S
E
Q
U
O
I
A
C
L
U
Seachtain na Gaeilge 2011, Mí an Mhárta 2011
B
F
Á
F Á I LT E Nóta ón Eagarthóir.
I
L
T
E
Buíochas Ollmhór le: Déaglán Ó Loinsigh
A chara, ! Tá fáilte romhat go dtí an tríú eagrán den irisleabhar Gaeilge, 'Tuathal,' den bhliain acadúil seo. Mura thug sibh faoi dheara tá an t-eagrán seo i bhfoirm A4, dhá oiread níos mó ná A5 – dhá oiread níos mó ná an chéad dhá eagrán. Cuireann sé sin áthas orm. Is de bharr na scríbhneoirí ar fad a scríobh don iris agus na n-eagraíochtaí ar fad a thug airgead do 'Tuathal' a raibh sé ar ár gcumas é sin a dhéanamh, gabhaim buíochas ó chroí libh go léir. ! Agus sé seo á scríobh agam tá an Plean do Rialtas Náisiúnta díreach tagtha amach agus ón méid atá léite agam tá sé fabhrach don Ghaeilge don chuid is mó. Deir sé go bhfuil sé i gceist acu breathnú ar cheist éigeantach na Gaeilge i ndiaidh go gcuireann siad feabhas ar an mbealach go múintear í sa dara leibhéal. Tá díomá orm go bhfuil Enda Kenny fós ag iarraidh brú ar aghaidh lena pholasaí, ach caithfidh mé a admháil go bhfuil faoiseamh beag ann domsa toisc go gciallaíonn sé go bhfuil na hailt ar fad san iris seo fós ábhartha; b'fhéidir go gceapann tú gur meon iomlán leithliseach í sin ach ag deireadh an lae tuigimid ar fad inár gcroí istigh go bhfuil 'Tuathal' níos tábhachtaí ná todhchaí na Gaeilge..
Micheál Clancy Foilseacháin Ollscoil Átha Cliath
Eoghan Ó Ceannabháin
Gaelchultúr
Jen Ní Mhathúna
Seachtain na Gaeilge
Ella Ní Haiséid Ursula Ní Choill
Dairíne Ní Bheinéid a ghlac an pictiúir ar an gclúdach.
Rónán Mistéil Ciara Heneghan Oisín Mistéil (a chabhraigh leis an gceartúcháin freisin) Aodán Ó Deá (a dhear an lógó nua )
Má theastaíonn uait dul i dteagmháil leis an eagarthóir nó le scríbhneoir ar bith is féidir leat ríomhphost a sheoladh chuig foilseachan@cumann.ie Pictiúir
Seolta isteach ag Fiadh McDonagh
“Níor bhlas mé ionad siopadóireachta riamh...ar bhlas tú?”
! Níl ach cúpla seachtain de ranganna fágtha againn agus is dócha gurbh é seo an t-eagrán deireanach a chuirfear amach de ‘Tuathal’ i mbliana. Ba mhaith liom buíochas a ghabháil le gach duine a chuidigh liom ó thús na bliana, na scríbhneoirí, na heagraíochtaí a ghlac fógraí, DUPUBS, agus dár ndóigh tusa as ucht é a léamh. Ba mhaith liom buíochas a ghabháil go háirithe le Gaelchultúr, Seachtain na Gaeilge agus Foilseacháin na Tríonóide a thug cúnamh airgid don iris seo. ! Más féidir liom sibh a fhágáil le píosa eolais amháin, is féidir leis an bhfocal 'talamh' a bheith firinscneach nó baininscneach; seiceáil é – (lch 1198). Chuala sibh anseo ár dtús é.
Oíche mhaith, Pádraig Pádraig Schaler
2
Tuathal
F
I
N
E
G
A
E
L
A
G
U
S
A
N
G
H
A
E
I
L
G
E
Enda Kenny..Enda Gaeilge?
le Micheál Clancy
B'iontach an radharc é, triúr ceannairí na ! B'iontach an radharc é, na triúr mór-pháirtithe ag Gaeilgeoireacht ar TG4. ceannairí ag Gaeilgeoireacht ar TG4. Ach má Bhí os cionn 500,000 ag breathnú ar an ócáid leanfar ar aghaidh le plean Fhine Gael is stairiúil seo don tír. Rinne an láithreoir cinnte nach mbeidh a leithéid arís ann. Eimear Ní Chonaola an-jab go deo, í múinte ! Caithfear a admháil go bhfuil neart agus údarásach ag an am céanna. Labhair na fadhbanna leis an gcóras i triúr ceannairí go líofa, láthair na huaire. Ba chóir freagraí maithe ag an go mbeadh gach aon “Mar bhall d'Fhine Gael tá triúr acu ach ní raibh scoláire in ann an Ghaeilge náire orm, creidim go láidir aon bhuaiteoir eatarthu a labhairt gan stró tar éis ar an oíche. Ach bhí bua go ndéanfaidh an polasaí anan Ardteistiméireacht a ar leith don Gaeilge dochair don Ghaeilge” bhaint amach, ach ní mar agus do TG4. sin atá sé den chuid is mó. ! Tháinig Fadhb eile atá ann, agus buaicphointe na hoíche nuair a chas Eimear b'fhéidir is í an fhadhb is mó atá againn, ná siar ó chúrsaí eacnamaíochta i dtreo ceist na go bhfuil easpa múinteoirí Gaeilge le Gaeilge. Dúirt ceannaire Fhine Gael nach hardchaighdeán oiliúna sa Ghaeilge bainte mbeidh aon athrú ar pholasaí Fhine Gael amach acu, go háirithe ó thaobh na agus go gcuirfidh sé deireadh leis an múinteoirí bunscoileanna de. Ghaeilge mar ábhar éigeantach don ! Chun na fadhbanna seo a réiteach tá Ardteistiméireacht agus é ina Thaoiseach. sé i gceist ag Fine Gael deireadh a chur leis Dúirt sé chomh maith go raibh fadhbanna an Ghaeilge mar chroí-ábhar Ard-Teiste tar móra leis an gcóras toisc nach bhfuil scoláirí éis 'iniúchadh iomlán' ar an gcuraclam. Ní in ann an Ghaeilge a labhairt tar éis ceithre 'iniúchadh iomlán' a bheidh ann, ach seafóid bliana déag a chaitheamh ag déanamh iomlán. staidéir uirthi. Theip ar Enda a lua áfach, go ! Is é an rud is tábhachtaí ó thaobh raibh sé féin mar scoláire sa chóras sin agus cúrsaí polasaithe de ná go mbeadh an polasaí go bhfuil Gaeilge líofa aige, cé nach bunaithe ar taighde, taighde agus tuilleadh Gaeilgeoir dúchais é. taighde fós. Ní mar sin atá sé maidir le
polasaí Fhine Gael agus de réir mar a thuigim é tá an polasaí bunaithe ar aiseolas ó ghrúpaí fócas. Tá saineolaithe teanga ar nós an Dr. John Walsh tar éis a rá go ndéanfaidh an polasaí seo an t-uafás dochair don Ghaeilge, go háirithe ó thaobh an stádais de. Is duine é an Dr. Walsh a bhfuil neart caill bainte amach aige mar fhear léinn. Tá dian-staidéir déanta aige ar phleanáil teanga agus ar chúrsaí sochtheangeolaíochta. Tá leabhar nua, leabhar atá iontach tábhachtach ó thaobh todhchaí na Gaeilge de, foilsithe le déanaí aige, Contests and Contexts: the Irish language and Ireland's socio-economic development. Dá mbeadh rogha le déanamh agat idir pholasaí Fine Gael agus thaighde an Dr. Walsh, ní dóigh liom go mbeadh aon deacracht agat glacadh le tuairim an Dr. Walsh. Cén fáth a bhfuil deacracht ag Fine Gael mar sin? ! Mar bhall d'Fhine Gael tá náire orm, creidim go láidir go ndéanfaidh an polasaí an-dochair don Ghaeilge, go háirithe don stádas nua atá bainte amach aici le blianta beaga anuas. In ionad athbhreithniú a dhéanamh ar an Ghaeilge mar chroí-ábhar Art-Teiste, molaim d'Fhine Gael athbhreithniú a dhéanamh ar an bpolasaí seo. Mura dhéantar, is cinnte nach mbeidh a leithead de dhíospóireacht TG4 arís ann.
