۆژی و بەكارهێنانی ژن لەبواری شێوازدا تەنها بۆ جوانكردنی رووی سیاسەتی دیموكراتی و پاراستنی رەوا و لە بواری كۆمەاڵیەتی خراپەكاریەكانی سیاسەتی نادیموكراتیانە .شانبەشانی و ئابوری وەك پێویستەیەكی ژیانی دەست نیشان دەكات .ئەمانە پاوانكردن وقۆرخكردنی ئابوری و داهاتی ئەم واڵتە بەرێزیان پێداگری لەسەر سەربەخۆی فكرو ئیرادەی ژنان لە الیەن كۆمەڵێك هێزی دەسەاڵتداره‌وه ،هەژاری و بێ كاری دەكات .دەڵێت ئەوەی باوەڕی بە سەركەوتن و تێكۆشان وون زیادبوونی هەمووجۆرە نەخۆشیەكی دەروونی سایكۆلۆژی لە نەكردووە هێزی شاراوەی ژنانە .ئاشكرایە تێزە فكریەكانی كۆمەڵگادایه .رەنگدانەوەی راستەوخۆی قەیرانەكان وخاڵی رێبەر ئاپۆ بۆ ئازادی ژن هەر لە سەرەتای نەوەتەكانەوە تا تەقاندنی كێشەكانیش لە كێشەكانی ژنان و كێشەی ناو رۆژی ئەمڕۆ كاریگەری راستەوخۆ و ناراستەوخۆی لە سەر خێزاندا دەبینرێت .رۆژانە كوشتن و خۆسوتاندنی ژنان باشوری كوردستان هەبووە لە پێناوی پێشەنگایەتیەكی وپەرەسەندنی بێ سنور دیاردەی لەشفرۆشی و سات بەسات بەهێزو وەاڵمدانەوەی رەنجەكانی رێبەر ئاپۆ بۆ ئازادی ژن .زیادبوونی هەمووجۆرەكانی توندوتیژی هەناسەی ژیانی لە چەندین كەسایەتی شۆڕشگێرو خەمخۆری كۆمەڵگا لە پێناوی كۆمەڵگا بڕیوە . پێشخستنی چارەسەریەكی تۆكمەو راستەقینەی پرسی ئەگەرچی كێشەكان وەك هەڵقە بەیەكەوە گرێدراون بەاڵم ژن ،بەشداریان لە شۆڕشی مەزنی كوردستاندا كردووە و لە بە پێویستمان زانی كە لە كۆنفرانسەدا هەرسێ كێشەی نزیكەوە ئاوێتەی ئەم فكر و فەلسەفەیە بوون ،لە ناو ئەم سیاسی ،ئابوری و كۆمەاڵیەتی تاوتوێ بكەین و لە دیدگا و قوتابخانەیەداخۆیان پێگەیاندووەو ژمارەیه‌كی زۆریش لەم بۆچونەكانی رێبەر ئۆجەالنەوە هۆكاری كێشەكان دەستنیشان شۆڕشگیرانە لە كەسایەتی خۆیاندا ئاستێكی بڵندی ئازادیان بكەین و لە رێگەی تێزە فكریەكانی بەرێزیانەوە نەخۆشیەكان ئاوا كرد و لە پێناوی سەركەوتنی هێڵی ئازادی چارەسەری چارەسەر بكەین . بنگەهی بە قارەمانێتی گیانی خۆیان بەخت كرد ،نمونەیان وەكو ئێوەی بەرێزیش ئاگادارن سه‌رچاوه‌ی هەموو گرێكوێرەیەك 15 وەك هەڤااڵن "ڤیان جاف ،هیران هیرانی ،دەستینا قەندیل ،لە زهنیەتدایە .تێڕوانین و تەماشاكردنی هەر تاكێك بۆ ژیان، خەاڵت سلێمانی ،ڤەژین رزگەیی ،سۆاڵف رانیەی ،داستان بۆ مرۆڤ ،بۆ گەردوون چۆن بێت رەنگدانەوەی لە سەر كردار و كەركوكی ،ژیندا هەولێری ،بێریتان دهۆك ،سەعادەت رێكانی ،پراكتیكی ئەو تاكە راستەخۆ دەكات .رێبەر ئۆجەالن دەڵێت: دەریا زێباری و هتد" .......بەدەیان و سەدان پێشەنگی تر" .كرداری هەریەك لە ئێمە گوزارەیە لە ئاستی تێگەیشتنمان" لەكاتێكدا ئێمە ئەم راستیانە دەهێنینە زمان بێگومان ئەو واتا ئاستی تێگەیشتنی فكری رەنگدانەوەی تەواو لە سەر شۆڕش و تێكۆشانە فكریەی رێبەری گەلی كورد بەرێز هەموو كارەكانمان دەكات .سیستەمی دەسەاڵتدار بۆ ئەوەی "عەبدواڵ ئۆجەالن" لەبواری نەتەوەی دیموكراتی و ئازادی ژندا كۆمەڵگایەكی مێگەل دروست بكات لە رووی فكری و بۆچوونی تەنها كاریگەری لەسەر كوردستان نەكردووە بەڵكو كاریگەری زهنیەوە كۆمەڵگا ئاراستە دەكات و بەم شێوەیەش ئامادەكاری لە سەر هەموو جیهان كردووە ،بەتایبەتی لە گەڵ پێشكەوتنی بۆ سازدانی پرسگرێك و قەیرانەكان دەكات .وەهاش خۆی شۆڕشی رۆژئاوای كوردستاندا و پێشەنگایەتی و بەرخودانی پیشان دەدات كە ئەو چارەسەری پێش دەخات .بۆ ئەوەی بێ وێنەی ژنان لەو شەرەدا هەموو جیهانی هەژاند .بە دەیان چارەسەری پێش نەكەوێت تا دوا ڕادە چەواشەكاری دەكات. ژنی "عەرەب ،تورك ،فارس ،ئەمریكی ،ئەڵمانی ،ئەرجەنتینی ،مەیدانە سەرەكیەكانی ژیان بە پێ بەرژەوەندیەكانی خۆیان بەریتانی ،ئەفریقی و هتد "...بە دروشمی ژنانی كورد دابەش دەكەن .سیاسەت و ئابوری هەمیشە وەكو كارو پیشەی پێشەنگی ئازادی هەموو جیهان .بەشداری ئەم شۆڕشە پیاوان بەناو دەكەن وەك ئەوەی هونەرێكی زۆر زەحمەتەو
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 16
تەنها پیاوانی دەسەاڵتدار دەتوانن ئەم ئەركانە پێك بهێنن و ئەشقی كوردو كوشتنی پیاوێتی كالسیك بە سەدان پەرتوكی تابلۆیەكی وەها پیشانی خەڵك دەدەن .تەواوی تواناكاریەكانی تر هەتا لە ئیمراڵیدا تێزەكانی لە چوارچێوەی هاوژیانی ئازاددا گەل بێ كاریگەر دەكەن و هێزی دینامیكی كۆمەڵگا ئیفلیج پێش خستووه .مۆدێلی ژیان و عەشقی هاوبەش ومۆدێلی دەكەن .گۆڕەپانی كۆمەاڵیەتیش وەها پیشانی جەماوەر دەدەن پرۆمەتۆس بوون و ئینانەبوون واتا ژیانی تاكی لە سەر كە ئەم گۆرەپانە هی خەڵكە بەاڵم تەواوی تۆویی زهنیەتی بنەمای خوداوەندبوون .هەروەها هاوژیانیەكی لە سەر بنەمای ژنكوژی و گەندەڵی و نادیموكراتیەكانیان لێرەدا دەچێنن و پێوانەكانی ئازادی كە پاراستنی رەچەڵەكی مرۆڤ بە زۆربوونی دەدرونەوە .بەرێز "ڕێبەر ئۆجەالن" بە فەلسەفە و فكری خۆی بایۆلۆجی یان بەمنداڵ بوون گرێ نادات بەپێچەوانەوە ژمارەی پەردەی لە سەر رووی هەموو ناراستەیەكان هەڵماڵیوە .دانیشتوان هێندە زێدە بوویە لە سەر گۆی زەوی ،جێگەی خاڵی یەكەم؛ كێشەی سیاسیه ،بەرێزیان گرنگیەكی تەواویان مرۆڤ نابێتەوە .زیادبوون و پاراستنی رەچەڵەكی مرۆڤ بە داوەتە سیاسەتی دیموكراتیانەی گەل ،لە بەر ئەوەی سیاسەت زیادبوونی فكری و زهنیەوە گرێدەدات .ئەمانە هەموو وەك وەك مەیدانی ئازادی پێناسە دەكات و دەڵێت كۆمەڵگایەكی مۆدێلی نوێ پێشكەشی هەموو مرۆڤایەتی دەكات كە دەكرێت نەسیاسی وەكوو مریشكی سەربڕاوە .بە پێویست دەزانێت هەریەك لەم پرۆژانەی ئێمە وەك چارەسەری جەوهەری بۆ كە سیاسەت لە دەستی دەسەاڵتدار دەركەوێت و بدرێتەوە كۆمەڵگاكەمان گفتوگۆی قوڵی لە سەر بكەین . دەستی تاكەكانی كۆمەڵگا .هەر بۆیە دوركەوتنەوە لە ئێمەش لە هەل و مەرجێكی وەها هەستیارداو لە كاتێكدا سیاسەت وەك دوركەوتنەوەیە لە هۆشیاری" .رێبەر ئۆجەالن" باشوری كوردستان لە ناو گەلێك قەیران و ئالۆزیدا بەرێوەچوونی سیاسەتێك كە دابراوبێت لە هێز وئیرادەی تێدەپەرێت بەتایبەت كێشەكانی ژنان لە ئاستێكی هەرە گەل وەك بێ ئەخالقیەت لە سیاسەتداو بێ ناوەرۆككردنی بڵندایە ،بە پێویستمان زانی وەك ئەركی بەرپرسیاری سیاسەت ناو لێ دەكات .پێشەنگایەتی ژن لەسیاسەتدا وەك بەرامبەر بە تەواوی كێشەكان .بەپێویستمان زانی وەك مەرجی سەرەكی دیموكراتیزەكردنی سیاسەت دەست نیشان رێگاچارەسەری بنگەی تێزەكانی "رێبەر ئۆجەالن" بۆ ئازادی دەكات .دەڵێت ژن ئەگەر لە گۆرەپانی سیاسیدا بە سەر ژن لەم كۆنفرانسەدا گفتوگۆ بكەین كە بەرێزیان بۆ یەك نەكەوێت ،ئەو‌ه لە هەموو تێكۆشانەكانیدا نیمچە دەمێنێت .بەیەكی ئەو كێشانەی رۆژی ئەمرۆ چارەسەری لۆژیكی و لەم بوارەشدا بە پێشخستنی سیستەمی هاوسەرۆكایەتی گونجاویان پێشخستووە .وەك لە سەرەوەش باسمانكرد لە هەموو بەرێوەبردنەكاندا رێگەی لە هەموو زهنیەتێكی سەرەڕای گەلێك قوربانی و هەوڵدان و چەندین جار سازدانی ناوەندگەرایی و رەگەزگەرایی بەستەوە .ئەركی ژنیش ئەوەیە كۆنفرانس بەاڵم نەمانتوانیوە وەك پێویست گۆڕانكاری گرنگ كە بە رەنگی خۆی وەك ژنێكی بە ئیرادەو بە رەنگێكی چڤاكی و ئەنجامگیر ئەنجام بدەین .هەر بۆیە لەو باوەڕەداین كە و دیموكراتیانە سیاسەت بكات و السایی پیاوان نەكاتەوە ،چەندە پرسەكە ئالۆزو قوڵە بەهێندەی ئەوەش تێگەیشتن لە سیاسەتێك كە بە رەنگ ودەنگی وئیرادەی ژن بێت و دوری ناوەرۆكی پرسەكە وەك خۆی و بەهێندەی ئەوەش باوەركردن هەموو جۆرە دەسەاڵتخوازیەك رابوەستێت .بەناوەرۆكی چارەسەریەكان و بەدڵ كاركردن بۆ پێكهێنان خاڵی دووەم :ئابوری وەك كاری سەرەكی ژن هەڵدەسەنگێنێت وخستنە واری كرداری ئەم تێزانە گرنگە .بەتایبەتی بەپێی و دەڵێت " :ئەوەی لە سەرەتادا ئابوری پێش خستووەو پێویستی و گرنگی ئەم پرسە خۆ بەرپرسیاردیتن و كاری بەرهمهێنانی فێری هەموو مرۆڤایەتی كردووە دایكە" .بۆیە هاوبەش ئەنجامدان دەبێتە ئەركی سەرەكی ئێمەی ژنان و لە رۆژی ئەمرۆدا پەراوێزكردنی ژنان لەكایەی ئابوریدا هەموو كەسانی ئازادیخوازو دیموكراتخواز .لەو باوەرەداین خیانەتێكی گەورەیە لە بەرامبەر رەنجی دایك و هەموو ژنان .ئەمجارە بەكۆی هەموو هەوڵدانەكان بتوانین بگەینە كۆمەڵیك ئەگەرچی نكۆڵیكردن هەر دەچێ زیاتر دەبێت بەتایبەتی ئەنجام وبتوانین ناڵە و قێڕەی ژنانی ئەشكەنجەدراو سوتێنراو سەرمایەداری تەواوی دەسەاڵتداران رۆژانە رەنجی ژن دەدزن نەهێڵین و ببینە ئاستەنگ لە بەردەم كڕین و فرۆشتنی ژنان و و وەها دەسەاڵتی خۆیان بەرێوە دەبەن .هەر بۆیە ئاكتیڤ رێگە بگرین لە گوتنی بریقدارو سیاسەتكردن لە سەر پرسی بوونی ژنان لە بەرهەمهێنان و ئابوریەكی هەرەوەزیدا دەبێتە ژن و رێگە لە هەڵخەڵەتاندنی جەماوەر بگرین بە دەستی ئەو ئەركێكی دیموكراتیزەكردنی كۆمەڵگا .كەسانەی كە بازرگانی لە سەر ژنان دەكەن و ناوی لێدەنێن خاڵی سێهەم :پرسی كۆمەاڵیەتی وپرسەكانی خێزان و سیاسەت .بەو هیوایەی بە هەموومانەوە ببینە هیوایەك بۆ هاوسەرگیری یان پرسی چۆن بژینه؟ ئەم پرسانە لە الیەك هەموو ئەو كیژۆاڵنەی كە رۆژانە كار لە سەر گرێدانی فكرو رۆح ئاراستەی پرسەكانی تریش دیاری دەكات .لە الیەكیش و هەستەكانیان دەكرێت . رەنگدانەوەی هەموو كێشەكانی تر لە سەر ئەم پرسە دروست دەبێت .لەم رووەو‌ه "رێبەر ئۆجەالن " زۆرترین تێزی فكری پێشخستووە لە سەرەتای ساڵی هەشتاكاندا پەرتوكی بەناوی خێزان و ژن و چۆن بژین؟ شۆڕشی كۆمەاڵیەتی ژیانی نوێ و
ه كۆمه‌اڵیه‌تی ،سیاسی كێش و ئابووریه‌كان
ئا :پەرلەمانتاری یه‌كیه‌تی نیشتامنی كوردستان ،تەالر لەتیف ژنان لە هەر قۆناغێكداو بەشێوازی جیاواز هەنگاویان ناوە بۆ بەدەستهێنانی مافەكانیان ،سەرەڕای هەمو كۆسپ‌و رێگرییە یاسایی ،سیاسی ،كۆمەاڵیەتی‌و ئابورییەكان. رەوشی ژنان لەدوای ساڵەكانی 1991واتە دوای راپەڕین زۆر پێشكەوتنی خێرایی بەخۆیەوە بینی‌و هەنگاوی زۆر بوێرانە نرا بۆ چەسپاندنی مافەكانی ژنان بەتایبەتی لەڕوی كۆمەاڵیەتی‌و یاساییەوە ،هەتا دوای ساڵی ،2008بەداخەوە رەوشی ژنان تاڕادەیەك لە دۆخێكی چەقبەستو ماوەتەوە‌و باسكردن لە مافەكانیان تەنیا لە چوارچێوەی راگەیاندن‌و قسەكردندا ماوەتەوە‌و هەنگاوی جدی نەنراوە بەهۆی بەربەستی سیاسی، دارایی ،ئاینی ،یاسایی‌و كۆمەاڵیەتی. حزبە سیاسییەكانیش لەئێستادا باوەڕیان بە مافەكانی ژنان‌و بەشداری سیاسی ژنان تەنها بەچوارچێوەی موجامەلەدایە‌و هەنگاوی جدی نیە بۆ چەسپاندنی مافەكانی ژنان بەشێوەی یەكسانی مافی ژنان‌و پیاوان لە دەسەاڵتەكانی یاسادانان‌و جێبەجێكردن‌و دادوەریدا. گەر باس لە ماف‌و زیادبونی توندوتیژی‌و جۆری توندوتیژییەكان بكرێت ،دەبێت بەسێ بەش باس بكرێت: جۆری توندوتیژییەكان لەم قۆناغەدا. -1 -2هۆكاری توندوتیژییەكان. كاریگەری هۆكارەكان لەسەر هەرسێ دەسەاڵتەكە. -3 * جۆری توندوتیژییەكان لەم قۆناغەدا -1توندوتیژی دەرونی -2 .توندوتیژی جەستەیی -3 .دابڕان لە خوێندن -4 .زیادبونی جیابونەوە -5 .زیادبوونی كوشتنی ژنان -6 .زیادبونی لەشفرۆشی -7 .ناپاكی هاوسەرگیری. -8بەشودانی خوار تەمەنی 18ساڵ -9 .خۆكوشتن‌و خۆسوتاندن -10 .هێنانی ژنی دووهەم -11 .بەزۆر بەشودان. -12جیاوازی كارو موچە -13 .گێچەڵی سێكسی لە فەرمانگە
17
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
هۆكارو كاریگەری توندوتیژی كۆمەاڵیەتی‌و یاسایی لەم قۆناغەدا
حكومییەكان‌و كەرتی تایبەت. * هۆكارەكانی زیادبونی توندوتیژی -1قەیرانی سیاسی -2قەیرانی دارایی -3سیسته‌می حوكمڕانی‌و سیاسی -4باری كۆمەاڵیەتی -5باری ئابوری -6عادات‌و تقالید‌و عرف -7خراپ بەكارهێنانی دین -8 راگەیاندن -9سیسته‌می پەروەردە -10ژنان -11یاساكان. * كاریگەری هۆكارەكان لەسەر دەسەاڵتەكان * دەسەاڵتی یاسادانان :تائێستا چەندین یاسا هەن بونەتە هۆی زیادبونی جیاكاری رەگەزی‌و پێشێلكردنی مافەكانی ژنان لەو یاسانەدا. -1یاسای سزادانی عێراق -2باری كەسێتی -3نەهێشتی لەشفرۆشی -4توندوتیژی خێرانی * دەسەاڵتی جێبەجێكردن -1 :بەشداری ژنان لە كابینەیەك یەك لەدوای یەكەكاندا بەرەو كەمبونەوە دەچێت ،بۆیە زۆر گرنگە %30ی بەشداری ژنان لەدەسەاڵتی یاساداناندا ،گرنگە ئەم رێژەیە بۆ دەسەاڵتی جێبەجێكردن جێبەجێ بكرێت‌و بەیاسا بچەسپێندرێت -2 .جێبەجێ نەكردنی یاساكان‌و نەبوونی هیچ فشارێك لەالیەن دەسەاڵتی جێبەجێكردن بۆ جێبەجێكردنی یاساكان -3 .دەرچونی هەندێك رێنمایی بوەتە رێگر لەبەردەم ژنان (مۆڵەتی دایكاتی -رێنمایی دارایی بانكەكان) -4 .نەبوونی یاسایەكی تایبەت بە ئەنجومەنی بااڵی خانمان كە ئەمەش وایكردوە ئەو ئەنجومەنە نەتوانێت كارەكانی وەكو پێویست بكات -5 .دەزگای داواكاری گشتی كە سەربە وەزارەتی دادە زۆر گرنگە حكومەت هەنگاوی جدی هەبێت بۆ ئەوەی بخرێتە سەر دەسەاڵتی دادوەری‌و هەتا بتوانرێت لەگەڵ هەمواری یاساكە زیاتر خزمەت مافەكانی تاك بكات بەتایبەتی ژنان. * دەسەاڵتی دادوەری: هەمو یاسایەك دوای دەرچونی پێویستە جێ بەجێ بكرێت، بەاڵم بەداخەوە ئەو یاسایانەی پەیوەندیدارە بە ژنانەوە هەمیشە گرفت دروست دەكرێت بۆ جێبەجێكردنی لەالیەن دەسەاڵتی دادوەرییەوە ،لەو یاسایانە هەردوو بڕیاری ()59 -62 كە بەڕێز مام جەالل لەكاتی دو ئیدارەیدا دەریكرد ،هەمواری یاسای باری كەسێتی ژمارە (.)15 * یاسای توندوتیژی خێرانی: دەستور :چەسپاندنی مافەكانی ژنان لەدەستوری هەرێمدا زۆر گرنگە تابتوانرێت هاوكار بێت بۆ بەدەستهێنانی مافە
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 18
مەدەنی‌و سیاسی‌و ئابورییەكان و دیاریكردنی سەرچاوەكانی یاسا گرنگی خۆی هەیە نەك تەنها بۆ پاراستنی مافەكانی ژنان بەڵكو بۆ پاراستنی مافی تاك لە هەرێمدا‌و دیاریكردنی بەشداری ژیان لە ناوەندی بڕیار بەرێژەیەك كە كەمتر نەبێت لە رێژەی %30تەنها بۆ دەسەاڵتی یاسادان ،بەڵكوو دەسەاڵتی جێبەجێكردنیش بگرێـتەوە بەیاسا ،لە كۆتایدا زۆر گرنگە كاركردن لەسەر بەرزكردنەوەی ئاستی هۆشیاری تاك لەبەرامبەر مافەكانیان بەتایبەتی ژنان كە ئەویش ئەركی سەرەكی دەسەاڵتەكانی یاسادانان ،جێبەجێكردنی دادوەری، راگەیاندن ،رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی .گەر هەرێم دەیەوێت باسی دیموكراسی‌و ئازادی تاك بكات گرنگە لە چەسپاندنی مافەكانی ژنان دەست پێ بكات.
