s Werelds diepste zeetunnel onder de Bosporus

‘s Werelds diepste zeetunnel onder de

Foto TULPIA MEDIA TEAM

‘s Werelds diepste zeetunnel onder de Bosporus

De Nederlandse ingenieur Frits van de Kerk is lyrisch over het spoortunnelproject in Istanbul. “Met kleine krachten grote, zware elementen op hun plaats krijgen. Dat is smullen voor een civiel ingenieur.”

TEkST: MARC GUILLET FoTo’S: SLAWOMIRA KOZIENIEC

ISTANBuL – Turkije begint vaart te maken met het ‘project van de eeuw’ dat moet bijdragen aan het verminderen van de permanente verkeerschaos in Istanbul. In september werd het derde stalen tunnelgeraamte onder de Bosporus afgezonken voor de metrotunnel die het Europese deel van Istanbul gaat verbinden met de snel groeiende buitenwijken op de Aziatische oever.

De metrotunnel is onderdeel van het zogeheten Marmaray-project dat modernisering en uitbreiding van het openbaar vervoer per spoor tot doel heeft. Over drie jaar zullen de eerste forensen de ultramoderne metro nemen. Het zal de reistijd tussen de westelijke en oostelijke buitenwijken van deze megastad met circa 14 miljoen inwoners met zeker anderhalf uur verminderen. En het zal na Tokyo en New York het drukste stedelijk transportsysteem ter wereld worden.

Dit Marmaray-project is niet alleen een ambitieus, maar ook een uiterst gecompliceerd project onder de drukbevaren zeearm. Het wordt de diepste onderwatertunnel ter wereld, 55 meter onder de waterspiegel. De metrolijn is bovendien slechts 16 kilometer verwijderd van een van de meest actieve aardbevingsgebieden in de wereld. De permanente onderaardse krachten bij de Noord-Anatolische breuklijn veroorzaakten de afgelopen zeven decennia zeven zware aardschokken. Seismologen hebben ontdekt dat het epicentrum van de cyclisch voorkomende aardschokken zich steeds dichter naar Istanbul begeeft. “De kans dat een zware aardbeving de metropool binnen tien jaar zal treffen, is volgens berekeningen 44 procent en 77 procent binnen 30 jaar”, zegt Haluk Özmen, de hoofdingenieur van het project in zijn kantoor in üsküdar. Dat een dergelijke natuurramp tot een catastrofe kan leiden in het overbevolkte Istanbul staat vast.

nederland “De uitdaging is dus een metrotunnel te bouwen die aardbevingsbestendig is,” aldus Özmen. Hij wijst erop dat er inmiddels soortgelijke tunnels zijn gebouwd in San Francisco, Japan en Korea. “Die hebben de aardbevingen goed doorstaan. We

“Deze schepen zijn door een tsunami gezonken. Het zijn vooral kleine kustschepen, maar er zijn ook oorlogsschepen bij uit de tiende eeuw. Een scheepswrak zat vol met Griekse amforen.”

gebruiken hun ervaringen en de nieuwste technologie. We hebben ook overleg gehad met Nederland dat een wereldreputatie heeft op het gebied van waterbouwkunde. Een Nederlandse ingenieur heeft ons enkele jaren terzijde gestaan.” De Wijkertunnel onder het Noordzeekanaal staat eveneens model voor de metrotunnel in Istanbul.

De Nederlandse ingenieur Frits van de Kerk wordt lyrisch wanneer ik met hem over het spoortunnelproject in Istanbul praat. “Met kleine krachten grote, zware elementen op hun plaats krijgen. Dat is smullen voor een civiel ingenieur”. Twee jaar was hij actief betrokken bij het project, tot november 2006. Van de Kerk: “De Bosporus-tunnel is extra ingewikkeld. Dit is geen gewone rivier maar een zeestraat. In feite een piepklein gaatje tussen de enorme watermassa’s van de Zwarte Zee en de Zee van Marmara. Het warme zoute water vanuit het zuiden stroomt in noordelijke richting tegen het koude zoete water uit de Zwarte Zee. Dit veroorzaakt turbulentie en maakt de stroming grillig. Dat compliceert het afzinken van de tunnelelementen. Er zijn meetprogramma’s ontwikkeld om een patroon te ontdekken in de stroming.”

race

Hij ziet er vermoeid uit. Dr. Cemal Pulak, nautisch archeoloog die tevens gastdocent is aan de A&M University in Texas, woont letterlijk op zijn werkplek. “Want wat wij doen is een race tegen de klok. We voelen de druk van de aannemers die vaart willen maken met het project. Elke dag vertraging kost handen vol geld.” Hij is er 24 uur per dag. ‘s Nachts probeert hij een paar uurtjes te slapen. “Dat valt niet mee, want het lawaai van de enorme graaf- en boormachines gaat dag en nacht door.”