Díospóireacht TG4 “Leis na céadta mílte, ó chian agus ó chóngar ag breathnú air, ba ócáid stairiúil a bhí ann don Ghaeilge.”
le Niamh Ní Chróinín Ar an séú lá déag de mhí Feabhra, deich lá roimh an olltoghchán, bhí díospóireacht na gceannairí ar siúl ar TG4. Triúr ceannairí a ghlac páirt - Éamonn Gilmore ó Pháirtí an Lucht Oibre, Enda Kenny ó Fhine Gael agus Mícheál Martin ó Fhianna Fáil. Faoi stiúir Eimear Ní Chonaola, bhí cur agus cúiteamh ar siúl ag an triúr faoi chúrsaí eacnamaíochta, faoi chúrsaí dífhostaíochta, faoin eisimirce, faoi stádas na bhfeirmeoirí agus na n-iascairí san Eoraip, faoi chúrsaí turasóireachta agus faoi thodhchaí 'Údarás na Gaeltachta.' Le linn na díospóireachta, labhair na ceannairí faoi na físeanna atá acu don todhchaí. An fhís atá ag Eamon Gilmore ná “an tír seo a athshealbhú”, agus a chinntiú go mbeidh fostaíocht ann do
Tuathal
chách amach anseo. Tá sé ag súil go mbeimid “bródúil as an tír” arís gan mhoill. An fhís atá ag Enda Kenny ná go mbeimid mar “an tír bheag is fearr ar domhan” i ngach réimse den saol. An fhís atá ag Micheál Martin ná “plean réadúil” agus “plean stuama” a chur i bhfeidhm ionas gur féidir linn an tír a chur ar bhóthar a leasa arís. Tá sé molta ag páirtí Fhine Gael an Ghaeilge a bhaint mar ábhar éigeantach don Ardteist agus gan amhras, tháinig an polasaí seo chun cinn. Nuair a d’iarr Eimear Ní Chonaola ar Enda Kenny céard a déarfadh sé leis na mná tí agus lucht coláistí samhraidh, d’fhreagair sé nárbh gá dóibh a bheith imníoch agus nárbh é seo an chloch is mó atá ar a bpaidríní. Lean sé leis ag argóint nach
3
F
I
N
E
G
A
E
L
A
G
U
S
A
N
G
H
A
E
I
L
G
E
bhfuil “an córas ag obair mar ba chóir” agus go bhfuil líon mór nasc is tábhachtaí atá idir muintir na tíre agus an Ghaeilge ná an daltaí “nach bhfuil in ann cúig abairt a chur le teanga mar chroí-ábhar don Ardteist. chéile” sa teanga. Mhol sé go raibh gá le D’aontaigh sé le Kenny ansin ag moladh go “An bhfuil pointe ag Enda “iniúchadh ar chlár curaclaim” na Gaeilge a bhfuil lochtanna leis an gcóras ach bhí sé láidir Kenny?" a d’fhiafraíodh de dhéanamh, agus dúirt sé go bhfuil fadhbanna den tuairim nach bhfuil an teanga í féin ag croí ann maidir le traenáil na múinteoirí. Lena chois na faidhbe. Mhicheál Martin. “Níl”. sin, nochtaigh sé go n-ardódh sé na marcanna “Ísleoidh sé stádas na Gaeilge”, a dúirt Freagra gonta a bhí aige. atá ar fáil don scrúdú béil agus go mbeadh níos Eamon Gilmore. Creideann sé go ndéanfaidh sé mó marcanna ag dul dóibh siúd atá ag staidéar “scrios ar an nGaeilge”. Tuigeann sé go mbeadh na Gaeilge ag ardleibhéal. Freagra simplí a bhí ó líon níos ísle múinteoirí Gaeilge sa tír agus gur Eimear Ní Chonaola nuair a cheistigh sí an tUasal Kenny an raibh sé “scrios ar na coláistí samhraidh agus ar na Gaeltachtaí” a tharlóidh. ag iarraidh deireadh a chur leis an nGaeilge éigeantach don Ardteist. Maraon le Kenny agus Martin, d’fhógair sé go bhfuil “fadhbanna Freagra ní bhfuair sí. Lean Kenny ag seanmóireacht go raibh sé ag ann ó thaobh múineadh na Gaeilge agus ó thaobh foghlaim na iarraidh an teanga a láidriú. Gaeilge” de. Mhol sé go láidir, áfach, nach bhfuil polasaí Fine Gael “An bhfuil pointe ag Enda Kenny?" a d’fhiafraíodh de Mhicheál mar réiteach ar an bhfadhb. Martin. “Níl”. Freagra gonta a bhí aige. Má thagann an polasaí i Is mórán moltaí a fuair an díospóireacht seo. An chéad bhfeidhm “bás de réir a chéile a bheidh in ann don Ghaeilge”, a díospóireacht trí mheán na Gaeilge riamh a bhí ann, agus is cúis d’fhreagair sé. Síleann sé go mbeadh damáiste i ndán do na mná tí bhróid í seo. Leis na céadta mílte, ó chian agus ó chóngar ag agus do na coláistí samhraidh amach is amach. Dúirt sé gurb é an breathnú air, ba ócáid stairiúil a bhí ann don Ghaeilge.
Níl cúis imní ann.
! Tá muintir na Gaeilge fud chuirtear iachall orthu, agus fad na tíre ar mire tar éis d'Fhine Gael beidh meon diúltach acu ina le Rónán Mistéil níos mó suíochán ná aon pháirtí eile a fháil san olltoghchán dtreo dá bharr. Leis an dul chun cinn atá déanta ag an agus comhrialtas a chruthú le Páirtí an Lucht Oibre, ach cé go teanga le blianta beaga anuas, ní fiú meon diúltach a bhfuil siad buartha faoi thodhchaí an Gaeilge faoi rialtas Fhine tharraingt uirthi ó aon duine. Gael de bharr a chuid polasaithe i leith an teanga, níl aon chúis ! Ar an dtaobh eile, deir daoine nach roghnóidh daoine an mór go mbeadh siad. Ghaeilge toisc go bhfuil ábhair eile níos éasca ná í agus go mbeadh ! D'fhógair Éanna Ó Cionnaith roinnt blianta ó shin go raibh sé i gceist ag an pháirtí an teanga a dhéanamh roghnach mar ábhar Ardteistiméireachta, seachas iachall a chur ar dhaltaí é a dhéanamh nuair nach mian leo.
deis acu níos mó pointí a fháil don chóras CAO le hábhair éigin eile. Tuigim gur fíor seo do chuid mhaith daoine, ach cén fáth go bhfuil an oiread sin de dheacracht ag daltaí leis an teanga? Tá níos mó ama caite acu ag foghlaim Gaeilge ná aon ábhar eile ó thosaigh siad sa bhunscoil ag aois ! Chuir sé seo déistin ar chainteoirí “Samhlaigh é! Dalta scoile sé bliana 4. Is léir go bhfuil fadhb bhunúsach leis an Gaeilge agus chuir na meáin Gaeilge béim air déag d'aois, nach mór lánfhásta, ag gcóras agus a leithéid ag tarlú. Dá mbeadh na seo i mbliana mar cheann de mhórcheisteanna iarraidh rogha a dhéanamh ar na huaireanta céanna caite acu ag foghlaim an toghcháin. Eagraíodh agóidí, scríobhadh teanga ar bith eile, bheadh siad líofa ann hábhair a bheidh á staidéar acu don litreacha chuig na nuachtáin, chuig polaiteoirí amach is amach, agus ní mórán daoine nach áitiúla, chuig Enda féin. Bhí daoine ag impí air Ardteist.” roghnódh í don Ardteist chun pointí arda a gan “an teanga a mharú”, cé nach raibh sé fháil ann go héasca. Mar sin, seachas a bheith riamh i gceist aige rud ar bith dá leithéid a buartha faoin ábhar a bheith roghnach nó éigeantach, ba cheart go dhéanamh. mbeadh cosantóirí teanga buartha faoin chaoi ina bhfuil sí á ! Ach leis an oiread sin míshástacht léirithe ag an bpobal, mhúineadh, is léir gur anseo atá an fhadhb. d'admhaigh Ó Cionnaith nach mbeadh cinneadh ar bith á ! Le curaclam nua, agus múinteoirí ábalta chomh maith le dhéanamh acu faoin dteanga a dhéanamh roghnach go dtí go béim níos láidre ar an teanga sna meáin agus ar shráideanna na tíre mbeadh athchóiriú iomlán déanta acu ar an gcuraclam agus ar an (rudaí atá ag tarlú), beidh fás ollmhór ar an éilimh ó dhaltaí don chaoi a mhúintear é. Freisin, le Páirtí an Lucht Oibre i gcomhrialtas teanga, sa chaoi nach gcuirfeadh stádas 'roghnach' as di in aon leo, agus iad i gcoinne a leithéid de mholtaí, ní tharlóidh a leithéid chor. thar oíche. ! Lena leithéid de TG4, Raidió Rí-Rá, agus fiú foilseacháin ! Fiú leis an athrú treo a thaispeáin Fine Gael i lár an iontacha mar ‘Tuathal’ féin, tá meon níos dearfaí ná riamh ag pobal bhfeachtas toghchánaíochta, bhí déistin ar Ghaeilgeoirí go raibh sé óg na tíre i dtreo an teanga. Caithfimid tógáil ar an mbunchloch molta acu sa chéad áit go mbeadh cinneadh chomh cinniúnach seo dhearfach seo, seachas meon diúltach a láidriú trí iachall a chur ar á dhéanamh ag déagóirí faoi foghlaim na teanga. dhaltaí é a dhéanamh. ! ! Samhlaigh é! Dalta scoile sé bliana déag d'aois, ! Cuma cén tuairim atá agat féin ar an ábhar, leis an alt seo nach mór lánfhásta, ag iarraidh rogha a dhéanamh ar na hábhair a léite agat ó thús go deireadh, tá sé léirithe agat go bhfuil suim ag bheidh á staidéar acu don Ardteist. An fiú i ndáiríre brú a chur aos óg na tíre sa teanga, agus má leanann tusa, agus do chuid orthu teanga a fhoghlaim nuair nach mian leo? Muna dteastaíonn chomhpháirtithe, len í a labhairt agus í a scaipeadh, mairfidh sí, ó dhuine rud a dhéanamh, ní beag ná sásta a bheidh siad má éigeantach nó roghnach. 4