لەبارەى سیاسەتەوە
ئا| پارله‌مانتاری گۆڕان رسوه عه‌بدولوا‌حید
بەپێى پێناسەى قوتابخانە فەلسەفی و سیاسییەکان، سیاسەت بەماناى هونەر یان زانستى بەڕێوەبردنى حکومەتە .هەروەها هونەرى کاریگەرى دروستکردنە لەسەر سیاسەتەکانى حکومەت ،سیاسەت لە بنەڕەتدا لە وشەى پۆلیتیکا-ى یۆنانییەوە سەرچاوەى گرتووە کە ناونیشانى کتێبێکى ئەرستۆیە ،کە بەماناى «کاروبارى شارەکان» دێت. لەدواتردا ئەو وشەیە لە ساڵى ١٤٣٠دا هاتووەتە ناو زمانى مۆدێرنى ئینگلیزییەوە .سیاسەت بۆیە سەرهەڵدەدات چونکە پێویستە لە دۆخى نوێ و جیاوازدا «بڕیار بدەین»، و لە دۆخە ئاڵۆزەکاندا بڕیار دەدەین .لە زۆرێک لە واڵتانى جیهاندا سیاسەت بۆیە دەکرێت تاوەکو ڕکابەرى لەڕێگەى هۆکارە سیاسییەکانەوە ئەنجام بدرێت نەک لە ڕێگەى جەنگ و پێکدادانى سەربازییەوە ،یان ستەمکارى ئەنجام بدرێت، بەاڵم هێشتا لە بەشێک لە دەوڵەتانى جیهان سیاسەت وەکو ئامڕازێک بەکارهێنراوە لە خزمەت دەزگاکانى ترى کۆمەڵگادا، بۆنمونە :لەو واڵتانەدا کە دیموکراسى لە دۆخێکى خراپدایە، سیاسەت وەکو هۆکارێکى بازرگانى بەکار دەهێنرێت بۆ کۆنترۆڵکردنى دامودەزگاکانى دەوڵەت و بەکارهێنانیان بۆ بەرژەوەندییە تایبەتییەکان .بەوشێوەیە سیاسەت دەبێتە ئامڕازێک و بۆ بەدیهێنانى بەرژەوەندییە تایبەتەکان. سیاسەت لە هەرێمى کوردستان :هەرێمى کوردستان ئەزموونێکى سنووردارى لەگەڵ سیاسەتکردندا هەیە .لەدواى ڕاپەڕین ئەو هێز و کەسایەتیانەى کە کاروبارى سیاسییان گرتەدەست هەمان ئەو کەسانەبوون کە شۆڕشگێڕەکانى
پێشوو بوون .بەهێزترین سیاسییەکان ئەو کەسانەبوون کە لەسەردەمى شۆڕشدا چەکداربوون .توانا و لێهاتوویى و لێزانى لە ئیدارە کردن لەبەرچاونەگیرا .لەبەرئەوە سیاسەت لە هەرێمى کوردستاندا بە ئاقارێکى هەڵەدا ڕۆیشت، تەنانەت جیاوازییەک ئەوتۆ نەبوو لەنێوان ئەوانەى ئیدارەى دەوڵەت دەکەن و ئەوانەى خاوەنى چەک و جبەخانەى سەربازین .لەدواى ڕاپەڕین دەستوورێک نەنوسرایەوە بۆئەوەى دامەزراوەکانى بەشێوەیەکى فیعلى بکەونە سەرپێ و سەربەخۆیى دەسەاڵتەکانى دادوەرى و تەشریعى و تەنفیزى جیابکرێتەوە و بپارێزرێت .جگە لە کەسایەتییەکان، بنەماڵەکانیش کۆنترۆڵى پێگە سیاسییەکانیان کرد ،زۆرێک لەو کەسایەتییانەى لە سیاسەتدا دەرکەوتن لە چەند بنەماڵەیەکى دیاریکراوەوە هاتبوون و هێزیان لەو بنەمااڵنەوە وەردەگرت کە لێوەى هاتبوون. لە سەردەمى جەنگى ناوخۆدا هەموو ئەو تەشهیرەى سیاسییەکان بە یەکتریان کرد و هەموو ئەو سوکایەتیەى بە یەکتریان کرد و دواتریش ئەنجامیاندا ،لەالیەن میدیا و ئەندامەکانییانەوە بە (سیاسەت) ناودەبرا! لەو سەردەمەدا زاراوەى سیاسەت وەکو زاراوەیەک بۆ چۆنیەتى ئەنجامدانى خیانەت ،سوکایەتى ،فێڵ و تەڵەکە ناودەبرا ،سیاسى باش بەو کەسە دەوترا کەسێکى زۆرزان بێت لە فێڵ و تەڵەکەدا. لەکاتێکدا دەبوو سیاسییە ڕاستەقینەکان ڕێگەیان نەدابایە جەنگ و پێکدادانە حزبییەکان وێنەى سیاسەت بشێوێنێت کە سیاسەت دەبوو ئیدارەى کۆمەڵگا بکات و سەقامگیرى دروست بکات. بەشێکى زۆر لەو پیاو و ژنانەى لەناو حزبەکاندا بوون بە کەسایەتى دیار و پێگەیان لەناو کاروبارە سیاسییەکاندا هەیە لە هەرێمى کوردستان ،پشت دەبەستن بە مێژووى بنەماڵە و خۆیان لە ڕابردوودا لەناو شۆڕشدا ،یان پشت دەبەستن بەو بنەماڵە و ئەو هێزە سەربازییەى کە پشتیوانییان دەکەن. بەشدارى ژنان لە سیاسەتدا لە جیهان ب ه پێى ئامارێکى نەتەوە یەکگرتووەکان کە لە مانگى شەشى ٢٠١٦باڵوکراوەتەوە ،لە سەرتاسەرى جیهاندا ژنان لەسەدا ٢٢پۆینت٨ى پەرلەمانتارانى جیهان پێکدەهێنن. بەراورد بە ساڵى ١٩٩٥ژمارەکە بووەتە دوو ئەوەندە کە لەو ساڵەدا ژمارەى پەرلەمانتارانى ژنان لە جیهاندا لەسەدا ١١ و پۆینت ٣بووە .بەاڵم هێشتا ئەو ژمارەیە کەمە ،لەکاتێکدا نیوەى دانیشتوانى جیهان ژنانن. لە کانوونى دووەمى ٢٠١٧دا ١٠ئافرەت لە تەواوىجیهاندا سەرۆک و ٩یان سەرۆکى حکومەت بوون. بەپێى ئامارێکى کانوونى دووەمى ،٢٠١٧لەسەدا ١٧ى وەزیرەکان لە جیهاندا ژنان بوون. بەپێى بەداوداچوونێکى کریستن الگارد بەڕێوەبەرى جێبەجێکارى سندوقى دراوى نێودەوڵەتى ئەوەى ئاشکرا کردووە
قەیرانی دارایی و كا ریگەرییەكانی لەسەر ئافرەت
دالیا ره‌ئوف ـ پسپۆری بواری ئابووری
19
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
لەسەدا ٩٠ى واڵتانى جیهان تەنانەت واڵتە پێشکەوتووەکانیش، بەالیەنى کەمەوە یەک ڕێگرى (یان زیاتر) دروست دەکەن بۆ بەشدارى کارا و یەکسانى ژنان لە بازاڕى کار و بەشدارى تەواویان لەبوارى بازرگانیدا. پەرلەمانى کوردستان لەسەدا ٣٠بۆ کۆتاى ژنان داناوە لە هەڵبژاردنەکاندا .هەرچەندە بەهۆى یاساى کۆتاوە هەرێمى کوردستان لەڕووى ژمارەى پەرلەمانتارانەوە لە دۆخێکى باشدایە ،بەاڵم ئەگەر یاساى کۆتا نەبێت ئەوا پێشبینى دەکرێت بەشدارى ژنان لە هەرێمى کوردستان بچێتە ئاستێکى زۆر خراپەوە .چەند هۆکارێک ڕێگرن لە بەشدارى چاالکانەى ژنان لە سیاسەتدا -1 :دیموکراسى لە ئاستێکى سەقامگیر و پێشکەوتوودا نییە ،لە بەرئەوە دەرفەتى پێگەیشتن و سەرکەوتنى ژنان وەکو سیاسەتمەدارێک نییە. -2کۆمەڵگا هەمیشە ئافرەت وەکو هاوواڵتیى پلە دوو تەماشا دەکات ،و تەنانەت ئافرەتان خۆشیان پشتیوانى پێگەیشتن و سەرکەوتنى ئافرەتە سیاسییەکان نییە ،چونکە تێگەیشتنێکى گشتیان بۆ دروستکردون کە ژنان ناتوانن سیاسەت بکەن و ڕۆڵیان لەو بوارەدا هەبێت -3.بەهۆى قەیرانى دارایی و نەبوونى یەکسانى داراییەوە ،ژنان بەهەمانشێوە ناتوانن لەبوارى سیاسەت و بوارە جیاوازەکانى کۆمەڵگادا پێشبکەون. بۆ بەشداریکردنی کاراى ژنان لە سیاسەت و کارى سیاسیدا پێویستە لە حزبەکانەوە دەست پێبکرێت کە پێش ئەم هەنگاوەش پێویستمان بە تواناسازى ژنان هەیە لە بوارى سیاسەت و بۆ ئەوەى هەڵەکانى پیاوان لەسیاسەتکردن دوباره نەکەینەوە .بەشدارى کاراى ژنان لە کایەى سیاسی پێویستى بەهۆشیارى کومەڵگە هەیە ،تا کومەڵگەیەکى هوشیارتر هەبێت ژنان زیاتر دەچنە پێشەوە لەم کایەیەدا کە تەنها پیاوان قۆرخیان کردووە .لە کوردستان هەتا ئێستا بەدەگمەن ژنەکان پۆستەکانیان شایستەى ماندووبوون و خزمەتەکەیانە. بەرزکردنەوەى پلەى وەزیفى ژن درەنگتر دەبێت لەبەرزکردنەوەى وەزیفی پیاو ،هەروەها بۆ ناردنە دەرەوەو زەمالە و راهێنان فرسەتى پیاوان زیاترە .بۆیە بەهێزکردنی تواناکانی ژنان لە بوارەکانى ئابورى و سیاسى ئەرکى رێکخراوەکانى ژنانە بە هەماهەنگى حکومەت و کوڵنەدان لە فشار دروستکردن بۆ سەر الیەنە سیاسیەکان لە الیەک و حکومەتیش لە الیەکى دیکە تا بتواتین بوار و توانای ژنان لە سیاسەتدا زیاد بکەین.
واقیعی ئێستای ئابووری هەرێمی كوردستان گوزارشت لە وێنەی ئابورییەكی بە بەرهەمی یەك الیەن دەكات كە بەشێوەیەكی بەرچاو پشت بەو داهاتە نەوتییە دەبەستێت كە بۆ (تمویل) بودجەی گشتی بەكاردێت كە بەكاربردن بە رێژەی % 71لەو بودجەیە لە هەرێمدا پر دەكاتەوە ،ئەمەش لە كاتێكدایە كەپشكی سەكتەرە نانەوتییەكانی دیكە زۆر كەمە بۆ بەدەست هینانی داهات و وە ئەم ڕاستییەش لە تیروانینی ئابووریەوە زۆر نادروستە. وەك الی هەموان ئاشكرایە كە ماوەی چەند ساڵیكە باری دارایی و گوزەرانی خەڵكی هەریمی كوردستان لە رەوشیكی نائارام و خراپدایە بە هۆی ئەو كیشەو قەیرانانەی روویداوە لە بواری ئابووری و سیاسی و كومەاڵیەتی جگە لە جەنگ دژی داعش .گرنگترین و دیارترین كێشە كە لە ئیستادا رووبەڕووی كومەڵگای كوردەواری بۆتەوە بریتیە لە قەیرانی دارایی و پاشگەز بوونەوەی ئاستی بژێوی كە ئەمەش كاریگەریی هەبووە لەسەر هەموو بوارەكانی ژیان و هەموو تاكەكانی كۆمەڵگە وە بەتایبەتی ئافرەتان . لیپرسراویتی ئافرەت لە رووی بەریوەبردنی ماڵ و پالن دانان و رێكخستنی خەرجییەكانی وەك خواردن و جل و بەرگ و هاتوو چۆو ...هتد زۆرە ،جگە لە بەشداری كردنی لە كاردا بۆ دابین كردنی دارایی ماڵ شان بەشانی پیاو ،و هەروەها رۆلیكی گرنگ دەبینن لە پیشخستنی رەوتی بازرگانی و ئابووری دا لە هەرێم بەبەشداری كردنی لە بواری كار و پرۆژەی وەبەرهێناندا گەر بە رێژەیەكی كەمیش بێت .هەر بۆیە كاریگەریی ئەم بوارەی كەئەمرۆ هەرێم كوردستانی تێكەوتووە لە سەر ئافرەتان بە شیوازێكی گەورەو زەق دیارە. لێپرسراویتییەكانی ئافرەت لە رووی ئابووری یەوە لیپرسراویتییەكانی ئافرەت لە رووی ئابووری یەوە زۆرە لەوانە : لیپرسراویتی ژن لە رووی دارایی بەریوەبردنی• ماڵەوە. لیپرسراویتی ژن لە رووی دەست گرتنەوە لە• خەرجی یەكاندا. لیپرسراویتی ژن لەرووی پاشكەوت كردن بۆ• داهاتوو. لیپرسراویتی ژن لەرووی كیشانی پالنی خرجی• یەكان و دانانی میزانیەی ماڵ. لیپرسراویتی و رۆلی ژن لە دابین كردنی سەرچاوە• داراییەكانی خێزان. رۆڵی ئافرەتان لە بواری ئابووری دا • رێژەی بەشداری كردنی ئافرەتان لە بواری ئابووری • و لە حكومەتدا لەالیەن خێزان و كومەڵگاوە دیاری دەكرێت بەپێی ئەو سیستەمە كەلتوورییەی هەیە لە ناو كومەڵگاكەدا و ئەم سیستمە كۆمەاڵیەتییە تەقلیدییە تا ئێستاش قبوڵكردنی چەند داب و نەریتێكی كۆمەاڵیەتی دەسەپێنێت
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 20
بەسەر ئافرەتاندا لە سەر بنەمای جۆری كۆمەاڵیەتی ،و لە كوردستان لەسەر ئاستی هەر سێ پارێزگای (سلێمانی هەرێمی كوردستان و بە بەراورد كردن بە هەرێمەكانی دیكەی و هەولێر و دهۆك)رێژەی % 12تێنەپەراندووە كە ئەمەش عیراق دەبینین كە رێژەی بەشداری كردنی ئافرەت لە هێزی رێژەیەكی زۆر كەمە هۆكارەكەی دەگەرێتەوە بۆ رۆڵ نەبینینی كاردا تا رادەیەك باشترە ،بەاڵم تا ئێستاش ئافرەتی كوردستان ئافرەتان لە بازاری كاردا. بەرزترین ڕێژەی هەژاری و بێكاری پێدەهێنێت بەهۆی دابەش پەرەپێدانی ئافرەتان لە پرۆسەی گەشەپێدانی ئابووری دا نەبوونی دادپەروەرانەی هەل و دەستكەوتەكان لە نێوان ئافرەتانی كوردستانی پێویستییان بە بەشداری كردن هەیە لە هەردوو ڕەگەزدا ،سەرباری بوونی ئەو سیاسەتانەی كە پاڵ پرۆسەی گەشەپێدانی ئابووری لە ڕێگەی ئەم ڕێوشوێنانەی بە ئافرەتانەوە دەنێن بۆ بەرهەڵستیكردن واقیعی كۆمەاڵیەتی خوارەوە: البردنی ئەو كۆسپانەی كە چوونە ناوەوەی ئافرەتی كەلتووری كە ناهێڵێت ببێت بە خاوەنی توانا و شارەزای )1 تەكنیكی و زانسیت و شارەزایی پێویست كەوای لێبكات كوردستانی بۆ بازاڕی كار لەكەرتی گشتی سنووردار دەكات. گرتنەبەری ڕێوشوێین دارایی و ئابووری هاندەر بۆ ئیستیغاللی داهاتەكان دەستەبەر بكات و كۆنترۆڵیان بكات )2 كەرتی تایبەت لەسەر دامەزراندنی ئافرەتاندا. بۆ باشكردنی ڕەوشی ئابووری خۆی و خێزانەكەی. وێڕای ئەوەی كە ئافرەتی كوردستانی پێشكەوتنی )3كاركردن لەسەر ڕەخساندنی هەلەكان بۆ ئافرەتان • گرنگی بەدەستهێناوە لە بوارگەلی جیاجیادا و ڕەنگە بۆ گەیشتن بەو بەخشینە نیشتمانی و نێودەوڵەتی و قەرزەكان لەپێشەنگیاندا خوێندن و كاری كۆمەالیەتی ...هتد بێت ،بۆ پشتیوانیكردنی پێكهێنانی كۆمەڵە پیشەییەكان بۆ ژنانی بەاڵم ڕێژەی چاالكی ئابووری ئافرەتان هێشتا نزمە ،ڕێژەی كار. زیادكردنی هەلی ڕەخساوی كار بۆ ژنان لە ڕێگەی پشكی ئافرەتی كوردستانی لە چاالكی ئابوریدا تەنها ( )4 )% 12.9ئەمەش بەگوێرەی ئاماری وەزارەتی پالندانانی گەشەپێدانی كەرتە جیاوازەكانی ئابووری ودروستكردنی حكومەتی كوردستانه .سەرەڕای گرنگی هاندانی ئافرەتانیش ژێرخانی پێویست. لە بازاڕی كاردا كە دەچێتە چوارچێوەی نەهێشتنی هەژاری )5 ،دابینكردنی بەرنامە ڕاهێنانی گونجاون بۆ ئافرەتان بەرزكردنەوەی ئاستی بژێوی خەڵك لەڕێگای ئەوەی كە كاری لە دامەزراندن و بەرێوەبردنی وە بەرهێنانی بچووك و پرۆژە ئافرەت یاریمەتیدەرە بۆ دابین كردنی بودجەی خێزانەكەی بازرگانییەكان و ئاسانكردنی قەرزەكان. وبەتایبەتی ئەو خێزانەی كە ئافرەت بەخێویدەكات. سەرچاوەكان : دروست بوونی قەیران و كاریگەرییە سلبیەكانی لەسەر دەستەی ئاماری هەرێمی كوردستان ،بەشی ئاماری -1 ئافرەت بوونی قەیرانی دارایی لە سەرەتای دروست بوونیەوە لە سالی دانیشتوان و هێزی كار2015-2016، UN WOMENو ئەنجومەنی باالی 2014دا كاریگەری سلبی و خراپی لیكەوتوتەوە لە دابین كردنی -2 هەلی كاری تازە لەناو هەرێمی كوردستاندا كە هەردوو رەگەزی كارو باری خانمان لە حكومەتی هەرێمی كوردستان ،پڕۆژەی نێر و مێ كاریگەر بوون پێی .هەر بۆیە رێژەی بەشداری بوون ستراتیژییەتی نیشتیمانی بۆ پەرەپێدانی ڕەوشی ئافرەتان لە لە هیزی كار بۆ هەردوو رەگەز بۆ سالی 2015بریتی بووە لە هەرێمی كوردستاندا. 2013، مژكرە مناقشات خبرا‌و صندوق النقد الدولی ،المرأە % 38.98كە ئەمەش دابەزینی بەخۆیەوە بینەوە بە بەراوه‌رد -3 بە ساڵی 2014كە رێژەی % 39.18بووە .هەروەها رێژەی بێكاری والعمل واالقتصاد2013، حكومە إقلیم كوردستان و وحدە راند ألبحاپ، لە ساڵی 2015دا بەرزبوونەوەی بە خۆوە دیوە بە توماركردنی -4 رێژەی % 13.53كە لە ساڵی 2014دا تەنها رێژەی % 7.13كە تقییم سوق العمل الحالی والمستقبلی فی إقلیم كوردستان ئەمەش بە واتای زیادبوونی بێكاری بە نزیكەی % 90لە نیوان العراق2014، ئەو دوو ساڵدا ،ئەمەش دەگەرێتەوە بۆ هۆكاری قووڵبوونەوەی قەیرانی دارایی هەرێمی كوردستان و كەمبوون و ووشك بوونی سه‌رچاوە داراییەكان. ئەوەی كە دیارە ئافرەتان یاخود رەگەزی مێ پشكی سەرەكییان بەركەوتووە لە كاریگەر بوون بەم قەیرانە بە كەم بوونەوەی هەلی كار بۆیان لە بازاری كاردا بەو پێیە بێكاری لە ناو رەگەزی مێ لە ساڵی 2014دا كە سەرەتای دەست پێ كردنی قەیرانی دارایی بوو تەنها رێژەی % 19.63تومار كردبوو بەاڵم بەهوی دوخی قەیرانەوە ئەم ریژەیە بووە بە % 29.44لە ساڵی 2015دا. رێژەی بەشداری بوونی رەگەزی مێ لە هێزی كار لە هەرێمی
كێشه چاره‌سه‌ری سیاسی ،كۆمه‌اڵیه‌تی و ئابووریه‌كان