Er zijn 24 karkassen van gezonken schepen gevonden, een driehoekig zeil-

ISTANBUL

Bosporus

Zee van Marmara

marmaray

Het eerste concept voor het project dateert van 1985. Experts uit allerlei disciplines werkten aan verschillende onderdelen van het project. Zij deden haalbaarheidsstudies en stelden een masterplan op. In de jaren ‘90 werden de plannen geactualiseerd en in 1998 werd ook de financiering aangepast aan de ontwikkelingen in de Turkse economie. Het contract voor het Marmaray-project werd in mei 2004 getekend. Hoofdaannemer is het Japanse bedrijf Taisei. De geraamde kosten belopen ruim 3 miljard dollar. Het grootste deel wordt gefinancierd door de Japanse Bank voor Internationale Samenwerking. De Europese Investeringsbank heeft bijna 1 miljard dollar aan leningen verstrekt.

Aanvankelijk zou de metro door de spoortunnel in 2009 de eerste passagiers gaan vervoeren. Het project heeft echter een vertraging van ruim een jaar opgelopen door een schatkamer aan archeologische vondsten die tevoorschijn kwamen bij het graafwerk. Zo is de oude haven van Byzantium ontdekt.

Eerst is er onder de Bosporus een geul gegraven door reusachtige baggerschepen. Daarna worden de stalen tunnelelementen van 135 meter lang stuk voor stuk

Illustratie: Mustafa Özbek

afgezonken. Deze zijn luchtdicht gemaakt met tijdelijke stalen schotten. Elk element weegt 18.000 ton. Deze worden voortgetrokken door sleepboten van zo’n 250 ton. Wanneer het element op zijn plaats is, wordt het afgezonken door er een beetje water in te laten – niet te veel anders wordt het weer te zwaar – en afgetakeld door een afzinkponton. Er wordt gebruik gemaakt van het vliegwieleffect.

doek van 15 meter, lederen en houten sandalen, een kapel met skeletten, juwelen, een kameel, paardenhoofden en allerlei gebruiksartikelen uit het dagelijkse leven van de antieke tijd. De karkassen van de antieke schepen worden voorlopig onder water geconserveerd. Een van de schepen die momenteel worden uitgegraven is tegen de hitte van de zon beschermd door een groot plastic zeil. Verstuivers zorgen er voor dat het oude hout vochtig blijft. “Zonder het water zou het hout voor 70 procent krimpen en tot stof worden”, aldus Pulak. “We impregneren het skelet met een soort was zodat we de resten veilig naar een van de werkplaatsen van het museum in Bodrum kunnen brengen om het daar te reconstrueren.”

Tsunami

Met een oppervlakte van 58.000 vierkante meter bevinden we ons op een van de grootste opgravingen ter wereld, op 2,5 meter onder de zeespiegel. “De schepen die hier zijn aangetroffen zijn waarschijnlijk als gevolg van een tsunami gezonken,” zegt velddirecteur Metin Gökcay. “Een scheepswrak zat vol met Griekse amforen. Het zijn vooral kleine kustschepen, maar er zijn ook oorlogsschepen bij uit de tiende eeuw, die werden geroeid door veroordeelde misdadigers”. De archeologische opgraving lijkt wel een mierenhoop. Er zijn 500 ongeschoolde arbeiders in oranje vesten aan het werk en 50 archeologen. De arbeiders werken in twee ploegen van 12 uur. Ze werken zes dagen per week. “Er is haast geboden,” zegt Gökcay, “want het Marmaray-project heeft al forse vertraging opgelopen.” December 2010 is de nieuwe streefdatum voor de oplevering van het project. In dat jaar is Istanbul de culturele hoofdstad van Europa. Een extra kans om Istanbul op de kaart te zetten.