Tuathal
T
E
A
N
G
A
B
H
E
O
,
A
C
H
T
E
A
N
G
A
B
H
R
I
S
T
E
Teanga Bheo, ach Teanga Bhriste San alt seo tugann Eoghan Ó Ceannabháin a thuraim chonspóideach i leith stádas na Gaeilge i sochaí an lae inniu. Coicís ó shin, bhailigh slua de thart ar 1,000 duine le dul i mbun agóidíochta i gcoinne pholasaí Fhine Gael maidir leis an nGaeilge. Slua breá, os rud é nár tugadh mórán foláireamh dóibh roimh ré, agus ba dhream óg a bhí ann don chuid is mó. Deachomhartha don teanga mar sin, an oiread sin daoine a bheith sásta a gcuid tacaíochta a léiriú, agus a léiriú nach síleann siad gur teanga mharbh í teanga ár dtírse. ! Ach dá ndéanfaí scrúdú níos mine ar an méid a tharla an lá sin, b’fhéidir gurb amhlaidh a chuirfí drochmhisneach ar éinne a raibh imní air faoi chás na teanga. Dá mbreathnófá ar na comharthaí a bhí in úsáid, d’fheicfeá nach amháin gur i mBéarla a bhí na cinn ba chliste agus ba éifeachtaí acu (Here Enda, Cromwell called… He wants his policy back / Enda Kenny, Enda Gaeilge/ Peig Sayers, ya lil ride), ach na cinn a bhí scríofa i nGaeilge bhí siad lán le botúin agus iad truaillithe ag an mBéarlachas. Dá gcuirfeá cluas ansin ort féin agus dá ngabhfá ag éisteacht leis an dream a bhí i mbun agóidíochta, ba Bhéarla a bhí á labhairt ag go leor acu, agus maraon leis na comharthaí, nuair a bhí Gaeilge á labhairt acu bhí an Béarla agus an Béarlachas fite fuaite trí theanga a bhí intuigthe ar éigin. ! Níl ansin ach léiriú beag ar an méid atá ag tarlú don Ghaeilge i láthair na huaire in Éirinn, agus i mBaile Átha Cliath ach go háirithe. Déarfainn go bhfuil an toil ann an teanga a chaomhnú níos láidre anois ná mar a bhí ó aimsir na hAthbheochana. Tá muintir na cathrach ag iarraidh an Ghaeilge a úsáid, í a bheith acu, agus í a bheith so-fheicthe ar fud na sochaí. Ní chaillfear an teanga de bharr easpa tacaíochta. Ach caillfear í de bharr claochlú, saobhadh agus stangadh faoi thionchar an Bhéarla, a chuirfeas chomh mór sin as a riocht í nach bhfágfar againn ach Creole nó creatalach de theanga a bheas mórán mara chéile leis an mBéarla. ! Déarfaidh siad siúd a bhíonn ag troid ar son na teanga go gcaithfidh daoine tús a dhéanamh ar fhoghlaim na Gaeilge ar bhealach éigin, agus nár cheart iad siúd nach bhfuil an Ghaeilge ar a dtoil acu a choimeád ina dtost. Aontaímse go hiomlán leis sin. Teastaíonn moladh, spreagadh agus cleachtadh le feabhas a chur ar theanga i gcónaí. Níl an feabhas sin ag teacht áfach, agus tá míniú simplí ar an bhfadhb seo. Tá cuid de na léirsitheoirí seo chomh tógtha sin le dea-íomhá na teanga a spreagadh, lena sofheictheacht a chur chun cinn, nach bhfuil siad sásta é a chur de chúram orthu féin a gcaighdeán sa teanga a fheabhsú. Ní hamháin go moltar “Gaeilge bhriste”, seachas “Béarla cliste”, ach glactar le Gaeilge bhacach atá lofa ina croí istigh (smaoinígí ar na sticéirí!) ar mhaithe le híomhá na beochta a chur chun cinn. Tugtar le fios nach gá aon fheabhas a chur ar an gcaighdeán fad is go bhfuil cumarsáid ann, agus tuige nach mbeadh cumarsáid ann nuair atá an Béarla ar a dtoil ag gach éinne, agus iad in ann focal Béarla a sháigh isteach i lár abairte má chliseann ar an stór cúng d’fhocail Ghaeilge atá acu. Fiú nuair a bhíonn an focal ceart ag an gcainteoir, is minic a úsaideann sé a mhacasamhail sa Tuathal
mBéarla, ar fhaitíos go mb’fhéidir nach dtuigfí é, nó go gceapfaí go bhfuil sé ardnósach, agus é ag iarraidh a bheith “talkin’ bogger Irish”. ! Maidir le gramadach, tá siad siúd ann a d’áiteodh nach bhfuil mórán tábhachta ag baint léi, arís, a fhad is go bhfuil cumarsáid agus tuiscint ann idir na cainteoirí. Dá bharr sin úsáideann siad ord focal an Bhéarla, déanann siad aistriú díreach ón mBéarla, bíonn gramadach an Bhéarla ina horlaí tríd a gcuid Gaeilge, agus ní ritheann sé riamh nach mbeadh cumarsáid ar bith ann dá mbeidis ag caint le cainteoir Gaeilge nach raibh Béarla ar bith aige. Agus más fíor é sin, mura bhfuilimid sásta fiú iarracht a dhéanamh an cleachtas seo a threascairt, nárbh fhearr dúinn iompú ar an mBéarla uilig, seachas a bheith ag cur i gcéill? ! Agus trácht déanta agam ar chainteoirí aonair, ní fhéadfadh mé neamhaird a dhéanamh anois ar na heagraíochtaí a bhíonn ag plé le cur chun cinn na teanga. Tá TG4 ar cheann de na heagraíochtaí is mó tionchair ar dhearcadh na tíre i leith na Gaeilge. Déanann siad an-obair ar son íomhá na teanga, ach níl tada á chur chun cinn acu ach íomhá, íomhá nach bhfuil substaint ná téagar ina putóga aici. Tá sé feicthe agam go bhfuil Bernie iompaithe ar an mBéarla i Ros na Rún le déanaí de bharr stumpa breá d’Iodálach (nach bhfuil caoi ar bith ar fhir le Gaeilge níos mó?), níl sé ar chumas úinéirí an stáisiúin ainm cliste le haghaidh clár a sholáthar gan Béarla a úsáid, (e.g No Béarla – íorónta!/Feis and Blood), agus tá Gaeilge a gcuid tráchtairí spóirt chomh báite le Béarlachas nach mbím féin in ann sásamh a bhaint as an gcluiche agus mé ag éisteacht leo. Níl i nuachtáin ar nós Foinse ach cur i gcéill, arae ní léifeadh duine ar bith iad ar son nuachta a fháil, mar go bhfuil an nuacht faighte cheana acu sa teanga cheannasach. Léitear formhór na n-altanna ar son a bheith ag léamh na Gaeilge, agus cén mhaith é sin? Íomhá arís. Cé go bhfuil an ghráin agam ar cháineadh a dhéanamh ar na Cumainn Gaelacha, a dhéanann mórán le grá don teanga a spreagadh agus pobal Gaelach a chur chun cinn, ní féidir a shéanadh go bhfuil an bhéim leagtha go trom acu ar íomhá nuaaoiseach, sexy, lán de bheocht a chur chun cinn, íomhá atá truaillithe ag an mBéarla, seachas a bheith dírithe ar chumas teanga an phobail sin a chothú – saothar a bheadh i bhfad ní ba dhúshlánaí. ! Ní maith liom a bheith ag cáineadh duine ar bith atá ag iarraidh an Ghaeilge a chur chun cinn, agus í a tharrtháil ón mbás. Is cinnte go bhfuil dearcadh dearfach ann i leith na teanga, agus go bhfuil daoine sásta í a labhairt. Ach ní leor sin. Ní féidir glacadh le caighdeán íseal, le teanga bhascaithe go deo na ndeor. Caithfear an Ghaeilge a labhairt, ach caithfidh siad siúd atá á labhairt iarracht ollmhór a dhéanamh a gcumas féin a fheabhsú, agus gan a bheith sáite in ainnise an mhíchruinnis agus an Bhéarlachais.