شیالن شاكر، هاوسه‌رۆكایه‌تی ته‌ڤگه‌ری ئازادی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان سیاسەت ئەو رێبازەیە كە ئەسپەكان خۆماڵی دەكات". سیاسەت " ئەو بەرپرسیارێتیەیە كە شار بەڕێوە دەبات ،یان شار دروست دەكات" " .سیاسەت ئەو مێشكەیە كە كۆمەڵگە گوێڕایەڵ دەكات" " سیاسەت ئەو توانایەیە كە دەمامك دەخاتە رووی دەسەاڵت و ناهێڵێت رووی راستەقینە‌و قێزەونەكەی دەسەاڵت بۆ كۆمەڵگە ئاشكرا ببێت. پێناسەیەكی تریش دەڵێت ":سیاسەت رێبازێكی كاتییە ناهێڵێت بەهرەكانی كۆمەڵگە سنورەكان تێپەڕێت‌و دۆزینەوەی بەهرەكان لە زووترین كاتدا بكات" .ئەمەو بە دەیان پێناسەی بەو شێوازە هەیە دەتوانین ریزیان بكەین كە ئەم وتارە جێگای تەواوی ئەو پێناسانەی تیادا نابێتەوە. لە هەموو پێناسەكاندا تاك ،كۆمەڵگە ،بەهرە ،بەڕێوەبردن، گۆڕانكاری ،پێشكەوتن‌و ....هتد ،هەیە ئەگەرچی ئەم پێناسانە بەگوێرەی خاوەنەكانیان راست بن ،بەاڵم تێرو تەسەل نییە‌و لەوپەڕی بێ ویژدانیەوە كراوە‌و تا ئێستاش لە لوتكەدا درێژەی پێ دەدرێت لەسەر ئەوبنەما كۆمەڵگا ئاراستەدەكرێت و بەڕێوە دەبرێت .لێرەدا ئەركی سەرەكی بیرمەندەكان و ئەو مرۆڤانەی كە لە هەوڵی ژیانكردنێكی پاكدان و لەناو گێژاوی دەستكردی سیستەمدا نوقم نەبوون ،لە هەمووشی گرنگتر ئەوانەی وەك پێشەنگ و شۆڕشگێڕ خۆیان پێناسە دەكەن ئەوەیە كە سەرلەنوێ سیاسەت پێناسە بكەن و بەگوێرەی ئەو پێناسە نوێیە شان بە شانی گۆڕانكاریەكانی مرۆڤایەتی هەوڵدان بكرێت كۆمەڵگەیەكی (سیاسی-ئەخالقی) بونیاد بنرێت .كە تاكە رێگەیە بۆ تێپەڕاندنی سیاسەتی
21
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
"سیاسەت هونەری بەدەستخستنی جوانیەكانە"
چەواشەكاری ،چاولێكەری و پینەكردن كە ئەمەش بەو واتایە دێت لەدەووبەری پێناسەی راستی سیاسەت بە پێشەنگایەتی ژن كۆمەڵگە خۆی خۆی بەڕێوە ببات. وەك شۆڕشگێڕێكی ژن دەمەوێت سەرنج رابكێشمە سەر رۆڵی ژن لە سیاسەتی رابردوو و ئێستای هەرێم و هاوكات بۆچوونی خۆم سەبارەت بە شێوازی سیاسەتكردنی ئێمەی ژنان باس بكەم ،سەرەڕای هەموو نایەكسانییەكانی رابردوو، لە سەد ساڵی رابردوودا ژنان رۆڵی پێشەنگیان گێڕاوە لە بەڕێوەبردنی كۆمەڵگەدا .نرخ و راستی كۆمەڵگە ،جوانی و یەكسانی ،دڵسۆزی‌و پاكی ئەو خاڵە هاوبەشانەن لەنێوان ژن و سروشتدا بونیان هەیە .بۆ نمونە لە كاتی قات‌و قڕیدا رۆڵ دەگێڕێت لە رێگری كردن لە لەناوچوونی كۆمەڵگە تایبەت لە ناو بەسااڵچوان و مندااڵندا دادپەروەر‌و فیداكارە .ئەگەر ورد ببینەوە دەبینین كە لە هەموو قات‌و قڕیەكانی ئەم واڵتە كاتێك ژنان رۆڵیان هەبووە زیانێكی ئەوتۆ بە شیرازەی كۆمەڵگە نەگەیشتووە .بۆ نمونە دەتوانین باس لە رۆڵ ،تێكۆشان و خەباتی ژنان بكەین لە قۆناخە هەرە دژوارەكان .لە كاتێكدا ئەگەر لەگەڵ رۆژی ئەمڕۆدا بەراوردی بكەین دەبینین ئەگەر زیهنێكی دادپەروەر‌و مرۆڤگەلێكی فیداكار‌و خاوەن رێكخستن هەبن ئەم قەیرانەی كە ئەمڕۆ لەو ئاستە بەرجەستە بووە دەڕەوێتەوە‌و چارەسەر دەكرێت .لەمەدا ئەوەی كەدەتوانێت رۆڵی پێشەنگایەتیەكی وا بگێڕێت ژنانن ،وەك نمونەی سااڵنی 1926ی(حەپسەخانی نەقیب ،رەحمە خان ،م .فاتیمە، م .گوزیدە) كە هەم یەكەم قوتابخانەی ژنان لەم سەردەمەدا دادەمەزرێنن ،هەمیش پێشەنگایەتی لە قۆناخی سەفەربەری دەكەن كە بریتی دەبێت لە بونیادنانی كۆمینی هەرەوەزی لە بواری ئابوری و پەروەردەیی ،بەرێِكخستنكردنی ژنان و بەرزكردنەوەی ئاستی تێكۆشانیان.كە بەتایبەتی لەو سەردەمەدا كە سیستەمی ئەوكاتەی بەریتانیا تا ئاستێكی زۆر زاڵ بووە‌و لە هێرشی بەردەوامدا بووە بۆ لەناوبردنمان. ئەم رۆڵە پێشەنگەی ئەو ژنانە لە سەردەمێكدا بووە كە هیچ حسابێكی ئەوتۆ بۆ ژن نەكراوە ،تایبەت لە كاتێكدا كە خوێندن لەكۆمەڵگە بێ واتا بوو بۆ ژنان ،بۆ رەگەزی نێرینەش تەنیا بۆ
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
دەرەبەگەكان هەبوو ،هەروەها لە سیستەمی بەڕێوەبەرایەتی و رێكخستنی عەشیرەتەكان‌و تێكدانی نەیاران لە بواری نیزامیەوە ،دەتوانین باس لە (عادیلە خانی سەرۆكی عەشیرەتی جاف) بكەین كە لە قۆناخێكدا ژیا‌وە و گەیشتۆتە ئەو باوەڕەی كە دەتوانێت لە سیاسەتدا رۆڵی پێشەنگی هەبێت ،ژن لە لوتكەدا دەناڵێنێت بە دەستی بیرۆكەی فیودالیزمەوە .لە ئێستادا بە بیرهێنانەوە‌و زیندوو كردنەوە‌و بەردەوامیدان بەڕێ و رێبازی تێكۆشانیان دەتوانێت ئێمەی ژنان بگەیەنێتە ئاستی پێشەنگایەتی لە سیاسەت و بەڕێوەبردن بۆ كۆمەڵگەكەمان. ئەمانە دەرمانی دەردی ئێمەی ژنانن نەك نمونە وەرگرتن، سەرسام بوون‌و كەوتنە ژێر كاریگەری راستەوخۆی سیاسەتی رۆژئاوا (ئەوروپا) كە جگە لە دزینی بەرهەم‌و نرخەكانی ئێمە هیچی تری نەكردووە‌و نایكات .بەداخەوە لە ئێستاشدا ژنانیش گەیشتونەتە ئاستێك كە سیاسەت بۆ بەدەستخستنی 22سەرمایە‌و ڤێال‌و داهات‌و سەفەر‌و بكرێت!!!! لە كاتی شەڕی چەكداری لەم واڵتەدا پەنا بردنی ژنان بۆ شاخ و شەڕكردن لە گەڵ داگیركەرانی ئەم واڵتە بابەتێكە پێویستە هەر ژنێك بیزانێت و بەبنەمای بگرێت ،بێگومان لەخاڵە الوازەكانیشی وانە وەربگرین .پەرەسەندنی خەباتی روناكبیری و ئەنتەلەكتوێل بوون ،رۆژنامەوانی ،نوسەری وەرگێڕان ،هونەر ،مێژووناسی ،سیاسەت ،پاراستن‌و رێكخستن، هەتا رۆژی ئەمڕۆ هەبووە‌و هەیە .جێگەی خۆیەتی لێرە (لەیال والی حسین) شەهید ڤیان جاف بەبیر بێنینەوە كە بە هەموو زیهنیەتە پاشكەوتووەكانی وت (نا) ،لەسەر بیروڕای نەتەوایەتی بەتامەزرۆی ژیانێكی ئازاد لە تەمەنی تازە الوێتیدا ئۆقرەی لێ دەبڕێت بە ژیانی پڕ بەهای خۆی بوو بە مامۆستا بۆمان .لە پێناو وروژاندنەوەی شەقامەكانی باكوری واڵت و هاندانی ژنانی چەوساوە‌و ئازارچەشتووی باشوری واڵت، لە گیان شیرینتری دەست نەكەوت پێشكەشی مرۆڤایەتی بكات .ئەم تێكۆشارانەوە و گەلێك ژنە تێكۆشەری تر كە لەم وتارە دەرفەتی ئەوە نییە كە تەواوی تایبەتمەندی ئەو ژنە تێكۆشەرانە باس بكەین ،بەاڵم بە بۆچونی من ئەمە تێركەر دەبێت بۆ لێكۆلێنەوە‌و ناساندن و بەرجەستەكردنەوەی تێكۆشەران‌و پێشەنگە ژنەكانمان. ئەوپێناسەی رێبەر ئاپۆ بۆ ژن دەیكات بەپێچەوانەی تەواوی ئەو پێناسانەی كە تا ئێستا لە مێ ژو‌ودا بۆ ژن كراوە ،كە بریتییە لە ژنێكی باش‌و گوێڕایەڵ ،كەڕ ،كوێر ،الڵ ،نەزان‌و دەستەمۆ، بەاڵم ئەو پێناسەی كە رێبەر ئۆجاالن دەیكات نەك باسی ژنێكی باش ،بەڵكو پێناسەكانی ئەو بۆ ژن بریتیە لە ژنێكی ئازادو تێكۆشەر ،كۆڵنەدەر ،چاوكراوە ،زانا ،هەم لە بواری فكری‌و بیركردنەوە‌وە خوڵقێنەر‌و جوانكار .ئەمە نەبە وتن ،نەبە خەیاڵ، نەبە راسپاردە ،بەهیچ نا تەنیا بە پەروەردە جێبەجێ دەبێت. بۆیە رۆڵی سەرەكی لە سیاسی كردنی ژن لە كۆمەڵگەدا‌و بەڕێوەبردنی كۆمەڵگە بە دەستی ژن بە پەروەردە كردن بەدی دێت .بەاڵم جێگای داخە لەم واڵتەی ئێمەدا پەروەردە ئەو
كەرەستەیەیە یان ئەو چەشتەیە یە (دانەخۆرە كردن) كە ژن خۆماڵی دەكات .بۆیە شان بەشانی پەروەردە پێویستە بە جددی لەسەر بەرێكخستنكردن رێكخستن بیر بكەینەوە. دەبێت ئەو هەقیقەتە ببینین كە لەم واڵتەدا (گەاڵیەكی دار بێ رێكسختن ناهەژێت) ،واتە خۆبەرێكخستن كردن و بەرزبونەوەی ئاستمان لەم بوارەدا لە هەڵمژینی هەوا بۆمان پێویستترە .چونكە ژنێكی بێ رێكخستن وەك جەستەیەكی بێ سەرە .وەك نمونە دەتوانم بڵێم كاتێك ئێمەی ژنان لەدەوری یەكتر كۆدەبینەوە ،بابەتگەلێكی وەك جوانی‌و جوانكاری ،بەناو مۆدێالت ،منداڵداری ،شۆردن ،دروستكردن‌و رازاندنەوەی ئەو قەفەزانەی كە بۆمان دروست كراوە‌و سەرەنجام هەمووی لە پێناو تێركردنی ئارەزووەكانی پیاو دەرخواردمان دراوە‌و بێ ئەوەی لە قواڵیی دەركی پێ بكەین ،بە شێوازێكی ناراستەوخۆ خزمەتی بیرۆكەی پیاوساالری دەكات .لە كاتێكدا رێبەر ئاپۆ بنەماڵە خێزان وەك میكرۆ دەوڵەت یان دەوڵەتی بچووك پێناسە دەكات. نمونەی بەرچاوی ئەمانە لە شێوازی سیاسەتكردن و بەرێوەبردنی كۆمەڵگە ،ئەو رێبازەیە كە (رێبەر ئۆجاالن" بەكاری دێنێت ،دونیای سەرسام كردووە‌و هاوكات بۆ هەموو دونیا دڵخۆشكەرە كەئەویش سیستەمی هاوسەرۆكایەتیە. كاتێك باسی ئەم سیستەمە دەكەین هیچ چەشنە فەرق و جیاوازیەك لەنێوان ژن و پیاودا نیە ،بەتایبەت لەسەر باشتر و سەروەرتری پیاو بەسەر ژنەوە بە پێچەوانەوە بەدەیان تایبەتمەندی ژن هەیە كە لەسەروی پیاوە‌و گونجاوترە بۆ سیاسەتكردن .واتە ئەو تایبەتمەندیانەی كە لەناو ژن و سروشتدا هاوبەشە بەرجەستە دەكات‌و ئاشتبوونەوە‌و ژیانكردن لەگەڵ ژینگەدا رەمزی رزگاربوونی كۆمەڵگە دەبینێت .لە هەموو دام‌و دەزگاكانی سیستەمی ئاپۆییدا مەرجی سەرەكی جێ بەجێكردنی سیستەمی هاوسەرۆكایەتیە كە ئەمڕۆ ئێمە پەیڕەوی دەكەین. سیاسەتێكی ئەخالقی و دەرخستنی ژن لە ماڵ: یەكەم :بۆ ئەوەی سیاسەتێكی (ئەخالقی-سیاسی) پێش بخەین بەر لەهەرشتێك پێویستە ژن سیاسی ببێت ،بۆ ئەوەی ژن سیاسی بێت پێویستە ژن لەماڵ دەركەوێت .گەورەترین كێشەمان لەباشوری واڵت ئەمەیە كە ژن دەرناكەوێت‌و لەماڵ دانابڕێت و زیندانیە ،واتە ژن لە دەرەوەی ژیان هێڵدراوەتەوە، كەواتە ژن لە دەرەوەی بەرێوەبردن هیڵدراوەتەوە. سیاسەتێك بە جەوهەر‌و فكری ژن نەك بە جەستەی ژن و فكری پیاو: دووەم :بۆ ئەوەی ژن پێشەنگایەتی سیاسەتێكی ئەخالقی بكات پێویستە بەڕەنگی خۆی بەشداری سیاسەت بێت ،نەك بە هزر‌و بیری پیاو ،دەردێكی تری كوشندەی باشور ئەمەیە. بۆیە بەر لە هەرشت پێویستی بەپەلەی دامەزراندنی رێكسخنێكی ئایدیۆلۆژی‌و سیاسی سەربەخۆی ژن هەیە .كە پێناسەی جەوهەری راستەقینەی ژن بێت .بێگومان سروە خان
ژنێك تێكۆشان ده‌كات جوان ده‌بێت ،ئه‌وه‌ی جوان ده‌بێت ئازاد ده‌بێت
ئا| تارا حوسێن ئه‌ندامی ده‌سته‌ی رێوه‌به‌ری ته‌ڤگه‌ری ئازادی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان ئێم ه ژنان هه‌ر له‌م خاك ه ( میزۆپۆتامیا) دا كه‌وتین و ناسنامه‌مان لێ دزرا ،بۆیه ڕێبه‌ر ئۆجه‌الن له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌و ڕاستییه‌ی ك ه ده‌ڵێت:ل ه كوێ ونت كرد له‌وێش بۆی بگه‌ڕێ و بیدۆزه‌ره‌وه ،سۆسیۆلۆژییان ه به‌خویندنه‌و‌ه قوڵه‌كانی و پۆلێن كردنی قۆناغه‌كان ب ه تێڕوانین وزهن و چاوێكی ڕه‌خنه‌گران ه و تێپه‌ڕاندن و ئه‌زمون و سود لێ وه‌رگرتنیان وه‌كو ده‌وڵه‌مه‌ندی، دواجار كۆمه‌ڵێك تێز و ڕێنمایی پێویستی قۆناغی پێشكه‌ش كردوین وه‌كو ئاڵته‌رناتیڤی سیسته‌م ،یه‌كێكیش له‌وان ه تێزی هاوژیانی ئازاده. ژن و پیاو دوئالیزمێكی دانه‌بڕاوی ژیانن ،ئه‌گه‌ر ئه‌م دووئالیزم ه ل ه په‌یوه‌ندییه‌كی واتاداری سروشتییانه‌ی ئازادو یه‌كساندا ژیان بكه‌ن مسۆگه‌ر كۆمه‌ڵگ ه ڕێڕه‌وی سروشتی خۆیان ده‌گرن، ئه‌گه‌ریش بكه‌ون ه ژێر كاریگه‌ری سیسته‌م و ده‌سه‌اڵتێكی قۆرخكار ،به‌رده‌وام ناكۆكی و هه‌وڵی سڕینه‌وه‌ی یه‌كتر بده‌ن ئه‌وا له‌م دۆخه‌ی ك ه مرۆڤایه‌تی پێوه‌ی ده‌ناڵێنێت واوه‌تر ده‌بینین ،ل ه ڕۆژهه‌اڵتی ناوین به‌گشتی وباشوری كوردستان ب ه تایبه‌تی وێڕای سه‌رهه‌ڵدان و تێكۆشانی بزوتنه‌و‌ه سیاسییه‌كان به‌اڵم هیچ یه‌كێكیان ده‌ستیان بۆ پرسی خێزان نه‌بردوو‌ه فۆرمی خێزانی كالسیك و ل ه قاڵبدراویان شرۆڤ ه نهكردوه و نه‌یانكردوو‌ه ب ه پرسی لێكۆڵینه‌و‌ه و له‌به‌رامبه‌ردا جێگره‌و‌ه پێش بخه‌ن ،بێگومان ده‌ستنیشان كردنی كێشه، نیوه‌ی چاره‌سه‌رییه ،به‌اڵم ل ه باشوور ئه‌مه‌ش دیار نه‌كراو‌ه بۆی ه نه‌ك چاره‌سه‌ری كه‌م ماوه ئه‌توانین بڵێین هه‌ر نه‌بووه، ته‌نانه‌ت له‌ناو خێزانی خۆیاندا ،ئه‌وه‌شی ك ه ههبووه ل ه ئاستی
23
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
هەندێك نمونەی باس كرد ،بەاڵم ئەمانە چەندە بە ڕەنگی ژن‌و ئەقڵی ژن پیشخراون وە ئەو ژنانەیشی كە هەن لە پۆستەكاندا تاچەند توانیویانە بە بە ئیرادەی ژن وەك خۆیان بەشداری سیاسەت بكەن‌و خاوەن بڕیار بن. پاراستنی جەوهەری: سێیەم :بۆ ئەوەی بتوانین خاوەنداری لە بەرهەمی رەنجمان بكەین ،بۆ ئەوەی بەئیرادەوە سیاسەت بكەین پێویستیمان بەهێزی پاراستنی جەوهەری هەیە .ئەگەر نا هەرگیز ناتوانین لە سیاسەتدا بە كاریگەر بین .وەك نمونەی رۆژئاوا ،باكور‌و شەنگال .پێویستە لە باشوری كوردستان هێزی پاراستنی ژن بونیاد بنرێت .ئەگەر وا نەبێت هەمیشە رەنجەكانمان لەبن ناوی پاراستن دەخرێتەوە خزمەت سیستەم‌و ئەقلیەتی پیاو و جارێكی تر ئێمە قوربانین. تێپەڕاندنی و بەالوەنانی هەرچی زووی سیستەمی كۆتا‌و بەجێكردنی سیستەمی هاوسەرۆكایەتی تاكە رێگەی پێكەوە ژیان ،سیاسەتێكی ئەخالقی‌و پێكەوە بونیادنانی كۆمەڵگەیە: چوارەم :بۆ تێپەڕاندنی سیاسەت تەنیا بەفكر‌و ئەقڵی پیاو، پێشەنگایەتی كردنی ژن لە سیاسەتداو راستكردنەوەی ئەو ناهاوسەنگیە بێ ویژدانیەی كەهەیە ،هەروەها هەنگاو نان بۆ بەرێوەبەرایەتیەكی هاوبەشی كۆمەڵگە نوێنەرایەتی یەكسان، واتە سیستەمی هاوسەرۆكایەتییە كە ئەمڕۆ وەك تێزێكی (رێبەر ئۆجاالن) هەموو جیهانی سەرسام كردووە‌و ئێمەش وەك تەڤگەری ئازادی پەیڕەوی دەكەین .ئیدی سیستەمی كۆتا لە كۆمەڵگەكاندا باوی نەماوە‌و دەبێت بەالوەبنرێت و تێپەڕێنرێت .پێویستە لێرەیش بریار بگرین كە ئەم شێوە سیاسەتە جێ بەجێ بكەین و كار بكەین بۆ ئەوەی سیستەمی هاوسەرۆكایەتیی بەجێ ببێت ،لەسەر ئەو بنەمایە ژن بەشداری سیاسەت ببێت نەك لە دوای پیاو بڕوات و سیاسەتی ئەو دوبارە و تەقلید بكاتەوە ،كە خۆی لەخۆیدا كۆمەڵگەكەمان قوربانی سیاسەتی تەقلید و پینەكردنە . پێویستە ئەو كۆنفرانسە بگاتە بڕیارێكی وا كە سیستەمی هاوسەرۆكایەتی جێبەجێ بكرێت. تێپەڕاندنی پارت (حزبی پیاوان) دامەزراندنی پارتێكی سیاسی خۆسەری ژن: پێنجەم :رێژەی بەشداری ژن لەناو پارتەكان پێویستە ،بەاڵم ئەمە بە واتای سیاسی بوونی ژن نییە بەئیرادەی خۆی. لەبڕیاردا سەربەخۆ بێت بۆیە خۆرێكخستن و پارتێكی سیاسی سەربەخۆی ژن پێویستیەكی دەست لێ بەرنەدراوە .بێگومان بابەتە تەنیا بەشداری لە حكومەت ،دام‌و دەزگاكانی حكومەت نییە ،بەاڵم راستیەكە كەئەویش پێویستە ،بەاڵم لەوە گرنگتر پێویستیمان بە خۆبەڕێوەبردن‌و بەڕێوەبردنی كۆمەڵگە هەیە، ئەمەش تەنیا لە میانی بە سیستەم كاركردن دەكرێت كەلە بناخەدا بریتیە لە بونی پارتێكی سیاسی سەربەخۆی ژن. وەك شۆڕشگێرێكی ژن ئەو ئەركە ئەخالقی‌و مێژوییەی كەلەسەر شانمە ،وەك هاوسەرۆكی تەڤگەری ئازادی
كۆمەڵگەی كوردستان لەو باوەڕەدام كە بەستنی ئەم چەشنە كۆڕو كۆبوونەوانە رێباز‌و چاالكیەكی هەرەباش دەبێت بۆ هۆشیاركردنەوەمان و بەرێكخستن كردنمان ،وە لە هەمووی گرنگتریش بۆ سیاسی كردنمان .بێگومان وەك رێكخستنەكانی ژن پێویستە باشتر ،زۆرتر ،وردتر و قووڵتر هەموو بابەت و رەهەندەكانی كۆمەڵگە بەتایبەت لەبواری ژناندا تاوتوێ بكەین‌و شی بكەینەوە ،هەر چركە ساتێكی ژیانمان لەم بابەتە كەمتەرخەم نەبین و بەخۆباوەڕەوە بچینە ناواخنی كێشەكان. بەو هیوای كە لە داهاتوێكی نزیكدا هیچ ژنێك بێ رێكخستن و سیاسەتیش بێ ژن نەمێنێت.
