Jan III Sobieski Historia

Z Bożej łaski król Polski.

Z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ruski, pruski, mazowiecki, żmudzki, inflanc‐ki, smoleński, siewierski i czernihowski, obrońca wiary.

„Nauka wszędzie człowieka zdobi – i na wojnie, i u dworu, i doma, i w Rzeczy‐pospolitej widzimy to, że ludzie więcej sobie ważą chudego pachołka uczonego aniżeli pana wielkiego a błazna, co go sobie więc palcem ukazują” (F. Kulczycki, Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, cz. 1, s. 19).

Jan, syn kasztelana krakowskiego Jakuba Sobieskiego, urodził się na zamku w Olesku 17 sierpnia 1629 roku. Dzieciństwo spędził w rezydencji w Żółkwi. Otrzymał staranne wykształcenie, dzięki któremu mógł kontynuować edukację w Kolegium Nowodworskiego w Krakowie. Jesienią 1643 roku rozpoczął studia na Wydziale Filozo‐ficznym Akademii Krakowskiej i tam uczył się aż do roku 1646.

Po studiach i krótkim pobycie w Żółkwi w lutym 1646 roku udał się w podróż szlakami Europy Zachodniej. Zwiedził Niemcy, Francję, Anglię i Niderlandy. Wrócił do kraju na wieść o wybuchu powstania Chmielnickiego. Zaciągnął się do wojska, przeszedł chrzest bojowy w bitwie pod Zborowem. Wziął udział w odsieczy Zbaraża, trzydniowej bitwie pod Berestecz‐kiem oraz w bitwie pod Żwańcem. Na samym początku potopu szwedzkiego uczestniczył w walkach ze Szwedami pod Żarnowem i Wojniczem, jednak 16 października 1655 roku przeszedł na stronę Karola X Gustawa i złożył mu przysięgę wierności. Tym samym przyłączył się do armii szwedzkiej, z którą dotarł aż pod Jarosław. Opuścił ją pół roku później, 24 marca 1656 roku. Od tego momentu walczył pod dowództwem Stefana Czarnieckiego na ziemiach wielkopolskich. W maju został awansowany na chorążego wielkiego koronnego. Wsławił się jako dowódca korpusu tatarskiego w bitwie pod Warsza‐wą. W 1660 roku po zawarciu pokoju oliwskiego wziął udział w kampanii ukraińskiej. Uczestniczył w bitwach pod Lubarem, Cudnowem i Słobodyszczami. Podpisał również ugodę cudnowską, na mocy której Kozacy zaporoscy powrócili pod władzę polskiego króla. go stanął po jego stronie. 17 stycznia 1665 roku dostał propozycję przejęcia po Lubo‐mirskim stanowiska marszałka wielkiego koronnego. Przyjął tę propozycję dopiero 18 maja. 5 lutego 1668 roku został mianowany hetmanem wielkim koronnym. Pełniąc obie te funkcje stał się więc jedną z najważniej‐szych i najbardziej wpływowych osób w państwie. To on podpisał akt po‐twierdzający odejście Jana II Kazimierza Wazy od władzy na sejmie abdykacyjnym, który odbył się 16 września 1668 roku. Po abdykacji Jana Kazimierza szlachta wybrała na króla Michała Korybuta Wiśniowieckie‐go. Sobieski był przeciwny temu wyborowi. Nie podpisał aktu elekcyjnego, usiłował zerwać sejm elekcyjny. Wziął jednak udział w sejmie koronacyjnym, który odbył się 30 IX 1669 roku i tam razem z innymi senatora‐mi złożył przysięgę wierności nowemu władcy. Nie oznacza to jednak, że stał się zwolennikiem Wiśniowieckiego, zyskał przy tym poparcie większości wojska. 1 lipca 1672 roku Sobieski podpisał antykrólewską konfederację, zwracając się do Ludwika XIV z prośbą o pomoc.