5
F
I
N
E
G
A
! Tá an Ghaeilge beo ar éigin, toisc go bhfuil dóthain tola ann go mbeadh sí beo. Ach ar deireadh, caithfear an cheist a chur cén mhaith teanga bhriste bhánaithe, atá ag treabhadh léi ar leathchois, agus gan í ábalta seasamh léi féin gan maidí croise nó cathaoir rothaí an Bhéarla a bheith fúithi? Tuige ar fiú sean-rud gan mhaith mar sin a choinneáil? Tuige nach labhródh muid uilig Béarla an tam uilig, agus deireadh a chur leis an gcur i
E
L
A
G
U
S
A
N
gcéill, nuair nach bhfuil sé de mhisneach againn ná de stuaim ionainn ár dteanga a chaomhnú i gceart? ! Níl againn i ndáiríre ach íomhá anois, ní bheidh fágtha againn ar ball ach scáil, agus ar deireadh is ar éigin a bheas rian na teanga le feiceáil. And then Cromwell’s policy will have succeeded, Enda Kenny will
G
H
A
E
I
L
G
E
be a happy man, and there’ll nobody left to appreciate poor oul Peig, the lil ride. ! Dá bhrí sin, mholfainn féin go nathródh muid ár ndearcadh i leith labhairt agus foghlaim na Gaeilge. Má ghlactar leis ar dtús gur “fearr Gaeilge bhriste ná Béarla cliste”, ba chóir mana níos uaillmhianaí a chur chun cinn ina dhiaidh sin: Is fearr Gaeilge chruinn ná Béarla binn!
Todhchaí dhóchasach i ndán don Ghaeilge le Jen Ní Mhathúna
! Is iontach an rud paisean i ndaoine a sonrú agus daoine le huaillmhian a fheiceáil, go háirithe ó thaobh na Gaeilge. Chaith mise deireadh seachtaine i mBéal Feirste le déanaí leis an gCumann Gaelach agus chuamar ar turas gairid ar iarthar Bhéal Feirste agus rinneadh cur síos ar athbheochan na Gaeilge sa chathair. Chuaigh na Gaeilgeoirí Feirstigh go mór i bhfeidhm orm agus na h-iarrachtaí a dhéanann siad ar son na teanga. I gCultúrlann Mac Adam Ó Fiach ar Bhóthar na bhFál, áit ina bhfuil caife, siopa leabhar, oifigí thuas staighre agus stáisiúin raidió agus go leor áiseanna eile, cuireadh fáilte ollmhór romhainn. Tháinig grúpa mór milteach de lucht Basque isteach deich nóiméad inár ndiaidh agus ón méid a bhí ann, tá sé soiléir go bhfuil tá dlúth-chaidreamh cairdiúil eatarthu, na dhá ghrúpa tuisceanacha ar chás na mionteangacha. Ach an gné is mó a rith liom ná cé chomh díograiseach is a bhí na Gaeilgeoirí. Chuala mé Gaeilge ar na sráideanna, chonaic mé comharthaí siopaí a bhí dátheangach nó i nGaeilge amháin. Tá muintir Bhéal Feirste fós ag troid ar son na Gaeilge agus ar son stádas na Gaeilge ó thuaidh. Chuamar go háit ina raibh níos mó ná 50% de na daltaí bunscoile ag freastail ar Ghaelscoileanna, rud iontach stairiúil in athbheochan na Gaeilge i mBéal Feirste. Chuaigh an paisean agus an grá don Ghaeilge a bhí ag ár gcairde ó Thuaidh go mór i bhfeidhm orm agus thosaigh mé ag smaoineamh faoin ár bhfadhbanna féin ó Theas agus stádas na Gaeilge anseo. ! Bhí mise i measc an chúpla chéad mac léinn a bhí ag an agóid chiúin os comhair na Dála agus taobh amuigh de Phríomhoifig Fhine Gael ar Lá Fhéile Vailintín ag cur i gcoinne pholasaí Fhine Gael. Ní raibh mise riamh chomh bródúil mar is a bhí mé an Luan sin. Ní fhaca mise daoine óga riamh chomh paiseanta mar is a bhí siad ar an lá, anuas ar sin, ní mhothaigh mise chomh paiseanta sin faoi rud ar bith eile riamh mar a mhothaigh mé ar an lá sin. Bhí na céadta mac léinn amach, ag troid ar son na Gaeilge, ag seasamh ár bhfód ar son na teanga, ag léiriú gur daoine díograiseacha muid, nach dream fuarchúiseacha, leisciúla muid mar a léirítear go minic. Is féidir linne a bheith ag caitheamh anuas ar Fhine Gael faoina bpolasaí i leith na Gaeilge ach tá an dochar déanta cheanna féin. Theip ar beagnach gach Rialtas ó thaobh na Gaeilge de, ní raibh plean deimhnithe ag aon cheann dóibh maidir leis an nGaeilge riamh. Tá go leor cainte faoi
6
láthair faoin córas oideachais agus na lochtanna tá ann maidir le múineadh na Gaeilge. Ach ní rud nua atá ansin – tríocha bhliain ó shin ar fhág daoine an scoil le níos mó Ghaeilge ná mar atá ag daltaí an lae inniu? Ní dóigh liom é. Mar a dúirt mé, ní rud nua é seo, ní hé gur thug gach duine faoi deara go raibh lochtanna sa chóras oideachas nuair a fhógair Fine Gael an polasaí seo. Ba rud leanúnach é, a thosaigh b’fhéidir tríocha, daichead, fiú caoga bhliain ó shin; bhí dalta ag teacht amach tar éis na scoile, gan Ghaeilge, le droch-Ghaeilge nó le fuath agus gráin uirthi. Ach níor tháinig aon athrú ar an scéal cé go raibh líon na Gaeilgeoirí ag titim chuile bhliain. Tugadh neamhaird ar an nGaeilge, rud náireach, scannalach agus ar ndóigh, rud iontach brónach. Ní raibh fís aontaithe ag an Rialtas riamh i leith na Gaeilge agus anois, is orainn atá an fhadhb agus cosúil le gach rud eile sa tír seo, táimid fágtha ag glanadh suas an praiseach a rinneadh an réamhghlúin. Is mór an trua é gur tháinig an scéal go fada leis seo . ! Ach anois tá sé ró-dhéanach le bheith ag plé an méid atá déanta agus an milleán a chur ar dhaoine agus caithfimid aghaidh a thabhairt ar an todhchaí. Tá uair na cinniúna buailte againn – teastaíonn na hathruithe anois. Teastaíonn polasaí ciallmhar, tuisceana, polasaí dearfach a rachadh i ngleic leis na fadhbanna atá ann, ní rud a ritheann siar uathu. Caithfimid díriú isteach ar bhunphrionsabail na teanga, a bheith ag smaoineamh ar na múinteoirí ag múineadh na teanga agus dalta á foghlaim – ‘sé an rud is tábhachtaí agus ‘sé aidhm na troda seo, go mairfidh an teanga. Tuigimid, na mic léinn, an méid seo agus tuigimid freisin go bhfuil rud radacach ag teastáil. Ba muidne an chéad ghrúpa a tháinig amach go láidir ‘is aontaithe mar ghrúpa a bhí in aghaidh an pholasaí seo. Cosúil lenár gcairde ó thuaidh, tá an splanc ionainn. Chonamar go léir é cúpla seachtain ó shin ag an agóid, táimid in aontú lena chéile. An rud is tábhachtaí anois ná go bhfuilimid go léir ar aon taobh lena chéile, go dtuigimid gur níos láidre muid mar ghrúpa ná scoilte ón a chéile. Rinneadh praiseach de mhúineadh na Gaeilge go dtí seo ach tar éis na hagóide, níl mise buartha a thuilleadh. Níl baol ar bith ann agus Gaeilgeoirí óga na tíre chomh díograiseach seo – mar a dúirt mé, is iontach an rud é paisean a fheiceáil. Is muidne todhchaí na Gaeilge agus níorbh féidir todhchaí níos dóchasaí a bheith aici.