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 24
تاكدا بووه و به‌ده‌زگا نه‌بووه ،ك ه ئه‌م ه تێری پێویستی ناكات، نمونه‌كه‌شی بۆ خواره‌و‌ه شۆڕبووه‌ته‌و‌ه و تاك ل ه ده‌ره‌وه‌ی ڕێكخستن ماوه ،ڕێبه‌ر ئۆجه‌الن هه‌ر له‌سه‌ره‌تای ده‌ستپێكردنی به‌و تێكۆشان ه له‌ناو خێزانی خۆیدا تێڕامان و وردبونه‌وه‌ی هه‌بوو ،به‌اڵم ل ه ساڵی 1986به‌ته‌واوی ئه‌م بواره‌ی ب ه ئه‌ركێكی سه‌ره‌كی بینی و لێكۆڵییه‌و‌ه و نه‌خۆشییه‌كانی ده‌ستنیشان كرد ،جگ ه ل ه تیۆری ب ه پراكتیكی چاره‌سه‌ری پێشخست. ل ه شرۆڤه‌كردنی ژنی كۆیله‌دا ناتوانین كاره‌ساتی پیاوی كۆیله‌ش له‌به‌رچاو نه‌گرین ،ده‌سه‌اڵتدار و كۆیله‌دار ترسناكن ئه‌گه‌ر ژن بن یاخود پیاو ،بۆی ه بۆ تێپه‌ڕاندنیان ئه‌ركی ژن ل ه پێشینه‌یه ،بێگومان ژن په‌روه‌رده‌كاری هه‌ردوو ڕه‌گه‌زی كۆمه‌ڵگه‌یه. ڕێبه‌ر ئۆجه‌الن به‌رده‌وام ڕێنمایی ده‌دات ب ه ژنان ك ه ته‌نانه‌ت باوه‌ڕ ب ه منیش مه‌كه‌ن ،خۆتان هه‌وڵ بده‌ن و خاوه‌ن به‌رهه‌م و تێز و ئایدۆلۆژیای تایبه‌ت بن ،بێگومان ئیدۆلۆژی بۆ تاك ،ژن، پیاو ،پاشان كۆمه‌ڵگه ،پێویستییه‌كی ئانییه ،بۆی ه پێویستی بوونی ئیدۆلۆژیای تایبه‌ت ب ه ژنی بینی ،هه‌رچی ئیدۆلۆژیای ه بۆ پیاوانه ،ئیدۆلۆژیایه‌ك بۆ ژن پێویست ه ك ه ژن پێشه‌نگی بێت و ب ه ئیراده‌ی ئازاد و عه‌قڵی ژن بێت ،بۆ ئه‌وه‌ش ئیدۆلۆژیای ڕزگاری ژنی پێشكه‌ش كرد ،ك ه ل ه چه‌ند مه‌بده‌ئێكی سه‌ره‌كی خۆی ده‌بینێته‌وه ،ڕه‌نگ ه بپرسین خۆ به‌ڕێز ئۆجه‌النیش پیاوه، به‌اڵم ئه‌و ده‌ڵێت( :ك ه كه‌سێتی پیاوی كالسیكم له‌خۆمدا كوشت ئه‌وكات توانیم بێ موقابیل بۆ ژن بنوسم) گرنگترین خاڵه‌كانی ئه‌و ئایدۆلۆژیایه‌ش بریتین له: یه‌كه‌م :واڵتپارێزی و گرێدانی ژن ب ه خاكه‌وه ،ژن و خاك هه‌ردوكیان دایكن بۆی ه پێویست ه ژن و خاك و پاراستنی له‌یه‌كتر دانه‌بڕێن. دووه‌م :فكری ئازاد ،ئه‌گه‌ر تیۆری دابڕان پێش نه‌خه‌ین و فكری خۆمان ل ه سیسته‌م دانه‌بڕین ،ناتوانین بڵێین ئازادین، بێگومان فكرمان ئازاد نه‌بیت ئازادی جه‌سته‌ش مه‌حاڵه، له‌دۆخێكی وه‌هاشدا بوونی ئیراده ئه‌سته‌مه ،بۆ ئه‌وه‌ی بتوانین ب ه سیسته‌مێكی ده‌سه‌اڵتگه‌را بڵیین (نا) ئیراده‌ی سه‌ربه‌خۆ پێویست ه و خۆگه‌یاندن ب ه ئاستی بڕیاردان پێویست ه باكگراوندی فكریمان ئازاد بێت. سێیه‌م :تێكۆشان ،ژن ئه‌گه‌ر تێكۆشان نه‌كات ناتوانێت ئازاد بێت ،بۆ تێگه‌یشتن تێكۆشان پێویست ه وه‌ك چۆن سپینۆزای یه‌هودی ده‌ڵێت (تێگه‌یشتن ئازادییه) هه‌رشت قبوڵ كردن ،خواستی خێزان ،عه‌شیره‌ت ،كۆمه‌ڵگه، ن و ته‌واوی جۆره‌كانی توندوتیژی، كوشتن و به‌زۆر به‌شودا نه‌ریتی كالسیكی نێگه‌تیڤ ،تێپه‌ڕاندنی هه‌موو ئه‌مان ه تێكۆشانی پێویسته ،ژن ب ه بی تێكۆشان ب ه فكری ئازاد و ئیراده‌ی ئازادی ك ه له‌سه‌ره‌و‌ه باسمان كرد ناتوانێت هه‌نگاوێك ل ه ئازادی نزیك ببێته‌وه ،ژنێك تێكۆشان ده‌كات جوان ده‌بێت، ئه‌وه‌ی جوان ده‌بێت ئازاد ده‌بێت. چواره‌م :چه‌كی هه‌ر‌ه گه‌وره‌ی ده‌ستی ژن ،ڕێكخستنه ،ژن
ئه‌گه‌ر خۆی به‌ڕێكخستن نه‌كات بێگومان ناتوانێت هه‌تاكو به‌رده‌رگای ماڵه‌كه‌ی خۆی بڕوات ،ژنی نوسه‌ر و خوێنه‌ر و لیكۆڵه‌ر و توێژه‌ر و مامۆستاو پزیشك و دادوه‌ر و فه‌رمانبه‌رمان زۆر هه‌ن به‌اڵم بۆچی هه‌ر ڕۆژ‌ه و كوشتن و توندوتیژی له‌سه‌ر ژنان زیاتر ده‌بن و هه‌ڵده‌كشێن ،هۆكار نه‌بوونی ڕێكخستنه. ئه‌گه‌ر ل ه گه‌ڕه‌كێكدا 20ژن ل ه ڕێكخستنێكدا بن كام ه پیاوی ئه‌و گه‌ڕه‌ك ه ده‌توانێت توندوتیژی به‌رامبه‌ر ب ه ژن له‌ماڵه‌كه‌یدا بكات بێگومان خاوه‌ن ده‌ركه‌وتن دروست ده‌بێت ،ئه‌ی ئه‌گه‌ر ل ه قه‌زایه‌ك و شار و شارۆچكه‌و هه‌رێم و واڵتێك ژنان ل ه ده‌وری یه‌كتر بێ ڕه‌چاوكردنی ئایدیا جیاوازه‌كانیان ڕێكخراو بن، بێگومان ئه‌و ده‌ڤه‌ر و ناوچه‌ی ه دوور ل ه توندوتیژی و كوشتن ژیان ده‌كات ،لێره‌شدا نه‌ك ته‌نها ژنان به‌ڵكو پیاوانیش ده‌حه‌سێنه‌و‌ه ل ه ژیانێكی ئارام و شیاودا. پێنجه‌م :ئه‌تیك و ئه‌ستاتیك( ،ئه‌خالق و جوانناسی) ل ه كه‌سایه‌تی ژنێكدا ،جوانیی فكر و ڕۆح وهێزی ژنه ،جوان ئاخاوتن جوان هه‌ڵسوكه‌وت كردن ،ڕێزگرتن و خاوه‌ن متمان ه بوون ،ژیاندۆست و ژینگه‌پارێز ،كه‌سایه‌تییه‌كی ژنان ه نه‌ك الساییكارێكی پیاوان ه ل ه جوانییه‌كانی ژنن ،ئه‌كرێ بڵێم بۆ ژنێك نه‌شته‌رگه‌ری جوانكاری ڕوكه‌شی و جه‌سته‌یی ،ماكیاژ و پۆشینی جلوبه‌رگی مارك ه گران به‌هاكان جوانی پێنابه‌خشتن. بۆ ژنێكی ئازاد تێكۆشان بۆ تێپه‌ڕاندنی زهنییه‌تێكی كالسیك یان بارگاوی بوو ب ه یارییه‌كانی مۆدێرنیته‌ی سه‌رمایه‌داری جوان ده‌بێت ،ڕێبه‌ر ئۆجه‌الن له‌سه‌ره‌تای تێكۆشانه‌و‌ه تا ڕۆژی ئه‌مڕۆ ب ه ئامانجی ئافراندنی كه‌سایه‌تییه‌كی ئازاد و كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ئازاد ،شه‌ڕ ،سیاسه‌ت ،ڕێكخسته‌بوون ،پشت ڕاست ب ه پره‌نسیپی ئه‌تیك و ئه‌ستاتیكه‌و‌ه ده‌به‌ستێته‌وه، ئه‌وه‌شی له‌هه‌مانكاتدا وه‌ك پێداویستی سۆسیالیستبوون ده‌ستنیشان كرد ،جوانی هونه‌رێك ه مه‌رج ه سۆسیالیستێك ئه‌و الیه‌نه‌ی خۆی پێش بخات ل ه دۆخێكی پێچه‌وانه‌دا ده‌خلیسكێت ه نێو شێوازی چینی كۆلۆنیكار و سه‌رده‌سته‌وه. ئه‌گه‌ر ژن توانی له چوارچێوه‌ی ئه‌و پره‌نسیپ ه سه‌ره‌كیانه‌دا خۆی پهروهرده بكات ،قۆناغی دواتر په‌روه‌رده‌كردنی پیاوه ك ه ئه‌ویش ئه‌ركی ئهوه ،پرۆسه‌ی گۆڕینی پیاو ب ه الوازكردنی الیه‌نی ده‌سه‌اڵتداری پیاو ،كوشتنی حه‌زی ده‌سه‌اڵتدارێتی ل ه پیاودا و ڕزگاركردنی پیاو ل ه ده‌سه‌اڵته .بێگومان بۆ ئه‌م ه تێكۆشانێكی جدی جێگه‌ی باسه ،ل ه ئه‌نجام ده‌گه‌ین ه خێزانێكی دیموكراتی و هاوژیانێكی ئازاد له‌سه‌ر بنه‌مای فه‌لسه‌فه‌ی یه‌كتر قبوڵ كردن و ژیانكردنێكی ب ه واتا ك ه خۆی ل ه هاوڕێیه‌تیدا ببینێته‌وه ،گفتوگۆ و بڕیاره‌كان هاوبه‌ش بن و هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی زایه‌ندی یان ڕۆحی خواستی تاكالیه‌ن ه جێبه‌جێ نه‌كرێت ،دیموكراتیز‌ه كردنی خێزان ل ه ژنی ئازاد و پیاوی ئازاد و دواجار په‌روه‌رده‌یه‌كی ته‌ندروست و ژینگه‌پارێز و نه‌وه‌یه‌كی ئازاد پێشكه‌ش ب ه مرۆڤایه‌تی ده‌كات لێره‌و‌ه ده‌توانین بڵێین كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ئازادو دیموكراتیك پێكده‌هێنین.
ئا|ئه‌وین زیالن
ئه‌گه‌ر وه‌ك ده‌سته‌واژ‌ه و زاراوه‌ش نه‌بێت ،به‌اڵم وه‌ك ناوه‌ڕۆك ده‌شێت یه‌كه‌مین ئابووری بۆ ئه‌م شێوازه‌ی كۆكردنه‌و‌ه بگه‌ڕێنرێته‌وه .هه‌روه‌كوو ده‌زانرێت وشه‌ی ئیكۆ ـ نۆمۆس ب ه زمانی یۆنانی مانای یاسای خێزان و خان ه ده‌به‌خشێت .ل ه گه‌ڵ په‌یدابوونی یه‌كه‌مین خێزان ه كشتوكاڵیی ه جێنیشینه‌كانی ده‌وروبه‌ری ژن و ئه‌گه‌ر ب ه شێوه‌یه‌كی كه‌میش بێت ب ه شاردنه‌و‌ه و عه‌مباركردنی خۆراك ه خۆڕاگره‌كان ،ئابووری له‌دایك بووه. ب ه درێژایی مێژوو به‌هێزی بازووی هه‌زاران ره‌نجده‌ری بێ ناوونیشان ،سامان به‌رهه‌م هێنراوه .كه‌وات ه كام ه میكانیزم مافی شایسته‌ی ئه‌م سه‌هۆڵ گرتووانه‌ی ره‌نجی پێده‌درێت؟! هه‌ر له‌و كاته‌و‌ه بوو ك ه ب ه پێشكه‌وتنی ئه‌م ئه‌قڵیه‌ت ه داگیركه‌ر‌ه ئابووری وه‌كوو یاسای ماڵ ل ه ده‌ستی ژن ده‌ركه‌وت و كه‌وت ه ده‌ستی پیاو و ل ه پێناو به‌رژه‌وه‌ندی خۆی و ده‌سه‌اڵته‌كه‌ی ب ه كاری هێنا .هاوكات هه‌ر له‌م چوارچێوه‌شدا نۆمۆس واتاكه‌ی خۆی گوڕی ب ه ناموس و ئه‌ویش ل ه چوارچێوه‌ی به‌ده‌نی ژن سنووردار ماوه و به‌ده‌نی ژن وه‌كوو نامووسی پیاو بوو ب ه پێوه‌ره‌ی ژیان و كۆمه‌ڵگا و هه‌تا ئه‌مڕۆش به‌م ره‌نگ ه به‌رده‌وامه .بازرگانه‌كان نه‌ك ته‌نیا بازرگانیان ب ه ده‌ستكه‌وته كۆكراو‌ه و ئابووریه‌كانی ژنهوه كرد و ده‌ستیان ب ه سه‌ردا گرت ،بازرگانیان ب ه به‌ده‌ن ـ فكر و هه‌موو نرخه‌كانی ژنهوه كرد و ئه‌م گۆڕه‌پانه‌یان كرد ب ه مه‌یدانی چه‌وساندنه‌وه‌ی ئیراده و فكری ژن .چه‌سانه‌وه‌ی ژن ل ه گۆڕه‌پانی ئابووریدا زه‌مینی چه‌وساندن و كۆیله‌كردنی ژنی ل ه بواره‌كانی تر هه‌موار كرد .بێگومان ل ه مێژوودا ل ه پێشینه‌ترین هۆكار‌ه سه‌ره‌كییه‌كانی شه‌ڕ و به‌ده‌زگابوونی ده‌وڵه‌ت بۆ ئاسایشی بازرگان و كۆڵۆنیه‌كان ،راستتر بڵێین بۆ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندی و داهاته‌كانیان ده‌گه‌ڕێته‌وه .باش ده‌زانرێت ك ه هۆكاری سه‌ره‌كی شه‌ڕه‌كانی ئه‌مڕۆی خۆرهه‌اڵتی ناوین (چه‌ند‌ه ب ه ئازار‌ه یه‌كه‌مین شه‌ڕه‌كانی بازرگانی تێدا به‌رپابووه ،ـ ئێراق ل ه ئوروكه‌و‌ه دێت ـ دوا شه‌ڕیشی ب ه دژوارترین شێو‌ه به‌رده‌وامه) ل ه ناوه‌ڕۆكی خۆیدا بازرگانی نه‌وته .بازرگانی رێگا ل ه به‌رده‌م سه‌رمایه‌داری ده‌كاته‌و‌ه و ل ه شار ،بازاڕ و به‌رفراوانبوونی سوود وقه‌باڵندن به‌ره‌به‌یانی سه‌رمایه‌داری هه‌ڵدێت. خاڵێكی تر ك ه پێویست ه ئاماژه‌ی پێ بكه‌ین ئه‌وه‌ی ه ك ه سه‌رمایه‌داری دوژمنی ئه‌خالق و به‌ها مۆڕاڵییه‌كانیش ه
25
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
ئابووری دیموكراتیك پێویست ه سه‌ر ل ه نوێ ب ه ئه‌قڵی ژنهوه پێشبكه‌وێت
ك ه بنه‌مای سه‌ره‌كی ئابووریین .مرۆڤایه‌تی ته‌نیا ل ه رێگای پره‌نسیپ ه ئه‌خالقییه‌كانه‌و‌ه ده‌توانێت پیداویستیی ه ئابوورییه‌كانی رێكبخات .ل ه ره‌وشێكی پێچه‌وانه‌دا له‌وانه‌ی ه وه‌ك مێروول ه زیاد بێت ،ده هه‌ساره‌ی به‌قه‌ده‌ر دونیاش به‌شی ناكات .ئه‌خالق نه‌بێت ،كۆمه‌ڵگاش ده‌بێت ب ه "كۆمه‌ڵگای شێر" ،ورد‌ه ورد‌ه هیچ مانگا و ئاژه‌ڵێك نامێنێت ك ه شێر بیخوات. ئه‌و كات ه بۆ شێره‌كه‌ش دونیایه‌ك نامێنێت ك ه تێیدا بژی. وات ه سنوورێك بۆ سه‌رمایه‌داری دانه‌نرێت و نه‌وه‌ستێنرێت، یان كۆمه‌ڵگا بۆ "كۆمه‌ڵگای مێرووله" وه‌رده‌چه‌رخێت و ب ه لێواره‌كانی ل ه ناوچوون ده‌گات ،یاخود ب ه ره‌وشی "كۆمه‌ڵگای شێر"ی ده‌گه‌یه‌نێت .لێره‌دا سه‌رمایه‌داری په‌رنسیپی ئه‌خالقی كردۆت ه قوربانی ب ه ناو "ئابووری سه‌رمایه‌داری" یه‌وه .ئه‌م بێ ئه‌خالقیی ه ته‌نیا شان ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانی ناوه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا تێكنادات .بۆ یه‌كه‌مین جار ژینگ ه و سروشتیش ده‌خات ه ژێر حوكمڕانی خۆی ،ل ه رێگای په‌یڕه‌وكردنی كاولكارییه‌كی مهزنهوه ،ب ه ئاستێك گه‌یشتوو‌ه نه‌ك ته‌نیا ژیانی مرۆڤ به‌ڵكو هه‌ڕه‌ش ه ل ه ژیانی ته‌واوی زینده‌وه‌ران ده‌كات .ئایا دوژمنایه‌تیكردن بوونه‌وه‌ران و بێ ئه‌خالقییه‌كی له‌و‌ه گه‌وره‌تر هه‌یه؟ هاوكات به‌كار هێنانی كۆمه‌ڵگا و به‌تایبه‌تیش ژنان ل ه هه‌موو بوارێكه‌و‌ه بۆ زێده‌كردنی سه‌رمای ه ئایا ئه‌م ه بابه‌تێكی ئه‌خالقیه .به‌تایبه‌تی ئه‌م ه ل ه واڵتانی رۆژئاواییدا ك ه ب ه ناو دیموكراسیه‌و‌ه سیاسه‌ت ده‌كه‌ن ،زۆرترین مامه‌ڵ ه ل ه گه‌ڵ جه‌سته‌ی ژن ده‌كه‌ن و هه‌موو به‌شه‌كانی جه‌سته‌ی ژنیان پارچ ه پارچ ه كردوه و هه‌ر پارچه‌یه‌كی نرخێكیان ل ه سه‌ر داناوه و ئه‌مه‌ش ناویان لێ كردوه ئازادی تاكه‌كه‌سی بۆ زێد‌ه كردنی سه‌رمایه .بێگومان ئه‌مه‌ش ب ه پێچه‌وانه‌ی ئه‌خالقی كۆمه‌اڵیه‌تی و مرۆڤایه‌تی ه و هاوكات هه‌وڵدانێك ه بۆ ل ه ناوبردنی نرخی ئابووری ژن ك ه ب ه ماندووبوون و ئاره‌قی ناوچاون به‌رهه‌می هێناوه .دوژمنایه‌تی كردن ه ل ه گه‌ڵ ژن ب ه شێوازی جیاجیا و بۆ ئه‌وه‌ی ژن جارێكی تر نه‌گه‌ڕێته‌و‌ه بۆ ئه‌م گۆڕه‌پان ه وه‌هایان لێكردو‌ه ك ه ژنیش بڕوای كردوه ك ه ئابوری شتێكی تایبه‌ت ب ه پیاوه و ژن پێویست ناكات زۆر تێكه‌ڵداری ئه‌م بابه‌تان ه بێت. كوردستان كۆمەڵگایەكە كۆنتڕۆڵكردنی ئابوورییەكەی و بژاری ئازادی خۆی لەدەستداوە ،بەتەواوی كەوتۆتە ژێر كۆنترۆڵی ێ پێیەكەی فاكتەرە بەكرێگیراو و جانەوەرە مۆدێرنە س بیانییەكان .كاركردنی بە نان و سك (وەك ئەو ماسییەی بە سنارەوە بووە)یش پیشانیدەدات كە كۆمەڵگایەكە بە ئامانجی كۆمەڵكوژی و قڕكردن بەستراوەتەوە .بەڵێ كۆمەڵگایەكە ئافرێنەرانی ئابووری واتە ژنان بە تەواوی بێكاركراون و ێ نرخ دەبینرێت .كۆمەڵگایەكە لەژێر ناوی رەنجەكەیان ب گوزەران و ژیاندنی ماڵبات پیاوانی لە هەر چوار الی جیهان پەرتەوازە بوون .كۆمەڵگایەكە لەپێناو مریشكێك و بستێك ێ خاك یەكتری دەكوژن .ئاشكرایە كە ئەوە كۆمەڵگایەیە كە ب ناوەڕۆك كراوە ،پووكێنراوەتەوە و هەڵوەشێنراوەتەوە.