Niestabilność polityczna miała znaczący wpływ na wizerunek Rzeczypospolitej na arenie międzynarodowej i tym samym na jej bezpieczeństwo. W tym czasie coraz bardziej prawdopodobna wydawała się inwazja Imperium Osmańskiego. W lipcu 1671 roku Kozacy rozpoczęli oblężenie Białej Cerkwi. Sobieski ruszył w kierunku Peczory, gdzie gromadziły się siły tatarskie, które na wieść o zbliżającym się hetmanie zarządziły odwrót. Ten jednak ścigał ich aż do Bohu. Kiedy jednak oddziały litewskie odmówiły dalszej walki, Sobieski został zmuszony do zakończenia kampanii. Narastający konflikt z królem doprowadził do zerwania sejmów, co pozostawiło Rzeczpospolitą niemal bezbronną w oczach wroga. Pozornie w Buczaczu w 1672 roku został zawarty pokój, jednak w jego wyniku Rzeczpospolita mu‐siała oddać Podole i zgodzić się na coroczne wypłacanie haraczu. Z tego powodu przymierze nie zostało przyjęte, co spowodowało, że wojna z Turkami trwała nadal. Jesienią 1672 roku Jan Sobieski poprowadził wojsko polskie na czambuły tatarskie. Pobił wojsko osmańskie w trakcie dwudniowej bitwy pod Chocimiem (10–11 listopada 1673 roku) i tym samym doprowa‐dził do całkowitego rozbicia sił tureckich. Triumf ten przyniósł mu sławę w świecie i koronę polską.

„Ten sam nieprzyjaciel, któregoś my pobili pod Chocimiem, stoi przed nami. Jesteśmy wprawdzie w obcym kraju lecz nie walczymy dla obcej sprawy. Walczymy za nasz kraj i za chrześcijaństwo, nie dla cesarza, lecz dla Boga” (przemowa do żołnierzy przed bitwą pod Wiedniem w 1683 roku).

10 listopada 1673 roku zmarł Michał Korybut Wiśniowiecki. Na sejmie elekcyjnym 21 maja 1674 na jego następcę szlachta wybrała Jana

Sobieskiego. Koronacja Jana III Sobieskiego i Marii Kazimiery odbyła się w Krakowie 2 lutego 1676 roku. Najważniejszym celem nowego króla było dążenie do zawarcia pokoju z Imperium Osmańskim, do zakończenia wojen i zapewnienia Rzeczy‐pospolitej prawdziwego bezpieczeństwa. W tym celu jesienią 1674 roku Rze‐czpospolita wznowiła działania na froncie tureckim. Podole zostało odbite Turkom, a Kamieniec został zablokowany. Tatarzy nie potrafili zdobyć Podola po raz kolejny.

Został zawarty rozejm, na mocy którego

Kamieniec Podolski pozostał w posiadaniu Turków. Imperium Osmańskie zrezygno‐wało z haraczu i zwróciło Białą Cerkiew. To nie był jednak koniec wojny tureckiej. Gdy w lipcu 1683 armia turecka pod dowódz‐twem wielkiego wezyra Kara Mustafy rozpoczęła oblężenie Wiednia, wojsko

Rzeczypospolitej zmobilizowało się do obrony. Król Sobieski stanął na czele armii, która walcząc pod Wiedniem 12 września 1683 roku, odniosła wielkie zwycięstwo.

Dalsza ofensywa przeciw Turkom wzmocniła pozycję polskiego władcy. Po zdobyciu węgierskiej twierdzy Ostrzyhom armia polska powróciła do Rzeczypospoli‐tej, a następnie w 1684 roku weszła w skład

Ligi Świętej, zawiązanej przez Austrię, Wenecję i Rzym.

Pod koniec życia zdrowie króla coraz bardziej się pogarszało. Jan III Sobieski zmarł w Wilanowie 17 czerwca 1696 roku.