Tuathal
R
É
A
B
H
L
Ó
I
D
L
E
N
Á
R
L
I
N
N
Réabhlóid lenár linn — Ursula Ní Choill ! Le níos mó ná bliain anuas, cuireadh an cheist ar na meáin cá raibh fearg an daonra le rialtas na hÉireann le feiscint. Nuair a chonaiceamar na círéibeacha sa Ghréig, bhí áthas orainn nach raibh foréigean dá leithéid le feiscint anseo ach ba chosúil ag an am céanna go raibh muintir na hÉireann ar nós cuma liom. Dar ndóigh níor b'fhíor sin ar chor ar bith. Bhíomar trína chéile. Bhíomar tinn tuirseach de bheith ag cloisteáil faoi na fiacha ag ardú agus de bheith ag éisteacht le polaiteoirí nach raibh muinín acu astu féin gan trácht ar an easpa muiníne a bhí againn astu. Ba chosúil nach raibh plean ag éinne nó nach raibh an plean ceart ag an dream a bhí i gcumhacht. ! Bhí cúpla mórshiúil ann, cúpla ceann a bhí sách mór chomh maith. Ní dóigh liom, áfach go raibh na mórshiúlta seo éifeachtach. Is féidir dhá héifeacht a bheith ag mórshiúil: argóint a dhéanamh tríd
Tuathal
taispeáint go bhfuil fearg ar na daoine ag siúl agus an dream céanna a spreagadh sa chúis sin. Ní raibh na héifeachtaí seo ag na mórshiúlta a eagraíodh le bliain anuas. Níor athraigh polasaithe
na hÉireann ach díomhaoin, éadóchasach agus feargach. Léirigh muintir na hÉireann an fhearg a bhí orthu ar Lá Toghcháin. Níor briseadh fuinneoga, ná níor gortaíodh
antoiscigh i bhfeidhm. In Éirinn bhí Cumann na nGaedheal tar éis a bheith i bhfeidhm ó bunaíodh an stát agus bliain déag i ndiaidh chríoch an Chogaidh Chathartha, bhí toghchán ann inar bhuaigh an páirtí nua, Fianna Fáil, tromlach na suíochán. Níl sé i gceist agam argóint a thabhairt i gcoinne an duine is conspóidí i stair na hÉireann, Éamonn de Valera – lena thuairimí cúngaigeanta eacnamaíochta agus sóisialta. Ghlac de Valera páirt in Éirí “Nuair a chonaiceamar na círéibeacha sa Ghréig, bhí áthas orainn Amach 1916 agus bhí sé ina nach raibh foréigean dá leithéid le feiscint anseo ach ba chosúil ag an cheannaire polaitíochta i am céanna go raibh muintir na hÉireann ar nós cuma liom. Dar ndóigh bhfoirm amháin nó i bhfoirm níor b'fhíor sin ar chor ar bith.” eile ó shin go dtí a bhás agus an rialtais agus de bharr gur duine ar bith ná níor rinneadh mar sin, bhí sé ina athair ag an chosúil nach raibh an rialtas ag réabadh ar Dháil Éireann ach stát. Is cinnte go raibh éifeacht éisteacht leis na daoine, níor tharla réabhlóid bheag ar an lá aige ar an tír sa chaoi gur bhraith cuid mhaith de mhuintir na tíre spreagadh iad le tuilleadh a sin. dhéanamh. Chomh maith leis ! Sa bhliain 1933, ceithre muintearas le Fianna Fáil. Nuair a cuireadh tús le sin, toisc go raibh cúrsaí ag dul bliana tar éis Cliseadh Wall ! in olcais chomh tapaigh sin, agus Street, bhí an Eoraip i gcruachás. tréimhse Sheán Lemass mar poist á gcailliúint ag luas nach Ar fud na Mór-roinne, bhí thaoiseach tar éis de Valera, bhí raibh duine ar bith ag súil leis, ní rialtais ag titim agus i mórchuid bochtaineacht sa tír chomh holc bochtaineacht i dtír ar nós cuma liom a bhí muintir na dtíortha, tháinig páirtithe le
7
C
fhorbartha. Le cabhair ó T. K. Whitaker chuir Lemass leas ar eacnamaíocht na tíre. Ní raibh Fianna Fáil go dona i gcónaí! Is le linn ré Charlie Haughey – lena chuid léinte costasacha ó Pháras agus oileán dá chuid féin – gur thosaigh fíor-dhrochshíol ag fás i bhFianna Fáil agus lean sé sin ar aghaidh nuair a bhí Bertie Ahern i gceannas ar an bpáirtí. Cé nach raibh sé chomh holc céanna le Haughey ag caitheamh a chuid airgid féin, bhí sé níos measa fós (le cabhair ó Charlie Mac Creevy) ag caitheamh airgid na tíre. ! Is cinnte nach bhfuil an locht go hiomlán ar Fhianna Fáil go bhfuil géarchéim eacnamaíochta ann faoi láthair. Ní sheasann eacnamaíocht tír ar bith ina haonar agus tá cuid maith den locht ar Mheiriceá; tá locht ar
E
O
L
ár mbaincéirí in Éirinn a bhí mí-fhreagrach le hiasachtaí agus rátaí úis. Ach is iadsan a rinne drochstiúradh agus drochcheannaireacht ar an tír nuair a bhí géarghá le dea-cheannaireacht. Tá cuid den locht ar mhuintir na tíre, a bhí vóta acu, gur ligeadar d'Fhianna Fáil téarma eile a chaitheamh sa rialtas i 2007. Ach is cosúil anois gur tír eile í an tír a bhí ann i 2007. Laistigh de cheithre bliana, táimid tar éis fás aníos. Nílimid sásta a thuilleadh éisteacht le baothchaint na bpolaiteoirí nó le baothchaint na meán. De bharr gur chailleamar aon mhuinín a bhí againn sa chóras polaitiúil, tá iachall anois ar pholaiteoirí a bheith soiléir faoina gcuid bpolasaithe agus gan geallta baoisiúil a dhéanamh. I sochaí níos oscailte muid anois
ná mar a bhíomar roimh an Tíogar Ceilteach agus táimid ag cuardach díospóireachtaí ionraic maidir le todhchaí na tíre. ! Le linn an fheachtais don toghchán, tháinig a lán neamhspleáigh chun cinn. Léirigh daoine suim iontu agus d'éirigh go han-mhaith le cuid acu. Léirigh sé seo go raibh daoine ann a thuig nach raibh na freagraí go léir ag na sean-pháirtithe agus chomh maith le sin go raibh áthas ar dhaoine a bheith in ann vóta a chaitheamh ar son duine nach raibh i bpáirtí ar bith. Bhí muintir na hÉireann ag fanacht ar an deis ar feadh cúpla bliain scaradh ón gceangal sin idir iad agus Fianna Fáil agus thapaíomar an deis sin ar an 25 Feabhra 2011.
Ceolchoirm Daft Punk le hElla Ní Haiséid ! Ar an 17-18 Feabhra 2010 san Exam Hall bhí mé féin agus cúpla céad duine 'Daft Punk’d.' ! Bhuail thart ar chéad ceoltóir le chéile chun an cheolchoirm seo a chruthú, ceoltóirí ón gCeolfhoireann, DU Singers agus grúpaí eile ó cheantar Bhaile Átha Cliath, cosúil lenár gceannaire tallannach Rob Farhat. Is fear an-tábhachtach é Farhat i gcúrsaí ceoil Choláiste na Trionóide faoi láthair toisc go bhfuil sé mar iniúchóir agus stiúrthóir ar an mBanna Ceoil. D’eagraigh sé ceolchoirmeacha an bhliain seo caite inár sheinn an cheolfhoireann Radiohead agus Sigur Ros. Bhí an-tóir ar na ceolchoirmeacha seo i measc dhaltaí an Choláiste. I ndiaidh an ratha a bhí orthu seo, bhí Farhat ag iarraidh ceolchoirm dhifriúil a chur ar siúl ina núsáideadh ceol teicniúil ar chaighdeán ard. ! Mar sin, i mbliana roghnaigh sé ceol Daft Punk, grúpa electro-pop tábhachtach ón bhFrainc. Is aoibheann le Farhat an t-albam Discovery lán le hamhráin cháiliúla ar nós 'One More Time', 'Harder Better Faster Stronger' agus 'Aerodynamic' agus amhráin iontacha eile cosúil le 'Crescendolls' agus 'Too Long'. Rogha suimiúil ach contúirteach a bhí ann gan dabht! Chaith Farhat thart ar 60 uair a chloig ag obair ar 8
an gceol a leagadh amach i gcaoi oiriúnach don Cheolfhoireann. Bhí an obair sin an-fiúntach sa deireadh. Chruthaigh sé banna lán le ceoltóirí den scoth agus amhránaí ó DU Singers. Thosaigh daoine ag déanamh scuaine go luath agus díoladh na ticéid go léir amach le linn daichead nóiméad! Buaicphointe don chumann DU Orchestra a bhí ann! D’fhan daoine sna línte ós comhair an Exam Hall san aimsir fliuch ag déanamh iarrachta ticéad a fháil ar an oíche i gceist ach ní raibh an tádh ar gach éinne. Bhí atmaisféar lúcháireach sa Halla. Múchadh na soilse agus cuireadh tús le 'One More Time'. Chonaic mé cúpla céad miongháire chomh luath is a thosaigh sé. Bhain an slua an-sult as an gceol, ag tabhairt bualadh bos is ag béicíl go rialta. ! D’éirigh thar barr leis an seó seo. Léirigh sé an méid tallainne atá againn i gcumainn Choláiste na Tríonóide agus i mBaile Átha Cliath go ginearálta. Feictear daoine, mar shampla an amhránaí Robbie Kitt, fear lán le fuinneamh agus paisean don cheol. Tá sé cinnte anois go bhfuil an nasc sin idir rannaí difriúla agus grúpaí ceoil éagsúla an-éifeachtach i láthair na huaire, agus ba chóir dúinn a bheith ag tnúth go mór le níos mó oibre ó Farhat agus a chairde!