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 26
دۆخێك ك ه وه‌كوو باشوری كوردستان تێدا ژیان ده‌كه‌ین هه‌مانه، بێكاركردن و بێ به‌رهه‌م كردنی كۆمه‌ڵگا و دوورخستنه‌و‌ه ل ه ژیانی گوندنشینی و نرخه‌كانی دایك و گرێدان ب ه پاره‌ی سیسته‌می ده‌سه‌اڵت و كردنیان ب ه سه‌ربازی پارێزه‌ری سیسته‌م یه‌كێك ه ل ه هێرشه‌كانی زلهێزانی جیهانی بۆ سه‌ر نرخی كۆمه‌ڵگا و بێ واتا كردنی به‌رخودانی و تێكۆشانی كۆمه‌ڵگای دایك ـ ژن ه له‌م واڵته‌دا .ل ه واڵتێكدا ك ه سه‌رچاوه‌ی دابین كردنی هه‌موو پێداویستی ه ئابووریه‌كانی جیهانه، زۆرترین سه‌ربازگه‌ی بێكاری ژنان و گه‌نجانی پێكهاتوو‌ه و قه‌یرانی ئابووری بووه‌ت ه بابه‌تی سه‌ره‌كی ژیانی رۆژانه‌مان. خه‌ساری هه‌ر‌ه گه‌وره‌ش له‌م بواره‌دا دیسان ژن ه رووبه‌ڕووی دهبێتهوه .ئه‌م ه ل ه كاتێكدای ه ك ه سه‌رده‌مانێك گه‌لی ئه‌م واڵت ه ب ه بێ ئه‌وه‌ی نه‌چاری پاره‌ی سیسته‌م بن ،ب ه به‌رهه‌می ده‌ستی دایكان ل ه گونده‌كان و شان ب ه شانی پیاوان ل ه سه‌ر زه‌وی و حه‌یوانداری ژیانی شاره‌كانیشیان دابین ده‌كرد. به‌اڵم به‌داخه‌و‌ه ك ه زۆر ب ه زانابوون ب ه هێرش كردن ل ه سه‌ر نرخ ه مه‌عنه‌ویه‌كانی كۆمه‌ڵگا و ژن وایانكرد ك ه ژیانكردن ل ه گونده‌كان ببێت ه عه‌یب و شه‌رمێكی مه‌زن و كه‌س هه‌وڵی دابینكردنی پێداویستیه‌كانی ژیانی نه‌دات .كۆمه‌ڵگایه‌كی بێ ره‌نج و چاو‌ه ل ه ده‌ستی ده‌سه‌اڵتین .سیاسه‌تی "برسی بهێڵ ه و حكومه‌ت بكه" ئامانجی چه‌ندین ساڵه‌ی زلهێزانی ده‌سه‌اڵتخواز‌ه و ل ه ماوه‌ی ده‌سه‌اڵتی چه‌ندین ساڵه‌ی كوردیدا ئه‌مه‌یان زۆر ب ه جوانی ل ه سه‌ر باشوری واڵتمان پێكهانی. بێگومان ب ه رێگای داگیركاری ئابووریه‌وه ،كۆمه‌ڵگاكه‌شمان داگیركرا و به‌ره‌و هه‌ڵوه‌شانده‌وه‌یان هاندا .واڵتێك ك ه نه‌توانێ ل ه سه‌ر به‌رهه‌می خۆی ژیان بكات ،مسۆگه‌ر ناتوانێ باسی ئازادی تاك و كۆمه‌ڵگاكه‌شی بكات .ئه‌مه‌ش هاوكات ه ل ه گه‌ڵ بێ ناسنامه‌بوون و نكۆڵی ل ه ئیراده و ره‌نج و ئه‌مه‌كی چه‌ند هه‌زار ساڵه‌ی دایك ـ ژن .ئه‌مه‌ش ب ه مه‌به‌ستی ته‌سلیم گرتنی كۆمه‌ڵگا ده‌سه‌پێنرێت. سیسته‌می سه‌رمایه‌داری قازانجكردنی پارە بە پارە بە ئاسانترین شێوەی چەوسانەوە دادەنێت ،هەربۆیە ئەو چەشنەی چەوسانەوە لەناو خۆسەری ئابووریدا جێگای نابێتەوە .خۆسەری ئابووری نەتەوەی دیموكرات كاركردن بە زەحمەتی و سوغرەكردن نابینێت ،بەڵكو بە چاالكی و كردارێكی ئازادبوونی دادەنێت .پڕەنسیپەكەی بریتییە لە " كاركردن ئازادییە " ،هەڵسەنگاندنی كاركردن وەك زەحمەتی و سوغرەكردن؛ سەرچاوەكەی لە نامۆبوون لەئاكامەكانی رەنجەوە دێت .كاتێك ئەنجامەكانی رەنج خزمەت بە ناسنامەی خود و ئازادییەكەی بكات ،ئەوە چاالكیەكە بە دڵخۆشی و بەختەوەرییەوە پێشوازی لێدەكرێت. ئەو بەنداوانەی لەسەر سەرچاوە ئاوییەكانی كوردستان دروستكراون بەتەواوی رێگایان لەپێش وێرانكردنی مێژوو و كارەساتی ژینگەیی كردۆتەوە .ناشێت رێگا بەهیچ بەنداوێك بدرێت كە مێژوو ،زەوی بەپیت و ژینگە رەچاو ناكات ،بگرە
ئەوانەی بونیادیش نراون كاتێك تەمەنیان بەسەرچوو بەنداوی ێ لەجێگایان دروست ناكرێتەوە .دەرفەت هەبێت پێویستە نو دوودڵی لە رووخاندنی پێشوەختیشیان نەكرێت .بە رۆحی سەفەربەری دژی داخوران و داماڵینی دارستانەكان دەبێتەوە كە دوژمنایەتیكردنی كۆمەڵگا و بوونەوەرەكانە .پاراستنی خاك و دارستانەكان و چاندنی نەمام و درەخت بە پیرۆزترین جۆرەكانی رەنج دادەنێت ،تەنیا كارەكانی ئەو دوو بوارە بەسە بۆ ئەوەی بەدرێژایی سەدان ساڵ كۆتایی بە بێكاری بێنێت .وەك چۆن ئەو بوارەی زۆرترین قازانج بەدەست بێنێت پیرۆزترین بواری چاالكی دەوڵەت -نەتەوەیە ،بوارەكانی دارستان و خاكیش كە بەدرێژایی مێژوو كۆمەڵگای ژیاندووە پیرۆزترین بوارەكانی كاركردنی نەتەوەی دیموكراتە. پێویستە ئابووری هەرەوەزی خۆسەری ئابووری لەگەڵ ئابووری و سەرمایەداری دەوڵەت تێكەڵ نەكرێت .لە هەرەوەزی (كۆمۆن)دا جێگای سوغرە ،كار و رەنجێك نابێتەوە كە ئازادی لەگەڵ خۆیدا ناهێنێت .باسی مۆدێلێك و سەرچاوەی خودی ژیان دەكەین كە بەدرێژایی مێژوو كۆمەڵگا بەبنەمای گرتووە، ئافراندوویەتی ،پیرۆزی كردووە و بەخرۆشەوە پێشوازی ێ بێت ئابووری لێكردووە .بەرهەم ،بەرەكەت و خرۆش لەكو هەرەوەزی لەوێیە .بێگومان ئه‌مه‌ش ل ه گۆڕانكاری زیهنیه‌ته‌و‌ه ده‌ستپێده‌كات ،ئابووری دیموكراتیك پێویست ه ب ه ئه‌قڵی ژنهوه جارێكی تر پێشبكه‌وێت و وه‌كوو گۆڕه‌پانێكی ئه‌ساسی ژن بتوانێ تێدا ب ه شێوازێكی دیموكراتیك تێدا رۆڵ بگێڕێ. ئابووری دیموكراتیك پێویست ه ته‌نیا ل ه ده‌ستی پیاودا نه‌بێت، بۆ ئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا له‌م دۆخ ه قه‌یرانئاوی ه رزگاری بێت، پێویست ه ئێمه‌ی ژنان جارێكی تر بگه‌ڕێینه‌و‌ه بۆ مێژووی خۆمان و خاوه‌ن ل ه هه‌موو ئه‌و نرخان ه ده‌ركه‌وین ك ه دایك ه خوداوه‌ند ب ه ره‌نجێكی بێ وێن ه بۆی ب ه به‌رهه‌م هێناین .ڕێز لێنان ل ه ره‌نجی مێژوویی ژنهوه بگر‌ه هه‌تا ئه‌و ره‌نجه‌ی ك ه ل ه ماڵه‌و‌ه 24سه‌عات ه ده‌یدات ،پێویست ه و خاوه‌ن گرنگیه .ژنان ل ه گۆڕه‌پانی ئابووریدا ن ه وه‌كوو كااڵیه‌ك ب ه كار بهێنرێن ،به‌ڵكوو پێویست ه ب ه ئه‌قڵیه‌تێكی دیموكراتیكه‌و‌ه و دوور ل ه ده‌سه‌اڵتی پیاوساالری بتوانین كۆمه‌ڵگا بهڕێوه ببه‌ین و خاوه‌ن ل ه ره‌نجی خۆمان ده‌ركه‌وین .
ﺳرﺑﺧﯚﯾﯽ ﺋﺎﺑﻮوری ڕەﻧﮕﺪاﻧوەی ﻟﺳر ﺋﺎزادی ژن ن|ویژدان نورەدین نەجمەدین ،مامۆستا لە پەیامنگای راهێنان و گەشەپێدانی مامۆستایان
27
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
سەربەخۆی ئابوری ڕەنگدانەوەی لەسەر ئازادی ژن ئازادی بە گرنگترین پێویستەكانی تاك دادەنرێت تاكو داهێنان بكات و ئەو كۆمەڵگەیەی تێیدا دەژیت بەرەوپێش ببات ،ئازادی واتە توانای تاك لە بڕیاردان بەبێ بونی هیچ مەرج و زۆرلێكردنێك ،واتە ئازادبوون لەو بەربەستە مادی و مەعنەویانەی كە سنور بۆ تواناكانی تاك دادەنێن .ئازادی تاك واتە ئازادی قسەكردن و دەربڕینی بیرو بۆچونی كەسی، هەڵبژاردنی شوێنی ژیان و كاركردن .ئازادی پرنسیپێكی سەرەكییە لەكۆمەڵگەی مرۆڤایەتیدا ،پێویستە بەدیبهێنرێت و پارێزگاری لێبكرێت ،ئەمەش بەوە دەبێت كە بایەخی تەواوی پێبدرێت لەالیەن ئەو كەسانەی كە گرنگی بە كاروباری گشتی و كۆمەڵگە دەدەن. پێناسەیەكی كورت بۆ چەمكی ئابوری لە ڕەهەندێكی پەیوەست ب ه بابه‌تەكەمانەوە دەكەین دەتوانین بڵێین كە ئابوری بریتیە لە دەستوری ماڵ و ڕێسای بەخێوكردنی ماڵە بە مانا یونانیەكەی ،لەبەرئەوەی لێرەدا باس لە بابەتی ئابوری و ژن دەكەین و كاریگەری هەریەكەیان لەسەر ئەوەی دیكە لە مه‌ڕ ئازادبونیان و دەرئەنجامی ئەو ئازادبونە هه‌یه ،چەمكی (ئیكۆنۆمۆس) كە بریتیە لەو كارانەی كە ژن ئەنجامی دەدات لەبواری ئابوری. لە كاتێكدا كە ژنان بە ڕێژەیەكی زۆری پێكهێنانی دانیشتوانی گۆی زەوی دادەنرێت و لە بواری ئابوریشدا ژنان ڕۆلێكی گرنگیان بینیوە بەاڵم بەشداریكردنیان لە چاالكی ئابوری و ێ دەكرێت، پەرەپێدانی زۆر كەمترە لەو ئاستەی كە چاوەڕ
ئەمەش ڕەنگدانەوەی خراپی لەسەر ئابوری جیهان و ژنان هەیە لەگەڵ ئەو پێشكەوتنانه‌ی كە لەم دەیەی دوایدا رویداوە بەاڵم تاكو ئێستا بازاری كار لە هەموو ناوچە جیاوازەكانی جیهاندا لەسەر بنەمای جیاوازی ڕەگەزی دابەش بووە. ئەو بەرەو پێشچونەی ك ه لە ڕەوتی یەكسانی نێوان هەردوو ڕەگەز ڕویداوە لە بواری ئابوریدا پەكیكەوتوە ،بەڵگەش بۆ ئەمە ئەوەیە كە بەشداریكردنی ژنان لە بازاڕەكانی كاردا بە بەراوردكردن لەگەڵ پیاواندا لە ئاستێكی نزمدا دەبینرێت، زۆربەی ئەو ڕەنجەی ژنان دەیدەن لە بواری ئابوریدا نابینرێت، ئەمە بەڕونی لە كەرتی كشتوكاڵی هەستیپێدەكرێت، لە كاتێكدا كشتوكاڵ بە بەردی بناغەی شارستانیەتی مرۆڤایەتیە ،بە بەرهەمی بیری ژنان دادەنرێت ،ئەمەش مانای وایە كە بیری ژنان لە بیری پیاوان تیژتر بوە ،هاوكات ژنان گیرۆدەی هیچ بەندێك نەبون و شتێك نەبوە پێی بوترێت خێزان ،هیچ پیاوێك منداڵی خۆی نەناسیوە بۆیە تاكو ئەو منداڵە لە خەم دەڕەخسا بەكۆڵی دایكیەوە بوەو هەرئەویش سەرچاوەی بژێوی بۆ دابینكردوە ،بۆ ئەم مەبەستە بە دوای بەروبومی درەخت و ڕوەكەكاندا گەڕاوە .ئەمە ئەو ڕاستیەمان بۆ دەردەخات كە ژنان پێش پیاوان كشتوكاڵیان ناسیوە. لە گەڵ بەرەو پێشچونی سیستەمی ئابوری بەرهەمهێنان و بازار لەگوندەكان ڕێگەیان بە ڕۆڵگێڕانی ژنان لەم بوارەدا نەداوە ،لەشارەكانیشدا بەهۆی زاڵبونی پیاوان بە شێوەیەكی ڕەها ژنان تەنیا وەك هێزێكی هەرزانی كار دەبینران ،بەگرنگ نەزانینی ئەم ڕەنجەی ژنان لە نێو ماڵ و بەخێوكردنی
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 28
منداڵەكانی بەیەكێكی دیكە ل ه ئاستەنگیەكانی بەردەم ژنان دادەنرێت ،بەم چەشنە ژنان لەسەر خاك و مافی خۆیان بێگانە كراون و لەژێر چەتری رەحمی پیاواندا ماونەتەوە. لە سیستەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەداریدا سەرباری پەیوەستبونیان بە پیاوانەوە ژنان پارچەپارچەكراون و خراونەتە خزمەت ئەم سیستەمەوە ئەمە لەالیەك ،لەالیەكی ترەوە ژنان وەك كەرەستەیەكی بەردەوامبوونی كۆمەڵگا لەڕوی ڕەگەزیەوە و وەچەخستنەوەوە تەماشاكراون ،ئەو ژنانەی كە بەشێوەیەكی تاك لە سیستەمی ئابوریدا جێگا دەگرن جارێكی دیكە دەبنەوە قوربانی ئەو سیستەمە ،هاوكات تێبینی ئەوە دەكرێت كە كاركردنی ژنان لە كەرتە ناڕەسمیەكاندا بەبەراورد لەگەڵ پیاواندا رێژەیان زۆرترە بەاڵم ژنان ڕووبەڕووی جیاوازی زۆر دەبنەوە لەڕوی پێدانی كرێی كاركردن ،ئەمەش قوربانیەكی دیكەی ژنانە كە لەمافی خۆی بێبەش دەكرێت . ئەگەر تەماشایەكی مێژووی ئابوری واڵتانی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست بكەین تێبینی ئەوە دەكەین كە بەشداری ژنان لەیەكە ئابوریەكاندا دووچاری تانەو تەشەری زۆربونەتەوە لە بازاڕەكانی كاردا ،هەڵبەتە ئەمەش ڕێخۆشكەرێی دیكەیە بۆ سنورداركردنی كار الی ژنان و نەتوانن كارێك بكەن كە كرێكەی وەربگرن ،هەر لە بەر ئەمە كە ژنان لە پۆستە بااڵكان و سەركردایەتی كردنی كاردا بە ڕێژەیەكی كەم دەبینرێت، ئەمەش كاریگەری ڕاستەوخۆی هەیە لە كەمكردنەوەی ئازادیەكانی ژناندا ،لەكاتێكدا ئابوری ئازاد ڕۆڵی گرنگ دەگێرێت لە ئازادی ژناندا. بەڵگەكان ئەوە دەسەلمێنن كاتێك ژنان دەتوانن سەرجەم تواناكانیان لە بازاری كاردا بخەنە گەڕ دەرئەنجام گروتینێكی زۆر دەبەخشنە دەسكەوتە ئابوریەكان ،بۆ پشتڕاستكردنەوەی ئەمەش لە توێژینەوەیەكدا كە ناونیشانی ( ژن و جیهانی كار ) لە ساڵی 2012ئەنجامدراوە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە بەرزبونەوەی ڕێژەی بەشداربوونی ژنان لەهێزی كاردا بۆ ئاستی بەشداری پیاوان بە پێی هەرواڵتێك دەبێتە هۆی بەرزبونەوەی تێكڕای بەرهەمی ناوخۆ ،بۆ نمونە لە واڵتێكی وەك میسر رێژەی بەرز بونەوە دەگاتە ،%34هەمان توێژینەوە خەماڵندنی كردوە كە لە سەر ئاستی جیهان بە رێژەی ()865 ملیۆن ژن هەن كە دەتوانن بەشدارییەكی تەواو بكەن لە ئابوری نیشتمانیدا ،لەم رێژەیە ( )812ملیۆن ژن لە واڵتانی جیهانی سێیەمدا و دواكەوتوەكاندان ،هاوكات بەپێی داتاكانی بانكی دەولی بۆ ساڵی 2013ئەوەی خستوەتەڕوو كە رێژەی ژنان لە هێزی كاردا لە هەندێك واڵتانی وەك عێراق و ئێران و سوریا كەمترە لە ریژەی ،%10ئەم ئاستە نزمەی بەشداری ژنان لەیەكە ئابوریەكاندا هۆكارێكە بۆ زیاتر قەتیسكردن و پاشكۆخستنی ژنان لەكۆمەڵگەدا ،بەپێچەوانەوە بەرزبونەوەی ئاستی بەشداری ژنان لە هێزی كاردا دەبێتە هۆی بەهێزبونی كەسایەتیان و پشتبەخۆبەستنیان و پڕكردنەوەی داواكاریەكانیان لە ڕوی مادی و مەعنەویەوە .سەربەخۆی ژنان
لە ڕوی ئابوریەوە یاخود ئازادی ئابوری ژنان هاوكاری دەكات كە لەسەر پێی خۆیان ڕابوەستن ،هەڵبەتە ئەمە هەوڵو كۆششی زۆری دەوێت چونكە نمونەی ئەو چەشنە ژنانە لەكۆمەڵگە دواكەوتوەكاندا بەهۆی داب و نەریتی لەچوارچێوەكراو بۆ ژنان ڕەنگدانەوەیەكی نەرێنی دەبێت و دەبنە خاڵی ئامانج الی پیاوان ،لەالیەكی دیكەوە ئابوری ناسەكان وایدەبینن كە سەربەخۆی ئابوری ژنان داهاتی خێزان بەهێز دەكات بۆ هەنگاونان بەرەو بەشداریكردن لە پرۆژەی بچوك و گەورە. ئابوری ئازاد هاوكارێكە بۆ ژنان كە لە بڕیاردان ئازادبن سەبارەت بە الیەنەكانی ژیانی خۆیان ،بۆنمونە خوێندن، پێكهانینی خێزان وهتد .ڕەنجدانی ژنان دەبێتە هۆی پێدانی قەوارەیەكی سەربەخۆ بە ژنان و پێدانی رێزێكی تایبەت لەالیەن خێزانەكانیانەوە ،سەرباری ئەوەی ئازادی ئابوری ژنان بواری داهێنان دەڕەخسێنێت بە چەشنێك كە پێشنیاری باشترین بكات بۆ كۆمەڵگە. بەهۆی ئەو دەرئەنجامە بە نرخەی لە مه‌ڕ ئەو ئازادییەی كە ژنان بە هۆی ئابوری ئازادەوە بە دەستی دەهێنن رێگە خۆشكەرێكە بۆ ئەوەی كە ژنان تێكەڵ بن بە كاری تایبەت و گشتی لە ڕوانگەی دونیابینیكی گشتیەوە ،بەمەش هەوڵی خۆسەلماندن بدات لە ڕێگەی خەباتی نێو خێزان و دەرەوەی خێزان ،و بەرپەرچی هەڵگرتنی هەرناسنامەیەك بدات جیا لە ناسنامەی خۆی ،هەروەها دوركەوتنەوە لە ڕوحی خۆپەرستی و دابڕان لە گۆڕانكاریە كۆمەاڵیەتیەكاندا و دژ وەستان بەرامبەر هەر داب و نەریت و ڕێسایەك كە كەسایەتی كەم بكاتەوە و لە چوارچێوەیەك قەتیسی بكات. لەكۆتایدا دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم كە ئێمەی ژنان پێویستمان بە شۆڕشێكە لە سەر ئاستی ڕۆشنبیری و كۆمەاڵیەتی و سیاسی كە لە نێو كۆمەڵگەدا ئەنجامی بدەین، تاكوو دەرەنجامی ئەو شۆرشە ببێتە هۆكاری دەرخستنی هێزو تواناكانی ژنان سەبارەت بە بەرەوپێشبردنی كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی ،چونكە بەرەو پێشبردنەوه‌ی كۆمەڵگە بۆ بەرژەوەندی ژنان و پیاوان دەگەرێتەوە ،بەڵگەشمان بۆ ئەمە ئەو پرنسیپ و ڕێسایەیە كە ئەمڕۆ لە واڵتە پێشكەوتوەكان بە دیدەكرێت. ئەو پێشكەوتنە پشكی سەرەكی دەگەڕێتەوە بۆ بەگەڕ خستنی تواناكانی ژنان ،هەروەها سود وەرگرتن لە كاری رێكخراوە جیهانیەكانی تایبەت بە ژنان بە چەشنێك لەگەڵ سروشتی پێشككەوتنخوازی كۆمەڵگەی ژنی ڕۆژهەاڵتدا بگونجێت.
ژن ی ه ە ڵ ە ب جە
لە رابردوو ئێستادا
ن|كه‌لسووم حوسێن
به‌داخه‌و ه كێشه‌ی هه‌ڵه‌بج ه و ژنانی هه‌ڵه‌بج ه بوه‌ت ه كێشه‌یه‌كی سیاسی و هه‌ر الیه‌ك و ب ه پێ به‌رژه‌وه‌ندی ه سیاسیه‌كانی یان ب ه ناوی ئیسالمه‌و ه یان ب ه ناوی كوردایه‌تیه‌و ه ده‌ستێوه‌ردانی ئه‌م كێشه‌ی ه ده‌كه‌ن و نه‌ك ته‌نیا هیچ ده‌ردێك ل ه ده‌رده‌كانی ئه‌م هه‌رێم ه چاره‌سه‌ر ناكه‌ن ب ه پێچه‌وانه‌و ه ده‌یانكه‌ن ب ه پێنژه‌یكی بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ی خۆیان و به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانیان. بووە بەاڵم ئازادی ژن لە هەڵەبجەو ناوچەی هەورامانات لە هەر جێگایەکی دیکە جیاوازتر
29
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
کاتێک باسی ژن دەکەین هەر یەکەو ئەو پێناسەیەی کە الی خۆی بۆ ژنی داناوە دێتە یادی ،ئیتر ئایا لە دایکیەوە وێنا بکات یان خوشکی یان خۆشەویستەکەی یان خێزانی، جگە لەمانە یان ئەو ژنەی کە زۆر میهرەبان بووە یان ئەو ژنەی کە زۆر زەحمەتی داوە و توشی خەمۆکی کردوە ،یان ئەوەتا کاتێک ناوی ژنی شوینێک دەهینن وێنایەکی هەرە باووتر بۆ ژنی ئەو جێگایە دەکرێت ،بۆ نموونە باسی ژنانی گەرمیان بکرێت خێرا ژنێکی رەشپۆشی پڕ ئاه وناڵەی تاوانەکانی ئەنفال دەبینین ،ژنی شه‌نگال ژنێکی لەدەستی داعش ڕزگار بووی زوڵم لێکراو دەبینین ،ژنی کۆبانێ ژنێکی چەک بەدەست و لێهاتوو ،ژنە گەریال ژنێکی شۆرشگێڕ و چاو نەترس ،و ژنانی وواڵتانی دەرەوە هەر یکەوەو ژنێکی دیار بووە بە پێناسە بۆیان کاتێک باسی ژنی هەڵەبجەش دەکرێت یەکسەر کیمیاباران و بریندار و پێنج هەزار شەهید و ژنێکی چاوەڕوانی مناڵە وونبووەکانیان دێتە پێش چاو ،هیچ یەکێک لەمانە لەگەڵ دروست بوونی ئەم شوێنانەدا دروست نەبوون بەڵکوو ئەوە ژیانی چەند
ساڵەیە ئەم میراتیانەی بەم ژنانە بەخشیوە. لە کۆندا ئەگەر باسی ژنی هەڵەبجە بکرایە رەنگە وێنەی ژنێکی شۆخش و شەنگی زیرەک و ڕۆشنبیر وێنابکرایە بەاڵم ئەمانە گۆڕان، لە ساڵی بیستەکاندا ژنێک ب ه ناوی عادیلە خانم قایمقامی هەڵەبجە بووە ،لە پەنجاکاندا گروپی شانۆیی لە هەڵەبجەدا هەبووە، گروپی هەڵپەڕکێ کچان هەبووە و چەندین مامۆستاو خوێندەواری تێدا هەڵکەوتوە. خۆ ئەو سەردەمانە هەر سەردەمی ئیسالم
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 30
بووە بەاڵم لە دوای ساڵی پەنجاکان ئیتر ئیسالمیەکان کاتێ ئیسالمی ده‌سه‌اڵتداری دەخەنە ئەم سنورەوە ،بەڵێ لە روی نەرینیەوە زۆر گۆرانکاری ڕوی دا بەاڵم دەتوانین بڵێن مه‌ینەتیەکانی ژنان لە دوا ساڵی ١٩٨٨وە واتە لە پاش کیمیابارانی هەڵەبجە بەتەواوی پەرەی سەند ،لە کیمیابارانی هەڵەبجە وەک سەرژمێریەکان دەریانخستوە زۆرینەی قوربانیان ژن و منداڵ بوون کە دەتوانین بڵێن منداڵێش هەر لە سەر خەمەکانی ژنان حیساب دەکرێت ،پاش کیمیابارانی هەڵەبجە و ئاوەدان کردنەوەی ئەم شارە بزانە چ ژنێک لەهەڵه‌بجەدا دەستی بە ژیان کردەوە ،ژنێکی یان قوربانی با بڵێن برینداری کیماباران یان ژنێکی خاوەن دنیایەک شەهید یان کچێکی جوان بەاڵم کەم کەس دەویرێت هاوسەرگیری لەگەڵدا بکات لەبەر ئەوەی دەیانگووت کچانی هەڵەبجە یان نەزۆکن یان منداڵی ناتەواویان دەبێت چونکە بەر کیمیاوی کەوتوون ،یان کچێک کە دەبێت درێژە بە خوێندن بدات بەاڵم لە ناو ملمالنێیەکی سیاسی و شارێکی ویرانکراو و ژیانێکی پڕ چەرمەسەری ،هەموو ئەم گرفتانەو چەندین گرفتی دیکە .ئینجا باشور بەگشتی و هەڵەبجە بە تایبەتی کەوتە بەر ملمالنێی ه سیاسیەکان ،هێشتا برینی کیمیاباران ساڕێژ نەببوو برینی شەڕی ناوخۆ سەری هەڵدا ،هەڵەبجە هەر جارەو دەکەوتە بەر شااڵوی یەکێک لە الیەنە بەناو کوردیەکان هەر الیەنەو دەهات و ژەهری خۆی بەسەر خەڵکی ئەم شارەدا دەرشت .جارێکی دیکە هەڵەبجە و ژنانی هەڵەبجە بوونە قوربانی ئەو شەڕەی کە هیچ ژنێک حەزی لێی نەبوو ،الیەنە ئیسالمیەکانیش بەتایبەتی یەکگرتووی ئیسالمی لە ڕێگای قورئان و پارەی ڕێکخراوی ئیغاسەوە ژن و منداڵی زۆری لە خۆی کۆکردەوە بۆیە زۆر بە ئاسانی توانی ژنانی ئەم شارە بە زۆری بۆخۆی رابکێشێت ،زوڵمی حیزبە عەلمانیەکان و پارەو قورئانی حیزبە ئیسالمیەکان ئەم شارەی کرد بە شارێکی ئیسالمی .کاتێک دەڵێن هەڵەبجە مەبەست تەنها ناو شاری هەڵەبجە نیە بەڵکو گوندەکانی هەڵەبجە و هەورامانیش دەگرێتەوە جۆرێکی کە لە کاریگەریەکانی سەر ژیانی ژنان لە پاش ساڵی ١٩٧٨دەست پێدەکات بە هۆی داگرتنی گوند و ناحیەکانەوە بوو بۆ ناو ئۆردوگا زۆرە ملیەکان ،ئەو ئازادیەی کە ژن لە گوندەکاندا هەیبوو ئەویش ژیانی شار نەیهێشت ،ئاخر ژیانی شار زیندانێکی شەریفانەیە هەموو تواناو بەهرەکانی ژنای گوند لەناو شاردا لە ناوچوون ،هەم لە ڕوی جەستەیەوە هەم لە روی زیهنیەوە چونکە ژنی گوند لە ڕوی پێکەوە ژیانەوە و ل ه بواری سیاسیشه‌و‌ه زۆر به‌هێزبوون و ئه‌مه‌ش خاڵێکی زۆر
گرنگ بوو ل ه ژیانی گوندەكاندا ،چونکە ژنی گوند دەبوو خزمەتی پێشمەرگەشی بکردایەو هەواڵی شەڕەکانی پێشمەرگەشی بزانیایە بۆیە ژنی الدێ زۆر لە ژنی شار باشتر بیری دەکردەوە بەاڵم بەهۆی ئۆردوگا زۆرە ملیەکانەوە ناچار گۆڕا بۆ ژنێک کە دەبێت وەک ژنێکی شاری ڕەفتار بکات .پاشان ك ه کاریگەری ڕاگەیاندنەکان هاتە ئاراوە ژن کاری ئاژەڵداری ،کشتوکاڵ ،سیاسی و سەردانی جیران و خزمانی هەموو کەم كردهوه و جێگای هه‌مو ئه‌مانه‌ش تەلەفزیۆن گرتیه‌وه ،هەر لە ساڵی ٧٨تەوە هەتا ئەمرۆ ڕاگەیاندن کاری خۆی ب ه سیسته‌ماتیك دەکات ،بۆیە ژنی هیچ جێگایەک وەک رەسەنی خۆی نهماوه و زۆر کەم بۆنه‌تەوە .لە ئیستادا ژنی ئەم شارە وەک خاوەنی چەندان خەم و پەژارەیە ،خاوەنی چەندین کێشەی ئابووریە و خاوەنی چەندن کێشەی سیاسیە ،هێشتا زۆر ل ه بنه‌ماڵ ه و دایكان نازانن بنه‌ماڵ ه و منداڵه‌كانیان ل ه كوێن و بێ سه‌رو شوێنن .بۆیە لە سەر هەموو ڕێکخراوه‌كانی ژنان، لە سەر هەموو ژنێکی ئازاد فەرزە کە خاوەن لە ژنانی ئەم شارە دەرکەون خۆیان بە هاوخەمی کێشەکانیان بزانن. چونك ه به‌داخه‌و‌ه كێشه‌ی هه‌ڵه‌بج ه و ژنانی هه‌ڵه‌بج ه بوه‌ت ه كێشه‌یه‌كی سیاسی و هه‌ر الیه‌ك و ب ه پێ به‌رژه‌وه‌ندی ه سیاسیه‌كانی یان ب ه ناوی ئیسالمه‌و‌ه یان ب ه ناوی كوردایه‌تیه‌و‌ه ده‌ستێوه‌ردانی ئه‌م كێشه‌ی ه ده‌كه‌ن و نه‌ك ته‌نیا هیچ ده‌ردێك ل ه ده‌رده‌كانی ئه‌م هه‌رێم ه چاره‌سه‌ر ناكه‌ن ب ه پێچه‌وانه‌و‌ه ده‌یانكه‌ن ب ه پێنژه‌یكی بۆ به‌رزكردنه‌وه‌ی خۆیان و به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانیان .نموونه‌ی هه‌ر به‌رچاویش ئه‌وانه‌ی ك ه ب ه ناوی ئیسالمیه‌ته‌و‌ه له‌م هه‌رێم ه كار ده‌كه‌ن ،زۆرتر خزمه‌ت ل ه پێناو سیاسه‌تی سه‌له‌فیگه‌ری و داعش دا ده‌كه‌ن و هیچ پێوه‌ندیه‌كیان ب ه ئیسالمی راسته‌قین ه و دیموكراتیكه‌و‌ه نیه .بۆی ه زۆر له‌و كه‌سانه‌ی ك ه ل ه كوردستاندا به‌شداری داعش ده‌بن خه‌ڵكی حه‌ڵه‌بجه‌ن .ئه‌مه‌ش هۆكارێك ه ك ه وه‌كوو ژنان و ب ه گشتیش زۆرتر خاوه‌نداریه‌تی له‌م هه‌رێم ه بكه‌ین و هه‌وڵ بده‌ین ك ه ده‌رونیاتی ژنان و كۆمه‌ڵگا بگه‌ین ك ه هاوكات چاره‌سه‌ری ده‌رده‌كانیشیان بین .ژنی ئەم شارە هەمیشە لە هەوڵداندای ه بەاڵم هاوکاری و ڕێگاچارە خاڵی سەرەکیە ئەویش وەک باسمان لێکرد خاڵی کۆتایی کە راگەیاندن بوون ئیستاش دەتوانین لە خاڵی کۆتاییەوە دەست بکەینوە بە دانانی ڕێگا چارەکان و به‌رده‌وام راستیه‌كان ل ه رووی راگه‌یاندنیشه‌و‌ه بتوانین ئاشكرا بكه‌ین.
،،
ئه‌م جار ه وه‌كوو تروسك ه بۆ به‌شی ژیاننامه‌ی ژنان سه‌ردانی دایكێكی 90ساڵ ه ب ه ناوی قه‌دیف ه مه‌حموود ل ه خانه‌قینمان كردو ه و گوێ بیستی قس ه جوانه‌كانی و ده‌رده‌دڵه‌كانی ،ژیانی ئه‌و سه‌رده‌م ه و هاوكات ئێش و ئازاری ژیانی بووین و هه‌وڵمان دا ل ه چه‌ند الپه‌ره‌یه‌كی ئه‌م جاره‌ی تروسكه‌دا جێگا ته‌رخان بكه‌ین بۆ قس ه خۆش و ب ه ئه‌زموونه‌كانی دای ه قه‌دیف ه و له‌و بڕوایه‌داین ك ه ئێوه‌ی خوێنه‌ریش زۆر ب ه مه‌راقی ژیانی دای ه قه‌دیفه‌ن. ل ه دایك بووی گوندی "قول یه‌هودی" سه‌ر ب ه شاری خانه‌قینم و ل ه عه‌شیره‌ی ده‌لوین .هاوكات ل ه گونده‌كانی ئه‌ركه‌وازی، پاش ه كۆڤی ،شێره‌وه‌نیش دا ژیاوم .ژیانمان هه‌میش ه ل ه ناو كوچبه‌ریدا تێپه‌ر بووه و به‌رده‌وام ل ه گوندێك بۆ گوندێكی تر و ل ه ناوچه‌یه‌ك بۆ ناوچه‌یه‌كی تر كوچمان كردوه .ل ه بیرم دێ كاتێك منداڵ بووم و ته‌مه‌نم سێ ساڵ بوو ل ه "پاش ه كوفی" ل ه گه‌ڵ مندااڵنی دیكه‌دا سه‌رقاڵی یاری مندااڵن ه بووین .یاری هه‌ڵپه‌ركێ ،بووكه‌ڵ ه و زۆر یاری ترمان ده‌كرد .بۆ ماوه‌ی 3مانگ ل ه مه‌كته‌ب خوێندم به‌اڵم ب ه هۆی كوچبه‌ریه‌و‌ه نه‌متوانی درێژ‌ه ب ه خوێندن بده‌م ،ئه‌گه‌ر وه‌كوو ئێستا ده‌مزانی خوێندن ب ه كه‌ڵك دێت ب ه تاكید وازم لێنه‌ده‌هێنا. هه‌رچێ كه‌م فكر وه‌فامه‌وه نیشته‌جا نی ه دڵ وه المه‌و‌ه ئه‌ی دڵه‌كه‌ی خۆمه‌و وه‌ك شه‌تاو لێڵه‌ن وه‌ك هه‌وره‌كه‌ی به‌هار ل ه گه‌شت و گێڵه‌ن دڵه‌كه‌م بدڕن سیه‌م ده‌رئارن ئه‌ر سیا نه‌و خۆم ،ل ه سه‌نگ هه‌اڵرن ل ه ته‌مه‌نی 20ساڵیدا بووم ك ه ب ه زۆر ب ه مێردمیان دا .ئه‌و كات ه سه‌یار‌ه نه‌بوو ،منیان سواری مایین كردبوو و یه‌كێك ل ه پێش مایینه‌كه‌و‌ه ده‌رویشت ،هاوكات پاخه‌سووش ل ه گه‌ڵ بووك دا ده‌هات( .پاخه‌سوو ئیشی ئهوه بوو ك ه ل ه دوای پێوه‌ندی بووك و زاوا بزانێ ئه‌و بووك ه كچ بووه یا نه) 8منداڵ 4كوڕ و 4كچم هه‌بوو 2 .كوڕم ل ه ته‌قینه‌وه‌ی ئه‌ڵغامدا ل ه ساڵی 2007دا گیانیان ل ه ده‌سدا .سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ك ه ب ه زۆر مێردم
كردبوو به‌اڵم نێوانمان باش بوو ،مێرده‌كه‌م كاری زه‌راعه‌تی ده‌كرد و هاوكات بوستانمان ده‌چاند .كاری چاندی گه‌نم و جو ،زراعه‌ت ،دره‌وی گه‌نم و كۆكردنه‌وه‌ی ده‌ستكه‌وتی بێستان هه‌مووی ب ه هاوكاری یه‌ك ده‌مانكرد .هاوكات خه‌ڵك ل ه كاتی كاركردندا یارمه‌تیده‌ری یه‌ك بوون ،بێگومان ل ه كاتی كاركردن هه‌موو بنه‌ماڵ ه پێكه‌و‌ه كاریان ده‌كرد. دنیامان گۆزه‌شت وه‌ك ئاو هااڵن گله‌ی پیریه‌كه‌م وه شه‌و مه‌نااڵن پیری هاتی ه وه پیریمه‌وه كه‌س نای ه وه ته‌نگ دڵگیریمه‌وه دڵگیری خوه‌مه‌و په‌سه‌نی عام ه هه‌ر چێ ئه‌كه‌م دڵ نی ه وه المه‌و‌ه دیسان ل ه جێگایه‌كی تر دای ه وه‌ها ده‌ڵێ: ئه‌ی دڵه‌كه‌م ه وه‌ك شه‌تاو لێڵه‌ن وه‌ك هه‌وره‌كه‌ی به‌هار ل ه گه‌شت و گێڵه‌ن دڵه‌كه‌م بدڕن وه نوك و نه‌شته‌ر هیچ تێا نی ه ل ه زووخاو به‌ته‌ر
* هه‌میشه حه‌ق ل ه ژێر ناحه‌ق دا شاردراوه‌یه
ل ه سه‌رده‌می ئێمه‌دا زۆرتر ل ه گونده‌كاندا كوێخا رۆڵی رێوه‌به‌ری هه‌بوو ،كوێخاكان قه‌ت خزمه‌تی خه‌ڵكیان نه‌ده‌كرد، زۆرتر ل ه خزمه‌تی حكومه‌تی به‌عس دا بوون .هه‌ر له‌و كاته‌دا خه‌ڵكی جووله‌كه‌ش له‌م هه‌رێمه‌دا بوون ك ه هه‌موو شته‌كانیان ده‌فروشت و ده‌رویشتن ،كاتێ ده‌رویشتن دهیانگوت باش ه ئێم ه شته‌كانمان ده‌فروشین و ده‌یكه‌ین ب ه پاره ،به‌اڵم رۆژێك سڕه‌ی ئێوه‌ش وه‌رێ به‌اڵم ئه‌و كات ه كه‌س نی ه شته‌كانی ئێوه‌ش
31
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
،،
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 32
بكڕێ و هه‌موو شت به‌جێ بهێڵن و بڕون ،راستیشان گوت، خه‌ڵك هه‌موو شتی خۆی ب ه جێ هێشت و كوچبه‌ر بوون، زۆریشیان رویشتن ه شاره‌كانی رۆژهه‌اڵت و ئێران .خه‌ڵك زۆرتر ل ه به‌ر زه‌ختی حكومه‌تی به‌عس ده‌رویشتن و گونده‌كه‌شمان چونك ه ل ه سنوری رۆژهه‌اڵتدایه ،ده‌رویشتن ه رۆژهه‌اڵت. ل ه كاتی ته‌رحیله‌كه‌دا ل ه ساڵی 74ل ه دوای ئاش به‌تاڵ ك ه شۆڕش توایه‌و‌ه كورده‌كانی سه‌ر سنووری رۆژهه‌اڵتیان برد‌ه باشووری عێراق وات ه ره‌مادی و ناسری ه و ل ه گه‌ڵ ئه‌وه‌ش خه‌ڵك گونده‌كانیان ب ه ناوی "عایدوون" ل ه گوند ده‌رده‌خست و چوڵیان ده‌كرد ،دوای چۆڵ بوونی گونده‌كان عه‌ره‌ب نیشته‌جێ گونده‌كان ده‌كرا .ئه‌و كات ه برای مێرده‌كه‌م ك ه ل ه شه‌ڕی فه‌له‌ستین مێشكی تێكچوبوو ك ه سه‌یاره‌ی زیله‌كانی (ئه‌م سه‌یاران ه بۆ كۆكردنه‌و‌ه خه‌ڵك و بردنیان بۆ ئه‌نفال ده‌هاتن) بینی یه‌كسه‌ر بۆ خۆی رویشت بۆ الی سه‌یاره‌كان و كه‌وت ه نێو كاروان ئه‌نفال كراوه‌كان ،به‌م ره‌نگ ه زۆر خه‌ڵكیان كۆ كردهوه و بردیانیان ،هه‌تا گه‌یشت ه سڕه‌ی ئێم ه وتیان ئیتر ته‌واو پێویست ناكات ،مه‌گه‌ر نا ئێمه‌ش خۆمان ئاماد‌ه كردبوو ك ه بمانبه‌ن. جا وه‌ها به‌رنامه‌مان دارژاندبوو ك ه كاتێك ئێمه‌یان برد بتوانین ب ه شێوازێك شاردراوه بگه‌ڕینه‌وه ،بۆی ه به‌ر له‌و‌ه زۆر شتمان ل ه گوند ده‌رخستبوو و به‌ڕێمان كردبوو‌ه شار .ئه‌وانه‌ی ك ه ب ه ناو ئێرانی بوون ل ه دوای ئهوه ك ه ته‌قینه‌وه‌ی زانكوی موسته‌نسری ه پێكهات ،ل ه دوای ئهوه ك ه له‌یال قاسم و هاوڕێیانی شه‌هید كران ،هه‌موو كورده فه‌یلیه‌كانیان ره‌وانه‌ی ئه‌ودیوی سنوور كرد و به‌ڕێیان كرد‌ه رۆژهه‌اڵت و دهیانگوت ك ه ئێو‌ه ناسنامه‌تان نی ه و ئه‌سڵتان ئێرانی ه و بگهڕێنهوه بۆ جێگای خۆتان .ب ه شه‌و و ب ه رووتی هه‌موویان برد‌ه سه‌ر سنووری رۆژهه‌اڵت و نه‌یانهێشت یه‌ك شت ل ه گه‌ڵ خۆیان ببه‌ن .ل ه ئێراندا دهیانگوت ئێو‌ه ئێراقین و ل ه ئێراقیش دا دهیانگوت ئێرانین ،بۆی ه ل ه هه‌ر دوو ال ناسنامه‌یان پێ نه‌ده‌درا ،هه‌ر له‌و كاته‌دا سه‌دام وتی چونك ه ئێو‌ه ئێرانین پێویست ه بگهڕێنهوه بۆ ئێران و نابێت هیچ ل ه گه‌ڵ خۆتان ببه‌ن ،له‌و نێوانه‌دا مابوون ،ن ه ئێرانی بوون و ن ه ئێراقی .ل ه دوای روخانی حكومه‌تی به‌عس هه‌ندێكیان گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ باشوور به‌اڵم زۆریشیان ل ه رۆژهه‌اڵت مانه‌وه. دیسان هه‌ر له‌و كاته‌دا كاتێ له‌یال قاسم و هه‌ڤااڵنی ل ه سێداره‌دران ،هه‌ر كه‌س زۆر ناراحه‌ت و غه‌مگین بوون ،به‌اڵم كه‌س نه‌یده‌وێری ده‌ریببڕێ و هه‌ر كه‌س دڵخوشی خۆی ده‌دایه‌وه. هه‌ر چێ ئه‌نیشم وه الی خه‌مه‌و‌ه هه‌ر خۆم دڵخوه‌شی خۆه‌م ئه‌مه‌وه ئه‌و كات ه ته‌نانه‌ت كه‌س نه‌ده‌وێری بڵێ كوردم ،پێویست بوو هه‌ر كه‌س ب ه عه‌ره‌بی قس ه بكات. دڵم نهماوه هه‌ر هه‌ناسه‌مه
شه‌وان و رۆژان هه‌ر وه‌سواسه‌م ه خه‌م نان و خه‌م ئاو خه‌م بی ب ه به‌رگم خه‌م بی وه قوالو به‌ن بی ل ه جه‌رگم خه‌م نان و خه‌م ئاو خه‌م وه‌رده‌نم ه خه‌م حه‌ڵقه‌ی زنهارو ل ه گه‌رده‌نم ه ل ه كاتی ئه‌نفاڵه‌كه‌شدا هه‌موو خه‌ڵكیان ل ه ماڵه‌كانیان ده‌رده‌خست و ده‌یانخست ه ناو سه‌یاره‌كه‌ی مه‌زن و هه‌موویان زیند‌ه ب ه چاڵ ده‌كرد .ب ه سه‌دان هه‌زار كه‌س وه‌ها ئه‌نفال كرا ك ه ل ه ناویشیاندا چه‌ندین خزم و كه‌سی ئێمه‌شی تێدا بوو. كاتێ حوكمی زاتی ل ه ساڵی 73بۆ ئه‌وه‌ی خه‌باتی پێشمه‌رگایه‌تی و شۆڕش به‌رده‌وام نه‌بێ ،سه‌دام ل ه گه‌ڵ بارزانی رێكه‌وت ك ه حوكمی زاتی بدات ب ه كوردستان و خه‌ڵك به‌م ه زۆر خوه‌شحاڵ بوو و شایی و هه‌ڵپه‌ركێ زۆریان كرد، پێشمه‌رگ ه دابه‌زی ه ناو شار و گونده‌كان و شه‌و تا به‌یانی ب ه ده‌هۆڵ و زۆرنا خه‌ریكی به‌زم و شایی بوون ،هه‌موومان ب ه خوه‌شحاڵی ئه‌م بابه‌ت ه جل و به‌رگی كوردیمان ل ه به‌ر كردبوو .به‌اڵم ئه‌م خۆشی ه زۆر درێژه‌ی نه‌خایاند و ئاش به‌تاڵ پێشكه‌وت و هه‌موو خوشیه‌كان ب ه جارێ ته‌واو بوو .شایی و ی ئه‌و كات ه خۆشترین بیره‌وه‌ری بوو ل ه ژیانمدا و خوه‌شحاڵ ناخۆشترین بیره‌وه‌ریش باڵو بوونه‌وه‌ی بنه‌ماڵه‌م و دووركه‌وتنی منداڵه‌كانم بوو ك ه ئێستا هه‌ر كامه‌یان ل ه واڵتێكن و دوورن ل ه من و هاوكات دوانیان ب ه ئه‌ڵغام ژیانیان ل ه ده‌س دا و ئه‌مه‌ش بۆ من زۆر زه‌حمه‌ت بوو .بێگومان زۆرم پێ خۆش ه ك ه رۆژێك هه‌موویان جارێكی دیك ه ب ه ده‌ور یه‌كدا كۆببنه‌وه. یا خوا بێته‌و ده‌ورانی هه‌نی ئاغ ه بنیشێ و خزمه‌كار چه‌نی
* كۆمه‌ڵگای ئێستا دا وه‌فا و ره‌حم نهماوه و خوشه‌ویستی كه‌م بوه‌ته‌وه
دای ه قه‌دیف ه ل ه جێگایه‌كی تر باسی چۆنیه‌تی پیرۆزبایی جه‌ژنه‌كان و موناسیبه‌كان ده‌كات و وه‌ها ده‌ڵێ: هه‌ر كه‌س ل ه ماڵی خۆیاندا خواردنی دروست ده‌كرد و ئاماده‌كاری جه‌ژنی ده‌كرد ،هه‌ر كه‌س سه‌ردانی یه‌كتر و پیرۆزبایی جه‌ژنیان ل ه یه‌كتر ده‌كرد .هاوكات 3رۆژ پیرۆزبایی جه‌ژن ده‌كرا ،رۆژی یه‌كه‌م ل ه باوا مه‌حموو ،رۆژه‌كانی تر ل ه عه‌له‌مدار و خدری زیندوو و رۆژی ئاخریش ل ه به‌یرام گووتی یا پاشا كوپری جه‌ژن ده‌گیرا .ژن و پیاو ب ه ئاهه‌نگی ده‌هوڵ و زۆرنا شایی و هه‌ڵپه‌ركێیان ده‌كرد و تێكه‌اڵو بوون .ئه‌و كات ه ژیان زۆر خوش بوو ،ئێستا ره‌حم نهماوه ،خه‌ڵك ئامشۆی یه‌كتر ناكه‌ن. دیسان ل ه كاتی پرس ه و ته‌زیه‌دا سێ رۆژ مه‌راسیم ده‌گیرا، خه‌ڵك ل ه گوندێكی دیكه‌و‌ه هه‌تا گوندی تر ده‌چوون بۆ پرسه،
ل ه جێگایه‌كی تر ل ه قسه‌كانیدا باسی هونه‌ر‌ه ده‌ستیه‌كانی خۆی ده‌كات و ده‌ڵێ: شتی كۆن ه ك ه ب ه به‌ن دروست ده‌كران كاتێ خراپ ده‌بوون ب ه ته‌شی دیسان ده‌مرێسا و ده‌مكرده‌و‌ه ب ه بن بۆ دروست كردنی مه‌وج ،هاوكات خه‌یاتیم ده‌كرد، دیسان خه‌ریكی كاری ناو ماڵ و حه‌یوانداری و زه‌راعه‌تیش ده‌بووم .كچه‌كانیشم هه‌موو فێری خه‌یاتی كردبوو و ژیانی خۆمان به‌م ره‌نگ ه بهڕێوه ده‌برد .ئه‌و كات ه پاره زۆر نه‌بوو ،به‌اڵم ژیان خۆشتر بوو .ئه‌م هه‌موو خه‌م و خه‌فه‌ت ه ك ه ئێستا هه‌یه، ئه‌و كات ه نه‌بوو .ئه‌و كات ه هه‌ر كه‌س بۆ یه‌كتر باش بوون .خواردنی ئه‌و كات ه دوینه ،شه‌له‌م، ساوار ،ماست و په‌نێر و شتی وه‌ها هه‌بوو .زۆر جار ماستم دروست ده‌كرد هاوكات ل ه گه‌ڵ فروشتندا ده‌مبه‌خشی ب ه دراوسێه‌كانمان و قه‌ت پاره‌شم وه‌رنه‌ده‌گرت.