!"#"$"%&
'''()*+#,-.#&./(,01 !"#$%&$%%$"'()*+ !",-$%)*./0$( !"1./0$("2'"0)/.23-4*+" """56-7"'770)'-7+
20"#3+*,-4"%
'''(3"05*("+ !"8/$9$2$)*"&$%":4/;< !"8$+-7&+"&$%":4/;< =">'?+/"@%4+/9+2-$4+">+A+7 !"B3-)C83-2+D"@/-0*" """8/$99$/
6701-8-0)-#*"1 '''(/*%)*%%*(,01 !"1/3-%%+$0"0$"8*$+-7&+ !"1./0$("2'"9*.-%4+'-/( !"8$+-7&+"&$%":4/;<" =">'?+/"@%4+/9+2-$4+">+A+7
Tuathal
T
A
I
S
T
E
A
L
Bon Voyage! “Bhí an sonra beag bídeach go raibh an bhean a bhí á chuadach gorm neamhbhainteach leis an scéal de réir na cosúlachta” le Deirdre Ní Cheallacháin ! Bunreacht na hÉireann, Acht na dTeangacha-de réir na guthán-oifig an phoist i mBaile na Lobhar. Tá na foirmeacha acu… gcáipéisí seo, tá an ceart ag gach saoránach Éireannach an leagan is dóigh leo. Faighim an fhoirm. Gaeilge dá (h)ainm a úsáid. Is oth liom a rá a léitheoirí nach raibh Líonaim an fhoirm, faighim dhá ghrianghraf agus isteach liom sé chomh furasta dom féin. chuig oifig na bpasanna. Tá an áit beo beathach le daoine. An t! Is pas nua de dhíth orm, bheartaigh mé ar m’ainm a anbhá agus an práinne san aer inbhraite. “Listen love. If im not in bheith agam as Gaeilge air. Bhí mo mháthair tar éis mé a China on Monday morning. Im f##ked.” Arsa fear amháin, “If I dhíspeagadh m’ainm a bheith as Gaeilge ar mo chéad phas knew where it was, I wouldn’t be in here talkin’ to ye, would I?” (‘Glaofaidh siad ‘Nih-cha-la-ka-han’ ort agus ceapfaidh siad go arsa fear eile. Ó na hamadáin! Arsa mise liom féin. Suas liom go bhfuil tú san Al Qaeda’…) tar éis gur cuireadh i leith aintín liom a sotalach agus tugaim m’fhoirm don bhean tríd an bhfuinneog bhfuil an sloinne “Uí Chatháin” ar a pas go raibh sí mar bhall de cosanta gloine is meangadh gáire ar m’aghaidh. Tar éis féachaint shlua antoisceach Ioslamach a bhí á chuardach i Chicago (Bhí an tríd an stuif ar feadh b’fhéidir 2 soicind, “picture unacceptable”. sonra beag bídeach go raibh an bhean a bhí á chuardach gorm “Eh…sorry?” arsa mise. Thuig mé nach mbeadh áit ar chlúdach neamhbhainteach leis an scéal de réir na cosúlachta…). Vogue don phictiúr ar ór na cruinne ach chun rá go raibh sé ! Rinne mé neamhaird ar an gcomhairle seo agus rinne mé doghlactha! “Mouths need to be fully closed on passport cinneadh m’ainm a chur as Gaeilge. Lán le photographs. Next!” Seasam siar. Suaite ag háthas agus ag tnúth le pas as Gaeilge, an bpointe seo. “picture unacceptable”. “Eh… d’imigh mé ar mo shuaimhní só go stáisiún Ní dhéanann Boots ar shráid Grafton na nGardaí chun foirm a fháil. Tar éis na griangraifeanna pas(fyi, a léitheoirí). sorry?” arsa mise. Thuig mé nach huaireanta (áibhéil ar mhaithe le héifeacht mbeadh áit ar chlúdach Vogue don Beartaím ar imeacht ar an luas chuig mo drámatúil dár ndóigh) a chaitheamh á shiopa poitigéara áitiúil. “Perfect. And its phictiúr ar ór na cruinne ach chun lovely” arsa an cailín eachtrannach a líonadh, síos liom chuig mo stáisiún gardaí rá go raibh sé doghlactha! áitiúil chun an síniú riachtanach sin a fháil ó ghlacann é. (Ní chreidim í ach is cuma. Ní gharda. Tar éis an fhoirm a thabhairt dó, mo thuigeann sí an phian a bhaineann le chroí ag preabadh le tnúthán ag smaoineamh hiarracht d’ainm a bheith agat i nGaeilge). ar an bpas as Gaeilge, ardaíonn an garda a Fillim ar oifig na bpasanna. Tá fear na Síne cheann is féachann orm “This is all wrong.” “Excuse me?” arsa ag tairiscint seic a scríobh chun a phas a bheith aige don Luan. mise. ‘This is not right. If you want your passport ‘as Gaeilge’, Feicim photo booth i gcúinne an tseomra. Iontach. Ach is cuma. Tá then you need completely different forms”. “Eh...ok. Can I have na pictiúir agam. these ‘different forms’?” is fearg ag éirí ionam. “No. We don’t have ! Suas liom chuig an gcuntar. An bhean arís. “This is in any here.” Does it have to be ‘as Gaeilge?’…brón orm, a mhic, ach Irish”. “Yes. Yes it is” arsa mise, cineál cloíte ag an bpointe seo, ach caithfidh. faoiseamh orm go mbeidh sé thart gan mhoill. “You’re in the ! Fillim ar an mbaile. Cuirim glaoch ar gach stáisiún gardaí wrong place for changing your name”. Thosaigh an frustrachas ag (Bhuel ‘gach’=stáisiún Rath Fhearnáin, na Céime, na Carraige fáil greim docht daingin orm: “Im not. It’s the same name. In Duibhe agus ar dhá oifig an phoist) i nDeisceart na Cathrach. Gan Irish”. “I need proof” arsa an bhean. Thosaigh na focail ‘our rath. Le héadóchas ag méadú, is mé ag dul go Beirlín i níos lú ná national language, the Constitution, google it agus go leor rudaí coicís, bhí seans nach mbeinn in am an tseirbhís ‘passport eile’ ag dul trí mo cheann. Ach ní dúirt mé amach iad-‘Seasann an express’(faigheann tú é taobh istigh de 10 lá) a úsáid. Ardaím an bhean seo idir tú féin agus Beirlín. 'Coinnigh an cloigeann' a smaoinigh mé. ‘No problem’ a deirim agus tugaim mo chárta mac
Tuathal
S
E
A
C
H
T
A
I
N
N
léínn di. ‘You have to have been using this new name for at least two years to have it on your passport’. ‘But its not a new name its j-...’ Níl aon phointe labhairt léi. Abhaile liom is tagaim ar shean-tuairisc scoile. Ar ais san oifig. Ar aghaidh leis an bPanto! ! Ar iontas na n-iontas áfach, níl fadhb an uair seo de réir dealraimh...11 lá roimh Bheirlín - beidh sé agam! 9 lá ina dhiaidh, bailím an pas. Osclaím é-An pictiúr,a far cry ó ‘lovely’ ach tá an tainm i nGaeilge! ! Dhá lá níos déanaí, táim san aerfort i mBaile Átha Cliath agus faighim ar an eitilt leis an bpas nua gan fadhb-seo linn! I mBeirlín ag dul tríd an rialú pasanna áfach: scrúdaíonn mo dhuine an pas. Taispeánann é chuig an bhean taobh leis. Féachann orm. Féachann ar an bpas. “An bhfuil Gearmáinis agat?” arsa eisean. “Tá an cúpla focal agam” arsa mise. “Conas a dheir tú do shloinne?” a fhiafraíonn sé dom, cuma an-dáiríre ar a aghaidh. ‘Seo é anois’ a deirim liom féín. ‘Tá mo phort seinnte. Ceapann siad go bhfuilim sa Talaban’. ‘Ní Cheall-ach-áin’ a deirim go stadach. ‘Ó maith go leor!’
A
G
A
E
I
L
G
E
arsa eisean ‘bhí mé díreach fiosrach faoi conas a déarfá é’. Shúil mé ón aerfort sin. Saor ó shlabhra an tsloinne ghallda ar dheireadh thiar thall! ! Tar éis an eachtra corraitheach seo, thosaigh mé ag smaoineamh ar Magellan (Ferdinand Magellan - mo dhuine a rinne an chéad timpeallú domhanda). Fear mór taistil a bhí ann dar ndóigh. An raibh fadhbanna aige lena ainm is é ag taistil? (Fernão de Magalhães as Poirtingéilis, Fernando de Magallanes as Spáinis). ! An mbíonn fadhbanna ag na Rúisigh nó aon dream eile le sloinne in-idirmhalartaithe? Is dócha nach mbíonn. Déarfainn go naithníonn a dtíortha stádas a dteangacha dúchais. ! Mar sin a chairde, is tú ag smaoineamh ar d’ainm a bheith as Gaeilge ar do phas - smaoinigh: FOIRM éagsúil, FIANNAISE (cáipéis le d’ainm as Gaeilge air ó dhá bhliain ó shin) agus do bhéal sa phictiúr DÚNTA go hiomlán. Go n-éirí an bóthar libh!
Seachtain na Gaeilge 2011! 5ú-17ú Márta
Gach bliain déantar ceiliúradh ar an nGaeilge ar feadh coicíse in Éirinn agus ar fud an domhain i rith Sheachtain na Gaeilge. Bunaíodh an fhéile siar sa bhliain 1906 agus tá sí ag dul ó neart go neart ó shin. Titeann Seachtain na Gaeilge amach chuile bhliain i rith na coicíse roimh Lá Fhéile Phádraig. Eagraítear imeachtaí éagsúla agus tá fáilte roimh chách freastal orthu. Cé go bhfuilimid i lár na féile faoi láthair tá go leor imeachtaí fós le teacht, ina measc an cheolchoirm 'Ceol' a bheidh ar siúl i Vicar Street ar an 16ú Márta (féach fógra thíos). Tá costas de €20 ar na ticéid ach níl ach €15 ar thicéad do mhic léinn. Má theastaíonn uait ceann a cheannach téigh i dteagmháil le coiste@cumann.ie go luath.
Chomh maith le sin bíonn Raidió Rí-Rá ag craoladh ar FM le linn na féile. Is é Raidió Rí-Rá an chéad Chairt-Stáisiún Gaeilge in Éirinn agus bíonn sé le cloisteáil ar 92.1fm i mB.Á.C. le linn na féile agus ar www.rrr.ie gach lá den bhliain.
Im
í hta c a e
An Puball Gaeilge @ An Lá Mór 20-03-2010
Siúlóid Fhairtheoireacht Éan as Gaeilge
Cearnóg Mhuirfean 12:00-19:00
Première den scannán ‘Smuigléirí Leabhar’ Irish Film Institute, 6 Eustace Street, Baile Átha Cliath 2 13-03-2011 12:00 Costas: €7.75(€6)
10
Quiz bord dátheangach An Roinn Iompair Teach iompair, Sr. Chill Dara, Baile Átha Cliath 16 Márta 12:45
Droichead Adhmaid, Bóthar Chluain Tarbh, Baile Átha Cliath 3 , Baile Átha Cliath Theas 06-03-2011 10:30 Siúlóid Fhairtheoireach Éan as Gaeilge ar Oileán an Bhualla Thuaidh. Mairfidh an tsiúlóid ar feadh 2 go 3 uair a chloig. Bus 130 ó Shráid na Mainistreach go dtí Balla an Bhualla Thuaidh.
Tuathal
A
M
N
E
S
T
Y
I
N
T
E
R
N
A
T
I
O
N
A
L
Gach cúpla uair a’ chloig is cosúil !
!
!
!
!
! Níl aon pholasaí ag Amnesty Idirnáisiúnta (AI) ar ghinmhilleadh. Abraím é sin toisc gur í an cheist is coitianta a ardaítear agus é á phlé. Is ceist chonspóideach í a chuireann bac ar chuid mhór daoine i gcéin agus i gcóngar araon, agus is uaidh sin a tharraingítear neamhshuim an ghnáthphobail ar obair na heagraíochta. Leis sin a shoiléiriú – cha dtógann AI seasamh ina choinne ná ar a shon. ! Rud amháin atá cinnte áfach ná go bhfuil polasaí is fiche ag AI ar go leor leor cúrsaí eile. Is eol dúinn go raibh “38 duine a cuireadh chun báis ar an 15ú lá de mhí Iúil agus an 2ú lá de Lúnasa 2007, ina n-airítear 16 cinn a tharla go poiblí; agus 4 cinn a craoladh ar theilifís” (foinse FIDH, féach thíos) san Iaráin. Is feasach dúinn chomh maith gur minic a chuirtear lánúin chun báis in aice a chéile ag an aon am amháin, gan trácht ar chrochadh ó chraenacha agus ar chaitheamh clocha. ! Tá cúrsaí forghníomhaithe ag dul in olcas ámh; go nuige seo i mbliana cailleadh ar a laghad 150 duine san Iaráin sna básuithe seo - cuir é sin i gcodarsnacht le figiúirí na bliana 2009, nuair a chuir na húdaráis 338 duine chun báis. Ar an drochuair, is ag leanstan nós fadbunaithe é seo a thoisigh siar i 2000 nuair nár cuireadh ach 75 duine chun báis (gan mórán d’eisceacht ó shin i leith seachas i 2005 – 94 bású). Bhí na figiúirí foilsithe agus le léamh ina n-iomláine ag suímh idirlín Amnesty Idirnáisiúnta agus Chónaidhm Idirnáisiúnta um Chearta an Duine (Federación Internacional de Derechos Humanos, nó FIDH). ! Ag fanacht ins an choigrích linn: An Iosrael agus Críocha Gafa na Pailistíne, Zimbawe agus An tSín agus go deimhin féin áiteanna nach iad. Cha fiú dul isteach go domhain i ngach cás acu
Tuathal
!
!
le Déaglán Ó Loinsigh
óir tá muid uilig ar an eolas fúthu. Is léir agus is ríléir go bhfuil na mílte daoine á gcur chun báis achan bhliain ar fud an domhain.
gcaitheamh na tréimhse sin bíonn baill na heagraíochta ag scríobh litreacha ! Ach téid feachtais Amnesty Idirnáisiúnta chuig daoine ar fud níos cóngaraí don bhaile chomh maith. Anseo san an domhain atá i Eoraip, bhí brú leanúnach á chur ar rialtas na bpríosún ag fanacht Fraince anuraidh de dheasca díbirt na Roma. Agus (ar feadh blianta i táthar ag feachtasaíocht le linn an ama i roinnt cás) ar a chomhionannas a mheá idir mná agus fir sa dlí mbású féin. Tá shibhialta mar aon le haitheantas dleathach a scrúdú leanúnach ar bun acu ar chearta daonna in thabhairt do phostaí chomhghnéis. achan tír ar domhain. Agus, bíonn moltaí agus aighneachtaí ó AI á gcur isteach chuig rialtais ar a ! Is dócha go bhfaca léar mór daoine ba chóir daofa a comharthaí ag staid bus le dhéanamh chun staid roinnt míonna anuas chun “Ar dhromchla an domhain mhóir, agus stádas beatha aird a tharraingt ar shláinte réasúnta a bhronnadh tá thart fá 2.8 milliúin duine intinne – rud atá go fóill dá saoránaigh, mar a páirteach san eagraíocht agus tá ina ábhar geise don tsochaí rinneadh sa tseachtain s’againne. Tá easpa lúchair ormsa a rá go bhfuil ceann díreach sular seirbhísí i bPoblacht na de na cumainn is gníomhaí fosclaíodh na botháin hÉireann le fada agus de in olltoghchán na againne i gCnaT.” dheasca na géarchéime bliana seo. eacnamaíocht tá gearradh siar á dhéanamh ag ! Ar údaráis Thuaisceart Éireann (cosúil leis an chuid dhromchla an domhain mhóir, tá thart fá 2.8 eile den RA) ar sheirbhísí fá leith a bhíodh dírithe milliúin duine páirteach san eagraíocht agus tá ar dhaoine le fadhbanna a bhéas ag 20% againn ag lúchair ormsa a rá go bhfuil ceann de na cumainn pointe áirid ina saoil. is gníomhaí againne i gCnaT. Tá ardú as cuimse le ! An bhfuil fiúntas ná maitheas ar bith bainteach lena bhfuil á rá agam anseo? Nó nach bhfuil ann ach aer te? An bhfuilimse i mo ghadaí ocsaigin? Tá agus chan fhuil. Caithfear a bheith réalaíoch i dtólamh dar ndóighe – cha dtiocfadh linn an domhain a athrú thar oíche ach más ea, tá impleachtaí móra ar ár ngníomhaí anseo ar chúrsaí i bhfad uainn. I mbliana beidh Amnesty Idirnáisiúnta ag ceiliúradh 50 bliain ar an fhód. I
feiceáil i líonn na mball le dhá bhliain anuas, rud a chiallaíonn gur féidir linn tabhairt fá dhúshláin is deacra níos mó ná riamh. Chan ionann é sin is a rá go bhfuil ár sáith ólta, ná ár spriocanna bainte amach. Mar bhall fo-choiste na bliana seo mholfainn do dhuine ar bith a bhfuil spéisi aici/ aige in obair Amnesty súil a chaitheamh ar a ngníonn muid agus, b’fhéidir, teacht chuig an Chruinniú Ghinearálta Bhliantúil, a bhéas ag titim amach roimh dheireadh na Bealtaine.