33
* حكومه‌ت و ده‌وڵه‌ت هه‌مووی ئه‌و پاره‌ی ه ك ه خستویان ه به‌غه‌ڵیان
دروست بوونی حكومه‌تی كوردی ل ه سه‌ره‌تادا باش بوو ،به‌اڵم دوایی هه‌ر الیه‌ن و پاره‌ی خۆی خست ه گیرفانی و ته‌ماشای خه‌ڵكیان ده‌كرد .قسه‌یه‌كی گه‌وره‌كان هه‌ی ه ده‌ڵێن ئه‌وه‌ی ك ه تێری خوارد قورقێن ه ده‌دات ،ئه‌وه‌ی تریش ده‌ڵێ نوش .ئه‌وانیش نوشی ده‌كه‌ن و فه‌قیریش چاوه‌نزاره .خانه‌قینیش هه‌تا ئێستا ل ه سه‌ر ناوچ ه دابڕاوه‌كان حیساب ده‌بێت، ل ه كاتێك دا سه‌رده‌مانێك خانه‌قین هه‌موو كورد بوون .كاتێ من 4ساڵ بووم ته‌ك ته‌ك عه‌ره‌ب له‌م
قسه‌مان بۆیان ده‌كرد ،به‌اڵم ك ه چی ئێستا دۆخه‌ك ه ب ه پێچه‌وانه‌ی داخوازه‌كانی خه‌ڵك و ئێم ه بوو. ل ه كوتاییش دا دای ه قه‌دیف ه ل ه واڵمی ئه‌و پرسیاره‌ی ك ه ئێستا بۆ خه‌بات و تێكۆشانی كوردستان پێویست ه چی بكرێت و ئه‌و له‌م باره‌دا چی ده‌ڵێ ،وتی: "هه‌ر چی باش ه بۆ تێكۆشه‌ران بمێنێ و هه‌رچی خرابه‌ی ه بۆ خرابه‌كه‌ی بمێنێته‌وه".
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
هه‌ر ماڵێك و ب ه پێ توانایی خۆی خواردنی دروست ده‌كرد بۆ ماڵی پرس ه و خاوه‌ن مردوه‌ك ه و بۆ ئه‌م سێ رۆژ‌ه یارمه‌تیده‌ری یه‌ك بوون. ل ه كاتی منداڵ بوونیش دا خه‌ڵك دیسان سه‌ردانی یه‌كتریان ده‌كرد ،به‌اڵم ئه‌و كات ه چونك ه نه‌خوشخان ه زۆر نه‌بوو ،ژنان زۆرتر ل ه ماڵدا منداڵه‌كه‌یان ده‌بوو .زۆر جاریش ل ه به‌ر شه‌رم و عه‌یب ل ه كاتی منداڵبووندا جگ ه له‌و ژن ه كه‌س نه‌یده‌زانی ،منداڵه‌كه‌ی ده‌بوو ناوكی ده‌بڕی و ده‌یپێچاوه ،ئینجا ده‌رده‌ور پێیان ده‌زانی ،سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ك ه ئه‌ركی زۆر ل ه سه‌ر شانی ژنان بوو ،به‌اڵم زۆر ب ه ئاسانیش منداڵیان ده‌بوو وه‌كوو ئێستا ئازاریان زۆر نه‌بوو چونك ه جووڵ ه و هات و چوو زۆر بوو .
ناوچه هه‌بوو و هه‌تا كۆتایی ساڵی 1974ك ه سه‌دام كورده‌كانی یا ئه‌نفال كرد یا نه‌چاری كوچبه‌ریان كردو ب ه جێگای ئهوه عه‌ره‌بی نیشته‌جێ كرد. ئه‌گه‌ر ئێستا بۆ ره‌حه‌تی ژیان بڵی خه‌ڵك زۆر ل ه ناو خوشی دان ،به‌اڵم ئه‌و خوشی ه تامی نیه ،مه‌عنه‌ویاتی تێدا نیه ،دڵته‌نگی زۆره ،خه‌ڵك بێ مه‌عاشن ،ئه‌وانه‌ی ك ه خاوه‌ن پاره‌ن ده‌یخه‌ن ه گیرفانیان ،ده‌یدزن و ده‌چن بۆ ئه‌وروپا و ده‌یكه‌ن ه كاڵو قه‌الچ ه و ئێمه‌ی فه‌قیر و هه‌ژاریش هه‌ر وه‌ك خۆمانین .ل ه كاتێكدا ئێم ه زۆر زه‌حمه‌تمان كێشا بۆ ئه‌وه‌ی ئیستقرار ل ه واڵته‌كه‌مان ب ه جێ ببێت .هه‌موو بنه‌ماڵه‌مان خه‌ریك كار و خه‌بات بووین ،ئه‌و قۆناخ ه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی ك ه منداڵێك ل ه سكم دا بوو ،ب ه بیانووی نان دروست كردن و نان بردن نامه‌ی پێشمه‌رگه‌مان ده‌هێنا و ده‌برد ،زۆرتر خه‌باتی ته‌نزیمی ناو شار و گونده‌كانمان بهڕێوه ده‌برد ،هه‌ر ب ه رێگای ئه‌و نامانه‌و‌ه خه‌ڵكمان بۆ موناسیبه‌كان ئاگادار ده‌كرده‌وه ،ئێم ه پێشمه‌رگه‌ی ناوخۆیی بووین و ل ه ناو ژنان دا كونگره‌مان ده‌كرد و
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 34
نوژیان هه‌ڵگری شکۆ و فه‌لسه‌فه‌ی ئازادی و باوه‌ڕی ب ه شۆڕشی مرۆڤایه‌تی بوو ،هه‌ڵگری ئه‌و کامێرای ه بوو ک ه وێنه‌ی خیانه‌تی ده‌گرت ،بۆی ه ب ه ئامانج گیرا ،نوژیان ل ه دواین وتاری خۆی چه‌ندین ڕاستی ب ه ڕاشکاوی ده‌خات ه روو ،کاتێک مرۆڤ ئه‌و وتار‌ه ده‌خوێنێته‌وه ،ده‌زانێت ک ه بۆچی به‌تایبه‌ت نوژیان ب ه ئامانج گیراوه ،ویستیان ب ه له‌ناوبردنی نوژیان چی به‌ده‌ستبێنن ،هه‌موویمان بۆ ئاشکرا ده‌بێت. نوژیان ئه‌و ژن ه ڕۆژنامه‌نوسه‌ی هیچ سنورێکی دانه‌نا ل ه به‌رده‌م ژیانی خۆی.ئه‌و ژیانێکی پڕ ل ه شکۆمه‌ندی هه‌ڵبژارد ،گرنگ نه‌بوو به‌الیه‌و‌ه ل ه کوێ خه‌بات ده‌کات ،بۆی گرنگ بوو له‌پێناو چی ده‌یکات ،ئه‌و ئازادی خۆی ل ه ئازادی ژنانی ئێزیدی ده‌بینیه‌وه ،ل ه چاوی منداڵ ه یه‌تیم و پێخواسه‌کانی چیای شه‌نگال ئاسۆی ڕۆشناییه‌کی بێ سنوری به‌دیده‌کرد ،هه‌ربۆی ه وتی من ل ه شه‌نگال ده‌ژیم .ئه‌و بێ هیوا نه‌بوو ل ه چاره‌نوسی کیژۆڵ ه به‌که‌نیزه‌ک کراوه‌کان و هه‌میش ه چاوه‌ڕوان بوو دیمه‌نی خه‌نده‌ی شادبوونه‌وه‌یان بگرێت و ب ه ده‌نگی به‌رز بڵێت شه‌نگال ئازاده کیژۆڵه‌کانیش ده‌گه‌ڕێنه‌وه ،هاوار بکات و بڵێت؛ زوڵم، سته‌م ،ڕفاندن و کوشتن کۆتایی هات .ئه‌و قه‌ڵغانی مرۆیی بوو ،هه‌ربۆی ه هه‌میش ه وه‌ک قه‌ڵغانیش مایه‌وه .هیچ تیرێک نه‌یتوانی بۆ چرک ه ساتێک نوژیان بوه‌ستێنت ،ئه‌و هێند‌ه وریا بوو ،پێنوسه‌که‌ی ئه‌و شمشێر‌ه بوو ،قه‌ت له‌کااڵن نه‌ده‌خه‌وت. ئه‌و هه‌میش ه ب ه جۆش و مۆڕاڵی خۆی ده‌ناسرایه‌وه ،ک ه ده‌وترا نوژیان به‌ر ل ه هه‌رشتێک جۆش ،جموجۆڵ ،پێنوس ،وێنه ،ژن و گه‌ڕان به‌خه‌یاڵی هه‌رکه‌س ده‌هات. به‌ڵێ نوژیان ،باش ده‌یزانی ئێر‌ه واڵتی کوشتنی ئه‌و مرۆڤانه‌ی ه ک ه بیرێکی ئازادیان هه‌یه ،واڵتی ژن کوژه‌کانه ،سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش نه‌ترسا ،ئه‌و باش ده‌یزانی ئێر‌ه ئه‌و نیشتیمانه‌ی ه ک ه هه‌زاران ساڵ ه ب ه رێگه‌ی نۆکه‌رانه‌و‌ه خوێنی ڕۆڵ ه تازه الوه‌کانی ده‌ڕژێت ،به‌اڵم ئه‌و نه‌ترسا و ڕووی کرد‌ه شه‌نگال .شه‌نگال واتا ئه‌و واره‌ی ک ه هیچ نهماوه له‌سه‌ری تاقی نه‌کراوه‌ته‌وه .نوژیان وتی؛ ب ه ڕژاندنی خوێنم ،ب ه شکاندنی کامێراکه‌م ،هیچ که‌م نابێته‌و‌ه ل ه ده‌ریای ئه‌شقی ئازادی ،ته‌نها خۆیان سه‌رشۆڕ و داماو ده‌بن ،خۆیان ڕیسوای مێژوو ده‌که‌ن. ل ه دواین وتاری خۆیدا نوژیان هێند‌ه واقیعبین باس ل ه دۆخی شه‌نگال ده‌کات ،ک ه مرۆڤ باش تێده‌گات بۆ نوژیان ب ه ئامانج گیرا ،رۆژێک به‌ر ل ه بریندار بوونی ل ه ڕۆژنامه‌ی ئوزگور پۆلۆتیکا نوسیویه: " خه‌ڵکی شه‌نگال ک ه ب ه سه‌دان ساڵ ه به‌ده‌ست ئه‌قڵیه‌تی فاشیزم و تاکگه‌رایی ده‌ناڵێنێت ،جه‌سته‌ی پڕبوو‌ه ل ه برین، تازه ب ه تازه خه‌ریک ه سارێژی ئه‌و برینانه‌ی ده‌کات .وه‌ک ئه‌وه‌ی ب ه گشتی ده‌زانرێت ئه‌م خه‌ڵک ه ڕووبه‌رووی 72فه‌رمان هاتوه، به‌اڵم به‌ته‌واوی ژماره‌ی ئه‌و کۆمه‌ڵکوژیان ه نازانرێت و دواین کۆمه‌ڵکوژیش هه‌موومان پێکه‌و‌ه شایه‌تیمان بۆی کرد .ئه‌م ی ک ه هێشتاش ل ه ژێر کاریگه‌ری ئه‌و فه‌رمانه‌دای ه و خاک ه شه‌ڕێکی قورسی له‌سه‌ر به‌رێوه‌ده‌چێت ،ئه‌م گه‌لەی ل ه
ن|شه‌نگار برادۆست، رۆژنامه‌وان
بۆچی نوژیان به‌ئامانج ده‌گیرێت؟ به‌رامبه‌ر شه‌ڕی بێ ئامان تێکۆشانی ژیان ده‌کات ،له‌م به‌هاره‌دا سه‌رله‌نوێ له‌دایک دهبێتهوه. به‌ڵێ ،له‌و ڕۆژانه‌دا شه‌نگالیه‌کان به‌بێ ترس بناغه‌ی سیسته‌مێک داده‌ڕێژێن ک ه ب ه باوه‌ڕی ئازادی خۆی ،زمان، هه‌بوون و ناسنامه‌ی خۆی گوزار‌ه ل ه خۆی بکات ،ب ه بێ ئه‌وه‌ی هیچ هه‌نگاوێک به‌ره‌و دواو‌ه بهاوێژێت ئیدی شه‌نگال ده‌بێت ه خاوه‌ن ستاتۆی خۆی .ئێزیدیه‌کان دوای شه‌نگال که‌وتن ه خۆو ئه‌وه‌یان خسته‌ڕوو ک ه ئیدی کاتی ئهوه هاتوه ئیدی ئه‌م ڕووداوان ه تێپه‌ڕ ببن ،نه‌ک ته‌نها کاتی هاتوه به‌ڵکو درکیان به‌وه‌ش کرد ک ه دره‌نگ ماون .ب ه پێشه‌نگی ئه‌نجومه‌نی دامه‌زرێنه‌ری شه‌نگال ئاماده‌کاری ده‌کرێت بۆ شه‌نگالێکی خۆبه‌ڕێوه‌به‌ر. ل ه باوه‌ڕی ئێزیدیه‌کاندا خۆبوون،واتای به‌هارێکی نوێ ،هیواو و هه‌موو نوێبوونه‌وه‌کان و جوانیه‌کان ده‌به‌خشێت و به‌و شێوه‌ی ه شرۆڤه‌ی ده‌کا ،واتا گوزاره‌یه‌کی ئیالهی ک ه خۆبوون و بوون ب ه خاوه‌نی خود ،ل ه خۆده‌گرێت .چونک ه خوداوه‌ندی ئه‌وان مرۆڤه‌کان وه‌ک به‌شێک ل ه خۆیان ده‌بینێت و نوێنه‌رایه‌تی سته‌مکاری و ده‌سه‌اڵتداری ناکات .هه‌ربۆی ه ئێزیدیه‌کان ل ه جه‌وهه‌ری خۆیاندا هه‌ڵگری سیسته‌مێکن ک ه خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری ل ه خۆده‌گرێت .به‌اڵم وه‌ک ئه‌وه‌ی ل ه هه‌ر شوێنێکی کوردستان
بۆچی په‌ده‌که؟
ل ه ڕۆژی 3ی ئاب چی ڕوویدا هه‌ر که‌س ده‌زانێت ،هێزه‌کانی به‌ناو پاراستنی شه‌نگال ب ه هه‌موو چه‌ک و تفاقی خۆیانهوه، ب ه خێرایی ڕوناکی ل ه شه‌نگال رایانکردن ب ه هه‌زاران گه‌نج، ژنی ئێزیدیان دای ه ده‌ست داعش .ئامانجی سه‌ره‌کیش ئهوه بوو شه‌نگال ل ه ئێزیدیه‌کان پاکبکه‌نه‌و‌ه و ل ه هه‌رێمه‌که‌دا ڕێگ ه ل ه به‌رده‌م پێکهاته‌یه‌کی سون ه بکه‌نه‌وه .دوای ئه‌وه‌ی بزووتنه‌وه‌ی ئازادی ئه‌م پالنه‌ی هه‌ڵوه‌شانده‌وه ،وه‌ک ئه‌وه‌ی هیچ شتێک ڕووینه‌دابێت ،ب ه بێڕوویی جارێکیتر (په‌ده‌که) گه‌ڕایه‌و‌ه شه‌نگال و ویستی کار‌ه نیوه‌چڵه‌کانی ته‌واو بکات. ل ه پڕۆژه‌ی سه‌رله‌نوێ دیزاین کردنی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست، په‌ده‌ک ه ئه‌رکی پاسه‌وانی به‌ر ده‌رگای گرتۆت ه ئه‌ستۆ و له‌ناو ڕێککه‌وتنی قوڵدایه .حساب ه هه‌ر‌ه مه‌زنه‌کانی په‌یمانی نێوان ئاکه‌په-داعش -په‌ده‌که ،به‌ربه‌ستکردنی ئیراده‌ی ئێزیدیه‌کان و به‌گشتی گه‌لی کورده .ئامانجی هاوبه‌شی سه‌رجه‌م ده‌وڵه‌ت ه فاشیسته‌کان ئه‌وه‌ی ه ک ه ب ه ترس و تۆقاندن ،ئه‌شکه‌نجه، گوشار و چه‌وساندنه‌و‌ه ده‌یانه‌وێت به‌و شێوه‌ی ه گه‌لێکی بێ ئیراده‌کراو پهروهرده بکه‌ن. ئه‌قڵیه‌تی په‌ده‌که ،ئه‌زمون ل ه دکتاتۆری ئاکه‌پ ه وه‌رده‌گرێت، ده‌وڵه‌تی داگیرکه‌ری تورکیاش ل ه باکوری کوردستان شه‌ڕی سه‌رتاسه‌ری له‌به‌رامبه‌ر گه‌لی کورد ڕاگه‌یاندوه ،ده‌یه‌وێت ل ه باشوری کوردستانیش دژ ب ه بزوتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی گه‌لی کورد ئه‌و شه‌ڕ‌ه ئه‌نجامگیر بکات .بوونی په‌ده‌ک ه ل ه ئێستادا، خۆی ل ه ده‌سه‌اڵتداری و مانه‌وه‌ی ئاکه‌پ ه ده‌بینێته‌وه ،خاکی باشوری کوردستان به‌ڕووی داگیرکه‌ری ده‌وڵه‌تی تورکیا کراوه‌ته‌و‌ه و بست ب ه بستی ئه‌م خاک ه ڕۆژان ه ده‌فرۆشرێت .ئه‌و ئه‌قڵیه‌ت ه ل ه سه‌رده‌می شه‌ڕی مه‌زهه‌بی ڕۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاستدا ڕووی ڕاستی ئاشکرا بوو. به‌اڵم ئه‌وه‌یان له‌بیرکردبوو ،ک ه ب ه درێژایی چه‌ندین ساڵ ه به‌رامبه‌ر به‌و زوڵم و سته‌مکاریه ،خه‌ڵکێک هه‌ی ه تێکۆشانێکی بێوێن ه ده‌که‌ن ک ه ڕه‌گی خۆی ل ه قواڵیی که‌لتوری دێرینی هه‌زاران ساڵ ه دێت و سه‌رچاوه‌ی هێزی مانه‌وه‌ی خۆشی له‌وه‌و‌ه ده‌گرێت .ئیدی ئه‌و گه‌له‌ی ک ه تا ئێستا په‌راوێز خراو‌ه و ڕه‌تکراوه‌ته‌و‌ه ڕێبه‌ر و ڕێکخستنی خۆی هه‌یه. ئه‌و هێز‌ه به‌ڕێکخستنکراوه ،ل ه خاڵێک ده‌توانێت خۆی بگه‌ینێت ب ه لوتکه ،پێم وای ه ده‌توانێت ب ه ده‌نگی نا به‌رامبه‌ر ب ه سیاسه‌ته‌کانی ڕژێمی ئاکه‌پ ه ئهوه به‌ده‌ستبێنێت. به‌ڵێ ،بۆ ئازادی و خۆبه‌ڕێوه‌به‌ری شه‌نگال هه‌ر کوردێک ل ه ڕیفڕاندۆمه‌که‌دا بڵێت (نا) ،نا ئه‌و په‌یڤه‌ی ه ک ه به‌رامبه‌ر ب ه ئیمپراتۆری ئه‌ردۆغان ده‌بێت ه به‌ربه‌ست .ئه‌وه‌ش واتای
نوژیان کێ بوو؟
نوژیان ئه‌رهان ل ه ساڵی 1984ل ه شارۆچکه‌ی حیلوان سه‌ر ب ه شاری ڕوحای باکوری کوردستان چاو ب ه دونیا هه‌ڵدێنێت. هه‌ر ل ه ته‌مه‌نێکی بچوکه‌و‌ه به‌شداری ده‌کات ل ه کاروباری ڕێکخستنی گه‌نجانی کورد ل ه باکوری کوردستان ،لە ساڵی ٢٠٠٥لە باکوری کوردستان گروپێکی گەورەی قەڵغانی زیندوو بەمەبەستی وەستانی شەڕ ،کە شەهید نوژیان یەکێک بوو لە ئەندامانی ئەو گروپە و چوونە قەندیل و لەوێ پەیامیان دا و داوای راگرتنی شەریان کرد ،بەاڵم دەوڵەتی تورک گوێی لە پەیامی ئەو گروپە نەکرد ،بۆیە ئەندامانی گروپەکە هەموو لە شاخ مانەوە و بڕیاریاندا کە بەشداری تەڤگەری ئازادی ببن ،لەوکاتەوە هەتا کاتی شەهیدبوونی ،نوژیان وەک ڕۆژنامەنووسێک لەناو تەڤگەری ئازادیدا کاری دەکرد .ل ه ساڵی 2014و دوای هێرشی چه‌ته‌کانی داعش بۆ سه‌ر شه‌نگال یه‌کێک ده‌بێت له‌و ڕۆژنامه‌نوسانه‌ی ک ه بۆ گه‌یاندنی دۆخی هاواڵتیانی ئێزیدی ل ه چیای شه‌نگال به‌تایبه‌تیش ده‌نگی ژنان چوو‌ه شه‌نگال ،له‌ماوه‌ی مانه‌وه‌ی له‌شه‌نگال وه‌ک ڕۆژنامه‌نوسێکی چاالک کاری بۆ زۆرێک ل ه ده‌زگاکانی چاپه‌مه‌نی کرد به‌تایبه‌تیش ئاژانسی هه‌والی ژنان و چرا تیڤی .ڕۆژی 3ی ئادار له‌کاتی هێرشی گروپ ه چه‌کداره‌کانی سه‌ر ب ه (په‌ده‌که) بۆ سه‌ر شارۆچکه‌ی خانه‌سۆر له‌الیه‌ن چه‌کدارانی په‌ده‌ک ه کرای ه ئامانج و له‌سه‌ری خۆی بریندار بوو ،دوای 19ڕۆژ و ل ه 23ی ئادار ل ه نه‌خۆشخانه‌ی شه‌هید ساریا ل ه شاری حه‌سه‌که‌ی رۆژئاوای کوردستان ،به‌هۆی سه‌ختی برینه‌که‌یه‌و‌ه گه‌یشت ه کاروانی نه‌مران.
35
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
به‌دیده‌کرێت ،ل ه شه‌نگالیش به‌ربه‌ستی سه‌ره‌کی به‌رده‌م تێکۆشانی ئێزیدیه‌کان هێز‌ه نۆکه‌ر و به‌رکرێگیراوه‌کانن .واتا به‌ناوه‌که‌یتری (په‌ده‌که) و ناو‌ه سمبۆله‌که‌ی بارزانی.
الوازبوونی هاوشێو‌ه بچوکه‌که‌ی ئه‌ردۆغان یاخود بارزانیه. دواین هیوای حوکمڕانی بارزانی بۆ تێپه‌ڕاندنی قه‌یرانه‌کانی ئابوری و سیاسی په‌یوه‌ست ه به‌و ئیمپراتۆریه‌ی ک ه ل ه تورکیا دروستببێت .هه‌ربۆی ه بارزانی ب ه دڵ و گیان خه‌بات ده‌کات بۆ پێکهاتنی ڕژێمی تاک پیاوی ئه‌ردۆغان ل ه تورکیا .ب ه ڕاگه‌یاندن ،ب ه هه‌واڵگری و سه‌رجه‌م ده‌زگاکانی کار ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ڵبژاردنی تورکیا ب ه قازانجی ئه‌ردۆغان بشکێته‌وه ،تا ل ه ئایینده‌دا ئه‌م سیسته‌م ه ل ه هه‌رێمه‌که‌یدا به‌نمون ه بگرێت. به‌تایبه‌تیش بۆ ئه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتداری خۆی له‌سه‌ر شه‌نگال زاڵ بکات ،پێویستی ده‌بینێت ک ه هیواکان بۆ ئازادی الواز بکات، هه‌ر له‌و خاڵه‌دا پێویستی ب ه هاوکاری ئه‌ردۆغان هه‌یه .بۆ کۆتایی هێنان ب ه مه‌ینه‌تیه‌کان و ڕزگارکردنی به‌دیلگیراوان پێویست ه ئیزیدیه‌کان ببن ب ه خاوه‌ن ئیراده‌ی خۆیان ،هێزی خۆیان و بتوانن ب ه ئازادی بیروباوه‌ڕی خۆیان بژین .بۆ کۆتایی هێنان ب ه ئه‌ردۆغانی خوێنمژ ک ه ریفڕاندۆم وه‌ک دواین هیوایه‌تی ،پێویست ه هه‌رکه‌س بڵێت نا".
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 36
ن|تارا حوسێن، ئه‌ندامی ده‌سته‌ی به‌رێوه‌به‌ری ته‌ڤگه‌ری ئازادی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان
نازێ؛ خانم ه بێنازه‌كه‌ی شه‌نگال لێم ببوره!!!
ئه‌و ڕۆژه‌ی دای ه و باب ه ناوی نازێیان ل ه تۆ نا، چاوه‌ڕوانی نازی كچبونی تۆ بوون ،چاوه‌ڕێ بوون له‌گه‌ڵ هه‌ر هه‌ڵكشانێكی ته‌مه‌ندا ئاوازی نوێیان بۆ بژه‌نی و سۆزی دایه‌و باب ه ڕابكێشی ،ب ه نازه‌و‌ه سه‌ر له‌سه‌ر ئه‌ژنۆكانی باب ه بنێی و بڵیی ئه‌ها باوك ه من گه‌ور‌ه بووم ،تۆسه‌یرى به‌ژن و بااڵم كه، چاوه‌ڕێ بوون كاتێ خۆت له‌بااڵی الوالوی دایكت ده‌ئاڵێنی ،ئه‌ها دایك ه زۆرم نهماوه بگه‌م ه ئاستی بااڵكه‌ی تۆ ،ئای چه‌ن خۆش بوو ئه‌و نازانه! ئاخر دایك حه‌سره‌ته‌كانی ئه‌وانه‌ن ،ئاخر باوك ل ه دیمه‌نێكی وه‌هادا گه‌شك ه ده‌كات ،هه‌موو ڕۆژێك به‌نازێكی نازداره‌كه‌ی بااڵ ده‌كات ،لێ به‌داخم، نازێكه‌ی كچی شه‌نگالم ل ه جێی ناز، هه‌موو ڕۆژێ شیوه‌نێك و هه‌موو ساتێ چه‌پكێك فرمێسكی كردۆت ه خه‌اڵتی مرۆڤدۆستان ،ئاخر ل ه ده‌ڤه‌ره‌كه‌ی ئه‌ودا خوینی مرۆڤ حه‌اڵڵ كرا ،بردنی ژن وه‌ك غه‌نیم ه ڕه‌وا كرا ،خۆئه‌گه‌ر ئه‌و ئێزیدیش بێت ،تااڵنچییه‌كان خه‌اڵتكران ،هۆ نازێ گیان لێم ببوره، منیش ژنم ته‌نها منم لێت تێده‌گه‌م، ئهوه منم ك ه ده‌زانم حه‌سره‌تی دڵی كیژۆڵه‌یه‌كی نازداری بێ ناز ده‌بێ چۆن بوبێت ل ه كاتێكدا یاری ب ه جه‌سته‌ی ده‌كرێت ،له‌كاتێكدا بازرگانی ب ه ڕۆحییه‌و‌ه ده‌كرێت ،له‌كاتێكدا پیسترین به‌ناو مرۆڤه‌كانی گه‌ردوون ئه‌یانه‌وێ بوونت ،ئایدیات ،جه‌ست ه و ڕۆحت بسڕنه‌وه ،هۆ نازێ گیان ئهوه منم له‌و ڕق و نه‌فره‌تییه‌ی تۆ تێده‌گه‌م ك ه چۆن سات ب ه سات و چرك ه ب ه چرك ه ده‌یبارێنی و ڕه‌وانه‌ی ئه‌و كه‌سانه‌ی ده‌كه‌ی ك ه به‌رپرس بوون ل ه پاراستنی گیانی تۆ ،ك ه به‌رپرس بوون ل ه هه‌ڵگرتنی نازی تۆ ،ك ه به‌رپرس بوون له‌مانه‌وه‌ی ناسنامه‌ی تۆ، ئهوه منم لێت تێده‌گه‌م ،ده‌زانم حه‌سره‌ته‌كانت ناژمێردرێن ،ده‌شزانم بێ هه‌واڵی ل ه خاكه‌كه‌ت، ل ه دایك و باوك و كه‌سوكار ،جیاكردنه‌وه‌ت وه‌ك پارویه‌كی چه‌ور بۆ ده‌می سه‌گ گه‌لێكی هار، چه‌ند به‌سوێیه!! من تێده‌گه‌م ،تۆ و خواسته‌كانت ب ه ده‌ستی نۆكه‌ری ناوخۆ ،چۆن هینده‌ی زه‌وی و ئاسمان له‌یه‌كتری دووركه‌وتنه‌وه ،ئازیزی من تۆ ل ه سه‌ره‌تای ته‌مه‌ندا ،بوویت ب ه پاروویه‌كی چه‌وری دڕند‌ه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان ،من دڵنیام هه‌رساتێكت
37
شه‌مم ه 4-1ـ 2017
ئاواته‌خوازی مردنێك بووی ،به‌اڵم تۆ ئه‌و كاتان ه نه‌مردی، ده‌رده‌سه‌رییه‌كانی ئه‌م جیهان ه قۆرخكراو‌ه نه‌فره‌تییه ،تۆی هێشتهوه بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ر به‌و ته‌مه‌ن ه به‌هارییه‌و‌ه له‌و‌ه زیاتر بناڵێنی ،له‌و‌ه زیاتر مه‌ینه‌تییه‌كانی ئه‌و سیسته‌م ه ببینیت ك ه تۆی ئێزدی ب ه بونی خۆته‌و‌ه قبوڵ ناكات، تۆی هێشتهوه بۆ ئه‌وه‌ی ڕاستییه‌كان ب ه چاوه‌كانی خۆت ببینیت ،بزانیت ئه‌وان ه كێن ك ه پیالن ل ه دوای پیالن داده‌نێن ،ل ه پیالنێك سه‌رنه‌كه‌وتن ب ه وه‌كاله‌ت ،پیالنی دوو داڕێژن ،ئه‌وه‌ی ل ه 8ی 3نه‌یانتوانی سه‌ربكه‌ون، ئه‌مڕۆ ڕاسته‌وخۆ ب ه بێ شه‌رم و ب ه بێ په‌رد‌ه بكه‌ون ه ناو كرۆكی بێ شه‌رمانه‌ی خیانه‌ته‌وه ،تۆ ڕۆشتیت و هاتیت و دیسان ڕۆشتی ،ل ه ڕاستیدا تۆ ته‌مه‌نه‌كه‌ت هی ئهوه بوو هێشتا یاری به‌و میكی ماوس ه بكه‌یت ك ه به‌چاكه‌ته‌كه‌ی به‌رته‌و‌ه بوو ،ك ه ئه‌ویش له‌گه‌ڵ تۆدا خوێناوی كرا ،تۆ له‌و هه‌موو ترافیكان ه تێنه‌ئه‌گه‌شتی ،به‌اڵم ژیان ه پڕ ل ه فه‌رمانه‌كانی ده‌سه‌اڵت بۆ ئێو‌ه ناز و منداڵی و دنیای جوانی خه‌یااڵتی ل ه ئێو‌ه سه‌ند ،هۆ نازێ گیان به‌و چه‌ند به‌هار‌ه كه‌مه‌ی ته‌مه‌نته‌و‌ه له‌و ترافیكانه‌دا ،زۆر ڕاستی تاڵ و شیرینت بۆ ڕوون بووه‌وه ،ل ه 8ی 3قوربانی زۆر و هه‌اڵتن و ئاواره‌یی و كۆمه‌ڵكوژیت بینی ،ئه‌وه‌ی ته‌نها دڵی من و ئه‌و كه‌سانه‌ی بۆ مه‌رگی تۆ ،دڵیان قرچه‌ی لێو‌ه هه‌ستا و جه‌رگیان پارچ ه پارچ ه ده‌بوو ،هه‌ندێك سه‌بووری دێته‌وه ،ك ه تۆ ل ه دوای ده‌رده‌سه‌ری و قوربانی و ب ه غه‌نیم ه بوون ،شوێنێكی تر ،جیهانێكی نامۆ ب ه سیسته‌می جیهانی و ناوخۆیی هه‌نووكه‌یی ،ژیانێكی زۆر جیاواز و پڕ له‌كه‌رامه‌تت بینی ،تۆ ل ه ڕۆژئاوای واڵته‌و‌ه هه‌موو ئه‌و درووشم ه باق و بریقانه‌ی ده‌یان ساڵ ه ل ه دونیای ڕؤژئاوای و ئیمپریالیزمدا بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌كرێت، ل ه مافی مرۆڤ ،هاوسه‌نگی ڕه‌گه‌ز ،هاوسه‌نگی ژینگه، دیموكراتییه‌ت و پێكه‌و‌ه ژیان ،پاراستنی ناسنامه‌ی تۆ و هه‌موو ئه‌وانه‌ی ل ه تۆ ده‌چن پارێزراوه ،له‌و شوێنه‌و‌ه تۆ وانه‌ی ڕاوه‌ستانت خوێند و بۆ یه‌كه‌م جار ل ه مێژووی پڕ ل ه جینۆساید و قوربانیدانه‌و‌ه بڕیارێكی مێژوویت دا ب ه گوێچكه‌ی شه‌نگال و دۆست و ناحه‌زانیدا ،به‌و مۆراڵه‌و‌ه هاتیت و ویستت بڵێی ئیتر ئێر‌ه مافی من ه بیپارێزم، ئیتر هه‌رگیز ڕێگ ه ناده‌م پۆستاڵی پیسی جه‌ندرم ه و هه‌نگاوی قێزه‌ونی داعش بێت ه ناو شه‌نگالی منه‌وه، لێ ئه‌وانه‌ی هۆكاری بوون ب ه غه‌نیمه‌ی تۆ بوون ،هه‌ر ئه‌وانه‌ی تۆیان جێهێشت هه‌ر ئه‌وانه‌ی ك ه پێویست ه له‌به‌رده‌م دادگای گه‌لدا حیسابیان لێ بخوازرێ ،تۆیان به‌م ڕه‌نگه‌و‌ه نه‌ویست ،تۆیان به‌م ده‌نگه‌و‌ه نه‌ویست، ئاخر ئه‌وان مرۆڤی سه‌ربه‌ستیان ناوێ ،زۆر ده‌ترسن ل ه
مرۆڤێكی بڵێ(نا) ئه‌گه‌ر مرۆڤ ه (نا )بێژه‌كان ژن بن ،ئه‌وا ده‌سه‌اڵت ه فیوداڵه‌كه‌ی باشوور هه‌ر زوو لوله‌ی قه‌ناسی بۆ وه‌رده‌چه‌رخێنێ و ڕووی تێده‌كات!! ئازیزی من نازێ بێ نازه‌كه‌ی شه‌نگال ،ئه‌زانم ئێستا ده‌ڵێی" :ده‌بوای ه نیشانی ئه‌و قه‌ناس ه بۆ ئه‌و چه‌ت ه نێونه‌ته‌وه‌ییان ه بووای ه كاتێك ك ه به‌و په‌ڕی بێ ده‌سه‌اڵتیمه‌و‌ه شاهیدی گوله‌بارانكردنی باوك و براكانم بووم ،ئه‌و نیشان ه ده‌بوای ه بۆ ئه‌وان ه بووای ه كاتێك منیان ل ه ئامێزی دایكم بچڕی و خزاندمیان ه دۆزه‌خی خۆیانهوه و له‌ده‌ره‌وه‌ی هه‌موو پێوانه‌كانی مرۆڤ بوون منیان سوتاند، منیان هه‌ژاند ،ئه‌و كاتان ه هه‌میش ه چاو ل ه ده‌رگا بووم، فریادڕه‌سێ به‌هاوار و ناڵه‌ی من و پاكیزه‌كانی هاوڕێم بێت ،چاوم ل ه لوله‌ی قه‌ناسه‌كانتان بوو ك ه ڕووی نیشانی بكات ه ئه‌و چه‌تانه‌ی ده‌خوازن شكۆم بشكێنن ئیراده‌م لێ بستێنن ،ئه‌فسوس ن ه گوێم ل ه ته‌قه‌ی قه‌ناسی ئێو‌ه بوو ،ن ه فریادڕه‌سێكم بینی" هۆ نازێ گیان لێم ببوره ،له‌م باشوور‌ه ل ه ژێر هه‌یمه‌نه‌ی چاره‌ك ه سه‌ده‌یه‌ك زهنییه‌تی فیوداڵی ده‌سه‌اڵتگه‌را ،كۆیالیه‌تی هێند‌ه قووڵ بۆته‌و‌ه هێند‌ه مرۆڤه‌كانی سه‌رمه‌ست و بێهۆش كردووه ن ه مه‌رگی تۆ و ن ه دیلی خوشكه‌كانت ،نه‌پاكتاو و جینۆساید به‌هۆشی خۆیان ناهێنێته‌وه ،بۆ ڕاچڵه‌كاندنه‌وه‌ی ئه‌وانه‌و پێشخستنی ده‌نگی( نا) و گه‌ڕانه‌وه‌ی ئیراده و شكۆ بۆ مرۆڤ و تاكی ئه‌م ده‌ڤه‌ره ،خوێنی زۆربه‌مان پێویسته، تۆ شانازی ئه‌و به‌رگه‌ت پێ بڕا و ئێمه‌ش شانازی دواكه‌وتنی تۆ و ڕێبازه‌كه‌ت ،من وه‌ك ژنێك له‌به‌رده‌م شكۆی پیرۆزی تۆدا داده‌چه‌مێمه‌وه‌و پێت ده‌ڵێم ئازیزه‌كه‌م لێم ببوره له‌و الوازییانه‌ی به‌رامبه‌ر تۆ و هاوشاری و هاو زمان و هاوباوه‌ڕه‌كانت هه‌مانبووه ،ئه‌وه‌ی بمه‌وێت وه‌كو كه‌مترین وه‌فایه‌ك بۆت ،وه‌كو كه‌مترین وه‌اڵمێك بۆت، وه‌كو خاوه‌نداری كردنێك بۆت ،ته‌نها سۆز و به‌ڵێنێكه، وه‌كو ژنێك ب ه تۆی بده‌م ،ئه‌ویش درێژه‌دان ه ب ه ڕێبازه‌كه‌ت، تا گه‌یشتنم بۆالت ئامانه‌تییه‌كانت له‌المن ده‌یانپارێزم، له‌گه‌ڵ هاوخه‌باتانم ڕیگ ه ناده‌یین چیتر ئێو‌ه ببنهوه قوربانی خیانه‌ت و ببنهوه پارووی چه‌وری تیرۆریستان و ببنهوه ب ه ئامرازی مامه‌ڵ ه پێو‌ه كردن و فرۆشتنتان ب ه داگیركاران .ئازیزه‌كه‌م لێم ببوره.
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 38
بۆ ژیان كردن له گه‌ڵ تودا له سه‌رده‌می ئاده‌م و حه‌وا هه‌تا ئێستا پێویسته دڕكه‌كانی نێوانمان ده‌ره‌و بكه‌ین و ئه‌م قه‌اڵیان‌ه كه به‌رز بوونه‌ته‌و ه و دیواره‌كانیش تێكبشكێنین. پێویسته یه‌كه‌مین پیاوی سته‌مكار و درۆزن تێکبشکێنین و ئه‌و ئاگره‌ی كه شارستانیه‌ت لێی دزین جارێكی تر وه‌ربگرینه‌وه بۆ هه‌موو ئه‌مان‌ه من شه‌ڕم ده‌ستپێكرد به ئه‌ندازه‌ی هه‌موو پرومه‌تۆسه‌كان هه‌موو دونیام به‌رامبه‌ر به خۆم بینی و له واڵتی پرومه‌ته‌دا بوومە دیلی زیندانی خیانەتکاران ئه‌ی دایكی پیروز! و ئه‌ی خاتونی عه‌شق و ئه‌وین! رێبه‌ری گه‌لی كورد "رێزدار عه‌بدواڵ ئۆجه‌الن"
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 39
شه‌مم ه 4-1ـ 2017 40
TRUSKE govarêkî rewşenbîrî xweser yê jinêye ser her mehê tê weşandin truskajin@gmail.com 07705124058
ھﻪﺑﻮوﻧﺖ واﺗﺎی ﺑ ژﯾﺎن ﺑﻪ ھﻪﻣﻮو ﺑﻮوﻧﯿوە ﺑﺧﺸﯿﻮە، ھﻣﻮو ﺳﺎ زﯾﺎﺗﺮ واﺗﺎﻛﺎﻧﯽ ژﯾﺎن ﻗﻮوـﺘﺮ دهﺑﻦ، ٦٨ﻣﯿﻦ ﺳﺎﺮۆژی ﺑﻪواﺗﺎﺑﻮوﻧﯽ ژﯾﺎن ﭘﯿﺮۆز ﺑﺖ