11
E
I
L
E
Súil Chliathánach ar Thoghchán 2011 le hOisín Mistéil ! Níl mórán cur amach agam ar an bpolaitíocht, chun an fhírinne a insint. Ach nuair a tháinig toghchán na míosa seo caite chun bhoird, is a mhalairt a bhí ann. Tá rud éigin faoi thoghchán a dhíríonn iontas an phobail ar an bpolaitíocht ar feadh seachtaine. Bhí mé corraithe, neirbhíseach, agus don chéad uair riamh, eolach. Bhuel, beagáinín.
Barrett an suíochán, ceann de bheirt Teachtaí Dála tofa don Chomhaontas People Before Profit. Tá sé suimiúil dom, tar éis gach éinne a chuireann daoine roimh bhrabús teacht le chéile chun Comhaontas a chruthú, nach bhfuil ach beirt acu sa Dáil. Cad faoin 164 Teachta eile? Ba chóir dóibh a bprióireachtaí a shocrú. Ba chóir i ndáiríre go mbeadh gach duine sa Chomhaontas People Before Profit. Tá sé cosúil le Comhaontas Cake ! Ar gach stáisiún teilifíse, ar gach Before Death a thosú. Ní dóigh liom go clár raidió, ní raibh faic á phlé seachas an roghnódh éinne bás roimh cháca ar dtús, toghchán. Ach ar fáth éigin, ní raibh mé ag Cheap mé b'fhéidir chomh luath is a bhí mar sin níl aon ghá, i ndáiríre, comhaontas a gearrán. De ghnáth, dá dtiocfadh Prime chruthú chun do thuairimí ar an aincheist a mo vóta caite, go gcasadh sí orm toisc Time ar siúl agus dá bhféachainn aghaidh léiriú. “A hAire, an dóigh gur chóir cáca a nach raibh mé luachmhar a thuilleadh. álainn Miriam O'Callaghan ag stánadh go thabhairt do na daoine i do dháilcheantar, dáiríre agus go hiopnóiseach orm, lorgóinn nó ar chóir iad uilig a chur chun bháis?” an cianrialtán le práinn dochreidte, go dtí go “Bhuel, déarfainn go dtabharfainn cáca raibh sábháilteacht Two and a Half Men dóibh, le bheith macánta.” “Bhuel mar sin, a sroichte agam ar Comedy Central. Phew. Cuireadh Miriam iachall orm hAire, cén fáth an bhfuil tú mar bhall de Fhine Gael, páirtí a dhiúltaíonn bheith ag smaoineamh i rith an chláir (rud nach n-aontaím le ar chor ar a sheasamh ar an gcáca/mbás ceist a léiriú? Cén fáth nach bhfuil tú i do bith), ach le Two and a Half Men, ní gá ach suí siar agus éisteacht le traic bhall den Chomhaontas Cake Before Death?” gáire ar feadh leath uair a chloig, le cúpla focal caite isteach anois is arís. Éasca. Ach ag druidim leis an toghchán, dá bhfeicfinn aghaidh Vincent ! Thit an-chuid amach le cúpla seachtain anuas, go polaitiúil, go Browne ar an dteilifís, bhéicfinn le háthas ag iarraidh buille faoi thuairim stairiúil, ach níos tábhachtaí fós, ó thaobh na teilifíse de. Ach sílim go a thabhairt ar cén polaiteoir a bheadh sé ag maslú anocht. Ní Enda Kenny bhfuil mé tuirseach de faoin am seo. Tá go leor cloiste agam faoin a bheadh ann, ar aon nós, an leaid bocht, tar éis an méid a dúirt Vincent bpolaitíocht ar feadh 5 bliana eile. Cá bhfuil an cianrialtán? Sílim go faoi cheana. Sílim féin go mbeadh aon pholaiteoir níos fearr as dul isteach bhfuil Two and a Half Men ar siúl. i seomra dorcha le gunna agus buidéal fuisce, seachas dul isteach i seomra dorcha le Vincent Browne. Is léir go raibh gach polaiteoir mar aoi ar a chlár sa tseachtain roimh an toghchán, agus Dylan Haskins chomh maith. ! Agus ansin tháinig an lá vótála. Ar mo shlí chuig an ionad vótála ar maidin, rinne mé agallamh le DR1 faoin toghchán. S'ea, a chairde, bhí mé ar phríomhstáisiún teilifíse na Danmhairge ag míniú don tír sin conas a raibh cúrsaí in Éirinn bhocht. Is léir go mbíonn píosaí nuachta i dtíortha Eorpacha go minic maidir le staid ár dtíre féin. Cuirtear iad ag deireadh na nuachta, mar fhaoiseamh grinn agus deascéal do lucht na Danmhairge, ag rá: “Féach ar an tír seo, nach bhfuil siad i bponc! Buíochas le Dia nílimid chomh dona as leo. Féach, tá toghchán ar siúl acu, agus ceapann siad go dtiocfaidh feabhas ar chúrsaí dá bharr. Ó Éire!”. Ansin is féidir le fir agus mná na Danmhairge dul a luí agus meangadh gaire ar a n-aghaidh. Bímis bródúil, a chairde, go gcuireann muid meangadh ar lucht na hEorpa gach oíche ag deireadh na nuachta. Seachas muintir na Gréige. Ní féidir linne fiú a lá a dhéanamh níos fearr.
Dán
le Ciara Heneghan
C'est an Ghaeilge an teanga is giorra de mo chroí, tá galore sa domhan nach mbeadh ann gan í: an shrieking shack (teach) as HP, an téarma politics sin, "Tory"(tóraí), agus shanty town (sean tí). Ach fán, tá níos mó to see: Not only do a slew of(slua) people speak it here in Éire, But they wake up to it ever matin(madin) en France,
! Bhuail mé le hiarrthóir Lucht Oibre i mo dháilcheantar, Ivana Bacik, san ionad vótála. Bhí mé chun ceist a chur uirthi cé dó a thug sí a vóta, ach faoin am gur shroich mé í chaill mé an mhuinín agus ghuí mé áth mór leí. Dúirt mé leí gur vótáil mé di, rud a bhí fíor. Níor luaigh mé áfach cén uimhir a thug mé di. Bhí sí an-deas agus cairdiúil. Cheap mé b'fhéidir chomh luath is a bhí mo vóta caite, go gcasadh sí orm toisc nach raibh mé luachmhar a thuilleadh. Ach bhí sí cairdiúil fiú i ndiaidh gur vótáil mé. Níor éirigh leí sa toghchán ar aon nós. Fuair Richard Boyd
dans leur chambres(seomraí). Agus cad faoin gceist chomónta sa 'Merica 'you dig'? (tuigim!) 'S nach bheil Gaeilge galore ag na Sasanaigh fiú agus Brogues(bróga) á gcaitheamh acu? Céard í an aidhm(aim) atá agam you ask? más rud é go vous comprendez cad atá mé ag rá,
Comórtas! Buíochas le Gaelchultúr tá trí dhuais againn le tabhairt amach do thriúir léitheoirí éagsúla. Cóip amháin de 'QuickGuide Irish Grammar,' cóip amháin de 'Gramadach gan Stró,' agus cóip amháin de 'Gaeilge gan Stró! Lower Intermediate Level.' Le cuir isteach ar an gcomórtas seo ní gá duit ach d'ainm a sheoladh chuig foilseachan@cumann.ie agus an focal 'Gaelchultúr' a chur isteach mar ábhar an romhphoist. Go n-éirí libh! Tá tuilleadh eolais faoi Ghaelchultúr le fáil ar an suíomh www.gaelchultur.ie agus is féidir na leabhair seo a cheannach ar an suíomh www.siopa.ie
tá sé agat. You have it. My spiel is beagnach críochnaithe. It doesn't matter if it's in your ainm or you anam, tá an Ghaeilge ann. It might not be lucrative ach tá sé lauchmhaire. So long (Slán!)
Glacann an t-eagarthóir freagracht as gach rud atá san iris seo. 12
Tuathal